193, 195, 196, 197, 199, 225, 235, 237, 239, 241, 244, 279,
285, 287, 289, 294, 335, 350, 394, 411, 415, 417, 449, 463,
467, 490, 492, 509, 518, 519, 520, 565, 567, 570, 575, 578,
621, 634, 643, 678, 696, 735, 750, 761, 764, 790, 801, 845,
853, 873, 901, 907, 921, 924, 925, 927, 957, 965, 969, 974,
1013, 1025, 1032, 1037, 1081, 1095, 1099, 1125, 1154, 1160,

Bacteriologisch vleeschonderzoek (zie Vleeschonderzoek).
Bacteriologisch vleeschonderzoek bij paratyphose van het rund ; beoordee-
ling van z.g. locale paratyphus uit een oogpunt van vleeschkeuring

Baudet, Dr. E. A. R. F. Runderhorzelbestrijding (verzamelreferaat) .... 303
Baudet, Dr. E. A. R. F. en E. de Bof.r. Bestrijding van runderhorzellarven

803, 815, 872, 879, 1003, 1054, 1257, 1261, 1273, 1296
Blieck, Prof. Dr. L. de — en Dr. Jac. Jansen. Onderzoek van enkele des-

Bos, A. Globidium-infecties bij eenige huisdieren (verzamelreferaat).... 495
Bos, A. Trichomoniasis bij duiven (mond- en keeltrichomoniasis, flagellaten

Centraal Laboratorium voor de Volksgezondheid en Rijks-serologisch Insti-
tuut ........................................................271, 1180

Clarenburg, Dr. A. Bacteriologische en serologische onderzoekingen bij
klinisch gezonde runderen, op aanwezigheid van paratyphusbacillen in

Clarf.nburg, Dr. A. Bacteriologisch Vleeschonderzoek bij paratyphose van
het rund ; beoordeeling van de z.g. locale paratvphus uit een oogpunt van

Echinococcosis. Vergelijkende statistiek omtrent de — bij het vee in Mecklen-
burg en Friesland, en het gevaar van den heemhond als bron van infectie

Ferwerda, Dr. S. en Tenhaeff : Vergelijkende Statistiek omtrent de echi-
nococcosis bij het vee in Mecklenburg en Friesland en het gevaar van

3\'9. 321, 322, 333, 366, 367, 374, 381, 444, 499, 534, 537, 542, 575,
587. 595. 598, 601, 611, 647, 650, 671, 726, 768, 786, 839, 895, 940,

943, 994, \'052, li 10
Hofstra, K. ; C. F. van Oijf.n en — Brucella-abortus-Bang-infectie bij het

565, 567, 598, 606, 638, 707. 761, 812, 1198, 1203, 1247, 1309
Jansen, Dr. Jac. en Dr. Otto Nieschulz, Gevoeligheid van ratten voor

Jansen, Dr. Jac., Infecties door anaërobe bacteriën bij het varken .... 638
Jansen, Dr. Jac., Gevoeligheid van de muis voor het virus van de ziekte van

Kamp, Dr. C. J. C. van der — Het aantal te keuren slachtdieren per uur 873, 1115
Kanker (zie carcinoom).

A. F\'rederikse 538 ;
Nederlandsch-Indische Bladen voor Diergeneeskunde, Deel XLV, No.

608, 609, 696, 1003, 1004, 1009, 1120, 1205, 1227, 1274, 1285, 1321
Oijen, C. F. van — en K. Hofstra, Brucella-abortus-Bang-infectie bij het

Paratyphusbacillen, Bacteriologische en serologische onderzoekingen bij
klinisch gezonde runderen, op aanwezigheid van paratyphusbacillen in

Bladz.
237

23
34

1322
241
1182

1183

1169
89

990

999
1099

1182
417

599
7\'¹>179
565

Sjollema, Prof. Dr. B., Is A. T. 10 een geschikt middel om recidive van
tetanie en paresis puerperalis bij runderen tegen te gaan en om weinig

Tuberkelbacil. Het gevaar van den bovinen - voor den mensch (v. Manen) 957
Tumoren (zie gezwellen).

268, 321, 322, 333, 367, 375, 381, 444, 467, 499, 542, 601, 611, 671,
726, 768, 839, 891, 895, 940, 951, 998, 1007, 1037, 1054, 1057, 1118,

Vleeschkeuringswet, De —- en hare uitvoering (Ingezonden( (Tenhaeff) 1206
Vleeschkeuringswet. Crisisafslachting, personeelbezetting der vleeschkeurings-
diensten, uitvoering der — en de Inspectie (Ingezonden) R. H. Veenstra,

140, 194, 212, 220, 224, 246, 252, 257, 325, 332, 334, 356, 364, 365,
384, 410, 418, 422, 426, 431, 447, 517, 537, 587, 600, 604, 607, 615,
646, 655, 667, 674, 683, 709, 711, 717, 722, 725, 767, 803, 807, 810,
813, 815, 842,872, 879, 899, 900, 936, 954, 955, 989, 990, 997, 1003,

diensten, uitvoering der vleeschkcuringswet en de Inspectie — (Ingezonden) 1311
Zwteten, Dr. M. van — Geneesmiddel-resistentie van surra-trypanosomen

Afb. i Schema van de circulatie van het Cerebro-spinaalvocht,
zooals men zich voorstelt dat bij den mensch bestaat.

Afb. 2. Afbeeldingen uit het werk van Kly en Retzics. Foramen Luschka, kunstmatig gemaakt.
Prof. Dr. J. Wester.

Afb. 3. C. Cerebellum; m = medulla oblongata—P. plexus v. d. 4e ventrikel,
sluit het foramen Luschkae af.

Afb. 5. Cholesteatoom, welke beide zijventrikels geheel opvult. Hel paard leed
aan stille kolder met aanvallen van razende kolder.

In het centrum van de hersenmassa ligt een systeem van holten en
buizen, die onderling met elkaar en met het canalis centralis van het
ruggemerg in verband staan.

Deze holten en buizen vormen het residu van de holle buis, waaruit
het centrale zenuwstelsel in aanleg bestaat („neurale buis"). Ze zijn
bekleed met een flimmerepitheel : het ependym. In de groote hersen-
hemispheren vindt men de zijventrikels, welke door het foramen Monroë
in verbinding staan met de 3e ventrikel. Vanuit de 3e ventrikel leidt
een buis, de aquaductus cerebri naar de 4e ventrikel, die in open ver-
binding staat met het canalis centralis van het ruggemerg.

In de holten is vocht aanwezig (eerebro-spinaal vocht). Het cerebro-
spinaal vocht is in zijn samenstelling verschillend van elk ander lichaams-
vocht. Het is niet een gewoon transsudaat of dialisatie-product, noch
een gewoon secretieproduct. Het gelijkt nog het meest op lymphe,
maar verschilt ook daarvan (S.G. 1003; 1/0/00 eiwit, niet stollend).

Men veronderstelde reeds van oudsher, dat het eerebro-spinaal vocht
een secretie-product zou zijn van de plexus chorioideus, die op den
bodem van de zijventrikels en in het dak van de 3e en 4e ventrikel
liggen. Deze stelling is echter allerminst bewezen.

De argumenten die men er voor aanvoert zijn al zeer mager (histo-
logische veranderingen in het epithecl van de plexus bij pilocarpine-
injectie).

Dandy zou, naar men tegenwoordig veelal aanneemt, langs experi-
menteelen weg bij honden het bewijs hebben gebracht, door intra
vitam bij honden de plexus uit één der zij ventrikels te nemen. Wan-
neer dan de toegang tot het foramen Monroë van die ventrikel werd
afgesloten, ontstond volgens Dandy geen hydrocephalus. Wanneer hij
de plexus intact liet en de toegang tot het foramen Monroë eenzijdig
verstopte, kreeg hij wel hydrocephalus.

Ik acht een dergelijk ingrijpen van zoo intensen aard, dat de even-
tueel optredende gevolgen, niet alleen aan de functie van de plexus
mogen worden geweten.

Bovendien kreeg Gülicke, die deze experimenten nawerkte ook wel
eens precies het omgekeerde.

In ieder geval worden niet alle stoffen, die in het bloed circuleeren
in het eerebro-spinaal vocht uitgescheiden (Jood, kwik, salicylzuur,
galpigment, fermenten en anti-stoffen gaan niet over in het eerebro-
spinaal vocht („bloed-liquor barrière"; „barrière haemato-encepha-
lique").

Ze lijkt in vele opzichten op die van de villie der darmen, die echter
niet secerneeren maar resorbeeren. Bovendien vindt men in de plexus
groote, sinusachtige bloedvaten, die op een vertraagde circulatie wijzen
en niet op een snelle circulatie, zooals dat ten behoeve van secretie
zou moeten plaats vinden.

Kleurstoffen, welke in de ventrikels werden ingespoten zijn later
gedeeltelijk in de omgevende hersenmassa teruggevonden. Ook dit
wijst op resorptie.

In tegenstelling met de resultaten van Dandy, wijzen de experi-
menten van Gülicke, die werden gedaan in navolging van die van
Dandy, ook eerder op resorptie dan op secretie.

Dandy verstopte de aquaductus cerebri bij honden, hij kreeg steeds
hydrocephalus als resultaat; Gülicke echter zag in 80% der gevallen
geen hydrocephalus, waaruit de conclusie zou kunnen worden getrokken,
dat resorptie plaats heeft in de zijventrikels, wanneer men tenminste
uitgaat van het standpunt (zooals Dandy doet) dat het vocht steeds
via de foramina van de 4e ventrikel moet worden afgevoerd.

Om bovengenoemde redenen ben ik van meening, dat het veel
waarschijnlijker is, dat de plexus resorbeeren dan dat ze secerneeren.
Sommigen denken, dat ze het een en het ander doen (A. Jakob, Ariens-
Kappers, Plaut, Hassin, Spina).

Het feit, dat de plexus van de 4e ventrikel gedeeltelijk buiten de ven-
trikel ligt, wijst m.i. wel in deze richting.

De Fransche veterinair-anatomen omhelzen nog steeds de oude
stelling van Cruveilhier, dat het cerebro-spinaal vocht, hetwelk in
de ventrikels en ook buiten om de hersenen tusschen de vliezen aanwezig
is, samen tot taak zou hebben de hersenen in een waterbed te laten
zweven, zooals de vrucht in het vruchtwater, om ze daardoor voor
schokken en stooten te behoeden.

De physiologie van het cerebro-spinaal vocht is echter nog alles
behalve duidelijk, in weerwil van de enorme hoeveelheid literatuur
die er over bestaat. De serologie, anatomie, physiologie, pharmacologie,
embryologie en histologie zijn er om beurten bij gehaald, echter zonder
afdoend resultaat.

Niemand weet op heden nog wat het cerebro-spinaalvocht eigenlijk
is, noch welke functie het heeft.

Dit is de grondslag van het feit, dat men ook omtrent hydrocephalus
nog geen bevredigend inzicht heeft.

Ik veronderstel, dat het cerebro-spinaal vocht hersen- en ruggemerg-
lymphe is, afgevoerd langs de perivasculaire lymphscheeden in de ven-
trikels en de ventrikels reservoirs zijn van die lymphe, waaruit de plexus
het vocht resorbeeren en dit naar de venae van de pia afvoeren.

Deze hypothese is ook gedeeltelijk wel reeds vroeger door anderen
uitgesproken (Hiss, Hassin), maar heeft zich niet kunnen handhaven
tegenover de secretie-theorie.

Strikte bewijzen ontbreken ook trouwens voor deze stelling. Deze
hypothese maakt echter in ieder geval het ontstaan van hydrocephalus
veel meer begrijpelijk.

Bij normale dieren vindt men als regel niet veel eerebro-spinaal
vocht in de ventrikels. De hoeveelheid is moeilijk te meten, omdat het
vocht bij het uitnemen der hersenen, meestal tengevolge van ruptuur
der afsluitingen van de 4e ventrikel, door kunstmatig gevormde ope-
ningen afvloeit.

Betrouwbare gegevens omtrent de hoeveelheid zijn er daarom niet.
Wanneer men de hoeveelheid vloeistof meet, die uit de recessus magna
vloeit, nadat men de dura achter het os occipitale heeft geopend, zoo-
als menigmaal is gedaan, meet men niet de ventrikelvloeistof maar het
subarachnoideaal aanwezige eerebro-spinaal vocht.

Vrij algemeen wordt aangenomen, dat het eerebro-spinaal vocht
door de plexus in het holte-systeem wordt uitgescheiden en door een
drietal openingen (het foramen Magendie en de beide foramina Lusch-
kae) in de 4e ventrikel gelegen afvloeit naar de subarachnoiaeale holten
(cysternen), welke liggen in de omgeving van de kleine hersenen,
rondom het verlengde merg en aan de hersenbasis. Hier zou het eerebro-
spinaal vocht uit de ventrikels zich vereenigen met het vocht der sub-
arachnoideale ruimten en tegelijk daarmee vanuit die ruimten worden
geresorbeerd. (Zie afb. 1).

Het foramen Magendie zou een opening zijn in het achterste deel
van het dak van de 4c ventrikel en zou gelegenheid geven voor het
cerebro-spinaalvocht om in de cysterna magna (cysterna cerebello
medullaris), achter de kleine hersenen gelegen, te komen. De foramina
Luschkae zouden zijdelingsche openingen zijn in de 4e ventrikel, aan
den top van de recessus lateralis van die ventrikel.

In verband met het vaststaande feit, dat het centrale zenuwstelsel
oorspronkelijk, nl. intrauterin, een naar alle zijden gesloten buis vormt,
moeten zij, die aannemen dat deze foramina bestaan, wel de hypothese
stellen dat ze zich later vormen, wat m.i. een wel wat gewrongen stel-
ling is.

In de recessus lateralis van de 4e ventrikel liggen de zijdelingsche
takken van de plexus van de 4e ventrikel, die zich ook aan de buiten-
wand op de scheiding van het verlengde merg en de kleine hersenen
uitbreiden. Hierlangs zou het vocht door gepreformeerde openingen
afvloeien tot onder de arachnoidea om daar te worden geresorbeerd.

De stelling, dat het eerebro-spinaal vocht vanuit de hersenventrikels
langs het foramen Magendie en de foramina Luschkae wordt afgevoerd
is een opvatting, die al reeds bijna een eeuw vrij algemeen voor den
mensch wordt gehuldigd en door de veterinairen is overgenomen. Ze
werd echter in den loop der tijden door verschillende onderzoekers
weersproken. Laatstbedoelde onderzoekers, o.a. de anatomen Reichert,
Kolliker, Mouret, Cannieu en voor zoover het de veterinaire ana-
tomie betreft Frank en later Martin, beschouwen al deze foramina

als kunstproducten, welke ontstaan doordat men de hersenen niet snel
genoeg en niet voorzichtig genoeg uit de schedelholte neemt. Vooral
is daarbij van beteekenis, dat men het verlengde merg niet van de kleine
hersenen afbuigt, daardoor nl. scheurt het vliesje hetwelk de 4e ven-
trikel afsluit al heel gemakkelijk.

In ieder geval is het opmerkenswaardig, dat het foramen Magendie
bij den mensch zoo verschillend wordt beschreven; de eene vond een
groot gat (6—8 mm. en meer) de andere slechts een capillaire opening;
de eene spreekt van een ruitvormig gat, de ander van een ovale ope-
ning; anderen spreken van wisselende grootte en vorm. Ook dit wijst
op een kunstproduct.

Bewezen is reeds door Renault (in 1829) dat het foramen Magendie
in ieder geval bij paarden niet bestaat en ook bij honden moest Ma-
gendie zelf erkennen, dat deze opening niet aanwezig is.

Volgens Key en Retzius zouden bij paarden daarom de foramina
Luschkae zeer groot zijn (5—6 mm.), omdat deze openingen volgens
hen bij paarden de geheele afvoer moesten verzorgen.

Hun meening hieromtrent wordt weergegeven in hun groot werk
(1875) door een teekcning van het foramen Luschkae bij paarden,
zooals zij dat zagen.

Deze teekening geeft echter een misleidende, totaal verkeerde voor-
stelling van de anatomische verhoudingen welke te dezen opzichte
bij paarden bestaan (zie afb. 2).

Ze heeft niettemin een grooten invloed gehad op de vele auteurs,
die niet zelf onderzochten, maar Key en Retzius naschreven.

Naar de meening van Cannieu, die het meest uitvoerige onder-
zoek hieromtrent verrichtte, hetwelk ooit is geschied, en die bij ver-
schillende dieren o.a. serie-coupes maakte van de top van de recessus
lateralis en van de plexus, voor zoover ze buiten de 4e ventrikel ligt,
en deze coupes microscopisch onderzocht, bestaan er ook in de recessus
lateralis van de 4e ventrikel bij geen enkel dier (inclusief den mensch)
bepaalde openingen en bestaan dus ook de foramina Luschkae niet.

Ook deze openingen zijn volgens Cannieu kunstproducten, ont-taan
door het scheuren bij het uitnemen van dc hersenen, van de dunne
membraan die de 4e ventrikel afsluit. Dit gebeurt natuurlijk zeer ge-
makkelijk bij niet al te versche organen, vooral in den zomer.

Volgens Cannieu vindt men in hersenen die reeds 24—48 uur oud
zijn daardoor steeds een foramen Magendie.

Ook in de Anatomie van Franck en Martin wordt elke verbinding
van de 4e ventrikel met de subarachnoideale holten geloochend. Dexler
(in de Anatomie van Ellenberger en Baum) ontkent wel het bestaan
bij paarden van het foramen Magendie, maar vond bij injectieproeven
openingen aan de punt van de recessus lateralis en geraakte daardoor
overtuigd, dat de foramina Luschkae wel bestaan.

De Fransche anatomen Lesbre, Montane en Bourdelle namen
geen notitie van de ontdekking van hun landgenoot Renault omtrent

de afwezigheid van het foramen Magendie bij paarden. Zij nemen zoo-
wel het bestaan der foramina Luschkae als het foramen Magendie aan.

Door eigen anatomisch onderzoek is mij gebleken, dat inderdaad
bij paarden het foramen Magendie niet bestaat, mits men voorzichtig
de hersenen heeft uitgenomen en de sectie bij een zeer versch cadaver
geschiedt.

Als aan deze voorwaarden niet is voldaan, ziet men inderdaad, ook
bij paarden, dikwijls dat de afsluitende membraan aan het achterste
wand-gedeelte van de 4e ventrikel is ingescheurd en een opening is
ontstaan, dit is dan een foramen Magendie.

Bij koeien is het vliesje, dat de 4e ventrikel afsluit veel dunner en
slaagt men er maar zelden in een gave afsluiting van de 4e ventrikel
te zien. Toch ben ik overtuigd, dat ook bij het rund de openingen in het
ependym, welke men te zien krijgt, kunstproducten zijn en door in-
scheuring ontstaan. Dezen indruk maken ze in ieder geval steeds.

i°. de 4e ventrikel is aan zijn achterwand en zijwand geheel af-
gesloten door een dun vliesje, dat van de randen van de plexus afkomt
en zich aan de zijranden van den bodem van de 4e ventrikel vasthecht.

2°. deze afsluiting heeft hier en daar openingen, vooral achter
(for. Magendie).

De toestand onder 1 is zeker wel de normale gesteldheid, welke intra
vitam bestaat, die onder 2 en 3 zijn het gevolg van meer of minder
sterke maceratie van het ook normaliter zeer dunne vliesje en van
scheuren door de manupilitaties tijdens het uitnemen der hersenen.

Wat betreft de foramina Luschkae, die aan de toppen van de recessus
van de 4c ventrikel zouden bestaan, is mij gebleken, zoowel bij paarden
als bij koeien, dat er in ieder geval geen openingen daar ter plaatse
aanwezig zijn, die een circulatie of ook maar een vrije afvoer naar buiten
mogelijk zouden maken, zooals Luschkae en later vooral ook Key
en Retzius dat veronderstelden.

De recessus en ook de opening van de recessus naar buiten zijn door de
plexus volkomen gevuld. (Afb. 3.) Het buiten de ventrikel liggende deel
van de plexus is, voor zoover ik heb kunnen nagaan, niet met het epen-
dym omgeven, en mondt zonder meer uit onder de arachnoidea die
zich spant tusschen de kleine hersenen en de medulla oblongata, een
eigenlijke cysterne bestaat hier niet. Ik heb echter geen coupes gemaakt,
zooals Cannieu dat deed, en deze onderzoeker beweert, dat men op
die wijze werkende, geen vrije uitmonding vindt.

Ik heb mij omtrent deze openingen hoofdzakelijk een inzicht trachten
te vormen door gewoon anatomisch onderzoek aan versch en gefixeerd
materiaal. Gefixeerd materiaal laat zich beter hanteeren. Fixatie in
alcohol schijnt wel het beste te zijn.

Vloeistof-injecties, die op uitgebreide schaal door verschillende onder,
zoekers hierbij zijn toegepast, zijn naar mijn meening niet vertrouwbaar-

omdat bij de uit den schedel genomen hersenen de normale druk- en
contradrukverhoudingen niet meer bestaan, en overdruk van binnen
uit bij gemis van contra druk van buiten af gemakkelijk tot weefsel-
verscheuring kan leiden.

De oude opvatting was sedert Magendie, dat door deze openingen
het eerebro-spinaal vocht niet alleen afloopt, maar ook naar binnen
kan loopen en er dus circulatie bestaat. Deze opvatting bestaat nog wel,
maar men denkt tegenwoordig toch meestal alleen aan afvoer langs
deze foramina, vooral langs de foramina Luschkae. Sommige
onderzoekers trouwens denken dat ook bij den mensch geen strooming
bestaat in het ventrikelvocht en het vocht ,,dood water" zou zijn
(Sicard).

De anatomische situatie bij dieren is overigens zeer verschillend van
die bij den mensch, waarvoor deze theorie is geschapen. Immers bij
den mensch liggen deze openingen in het laagst gelegen deel van het
ventrikelsysteem. Bij dieren echter — vooral bij het paard — zouden
deze openingen in het hoogst gelegen deel van het ventrikelsysteem
liggen. Zoodat ook daardoor onder normale omstandigheden van af-
vloeien van het eerebro-spinaal vocht uit de zijventrikels en de 3e ven-
trikel, ook al waren er openingen in de 4e ventrikel, moeilijk sprake
kan zijn.

Hydrocephalus bestaat wanneer er een abnormaal groote hoeveelheid
eerebro-spinaal vocht in de hersenholten is opgehoopt. Men stelt zich
algemeen voor, dat deze ophooping zou berusten op een wanverhouding
tusschen de vorming en den afvoer van het vocht, en wel als regel door
de verhindering van de afvoer langs de 3 foramina in de 4e ventrikel

2°. door druk b.v. van een tumor op de aquaductus cerebri of de
4e ventrikel, waardoor de afvoer uit de proximaal van de afsluiting
gelegen ventrikels zou verhinderd zijn;

3°. door afsluiting van de foramina Magendie en Luschkae tengevolge
van meningitis, arachnoideitis in de omgeving van de drie openingen.

4°. tengevolge van het gesloten raken (bij meningitis) van de sub-
arachnoideale ruimten (cysternen), waarlangs het vocht zou moeten
worden afgevoerd en geresorbeerd, waarbij dus dan de foramina open
zijn.

Dit is de opvatting die bij den mensch vrij algemeen geldt. Ze berust
op anatomische, klinische (tumoren), en experimenteel bij honden
verkregen gegevens.

Experimenteel heeft Dandy (1914)bij levende honden o.a. een ka-
toenprop in een gelatinekapsel gebracht in de aquaductus cerebri en
op deze wijze de afvoer naar de openingen in de 4e ventrikel gesloten.

Hij zag vrijwel steeds een ophooping van vocht (hydrocephalus)
proximaal van de afsluiting. Dandy legde ook bij levende honden een

metalen ring om de hersenmassa, daarmede de cysternen aan hun basis
oblitereerende. Ook dan zag hij hydrocephalus bij de honden optreden.

Het zijn deze experimenten, die de oude theorie weer nieuw leven
ingeblazen hebben. Mijns inziens zijn echter deze experimenten van
Dandy niet bewijzend. Immers bij deze rücksichtlose manipulaties in
het zoo zachte hersenweefsel, is het toch wel zeer moeilijk encephalitis
en meningitis te voorkomen, die op zichzelf tot hydrocephalus kunnen
leiden: hondenhersenen zijn geen blok hout. Op de afbeeldingen die
Dandy geeft van de hersenen na de operatie, zien deze er dan ook
vrij gehavend uit.

Inderdaad braakten de honden van Dandy dan ook eenigen tijd en
de operatie en waren lethargisch, wat wijst op encephalitis.

Gülicke (Jena, 1930), die deze experimenten nadeed, zag hierdoor
betrekkelijk zelden hydrocephalus ontstaan. Dit verschil in resultaat
moet worden verklaard door aan te nemen, dat Gülicke in verband
met een betere operatietechniek minder vaak encephalitis en meningitis
deed ontstaan dan Dandy.

Zijn dieren vertoonden na de operatie alleen Schockverschijnselen\'
nl. spasmen en evenwichtstoornissen, geen lethargie.

Tenslotte zijn er nog hydrocephalusgevallen geconstateerd, waarbij
geen der verklaringen die ik noemde van toepassing kunnen zijn.

Men noemt deze de „idiopathische" vorm. De oorzaak is daarbij
onbekend. Ik vermoed, dat deze idiopathische vorm, die veel bij paarden
voorkomt, op een voorafgaande encephalitis berust.

Hydrocephalus kan zijn aangeboren of verkregen, acuut en chro-
nisch, unilateraal en bilateraal, intern en extern.

Bij paarden zijn de oorzaken welke bij den mensch chronische hy-
drocephalus zouden doen ontstaan, nl. verhindering van den afvoer door
druk op de afvoerwegen (door tumor of meningitis) sluiting der 3 fo-
ramina in de 4e ventrikel en obliteratie van de cysternen van de hersen-
basis rondom de kleine hersenen (door meningitis) practisch gesproken
nooit aanwezig. Bij paarden is de hydrocephalus dus vrijwel steeds een
„idiopathische".

Ik vermoed, dat een voorafgaande encephalitis, hetzij encephalitis
purulenta of non purulenta bij paarden vrijwel steeds aanleiding geeft
tot uitstorting van lymphe (in casu vereenigd met ontstekingsvocht)
in de ventrikels, waarnaast (eveneens door ontsteking) de resorptieve
werking van deplexus eventueel kan zijn verminderd.

Vast staat, dat in sommige gevallen van chronische hydrocephalus
de hersensubstantie slap en oedemateus kan zijn.

Het zou aanbeveling verdienen de hersensubstantie bij hydrocephalus
steeds nader — ook microscopisch — te onderzoeken.

Hydrocephalus acuta is steeds het gevolg van een encephalitis of
meningitis, waarom de hydrocephalus chronica niet ?

De hoeveelheid vocht is meer of minder groot; ze kan zoo groot
zijn, dat de hersensubstantie, vooral van de occipitaal kwabben, is
verdund en platgedrukt en de gyri en sulci uitwendig meer of minder
zijn verstreken.

Deze verhoogde intracranialen druk door het vocht geeft tevens in
extreme gevallen aanleiding tot afplatting van den bodem der zijven-
trikels, waar de hypocampus en de nucleus caudatus als twee wrongen
liggen, Dit is echter slechts betrekkelijk zelden het geval.

Het tusschenschot tusschen de twee zijventrikels is in extreme gevallen
atrophisch en soms zelfs door druk gedeeltelijk tot resorptie gebracht.
Het ependym der zijventrikels is soms verdikt, geelgekleurd en bezet met
kleine excressenties, (residuen van onsteking), soms is het ependym
atrophisch.

De 3e ventrikel is eveneens verwijd. Het infundibulium dat naar de
hypophyse voert is sterk uitgezet.

De aquaductus cerebri is ook verwijd. De gelijktijdige verwijdering
van de zijventrikels, de 3eventrikel en de aquaductus cerebri is regel.
De 4e ventrikel is meestal niet verwijd, terwijl toch de overgang van
de aquaductus in de 4e ventrikel niet is afgesloten.

Dexler verklaart dit feit, door aan te nemen, dat de uitgezette oc-
cipitaalkwabben over de randen van het tentorium cerebelli in de
achterste schedelholte kunnen prolabeeren en daardoor een druk uit-
oefenen op de aquaductus cerebri en deze afvoerweg voor het cerebro-
spinaal vocht zou afsluiten. Dit zou speciaal bij paarden mogelijk zijn,
doordat het tentorium cerebelli beenig is.

Tegen deze theorie is aan te voeren, dat de aquaductus cerebri bij
paarden bij hydrocephalus post mortaal niet dicht gedrukt wordt ge-
vonden, maar zelfs verwijd. Bovendien zullen de achterste gedeelten
der occipitaalkwabben eerst onder de randen van het tentorium cere-
belli komen, wanneer de druk in de zijventrikels reeds is verhoogd, dus
als er reeds hydrocephalus bestaat; en ten slotte zal de nauwe opening
tusschen de voorste en achterste schedelholte zooals die bij paarden
bestaat, juist bij dit dier — veel meer dan bij het rund — het prolabeeren
van de occipitaalkwabben in de achterste schedelholte verhinderen.

Men gaat in het theoretiseeren over de oorzaken van hydrocephalus
ook bij dieren steeds uit van de gedachte, dat er een afvoer van cerebro-
spinaal vocht naar achteren moet plaats hebben, en deze afvoer het
gevolg is van een naso-caudaal verval. Dit verval bestaat bij den mensch
zeer zeker, daar is de 4e ventrikel vrijwel loodrecht onder de zijventrikels
gelegen.

Bij het paard ligt bij normale hoofdhouding de 4e ventrikel eenige
centimeters boven de zijventrikels, (afb. 4).

Van een naso-caudaal verval, die een vochtstroom naar de zijventrikels
zou doen ontstaan is dus geen sprake.

Ik verklaar nu het feit, dat de 4e ventrikel bij paarden (en runderen)
bijna nooit is verwijd bij hydrocephalus,uit het gemis van dit verval.
De mogelijkheid is zelfs niet uitgesloten, dat de vochtstroom bij deze
dieren juist naar de zijventrikels is gericht.

Wanneer ontsteking ook van de kleine hersenen en de medulla oblon-
gata heeft bestaan of nog bestaat, kan dit aanleiding geven tot vermeer-
dering van de lymphe in de daartusschen gelegen 4e ventrikel en kan
ook in deze holte de hoeveelheid vocht vermeerderd zijn.

Hydrocephalus is van oudsher, sedert de eerste publicaties van
Magendie (1920—1930), over het cerebro-spinaalvocht, door de ve-
terinairen aangezien voor de meest voorkomende oorzaak van de
zgn. stille kolder, waarbij depressieverschijnselen op den voorgrond
treden. Men stelt zich voor, dat de verhoogde intracraniale druk
daartoe de aanleiding geeft. Dit standpunt is om verschillende redenen
onjuist.

Sommige paarden met typische stille kolder genezen restloos. Dit
wijst niet op een blijvende hydrocephalus als oorzaak, integendeel.

In de meeste gevallen van depressie bij paarden, hetzij acuut of chro-
nisch, vindt men post mortaal geen hydrocephalus, dus kan ze ook niet
de oorzaak der depressie geweest zijn. Soms vindt men daartegenover
post mortaal bij paarden die nooit hersenverschijnselen vertoonden
een sterk ontwikkelde hydrocephalus.

Bovendien is gebleken, dat kunstmatig opgewekte hydrocephalus
bij honden in zeer sterke mate aanwezig kan zijn, zonder dat depressie-
verschijnselen worden waargenomen (Gülicke).

Ook bij koeien kan in zeer sterke mate hydrocephalus bestaan, zonder
dat er van stille kolder-verschijnselen intra vitam sprake was.

De sufheid, die het hoofdkenmerk is van de zgn. stille kolder wordt
veeleer veroorzaakt door een ontsteking of een intoxicatie van het weefsel
der groote hersenen of door stuwing, welke al of niet een acute of chro-
nische hydrocephalus tot gevolg kunnen hebben. (Afb. 5).

Onder de veterinairen is algemeen de meening verspreid, dat hy-
drocephalus een ziekte is die vooral bij paarden voorkomt. Dit dateert
nog uit den tijd, dat de dierenartsen vrijwel alleen paardenartsen waren
en niet erg bekend waren met de ziekten bij koeien. De waarheid is,
dat hydrocephalus veel vaker voorkomt bij koeien dan bij paarden.

Bij het rund vindt men bij hersentuberculose, die zoo veelvuldig
voorkomt bij koeien, vrijwel steeds hydrocephalus. Deze hersentuber-
culose bestaat meestal hoofdzakelijk, tenminste in den aanvang, in een
meningitis van de weeke vliezen van de hersenbasis, eventueel ook van
de arachnoidea van de cysterna magna; daarnaast komen in een later

stadium tuberculeuze processen in de hersensubstantie voor. Ook bij het
rund is evenals bij paarden de 4e ventrikel niet altijd in het proces be-
trokken, integendeel meestal niet.

Deze hersentuberculose geeft op den duur dikwijls aanleiding tot
een totale obliteratie der cysternen aan de hersenbasis. Ik vermoed
echter, dat ook bij het rund alleen de vermeerdering van de hersen-
lymphe tot hydrocephalus leidt en niet de vermindering der resorptie
in de cysternen, zooals men dit zich voorstelt bij meningitis van den
mensch.

Ook bij het rund ligt bij normale hoofdhouding de 4e ventrikel
steeds iets hooger dan de proximaal gelegen aquaductus en
ventrikels.

Bij het rund komt vrij dikwijls aangeboren hydrocephalus voor,
soms tegelijk met andere hersendefecten b.v. acerebellie. De zijventrikels
kunnen daarbij sterk zijn uitgezet, zonder dat het dier eenig ziekte-
verschijnsel vertoont. Ik mat bij een dergelijk rund als inhoud van
ieder der zijventrikels 64 cc.

Wanneer de hoeveelheid cerebro-spinaal vocht zeer sterk is ver-
meerderd kan dit tot een geboorte-hindernis leiden.

De kalveren, waarbij de vermeerdering van het vocht niet zoo
excessief is, kunnen levend worden geboren. Een uiterlijk kenmerk
van deze aangeboren hydrocephalus is een gebombeerd voorhoofd
De hydrocephalus kan aanwezig zijn, dat het dier kan blijven leven en
oud worden, zonder dat men het heeft opgemerkt, en het eerst eventueel
door een toeval post mortaal voor den dag komt.

Merkwaardigerwijze komt bij het rund vrij veelvuldig een éénzijdige
hydrocephalus voor, waarbij één der laterale ventrikels van de groote
hersenhemispheren is uitgezet, soms zelfs sterk is uitgezet, de andere
niet en ook de andere ventrikels niet. Of ook komt het voor dat de ééne
zijventrikel sterker is uitgezet dan de andere, of zelfs dat slechts een
deel van één zijvertrikel is uitgezet. In die gevallen, welke ik hiervan
zag, heb ik nooit een sluiting van het foramen Monroë waargenomen;
steeds stonden beide ventrikels met elkaar en met de derde ventrikel
in open verbinding.

Ik meen deze éénzijdige hydrocephalus te moeten toeschrijven
aan een éénzijdige encephalitus nl. van de homolaterale hersenhemi-
spheer. In ieder geval is deze éénzijdige hydrocephalus een bewijs,
dat er van beweging en afvoer van het vocht wel geen sprake is geweest,

Bij het rund heb ik ook wel hydrocephalus waargenomen bij meel-
vergiftiging en bij vergiftiging met beukennootkoekenmeel.

(Ik gaf een kalf f Kg. van het meel, hetwelk vergiftiging bij ver-
schillende kalveren had veroorzaakt, in water in en de daarop volgende
dag nog i Kg. Daarna werd het dier 11a enkele uren ziek, werd tympa-
nitisch, geraakte verlamd en vertoonde episthotonus, nystagmus oxi-
latorius en kaakklem. Post mortaal werd gevonden hersenoedeem,
hydrocephalus internus en externus).

Ook bij het rund blijkt, dat de depressie niet of niet in de eerste plaats
wordt opgewekt door de hydrocephalus.

Menigmaal zag ik intra vitam ook bij sterke hydrocephalus geen
depressieverschijnselen. Bij aangeboren hydrocephalus, waarbij het
voorhoofd is gebombeerd, kan de hersenmassa der groote hemispheeren
tot een dun laagje zijn geatrophieerd, zonder dat er van depressie
sprake is.

Dit neemt niet weg, dat dieren met hersentuberculose wel, hetzij
periodiek, hetzij voortdurend meer of minder suf kunnen zijn. Dit
moet echter worden toegeschreven aan de ontsteking van de hersen-
substantie of der vliezen, waarbij stoornissen van de bloedcirculatie
en ontwikkeling van toxische ontstekingsproducten optreden, welke
door vergiftiging der gangliencellen de depressie kunnen veroorzaken.

Bij varkens komt eveneens tamelijk veel hydrocephalus voor, ook
hier in verband met ontsteking van de hersenmassa (encephalitis) en
der vliezen (meningitis).

Bij varkens is deze ontsteking ook wel van tuberculeusen aard, dik-
wijls echter wordt zij veroorzaakt door een gemengde infectie van
tubercelbacillen en pyogene bacillen, welke van het middenoor en het
labyrinth in de schedelholte dringen en veelal hersenabscessen ver-
oorzaken.

Ook bij varkens ziet men menigmaal, dat de hydrocephalus zich niet
symmetrisch heeft gevormd, maar de eene laterale ventrikel sterker
is uitgezet dan de andere, terwijl het foramen Monroe open is.

e. Bij schapen en geiten is als regel de hydrocephalus ook het
gevolg van encephalitus of meningitis.

Bij hydrocephalus acuta is in de hersenholte meestal geen helder,
celarm, eiwitarm, meer of minder waterachtig vocht te vinden, zooals
bij hydrocephalus chronica, maar gelatineus, troebel, celrijk, eiwit-
rijk ontstekingsvocht. Deze hydrocephalus acuta, die eventueel het
begin is van den chronischen vorm, komt voor bij meningitis en ence-
phalitis, echter niet steeds.

Het schijnt mij toe, dat het verschijnen van troebel ontstekingsvocht
in de ventrikels mede afhankelijk is van het al of niet ontstoken zijn
Van de plexus.

Ook bij vergiftiging met neurotrope vergiften kan acute hydrocephalus
optreden, waarbij de ventrikels echter met waterachtig vocht zijn
gevuld. Dat hydrocephalus acuta zou kunnen worden veroorzaakt
door hartzwakte zooals wel eens is verondersteld, of door nierziekten,
acht ik uitgesloten.

Men neemt algemeen aan, dat het ventrikelvocht langs de foramina
in de 4e ventrikel ontsnapt en zich verspreidt in de cysternen en verder
in de arachnoideale ruimten die het centrale zenuwstelsel omvatten.

Wanneer er te veel vocht in deze arachnoideale ruimten aanwezig
is, spreekt men van hydrocephalus externus. Het kan acuut en chronisch
zijn, meestal is het acuut.

In verband met de bovenbedoelde algemeen aangenomen theorie,
zou men mogen verwachten, dat hydrocephalus internus aanleiding
moest geven tot de ontwikkeling van hydrocephalus externus en om-
gekeerd. Intusschen is dit geenszins het geval. Wel komt het soms
tegelijk voor, maar in de meeste gevallen vindt men bij hydrocephalus
internus geen hydr. externus en omgekeerd.

Wanneer exsudaat zich heeft gevormd tusschen de vliezen spreekt
men niet van hydrocephalus maar van meningitis.

Ook bij chronische meningitis tuberculosa bij het rund vindt men
soms hydrocephalus externus, bv. wanneer de cysternen aan de hersen-
basis verkleefd zijn, kan het voorkomen dat op de convexe vlakte der
groote hersenen de subarachnoideale holten met helder vocht sterk
zijn gevuld.

De eventueel waargenomen verschijnselen (sufheid, toevallen, ataxie,
krampen etc.) berusten dan niet op de hydrocephalus externus, maar
op het toxisch agens, dat de gangliencellen vergiftigt en op het hersen-
oedeem, eventueel op het ontstekingsproces resp. de hyperaemie der
pia mater.

De schrijver betoogt, dat niemand tot nu toe kan zeggen wat de her-
komst en de beteekenis is van het cerebro-spinaalvocht, hetwelk in de
hersenholten aanwezig is.

Pensoonlijk acht de schrijver het waarschijnlijk, dat dit vocht hersen-
lymphe is, dat vanuit de hersenmassa langs de vaatscheeden naar de
holten wordt afgevoerd en daar wordt geresorbeerd door de plexus,
welke in die holten aanwezig zijn.

De afvopropeningen die worden verondersteld dat bij den mensch
bestaan, zijn bij dieren niet aanwezig. Daarlangs kan dus afvoer van
het vocht niet plaats hebben.

Obstructie der afvoerwegen, zooals die bij den mensch veronder-
steld wordt aanleiding te geven tot sterke ophooping van vocht in de
hersenholten (hersenwaterzucht), is dus bij dieren niet de oorzaak van
hydrocephalus.

De schrijver wijst op het feit, dat, bij normalen stand, bij dieren in
de hersenholten geen verval is van boven naar beneden zooals bij den
mensch; dat integendeel, vooral bij paarden, de 4e ventrikel hooger ligt

dan de zijventrikels. Ook dit wijst niet op afvoer van vocht via de 4e ven-
trikel, integendeel.

De schrijver heeft ervaren, dat bij dieren hersenontsteking en hersen-
vliesontsteking de oorzaak van de hersenwaterzucht is. Tumoren spelen
daarbij bij dieren geen rol van beteekenis.

Schrijver levert critiek op de experimenten van Dandy, die bij honden
experimenteel hersenwaterzucht opwekte, door zgn. de afvoerwegen
te verstoppen. Het laat geen twijfel over, dat Dandy daarbij ook her-
senontsteking en hersenvliesontsteking opwekte.

De schrijver merkt ten slotte op, dat hersenwaterzucht op zichzelf
bij dieren geen ziekteverschijnselen veroorzaakt en de depressie die men
er veelal bij opmerkt het gevolg is van ontsteking of vergiftiging van het
hersenweefsel.

VOORNAAMSTE LITTERATUUR.
Magendie. Sur un liquide qui se trouve dans le crane et le canal vertebral de 1\'homme
et des animaux mammifères J. de Physiologie exp. 1825 Tome VI en 1827
Tome VII.

med. vétérinaire, 1829.
Luschka. Die Adergeflechte des menschlichen Gehirns, 1855.
Key und Retzius. Studien von der Anatomie des Nervensystems und des Binde-
gewebes, 1875.
Dexler. Nervenkrankheiten des Pferdes, 1899.

Cannieu. Recherches sur la route du 4me ventricule des Vertèbres. Bibliographie

Gülecke. Verhandlungen der D. Gesellschaft für Chirurgie, April 1930. Archiv
für klinische Chirurgie, 1930, Bd. 162.

Verf. weist darauf hin, dass bis jetzt niemand bezüglich der Herkunft und Be-
deutung der in den Gehirnkammern vorkommenden Cerebrospinalfliissigkeit etwas
bestimmtes aussagen kann. Die persönliche Auffassung Verfassers lautet dahin,
dass es sich um Gehirnlymphe handelt, die vom Gehirn ab entlang den Gefäss-
scheiden zu den Höhlen fliesst, wo sie durch den daselbst anwesenden Plexus re-
sorbiert wird. Die beim Menschen mutmasslich bestehenden Abfuhröffnungen
gibt es nicht bei den Tieren. Verstopfungen davon, die beim Menschen starke
Flüssigkeitsanhäufungen (Gehirnwassersucht) veranlassen sollen, sind also bei
Tieren nicht die Ursache von Hydrocephalus.

Verf. weist auf die Tatsache hin, dass im normalen Stande in den Gehirnhöhlen
der Tiere kein Gefälle von oben nach unten, wie beim Menschen, besteht; dass im
Gegenteil, insbesondere beim Pferde, der 4e Ventrikel höher liegt als die Seiten-
ventrikel. Auch dieser Umstand spricht nicht für die Abfuhr via dem 4en Ventrikel.

Verf. hat die F>fahrung gemacht, dass bei Tieren Gehirn- und Gehirnhautent-
zündung die Ursache der Gehirnwassersucht sind. Tumoren spielen dabei keine
bedeutende Rolle. Verf. liefert eine Kritik auf die Versuche Dandy\'s, der beim
Hunde experimentelle Gehirnwassersucht durch sogenannte Verstopfung der Ab-
fuhrwege hervorrief. Es steht ausser Zweifel, dass Dandy damit auch Gehirn- und
Gehirnhautentzündungen erzielte. Verf. bemerkt schliesslich, dass Gehirnwasser-
sucht an sich bei Tieren keine Krankheitssymptome verursacht und dass die dabei
vielfältig beobachtete Depression die Folge von Entzündung oder Vergiftung des
Gehirngewebes ist.

The author argues, that, till now, nobody knows the origin and the importance
of the cerebrospinal liquid, with which the cerebral cavities are filled.

The author himself considers it probable, that this liquid is lymphe, that is car-
ried off from the cerebral substance to those cavities along the sheats of the blood-
vessels and is absorbed there by the plexus whicht is situated in those cavities.

The outlets, that are supposed to be present in man, cannot be shown in animals.
In this way, therefore, the outlet of the liquid can not take place and obstruction
of those outlets, that is supposed to be the cause of a heavy accumulation of liquid
in the cerebral cavity (cerebral dropsy, hydrocephalus) can not be the cause of hy-
drocephalus in animals.

The author points to the fact that in the cerebral cavities of animals in normal
position, there is no fall backwards as in man, but in contrary especially in horses
the fourth ventriculus is situated higher than the lateral ventriculi. This also does
not point to the outlet of liquid via the 4th ventriculus.

The author has experienced that encephalitis and meningitis are the causes of
hydrocephalus. In animals tumours do not play an important part to this.

The author criticizes the experiments in dogs of Dandy, who evoked experimentally
hydrocephalus by choking the outlets.

The author finally notices that in animals hydrocephalus by itself does not cause
symptoms of disease and that the depression, which is mostly seen, is caused by
inflammation or intoxication of the brain tissue.

Behandeling van brandwonden met tannine-oplossing is bekend (zie ref. blz.
392. Jaarg. 1933 en blz. 159 en 53Öjaarg. 1931). Nu is in het St. Thomas Hospital
te Londen gebleken dat het aan te bevelen is een weinig sublimaat toe te voegen
en dat het niet noodig is steeds vers bereide oplossingen te hebben; de oplossingen
kunnen geruimen tijd bewaard blijven zonder merkbare ontleding.

Prakties is: voor poeders: 1 gram tannine 4" 25 mg sublimaat (op te lossen
in 50 cc warm water) ; voor tabletten : 1 gr tannine, 25 mg sublimaat en 50 mg
boorzuur. (The Lancet; ref. Pharm. Weekbl. 1933, No. 30. blz. 779.

Iemand ging zitten op een plek waar nicotine-oplossing (insekten doodend mid-
del) was gemorst; hij voelde dat de vloeistof zijn huid vochtig maakte en werd na
een kwartier erg onwel, -met verschijnselen van nicotinevergiftiging. Bij proeven
bleek dat een 40% nicotine-oplossing, op de huid van een hond gebracht, het dier
kon dooden.

(Faulkner,Journal Amer. med. Ass.; ref. N. T. v. G. 1933, III, No. 9, blz. 3390).

Harold Gordon i) onderzocht 26051 appendixen en vond in 311 (1.15%) wor-
men (oxyuris).

De wormen hadden slechts in 12 gevallen aanleiding gegeven tot puntvormige
bloedingen, lichte exudatie en necrose. Van appendicitis oxyurica kon niet worden
gesproken en volgens schrijver is de oxyuris vermicularis niet een oorzaak van be-
teekenis voor pathologiese processen in de appendix.

Uit het Instituut voor Parasitaire- en Infectieziekten der Rijks-Universiteit
te Utrecht. Directeur: Prof. Dr. L. DE BLIECK.

Infectie van muizen met het virus van hoenderpest door middel van
intracerebralc injecties is reeds Doerr en medewerkers, Collier en
aan ons Instituut Jansen en Nieschulz gelukt. Ook door vele passages
in muizen (tot de looste generatie Nieschulz en Bos) trad geen ver-
andering van de virulentie van het virus ten opzichte van kippen op
en een muizenpassage-virus bleek daarom weinig kans op succes voor
immunisatie-doeleinden te bezitten. Wij hebben daarom getracht het
virus aan andere, normaal niet als virusdragers in aanmerking komende
proefdieren aan te passen. In het verloop van deze proeven is het ons
gelukt, ratten met dit virus door middel van intracerebrale injecties
te infecteeren. Deze proeven zijn, zoo ver ons uit de literatuur bekend
is, tot nog toe niet verricht geworden.

De techniek der intracerebrale injecties van ratten was practisch
dezelfde als bij muizen. De ratten werden licht met ether genarcotiseerd
en dan werd o.i c.c. hersensuspensie met een fijne canule door de ge-
desinfecteerde huid en het schedeldak, direct in de hersenen gespoten.
De suspensie bestond uit § muizenhersenen of een overeenkomstig groot
stuk hersenen van een rat, gesuspendeerd (met een grove canule) in
c.c. phys. Na.Cl.-oplossing. De intracerebrale injecties werden door
de ratten goed verdragen.

Wij zullen ons hier beperken tot een beschrijving der eerste 5 gene-
raties. Als materiaal van uitgang werd een hoenderpeststam gebruikt,
welke enkele jaren geleden was geïsoleerd uit een spontaan geval bij
een kip. In glycerine geconserveerd materiaal was van tijd tot tijd op
kippen overgeënt en van November 1932 af tot Juli 1933 (het begin
van dit onderzoek) had de stam 94 passages van muis op muis door-
maakt. Wij laten hier de uittreksels uit de protokollen der eerste 5
rattengeneraties volgen.

Exp. 1. Rat 184—185 intracerebraal 0.1 c.c. hersensuspensie van een muis van
de 94e generatie. 2 contrölemuizen na 2 dagen gestorven. Rat 184 na 3 dagen ge-
storven, hersenmateriaal (bacteriologisch steriel) op 2 ratten (exp. 2) en 1 muis
overgespoten. Muis na 4 dagen gestorven. Rat 185 gezond gebleven en 26 dagen
later met hersenmateriaal van een rat (5e generatie) gesuperinfecteerd. Geen ziekte-
verschijnselen. Immuun.

Exp. 2. Rat 190—191 intracerebraal 0.1 c.c. hersensuspensie van rat 184 (exp. 1).
Rat 190 na 5 dagen gestorven, 191 na 5 dagen verlamd gedood en hersenmateriaal

op 2 ratten (exp. 3) en 2 muizen overgeënt. De beide muizen na 4 dagen gestorven,
hersenmateriaal op 2 versche muizen geënt, 2 dagen later gestorven.

Exp. 3. Rat 192—193 intracerebraal o. i c.c. hersensuspentie van rat 191 (exp. 2).
Rat 192 na 6 dagen begin van verlamming, na 8 dagen zwaar ziek gedood. Met
hersenmateriaal 2 ratten (exp. 4) en 2 muizen intracerebraal geinfecteerd. De muizen
na 4 dagen gestorven. Rat 193 bleef gezond en werd 19 dagen later met hersen-
materiaal van een hoenderpestrat (5e generatie) geinfecteerd. 2 contröleratten
stierven na 8 dagen. Rat 193 vertoonde 15 dagen later typische paralyse en stierf
2 dagen daarna, dus na een belangrijk verlengden incubatietijd.

Exp. 4. Rat 204—205 intracerebraal 0.1 c.c. hersensuspentie van rat 192. Rat
204 na 4 dagen, 205 na 5 dagen gestorven. Hersenmateriaal van rat 203 op 2 ratten
(exp. 5) geënt.

Exp. 5. Rat 206—207 intracerebraal 0.1 c.c. hersensuspensie van rat 205. Rat
206 na 5 en 207 na 6 dagen gestorven. Hersenmateriaal van rat 206 op 3 muizen
intracerebraal. De 3 muizen na 3 dagen gestorven.

De virulentie van hersenmateriaal van rat 207 voor muizen werd nauwkeurig
onderzocht. Met elke verdunning (1 : 10, 1 : 100, 1 : 1000, 1 : 10.000) werden
2 muizen intracerebraal geinfecteerd. De\'2 muizen met 1 : 10 stierven na 3 dagen,
met i : 100 eveneens na 3 dagen, van de serie 1 : 1000 stierf een muis na 6 dagen,
de 2e bleef in leven en van de serie 1 : 10.000 stierven de muizen na 5 en 6 dagen.

Uit deze protocollen blijkt, dat ratten door intracerebrale injecties
met hoenderpestvirus kunnen worden geïnfecteerd. In het geheel werden
in deze 5 generaties 10 ratten gebruikt. Hiervan stierven 8 dieren na
3—8, meestal 4—6 dagen, onder verlammingsverschijnselen. Van de
ie en 3e generatie had één rat geen ziekteverschijnselen na de injectie.
De rat van de ie generatie was ook voor superinfectie niet gevoelig en
had dus een totale immuniteit verworven. De rat van de 3e generatie
stierf 17 dagen na de superinfectie onder typische verlammingsverschijn-
selen. Het verloop der ziekte was hier belangrijk verlengd.

Van 5 ratten werd hersenmateriaal ter controle van de virulentie
intracerebraal bij muizen ingespoten. In 4 proeven werden 8 muizen
met de gewone concentratie (^ 1 : 15) geïnfecteerd. Alle muizen
stierven na 3—4 dagen. In de laatste proef werden 8 muizen met ver-
dunningen van i : 10, 1 : 100, 1 : 1000 en 1 : 10.000 ingespoten. Hier-
van stierven 7 dieren na 3—6 dagen; alleen 1 muis van de groep 1 : 1000
bleef in leven. Het virus was dus voor muizen virulent gebleven. Daarbij
was een geringe verlenging van den incubatietijd te constateeren, aan-
gezien van 42 muizen welke met de 80e tot 100e muizenpassage waren
geënt, 35 na 2 en slechts 7 na 3 dagen gestorven waren.

Ter controle van de virulentie van het aan de ratten aangepaste
virus werd hersenemulsie van een rat der 4e en 5e generatie op kippen
ingespoten.

Exp. 6. Haan 815 intramusculair 1 cc. hersensuspentie (± 1 : 15 verdund) van
rat 205 (exp. 4). Het dier stierf 5 dagen later. Sectie negatief. Bacteriologisch onder-
zoek hart en lever, enkele colonies.

Exp. 7. Met i cc. hersensuspentie van rat 207 (exp. 5) verdund 1 : 10 tot 1: to.ooo
intramusculair ingespoten 5 kippen.

Haan 823, 1 c.c. 1 : 10, na 3 dagen gestorven. Sectie : Om hart en magen duidelijk
oedeem. Spiermaag, kliermaag en dunne darm acuut ontstoken. Spiermaag punt-
bloedingen. Milt gezwollen, lever gedegenereerd. Bacteriologisch onderzoek nega-
tief.

Haan 820, 1 c.c. 1 : 100, na 3 dagen gestorven. Sectie als haan 823. Bacteriologisch
onderzoek negatief.

Haan 821, 1 c.c. 1 : 1000, na 2 dagen gestorven. Sectie acute dunnedarmontste-
king, gezwollen milt, gedegenereerde lever. Bacteriologisch onderzoek negatief.

Haan 822, 1 c.c. 1 : 10.000, na 2 dagen gestorven. Sectie als haan 823, echter
ceen kliermaagontsteking. Bacteriologisch onderzoek negatief.

Haan 824, 1 c.c. 1 : 10.000 werd na 6 dagen ziek (blauwe kam). Het dier lag
nog 3 dagen en ademde zeer langzaam. Na 10 dagen gestorven. Sectie : gastro-
enteritis. Bacteriologisch onderzoek negatief.

Uit deze proeven blijkt ten eerste dat in de hersenen van de ratten
hoenderpestvirus kon worden aangetoond. Het virus was na de 5e
passage door ratten ook in hooge verdunningen nog virulent voor
kippen. Een duidelijke verandering van de virulentie ten opzichte
van kippen was door deze (relatief korte) passage door ratten nog niet
opgetreden. Bij één van de kippen (haan 824) was weliswaar een ver-
lenging van den ziekteduur ontstaan, toch laat dit eene geval geen
verdere conclusies toe.

Door middel van intracerebrale injecties is het gelukt, ratten met
het hoenderpestvirus te infecteeren en het virus van rat op rat verder
over te brengen.

De infectie verliep in een hoog percentage der dieren, onder ver-
lammingsverschijnselen, na 3—8, meestal 4—6 dagen letaal.

Ratten lassen sich durch intrazerebrale Injektionen mit Hiihnerpestvirus infizie-
ren. Auf demselben Wege làsst sich das Virus von Ratte auf Ratte weiter übertragen.

Die Infektion verlief bei einem grossen Prozentsatz der Tierc unter Làhmungser-
scheinungen nach 3—8, meist nach 4—6 Tagen letal.

By means of intracerebral injections with fowlpest-virus the authors succeeded
in infecting rats with fowlpest. The infected rats died after 3—8 (mostly 4—6)
days, with symptoms of paralysis.

In the 4th and 5th passage the virulence of the virus was unattenuated when
injected into fowls.

Par des injections intracérébrales, on a réussi à infecter des rats avec le virus de
la peste aviaire et de transmettre ce virus d\'un rat à l\'autre. L\'infection s\'est mani-
festée au cours de la maladie chez beaucoup d\'animaux par des apparitions de
paralysie. Les rats infectés mouraient après 3 et 8 jours, mais le plus souvent après
4 et 6 jours. A la quatrième et cinquième phase, le virus était encore virulent pour
des poules.

Nu in een betrekkelijk snel tempo groote hoeveelheden vleesch in
blik worden gefabriceerd en via de gemeentebesturen worden gedistri-
bueerd, is het gewenscht eens onder oogen te zien, wie verantwoordelijk
is voor de levering van een deugdelijk product.

In de gemeente waar de fabrieken die het vleesch verwerken geves-
tigd zijn, is de vleeschkeuringsdienst ter plaatse belast met de keuring,
het toezicht op de hygiëne bij de bereiding en de inrichting der ver-
werkingslokalen en, zooals Prof. Berger op een persconferentie mede-
deelde, ook met het toezicht op de sterilisatie. Hoe dit laatste toezicht
door de keuringsdiensten geschiedt is mij niet bekend. Ik wees er vroeger
reeds op, dat het wenschelijk is voorschriften te geven omtrent de ste-
rilisatie van vleeschconserven, teneinde van een volkomen houdbaar
product verzekerd te zijn. De eenige deugdelijke manier om het effect
van de sterilisatie te contröleeren, is dan echter, dat, van elke charge
van een autoclaaf, een gedeelte van de bussen enkele dagen bij 37 -
40° C. moeten bewaard worden. Het belang van dezen maatregel
is ook reeds door anderen betoogd en is ook een goede controle op
fouten bij de sterilisatie.

Indien nu de fabrieken een deugdelijk product afleveren, is daarmede
dan het toezicht ten einde ? Zeer zeker niet. Ook de gemeentebesturen
moet aan de slagers en deze aan de rechthebbenden een deugdelijk
en houdbaar product afleveren, anders zouden er conflicten komen
met art. 40 der vleeschkeuringswet. Nu is de moeilijkheid, dat men bij
deze blikconserven bij de aflevering in den regel niet kan vaststellen
of zij al dan niet deugdelijk zijn. De eenige mogelijkheid is dus, dat het
gemeentebestuur, dat telkens een grooten nieuwen voorraad krijgt, zich
geregeld op dc hoogte houdt of door haar vleeschkeuringsambtenaren
doet houden, omtrent den toestand van het gesteriliseerde vleesch.
De vleeschkeuringsdienst zal dus geregeld steekproeven moeten nemen
uit den voorraad en aan een verblijf in de broedstoof moeten onder-
werpen. Tot heden toe heb ik dit bij twee zendingen van C.R.C. vleesch
gedaan. Van de eerste zending konden vóór den verkoop nog 6 bussen
worden onderzocht. Bij een bus werden afwijkingen gevonden volgens
onderstaand staatje :

Het blik werd met alcohol gedesinfecteerd, afgebrand en, terwijl er
een gedesinfecteerde glasklok boven gehouden werd, met een steriele
pin aangeboord. Er ontweek een niet stinkend gas. Met een steriele
Pasteursche pipet werd wat vloeibaar materiaal uit de bus genomen
en in een steriele petrischaal gebracht. Van dit materiaal werd geënt
op anaërobe en anaërobe agar (pyrogallol) en in glycosebouillon. De
bus werd daarna geheel geopend en geledigd. Het vleesch zag er goed
uit, het vet en de aspic waren gestold. De smaak was echter niet zoo
aangenaam als van een andere, daags te voren geopende, niet bebroede
bus. Het blik had inwendig enkele kleine zwarte vlekjes. Met een groot
steriel mes werd de vleeschklomp zoodanig doorgesneden, dat zij in
twee helften uiteenviel; uit het midden werd met een steriele pincet
een stukje vleesch genomen en hiervan 2 uitstrijkjes gemaakt op gerei-
nigde en gedesinfecteerde objectglaasjes. Evenzoo werd een oese aspic
uitgestreken. De praeparaten werden gekleurd met Löfflers methy-
Jeenblauw Rij bacterioscopisch onderzoek bleek, dat in elk der 3 prae-
paraten in elk gezichtsveld vele bacteriën voorkwamen (mono- en
diplococcen, streptococcen en hier en daar ook korte bacillen met een
spore. Gezien dit resultaat, werd in verband met de bombage ook een
positieven uitslag van het bacteriologisch onderzoek verwacht. Op
9 December, na ongeveer 20 uur groei, bleek dat alle cultures rijkelijk
gegroeid waren. De glycosebouillon was geheel troebel en had een sterk
bezinksel. In het uitstrijkjc waren plompe staafjes, streptococcen of wel-
licht ketens van plompe staafjes en groote tetracoccen te zien. De
anaërobe cultuur bevatte kleine grijze en geelachtige koloniën. Het
uitstrijkje bevatte zeer vele ketens korte staafjes of streptococcen.
Verder ook groote complexen plompe staafjes, welke zich met mcthy-
leenblauw lichter kleurden dan de coccen. De aërobe agarcultuur toonde
een sterkeren groei en bevatte duidelijke geelachtige en grijze koloniën.
Het uitstrijkje bevatte groote massas plompe staafjes en hier en daar
enkele coccen en diplococcen.

Verder werd nog een stukje vleesch in parafine ingesloten en 11a snij-
den gekleurd met Löfflers methyleenblauw. In de spierfibrillen werden
geen bacteriën aangetroffen. Hier en daar werd in het verkookte bind-
weefsel aan de periferie een enkel bacteriënklompje gevonden. Dit
zou het vermoeden wettigen, dat wij hier slechts te doen hebben met
een uitwendige verontreiniging van het in stukken gesneden vleesch.
De dwarsstreping van het spierweefsel was zeer goed zichtbaar.

A. Willen de gemeentebesturen ten aanzien van art. 40 der vleesch-
keuringswet t. o. van het C.R.C.-vleesch geheel vrijuit gaan, door den
vleeschkeuringsdienst geregeld steekproeven zijn te nemen, om zich
een oordeel te vormen over de deugdelijkheid van het vleesch.

B. In de fabrieken van elke charge der autoclaven enkele bussen
onder zegel van den plaatselijken vleeschkeuringsdienst enkele dagen

aan een broedproces van 37⁰ C. moeten worden onderworpen, wil
men verzekerd zijn van een volkomen houdbaar product. De bevoegd-
heid hiervoor kan aan de vleeschkeuringsdiensten worden gegeven bij
Min. Besch. ex. art. 1 1 van het K. B. van 13 Sept. 1924, S. 448.

Naschrift. Ik was nog in de gelegenheid van dezelfde zending een
blik te onderzoeken, waarvan bij percussie van het deksel werd ver-
moed, dat het niet geheel gevuld zou zijn, en welke blikken in vak-
kringen den naam hebben, dat ze zouden bederven. Deze bus werd
5 dagen in de broedstoof bij 37⁰ C. gehouden en daarna weer afge-
koeld. Bombage was niet opgetreden en ze gaf bij percussie van het
deksel weer hetzelfde holle geluid. Aangelegde cultures bleven steriel.
In uitstrijkjes van het vleesch werd bij naarstg zoeken hier en daar
een bacterie gevonden. Smaak, reuk, aspect en consistentie van den
inhoud van het blik waren nog voortreffelijk. Het blik was slechts
gevuld tot aan een lijn welke 2 cM. van den bovenkant was ver-
wijderd.

Verslag 1930, Centr. Lab. v. d. Volksgezondheid.
H. S. Frenkel, Verslag 1925 en 1926 Centr. Lab. v. d. Volksgezondheid.
E. Kai.lert u. R. Standfusz, Ueber die Verarbeitung van Schweinen zu haltbaren
Fleischwaren mit besonderer Berücksichtigung der Konservierung in Dosen.
Abhandlungen zur Volksernahrung, Heft 4.
C. J. A. Kerstens, Het toezicht op gesteriliseerde vleeschconserven.

T. v. D., Deel 56, 1929.
C. Postma, Vleeschconserven in blik. T. v. D. Deel 57, 1930.

De vraag of vissen kunnen hooren is in de laatste jaren in bevestigenden zin be-
antwoord. Meyer in 1909 en verschillende andere onderzoekers in 1922 en vol-
gende jaren, deden proeven waarbij het gelukte vissen te dresseeren op een bepaald
geluid. Benjamins herhaalde deze proeven. Hij gewende vischjes er aan eerst een
bepaalde fluittoon te hooren en dan voedsel te krijgen. Hoorden zij die toon dan zwom-
men zij snel naar de bodem van het aquarium naar het voedsel. Op een andere toon
reageerden zij niet. De interessante bizonderheden en beschrijving van het gehoor-
orgaan zijn in het origineel na te lezen.

In Japan was in 1885 de eerste vrouwelijke arts; er was veel verzet tegen het
studeeren van vrouwen. Zeven jaar later kwam pas de tweede; nu zijn er 1500.
(Münch. med. Woch.; ref. N. T. v. G. 1933, blz. 2556).

Door honden-bezitters worden op uitgebreide schaal wormmiddelen
(meestal van onbekende samenstelling) gegeven, aanbevolen door
handelaars in honden, drogisten, enz.

Gezien het feit dat deze geneesmiddelen vooral bij jonge en zeer
jonge dieren, van uiteenloopende grootte en ras, worden toegediend,
behoeft het geen nader betoog, dat de dorseering zeer individueel
behoort te geschieden.

Onderstaande ervaring breng ik daarom ter kennis van de collega\'s,
opdat in ruimen kring honden-bezitters kunnen worden gewaarschuwd.

Het komt mij herhaaldelijk voor bij het bezoeken van zieke hondjes
—beter gesproken van pas aangekochte hondjes — dat men mij een
buisje met „Cesarine tabletjes" wijst als zijnde een goed middel tegen
lintwormen.

De gebruiksaanwijzing wekte mijn nieuwsgierigheid op, wat die
tabletten wel zouden bevatten en wel of zij niet schadelijk zouden
kunnen zijn.

De meeste wormmiddelen zijn toch min of meer vergiften. De ge-
bruiksaanwijzing van de „Cesarine wormtabletten voor honden"
luidt : de honden beneden een jaar geve men \'s morgens een, oudere
honden twee tabletten per dag.

De tabletjes zijn geprepareerd in het laboratorium van Dr. Remmler
te Berlijn onder Controle van den daaraan verbonden dierenarts
(w.g.) J. Bos Czn.

In een advertentie voorkomende in het Maandblad van Dierenbe-
scherming luidende : Cesarinepreparaten enz. blijkt dat in Hilversum
de J. Bos Czn, de importeur is en tevens een fabriek bezit.

In het laboratorium voor toxicologie te Amsterdam werden die ta-
bletjes onderzocht.

Uit het chemisch onderzoek bleek de aanwezigheid van filixzuur en
filmaron, giftige bestanddeelen, vermoedelijk bereid uit den wortelstok
van de varenplant (Aspidum Felix mas) of een extract daarvan. Verder
bleek dat saponinen aanwezig waren. Nu werd nagegaan of deze giftig
waren voor bloed. Door toepassing van „haemolyse" werd bewezen,
dat de aanwezige saponinen bloedgiften waren.

9.2 % (in petroleum opl. deel), dus p. m. 29 m.gr.
XXX waarvan 23 % filmaron. Giftig.

Het onderzoek wees uit, dat „Cesarine-wormtabletten" zeer zeker
wormverdrijvend zijn. Echter mag betwijfeld worden, of het middel
zoodanig is, dat het eiken dag zonder schade voor het dier gegeven
kan worden.

Er zijn n.m.1. aanwezig de giftige bestanddeelen uit rhizoma filix
mas of misschien andere varenplanten. Voor den mensch schrijft het
„Pharmacotherapeutisch Vademecum" voor, dat extr. filix mas een
betrouwbaar lintwormmiddel is, doch het gift mag nooit den volgenden
dag herhaald worden.

Het extract bevat 3.5 % Filixzuur en 5 % Filmaron en 2.5 % Fla-
vispidzuur d. i. p. m. 11% te zamen de maximale dosis is dus voor
den mensch 110 rngr.

In de tabletjes komt voor 32 rngr. van deze stoffen; met de toepassing
van dit middel bij dieren moet men dus zeer voorzichtig zijn. Boven
dien zijn giftige saponinen aanwezig, (p. m. 31 mgr.).

men heeft gemaakt een extract van varenpoederwortel, en dit met
wijnsteenzuur en lactose en nog andere kruidachtige planten (saponine-
houdend), misschien zeepwortel, geperst tot tabletten.

Door onderhuidse inspuiting van zaad van een mannelijk dier kan men vrouwe-
lijke dieren tijdelijk onvruchtbaar maken. In Amerika (Colorado) hebben artsen
deze methode bij den mens toegepast. De tijdelijke steriliteit zou een jaar bedragen;
in het bloed van de ingespotenen werden antistoffen gevonden. De inspuitingen
hebben geen voor de gezondheid schadelijke gevolgen. Er werden drie inspuitingen
van 2—5 cc. zaad, telkens met een week tussenpoos, gedaan.

Achtereenvolgens worden besproken Avertine, Pernocton en Eukodol als algemeen
narcotisch werkende middelen en Percaine, Pantocaine en Panthesine als locaal anaesthe-
sie-verwekkende stoffen. Op grond van de literatuurstudie is Berner¹) omtrent deze
nieuwere anaestetica tot de volgende samenvatting gekomen:

Avertine (tribroomphenylalcohol) heeft bij den hond, als algemeen-anaesthe-
ticum toegepast, uiteenloopende resultaten opgeleverd. Manz nam locale prikke-
lingsverschijnselen waar, wanneer het oraal zonder slokdarmsonde werd ingegeven.
Wright wijst vooral op de wisselende werking ervan bij den hond; bij katten even-
wel was hij met het middel tevreden (rectale toediening). Völker gebruikte het ab
basis-narcoticum met een daaraansluitende aether-narcose. Als algemeen-anaesthe-
ticum kan het volgens de onderzoekingen het chloralhydraat bij het paard niet
vervangen.

Over Pernocton (barbituurzuur-derivaat) wordt als algemeen narcoticum
eveneens niet eensluitend, wat den hond betreft, geoordeeld;

Percaïne zou als locaal-anaestheticum in het algemeen wel hebben voldaan.
I.indner wendde het ook intraperitoneaal aan en verkreeg daarmede dan bij den
hond een goede buikholte-anaesthesie; Müller evenwel is hierover minder goed
te spreken.

Met Pantocaïne werd een goede, langdurige anaesthesie verkregen. Het is
ev enals ook Percaïne voor alcaliën zeer gevoelig en wordt in i—3 % oplossing voor
locaal-anaesthesie gebruikt.

Panthesine werd door Reichenbach in 0.1 %—0.5% oplossing als locaal-
anaestheticum aangewend; hij verkreeg daarmede een goede voldoend lange ge-
voelloosheid. Veenendaal.

Volgens Pannet²) hebben proeven aangetoond dat de in de lumbaalruimte
gespoten vloeistof hoofdzakelijk wordt voortbewogen door de pulsaties van de extra-
durale vaten. De verspreiding der vloeistof is daardoor onbeperkt, maar de ver-
spreiding van het opgeloste anaesteticum heeft haar grenzen, door de absorptie
van het zenuwweefsel. De grootte van het gevoellooze gebied hangt af van de dosis
en niet van het vloeistofvolume en ook weinig van het soortelijk gewicht. De bloed-
drukdaling berust op vaatverslapping in de willekeurige spieren van het gevoel-
looze gebied en kan worden bestreden door hoogleggen van de extremiteiten en
opwekken van vaatreflexen door reukprikkels (ammonia) en zuurstof.

Behr en Zeckel²) wijzen er op dat gevallen van lumbaal-anaestesie met doode-
lijken afloop verschillende malen beschreven zijn. De verschijnselen (paralyse der
beenen) kunnen terstond aansluiten aan het gevoelloos maken of eerst na een week
of langer (zelfs jaren) optreden. Schrijvers vermelden 2 gevallen door hen waarge-
nomen, waarbij de lumbaal-anaestesie met percaïne zoodanige beschadiging van
ruggemerg, vliezen en zenuwwortels tengevolge had, dat deze den dood veroor-
zaakten. Zij zijn van meening, dat behalve de algemeene en specifiek toxiese en mye-
lolytiese werking van het anaesteticum, ook individueele (nog niet voldoende be-
kende) factoren hierbij van beteekenis zijn.

1 Berner, Die neueren Anästhetika und ihre Verwendung in der Veterinärmedizin. Zeit-
schr. f. Veterinärk. 1933. S. 224.

Lundy, Essex en Kernohan •) deden proeven met hydrochloras percaïni bij
honden. Het bleek dat dit anaesteticum in grootere dosis werd verdragen als de
oplossing minder geconcentreerd was. 3 c.c. van een 5 % oplossing deed meer
schade dan 5 c.c. van een 3 % oplossing. Zij schrijven geen grootere sterkte voor
dan 7—8%, meestal 3—5%.

Marvin ¹) probeerde verschillende spinaal-anaestetica : neothesine, nupercaïne,
pantocaïne, procaïne. Hij vond dat alle vier goede eigenschappen hebben, maar
prefereert pantocaïne. Vrijburg.

Hoewel in veterinaire klinieken chloral-hydraat als algemeen narcoticum, intra-
veneus toegediend, tegenwoordig veel wordt aangewend, bewijst onderstaand s;e-
val, dat dit middel toch niet steeds onschadelijk blijkt te zijn.

Het betreft een 6 jarige volbloed. Dit dier leed aan een chronische distorsie van
het kroongewricht l.v., vermoedelijk tengevolge van de vele rennen, die het geloopen
had. Er zou neurectomie der betreffende nervi volares gedaan worden. Daarvoor
werd het paard door v. Niemack²) genarcotiseerd met 25 gram van een 10 % chloral-
hydraat-oplossing (intraveneus). Alles ging bijzonder goed, maar nadat het paard
40 minuten onder narcose was geweest, zag men plotseling een kramptoestand over
het heele lichaam optreden, terwijl het dier vrijwel direct daarop stierf. De sectie
leverde het beeld van een acute vergiftiging op. Daarom werd nog chloraihydraat ter
onderzoek opgezonden naar het H.V.U.A., welk onderzoek niets bijzonders aan
het licht bracht.

Blijkbaar is dus de waarschuwing van Frick in zijn „Operationslehre", als zou
dit middel niet ten volle betrouwbaar zijn voor de algemeene praktijk, nog steeds
op zijn plaats. H. L.

Voor chloroform en aethernarcose is pluimvee zeer gevoelig; vaak bezwijken
vogels door de narcose.

Chloraihydraat intraveneus geeft een goede anaesthesie, die langer dan een half
uur duurt. Chloroform en aether zijn volgens Norman Hole³) te gevaarlijk.

De injectie gebeurt in de vleugelader dicht bij hel lichaam. De doseering voor
lichte marcose is voor kippen van ± 1,5 KG. 1 cc. van een 10 % oplossing; voor vol-
ledige gevoelloosheid ged. een uur 4 cc. 10 % oplossing in physiol. keukenzout.

Pearl, Surface en Curtis bevelen voor algemeene anaesthesie van vogels,
aetherinhallaties aan, na voorafgegane subcutane toediening van atropine. Kavpp
gebruikt daarvoor chloroform, op een masker gedruppeld. In deze wijze van nar-
cotiseeren dreigt het gevaar van overdoseering, daar het narcoticum zich in de
luchtzakken kan ophoopen. Hale ⁴) vind het narcotiseeren door middel van in-
halaties eveneens minder goed.

Volgens hem zou chloraihydraat, intraveneus toegediend, bij hoenders een vrij
veilige narcose, van è uur, geven. Tevens bleek dat chloraihydraat in geringere

2 ) Von Niemack, Tödlicher Ausgang einer intravenösen Chloralhydralnarcose hei einem
6-jährigen Vollblüter. (Zeitschrift für Veterinärkunde. 1933, Heft 7, S. 264,)

3 *) Chloral hydrate as a general anaesthetic for the fowl. (Norman Hole, J. of comp.

4 \') Hale, Chloral hydrate as a general anaesthetic for the fouil. The Journ. of Comp.
Path, and Ther. 1933. S. 47.

concentraties beter werd verdragen dan in sterkere. Aanbevolen wordt een 10 %
oplossing ervan in een physiologische keukenzout-opl. te gebruiken. 0.6 gr. of meer
opgelost in i c.c. NaCl. solutie veroorzaakte den dood ; bij 0.4 gr. of minder stierf
geen der dieren. Veenendaal.

Pernocton een door de firma Riedel, Berlijn, in den handel gebracht narcoticum
is een 10 % waterige oplossing van een barbituurzuur-derivaat. Hinz heeft het reeds
in 1927 bij honden gebruikt en wel intraveneus 0,3—0,35 cc. per KG. lichaamsgewicht.

Freese (1928) wendde het bij honden eveneens intraveneus aan. Als optimale
dosis gaf hij aan 0.3—0.4 cc. per KG. lichaamsgewicht. In veel gevallen nam hij
een hevig excitatiestadium en sterke dyspnoe waar. Hij raadt af er een diepe narcose
met volkomen anaestesie bij den hond mede te verwekken en beveelt het slechts
als hypnoticum aan.

Berge (1929) noemt 0.3 cc. per KG. lichaamsgewicht voldoende voor een goede
narcose bij den hond. Hij legt er den nadruk op dat de intraveneuze injecties lang-
zaam moeten plaats hebben. Ook Pfeiler houdt het voor een uitstekend middel
om een diepe narcose te verkrijgen.

In Brünn\') is „Pernocton" gedurende 4 jaar als hypnoticum aangewend. Een
dosis van 0.08 cc per K. G. lichaamsgewicht, intraveneus bijeengebracht, gaf slechts
geringe verschijnselen (o.a. onzekere gang); een dosis v an 0.6 cc. was doodelijk.
Voor de praktijk wordt een dosis van 0.3 cc. aanbevolen. De werking treedt reeds
tijdens den injectie of 1—5 minuten daarna op. De inspuiting moet langzaam ge-
schieden (1 cc. in i minuut); een snelle inspuiting van 0.2 cc. kan reeds letaal werken.

De narcose met een dosis van 0.3 cc. per KG. lichaamsgewicht verkregen was
niet volkomen, maar in het algemeen voor operatief ingrijpen toch wel voldoende.
De dieren vallen daarbij in diepen slaap en ontwaken gemiddeld eerst na 3—5 uren
Braken en een geringe ademnood werden niet zelden opgemerkt. Een dosis van 0.7 cc.
per KG. wordt geschikt geacht om honden te dooden.

„Pernocton" werd door Jacobi¹) zoowel intraveneus als subcutaan aangewend;
de dosis bedroeg 30 mgr. per KG. In de praktijk is de subcutane toediening beter
door te voeren dan de intraveneuze. De narcose treedt daarbij volgens hem na
± i —uur in en duurt dan gemiddeld 8—12 uren.

Bij 10 honden en 1 kat werd de werking van „Pernocton" door Ganslmayer²)
bestudeerd; hierbij werden tevens bloeddruk en ademhaling cymographisch ge-
registreerd. De nadeeligc invloed ervan op de ademhaling bleek grooter dan die op
de circulatie te zijn. Bij een letale dosis was de dood een gevolg van het ophouden der
respiratie. De respiratie was in het begin versneld en wel reeds tijdens de injectie;
dc pols werd sneller en oppervlakkiger; ademhalingsstilstand 4—10 minuten na de
injectie. Bij normale dosis en voorgeschreven wijze van toediening werd geen ver-
andering in de ademhaling gezien. Ademhalingsstilstand kwam slechts bij een toxische
dosis, bij een te snelle inspuiting of bij een te sterke concentratie van het middel voor.
De pols was in het begin na de „Pernocton" toediening versneld en werd eerst ge-
ruimen tijd daarna weer normaal. De snelheid waarmee ingespoten werd, oefende
vooral invloed op den bloeddruk uit. De temperatuur daalde tijdens de narcose
belangrijk; begon eerst weer tegen dat de dieren bijkwamen te stijgen.

Na beiderzijdschc vagotomie was de „Pcrnocton"-invloed veel sterker; vooral de
bloeddrukverlagende werking was dan veel duidelijker.

Bij een minder sterke concentratie (5 %) trad de narcose veel later in (30 min.);
bij een 10% oplossing daarentegen reeds enkele minuten na toedienijng.

1 ) Das Pernocton als Narkotikum beim Hunde. Jacobi, Tier. Rundsch. 1931, S. 331.

2 ) Ganslmayer Rudolphe, Essai contributif sur l\'effect produit par l\'emploi du per-
noctone. Veterinarski Archiv. 1933, p. 166.

Voor operatieve ingrepen was de narcose voldoende, hoewel de reflexen niet
geheel verdwenen en soms zelfs verhoogd schenen.

De toediening van het middel, intraveneus, maakt het gebruik ervan vooral
voor de praktijk minder geschikt. Nagegaan zal nog worden, of op de een of andere,
gemakkelijke toe te passen manier, de nadeelige invloeden ervan niet in min of
meerdere mate kunnen worden opgeheven.

° °35 % Chloroform in het bloed veroorzaakt algemeene anaesthesie; 0.06%
is reeds fataal. Bij 2 % chloroform in de toegevoerde lucht kan een snelle narcose
worden verkregen; deze wordt daarna onderhouden met een concentratie van 1%.
Gevoelig voor chloroform zijn vooral hart, ademhalingscentrum en lever. Bij een
mengsel van chloroform-aether-alcohol verdampt de aether het snelst, daarna de
chloroform en ten slotte de alcohol. Aether werkt minder toxisch dan chloroform
(vooral minder nadeelig op het hart).

Voor aether is evenwel een hoogere concentratie daarvan in de toegevoerde lucht
noodig nl. 6 %, om de narcose te verwekken en 3—4 % om deze te onderhouden.
Bij de open methode is het daarom moeilijk een voldoende anaesthesie te verkrijgen.
Bovendien werkt een dergelijk geconcentreerde aetherdamp prikkelend; hierdoor
treedt sterk speekselen en secretie in de bronchiën op, waardoor weer het gevaar
voor postoperatieve pneumonien grooter wordt. Ook is de periode van excitatie
bij aether langer en sterker en tenslotte is aether meer vuurgevaarlijk.

Het door Wright beschreven nieuw apparaat voor aethernarcose bestaat uit een
masker met uitlaatventiel dat over den kop wordt gebracht; eventueel kan versche
lucht onafhankelijk daarvan worden toegevoerd. Door een teekening wordt een en
ander duidelijk gemaakt. Om snellere verdamping der aether te verkrijgen wordt
de gegradueerde, met aether gevulde flesch, in een pan met warm water geplaatst.

Vrijwel algemeen wordt aangenomen dat katten voor chloroform zeer gevoelig
zijn; de narcose daarmede dient dan ook steeds voorzichtig te geschieden. Volgens
Makasar mag de chloroformconcentratie, 1,75% niet overschrijden. Ten einde
eventueel de oorzaak van den snellen dood bij de chloroformnarcose van katten
te kunnen vaststellen, onderzocht PosTi. de parenchymateuze organen van deze
dieren na chloroformvergiftiging. De chloroform liet hij 10 minuten inwerken.
Eenige andere katten werden door een slag op den schedel gedood om vergift-
werkingen te kunnen uitsluiten en ook van deze dieren ter vergelijking de organen
nagegaan.

Macroscopisch hadden de met chloroform vergiftigde katten sterk longemphyseein
en subpleurale bloedinkjes: de hartspier had normale kleur, de lever was iets ge-
zwollen.

Postl¹) komt tot de conclusie dat bij de acute chloroformvergiftiging van de kat,
vooral in de lever veranderingen optreden, die op een bijzondere gevoeligheid van
dit orgaan zouden wijzen. De veranderingen waren echter niet van dien aard, dat
alleen hierdoor de snelle chloroformdood te verklaren was; de primaire doodsoorzaak
is volgens hem eerder in de door de chloroform verwekte respiratieverlamming
te zoeken.

Algemeen wordt aangenomen dat chloroform voor katten gevaarlijk is. Toch
schijnt het door Gray²) regelmatig te worden aangewend bij deze dieren. Hij zegt
dat hoe eenvoudiger de toediening ervan is des te veiliger.

1 ) Postl, Untersuchungen über die Organverdnderungen nach akuter Chloroformvergiftung
bei Katzen. Wien. Tierzrzl. Monatsschr. 1933, S. 397.

Een gewoon jampotje b.v. waarin op den bodem met een weinig chloroform
aedrenkte watten is gebracht (± 4 gr. chloroform voor jongere dieren, 6 gr. voor
oudere) wordt over den kop van het dier gebracht. Zoodra de narcose intreedt
en de ademhaling regelmatiger wordt, wordt het hoofd zoover teruggetrokken tot
nog juist de neus in de opening van het potje komt te liggen. Bij de narcose let hij
vooral er op of de voetzoolreflex nog al of niet aanwezig is. Mocht nog wat chloro-
form noodig zijn, dan wordt opnieuw J; 2—4 gr. op het watje gebracht. Worden
de dieren onder een glazen klok of kistje gebracht dan is veel meer chloroform noodig,
en treedt de narcose ook vee! minder snel in.

Wanneer de ademhaling, hetgeen soms gebeurt, plotseling ophoudt, dan moet
natuurlDk het apparaat verwijderd worden. Gewezen wordt verder op het grootere
gevaar bij het gebruik van dit narcoticum bij vette dieren.

Door zijn jarenlange ervaring meent Gray te kunnen zeggen, dat de chloroform-
inhalatie bij katten, mits met zorg en juistheid toegepast, de snelste en handigste
vorm is voor het verkrijgen van een algemeene anaesthesie bij deze dieren.
Een narcose-kistje voor katten.

Hinz¹) beschrijft een kistje, waarin het hoofd van de kat kan worden gebracht.
Als narcoticum wordt aether gebruikt dat in de ruimte wordt geblazen. Bij de aether
wordt vooraf wat atropine (geen sulfraat, maar het alcaloïde) gedaan om het speek-
selen tegen te gaan. (op 30 cc. narcose-aether 2 mgr. atropine). Door een erbij ge-
voegde teekening wordt een en ander verduidelijkt. Vooral ook voor de praktijk
wil Hinz het gebruik van dit kistje, bij het narcotiseercn, aanbevelen.

Luminal-werking bij katten. Luminalnatrium-oplossing werd door Pknta
en Goluzz ²) subcutaan toegediend; 30 mgr. per KG. lichaamsgewicht veroor-
zaakte slechts evenwichtsstoornissen; 38 mgr. slaap; 42 mgr. reeds doodelijke ver-
giftigingen.

Het gebruik ervan als slaapmiddel bij katten is daarom gevaarlijk en kon niet
worden aanbevolen. Veenendaal.

De vroeger gebruikte alcohol-melk-proef voor het onderzoek van den zuurgraad
van de melk, is langzamerhand verdrongen door betere methoden.

Enkele onderzoekers constateerden dat behalve zuurgraad ook uierontstekingen,
drachtigheid, ziekte, voor den uitslag van het onderzoek van groot belang zijn.
Eveneens gaf een toeneming van magnesium- en calciumgehalte der melkzouten
een positieve alcohol-reactie, in tegenstelling met een toeneming van ehloor-phos-
faat-enz.-gehalte dezer zouten.

Linkies, een praktiseerend dierenarts, meende in de alcoholproef een methode
te hebben gevonden, waarmee het hem mogelijk was drachtigheid te kunnen be-
palen.

Melk van niet drachtige, gezonde koeien zou niet coaguleeren bij de alcoholproef
(gelijke declen melk en alcohol 68 %■—75 %, schudden, 15 minuten tot ecnige uren
laten staan) ; melk van drachtige gezonde koeien zou duidelijk positieve reactie
geven. Door Palmers³) werden deze proeven gecontroleerd bij 77 drachtige en
143 niet drachtige koeien. Er bestond volgens hem echter niet de minste betrekking
tusschen de alcohol-proef en het drachtig zijn van het onderzochte dier. Misschien
was het niet onmogelijk dat drachtigheid de positieve reactie eenigszins beinvloedde.
Hij vond namelijk 57.3 % positieve reacties bij niet drachtige dieren, en 70 %
positieve reacties bij drachtige dieren. Meermalen kwam het echter voor dat den eenen

2 \') Über die Wirkungen des Limunals bei Katzen. Penta und Colucci, ref. Schweiz.

3 ) A. C. Palmer : Relation o> the Alcohol-Milk Test to Pregnancv in Cattle. Journal of
the Amer. Vet. Med. Assoc. May 1933, blz. 694.

keer bij een drachtig dier de reactie positief was, en een maand later negatief. Het-
zelfde was het geval bij de niet drachtige dieren. Schrijver besluit met de opmerking
dat de alcohol-proef voor het drachtigheid-onderzoek niet de minste waarde heeft
en het rectale onderzoek nog altijd de beste resultaten geeft. H.

In de laatste jaren zijn in verschillende laboratoria methoden aangegeven, waar-
mee het mogelijk is de diagnose zwangerschap te stellen. Enkele ervan zijn ook uit
veterinair oogpunt van beteekenis o. a. I. de placentaire methode ; II. de aan-
wezigheid van hormonen, die den geslachtelijken cyclus beinvloeden in bloed of
in urine ; III. de aanwezigheid van folliculine (oestrine) in de urine.

De eerste, de zgn. placentaire methode, berust op het doorlaten van roode bloed-
cellen op de vereenigingsplaats van moederlijke en foetale placenta in een vroeg
stadium der graviditeit. Deze methode gaat alleen op bij dieren met een bepaalden
placenta-bouw en heeft waarschijnlijk voor geen enkele onzer huisdieren beteekenis.
(Door schrijvers bij koeien onderzocht met negatief resultaat).

De tweede methode, welke vooral bij de vrouw met zeer veel succes wordt toege-
past, berust op de aanwezigheid van het zgn. „Prolan" in bloed en urine. De methode
berust op het inspuiten van bepaalde hoeveelheden urine of serum bij infantiele
proefdieren, waarbij follikelrijping, bloedpunten, en corpora lutea-vorming in de
ovariën van deze nog niet geslachtrijpe proefdieren optreden. Dergelijk urine,
intraveneus ingespoten bij een konijn (Triedmann), veroorzaakt na korten tijd,
(24 uur) ovulatie bij dit dier, welke anders slechts na coitus optreedt. Voor vrijwel
al onze dieren is bovenstaande methode onderzocht en bij allen met negatief resul-
taat, behalve bij de merrie. Reeds plm. 6 weken na de dekking is door middel van
genoemde methode drachtigheid aan te toonen.

De derde methode berust op het aantoonen van de toeneming van folliculine
(oestrine) in de urine gedurende de drachtigheid. Asdeli. en Madsen¹) hebben
dit niet nader onderzo\'ht. Bekend is de aanmerkelijke toeneming van folliculine ge-
durende de graviditeit bij de vrouw, de merrie en de koe. Bij volwassen vrouwelijke
gecastreerde ratten of muizen spuit men bepaalde hoeveelheden urine in, en
nu wordt het vaginaal secretum van die dieren onderzocht. De reactie is
positief, wanneer, zooals normaal in de oestrus, het zgn. ,,Schollenstadium" is
opgetreden, bestaande uit vcrhoornde cpithcelcellen, terwijl dc leucocyten, die men
buiten de oestrus altijd in vaginaaluitstrijkjes vindt, nu ook verdwenen zijn. Bij niet
drachtige merries bevat de urine normaal tot 800 muizeneenheden per Liter, zoodat
bij aanwezigheid van 1000 en meer eenheden de diagnose drachtigheid bij deze
dieren kan worden gemaakt. Volgens verschillende onderzoekers zou na den 6osten
dag de reactie opgaan.

Ook bij koeien is die methode toepasselijk; alleen ten tijde van de bronst komt
er folliculine in dc urine voor. Onmiddellijk na de conceptie stijgt de hoeveelheid
welke na den 70sten dag bij zorgvuldig onderzoek aanmerkelijk blijkt toe te nemen.
Schrijvers zijn met de Engelschcn van meening, dat op den duur, wanneer er vol-
doende kennis omtrent deze methode is verkregen, de noodzakelijkheid van een
centraal onderzoekingsinstituut bestaat, daar het voor de collega\'s uit de praktijk
ondoenlijk is zelf deze methoden toe te passen.

Benesch ²) heeft een methode uitgewerkt, waarmede het mogelijk heet te zijn,
door onderzoek van de vagina van runderen met behulp van een bepaald spéculum
vast te stellen of het rund drachtig is of niet.

1 \') Asdell and Madsen : The biological diagnosis of pregnancy in domestic animais

2 ) Benesch : Z^ur vaginalen Tràchtigkeitsdiagnose beim Rind mit dem tScheidenspekülum.
Wiener Tier. Monatsschrift 1933, Heft 6.

Nadat de vagina door het speculum opgesperd is, beziet men het slijmvlies
en controleert den toestand van de cervix. Men let op den sluitingsgraad
van het orificium externum, de plooivorming van de cervix, slijmvorming van de
cervix, vochtigheid en kleur van het vagina-slijmvlies. Bij graviditeit van 6 weken
tot 6 maanden kan men in 70—75 % der gevallen veranderingen vaststellen, waarop
men de diagnose drachtigheid mag stellen. Bij een drachtigheid van 6 maand tot
3 maanden kon men de goede diagnose stellen in 92 % der gevallen ; van 3 mnd.
tot 9 weken in 80 %, van 9 weken tot 6 weken in 35-- 50 %. K.

De enzoötische pneumonie der jonge varkens speelt een belangrijke rol in de
varkensfokkerij. Er zijn stallen, waar 20, 60, ja zelfs 80 % der zieke diertjes sterven,
terwijl de overigen in ontwikkeling achter blijven.

Het klinisch beeld is ongeveer het volgende : Op den leeftijd van 334 weken
(soms iets vroeger) verliezen de biggen hun speelschen aard, het haar wordt onge-
dekt, glansloos, ruw; zij eten slecht en zuigen minder; zij beginnen na enkele dagen
te hoesten; sommigen krijgen diarrhee. In het verdere beloop ontwikkelt zich een
vrij karakteristiek beeld : De biggen worden zoogenaamde „slijters"; zij vermageren
sterk; de beharing wordt nog ruwer, glansloozer en kleeft vaak door zwartbruine
korsten aaneen; de rug kromt naar boven; de diertjes liggen veel en zijn zeer apatisch.

In ieder stadium der ziekte komen sterfgevallen voor; de overlevenden maken
een vrij lange periode van herstel door en blijven als regel 2 a 3 maanden achter
in normale ontwikkeling.

Een van de belangrijkste symptomen, hoesten, blijft veelal tot aan het slachten
bestaan.

Al naar de pathologisch-anatomische veranderingen, en ook naar bijkomende
uitwendige omstandigheden, zijn in den loop der tijden voor het klinische beeld
vele namen ontstaan.

Men spreekt van : enzoötische pneumonie, chronisch hoesten der varkens, cementziekte of
cementhoesten, biggendiarrliee, biggenuitslag en nog vele meer.

Zoo vele klinische namen, zoo vele verschillende oordeclen over de aetiologie.
In dit opzicht worden genoemd : streptococcen, ovale bacillen, colibacillen, pyogenes
en pyocyaneum en nog meer. Ook de weersgesteldheid en verkeerde hygiënische
verhoudingen zijn beschuldigd. Maar hel moet worden erkend, dat het tot nu toe
aan geen onderzoeker is gelukt als zeker vast te stellen, dat een der genoemde micro-
ben inderdaad de oorzaak der ziekte is. (Ehrlich, Glasser, Hustede, Lütje, Pfeiffer,
Sachweh, Scharr, Schreiher, tf.n Thije). Men heeft gedacht aan het virus der
varkenspest, doch in slechts zeer enkele gevallen kon dit worden aangetoond. Echter
heeft men toch de gedachte aan een ultravirus in dc laatste jaren niet losgelaten.

Zooals het varkenspestvirus de wegbereider is voor een aantal op zich zelf vaak
apathogene bacteriën, zoo zou dit hier ook iets dergelijks kunnen zijn. Nu zijn
in de laatste jaren onderzoekingen in Amerika bekend geworden over de Swine-
influenza, Swine-llu, Hog-flu, door Shope, Lewis e. a.

Dit is een in N.-Amerika gedurende de herfst en winter soms tamelijk veelvuldig
voorkomende epizoötie, die in 1 a 2 dagen geheele toornen aantast en zich verder
snel verbreidt over groole gebieden. De verschijnselen zijn : hoesten, ademnood,
volkomen gebrek aan eetlust en lusteloosheid.

Na 6 a 7 dagen genezen de dieren, zonder dat therapeutisch behoeft te worden
ingegrepen. De sterfte bedraagt 1 tot 4%. Bij sectie wordt gevonden: catarrhale
pneumonie van de voorste longkwabben, vaak serofibrineuse pcricarditis, diffuse
nephritis, hyperaemie van maag- en colon-slijmvlies en een iets gezwollen milt.

Na vele vergeefsche pogingen om de oorzaak te weten te komen gelukte het aan
Lewis en Shope uit het longweefsel een haemophile bacterie te kweeken, die overeen-

komt met de influenzabacil van Pfeiffer en die door hun wordt genoemd Haemo-
philus influenzae suis.

Het gelukte echter niet met reinculturen hiervan de ziekte te verwekken. Ge-
filtreerd door watten en dan in den neus gebracht gelukte dit wel met ziek long-
weefsel. Shope vermoedde toen, dat er nog een tweede aetiologisch agens noodig was,
en wel een virus. Dit werd bevestigd door proeven met kiemvrij longweefselfiltraat.
Evenwel kon ook met dit virus alleen slechts een zeer licht verloopende ziekte (filtrate
disease") worden opgewekt.

De haemophilus influenzae suis nu speelt bij het totstandkomen der infectie slechts
een secundaire rol, maar zij verergert de ziekte in niet geringe mate.

Deze Amerikaansche varkensinfluenza is eene tot nu toe in ons land onbekende
ziekte.

Het verloop der ziekte is ook geheel anders dan bij de „enzoötische pneumonie",
maar opvallend is de overeenstemming der longveranderingen tusschen de Swine influenza
en deze enzoötische pneumonie.

En deze overeenstemming heeft in het instituut op het eiland Riems aanleiding
gegeven tot nader onderzoek. Köbe ¹) beschrijft dit in een interessant artikel, dat
aanleiding heeft gegeven tot het volgend referaat :

Grondslag voor het onderzoek vormden 69 zieke biggen, afkomstig uit toornen
waarin de ziekte heerschte. Bij aankomst waren de dieren deels nog in leven en
werden dan afgemaakt; voor een ander deel werden zij als cadavers ontvangen.

Bij sectie werd gevonden : catarrhale pneumonie, soms hepatisatie van de long-
toppen en zelfs grooter deel der longen, en zwelling der bronchiale lymphklieren.
Vaak ook een (niet hevige) catarrhale ontsteking van dunne en dikke darm en een
zwelling van alle lichaamslymphklieren.

Voor bacteriologische onderzoekingen werd gebruik gemaakt van den voedings-
bodem, welke Shopf. gebruikt voor zijn „influenza bacil".

Köbe vond nu een staafje, dat opgrond van morphologische, cultureele, pathogene
en serologische eigenschappen, door hem voorloopig Bact. influenzae suis wordt
genoemd.

Het gelukte hem niet hiermede bij subcutane, intraveneuse, intranasale en intra-
pulmonale toediening varkens te infecteeren.

Daarna werd getracht met waterige extracten van zieke longen te infecteeren,
(zooals Shope ook deed) en hiermee had men succes. Voortloopende passages \\an
varken op varken met long-extract gelukte alleen bij jonge varkens van 2 tot 4
weken oud. De infectie geschiedde intranasaal.

Eigenaardig was de uitkomst van het bacteriologisch onderzoek. Cultureel kon
in de 2e passage geen bacterie meer aangetoond worden en in de 3e passage alleen
streptococcen. Maar in de 4e, 5e en 6e passage verkreeg men weer een reincultuur
van Bact. influenzae suis.

De negatieve infecticproeven met reinculturen van Bact. influenzae suis en de
positieve uitkomsten met filtraten van longweefsel door watten gaven aanleiding
(ook onder den indruk van de onderzoekingen van Shope) tot het vermoeden dat
de eigenlijke oorzaak der enzoötie een virus is.

Daartoe werd het verkregen wattenfiltraat nog weer gefiltreerd door Seitz-EK-
filters, en hiermee behandelde biggen werden inderdaad ziek. Na een incubatietijd
van 3 a 4 dagen weigeren de dieren het voedsel en worden apatisch, welke symp-
tomen verergeren tot den 6en en 7en dag. Daarna treedt genezing in.

Bij op het hoogtepunt der ziekte gedoode dieren werden alleen iets gezwol.en
lymphklieren gevonden als pathologische verschijnselen, nooit pneumonie.

Het bleek dus, dat er speciaal een wattenfiltraat (d. i. virus -f bacteriën) nooiig
was om de specifieke ziekte te verwekken. Daarom werd nu getracht dit ook te

1 Zentralblatt f. Bakt. Parasitenkunde, und Inf. Kr., Originale, 129 Band
15 Aug. 1933, Heft 3/4.

verkrijgen door aanwending van virus plus reinculturen van Bact. inlluenzae suis.
Elf dieren werden voor deze proef gebruikt, maar geen enkele kreeg longverande-
ringen; de ziekte verliep als bij de enkele virusziekte. Toen echter versche culturen,
die nog maar kort gecultiveerd waren, gebezigd werden trad inderdaad ook
het typisch longverschijnsel op.

Het schijnt dus, dat evenals bij de humane influenzabacil, op kunstmatige voe-
dingsbodems de virulentie snel achteruit gaat.

Voor nadere oriënteering en bevestiging van vorenstaande proeven werden nog
contactinfectie- en controleproeven verricht. Deze bevestigden alle het vermoeden,
dat voor het optreden van de enzoötische pneumonie der varkens (biggen) tuiee
infectieuze bestanddeelen noodig zijn, n.1. een virus eenerzijds en bacteriën anderzijds.
Hierbij is aan het virus de hoofdrol toebedeeld.

Köbe geeft ongeveer de volgende „samenvatting" van deze interessante proeven:

Bij ons onderzoek naar het „Kümmern der Ferkel" werd het varkenspestvirus maar
zelden gevonden. Ook hebben de hygiënische verhoudingen niet zoo\'n groote
beteekenis als tot nu toe algemeen wordt aangenomen.

Het is gelukt (naar aanleiding van het werk van Shope-Lewis over de Swine-
influenza in N.-Amerika) bij de z.g. enzoötische pneumonie der biggen in hoofdzaak
een haemoglobinophiele microbe aan te toonen, welke door K. is genoemd Bacterium
influenzae suis. Deze bacterie is bij subcutane, intraveneuse, intrapulmonale en
intranasale toediening bij varkens niet pathogeen.

Verder gelukte het aantoonen van een virus, dat niet identiek is met het virus van
de varkenspest, maar in zijne pathogene werking veel overeenkomt met het door
Shope gevonden virus van de Swine-influenza.

Dit virus kan te zamen met Bact. influenzae suis een ziekte verwekken, waarvan
het hoofdsymptoom is eene pneumonie, die een enzoötisch karakter aanneemt.

Ook het virus alleen wekt eene ziekte op en kan zelfs doodelijk werken zonder
evenwel pathologisch-anatomische veranderingen achter te laten.

Wegens de groote overeenkomst, zoowel in kliniek, pathologie, bacteriologie als
in aetiologie, met de Swine-influenza van N.-Amerika (en met de griep van den
mensch) stelt K. nu voor om in de plaats van de epizoötische pneumonie te spreken
van varkensgriep (event. biggengriep).

Hij wenscht ook hiertoe te rekenen dc andere „opfokzickten" van het varken,
waarvan de aetiologie nog onbekend is, en wanneer alleen het varkensgriepvirus
als oorzaak kan worden aangetoond.

Kort na bovengenoemd artikel verscheen van de hand van den Directeur van
het Instituut te Riems een artikel¹) waarin ook dit onderwerp wordt behandeld.
Waldmann zegt daarin o.a., sprekende over het „Ferkelkümmern", dat bij het
onderzoek van deze enzoötie nooit de eigenlijke oorzaak der ziekte is gevonden.
Het feit, dat op verschillende laboratoria bij onderzoek van materiaal uit denzelfden
toom verschillende microben als de oorzaak werden aangewezen (Bact.coli, sui-
pestifer, pyogenes, pyocyaneum, bipolare, streptococcen en micrococcen) bewijst
dit reeds. Therapeutische maatregelen, steunende op eene dergelijke diagnostiek
moesten wel een onbevredigend resultaat hebben.

Nadat nu Nusshag en Proscholdt²) in de jaren 1927—1931 als hun vermoeden
hadden geuit, dat „vielfach in solchen Kümmererbestanden den ganzen Krank-
heitserscheinungen eine chronische Infektion mit Virusschweinepest zugrunde
liegt", heeft de Preussische Veterinarverwaltung de instituten te Riems en Eystrup
de opdracht gegeven om na te gaan, „welche Erkrankungsfalle der Schweineseuche,
welche der Schweinepest und welche den Haltungskrankheiten zuzurechnen sind".

1 ^J) Berl. T. W. No. 44, 3 Nov. 1933. Die Aetiologie des Ferkelkümmerns. Die
Ferkelgrippe von O. Waldmann.

2 ) B. T. W. 1927, blz. 457, W. Nusshag. B. T. W. 1930, blz. 113, W. Nusshag.
Tierarztl. Rundschau 1931, W. Nusshag, blz. 321, 381, 441, 461, 494. Arch. f. Tier-
heilk., 1928, O. Proscholdt, blz. 57, 113-

Dit onderzoek nu leidde tot de conclusie dat: ,,das Ferkelkümmern in der gröszter
Mehrzahl der Fälle eine Infektion sui generis ist, die mit der Viruspest nichts zu
tun hat. Sie wird durch vom Pestvirus scharf zu trennendes Virus hervorgerufen,
für das sich vor allem die Saugferkel besonders empfänglich zeigen. Ein fast regel-
mässiger Begleiter des Virus ist ein Bazillus, der sich von dem menschlichen Influenza-
bazillus kaum unterscheidet. Die Krankheit ist von uns „Ferkelgrippe" genannt
orden.

Volgens de ontvangen opdracht werd nu eerst de acute en daarna de chronische
varkenspest onderzocht. Hier wordt o.a. nog opgemerkt, dat reeds 8 dagen na eene
kunstmatige infectie met kiemvrij virus 60 % en na 10 dagen reeds 70 % der proef-
varkens secundaire infectie te zien gaven. Wij kunnen daaruit besluiten, dat in de
praktijk de zieke dieren dus veelal het beeld van eene dubbele infectie vertoonen.

Na de acute wordt dan de chronische varkenspest behandeld waarbij eveneens
weinig nieuws, zooals W. trouwens zelf reeds opmerkt.

Aan het slot van het artikel wordt dan het onderwerp: Die Ferkelgrippe" be-
handeld. Na de „Swine-Influenza" van Shope en Lewis in N. Amerika te hebben,
aangehaald. Hoewel nu W. eerst opmerkt, dat „Eine dieser „Swine Influenza"
gleiche oder ähnlichte Seuche es nicht in Deutschland gibt, und soweit ihm bekannt
auch nicht in Ejuropa", komt hij aan het slot van zijn artikel tot de volgende samen-
vatting :

1. De genoemde onderzoekingen hebben doen zien, dat het ,.Ferkelkümmern"
in toornen (stallen) waar het enzoütisch optreedt en waar het verschijnsel hoesten

(longveranderingen) overheerscht, een infectieziekte sui generis is, die wij bestem-
pelen met den naam: „Ferkelgrippe". Oorzaak is een virus, dat scherp onderscheiden
dient te worden van het varkenspestvirus.

De infectie met het „varkensgriep-virus" geschiedt, voor zoover is vastgesteld,
in de eerste 4 weken na de geboorte en gaat bijna steeds samen met eene bacterieele
bijinfectie (secundaire infectie). Deze secundaire infectie wordt hoofdzakelijk door
een kleinen, staafvormigen bacil (Bact. infl. suis) veroorzaakt, die veel gelijkt op
den influenzabacil van den mensch.

2. Ook de chronische viruspest kan de oorzaak van het „Ferkelkümmern" zijn
en wel in aansluiting met een acute pestuitbraak in den stal. Een van den aanvang
af sleepend beloop van de chronische varkenspest in fokkerijen is, volgens onder-
zoekingen te Riems, zeer zeldzaam en speelt epidemiologisch een onbeteekenende rol.

3. Op grond van dit onderzoek komt een acute door Bact. bipolare (suisepticum)
veroorzaakte ziekte (acute Schweineseuche = borstziekte) zoo goed als niet voor.

Het bacteriologisch onderzoek in verband met de varkensgriep doet met groote
waarschijnlijkheid vermoeden, dat ook een chronische, door Bacterium bipolare
veroorzaakte enzoötie der varkens (chronische borstziekte), niet voorkomt, maar
dat wij in die als chronische borstziekte aangeduide gevallen (waarbij bipolaris
gevonden is) in werkelijkheid te doen hebben met late infecties van varkensgriep.

Over de verspreiding van varkensgriep in Duitschland kan nog geen oordeel
worden uitgesproken.

Omtrent een doelmatige bestrijdingswijze is het onderzoek nog in gang; voor-
loopig zullen algemeen hygiënische maatregelen aan te bevelen zijn.

Zeer veredelde dieren schijnen het meest vatbaar te zijn, terwijl de ziekte vooral
in herfst en winter optreedt.

De zeug met biggen streng gescheiden houden van andere toornen lijkt in elt
geval een goeden maatregel te zijn. Büchli.

Koumans¹) gaf een patiënt, die een veelmalen doodelijke dosis strychnine (250 mgr.)
had ingenomen, alle verschijnselen van strychnine-vergiftiging had, en waarbij
een letale afloop met zekerheid verwacht werd, om de krampen op te heffen, 5 cc.
pernocton intraveneus. Het middel werd langzaam ingespoten; de injectie duurde
5 minuten. Direct na de inspuiting waren de verschijnselen verdwenen en maakte
de patiënt den indruk, te slapen. Na ongeveer 5 uren werd hij weer onrustig, kreeg
weer schokken; na een tweede inspuiting (van 2 cc.) volgde weer kalme slaap. Na
enkele uren had de patiënt alleen nog een lichte pijnlijkheid en stijfheid, met tremor
en trekkingen over het heele lichaam, welke verschijnselen geleidelijk beter werden,
na een week kon het werk worden hervat.

Door de pernocton is zeer zeker de strychnine-werking op hart en middenrif
voldoende lang verhinderd totdat het gif, hetzij door uitscheiding, afbraak of bin-
ding, onschadelijk gemaakt was. Van Duitse zijde is gewezen op de goede werking
van pernocton bij eclampsia gravidarum. Schrijver geeft in overweging het middel
ook te probeeren tegen tetanus en tetaniese toestanden. Bij voorzichtige toediening
schaadt het niet.

Naar aanleiding van Koumans\' vergiftigingsgeval, met 250 mgr. strychnine-
nitraat, vestigt P. H. Kramer ²) er de aandacht op dat in de laatste tijd verschillende
feiten bekend zijn geworden die wijzen op een antagonistiese werking tusschen
strychnine-verbindingen en barbituurzuur-derivaten (veronal, gardenal, pernocton,
luminal, somnifeen, dial, phanodorm, enz.( zoodat men die beide groepen als eikaars
antidota moet beschouwen.

In ons land komt strychnine-vergiftiging zelden voor; des te meer vergiftiging
poging tot zelfmoord) met barbituurzuur-derivaten. Hiertegen zijn groote doses
strychnine met goed gevolg gegeven; zelfs uren na de vergiftiging. Men geeft doses
ver boven de maximaaldosis; om het uur 10 mgr. nitras strychni. inspuiten. Ge-
woonlijk ziet men na de tweede inspuiting verbetering en genezing.

De doodelijke doses van het eene vergif vernietigt de doodelijke dosis van het
andere; een verschijnsel dat zonder voorbeeld is in de phartnacie.

Proeven op konijnen hebben dat bevestigd; een konijn dat met een doodelijke
dosis strychnine is ingespoten en met een doodelijke dosis barbituurzuur-dcrivaat
krijgt geen vergiftigingsverschijnselen.

J. Th. R. Schreuder³) wijst cr op dat behandeling met groote doses strychnine
in de praktijk niet altijd zonder gevaar zal zijn, daar het kan gebeuren dat de oor-
zaak van de comateuze toestand niet met zekerheid bekend is. Hij zou daarom eerder
een andere methode aanraden om barbituurzuur-vergiftigingen te behandelen
die ook nog niet algemeen bekend is) nl. intraveneuze inspuiting van groote hoe-
veelheiden Coramine. Dit wordt in den laatsten tijd aangeraden tegen slaapmiddelen-
vergiftingen; ook bij stoornissen in de Avertin- en de Pernocton-narcose en de Som-
nifeen-slaapkuur. Hijzelf behandelde er mee, met goed gevolg, vier vergiftigingen
met Veronal en Luminal. Is de uitwerking van één inspuiteng onvoldoende, dan
kan men de injectie herhalen. Hij gaf in den regel 10 cc. intraveneus, 2—3 maal
daags; men moet langzaam inspuiten. Vrijburg.

Coramine (25 % waterige, oplossing van pyridine-B carbonzuurdiaethylamide)
is, als intramusculaire en intraveneuze inspuiting, aanbevolen als stimulans voor
het hart.

1 ) Ned. Tijdschr. v. Geneesk. 1933, No. 46, blz. 5232.
³) Schreuder, Tijdschr. v. Geneesk. 1933, IV, blz. 5529.

Kilian¹) beveelt het aan als antidotum bij vergiftiging door narcotica en hyp-
notica; volgens hem kan avertine-narcose er mee verkort of opgeheven worden;
bij aether- en gecombineerde narcosen konden ademstoringen er mee bestreden
worden. Ook bij lumbaalanaestesieen, bij vergiftiging met morphine, luminal,
veronal, phanodorm, scopolamine, chloorhydraat, koolmonoxyde, had hij goede
resultaten. Bij collaps door verschillende oorzaken gaf coramine in vele gevallen
genezing.

Bouwdijk Bastiaanse ²) diende bij SomniJeen-vergijliging (tijdens somnifeen-slaap-
kuur) in twee gevallen Coramine intraveneus toe : 10 c.c. ; in hel tweede geval
na eenige uren nog 10 c.c., en is van meening dat zonder coramine de patiënten
gestorven zouden zijn. Vrijburg.

Ganslmayer³) heeft bij 16 proefhonden bestudeerd de combinatie morfine-
pernocton, alsmede den invloed van verschillende analeptica (lobeline, atropine,
hexeton) op met pernocten vergiftigde honden. De medicamenten werden deels
preventief, deels therapeutisch aangewend. De bloeddruk werd met behulp van
de bloedige methode grafisch vastgelegd; eveneens de ademhaling.

Door tevoren morfine in te spuiten, wordt bij den hond de anders vaak optredende
onrust, die de intraveneusc pernocton-inspuiting bemoeilijkt, opgeheven.

Morfine werd gegeven 2—3 mgr. per KG. lichaamsgewicht; de Pernocton-dosis
werd van 0,3 cc. tot 0,2 cc. van een 10 % oplossing teruggebracht, daar beide mid-
delen op de ademhaling nadeelig werken (summatie).

Gansi.mayf.r beveelt de volgende methode aan: ongeveer 30 minuten voor een
operatie wordt subcutaan 2- -3 mgr. hydrochlor. morfin. per KG. lichaamsgewicht
toegediend, en 15 minuten daarna, langzaam, intraveneus, pernocton (io^0/0 opl. ,
0,2 cc. per KG.

Lobeline had niet steeds een voldoende en gelijkmatige werking. Vermoedelijk
had het wel een gunstige werking, vooral op de ademhaling; zoodat een grootere
dosis pernocton kon worden gegeven.

Atropine werkte slechts in hoogere dosis gunstig op de ademhaling; aangeraden
wordt: voorzichtig en langzaam intraveneus 10—50 mgr. in te spuiten. Hierbij
treedt een voorbijgaande bloeddrukverlaging op; de ademhaling verbetert er door.
Na hexeton-toediening kon pernocton in grootere doses worden aangewend. Vooral
werd een goede uitwerking gezien van een gecombineerd gebruik van hexeton,
nl. intraveneus en intrarnusculair. Bij toxische verschijnselen 11a pernocton-toe-
diening (bloeddrukdaling, ademhaling-verlamming) wordt aanbevolen: intra-
veneus 0,5—i cc. van een 8 % hexeton-oplossing en direct daarna intrarnusculair
0,5—1 cc. 10 % oplossing inspuiten, of omgekeerd. Veenendaal.

Door verschillende onderzoekingen is gebleken dat methyleenblauw en blauw-
zuur antagonistisch werken. Het cyanide verhindert min of meer volledig de oxydatie-
processen in de levende cel; het methyleenblauw maakt die oxydaties, die voor het
leven der cel noodig zijn, weer mogelijk, zoodat de cel zich kan herstellen. Het phv-
siologies antagonisme tussen blauwzuur en methyleenblauw berust niet op inwerking
van die stoffen op elkander⁴). Vrijburg.

Pouched heeft vastgesteld dat wanneer men honden dagelijks ± 3 gram borax
met het voedsel toedient, dit vergiftigingsverschijnselen en den dood kan veroor-

1 \') Kilian. Klinische Wochenschr. 1933 ; ref. in Pharm. Weekbl. 1933, No. 33,
blz. 886.

3 ) R. Ganslmayer, Ein Beitrag zur Wirkung des Pernoctons. 1 1 Mitteilung. Veteri-
narski Arhiv. 1933, p. 473.

zaken in 5—20 dagen, Clough\') beschrijft gevallen van vergiftiging bij jonge spa-
niels; de ooren van deze dieren waren abusievelijk behandeld met borax in plaats
van met boorzuurpoeder.

Een paard, dat ter bestrijding van luizen over het geheele lichaam gewasschen
was met een oplossing van 2 KG. tabakextract (Osterreichischer Tabakregie) in
3 L. water, werd eenige uren na dit bad ernstig ziek. Het dier begon sterk te zweeten
had schuim op den mond en speekselde sterk. De pols was zwak, frequent, de adem-
haling frequent (52 p. min.) terwijl telkens spiertrillingen optraden en krampen
der groote spiergroepen. De krampaanvallen kwamen na tusschenpoozen van A tot
3 minuten voor en wel voornamelijk wanneer het paard schrok (slaan met de deur,
in de handen klappen).

Nadat Frisch ¹) het dier atropium sulfuricum subcutaan had toegediend en het
goed was afgewasschen werd het merkbaar rustiger, terwijl de krampen na eenige
uren wegbleven.

Het paard bleef echter nog eenigen tijd suf en had een slingerende beweging in
de achterhand. Den volgenden dag was de genezing volkomen. Een tweede paard,
op dezelfde manier gewasschen had geen verschijnselen.

Het eerste paard had echter aan de beenen gewonde plekken, voor een deel met
korsten bedekt, maar ook gedeeltelijk nat; het tweede paard had geen wonden

Gaffey ²) bestudeerde drie gevallen van chronische loodintoxicatie bij kinderen
en hetzelfde ziektebeeld na toediening van loodpreparaten bij honden. Het bleek,
dat typische veranderingen in groeiende beenderen konden worden waargenomen,
welke Röntgenologisch en histologisch zoowel als chemisch konden worden onder-
kend. De veranderingen gingen gepaard met een sterkeren plaatselijken groei in het
epiphysaire deel van verschillende beenderen, met Röntgenologisch aantoonbare
transversale lijnen in de diaphyse. Bij volwassen dieren kon men geen veranderingen
waarnemen. De transversale lijnen treden later op dan de epiphysaire verdikkingen
en-zijn ook niet steeds even duidelijk. Klarenbeek.

Na lichtgas-vergiftiging bij den mensch zijn niet zelden aangetroffen symmetrische
verwcekingshaarden in bepaalde plaatsen van de hersenen. Intusschen kunnen ook
wel andere dan die plaatsen aangetast worden. Meyer zegt o.a.: ,,dass es immer
schwieriger wird von einer durchgehenden Praedilektion bestimmter Gebiete für
das Kohlenoxydgift zu sprechen". Rtx³) stelde vast dat bij de dieren (honden)
slechts moeilijk „Vergiftungsspiitfolgen" of anatomische hersenveranderingen in
het lichaam door lichtgas te verwekken zijn. In lichtgas zitten behalve CO ook nog
andere stoffen (H₂SCS₂, NH₃, CNOH) zoodat de vergiftiging hiermede niet gelijk
gesteld mag worden met die van CO alleen.

De klinische verschijnselen van de acute lichtgas-vergiftiging bij den hond ge-
lijken evenwel op die van den mensch. Opvallend was een sterk excitatie-stadium
en daarna bewusteloosheid. De dieren schreeuwden en liepen onrustig heen en weer.
Het spectroscopisch bloedonderzoek was lang niet altijd positief.

1 ) Nicotinvergiftung beim Pferde. Frisch, Tierartzl. Monatsschr. 1933, Heft 12,8.461.

2 ) Clinical and experimental lead poisoning; some Roenlgenologic and anatomie changes in
growing bones bij John Gaffey. Radiology Vol. XVII, 1931, Nr. 5, page 957.

3 ) Rix, Experimentelle Untersuchungen znr Frage der Leuchtgasvergiftung. Virch. Arch.

4 ) Über die entgiftende Wirkung des Kolloidalschwefels auf die Kohlenoxydvergiftung. Vita
und Salmoiraghi. Arch. f. exp. Path. und Pharm. 1932, ref. Schweiz. Arch. f.
Tiermed, 1933, S 36.

zwavel sterk werden veranderd, werd nagegaan of koolmonoxyde-vergiftiging bij
cavia\'s hiermede prophylactisch te beïnvloeden was. Inderdaad werd gevonden
dat voorbehandelde dieren een drievoudige doodelijke dosis konden verdragen.
Reeds ingetreden vergiftigingen konden door colloidale zwaveltoediening in een
uur tot genezing worden gebracht. Aangeraden wordt dergelijke proeven ook bij
lichtgas-vergiftigingen te doen. Veenendaal.

Lysol-vergiftiging bij een paard. Door ondeskundige behandeling gaf men een
paard met koliekverschijnselen \\ liter lysol vermengd met lijnolie in. Het dier werd
ernstig ziek, doch herstelde na verloop van eenigen tijd. Behandeling heeft bestaan
in een arecoline-injectie. De maagsonde heeft Shawcross¹) niet gebruikt en dus
ook geen flinke hoeveelheid vocht naar binnen gebracht. Het is een typisch ver-
schijnsel dat een lysol-intoxicatie via de huid meestal ongunstiger verloopt dan via
de digestietractus.

Een groot aantal runderen had typische ziekte-verschijnselen en wel in hoofd-
zaak aandoeningen van het zenuwstelsel gepaard met verlammingen. Bijna alle
dieren waren ook lijdende aan een tusschenklauw-ontsteking. Aangezien de geheele
veestapel aangetast was, werd een onderzoek ingesteld naar het voedsel. Het hooi
bevatte veel wilde rogge, waarop een schimmel, claviceps purpurea (moederkoorn),
aanwezig was. De eigenaar wilde niet gelooven dat dit de oorzaak van de ziekte
was en schreef de verschijnselen toe aan het loopen op stoppelland. Ongeveer een
maand later was de toestand echter zoo verergerd, dat bij één der dieren necrose
van het pijpbeen optrad, waardoor een gedeelte van het been afviel. Tien dieren
waren zoodanig vermagerd, dat zij niet meer konden opstaan. De geheele veestapel
143 stuks) werd geslacht, omdat herstel buitengesloten was. In Kansas komen spo-
radisch vergiftigingsgevallen door secale cornutum voor, doch in zoo\'11 hevige mate
en zooveel stuks tegelijk als in bovenstaand beschreven is, ziet men maar zelden.

Phenol-phtaleïne dat in verschillende specialités, vooral purgeermiddelen, (pur-
gen, agarol, alophen) voorkomt, kan, bij gevoelige personen, ziekteverschijnselen
veroorzaken. Newman³) stelde verschillende gevallen vast waarbij de patiënten
te groote dosis hadden genomen, met doodelijke afloop. Verschijnselen: op urticaria
gelijkende huidaandoening, blaasjesuitslag, stomatitis, vermoeidheid, nephritis,
darmbloedingen. Vrijburg.

Dierenarts Hantsciie⁴) deelt twee gevallen van intoxicatie bij varkens mee. De
dieren hadden stukken brood gegeten, welke gedrenkt waren met een infuus van de
zeeajuin en daarna uitgestrooid op het erf.

Hieruit blijkt wel, dat voorzichtigheid is aanbevolen bij het gebruik maken van
dit middel ter verdelging van ratten.

Een der varkens werd geslacht en bij sectie werd o.a. gevonden: roodkleuring en
zwelling van het slijmvlies van maag en darmen en eveneens van de mucosa van
blaas- en nierbekken.

In de zeeajuin komen voor 3 glycosiden: het prikkelende scilline, de beide hart-
giften scillitoxine en scillipierine en hel koolhydraat sinistrine.

Na voeding van een mengvoedsel waarin zaden van agrostemma githago (bol-
derik) voorkwamen, stierven in enkele dagen 40 kuikens. De verschijnselen waren:
opzetting van de krop, braakbewegingen, apathie, krampen, plotselinge dood.

1 *) Lysol Poisoning in a Mare. C. F. Shawcross. The Vet. Record, No. 5, p. 92, 1933.

2 ) Ergotism of Cattle in Kansas. J. W. Lumb, Journal Amer. Vet. Med. Ass. No. 6, 1932.

Door Schneider \') worden de klinische- en pathologische anatomische ver-
schijnselen der met „Zelio" korrels vergiftigde hoenders beschreven. Deze korrels
bevatten thallium. Bij proeven ermede bleek dat het daarin voorkomende vergif
reeds in de krop tendeele wordt opgelost. De voor thallium karakteristieke vlam-
reactie is een groen oplichten in de vlam van een niet lichtgevenden Bunsenschen
brander. Veenendaal.

„Doping" is een Engelsche sportuitdrukking. Er wordt onder verstaan renpaarden
—uitgezonderd door zweep en sporen — zoodanig bewerken, dat zij tot grootere
prestaties in staat zijn, dan zonder die bewerking. Para-doping beteekent juist het
tegengestelde. Beide bedoelen misleidend te werken op den eind-uitslag, met het
oog op geplaatste weddenschappen.

Omstreeks 1900 is het misbruik van uit Amerika naar Europa gekomen. Paarde-
rennen waren daar een soort kermis-voorstelling. Men trok den geheelen zomer van
plaats tot plaats. In het laatst van het seizoen waren de dieren afgejakkerd. Daarom
zocht men naar energie-prikkelende middelen, en vond die in het voeren van coca-
bladeren (afgezien van de Indiaansche bevolking), later in het toedienen van extrac-
ten uit coca-bladeren.

In den loop der jaren zijn allerlei methoden en middelen aangewend. Men heeft
electrische batterijen in de laarzen en in het zadel aangebracht, om zoodoende in
staat te zijn de dieren zoonoodig electrisch te prikkelen.

Het meest worden echter chemische doping-middelen gebruikt, hoofdzakelijk
de opium-alcaloiden en cocaine. Zij worden per os gegeven, in gelatine-capsules,
of als z.g. „dopingpillen of dopingtabletten". Ook worden ze op suikerklonten ge-
druppeld en zoo gevoerd. In Engeland gebruikt men tegenwoordig alcaloid-houdende
soijaboon-olie.

Subcutaan toegediend geven de middelen licht abcessen en de injectieplaats
zweet spoedig. Dit zou de injectie kunnen verraden ; daarom spuit men aan den
binnenkant van den bovenschenkel in.

Proefondervindelijk moeten de trainers leeren, hoeveel tijd voor de start zij hun
middel moeten toedienen en hoeveel zij ervan moeten geven voor het juiste effect.
Hierop berust het feit, dat men op Fransche renbanen op een anderen tijd start, dan
in de programma\'s wordt aangegeven.

Natuurlijk is doping bij alle rennen verboden, op straffe van geldboete of dis-
qualificatie. Zelfs moet men verklaren, dat aan een dier geen geneesmiddelen door
een dierenarts verstrekt, zijn toegediend, en zoo ja, dan moet men het recept kun-
nen toonen.

Het is zeer moeilijk uit te maken of een dier gedoped is of niet. Klinisch gaat het
in \'t geheel niet, tenzij men een paard zeer speciaal zou kennen.

Men heeft getracht het langs chemischen weg te doen, door alcaloid-reacties toe
te passen op se- en excreten. Men krijgt dan wel positieve reacties, maar het schijnt,
dat speeksel ook physiologisch rottings-alcaloiden kan bevatten, die een positieve
reactie geven.

Ook kunnen sommige planten uit het voedsel, zooals papaver-soorten en schim-
mels dit doen, zoodat de reacties niet ten volle betrouwbaar zijn.

Op den duur gaan de paarden door de toediening van doping-middelen te gronde,
terwijl hun veulens vaak dood geboren worden of zwak zijn en nerveus, zoodat de
fokkerij er ook nog door in gevaar komt.

1 ) Das Dopen der Pferde : Stabsveterinär D. Schich. (Zeitschrift für Veterinär-
kunde 1933, H. 4, 241.

Op het tijdstip van de verschijning dezer Aflevering van ons
Tijdschrift is mijn functie als Voorzitter der Maatschappij geëindigd
en zal ik niet meer de plaats innemen, die mij zoo lange jaren
zooveel levensvreugde heeft gegeven.

Door de meer dan hartelijke sympathie-bewijzen, die ik mocht
ondervinden, is mij het scheiden gemakkelijker gemaakt, en de mij
bewezen eer, o. a, door de instelling van de DHONT-medaillc, heeft
diepen indruk op mij gemaakt.

Aan U allen, die mij steeds op zoo welwillende wijze tegemoet
zijt getreden en mij daardoor in mijn werk hebt gesteund, breng
ik mijn hartelijken dank.

De secretaris der Maatschappij verzoekt aan de secretarissen der
verschillende afdeelingen om

1. hem vóór 15 Januari a.s. te zenden een volledige bijgewerkte lijst
van de leden der afdeeling;

3. hem steeds tijdig toe te zenden de convocatie-biljetten der te
houden afdeelingsvergaderingen, opdat in verband met eventueel te
behandelen onderwerpen, deze vergadering, zoo noodig, kan worden
bezocht;

4. hem steeds op te geven elke wijziging, die in den loop van het
jaar in dc ledenlijst mocht optreden.

1. steeds elke wijziging in hun werkkring, adres enz. direct recht-
streeks aan hem op te geven; vanuit hel secretariaat zal dan eventueele
adresverandering aan de firma van Boekhoven worden doorgegeven;

2. eventueel voorkomende artikelen en advertenties in couranten
en vakbladen, waarvan men meent dat deze zijn, hetzij van belang
voor de Mij., hetzij dat deze zijn in strijd met de belangen van de
Mij. of van haar leden, liefst met vermelding van bron, aan hem op
te zenden; dit laatste verzoek nog vooral in verband met de werkzaam-
heden van de kwakzalverij-commissie.

Bij het einde van de behandeling der agenda van de Hoofdbestuurs-
vergadering van 16 December heeft Dr. Dhont met enkele behartens-
waardige woorden afscheid genomen, van zijn functie als voorzitter
onzer Maatschappij. Een commissie uit het Hoofdbestuur had een
uitnoodiging gericht tot alle oud-hoofdbestuursleden en de redactie
van ons Tijdschrift om bij deze plechtigheid tegenwoordig te zijn.
Hieraan hadden gevolg gegeven, de oud-hoofdbestuursleden A. L. J.
Goethals, W. van df.r Burg, Dr. H. Vermeulen, Dr. J. A. Beijers
en ondergeteekcnde als redactielid. Dr. Vrijburg was door lichte
ongesteldheid op het laatste oogenblik verhinderd.

Dr. Dhont getuigde daarbij andermaal van de aangename samen-
werking die hij allerwege bij het vervullen van zijn taak als voorzitter
mocht ondervinden. Hoe hem dit werk lief was geworden en hoezeer
hij dank verschuldigd was aan allen die hem daarbij ter zijde stonden.
Met vol vertrouwen reikte hij de voorzittershamer aan zijn opvolger
over in het besef dat de zaken der maatschappij bij collega Krediet
in goede handen zijn. Laatstgenoemde beantwoordde den scheidenden
voorzitter door het uitspreken van de hieronder volgende rede :

In tegenwoordigheid van zooveel mogelijk alle personen, die met U
in het Hoofdbestuur hebben samengewerkt en van de Redactie van
het Tijdschrift, heeft U mij met wel zeer vriendelijke en behartens-
waardige woorden de voorzittershamer der Maatschappij voor Dier-
geneeskunde overhandigd. Daarvoor zeg ik U hartelijk dank. U zult
mij vergunnen, dat ik mijnerzijds daarop met eenige volzinnen ant-
woord. Het eerste, dat ik moet zeggen, is, dat mij momenteel vele
gevoelens bestormen, waaraan ik moeilijk uitdrukking kan geven.
Welke er den voorrang heeft, weet ik niet, maar wel is er een, die ik
den voorrang wil geven. Zonder sentimenteel te worden, mag ik toch
wel zeggen, dat de idee, Dr. Dhont die 18 jaar lang de Maatschappij
op zoo voorbeeldige wijze heeft geleid, niet meer in den voorzittersstoel
te zien, mij weemoedig stemt. Het zal ons allen in den eersten tijd zijn
alsof de Maatschappij de Maatschappij niet meer is, alsof er een inte-
greerend bestanddeel aan is ontnomen. Dit laatste is wel niet geheel
juist, want U Dr. Dhont blijft eere-voorzitter, zijt voorzitter van den
Centralen Raad, maar gij leidt de zaken niet meer en dat is het juist
wat wij zeer zullen missen.

Naast dit gevoel van weemoed is het er een van twijfel, waaraan ik
moeilijk ontkomen kan. Zal ik wel een goed voorzitter der Maatschappij
worden. Ik ben geen practicus, kom niet uit de kringen der keurings-
veeartsen voort, heb ik mijn dagelijksch leven op geen enkele wijze
met practisch veeartsenijkundige zaken te maken, kan zij mij alleen

door studie eigen maken. Moet de voorzitter der Maatschappij zoo n
theoreticus zijn? Ik voel het als een groot bezwaar, doch blijkbaar
hebben de leden van onze Maatschappij er in October anders over
gedacht en een grooter vertrouwen in mij gesteld dan ik op dit oogen-
blik zelf bezit. Twee dingen zijn er, die in mij deze mineurstemming
bestrijden. In de eerste plaats het feit, dat ik U, Mijnheer de Eere-
voorzitter, eenige jaren in het Hoofdbestuur heb mogen gadeslaan en
mij aldus een beeld heb kunnen vormen hoe een goed voorzitter zich
moet gedragen, en in de tweede plaats de vaste wil mijn best te willen
doen van de mij opgedragen taak te maken wat ik ervan maken kan.

Zullen er in den eerstkomenden tijd, behalve de persoonswisselingen
in het bestuur, vele veranderingen in de Maatschappij plaats vinden ?
Waarschijnlijk wel. Doch niet als gevolg van de persoonswisselingen.
Wel als gèvolg van de richting, waarin de Maatschappij zich alreeds
onder Uw bewind ontwikkelde. Dat U het nieuwe vakvereenigingstype
niet welkom was, weten wij allen. Ook mij kan het niet bekoren, dat
het materieele zich zoo zeer op den voorgrond dringt. Het is evenwel
een eisch des tijds in den strijd om het bestaan, dat gezamenlijk voor
elkanders belangen moet worden gestreden, wil men niet ten onder
gaan. Nu de nood der tijden ons in deze richting dwingt, moet het ook
zoodanig geschieden, dat de grootste voordeelen worden verkregen,
m. a. w. moet het vakvereenigingstype zoo goed mogelijk worden
doorgevoerd, zonder dat de belangen van ons vrije beroep te zeer
in de knel komen. U zult met mij voelen, dat het zeer lastig zal zijn
deze twee tegenstrijdige begrippen, vrijheid en solidariteit goed met
elkander te vereenigen. Van de leden der Maatschappij zullen offers
worden gevraagd, die mits zij door een goede collegialiteit worden
ingegeven, gemakkelijk te dragen zullen zijn; maar het is juist op dat
gebied, dat ik het ergste vrees, omdat een niet goed willende eenling
zoo ontzettend veel kwaad kan stichten en het werk der anderen geheel
kan bederven. Dit laatste te voorkomen door elkander de gedachte bij
te brengen niet meer eenling te zijn, maar een deel van een geheel,
zal zeker een der voornaamste punten zijn, waarmede wij ons in den
eersten lijd zullen moeten bezig houden. Ik kan nu alleen zeggen,
dat ik hoop, dat wij goede resultaten zullen mogen boeken. Mocht
dat niet het geval zijn, dan zijn wij nog niet vakvereeniging-rijp.

Ik hoop niet, dat U, die hier aanwezig zijt en dit moment door Uwe
tegenwoordigheid een eenigszins plechtig karakter geeft, den indruk
krijgt alsof ik alleen oog zou hebben voor de zoo juist geschilderde
zijde van ons vak en dat het wetenschappelijke karakter, dat de Maat-
schappij altijd heeft gesierd onder mijne leiding geen verzorging meer
zou vinden. Ik kan U de verzekering geven, dat dat zeker niet het geval
is. Ik zou al een zeer slecht professor moeten zijn, wanneer hij den
indruk vestigde, dat de wetenschap en hare beoefening bij hem niet
in veilige handen zouden zijn. Wanneer het mij eenigszins mogelijk

blijkl de Maatschappij in deze richting te versterken, zult U mij op
de bres zien en, dat verklaar ik gaarne, mij met de grootste liefde
aan de taak zien geven, die dan van mij wordt verwacht. Het Tijd-
schrift heeft in mij, zooals U wel kunt vermoeden, een goeden vriend.

Het secretariaatsrapport, waaraan een commissie zich onder mijn
voorzitterschap met volle krachten heeft gegeven, zal de leidraad
worden, die naar ik hoop in de komende jaren zal worden gevolgd
in de ontwikkeling onzer Maatschappij. De groepen van dierenartsen,
die zich aan een bepaald gedeelte van ons vak wijden en die zich binnen
het groote verband aller dierenartsen in Nederland onderling hebben
vereenigd om hunne speciale belangen beter te kunnen behartigen,
zullen, hoop ik, gelegenheid krijgen zich zoodanig te ontwikkelen, dat
de geheele Maatschappij voor Diergeneeskunde er de vruchten van
mag plukken. Hunne besturen zullen als permanente commissies een
welkomen steun vormen, wanneer het Hoofdbestuur hunne adviezen
behoeft.

Mijnheer de Eere-voorzitter ! Ik wil niet eerder het voorzitterschap
aanvaarden, dan nadat ik U en alle aanwezigen hier in kennis gesteld
heb van een schrijven, dat Dr. Vermeulen, onze oud-secretaris, mij
heeft gezonden en dat beter dan welk artikel ook in staat is de ver-
diensten van den aftredenden voorzitter in het juiste licht te stellen,
ik ben daarom zoo blij, dat Vermeulen zich de moeite heeft getroost
dit stuk samen te stellen omdat de oud-hoofdbestuursleden die nu
naar de voorlezing zullen luisteren, zich nog eens kunnen bezig houden
met den tijd toen zij hun beste krachten aan het bestuur gaven en nu
het resultaat van veel, waaraan zij hebben gewerkt, nog eens weer
in hunne herinnering krijgen opgeroepen. Voor ons, tegenwoordige
leden van het Hoofdbestuur, mag het tot nadenken stemmen, dat bij
het vele dat er wordt gedaan, er toch niet steeds dat wordt bereikt,
dat men zich zoo vurig droomde. Vermeulen zou zichzelf niet ge-
weest zijn als zijn schrijven niet in den spreektrant zou zijn gesteld.
Ik veroorloof mij dus er U van in kennis te stellen :

,,Op i Januari 1914 traden Houba als voorzitter en Vermeulen
als iste secretaris van het Hoofdbestuur der Maatschappij ter bevor-
dering der Veeartsenijkunde in Nederland, op; Kroes was toen 2de
secretaris van het Hoofdbestuur. Deze trad reglementair op 1 Januari
1915 af; U, Mijnheer de Eere-voorzitter, werd toen benoemd tot zijn
opvolger. U heeft dus in het besturend college van onsc Maatschappij
Uw entree gemaakt met de nederige functie van 2den secretaris. Lang
heeft dit niet geduurd. Bij schrijven van 26 Januari 1915 bedankte
Houba wegens gezondheidsredenen als voorzitter der Maatschappij;
Bakker, de toenmalige onder-voorzitter trad als waarnemend voor-
zitter op. Een referendum onder de leden gehouden wees U als voor-
zitter aan; deze benoeming is op de algemeene vergadering, den 24sten
September 1915 te Utrecht gehouden, met algemeene stemmen be-
krachtigd. Bij den aanvang van Uw bewind telde de Maatschappij

477 leden; hare begrooting wees een eindbedrag aan van ƒ6550.—,
waarvan f 4500.— voor het tijdschrift bestemd waren. De contributie
bedroeg/ 14.— per lid, de secretaris van het Hoofdbestuur genoot een
bezoldiging van ƒ 100.— per jaar. U vond aanstonds veel taai en
moeilijk werk. Het voortreffelijke rapport omtrent het veeverzekerings-
wezen had wel is waar een einde gemaakt aan de voortdurende strub-
belingen tusschen de practici en de directies der paarden- en veever-
zekeringsmaatschappijen, toch deden zich op dat gebied nog herhaal-
delijk moeilijkheden voor. De Statuten en het Huishoudelijk Reglement
moesten herzien worden, bij welke gelegenheid de felle brand uitbrak
over de kwestie op welke wijze het Hoofdbestuur moest zijn samen-
gesteld : of naast het Dagelijksch Bestuur, uit voorzitter, onder-voorzitter
en secretaris bestaande, afgevaardigden van de afdeelingen zouden
worden verkozen, of dat de verschillende groepen in onze Maatschappij
hunne vertegenwoordigers zouden aanwijzen. De groepsvertegen-
woordiging, door Bakker zoo enthousiast verdedigd, moest het afleggen
en de toestand werd geschapen, zooals wij die thans nog kennen.
Vervolgens kwam de naam-wijziging van onze Maatschappij aan de
beurt. Nadat aan de Regeering op goed gedocumenteerde gronden
was verzocht maatregelen te nemen, waardoor de voorgestelde wijziging
van den naam zou worden aanvaard, om daarna in de wet te worden
vastgelegd, benoemde zij een commissie van advies. Hoewel philologen
van naam zich met onze uitspraken konden vereenigen, bleek de
meerderheid van de leden van de Tweede Kamer der Staten-Generaal
mede te gaan met het oordeel van een Leidschen hoogleeraar in de
theologie, die de voorgestelde naam-wijziging ondoelmatig en dus
onnoodig vond.

Het spreekt vanzelf, dat het niet in mijn voornemen ligt een resumé
te geven van al hetgeen in den loop van Uw 18-jarig voorzitterschap
onder Uwe leiding is tot stand gebracht. Laat ik volstaan met de ver-
melding van de belangrijkste onderwerpen. Het kan geen kwaad weer
eens op te delven wat in de notulen van jaren her bedolven ligt. Wij
leeren hier bijv. uit hoe menigmaal van goed bedoeld, breed opgezet
werk niets terecht kan komen. In 1916 is op voorstel Mogendorff
door de Maatschappij een onderzoek ingesteld naar den toestand der
productievoorwaarden voor en het toezicht op de deugdelijkheid van
melk, bestemd voor de consumptie. Van dit kostbaar en tijdroovend
werk is niets terecht gekomen. In hetzelfde jaar werd een besluit ge-
nomen om onder leiding van den Directeur-Generaal van den Land-
bouw een jaarlijksche conferentie te houden met den Directeur van de
Rijks-Seruminrichting en de practiseerende dierenartsen. Ook op dit,
in die jaren zoo uiterst belangrijk terrein is weinig of niets tot stand
kunnen komen. In twee Buitengewone Algemeene vergaderingen is
het Mond- en Klauwzeervraagstuk besproken. Er is ten slotte een
motie van Prof. de Jong aangenomen : de Regeering te verzoeken
een Staatscommissie te benoemen tot het onderzoek naar meer gegevens

omtrent het Mond- en Klauwzeer en zijn bestrijdingsmethoden. Deze
commissie is nooit benoemd. Het rapport in zake het onderwijs in
veeteelt aan a.s. landbouwers heeft onze belangstelling verloren sinds,
ondanks onze krachtige protesten, het meerendeel der functies op zoö-
technisch gebied, voordien nagenoeg uitsluitend door dierenartsen
steeds met eere vervuld, in andere handen is overgegaan. Het rapport
inzake verborgen gebreken is nooit ingediend. De voorgestelde maat-
regelen ter beteugeling der kwakzalverij, speciaal gericht tegen den
invoer van buitenlandsche sera en vaccins, liggen evenals de concept-
verordeningen regelende de keuring van voor consumptie bestemd
pluimvee, in Haagsche bureaux opgeborgen.

Ik zal deze lijst van teleurstellingen niet vervolgen. De jongeren
onder onze tegenwoordige leden van het Hoofdbestuur kunnen uit het
medegedeelde ervaren, dat lang niet alle degelijke arbeid van het Hoofd-
bestuur wordt beloond maar ook, en dan verwijs ik naar Uwe per-
soonlijkheid, hoe een niet te verbreken blijmoedig optimisme en nimmer
verflauwende ijver en energie van den leider in staat zijn, ondanks
teleurstelling en tegenwerking, het saamhoorigheidsgevoel te behou-
den, waardoor onuitputtelijke krachten geboren worden voor nieuwen
arbeid. Zeer moeilijke jaren heeft U in Uwe kwaliteit van voorzitter
medegemaakt in 1918 en 1919. Door het voortdurend stijgen der
grondprijzen en der arbeidsloonen dreigde het uitgeven van ons tijd-
schrift ernstig gevaar te loopen en is zelfs overwogen hiervoor Regee-
ringssteun aan te vragen, waardoor de onafhankelijkheid van het Tijd-
schrift ten deele zou worden ingeboet. Gelukkig is die storm bezworen.
In en kort voor die jaren is veel en zeer vruchtbaar werk geleverd.
Ik denk aan de voorbereiding van de Hoogcr Onderwijswet, de Vleesch-
keuringswet, de Veewet en het Melkbesluit. Tweemaal is onder Uw
voorzitterschap het reglement van het van EsvELDfonds herzien en
is hel steunfonds opgericht. In belangrijke mate is het welslagen van
de feesten, gehouden bij het 1 oo-jarig bestaan on/.er onderwijsinrichting,
ook aan de Maatschappij voor Diergeneeskunde te danken. Bij die
gelegenheid werd het Jublileumfonds gesticht, uit de gelden waarvan
thans het uitgeven van belangrijke wetenschappelijke onderzoekingen
is mogelijk gemaakt. Het Jaarboekje en de systematische Catalogus der
Bibliotheek, eertijds het eigendom van \'s Rijks Veeartsenijschool en
na 1925 ondergebracht in de bibliotheek van de Rijks Universiteit te
Utrecht, zijn door de zorgen van het Hoofdbestuur en de Redactie
van het Tijdschrift tot stand gekomen. Zoo spoedig het rapport door
een commissie uit den gezondheidsraad, houdende voorwaarden waar-
aan geneeskundigen (artsen) moeten voldoen alvorens toestemming
te krijgen tot het gebruik van Röntgen- en daarmede verwante stralen,
verscheen, zat U direct op het vinkentouw, met het gevolg, dat ook
dierenartsen onder die voorwaarden werden opgenomen. Krachtige
pogingen zijn gedaan om een betere bezoldiging te verkrijgen van
leiders van cursussen in paarden- en veekennis, van Rijkskeurmeesters

in gewonen en in bijzonderen dienst. Ook door Uw persoonlijken
invloed is het Prof. Dr. D. A. de JoNGfonds gesticht, in het beheerend
college waarvan U nog steeds als voorzitter fungeert. Hoe krachtig
is niet geprotesteerd tegen de voorgenomen opheffing van de kliniek
voor kleine huisdieren. Hoevele zijn Uwe conferenties met Ministers
en andere Regeeringsautoriteiten, met hoogleeraren en landbouw-
specialiteiten. Heel, heel veel is hier nog aan toe te voegen, maar ik
moet eindigen. Collega van der Burg heeft in zijn keurige huldigings-
speech bij de uitreiking van df. DHONT-medaille ook op dit gebied het
volle licht doen vallen. Ter aanvulling van wat hij heeft gereleveerd
over de 25 Algemeene vergaderingen en 4 Buitengewone vergaderingen
door U geleid, wensch ik thans nog te vermelden de 4 Bijzondere Alge-
meene vergaderingen, welke onder Uwe voorzitterschap ?ijn gehouden :
in igig toen wijlen collega Stüven voor een uitgelezen publiek zijn
embryotoom wilde demonstreeren; in 1920 toen een fndische dag is
georganiseerd, waarop de Heer Dom van Rombeek het woord heeft
gevoerd; in 1925 toen Guérin, de medewerker van Calmette, van zijn
onderzoekingen betreffende de bestrijding der tuberculose van mensch
en dier mededeelde en in 1926 toen de professoren Frosch en Dammen
de door hen gevonden verwekker van het mond- en klauwzeer demon-
streerden.

Driemaal heeft U een herziening van Statuten en Huishoudelijk
Reglement der Maatschappij medegemaakt; de laatste was het meest
ingrijpend. Het eertijds ook door U krachtdadig gepleegde verzet tegen
alle pogingen om van on^e Maatschappij een vakvereeniging te maken,
is door omstandigheden, welke niet af te wenden waren, gebroken.
Daarnaast houdt onze Maatschappij hare taak, de bevordering der
diergeneeskundige wetenschap, hoog, getuige de nog telken jare op
hare bijeenkomsten gehouden wetenschappelijke voordrachten, het uit-
geven van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde en der Acta Veteri-
naria, het organiseeren van het post-universitair onderwijs. Aan het
einde van Uw loopbaan als voorzitter van onze Maatschappij mocht
gij de voldoening smaken het corps militaire paardenartsen als afzon-
derlijke afdeeling te zien opgenomen, is het ledenaantal gestegen tot
omstreeks 750, het tijdschrift uitgegroeid tot een zwaar foliant, dat in
binnen- en buitenland een vooraanstaande plaats inneemt; de ver-
schillende fondsen bedragen meervouden van hun stichtingskapitaal.
Toen in 1921 Uw vriend Hoogkamer het penningmeesterschap der
Maatschappij aanvaardde, vond hij een batig saldo van 90 cent; thans
ondanks alle druk der tijden is het mogelijk gebleken, zij het aanvan-
kelijk op bescheiden voet, aan een lang gekoesterde wensch uitvoering
te geven, het aanstellen van een bezoldigden secretaris-penning-
meester. Gij kunt waarlijk ook als voorzitter van de Maatschappij
voor Diergeneeskunde terugzien op een lange, eervolle en succes-
rijke loopbaan. U daarvoor nogmaals den dank te vertolken van alle
dierenartsen acht ik mijn duren plicht".

Bij deze woorden van Vermeulen, die van zooveel bewondering
getuigen, zullen wij ons gaarne aansluiten. Wanneer ik dan nu met
enkele woorden nog wil eindigen, dan zijn het woorden, die een verzoek
om steun inhouden. Ik spreek ze zonder schroom uit, omdat ik vooraf
al reeds overtuigd ben, dat ik, hetgeen ik zal vragen, krijg. Waarschijlijk
zal ik bij de leiding der zaken vooral in den eersten tijd wel eens erg
hulpeloos doen. Ik weet, Mijnheer de Eere-voorzitter, dat ik dan bij
U aan het juiste kantoor ben om uit de impasse geholpen te worden.
Mijn medeleden in het Dagelijksch Bestuur zijn, als ik ze zoo eens on-
eerbiedig mag noemen, oude rotten in het vak. De goede harmonie,
waarin wij tot nu toe geleefd hebben, is mij een waarborg, dat wij door
gezamenlijk werken dat zullen trachten te bereiken, wat binnen den
kring van onze capaciteiten ligt. Het Hoofdbestuur verzoek ik mij
denzelfden steun en vriendschap te willen geven, waarmee mijn voor-
ganger zoo rijk bedeeld is geworden. En wanneer ik mij dan omringd
en gesteund voel door zoovele bekwame collegae, gedenk dat de leden
der Maatschappij mij reeds in October hun vertrouwen hebben ge-
schonken en mij gedragen weet door het waarachtige verlangen een
waardig opvolger te worden van U, Dr. Dhont, durf ik den voorzitters-
hamer der Maatschappij voor Diergeneeskunde uit Uwe handen te
aanvaarden. Ik heb gezegd.

Luid applaus volgde. Dr. Dhont nam andermaal het woord en
zichtbaar onder den indruk van de gevoelens die hem vervulden sprak
hij zijn slotwoord van dank en vertrouwen in Prof. Krediet uit.

Daarna werd de vergadering gesloten. Het meerendeel der aan-
wezigen vereenigde zich daarna aan een dejeuner dinatoire, den heer
Dhont door hen aangeboden.

Oude herinneringen werden opgehaald, wederzijds werd getoast,
op den aftredenden voorzitter, den idem secretaris, het driemanschap
dat thans het bewind in handen neemt, de hoofdbestuursleden die
reeds voor 20 jaar zitting hadden enz. Namens de paardenartsen over-
handigde Dr. Brands aan Dr. Dhont een klein souvenir, ter herinne-
ring aan het feit dat mede door zijn beleid de samenwerking tusschen
Maatschappij en Paardenartsen is hersteld. Voorts werd gesproken
namens de Limburgsche dierenartsen, namens de redactie, op de
Zeeuwen in het Hoofdbestuur, trouw aan hun devies Luctor et emergo,
enz. enz.

Er was een voortreffelijke stemming en te vroeg noodzaakte de laatste
trein dezen en genen tot het verlaten van den disch.

Dr. Dhont betoogde, dat hij naast de vele bewijzen van sympathie
bij zijn aftreden ondervonden, dezen middag nimmer zal vergeten.

Moge Prof. Krediet bij het nog ver verwijderd einde van zijn voor-
zitterschap met evenveel voldoening op zijn afscheid neerzien als Dr.

Dhont en de aanwezigen op 16 December. Dan zal de Maatschappij
een tijd van even groote bloei en groei hebben doorgemaakt als haar
onder het bewind van Dr. Dhont is te beurt gevallen.

Ingevolge Artikel 1 1, sub 3⁰ der Statuten en Artikel 12 sub c. van het Huishoude-
lijk Reglement is op voorstel van den penningmeester geschrapt als lid A. Reilingh
te Woudenberg (U.).

Dr. W. K. Picard, bacterioloog aan het Veeartsenijkundig Instituut te Buiten-
zorg, met verlof: Platolaan 63, Zeist.

A. K. P. van df.r Put, hoofd van den Gemeentelijken Veeartsenijkundigen
Dienst te Padang (Sumatra).

Goedgekeurd werden de navolgende bindende besluiten der afdeeling Groningen-
Drenthe.

I. De leden der afdeeling Groningen-Drenthe der Maatschappij voor Dierge-
neeskunde verbinden zich alleen aan dierenartsen tuberculine af te geven.

2. Ieder lid der afdeeline, bedoeld in art. 1, verplicht zich individueel als prakli-
seerend dierenarts geen overeenkomst aan te gaan met een organisatie, die hem
bindt om bij veehouders die klanten zijn van andere dierenartsen, tuberculose-
onderzoek op zich te nemen.

3. De leden der afdeeling, bedoeld in art. 1, verplichten zich steeds een tarief
te berekenen, dat in georganiseerd overleg met de betreffende organisatie(s) is
vastgesteld.

Als werkgebied der betrokken afdeeling, waarvoor deze bindende besluiten
geldig zijn, is door het Hoofdbestuur vastgesteld het gebied der provincie Gro-
ningen en Drenthe.

De leden, die opmerkingen te maken hebben naar aanleiding van hunne ervaring
met de door het Hoofdbestuur aanbevolen tarieven i.z. diphtherie-entingen in het
afgeloopen jaar, welke dienstbaar kunnen worden gemaakt aan een mogelijk tegen
het volgend seizoen opnieuw te houden overleg met besturen van pluimvee-organi-
saties, worden verzocht deze opmerkingen kenbaar te maken aan collega A. van
Hf.usden te Nijmegen, secretaris-penningmeester onzer Maatschappij.

De ondergeteekende verzoekt den leden der Afdeeling Noord-Brabant de con-
tributie over 1934, zijnde ƒ 27.—, voor 1 Februarie te storten op zijn postrekening,
No. 170417, te Klundert.

Imperial Bureau of Animal Health. Weybridge, Surrey, England. (per jaar ƒ 4.—).

In dit lijvige boekdeel van 300 blz., eenzijdig beschreven, vindt men notities over
de dierengeneeskundige literatuur welke gedurende de eerste drie maanden van
1933 bijeen gebracht zijn in bovengenoemd bureau. Het ligt in de bedoeling vier-
maal per jaar zulk een overzicht uit te geven.

In „the Veterinary Bulletin" (1 Jan. 1933 Vol. 3 No. 1) is de respectabele lijst
der tijdschriften opgenomen, die in dit boekwerk zijn gerefeerd. In de blz. V tot
XXXVI vindt men deze titels herhaald met de daarvoor gebezigde afkortingen.
Het is echter geen gedrukt werk, doch een door middel van een duplicator verkregen
afdruk der copy. Deze techniek stelt bijzondere eischen, waaronder die der beknopt-
heid wel in de eerste plaats.

De bewerkte artikelen zijn zoowel naar den schrijver als naar het onderwerp
gerangschikt, zoodat de meerderheid tweemaal wordt vermeld. De vraag mag ge-
steld worden of hierdoor het overzicht niet te veel lijdt. Ongetwijfeld zal dit werk
niet in de plaats kunnen treden van de bekende „Jahresberichte". Deze verschijnen
echter vrij laat, zoodat het Engelsche overzicht actueeler is. Wie zich in kort bestek
op de hoogte wil stellen van de nieuwest literatuur over een bepaald onderwerp
vindti n dit register een betrouwbare handleiding. Het zal ongetwijfeld in tal van
laboratoria een welkom hulpmiddel zijn. Gaarne wenschen wij de Redactie veel
voorspoed bij de verdere ontplooing van haar arbeid. C. F. van Oykn.

Die Zwecklosigkeit der Sterilisation desFleisches tuberkulöser Schlacht-
tiere, von Dr. Max Müller München (Kirchhain N.-L. Brücke-Verlag, Kurt
Schmersow. 1933). De keuring van tuberculeuze slachtdieren geeft ons een over-
vloed van moeilijkheden, maar laat ons arm aan voldoening. De moeilijkheden wor-
den veroorzaakt doordat nog met zoo weinig zekerheid de gevallen zijn te onder-
scheiden, waarin tuberkelbacillen in het vleesch voorkomen, laat staan de hoeveel-
heid en de pathogeniteit, waarin zij worden aangetroffen; het gebrek aan voldoening
vloeit voort uit het bewustzijn, dat meermalen, te goeder trouw, vleesch ter steri-
lisatie wordt bestemd, zonder dal daarvoor feitelijke noodzaak bestaat. Zoolang
wij niet over scherper onderscheidingsmiddelen beschikken dan de tegenwoordige,
zoolang wij niet door zeer deugdelijke en snelle methoden in staat zijn, met zekerheid
te bepalen of het onderzochte vleesch tuberkelbacillen bevat, zullen wij fout op fout
begaan en zonder winst voor de volksgezondheid telkens opnieuw economische
schade veroorzaken.

Moet of mag deze wetenschap nu echter reden zijn om nu maar te doen alsof
er geen gevaar bestaat en ons tot goedkeuring drijven van vleesch, waarin wij, op
grond dan van theoretisch-wetenschappelijke overwegingen, gepaard aan de kennis
van veel experimenteel onderzoek, de aanwezigheid van tuberkelbacillen (wie
weet hoeveel en hoe pathogeen) in het vleesch moeten of mogen aannemen ? Staat
de onschadelijkheid van het langs de darmtractus opnemen van bovine bacillen
door den mensch zoo onomstootelijk vast ? Is het gehalte aan bacillen, dat bij ex-
perimenten in het spiersap aanwezig blijkt, werkelijk uitslag gevend voor het bacillen-
gehalte van het vleesch? Leert ons „de ervaring" nu werkelijk, dat het eten van
vleesch met bovine bacillen voor den mensch ongevaarlijk is, alleen omdat wij bij
het voorkomen van een zoo chronische ziekte, als tuberculose is, er niet in slagen
het aetiologisch verband tusschen een bepaald geval van deze ziekte bij den mensch
en het gebruik van het vleesch van een bepaald tuberculeus rund onweersprekelijk
aan te toonen ?

Zoolang wij deze vragen en nog vele andere met „neen" moeten beantwoorden,
kunnen wij, Nederlandsche keuringsveeartsen, nog niet van „die Zwecklosigkeit
der Sterilisation des Fleisches" spreken.

om, als men bepaalde Onderwerpen, of Ziekten, gaarne in het Tijd-
schrift behandeld of besproken wil hebben, daarvan mededeeling aan
de Redactie te doen, die dan, zoo mogelijk, daaraan gevolg zal geven;

om, in de praktijk voorkomende buitengewone, of anderszins voor
collega\'s interessante gevallen, steeds in te zenden aan het Tijdschrift.
Dit gebeurt nog veel te weinig, wordt, vooral ook door de mede-praktici,
zeer gewaardeerd en geeft weer aanleiding tot gedachtenwisseling.

Door de Commissie van Overleg uit de Slagersbonden is aan den Minister van
Sociale Zaken een schrijven gericht, waarin gewezen wordt op de uitbreiding,
welke de uitponderij den laatsten tijd gekregen heeft. Nog nimmer, zegt de commissie,
komen dienaangaande zooveel klachten binnen als op heden, nu op het slagers-
en grossiersbedrijf van regeeringswege maatregelen worden toegepast om te voor-
komen dat veeteeltproducten onder productieprijzen worden geconsumeerd.

Met verschillende gemeentebesturen heeft de commissie over dit euvel gecon-
fereerd, en al is meermalen toegegeven moeten worden, dat inderdaad niet strikt
de hand wordt gehouden aan de diverse keuringsverordeningen, dan doet het toch

Dr. Max Müller denkt er anders over. Hij heeft in een reeks van 9 vervolgartikelen
in de „Deutsche Schlachthofzeitung" een lijvig stuk gepubliceerd, dat thans in bro-
churevorm in één geheel is verschenen. Wie nu verwacht, hierin verslag van nieuwe
overtuigende experimenten te lezen, komt bedrogen uit. In een hem eigen woorden-
lawine, met tallooze herhalingen, die vele zijner publicaties voor de meeste onzer
Nederlandsche collega\'s zoo moeilijk leesbaar en nog minder genietbaar maken,
en waarin hij het zwaartepunt legt op de door hem, met medewerking van Ishiwarf.
e.a. in 1914 gepubliceerde onderzoekingen, tracht Müller elk geloof aan het ge-
vaar, verbonden aan het gebruik van vleesch van tuberculeuze dieren,
weg te redeneeren en hij stelt op grond daarvan enkele regelen op, volgens
welke dit vleesch voortaan zou moeten worden beoordeeld. Hij zal hiermede, ge-
geven het groote gevoel van verantwoordelijkheid, dat de meeste Nederlandsche
keuringsveeartsen bezielt, er niet in slagen, deze te overtuigen van de volmaakte
nutteloosheid van hunne beslissingen, zelf sondanks de verleidelijkheid van de door
Müller zoo scherp belichte stelling, dat door zijn voorschriften zooveel kapitaal
voor de veeteelt bespaard kan worden. Zij zullen rustig, beraden en weloverwogen
hun taak naar beste weten blijven verrichten, tot overtuigender onderzoekingen zich
aan hen openbaren. Vooral nu, nu langzamerhand het uitzicht geopend wordt op
bruikbare, snellere methoden van het onderzoek van vleesch op tuberkelbacillen
en er ook aan onze faculteit aan het perfectionneeren dezer methoden hard wordt
gewerkt, is afwachten geboden.

T och bevelen wij Müller\'s publicatie gaarne ter lezing door de moedige en ge-
duldige onzer collega\'s aan, zij het tot sterking hunner overtuiging en tot prikkeling
hunner voorzichtigheid. Ook zien wij het opstel gaarne in handen der oudere stu-
denten, mits deze daarin vooral zien een historisch overzicht van de in den loop
der jaren zoo vaak gewisselde inzichten in de tuberculose-keuring.

vreemd aan, dat niet eens tegen overtredingen proces-verbaal wordt opgemaakt.
Over het geheele platteland is na nauwkeurig, ernstig en onbevooroordeeld onder-
zoek voor ons komen vast te staan, dat de uitponderij weliger tiert dan ooit, dat
gemeentebesturen zulks zelf toegeven en dat alle middelen, door ons aangewend,
hun doel missen. De beide bij onze commissie aangesloten Slagerspatroonsbonden
hebben gedurende eenigen tijd, met behulp van een soort „inlichtingendienst",
de Veterinaire Inspectie in den Haag, in sommige gevallen bijna twee weken vooraf
opgave verstrekt van uitpondingen, die op een bepaalden datum zouden plaats
vinden.

Een enkele maal heeft dit succes gehad, doch voor de rest vonden alle gevallen
van vooraf aan de inspectie bekend gemaakte uitponderij inderdaad plaats. In de
overtuiging dat nog nimmer een volkomen objectief onderzoek naar de klachten
der bij onze Commissie aangesloten organisaties is ingesteld, doen wij een beroep
op Uwe Excellentie, zegt het schrijven, om speciaal het euvel der uitponderij aan
een ernstig onderzoek te onderwerpen.

Tevens wordt van de gelegenheid gebruik gemaakt, om de aandacht te vestigen
op de ongelijkheid der keurtarieven. Het grootbedrijf geniet daardoor een ongemoti-
veerden voorsprong op het kleinbedrijf en misbruikt dit nog zoodanig, dat het
vleesch, vleeschwaren en z.g. afvalproducten, mede en vooral door de uitvoering
der crisismaatregelen verkregen, als concurrentie-object op de vrije binnenlandsche
markt brengt. R.h\'. Slagersvakblad.

In antwoord op het adres van de Commissie van Overleg uit de Slagersbonden
aan B. en W. van Amsterdam, waarin verzocht werd tot wijziging van de verorde-
ning op den keuringsdienst, n.1. in dien zin, dat de herkeuring zal worden verricht
door ambtenaren, niet in dienst van de gemeente Amsterdam, geven B. en W
den raad in overweging, mede te deelen, dat er geen aanleiding bestaat in de te A
geldende regeling ten aanzien van de herkeuring na slachting wijziging te brengen.

B. en W. verklaren, dat de bewering, dat het gemeentebestuur voor het verrichten
der herkeuring dezelfde personen heeft aangewezen als die de eerste keuring hebt en
verricht, of althans daarvoor verantwoordelijk zijn, volstrekt onjuist is. Vooreerst
is slechts óén persoon aangewezen, n.1. de directeur. Met nadruk wijzen B. en W.
er op, dat de directeur geen deel heeft aan de eerste keuring, en wel omdat deze
uitsluitend verricht wordt door veeartsen, welke, binnen de daarvoor gestelde alge-
meen bindende normen, in het nemen hunner beslissing geheel zelfstandig zijn.
De taak van den directeur bepaalt zich te hunnen opzichte in het houden van toe-
zicht op de naleving der voorschriften en het aangeven van richtlijnen wat den
inwendigen dienst betreft. Voor den directeur bestaat er geen enkele aanleiding
om het nemen eener beslissing, in tegenovergestelden of althans in afwijkenden zin
van die, door een keuringsveearts genomen, na te laten.

In het Voorloopig Verslag over de Rijksbegrooting werd, behalve over een moge-
lijke rijksuitvoering der wet, zooals ik reeds vroeger mededeelde, ook nog opgemerkt,
dat, volgens een rapport van den directeur van het gemeente-slachthuis te Breda,
een rijksregeling veel eenvoudiger en doelmatiger en minder kostbaar zou zijn,
Tevens zou dan bereikt kunnen worden, dat de keurloonen, die zoo verschillend
zijn, over de geheele lijn gelijk gemaakt kunnen worden. Gevraagd werd, of de
regeering wil mededeelen, wat haar oordeel daaromtrent is.

Andere leden meenden, dat de gemeentelijke keuringsdiensten, die somtijds
zelfs een belangrijk batig saldo opleveren, behouden moeten blijven. Ook zonder
omzetting in rijksdienst kunnen de keurloonen, huns inziens, op gelijke hoogte ge-
bracht worden.

Eenige leden stelden de vraag, welk criterium geld bij de toepassing van art.
23a der Vleeschkeuringswet, en of de latere regeling van art. 138 en volgende der
Gemeentewet derogeert aan de oudere regeling van art. 23a der Vleeschkeurings-
wet. Zij dachten hierbij aan het samenvoegen van een aantal Westlandsche ge-

meenten voor een gemeenschappelijken vleeschkeuringsdienst op een tijdstip, dat
bij Gedep. Staten een verzoek van verschillende gemeenten tot het opleggen van
een gemeenschappelijke regeling krachtens art. 138 der Gemeentewet in behande-
ling was. De hier aan het woord zijnde leden meenden, dat door het genoemde
besluit de grondgedachten van de Gemeentewet en van art. 23a der Vleeschkeurings-
wet zijn miskend.

Aldus wordt in de rubriek „Van over de grenzen" in de „Vee- en Vleeschhandel"
van 17 Nov. j.1. een beschrijving gegeven van het middel Ealin, door een firma te
Ludvvigsburg in Württemberg in den handel gebracht. Volgens dit bericht zou, als
men dit middel aan onverschillig welk slachtdier 24 uur voor het slachten ingeeft, het
vleesch van dit dier onmiddellijk na het slachten bestorven zijn en even malsch
als vleesch, dat 12 i 14 dagen gehangen heeft. Het vleesch van herkauwers van
15 jaar wordt er zoo malsch van, dat het slechts 1J a 1J uur behoeft te koken om
geheel week te worden terwijl het vleesch van 3—5-jarige runderen na gebruik van
dit middel reeds na 32—40 minuten koken geheel gaar is. Behalve dat dit middel
buitengewoon malsch vleesch levert, voert het ook nog bij verwerking van dergelijk
vleesch tot worst de bindkracht op tot het maximum. De meest geloofwaardige
eigenschap, die de fabrikante aan haar middel toeschrijft, is, dat het zoowel voor
dier als mensch gegarandeerd onschadelijk is en geen invloed heeft op den reuk
en den smaak van het vleesch.

De commissie van beheer over het openbaar slachthuis schrijft aan den raad
het volgende over een verbouwing en uitbreiding van het abattoir aldaar.

Het openbaar slachthuis voldoet sedert geruimen tijd niet meer aan de eischen,
welke daaraan uit een oogpunt van bruikbaarheid en hygiëne mogen en ook moeten
worden gesteld. Het abattoir bestaat reeds 30 jaar. Zoowel de vorderingen der
techniek als de belangrijke wijzigingen, die het slagers- en slachthuisbedrijf hebben
ondergaan maken het alleszins verklaarbaar, dat de inrichting niet meer aan de
eischen des tijds voldoet. De commissie geeft een uitvoerig overzicht van de gevolgen
van de sterke ontwikkeling van het bedrijf, de veranderde en onvoldoende outillage
en van de gebreken door andere oorzaken (slijtage, verzakkingen, enz).

De voorgestelde verbeteringen omvatten : een verandering en vergrooting van
het hoofdgebouw, den bouw van een nieuwe varkcnsslachthal met stal, hangruimte
en darmwasscherij en een uitbreiding van de koelinstallatie. B. en \\V. kunnen zich
geheel met de voorstellen der commissie vereenigen en stellen voor, dat van de
kosten a ƒ300.000 een ƒ 240.000 wordt geput uit het afschrijvings- en vernieuwings-
fonds.

Deze dienst omvat den keuringsdienst van vee en vleesch, het toezicht op de mel-
kerijen en controle op de in den handel gebrachte melk, het toezicht op de rijtuig-
verhuurderijen en op de tot zoodanige inrichtingen behoorende paarden en materieel,
het voeden en dooden van door den dienst van Gemeentewerken gevangen honden
en het behandelen van de paarden van den gemeentelijken Reinigingsdienst.

Wat betreft den keuringsdienst van vee en vleesch, daaraan is het volgende ontleend :
Het aantal slagerijen bedroeg op 31 Dec. 1932 in het geheel 71. Hiervan werden
5 door Europeanen beheerd, 53 door Javanen en 13 door Chineezen. Vleesch-
rondventers waren er 112.

Ten einde de controle op frauduleuze slacht en invoer te helpen bevorderen, werd
een premiestelsel ingevoerd en de medewerking van de politie ingeroepen. Aan
premiën werd een bedrag aan ƒ468.70 uitgekeerd voor 141 aanhalingen.

Op 8 Maart werd op het slachthuis het electrisch bedwelmen voor varkens toe-
gepast, waardoor een belangrijke besparing aan kosten werd verkregen. Bij runderen
werden oriënteerende proeven met electrisch bedwelmen genomen.

Een onderzoek naar een voordeeliger afvoer van slachthuisafval door middel
van het aanleggen van vischvijvers werd ingesteld. Op 1 Augustus werd een nieuw

koelhuis voor waren (visch, fruit, kaas, enz.) in gebruik genomen. Een belangrijke
uitgave vorderde het vervangen van alle vleesehhaken in runderhal, afhangruimte
in voorkoelhuis door haken van roestvrij materiaal (ongeveer ƒ 3000.—). Op ver-
schillende plaatsen werden, met medewerking der fabrikanten, tegels-proefvakken
aangelegd om te komen tot een uitspraak omtrent de geschiktheid van dit materiaal
voor slachthuisvloeren.

Het totaal aantal slachtingen bedroeg 54.546 ; hiervan waren o. a. 32.510 geiten,
6708 runderen, 6133 buffels en 8003 varkens.

Wat de eigenlijke keuring betreft, wordt medegedeeld, dat vooral wegens disto-
matose een groot aantal levers moesten worden afgekeurd. Bij 45 % der runderen
kwam dit lijden voor. Cysticercose werd 18 maal geconstateerd, en wel 17 maal
bij runderen (met 3 levensvatbaar) en 1 maal bij een buffel. Tuberculose werd
gevonden bij slechts 3 runderen en 1 buffel.

Door de afd. Limburg van de Vereeniging van Nederl. Gemeenten is de vraag
onder de oogen gezien, hoe op de minst kostbare wijze de Limburgsche gemeenten
aan de verplichting kunnen voldoen de onbruikbaarmaking van afgekeurd vleesch
te doen geschieden in een destructor. Commissies, door de Vereeniging ingesteld,
brachten rapport uit en kwamen tot de conclusie, dat de Zuid-Limburgsche gemeen-
ten het beste deden door een destructor voor Zuid-Limburg op te richten.

Naar het R.K. Slagersvakblad mededeelt, werd door de afd. Limburg een ge-
meenschappelijke regeling tot oprichting van een destructor voor Zuid-Limburg
ontworpen. Op een vergadering te Maastricht van 53 Zuid-Limb. gemeenten werd
deze regeling besproken. De plaats waar de destructor zal worden gebouwd, zal
worden aangewezen door het bestuur .De stichtingskosten zijn geraamd op ƒ 100.000,
waarvoor een geldleening zal worden aangegaan, voor welker rente en aflossing
de aangesloten gemeenten zich garant stellen voor 50 % naar verhouding van
het aantal inwoners en voor de resteerende 50 % naar verhouding van het uit elke
gemeente in het betrokken boekjaar aangevoerde hoeveelheid materiaal.

In de memorie van antwoord op het voorloopig verslag deelt de minister mede,
dat hij het betoog van sommige leden, die de gemeentelijke uitvoering van de Vleesch-
keuringswet zouden willen vervangen door een Rijksuitvoering, vooralsnog niet
kan onderschrijven. Het rapport van den directeur van het slachthuis te Breda zal
in onderzoek worden genomen.

Inzake de bedragen der keurloonen kunnen ongetwijfeld wettelijke maatregelen
genomen worden.

Bij de toepassing van art. 23a van de VI.wet geldt als eenig criterium het belang
van de goede naleving der wet. De latere regeling van art. 138 van de Gemeente-
wet, die een wijziging was van een reeds lang bestaande regeling, derogeert niet
aan art. 23a der VI.wet.

Het omgekeerde is het geval : laatstgenoemde wet derogeert als speciale wet
aan eerstgenoemde, een algemeene wet. In dien zin is ook beslist bij Koninkl. Besluit
van 13 April, 1933, No. 18, betreffende een geschil over samenwerking tusschen
eenige gemeenten in de provincie Groningen, die den weg van de Gemeentewet
hadden gekozen.

In dat Kon. Besl. wordt overwogen, dat, nu art. 23a der VI.wet een speciale
regeling geeft voor gedwongen samenwerking van gemeenten ter zake van den
keuringsdienst van vee en vleesch, de algemeene regeling van de Gemeentewet te
dien aanzien geen toepassing behoort te vinden. Met betrekking tot de Westlandsche
gemeenten is gehandeld in overeenstemming met het bovengenoemd Kon. Besluit.

Bij een wet van 30 April van dit jaar werden er in Denemarken maatregelen
genomen tot bevordering van den afzet van rundvee en rundvleesch door destructie
van vleesch en invoering van een slachtaccijns. Deze wet liep 30 November af.
Daar er, tegen de verwachting in, op dien datum nog geen overeenstemming was

bereikt omtrent nieuwe maatregelen tot steun van den landbouw, o. a. ook ten
aanzien van rundvee, is de wet vervallen en zijn derhalve de destructie en de accijns-
heffing gestaakt.

Op verzoek van den Deenschen landbouwraad zal de destructie intusschen nog
deze week worden voortgezet. Tot 30 November zijn er in het geheel ruim 137.000
stuks vee gedestrueerd.

Afkeuring of voorwaardelijke goedkeuring van ingevoerd vleesch om
andere redenen dan bederf.

In de „Vee- en Vleeschhandel" van 8 Dec. j.1. komt een beschouwing over boven-
genoemd onderwerp voor, waaraan het volgende is ontleend.

De vraag of een keuringsdienst het recht heeft uit een andere gemeente afkomstig
onvoorwaardelijk goedgekeurd vleesch voorwaardelijk goed of af te keuren om
een andere reden dan bederf — zijnde slechts deze laatste genoemd in art. 8 der
Vleeschkeuringswet — is nog steeds niet geheel opgelost. Wel heeft de rechtbank
te Haarlem, in het overbekende geval van de koe met de tuberculeuze nier, met
terzijdestelling van de Vleeschkeuringswet, als haar meening te kennen gegeven,
dat de gemeente reeds het recht om vleesch, hetwelk voor de gezondheid gevaarlijk
is, af te keuren, ontleent aan de Gemeentewet, welke de gemeente de taak oplegt
om te waken voor de gezondheid harer ingezetenen. In het Haarlemsche geval is
aan de gemeente opgelegd het bewijs te leveren, dat het nuttigen van het vleesch
der koe voor de gezondheid gevaarlijk is.

Aannemende, dat de gemeente Haarlem er inderdaad in slaagt, dit bewijs naar
genoegen der rechtbank te leveren, dan zal daarmee de principieele vraag der
bevoegdheid van den keuringsdienst van de gemeente van invoer slechts zijn opge-
lost voor die gevallen, waarin het vaststaat, dat het afgekeurde of voorwaardelijk
goedgekeurde vleesch gevaar oplevert.

Opgemerkt wordt verder nog, dat het meermalen aangevoerde argument voor
het recht van niet-goedkeuren van ingevoerd vleesch, n.1. dat bij den invoer bleek,
dat het niet „volgens de bepalingen der Vleeschkeuringswet was gekeurd" (de
bewoordingen van art. 8) in het Haarlemsche geval öf niet ter sprake is gekomen
óf niet door de rechtbank is aanvaard.

In verband met deze kwestie wordt nu gewezen op een arrest van den Hoogcn
Raad van 20 Febr. 1933, dat misschien eenig houvast kan geven. Weliswaar betrof
dit een strafzaak, maar de overwegingen van het arrest laten een nieuw gezichts-
punt zien. Het betrof de zaak tegen collega ter B. te N„ die opzettelijk gezonde
koeien had doen vervoeren naar een stal, waarin zich aan mond- en klauwzeer
lijdend vee bevond en aldus gehandeld zou hebben in strijd met art. 82 der Veewet,
hetwelk strafbaar stelt het opzettelijk in verdachten toestand brengen van vee.
Collega ter B. beriep er zich op, dat het uit veterinair oogpunt bezien, noodig
was de gezonde dieren spoedig mond- en klauwzeer te doen krijgen ; hij achtte
zulks in het belang der dieren.

De Hooge Raad gaf o.m. te kennen, dat het Hof (dat collega ter B. veroordeeld
had) ten onrechte geheel in het midden had gelaten den feitelijken grondslag van
het verweer van den veearts, n.1. dat door de bewuste handeling van den veearts
den dieren veel lijden is bespaard en zelfs het besmettingsgevaar is verminderd,
zoomede dat verdachte heeft gehandeld gelijk hij als een goed veearts behoorde te handelen.

Als men nu eens naast het bovenbedoelde feit legt het geval, dat een keurings-
veearts ingevoerd vleesch afkeurt of voorwaardelijk goedkeurt, omdat hij afwijkingen
aan dat vleesch waarneemt, welke ingevolge de voorschriften der Vleeschkeurings-
wet niet tot onvoorwaardelijke goedkeuring hadden mogen leiden. De tekst der
VI.wet voorziet hierin niet, maar sluit die wet deze handeling van den keurings-
veeart uit ? Het druischt toch tegen het rechtsgevoel in, dat vleesch, hetwelk kenne-
lijk in strijd met de wettelijke voorschriften is goedgekeurd, desondanks niet zou
mogen worden afgekeurd of voorwaardelijk goedgekeurd. En handelt die keurings-
veearts eveneens niet als een „goed veearts", precies als collega ter B. ?

De gemeenteraad van Leiden heeft besloten tot vernieuwing en verbouwing van
het abattoir, kosten ƒ 300.000.—.

De centrumgemeente Valburg heeft aan de overige belanghebbende gemeenten
van den kring een voorstel voorgelegd, om bij de Kroon in beroep te gaan van
de beslissing van Gedep. Staten van Gelderland, waarbij goedkeuring is onthouden
aan de gemeenschappelijke regeling ter uitvoering van de VI.wet. De bezoldiging
van den keuringsveearts was van 65 % tot 50 % van de opbrengst der keurloonen
verlaagd, zoodat op het salaris van dien ambtenaar 23 % zou worden gekort, het-
geen Gedep. Staten niet toelaatbaar achtten, daar h. i. een korting van 10 % vol-
ei oende was.

De betrokken gemeenteraden hebben besloten met het voorstel van Valburg
mede te gaan en wel op grond, dat de bezoldiging van den keuringsveearts ad
/ 3000.— is gegarandeerd, en deze, benevens een uitgebreide particuliere praktijk,
nog inkomsten heeft van circa ƒ 350.— per jaar. uit hoofde van bemoeiingen, voort-
vloeiende uit de Crisis-Varkenswet.

De gemeenteraad van Veenendaal stelde als keurloonen vast voor slachtdieren,
waarvan het vleesch bestemd was voor consumptie buiten de gemeente, bij een
slachting van minstens 20 stuks per kalenderweek, voor een koe ƒ 1.50, voor een
schaap ƒ0.25, voor een varken ƒ0.50 en voor een kalf ƒ0.25. ^DE G.

I.a 68e Exposition Internationale de coqs, poules, canards, oies, dindons, lapins,
pigeons, matériel d\'Elevage et animaux à fourrures organisée par la Société Cen-
trale d\'Aviculture de France, aura lieu à Paris, du 15 au 20 Février prochain.

Le programme est à la disposition des éleveurs et des amateurs au siège social
de la Société Centrale d\'Aviculture de France, 34 rue de Lille, Paris (7e).

Naar de Revista de Higiene y Sanidad Pecuarias van Oct. j.1. en La Semana
Veterinaria van 29 Oct. melden, is F. Gordon Ordas, een van de meest voor-
aanstaande spaansche dierenartsen, benoemd tot Minister van Industrie en Handel,
waaronder ook de Nationale Economie valt.

Bij de benoeming tot dit hooge Ambt. willen wij onze gelukwenschen voegen
bij die van onze spaansche Collega\'s. Graafsma.

Kin den Raadsvergadering der gemeente Enschede van 30 October j.1. kwam
o.m. in behandeling een adres van de Maatschappij voor Dierengeneeskunde
houdende Verzoek te bevorderen dat aan den keuringsdienst van waren een dieren-
arts verbonden blijft.

In het daarbij uitgebracht pràe-advies, betuigen B. en W. hun leedwezen over
het feit, dat zij over het hoofd hadden gezien dat liet adres der Mij. gericht was
geweest aan den Raad. Niettegenstaande B. en W. ervan overtuigd zijn, dat
een dierenarts bij den keuringsdienst van waren in het belang van de volks-
gezondheid nuttig werk kan verrichten, hebben zij gemeend zich bij den eisch
van den Minister te moeten neerleggen, toen Z. Exc. weigerde een tijdelijke her-
benoeming van den dierenarts goed te keuren en het ontslag eischte. Hoewel later
bleek, dat de mogelijkheid bestond den dierenarts te handhaven, hebben B. en W.,
met het oog op de belangen van den dienst, geen vrijheid gevonden op het eenmaal
genomen besluit terug te komen.

Ia verband met de voorgenomen bezuinigingen was personeel-inkrimping nood-
zakelijk en deze moest zoo geschieden, dat de dienst er het minste onder zou lijden.
Hield men den dierenarts in functie, dan zou een keurmeester moeten worden ont-
slagen, waardoor een goede arbeidverdeeling uiterst moeilijk werd. Men ging hier
te eerder toe over, omdat voor de werkzaamheden op zuiver veterinair gebied, zoio
noodig hulp van buiten kon worden gevraagd.

Bij de overgelegde stukken bevond zich het advies van de Commissie voor die
keuringsdiensten, waaruit bleek dat die commissie zich met het genomen besluit
heeft kunnen vereenigen.

B. en W. adviseeren daarom aan de Mpij. voor Dierengeneeskunde te berichten,
dat het niet mogelijk is aan haar verzoek gevolg te geven.

Naar aanleiding van dit voorstel werd door het lid Dr. H. Zwijnenberg uitvoerig
gewezen op het nut van het hebben van een dierenarts bij de keuringsdiensten van
waren. Tevens wees hij op den eigenaardigen gang van zaken in deze. In de commissie
was besloten alle pogingen in het werk te stellen om den dierenarts te behouden. In
de daarna op i Juni ingekomen circulaire van den Minister deelde deze mede, dat
het niet absoluut noodzakelijk was, dat de dierenarts ontslagen werd, maar dat men
de versobering van den dienst aan de gemeentebesturen overliet, mits men slechts
een zoodanig aantal keurmeesters, eventueel met inbegrip van den dierenarts, aan-
hield, dat de verhouding van i : 73000 inwoners gehandhaafd bleef. Kort daarop
is, zonder dat de commissie daarin gehoord is, na overleg tusschen wethouder en
directeur van den keuringsdienst de dierenarts ontslagen.

Uit de verdere zeer lange discussie bleek, dat de commissie voor de keurings-
diensten later met algemcene stemmen, behalve die van den Heer Zwijnenberg,
het ontslag heeft goedgekeurd. Nadat eerst de commissie getracht had het ontslag
zoo lang mogelijk tegen te houden, meende zij, toen de keuze kwam, „ofden dieren-
arts ontslaan of een keurmeester", dat de juiste keuze gedaan was door den dieren-
arts te ontslaan. Als argumenten golden hierbij, dat de dierenarts eigenlijk toch niet
het werk van den keurmeester kon doen; dat de keurmeester o.a. best stalinspecties
kan verrichten, dus een deel van het werk van den dierenarts kan overnemen en dat
het zuivere medische werk in voorkomende gevallen, die uitzondering zijn, ook aan
particuliere dierenartsen kan worden opgedragen. Tevens wees men er op, dat
diverse melkfabrieken reeds een eigen veterinairen dienst onderhouden en dat 85 %
van al de in dit district gewonnen melk als exportinelk moet worden beschouwd.

Reeds te voren had men getracht den dierenarts aan meer keuringsdiensten te
verbinden, omdat men op den duur het district te klein vond, om voldoende werk-
zaamheden te kunnen verschaffen.

Bij de discussie werd ook nog betrokken het wetenschappelijke gedeelte van het
gevaar van besmetting van den mensch door bovine tuberculose; welk gevaar door
een raadslid-medicus als zeer klein werd beschouwd, terwijl door den Heer Zwij-
nenberg juist het gevaar van besmetting, vooral voor jeugdige personen, groot
werd geacht.

Door den betrokken wethouder werd er nog op gewezen, dat volgens mededeeling
van den directeur van den keuringsdienst het aantal gevallen van tuberculose en
van gevallen, waarbij veterinair onderzoek noodig is, niet zoo bijzonder talrijk
zijn. In 1932 was het aantal gevallen, waarin open- of uier-tuberculose werd ge-
constateerd niet groot; in het eerste halfjaar slechts één geval.

Onder bovenstaanden titel heeft de heer J. J. Meier aan tal van periodieken
een uiteenzetting ter plaatsing aangeboden over de wijze waarop naar zijn oordeel
de regeling dezer onderwerpen herziening behoeft.

Schrijver pleit daarin op grond van de ook elders door hem aangevoerde argu-
menten, voor omvorming van de gemeentelijke vleeschkeuringsdiensten tot Rijks-

diensten. Het aantal (390 „vleeschkeuringsrepubliekjes") kan daarbij gevoegelijk
worden ingekrompen, terwijl en passant aan deze diensten de keuring van voor
export bestemd vee, en de bestrijding der besmettelijke veeziekten (uitvoering
veewet) kan worden opgedragen. Zonder gedetailleerd bewijs acht schrijver het
vaststaande, dat hierdoor een bezuiniging op deze overheidsdiensten van ongeveer
een half millioen kan worden bereikt, terwijl tevens de uniformiteit der keuring
belangrijk verbeterd zou kunnen worden. Dat daarbij ook het destructiewezen
gemakkelijker te regelen zoude zijn, wordt scherp in het licht gesteld. Bovendien
kunnen tal van crisismaatregelen eenvoudiger worden georganiseerd.

Referent is van oordeel dat naar de doeltreffendheid en uitvoerbaarheid van
deze denkbeelden een ernstig onderzoek geboden is. Dit onderzoek kan niet alleen
in handen gelegd worden van de departementale ambtenaren, die thans met de
regeling hiervan zijn belast. Een onderzoek naar den vorm waaronder deze rijks-
dienst ware te stellen, alsmede de nadeelen die daaraan verbonden zijn, zou zonder
twijfel daaraan moeten worden toegevoegd.

De heer M. werpt tevens het denkbeeld op, de warenkeuringsdiensten in dit
zelfde lichaam te betrekken. Referent zou er de voorkeur aan geven voor deze
diensten een soortgelijke organisatie te ontwerpen, met nauwe samenwerking tus-
schen beide afdeelingen. De deskundigen op het gebied der warenkeuring zijn even
incompetent op het gebied der vlceschkeuring en veterinaire melkhygiëne als de
dierenartsen op het gebied der zuivere warenkennis. Eenhoofdige leiding moet
hier leiden tot het belemmeren van de ontwikkeling van een van beide afdeelingen.

De door den heer Meier ontwikkelde denkbeelden zijn m. i. alleszins nauw-
gezettere overweging en betere documenteering waard dan hij ze in zijn vlugschrift
doet geworden.

Dit laatste wordt ontsierd door de wijze waarop in daarbij gevoegden brief, de
heer M. enkele opmerkingen maakt over de beteekenis die deze voorstellen voor
de diergeneeskundigen hebben. De schrijver constateert, dat velen hunner thans
zoowel als particulier dierenarts, en als ambtelijk keuringsveearts, inkomsten ge-
nieten en dat er derhalve bij hen weinig animo bestaat dezen staat van zaken te
veranderen. De jongeren zouden uit vrees voor hun carrière hiertegen niet openlijk
durven optreden.

Het is inderdaad te verwachten, dat een regeling als boven bedoeld niet bcvor-
delijk zal zijn voor den welstand van de diergeneeskundigen in het algemeen, en
dat bij straffe doorvoering daarvan de voorziening in de behoefte aan diergenees -
kundige hulp op verschillende plaatsen op ernstige moeilijkheden zal stuiten. Onder-
geteekende acht het dan ook verklaarbaar, dat het initiatief in deze niet uitgaat
van de dierenartsen die een open oog voor de vele kanten van dit vraagstuk hebben.
Bij nauwgezette overweging zullen echter, door het nemen van doeltreffende over-
gangsmaatregelen, ook deze bezwaren overwonnen kunnen worden, zoodat de be-
sparing die bereikbaar is inderdaad wordt verkregen, zonder de belangen der dier-
geneeskundigen meer te schaden dan strikt noodig is. Bij een weder opleven van
de vraag naar diergeneeskundige hulp zou dan mogelijk de bedoelde scheiding
zoowel den uitvoerders der overheidstaak als den praktiseerenden dierenartsen
ten goede blijken te komen.

Een kritieklooze omhelzing dezer voorstellen is even ongemotiveerd als een on-
voorwaardelijke afwijzing. Inderdaad wordt hier een complex van vraagstukken
aangesneden dat bij de reconstructie der overheidstaak in het maatschappelijk leven
alzijdig onderzocht moet worden.

Inhoud No. 8 (Aug): Diagnose van Helminthen-infecties; (verzamel-referaat);
verder referaten over Zwartwaterkoorts; pest; cholera; beri-beri en epidemies
oedeem (epidemie dropsy); pellagra; lepra; gele koorts.

No. g (Sept.): Rabies; tropiese dermatologie; framboesia en syphilis; lympho-
granuloma inguinale; entomologie; gele koorts; diversen.

No. 10 (Oct.): Helminthiasis; gele koorts; recurrens; leptospirosis; rattebeet-
koorts (rat-bite-fever) ; protozoölogie.

No. II (Nov.): Yaws (Framboesia) en syphilis; kala-azar; amoebiasis en dysen-
terie; slaapziekte (door Tryp. Gambiense en Tryp. Rhodesiense).

No. 12 (Dec.) : Malaria; typhus en verschillende koortstoestanden (ujjclassed
fevers). Vr.

(De cijfers tussen haakjes duiden het aantal vroeger vastgestelde gevallen aan
die i Nov. niet waren geëindigd.)

Mond- en Klauwzeer : bij 2884 (7019) eigenaars, waarvan in Groningen bij 170 (93) ;
Friesland bij 554 (387) ; Drenthe bij 58 (45) ; Overijsel bij 174 (114) ; Gelderland
bij 767 (1011); Utrecht bij 241 (1099); Noordholland bij 1262 (2279); Zuidholland
bij 85 (656) ; Zeeland bij 82 (279) ; Noordbrabant bij 343 (888) ; Limburg bij
148 (168) eigenaars.

Scabies (sarcoptes en dermatocoptes) bij paard en schaap : 38 gevallen bij 2 eige-
naars (386 bij 15 eig.) waarvan in Groningen (9 paarden, bij 1 eig.) ; Friesland
3 bij i eig. (56 bij 7 eig.) ; Drenthe (21 1 bij 3 eig.) ; Overijsel (17 bij 1 eig.) ; Gel-
derland 35 bij 2 eig. ; Noordholland (12 bij 1 eig.) ; Zuidholland (81 bij 2 eig.).

Rotkrcupel bij schapen : 42 gevallen bij 6 eigenaars (831 bij 43 eig.) waarvan in
Groningen (122 bij 8 eig.) ; Friesland 4 bij 2 eig., (259 bij 18 eig.) ; Drenthe 4 bij

1 eig. (48 bij 8 eig.) ; Gelderland 16 bij 1 eig. (13 bij 1 eig.) ; Utrecht (2 bij 1 eig.);
Noordholland 18 bij 2 eig. (57 bij 4 eig.) ; Zuidholland (330 bij 3 eig.).

Anthrax: 18 gevallen bij 14 eigenaars, (1), waarvan in Groningen 3 bij 3 eig. ;
Friesland 8, waarbij 2 varkens en 1 paard, bij 4 eig. ; Drenthe 1 ; Gelderland 2 bij

N. H. M. van Altena en A. Marcus met ingang van 1 Januari 1934 eervol
ontslag verleend uit \'s Rijks dienst, wegens reorganisatie van het dienstvak
waardoor hunne werkzaamheden overbodig werden.

Benoemd tot Paardenarts 2e kl. N. C. W. Hesse, met standplaats Ede; adres:
Lindenlaan 2.

H. Hendriks en D. Koiter, gouv. veeartsen N.-Indië, zijn, wegens overtollig-
heid, eervol uit hun betrekking ontslagen.

Inpoedermengsels van calomel met saccharose of lactose of antipyrine of pyra-
midon, vochtig bewaard, kan door omzetting sublimaat-vorming plaats hebben.
In Duitsland werd een vergiftiging vermeld door poeders bereid uit calomel, pyra-
midon en suiker.

Freund i) heeft aangetoond dat in het zwavelbad zwavelverbindingen in en door
de huid dringen. Volgens hem moeten die baden als een niet specifieke prikkelbe-
handeling worden beschouwd.

In 1902 en volgende jaren deelde Leduc¹, ², ³,⁴) mede, dat hij het
konijn, den hond en den mensch door middel van de doorvloeiing van
het centrale zenuwstelsel met electriciteit in een mcrkwaardigen toe-
stand kon brengen. Deze toestand had een zekere gelijkenis met een
narcose door chemische middelen en werd door Leduc o.a. „narcose
électrique" genoemd. De door Leduc gebruikte vorm van electriciteit,
de intermitteerende gelijkstroom, bestaat uit een snelle reeks van
kortdurende stroomstooten, alle in dezelfde richting. Volgens de be-
schrijving van Leduc verliep de electronarcose ongeveer als volgt. Het
inschakelen van den stroom ging, wanneer dit niet zeer langzaam en
gelijkmatig gebeurde, gepaard met motorische prikkelingsverschijnselen.
Dit eerste stadium vergeleek Leduc met het excitatiestadium bij de
inhalatie-narcose. Daarna volgde een rustiger stadium, waarin het
dier geen spontane bewegingen maakte en niet op prikkels reageerde.
De lichaamsspieren waren niet stijf, maar toch ook niet geheel verslapt.
De reflexen aan het achterbeen waren duidelijk, die van het hoofd
afwezig, die van het voorbeen dubieus. Na het uitschakelen van den
stroom keerden de dieren snel weer tot den normalen toestand terug.
Bij verhooging van den stroom boven de voor de narcose benoodigde
dosis, werden de ademhalingsbewegingen minder en stond de adem-
haling tenslotte geheel stil.

Deze bevindingen van Leduc, werden later herhaaldelijk bevestigd,
Neergaard ^s), Zimmermann ⁶) e. a.

Reeds eerder waren dergelijke toestanden beschreven bij lagere
dieren, vooral bij visschen, hiertoe werd echter geen intermitteerende
gelijkstroom gebruikt, maar continue stroom (Blasius en Schweizer ⁷),
Hermann en Matthias *), Nagel"). Scheminzky ¹⁰) en Nicoi.ai ^u)
zagen ook met sinusoïdalen wisselstroom electronarcose bij visschen.
Leduc vond zoowel de faradischen als de sinusoïdalen wisselstroom
ongeschikt om electronarcose bij hoogere dieren te verkrijgen. Ondanks
het ontbreken van mededeelingen, welke ook aan de doorstrooming
van het centrale zenuwstelsel met sinusoïdalen wisselstroom een nar-
cotische werking toeschrijven, terwijl Leduc zelfs een narcotische
werking van dezen stroom op hoogere dieren ontkent, heeft men den
sinusoïdalen wisselstroom toegepast als een verdooving voor het toe-
brengen van de halssnede bij het slachten van kleinvee. Wij zullen ons
in het volgende vooral met de vraag bezighouden of de door Leduc

beschreven toestand, welken hij electronarcose noemde, niet ook door
sinusoïdalen wisselstroom bij hoogere dieren is te verkrijgen.

Evenals Leduc bij de doorstrooming van den schedel met inter-
mitteerende gelijkstroom, zagen wij bij gebruik van wisselstroom
initiale prikkelingsverschijnselen gevolgd door een groep van verlam-
mingsverschijnselen. Wij waren genoodzaakt nog een derde groep van
verschijnselen te onderscheiden, reeds door Keller ¹) beschreven bij
de doorstrooming van den schedel met intermitteerenden gelijkstroom.
Deze groep van verschijnselen vergeleek Kei.ler met die, ontstaan
na de inspuiting van bepaalde giften (b.v. bulbocapnine), welke men
met den term „experimenteele catatonie" aanduidt. Deze experimen-
teele catatonie wordt in het kort als volgt gekenmerkt. Het catatone
dier heeft alle spontane bewegelijkheid verloren, terwijl het vermogen
in allerlei standen te blijven staan, behouden is. Een dier in den toe-
stand van experimenteele catatonie verzet zich tegen pogingen het door
duwen tot voortbewegen te brengen. Vaak nemen deze dieren houdin-
gen in, welke men bij een normaal niet ziet. Deze experimenteele
catatonie zagen wij ook bij de doorstrooming van den schedel met
wisselstroom.

Wij zullen voorloopig het woord electronarcose gebruikend, hiermede
slechts bedoelen den door Leduc als zoodanig beschreven toestand,
zonder hiermede aan te duiden, dat deze nu ook werkelijk een narcose
in den gebruikelijken zin van het woord is. De vraag in hoeverre de
electronarcose als echte „narcose" moet worden opgevat zal in het
laatste deel van onze mededeeling aan een nadere beschouwing worden
onderworpen.

1 De fibrillatie-veroorzakende invloed van den wisselstroom op het
hart moet worden opgevat als een directe inwerking van den stroom
op dit, voor de circulatie zoo belangrijke, orgaan. Het zal dus duidelijk
zijn, dat het hart bij de doorstrooming van het proefdier slechts dan
zal gaan fibrilleeren, wanneer het door een deel van den stroom zal
worden getroffen of m. a. w. wanneer het min of meer op den weg.
welken de electrische stroom in het dier neemt, zal liggen. Deze stroom-
baan is vooral afhankelijk van de plaatsing der electroden en in min-

dere mate ook van den speeifieken weerstand der verschillende, tusschen
de electroden gelegen, weefsels. Daar wij de mogelijkheid om electro-
narcose te verkrijgen door middel van sinusoïdalen wisselstroom,
wilden onderzoeken — d. w. z. de beïnvloeding van het centrale zenuw-
stelsel en in de eerste plaats van de hersenen door dien vorm van electri-
citeit — was het zaak de electrodenplaatsing zoodanig te kiezen, dat
de hersenen zooveel mogelijk, het hart zoo weinig mogelijk, in de
stroombaan lagen. Uitgaande van dit beginsel is de electrodenplaatsing,
zooals deze door Leduc werd toegepast voor de electronarcose met
intermitteerenden gelijkstroom — één electrode op den schedel, de
andere op de lendenen — zeker niet ideaal te noemen. Het proefdier
wordt hierbij in de lengterichting doorsti-oomd en het hart wordt zeker
door een belangrijk deel van den, door de electroden gevoerden, stroom
getroffen. Inderdaad zagen wij tengevolge van de doorstrooming in
lengterichting bij den hond, gedurende enkele sec. met een wissel-
stroom van 50 perioden en ongeveer 50 mA. sterkte, in de meeste ge-
vallen irreparabel hartfibrilleeren ontstaan. Fig. 1 is een reproductie
van een, gedurende de doorstrooming (6 sec.) in lengterichting, opge-
nomen ademhaling- en bloeddrukcurve. Zooals wij zien valt de bloed-
druk kort na het inschakelen van den stroom en daalt snel tot de nullijn.
Deze daling van den bloeddruk is de uiting van het hartfibrilleeren,
daar een fibrilleerend hart niet meer in staat is bloed in het arteriëele
systeem te persen. Verder zien wij uit de curve, dat de bloeddruk ook
na het uitschakelen van den stroom niet meer stijgt, waaruit wij moeten

Fig. I. Bloeddruk (c) en ademcurve (A) gedurende de doorstrooming van een hond in de
lengterichting. De door ,,a" aangegeven lijn geeft den duur van de doorstrooming aan. De
nullijn van de bloeddrukcurve is de lijn ,,d" (tijd = 2 sec.)

besluiten, dat het hart zich niet van het fibrilleeren herstelde. Den-
zelfden gang van zaken hebben wij herhaalde malen waargenomen
gedurende de doorstrooming van het proefdier in de lengterichting bij
geopende thorax, waarbij het dier door overdruknarcose in leven
werd gehouden¹³). De ademhalingsbewegingen, die gedurende de
doorstrooming door de algemeene spiercontractie onmogelijk worden,
treden onmiddellijk na het uitschakelen van den stroom weer op. Daar
echter het ademcentrum door het fibrilleerende hart niet meer van
zuurstofhoudend bloed wordt voorzien, wordt dit evenals het geheele
centrale zenuwstelsel verlamd en houden de adembewegingen snel op.

Wij zochten dus een electrodenplaatsing, waarbij het hart zoo weinig
mogelijk door stroomlissen wordt getroffen, terwijl de groote hersenen
zoo volledig mogelijk in de stroombaan liggen. Hiertoe leek ons zeer
geschikt een electrodenplaatsing ter weerszijden van den schedel,
ongeveer zooals deze door Müli.er ¹⁴), Schwarz ^1s) e. a. bij de kort-
durende doorstrooming als verdooving voor het slachten werd toege-
past. De schedel werd dus in dwarse richting doorstroomd. De stroom
werd toegevoerd door een paar langgerekt boonvormige electroden,
welke ter weerszijden van den schedel boven de ooren werden aange-
bracht. De grootte van deze electroden was afhankelijk van de afmeting
van het proefdier, zij waren echter in het algemeen zóó groot, dat zij
den hersenschedel vrijwel over de geheele lengterichting bedekten.
De breedte van de electroden bedroeg 2—2^ c.M. De boonvormige
electroden werden zoo geplaatst, dat de ooren in de uitholling pasten
(Fig. Ha). Oorspronkelijk gebruikten wij koperen electroden, welke
aan de binnenzijde van een linnen- of rubberkap waren bevestigd.

Fig. Ilfl. Zijaanzicht van de kop van een kleine pincher, waarop de plaatsing van de groote

loodelectroden werd aangegeven.
Fig. II/;. Sagitale doorsnede van denzelfden kop waar de projectie van de electrode werd ingeteekend

Deze kap werd het dier zoo stevig mogelijk op het hoofd gebonden.
Later vonden wij, dat het contact tusschen huid en electrode beter is
wanneer de, uit een dunne loodplaat gesneden, electroden — na in

den vorm van den schedel te zijn gebogen -— met een windsel op het
hoofd werden bevestigd. Deze electroden werden vooraf met een dikke
laag gaas omwoeld en evenals de huid met een keukenzoutoplossing
bevochtigd om den overgangsweerstand zoo klein mogelijk te houden.

Het zal duidelijk zijn, dat bij deze dwarse doorstrooming van den
schedel het hart, dat op grooten afstand van de stroombaan gelegen is,
slechts door onbeduidende stroomlissen zal worden getroffen. Werkelijk
zagen wij bij het doorstroomen van den schedel met betrekkelijk sterke
stroomen (300—400 niA.) bij den hond, welke zoo licht aan hartfibril-
leeren te gronde gaat, nooit woelen van het hart ontstaan. Ook aan een
tweede voorwaarde n.1., dat een belangrijk deel van den stroom de
groote hersenen moet treffen, voldoet deze electrodenplaatsing. Fig. IIA
is een teekening vervaardigd naar een sagitale vriescoupe door een
hondenkop (pincher). Op deze figuur is ook de projectie van de electro-
den op dit sagitale vlak aangegeven. Het blijkt, dat bij deze electrode-
grootte, -vorm en -plaatsing de hersenen voor een groot deel tusschen
de electroden liggen en dus wel door een belangrijk deel van den stroom
worden getroffen.

Als stroombron gebruikten wij den 50-perioden wisselstroom van het
stadsnet. Tusschen het geaarde net en het proefdier plaatsten wij een
transformator (220 V.—60 V.) met gescheiden wikkeling. De primaire
wikkeling werd niet direct uit het net gevoed maar via een potentio-
metcr. De spanning van den primairen stroom kon dus van o—220 V.
worden gevarieerd en daarmede werd dan ook de spanning van de
secundaire wikkeling gewijzigd. De bedoeling van deze opstelling was,
een niet geaarden stroom te verkrijgen van niet te hooge spanning
(max. 60 V.). Het was hierdoor mogelijk zonder gevaar voor den proef-
nemer en zonder dat deze door aardstroomen gehinderd werd,
het dier en de electroden gedurende de doorstrooming aan te raken.
De grootte van den narcotiseerenden stroom werd met een electro-
magnetischen milli-Ampèremeter gemeten.

Als proefdieren gebruikten wij niet te groote honden (10—15 K.G.)
van verschillende rassen. Ook deden wij enkele proeven op de kat.

twee electroden, waarvan de één in den mond, de andere in den nek
was geplaatst, terwijl wij, zooals boven werd beschreven, de electroden
ter weerszijden van den schedel plaatsten. Wij zullen nu het beeld bij
de kortdurende dwarse doorstrooming van den schedel aan de hand
van enkele proeven beschrijven.

Nemen wij als voorbeeld de verschijnselen, welke wij opmerkten bij
de doorstrooming van het hoofd van een pincher, met groote lood-
electroden in dwarse richting. De stroomsterkte bedroeg 400 mA., de
duur van de doorstrooming was 30 sec. Direct na het inschakelen van
den stroom zagen wij de boven beschreven motorische prikkelings-
verschijnselen, welke begonnen met een heftige tonische contractie van
den geheelen lichaamsmusculatuur, waardoor eerst de extremiteiten
tegen het lichaam aan werden gebogen. Na enkele seconden ging de
buigstand van de extremiteiten langzaam in een strekstelling over, de
rug kwam in opislhotonus en het hoofd werd sterk dorsaal gebogen.
Deze toestand bleef gedurende den geheelen tijd van de doorstrooming
vrijwel onveranderd bestaan. Bij het inschakelen van den stroom werd
de blaas geledigd, vaak treedt dan ook defaecatie op. Misschien worden
zoowel de mictie als de defaecatie veroorzaakt door den hoogen buik-
druk, welke tengevolge van de samentrekking van den buikmusculatuur
ontstaat. De ademhaling stond, zoolang de doorstrooming van den
schedel met dezen hoogen stroom duurde, stil. Na het uitschakelen
van den stroom verslapte het dier plotseling en onmiddellijk hierop
zagen wij, dat het lichaam bewogen werd door klonische krampen.
Deze krampen duurden slechts weinige seconden en het dier lag hierna
zonder beweging op tafel. Eerst 20 sec. na het uitschakelen van den
stroom zagen wij een eerste oppervlakkige adembeweging; vanaf dit
oogenblik nam de ademhaling snel in diepte toe. Ondertusschen werd
ongeveer elke 2 sec. getracht de corneareflex op te wekken. Dit gelukte
eerst 54 sec. na liet beëindigen van de doorstrooming van den schedel.
Op dit moment reageerde de hond nog niet op een pijnlijken prikkel
(prik in den zeer gevoeligen neus). De eerste reactie hierop zagen wij
eerst i | min. na het beëindigen van de doorstrooming. Op dit verloop
van de verschijnselen bij de doorstrooming van den schedel met betrek-
kelijk hooge stroomen, gedurende korten tijd, zagen wij herhaaldelijk
kleine variaties, afhankelijk van de intensiteit van de doorstrooming en
van de plaatsing van de electroden op den schedel. Bij de doorstrooming
van den schedel met minder sterke stroomen merkten wij in het begin
ook wel de bovengenoemde tonische contractie van alle lichaamsspieren
op, maar deze werd nog vóór het uitschakelen van den stroom door
klonische trekkingen gevolgd. Vaak hadden, vooral bij de doorstrooming
met relatief zwakke stroomen, deze laatste het karakter van loopbe-
wegingen. Bij zeer zwakke stroomen ontbrak het tonische stadium en
het dier reageerde op den stroom met afweerbewegingen en schreeuwen.
Dit laatste deden de honden bij doorstrooming met hoogere stroomen,
afgezien van een min of meer luiden schreeuw, welke soms bij het in-

schakelen van den stroom werd opgemerkt, nooit. Ook de electroden-
plaatsing heeft zelfs bij gebruik van groote electroden waarschijnlijk
invloed op de verschijnselen gedurende en na de doorstrooming van
den schedel. Wij meenden op te merken, dat het bij de plaatsing van
de electroden meer caudaal op den schedel, langer duurt vóór de eerste
ademhaling na het uitschakelen van den stroom bemerkbaar is dan bij
plaatsing van de electroden meer naar den kant van den neus toe. Wij
schrijven het eveneens aan de plaatsing van de electroden toe, dat soms
de ademhaling terugkeert voordat de corneareflex kan worden opge-
wekt, terwijl in andere gevallen de corneareflex al is op te wekken vóór
de ademhaling aan te toonen is.

Beschouwen wij nog enkele bloeddruk- en ademhalingscurven, welke
gedurende de doorstrooming van den schedel met verschillende stroom-
doses bij den hond werden opgenomen. De stroom werd toegevoerd
door middel van de groote koperen electroden.

In Fig. III zien wij de verandering van bloeddruk en ademhaling,
wanneer gedurende 5 sec. een stroom van 30 mA. door den schedel
werd gevoerd. De hond reageerde hierop met afweerbewegingen en
schreeuwen, de frequentie van de adembewegingen nam sterk toe,
terwijl de ademhaling oppervlakkiger werd; ook na het uitschakelen
van den stroom bleef de ademhaling nog gedurende meerdere seconden
frequent en ook veel dieper dan vóór de doorstrooming; eerst langzaam
namen frequentie en amplitudo van de ademhaling af. De bloeddruk
vertoonde een geringe stijging. Bij de doorstrooming van den schedel
met een stroom van 60 mA. bleef het beeld ongeveer gelijk. Wordt
de schedel echter doorstroomd met een stroom van 90 mA. gedurende
20 sec. dan wordt de toestand anders (Fig. IV). In den aanvang van
deze doorstrooming zien wij wederom de frequente ademhaling, welke
echter na enkele seconden plotseling ophoudt, de thorax neemt dan
langzaam den inspiratiestand aan. Direct na het uitschakelen van den
stroom begint de ademhaling weer, met grooter uitslagen dan vóór
de doorstrooming. De bloeddrukcurve geschreven gedurende door-
strooming van den schedel met dezen stroom van 90 mA. ziet er geheel
anders uit dan bij de doorstrooming met zwakkere wisselstroomen. Aan-
vankelijk stijgt ook hier de bloeddruk, maar snel volgt een aanzienlijke
daling van den druk; nog vóór het uitschakelen van den stroom stijgt
de bloeddruk weer en na het uitschakelen zelfs tot ver boven den
oorspronkelijken druk, om dan langzaam weer af te nemen. Werd de
intensiteit van den stroom nog verder verhoogd (150 mA.) dan zien
wij een beeld, dat zich aansluit bij het vorige (Fig. V). Ook nu weer
wordt de adem direct na het inschakelen van den stroom zeer frequent\'
Dit is echter van veel korter duur dan bij de doorstrooming van den
schedel met een stroom van 90 mA. Ook hier houden de regelmatige
adembewegingen op en komt de thorax in inspiratiestand. De borstkas
herneemt bij het uitschakelen van den stroom nu in tegenstelling tot
het besprokene bij de doorstrooming met 90 mA. niet onmiddellijk de

Fig. III, IV, V. Bloeddruk (c)- en ademcurve (A) gedurende de doorstrooming van den schedel met een wisselstroom van
resp. 30, 90 en 150 mA. De duur van de doorstrooming wordt aangegeven door de lijn (tijd = 2 sec.).

regelmatige adembewegingen. De kleine bewegingen, welke direct
na het uitschakelen van den stroom werden gezien, hangen waarschijn-
lijk samen met de klonische krampen, welke het dier had. De bloed-
drukcurve gaf eenzelfde beeld als bij de doorstrooming van den schedel
met een stroom van 90 mA. In Fig VI geven wij de curve bij door-
strooming van den schedel met een stroom van 210 mA. De adem stopte
11a het inschakelen van den stroom vrijwel onmiddellijk en de thorax
kwam weer langzaam in inpiratiestand. Direct na het uitschakelen
van den stroom zagen wij een grooten uitslag van den ademschrijver,
waarschijnlijk samenhangend met de algemeene verslapping van het
dier bij het beëindigen van de doorstrooming. Na het uitschakelen
van den stroom had dc hond bijna geen klonische krampen en wij
kunnen dus goed dc ademhaling na de doorstrooming bestudeeren.

Het blijkt dan, dat dc regelmatige adembewegingen nog geruimen
tijd (± 25 sec.) na het uitschakelen van den stroom uitblijven. Begint
de adem, dan neemt deze eerst snel in amplitudo toe om daarna weer
langzaam tot den oorspronkelijken te dalen. Wij zien dus, dat bij de
hoogere stroomdoses de adem gedurende en na de doorstrooming van
den schedel stilstaat. Wanneer dus de ademhaling weer mogelijk wordt,

zullen de gedurende dien tijd ontstane zure stofwisselingsproducten,
waarvan er door de heftige spiercontracties in het geheele lichaam
extra veel ontstaan, het ademcentrurn sterk prikkelen, waardoor de
zooveel grootere amplitudo van de thorax na het uitschakelen van den
stroom verklaard wordt. Naarmate deze stofwisselingsproducten door
de vergroote ademhaling worden verwijderd, nemen de bewegingen
van de thorax weer af. De bloeddruk daalt bij het begin van de door-
strooming van den schedel met een stroom van 210 mA. onmiddellijk.
Gedurende de doorstrooming blijkt de hartfrequentie zeer sterk te zijn
afgenomen. Vóór de doorstrooming zien wij de hartslagen als kleine
topjes op de ademschommelingen van den bloeddruk gesuperponeerd;
gedurende de doorstrooming, welke 20 seconden duurde en gedurende
welke de ademhaling stil stond, zien wij slechts een drietal hartslagen,
welke sterke schommelingen in den bloeddruk veroorzaken. Na het
uitschakelen van den electrischen stroom stijgt de bloeddruk weer zeer
sterk en wordt de hartslag frequenter. Wij gaven na het uitschakelen
van den stroom van tijd tot tijd een sterken sensibelen prikkel (fara-
dische prikkeling van de n. femoralis). Hoewel wij reeds na i 60 secon-
den een duidelijken invloed van dezen prikkel op adem- en bloeddruk-
curve zagen (a) duurde het nog minutenlang alvorens het dier hierop
reageerde door schreeuwen en afweerbewegingen. Denzelfden invloed
van sterke sensibele prikkels op den bloeddruk ziet men ook in niet al
te diepe chemische narcose. Wij komen op dit verschijnsel nog terug.

Herhaalden wij de doorstrooming van den schedel nadat de beide
nn. vagi doorgesneden waren, dan was het beeld van de bloeddrukcurve
gedurende en na de doorstrooming van den schedel geheel anders dan
dat bij intacte tiende hersenzenuwen. In plaats van een verlaging van
den bloeddruk direct na het inschakelen van den stroom zien wij juist
(1\'ig. VII) een verhooging van den bloeddruk. De frequentie van het
hart, welke na het doorsnijden van de beide nn. va£i sterk was toege-
nomen, vermindert niet. Na het uitschakelen van den stroom daalt de
bloeddruk weer betrekkelijk snel. Ditzelfde beeld werd reeds door
Bikeles en zbyzewski beschreven, die er de volgende verklaring voor
gaven. De bloeddrukveranderingen, zooals wij deze bij het dier met
intacte nn. vagi bij de doorstrooming van den schedel zagen, wordt ver-
oorzaakt door twee elkaar tegenwerkende invloeden. Door 1 ⁰ prikkels
welke langs de nn. vagi afvloeien, waardoor de hartfrequentie
verminderd en de bloeddruk verlaagd wordt en 2° door een, den bloed-
druk verhoogende constrictorenwerking op het organisme, volgens
Bikeles en zbyzewski een directe prikkeling van het vasomotoren-
centrum in het verlengde merg. Bij het dier met doorgesneden nn. vagi
zien wij deze laatste werking van den stroom op den schedel ongehin-
derd voor den dag komen. Zijn echter de nn. vagi intact dan wordt de
bloeddrukstijging teniet gedaan en slaat zelfs om in een bloeddruk-
daling door de remming van het hart door de prikkels welke langs deze
zenuwen afvloeien. Na het uitschakelen van den stroom echter duurt de

nawerking van den, den bloeddruk verhoogenden invloed van den stroom
op den schedel, langer dan de vaguswerking op het hart. Dientenge-
volge gaat nu de bloeddrukverhoogende invloed overwegen en stijgt
na het uitschakelen van den stroom de bloeddruk boven dien, welke
vóór de doorstrooming werd gezien.

Op de vraag, op welke wijze de langs de nn. vagi afvloeiende prikkels
tot stand komen, moeten wij het antwoord schuldig blijven. De mogelijk-
heden zijn vele. Men kan denken aan een directe prikkeling van de
zenuwen, hetzij intracraniaal, hetzij gedurende haar verloop in den
hals, aan een prikkeling van de vaguskern en tenslotte aan een sinus-
caroticusreflex door een electrische prikkeling van dit orgaan.

Komen wij nog even terug op de veranderingen van de ademhaling,
welke wij in het bovenstaande gedurende en na de doorstrooming van
den schedel met kortdurende wisselstroomen beschreven. Bij door-
vloeiing van den schedel met zwakke stroomen zagen wij een versnel-

ling en vervlakking van de adembewegingen; bij de aanwending van
sterkere stroomen hielden de regelmatige adembewegingen op en kwam
de thorax in inspiratiestand. Burkart ²⁰) vond reeds in 1868 bij het
prikkelen van de centrale vagusstomp met zwakke stroomen een ver-
snelling en vervlakking van de ademhaling, bij een sterkere prikkeling
van den afferenten vagus een stilstand van de ademhaling, waarbij de
thorax vaak in inspiratiestand kwam. Wij toonden aan, dat bij de door-
strooming van den schedel met sterke stroomen prikkels in centrifugale
richting langs den vagus afvloeien en een remming van het hart ver-
oorzaken en het lijkt ons zeer wel mogelijk, dat de oorzaak van de ver-
andering van de ademhaling bij de kortdurende doorstroomingen in
een prikkeling van de nn. vagi moet worden gezocht. Deze prikkels
zouden, in centripetale richting verloopend, hun invloed op het adem-
centrum doen gelden. Zelfs het na het uitschakelen van den stroom
nog voor geruimen tijd uitblijven van de adefnhaling, zooals wij dit
bij het doorvloeien van den schedel met een stroom van 210 mA. zagen,
kan zooals uit de curven van Kauders ²¹) volgt, door een sterke prik-
keling van den afferenten vagus worden verklaard. De mogelijkheid
echter, dat de veranderingen van de ademhaling door de directe prik-
keling van het verlengde merg of door een prikkeling van den sinus
caroticus worden veroorzaakt is geenszins uitgesloten.

Wij zagen dus bij de kortdurende doorstrooming van den schedel
met betrekkelijk sterke wisselstroomen (100—200 mA.) vooral prikkel-
lingsverschijnselen ontstaan, welke zich uitten als: tonische en klonische
contracties van den geheelen lichaammusculatuur, door prikkeling van
centrale motorische banen, als een remming van het hart door langs
de nn. vagi afvloeiende prikkels, als veranderingen van de ademhaling,
misschien veroorzaakt door een prikkeling van deze zenuwen en ten-
slotte als een verhooging van den bloeddruk, waarschijnlijk tengevolge
van een prikkeling van het bulbaire vasomotoren-centrum. Na het
uitschakelen van den stroom troffen wij enkele verlammingsverschijn-
selen aan : het duurde vaak geruimen tijd alvorens de corneareflex
weer was op te wekken, het dier reageerde vaak op pijnlijke prikkels
eerst minuten nadat de stroom was uitgeschakeld.

de vegetatieve verrichtingen van het proefdier in electronarcose vol-
doende om het leven in stand te houden. Ja, Neergaard vond zelfs,
dat in electronarcose het bloed meer zuurstof en ook minder koolzuur
bevatte dan bij het niet in electronarcose gebrachte dier. Bij het inleiden
van de electronarcose zag Leduc vaak een stadium van heftige prikke-
lingsverschijnselen, hetwelk hij vergeleek met het excitatiestadium bij
een narcose met chemische middelen en ook denzelfden naam gaf.
Door Leduc, Neergaard, Zimmermann wordt aangegeven, dat dit
stadium van prikkelingsverschijnselen het snelst wordt overwonnen
door den inleidenden stroom hoog te doen zijn.

Ook bij gebruik van wisselstroom bleek deze werkwijze het snelst
tot eer toestand te voeren, welke met de electronarcose van Leduc is
te vergelijken. De groote electroden werden ter weerszijden van den
schedel geplaatst, op de wijze zooals wij dit hooger beschreven. Als
inleidende stroom werd 200—300 mA. wisselstroom gebruikt. Men
ziet dan bij het inschakelen van den stroom de verschijnselen, welke wij
in het vorige hoofdstuk beschreven, in het kort : tonische, soms gevolgd
door klonische krampen, mictie, defaecatie. Nadat de doorstrooming
20—30 seconden had geduurd, werd de stroom nu niet verbroken,
maar verminderd tot 60—70 mA. Gewoonlijk ging deze vermindering
met heftige klonische krampen gepaard. Deze verminderden na eenige
seconden. Wij letten dan scherp op of de ademhaling, welke gedurende
de doorstrooming met den inleidenden stroom (200—300 mA.) stil
stond, bij deze stroomsterkte weer terug kwam. Gebeurde dit niet vlug
dan werd de stroom nog meer verminderd, b.v. tot 40—50 mA., zoo
noodig werd ook deze stroom weer verminderd. Kwam de adem reeds
bij een stroom van 60—70 mA. vlot terug dan verhoogden wij den
stroom een weinig. Op deze wijze werd de hoogste stroomsterkte ge-
zocht, welke bij de gegeven electrodenplaatsing en -grootte nog door
den schedel kan worden gevoerd zonder dat de adem in gevaar komt.
Voor het bepalen van de grootte van dezen stroom heeft men een
zekere ervaring noodig.

De eerste 5 minuten ziet men nog prikkelingsverschijnselen, zich
manifesteerende als klonische krampen, loopbewegingen. In het verloop
van dezen tijd wordt het proefdier rustiger, de spieren verslappen, geen
krampen treden meer op. Wij hebben nu het stadium der electronarcose
bereikt. Onderzoekt men een dier, dat op deze wijze in narcose is ge-
bracht, dan blijken allereerst spontaanbewegingen te ontbreken. Ook
op pijnlijke prikkels, knijpen, steken enz. reageert het dier niet. De
spanning van de extremiteitenspieren kan in het verloop van een narcose
wat wisselen, zij blijft echter in het algemeen laag, zij het ook vaak
niet zoo laag als gedurende een chemische narcose. Vele spieren van
het hoofd zijn gecontraheerd door een prikkeling van hare zenuwen
of van de spieren zelf door den het hoofd doorvloeienden stroom. Ook
de secretie van de traan- en speekselklieren, welke wij herhaaldelijk
gedurende de electronacrose zagen, schrijven wij toe aan een prikkeling

van de klieren of van haar zenuwen door den narcotiseerenden stroom.
Door de contractie van de spieren van het hoofd is de mond gewoonlijk
stijf gesloten, het hoofd soms achterover gebogen en zijn de oogen vaak
gesloten, gedurende de electronarcose. Staan de electroden wat meer
caudaal dan blijven de oogen soms open. Probeert men in zulke ge-
vallen de corneareflex op te wekken dan blijkt dit onmogelijk te zijn.
De pupillen zijn middelwijd en reageeren weinig of niet op lichtinval.
Van de reflexen, waarvan de centra niet in de stroombaan liggen, zijn
enkele wèl andere niet op te wekken gedurende de electronarcose. Zoo
is de kniepeesreflex altijd op te wekken, de huidrimpelreflex en de ver-
kortingsreflex van het been bij prikken in de voetzool zelden. Het duurt
na het uitschakelen van den stroom nog geruimen tijd —i uur)
voor de laatste reflexen weer aangetoond kunnen worden.

Bezien wij de ademhaling dan is deze in het algemeen diep en bijna
altijd langzamer dan normaal. De door Neergaard beschreven ,, Press -
atmung" bij electronarcose met intermitteerenden gelijkstroom zagen
wij herhaaldelijk. Deze wijze van ademhalen begeleidde echter de
narcose niet altijd. De pols vonden wij langzaam en krachtig. Ook
Neergaard beschreef een verlangzaming van den hartslag gedurende
de electronarcose met ledue\'schen stroom. De bovengenoemde ver-
anderingen van de ademhaling en den hartslag zijn regel, hierop wer-
den echter herhaaldelijk afwijkingen aangetroffen.

Wij schreven reeds, dat bij de inleiding van de electronarcose met
hooge wisselstroomen bijna altijd de blaas en vaak ook het rectum werd
geledigd. Gedurende het verloop van de electronarcose is de darm in
een sterke peristaltische beweging, welke sterke borborygmi veroor-
zaakt en de hond soms herhaaldelijk doet defaeceeren.

Wij hebben hier dus een toestand verkregen, waarvan de beschrijving
zich vrijwel dekt met die door Leduc verkregen bij doorstrooming van
zijn proefdieren met intermitteerenden gelijkstroom, een toestand,
welke inderdaad groote overeenkomst heeft met een narcose door
chemische middelen. Het dier ligt rustig, met verslapte spieren van
romp en extremiteiten, maakt geen spontane beweging, reageert niet
op prikkels, bepaalde reflexen zijn verdwenen, de ademhaling is rustig
en diep, iets verlangzaamd, de pols is vol en wat minder frequent dan
normaal.

De stroom noodig om de electronarcose te onderhouden is bij elke
narcose verschillend, de dosis ligt in het algemeen tusschen 30 en
100 mA.

Wij deden enkele kleinere en ook grootere operaties in electronarcose
met sinusoïdalen wisselstroom met even gunstig gevolg als Zimmermann,
die intermitteerenden gelijkstroom gebruikte. Zoo extirpeerden wij
eenige malen adenomen van de mammae bij honden, zonder eenige
reactie van het dier. Ook operaties in den buik bleken zonder bezwaar
mogelijk. Ook verrichtten wij eenige hysterectomieën bij den hond :
weer zonder eenige reactie van het proefdier. De spanning in de buik-

spieren was bij de laatste operaties gering; de hysterectomieën verliepen
dan ook even vlot als bij narcose door chemische middelen.

Verhoogt men nu den stroom dan ziet men, wanneer dit niet zéér
langzaam en regelmatig geschiedt, weer tijdelijk prikkelingsverschijn-
selen (klonische krampen in de meeste gevallen) optreden, welke snel
voorbijgaan. Na elke verhooging van den stroom ziet men veranderingen
in ademhaling en pols. De ademfrequentie wordt bij het verhoogen
van de stroomdosis voortdurend geringer. Ook de amplitudo van de
adembewegingen wordt steeds kleiner, zoodat ten slotte vrijwel geen
adembewegingen meer zijn te zien. In sommige gevallen ziet men vooral
een sterken invloed van den stroom op de ademfrequentie, in andere
voornamelijk op de amplitudo van de adembewegingen. Bij de hoogste
stroomen echter worden altijd zoowel de frequentie als de uitslagen van
de adembewegingen verminderd. Versterkt men den door den schedel
vloeienden stroom steeds meer dan houden tenslotte alle adembewe-
gingen op. Het dier ligt dan geheel bewegingloos met verslapte spieren
en gaat, wanneer de stroom niet wordt verminderd, binnen enkele
minuten asphyctisch te gronde. Wij willen hier op een verschil wijzen
tusschen den bovenbeschreven ademstilstand en dien gedurende de
doorstrooming met sterke stroomen, zooals wij dezen in het vorige hoofd-
stuk beschreven. Hier was de musculatuur verslapt en bleef de thorax
in een middenstelling tusschen in- en expiratie staan. Bij de kortdurende
sterke doorstrooming waren alle lichaamsspieren sterk gecontraheerd
en kwam de thorax in inspiratiestand. De ademstilstand bij het opvoeren
van den stroom gedurende de electronarcose lijkt veeleer op die, welke
na het uitschakelen van kortdurende sterke stroomen in het vorige
hoofdstuk werd beschreven. De pols blijft nog lang vol en krachtig,
maar de frequentie neemt bij verhooging van de stroomsterkte af. Bij
de hoogste stroomen, waarbij de ademhaling vrijwel stilstaat, wordt
de pols onregelmatig en soms snel.

Wordt gedurende de electronarcose de stroom verbroken dan neemt
de frequentie van de ademhalingbewegingen en van den hartslag na
enkele seconden toe. De corneareflex is bijna momentaan weer op te
wekken. Na enkele minuten tilt het dier het hoofd weer op en keert nu
snel tot den normalen toestand terug. De tijd, welke na het uitschakelen
van den stroom verloopt tot het dier weer uiterlijk normaal rond loopt
is natuurlijk verschillend, maar gaat vaak enkele minuten niet te boven;
in andere gevallen, vooral wanneer de narcose lang duurde, zijn hiertoe
io—15 minuten noodig.

Vervolgens willen wij nog enkele proeven, welke de boven beschreven
bijzonderheden van de ademhaling en van den hartslag gedurende de
electronarcose demonstreeren, bespreken. Over het verband, dat be-
staat tusschen de sterkte van den wisselstroom, welke door den schedel
vloeit en de ademhaling en hartfrequentie, licht ons de volgende proef
in. Het proefdier was een kleine hond, welke normaal een ademfrequen-
tie van 20 en een polsslag van gemiddeld 90 had. De narcose werd inge-

leid met een stroom van 170 mA. gedurende \\ minuut. Daarna werd
de doorstrooming van den schedel verminderd tot 50 mA., waarop de
ademhaling terug kwam. Bij het inschakelen en later bij het vermin-
deren van de stroomsterkte kreeg de hond de tonische en klonische
krampen, welke wij boven beschreven, om vervolgens in electronarcose
te geraken. Wij doorstroomden nu den schedel met verschillende stroom-
sterkten en bepaalden telkens nadat de stroom ongeveer 5 minuten
door den schedel was gegaan, de polsfrequentie en schreven een adem-
halingscurve op. In de onderstaande tabel geven wij de stroomsterkte
en de hierbij gevonden ademhalings- en hartslagfrequentie. De letters
A—I verwijzen naar de bijbehoorende ademhalingscurven van Fig.
VIII.

Fig. VIII. Ademcurven gedurende de electronarcose bij doorstrooming van
den schedel met verschillende stroomsterkten. De letters A tot ] hebben betrekking
op tabel i (tijd = 1 sec.).

Het blijkt, dat bij het verhoogen van den stroom, welke door den
schedel gaat, de adem zoowel als de hartfrequentie vrij regelmatig
afnemen om bij het verminderen van den stroom weer toe te nemen.
Bezien wij de ademcurven dan blijkt bij het verhoogen van den stroom
(A tot D), dat niet alleen de ademfrequentie vermindert, maar dat
ook de amplitudo van de adembeweging kleiner wordt. Bij het door-
stroomen van den schedel met een wisselstroom van 78 mA. zien wij
in de ademcurve een aantal kleine toppen gesuperponeerd op een
langzame beweging van de thorax. l)e kleine topjes komen in frequentie
overeen met die van den hartslag en wij schrijven deze dan ook aan de
beweging van het hart in de thorax, toe De langzame schommelingen
zijn de laatste overblijfselen van de ademhaling. Bij de hierop volgende
vermindering van den stroom nam vooral de ademfrequentie toe, de
ademgrootte in de curven E tot I bleef vrijwel onveranderd.

Nadat wij den belangrijken invloed van de sterkte van den wissel-
stroom, welke den schedel doorvloeit, op de hartfrequentie gezien
hadden, was het van belang nu ook den invloed van deze verschillende
stroomsterkten op den bloeddruk te onderzoeken. In het onderstaand
tabelletje zijn enkele waarden uit een tot dit doel ingerichte proef
verzameld. De letters verwijzen naar de curven van Fig. IX.

Ook hier zien wij weer, dat bij verhoogen van den stroom, welke
door den schedel vloeit, de adem- en hartfrequentie af- en bij vermin-
deren van den stroom weer toenemen. Ook de bloeddruk neemt bij
verhooging van den stroom duidelijk af om bij verlaging weer toe te
nemen. Deze variatie in den bloeddruk is direct te zien op de curven
A—D, Fig. IX. Bij doorstroomen van den schedel met 64 mA. (C)
LXI 6

Fig. IX. Bloeddruk (b) - en ademeurve (a) gedurende de electronarcose, bij de
doorstrooming van den schedel met wisselstroom van verschillende sterkte. De
letters A, B, C en D verwijzen naar tabel 2. De lijn ,,c" is nullijn van de bloed-
drukcurve. (tijd = i sec.)

Fig. X. Bloeddrukcurve (a) gedurende de electronarcose. Bij het kruisje werden
de beide nn. vagi doorgesneden. De lijn „i" is de nullijn van de bloeddrukcurve
(tijd = i sec.)

staat de adem stil; de bloeddrukcurve vertoont dan ook geen adem-
schommelingen zooals in de curven A, B en D en de gemiddelde bloed-
druk is laag. Deze polsverlangzaming en bloeddrukverlaging wordt
evenals wij dit hooger beschreven, bij de doorstrooming van den schedel
met kortdurende sterke wisselstroomen, veroorzaakt door prikkels, welke
afvloeien langs de nn. vagi. Dit wordt gedemonstreerd door de curve
afgebeeld in Fig. X. De schedel van den hond werd hier doorstroomd
met een stroom van 50 mA. sterkte. De polsfrequentie was bij deze
stroomsterkte 54, de gemiddelde bloeddruk 9.7 c.M. Bij het kruisje
werden de beide 1111. vagi snel na elkaar doorsneden. De pols steeg tot
207 en de bloeddruk tot ongeveer 17 c.M. kwik. Na enkele minuten
daalde de bloeddruk langzaam tot 15 c.M. om langeren tijd op deze
hoogte te blijven. Wij zagen dus, dat de polsverlangzaming gedurende
de electronarcose door langs de nn. vagi afvloeiende prikkels wordt
veroorzaakt. Ook de verhoogde peristaltiek, welke wij gedurende de
electronarcose zagen is misschien aan dezelfde oorzaak toe te schrijven.

Ook de kat konden wij enkele malen in een toestand van electro-
narcose brengen, waarbij wij in hoofdzaak dezelfde waarnemingen
deden als hooger voor den hond beschreven.

Resumeerend kunnen wij dus zeggen, dat ook met sinusoïdalen wis-
selstroom een toestand van electronarcose is op te wekken, welke geheel
te vergelijken is met dien door Lf.duc met intermitteerenden gelijkstroom
gevonden. Deze toestand van electronarcose wordt vooral gekenmerkt
door verlammingsverschijnselen : geen spontaanbewegingen, geen
reactie op prikkels, afwezigheid van bepaalde reflexen, lagen tonus in
den lichaamsmusculatuur. Bij verhoogen van den stroom verminderen
de frequentie en de amplitudo van de adembewegingen. Als prikkel-
lingsverschijnselen noemen wij de contractie van de spieren van het
hoofd en de prikkels, welke langs de nn. vagi afvloeiend het hart
verlangzamen.

Bij het doorstroomen van den schedel van den hond met zwakke
stroomen (tot 10—20 mA.) wordt eenige onrust van het dier gezien.
Het verhoogen van den stroom veroorzaakt telkens, wanneer dit althans
niet uiterst langzaam en regelmatig gebeurt, prikkelingsverschijnselen,
welke bij de lagere stroomdoses bestaan uit pogingen om te vluchten,
bij de verhooging van de sterkere stroomen uit loopbewegingen en klo-
nische krampen. Bij het verhoogen van de stroomsterkte gaat zich een
toestand ontwikkelen, welke een sprekende gelijkenis had met de, door
Keller beschreven, experimenteele catatonie gedurende de door-
strooming van den schedel van kat en konijn met intermitteerenden
gelijkstroom. Bij het verhoogen van den stroom wordt de spontane be-
wegelijkheid, afgezien van de direct na de verhooging ontstaande
prikkelingsverschijnselen, steeds minder. De hond kan goed staan, ook
in statisch moeilijke standen. Tracht men het staande dier vóór- of
achteruit te duwen dan verzet het zich tegen deze verplaatsing. Soms
ziet men het standen aannemen, welke men normaal nooit ziet, b.v.
met gekruiste voorbeenen. Legt men het in zijligging en houdt het
enkele seconden in dien stand, dan worden geen pogingen aangewend
om op te staan. De stroomsterkte, waarbij deze electrische catatonie
werd gezien, bedroeg 20—60 mA.

Gingen wij nu door den stroom, welke door den schedel vloeit, te
versterken dan werden de catatone verschijnselen steeds onduidelijker.
Het dier verloor het vermogen om te staan, rolde tenslotte op zij en
bleef dan met verslapte romp- en extremiteitenspieren rustig liggen.
Deze toestand dekte zich geheel met dien, welken wij in het vorige
hoofdstuk als electronarcose beschreven.

Door het verhoogen van den stroom, welke den schedel doorvloeit,
gaat dus de toestand van electrische catatonie in dien van electro-
narcose over. De door Keller geuite meening, dat de electronarcose,
zooals deze door Leduc werd beschreven, identiek zou zijn met de
door hem geziene electrische catatonie, achten wij dan ook onjuist.
I)e electronarcose en de electrische catatonie zijn twee verschillende
toestanden, welke bij verschillende stroomsterkte van den door den
schedel vloeienden stroom ontstaan.

Het zal na het boven uiteengezette geen verwondering baren, dat
men bij proeven, waarbij het verkrijgen van een zuivere electronarcose
wordt beoogd, van tijd tot tijd sporen van electrische catatonie kon
vinden. De stroomsterkte toch, welke de volledige narcose geeft, ligt
gewoonlijk niet ver van die, welke door de daarbij optredende verlam-
ming van de ademhaling, gevaar voor het leven van het proefdier op-
levert. De narcose vereischt dus een zeer nauwkeurige doseering van
den stroom, waarbij het soms niet te vermijden is, dat op bepaalde
momenten catatone symptomen worden gezien.

Wij beschreven in het bovenstaande een aantal verschijnselen, welke
bij de doorstrooming van den schedel met sinusoïdalen wisselstroom
konden worden opgemerkt. Deze werden in de drie voorafgaande
hoofdstukken beschreven als prikkelingsverschijnselen, als electro-
narcose en als een eigenaardigen toestand, de experimenteele catatonie.
Wij willen nu nog enkele opmerkingen maken in aansluiting aan het
hooger beschreve,

De vraag in hoeverre de electronarcose als een narcose in den ge-
bruikelijken zin van het woord moet worden opgevat is voor de praktijk,
in verband met het gebruik van de electrische verdooving bij het slach-
ten van kleinvee, van het grootste belang. Dat er althans uiterlijk be-
langrijke motorische uitvalsverschijnselen gedurende de electronarcose
bestaan, zal voor een ieder die dezen toestand onderzocht duidelijk
zijn. Wij wijzen in dit verband op het ontbreken van spontane bewe-
gingen, van de corneareflex, van de lichtreactie van de pupil. Dat in
electronarcose de spieren van romp en extremiteiten soms een wat
hooger tonus hebben dan bij een narcose met chemische middelen,
spreekt niet tegen deze meening. In het laatste geval toch wordt het
geheele centrale zenuwstelsel, ook het ruggemerg, door het narcoticum
beïnvloed, terwijl bij de electronarcose, zooals wij deze uitvoerden,
het ruggemerg door het narccticum, in casu den electrischen stroom,
in het geheel niet wordt getroffen. Er zouden dus b.v. nog myotatische
reflexen in electronarcose mogelijk kunnen zijn, welke de iets hoogere
tonus van de extremiteitenspieren kunnen verklaren. Wij willen in dit
verband nog even terugkomen op de bloeddrukverhooging, welke na
een sterke doorstrooming van den schedel door een electrische prikke-
ling van den n. femoralis kan worden veroorzaakt. Wij hebben hier
te doen met prikkels, aangeboden aan een ruggemerg, dat niet door
den electrischen stroom is getroffen. Wanneer deze prikkels de oor-
sprongscellen van den sympaticus in het dorsaalmerg direct kunnen
bereiken, dus niet via de hoogere deelen van het centrale zenuwstelsel,
dan behoeft deze reactie van den bloeddruk op een sterken sensibelen
prikkel niet door een doorstrooming van den schedel geremd te worden.

Dat de kniepeesreflex gedurende de electronarcose zonder moeite
is op te wekken wijst er op, dat de motorische uitvalsverschijnselen niet
perifeer, in spieren, zenuwen of in het ruggemerk zijn gezeteld, maar hoo-
ger, in dat deel van het centrale zenuwstelsel, dat gedurende de electro-
narcose wordt doorstroomd. Wij moeten dus aannemen, dat gedurende
de electronarcose een remming of verlamming bestaat althans van de
effectorische deelen van de doorstroomde gebieden in het centrale
zenuwstelsel. Het ligt nu het meest voor de hand, daar de hersenen
zooveel mogelijk diffffuus worden doorstroomd, deze motorische uit-
valsverschijnselen op te vatten als de uiting van een algeheele verlam-
ming van het doorstroomde deel van het centrale zenuwstelsel, waarbij
dus ook het bewustzijn opgeheven is.

Toch heeft men wel de meening geuit, dat bij de diffuse doorstroo-
ming van den schedelinhoud alleen een verlamming van de effecto-
rische deelen van het centrale zenuwstelsel zou ontstaan met intact
blijven van bewustzijn en sensibiliteit. Er zou dan een toestand ontstaan,
welke subjectief voor het proefdier met die bij een curarevergiftiging
is te vergelijken. Men heeft (zie Roos en Koopmans ²²) deze meening
gebaseerd op een proefneming door Leduc ²) bij zichzelf genomen.
Leduc liet zich in electronarcose brengen, maar verloor, naar hij later
mededeelde, geen oogenblik geheel het bewustzijn. Hierbij was hij niet
in staat te spreken of willekeurige bewegingen te maken. Dat echter het
bewustzijn en de sensibiliteit niet aan de werking van den narcotisee-
renden stroom waren ontsnapt, volgt uit de hierna geciteerde woorden
van Leduc : „Dans notre expérience le sujet entendat encore, comme
dans un rêve, ce qui se disait autour de lui", en „sentait, quoique très atténués,
les contacts, les pincements, les piqûres de l\'avant-bras".

Uit deze beschrijving van het bewustzijn en de sensibiliteit gedurende
de electronarcose blijkt, dat beide wel degelijk in den zin van een ver-
lamming worden beïnvloed, zij het ook niet zoo sterk als de motorische
functies.

De wijze, waarop Leduc de proef bij zichzelf nam, maakt echter nog
een andere verklaring van zijn ondervindingen gedurende de electro-
narcose mogelijk. Daar de electroden op voorhoofd en lendenen waren
geplaatst vloeide de stroom niet alleen door de hersenen, maar ook
door het ruggemerg en er is geen reden aan te nemen, dat niet ook in
het ruggemerg onder invloed van den electrischen stroom verlammingen
of remmingen kunnen optreden. Het moet dus van de stroomdichthcid
in hersenen en ruggemerg en van de gevoeligheid van deze deelen voor
den intermitteerenden gelijkstroom, afhangen, waar in het centrale
zenuwstelsel de sterkste verlamming of remming bestaat. Is deze het
sterkst in het ruggemerg en het verlengde merg dan moet een toestand
ontstaan, welke subjectief met den door Leduc beschrevenen is te ver-
gelijken. Bovendien kan men tegenover de waarneming van Leduc
die van Tuffier en Jardry ²³) en die van Lec.lerc ²⁴) plaatsen, die
operaties in electronarcose uitvoerden en niet mededeelden, dat de
patiënten iets van den ingreep hebben bemerkt.

Herhaalde malen werden in de literatuur besluiten over het bewust-
zijn en de sensibiliteit gedurende de electronarcose getrokken uit de
gedragingen van de proefdieren na de narcose (zie bijv. bij Neergaard
en Zimmermann). Onze ervaring dienomtrent was de volgende. Enkele
malen toonden de dieren na afloop van de narcose geen angst voor de
proefnemers. Gewoonlijk echter ontwikkelde zich, wanneer de narcose
enkele malen herhaald werd, een tegenzin er tegen. Of deze door onaan-
gename gevoelens gedurende de narcose werd veroorzaakt of door
bijkomstige omstandigheden als b.v. het opbinden van de electroden,
is natuurlijk niet uit te maken. De enkele malen, dat operaties onder
electronarcose werden uitgevoerd, toonden de dieren na afloop niet.

dat zij door de operatie pijn hadden geleden. Men dient hierbij wel in
het oog te houden, dat honden aan pijnlijke ingrepen individueel een
zeer verschillende herinnering bewaren. Een van ons (K.) merkte
herhaaldelijk op, dat sommige dieren, welke hij na een meer of minder
pijnlijke therapie terugzag, bleken een zeer goede herinnering hieraan
te hebben bewaard, terwijl andere niet toonden, dat zij het ongenoegen,
dat zij ondergingen, met den bedrijver in verband brachten, Het al
of niet toonen van angst voor de proefnemers na de electronarcose is
dus geen erg betrouwbaar teeken of het proefdier gedurende de narcose
iets van zijn omgeving bemerkt.

Zooals wij boven beschreven wordt bij het verhoogen van den stroom
gedurende de electronarcose de ademhaling minder frequent en opper-
vlakkig en tenslotte zijn zelfs in het geheel geen adembewegingen meer
te zien. Men kan deze remming van de ademhaling vergelijken met het
uitblijven van vele motorische reacties gedurende de electronarcose
en dus deze ademremming beschouwen als een electronarcose van het
verlengde merg. Men mag echter niet vergeten, dat vooral bij de door-
strooming van den schedel met de sterke stroomen, welke het ophouden
van de adembewegingen veroorzaken, de zenuwen en spieren van het
hoofd worden geprikkeld, waardoor de mond gesloten wordt en vaak
ook de oogleden zich sluiten en het hoofd dorsaal wordt gebogen. Het
is verder bekend, dat de prikkeling van den n. vagus en n. trigeminus
remming van den adem kan veroorzaken. Het is dus zeer wel mogelijk,
dat de ademremming gedurende de electronarcose op een prikkeling
van deze zenuwen berust. Tegen deze opvatting spreekt, dat de remming
van de ademhaling door prikkeling van afferente zenuwen in het alge-
meen voorbijgaande is. Men denke slechts aan de inademing van een
z.g. irrespirabel gas. De eerste aanraking van zoo\'n gas met de sensibele
elementen in de luchtwegen doet de ademhaling stilstaan. Op den duur
echter wordt de prikkeling van het ademcentrum door het zich ophoo-
pende koolzuur zoo sterk, dat de ademhaling weer begint. Bij de electro-
narcose echter blijft de remming bestaan zoo lang de stroom, welke de
ademhalingsbewegingen doet ophouden, doorgaat. Nader onderzoek
zal moeten uitmaken of de ademremming van centrale of van periferen-
reflectorischen oorsprong is.

Tenslotte nog eenige woorden over het gebruik van de doorstrooming
van den schedel met wisselstroom bij het slachten, als een verdooving,
voor het toebrengen van de halssnede. Voor men tot deze toepassing
overgaat dient men natuurlijk de overtuiging te hebben, dat het be-
wustzijn gedurende en na de doorstrooming van den schedel is opge-
heven. Streng te bewijzen zal dit waarschijnlijk nooit zijn. Wij meenen
echter, dat de uitgebreide motorische verlammingen, welke wij gedu-
rende de electronarcose en na de doorstrooming van den schedel met
kortdurende, relatief hooge stroomen zagen, de uitdrukking zijn van
een algeheele verlamming van de doorstroomde deelen van het centrale
zenuwstelsel, daar dit immers diffuus door het verlammende agens

wordt getrofien. Het lijkt ons buitengesloten, dat, terwijl, een een-
voudige reflex als de corneareflex door de diffuse doorstrooming van
de hersenen wordt opgeheven, de zooveel subtielere processen, welke
tot het bewustzijn aanleiding geven, zouden zijn gespaard. Zelfs indien
men uit de proef door Leduc bij zich zelf genomen zou besluiten, dat
bij de electronarcose de motiliteit eerder wordt verlamd dan de sensi-
biliteit en het bewustzijn, dan moet men wel in het oog houden, dat
de stroomen, welke bij de kortdurende doorvloeiing als verdooving
voor het slachten door den schedel worden gevoerd, 5—10 X zoo
sterk zijn als die, welke noodig zijn voor het onderhouden van de
electronarcose. Ook al zou er dus bij zeer bepaalde doseeringen van
den stroom bij de electronarcose als het ware een dissociatie van mo-
tiliteit en bewustzijn kunnen optreden, dan kan hiervan toch in de prak-
tijk bij gebruik van de 5—10 X sterkere stroomen geen sprake zijn.

Het is hier de plaats om een herhaaldelijk door ons opgemerkte
individueele bijzonderheid bij de electronarcose van verschillende hon-
den te bespreken. Er komen dieren voor, waarbij het verkrijgen van een
besliste electronarcose uiterst lastig is en waarbij de experimenteele
catatonic bij verhooging van de stroomsterkte vrijwel onmiddellijk in
een verlamming van het ademcentrum overgaat of tot blijvende, hef-
tige prikkelingsverschijnselen aanleiding geeft. Wij merkten op, dat
dit dieren waren met een betrekkelijk platten schedel en hoog op het
hoofd ingeplante ooren. Deze bouw van het hoofd verhindert het aan-
brengen van de electroden ter weerszijde van den hersenschedel. De
hersenen worden dus bij deze dieren niet diffuus doorstroomd en vooral
de het diepst op de schedelbasis gelegen deelen worden slechts in ge-
ringe mate door den stroom getroffen. Het lijkt ons dus alleszins ver-
klaarbaar, dat bij die dieren, waarbij door den bijzonderen schedel-
vorm, een diffuse doorstrooming van de hersenen niet te verwerkelijken
is, ook het verkrijgen van een duidelijke electronarcose moeilijkheden
zal kunnen opleveren. Ook de hooge inplanting van de oor en bij de
kat doet soms de electronarcose bij deze dieren moeilijk tot stand komen.

1. Gedurende de doorstrooming van den schedel in dwarse richting
met kortdurende (10—20 sec.) betrekkelijk krachtige wisselstroomen
(100—200 mA.) werden vooral prikkelingsverschijnselen opgemerkt :
tonisch-klonische krampen van den skeletmusculatuur, een bloeddruk-
verhoogende invloed op het organisme, een remming van het hart
door langs de nn. vagi afvloeiende prikkels. Na het uitschakelen van
den stroom kwamen remmingsverschijnselen voor den dag : geruimen
tijd ontbreken van de normale ademhaling, van de corneareflex, van
een reactie op prikkels en van spontane bewegingen.

2. Bij langdurige doorstrooming van den schedel met sinusoïdalen
wisselstroom is een toestand te verkrijgen, welke identiek is met de
door Leduc beschreven electronarcose met intermitteerenden gelijk-

stroom. Gedurende dezen toestand overheerschen verlammingsver-
schijnselen : ontbreken van spontane bewegingen en van reactie op
prikkels, lage skeletspiertonus, ontbreken van corneareflex en gewoon-
lijk ook van pupilreflex op invallend licht.

3. De door Keller beschreven experimenteele catatonie door inter-
mitteerenden gelijkstroom is ook bij doorstrooming van den schedel
met sinusoïdalen wisselstroom te verkrijgen, deze toestand is echter
niet identiek met de electronarcose.

4. De vraag of gedurende de eloctronarcose verlies van bewust-
zijn bestaat moet naar het ons lijkt toestemmend beantwoord worden.

Deze mededeeling werd reeds geschreven vóór de publicaties van
de heeren Roos en Koopmans in dit tijdschrift (15 Nov. en 15 Dec. 1933)
verschenen. Men zal uit het bovenstaande bemerkt hebben, dat wij tot
een juist tegenovergestelde conclusie kwamen als deze onderzoekers.
De argumenten, welke ons tot onze meening voerden, beschreven wij
in het voorafgaande in extenso; wij hebben er in het algemeen niets
aan toe te voegen. Op één punt echter dienen wij, daar hier door Roos
en Koopmans een vitaal punt van ons betoog wordt geraakt, nader in
te gaan. Op blz. 1215 lezen wij in hun publicatie:

,,Ook na de doorstrooming zijn besluiten als deze gewaagd, omdat
de sympathische prikkelverschijnselen belangrijk langer aanhouden dan
de zichtbare skeletspierkrampen. Dat Kok en van Harreveld den
corneareflex langer zagen uitblijven dan de adembewegingen is zeer
begrijpelijk". Deze regels zijn zonder meer niet duidelijk. Wij maakten
er uit op - en de heer Roos bevestigde ons dit mondeling — dat als
uiting van den sympatischcn prikkelingstoestand na het beëindigen
van een kortdurende doorstrooming van den schedel de z.g. spieren
van Müller (M. palpebralis sup. en inf.) zijn gecontraheerd en dat
dit een sluiting van de oogen door een samentrekking van den M.
orbicularis oculi zou verhinderen.

Roos en Koopmans namen dus aan, dat bij de gelijktijdige contractie
van de MüLLERsche spieren en den M. orbicularis oculi het mechanisch
effect van de eerste zou overwegen. Dit is echter een meening, welke
zij noch uit eigen proeven, noch uit die van anderen ook maar aanne-
melijk maken. Integendeel, op blz. 1216 van hun mededeeling lezen
wij : „Wij willen nog wijzen op het feit, dat de hond en het varken soms
spontaan knippen met de oogleden voordat de corneareflex kan wor-
den aangetoond.." Dit spontane sluiten van de oogleden brengen deze
onderzoekers in verband met clonische convulsies, welke het proefdier
na het uitschakelen van den stroom te zien gaf. Wanneer de cornea-
reflex, zooals zij veronderstellen, werkelijk door de samenstrekking
van de MüLLERsche spieren werd verhinderd dan zou men toch ook
verwachten, dat deze spontane contracties eveneens door de samen-

trekking van de M. palpebralis sup. en inf. achterwege zouden blijven.
Uit hun eigen proeven blijkt dus reeds, dat de oorzaak voor het ont-
breken van den corneareflex niet perifeer doch centraal moet worden
gezocht.

Aan onze eigen proeven kunnen wij nog twee andere argumenten
tegen de meening van Roos en Koopmans ontleenen. Wij zagen ge-
durende de doorstrooming van den schedel altijd een krampachtig
sluiten van de oogleden; onmiddellijk na het beëindigen van de door-
vloeiïng openden zich de oogen en bleek de corneareflex niet op te
wekken te zijn. Op het laatste moment der doorstrooming, wanneer
men dus mag aannemen, dat de sympathische prikkelingstoestand zijn
hoogste punt heeft bereikt, zien wij niet een openen van de oogen door
de contractie van de MüLLERsche spieren, maar integendeel een kramp-
achtig sluiten van de oogleden door electrische prikkeling van den M.
orbicularis oculi en van den oogfacialis. Ook hier dus weer een over-
wegen van de contractie van den M. orbicularis oculi !

Roos en Koopmans zagen niet altijd bij het inschakelen van den
stroom sluiten van de oogen, in enkele gevallen bleven de oogen open.
Zij schrijven dit zonder meer toe aan een reeds van den beginne af
overwegen van de sympathische prikkelingsverschijnselen. Veel meer
voor de hand ligt het echter aan te nemen, dat in deze gevallen door de
plaatsing van de electroden in verband met de grootte van den stroom
de M. orbicularis oculi niet zóó sterk door stroomlissen wordt getroffen,
dat deze spier contraheert. Onze zeer groote electroden kwamen waar-
schijnlijk veel verder nasaal dan de electroden, welke Roos en Koop-
mans gebruikten; wij zagen clan ook altijd sluiten van de oogleden ge-
durende de doorstrooming van den schedel.

Gedurende de electronarcose konden wij, wanneer althans de oog-
leden niet door een electrische prikkeling van den M. orbicularis oculi
tengevolge van stroomlissen waren gesloten, geen corneareflex aan-
toonen. In dezen toestand echter bestaat zeker géén sympatische prik-
kelingstoestand als door Roos en Koopmans na de kortdurende door-
strooming van den schedel beschreven. De pupillen zijn middelwijd en
reageeren soms nog traag op lichtinval. Hier kan dus zeker de contractie
van de MüLLERsche spieren het ontbreken van den corneareflex niet
verklaren.

Tenslotte namen wij nog de volgende proef. Bij de kat legden wij
de halssympathicus bloot en prikkelden deze electrisch. Wij zagen dan
naast een verwijding van de pupil en een wegtrekken van het derde
ooglid, een verwijden van de lidspleet. De MüLLERsche spieren waren
dus gecontraheerd. Zooals echter te verwachten was, had dit geen
duidelijken invloed op den corneareflex, welke gedurende de prikke-
ling van den halssympathicus even goed was op te wekken als er voor
of er na.

op blz. 1216 van hun mededceling spreken — niet zóó stevig dicht-
gespijkerd is als zij ons willen doen gelooven. Wij handhaven dan ook
de beteekenis van den corneareflex als indicator voor den toestand
van het centrale zenuwstelsel in haar geheelen omvang.

Tenslotte nog één opmerking. Het lijkt ons op zijn zachtst gezegd
gewaagd uit proeven met kortdurende doorstrooming van den schedel
besluiten over de electrische verdooving te willen trekken. Had men
dezelfde handelwijze bij de bestudeering der inhalatienarcose toegepast
en alleen de excitatiestadia onderzocht, dan zou waarschijnlijk nu nog
elke patiënt zonder narcose worden geopereerd.

2. St. Leduc, A. Malherbe en A. Rouxeau, Cpt. rend. d.i. soc. de biol., dl.
54, blz. 1297. 1902.

3. St. Leduc en A. Rouxeau, Cpt. rend. d.i. soc. de biol., dl. 55, blz. 897, 899,
901. <903.

4. St. Leduc, Zeitschr. f. Elektrotherapie u. physik. Heilmethoden dl. 5, blz.
374 en blz. 403. 1903.

13. I). J. Kok, A. van Harreveld Jr. en A. van Harrf.veld Sr. Zeitschr. f.
Fleisch u. Milchhygiene, 3gejaarg., blz. 473. 1929.

1. Querdurchströmung des Schädels mit kurzwährendem (10—20 Sek.) ver-
hältnismässig starkem Wechselstrom (100—200 Milliampere) löste hauptsächlich
Reizerscheinungen aus : Tonischklonische Krämpfe der Skeletmuskeln,Herzrem-
mung infolge Vagusreizung. Stromausschaltung rief Hemmungserscheinungen
hervor: Ausfall der normalen Atmung geraume Zeit hindurch, des Corneareflexes,
der Reizreaktionen und von spontanen Bewegungen.

2. Langandauernde Schädeldurchströmung mit sinusoidalem Wechselstrom
bewirkte einen Zustand, der derjenigen von Leduc mit intermittierendem Gleich-
strom erzielten Electronarcose identisch war. In diesem Zustand überwiegen die
Lähmungserscheinungen: Fehlen von spontanen Bewegungen und der Reizem-

pfindlichkeit, niedriger Skeletmuskeltonus, kein Corneareflex und für gewöhnlich
auch kein Pupillenreflex auf einfallendes Licht.

3. Die von Keller beschriebene experimentelle Katatonie durch intermit
tierenden Gleichstrom, wurde auch bei Schädeldurchströmung mit sinusoi\'dalem
Wechselstrom erzielt; dieser Zustand ist aber nicht mit der Electronarcose identisch.

By leading a sinusoidal alternating current through the skull during a long time
a condition can be obtained, which is identical to the electronarcosis caused by an
intermittent direct current and described by Leduc.

During this condition the following symptoms of paralysis predominate: spon-
taneous movements and reactions to stimulations fail; low tonus of the skeleton
muscles; the cornea reflex and as a rule the pupil reflex to entering light fail.

The experimental catatony mentioned by Keller evoked by an intermittent
direct current can also be obtained by leading a sinusoidal changing current throught
the skull, but this condition is not identical to electronarcosis.

Par un passage de quelque durée de la boîte crânienne par un courant alternatif
sinusoïdal on peut obtenir une phase identique à l\'électro-narcose par courant
continu intermittent, décrite par Leduc. Get état se caractérise par des symptômes
dominants de paralysie; absence de reflexes et de réactions aux excitations; faible
tonus musculaire; absence de réflexe cornéen et généralement aussi du réflexe de-
là pupille à la lumière vive.

f.a catatonie expérimentale décrite par Keller et obtenue par courant continu
intermittent, peut également être produite par un courant alternatif sinusoïdal
à travers la boîte crânienne; le résultat obtenu n\'est cependant pas identique à celui
de l\'électro-narcose.

„Johannes Hanedoes, medicina doctor, die zedert den jaren 1710 hier ter stede
heeft gepractiseert, bespeurende, dat door den aanwasch syner patiënten, hy niet
in staat is, om alles na behooren te konne beloopcn, so versoekt hy ootmoedelyk
Uedle Groot Achtb. permissie van zig te mogen bedienen van een doctoors koesje.
\'t Welck doende etc." — In margine stond : fiat ut petitor den 12 November 1722.
Was getekend Jan Six.

(Gemeente-archief Amsterdam. Nominatien en requesten aan Burgemeesters
van dekens en overlieden van gilden, 2, blz. 7).

Bij keur van 27 Juni 1682 werd aan doctoren en chirurgijns, ouder dan 45 jaar,
wederom veroorloofd, voor dc praktijk een koetsje, getrokken door één paard en
voorzien van een „goed geëxperimenteert koetsier" onder de noodige voorzorgen
van voorzichtig rijden, uitsluitend voor zich zeiven te gebruiken." Ook na de wij-
ziging der keur in 1727 toen het recht tot rijden door den medicus evenals ieder
ander, mits betalende ƒ 100, verkregen kon worden, werden in de verzoekschriften
van vele doctoren, hun lichaamsgebreken of hun armenpraktijk als redenen tot
aanvrage opgenoemd.

Het voorkomen van Weilsehe ziekte bij den hond is voor den dieren-
arts om verschillende redenen van belang. Vergelijkend medisch beoor-
deeld, verdient deze besmetting de aandacht uit een sociaal hygiënisch,
serodiagnostisch en therapeutisch oogpunt. Van uitsluitend veterinair
standpunt is de differentiaal diagnostiek van gewicht. Aan de be-
spreking van deze verschillende punten afzonderlijk dient een alge-
meene inleiding vooraf te gaan.

Besproken werd het ziektebeeld bij den mensch; het classieke beeld
zooals Weil het in 1887 beschreef met geling, bloedingen, albuminurie;
het afwijkende, meest meer goedaardige beeld; verder het vaak slepende
verloop; de arbeidsongeschiktheid; het voorkomen der ziekte in vele landen,
ook in tropische gewesten als op Sumatra; de epidemie in 1932; het
vormen van haarden vooral in zeer waterrijke gedeelten van Zuid-
Holland; de infectie te Dordrecht, waarbij voornamelijk de baders
in één van de vier zwembaden, dat gelegen was in de stad, bedreigd
werden. Verder de wijze van infectie, waarbij de rat een rol speelt,
omdat dit dier gedurende jaren, 11a een doorgemaakte infectie, in zijn
nier de oorzaak van de Weilsehe ziekte in depót kan houden in een
voor vatbare warmbloedige dieren (cavia) virulent stadium. De infectie
vindt plaats, doordat een hoog percentage der water- en rioolratten
smetstofdragers zijn, hun urine in het buitenwater deponeeren, waar
onder gunstige omstandigheden de virulentie geruimen tijd kan worden
gehandhaafd. Voor kweek en groei gunstige verhoudingen is o.a.
noodig, dat de pH van het water en de temperatuur binnen zekere
grenzen schommelen. Door direct lichaamscontact met het besmette
water kan besmetting ontstaan. Daarbij is de slijmvliesbesmetting ge-
makkelijker dan de huidinfectie; een drenkeling, welke water binnen
krijgt, besmet zich gemakkelijker dan een zwemmer (zooals Schuff-
ner\'s onderzoek te Amsterdam aantoonde); aldus zou ook aannemelijk
gemaakt kunnen worden, waarom jongens, die veel wilder in het water
zijn dan meisjes en vaak veel water in mond- en keelholte krijgen,
vaker door Weilsehe ziekte aangetast zijn. (crawlslag).

De veroorzaker der ziekte
is een spirochaet; stiefzusje van de syphilis met morphologische en
serologische verschillen; ook tegenover chemotherapeutica gedragen
beide spirochaeten-groepen, die van het leptospira- en die van het
pallida-type, zich verschillend. Geen chemotherapeuticum bestaat ter
bestrijding der leptospirose, terwijl het pallida-type, waartoe ook de

1 ) Verslag van een voordracht gehouden voor de Maatschappij voor Dierge-
neeskunde op 14 October 1933 te Utrecht.

konijnen-geslachtsspirochaet behoort, zich goed door deze genees-
middelen (As, Bi, Hg, enz.) laat beïnvloeden. Van het leptospira-type
komen ook saprophytische vormen in het buitenwater voor; vrij alge-
meen wordt aangenomen, dat deze een afzonderlijke plaats innemen
en geen Weilsche ziekte kunnen veroorzaken; serologisch gedragen zij
zich geheel anders dan de ratten-leptospiren.

Voor Holland gold steeds, dat alle uit rat of mensch verkregen
stammen een serologisch homogene eenheid vormen.

bij den mensch stelt men op verschillende wijze : in het acute stadium :
door onderzoek van bloed op leptospiren en intraperitoneale cavia-
enting; later door serologisch bloedonderzoek (agglutininen en lysinen)
respectievelijk door onderzoek van urine op leptospiren.

is niet gunstig, wanneer het classieke d. i. het meest ernstige beeld
bestaat; vele lichtere gevallen maken langdurig, althans voor weken
een patiënt ongeschikt voor volledigen arbeid. Verschillende patiënten
sterven aan uraemie.

is symptomatisch en in den aanvang een serotherapie met reconvales-
centen-, respectievelijk met paardenserum, dat veel antilichamen bevat.
Wanneer icterus eenmaal aanwezig is, helpt de seruminspuiting niet
of althans niet merkbaar.

De ziekte van Weil komt bij den hond veel voor; in de kliniek voor
kleine huisdieren werden in 9 maanden (Jan.—Sept.) van dit jaar bij
vrijwel uitsluitend poliklinisch aangeboden dieren uit Utrecht en den
naasten omtrek 35 gevallen vastgesteld. Vele dieren hebben een duide-
lijke en langdurige leptospirurie; daarbij verloopt de ziekte vaak vaag en
niet onder het beeld van ernstig ziek zijn. Van de bij den hond geïso-
leerde leptospirenstammen zijn de meeste stammen serologisch gelijk-
waardig aan het gewone bij rat en mensch steeds vastgestelde type.
Daaruit blijkt, dat alle factoren aanwezig zijn, om bij dit vaak intiem
met den mensch levende dier aan een infectie-mogelijkheid van den
mensch door den hond te denken. Dit gevaar moet echter niet worden
overschat; nooit kwam een bewijzend geval van dergelijke besmetting
tot uiting; dit vindt mogelijk zijn oorzaak in de zeer geringe kans,
dat de mensch zich via het slijmvlies met leptospirenhoudende honden-
urine besmet.

Tot einde 1931 bestond volkomen serologische homogeniteit; alle
hondenstammen pasten in het kader der bekende Weilstammen van
mensch en rat. Einde 1931 werd echter een stam geïsoleerd, die af-
wijkende serologische reacties had (Schüffner-Ki.arenbeek). Nadien
zijn, vooral in 1933 vele geïsoleerde hondenstammen als heterogene
stammen met onderling serologische overeenkomst waargenomen. Voor

de laboratoria, die sera van patiënten, verdacht van Wei!-infectie
onderzoeken, is met een infectie, ook van den mensch, met deze
afwijkende stammen, rekening te houden, zoodat zij naast agglutinatie
en lysis met de classiekc stammen ook die met den afwijkenden stam
moeten verrichten. Dat deze opvatting juist is, bleek reeds enkele
keeren, waarbij het patiënten-serum positief met den heterogenen
stam reageerde en negatief of laag positief met den classieken stam.

Ook voor de serotherapie brengt het feit der heterogeniteit van de
hondenleptospirastammen een wijziging. Het is noodig, dat paarden
nu worden voorbehandeld, niet alleen met de classieke stammen,
doch ook met die van het afwijkende type. Proeven over kruisimmuni-
satie bij cavia\'s met de beide verschillende stammen-soorten bewezen,
dat immuunserum van den eenen stam geen beschutting gaf voor
besmetting met het andere leptospira-type (Schüffner).

De Weilsche-ziekte-besmetting grijpt klinisch diep in de beoordeeling
van verschillende dikwijls zeer uiteenloopcnde symptomen-complexen in.
De diagnose is meestal niet moeilijk bij acute en ernstige gevallen; de
ervaring der laatste jaren heeft geleerd, dat practisch alle honden
lijdende aan acute geelzucht, door leptospira zijn aangetast. Moeilijker
wordt de exacte diagnose in gevallen, waarbij de icterus ontbreekt en
het verloop vaak meer slepend is. Het beeld kan dan vaak beheerscht
worden door de nierstoornis. Ook bij den mensch komt dit verloop voor,
doch minder vaak dan bij den hond. Het betrekkelijk groote aantal
honden, dat na vrij lang verloop b.v. 3—4 weken onder verschijnselen
van uraemie dood gaat, moet geweten worden aan het feit, dat de W\'eil-
sche ziekte ook oudere dieren aantast en oudere dieren veelvuldig
een chronische nierstoornis reeds hebben. Eveneens bij de beoordeeling
van klachten van stijfheid en kreupelheid moet de Weilsche ziekte
in de differentiaal-diagnose worden betrokken. Bij enkele honden kan
evenals bij den mensch, waar kuitkrampen in het beginstadium vaak
een aanwijzing vormen, een op rheuma gelijkende spierpijn voorkomen.
De anorexie, het volkomen gebrek aan eetlust in de meeste gevallen,
zelfs gedurende langen tijd, het daarbij ontbreken van ieder ander
ziekte-symptoom maakt de diagnose eveneens vaak moeilijk. Digestie-
stoornissen, als maagcatarrh, bij een kort bestaan ook imaginatie en
darmobstructie, kunnen daar immers tevens de oorzaak van zijn. De
veelvuldig bij Weilsche-ziekte-patiënten voorkomende conjunctivale vaat-
injectie kan een belangrijke aanwijzing voor een bepaalde diagnose
vormen. Ook verschillende oogaandoeningen als stuwings-papil, iritis,
keratitis, fibrinestolsels in de voorste oogkamer, kunnen aanwijzing
vormen voor het bestaan van een Weilsche-ziekte-infectie. Door het
veelvuldig voorkomen van Weilsche ziekte bij den hond is het dus
voor den dierenarts noodig geworden in vele gevallen het onderzoek
in deze richting uit te breiden. De bij den mensch aangegeven methoden

kunnen daarbij worden gevolgd; een groot aantal patiënten kan worden
onderkend door eenvoudig onderzoek in het donkere veld van de
versehe urine. Het onderzoek van bloed op agglutininen en lysinen
levert overigens zeer vaak absoluut betrouwbare gegevens. Door het
uitbreiden van het klinisch onderzoek van vele patiënten in deze
richting kan de dierenarts een uit vergelijkend geneeskundig oogpunt
belangrijke ziekte bij den hond onderkennen. Verder zal hij met
grootere zekerheid „maagcalarrh", „nieraandoening", „spierpijn", „oog-
aandoeningen\'", enz. kunnen beoordeelen en doelbewuster een therapie
kunnen instellen. Het zuur maken van leptospirenrijke urine door
toediening per os van chloretum ammonicum, om de smetstof in de
urine daarbij te dooden of te verzwakken, is een der allereerst te over-
wegen therapeutische maatregelen.

Verfasser bespricht die Symptome und Differentialdiagnostik der Weil\'schen
Krankheit beim Hunde, die in Holland viel vorkommt. Er beschreibt die Symptome
beim Menschen und die Serumtherapie.

Die Leptospirae von Mensch, Ratte und Hund sind meistens derselben Art.
In 1931 fand Verfasser aber einen Stamm der serologisch von dem klassischen
stark abwich ; später wurde diesen neuen Stamm wiederholt bei Hunden gefunden
und es hat sich nachher gezeigt, dass er auch bei Menschen vorkommt. Bei der
Scrumtherapie gegen diese Krankheit soll man damit Rechnung tragen und die
betreffenden Serum-Pferde gegen beide Stämme immunisieren.

Es wurden bei jetzt keine Fälle konstatiert, dass an Leptospirosis leidenden Hunde
Menschen infizieren.

The author discusses the symptoms and the differential diagnosis of „Weil" diseitse
in the dog, which disease often occurs in Holland.

In Holland the leptospirae of men, rats and dogs mostly belong tot the same
strain.

In 1931 however the author found a strain in dogs serologically varying consi-
derably from the classic strain. Lateron this strain was repeatedly found in dogs.

In the sero-therapy against the „ WeiP\'disease one has to reckon with this fact
and to immunize the serumhorses against both strains.

Till now infection of men, by dogs suffering from leptospirosis has not been stated.

L\'auteur décrit les symptômes et le diagnostic différentiel de la maladie de Weil
qu\'on rencontre beaucoup en Hollande chez le chien et l\'homme.

Il décrit les symptômes chez l\'homme et la sérothérapie. Les leptospires de l\'hom-
me, du rat et du chien émanent généralement en Hollande de la même souche.
En 1931 pourtant, l\'auteur a trouvé une souche chez un chien qui se différenciait,
au point de vue sérologique, fortement de la souche classique ; cette nouvelle souche
fut retrouvée fréquemment ensuite chez des chiens. On la retrouva également
chez l\'homme. Pour l\'emploi de la sérothérapie contre cette maladie on doit en
tenir compte et immuniser les chevaux contre ces deux souches.

On n\'a pas constaté d\'infection chez l\'homme par des chiens souffrant de Lepto-
spirosis.

Nadat vroeger, vooral van Amerikaansche en Engelsche zijde, ge-
poogd is een systeem te vinden om uit het extérieur van kippen (o.a.
afmetingen tusschen verschillende skeletpunten) het productievermogen
af te leiden en deze systemen als onbruikbaar zijn verworpen, komen
in den laatsten tijd, zij het dan gewijzigd, dezelfde denkbeelden weer
naar voren.

In de pluimvee-pers is niet zonder ophef gewag gemaakt van het feit
dat in ons land verschillende deskundigen op pluimveebedrijven, op
grond van uitwendige kenmerken, verschillende hoenderstapels hebben
verdeeld in onproductieve en goede dieren. Het bleek dan meermalen
dat de overblijvende goede dieren een even groot aantal of bijna even-
veel eieren produceerden als eerst de geheele koppel.

Aan de juistheid van dergelijke opgaven behoeven wij niet te twijfelen,
de slechtste legsters zijn vaak duidelijk te onderkennen.

Wanneer men nu maar niet meende, dat in de overgebleven groep
ook de matige-, goede-, en beste legsters op grond van extérieurken-
merken te onderscheiden waren, zouden wij deze geheele selectie niet
speciaal behoeven te vermelden.

Het feit echter dat de slechtste legsters zoo knap zijn uitgezocht wekte
zooveel vertrouwen, dat de overtuiging hier en daar heeft post gevat
dat nu wel het productievermogen precies uit het extérieur is te be-
palen. Even goed als in ons land begint ook in het buitenland deze
rneening te heerschen.

Nu heeft al eenige maanden geleden het Rijksinstituut voor Pluim-
veeteelt te Beekbergen eenige menschen die zich bezighouden met de
bovenbedoelde selectie „getest". Aangezien alle hennen te Beekbergen
op valnest gecontroleerd worden, kon direct worden nagegaan in hoe-
verre een selectie op het uiterlijk zin had. Het bleek, dat verschillende
deskundigen aan eenzelfde hen vaak een uiteenloopende waarde toe-
kenden en dat, alles bijelkaar genomen, die waardeering maar slecht
klopte met de werkelijke productie.

Toch is deze proef blijkbaar niet voldoende geweest, want in ver-
schillende pluimveebladen worden nog herhaaldelijk mededeelingen
gedaan over dit onderwerp. Bij de bedoelde selectie wordt tegenwoordig
speciaal gelet op de oogkleur der dieren.

Een oranjekleur van de iris, plus een groote ronde pupil, zouden
teekenen zijn van groote vitaliteit en goed productievermogen. De
oogen moeten verder groot zijn en lichtelijk uitpuilen.

Een lichtere kleur en vooral een grijze kleur of een grijze ring om
de iris of straalsgewijze daarin verloopende grijze strepen zouden wijzen
op een slechte constitutie (zoowel erfelijk als door slechte voeding in

de jeugd) waardoor de dieren als eierproducenten minder geschikt
geacht moeten worden en als fokdier heelemaal niet in aanmerking
komen.

Erg overtuigend zijn de bevindingen van verschillende pluimvee-
houders die over deze methode mededeelingen doen, niet.

Er wordt namelijk ook opgemerkt dat hennen met een grijze iris door
middel van uitstekende voeding toch nog wel eens een voldoende pro-
ductie kunnen geven.

Als men alle berichten samenvat en niet opziet tegen het gebruik van
woorden waarmede vaak vage begrippen worden aangeduid, zou daar-
uit de conclusie getrokken moeten worden dat de lichte of grijze iris
een eerste verschijnsel van degeneratie is.

In een der laatste nos. van ,,de Bedrijfspluimveehouder" heeft collega
te Hennepe er op gewezen dat bij verschillende pluimveeziekten ook
een grijze verkleuring der iris waarneembaar is; terecht waarschuwt
hij de pluimveehouders dit pathologisch verschijnsel niet te verwarren
met de verkleuring bij gezonde dieren.

Daar de meening verkondigd is dat speciaal slechte voeding in de
jeugd de gewraakte oogkleur zou leveren, heb ik eenige toompjes
Noordhollandsche blauwen welke voor voederproeven gebruikt worden,
gecontroleerd.

Deze toompjes werden vanaf de eerste levensdagen der dieren ver-
schillend gevoederd. Toom I kreeg een onvolledig voer; de dieren zijn
zeer slecht ontwikkeld; toom 2, 3, 4 en 5 ontvingen hetzelfde voer, doch
het ontbrekende aangevuld in verschillende vormen. De dieren uit
laatstgenoemde toornen zijn uitgegroeid tot matige, goede en zeer goede
dieren. In deze 5 toornen komen gelijkmatig verdeeld dieren voor met
prachtige oranje-oogen en eveneens exemplaren waarbij de oogkleur
licht is of de iris omgeven door een grijzen ring. Van eenigen invloed
door de slechte voeding uitgeoefend is niets te bespeuren. Aangezien
bij geen enkele diersoort tot nu toe een belangrijke correlatie gevonden
is tusschcn één er.ke uitwendig kenmerk, de productie en/of de consti-
tutie, wil het mij voorkomen dat ook de oogkleur niet bepaald kenmer-
kend zal zijn; het zal goed zijn zooveel mogelijk waarnemingen te ver-
richten, teneinde met zekerheid te bepalen welke factoren het verschil
in oogkleur veroorzaken.

L\'auteur avance que jusqu\'à ce jour personne n\'expliqua l\'origine ni le rôle du
liquide cérébro-spinal qu\'on rencontre dans les ventricules cérébraux. Il pense
que ce liquide se trouve être de la lymphe cérébrale, éliminée de la masse cérébrale
vers les ventricules où elle serait résorbée par le plexus de ces cavités.

Les ouvertures d\'écoulement qu\'on suppose exister chez l\'homme ne se ren-
contrent pas chez les animaux, de sorte que l\'élimination du liquide ne peut se
faire de cette façon.

L\'obstruction des voies d\'écoulement, cjui chez l\'homme donnerait lieu à une
forte accumulation de liquide dans les ventricules cérébraux, ne peut être consi-
dérée chez les animaux comme cause d\'hydrocéphalie.

L\'auteur insiste sur le fait que, en position normale chez les animaux on ne ren-
contre pas l\'inclinaison de haut en bas dans les cavités cérébrales, tel que cela se
présente chez l\'homme ; par contre, surtout chez les chevaux, le quatrième ven-
tricule se trouve en position supérieure vis à vis des ventricules latéraux, ce qui
tend à prouver qu\'il n\'y aurait pas d\'écoulement de liquide vers le 4-me ventricule,
mais que se serait bien le contraire qui se produirait.

L\'auteur expérimenta que chez les animaux l\'inflammation de la masse cérébrale
et des méninges est cause de l\'hydrocéphalie. Aussi la présence de tumeurs est sans
importance dans l\'existence de ce phénomène.

L\'auteur fait la critique des expériences de Dandy qui aurait provoqué chez des
chiens une hydrocéphalie expérimentale soit disant par obstruction des voies d\'écou-
lement. Dandy a provoqué de ce fait sans conteste de l\'encéphalite et de la méningite.

Enfin l\'auteur fait observer que l\'hydrocéphalie propre ne se laisse déceler chez
les animaux par aucun symptôme, et que la dépression qu\'on observe souvent
dans ces cas est la conséquence d\'une inflammation ou d\'un empoisonnement du
tissu cérébral.

Volgens een statistiek, afkomstig van het ,,Reichsgesundheitsamt" (Reichs-
gesundheitsblatt, 1933. pg. 544) waren op 1 Juli 1932 in Duitschland een 7583
dierenartsen aanwezig. Hiervan waren 1089 ambtenaar, 148 dierenartsen behoorden
tot het personeel der universiteiten, 190 waren in militairen dienst, 941 slachthuis-
dierenartsen, 243 uitsluitend in wetenschappelijke instituten werkzaam en 4972
waren practici.

Deze laatste categorie (4972) bestaat uit 4123, uitsluitend de praktijk uitoefenende,
dierenartsen, 488 slechts geringe praktijkwerkzaamheden verrichtende, overigens
rustende dierenartsen en 361 absoluut rustende practici.

De slachthuisdierenartsen vormen 12,4 % van het totaal aantal. Dat de vleesch-
hygiëne nog een belangrijke rol speelt in de diergeneeskunde blijkt wel hieruit,
dat 5506 dierenartsen op een of andere wijze daarin werkzaam waren (72,6 %).

Verge \') geeft een volledige beschrijving van deze ziekte. Het uitgebreide artikel
brengt geen nieuwe gezichtspunten, (wijze van besmetting, verschijnselen, diagnose,
behandeling, enz.) Vrijburg.

Quentin ¹) geeft een zeer uitvoerige uiteenzetting over de infectieuze anaemie
van het paard. Zoowel de klinische symptomen als de pathologische anatomie
worden behandeld. Om met zekerheid de diagnose experimenteel te stellen, is er
maar één goede methode n.1. het verdachte bloed bij een proefpaard inspuiten.
Volgens Quentin was er geen enkele afdoende thérapie, nog altijd was deze ziekte
„désespérante pour le practicien et ruineuse pour le propriétaire". Vallée maakte
van de milt van een gestorven paard een formolvaccin. Quentin werkte hiermee
in besmette omgeving. Van één milt is vaccin voor 30 k 40 dieren te maken. De
enting bestaat uit 2 inspuitingen, met een maand tusschentijd. De inspuitingen
zijn subcutaan, de dosis is 100 c.c. Men moet deze 100 c.c. over minstens 5 plaatsen
onder de huid verdeelen. Reeds den volgenden dag ziet men dat de plaatsen van
inspuiting gezwollen zijn, dit zakt echter snel af. Bij reeds geinfecteerde dieren
is deze locale reactie veel heviger. Overigens verloopt de enting steeds goed. Bij
ongeveer 400 geënte paarden deed zich geen enkele complicatie voor. Quentin\'s
resultaten zijn :

de enting geeft aan gezonde dieren immuniteit ; bij reeds besmette en zieke dieren
geeft de enting niets ; een herhaling van de enting na 1 jaar is aan te bevelen.

Pineteau ²) vermeldt een geval van zonnesteek bij een paard, niet zoozeer om
de symptomatologie en de medicamenteuze behandeling, die voldoende bekend
zijn, als wel om ,,le traitement k 1\'air libre" (methode Le Monnier).

Deze patiënten, en in \'t algemeen paarden met acute en subacute cerebrale
aandoeningen, hebben neiging tot manege-bewegingen, die in nauwe stallingen
tot ernstige verwondingen aanleiding kan geven en een onderzoek belemmert,
zoo niet onmogelijk maakt.

Met de „Methode Le Monnier", (als zeer bruikbaar erkend door Vanderbecq),
wordt dit euvel opgeheven. Er wordt een touw gespannen van 8 tot 10 Meter lengte
op een hoogte van 2,5 tot 3 Meter. In het midden van dit touw is een ander touw
bevestigd, waarin een draaibare kettingschakel zit. Aan dit touw wordt het paard
vastgemaakt. De draaibare kettingschakel belet dat het dier zich vastdraait.

Het paard, waarvan in dit geval sprake was, heeft op deze manier aan zijn drang
tot manege-beweging kunnen voldoen, van \'s middags 5 uur tot den volgende
morgen 3 uur, toen het uit zichzelf er mee ophield. Eenige dagen later was het
paard geheel hersteld.

Doenecke ³) heeft nagegaan, dat in het laatst der vorige eeuw het mortaliteits-
cijfer van koliek-patiënten kleiner was dan in het begin dezer eeuw. Hij dacht
dat de gewijzigde therapeutische behandeling daarop van invloed was. Eertijds

1 ) Recherches cliniqus sur la lypho-anémie infeclieuse des équidés. Essais de ,,vaccination".
Quentin. Revue gén. de méd. vét. 15 Juin 1933, No. 498, p. 321.

2 ) Congestion cerebrale par insolation chez le cheval. R. Pineteau. Revue Veterinaire
et Journal de Med. Vet. et de Zoot. reuni. Avril 1933. p. 198.

3 ) Hydro- und Mechano-therapie im Ramen der Kolikbehandlung. H. Doenecke,
Tierartzl. Rundschau 1933. S. 691.

werden veel rectale spoelingen toegepast, terwijl later veelal subcutane injecties
werden gegeven.

Hij heeft daarom vele proeven genomen teneinde de waarde van rectale infusies
te kunnen nagaan. Het uitpersen van het water ging hij tegen met de darmtampo-
nator van Meyer, door het achterstel epiduraal te anaestheseeren met tutocain
en door water van io°C. te gebruiken. Het water werd in de darm gepompt door
middel van een pomp volgens Weensch model.

Hij heeft eerst een vijftal proefpaarden genomen. Deze dieren liet hij veel eten
en weinig drinken en behandelde ze daarna als boven beschreven. Hij deed methy-
leenblauw of fluorescine door het water.

Het bleek bij de slachting, dat het water was doorgedrongen tot in de bekken-
flexuur en slechts in één enkel geval tot in het coecum.

Later heeft hij vele paarden, die aan verstoppingskoliek leden, zoo behandeld.
Hij deed dit gecombineerd met een gift van sulfas-natricus-oplossing per os toege-
diend met de neus-slokdarm-sonde. Hij komt tot de conclusie, dat het een waarde-
volle behandeling is, die bij patiënten, bij welke een eenigszins snel werkende thera-
pie moet toegepast worden (terwijl drastica gevaar zouden kunnen opleveren)
niet nagelaten mag worden.

Kolieken veroorzaakt door kou-vatten werden zeer gunstig beïnvloed door
PRiESNiTz\'sche omslagen om den buik. De ziekteverschijnselen zouden ontstaan door-
dat de koude de huidspieren en de huidvaten doet samentrekken. De gewijzigde
bloedverdeeling heeft sterkere peristaltische bewegingen van de darmen ten gevolge,
gepaard gaande met pijn. PRiESNiTz\'sche omslagen en in het algemeen warm toe-
dekken herstellen de bloed-toevoer naar de peripherie weer.

Windkolieken kunnen, wanneer een trocar nog niet noodig is, gunstig beinvloed
worden door besproeiing van de flanken met veel koud water, al of niet ondersteund
met rectale infusies eveneens met koud water.

Verder heeft D. door toediening van veel water door middel van de neus-slokdarm-
sonde getracht de dieren als het ware door te spoelen. Hij heeft ze in den tijd van
4 tot 8 uur wel 70 a 80 L. water ingespoten. Het resultaat was, dat de dieren zich
onaangenaam begonnen te voelen, veel urineerden, maar geen diarrhee kregen,
zoodat de methode, als therapie tegen verstoppingskoliek, geen succes had

Massage van den buikwand geeft alleen iets, wanneer circulatie-stoornissen de
koliek veroorzaken. Bij obstipatie baat het niets.

Verder geeft schrijver nog een verhandeling van kolieken veroorzaakt door darm-
draaiingen. Hij zegt, dat overvoedering en daarop volgende obstipatie, die druk-
veranderingen in den buik ten gevolge hebben, tezamen met andere oorzaken aan-
wezig moeten zijn, zal er een darm-draaiing ontstaan. Meestal is het een torsio coli.
Hij beschrijft de symptomen en de behandeling van deze torsie, zooals die zijn be-
schreven en aangegeven door Jelkman, en tevens zijn eigen ervaringen daarmee.
Ook zou men deze gedraaide darmstukken op hun plaats kunnen brengen, door
de patiënt te kluisteren en over den rug te wentelen, tegen de richting van de
torsie in, terwijl men den getordeerden darm gedurende de wenteling rectaal met
zijn hand fixeert. Schrijver heeft hiermede wel eens succes gehad!

Geweniger heeft 32 koliekgevallen behandeld met Lentin, een merck-prepa-
raat, waarvan hij veel goeds gelezen en gehoord had. Zijn eigen ervaringen zijn
ook gunstig. Het is een parasympathicus-middel, dat de kliersecretie en de peristal-
tiek van maag en darmen aanzet. De pols wordt er krachtiger door. Het wordt
subcutaan toegediend in hoeveelheden van 3 tot 5 c.c. Eén c.c. bevat een mgr.
Lentin.

Uiterlijk lijkt de werking op die van arecoline. Echter zet het alleen de peristaltiek
aan, zonder dat het de nadeelige werking van arecoline op den darm heeft. Darm-

¹) Die Verbesserung der Kolik-therapie in der Truppenpraxis mit Lentin-Merck. Dr. Ge-
weniger, Zeitschrift für Veterinärkunde 1933. No. 8. S. 273.

verscheuringen worden dan ook niet gezien. Toch is het middel minder geschikt
voor de algemeene praktijk, daar de pijnuitingen, gedurende gemiddeld een uur,
er door toenemen. Nadeelen heeft schrijver daar echter nooit van gezien. Toch
blijft dit voor den eigenaar een onaangenaam gezicht.

Voordeelen boven de gewone purgeermiddelen zijn : dat het veel sneller werkt ;
dat mest en darmgassen in groote hoeveelheden worden ontlast ; dat de dieren
spoedig geheel hersteld zijn, zoodat zij reeds na enkele uren weer voedsel lot zich
willen nemen.

Baumgaertner \'), die assistent is van Prof. Nieberle, heeft weefsel ter onderzoek
toegezonden gekregen, dat afkomstig was van 2 paarden, die dit, volgens begeleidend
schrijven, met de faeces zouden hebben ontlast.

Beide paarden hadden eenige dagen te voren sterke aanvallen van koliek gehad,
waarvan zij hersteld waren.

Dit onderzoek wees uit, dat hij in beide gevallen met darmweefsel te doen had,
en wel met dik-darm-weefsel. Het bleek, dat de bloedvaten zeer groot waren, en
sterk met roode bloedlichaampjes gevuld, dus dat er stuwing in het weefsel had
plaatsgehad. Bij een der stukken was goed te zien, dat het een in elkaar geschoven
stuk darm was. De serosae lagen heel vast tegen elkaar gedrukt. Bij het andere
stuk waren deze aanwijzingen niet zoo duidelijk, maar toch voldoende, dat B.
meent te mogen zeggen, dat beide weefselstukken afkomstig waren van paarden,
die van darm-invaginatie hersteld waren ; wel een bijzonderheid, als men nagaat,
dat volgens statistieken van het Pruisische leger slechts 0.12 % van de koliek-gevallen
invaginatie van den darm als oorzaak hebben.

Aan Gogolka ¹) was opgedragen een onderzoek in te stellen naar den graad
van sclerostomen-infectie bij paarden, lijdende aan droes, borstziekte, sclerosto-
miasis, etc. Hij heeft daartoe 207 paarden 3 maal daags gedurende drie dagen
onderzocht. Sommige heeft hij veel langer, soms zelfs enkele jaren geobserveerd.

Hij nam mest uit het rectum, vermengde een kleine hoeveelheid daarvan met
geconcentreerde NaCl-oplossing, en goot dit mengsel door een fijne zeef. De door-
geloopen vloeistof werd opgevangen in een erlemeyer-kolf. Nadat die ongeveer
een kwartier gestaan had, werd een platina-öse uit de oppervlakte van de vloeistof
(bij den wand van de kolf vandaan) genomen, ter onderzoek. Dit werd gedaan met
oculair 4 en objectief 6.

Hij vond, dat de worm-infectie met den leeftijd afnam ; op 2 k 3 jaar waren de
dieren het sterkst geïnfecteerd, terwijl 18 k 20-jarige paarden practisch niet meer
besmet bleken te zijn. Pas geboren veulens hadden geen eieren in hun faeces. Intra-
uterine infectie kan dus als uitgesloten beschouwd worden. Eerst nadat de diertjes
8 weken oud waren, vond hij eieren. Hij neemt aan, dat eerst na een kwartjaar
ziekte-verschijnselen door sclerostomen veroorzaakt, kunnen optreden.

De jaargetijden schenen geen rol te spelen bij de infectie. Zooveel te meer de
weiden. Op sommige weiden waren de dieren gezond, terwijl zij na verweiden
sterk besmet werden.

Zijn behandeling heeft bestaan in het geven van een intraveneuze infusie van
1.5 gr. tartras stibiatus in 50 aqua dest. Den volgenden dag gaf hij dan 4 gr. tartras
stibiatus, opgelost in water, per os.

Het faeces-ondcrzoek wees uit dat de eieren geleidelijk aan verdwenen. Ook
bleek bij paarden, die tegen borstziekte met neo-salvarsan behandeld werden,
het aantal worm-eieren te verminderen, zoodat ook neo-salvarsan als therapeuticum
tegen sclerostomen zou kunnen dienen. H. Lubberts.

1 ) Ueber den Befall und die Behandlung von Sklerostomen-pferden. Dr. K. H. Gogolka,
Zeitschrift für Veterinärkundc. 1933. No. 101. S. 384.

Een geval van Haemoglobinurie bij het paard, behandeld en genezen
met een suprarenin-injectie.

Harbau \') vertelt van een geval van haemoglobinurie bij een paard, waarbij
zijn hulp was ingeroepen. Toen hij klaar was met het onderzoek, werd hij gevraagd
bij een ernstige patiënt op grooten afstand, waarom hij overging tot een snelle
behandelingsmethode ; hij spoot subcutaan in to c.c. oplossing van Suprarenin i °/₀₀Vijf uren later bij het 2de bezoek van Harbou was het dier nagenoeg geheel her-
steld. Volgens den eigenaar had het na de injectie sterk gezweet en verschijnselen
van pijn getoond ; na een uur was het rustig geworden en geleidelijk waren alle
abnormale verschijnselen verdwenen.

Collega Harbou meent hier een geval te hebben behandeld in een vroeg stadium,
waarbij slechts een kleine spiermassa is aangetast; hij geeft verdere proefneming
bij dergelijke gevallen met deze gemakkelijke en goedkoope behandelings-methode
in overweging. Huizinga.

Calmette en Guérin hebben hun B. C. G.-vaccin bij tuberculose gemaakt door
uit te gaan van een virulentcn bovinen tuberkelbacil. Na 230 overentingen op aard-
appel, geïmpregneerd met rundergal en 5 % glycerine, was de virulentie zeer laag
geworden. Lobel heeft nagegaan of volgens hetzelfde principe de malleusbacil
te mitigeeren is. In 1926 werd hiermede begonnen door den malleusbacil steeds
op galaardappel over te enten. Later werd ook galagar gebruikt.

Ongeveer 5 jaar lang werd het kweeken op galhoudende voedingsbodems voort-
gezet. Daarna werd een serie cavia\'s ingespoten met den 5 jaar lang op gal gegroeiden
stam en een 2e serie met denzelfden op galvrije voedingsbodems gegroeiden stam.
Uit deze proef bleek dat de virulentie van den op gal gegroeiden stam duidelijk af-
genomen was. Een inspuiting van een hooge dosis van den gal-malleusstam geeft nog
wel gevaar voor ent-malleus, doch meermalen verloopt deze infectie zonder nadeelige
gevolgen. Lobel eindigt dan ook met deze conclusie dat voortzetting der geregelde
overentingen op deze voedingsbodems ter bereiking van het gestelde doel (een
avirulente malleusbacil te krijgen, die misschien voor een entmethode de geschikte
kan zijn) alleszins gewettigd is. Jac. Jansen.

Een 15-jarig paard, lijdende aan purulente otitis werd, aanvankelijk met succes,
behandeld door schoonhouden met waterstofperoxyde van het betreffende oor.
Plotseling traden gedurende de behandelingspcriode andere verschijnselen op,
n.1. de gevolgen van fascialis-paralyse, incoördinatie in de beweging der ledematen,
leunen tegen den wand.

Het dier werd afgemaakt. Bij sectie werd meningitis geconstateerd aan den kant
waar de otitis aanwezig was geweest. Het middenoor was opgevuld met een ge-
korrelde massa tot in de proc. mastoideus en paramastoideus. In deze massa werd
een sequester gevonden, afkomstig van de annulus tympanicus en bulla ossea.
De cochlea was gevuld met bloedige etter, welke etter ook werd gevonden in vesti-
bulum en semicirculaire kanalen. Bij onderzoek van den N. fascialis bleek deze
normaal te zijn, voor zoover hij niet gelegen had in dat deel van het beenig kanaal
dat opgevuld was met etter. Waar de zenuw met den etter in contact had gelegen
was zij rood en gezwollen. Het einde der tuba Eüstachii was afgesloten door gra-
nulaties. W. P. C. Bos.

1 ) Biologische mitigatie van malleusbacillen op rundergal-houdende voedingsbodems. 1. In-
leiding. Infectieproeven bij cavia\'s (eerste serie). Veeartsenijkundige Mededeelingen
No. 80. N.-I. Bladen v. Diergeneeskunde 1933.

2 ) Otitis media, with complications, in a horse. Auchterlonie and Gilroy Glass,
The vet. journ. 1933. No. 5. p. 231.

Dr. Priebus *) begint zijn artikel met veel schrijvers over hoefziekten te citeeren.
Hij komt dan tot de eindconclusie, dat het hoefbeen dat been is van het paarden-
skelet, hetwelk het vaakst ziekelijk is aangetast, en dat de meest uiteenloopende
pathologische processen er zich in kunnen afspelen.

Hij bespreekt daarna een geval van hoefkreupclheid bij een officiers-dienstpaard
van zijn regiment. Aanvankelijk werd aan een kogeldistorsie gedacht. Het dier
herstelde, maar was na verloop van een maand weer kreupel en nu blijvend. Thans
werd de diagnose hoefgewricht-ontsteking gesteld en dien overeenkomstig behandeld,
zonder eenig succes. Later werd daarom een Röntgenfoto genomen, waaruit bleek,
dat in het toongedeelte aan den onderkant van den rand van het hoefbeen een weef-
verdikking zat.

Het dier werd geopereerd. Men vond niets bijzonders. De verdikking was eigenlijk
spoorloos verdwenen, maar toch werd die plaats om het hoefbeen goed glad ge-
curetteerd. Toen het dier 6 weken na de operatie weer beslagen kon worden was
het nog iets kreupel en dat is zoo gebleven zoolang de schrijver het dier heeft kunnen
volgen. Een Röntgen-foto had uitgemaakt, dat ook de weefselverdikking aan het
hoefbeen weer was teruggekomen. Schrijver meent dit pathologisch proces aan
het hoefbeen te kunnen verklaren door aan te nemen, dat onder invloed van de
een of anderen prikkel, het hoefbeen daar ter plaatse zijn congenitalen groei had
terug gekregen.

Subtendineuze slijmbeurzen ontstaan intra-uterin uit spierweefsel. Daardoor
komt het, dat een ontsteking van een slijmbeurs — die déér gevormd wordt, waar
een spier of pees over een been moet glijden — vaak overgaat op die spier. Leut-
hold ¹) geeft daarvan enkele voorbeelden. Allereerst twee van de burrsa inter-
tubercularis en een zich daarbij aansluitende ontsteking van de Musc. biceps brachii
bij het paard.

Het eerste paard was reeds meer dan een jaar l.v. kreupel. De schouder was
toen duidelijk dikker, hoewel de kreupelheid aanvankelijk onder gezocht werd.
Bij passief bewegen van het been had het paard veel pijn. Het dier werd afgemaakt
en bij de sectie bleek, dat de biceps vooral in het proximale deel tot op het dubbele
verdikt was. De spier was op de ontstoken plaats bedekt met een tot 3 c.M. dikke
bindweefselplaat. Het spierweefsel was atropisch, doorgrocid met veel bindweefsel.
Bindweefselplaat en spierweefsel hadden kanalen, meer of minder opgevuld met
vocht, gelijk aan dat, wat zich in de bursa bevond. Vanuit de bursa liep een kanaal,
dal met deze kanaaltjes in verbinding stond.

De klinische verschijnselen en het sectie-beeld van het tweede paard waren vrijwel
gelijk aan die van het boven beschreven geval.

Evenzoo de gevallen, die beschreven worden van enkele koeien en die betreffen
een ontsteking van de Musc. extens. digitalis longus cn peroneus tertius met bij -
behoorende bursa, en van de Musc. glutaeo-biceps met onder zich de bursa tro-
chanterica. H. Lubberts.

Dr. Wille ²) wil alle gevallen van droes om prognostische en therapeutische
redenen in drie groepen onderbrengen. De eerste groep bevat de gevallen, waarbij
alleen catarrh van de voorste luchtwegen aanwezig is, echter zonder temperatuur-
verhooging en zonder klierzwelling. De tweede groep, die gevallen waarbij abce-
deering der lymphe-klieren optreedt, zonder veel neus-uitvloeiing, terwijl de derde

1 ) Muskelerkrankungen im Zusammenhang mit Bursitis. Von Dr. A. Leuthold, Tier-
arztl. Rundschau 1933. S. 624.

2 ⁸) Typische und atypische Formen der Druse; Dr. R. Wille. (Tier. Rundschau No. 52,
53. 1933. S. 858).

groep de gevallen zou omvatten, waarbij oedemateuse zwelling van keelgang en
strottenhoofd optreedt, gepaard gaande met adembezwaren of ademnood.

Van de eerste twee groepen zegt hij geen vermeldingswaardige bijzonderheden,
terwijl van hetgeen van de derde groep gezegd wordt, alleen dat over de therapie
van eenig belang is.

Van de serum- en vaccin-therapie heeft hijweinig succes gezien; alleen prophylac-
tisch hebben zij eenige beteekenis. Hij hecht echter veel waarde aan Cejodyl. Hij
past dit, zooals bekend, intraveneus toe, in hoeveelheden van 10 c.c. ; alleen in
ernstige gevallen was na 24 uur een tweede infusie van 10 c.c. noodig. Hij meent
op deze manier 5 paarden het leven geied te hebben, althans ze behoed te hebben
voor tracheotomie.

Referent heeft geen ervaring van Cejodyl ; wel van de patiënten waarop Wille
Cejodyl toepaste. In het Remonte-depot worden zulke dieren in een frissche, rustige
box gezet. Voeding en verpleging geschieden met groote zorg. De dieren genezen
tot nu toe allen. Aan een medicamenteuse therapie wordt geen behoefte gevoeld.

Vroeger werd nog al eens tracheotomie toegepast. Maar sedert bleek, dat bij de
aldus geopereerde dieren veelal meer of minder stenosis tracheae optreedt, waar-
door zij in hun waarde als legerpaard sterk inboeten, wordt ook dit reeds jaren niet
meer gedaan.

Gottstein i) wijst er op dat genezing mogelijk is bij vroegtijdige ontdekking
en doeltreffende behandeling (operatie of bestraling).

Borstklierkanker wordt het meeste geopereerd. In Kiittners kliniek waren slechts
6% der gevallen zoo vroegtijdig ontdekt dat de grenzen der klieren nog niet waren
overschreden; deze gevallen genazen alle door operatie. 48% der patienten kwam
pas in behandeling toen de nabijliggende lymphklicrcn reeds waren aangetast;
hiervan genazen 45% duurzaam. Van de overige 36% waarbij nog (in verder ge-
vorderd stadium) operatief werd ingegrepen, leefde geen enkele vrouw meer na 4
jaren.

Alaagkanker-palientcn bleken bij opneming in de kliniek meestal (60—70% ( niet
meer opereerbaar.

Bij baarmoederkanker was (Stoec.kel) 11a vroege operatie het percentage der duur-
zame genezingen 50%.

Van groot belang is dat de praktiscerende arts zoo vroeg mogelijk de diagnose
stelt, en dat de behandeling geschiedt in een op dat gebied volledig uitgerust zieken-
huis (kankerinstituut) waar men de voor ieder geval gewenschte behandelings-
methoden het best kan bepalen en beheerschen. Vrijburg.

Uitvlokking van serumeiwitten door natriumchromaat als hulpmiddel
bij de kankerdiagnose.

Voorloopige mededeeling van Bovenkamp en Kistjes 2) over onderzoekingen
betreffende uitvlokking van serumeiwitten bij normale menschen en bij allerlei
ziektetoestanden van den mensch. Op grond van uitgebreide proeven is gebleken,
dat door toevoeging van natriumchromaat en propionzuur de meest bruikbare
uitvlokkingsreactie optreedt. In totaal zijn onderzocht 72 sera van normale en zieke
menschen (over acute infectieziekten hebben Schrijvers nog weinig ervaring).

Hierbij is gevonden, dat het verschil in uitvlokking van verwarmd en onverwarmd
serum bij een bepaalde concentratie, bij kankerlijders kleiner is dan bij andere
ziekten, zoodat het verloop van deze reactie in de practijk als een aanwijzing voor
of tegen het bestaan van kanker zou pleiten.

Een uitgebreid nader onderzoek zal de bruikbaarheid van deze methode nader
moeten toetsen; de voorloopige resultaten geven zeker goede verwachtingen.

Bij honden, vooral oude, komen prostaat-veranderingen vaak voor. Meestal
hebben wij te doen met prostaat-hypertrophieën; zij geven niet zelden aanleiding
tot veranderingen van de urineblaas. Joest beschrijft een geval van prostaat-hyper-
trophie met blaasruptuur als gevolg.

Behalve hypertrophieën worden af en toe ook adeno-carcinomen van de prostaat
gevonden. Inwoekering van carcinoomweefsel in den blaaswand is daarbij wel vast-
gesteld. Een dergelijk geval, met de spontane ruptuur van de blaas wordt door
Suchanek en Baumann i) beschreven. Het betrof een tien jaar ouden herdershond
met defaecatie-bezwaren. De algemeene toestand was nog goed. De coprostase werd
veroorzaakt door een gezwelvorming ter weerszijde van het rectum (prostaat).
Later werd de toestand slechter. Bij histologisch onderzoek bleek een scirrheus
adenocarcinoom van de prostaat te hebben bestaan. Veenendaal.

Holman 2) wijst er op dat de verspreiding van de kankercellen in het lichaam
niet alleen door de lymphbanen, maar ook via de bloedbaan geschiedt. Gevallen
van kankercellen-embolie in de longen zijn waargenomen. Dergelijke metastasen
kunnen bestaan zonder kliniese verschijnselen te veroorzaken; het is daarom aan
te raden vóór elke carcinoomoperatie longen en wervelkolom met Röntgenstralen
te onderzoeken.

De kankercellen in het lumen van bloedvaten gegroeid kunnen daarin min of
meer vrij hangen en bij een gering trauma van hun basis losscheuren. Daarom
moet elke onnoodige manipulatie van een kankergezwel (massage, inwrijvingen,
enz.) als gevaarlijk worden beschouwd. Het onderzoek moet zoo voorzichtig en zacht
mogelijk geschieden; in geen geval het gezwel samendrukken of knijpen. (Volgens
proeven van Tyzzer bij muizen steeg, door zachte massage, gedurende 3^5 minu-
ten, het percentage metastasen tot het dubbele).

Na radicale operatie bij borstkanker was in een kliniek waar vóór de operatie
slechts het noodzakelijke onderzoek werd verricht, na 10 jaar nog 44% der geope-
reerden in leven; in een andere kliniek, waar de patiënten vele malen (ook vooronder-
wijs-doeleinden) onderzocht werden, maar 12,2%. Vrijburg.

Primair longcarcinoom kan uitgaan van de bronchiale slijmklieren en van het
alveolair- en bronchiaalepitheel. Het voorkomen ervan is zeldzaam: slechts enkele
gevallen zijn in de veterinaire literatuur bekend geworden. De sectie van een geval
bij een 10 jaar ouden hond waargenomen, wordt door Baumann 3) uitvoeriger
beschreven. Gezwellen kwamen voor in de longen, in de bronchiale- en medias-
tinale lymphklieren, in het mediastinum, in de hartmusculatuur en in de nieren.
Op de pathologisch-anatomische veranderingen wordt dieper ingegaan. De hoofd-
tumor zou meestal binnen in een longkwab voorkomen. Veenendaal.

Wernery vond in een toom van 12 kippen (binnen een jaar) 6 gevallen van
carcinoom van de buikorganen. In de gezwellen vond hij veel eosinophile cellen.
Parasieten werden bij de kippen niet gevonden. Vrijburg.

Tot heden zijn vrijwel alle experimenteel opgewekte carcinomen van het pla-
veiceltype ; het zou heel belangrijk zijn om de daarbij verkregen gegevens ook
aan kliercarcinomen te kunnen toetsen. Kortewf.g i) heeft voor dit doel teerinspui-
tingen in de vagina van de muis verricht.

Volgens de literatuuropgave, zijn spontane uterusgezwellen bij muis en rat zeer
zeldzaam, een zeer welkom gegeven voor een experimenteel onderzoek, omdat
het bij positieve resultaten gemakkelijker conclusies voor het verwekken der ge-
zwellen toelaat.

Uit de literatuur blijkt tevens, dat reeds verschillende onderzoekers (Teut-
schlaender, Badile-Maurigio, Momigliano, Orru en Cioli) in deze richting
hebben gewerkt en dat enkelen voor de rat positieve resultaten hebben verkregen.

Uitgaande van 100 muizen, waarvan 50 van te voren waren gecastreerd, zijn
16 maanden na het begin der proef (die intusschen niet is geëindigd) bij 3 gecas-
treerde muizen carcinomen ontstaan.

Twee der carcinomen hadden zich in de uterushoornen ontwikkeld en waren
histologisch van een gemengd type van klier- en plaveicelcarcinoom, zonder ver-
hoorning. K. meent dit gemengde type aan de physiologische potenties van de
uterusepitheelcellen bij de muis te mogen toeschrijven. Het derde geval had zich
in de omgeving van de portio in de vagina ontwikkeld en bleek een verhoornend
plaveicelcarcinoom te zijn. H. J. M. Hoogland.

Met een tweetal muizenslammen (zilvermuis en zwarte muis), van den bekenden
erfelijkheids-onderzoeker Little uit New-York, heeft Korteweg 2) onderzoekingen
gedaan over de erfelijkheid van kanker ; een vraagstuk dat de laatste jaren vooral
van Amerikaansche zijde wordt bewerkt.

De zilvermuis is een stam die reeds 22 jaar zuiver is geteeld en door maximale
inteelt is ontstaan. Deze stam heeft dus buitengewoon homogene eigenschappen.
Volgens de onderzoekingen van Little hebben de wijfjes een groote neiging tot
spontane gezwelvorming.

De zwarte muis is ook reeds gedurende 10 jaren zuiver gekweekt ; gezwellen
komen bij deze dieren zeer zeldzaam voor.

In de eerste plaats kan K. de ervaring van Little bevestigen, dal bij de zilver-
wijfjes veel gezwellen voorkomen ; dit bleken bijna uitsluitend mamma-carcinomen
te zijn (3 gevallen van lymphosarcoom), waarvan de verdeeling vrijwel gelijkmatig
over de tien mammae is verdeeld. K. vond geen verschil in gezwel-frequentie bij
wijfjes die wel en die geen nesten hebben gehad : hier is een in het oog springend
verschil met Little, die bij de \\ irginalc wijfjes van denzelfden stam veel minder
gezwellen vond ; een verschil dat, gezien de groote homogeniteit van dit ras, op
het oogenblik onverklaarbaar is. Bij de zwarte muis vond K. bij dieren die meer
dan 15 maanden oud waren, bij dc mannetjes (139) geen enkel gezwel en bij de
wijfjes slechts 3, waaronder geen enkel carcinoom.

Opgemerkt dient te worden, dat de zilver- en zwarte muizen ook in andere op-
zichten veel verschillen ; de zilvermuizen zijn levendig en veel vruchtbaarder dan
de zwarte muizen, die traag zijn, met neigen tot sterke vetaanzetting.

K. heeft zich de vraag gesteld: is nu de hooge gezwel-frequentie bij de zilver-
wijfjes het gevolg van een hooge kankerdispositie, of van dysfuncties van bepaalde
organen (bijv. het ovarium), waardoor prikkelings-toestanden van de melkklieren
kunnen ontstaan, die als basis voor de frequente ontwikkeling van een gezwel
fungeeren.

Voor het bestaan van een bepaalde kankerdispositie werd de gevoeligheid dezer
muizen getoetst voor teer en voor enttumoren. Merkwaardig is het resultaat dat
er geen noemenswaard verschil in frequentie der teercarcinomen blijkt te bestaan

tusschen de zilver- en zwarte muizen. Dit komt met de bevindingen van andere
onderzoekers overeen. Hieruit blijkt dus dat van een algemeen verhoogde kanker-
dispositie bij de zilverwijfjes geen sprake is. Ook voor de enttumoren komt K. tot
hetzelfde resultaat, hoewel in het algemeen de gewichten der tumoren bij de
zilvermuizen grooter zijn (vruchtbaarder bodem voor tumorgroei) dan van de
zwarte muizen.

De vraag of prikkelings-toestanden van de borstklier door dysfunctie van het
ovarium worden veroorzaakt, is reeds door verschillende onderzoekers bewerkt,
en wel door castratieproeven. transplantatie van het ovarium en inspuitingen met
ovariaalhormon. Uit de resultaten krijgt men den indruk dat ovariale invloeden
inderdaad een groote beteekenis hebben voor het ontstaan van mammatumoren.
Men vindt n.1. afneming van tumorfrequentie bij gecastreerde wijfjes, vooral wan-
neer dit op jeugdigen leeftijd geschiedt; ontstaan van mammatumoren bij man-
netjes met ovarium-transplantatie (Murray), of bij inspuiting met folliculine
(Lacassagne). Lacassagne geeft hiervoor een tweetal verklaringen :

1. het folliculine brengt de borstklier tot ontwikkeling en daardoor kan de
erfelijke eigenschap voor kanker tot uiting komen.

Zou deze 2e verklaring juist zijn, dan moest er tusschen de zilver- en zwarte
muizen een groot verschil in productie van folliculine bestaan ; wel zijn er ver-
schillen wanneer men het aantal cycli in een bepaald tijdvak vergelijkt, doch niet
zoo sterk als men zou verwachten.

Merkwaardig is de bevinding van Gibson, dat in bepaalde muizenstammen
met hooge tumor-frequentie een vergroote neiging tot congenitale afwijkingen van
de borstklier voorkomt. Ook vond zij o.a. mastitis chronica cystica, waarbij de
tumoren vooral van deze cysteuze gebieden schijnen uit te gaan. Dit is a. h. w.
een schakel tusschen de tumor en het ovarium, omdat bekend is, dat de mastitis
chronica cystica onder invloed van het ovarium ontstaat.

K. werkt met menformon in melk met het voedsel toegediend, omdat hierbij
een regelmatiger werking dan bij subcutane inspuiting is te verwachten. De proeven
op vrouwelijke en mannelijke castraten zijn echter nog niet lang genoeg op gang
om resultaten te kunnen opleveren.

Ditzelfde geldt ook voor kruisingsproeven, ingesteld om de wijze van overbrenging
der kanker-dispositie op jongen na te gaan.

Bovengenoemde onderzoekingen zijn vooral belangrijk voor de carcinoom-
prophylaxis, bijv. door hormonpraeparaten, waardoor bij constitutioneel voorbe-
schikte individuen de oorzaak of aanleiding voor kanker zal kunnen worden op-
geheven event. verminderd.

Na een artikel over ,,de dierenarts en het kankervraagstuk" in het 3e deel van
het Z.-Afrikaansche tijdschrift, behandelt Jackson i) de nieuwere literatuur, waarbij
erfelijkheid, prikkelwerkingen, parasieten en moderne kankertheoriën overzichtelijk
en voorzien van kritische opmerkingen, worden besproken.

Dit artikel leent zich niet voor een referaat, maar kan iederen direnarts worden
aanbevolen, die in korten tijd op de hoogte wil komen van de beteekenis der moderne
kankeronderzoekingen. H. J. M. Hoogland.

Tengevolge van een auto-ongeval is op Corsica overleden onze
collega Henri Christiaan van der Heijde. Het stoffelijk overschot is
op vaderlandschen bodem overgebracht — en op de algemeene begraaf-
plaats te Alkmaar bijgezet.

H. C. van der Heijde, geboren 1 Sept. 1898 te Hem (gem. Ven-
huizen), zoon van den indertijd zeer bekenden oogspecialist te Alkmaar,
kon op een schitterende carrière terugzien, waarvan hij echter het
gcwenschte maatschappelijk succes niet heeft mogen beleven. Hij was
een leerling van Prof. Sluyter, Hugo de Vries en Weber; zijn
studie in de biologie aan de Universiteit te Amsterdam besloot hij
met een proefschrift. Hij verwierf hiermede tevens de gouden medaille
als bekroond antwoord op een prijsvraag.

De nog jonge doctor in de wis- en natuurkunde begaf zich kort na
de demobilisatie naar Amerika, waar hij op de afdeeling voor physiolo-
gie en physiologische chemie der West Virginia University Medical
School te Morgantown (U.S.A.) de leiding van de practische werk-
zaamheden van de studenten op zich nam. Zijn bij uitstek practische
aanleg kwam hier tot volle ontwikkeling; hij wist zich met de meest
primitieve hulpmiddelen te behelpen en vervaardigde desnoods de
benoodigde instrumenten zelf. Zijn teekeningen en berekeningen in
de werkopdrachten aan het technisch personeel kregen later het aan-
zien van ingenieurs-werk.

Drie jaar later was hij werkzaam te Parijs, aan het instituut voor
algemeene physiologie van Prof. Lapicque. In 1923 promoveerde hij
opnieuw aan de Sorbonne op een proefschrift : Quelques phénomènes
vitaux en fonction de la température : A. L\'influence de la température
sur la consommation d\'oxygène par les poissons. B. La relation
entre les changeinents de la température et la grandeur de la chronaxie.

De senaat van de Parijschc Universiteit schonk hem de hoogste lof.
Zijn betoog, dat hij in vloeiend Fransch toelichtte, verwierf algemeene
bewondering. Onderwijl verrijkte hij zijn practische kennis door
o. a. een cursus in de glasblazerij te volgen en zijn talenkennis met
Esperanto te vermeerderen.

Van Parijs uit solliciteerde hij bij Prof. Dekhuyzen voor dc betrek-
king van conservator aan de toenmalige Veeartsenijkundige Hooge-
school. Aan zijn benoeming werd bovendien de voorwaarde gesteld, dat
hij voor dierenarts moest studeeren. Tengevolge van ziekte en overlijden
van genoemden Hoogleeraar werd hem spoedig het onderwijs in de
physiologie en physiologische chemie toevertrouwd. Het beheer van
het Instituut veroorzaakte hem zeer veel overlast en verdriet. Terzelfder-

tijd werd de Veeartsenijkundige Hoogeschool bij de Rijksuniversiteit
te Utrecht ingelijfd. Nadat de histologie en de physiologische chemie
door andere hoogleeraren was overgenomen, leek het lot van de af-
deeling physiologie zeer onzeker. Onder de moeilijkste omstandigheden
werd een Prakticum in de door hem onderwezen vakken ingericht en
bovendien het wetenschappelijk werk niet vergeten, waarvan de meeste
publicaties ook in dit tijdschrift zijn verschenen.

De beslissing omtrent het al of niet voortbestaan van een zelfstandige
afdeeling veterinaire physiologie heeft bijna 5 jaar op zich doen wachten.
Voor iemand als Van der Heijde zeker een te langen termijn, om rustig
zijn beurt af te wachten. Veelmeer was dit voor hem de aanleiding naar
andere mogelijkheden om te zien. Hij is tenslotte vrijwillig heengegaan,
nadat hij in 1926 tot dierenarts was bevorderd.

Van der Heijde gaf gedurende 4 jaren onderwijs in de veterinaire
physiologie resp. physiologische chemie. Voor zijn leerlingen was hij
een zeer gewaardeerd docent ; al degenen van ons die zijn klassieke
colleges bezocht hebben zullen aan hem zeer zeker een dankbare
herinnering bewaren. Hoewel streng, was hij altijd rechtvaardig tegen-
over studenten en medewerkers. Hij hechtte weinig waarde aan doode
feitenkennis, hij eischte echter van zijn leerlingen physiologisch te leeren
denken.

Persoonlijk had ik het voorrecht, hem alle dagen in zijn werk van
dichtbij te mogen gadeslaan. Ik kan niet slechts van zijn enorme werk-
kracht getuigen, maar ook van zijn oprechte vriendschap. Hij was niet
slechts het type van den modern geleerde, maar ook van een volmaakt
„gentleman".

Onze deernis gaat ook uit naar zijn diepbedroefde en zwaar getroffen
echtgenoote, Mevrouw de Weduwe G. van der Heijde—Jonges en
hare kinderen, nog te jeugdig om het zware verlies te beseffen.
Moge haar tot troost en opbeuring strekken, dat collega Van der Heijde
in onzen geest blijft voortleven en wij steeds met bizondere waardeering
aan zijn werk zullen blijven denken.

De secretaris verzoekt den leden der Maatschappij bij aanvrage om formulieren
(keurings-formulieren, ziekte-schade-attesten, en sectieverslagen) voor verzekerings-
doeleinden, deze aan hem te richten hetzij per postwissel hetzij per giro met ver-
melding op de aanvrage van de formulieren, die men wenscht te ontvangen ; bij
aanvrage per giro bij voorkeur alleen onder zijn giro nummer N. 173327. De kosten
zijn 25 cent per pakje van 10 stuks.

De leden worden er aan herinnerd bij gebruik van formulieren voor verzekerings-
doeleinden alleen te gebruiken die formulieren, afkomstig van de Maatschappij voor
Diergeneeskunde. De Secretaris,

Bovengenoemde wet tradt in werking op 1 Januari 1934 ; volgens die wet is de
levering van geneesmiddelen op recept vrij van belasting, terwijl van den inkoop
van geneesmiddelen enz. vrijstelling van belasting kan worden verkregen.

Door de N.V. Kon. Pharm. Fabrieken v.h. Brocades, Stheeman en Pharmacia
te Meppel is aan haar afnemers een circulaire gezonden, waarin zij er op wijst, dat
een dierenarts de voor zijn bedrijf benoodigde grond- en hulpstoffen zonder betaling
van omzetbelasting of bijzonder invoerrecht kan inslaan, mits hij daarvoor aanvraagt
aan den Inspecteur van de Invoerrechten en Accijnzen in zijn gebied een vergunning,
te verleenen krachtens art. 19 dier wet.

Bovengenoemde firma geeft als haar meening aan, dat men niet de benoodigde
grond- en hulpstoffen met name behoeft te noemen, maar kan volstaan met aandui-
ding als : „geneesmiddelen, chemicaliën, verbandstoffen, verpakkings-materiaal
(flesschen, kurken, etiketten enz.)

Is de aangevraagde vergunning verkregen, dan dient men bij het opgeven van
een bestelling gebruik te maken van vastgestelde formulieren, en een tweede exem-
plaar van deze bestelorder direct na ontvangst der goederen te zenden aan den
Inspecteur der Accijnzen.

De firma voegde hierbij een modelformulier voor de aanvrage van de vergunning
en van de bestelorder.

Men is natuurlijk vrij 0111 al dan niet van bovenstaande vergunning gebruik te
maken ; bij niet-gebruikmaking zal men verplicht zijn tot betaling van de vastge-
stelde belasting.

Daar het mij niet bekend is, of andere leveranciers van geneesmiddelen deze
kennisgeving aan hun afnemers gezonden hebben, achtte ik het aangewezen, de
leden der Mij., die bovengenoemde mededeeling niet ontvangen hebben, hiermede
in kennis te stellen.

In het algemeen zal het aangewezen zijn, voor het oogenblik een afwachtende
houding aan te nemen, daar in de meeste gevallen de financieele voordeelen, ver-
bonden aan een aanvraag om ontheffing, niet opwegen tegen de daaraan verbonden
administratieve rompslomp. De Secretaris,

De penningmeester der Maatschappij verzoekt aan de in Nederland wonende
leden der Algemeene afdeeling, ter vermijding van incasso-kosten, hun contributie
over 1934 voor 1 Maart a.s. te willen storten op postgiro N. 1025 van de Twentsche
Bank te Nijmegen (banknummer van de Mij. N. 142).

Na dien datum zal over eventueel nog niet gestorte bedragen per kwitantie worden
beschikt.

De contributie bedraagt ƒ 24.00 ; echter voor de leden die in 1933 of 1934 hun
diploma als dierenarts behaalden, is die bij besluit van liet H. B. voor dat jaar be-
paald op ƒ 15.00. De Penningmeester,

De ingekomen stukken hebben vrijwel alleen betrekking op de agenda voor de
a.s. algemeene vergadering der Maatschappij.

Als nieuwe leden der afdeeling worden aangenomen de collega\'s J. Tees te Heerde
en M. A. J. Verwer te Arnhem, terwijl collega C. J. de Gier als zoodanig heeft
bedankt wegens vertrek naar Rotterdam.

Tot afgevaardigde naar de algemeene vergadering in Utrecht wordt benoemd
collega Dr. K. Reitsma en tot zijn plaatsvervanger collega B. Lok.

Dan wordt de beschrijvingsbrief behandeld en de cursus Post-Universitair
Onderwijs, te houden in den a.s. winter, besproken, hetgeen geruimen tijd in beslag
neemt.

Hierna houdt collega Dr. C. J. A. C. Bol een korte doch zeer interessante voor-
dracht over „Ziekten bij duiven en de behandeling ervan met vaccin" en toont
daarbij duidelijk aan dat hier nog terrein voor den dierenarts braak ligt.

Als leden der afdeeling worden aangenomen de collega\'s S. W. Snijders te Eist,
H. Knigge te Dinxperlo en S. Hofstra te Hasselt (O.) ; collega Dr. C. Brands heeft
als zoodanig bedankt wegens overgang naar de nieuw opgerichte Militaire afdeeling.

Wegens periodiek aftreden van den tegenwoordigen functionaris (J. B. Willemsen)
wordt tot penningmeester benoemd collega G. van Soest te Borculo. De contributie
voor het jaar 1934 wordt vastgesteld op ƒ 26.50 (d. w. z. ƒ 24.— voor de Maatschappij
plus ƒ2.50 voor de afdeeling).

Vervolgens brengt collega Dr. K. Reitsma verslag uit als afgevaardigde naar de
algemeene vergadering der Maatschappij.

Dan komt in bespreking het voorstel omtrent diergeneeskundige ziekenfondsen,
aan de hand van het inlegvel in het Tijdschrift van 1 December j.1. De vergadering
gaat geheel accoord met het Hoofdbestuur.

Hierna bespreekt collega Dr. J. Grashuis diverse voederrantsoenen en, aan de
hand van een serie lantaarnplaatjes verschillende merkwaardige gevallen uit de
varkenspraktijk.

De voorzitter vindt het jammer dat deze medcdeelingen gedaan worden in zoo
beperkten kring en adviseert den spreker een dergelijk onderwerp eens te behandelen
op de Algemeene Vergadering der Maatschappij.

Bij de vrije mededeelingen bespreekt collega Aukema een paar ernstige gevallen
van kopziekte, waarbij elke behandeling faalde ; terwijl collega Gurck inededeeling
doet van een merkwaardig gevat van schurft bij koeien, waardoor ook verscheidene
menschen werden aangetast.

De eerste vergadering in 1934 zal plaats hebben op een Zaterdagmiddag, te
Zutphen. De Secretaris,

Aanwezig 22 leden en 4 gasten. Als leden der afdeeling werden aangenomen de
heeren A. W. Groenwold te Nieuwe Pekela, A. J. Pef.ters te Veendam en S. Loman
te Smilde.

Dr. C..}. G. van der Kamp hield een voordracht getiteld „Wetenschap en Praktijk",
waarin hij de moeilijkheden ontwikkelde welke zich bij de vleeschkeuring voordoen
en de inconsequenties welke daarbij vallen te constateeren.

Het is niet doenlijk, volgens den inleider, een keuringsregulatief vast te stellen
dat in alle voorkomende gevallen als een betrouwbaar recept kan worden voor-
geschreven. Het keuringsregulatief kan niet anders zijn dan een leiddraad. Weten-

schap en economie, hygiëne en economie betwisten elkaar hun eischen en rechten.
Met verschillende voorbeelden, ontleend aan de te nemen maatregelen bij onderzoek
naar het voorkomen ev. aanwezig zijn van cysticercus, echinococcus en tuberculose,
stelde spreker in het licht, dat dikwijls geen positieve uitspraken kunnen worden
gedaan; dat soms maatregelen worden voorgeschreven of toegepast, die praktisch
en economisch niet te verdedigen zijn (b.v. het in schijven snijden van waardevolle
levers om in het centrum van het orgaan misschien een blaas aan te treffen, terwijl
de longen, waarin ook echinococcusblazen worden aangetroffen, achteloos worden
weggeworpen om door honden gegeten en langs dien gastheer gevaarlijk voor den
mensch te worden). Ten opzichte van de keuring op tuberculose heeft de wetenschap
reeds veel uitgewezen dat aan de economie ten goede komt, doch nog dikwijls staat
men voor vraagstukken hoe in bepaalde gevallen gehandeld moet worden, in verband
met de al of niet schadelijkheid van het vleesch van tuberculeuze dieren.

Kan in bepaalde gevallen bloedinfectie volkomen uitgesloten worden ? Zijn de
histologische veranderingen in de schildklieren, zooals Prof. Schornagel aangeeft,
steeds waarneembaar, ook spoedig na een acute infectie, en eischt dit onderzoek
niet een groote mate van routine ? Ter bestrijding der uitwendige besmetting van het
vleesch meende spreker met gerustheid het fiambeeren te kunnen aanbevelen.

Naar aanleiding der voordracht werden nog eenige vragen gesteld en door spreker
beantwoord.

Door het lid J. Anema werd verslag van de algemeene vergadering uitgebracht
en met belangstelling aangehoord.

Ten opzichte van ziekteverzekering voor vee kon de vergadering zich nog geen
gefundeerd oordeel vormen. Behoefte werd gevoeld aan voorlichting op dit gebied
door iemand met deskundige ervaring.

Door verschillende leden werd geklaagd over het optreden van de veeteelt-consu-
lent te Assen, die hier en daar, in strijd soms met de wenschen van landbouworgani-
saties en verdere betrokkenen, aan onderwijzers met lagere landbouwacte cursussen
in varkenskennis zou doen toewijzen, met terzijde stelling der dierenartsen. Meer
actie van het H. B. der Mij. tegen dergelijke misstanden werd wenschelijk geacht

Kort verslag van de Vergadering der Afdeeling Utrecht op Zaterdag
9 December 1933.

Deze vergadering was slecht bezocht, waaraan vermoedelijk het allerwege aan-
wezige, prachtige ijs mede schuld had. Onder de ingezonden stukken waren er enkele,
welke tot een levendige discussie aanleiding gaven.

Zoo kwam allereerst het tarief bij een georganiseerde tuberculose-bestrijding ter sprake.
Indertijd had de afdeeling een tarief van ƒ 1.— per dier vastgesteld ; praktisch werd
echter weinig in de provincie Utrecht aan tuberculosebestrijding gedaan. In verband
met de overneming door de Crisis-Rundvee-Centrale van tuberculeuze runderen
heeft zich nu in de provincie Utrecht een Provinciale Vereeniging tot Bestrijding der
Tuberculose gevormd en deze vereeniging stelde pogingen in het werk om het
tarief verlaagd te krijgen.

Na zeer veel discussie, waarbij het vraagstuk van alle zijden belicht werd, werd
tenslotte besloten tot het instellen van een Commissie, bestaande uit de lfeeren Beijers,
Schoenmaker en Karsemeijer, welke commissie namens de afdeeling verdere
onderhandelingen met bovengenoemde vereeniging zou voeren. De afdeeling nam
als minimumtarief aan 90 cent per dier, met deze restrictie, dat 75 cent per dier zal
worden gevraagd als er minder dan 20 % reactiedieren zijn in den te onderzoeken
veestapel. Verder werd aan de commissie verzocht het maken van eenige bindende
besluiten in studie te nemen.

Het tweede, voor de practici belangrijke, onderwerp was het vraagstuk der zieken-
fondsen. Ook aan deze kwestie werden vele beschouwingen gewijd. In verband met
het feit, dat zoo mogelijk in de e.k. afdeelingsvergadering in Januari 1934 een bin-

De aandacht zij hier gevestigd op een 4-tal nieuwe uitvoeringsbesluiten, welke kort-
geleden zijn afgekondigd; t.w. het Crisis-Varkensbesluit 1933 (Stbl. 531) van 24
Oct., de Crisis-Varkensbeschikkingen 1 en 2 van 11 December en de Crisis-Huis-
slachtingsbeschikking 1933, waardoor het Crisis-Varkensbesluit 1932, de Crisis-
Varkensbeschikkingen 1932 en een geheele serie beschikkingen, voortvloeiende uit
de Crisis-Varkenswet, zijn ingetrokken.

Eenige der belangrijkste artikelen uit bovengenoemde nieuwe besluiten wil ik
hier even mededeelen.

Allereerst bepaalt art. j van het Crisis-Varkensbesluit 1933, dat het in voorraad
hebben of verhandelen van varkens slechts is toegestaan aan een of meer door den
Minister aan te wijzen crisis-organisaties en aan hem, die als georganiseerde is aan-
gesloten bij deze organisaties. Varkenshandelaren zijn dus verplicht lid te worden
van derg. organisaties, willen zij handelen in varkens.

Art. ff schrijft voor, dat niet alleen het in voorraad hebben, vervoeren, verhandelen
en afleveren van ongemerkte varkens boven een bepaald gewicht verboden is, doch
ook het slachten, terwijl deze varkens tevens in eigendom moeten toebehooren aan een
der in art. 5 bedoelde georganiseerden.

De regeling der huisslachtingen heeft een verandering ondergaan. Het slachten van
varkens voor huisslachting is nu slechts toegestaan, nadat degene, die wil slachten,
van zijn voornemen daartoe overeenkomstig art. 6a der Vleeschkeuringswet heeft
kennisgegeven en een schriftelijke bevestiging van die kennisgeving heeft ontvangen,
(art. 11).

Iemand, die nu slacht zonder deze aangifte te doen, is nu niet alleen strafbaar
volgens de V.lwet, maar ook krachtens de Crisis-Varkenswet.

Art. 12 bepaalt verder, dat varkens, bestemd voor ongekeurde huisslachtingen,
na slachting niet in voorraad mogen worden gehouden, verdeeld, of op andere wijze
bewerkt, noch verwijderd van de plaats, waar zij geslacht zijn, dan na overlegging
van een bewijs van aangifte, weging en betaling. De minister kan van deze bepalingen
vrijstelling verleencn.

Was er dus bij de oude regeling een verbod tot het slachten van ongekeurde huis-
slachtingen zonder machtiging, thans is men verplicht voor alle te slachten varkens
te betalen, behoudens vrijstelling.

Volgens art. 5 van de Crisis-Huisslachtingsbeschikking kan een slager geen vrij-
stelling krijgen, echter ook niet het hoofd van een gezin, waarvan één der leden of
één der inwonenden in het slagersbedrijf werkzaam is.

dend besluit zal worden voorgesteld, werd besloten, in een rondschrijven aan alle
leden nog eens de aandacht op dit vraagstuk te vestigen en tevens inlichtingen te
verzoeken over de 3 volgende punten :

Tot afgevaardigde in het Hoofdbestuur werd in de tijdelijke vacature, ontstaan
door de benoeming van Prof. Krediet tot Voorzitter der Maatschappij, benoemd
Collega ten Thije.

Zeer belangrijk is het bepaalde in art. 14. Varkensvleesch, afkomstig van gekeurde
varkens, waarvoor vrijstelling is verleend, mag slechts in voorraad worden gehouden
door dengene, ten name van wien de vrijstelling is verleend, ter plaatse waar de
slachting is geschied of in het perceel bewoond door den aanvrager, en indien het voor-
zien is van een bijzonder stempel. Vleesch, gemerkt mei dit bijzondere stempel, mag niet worden
verhandeld. Ingevolge art. 9 van de Crisis-Varkensbeschikking 1933. L moet dit bij-
zondere merk aangebracht zijn over de vleeschkeuringsstempels.

Van veel belang is verder nog het bepaalde in art. 10 van de Crisis-Varkensbe-
schikking 1933. I. Daarin staat n.1. vermeld, dat de keuringsdiensten en de crisis-
organisaties, welke verantwoording moeten doen van de door hen als vertegen-
woordigers van het Fonds ontvangen gelden, niet alleen yerplicht zijn wekelijks
aan de C. V. C. een schrijftelijke opgave te doen, bevattende de door hen in voor-
melde hoedanigheid ontvangen gelden en gedane uitgaven, maar van alle door hen
ontvangen gelden in 2 voud een kwijtingsbewijs moeten opmaken, waarvan het oorspronkelijke
exemplaar moet worden overhandigd aan dengene, van wien de gelden zijn ont-
vangen, terwijl het 2de exemplaar te allen tijde moet kunnen worden overgelegd
aan de ambetanren van den Crisis-Accountantsdienst, met dien verstande, dat daarvan
kan worden afgeweken onder goedkeuring van den Crisis-Accountantsdienst.

Evenals in andere landen geven ook in Duttschland de huisslachtingen aan-
leiding tot veel fraude en oneerlijke concurrentie. Teneinde dit tegen te gaan heeft
de regeering aldaar verschillende bepalingen en voorschriften afgekondigd, waardoor
dergelijke handelingen bemoeilijkt of onmogelijk zouden worden. De „Vee- en
Vleeschhandel" van 8 December geeft daarover in haar rubriek „Van over de
grenzen" het volgende :

Van elke huisslachting moet, onder vermelding van de plaats, waar deze zal ge-
schieden, acht dagen vooraf aan de politie kennis worden gegeven. Van overheids-
wege wordt dan dadelijk onderzocht, of er uit een hygiënisch oogpunt bezwaren
bestaan, niet alleen tegen de uitponderij, maar ook, afgezien nog daarvan, tegen de
huisslachting zelve. Vooral zal er dan scherp op gelet worden, dat het vleesch vol-
doende tegen verontreiniging beschermd zal zijn. Zoo is b.v. het slachten op een
niet geheel afgesloten deel verboden. Het ter koeling opgehangen vleesch moet
beveiligd zijn tegen honden, katten, kippen en stallucht. Het uitsnijden en afleveren
van het vleesch moet geschieden in een helder verlichte en zuivere lokaliteit, op een
grondig met heet sodawater gereinigde tafel. Messen, zagen, weegschalen, enz. moe-
ten aan de „beroepsmatige" eischen voldoen, evenals de toebereidingslokalen voor
worst en vleeschwaren.

Het gebruiken van huishoudwaschketels voor het koken van vleesch en worst is
verboden. Wanneer er over het al of niet toelaatbare van een huisslachtplaats twijfel
ontstaat, moet dadelijk de districtsveearts gewaarschuwd worden en zoodra het
vaststaat, dat zulk een slachtplaats niet aan alle eischen voldoet, moet de huisslach-
ting onmiddellijk in naam van den Landraad verboden worden. Dit zelfde geldt
ook voor de gereedschappen en alle verdere voorschriften. Het recht van huisslach-
ting is verder beperkt tot 3 zelfgemeste varkens of 2 zelfgemcste runderen per winter;
zoodra een boer méér dan dit aantal wil slachten, valt hij in de categorie beroeps-
slachtingen en moet daarvoor dan voldoen aan alle eischen en plichten, die den be-
roepsslager opgelegd zijn.

Opschrift „Paardevleesch" niet noodig bij verkoop van gerookt paarde-
vleesch.

De kantonrechter te Rotterdam heeft kort geleden, blijkens een mededeeling in
de „N. R. Ct." een slager, wien ten laste was gelegd, dat hij in een van zijn filialen
een stuk gerookt paardevleesch voorhanden had gehad, terwijl niet onmiddellijk
boven de buitendeur, welke toegang gaf tot dien winkel, noch op het venster van
dien winkel, in duidelijke, voor het publiek zichtbare letters, het opschrift „Paarde-
vleesch" aanwezig was, ontslagen van alle rechtsvervolging.

aanbrengen, daar het publiek dan ten onrechte den indruk zou gekregen hebben,
dat er versch paardevleesch zou worden verkocht en zijn zaak als een tweede raigs
zaak zou gaan beschouwen.

De kantonrechter overwoog in zijn vonnis, dat de gemeentelijke wetgever te
Rotterdam bij het vaststellen van de gemeente-verordening, waarbij de verkoop vm
paardevleesch nader werd geregeld, het woord paardevleesch in zoo enge beteek>
nis heeft gebruikt, dat daaronder niet valt verduurzaamd, dus ook niet gerockt
paardevleesch.

Ook de uitdrukking „Buitenlandsch vleesch", voorkomende in art. i dier ver-
ordening, wordt in zoo\'n engen zin opgevat, dat daaronder niet valt buitenlandsih
vleesch, dat verduurzaamd is. Algemeen neemt men toch aan, dat men in comesi-
bleswinkels corned-beaf, enz. mag verkoopen, zonder dat die winkel voldoet am
den eisch in genoemd artikel gesteld.

In de Leeuwarder Courant van 30 Dec. j.1. werd in het verslag van een raad-
vergadering te Ferwerderadeel o.m. het volgende medegedeeld omtrent dtn
keuringsdienst aldaar :

„Van collega Feddema te Ferwerd was een bericht binnengekomen dat do>r
hem, wegens gezondheidsredenen, met ingang van 1 Februari 1934 eervol ontshg
werd gevraagd als gemeente-veearts en als keuringsveearts-hoofd van dienst. l)e
raad besloot, overeenkomstig het voorstel van B. en W„ dit ontslag met ingaig
van genoemden datum eervol te verleenen.

In verband met dit besluit stelde de meerderheid van het dagelijksch bestuur
voor, voor de opengevallen functie van keuringsveearts sollicitanten op te roepen
op een jaarwedde van ƒ 1250.— en van gemeenteveearts op een jaarwedde vtn
ƒ 100.—. Tevens ligt het in de bedoeling, dat, bij ongesteldheid of ontstenteLis
van den hulpkeurmeester, de keuringsveearts verplicht kan worden tot waarneming
der werkzaamheden van den hulpkeurmeester, zonder aanspraak te kunnen maken
op vergoeding.

Wethouder Reitsma, vormende de minderheid in het college van B. en W„
verklaarde met het voorstel van de meerderheid van B. en W. accoord te kunnen
gaan, doch wat betreft de jaarwedde van den nieuwen functionaris, stelde sprek\'r
voor deze te bepalen op ƒ 1000.—.

Tot zoover het bericht. Er zal dus een oproeping komen. Naar ik bij informatie ver-
nam, was het salaris f 2000.—. Verder zijn er 4 noodslachtplaatsen en mag de functionaris
per jaar op 4000 a 5000 K.M. vervoeronkosten rekenen, welke hij uit zijn salaris moet be-
kostigen. Bovendien mag hij ook nog gratis den hulpkeurmeester vervangen.

Uit het bovenstaande blijkt wel in hoe goede handen bij de raadsleden de be-
langen van den keuringsveearts zijn ! !

Bij de behandeling van de gemeentebegrooting van Delft werd door één der
raadsleden aangedrongen op den bouw van een abattoir, aangezien daaraan geen
financieel risico was verbtmden. De betrokken wethouder antwoordde in dezen tijd
niet met een voorstel tot abattoirbouw, hetwelk een half millioen zou kosten, te
durven komen. Als de kosten niet veel lager worden, kan z. i. daaraan voorloopig
niet worden gedacht.

Een voorstel van B. en W. van Groningen tot uitbreiding van het aantal keurings-
veeartsen met een derden functionaris werd met 18 tegen 15 stemmen aangenomen.

Gedep. Staten van Zuid-Holland hadden het gemeentebestuur van Lopik ge-
vraagd of er geen aanleiding bestond om, wat den vleeschkeuringsdienst betreft, in
plaats van een combinatie der drie gemeenten Lopik, Jaarsveld en Willige Langerak
met een keuringsveearts-practicus, te komen tot een combinatie van den kring

Lopik met den kring Oudewater en de gemeenten Benschop, Hoenkoop en Pols-
broek, met een vol-ambtenaar als hoofd van dienst. De raad vereenigde zich met
het afwijzend advies van B. en \\\\\\, aangezien noch uit een financieel oogpunt,
noch, ook volgens den betrokken Inspecteur, uit een veterinair-hygiënisch oogpunt
tegen den thans bestaanden dienst bezwaren waren aan te voeren. de G.

Besloten is, ditmaal ten gerieve van de leden der afd. Utrecht, de Klinische
Avond te verbinden aan de afdeelingsvergadering. Op Zatardag 27 Januari vangt
des middags- te 2 uur deze vergadering aan. De huishoudelijke zaken zullen wel
te ± half vier zijn afgeloopen, waarna Prof. C. F. van Oijen een voordracht
zal houden over: Bestrijding der Abortus-Bang-Infectie bij het rund.

Met de discussie mede zal deze lezing ongeveer uur in beslag nemen.
Van 5—7 kunnen de bezoekers dan in de stad gaan eten, waarna te precies
7 uur Prof. v. d. Kaay een demonstratie door middel van enkele lichtbeelden
zal geven van de hormonale zwangerschapsdiagnose bij het paard. Vervolgens zal hij
casuistisclie mededeelingen uit de verloskundige praktijk doen, over :

Daarna zal Dr. Jansen een korte mededeeling doen over tuberculose bij eenden
en zullen de H.H. Dr. Nieschui.z en Bos een eveneens korte demonstratie geven
van weefelculturen en trichomoniasis van duiven.

Vermoedelijk is met een en ander de avond wèl gevuld. Zoo niet en krijgen
de heeren niet des Güten zu viel, dan zullen collega ten Thije en eerst-onder-
geteekende nog enkele, zich aan de praktijk aanpassende, mededeelingen doen.

De vergadering heeft plaats des namiddags in de collegezaal van het Zoötech-
nisch Instituut, des avonds in die van het Anatomisch Instituut. Alle belang-
stellende collega\'s uit het land zijn van half vier af van harte welkom.

Prijscourant 1934. N.V. Koninkl. Pharmaceut. Fabrieken (voorheen
Brocades-Steehman & Pharmacia).

Wij ontvingen de nieuwe, uitgebreide en van vele afbeeldingen voorziene prijs-
couranten van Chemische en Pharmaceutische producten, Geneesmiddelen, Specia-
lités, Laboratorium- en Apotheekbenoodigdheden, Verband- en Verpleging-
artikelen, Instrumenten, enz.

Verhuisd : Dr. J. G. C. van Vloten, Kapt. Paardenarts van Ede naar Utrecht
van Alphenstraat 8.

W. A. de Haan, gevestigd te Bergambacht (Z.H,). tel. 57, giro 57889.
Overleden: C. Roodzant te Alkmaar.

J. B. Buursma, De invloed van de rundveeteeltselectie volgens een puntenschaal
op het aantai punten door de dochters behaald bij de stamboekkeuring. Soesterberg,
Ned. Genet. Ver., 1933.

G. A. Rademaker, Nephelometrisch serumonderzoek. Utrecht, Kemink & Zoor,
1933. 8°. V 80 biz. m. afb. tusschen tekst. f 1.75

L. Polak Daniëls, Tuberculose. De moderne opvattingen dezer infectiezieku
in verband met hare bestrijding. Amsterdam, Uitg.-Mij. Kosmos, 1933. Kl. 8 .
72 blz. f 0.9;

Gezondheidsbibliotheek. Onder leiding van F. J. J. Buytendijk.
J. C. de Ruyter de Wildt, Haringmeel bij het mesten van varkens. I. \'s Graven-
hage, Alg. Landsdrukkerij, 1933. 8°. 34 blz. m. tab. en i graf. voorst.
I. Haringmeel contra diermeel.
Verslagen van landbouwk. onderzoekingen. 39 C.

G. Borrelli, Compendio di diagnostica ginecologica bovina. Spoltore, Casoli,
1933- ⁸°- 248 p. Lire 25.—

E. Brumpt et M. Neveu-Lemaire, Travaux pratiques de parasitologic. 2e éd.
Paris. 1933. 8°. 308 p. av. 203 fig. fr. 30.—

A. Calmette, A. Boquet et L. Nègre, Manuel technique de microbiologie et
sérologie. 3e éd. Paris. 1933. 8°. 760 p. av. 27 fig., 3 pl. en coul. fr. 60.—

M. H. Fohrman and R. R. Graves, Analysis of the advanced registry records of
611 daughters of 51 Ayrshire sires. Washington, Government Printing Office, 1933.
8°. 59 P- ^w- ⁶ fig-

S. Burr and D. M. Turner, British economic grasses. Their identification by the
leaf anatomy. London, Arnold, 1933. 4°. W. ill. Sh. 10.6

A. T. Cameron, Recent advances in endocrinology. London, Churchill, 1933.
8°. VII 365 p. Sh. 15.—

Our friend the Dachshund. Ed. by R. Johns. London, Methuen, 1933. 8°. VIII 88 p.

Johns \'dog hook, the Rowland. London, Methuen, 1933. 8°. VIII 103 p. w. 31 ill.

A. C. Dixf.y, The lion dog of Peking. New ed. London, P. Davies, 1933. 4°. 245
p. w. ill. Sh. 5.—

R. N. Dixey and M. Messer, Open air dairying. A survey of farms using milking
bails in 1932. London, Clarendon Press, 1933. 8°. Sh. 2.6

S. R. Cajal, Histology. Transi, from the Spanish by M. Fernan-Nunez. Baltimore,
Williams and Wilkins, 1933. 8°. 700 p. w. ill. $ 8.—

W. L. Mc Atee, Protecting poultry from predacious birds. Washington, Govern-
ment Printing Office, 1933. 8°. W. ill.

Ph. A. Wright, Testing milk and cream. Washington, Government Printing
Office, 1933. 8°. 16°. 42 p. w. ill. and diagr.

The eradication of bovine tuberculosis. London, H. M. Stationery Office, 1933. 8°.
Medical research council. Spec. rep. ser. No. 184.

R. H. Edelmann, Text-book of meat hygiene with spec, consideration of ante-
mortem and postmortem inspection of food-producing animals. 6th ed. by J. R.
Möhler and A. Eichhorn. Philadelphia, Lea and Febiger, 1933. 8°. 474 p. w. ill. $ 5.50\'
Feeding value for milk production of pasture grasses when grazed, when fed green
and when fed as hay or silage. By R. R. Graves a. o. Washington, Government Printing
Office, 1933. 8°. 47 p. w. ill.

W. W. C. Topley, Outline of immunity. Baltimore, Williams and Wilkins, 1933.
8°. 432 p. w. ill. $ 6.—

Th. L. Stedman, Practical medical dictionary. 12th ed. Baltimore, Williams and
Wilkins, 1933. 4°. 1266 p. w. ill. ? 7.50

Jahrbuch über neuere Erfahrungen auf dem Gebiete der Weidewirtschaft und des
Eutterbaues. Hrsg. von F. Falke und R. Geilh. Jg. 11. (Erg-Bd). Hannover, M. und
H. Schaper, 1933. Gr. 8°. 159 S. m. 15 Abb. M. g.—

A. Köppe, Die wichtigsten Blutlinien des ostfriesischen schwarzbunten und
rotbunten Rindes. 3te Aufl. Hannover, M. und H. Schaper, 1933. Gr. 8°. 267 S. m.
44 Abb. und 45 Ahnentaf. M. 12.—

H. Schlossmann, Der Stoffaustausch zwischen Mutter und Frucht durch die
Placenta. München, J. F. Bergmann, 1933. 8°. IV 73 S. m. 8 Abb. M. 6.60
Erweiterte Sonderausg. aus: „Ergebnisse der Physiologie." Bd. 34.
H. Clausen, Die Futterverwertung der Milchkühe bei verschiedener Ernährung
und Leistung. Hannover, M. und H. Schaper, 1933. Gr. 8°. 61 S. M. 3.—

E. Emrich, Historisch-kritische Studie über die Entstehung „Schleimiger Milch".
München, Selbstverlag, 1933. 8°. M. 2.50

H. Schwindt, Was ist verboten? Der Gesetzgeber in der Wurstküche des Flei-
schers. Berlin, Verlag der Fleischer-Verbandszeitung, 1933. 8°. 31 S.

K. Molnar, Vom Kleinstall zur Hühnerfarm. Eine Anleitung zum Selbstbau
von Hühnerställen. Wien, Anzengruber-Verlag, 1933. Gr. 8°. 72 S. m. Abb. M. 1.50
Ostpreussisches Herdbuch. Hrsg. im Auftrag der Herdbuch-Gesellschaft zur Ver-
besserung des in Ostpreussen gezüchteten Holländer Rindviehs von J. Peters. Bd. 45.
Berlin, P. Parey, 1933. 4°.

F. Honcamp, Vom Holz zum Kohlehydrat und Eiweiss für Futterzwecke. Rostock,
C. Hinstorffs Verlag, 1933.

M. Müller, Die Zwecklosigkeit der Sterilisation des Fleisches tuberkulöser
Schlachltiere. Zugl. eine Rechtfertigung der im gleichen Sinne abgegebenen Erklä-
rung R. Kochs auf dem Londoner Tuberkulose-Kongress 1901. Kirchhain, Brücke-
Verlag Schmersow, 1933. 8°. 72 S. M. 2.—

Gatermann\'s landwirtschaftlicher Schreib- und Taschenkalender für Tierzüchter.
Jg. 13. 1934. Bearb. : E. Meyer. Hannover, M. und H. Schaper, 1933.

Schmidt, Ueber die Leistungseigenschaften verschiedener Schweinerassen. Berlin,
Deutsche Landwirtsc,hafts-Gcs., 1933. 8°. M. 1.50

B. Sjollema, Stoffwechselstörungen des Rindes. Hannover, M. und H. Schaper,
1933. 8°. M. 6.10

R. Edelmann, Johnes Trichinenschauer. Leitfaden für den Unterricht in der
Trichinenschau. . . . I3te Aufl. Berlin, P. Parey, 1933. 8°. 120 S. m. 81 Textabb.

Ergebnisse der Hygiene, Bakteriologie, Immunitätsforschung und experimentellen
Therapie. Fortsetzung der Jahresberichte über die Ergebnisse der Immunitäts-
forschung. Hrsg. von \\V. Weichardt. Bd. 14. Berlin, J. Springer, 1933. 4°. 655 S. m.
19 Abb. M. 88.—

G. Herzberc, Der Nahrungsmittelchemikcr und seine Tätigkeit. 6te Aufl. Stutt-
gart, Franckh, 1933. 8°. 76 S. m. 20 Abb. M. 2.25

Cochelin, De la persistance du canal de l\'ouraque. Thèse de Toulouse. 1933.
Ivanoff, La fourbure chronique du cheval. Thèse de Toulouse. 1933.
Saint-Martin, Contribution à l\'étude de l\'ictère des muletons. Thèse de Tou-
louse. 1933.

Bukantis, Prophylaxie sanitaire des maladies contagieuses des animaux domesti-
ques en Lithuanie. Thèse de Toulouse. 1933.

Gavenas, Inspection des viandes et des products alimentaires d\'origine animale en
Lithuanie. Contrôle légal. Réglementation. Thèse de Toulouse. 1933.

Laborde, Des dyspepsies d\'origine hépatique chez le chien. Thèse de Toulouse.
\'933-

Bruno, Le camphre dans le traitement des cardiopathies et des maladies internes.
Thèse de Toulouse. 1933.

H. A. Krebs, Untersuchungen über den Stoffwechsel der Aminosäuren im Tier-
körper. Habilitationsschrift Freiburg. 1933.

K. van de Loo, Untersuchungen über das antagonistische Verhalten von Coli-
bazillen gegenüber Typhusbazillen. Inaug.-Diss. Münster. 1933.

H. Michels, Maul- und Klauenseuche bei Menschen. Inaug.-Diss. Freiburg i. Br.
1933-

G. Schöne, Ueber den Stoffwechsel des Warmblüterherzens. Habilitationsschrift
Würzburg. 1933.

R. Thauer, Die Wirkung von Nierenpresssäften und Extrakten auf den Blutdruck
von Versuchstieren. Inaug.-Diss. Frankfurt. 1933.

A. Wittern, Beiträge zur Kenntnis der Mikrobakterien Orla-Jensen. Inaug.-
Diss. Kiel. 1933.

J. Fischer, Ueber den Nabel des Kalbes sowie einiger anderer Haustiere mit
bes. Berücksichtigung seines Verhaltens bei der Geburt. Inaug.-Diss. Bern. 1932.

A. Lembke, Biologische Untersuchungen über Sauermilchquarg mit bes. Berück-
sichtigung der Oosporagruppe. Die proteolytischen Enzyme verschiedener Oospo-
raarten. Inaug.-Diss. Kiel. 1933.

R. Hundsdörfer, Untersuchungen über Milch- und Milchfettvererbung in einer
schwedischen Fjällviehherde. Inaug.-Diss. Berlin. 1933.

H. E. Ziegler, Die Molkereigenossenschaften Lettlands. Inaug.-Diss. Berlin. 1933.

W. Brehmer, Untersuchungen über das Wachtstum von Streptokokken und Pneu-
mokokken im Meerschweinchen-, Kaninchen-, Mäuse-, Hammel- und Mcnschen-
blut nach der Kapillarmethode von Wright. Inaug.-Diss. Leipzig. 1933.

A. Glaus, Untersuchungen über den Schneidezahnwechsel beim schweizerischen
Braunvieh zum Zwecke der Altersbestimmung. Inaug.-Diss. Zürich. 1932.

G. Schulze, Ueber die Beeinflussung des Blutbildes der infektiösen Anämie der
Pferde durch die subkutane und intravenöse Injektion von H 8-Merck. Inaug.-
Diss. Hannover. 1932.

G. Krockert, Lassen sich morphol., anat. und histol. Veränderungen an der
Schilddrüse, der Hypophyse und der Thymus von Mastschweinen (veredeltes Land-
schwein: Eber- Berkshire- Sau) nachweisen, denen teils testes sicc. pulv., teils Ovaria
sicc. pulv. (ohne corpus luteum, jedoch mit viel Follikelflüssigkeit), teils getrocknete
Thymusdrüse verabreicht wurden? Inaug.-Diss. Leipzig. 1933.

L. Schwöb, Ueber den Gesamteiweissgehalt und das Albumin-Globulinver-
hältnis in normalen und pathologischen Pferde-, Rinder- und Kälberseren. Inaug.-
Diss. Zürich. 1932.

L. Thévenoz, Recherches sur les sarcosporides chez les bovidés en Suisse. Thèse
de Berne. 1932.

J. Kühne, Die Bewertungskarte als Hilfsmittel der Exterieurbeurteilung des
Rindes in den europäischen Zuchtgebieten. Inaug.-Diss. Hannover. 1932.

J. Kopps, Vergl. Untersuchungen über die mikroskopische und kulturelle Metho-
dik zur Ermittlung pathol. Viertel-, Einzel- und Gesamtgemelke mit bes. Berück-
sichtigung verschiedener Färbemethoden. Inaug.-Diss. Hannover. 1932.

In de inhoudsopgave 1933 ontbreekt één verwijzing naar de bladzijden bij
Bibliografie", n.1. blz. 1187.

Het Dagelijksch Bestuur deelt den leden der Maatschappij voor
Diergeneeskunde het onderstaande mede :

In verband met verschillende omstandigheden kan de Directeur van
den Veeartsenijkundigen Dienst, Prof. Dr. Berger, althans voor de
compagne 1933—\'34, niet meer bevorderen, dat nog op te richten
vereenigingen tot bestrijding der tuberculose onder het rundvee, door
het Rijk als zoodanig worden erkend. Hoe of de stand van zaken zal
zijn in den herfst van 1934 (campagne 1934—\'35) valt nog met geen
mogelijkheid te voorspellen.

Dit alles neemt niet weg, dat vereenigingen, die worden opgericht
en uit wier reglement en instructie blijkt en waaromtrent overigens de
zekerheid bestaat, dat zij de bestrijding op inderdaad rationeele wijze
willen ter hand nemen, ook in de verdere toekomst, door de Crisis-
Rundveecentrale als bestrijdingsorganisatie kunnen worden erkend,
waardoor de leden-deelnemers van zulk een vereeniging kunnen profi-
teeren van de gunstige bepalingen, betreffende de levering van reactie-
dieren en open lijders aan genoemde Centrale.

De vereenigingen moeten hunne erkenning, onder overlegging van
het reglement en de instructie van den dierenarts, aan de C. R. C.
aanvragen.

Het verschil tusschen eene door het Rijk erkende vereeniging en
eene niet door het Rijk, doch wel door de C. R. C. erkende, beperkt
zich dan vrijwel tot het feit, dat eerstgenoemde van de zijde van het
Rijk een tegemoetkoming ontvangt in de kosten van onderzoek van
ƒ0.50 per rund en per jaar en laatstbedoelde niet, waardoor de kosten
der bestrijding voor de betrokken veehouders in het laatste geval
f 0.50 per rund en per jaar hooger worden.

De wijze van overname der f. B. runderen door de C. R. C. is echter
dermate gunstig, dat deze meerdere kosten (voor b.v. een stal van
40 stuks /\'20.—), hoegenaamd geen beletsel kunnen vormen om tot
het cprichten van een vereeniging op rationeelen grondslag over te
gaan.

De enorme uitbreiding, die de T.B.-bestrijding, voornamelijk dank
zij de voordeelen, die de Crisis-Rundveecentrale biedt, ondergaat,
hebben bijzondere maatregelen noodzakelijk gemaakt. Niet alleen,
dat de dierenartsen in den lande bij het bureau voor plaatsvervanging,
alle hulp, die in den vorm van pas afgestudeerden aanwezig was, in
beslag hebben genomen, maar ook Indische collega\'s, die met verlof
hier te lande zijn, hebben zich bereid verklaard assistentie te verleenen.
Ook de Faculteit voor Diergeneeskunde heeft bijzondere maatregelen

genomen om, zoo het noodzakelijk is, 5de jaarsstudenten onder bijzondere
voorwaarden af te staan. Het geheele vétérinaire corps is dus in actie.

Dat deze bestrijding in de tegenwoordige tijdsomstandigheden niet
in alle opzichten op de bestaande voorwaarden op steun van Rijks-
wege zou kunnen rekenen, viel te voorzien. Dank zij de buitengewone
medewerking, die Prof. Berger als Directeur van den Veeartsenijkun-
digen Dienst en de heer Tromp van Holst, voorzitter van de Crisis-
Rundveecentrale in dezen hebben betoond, kan de bestrijding door-
gaan. Dit is voor de dierenartsen een kwestie van enorme beteekenis,
die volle waardeering verdient en waarvoor gaarne grooten dank
wordt gebracht.

De kwestie, waarop het dus neerkomt is deze, dat bij de bestrijding
met Rijkssteun de betaling geschiedt op de wijze als tot nu toe steeds
het geval geweest is, terwijl bij bestrijding door vereenigingen, erkend
door de C. R. C., de veehouders alles betalen. De prijzen, die de C. R. C.
bij de overname van open lijders biedt, rechtvaardigen dit volkomen.

Het Dagelijksch Bestuur der Maatschappij voor Diergeneeskunde
stelt zich op het standpunt, dat het hiervoor geldende tarief niet lager
mag zijn dan 90 cent per dier, waaronder de levering der tuberculine
begrepen is. Het dringt er bij de collega\'s ernstig op aan, niet onder
dezen prijs te werken. Mochten er, niettegenstaande dit verzoek, toch
nog collega\'s zijn, die hiervan afwijken, dan zal overwogen moeten
worden, welke maatregelen er noodig zijn om zulke collega\'s op den
goeden weg terug te brengen.

Het Dagelijksch Bestuur mag een desorganisatie der bestrijding en
een slechte uitvoering der maatregelen, die van een mindere betaling
noodzakelijk het gevolg zijn, niet tolereeren. Het verwacht daarentegen,
dat, waar van alle zijden thans getracht wordt een ernstige en doel-
treffende aanval op de T. B. onder de runderen te doen, de vétéri-
nairen het hun toevertrouwde, voorname aandeel in de bestrijding,
in alle opzichten correct zullen uitvoeren.

Waar het den laatsten tijd veelvuldig voorkomt, dat dierenartsen op
verzoek van de Crisis-Rundveecentrale den leeftijd van ongeboren
vruchten hebben vast te stellen, heeft het Dagelijksch Bestuur der
Maatschappij voor Diergeneeskunde gemeend hiervoor een leidraad
ter kennis der leden te moeten brengen, welke leidraad in dank van
het Instituut voor verloskunde ontvangen is.

Einde iste maand : Chorion zonder vlokken; aanleg der extremi-
lengte ± 8—9 m.m. teiten te zien.

Einde 2de maand : Borst- en buikholte gesloten; extremiteiten
lengte ^ 7—8 c.m. volledig ontwikkeld; eerste aanleg der hoorn-

klauwen. Scrotum te herkennen. Chorion: troe-
bele ovale plaatsen (begin cotyledonen).

Scrotum aanwezig. Cotyledonen ongeveer met
een doorsnede van 2 c.m. Geen pigmentatie.
Plooien in het oor duidelijk. Aan de lippen
enkele papillen, voorloopers der tastbaren,
zichtbaar.

Uit de Kliniek voor Verloskunde en Gynaecologie der Veterinaire Faculteit
der Rijks-Universiteit te Utrecht. Directeur Prof. Dr. F. C. v. d. Kaay.

CASUISTISCHE MEDEDEELINGEN UIT DE KLINIEK VOOR
VETERINAIRE VERLOSKUNDE EN GYNAECOLOGIE

Met perosomus elumbus wordt een monstrum aangeduid, waarbij
de lenden-, kruis- en staartwervels ontbreken. De bekkenbeenderen,
hoewel geringer ontwikkeld, zijn aanwezig en worden door een bind-
weefselstreng met de rugwervels verbonden. De spieren van het geheele
achterstel zijn veel minder ontwikkeld dan bij normale vruchten,
de gewrichten der achterbeenen zijn onbeweeglijk; het voorstel is soms
sterker dan normaal ontwikkeld.

Veel komt deze misvorming niet voor, maar in den loop der laatste
vier jaren hebben wij toch vijf gevallen waargenomen, waarbij wij
verloskundige hulp moesten verleenen.

Bij een vaars, die reeds enkele uren aan het kalven was, verschenen
geen deelen van de vrucht in de vulva. Vaginaal onderzoek leerde ons,
dat zich geen deelen van de vrucht in de vagina bevonden, maar dat
het kalf nog voor den bekkeningang lag. Met de hand kwamen wij
tegen een met huid bekleeden ballon aan. Bij nauwkeurige betasting
hiervan voelden wij hierin het bekken van het kalf, de lendenen ont-
braken, de achterbeenen lagen naar voren gestrekt, verder naar voren
voelden wij als een bult het uiteinde van de wervelkolom. Toen wij
vastgesteld hadden, dat de lendenen ontbraken, was het duidelijk met
welke bijzondere vrucht wij te doen hadden. Beide achterbeenen wer-
den met het toestel van Thygesen in de heupen afgezaagd en naar
buiten gebracht, daarna werden de ingewanden verwijderd en werd
een lus van Saakf. voor het slecht ontwikkelde bekken om den buik heen
gelegd. Nog gelukte het ons niet het voorstel te extraheeren. De stomp
gevormd door den laatsten rugwervel stuitte voor den bekkeningang.
Nadat een voorbeen naar achteren was gehaald (Lindhorst), en gelijk-
tijdig aan het bovengenoemde striktouwtje en aan dit voorbeen werd
getrokken, werd de partus getermineerd.

Het tweede geval deed zich voor bij een rund, dat reeds meermalen
had gekalfd en waarbij nu na een draagtijd van 41 weken de partus
niet vorderde. Ook hier vonden wij weer een door huid bekleeden ballon
voor den bekkeningang. Aan weerszijden van dezen ballon lagen de
kleine kromme onbuigbare achterbeenen. (foto 1). Het zeer slecht
ontwikkelde bekken van het kalf was te voelen, de lendenen ontbraken.

Ook hier werden de in grootte verschillende achterbeenen en de
ingewanden verwijderd, zooals in het eerste geval. Het rectum was

vol faeces. Er bestond atresia recti, het rectum liep uit in een dun
strengetje in de richting van den anus. (foto i). Het voorstel kon niet
zonder meer geboren worden. Nadat een voorbeen met het toestel
van Thygesen was afgezaagd en het tweede volgens Lindhorst was
verwijderd, kon de partus getermineerd worden.

Het derde geval betrof een vaars, waarbij twee voorbeenen en het
hoofd in de vagina kwamen, maar het voorstel te groot was om zoo
geboren te worden. Op de gebruikelijke manier werd het hoofd afge-
zaagd met het embryotoom van Thygesen, daarna werd een voorbeen
subcutaan verwijderd.

Nu kon met flinke trekkracht het voorstel in de vagina gebracht
worden en kwam geheel onverwacht het geheele kalf naar buiten.
Het achterstel was veel minder sterk ontwikkeld dan het voorstel,
terwijl de lenden-, kruis- en staartwervels ontbraken.

Wederom een vaars, waarbij de partus geruimen tijd aan den gang
was, en waarbij niets naar buiten kwam. Voor den bekkeningang voelden
wij een stomp, waarin zich twee gaten bevonden, zoodat het iets deed
denken aan een snuit.

Bij nader onderzoek bleek het achterstel voor te liggen en konden
twee teruggeslagen achterbeenen gevoeld worden; de twee gaten waren
de anus en de vulva; de staart-, kruis- en de lendenwervels ontbraken.
Repositie was niet mogelijk, de gewrichten der achterbeenen waren
onbeweeglijk. Beide achterbeenen werden met het toestel van Thy-
gesen afgezaagd en verwijderd. Extractie lukte nu nog niet.

Een voorbeen werd met het toestel van Thygesen verwijderd, nog
was de geboorte niet te termineeren.

Het tweede voorbeen werd volgens de methode Lindhorst wegge-
nomen; ook nu kon het kalf nog niet geëxtraheerd worden.

De vrucht kon echter vrij gemakkelijk gedraaid worden en met een
touwtje achter de ooren om den hals van het kalf was de partus nu te
termineeren.

Het betrof een koe, die voor de derde maal kalfde. Onze hulp werd
ingeroepen, nadat de eigenaar door trekkracht de beide voorbeenen
en het hoofd buiten had gebracht. Verder was het kalf niet te extra-
heeren. Bij vaginaal exploreeren bleek, dat de beide achterbeenen,
die klein aanvoelden, tot aan de tarsus in de bekkenholte lagen.

Er bestond dus een hundesitzige Lage. Met het embryotoom van
Thygesen, waarvan de knoppen tot voorbij de laatste rib gelegd wer-
den, werd het kalf dwars doorgezaagd. Het voorstel werd verwijderd,
evenals de ingewanden en nu kon het achterstel in stuitligging door
trekken aan de achterbeenen geboren worden.

Bij nader onderzoek van de vrucht bleek, dat de achterbeenen
slecht ontwikkeld, en de gewrichten onbeweeglijk waren, terwijl tevens
de lenden-, kruis- en staartwervcls ontbraken, wij hadden dus te doen
met een perosomus elurnbus.

Onder hundesitzige Lage verstaan wij een „Bauchvertikallage"
waarbij het hoofd en de voorbeenen in den geboorteweg komen en de
achterbeenen naar caudaal zijn gericht. De klauwtjes van de achter-
beenen liggen juist voor den bekkeningang, of zij bevinden zich craniaal in
de bekkenholte, of zijn meer gestrekt en verder in de bekkenholte ge-
drongen. Deze ligging komt bij veulens veel vaker voor dan bij kalve-
ren, waarschijnlijk treedt dit bij de eersten vaker op door de langere
beenen en door den meer geleidelijken overgang van uterus in bekken-
holte. Wanneer deze ligging bij kalveren optreedt, hebben wij meestal
te doen met kleine vruchten en vaak met tweeling drachtigheid.

Behalve de hierboven beschreven hundesitzige Lage bij een peroso-
mus elumbus namen wij nog drie gevallen bij het rund waar.

Onze hulp werd ingeroepen bij een rund, waarbij de partus aan den
gang was, en niettegenstaande het dier reeds den geheelen nacht flink
geperst had, vorderde de geboorte niet. De eigenaar had reeds zelf
geëxploreerd en daarbij drie beenen en een hoofd in de geboorteweg
gevonden.

Wij vonden bij ons onderzoek twee voorbeenen en het hoofd van het
kalf in de vagina en tevens bevonden zich de twee achterbeenen van
de vrucht in den geboorteweg. Wij slaagden er hier vrij gemakkelijk in
de achterbeenen terug te brengen in den uterus. In de meeste gevallen

gelukte dit evenwel niet zoo gemakkelijk. Nadat de achterbeenen
teruggebracht waren, werd het zeer kleine kalf gemakkelijk geboren.

Bij vaginaal onderzoek vonden wij den dorsalen wand van de scheede
als een ballon in de vaginaholte uitpuilen. In deze uitpuiling voelden
wij door den vaginawand heen beenen van de vrucht. Onder de uit-
puiling doorgaande vonden wij voor de niet geheel verstreken cervix
de vrucht omhuld door de vruchtvliezen liggen. De vruchtvliezen werden
stukgemaakt en voorzichtig werden de achterbeenen, die in een uit-
puilingvan den uterus in de excavatio recto-uteri terecht waren gekomen,
zoover mogelijk in den uterus teruggebracht. De uitpuiling van de
dorsalen wand was toen verdwenen, voorbeen en hoofd werden aange-
trokken en kwamen in de vagina, verder kwam de vrucht niet, omdat
de achterbeenen naar voren gestrekt en in de bekkenholte indrongen.
Er bestond dus een hundesitzige Lage.

Wij hebben nu eerst den kop met het embryotoom van Thygesen
afgezaagd en naar buiten gebracht, daarna met hetzelfde instrument
het kalf over dwars gehalveerd. De voorste helft werd nu geëxtraheerd.
Het achterstel werd teruggebracht in den uterus en er werd getracht
dit aan de achterbeenen trekkende naar buiten te brengen. Dit gelukte
eerst, nadat een achterbeen met het toestel van Thygesen was afge-
zaagd. Uit de noodzakelijkheid van de laatste operatic blijkt wel, dat
het kalf niet zoo heel klein was.

Onze hulp werd ingeroepen bij een vaars, waarbij het eerste kalf
gemakkelijk geboren werd, maar waarbij van het tweede kalfde eigenaar
slechts een klein gedeelte van het voorstel buiten kon brengen. Betreft
het een flink ontwikkeld kalf, dan zal men steeds een te zwaar gebouwd
achterstel aantreffen, dat niet kan passeeren, maar bij tweeling drachtig-
heid zijn de kalveren meestal niet zoo sterk ontwikkeld, dat er één
kruis op kruis blijft zitten.

Differentieel diagnostisch komen in deze gevallen in aanmerking
hydrops ascites, misvorming van het achterstel (dubbelvorming) of
hundesitzige Lage. Bij vaginaal onderzoek kon, nadat de ingewanden
van de vrucht verwijderd waren, vastgesteld worden, dat de klauwtjes
van de vrucht zich vlak voor den bekkeningang bevonden. Dus bestond
er een hundesitzige Lage.

Het achterstel werd met de kettingzaag gehalveerd waarna de koe
het kalf naar buiten perste.

Torsio uteri treedt bij runderen veelvuldig op, maar slechts hoogst
zelden, wanneer tweelingdachtigheid aanwezig is. Wij hebben eenmaal
een torsio uteri ontmoet bij tweelingdrachtigheid, terwijl beide vruch-
ten nog in den uterus waren en eenmaal nadat een vrucht geboren was.

Den 27sten Februari werd ons een rund ter behandeling aangeboden,
waarvan de anamnese vermeldde, dat het dier reeds den 2isten Februari
aanstalten gemaakt zou hebben om te werpen. De banden waren
weg, en het perste in geringe mate. Daarna zouden de banden weer
min of meer terug zijn gekomen en den 24sten Februari at de koe slecht
en sloeg met de beenen naar den buik.

Zoowel bij vaginaal als bij recraal-onderzoek bleek er een torisio
uteri naar rechts te bestaan van ongeveer i8o°.

Hoewel het kalf, dat klein aanvoelde, gemakkelijk met de hand be-
reikt kon worden en het vruchtwater nog aanwezig was, lukte het tot
onze verwondering niet bij het staande dier de torsie manueel op te
heffen. De koe werd op de rechterzijde nedegelegd en over den rug
gewenteld, terwijl het kalf met de hand werd tegengehouden. Na
eenmaal wentelen was de torsie opgeheven.

De cervix bleek geheel verstreken. De vrucht werd aangetrokken, en
het hoofd kwam buiten de vulva. Verder vorderde de geboorte niet.
Bij flink aantrekken scheurden de beide voorbeenen gemakkelijk van
het doode emphysemateuse kalf af. Na wegneming van het hoofd bleek
bij exploreeren, dat de buik sterk uitgezet was (hydrops acites). Via
de navelstreng werd de buik geopend, het ascitesvocht kon toen af-
vloeien en de extractie ging verder gemakkelijk. De vruchtvliezen
zaten los en werden verwijderd. Bij exploratie bleek, dat heel ver in
de diepte nog een tweede kalf aanwezig was. Dit lag in beiderzijdsche
heupligging, na repositie werd dit kalf, dat ook hydrops ascites had,
geboren. Ook hiervan konden de secundinae direct verwijderd worden.

Twee dagen later merkte de eigenaar, dat het dier aan beide zijden
opgeloopen was en achter wat atactisch liep. In de veronderstelling,
dat het dier aan melkziekte leed, riep hij de hulp der buitenpraktijk
in. Rottende secundinae hingen uit de vulva. De buik was dik, de rech-
terflank was sterk gevuld en gaf bij percussie een tympanischen toon te
hooren.

Bij vaginaal onderzoek bleek collega van Raadshoven, en nadat
het dier naar onze kliniek vervoerd was ook ons, dat de cervix gedeelte-
lijk geopend was, de hand kon gemakkelijk passeeren. Nadat de cervix
gepasseerd was, kwam de hand naar links beneden gaande in een uterus-
hoorn, rechts was door den uteruswand heen een dikke harde massa
te voelen, die naar links uitpuilde. Bij diep exploreeren werd rechts
een sterke plooi in den uteruswand gevoeld en daaromheen kwam een
been (klauw) van een in rotting verkeerende vrucht. In den vaginawand
waren geen plooien te voelen. Bij rectaal onderzoek werd een sterk
uitgezette uterus gevuld met gas gevoeld, terwijl daarbij karakterestieke
plooien voor een torsio uteri aanwezig waren. De rechter ophangband
van den uterus liep van rechts boven naar links voor en beneden. Er

bestond dus een torsio uteri naar links, waarschijnlijk in hoofdzaak
praecervicaal. Wij hebben het dier aangekocht en den volgenden dag
is het geslacht.

Bij de sectie bevestigde collega ten Thije onze diagnose en stelde
vast, dat de hoorn, waarin het tweede kalf aanwezig was i8o° naar
links was getorseerd.

Onder dwarsligging verstaan wij den toestand, waarbij gedurende
de geboorte de richting van de lengteas van de foetus ongeveer 90° in
het horizontale vlak afwijkt. Er doen zich dan twee mogelijkheden voor,
of de buik of de rug van de vrucht is naar den bekkeningang gekeerd.

Deze ligging treedt bij kalveren hoogst zelden op, omdat het corpus
uteri klein is. Twee zeer duidelijke gevallen namen wij waar.

Het betrof een oude koe, die niet kon kalven en waarbij de eigenaar
niets te voorschijn zag komen. Bij vaginaal onderzoek vonden wij den
rug van het kalf voor den bekkeningang; rechts lag het hoofd, links
het achterstel.

Onder deze vrucht door voelden wij de achterbeenen van een tweede
vrucht. Van de dwars gelegen vrucht konden wij vrij gemakkelijk het
hoofd bereiken, de voorbeenen werden in den bekkeningang gebracht,
waarna extractie eerst van deze vrucht en daarna van die, welke in
stuitligging lag, gemakkelijk volgde.

Bij een groote zware koe met ruim bekken was de partus des ochtends
begonnen, maar \'s avonds was deze nog niets gevorderd. Bij vaginaal
onderzoek kwamen wij met de hand tegen de wervelkolom van een
kalf aan. Naar rechts en iets naar beneden bevond zich het hoofd, naar
links lag het achterstel.

Het achterstel was het dichtst bij den bekkeningang, waarom getracht
werd een beiderzijdsche heupligging tot stand te brengen. Deze poging
werd niet met succes beloond. Hoewel hier niet de aangewezen manier,
hebben wij toen nog getracht het hoofd in den bekkeningang te brengen
zooals echter te verwachten was zonder succes. Het kalf is toen met
het embryotoom van Thygesen dwars doorgezaagd even achter de
schoft. Het voorste stuk werd zoover mogelijk teruggeduwd in den
uterus, daarna lukte het de stomp van het achterstel in de vagina te
brengen en perste het dier zelf dit gedeelte van het kalf naar buiten.
De stomp van het voorstel werd in de vagina gebracht en voorzichtig
werd nu het geheele voorstel ontwikkeld. Er werd nog een tweede kali
in den uterus gevonden, dat gemakkelijk in stuitligging geboren werd.

lossing in de kliniek gebracht, omdat de partus, welke reeds vanaf des
ochtends aan den gang was, geen vorderingen maakte.

Vaginaal exploreerende voelden wij in de vagina een grooten ballon
uitpuilen, welke uitging van den dorsalen vaginawand en bijna de geheele
vagina opvulde. Een geringe uitpuiling naar binnen van den dorsalen
vaginawand bij hydrallantois komt vaker voor door den verhoogden druk
in de excavatio recto uterina, maar zoo\'n sterke uitpuiling als hier was
door ons nog niet waargenomen.

Met de hand langs den ballon gaande voelden wij aan de onderzijde
de cervix, die voor 3 vingers passeerbaar was.

De vruchtvliezen hebben wij geopend en nadat het vruchtwater
gedeeltelijk was afgevloeid, was de uitpuiling van den dorsalen vagina-
wand verdwenen en voelde de vagina volkomen normaal aan. Na ver-
loop van een half uur was de cervix voldoende verstreken om te trachten
de partus te termineeren.

Diep in den uterus waren twee voorbeenen en een kop, twee achter-
beenen en een staart van een kalf te voelen, terwijl buiten op den rib-
wand het kloppende hart lag. Toen de ledematen wat aangetrokken
w erden, bleken zij bij één kalf te behooren en konden wij vaststellen,
dat een schistosomum reflexum aanwezig was. Nadat het hoofd met
het toestel van Thygesen was afgezaagd en de voorbeenen subcutaan
waren weggenomen, kon het monstrum naar buiten gebracht worden.

Het schistosomum reflexum was flink ontwikkeld en de vrucht was
geheel niet hydropisch, zooals wij anders vrijwel steeds bij dieren lijdende
aan hydrallantois zien.

De eigenaar riep de hulp van de kliniek in, omdat de koe niet kon
kalven. Hij had getrokken aan twee beenen, die hij voor achterbeenen
had aangezien. Voor onze aankomst was het dier vrij plotseling ge-
storven, een weinig bloed vloeide er uit de vulva. Bij sectie bleek, dat
twee voorbeenen in de vagina lagen en het hoofd naar terzijde was
teruggeslagen, en dat de koe in den uterus verbloed was uit een dwarse
ruptuur voor in het corpus uteri ter lengte van 25 a 30 c.M. De geheele
uteruswand was verscheurd, maar alleen de serosa was nog intact. In
den uterus was veel bloed aanwezig. In de buikholte was geen druppel
bloed te vinden. Er bestond een groote subsereuse suffusio. In den
uterus waren twee kalveren aanwezig.

Een omstulping en naar buiten treden van de vesica urinaria ge-
durende den partus treedt bij runderen integenstelling met paarden
hoogst zelden op. Een onzer heeft zulk een geval beschreven in dit
tijdschrift, (Deel 52, pag. 282) waarbij het optrad gedurende den
partus en enkele uren na den partus hulp ingeroepen werd. Het was

toen mogelijk de blaas te reponeeren en de koe heeft er verder geen
nadeel van ondervonden. Daarna hebben wij nog het volgende geval
waargenomen.

De eigenaar vertelde ons, dat, terwijl de vaars aan het kalven was,
uit de vulva een 100de ballon naar buiten was gekomen. De uit de vulva
prolabeerende rose ballon maakte eenigszins den indruk van een
prolapsus vaginae. Indien het zoo ware, was het opmerkelijk, dat dit
onder den partus ontstond, terwijl wij in de meeste gevallen zien, dat
een prolapsus vaginae gedurende den partus verdwijnt.

Bij manueel onderzoek bleek ons evenwel, dat er geen prolapsus van
den vaginawand bestond, maar dat de vesica urinaria door de urethra
naar buiten was omgestulpt. De blaas had ongeveer de grootte van een
manshoofd, was sterk gespannen en voelde hard aan. Nadat sacraal-
anaesthesie was toegepast om het persen op te heffen, werd getracht
de blaas te reponeeren. Gedeeltelijk gelukte dit. Het laatste gedeelte
was niet terug te brengen, en plotseling ruptureerde de blaas, waardoor
een gedeelte van de dunne darmen, die zich hierin bevonden, naar
buiten trad.

Indien in de laatste weken der graviditeit een partus preamatures
optreedt en de vrucht door een onvoldoend openen der cervix niet
uitgedreven kan worden, wordt het kalf meestal emphysemateus en
sterft het moederdier aan toxinaemie of sepsis of peritonitis na uterus-
ruptuur. Een enkele maal komt het voor, dat de vrucht eerst emphyse-
mateus wordt en daarna in maceratie overgaat, en het moederdier
in leven blijft.

In tegenstelling met maceratie in een vroegstadium, treden hierbij
rottingsbacteriën op (rottende maceratie) waardoor het proces zeer
onwelriekend wordt.

Bij het hieronder beschreven geval, zijn wij in staat geweest zulk een
proces gedurende maanden te vervolgen en daarna sectie op het ge-
slachte dier te verrichten.

Het rund, dat over 5 weken zou moeten werpen, was den 9den
Maart 1932 reeds 24 uur aan het kalven; een gedeelte der secundinae
waren afgekomen; van de vrucht was echter nog niets te zien. De koe
was goed gezond.

Vaginaal onderzoek leerde ons, dat de cervix voor 3 vingers passeer-
baar was; er bestond een roode zeer sterk stinkende uitvloeiing. Voor
de cervix was het hoofdje van het kalf te voelen. Rectaal bleek, dat de
uterus gecontraheerd was en vast om de vrucht heen sloot.

De prognose werd ongunstig gesteld en den eigenaar werd geadvi-
seerd het dier te doen slachten. De veehouder wilde hiermede nog even
wachten, omdat het dier nog goed gezond was. Het dier is tien dagen

bij ons in observatie gebleven, en bleef gedurende dien tijd goed gezond.
Het had uitgezonderd de twee eerste dagen, toen de temperatuur tot
39.8° opliep, steeds een temperatuur schommelende tusschen 38°—39⁰ C.
De ontsluiting van de cervix en de uitvloeiing veranderden niets. Het
werd nu zeer waarschijnlijk, dat de vrucht langzamerhand in maceratie
zou overgaan. De eigenaar nam de patiënt mede naar huis, en wij
waarschuwden hem, dat al bleef de koe in leven, hij er waarschijnlijk
weinig voordeel van zou hebben.

Den geheelen zomer heeft het dier in de weide geloopen en een
geringe hoeveelheid melk gegeven. De voedingstoestand bleef ongeveer
constant. Voortdurend bestond er een geelrood of bruinrood gekleurde
met haren vermengde stinkende uitvloeiing.

In October is het dier aangekocht; nog steeds bestond er dezelfde
uitvloeiing; de cervix was voor 2 vingers passeerbaar. Met een lange
korentang konden een pijpbeen en een paar ribben verwijderd worden,
een duidelijk bewijs, dat de maceratie vrij ver was gevorderd. Rectaal
bleek, dat de uterus nog sterk vergoort was.

11 November 1932 werd de koe geslacht; de uterus zat strak om
de gemacereerde vrucht heen, maar er bestond geen vergroeiing met
de omgeving. Van de vrucht waren de weeke deelen vrijwel geheel
gemacereerd; de beenderen vermengd met stukjes huid en haren waren
overgebleven. De uteruswand was sterk verdikt, de dikte bedroeg
i 3 c.M. Dr. Hoogland, die zoo vriendelijk was een stukje hiervan
microscopisch te onderzoeken, berichtte ons, dat de mucosa geheel
veranderd was in een granulatieweefsel, waarin klierelementen totaal
ontbraken. De oppervlakkige laag was dicht en gelijkmatig met chro-
nische ontstekingscellen geïnfiltreerd. In alle lagen was bindweefsel-
vorming opgetreden, vooral in de diepe gedeelten van de mucosa.

Bij een rund, dat 28 Februari had moeten kalven, begon de partus
eerst 23 Augustus, dus bijna een half jaar te laat, en werd toen onze
hulp ingeroepen. Het dier perste reeds af en toe gedurende 24 uur. De
banden waren niet weg, de vulva was slecht geïnfiltreerd en met moeite
kon de hand de vulva en het diaphragma pelvis passeeren. Ook meer
craniaal was de vagina erg nauw. De cervix was verstreken, voor den
bekkeningang waren twee voorbeenen en het hoofd van een dood min
of meer emphysemateus kalf te voelen. Een uitgebreide embryotomie,
bestaande uit amputatie van het hoofd met toestel van Thygesen,
subcutaan verwijderen van twee voorbeenen, verwijderen van wervel-
kolom met de vacufact, halveeren van achterstel met kettingzaag, was
noodig om de vrucht ter wereld te brengen.

De vagina en de vulva waren zoo nauw, dat gedurende den partus
groote verscheuringen ontstonden en den eigenaar geadviseerd werd
het dier te slachten.

Hieronder verstaan wij den toestand, dat gedurende den partus de
onbevruchte hoorn naar caudaal wordt teruggeslagen en in de bekken-
holte naast of boven de vagina komt te liggen, terwijl er deelen van
de vrucht in aanwezig zijn.

De abnormaliteit komt hoofdzakelijk bij merries voor en geeft dan
steeds aanleiding tot een abnormale partus. Heel vaak is het onmogelijk
de geboorte tot stand te brengen en moet het dier geslacht worden.

Het paard dat ter behandeling aangeboden werd, kon niet werpen.
Lit de vulva kwam een voorbeen te voorschijn. Bij vaginaal onderzoek
bleek, dat zich verder geen deelen van de vrucht in de vagina bevonden.
Naast de vagina in het craniale deel van de bekkenholte werd een harde
massa gevoeld. Bij nauwkeurig betasten van de vrucht bleken het andere
voorbeen en het hoofd dorsolateraal te verdwijnen achter een uterus-
plooi en kwamen deze zoodoende naast de vagina te liggen, in de bek-
kenholte. Er bestond een retroversio cornus uteri. (foto 2). Het gelukte
met het toestel van Thygesen dit been op de plaats, waar het achter de
uterusplooi verdween, dwars door te zagen onder de carpus, daarna
kon het onderbeen uit de excavatie verwijderd worden en naar buiten
worden gebracht. De stomp van het been werd in de vagina gelegd.

Met heel veel moeite gelukte het verder den hals met het toestel van
Thygesen dwars door te zagen evenals het voorbeen juist op de plaats,
waar het achter de uterusplooi verdween. De geboorte van het veulen
vond daarna gemakkelijk plaats en nadat de romp verwijderd was,
konden ook hoofd en hals naar buiten gebracht worden.

Dwarsliggingen komen bij veulens nog al eens voor en kunnen aan-
leiding geven tot zeer moeilijke geboorten.

Bij deze merrie, die niet kon werpen en die reeds onder behandeling
van een collega was geweest, werden in de vagina twee voorbeenen en
een achterbeen gevonden.

De voorbeenen waren met moeite te volgen tot aan de elleboog.
Het ingetreden achterbeen was tot aan de tarsus te vervolgen. Een
dwarsligging was aanwezig. Er bestond verder een prolapsus vesiceae.
De geboorteweg was reeds vrij sterk gezwollen en voelde zeer droog
aan. Het leek ons beter in dit geval niet meer te trachten de partus
te termineeren, daar het zeer onwaarschijnlijk was, dat het dier zou
genezen. Bij slachting bleek, dat reeds een uterusruptuur aanwezig was.

Hadden wij het dier willen verlossen, dan zouden wij eerst twee
voorbeenen hebben moeten verwijderen en na terugduwen van het
voorstel hebben moeten trachten een stuitligging tot stand te brengen.
32/33 No. 2.

De merrie kon niet veulenen. Een voorbeen bevond zich in de vagina
en stak gedeeltelijk uit de vulva. Verder hing er uit de vulva een roode
manshoofdgroote ballon, die de omgestulpte vesica urinaria bleek te
zijn. (foto 3). Deze ballon voelde zeer gespannen aan, zoodat het
waarschijnlijk was, dat zij gevuld was met darmen. Voor den bekken-
ingang was de romp van het veulen te voelen en misschien geheel naar
links een snuitje. Van de overige ledematen was niets te voelen. Waar-
schijnlijk bestond er een dwarsligging. Gedurende het onderzoek perste
de merrie even, de blaaswand ruptureerde en de intestini kwamen te
voorschijn (foto 4).

Na de slachting bleek, dat er werkelijk een dwarsligging bestaan had.
(foto 5 en 6).

De partus bij dit paard was reeds 24 uur aan den gang, voordat
onze hulp werd ingeroepen.

Het vaginaal onderzoek leerde ons, dat in de vagina twee voorbeenen
aanwezig waren. De voorbeenen volgende voelden wij rechts voor den
bekkeningang ook het schouderblad van het bovenliggende voorbeen.
Een hoofd was niet te voelen. Links voor den bekkeningang voelden wij
twee achterbeenen, deze waren nog niet ingetreden. Een dwarsligging
was aanwezig.

Wij stelden ons voor de twee voorbeenen subcutaan te verwijderen
en daarna de partus in stuitligging te termineeren. Een voorbeen werd
bij het staande dier subcutaan verwijderd. Toen dit verwijderd was,
konden wij het hoofd heel duidelijk voelen. Het leek ons nu beter van
ons voorgenomen plan de campagne af te wijken. Het hoofd werd in
de geboorteweg gebracht en al trekkende kwamen het hoofd en het
voorbeen tot den carpus buiten de vulva. De merrie werd met chloral-

Foto 4. Toestand na ruptuur v. d. omgestulpte blaas.
Intestini treden naar buiten.

hydraat intraveneus genarcotiseerd en neergelegd. Nu controleerden
wij, wat de achterbeenen gedaan hadden en wij vonden deze beide vrij
ver in de bekkenholte gedrongen. Er bestond dus een hundesitzige Lage.
Boven de hoefjes van de achterbeenen werd een striktouwtje aange-
bracht en, omdat de achterbeenen min of meer gestrekt in het bekken
gekomen waren, konden beide gemakkelijk zoover aangetrokken wor-
den, dat de hoefjes tot aan de basis van het oor kwamen. Nu werd
gelijktijdig aan alle vier beenen getrokken en werd het veulen geboren.

Wij hebben reeds aangegeven, wat wij hieronder hebben te verstaan
en dat deze afwijking bij merries veel vaker voorkomt dan bij runderen.
De achterbeenen bevinden zich daarbij meer of minder ver in de bek-
kenholte (achterbeenen gestrekt), of de hoefjes liggen op den voorrand
van den bekkenbodem, of bevinden zich juist voor den bekkenbodem
(achterbeenen gebogen). Bevinden de achterbeenen zich in de bekken-
holte, en zijn zij min of meer gestrekt, dan kan de partus getermineerd
worden volgens de door Obich aangegeven methode. Hierbij worden
de achterbeenen aangetrokken, totdat de hoefjes liggen bij de basis
van de ooren en dan wordt de vrucht geëxtraheerd door gelijktijdige
trekkracht aan de 4 beenen. Het is ook mogelijk de partus te termineeren
door de achterbeenen niet aan te trekken, maar het voorstel zoover
mogelijk met het toestel van Thygesen te verwijderen en de rest in
stuitligging te extraheeren.

Liggen de hoefjes van de achterbeenen op den voorrand van den
bekkeningang of nog voor den bekkeningang, dan zijn de gewrichten
gebogen, en kan men trachten de achterbeenen in den uterus terug te
duwen en de partus te termineeren. Terugbrengen der achterbeenen
gelukt meestal niet, en dan moet de romp met het toestel van Thygesen
dwars doorgezaagd worden en na verwijdering van het toestel het
achterstel in stuitligging naar buiten gebracht worden.
31/32 No. 18.

Het voorstel van het veulen werd met zeer weinig moeite geboren;
bijna de geheele borstkas was buiten, toen de geboorte verder onmogelijk
werd. Bij vaginaal onderzoek bleek, dat de achterhoefjes vlak voor
den bekkeningang lagen. Terugduwen van de achterbeenen in den
uterus was onmogelijk, daarom hebben wij het voorstel tot vlak voor
de tuberacoxae met behulp van het toestel van Thygesen weggenomen.
Nadat het achterstel was teruggeduwd, kon de geboorte in stuitligging
zonder eenig bezwaar plaats vinden.

Onder een hernia uteri verstaan wij een hernia ventralis, waarvan
de inhoud hoofdzakelijk gevormd wordt door den drachtigen uterus.
Het meeste komen deze voor bij runderen, maar ook bij merries ziet
men dit lijden nu en dan optreden.

De merrie, die ter behandeling werd aangeboden, moest over drie
weken voor de eerste maal werpen en had sinds vijf dagen een zwelling
onder den buik, die zich langzamerhand naar voren uitbreidde.

Inderdaad bestond een uitgebreide sterk oedematische symmetrische
zwelling aan den onderbuik, die vanaf den uier naar voren tot tusschen
de voorbeenen doorliep en naar terzijde zich tot halverhoogte de flank
uitbreidde (foto 7).

Nadat het paard enkele dagen bij ons was en iederen dag beweging
genoot, verdween het oedeem aan de flanken en tusschen de voorbeenen
gedeeltelijk en begon de onderbuik meer door te zakken, terwijl ook
de uier naar voren werd verplaatst (zie Foto 8). Het was nu duidelijk,
dat er een hernia ventralis aanwezig was, hoewel door de sterke span-
ning en zwelling van den buik bij het staande dier geen breukpoort te
voelen was. Het was nu duidelijk, dat wij niet te maken hadden met
een abnormaal sterk oedeem aan den onderbuik voor den partus.
Veertien dagen later dan verwacht werd, wierp het dier zonder eenige
hulp een levend veulen.

Ook na den partus bleef de uitzakking van de onderbuik en de onder-
flanken symmetrisch aanwezig en bleef de uier ver naar voren ver-
plaatst (foto 9).

Nu was de verscheuring van de onderbuikspieren duidelijk te voelen.
De algemeene gezondheidstoestand ondervond ook na den partus geen
nadeeligen invloed.

Tweelingdrachtigheid komt bij het paard niet zoo heel vaak voor.
Treedt tweelingdrachtigheid op, dan volgt zeer vaak abortus, in den
regel van beide vruchten, een enkele maal van één. Het kan ook gebeu-
ren, dat een vrucht afsterft en mummificeert en de ander leven blijft
en op den normalen tijd geboren wordt.

De merrie, die den isten Mei 11 maanden drachtig zou zijn, werd
den 22sten Maart ter behandeling aangeboden, omdat zij reeds vanaf
den eersten Maart iederen ochtend een zeer groot uier had, waaruit
de melk spoot en dat in den loop van den dag bij beweging van het dier
maar weinig in omvang afnam. Nu en dan was er wat gele uitvloeiing
uit de vulva. Het dier was goed gezond en was eenmaal gedekt. Inderdaad
was er een groot uier aanwezig, die veel melk bevatte. Den dag na
aankomst bevonden zich groote kegels aan den uier en was het dier
erg onrustig, het had koliekverschijnselen; het leek er sterk op, dat de
partus spoedig zou volgen. Uit de vulva vloeide een slijmig geelrood
gekleurd vocht. Dien dag steeg de temperatuur plotseling tot 40.7⁰ C.,
de pols tot 98, de ademhaling tot 45, terwijl deze drie des avonds weer
volkomen normaal waren. Bij exploratie bleek de cervix iets geopend.
De partus volgde niet.

Tot den 29sten Maart had het dier alleen sterke uierzwelling en nu
en dan eenige geel gekleurde uitvloeiing. Eetlust enz. bleven vrijwel
normaal.

Den 27sten Maart is het dier nogmaals vaginaal onderzocht; in de
vagina bevond zich een slijmige roodgele vloeistof; dc cervix was voor
3 vingers passeerbaar en craniaal hiervan kwamen wij met de vingers
tegen een strak gespannen ballon aan, waarvan de wand sterk geplooid
was. Zeer waarschijnlijk was dit het chorion. Rectaal was geen vrucht
te voelen, Beweging van de vrucht was nooit gezien. De uier was nog
steeds vol melk. De abortus, die men mocht verwachten, bleef nog steeds
uit. Den 3isten Maart des avonds ving de geboorte aan. Eerst werd een
levend veulen, dat ongeveer 25 K.G. woog en goedbehaard was, ge-
boren. Vaginaal onderzoek leerde ons, dat er nog een tweede vrucht
in den uterus aanwezig was, welke ook naar buiten werd gebracht.
Deze vrucht was reeds eenigen tijd dood, het was waarschijnlijk dat
deze vrucht op een leeftijd van ongeveer 40 weken was gestorven,
omdat het gewicht slechts 15 K.G. bedroeg en vooral omdat zij slechts
kort behaard was. Zij verspreidde geen onaangename lucht, waarschijn-
lijk begon zij te mummificeercn. Beide chorions waren, zooals steeds bij
de merrie, gedeeltelijk verkleefd. Het eene chorion was normaal rood,
LXI 9

van kleur, het andere was grauw van kleur en dikker dan het eerste.
Deze bevindingen combineerende met de klinische verschijnselen
maken het zeer waarschijnlijk, dat omstreeks den eersten Maart het
eene veulen is gestorven en ter aansluiting daarmede de melksecretie
is begonnen.

Hiermede bedoelen wij de ligging, waarbij de richting waarin de
lengte-as van het foetus verloopt, in verticalen zin afwijkt, waardoor
de vrucht dus min of meer loodrecht voor den bekkeningang komt. De
rug van de vrucht is naar den bekkeningang gericht. Het hoofd
kan naar ventraal of dorsaal gericht zijn. Deze ligging komt zeer
zelden voor. Bij schapen namen wij twee gevallen waar.

De partus bij dit schaap was reeds 24 uur aan den gang, zonder
dat er iets in de vulva verscheen. Bij vaginaal onderzoek voelden wij
de lendenen van een vrucht voor den bekkeningang. Het achterstel
bevond zich dorsaal, de achterbeenen lagen in heupligging, het hoofd
lag ventraal.

Het hoofd werd wat teruggeduwd, de achterbeenen werden gerepo-
neerd, hierna kon het lam geëxtraheerd worden.

Ook bij dit schaap constateerden wij precies dezelfde ligging als bij
No. 12, nadat reeds een lam spontaan was geboren.

Een zeug, welke niet kon biggen en waarbij de partus reeds 36 uur
geleden was aangevangen, werd ons ter behandeling aangeboden,

Vaginaal onderzoek leerde ons, dat er een abnormaliteit van dc
cervix bestond, die het passeeren der biggen belette. In de cervix waren
duidelijk harde verdikkingen te voelen.

Wilden wij dit varken verlossen, dan zou dit alleen met een sectio
caesarea kunnen gebeuren, hetgeen wij den eigenaar mededeelden,
hem tevens er op wijzende, dat de prognose in verband met den langen
duur van den partus, en het aanwezig zijn van een ietwat stinkende
uitvloeiing niet onverdeeld gunstig kon gesteld worden. Op verzoek
van den eigenaar gingen wij toch over tot het verrichten der keizersnede
op de gebruikelijke manier. Na het openen der buikholte voelde de
cervix van buiten zeer hard aan. In den gecontraheerden uterus be-
vonden zich vijf op verschillenden tijd gestorven en daarna gemummi-
ficeerde jongen en drie doode volwassen biggen. Door de wond in den
uterus kon wat hard weefsel, waarin zich veel kalk bevond, uit de cervix
verwijderd worden.

Het genezingsproces liet niets te wenschen over. Na acht dagen was
de buikwand per primam genezen. Drie weken na de operatie is het
varken geslacht. De uterus was normaal van grootte, ook de cervix was
niet veel dikker dan in normale gevallen, maar voelde harder aan.

Bij doorsnijden hiervan was in het midden der cervix op verschillende
plaatsen de kalkafzetting in den wand duidelijk waar te nemen (foto 10).

Bij microscopisch onderzoek stelde collega ten Thije het volgende
vast. „uitgebreide verkalking, beginnend een eindje onder de mucosa
en voortgaand tot dicht onder de serosa; welhaast alle weefsel verkalkt,
behalve in de onmiddellijke nabijheid van bloedvaten".

Bij een varken, waarbij vijf doode biggen en een levende met moeite
per vaginam verwijderd waren en waarna de overige door uterus-

atonie niet bereikbaar waren, werd den 25Sten April 1932 sectio caesarea
verricht. Bij deze operatie waren wij verplicht in iedere hoorn een
snede te maken; door de eene werden drie levende biggen, door de
andere werd één levende big naar buiten gebracht.

Het genezingsproces liet niets te wenschen over en volgens den eige-
naar heeft de zeug het de volgende maanden „uitstekend gedaan",
totdat zij den gden September plotseling ernstig ziek werd en \'savonds
stierf.

De eigenaar bracht het gestorven dier ter onderzoek naar het veteri-
nair pathologisch instituut, waarvan wij het volgende sectieverslag
mochten ontvangen :

„Zeer groote zeug, die in goeden voedingstoestand verkeerde. Van
een vroegere sectio caesarea werd niets meer teruggevonden, d. w. z.
geen litteekens in buikwand of uterus. Wel waren in het parietale
peritoneum in den vorm van een aantal bloedrijke bindweefselfilamen-
ten, die er opwezen dat er vroeger een ontsteking was geweest. De
uterus was zeer volumineus en bevatte plm. 60 L. sereus vocht, het was
bijna helder en zag er uit als sterk verdunde melk. De uteruswand was
overal ongeveer 1 a 2 m.M. dik. De serosa was geheel normaal, de mu-
cosa zag er wat oedemateus uit; alle vaatjes promineerden wat naar
binnen; er bestond een geringe injectieroodheid. Het leek of er geen
epitheelbedckking meer aanwezig was en men zoo op het bindweefsel
keek.

Microscopisch onderzoek : geen epithcelbekleeding meer, zeer ge-
ringe infiltratie van de propria mucosae.

Prolapsus vaginae komt bij varkens vrij vaak voor, soms gecompli-
ceerd door een prolapsus recti. Wanneer de prolapsus van eenige om-
vang is en vooral, wanneer die gcruimcn tijd onbehandeld is gelaten,
kan zij veel moeilijkheden bij den partus opleveren.

Het veelvuldigst ziet men een slechte opening van de cervix en enkele
malen wordt de toestand gecompliceerd door een ruptuur van den vagina-
wand, hetgeen soms gebeurt,als de partus aan den gang is en in andere
gevallen reeds voor den partus.

Een ruptuur van de vaginawand ontstaat, wanneer de dieren hevig
persen en wanneer tengevolge hiervan of reeds hiervoor de vesica urinaria,
intestinae of bevruchte ampullen van den uterus in den prolapsus
geraakt zijn. Geraken na bedoelde ruptuur de blaas, ingewanden of
uterus uit de buikholte naar buiten dan is de prognose infaust. Wanneer
de prolapsus na den partus ook nog aanwezig blijft, kan het voorkomen,
dat ook dan intestinae of de vesica urinaria in de prolapsus terecht ko-
men, het dier hevig gaat persen en een ruptuur volgt.

Het betrof een varken, dat 4 weken geleden gebigd had en dat nog
leed aan een prolapsus vaginae.

Deze omstulping had de laatste week slechts weinig meer te betee-
kenen. Des ochtens vroeg was het dier hevig persende aangetroffen;
er bestonden toen een prolapsus vaginae en een prolapsus recti. Plot-
seling was onder het persen de vaginawand gescheurd en traden de
gevulde blaas en de ingewanden naar buiten (foto 11).

Deze zeug werd in partu bij ons gebracht. Zij had geleden aan
prolapsus vaginae; enkele biggen waren geboren, onder den partus was
de prolapsus niet geheel teruggetrokken en terwijl het dier perste,
scheurde de vaginawand en door cle opgetreden ruptuur trad een ge-
deelte van den uterus bestaande uit leege ampullen en een enkele,
waarin nog een big aanwezig was, naar buiten (foto 12).

Bij deze zeug, die de vorigen dag vier biggen geworpen had, was
gedurende den nacht een prolapsus uteri opgetreden.

Bij nader onderzoek bleek een prolapsus recti aanwezig te zijn, welke
geruptureerd was. De wond waardoor bijna de geheele uterus naar
buiten was getreden, bevond zich bij den overgang van huid en slijmvlies
(foto 13). Een prolapsus vaginae was niet aanwezig geweest.

Foto 12. Ruptuur van een prolapsus vagina bij een varken gedurende den partus.
Uterus is naar buiten getreden.

Foto 13. Prolapsus uteri bij een varken, opgetreden door een ruptuur van
een prolapsus recti.

Onder mummificatie verstaan wij het proces, waarbij vruchten in
uiero afsterven, niet uitgestooten worden, maar gaan verdrogen.
Meestal gebeurt dit ongeveer in het midden der dracht. Het vrucht-
water en het vocht uit de weefsels worden geresorbeerd, zoodat ten-
slotte een foetus overblijft, dat als dik leder buigzaam is, meestal zwart-
bruin van kleur is, en waarbij de ledematen en soms ook het hoofd dicht
tegen den romp aanliggen. Laat men de vrucht aan de lucht blootge-
steld liggen, dan droogt zij in tot een harde massa een z.g. steenvrucht.
Praktisch gesproken verloopt het mummificatieproces aseptisch en
treedt het bij gesloten cervix op. Van vruchtwater en vruchtvliezen
blijft een dikke chocoladekleurige massa over. Het is bekend, dat dit
proces bij alle huisdieren kan optreden, soms treft men zelfs bij de
multipare dieren vruchten aan, die op verschillenden leeftijd zijn ge-
mummificeerd. Bij den hond komt ook mummificatie van vruchten
voor, maar niet heel vaak. Wij willen hieronder twee gevallen ver-
melden, waarbij mummificatie duidelijk aanwezig was.

Den isten Maart werd een ruigharige terrier ter behandeling aan-
geboden, waarbij ons gedeeltelijk door den eigenaar en verder door een
practiseerend collega de anamnese werd versterkt. De hond was drach-
tig, maar de tijd van dekking was onbekend. Waarschijnlijk had deze
omstreeks Kerstmis plaats gehad. Den 17den Februari was de hulp
van den collega ingeroepen, omdat men toen meende dat de partus,
waarschijnlijk te vroeg, begon. De eigenaar meende een blaasje in de
vulva te hebben gezien, waaruit een weinig rood gekleurd vocht geloopen
was. Inderdaad constateerde onze collega, dat in de witte doek in de mand
van den hond roode vlekken waren. Het onderzoek van den hond leerde
hem verder, dat het dier onrustig was; temperatuur, pols, ademhaling
waren normaal, de slijmvliezen waren een weinig te rood. De uier
secerneerde niet. Ook inwendig onderzoek verstrekte geen verdere
bijzonderheden, deelen van een vrucht waren niet te voelen. Lr bestond
een geringe rood gekleurde slijmige uitvloeiing. De hond at enkele
dagen slecht en bleef onrustig, maar jongen werden niet geboren, de
uitvloeiing hield op en vrij spoedig trad herstel in en was zij beter dan
ooit te voren. Bij buikpalpatie constateerde de dierenarts nog steeds
de aanwezigheid van jongen. Bij onderzoek in onze kliniek konden
wij bevestigen, dat zich jongen in den buik bevonden. Er bestond een
geringe slijmerige uitvloeiing uit de vulva, andere afwijkingen konden
wij niet vaststellen.

Den derden Maart was des avonds een geringe lichtgroen gekleurde
uitvloeiing aanwezig. Bij een hond, die gaat jongen, mag eenig helder
slijm afvloeien, groen mag dit niet zijn. Is de uitvloeiing groen, dan
wijst dit er op, dat er een placenta losgelaten heeft, anders kan er geen

groene kleurstof vrij komen. Heeft een placenta losgelaten, dan is de
kans groot, dat het jong, waarbij deze placenta behoort, gestorven is.

Indien een partus lang aan den gang is en niet vordert, kan men ook
heel vaak een groene uitvloeiing waarnemen, maar deze is dan donker
groen en meestal stinkend, doordat de jongen emphysemateus zijn.
Een heel lichtgroene, niet stinkende uitvloeiing, zooals hier bestond
hebben wij zelden gezien. Vaginaal was ver voor den bekkeningang
een vrucht te voelen. 2 c.c. pituglandol subcutaan toegediend, brachten
het jong weinig verder naar den bekkeningang toe. Den 4den Maart
des ochtends vroeg bleek de algemeene toestand van het dier uitstekend
te zijn, maar de partus was niet gevorderd; nog steeds bestond licht-
groen niet stinkende uitvloeiing.

Onder chloroform-aether-narcose werd de uterus verwijderd. Na
de operatie hebben wij den uterus geopend en vonden daarin acht jon-
gen. Vijf waren duidelijk gemummificeerd (foto 14). No. 1—5. Dit
proces was op verschillenden leeftijd begonnen. No. 6 en 7 waren vol-
dragen jongen, No. 8 was bijna voldragen. De laatste drie waren reeds
dood geweest, toen de operatie plaats vond. Verschijnselen van rotting
waren nog slechts gering aanwezig, alleen No. 8 had een wat opgezetten
buik. De haren bij deze drie zaten nog tamelijk vast.

Foto 14. Vijf gemummificeerde jongen, twee bijna voldragen jongen en een voldragen
jong gevonden in uterus van een hond.

De oorzaak van de mummificatie was niet na te gaan. Het mummi-
ficatieproces verloopt aseptisch, maar bij runderen heeft men weieens
abortus-bacillen gevonden bij gemummificeerde vruchten.

Dr. v. d. Hoeden was zoo vriendelijk bacteriologisch de foeti en
uterus-inhoud te onderzoeken en tevens onderzocht hij het bloed van
de moeder op abortusagglutinatie. Zeer duidelijk agglutineerde dit

abortus-bacillen in een verdunning van i : 50, terwijl bij een verdun-
ning van i : 200 ook nog een positieve agglutinatie optrad.

Uit de foeti kon geen enkele bacterie aëroob, noch anaëroob gekweekt
worden. In hoeverre de infectie met den abortusbacil en de mummifi-
catie met elkaar in verband zijn te brengen, durven wij niet te zeggen.

Rest ons nog de vraag te beantwoorden, wat heeft zich den zevenden
Februari in den uterus afgespeeld. Wellicht heeft toen een placenta
losgelaten, welke dicht bij de cervix lag en zijn daarop geringe uterus-
contracties gevolgd, waarna de roode uitvloeiing is ontstaan. Groene
uitvloeiing trad toen nog niet op, omdat er waarschijnlijk nog geen
groene kleurstof gevormd was.

De bastaardherder was geïmporteerd uit Indië. Volgens berekening
van de eigenares had de hond op zijn laatst op haar terugreis van Indië
naar Holland (nu 2 maanden geleden) moeten werpen. De verzorger
aan boord meende vruchtwater te hebben zien afvloeien, maar jongen
waren niet geboren. Reeds gedurende eenige weken had het dier een
geringe, gele, soms iets roode, niet stinkende uitvloeiing uit de vulva.
Bij palpatie van den vrij dikken buik waren duidelijk jongen te voelen,
Onze diagnose luidde „gemummificeerde jongen" hoewel uitvloeiing,
daarbij zeer zelden voorkomt. Wij raadden aan hysterectomie te doen
verrichten. Bij deze operatie werd een groote gravide uterus gevonden,
waarbij direct opviel, dat de wand strak om de jongen was gespannen.
Vruchtwater was niet te constateeren. In den uterus bevonden zich,
direct omgeven door een dunne uteruswand, vijf voldragen jongen.
Hierbij is dus mummificatie opgetreden, nadat de jongen niet op tijd
waren uitgedreven. Enkele der jongen lagen als een bal ineengerold
(foto 15). Bij pathologisch anatomisch onderzoek van den uteruswand
vond Dr. Hoogland het volgende : „verdunde uteruswand, waarvan
de muscularis veel bindweefsel bevat; mucosa zeer atrophisch en ge-
deeltelijk bestaande uit granulatieweefsel met veel pigmentcellen en
haren van het foetus. Geen actieve ontstekingsverschijnselen".

Den 17den April was een langharige Duitsche jachthond, die twee
jaar geleden 15 jongen ter wereld had gebracht, gaan jongen. Jongen
werden niet geboren; de eerste dagen bleef de algemeene gezondheids-
toestand vrij goed, maar den 21 sten April was het dier ernstig onge-
steld. Door een collega werd de teef onderzocht. Hij ried den eigenaar
aan haar in onze kliniek te laten behandelen. Wij troffen bij ons onder-
zoek een doodzieken hond aan, die met gebogen rug stond. Palpatie
van den buik stuitte op ernstige bezwaren, omdat het dier de buikspieren
sterk spande. Uit de vulva druppelde bruine sterk stinkende vloeistof.
Bij vaginaal onderzoek was geen jong te voelen. De lichaamstempera-
tuur bedroeg 40.3, de pols 140. De diagnose luidde emphysemateuse

jongen in utero, beginnende peritonitis, misschien door een ruptuur.
Hoewel de prognose zeer ongunstig was, werd op dringend verzoek
van den eigenaar overgegaan tot hysterectomie. De hond werd na
voorafgaande morphine-toediening in aether-chloroform-narcose ge-
opereerd. Nadat de buik in de linea alba geopend was, ontlastte zich
een vrij groote hoeveelheid troebele stinkende vloeistof. Het peritoneum
was sterk hyperaemisch. De uterus werd naar buiten gebracht; een
hoorn was bevrucht, de andere onbevrucht.

In de bevruchte hoorn was, dicht bij de bifurcatie, een ongeveer
2 c.M. lange ruptuur, waardoor een gedeelte van een gespleten onder-
kaakje naar buiten kwam.

De prognose leek ons na al deze bevindingen zoo ongunstig toe, dat
wij den eigenaar voorstelden de operatie niet te beëindigen en het dier
te dooden. Hiertoe kon de eigenaar niet besluiten, en wij gingen over
tot verwijdering van den uterus. Dc buikholte werd zoo goed mogelijk
met gaasjes gereinigd en daarna werd de wond gesloten.

Tot onze groote verwondering is, afgezien van een geringe draad-
ettering, het dier vlot genezen. Den dag na de operatie was de lichaams-
temperatuur 39.2 en wilde het dier reeds een weinig eten. Daarna is
de temperatuur niet meer boven 39⁰ gestegen.

Een Siameesche kat was \'s ochtends vroeg na normalen draagtijd
gaan jongen. Des avonds was na toediening van oxytocica nog geen
jong geboren en werd zij ons ter behandeling aangeboden.

Bij onderzoek bleek, dat de buik sterk gespannen was. De uitvloeiing
uit de vulva was stinkend, langs vaginalen weg was geen jong te bereiken,
omdat de vagina niet met den vinger te passeeren was. Waarschijnlijk
waren eenige doode jongen aanwezig, daarom werd tot hysterectomie
besloten. Na de gebruikelijke voorbereiding werd in aethernarcose de
buik in de linea alba geopend.

De uterus werd naar buiten gebracht, waarna wij het sterk uitgezette
rectum zagen (foto 16), dat gevuld was met harde faecesbrokken.

In de buikholte bevond zich geen abnormale vloeistof en het peritoneum
zag er glad en glanzend uit. Nadat de uterus aan de ovariumzijde
van zijn ophangband was losgemaakt, en getracht werd het cervix-
gedeelte gereed te maken voor onderbinding, bleek daar een locale
peritonitis te bestaan tusschen uterus en rectum. Uteruswand en rectum-

wand waren juist craniaal van de cervix papierdun geworden. Het
dier werd gedood en het sectieverslag van den Heer ten Thije luidde
als volgt :

„Aanwezig een sterke coprostasis. Het rectum was tot in de bekken-
ingang gevuld met een duimdikke massa sterk ingedroogde faeces, die
steenhard waren geworden en bij insnijden als poedervormig zand
uiteen vielen. Het gedeelte van het rectum in de bekkenholte was ledig.
Op de plaats van de intrede van het rectum in het bekken was voorts
een plek van ongeveer 3 a 4 c.M. lengte aanwezig, met een tamelijk
uitgebreide necrose van de rectummucosa door den druk van de harde
faecesmassa. Op twee plaatsen aan de ventrale zijde had dit gevoerd
tot een totale perforatie van den rectumwand; op de derde plaats was
een papierdum laagje aanwezig. De coprostasis was ontstaan door het
opeten van een prop papier, die wonderlijk genoeg, nog vrijwel onver-
teerd bleek te zijn, en alleen wat verweekt in de faeces werd terugge-
vonden.

In den uterus waren vijf voldragen jongen aanwezig. De cervix was
totaal ontsloten en een jong werd in stuitligging met de achterpooten
gestrekt in de bekkenholte gevonden, de coprostasis was evenwel een
beletsel voor de vrucht om in de bekkenholte te komen. Geen bepaalde
ontsteking van de uterusmucosa.

Op het 3152 K.M.² groote Zweedsche eiland Gotland, in de Oostzee, zijn nog
halfwilde paarden*); het Gotlandse bospaard is een klein ras (110—130 c.M. hoog),
sterk en taai. De kleur is meest bruin of zwart ; ook veel vossen. De dieren worden
reeds enkele eeuwen in hoofdzaak aan zichzelf overgelaten ; alleen in zeer koude
winters werd wat bijvoer gegeven ; hun gewoon wintervoer is heidekruid, desnoods
mos en boombast. Ook nu nog bestaat deze wijze van leven, op de 2000 H.A. groote
Lojsta-heide.

Op 3—4-jarige leeftijd worden die welke verkocht worden, opnieuw gevangen.
De fokmerries met de hengsten blijven hun leven lang, (in kudden) in vrijheid, in
heide en bos.

(Een nadeel van het leven in vrijheid is, dat de merries te jong gedekt worden,
en veelal reeds op 2^-jarige leeftijd haar eerste veulen krijgen).

Het Gotland\'se bospaard is verschillende malen (in stoeterijen op het eiland)
met andere rassen gekruist. Omstreeks 1880 werden een paar arabiese hengsten
ingevoerd, (die beide zeer oud werden ; een dekte op 26-jarige leeftijd nog 16 mer-
ries). Ook werd later, en nu nog, gekruist met middelgroote Ardennerhengsten.

Het echte bospaard wordt echter tegenwoordig zelden meer gekruist en op de
Lojsta-heide wordt alleen in reine teelt gefokt ; er zijn daar nog ongeveer 80 paarden.

De dieren worden, als luxepaardjes, verkocht, als kinder-rij- en wagenpaarden.
------------Vr.

Japansche onderzoekers hebben de verwantschap bestudeerd van het Korea-
hoenderpestvirus, van het vogelpestvirus stam Chiba uit Japan, van het vogelpest-
virus stam Sato uit Japan en van het ,,Avianpest"virus van de Philippijnen. Ten-
einde vermenging van de virusstammen te voorkomen werden voor deze vier stam-
men vier onderzoekers genomen. Iedere onderzoeker werkte met slechts één stam
in zijn eigen aparten stal. Later kreeg men nog het Newcastle-virus uit Engeland
(Doyle) ter beschikking voor onderzoek. De Japanners begonnen met kippen
hyperimmun te maken tegen één der vier stammen (hoe ze dit doen wordt niet dui-
delijk aangegeven, waarschijnlijk geschiedde dit met formaline-virus). Door kruis-
gewijze immuniteitsproeven te doen, bleek dat de Koreahoenderpest en de Sato-
vogelpest uit Japan en de Avianpest van de Philippijnen immuunbiologisch niet
verschillen. Ook klinisch en patholoog-anatomisch zijn deze ziekten aan elkaar
gelijk. Alle drie ziekten bleken tevens volkomen overeen te komen met de New-
castle disease. De Chibavogelpest van Japan is vermoedelijk dezelfde als de hoen-
derpest van Europa. Deze Chibavogelpest verschilt van de andere genoemde ziekten
wat betreft de immuunbiologische eigenschappen. Of deze twee virus tenslotte te
beschouwen zijn als twee aparte virus of als variëteiten van elkander is een vraag
die niet werd opgelost. ¹)

De Japansche onderzoekers Konno en Zaizen 2) hebben de complementbinding
bij pullorumziektc louter uit een wetenschappelijk oogpunt onderzocht. Zij ge-
bruikten hiervoor 43 kippen die pullorumdragers waren en 36 gezonde kippen.
Het bleek hun. dat met 30 minuten op 56° C. verhitte sera nimmer een comple-
mentbinding verkregen werd. Met onverhitte sera werd meestal een sterke com-
plementbinding verkregen. Reeds eerder publiceerde Konno in samenwerking
met Goto zijn resultaten betreffende de praecipiteerende eigenschappen van sera
van pullorumdragers. Het bleek nu, dat de complementbindende eigenschappen
van positieve pullorumsera geheel parallel loopen aan de praecipiteerende eigen-
schappen. Bij een sterke complctnentbinding ziet men dus ook een duidelijke prae-
cipitatie, bij een zwakke complcmentbinding een zwakke praecipitatie.

Talrijke duitsche, engelsche en amerikaansche pullorum- en Kleinsche-ziekte-
stammen heeft Günther 3) uitgebreid bacteriologisch onderzocht. Vorm, kleur-
baarheid en beweeglijkheid waren differentiëel-diagnostisch zonder beteekenis.
In dit opzicht was van zeer groot belang de groei op de Gassner-plaat : verreweg
de meeste pullorum-stammen groeien hierop zeer zwak en zonder verkleuring,
terwijl de Kleinsche-ziekte-stammen matig-sterk groeiden, met groen-gele ver-
kleuring. Van enkele smetstoffen was de groei niet kenmerkend.

Biochemisch leverde de verkleuring van lakmoeswei een vrij goed onderschei-
dingsmiddel tusschen de beide stammen ; bact. pullorum gaf blijvende roodheid ;

bact. gallinarum blauwe verkleuring, terwijl enkele smetstoffen weer atypisch rea-
geerden.

Duleit werd door pullorum-stammen niet omgezet ; door Kleinsche-ziekte onder
sterke zuurvorming.

Gasvormen in druivensuiker doet een deel der pullorum- en een deel der Klein-
sche-ziekte-stammen.

De sectie van subcutaan of oraal geinfecteerde en daaraan gestorven kuikens
leverde voor de differentiëel-diagnose geen bijzonderheden. Kippen konden kunst-
matig niet ziek gemaakt worden. Serum van met de verschillende smetstoffen voor-
behandelde konijnen agglutineerde de diverse stammen zonder onderscheid.

Na een vluchtige behandeling van aetiologie en symptomen van de terecht zoo
gevreesde pullorum-infectie der kuikens komt R. Gonzalez Alvarez i) tot de the-
rapie. Bij het groote aantal kuikens is immunisatie volkomen illusoir. Serumtherapie
is veel te duur. Wel verwacht de schr. goede resultaten van de bacteriophaag, waar-
van de toediening zonder eenig bezwaar met het drinkwater kan geschieden. De
eenige voorzorg gedurende deze behandeling bestaat in de vermijding van anti-
septica.

In den strijd tegen de pullorum-infectie zijn twee wegen : óf de bacil bij de kuikens
bestrijden met een middel als de bacteriophaag 6f de smetstofdragers uitzoeken
en uitsluiten van de fokkerij, event. dooden, daar zij permanente smetstofdragers
zijn.

Voor de opsporing der smetstofdragers beschikken wij over de agglutinatie en
over de intradermale injectie van pullorine. Bij de agglutinatie zijn het bloedaf-
tappen en naderhand het mengen van het serum en het antigeen tijdroovend.
Agglutinatie bij een verdunning van 1 op 15 is als positief te beschouwen. l)e andere
methode is eenvoudiger en geeft bij juiste toepassing uitstekende resultaten. Deze
pullorisatie bestaat in de intradermale injectie in een kinlel van 0,1 c.c. pullorine,
verkregen door extractie uit pullorumculturen. Bij de geinfecteerde dieren ziet men
na 36 uren een karakteristiek oedeem. Deze methode geeft uitstekende resultaten,
indien men haar na ecnigen tijd herhaalt om de dieren op te sporen, die pas gein-
fecteerd waren. Zoo zou het gelukken in een sterk besmette fokkerij de ziekte te doen
verdwijnen, indien men gedurende 2 jaren drie pullorisatie\'s per jaar toepast, waar-
van een korten tijd voor het uitzoeken der broedeieren. Graafsma.

In het eerste nummer van de Revue vétérinaire Slave geven de Slavische onder-
zoekers referaten van hunne in hun eigen (aal gepubliceerde artikels. Kalikin 2)
vermeldt zijn resultaten met „vaccins acido-salicyliques contre le cholera des poules"
Deze resultaten zijn :

Het vaccin acido-salicyque van geeft bij duiven na 1 injectie van 5 c.c. een
voldoende immuniteit; deze immuniteit is beter dan die, welke verkregen wordt
met vaccins die bereid zijn door cultures te verhitten. Een geënte duif is volledig
immun tegen iedere infectie per os. De bereiding en toepassing is zoo eenvoudig,
dat deze methode overal aan te wenden is ; bovendien zijn snel autovaccins te be-

reiden. Teneinde met zekerheid te kunnen vaststellen dat deze methode goed is,
is toepassing op groote schaal in de praktijk noodig.

Kalikin heeft voorts dergelijke vaccins bereid tegen de andere bacillen uit de
groep van de haemorrhagische septicaemie. (Les vaccins salicylés contre les maladies
provoquées par les bactéries de la septicémie hémorrhagique : b. bovisepticum
vitulisepticum, ovisepticum, cuniculisepticum, suisepticum.)

De resultaten hiervan zijn volkomen gelijk aan die, welke verkregen werden bij
het vaccin tegen de vogelcholera. Jac. Jansen.

De duur van de smetstof-uitscheiding heeft Gibbs i) bij een 20 tal kuikens nage-
gaan na indruppeling van smetstof in neus. Eenige dieren verspreiden na 470 dagen
nog smetstof. Bij enkele ging de ademhaling gepaard met een stenosegeruisch :
maar dit kwam ook voor bij doorgeziekte en niet meer infectieuze dieren. Dit
verschijnsel vormt dus geen aanwijzing voor chronische dragers.

Nadat ontdekt was dat kippen met laryngo-tracheïtis-virus door inwrijving in
cloaca of bursa Fabricii te infecteeren zijn, is deze methode voor immunisatie be-
proefd. 2) Het bleek bij enting van een maand oude toom, dat alleen dieren,
die plaatselijk reageerden op de enting, immun waren tegen natuurlijke infectie.

in een andere toom van maand oude kuikens beschutte de enting ook tegen
de kunstmatige intra-nasale infectie. Om de ziekte bij zeer jonge kuikens te voor-
komen, bleek het gewenscht enting zeer vroeg toe te passen : bij 3 dagen oude kui-
kens kreeg men weinig reactie en in het geheel geen sterfte door de behandeling.
Bij een uitgebreide behandeling van 2-daagsche en een-dags kuikens kwamen en-
kele sterfgevallen voor en vele oogontstekingen ; bij sectie : necrose van het cloaca-
slijmvlies. Bij deze jonge dieren is de enting dus gevaarlijk.

Bij oudere kuikens geeft inwrijven van virus met zand of kiezelguhr meer zeker-
heid voor den aanslag der enting. Sterfte kwam hierbij niet voor.

De aanslag bleek, zooals te verwachten was, ook beter te zijn bij verhooging dei-
dosis smetstof; verder werkt de jeugd der dieren de aanslag in den hand; bij 6-
maandskuikens minder positieve reacties ; het gunstigst is een leeftijd van 2—3
maanden.

Ter controle op smetstofverspreiding door de enting heeft men van kuikens 3
weken na de behandeling afkrabsel uit de cloaca bij gevoelige dieren in den neus
gebracht; ziekte trad niet op.

Tscheredkow heeft in 1931 (Tier. Rundsch.) een en ander medegedeeld om-
trent de gunstige werking van Chloordampen bij de contagieuze rhinitis van het
konijn. Ook bij de griep van den mensch zouden deze dampen wel met gunstig
resultaat zijn aangewend. Wanneer chemisch zuiver zoutzuur met permanganas
kalicus wordt samengebracht heeft ontwikkeling van chloor plaats volgens de vol-
gende formule : 2 KMnO, 16 H.C1. 2 KC1. 2 MnCl 2 8 H₂0 5 Cl,.

Voor een ruimte van 30 M³. werd genomen 10 c.c. zoutzuur en 3 gr. perman-
ganas kalicus ; de duur der inwerking was 40—60 min.

een gesloten ruimte, waarin de kippen lijdende aan rhinitis contagiosa zich be-
vonden. De dieren verdroegen de behandeling goed. 400 dieren (waaronder zieke)
b.v. werden achtmaal gedurende 30 minuten in een ruimte van 60 M . gebracht :
de chloordampen verkreeg hij door 10 c.c. zoutzuur met 2 gr. permanganas
kalicus bij elkaar te brengen. De dieren hadden daarna geen ziekte-verschijnselen
welke door de dampen eventueel zouden kunnen zijn veroorzaakt. Verbetering der
rhinitische aandoeningen werd echter evenmin gezien. Evenwel werden daarna
geen nieuwe dieren aangetast, zoodat de behandeling wat dit betreft toch goed
scheen te hebben gewerkt.

In latere, door hem genomen proeven werden gunstiger resultaten geboekt.
Aangeraden wordt op 30 M¹., 2 gr. KM.O, en 10 c.c. H.C1. samen te brengen, de
dieren een | uur in de ruimte te laten, en daar de lucht niet te droog mag zijn, wat
water te laten verdampen. Jac. Jansen.

Engelbreth-Holm en Rothe-Mayer bewezen, dat kippenembryonen van 15
en 19 dagen oud te besmetten zijn. Jarmai infecteerde eieren die t—5—8—10 en
13 dagen bebroed waren. Elk ei werd met 1 druppel bloed van een aan leucaemie
lijdende kip ingespoten. Het bleek dat embryonen die jonger dan 10 dagen zijn
niet besmet kunnen worden ; na 10 dagen echter wel. Volgens Jarmai i) moet dit
aldus worden verklaard ; leucaemie is primair een ziekte van het beenmerg ; dit
is volgens Dantschakoff voor 8 dagen nog niet ontstaan. Tusschen de 8e en 13e
dag ontwikkelt zich dit, zoodat dan het „virus" kan aanslaan.

Hij toonde aan, dat het „virus ?" in onbevruchte eieren snel dood gaat. Volgens
Jarmai is dit een bewijs voor zijn opvatting, dat het agens geen zelfstandig levend
iets is dat zich kan vermeerderen ; het is slechts een product van de erythrogonien,
welk product alleen bij aanwezigheid van beenmerg zijn celwoekerende eigenschap-
pen kan geven. Jac. Jansen.

Onderzoekingen gedaan in het bacteriologische Instituut te Halle om-
trent eventueele overerving van de neurolymphomatosis gallinarum.

Voor de bestrijding der verlammingsziekte bij hoenders is van groote beteekenis
de oplossing der vraag of het lijden erfelijk is. Het was opgevallen dat de ziekte in
de jaren na 1926 steeds veelvuldiger ging voorkomen. De waarnemingen door
Rautmann 2) gedaan, kwamen vrijwel overeen met die van Lerche en Fritsch,
neergelegd in het Zeitschr. f. Infectionskr. 1933.

Rautmann ging meer in het bijzonder na de erfelijkheid der ziekte en de ver-
spreiding ervan door den verkoop van broedeieren.

De erfelijkheid was niet volkomen bewezen, daar gebleken zou zijn dat niet steeds
eieren en ééndagskuikens uit besmette hoenderparken een uitbreken der ziekte
tengevolge had. Ook Sprehn is van meening dat niet als bewezen aangezien moet
worden dat de neurolymphomatosis erfelijk is en Miessner en Berge beschouwen
de vraag niet beslist of wel de ziekte van de kip door middel van het ei op de nako-
melingen wordt overgebracht. Er dient alzoo te worden bewezen dat met de smet-
stof uit broedei of nog in het ei zich bevindende kuiken, jonge dieren kunstmatig
kunnen worden besmet.

Genomen werden 210 eieren uit een besmet hoenderpark; de eieren waren af-
komstig van 40 hennen die duidelijk klinisch aan de ziekte lijdende waren evenals

ook de acht erbij gehouden hanen. De eieren werden kunstmatig uitgebroed en de
uitgebroede kuikens later op een plaats gebracht waar nimmer te voren kippen
waren geweest. De dieren werden gedurende 12 maanden geobserveerd; velen
waren ondertusschen reeds aan darmcoccidiose gestorven. Bij zes hoenders, ± 11 %,
kon een uitbreken der ziekte worden vastgesteld. De symptomen traden eerst op den
leeftijd van 5J—9 maanden op. Behalve verlamming werd bij twee dieren ook een
oogaandoening opgemerkt. Uitgezonderd darmcoccidien werden nimmer darm-
parasieten waargenomen. Bij een deel der kippen met coccidiose werden ook ver-
lammingsverschijnselen opgemerkt ; bij het histologisch onderzoek der zenuwen
evenwel bleek een rondcellige infiltratie daarin te ontbreken. Eenig aetiologisch
verband der neurolymphomatosis met darmparasieten wordt daarom ontkend.

Daar de kippen bij elkaar liepen was een eventueele verbreiding der verlamming
nadat bij het eerste dier de verlamming klinisch was vastgesteld, niet geheel uit te
sluiten. Daarvoor zou noodig zijn geweest dat ieder dier afzonderlijk was groot
gebracht. De besmetting van uit het eerste geval werd niet waarschijnlijk geacht,
daar evenals bij hondsdolheid de virusoverbrenging eerst na het uitbreken der
ziekte of in ieder geval eerst de allerlaatste dagen van den incubatietijd pleegt in te-
treden.

Opgemerkt werd verder, dat zenuwveranderingen microscopisch reeds waren
vast te stellen, ook wanneer macroscopisch nog niets daaraan te zien was.

Het verkoopen van broedeieren of jonge dieren uit besmette hoenderparken
moet volgens Rautmann als bedenkelijk worden beschouwd; dergelijke dieren
dienen volgens hem te worden aangemerkt als gevaarlijk voor het overbrengen der
besmetting.

Mocht de veronderstelling omtrent de erfelijkheid dezer ziekte juist blijken te
zijn dan zou het ter bestrijding der ziekte, aanbeveling verdienen de geheele toom
te slachten, indien tenminste niet reeds de verspreiding algemeen is geworden.
Gedacht wordt dat de besmetting reeds, als bij pullorum, in den eierstok plaats vindt.

Verschillende combinaties van nicotinesulfaat en kamala zijn door Bleeker en
Smith i) onderzocht. Als nicotinesulfaat werd in hoofdzaak gebruik gemaakt
van Black Leaf 40. Een mengsel van 5 druppels nicotinesulfaat en 1 gram (15 grains)
kamala gaf bevredigende resultaten bij de afdrijving van spoelwormen en lint-
wormen. Direct in de spiermaag gebracht, bleek nicotinesulfaat in bovengenoemde
dosis zeer giftig te werken, zoodat binnen korten tijd de behandelde kippen dood
waren. Fref.born, die reeds eerder nicotinesulfaat heeft aanbevolen, gebruikt
daarom een mengsel van nicotinesulfaat met Lloyd\'s reagens, d. i. de zoogenaamde
vollers-aarde. Volgens hem en andere onderzoekers absorbeert vollers-aarde het
nicotinesulfaat en Iaat het in den darm der kippen geleidelijk los. Hierdoor voor-
komt men een intoxicatie. Bleeker en Smith maakten geen gebruik van vollers-
aarde ; volgens hen is nicotinesulfaat niet giftig mits men maar de juiste dosis toe-
past en het niet geeft aan kippen die in zeer slechte conditie verkeeren.

Den avond vóór de kuur kregen de te behandelen kippen geen voedsel. Den daar-
opvolgenden morgen vond de behandeling plaats. De behandelde dieren werden
afzonderlijk in hokken met een bodem van ijzergaas, welke boven een bak met
water lag, gehouden, zoodat de afgedreven parasieten later gemakkelijk in het
water konden worden teruggevonden.

Achtenveertig uur na de behandeling werden de dieren gedood en het aantal
in den darm aanwezige parasieten werd geteld. Hierdoor was het mogelijk de af-
drijvende kracht van het gebruikte middel procentisch te bepalen. Per os in capsule
ingegeven is de toxiciteit gering en worden grootere doses nicotinesulfaat zonder
schade verdragen. Verschillende specialités, die nicotinesulfaat en kamala be-

vatten, doch waarvan de juiste samenstelling niet aan de schrijvers bekend was,
werden onderzocht. Ook hiervan was de afdrijvende kracht op spoelwormen en
lintwormen in veel gevallen bevredigend.

Wel is gebleken, dat na een kuur met Black Leaf 40 de eicrproductie der dieren
tijdelijk afnam. Bij een proef waarbij een groep kippen eenmaal en een andere
groep"5 maal gedurende een legperiode behandeld werden bleek het eindresultaat
echter toch te zijn dat het aantal eieren der 5 maal behandelde dieren gemiddeld
per kip 141.4 en dat per 1 maal behandelde dieren 126.4 bedroeg. De mortaliteit
bedroeg respectievelijk 16.6% en 20%.

Uit hun onderzoek bleek verder dat Capillaria een parasiet is, die zich niet door
nicotinesulfaat laat afdrijven. Volgens Rietz zou men met tetrachloorkoolstof tegen
deze wormen mogelijk eenig succes kunnen bereiken. Baudet.

De vraag blijft altijd bestaan, wanneer men bij kippen veel lintwormen (Davainea
proglottina) aantreft, of deze parasieten de oorzaak van ziekteverschijnselen zijn.
Krijgt men een kip ter sectie en men vindt als eenige afwijking een zeer groot aantal
van deze lintwormen, dan is men geneigd deze parasieten als de oorzaak van den
dood te beschouwen.

Taylor i) heeft nu experimenten genomen door een aantal kuikens van 12
dagen met slakken te voederen, die afkomstig waren van een bedrijf, waar een
sterke infectie van lintwormen onder het pluimvee voorkwam. Deze slakken waren
dus besmet met het tusschenstadium (cysticercoid) van den lintworm. Van de aldus
besmette kuikens kregen enkele verlammingsverschijnselen. Deze kwamen echter
ook bij twee van de drie controlekuikens voor, zoodat deze afwijking geen verband
hield met de lintworminfectie. Het aantal lintwormen, dat bij de besmette kuikens
werd gevonden was dikwijls zeer groot. Bij twee dieren konden zelfs 3400 en 3900
scolices van lintwormen geteld worden. Dit was acht weken na de infectie met
de slakken. Langzamerhand werden de lintwormen geëlimineerd, zoodat zij na
22 weken verdwenen waren. Dit proces ging echter geleidelijk, daar b.v. bij een
kuiken 18 weken na de infectie met slakken nog 1900 exemplaren van Davainea
proglottina gevonden werden. Taylor merkt op dat men bij deze proef de voort-
durende reïnlècties mist, zooals deze in de natuur plaats hebben en dat juist deze
reïnfecties misschien het ontstaan van ziekteverschijnselen bevorderen. In ieder
geval is het gewenscht dat nog meer onderzoekingen op dit gebied geschieden,
waarbij door infecties van verschillenden graad uitgemaakt wordt in hoeverre deze
lintwormen in staat zijn ziekteverschijnselen bij pluimvee te veroorzaken.

Deze parasiet, die in de bloedlichaampjes van kippen en andere vogels voorkomt,
werd htt eerst in 1928 beschreven door Carpano bij inheemsche en ingevoerde
kippen in Egypte, en werd daarna gevonden door Curasson en Andrejesky in
Fransch Soedan, door Donatien en Lestoqijard in Algerië en door Robinson
en Coles in Zuid-Afrika. Brumpt deed infectie-proeven en kon o.a. de kip, gans,
kalkoen, eend en de duif infecteeren door subcutane injectie.

Het is nog onzeker in hoeverre de A. pullorum oorzaak kan zijn van sterfte. Brumpt
zag een zeer mild verloop, Donatien en Lestoquard zagen anaemie en sterfte
bij enkele dieren, Carpano beschrijft o.a. koorts, paralyse en anaemie, verder
milttumor en puntbloedingen op de slijmvliezen. Vooral bij geimporteerde dieren
verliep de ziekte acuut en doodelijk.

Coles (1933) 2) bericht nu over drie uitbraken van A. pullorum, in één waarvan
een zeer hevige mortaliteit onder de zeer jonge kuikens. In de beide andere uil-

braken stierven ook enkele oudere dieren door deze bloedparasieC, maar daar stierven
tevens dieren door Spirochaeta anserina. De verschijnselen bij de kuikens waren verlies
van eetlust en diarrhee met soms icterus. De sectie van de zeer jonge kuikens toonde
een sterke icterus, anaemie, milttumor, vettige leverdegeneralie, darmcatarrh en
een karakteristieke bleek-groengele kleur van de nieren. De kans op mortaliteit
schijnt af te nemen met het ouder worden. Bedford en Coles (1933) 1) deden
overbrengingsproeven van de A. pullorum met teken en wel met Argas persicus, Orni-
thodorus moubata en Argas perengueyi. Argas persicus bleek de overbrenger van deze
bloedparasiet te zijn. De incubatieperiode in kuikens varieerde van 12—15 dagen.
Volwassen teken bleven minstens 162 dagen infectieus. De teek kon twee maal
achtereen gezonde kuikens infecteeren met een tusschenruimte van ongeveer 4
maanden. Met O. moubata en A. perengueyi gelukte de overbrenging niet.

Sarcosporidiën in de musculatuur van kippen zijn reeds bekend. Von Ratz in
Hongarije o.a. beschrijft in 1903 dunne ovale buisjes van 0,09—1 mm. lengte en
0,054 mm. breedte, voorzien van een staafjeslaag en gevuld met lichtgekromde
sporozoïeten (sporen). Hij noemt deze Sarcocystis horvathi.

Kraüse en Goranoff (1933) 2) gingen nu in Bulgarije een systematisch onderzoek
instellen en vonden dat bij 50 % van een totaal van 41 stuks der in 2 jaar aan het
Vet. Path. Instituut te Sofia onderzochte hoenders Sarcosporidiën voorkomen. De
praedilectieplaatsen zijn de kop-hals- en de bekkenmusculatuur. Het onderzoek geschiedde
met de trichinoscoop of gewoon tusschen 2 voorwerpglaasjes, waarbij de parasieten
als grauw-bruine buisjes in de spiervezels onder de afgeblende microscoop waren
te zien. De schrijvers meenen een nieuwe soort te moeten vaststellen, omdat een
vergelijking met de S. horvéthi niet te maken zou zijn, daar von Ratz geen opgave
doet van grootte en inwendige structuur der sporen, terwijl de cysten kleiner zouden
zijn en eivormig. Zij noemen de nieuwe soort Sarcocystis gallinarum (cysten 0,28—
10 mm. X 0,03—0,15 mm. en sporen 7—13 X 2—4,5 ). Infectieproeven op
kippen met S. blanchardi van de buffel werden verricht. Na eenige maanden wer-
den inderdaad sarcosporidiën, op hoendersarcosporidiën gelijkend, aangetroffen,
maar eveneens bij het contröledier. Andere proeven worden aangekondigd.

Slechts zelden worden bij sarcosporidiosis van de kip klinische verschijnselen
gezien. Röhrer (1933) 3) deelt nu een geval mee bij een jong kuiken van 3 maan-
den, dat sterk was vermagerd, met beenzwakte en ook overigens zeer ziek was.
In de skeletmusculatuur zaten de sarcosporidiën (S. horvathi) als talrijke geelwitte
speldeknopgroote haardjes, waarvan vele verkalkt, terwijl zeer vele (niet verkalkte)
in de hartspier werden aangetroffen.

Behalve een minder sterk uitgebreide myositis van de skeletmusculatuur, werd
een zeer sterke myocarditis gevonden met talrijke parasietenhaarden, die van
binnen necrotisch waren (tengevolge van afgestorven en vervallen sarcosporidiën
en spiervezels) en omgeven waren door een dichte breede zóne van groote op
lymphocyten gelijkende cellen, de verschillende ontwikkelingsstadia van dc parasiet.

De overeenkomst tusschen Roussarcoom en kippenleucose heeft reeds eerder de
aandacht getrokken. Dit wordt nader bevestigd door onderzoekingen van den
laatsten tijd (Furth 1932), dat kippenleucose ook door een celvrij agens overentbaar
is, dat door bacteriefilters passeert, resistent is tegen bevriezen en uitdrogen en
bewaard kan worden in glycerine.

Het directe bewijs voor het tumor-karakter van de cellen bij kippenleucosc is
echter tot nu toe niet geleverd.

Het verschil tusschen overbrenging van leucose door cellen of door celvrij filtraat
kan grootendeels bestaan uit de plaats waar zich het agens bevindt, hoofdzakelijk
intracellulair of los van de cellen.

De in dit onderzoek beschreven proeven van Crank en Furth i) zijn gedaan
om aan te toonen, dat bij overbrenging van groote aantallen leucotische cellen
in de bloedbaan van een andere kip, een autonome groei van deze cellen optreedt.

Hiervoor werden 15—35 c.c. bloed van een kip met een hevige myeloïde leucose
ingespoten bij jonge kippen nadat van deze eerst een ongeveer gelijke hoeveelheid
was afgenomen. Van de 15 ingespoten kippen stierven er 9 aan leucose, en wel
na 2—3,5 dag na de inspuiting.

Het letale einde komt hier, in vergelijking met spontane leucose-gevallen, merk-
waardig snel. De autonome, ongebreidelde vermeerdering der leucotische cellen
blijkt echter nog overtuigender, wanneer men waarneemt dat het aantal dezer
cellen reeds na een 1 — li uur na de inspuiting 5—20 maal vergroot is.

Bij het histologische onderzoek blijken de capillairen en sinus van verschillende
organen, vooral milt, lever en long, sterk overvuld te zijn met leucotische cellen
(leucostasis). In tegenstelling hiermede is in het beenmerg geen opvallende op-
hooping van deze cellen ; dit is in zooverre van beteekenis, dat dus de celvermeer-
dering uitsluitend van de ingebrachte cellen afkomstig is, en niet op activeering
van het beenmerg berust.

Gaat de ingespoten kip niet dood, dan blijken de leucotische cellen ook weer
snel uit de bloedbaan te verdwijnen ; zoo werden bijv. bij één kip geteld voor de
inspuiting 17000 leucocyten, 1 uur na de inspuiting 218.000 en na 3 dagen 34.500.

Men vindt dan vooral in milt en lever de phagocytaire cellen beladen met resten
van de leucotische cellen.

Men mag dus op grond van deze proeven aannemen, dat wanneer onrijpe mye-
loïde cellen door het agens van de leucose zijn geactiveerd, zij zich volkomen auto-
noom, dus als tumorcellen, gedragen.

Men zou dus verwachten, dat zij zich onder gunstige omstandigheden in vitro
zullen vermeerderen evenals tumorcellen. Dit klopt echter niet met de ervaring
van humane leucotische cellen in weefselculturen ; deze gaan dan rijpingsver-
schijnselen vertoonen. H. J. M. Hoogland.

In verband met een artikel van Beller over de beteekenis van pluimvee voor
het ontstaan van levensmiddelvergiftigingen en waarin deze tot de conclusie komt,
dat tot dusver slechts waterwild en duiven met zekerheid als oorzaak van vleesch-
vergiftiging zijn vermeld, komt Schönberg 2) hier met een beschrijving van een
ernstige vleesehvergiftiging, veroorzaakt door het vleesch van een kip.

Het geval verliep als volgt : Na gebruik van het vleesch van een gebraden kip
waren 2 personen ernstig ziek geworden ; één stierf zelfs na 1 J dag. De rest van de
kip, bestaande uit vleugel en hals, werd ter onderzoek opgestuurd. Uit het vleesch
zelf waren, zelfs na „Anreicherung", geen vleeschvergiftigingsbacillen aan te too-
nen. Wel groeiden verdachte kolonies uit het beenmerg van de vleugelbeenderen.
Deze bacteriën bleken, na serologisch, morphologisch en cultureel onderzoek,
Gartnerbacillen te zijn, welke zeer muispathogeen waren.

Ook bij de kippen komen dus echte Gartnerstammen voor, welke tot vleeseh-
vergiftiging aanleiding kunnen geven. Voigens de statistiek zou gedurende 1926—
1928 slechts één geval bekend zijn geworden, in 1929—1930 daarentegen reeds
2 gevallen. de Graaf.

A. van Gelder. Destructie van afgekeurd vee en vleesch in verband met het
smelten van dierlijke vetten.

Academisch proefschrift Amsterdam 1933. Verkrijgbaar bij den boekhandel
„Emka" Floraliastraat 51, Oss. Prijs ƒ 3.50.

Ondergeteekende geeft er de voorkeur aan dit boek aanvankelijk te bespreken,
afgezien van het feit, dat het als academisch proefschrift heeft gediend. Over dit
laatste zullen aan het eind dezer bespreking eenige opmerkingen gemaakt moeten
worden.

Men moet zich na de lezing in de eerste plaats de vraag voorleggen tot welken
lezerskring de schrijver zich wel heeft gericht. De populaire uiteenzetting van tal
van in deskundige kringen overbekende zaken voert tot de conclusie, dat de schrij-
ver in de eerste plaats zich beijvert als voorlichter van leeken. De gegevens vermeld
in de hoofdstukken :

I. Kort historisch overzicht van de ontwikkeling der slachterijen,
II. Het smelten van dierlijke vetten (Methoden),

zijn in de desbetreffende werken, of vlugschriften, bij herhaling en uitvoerig be-
schreven en bieden den ingewijden weinig nieuws. De vraag is zelfs of de populaire
schets van het zoo belangrijke bedrijf der verzameling en bewerking van organen
met interne secretie, wel voldoende recht daaraan doet wedervaren in het oog
van de lezers voor wie het geschrift bedoeld schijnt te zijn. Een uitzondering maakt
de beschrijving van de rationaliseering van enkele der slachtwerkzaamheden in het
bedrijf, waaraan schrijver is verbonden blz. 31—33.

Hier vindt men een beeld van de logische werkwijzen die de auteur voor dit
bedrijf zooveel mogelijk tracht op te sporen. Ware het geheel van dit gehalte, het
zou aan kortheid doch ook aan degelijkheid van bewerking gewonnen hebben.
De schrijver erkent op verschillende plaatsen, dat hij door de uitgebreidheid der
aangeroerde onderwerpen geen aanspraak wil maken op volledigheid. Is hier het
„In der Beschranking.....enz. niet te zeer uit het oog verloren?

Dan dient de vraag gesteld wat wel de aanleiding tot het schrijven geweest kan
zijn ; welk kernprobleem ligt aan \'s schrijvers betoog ten grondslag.

Hervormingen in den handel in geslacht vee (varkens) dwingen de groote slach-
terijen ot een zoo zuinig mogelijke verwerking van die deelen, die niet voor export
bestemd worden.

Hierdoor werd het vraagstuk opgeworpen, hoe uit tal van organen en deelen,
die dasrtoe vroeger niet werden gebezigd, met voordeel eetbaar vet kan worden
gesmolten.

De toestellen in gebruik voor het smelten van vet uit het eigenlijke vetwcefsel
(spek, teuzel, schyl) zijn daartoe ongeschikt. De vraag dringt zich op of dc toe-
stellen in gebruik bij de destructie van afgekeurde dieren, waarbij technisch vet
wordt cewonnen, geschikt zijn, of geschikt gemaakt kunnen worden voor het be-
reiden van eetbaar vet uit goedgekeurde beenderen enz. De schrijver ontsiert zijn
werk d)or hier het in de Nederlandsche schrijftaal minder gebruikelijke woord
„botten\' te bezigen. Omgekeerd kunnen zulke verbeteringen aan die toestellen
misschim ook nuttig zijn bij het smelten van vet voor technische doeleinden. De
titel val het werk is dan ook minder juist gekozen ; niet de destructie van afge-
keurde deelen, doch het winnen van vet uit goedgekeurde deelen vormt de hoofd-
inhoud van het werk, dat met destructie slechts een verwijderd verband houdt.

De schrijver laat in hoofdstuk II alle gebruikelijke methoden tot het smelten van
eetbaar vet, en de vetwinningsapparaten bij de destructie, de revue passeeren en
geeft op theoretische gronden, bij eenige, op grond van eigen practische ervaring

de voor- en nadeelen van elk dezer aan. Niet alleen de technische inrichting doch
ook de eigenschappen van het gewonnen vet (kleur, verzeepbaarheid, gehalte aan
vrij-vetzuur) en van het residu n.m.1. kanen of vleeschmeel (vetgehalte, vocht en
aschgehalte) worden daarbij in oogenschouw genomen.

Op grond van practische ervaring en theoretische overwegingen achtte de schrij-
ver voor het onder zijn leiding gestelde bedrijf aanvankelijk het meest geschikt de
zij het ietwat gewijzigde apparatuur volgens het systeem Goslar. Hierbij wordt
gewerkt volgens het z.g. natte systeem waarbij dus stoom in de uit te smelten massa
wordt ingespoten terwijl het vet langs een „vetafscheider" z.g. continue wordt ver-
wijderd onder gelijktijdige winning van het lijmwater.

Het natte systeem is niet duurder dan het „dry rendering system with internal
pressure" omdat bij het eerste de condensatiewarmte van de stoom wordt benut
voor de verhitting van de massa, bij de laatste alleen de stralingswarmte van de
zich in den mantel bevindende stoom. Wat men bij de laatste dus minder noodig
heeft aan stoom bij het indampen van de geringere hoeveelheid lijmwater, heeft
men bij de eerste minder noodig aan stoom bij het extraheeren.

Het is een groot voordeel het vet zoo snel mogelijk uit de autoclaaf te verwij-
deren, het zal dan een minimaal vrij vetzuurgehalte hebben. Ook is dit continue
winnen uit den aard goedkooper dan het centrifugeeren. (Iwel Laabs). Het geeft
een residu met een vetgehalte van circa 12% hetgeen bij het gebruik geen bezwaren
zou opleveren.

De beschrijving der vergelijkende proeven tusschen een aantal der genoemde
methoden vindt men op de blz. 95—106 t.w., de oude Deensche, de Goslar-methode
en de Iwel Laabs. Met de laatste werden slechts twee gebrekkige proeven verricht.
Men mag dan ook zeggen dat de kern van het werk is : vergelijking van de oude
Deensche met de Goslar-methode, welke vergelijking uit den aard in het voordeel
van laatstgenoemde uitviel.

Deze gunstige indruk werd bevestigd door de in de praktijk opgedane ervaring
met een groot aantal charges van het Goslar-apparaat beschreven op de bladzijden
107—110, doch daarbij kwamen bezwaren aan het licht welke vooral neerkomen
op het krachtverbruik van het roerwerk in de autoclaaf; geringe capaciteit en bij
apparaten van grooter capaciteit slechte warmtc-verdeeling in de uit te smelten mas-
sa. Men verving daarom de Goslar-autoclaaf door een, volgens het systeem Christof-
fkrsen en Larsen, met horizontaal draaiende trommel.

Van beteekenis is dat de schrijver hiervoor het stoom- en krachtverbruik op-
geeft per K.G. uitgesmolten materiaal t.w. 1.35 K.G. stoom en 0.015 K.W. 1).

Van een negental charges worden nadere gegevens over den aard der gewonnen
produkten medegedeeld. Het blijkt dat het gehalte van het vet aan v. v. z. beneden
1% blijft en het vetgehalte van het meel wisselde van 14.5% tot 4.5%. Door juiste
keuze van beschikbare grondstoffen bij de vulling bereikt men, dat de samenstel-
ling van het meel schommelt om 50% eiwit, 8% vet en 35% asch.

(Mag ik hier wijzen op de slordige afwerking van het boekje ; op blz. 113 zijn
regel 2 en 3 van onderen van plaats verwisseld, zoodat de zin bijna onbegrijpelijk
is voor wie deze puzzle niet weet op te lossen. En dat in een academisch proef-
schrift !!! ).

Ieder zal begrijpen, dat deze gegevens voor het betrokken bedrijf van groote be-
teekenis zijn. Zij krijgen echter eerst algemcene waarde en worden tot een weten-
schappelijk onderzoek, indien nu soortgelijke resultaten van andere methoden daar-
naast kunnen worden gesteld. De schrijver is hierin niet volledig geslaagd. De blz.
117—126 bevatten gegevens over enkele proeven met:

1) Of deze cijfers inderdaad ook voor destructie-bedrijven als norm gesteld kun-
nen worden is aan ernstige twijfel onderhevig, gezien de aard van het daar ver-
werkte materiaal.

gelijk, het krachtverbruik iets hooger is. Het vetgehalte van het meel kon door juiste
keuze van grondstoffen binnen de gestelde grens van 10% gehouden worden.

b. Een proef met apparaat Escher-Wyss (meel-vetgehalte 20% !) twee proeven
met apparaat Venuleth en Ellenberger idem 19 k 14%.

In het vijfde hoofdstuk benadert de schrijver het meest datgene, wat in den titel
wordt beloofd : n.m.1. beschouwingen over vetsmelterij bij de destructie van afge-
keurd vleesch.

Wij willen ons hier niet bezighouden met de kleur van het bereide vet doch er
op wijzen dat de schrijver bij herhaling kon vaststellen dat :

ie. het vet verkregen met het ter destructie bestemde oude materiaal een rela-
tief hoog gehalte aan v.v.z. heeft.

2e. dat het vet, dat hierbij in het meel achterblijft een nog veel hooger gehalte
aan vrij vetzuur heeft (proef blz. 128, 12%).

Wanneer men dus in diermeel een hoog vetgehalte heeft, moet men er steeds in-
dachtig aan zijn, dat dit vet zooal niet ranzig, dan toch ondeugdelijk genoemd
moet worden.

Het wekt verwondering dat de schrijver dit punt bij de beschouwing over de
beteekenis van een vetgehalte van ± 10% in zulk meel, tegenover een gehalte van
2—4% in geëxtraheerd meel niet in het geding heeft gebracht. Is het onverschillig
dieren te voeren met een voedingsmiddel dat ± 10% bijna ranzig vet bevat en moet
men dan niet een hulpmiddel, het extraheeren, toejuichen, waarbij het gehalte
aan deze ongewenschte stof zoo noodig tot beneden 1% kan worden teruggebracht.

Bij de vergelijking tusschen de door hem aanbevolen en de extractie-methode
laat de schrijver dit belangrijke punt geheel buiten beschouwing, doch wijdt een
heel hoofstuk (VII) aan de rentabiliteit van zulke installaties.

Wat daarin wordt betoogd kan als volgt worden samengevat. Indien ik inplaats
van 1000 K.G. meel met 10% vet af te leveren, hieruit door extractie zooveel vet
haal dat het gehalte daaraan tot 4% daalt, kan ik 60 K.G. meel minder doch
Go K.G. vet meer verkoopen. Bij de huidige prijzen dezer waren is hetgeen voor
deze 60 K.G. vet meer ontvangen wordt niet voldoende om de kosten te dekken.
De eerste installatie zal daardoor een kleine winst, de laatste een klein verlies op-
leveren. Zou de schrijver nu in ernst meenen, dat de industrieele leiders, met wicn
hij dagelijks in contact komt, hun keuze over een te volgen werkwijze door zulk een
eenzijdige voorlichting doen beïnvloeden. Zou hij niet zelf inzien, dat in zijn bere-
keningen zulke onzekere posten zijn (stoomverbruik, transportkosten) dat deze uil-
slag weinig of geen beteekenis heeft, maar dat de kwaliteit d. i. de verkoopbaarheid
van het product van veel meer belang is. Ik vraag mij dan ook af hoe het mogelijk
is een soortgelijke uiteenzetting te omhangen met het gezag, dat een proefschrift
aan een onzer universiteiten daaraan nu eenmaal verleent.

Het ergste maakt de schrijver het in hoofdstuk VI over het gebruik van het dier-
lijk meel. Men zou verwachten dat daarin nu nader werd bewezen, dat meel met een
gehalte van ± 10% vet met hoog vetzuurgehalte zulke goede resultaten gaf dat de
extractie niet noodig was. Wij vinden slechts zeer oppervlakkige beschouwingen
over het Joodgetal van het vet der dieren in verband met de vastheid van het
weefsel en enkele los daaraan hangende zaken waarbij men tenslotte ook op het
vitamine-gehalte terecht komt. Dit hoofdstuk zou als tijdschrift-artikel in een po-
pulair blad misschien op zijn plaats zijn, doch het houdt met het hier aangekondigde
onderwerp al zeer weinig verband.

Samenvattend kunnen wij vaststellen, dat het boek nuttige gegevens bevat over
het gebruik van onderdeelen van destructie-apparaten bij het winnen van eetbaar
vet uit goedgekeurde, daartoe geschikte deelen, die vroeger niet voor uitsmelten in
aanmerking kwamen.

De beschouwingen over diverse destructie-apparaten en hunne producten zijn
oppervlakkig en eenzijdig.

Het Dagelijksch Bestuur der Maatschappij voor Diergeneeskunde
wendt zich tot de leden met het verzoek mede te willen werken om
de in het secretariaatsrapport geuite wenschen tot werkelijkheid te
laten worden. O.m. is er op gewezen, dat het tijdschrift meer dan tot
nu toe „maatschappelijke" artikelen moet bevatten opdat het het orga-
nisatiegevoel der leden zal ontwikkelen, dat over het geheel niet erg
groot is. Wellicht zal dan het bezoek der afdeelingsvergaderingen en
de belangstelling in de algemeene zaak grooter worden.

Als het Dagelijksch Bestuur in dit verband eenige kwesties van den
allerlaatsten tijd mag noemen, die aller gedachten bezig houden, maar
waarover men zijn meening slechts in kleinen kring uit, zijn het de
inkrimping van de werkzaamheden van den dierenarts en het uitzien
naar nieuwe bronnen, de werkzaamheden van den Centralen Raad,
de beteekenis van bindende besluiten, het vakvereeniging zijn van
onze Maatschappij, regeerings-crisis-instellingen, voorzoover dieren-
artsen daarbij betrokken zijn, keuring van trekhonden, veterinair toe-
zicht op tentoonstellingen, kwakzalverij enz. enz.

Nu wordt steeds gezegd dat de Redactie van het tijdschrift en het
Hoofdbestuur der Maatschappij de aangewezen lichamen zijn om in
dezen voor te gaan. Zonder aan de waarde van deze opmerking iets
te kort te willen doen meent het Dagelijksch Bestuur toch zeer dringend
de leden te moeten verzoeken hunne ideeën over maatschappelijk
veterinaire kwesties in ons tijdschrift te willen publiceeren. Het is toch
niet noodig wetenschappelijke menschen er aan te herinneren, dat
zij zich niet door schroom of geringschatting van eigen meening moeten
laten verhinderen ?

Het Dagelijksch Bestuur der Maatschappij voor
Diergeneeskunde :
Krediet, Voorzitter.
van Heusden, Secretaris.

als academisch proefschrift ter verwerving van de doctorale waardigheid. De ver-
diensten van den schrijver als bedrijfschemicus staan hier geheel buiten. Zij kunnen
wel van dien aard zijn, dat het verleenen van dezen graad „honoris causa" op zijn
plaats zou zijn. Doch dit werk kan daarvoor niet als titel gelden.

De verleening is misschien te verklaren uit het feit dat de promotor, als pharma-
ceut, niet bekend is, en niet bekend kan zijn, met de belangrijke problemen die op
dit niet tot zijn studievak behoorende gebied om oplossing vragen. Doch dan ware
aan onthouding toch de voorkeur te geven.

De leus wordt gehoord, dat een nauwere samenwerking tusschen universiteit
en toegepaste wetenschap (techniek) noodig is. Een samengaan van deze zooals
hier voor ons ligt kan slechts beide schade brengen.

Zooals bekend is hebben zich in den loop der jaren 1918—1928 in Friesland
bij de aldaar gevolgde methode van bestrijding der tuberculose onder het rundvee
herhaaldelijk moeilijkheden voorgedaan. Deze moeilijkheden waren aanleiding,
dat in het jaar 1928 aan den wensch der Afdeeling Friesland om, in zake de regeling
van het werk van den Gezondheidsdienst voor Vee in Friesland, gehoord te worden,
werd tegemoet gekomen, zoodat er nadien een afgevaardigde der Afdeeling in de
Commissie van Toezicht op genoemden Dienst, zitting nam.

En al is het daarna, dank zij het onderling overleg, mogelijk gebleken de moeilijk-
heden sterk te reduceeren, toch ontving de Afdeeling Friesland het door het Hoofd-
bestuur van de Maatschappij voor Diergeneeskunde, medio Augustus 1932, gezon-
den schrijven, betreffende de tuberculose-bestrijding en het daaraan verbonden
voorstel, om te dien aanzien tot Bindende Besluiten te komen, met veel genoegen.

Immers nu mocht de Afdeeling verwachten, dat, althans in de principieele kwes-
ties, als b.v. erkenning van het Instituut „Controleurs", de vrije dierenartsen-
keuze, waaromtrent de Afdeeling reeds een standpunt had ingenomen, door alle
Leden van de Maatschappij één lijn zou worden getrokken. Het schrijven van het
Hoofdbestuur liet in dit opzicht aan duidelijkheid niets te wenschen over en wanneer
de Afdeelingen hun plicht deden en het door het Hoofdbestuur gegeven schema
der B. B. nauwgezet opvolgden, meende men in Friesland veel sterker te komen
te staan tegenover de zich voordoende moeilijkheden.

Het Hoofdbestuur besloot zijn schrijven met een zin, inhoudende, dat de B. B.,
bij een vlotte werking der Afdeeling, nog 1 October 1932, dus voor de nieuwe cam-
pagne, van kracht zouden kunnen worden.

En de Afdeeling Friesland, waaraan reeds zoo vele verwijten (ook buiten het
Tuberculose-rapport) vooral in zake haar in georganiseerd overleg vastgestelde
tarieven, waren gericht, toog met spoed aan het werk, erkennende het groote belang
van de aangelegenheid.

Moeilijk was het formuleeren van dit B. B., wat betreft de controleurs, want
daarbij moest rekening worden gehouden met het vrij algemeen ingenomen stand-
punt, dat ook het tubcrculineeren, als zijnde een diagnostische enting, tot de uit-
sluitende bevoegdheid van den dierenarts behoort. (Zie b.v. het Rapport van de
„Sera- en Entstoffcncommissie).

Aan de andere zijde had de Afdeeling te veel eerbied voor het door particulier
initiatiefin Friesland tot stand gebrachte, om door een brusk verbod aan dc dieren-
artsen, om mede te werken aan diensten, waar controleurs bij werkzaam waren
(en waaraan reeds 14 jaar was medegewerkt) den band door te snijden.

En ten slotte werd er in onze Afdeeling ook veel gevoeld voor een verhouding
als b.v. in de Vleeschkeuringswct is vastgelegd ten opzichte van de Keuringsvee-
artsen en de Hulpkeurmcesters, welke laatsten, zooals bekend is, het zoogenaamde
routine-werk verrichten. Bij de tuberculose-bestrijding dan dus in dien zin, dat
de controleurs uitsluitend de druppeling verrichten en de dierenartsen de contrôle
op de reactie uitoefenen. Een en ander zou dan natuurlijk eveneens in een zuiver
ambtelijk verband moeten zijn geregeld, waarbij de bevoegdheid van die contro-
leurs, die dan dus meer de functie van de z.g. „druppelaars" zouden krijgen, in een
instructie zou moeten zijn vastgelegd.

Men koos na lange en ernstige beraadslaging den middenweg en nam dc ver-
plichting op zich om te blijven medewerken aan de tuberculose-bestrijding in die
gevallen, waarin men reeds vóór het jaar 1932 gewoon was met controleurs te wer-
ken ; echter onder nadrukkelijke mededeeling aan den Gezondheidsdienst voor Vee
in Friesland, dat dit geenszins de erkenning van het instituut der controleurs inhield
en dat zou worden prijs gesteld op betere ambtelijke verhoudingen, in den zin van

instructies, als bedoeld. Dat de medewerking aan de bestrijding, verricht met be-
hulp van controleurs, geenszins de erkenning van dit instituut beteekende, blijkt
trouwens duidelijk uit de in het 15. B. vastgelegde beperking, welke dus tevens in-
hield, dat aan vereenigingen, die na het jaar 1932 met een controleur in zee wilden
gaan, geen medewerking meer zou worden verleend.

Overigens waren er eigenlijk geen moeilijkheden om het B. B. te formuleeren,
want èn „vrije dierenartsen-keuze" èn „tarief, in georganiseerd overleg met de
betreffende organisaties", waren in de Afdeeling Friesland reeds lang, als zijnde
vanzelfsprekend, erkend. En evenzoo vanzelfsprekend was het, dat de leden ook
aan particuliere bestrijders nu geen medewerking meer zouden mogen verleenen,
indien door dezen geen voldoende garantie werd gegeven voor hun handelingen
met dieren, lijdende aan open tuberculose en reactie-dieren.

Als een goed soldaat gehoorzaamde de Afdeeling Friesland dus en de goedkeuring
van de in dit Tijdschrift 1932, bldz. 1462 (waarnaar zij verwezen) gepubliceerde
B. B., werd ons reeds den jen October, d.a.v. in een betreffend schrijven van het
Hoofdbestuur medegedeeld. Uit deze goedkeuring bleek ons tevens, dat de aanvan-
kelijk gekoesterde vrees, of n.1. een B. B., inhoudende een tegemoetkoming aan de
bestrijding, met behulp van controleurs, wel zou worden goedgekeurd, ongegrond
was geweest.

Met groote belangstelling zag men hier nu uit naar de B. B. van de andere Af-
deelingen, maar eerst in dit Tijdschrift van 1 Januari 1933, bldz. 45, wordt mede-
gedeeld, dat door het Hoofdbestuur den I3en December 1932 zijn goedgekeurd
de B. B., die t. a. v. de georganiseerde tuberculose-bestrijding zijn aangenomen
door de Afdeelingen Overijssel, Gelderland- Overijsel, Noord-Holland en Noord-
Brabant.

De Afdeeling Friesland heeft haar B. B. onmiddellijk ter kennis van den H. H.
Afgevaardigden in het Hoofdbestuur en van de Leden der Maatschappij (in dit
Tijdschrift) gebracht; tot nog toe wacht zij echter op de contra-prestaties van de
andere Afdeelingen.

De in laatstgenoemd Tijdschrift volgende mcdedeeling, dat de juiste tekst, als-
mede de aanwijzing van het werkgebied, ingevolge de statuaire voorschriften, nader
zullen worden gepubliceerd, heeft onze belangstelling gaande gehouden.

In dit Tijdschrift van 15 Maart, 1.1., bldz. 326, treft de mcdedeeling, dat B. B.
zijn goedgekeurd van verschillende Afdeelingen en dat alleen Groningen—Drenthe,
Zeeland en Limburg nog ontbreken.

Uit het medegedeelde op bldz. 331 van laatstbedoeld Tijdschrift blijkt voorts,
dat de Afdeeling Gelderland—Overijssel zich op hetzelfde standpunt in zake de
controleurs, als Friesland heeft gesteld en met veel genoegen begroetten wij dien
bondgenoot. Somberder werden wij echter gestemd door de onmiddellijk daarop
volgende mededeeling, dat de Afdeeling Overijssel vrijwel gelijkluidende B. B. heeft
aangenomen, maar helaas niet heeft kunnen besluiten geen medewerking meer
te verleenen aan vereenigingen, die na 1 Juli 1932, de hulp van de controleurs
(„druppelaars" noemt men ze daar) inroepen.

Immers daar ontmoeten wij reeds het eerste splijtzwammetje in de zoo belangrijke
kwestie, als de houding van de Leden van Onze Maatschappij tegenover het Insti-
tuut van de controleurs. Daar gaat de uniformiteit en daar valt reeds een Afdeeling
aan te wijzen, die een standpunt inneemt, waardoor andere Afdeelingen zeer zeker
in moeilijkheden zullen komen.

Komen wij tot den gang van zaken van de B. B. terug, dan wordt in dit Tijd-
schrift van i April 1933, bldz.\'377, onze aandacht getrokken door de mededeeling,
dat blijkbaar in de Afdeeling Groningen—Drenthe de „vrije dierenartsenkeuze"
nog een zoodanig punt van geschil was geworden, dat bij het Hoofdbestuur om
advies moest worden aangeklopt. Dit geeft eenige verwondering, want hoe is het
ooit mogelijk om B. B. in zake de georganiseerde tuberculose-bestrijding te maken,
zonder de vrije dierenartsenkeuze onvoorwaardelijk te aanvaarden ?

Intusschen schijnt dit geschil uit den weg te zijn geruimd, althans in dit Tijd-
schrift 1933, bldz. 1069, wordt bericht, dat in laatstgenoemde Afdeeling een refe-
rendum zal worden gehouden.

Maar dat is tot op heden ook het laatste bericht van de B. B. in dit Tijdschrift.

Maken wij nu de balans op, dan blijkt, dat er sinds Augustus 1932, dus in 16
maanden tijds, twee B. B. volledig bekend zijn, n.1., die van Gelderland—Overijssel
en Friesland, dat het derde B. B. in zake het controleurs-vraagstuk een belangrijke
afwijking van de vorige vertoont, dat van de overige bereids goedgekeurde B. B.
aan de Leden van de Maatschappij in het algemeen niets bekend is, terwijl nog
twee Afdeelingen, n.1. Zeeland en Limburg, in gebreke zijn gebleven.

En nu moet het toch verbazing verwekken, dat in deze zoo belangrijke aange-
legenheid, die door het Hoofdbestuur op zoo goede wijze was voorbereid en inge-
leid. eerst na 16 maanden de beslissing in de Afdeelingen, met uitzondering van
twee stuks, is gevallen en dat deze beslissingen thans nog niet algemeen bekend zijn.
Het valt toch niet te ontkennen, dat zulks voor de Afdeelingen, die wel ten spoedigste
B. B. ter zake hebben aangenomen en waar dit B. B. reeds gcruimen tijd in toepas-
sing is (in Friesland reeds meer dan een jaar) een minder behaaglijk gevoel, dat
zeker eenige overeenkomst vertoont met de gevoelens van een cavia of ander proef-
dier, moet geven.

Ik weet wel, er moet er ten slotte één de eerste zijn en in dit geval heeft de Afd.
Friesland er ernstig naar gestreefd een der eersten te zijn, maar dat door de andere
Afdeelingen ter zake zoo lang is gedraald, is toch voor de Afd. Friesland verre van
aangenaam ; te meer, nu blijkt, dat het derde B. B. in een principieele kwestie
een geheel ander standpunt inhoudt.

De Afdeelingen zullen ons, naar wij vertrouwen, deze ontboezeming ten goede
houden en er in dit verband wel aan willen denken :

te. wat, voor een gebied als Friesland, waar het instituut der controleurs reeds
14 jaren werkzaam was, het nemen van een B. B., als het aangenomene, beteekent ; en

2e. dat het vooral aan de Afd. Friesland uit ervaring bekend is, dat het eenige
redmiddel is een stevige chorda dorsalis, ten einde aan de zich inderdaad ophoopende
moeilijkheden met kans op succes weerstand te kunnen bieden. En die stevige chorda
dorsalis is niet anders te verkrijgen dan met de absolute medewerking van alle
andere Afdeelingen.

Deze medewerking is ons tot onze groote spijt uit den gang van zaken bij het
eerste B. B. niet gebleken, hetgeen hier ronduit gezegd ontevredenheid heeft ver-
wekt ; zelfs zoodanig, dat hier de vraag naar voren is gekomen of het eerder aange-
haalde schrijven van het Hoofdbestuur niet meer het karakter van een bevel had
moeten dragen en indien dit niet mogelijk was of het dan niet gewenscht is, dat
zulks mogelijk worde, zoodat het Hoofdbestuur ter zake krachtiger kan optreden.

In dit verband valt nog op het volgende te wijzen. In de laatstgehouden Alge-
meene Vergadering te Utrecht zijn opmerkingen over den Centralen Raad ge-
maakt, maar men dient daarbij toch vooral te denken, dat het voor dien Centralen
Raad een onmogelijkheid is, om zijn taak na te komen, indien de Afdeelingen de
daarvoor noodzakelijke medewerking niet of slechts aarzelend verlcenen. Want
dèn worden de bedoelde opmerkingen n. m. m. ten onrechte gemaakt; men zoeke
dan de schuld in eigen huis 1

Ook de scheidende Secretaris zal ons bovenstaande opmerkingen wel ten goede
willen houden en daarin geen aan zijn adres gericht verwijt willen zien. Wij weten
wat de Heer ten Thije voor onze Maatschappij heeft gedaan en op welke wijze
deze zich door het te vele werk heeft heengeslagen ; wij hebben daarvoor te veel
eerbied en zouden een verwijt aan hem dus zeker misplaatst vinden.

Maar wel meencn wij ons af te mogen vragen, waarom de andere Afdeelingen
tot op heden in de verslagen van de betreffende Afd.vergaderingen hun B. B., in
zake de Tuberculose-bestrijding, nog niet hebben bekend gemaakt, zooals de Af-
deelingen Gelderland—Overijssel en Friesland dit wel hebben gedaan.

een belangrijke aangelegenheid als de onderwerpelijke hadden wij dit ook ver-
wacht.

In de tweede plaats wil ik er op wijzen, dat n. m. m. de B. B. alleen dan de ge-
wenschte beteekenis zullen kunnen krijgen, indien deze van alle Afdeelingen in
de principieele kwesties gelijkluidend zijn.

Het behoeft hier ter plaatse niet uitvoerig te worden betoogd, dat b.v. B. B.,
als van de Afd. Overijssel, ten opzichte van de „druppelaars", funeste gevolgen
zal hebben voor de Leden van de Afdeelingen Gelderland—Overijssel en Friesland ;
en dat een B. B. zulke gevolgen kan hebben acht ik niet geoorloofd.

De beslissingen omtrent laatstbedoeld B. B. zijn reeds gevallen en nakaarten
geeft nooit veel, maar toch meen ik er nadrukkelijk de aandacht op te moeten ves-
tigen, dat het voor de Afdeeling Friesland en vermoedelijk ook wel voor de Afd.
Gelderland—Overijssel en misschien nog voor andere Afdeelingen, verre van aan-
genaam is, dat dit B. B. is goedgekeurd ; de positie van die Afdeelingen is hierdoor
toch wel uiterst moeilijk geworden.

Zoo ergens dan dient er in dit opzicht zeker hier eensgezindheid te heerschen_tin de geheele Maatschappij. En indien dit niet het geval is, dan meent onderge-
teekende, dat het Hoofdbestuur het aangewezen College is nm te bevorderen, da
de eensgezindheid wordt bereikt.

Ondergeteekende heeft zich den gang vanzaken ten opzichte van de B. B. steeds
zoo voorgesteld, dat door alle Afdeelingen in principieele zaken gelijkluidende B. B
worden aangenomen. Daarna kan hel Hoofdbestuur het betreffende B. B. voor
de geheele Maatschappij vaststellen en dat ontstaat de zoo noodzakelijke stevige
chorda-dorsalis vanzelf.

Ten opzichte van die eensgezindheid afwijkende B. B., waardoor andere Afdee-
lingen in een onaangename positie zullen komen te verkceren, dienen echter nimmer
te worden goedgekeurd.

Blijkt het niet mogelijk die eensgezindheid te verkrijgen, dan dient naar mijne
meening ernstig te worden overwogen of dan ter zake wel een B. B. gewenscht is.

Zooals het nu is gegaan is het m. i. niet goed gegaan en ondergeteekende meent,
dal het daarom in zake de B. B., betreffende de tuberculose-bestrijding gewcnscht
is alsnog tot de noodige correcties over te gaan, terwijl het z. i. eveneens gewenscht
is, bij eventueele volgende B. B. niet tot goedkeuring over te gaan, dan nadat alle
B. B. van de Afdeelingen zijn ingekomen en in de principieele kwesties eensluidend
blijken te zijn.

In de laatstgehouden vergadering van de Afdeeling Friesland is bereids het tweede
B. B., betreffende de ziekenfondsen aangenomen. Een en ander is geschied naar
aanleiding van de door haar Afgevaardigde gehouden besprekingen en door de
Afd. gevoerde correspondentie met het Hoofdbestuur, hetgeen het Hoofdbestuur
er toe heeft geleid in de bijlage van dit Tijdschrift van t December 1.1., inleiding
en toelichting, met opwekking tot handelen, te geven.

De Afdeeling Friesland heeft hieraan alleen toe te voegen, dat zij bereids ook
met dit tweede B. B. getoond heeft, zich haar plicht als goed soldaat bewust te zijn.
Zij zal echter gaarne het minder behaaglijke proefdier-gevoel, dat voor haar door
den gang van zaken bij het eerste B. B. is ontstaan, zien verdwijnen, vandaar, dat
zij het bovenstaande heeft opgemerkt, daarbij den wensch uitende, dat de gemaakte
opmerkingen mogen worden overwogen.

Ondergeteekende zou gaarne voor het Zoölogisch Instituut willen beschikken
over eenige paren eeneiige tweeling-kalveren en roept daarvoor de medewerking
van de collega\'s in.

De bedoeling is : tweeling-paren van het vrouwelijk geslacht die door buiten-
gewoon sterke gelijkenis het vermoeden rechtvaardigen dat ze eeneiig zijn.

Gaarne ontvangt hij eventueel opgave van naam en woonplaats van den fokker,
en hoopt op verdere bemiddeling. G. M. v. d. Plank.

Daar Prof. Krediet, in verband met zijne benoeming tot voorzitter der Maat-
schappij, gemeend heeft te moeten bedanken als lid van de commissie voor post-
universitair onderwijs, heeft het Hoofdbestuur ter voorziening in deze vacature
daarvoor aangeaocht Prof. Klarenbeek, die deze benoeming welwillend heeft
aanvaard. A. v. H.

De Groep Zootechniek van de Mij. v. Diergeneeskunde, is 13 Januari j.1.
opgericht.

Op de vergadering, te Utrecht, werden gekozen tot bestuursleden : Dr. A. A.
Overbeek (voorzitter), Dr. J. Grashuis, en Dr. G. M. v. d. Plank (secretaris).
Besloten werd om, met een geringe wijziging, het reglement van de reeds bestaande
groep : „Kennis der Voedingsmiddelen" over te nemen.

Een levendige gedachtenwisseling werd gevoerd over verschillende praktische
vragen die verband houden met dc uitvoering van crisismaatregelen. Nadrukkelijk
werd er nog eens op gewezen dat deze groep beoogt de leden van de Mij. die zich
meer op Veeteeltkundig gebied bewegen, te vereenigen, en geenszins aan het leden-
tal van bestaande algemeene vereenigingen op dit gebied, afbreuk wil doen. In-
tegendeel, de meening van alle aanwezigen was juist om voor die vereenigingen,
in onzen Kring, propaganda te maken. Er zijn nog verschillende leden der Mij. v.
Diergeneesk. die zich op Zoötechnisch gebied bewegen doch zich nog niet als lid
van de Groep hebben aangemeld. Van hen verwacht ondergeteekende binnenkort
een bericht van toetreding. De contributie behoeft geen bezwaar te zijn ; deze zal
ieder jaar door de algemeene vergadering van de Groep worden vastgesteld en zoo
laag mogelijk worden gehouden. Voor dit jaar werd aangenomen tot een maximum
van f2,50 te gaan ; het bedrag zal echter niet hooger worden dan f 1,50 of hoog-
stens f2.—.

Daar ieder prakticus bijna dagelijks in aanraking komt met vraagstukken de
teelt of voeding rakende, verwachten wij nog een groot aantal aanmeldingen voor
het lidmaatschap van die zijde ; met een twintigtal leden zijn wij nu begonnen.

Den 23 December hield de afdeeling Overijssel hare laatste algemeene vergade-
ring in 1933 in hotel Hofstee te Nijverdal.

Na een openingswoord van den voorzitter, dat in verband met het feit dal hij
voor het laatst de vergadering presideert, een overzicht geeft van hetgeen in het
afgcloopen jaar in de afdeeling is geschied, worden de notulen voorgelezen en dc
ingekomen stukken behandeld. Hieronder is er een, betreffende ziekenfondsen
bij dieren, dat, in verband met een inleiding die collega Simons hierover zal
houden, tot na de pauze wordt uitgesteld.

Daarna heeft ballotage van een nieuw lid plaats, terwijl vervolgens tot verkiezing
van een nieuw bestuurslid wordt overgegaan. Als ondcr-voorzitler wordt gekozen
collega R. Post te Hellendoorn. Als arbiter inzake geschillen die zich eventueel
tusschen collega\'s kunnen voordoen wordt benoemd collega E. Rutgers en als
diens plaatsvervanger collega P. van Maanen. De contributie voor 1934 wordt
vastgesteld op f 26.50.

Collega Eshuis brengt hierna verslag uit van dc Algemeene Vergadering te Utrecht.

Na een korte pauze houdt collega Simons een inleiding over „Ziekenfondsen bij
Dieren". Uit de zich hierna ontwikkelende discussie\'s blijkt wel, dat er in de af-
deeling Overijssel in het algemeen weinig voor wordt gevoeld. Toch wordt er ten-
slotte een commissie benoemd, bestaande uit de heeren Brinkman, van Lunzen
en Scholten, die dit onderwerp in studie zullen nemen en verschillende gegevens
zullen verzamelen, eventueel bindende besluiten zullen opstellen, waarna op de
eerstkomende vergadering door hen over een en ander rapport zal worden uit-
gebracht.

Bij de rondvraag komen enkele zeer interessante vragen aan de orde die door
verschillende collega\'s worden beantwoord. Hierna sluit de voorzitter de vergade-
ring, na collega Simons, die als vertegenwoordiger in het H. B. per i Jan. 1934 af-
treedt, dank te hebben gebracht voor alles wat hij tot heden in het belang der af-
deeling heeft gedaan, en na de leden bedankt te hebben voor den steun dien hij
zelf gedurende zijn bestuursperiode heeft mogen ondervinden.

Evenals in het eerste jaar van haar bestaan, mocht ook in het afgeloopenjaar de
afdeeling zich verheugen in de algemeene belangstelling harer leden. De vergade-
ringen waren steeds druk bezocht, terwijl er altijd een prettige collegiale stemming
heerschte.

Het bestuur bestond uit : E. Rutgers, Voorzitter : H. T. v. d. Veen, vice-voor-
zitter ; J. C. v. Veen, penningmeester ; Dr. H. H. Scholten, secretaris en S. Simons.

Collega Rutgers had op verzoek van v. d. Veen, die in het bestuur als voorzitter
gekozen was, diens functie waargenomen, om op het einde van 1933 deze weer
over te dragen aan collega v. d. Veen, daar hij dan periodiek zou moeten aftreden.

Gedurende het jaar 1933 werden 4 algemeene- en 1 extra algemeene vergadering
gehouden, beurtelings te Almelo en Zwolle. De laatste ledenvergadering werd bij
wijze van proef in hel meer centraal gelegen Nijverdal gehouden. 4 gewone en
i extra bestuursvergadering werden gehouden.

Het ledenaantal der afdeeling bedroeg begin 1933 : 34. In den loop van het
jaar meldden zich 5 nieuwe leden aan, waarvan er 4 werden aangenomen. De
vereeniging verloor er 2, door overlijden en vertrek naar elders, zoodat het leden-
aantal eind 1933 : 36 bedroeg.

Behalve verschillende huishoudelijke zaken werden twee voordrachten gehouden,
n.1. door collega E. Rutgers over „Volksgeneeskunst en Kwakzalverij" en door
collega S. Simons over „Ziekenfondsen bij Dieren".

Tevens werd een speciale vraag- en antwoorden-dag gehouden, om moeilijk-
heden die zich in de praktijk voordoen gezamenlijk tot een oplossing te brengen.
Hiervoor bleek, gezien het aantal ingekomen vragen, groote belangstelling te be-
staan.

Ik geloof dan ook dit korte verslag te mogen besluiten met het uitspreken van de
overtuiging, dat de jonge afdeeling Overijssel in haar tweede levensjaar bewezen
heeft voldoende levenskracht en levenslust te bezitten, om een hoogen leeftijd te
bereiken. Moge het haar gegeven zijn in de komende jaren den band dien hare
leden onderling verbindt, nog hechter aan te halen, de collegialiteit en onderlinge
verdraagzaamheid zoo mogelijk nog inniger te maken en voor hare leden een
organisatie te zijn waarop zij kunnen bouwen en vertrouwen, factoren waaraan in
de huidige omstandigheden dikwijls zoo\'n groote behoefte beslaat.

Verzoek aan de leden hun contributie, f27.— voor 16 Febr. te storten op
post-rekening No. 47209 van den Penningmeester L. van Bergen, te Gieten.
Na dien zal over niet gestorte contributie beschikt worden.

Van het bestuur van de vereeniging „Het Nederlandsch Natuur- en
Geneeskundig Congres", waarvan onze Maatschappij lid is, ontvingen
wij de mededeeling, dat het bestuur der Vereeniging ,,Het Vlaamsch
Natuur- en Geneeskundig Congres" haar heeft bericht, dat het 28ste
Vlaamsch Congres zal gehouden worden op 6, 7 en 8 April a.s. te
Leuven. Bij deze mededeeling ging het verzoek het congres in even
groot (of nog grooter) getal als vroeger, bij te wonen en er zijn weten-
schappelijke medewerking aan te verleenen.

Wenscht men een voordracht te houden, dan heeft men zich daar-
voor te wenden tot den algemeenen Secretaris Prof. J. Gillis te Gent
(deSmet de Nayerplein 9) voor 20 Januari a.s., met opgave in welke
afdeeling deze voordracht behoort, hoeveel tijd men daarvoor wenscht
en of men ook plaatjes wil vertoonen of proeven wenscht te doen.

Zooals men weet is in Pruisen voorgeschreven welke organen en deelen van een
slachtdier voor het bacteriologisch onderzoek gebruikt moeten worden, n.1. 2 stuk-
ken spierweefsel, 2 lymphklieren, milt, nier, pijpbeen en een stuk lever.

Bij een Ministerieele Beschikking van 8 September 1933 is nu aangegeven, op
welke wijze dit onderzoek verder moet geschieden.

Na afbranden van de oppervlakte der monsters, moet van elk monster uit het
centrum, met behulp van steriele messen en pincet, een minstens hazelnootgroot
stuk weefsel worden uitgesneden en telkens een stuk worden uitgestreken op een
agarplaat, een malachietgroen-agarplaat van Loeffler, een Gassncrplaat, of
Endo-, of Conradiplaat, waarbij tevens moet worden zorggedragen, dat zooveel
mogelijk oppervlakte van het uitgesneden stukje weefsel in aanraking komt met
de plaat. Ook wordt toegestaan, dat, inplaats van een stukje weefsel, een hoeveel-
heid afschrapsel wordt gebruikt. Elke plaat mag hoogstens voor 2 monsters gebruikt
worden, terwijl ze minstens 18 uur in de broedstoof bij 37⁰ C. moeten verblijven.

Verder moet een „Anreicherung" worden toegepast. Van elk monster moet een
ongeveer boongroot stukje uit het centrum worden uitgesneden en zooveel moge-
lijk worden verkleind. Al dit verkleinde materiaal moet gezamenlijk worden gebracht
in 50 cc. tetrathionaat-bouillon van Leon Müller. Deze bouillon moet minstens
fi uur in de broedstoof blijven en daarna verschillende druppels van deze Anreiche-
rungsvloeistof op een malachietgroen-agarplaat worden uitgestreken, en deze plaat
weer minstens 14 uur worden bebroed.

Wat het determineeren van gegroeide kolonies betreft, moet steeds een Gram-
praeparaat en een hangende druppelpraeparaat worden gemaakt. Worden kolonies
gevonden, welke op paratyphus wijzen, dan moet, behalve een agglutinatie, ook
een determineeren met de z.g. „bonte rij" worden verricht, waarbij steeds op in-
dolvorming en op gasvorming in saccharose moet worden onderzocht.

Teneinde ook anaerobe bacteriën te ontdekken, moet uit één spiermonster en
uit milt, of lymphklier of nier, een kleine hoeveelheid weefsel worden afgeschrapt

en daarvan een cultuur worden aangelegd in een 3% druivensuikeragarvoedings-
bodem. (schudcultuur).

Behalve eenige voorschriften over het vervaardigen der te gebruiken voedings-
bodems, wordt nog de opmerking gemaakt, dat bij het onderzoek steeds met ver-
beteringen in de bacteriologische techniek rekening moet worden gehouden.

Ongeval, een dierenarts tijdens de uitvoering van de vleeschkeuring
overkomen. De slager veroordeeld.

Blijkens een mededeeling in de D. T. W. 1933, pg. 751, werd een dierenarts, bij
de uitvoering van de geslachte keuring bij een varken, getroffen door een gewicht
van 6,3 K.G., hangende aan den hefboom van een weegapparaat en welk gewicht
door den slager onvoldoende bleek te zijn vastgezet.

De dierenarts kreeg een ernstige verwonding, met blijvende invaliditeit, zoodat
hij in de toekomst zijn beroep niet meer naar behooren kon uitoefenen. De slager
werd, zoowel door de rechtbank als door hel Rijksgerechtshof, veroordeeld tot be-
taling van 28430 RM.

Het Hof overwoog, dat de slager zich aan een groote nalatigheid had schuldig
gemaakt. Hij had zich van te voren moeten overtuigen van het ongevaarlijk zijn
van het apparaat en zorgen, dat de dierenarts, zonder gevaar, zijn werkzaamheden
kon verrichten.

Volgens een bericht in het R.K. Slagers-Vakblad heeft de raad der gemeente
Sittard in zijn dezer dagen gehouden vergadering besloten, over te gaan, in samen-
werking met de gemeente Geleen, tot het stichten van een gemeentelijk openbaar
slachthuis.

De betreffende wethouder legde er den nadruk op, dat het tegenwoordige slacht-
huis een onding is zonder koelhuis, terwijl het bovendien niet kan blijven waar hel
nu ligt.

Bij afzonderlijke stichting door Geleen en Sittard van een slachthuis met koel-
inrichting komen de kosten op ƒ 230.000 voor elke gemeente ; bij gezamenlijke
stichting op ƒ 300.000, terwijl de exploitatie voor gezamenlijke rekening op zijn minst
enkele tienduizenden guldens voordeel oplevert, zoodat alles voor samenwerking
pleit.

I)e voorzitter noemde, naast de reeds opgesomde voordeden ook nog de rcini-
gingsinstallatie van 20 tot 25.000 gulden, welke installatie elke gemeente, volgens de
Hinderwet, zou moeten hebben.

Tenslotte besloot de raad met 1 1—3 stemmen tot de door B. cn W. voorgestelde
plannen.

In een dezer dagen gehouden vergadering van den gemeenteraad te Ammerstol
besloot de raad met de N.V. Gckro te Ovcrschie een overeenkomst aan te gaan
inzake de destructie van vleesch.

De rechtskundige commissie uit den gemeenteraad te Utrecht, in welker handen
een verzoek was gericht tot wijziging van dc keuringsverordening ten bate eener
vriesinrichting, adviseert den raad om voor vleesch, dat slechts ter invriezing in
een vriesinrichting te Utrecht wordt ingevoerd, ontheffing te verleencn van de
verplichting tot het aanbieden van dat vleesch ter invoerkeuring.

Dit verzoek was uitgegaan van den directeur van dc N.V. Utrechtsche Ijs-,
Koel- en Vriesbedrijven, welke N.V. aan dc Croeselaan te Utrecht een nieuw vries-
huis heeft gebouwd. de G.

Te Parijs overleed, 61 jaar oud, Prof. Dr. G. Poroher, Inspecteur général des
Ecoles Vétérinaires, membre du conseil superieur d\'Hvgiene de France.

Jaarverslag van den Diergeneeskundigen Studentenkring over het
vereenigingsjaar 1932—1933.

Opgericht 21 November 1932. Hoe eenvoudig staat dit neergeschreven, doch
hoeveel is aan dit feit voorafgegaan. Het lijkt mij wenschelijk in dit eerste jaar-
verslag in beknopten vorm te memoreeren waarom en op welke wijze deze oprich-
ting tot stand is gekomen.

De opheffing van Absyrtus was oorzaak dat de functie van het behartigen der
studiebelangen door een studentenvereeniging vacant kwam. Gevolg was dat zoowel
U. S. C. als eenige tijd later U. S. R., een diergeneeskundige faculteit stichtten
om in deze vacature te voorzien.

Door de onvermijdelijke concurrentie dezer faculteiten, werd niet alleen het
gestelde doel gemist, doch ook de goede verstandhouding der studenten onderling
gestoord ; er ontstond tweedracht !

Gelukkig werd én door docenten én door studenten het hierin schuilende gevaar
op zijn juiste waarde geschat.

Ook de Maatschappij voor Diergeneeskunde begreep dat oneenigheid, ontstaan
in den studententijd, na afstudeeren kon blijven voortbestaan, iets wat het corps der
dierenartsen moest schaden.

Daarom werden haar leden Prof. C. F. van Oijen, voorzitter der Veterinaire
Faculteit onzer Universiteit, conservator J. H. Ten Thije, secretaris, en Prof. G.
Krediet lid van het Hoofdbestuur der Mij., verzocht een bespreking te voeren met
de vertegenwoordigers der U. S. C. en U. S. R.-faculteiten om aan deze toestand
een einde te maken. Een zestal studenten, te weten D. J. B. Rutgers, J. N. Koning,
H. Hoiting, Th. Kreuger, B. H. Kessf.ns en P. van Wettum, werden daartoe
door hen uitgenoodigd.

Het resultaat hiervan was dat alle Diergeneeskundige Studenten opgeroepen
werden voor een bijeenkomst, waarin de conceptstatuten van een nieuw op te rich-
ten verceniging zouden worden besproken. Dit geschiedde 27 October 1932 in
de Societeitzaal van hotel ,,1\'Europe".

Prof. van Oijen die deze vergadering op een niet na te volgen juiste manier
leidde, bracht in zijn openingsrede 2 punten naar voren :

ie. De diergeneeskundige student zal zich in de studentenwereld verhouden
als de dierenarts tot de samenleving.

2e. De diergeneeskundige studenten dienen een onderlingen band te vormen
evenals de dierenartsen.

Al spoedig bleek dien avond hoe beu de studenten waren van de te dien tijde
heerschende wantoestanden en met algemeene stemmen werd besloten een ver-
ceniging op te richten die zich ten doel stelde :

ie. het saamhoorigheidsgevoel onder de diergeneeskundige studenten aan te
kweeken ;

Een commissie bestaande uit eerder genoemde studenten zou het huish. reglement
uitwerken.

Onder buitengewone belangstelling werd 21 November 1932 de Diergenees-
kundige Studenten-Kring, nadat alle aanwezigen zich van hun zetel verheven
hadden, door Prof. van Oijen voor opgericht verklaard.

Nadat Statuten en huish. reglement vastgesteld en aangenomen waren, de con-
tributie op ƒ 2.50 bepaald was, werd overgegaan tot verkiezing van het bestuur
dat zich als volgt constitueerde :

D. J. B. Rutgers, voorzitter ; A. van Keulen, ie secretaris ; J. A. Blanken,
penningmeester ; H. B. F. Sneltinc, 2e voorzitter; Joh. Kraai, 2e secretaris.

Na de oprichting werd met de senaten van U. S. C. en U. S. R. overeengekomen
dat de faculteiten dezer corpora zich tot internen arbeid zouden beperken. Dat dit
geen phrase was bleek uit het feit, dat de U. S. R. 25 November een lezing, getiteld
weefselculturen, van Prof. Dr. J. de Haas, aan D. S. K. afstond.

Na afloop der oprichtingsvergadering hield Prof. van Oijen een interessante
causerie met lichtbeelden over zijn reis naar Argentinië ter bestudeering van de
exportslagerijen aldaar.

Prof. Krediet bood dien avond D. S. K. de welbekende Absyrtusbel en -voor-
zittershamer aan.

Hierna betuigde de pas gekozen voorzitter een woord van warmen dank aan de
H.H. Prof. van Oijen, ten Thije en Prof. Krediet, voor de moeite, die zij zich
getroost hadden deze oprichting tot stand te brengen en den leden van D. S. K.
voor het vertrouwen in hem en zijn mede-bestuursleden gesteld. Temeer achtte
hij het zich een voorrecht deze functie te mogen bekleeden, naar hij hoopte tot het
welzijn der diergen. studenten, doordat zijn grootvader, indertijd een der oprich-
ters van Absyrtus en zijn vader, als absyrtiaan, ook hun hart hadden verpand aan
de studenten in de diergeneeskunde.

Hopende hiermede een voldoende duidelijk beeld gegeven te hebben van de
oprichting van D. S. K. ga ik thans over tot de vermelding van een aantal feiten,
onmisbaar voor een jaarverslag.

21 November 1932: Prof. C. F. van Oijen ; Onderwerp: Ervaringen Studiereis
Argentinië.

26 Januari 1933 Dr. G. M. van der Plank ; Onderwerp : Biometrisch onder-
zoek in de veeteelt.

22 Februari 1933: Dr. G. M. van der Plank ; Onderwerp; Bloedonderzoek
in de veeteelt.

Beide laatstgenoemde lezingen werden georganiseerd in samenwerking met het
Jubileumfonds van de Faculteit der Veeartsenijkunde.

7 December 1932: H. Hoiting (D. S. K. lid); Onderwerp: Geschiedenis der
veeartsenijkunde.

3 April 1933: Dierenarts E. Rutgers, Vriezenveen ; Onderwerp: Collegialiteit
en veterinair savoir vivre.

30 Mei 1933 : De Utrechtsche ornitholoog van de Vooren ; vertoont een aantal
door hem zelf vervaardigde vogelfilms en licht ze toe.

8 Juni 1933 : Prof. O. H. Mönnig, Zuid-Afrika ; Onderwerp : de werkzaamheden
van den dierenarts in Z.-Afrika.

26 October 1933 : L. L. E. Beuvery (D. S. K. lid) ; Onderwerp : Het wezen
van het luchtgevaar en de bescherming ertegen, speciaal in verband met de burger-
bevolking.

De meeste dezer voordrachten werden bijgewoond door verschillende professoren,
lectoren, conservatoren en assistenten, terwijl ook enkele practizcerende dierenartsen
blijk van hun belangstelling gaven.

14 November 1933 was Prof. Dr. J. Wester helaas verhinderd een lezing voor
D. S. K. te houden.

Een en ander moest worden uitgesteld tot December. Een in December 1932
gehouden improvisatie-wedstrijd werd gewonnen door Beuvery.

Allen ligt ongetwijfeld het zoo plotseling verscheiden van Prof. Dr. H. M. Kroon
op 27 F\'ebruari 1933 nog versch in het geheugen. Bij het ter aarde bestellen van
dezen docent, waarbij het voltallig bestuur van D. S. K. aanwezig was, bleek eerst
recht hoe geliefd deze hoogleeraar bij zijn studenten was, uit de woorden van den
voorzitter, toen deze onder meer zei : „Zijn medeleven, zijn eenvoud in den omgang
met ons, zoowel in collegezaal als op excursies rechtvaardigden onze op ervaring

gegronde meening, dat zijn wil was, in de allereerste plaats mensch te zijn. Daarom
zal zijn heengaan door ons studenten zoo diep gevoeld worden". ^

De 2e voorzitter vertegenwoordigde 8 Juni 1933 D. S. K. in een vergadering
belegd door de Internationale Student Service te Leiden in verband met de voor-
genomen wijziging der Hooger-onderwijs-Wet. Een motie betreffende deze kwestie,
eenparig door de vertegenwoordigers van alle studenten-organisaties in Nederland
aangenomen, werd den leden van de Regeering en Staten-Generaal toegezonden.

Dank zij de activiteit van onzen voorzitter en de medewerking van Prof. van
Oijen gelukte het op de Dies Natalis onzer Universiteit 27-3-1933 voor het eerst
in het groot auditorium alle diergeneeskundige studenten te vertegenwoordigen.
Na afloop brachten voorzitter en secretaris de gelukwenschen namens D. S. K.
over aan den Rector-Magnificus. Hierna begaven voorzitter en secretaris zich naar
de welbekende „proflenthee", waarvoor D. S. K. door Unitas geinviteerd was.

24 April 1933 vertegenwoordigden voorzitter en penningmeester D. S. K. bij
de Willem de Zwijger-herdenking in het groot-auditorium, waar Prof. Kernkamp
de herdenkingsrede uitsprak.

18 September 1933 woonden voorzitter en secretaris de rectoraats-overdracht
bij, na afloop waarvan de nieuwe Rector-magnificus Prof. Dr. W. C. Star Bussmann
de felicitaties namens D. S. K. werden aangeboden.

7 October 1933 werd het D. I. G. bestuur de gelukwenschen overgebracht in
verband met het 4de lustrum dezer club.

Dezenlfden avond was het bestuur vertegenwoordigd bij de offïcieele opening van
het door D. I. G. georganiseerde Stedelijk kegelconcours. De voorzitter, die zitting
genomen had in het Eere-comité, sprak eenige woorden van waardeering, voor het
werk van dit kleine groepje diergeneeskundige studenten.

In chronologische volgorde zal ik thans de vergaderingen, met aanstipping der
belangrijkste behandelde kwesties, de revue laten passeeren.

De oprichtingsvergadering is reeds voldoende gememoreerd, wanneer wij er
aan toevoegen dat het bestuur min of meer gegroend werd.

7 December 1932 werd een motie van der Vijver in verband met de opheffing
van den buitengewoncn leerstoel in dc Veterinaire politie afgestemd, nadat door den
voorzitter erop gewezen was, dat bedoelde motie door de betrokken autoriteiten
waarschijnlijk voor kennisgeving zou worden aangenomen.

26 Januari 1933 werden dc volgende studiecommissarissen benoemd en geïnstal-
leerd :

In principe werd besloten een feestavond te organiseeren ter gelegenheid van het
15-jarig bestaan van het Veterinair Hooger Onderwijs op 17 Maart a.s.

22 Februari 1933 werd besloten tot het voeren van een embleem en het verstrek-
ken van een bul. Een belangrijke financieele kwestie n.1. vermindering van de gelden
gevraagd voor het bijwonen der practica, het verstrekken van microscopische
preparaten en het roepen bij verloskunde, kwam in behandeling. Na maandenlange
discussies met de faculteit en betrokken hoogleeraren is hier een gunstige oplossing
gevonden.

Verder hadden besprekingen plaats met de medische faculteiten van U. S. C.
en U. S. R., eveneens over bovengenoemde kwesties in het eerste studiejaar.

30 Maart werd de commissie van advies benoemd. De Mij. voor Diergeneeskunde
had haar secretaris J. H. ten Thije aangewezen.

Prof. Krediet werd benoemd als lid der faculteit, terwijl verder dierenarts Karse-
meijer werd aangewezen.

Door een langdurige ziekte zag het bestuurslid Kraai zich genoodzaakt te be-
danken. In diens plaats trad T. H. Hoenderken als 2e secretaris op.

30 Mei werd besloten een krachtige actie te voeren met als doel : verkrijging
van buitengewone leden.

Een circulaire werd rondgestuurd aan alle afdeelingen der Mij. Zoowel enkele
afdeelingen in haar geheel, als individueele leden van andere, betuigden door
stoffelijke blijken, sympathie met D. S. K. Enkele afdeelingen lieten niets van zich
hooren.

17 Mei vond de reglementaire jaarlijksche vergadering plaats van voorzitter
en secretaris van D. S. K. benevens studie-commissarissen met voorzitter en secre-
taris der faculteit.

D. S. K. mocht een open oor vinden bij de faculteit : een ontwerp ter verbetering
van de verdeeling der studiestof over Doet. I en II, kon worden ingediend en treedt
dit jaar omstreeks Kerstmis vrijwel ongewijzigd in werking ; op vermindering van
het aantal college-uren werd aangedrongen. Ook dit zal door de faculteit onder-
zocht en besproken worden.

5 October. Kennismaking met de eerste-jaars waarvan een 12-tal zich als lid
opgaf. Nummer 13 de laatste is inmiddels ook toegetreden, zoodat thans weer alle
studenten van onze faculteit D. S. K. lid zijn.

Op de installatie-vergadering drong de voorzitter nog eens bij hen, die tot nu
toe verzuimd hadden zich aan te sluiten bij een algemeene studenten-vereeniging,
met klem er op aan dit alsnog te doen, hen wijzend op de voordeelen en geneugten
van zoo\'n lidmaatschap.

8 van de 13 nieuw aangekomenen hebben zich aangesloten waarmee tevens
afdoende is bewezen, dat zij die bevreesd zijn dat D. S. K. een 2de Absyrtus zou
worden ongelijk hebben. Wat het percentage der in totaal aangeslotenen betreft is
dit thans i 50 %, waarmee wij mede aan de spits gaan in vergelijking met andere
faculteiten.

Tot studiecommissaris voor het nieuwe ie jaar werd benoemd en geinstalleerd
D. van Haren Noman.

In December konden de daarvoor in aanmerking komende leden de keuring
van Ornithophilia bijwonen, waarvan veel gebruik is gemaakt.

25 Maart ging een aantal studenten onder leiding van Dr. v. d. Pi.ank naar
de Winner-honden-tentoonstelling in het R. A. I. gebouw te Amsterdam.

De, onder leiding van wijlen Prof. Kroon, traditioneel geworden buitenlandsche
excursie kon dit jaar, wegens te weinig deelneming, niet doorgaan.

Begin April ontving onze faculteit bezoek van een 25-tal Fransche veterinaire
studenten, \'s Avonds waren deze collegae gasten van D. S. K.

Eind Mei kwamen een 12-tal Belg. collegae Utrecht een bezoek brengen. Deze
waren eveneens \'s avonds onze gasten.

Het logische slot van deze beide feestavonden was een kleine hoofdelijke omslag.
Van de invitatie der Belgen om hen, tegelijk met de eventueel te houden excursie
naar Brussel, een contrabezoek te brengen, kon, wegens het niet doorgaan dezer
excursie, geen gebruik worden gemaakt.

17 Maart 1933. Reeds eerder is uiteengezet waarom deze dag feestelijk herdacht
werd. Medewerking verleende het gezelschap van Riemsdijk. Stampvolle zalen,
prachtstemming, veel docenten en dierenartsen, lieve dames, nette heeren, een ge-

animeerd bal onder eminente leiding van ons lid Beuvery, met als slot v.m. 4 uur
een gezellig souper waar ± 80 menschen aanzaten. Ziedaar in telegram-stijl een
verslag van dezen avond.

Alles met elkaar goed geslaagd en aanbevelenswaardig. Terecht mag deze fuif
het glanspunt van ons vereenigingsjaar genoemd worden.

Een door eigen leden verzorgd cabaret-programma, grootendeels samengesteld
door onzen voorzitter Rutgf.rs, werd afgewerkt. Het Hoofdbestuur der Mij. voor
Diergeneeskunde was onze gast.

Mochten wij niet als steun in ons eerste vereenigingsjaar met al zijn oprichtings-
kosten, ƒ 100.— ontvangen en kunnen D. S. K. leden geen studenten-abonnement
op het tijdschrift verkrijgen voor ƒ 10.—.

De D. S. K. is ten nauwste met de Mij. voor Diergeneeskunde verbonden, getuige
het feit dat de D. S. K. leden, die met goed gevolg het cand.examen veeartsenij-
kunde hebben afgelegd, automatisch candidaat-lid der Mij. worden. De voorzitter
merkte op dat D. S. K. de leverancier is van de a.s. leden van de Mij. Geen wonder
dus dat wij verwachten dat de Mij. ons als haar troetelkindje zal gaan beschouwen.
Het moet zoo worden, aldus de voorzitter, da; de Mij. de moeder is, de D. S. K.
haar zoon en wel een zoon, die student is. Dan toch voelt ieder, dat die zoon finan-
cieel niet op zich zelf behoeft te staan. Dc moeder moet hem af en toe wat toestop-
pen. Daarom mijne Heeren, leden der Mij., doe ik een beroep op dat goede zorg-
volle moederhart. Dat de Maatschappij ons blijve steunen 1

Deze eerste réunie van 13. S. K., bijgewoond door vele dierenartsen en studenten,
was oorzaak dat ons buitengewone ledenaantal steeg tot 88.

Het oordeel der dierenartsen is vertolkt in het verslag van de Algemeene Jaar-
vergadering van de notulen-commissie der Mij. in het tijdschrift van 15 November
\'933-

Hiermede ben ik aan het eind gekomen van mijn jaarverslag waaraan ik gaarne
het volgende zou willen toevoegen :

Dat de D. S. K. in een behoefte voorziet zal wel uil het bovenstaande duidelijk
zijn geworden. De tweedracht onder de studenten heeft plaats moeten maken voor
eensgezindheid ; studiebelangcn worden weer naar behooren behartigd ; vriend-
schapsbanden, tot voor kort onmogelijk, zijn aangeknoopt ; de niet nader te defi-
nieeren solidariteitsgedachte, die, ondanks alles, onder diergeneeskundigen 7.00
sterk leeft en zoo typisch is, is weer ontwaakt. Moge daarom de volgende jaren
I). S. K. geleid worden in die banen, welke voeren naar het welzijn zijner leden,
tot heil van het dierenartsen-corps. A. van Keulen, Secretaris D. S. K.

and Animal Industry (Z. Afrika), Vol. 1. No. 2, Oct. 1933, bevat : Blood Para-
sites of game in Zululand (W. O. Neitz) :

Mineral Metabolism and Deficiency (The effect of two different calcium phosphor
ratios upon the growth of calves. (P. J. du Toit, T. Malan and J. W. Groenf.-
wai.d).

Poisonous plants : Psiloeaulon absimile as a stock poison (C. Rimington and
D. S. Steyn).

Studies on the photosensitisation of animals in South Africa. (The action of various
Hourescent dyestuffs).

The effect of surgical obstruction of the normal bile flow (J. I. Quin and 0.
Rimington).

The effect of barley, millet and lucernemeal in baconproduction (G. N. Murray,
D. J. Schutte and J. A. du Plessis).

Studies in Native Animal Husbandry ; Ovambo- and Makalanga cattle (J. W.
Groenewald, H. H. Curson and J. H. R. Bisschop).

Rijks-seruminrichting. Jaarverslag over 1932, door den Directeur Dr. L. F.
D. E. Lourens. i)

Gedurende 1932 werden afgeleverd 6442 K.G. serum en entstof voor meer dan
569.000 dieren; 19,2 Liter reincultuur van melkzuurbacteriën ; 888,6 I.iter van de
middelen ter bestrijding van de muizen- en rattenplaag en 1 K.G. pulvis ovarii\'.

Het aantal onderzoekingen bedroeg 47149, en wel : onderzoekingen van cadavers,
organen, pathologische producten, weefsels enz. 5997 ; onderzoekingen van ziek-
testoffen op tuberculose 4197 ; onderzoekingen van ziektestoffen op paratuber-
culose 650; immuniteitsonderzoekingen 21702 ; wateronderzoekingen 31 ; bijenziek-
ten 475 ; lactologische onderzoekingen 1812 ; scheikundige onderzoekingen 2285.

Vlekziekte, Borstziekte, Viruspest van varkens, Colibacillosis van kalveren en
veulens, Paracoli-bacillosis, Septische pleuro-pneumonie, Mond- en klauwzeer
Miltvuur, Tetanus, Abortus (paard en rund), Pneumonie (ovale bacillen en strep-
tococcen), Goedaardige droes, Uierziekten : (Streptomycose, Pyobacillose, Coli-
bacillose, Staphylomycose), Morbus maculosis, Polyarthritis (veulens en kalveren).
Hondeziekte, Boutvuur, Vogelcholera en Klein\'se hoenderziekte.

Entstoffen (vaccins) tegen Vlekziekte, Miltvuur, Abortus (paard en rund), Poly-
arthritis (veulens), Boutvuur (poeder, watjes, filtraat), Vogeldiphterie, Klein\'se
hoenderziekte.

In verband met de ervaring, dat experimenten in de praktijk en op het labo-
ratorium soms zeer verschillend verloopen, omdat de verhoudingen en de omstan-
digheden waaronder gewerkt wordt, nu eenmaal niet gelijk zijn, is met een groot
hoenderpark een overeenkomst getroffen om aldaar proeven te nemen inzake het
pullorumonderzoek, de inentingen tegen diphtherie en pokken en andere vraag-
stukken betreffende het onderzoek van pluimveeziekten. Het groote voordeel hier-
van is, dat men dan onder ongeveer gelijke voorwaarden werkt als de praktizeerende
dierenarts, de dieren meer onder normale omstandigheden verkeeren wat betreft
levensvoorwaarden en besmettingskansen en der halve een juister inzicht verkregen
wordt omtrent de in de gewone praktijk te bereiken resultaten.

J. van der Waal heeft praktijk overgenomen van M. C. van der Poel te Nieuwer-
hoorn. Adres : Nieuwerhoorn (Z.-H.), Dorpsstraat A. 104.

Friesch rundvee-stamboek 1933. Afl. 83. Leeuwarden, N. Miedema cn Co., 1933. 8°.
Zwartbonte koeien. Nos. 75722—79509.
Roodbonte koeien. Nos. 594"—605R.

F. van df.r Zee, De Friesche boeren-cooperaties in haar maatschappelijk ver-
band, een studie van gemeenschapsleven. Sneek, Brandenburg en Co., 1933. 8°.

Jaarverslag over 1932 van den vleeschkeuringsdienst, het openbaar slaehthuis
en de veemarkt te Breda. [Door J. J. MeyerJ. Breda. 1933. Gr. 8°.

Schroder\'s leerboek der reeepteerkunde. 8ste dr. Herzien door P. van der Widen.
Groningen enz., J. B. Wolters\' Uitg.-Mij., 1933. 8°. XI 753 biz. met 154 fig.
en 1 prtr. f 12.90

P. M. C. Toepoel, Onze honden, keuze, verzorging, fokken, opvoeding. Am-
sterdam, N.V. Uitg.-Mij. Kosmos, 1933. 8°. 314 biz. met foto\'s. f 4.90
Marktlijst 1934. \'s Gravenhage, Administrate van ,,Het Paard", 1933. f 0.40
A. de Groodt, Histologisch structuuronderzoek. CJtreeht, A. Oosthoek\'s Uitg.-
Mij., 1933- Gr. 8°. 168 biz. met 163 fig. tusschen tekst. f 6.—
Revue vétérinaire slave. L\'organe officiel de l\'union des vétérinaires slaves fondée
le 3 mai 1932. Réd. en chef : K. Millak. Tom. 1, Nr. 3. Warszawa etc., J. Jan-
kowski, 1933. 8°. P. 81 —120.

G. R. de Bf.er, Embryologie et évolution. Trad, par J. Rostand. Paris. 1933.
12°, 152 p. fr. 15.

P. Florentin, La glande thyroide des mammifères. Etude histologique. Paris.
1933. 8°. 205 p. fr. 40.-

R. Kerguntul, La greffe des tumeurs malignes entre espèces animales distinctes,
ses difficultés et les éléments biologiques du problème. Etude critique. Paris. 1933.
8°. 105 p. fr. 20.--

J. M. Rosell, La mammite streptococcique de la vache. Quebec, Ministry of
Agriculture, 1933. 8°. IV -f- 108 p. av. 30 fig. et 1 pl.

0. H. P. Pepper and D. L. Farley, Practical hematological diagnosis. Phila-
delphia etc., VV. B. Saunders and Co., 1933. 8°. 562 p.w. 1 fig. and 3 pi.

R. H. Whitehouse and A. }. Grove, The dissection of the rabbit. London,
Univ. Tutor. Press, 1933. 8°. VIII 196 p.w. ill. Sh. 3.

R. F. Wall, Keeping a dog : its training and care in health and sickness. London,
A. and C. Black, 1933. 8°. X 135 p.w. ill. Sh. 3.6

Equine encephalomyelitis. A résumé of literature. Berkeley, The Cutter Laboratory,
\'933- 8°. 14 p.w. ill.

G. S. Weaver, Live stock judging. A manual for 4 H club members. Brookings,
South Dakota State College, 1933.

L. E. Card and M. Henderson, Farm poultry production. Danville, Interstate
Pr. Co., 1933. Kl. 8°. 202 p.w. ill. (pt. col.) $ 2.-

.ƒ. B. Thomas, Hounds and hunting through the. ages. New York, Derrydalc
Press, 1933. 4^&. 196 p.w. ill. $ 5. -

1. W. Rupel, G. Bohnstedt and E. B. Hart, Vitamin D in the nutrition of
the dairy calf. Madison, Agr. Exp. Station, 1933. 8°. 40 p.w. 19 fig.

Agr. Exp. Stat, of the Univ. of Wisconsin. Res. Bull. Nr. 115.
Laboratory manual : methods of analysis of milk and its products. Chicago, Internat,
association of milk dealers, 1933. 8°. XXIV 461 p.w. 142 fig.

M. F. Guyer and H. W. Hellbaum, Laboratory outlines for animal biology.
New York, Harper, 1933. 8°. 253 p.w. diagr. $ 1.50

J. L. T. Appleton jr., Bacterial infection. New ed. Philadelphia, Lea and Febiger,
\'933- 8°. 867 p.w. ill. $ 7.—

E. G. Halliday and J. T. Noble, How to buy beef; a set of forty-eight charts.
Chicago, Univ. of Chicago Press, 1933. W. diagr. (partly col.). $ 0.75

The animal year book. Vol. 2. London, The University of London Animal Welfare
Society, 1933.

Annual report of the Civil Veterinary Department, United Provinces, India for
the year 1932—33. [By S. G. M. Hickey]. Allahabad, The Superintendent Printing
and Stationery, 1933. 8°.

Tuberculous infection in milk. Report by the Department of Health for Scotland.
London, H. M. Stationery Office, 1933. 8°.

Report on the acreage and production of crops and number of livestock in Scot-
land ; with summaries for Great Britain and Ireland. London, H. M. Stationery
Office, 1933. 8°.

The folding system of poultry keeping. London, H. M. Stationery Office, 1933. 8°.
Ministry of Agriculture etc. Advisory leaflet, no. 188.

J. Lucas, Pedigree dog breeding for pleasure or profit and where to buy a dog.
3d ed. London, Simpkin and Marshall, 1933. 4°. X 109 p.w. ill. Sh.-6.—

H. H. Dukes, The physiology of domestic animals. Ann Arbor, Edwards Brothers,
\'933- 8°. 391 p.w. 218 fig.

D. H. Udall, The practice of veterinary medicine. Ithaca, New York State Vete-
rinary College, 1933. 8°. 267 p.w. 81 ill. $ 5.—
W. Henneberg, Mikroskopische Bestimmung der für die Milchwirtschaft nütz-
lichen bzw. schädlichen Bakterien-, Hefen- und Schimmelpilzarten. Berlin, P.
Parey, 1933.

W. Pfeiffer und M. Westhüs, Operationskursus für Tierärzte und Studierende,
gte Aufl. Berlin, R. Schoetz, 1933. 8°. 190 S. m. 98 Abb. M. 5.80

A. Seedorf, Die genossenschaftliche Viehverwertung und ihre Probleme mit
bes. Berücksichtigung der Zentralgenossenschaft in Hannover. Oldenburg, G.
Stalling, 1933. Gr. 8°. 56 S. m. 2 Ktn. und 13 Tab. M. 2.40

Wirtschaftswissensch. Ges. zum Studium Niedersachsens E. V. Veröftentl. Reihe
A, H. 22.

Milchwirtschaftliches Taschenbuch. Begr. von B. Martiny. Hrsg. von W. von Altrock.
Jg. 57. 1934. Berlin, P. Parey, 1934. Kl. 8°. 96 Bl., 84, 24 S. M. 2.50

H. Wacker, Entwicklung und gegenwärtiger Stand der sächsischen Warm-
blutzucht im Oldenburger Typ. Leipzig, Risse-Verlag, 1933. 8°. 77 S. m. 1 Tab.

W. B. Sachs, Aquarienpflege leicht gemacht. Eine Anleitung zur Einrichtung
von Aquarien aller Art nebst Angaben über bes. geeignete Fischarten, ihre Aufzucht
und Behandlung. 3te Aufl. Stuttgart, Franckh, 1933. Gr. 8°. 63 S. m. Abb. M. 1.80
J. Krasso, Experimentelle Studien über den Verlauf der Tuberkulose im Ka-
ninchenauge. (Mit Bemerkungen über die Tuberkulose des menschlichen Auges

und über ihre Beziehungen zursympath. Ophthalmie). Berlin, Karger, 1933. 4°-
138 S. m. 35 Abb. im Text und auf 1 färb. Taf. M. 8.80

W. Cords-Parchim, Kleintierställe. Berlin, Bauwelt-Vcrlag, 1933. 4⁰. 32 S.
m. Abb. M. 1.—

F. Stockklausner, Die bedeutendsten männlichen Blutlinien der bayerischen
Fleckviehzucht. Hrsg. von der Arbeitsgemeinschaft bayerischer Fleckviehzucht-
verbände. Hannover, M. und H. Schaper, 1933. 4⁰. XVI 356 S. m. 22 Abb.
auf 11 Kunstdrucktaf. M. 24.—

VERGELIJKENDE STATISTIEK OMTRENT DE ECHINO-
COCCOSIS BIJ HET VEE IN MECKLENBURG EN FRIES-
LAND EN HET GEVAAR VAN DEN HEEMHOND ALS BRON

In zijn eerste publicatie kwam Snapper ^l) op grond van door hem
medegedeelde gegevens tot de conclusie, dat de echinococcusziekte
bij den mensch in Friesland meer dan twee maal vaker voorkomt dan
in Mecklenburg.

Het is ons steeds belangrijk genoeg voorgekomen eens na te gaan
wat een vergelijking van de veestapels van Friesland en Mecklenburg
ons ten opzichte van de echinococcosis bij het vee zou leeren.

Toen wij in het jaar 1919 ons rapport²) over ,,De taenia echino-
coccus bij den hond in Friesland" schreven, was het niet mogelijk de
bovenbedoelde vergelijking te maken, omdat de daarvoor benoodigde
gegevens, althans wat Friesland betreft, ontbraken.

Met voldoening zagen wij, dat reeds 3 jaar later, n.1., in 1922, de
Vleeschkeuringswet 1919, S. No. 524, in ons land in werking trad en
met meer dan gewone belangstelling zagen wij de eerste verslagen van
de Vleeschkeuring in ons land tegemoet.

Maar toch scheen het ons raadzaam met de voorgenomen studie nog
eenige jaren te wachten, totdat hier te lande meer ervaring zou zijn
opgedaan. Het gebruiken van statistieken bij het trekken van conclu-
sies daaruit brengt nu eenmaal steeds zijn eigenaardige moeilijkheden
mede.

Bovendien zouden wij in dien tijd allicht de gelegenheid krijgen ook
nieuwere statistische gegevens omtrent de echinococcosis bij het vee
in Mecklenburg te kunnen raadplegen.

Het is aan de zoo zeer gewaardeerde bereidwilligheid van Prof.
Dévé, die ons steeds zoo getrouw zijne en andere publicaties over de
echinococcosis toezond (o.a. de dissertatie van M. Maillard ⁴) te
danken, dat wij de beschikking kregen over meer statistisch materiaal.

Ook de in het jaar 1923 verschenen nieuwe druk van het „Handbuch
der Fleischbeschau" van Prof. Dr. R. v. Ostertag ⁶) bracht uitvoerige
gegevens, geheel Duitschland en Mecklenburg betreffende.

Toch stelde de studie van al dit materiaal ons teleur, want, zoowel
van Fransche als van Duitsche zijde wordt er daarbij met den meesten
nadruk op gewezen, dat de aangehaalde cijfers geen volkomen juist
beeld geven omtrent de verspreiding van de blaaswormen bij het vee.

De reden hiervan is gelegen in de minder juiste wijze van aantee-
kenen van de bij de keuring waargenomen gevallen, waarbij groote
fouten worden gemaakt. De voornaamste dezer fouten zijn :

ie. dat niet als i, maar als 2, waargenomen gevallen van echino-
coccosis worden aangeteekend, wanneer èn longen èn lever van één-
zelfde slachtdier, bij de keuring aangetast worden bevonden en

2e. dat niet worden aangeteekend die gevallen waarin het betreffende
orgaan, omdat het slechts één of enkele blaaswormen bevat, wordt
goedgekeurd, na uitsnijding van de parasieten.

Sinds het jaar 1908 worden b.v. in Duitschland alleen die gevallen
aangeteekend, waarin de organen, omdat er meer dan de helft van is
aangetast, worden geconfisceerd.

Afgezien van de omstandigheid, dat het begrip ,,meer dan de helft
van het orgaan", niet scherp omlijnd is, maar zelfs vrij vaag is en dus
in de praktijk nogal eens verschillend zal worden beoordeeld, achten
wij de laatstbedoelde wijze van aanteekening allerminst de juiste.

Met voldoening mogen wij hier constateeren, dat onze Nederlandsche
statistiek, zooals die voorkomt in de aangehaalde verslagen van den
Veterinairen Hoofdinspecteur van de Volksgezondheid, is samenge-
steld door aanteekening van het aantal dieren, waarbij de blaaswormen
worden aangetroffen, onverschillig of zulks in geringe of in erge mate
het geval is en of één of meer organen met de parasieten waren behept.
Dit is trouwens de eenige juiste wijze van aanteekening.

Uitvoerig hebben wij fouten, als de bovenbedoelde, besproken in
onze onlangs verschenen publicatie ,,De Echinococcose in Friesland
en haar bestrijding". ⁶) en kortheidshalve zij den belangstellende hier-
naar verwezen. Slechts vestigen wij te dezer zake nog de aandacht op
het volgende.

Poppe en Thielkow ⁷) maken in hun studie, betreffende de versprei-
ding van de Echinococcosis bij de slachtdieren in Mecklenburg melding
van een door Dr. Hofmann, Directeur van het Abattoir te Rostock,
gevonden z.g. verhoudingsgetal. Deze onderzoeker teekende een tijd-
lang alle gevallen van echinococcosis bij de slachtdieren (dus overeen-
komstig de Nederlandsche statistiek) aan en vergeleek deze met de
cijfers, verkregen door aanteekening van de wegens echinococcosis
geconfisceerde organen (dus volgens de Duitsche voorschriften aange-
teekend).

Hofmann kwam bij vergelijking dezer statistieken tot een bepaald
verhoudingsgetal, dat voor het rund 5, voor het schaap 3.5 en voor
het varken 12 bedraagt. M. a. w. dus in werkelijkheid zouden in Meck-
lenburg bij runderen 5 maal, bij schapen 3.5 maal en bij varkens 12
maal meer gevallen van echinococcosis voorkomen, dan uit de vleesch-
kcuringsstatistiek blijkt.

Toetsen wij deze verhoudingsgetallen aan de door Drager ⁸) in het
jaar 1926 aan het Abattoir te Stralsund (Pommeren) geheel overeen-
komstig gedane tellingen, dan komen wij tot verhoudingsgetallen, die
van die van Hofmann echter afwijken.

6.7

0.89

5-38

Volgens deze statistiek zou dus het verhoudingsgetal voor de runde-
ren 3.8, voor de schapen 3.1 en voor de varkens 14 zijn (Hofmann resp.
5.3—5 en 12). Deze getallen verschillen toch inderdaad te veel om
van een vast verhoudingsgetal tusschen de beide statistieken te mogen
spreken en wij zijn het dan ook met Drager ⁸) geheel eens, dat n.1. de
Duitsche statistieken van na het jaar 1907, samengesteld volgens de
aldaar voorgeschreven wijze van aanteekenen, niet kunnen worden ge-
bruikt om daaruit juiste conclusies ten opzichte van het voorkomen
van de echinococcosis bij het vee te trekken.

Deze statistieken geven daartoe, zooals uit het bovenstaande wel
overtuigend blijkt, een te onjuist cijfer aan en zijn ook met z.g. verhou-
dingsgetallen niet tot betrouwbare statistieken te herleiden.

Intusschen valt het te betreuren, dat een vast verhoudingsgetal niet
kan worden aangenomen. Indien zulks wel het geval was, dan zou dit
voor ons doel belangrijk zijn, want dan zouden alle door Poppe en
Thielkow omtrent Mecklenburg medegedeelde cijfers eenvoudig kun-
nen worden herleid. Wij zouden dan over een vergelijkingsmateriaal
van zeer grooten omvang kunnen beschikken.

Stelden de nieuwere gegevens omtrent de echinococcosis bij het vee
in Mecklenburg ons dus eenerzijds te leur, aan de andere zijde bleek
ons bij nader inzien, dat wij de nieuwere gegevens voor het doel van
dit artikel toch niet zouden kunnen benutten. Ons doel was n.1. om
door een vergelijkende studie van de echinococcosis in Mecklenburg
en Friesland te trachten omtrent een der vragen, die met betrekking
tot de ziekte nog bij ons bestonden, nadere gegevens te kunnen ver-
schaffen. Daarvoor dienen wij echter, zooals hierna nog zal blijken,
ook te kunnen beschikken over gegevens omtrent het voorkomen van
deze ziekte bij den mensch, alsmede omtrent het voorkomen van de
taenia echinococcus bij den hond. En daarvan staan geen nieuwere
gegevens te onzer beschikking.

Wij achten het daarom beter de nieuwere gegevens ten opzichte van
het voorkomen van de ziekte bij het vee buiten beschouwing te laten
en deze althans niet te gebruiken voor het trekken van conclusies.

Wij hebben ons dus te bepalen tot de oudere statistische gegevens
van Mecklenburg, waarin het werkelijke percentage is vermeld en wij
achten het vergelijken van deze gegevens met die van Friesland van
den aanvang der vleeschkeuring, dat zijn ook de hoogste cijfers, ook
alleszins gemotiveerd, omdat in beide gevallen van een eventueelen
invloed van de vleeschkeuring geen sprake kan zijn.

Verzamelen wij de ter beschikking staande gegevens in een staatje,
dan krijgen wij het volgende overzicht :

En nu blijkt dus, dat de echinococcosis bij het vee in Mecklenburg
wat de runderen betreft ruim ij maal, wat de schapen betreft bijna
maal en wat de varkens aangaat 2 maal zoo frequent voorkomt als in
Friesland.

Wagen wij het nu toch even een nieuwere statistiek te vergelijken,
n.1. die van Drager (zie bldz. 3), die wel niet Mecklenburg, maar het
vlak daarbij, in Pommeren gelegen, Stralsund betreft en wij bedenken
daarbij, dat Pommeren, wat het echinococcose-percentage betreft op
één lijn is te stellen met Mecklenburg, dan meenen wij in het boven-
staande de verhouding vrij juist te hebben aangegeven. Immers Drager
constateerde in het jaar 1926: 25.65% bij dc runderen, 16.64% bij
de schapen en 12.15 % bij de varkens ; deze cijfers bedroegen voor
Friesland in hetzelfde jaar resp. 15, 10.3 en 1.16%.

Wij zullen ons echter niet wagen aan het bepalen van het juiste ver-
houdingscijfer tusschen Mecklenburg en Friesland en willen in dit
opzicht geen scherp omlijnde conclusie nemen. Maar wel achten wij
ons, op grond van bovenstaande gegevens, gerechtigd er op te wijzen,
dat een conclusie, als waartoe Snapper voor de ziekte bij den mensch
kwam, dat deze n.1. bij den mensch in Friesland meer dan twee maal
vaker voorkomt dan in Mecklenburg, voor den veestapel niet kan wor-
den getrokken. Wij zijn eerder geneigd uit de vermelde gegevens de
conclusie te trekken, dat de echinococcosis bij het slachtvee in Mecklen-
burg in belangrijk meerdere mate wordt waargenomen, dan bij het
vee in Friesland vroeger het geval was.

Maar hoe interessant het ook moge wezen het percentage van de
gevallen van echinococcose, waargenomen bij de slachtdieren, te ken-
nen, alsook een vergelijking te dezen opzichte te maken tusschen
Mecklenburg en Friesland, toch mogen wij hierbij niet blijven stilstaan.

Want juist door die vergelijking dringen zich onmiddellijk ver-
schillende vragen naar voren, zooals hieronder zal blijken. Erkend
toch dient te worden, dat, als wij deze beschouwingen aan kunnen
vullen met het percentage der honden, hier en elders, die met de taenia
echinococcus bleken behept te zijn, en verder over getallen beschikken,
die ons de verspreiding der ziekte bij den mensch doen kennen, de
kans stijgt, dat wij iets verder kunnen doordringen in de kennis van
deze in vele opzichten zoo merkwaardige ziekte.

De cijfers der met taenia echinococcus behepte honden blijken voor
Mecklenburg door Pfeiffer (Rostock) ⁵) met 3.7 % te zijn genoteerd,
terwijl wij voor Friesland het getal 12 aangaven (en 34 % voor de trek-
honden) ²).

Wij merken hierbij op, dat ook hieromtrent geen nieuwere gegevens
ter beschikking zijn.

1. Volgens Snapper¹) bij den mensch in Friesland meer dan twee
maal vaker echinococcose dan bij den mensch in Mecklenburg;

2. Bij slachtdieren in Mecklenburg anderhalf a tweemaal vaker
echinocococcosis dan bij de slachtdieren in Friesland en

3. Voor de met de taenia echin. behepte honden wordt juist een
omgekeerde verhouding gevonden, n.1. in Mecklenburg 3.7 % en in
Friesland 12%.

Inderdaad een merkwaardig staatje en toch bij nadere beschouwing
als vanzelf sprekend.

De bijzondere vraag, die 1111 naar voren komt, is wel deze, hoe het
te verklaren is, dat, terwijl het aantal geïnfecteerde honden in Mecklen-
burg veel kleiner is en het aantal bronnen van infectie voor het vee
veel minder talrijk is, toch nog het aantal slachtdieren met echinococ-
cosis in Mecklenburg veel grooter is dan in Friesland vóór de in werking-
treding van de Vleeschkeuringswet het geval was.

Het schijnt ons toe, dat de inlichtingen, die Prof. Poppe ons op ons
verzoek zoo welwillend verstrekte, hierin klaarheid geven.

„Schweine und Schafe werden in Mecklenburg meiner Kenntnis
„nacht gleich gehalten und gefüttert wie in anderen Gegenden; bei
„Schafen ausgiebiger Weidegang; bei Schweinen Ausläufe. Eine be-
sondere Gelegenheit zur Infektion ist nicht bekannt, bei Schweinen
„käme vielleicht der Weidegang oder der Auslauf für eine Infektions-
„möglichkeit in Betracht.

„Auf dem Lande werden besondere Hunderassen nicht gehalten,
„neuerdings werden deutsche Schäferhunde bevorzugt.

„Umherstreifende Hunde sind kaum vorhanden; Zughunde gibt es
„nur selten; Kettenhunde dagegen mehrere auf jedem Gehöft. Die
„Gefahr der Infektion durch Abfälle von Hausschlachtungen besteht.

„Trotz vielfacher Warnung und Aufklärung erhalten die Hunde
„sicher noch Schlachtabfälle".

Naar aanleiding van deze mededeelingen wordt het duidelijk, dat,
zooals in Friesland de trekhond, in Mecklenburg de heem- of ketting-
hond als bron van infectie voor de echinococcosis van mensch en
dier moet worden beschouwd.

De heem- of kettinghond, schrijven wij, want ofschoon de laatste
misschien wat minder vrijheid geniet, ook hij kent zijn tijden van vrij-
heid.

Wij vestigen er hierbij de aandacht op, dat, zooals wij in ons eerste
rapport ²), in conclusie i, vermeldden, bij de trekhondenhouders de
drang bestond hun dieren geregeld met slachtafval te voeden. De heem-
hond, als hij tenminste niet is een overal rondslenterend dier, zal ge-
woonlijk echter alleen dan met slachtafval worden gevoed, als een
huisslachting heeft plaats gehad.

Het staat nu naar onze meening vast, dat als op de boerderij meer
honden (soms drie) aanwezig zijn, deze in Mecklenburg, waar juist
huisslachtingen (die, zooals bekend is, buiten de keuring vallen) heel vaak
voorkomen, herhaaldelijk op deze wijze zullen worden geïnfecteerd.

En zoo laat het zich ook verklaren, dat in Mecklenburg het aantal
honden met de taenia echinococcus zooveel kleiner is dan dat in Fries-
land vóór de inwerkingtreding van de Vleeschkeuringwet het geval was,
omdat de trekhond niet zoo nu en dan, maar vrijwel dagelijks met
slachtafval werd gevoed, waardoor de kans op infectie zooveel grooter
werd.

Maar dan is ook de mate, waarin de met taenia echinococcus behepte
heemhond het vee kan infecteeren, frappant groot, want hier zien wij
allereerst het merkwaardige feit, dat bij een zooveel geringer aantal
geïnfecteerde honden het vee in Mecklenburg twee maal meer is besmet.

En toch is ook dat, naar onze meening, niet vreemd, want de trek-
hond moge over lange afstanden het gras langs de bermen der wegen
besmetten, de heemhond besmet op veel meer intensieve wijze het heem
van de boerderij en de om die boerderij liggende landen, waar hij, zoo
vaak hij daartoe lust heeft en vrijwel iedere maal, als het vee wordt
gemolken, aanwezig is.

De intensieve besmetting van het land om de boerderij heeft natuur-
lijk tengevolge, dat het infectie-gevaar voor ieder stuk vee van den
eigenaar groot is en slechts op deze wijze kunnen wij ook eenige ver-
klaring geven van het feit, dat het percentage der met blaaswormen
behepte varkens in Mecklenburg zoo groot is.

Er rest ons nu nog het infectie-gevaar van den heemhond voor den
mensch te bespreken. Hier treft het merkwaardige feit, dat, in verge-
lijking van het zooveel grooter aantal met taenia echinococcus behepte
honden in Friesland dan in Mecklenburg, het aantal aan echino-
coccosis lijdende menschen in Friesland niet meer dan tweemaal grooter
is dan in Mecklenburg.

Het is, enkele gevallen, waarin de heemhond tot huishond werd,
uitgezonderd (Zie ziektegeval No. 2 van ons eerste rapport ²) moeilijk
aan te nemen, dat het contact van mensch en heemhond grooter is
dan dat van mensch en trekhond en wij moeten hier dan ook meer in
de richting van het indirecte contact denken ; dus aan gevallen, zooals
wij er een in dit Tijdschrift ⁹) beschreven. Immers ook hier worden
èn het omliggende land èn het heem rondom de boerderij intensief met
eieren van de taenia echinococcus besmet.

Het spreekt van zelf, dat wij hiermede de infectie langs den directen
weg niet uitsluiten. Met Beckf.r ¹⁰), die de onderzoekingen van Made-
lung ⁿ) omtrent de wijze van infectie van den mensch voortzette, is
ook onze conclusie, dat daarbij aan het directe contact een zeer belang-
rijke rol dient te worden toegekend. Wij staan eveneens op dit stand-
punt, maar meenen, dat voor de infectie door den heemhond aan het
indirecte contact hier meer dan elders de aandacht moet worden ge-
schonken.

In dit verband is het opvallend, dat de door Becker besproken ziekte-
gevallen meestal behooren tot de laagste beroepsklassen en hieronder
zijn landelijke beroepen, als slachters, veehandelaren en schaap-
herders, die veel met honden in aanraking komen, recht talrijk vertegen-
woordigd ; 15 van de landelijke zieken oefenden het beroep van koe-
of schaapherder uit.

Volgt dus uit voorgaande overwegingen (die ook de gedachten van
Peiper¹²), die de ontwikkeling der echinococcusziekte bij den mensch
afhankelijk stelde van de verspreiding van dezelfde ziekte bij het vee,
en waartegen wij reeds eerder stelling namen ²) en ^l3), weerspreken),
welk een groote beteekenis wij aan den heemhond in Mecklenburg
meenen te moeten toekennen, als bron van infectie voor de echino-
coccosis van mensch en vee, ook voor ons is uit het bovenstaande een
leering te trekken. Want ook in Friesland komen de heemhonden op
de grootere boerenbedrijven veel voor; het hier in de provincie bekende
bordje, met het opschrift „Wacht U voor den hond", ontbreekt slechts
op enkele boerderijen.

En hoewel de infectie-mogelijkheid van deze honden, dank zij de
bepalingen van de Vleeschkeuringswet (de huisslachtingen zijn in
Friesland aan de keuring onderworpen) thans niet meer of slechts in
uiterst minimale mate bestaat, zouden wij toch niet absoluut durven
ontkennen, dat de kans dat een heemhond kan worden geïnfecteerd,
niet bestaat; b.v. bij een frauduleuze slachting. En in ieder geval heeft

het zelfs op dit oogenblik zin het gevaar, dat bij den heemhond schuilt,
niet te vergeten.

En zeker bestond die infectie-kans vóórdat de binnenlandsche vleesch-
keuring in werking trad.

Enkele der door ons in Friesland waargenomen en in onze aanteeke-
ningen vastgelegde gevallen achten wij in dit verband hier een korte
vermelding waard.

I. Echinococcose werd te Harlingen in het jaar 1926 geconstateerd
bij een oude koe, welke midden in de wijde wereld had geloopen. De
eigenaar vertelde bij informatie het volgende : Ik heb zes jaar lang-al
een tijd geleden — een hond gehad, die altijd op de mestvaalten van
twee der te Harlingen gevestigde exportslachters verkeerde en daar
nogal eens wat vond.

Conclusie : Die hond was op die mestvaalten geïnfecteerd en be-
smette toen de weiden van zijn eigenaar.

II. Van een onder Lutjelollum (bij Franeker) alleenstaande boerderij
waren voor ongeveer vijf jaar herhaaldelijk varkens afgeleverd, waarbij
bij de keuring echinococcosis was geconstateerd en dit was dit jaar
het geval hij een 7-jarige koe. Op de boerderij was altijd een hond ge-
houden en die honden kregen vroeger de afval van de huisslachtingen.

Het vee wordt om de boerderij geweid en de honden kwamen veel
in die weiden, o. a. bij het melken.

III. In het jaar 1929 werd bij 5 oude koeien, afkomstig van een
boerderij le Twijzel echinococcosis waargenomen. De eigenaar deelde
ons mede in dien tijd een hond te hebben gehad, die altijd bij het melken
tegenwoordig was, die de afval van de huisslachtingen kreeg en boven-
dien den weg naar den op eenigen afstand tegenover de boerderij wo-
nenden slager kende en daar veel kwam.

IV. Bij een ram en een koe van een veehouder te Surhuisterveen
werden in het jaar 1929 blaaswormen bij de keuring gevonden. De eige-
naar had ongeveer vi jf jaar lang een hond gehad, die veel bij den na-
burigen slager kwam en de afval van de huisslachtingen kreeg. Die hond
ging geregeld mede bij het melken en kwam dan in de weiden, waar
echter ook veel andere honden uit de buurt kwamen.

Conclusie : Besmetting der weiden door dien hond en misschien ook
door de vele andere honden.

V. Te Drachten constateerden wij in het jaar 1928 een geval van
infectie van 10 % van de in een varkensmesterij aanwezige varkens,
veroorzaakt door den grooten op de boerderij aanwezigen trekhond.
Dit geval beschreven wij uitvoerig in dit Tijdschrift ¹⁴), waarnaar wij
verwijzen.

in Friesland de heemhond een bron van infectie voor het vee kan zijn,
is echter nog een waarneming te vermelden, welke in die richting wijst.

Door een bij de keuringsdiensten in Friesland ingestelde enquête
naar de echinococcosis, kregen wij, dank zij de zoo gewaardeerde be-
reidwilligheid van de Collega\'s, een inzicht in de soorten van bedrijven
(groot- of klein bedrijf), waaruit de slachtdieren, waarbij het lijden
was geconstateerd, afkomstig waren.

Herhaaldelijk is door ons ², ⁹, ¹⁴) enz. aangetoond, dat het gras van
de bermen der wegen, van bleekjes en in de dorpen liggende z.g. kampjes
land gemakkelijk kan worden besmet met de eieren van de taenia
echinococcus. Op deze wijze kan dus het vee van „den kleinen man"
worden geïnfecteerd.

Bovenstaande staat toont echter overtuigend aan, dat ook het van
het groot-bedrijf afkomstige vee kan worden besmet en dat zulks naar
verhouding in niet onbelangrijke mate het geval kan zijn.

Het is ons bekend, dat de weiden van de groot-bedrijven soms door
losloopende honden kunnen zijn bezocht, b.v. door mollenhonden, die
in bepaalde streken van Friesland, n.1. de woudstreken, meer dan
veelvuldig worden aangetroffen. En allicht zal ook een mollenhond
wel eens besmetting van weiden tot stand hebben gebracht, maar daar-
door kunnen in het algemeen de hooge cijfers voor het groot-bedrijf
zeker niet worden verklaard. Te meer niet, wanneer wij bedenken, dat
bovenstaande staat dieren betreft, die over de geheele provincie ver-
spreid zijn en dat er daarbij zeer vele gevallen zijn, waarin de boerderij
heel eenzaam in het weidegebied van Friesland was gelegen, als b.v. de
gevallen I en II, bldz. 176. Hier moet dan ook wel alleen worden
gedacht aan analoge toestanden als in Mecklenburg en dus de heem-
hond als de oorzaak van het kwaad worden aangewezen.

Wij willen met het bovenvermelde volstaan en opmerken, dat, of-
schoon het aantal huisslachtingen in Friesland achter staat bij dat, wat
geregeld in Mecklenburg wordt waargenomen, uit de gehouden be-
schouwingen volgt, dat het toch inderdaad heel gelukkig is, dat de huis-
slachtingen in Friesland onder de bepalingen van de Vleeschkeurings-
wet zijn opgenomen en dat niet is geweken voor den van diverse zijden
uitgeoefenden drang, deze slachtingen buiten de keuring te laten vallen.
Wij verwijzen hierbij naar het door ons met betrekking tot het stellen
van de huisslachtingen onder den keuringsdwang in ons eerste rapport ²),
alsmede naar het door Pf.erbolte en Berger ¹⁵) te dezer zake mede-

gedeelde en veroorloven ons in dit verband enkele door v. Ostertag ⁵)
gemaakte opmerkingen te citeeren :

„Becker stelt o.a. voor : Obligatorische Fleischbeschau bei Haus-
schlachtungen".

„Bollinger bericht : In Mecklenburg und Pommeren müszten schon
wegen der Häufigkeit der Echinokokkenkrankheit beim Menschen
nicht nur die gewerblichen, sondern auch alle Hausschlachtungen der
Beschau unterstellt werden".

,,v. Ostertag : Insbesondere ist zu bedauern, dasz die Hausschlach-
tungen nicht durch das Reichsgesetz dem obligatorischen Beschauzwang
unterworfen sind. Tenhaeff und Ferwerda betrachten mit Recht als
das vornehmste Mittel zur Bekämpfung der Echinokokkenkrankheit
die Durchführung der Fleischbeschau auch bei den Hausschlachtungen".

Wanneer wij er dan voorts nog nadrukkelijk op wijzen, dat Prof.
Poppe ons tevens mededeelde : „Tatsache ist dagegen dass die Echino-
kokken bei Schweinen zugenommen haben", dan beteekent dat dus,
dat, ondanks de 30 jaren vleeschkeuring, met uitzondering van de huis-
slachtingen, in Mecklenburg een toeneming valt te constateeren bij
dieren, die in het algemeen op een jongen leeftijd worden geslacht en
dus ook in dien korten levenstijd zijn geïnfecteerd.

Stellen wij daartegenover, dat in Friesland, zooals in dit Tijdschrift¹⁶)
is vermeld, dank zij de bepalingen van de Vleeschkeuringswet, reeds in
een tijdsverloop van 10 jaar de echinococcosis bij het slachtvee zeer
belangrijk is teruggegaan, dan meenen wij voldoende te hebben aan-
getoond, dat het voor een provincie als Friesland, uit hoofde van de
echinococcosis, aangewezen is op den ingeslagen weg te blijven voort-
gaan en de keuringsdwang voor de huisslachtingen niet op te heffen.

Op grond van de in dit Tijdschrift ^l6) aangetoonde veel sterkeren
teruggang van de ziekte in Friesland dan in de andere provincies van
ons land, alsmede van de door Luxwolda ¹⁷) te dezer zake gehouden
beschouwingen, zouden wij, gezien de vermelde minder gunstige resul-
taten in Mecklenburg, zelfs geneigd zijn in overweging te geven ook
voor de andere provincies van ons land de huisslachtingen onder de
keuring te brengen.

Wij voegen hier nog aan toe, dat het voor den keuringsdienst te
Wolvega (waar ongeveer een derde deel van het totale aantal varkens
van Friesland wordt gekeurd) voor het jaar 1932 te vermelden hooge
echinococcose-percentage bij varkens ad 1 % (voor Friesland 0.59 %)
wordt veroorzaakt door het veelvuldiger voorkomen van de blaas-
wormen bij aldaar geslachte, van buiten Friesland afkomstige, varkens
dan bij de varkens uit Friesland herkomstig.

Ook dit feit doet bij ons de vraag rijzen of het onder de keuring bren-
gen van de huisslachtingen van de andere provincies van ons land niet
noodzakelijk is tot steun in den strijd, die tegen de ziekte door de vleesch-
keuring in Friesland zoo krachtig wordt gevoerd.

Ten slotte dient er nog op te worden gewezen, dat uit bovenstaande
beschouwingen nog de gevolgtrekking is te maken, dat zij den keur-

meester van vleesch den plicht demonstreeren om niet alleen na te gaan
of de bepalingen der vleeschkeuringswet door den eigenaar van het te
slachten vee worden nageleefd, maar tevens om vooral bij de huis-
slachtingen met alle mogelijke accuratesse voor afdoende confiscatie
van de inet de blaaswormen behepte organen zorg te dragen, zooals dit
trouwens ook terecht bij de betreffende Wetsbepalingen wordt geëischt.

Door literatuur- en statistiek-onderzoek toonen de schrijvers aan,
dat, omstreeks het tijdstip van inwerkingtreding van de Vleeschkeurings-
wet in Nederland, de echinococcosis bij het vee in Mecklenburg ij ä 2
maal vaker dan bij het vee in Friesland werd aangetroffen, dat echter
de ziekte bij den mensch tweemaal vaker voorkwam in Friesland dan
in Mecklenburg, terwijl de taenia echin. bij den hond in Mecklenburg
in veel mindere mate dan in Friesland werd gevonden.

Zij geven voor deze schijnbare tegenstrijdigheid een verklaring en
komen daarbij tot de conclusie, dat in Mecklenburg niet de trekhond,
maar de met taenia echin. behepte heemhond als bron van infectie
voor mensch en dier moet worden beschouwd.

Aangezien verschillende gevallen zijn aan te wijzen, waarin in vroe-
gere jaren ook op friesche boerderijen de aanwezige heemhond bron
van infectie voor het vee was, zijn dus terecht in Friesland ook de huis-
slachtingen aan de keuring onderworpen. Zij achten het noodzakelijk,
dat zulks in de toekomst dient te worden bestendigd, in het bijzonder
nu de resultaten der bestrijding van de echinoccosis door de vleesch-
keuring in Friesland zoo veel gunstiger zijn dan voor Mecklenburg
wordt geconstateerd.

Naar hun meening is er voorts aanleiding om de keuring ook voor de
huisslachtingen in de andere provincies van Nederland verplichtend te
stellen.

7) Prof. Dr. K. Poppe en Dr. H. Thielkow. Die Verbreitung der Echinokokken
bei den Schlachttieren in Mecklenburg. Zeitschr. für Infektionskrankheiten, Para-
sitäre Krankheiten und Hygiene der Haustiere. Band 29, Heft 4.

8) Dr. Draoer. Echinokokkenfunde und Bemerkungen dazu. Zeitschr. für Fleisch-
und Milchhygiene. Jahrgang 37. 1927. Heft 16.

9) Tenhaeff en Ferwerda. Echinococcose van de nier bij een twee-jarig kind.
Tijdschr. v. Diergeneeskunde. Jaargang 1931, deel 58. Bldz. 974.

10) A. Becker. Die Verbreitung der Echinokokkenkrankheit in Mecklenburg.
Beitrage. Bruns. Heft 1.

11) Madelung. Beiträgen Mecklenburger Aerzte zur Lehre von der Echinokok-
kenkrankheit .1885.

13) Tenhaeff en Ferwerda. De Echinococcose in Friesland. Geneeskundige
Bladen. 21e Reeks. No. 12.

14) Tenhaeff en Ferwerda. Echinococcose bij het slachtvee in Harlingen.
Tijdschrift v. Diergeneeskunde. Jaargang 1928. Deel 55. Bldz. 671 e.v.

15) Mr. L. Lietaert PEERBOLTEen Dr. H. C. L. E. Berger. De Vleeschkeurings-
wet en haar uitvoering. 1922. bldz. 122, 123 en 126.

16) Tenhaeff. De Vleeschkeuringswet en de Echinococcose bij het vee in Fries-
land. Tijdschr. v. Diergeneeskunde. Jaargang 1932. Deel 59. Bldz. 2g8.

17) Dr. W. B. Luxwolda. Enkele opmerkingen naar aanleiding van „De Vleesch-
keuringswet en de Echinococcose bij het vee in Friesland. Tijdschr. v. Diergenees-
kunde. Jaargang 1932. Deel 59. Bldz. 514.

In Friesland waren früher weniger Fälle von Echinococcosis beim Vieh als in
Mecklenburg und doch mehr Fälle beim Menschen und mehr Fälle von Taenia
Echinococcus beim Hunde. Der Grund war, dass in Mecklenburg besonders der
Hofhund die Infecktion übertrug, während in Friesland nicht nur der Hofhund
aber besonders der Zughund Ursache der Infection war. Seit die Hausschlachtungen
in Friesland der Fleischschaukontrolle unterstellt sind, hat die Echinococcosis stark
nachgelassen.

Die Verfasser raten mit dieser Massnahme fortzufahren und sie für ganz Holland
obligatorisch zu stellen.

In Friesland formerly less cases of Echinococcosis amongst cattle occurred than
in Mecklenburg, and yet more cases in man and more cases of Taenia echinococcis
in dogs were seen.

The reason therefore was, that in Mecklenburg the disease was transmitted es-
pecially by the watchdog (which remained on the farm), whereas in F\'riesland not
only the watchdog, but especially the draught-dog was the source of infection.

Since all slaughters in Friesland are subjected to meat-inspection, the cases of
Echinococcosis have strongly declined.

The authors recommend to go on with this measure and to make it compulsory
for all Holland.

Il y avait auparavant moins de cas d\'Echinococcosis parmi le bétail en F\'riesland
que dans le Mecklenbourg mais toutefois plus de cas chez l\'homme et plus de cas
de Teania Echinococcus chez le chien. La raison en était que dans le Mecklenbourg
l\'infection était causée par le chien de fermé tandis qu\'en Friesland, non seulement
le chien de ferme mais tout particulièrement le chien de trait, étaient la source de
l\'infection.

Depuis que la viande des animaux abattus à la maison en Friesland est sous le
contrôle sanitaire, les cas d\'Echinococcosis ont fortement diminués.

Les auteurs sont d\'avis que cette mesure devrait être obligatoire pour toute la
Hollande.

Kliniek voor kleine huisdieren en afdeeling Geneesmiddelleer der Vee-
artsenijkundige Faculteit te Utrecht. (Dir. Prof. Dr. A. KLARENBEEK).

Izal is een witte emulsie van chemisch zeer ingewikkelde samen-
stelling, welke bij de steenkoolindustrie wordt verkregen en een zwakke
reuk heeft van creoline. Het vindt in Engeland toepassing, vooral in
pluimveebedrijven, maar ook in vossenfarms, bijenhouderijen enz.

De groote reclame, welke in andere landen voor dit middel gemaakt
wordt, deed ons wenschelijk voorkomen een onderzoek in te stellen
naar de desinfecteerende waarde van deze emulsie, vooral met het oog
op de toepassing in onze groote pluimveebedrijven.

De voornaamste eischen, waaraan een desinfectiemiddel voor den
pluimveehouder moet voldoen, zijn :

ie. Het moet snel pathogene microörganismen dooden; 2e. niet
giftig, 3e. niet caustisch, 4e. gemakkelijk oplosbaar in koud water en
5e. niet duur zijn.

Wat punt i betreft, volgen hieronder de resultaten van de door ons
genomen proeven. Hoewel de werking in vitro natuurlijk niet geheel
overeenkomt met de werking in een verontreinigde omgeving, kunnen
deze proeven ons toch wel een indruk geven van de bactericide werking
van het desinfectans. Bij onze proeven werd gebruik gemaakt van de
bekende methode van Rideal-Walker, zooals die ook aan het Rijks-
instituut voor Pharmaco-therapeutisch onderzoek wordt gebruikt (zie
,,Mededeelingen No. 1 van dit instituut van 1921"). Men bepaalt
daarbij in welken tijd verschillende concentraties van het desinfectans
bepaalde bacteriesoorten dooden. De door ons gebruikte bacterie-
soorten waren : coli, paratyphus, pyocyaneus en, in verband met het
gebruik in pluimveebedrijven, ook pullorum en vogelcholera. De
stammen van deze bacteriesoorten werden ons ter beschikking gesteld
door het Instituut voor Parasitaire en Infectieziekten. Als vergelijkings-
vloeistof werd steeds van een carboloplossing gebruik gemaakt. In
steriele reageerbuizen werden de verdunningen van het desinfectans
zoodanig gemaakt dat, na toediening per buis van 0.5 c.c. van een met
phys. NaCl.-oplossing 10 X verdunde suspensie van een 24 uur oude
goed gegroeide bacteriecultuur, de gewenschte concentratie van het
desinfectans bereikt was. Van deze buizen werd nu na 5, 10, 20, 30 min.,
i uur, 2 uur, 24 uur, een öse geënt in een bouillon-voedingsbodem,
deze in de broedstoof geplaatst bij 37° en na 24 uur en later gecontro-
leerd of groei was opgetreden. Hieronder volgt het resultaat van deze
proeven.

Hieruit volgt een earbolcoëfficiënt : gemiddeld van 9.48 voor coli.
Paratyphus.

Bij al deze proeven is de carbolcoefficiënt vermeld; dat is het getal
dat aangeeft de verdunning van het onderzochte desinfectans, die in
zekeren tijd den gebruikten bacteriestam doodt, te deelen door het getal,
dat aangeeft de verdunning van carbol,die denzelfden stam in den zelfden
tijd doodt. Zooals ook uit de resultaten blijkt is de carbolcoëfiiciënt
van een desinfectans niet dezelfde ten opzichte van verschillende micro-
organismen; b.v. coli gemiddeld ruim 9, tegenover vogelcholera ruim
28. Er bestaan ook verschillen afhankelijk van het tijdstip dat men
gebruikt voor het berekenen van den carbolcoefficiënt. Daarom werd
bij al onze proeven steeds een gemiddeld cijfer aangegeven, verkregen
over de carbolcoëfficiënten op de verschillende tijdstippen verkregen.

Beschouwen wij de resultaten, dan kunnen wij opmerken, dat Izal
reeds in een slappe concentratie werkzaam is. Maakt men gebruik
van een 0.2 % oplossing, dan doodt men binnen 5 minuten de voor
onzen pluimveestapel meest pathogene ziektekiemen.

Gaan wij de literatuur na, dan blijkt het, dat ook andere bacterie-
soorten, zooals diphtherie, typhus, streptococcen, staphylococcen in
deze concentratie in korten tijd door Izal gedood worden¹). Behalve voor
den pluimveehouder zal het middel dus ook voor andere bedrijven
nuttig werkzaam kunnen zijn.

Wat den 2en eisch der ongiftigheid betreft, hierover werd door ons een
proef genomen met 5 hanen, die 1, 2, 5, 10 en 20 c.c. per K.G. lichaams-
gewicht kregen van een 0.2 % oplossing. De dieren kregen respectie-
velijk 2, 3, 6, 7, 19 en 37 c.c. Geen dezer dieren vertoonde eenig ver-
schijnsel. In de praktijk is het niet waarschijnlijk, dat kippen een der-
gelijke hoeveelheid spontaan zullen opnemen.

De 3e eisch, die gesteld wordt, is dat het middel niet caustisch mag
zijn. Om dit te onderzoeken kozen wij het oogslijmvlies van een vijftal
hanen, waarop van een 10 %, 5 %, 1 %, 0.5 % en 0.2 % oplossing
een druppel gebracht werd. Na 1 minuut inwerken werd de conjunctiva
met physiologische NaCl.-oplossing flink uitgespoeld. 12 uur later was
geen enkele reactie meer aan de oogen te zien.

De 4e eisch: het gemakkelijk oplosbaar zijn; Izal verdeelt zich zeer ge-
makkelijk zoowel in koud als in warm water, in hard en in zachtwater.

De 5e eisch : het middel mag niet duur zijn. Izal kost per gallon = 4.5
Liter ƒ8.35. Dit is voldoende om 2250 Liter van een 0.2 % oplossing
te maken.

Conclusie : Izal is een desinfectans, dat reeds in slappe concentratie
pathogene bacteriën snel doodt; het is niet toxisch en weinig caustisch
voor pluimvee, terwijl de prijs billijk is. Het is dus een middel, dat ge-
schikt is om ook in de pluimveehouderij gebruikt te worden.

Es wurde die bakterizide Wirkung Izal\'s auf Bac. coli, paratyphus, pyocyaneus,
pullorum und Hühnercholera untersucht. Diese Bakterien wurden mit einer 0.2%
Lösung innerhalb 5 Minuten getötet. Izal ist für einen Geflügelfarm ein gut brauch-
bares Desinfektionsmittel, es ist nicht kaustisch und billig.

Experiments were undertaken to determine the bactericidal action of Izal on
bac. coli, paratyphus, pyocyaneus, pullorum and fowlcholera ; these bacteria were
killed within 5 minutes by a 0.2 per cent solution. Izal is a very suitable disinfectant
for poultry-farms, being not caustic and not expensive.

L\'action bactéricidc d\'Izal a été examinée sur les Bac. coli, paratyphique, pyo-
cyaneus, pullorum et du cholera des poules. Ces bactéries furent tuées en moins de
5 minutes par une solution de 0.2 % d\'Izal. Cette solution est, pour les basse-cours,
un désinfcctant utile, non caustique et bon marché.

\') Zie de rapporten van V. Steins Analytical, Chemistry Laboratory, Copen
hagen 1929 ; L. Bertrand, Chef Honoraire du Service de Bacteriologie des Hopi-
taux Civils d\'Anvers j931 ; Prof. van Beneden, Institut d\'Hygiëne de Liege 1933.

Uit de Afdeeling Infectieziekten van het Instituut voor Parasitaire- en
Infectieziekten der Rijks-Universiteit te Utrecht.
Directeur : Prof. Dr. L. de Blieck.

Het Instituut, dat geregeld doode kippen voor onderzoek ontvangt,
krijgt de laatste tijd nagenoeg uitsluitend materiaal van de groote
moderne bedrijven en van de serieuze kleine kippenhouders. Doordat
het nut van onderzoek en ziektebestrijding bij deze menschen terdege
is doorgedrongen, zien wij sommige ziekten bij die inzendingen zeld-
zaam worden. Zoo werden, b.v. in 193Q, gedurende welk jaar hier
nagenoeg duizend secties werden verricht, slechts weinig gevallen van
tuberculose gezien. Vele groote moderne Nedcrlandsche pluimveebe-
drijven kunnen danook als tuberculose-vrij worden beschouwd. Ten-
einde demonstratie- en oefenmateriaal voor het onderwijs te krijgen,
hebben wij moeite gedaan om van onhygiënische kleine boerenbedrijven
de doode dieren ter beschikking te krijgen, verwachtende hier allerki
ziekten bij te kunnen aantreffen. Het gelukte ons gedurende één
jaar 500 cadavers te verzamelen uit één gebied.

Om eens een idee te geven wat voor ziekten er alzoo op dergelijke
onhygiënische boerenbedrijfjes voorkomen, vermelden wij in het kort
samengevat onze bevindingen.

Het onderzoek werd verricht in de maanden Februari, Maart, April,
Mei, Juni, Augustus, September, October, November, December 1932.

Macroscopisch werden de in- en uitwendige organen onderzocht,
daarna volgde een bacterioscopisch onderzoek. Daar een serologisch-,
cultureel- en experimenteel onderzoek van alle gevallen te veel perso-
neel, voedingsbodems, proefdieren, etc. gevergd zou hebben, werd een
dergelijk onderzoek slechts in een deel der gevallen verricht.

De resultaten van het onderzoek laten wij thans volgen en beginnen
met van de niet infectieuze- en niet parasitaire ziekten een zeer beknopte
samenvatting te geven.

1 kip was gestorven aan een enorme subcutane bloeding door trauma,
tevens was het os femoris gebroken.

1 X strictuur van de overgang van den spiermaag naar het duode-
num, waardoor klier- en spiermaag zeer overvuld waren.

18 X werd een enteritis gezien, waarbij i X een ulcus in de spier-
maag en i X een ulcus in het coecum.

12 X peritonitis (hierbij zijn niet gerekend de gevallen peritonitis-
eileiderontsteking).

50 X peritonitis-eileiderontsteking (10 % der dieren heeft geleden
aan een salpingitis of salpingitis-peritonitis).

Ectoparasieten : slechts bij uitzondering werden ectoparasieten gevon-
den. In 1.8 % van de gevallen n.1. bij 9 kippen werd Menopon gezien,
slechts 2 hadden inderdaad veel luis. Cnemidocoptes werd slechts bij
2 kippen, die kalkpooten hadden, waargenomen (0.4 %).

Endop ar asielen : 4 kippen (0.8 %) bleken geïnfecteerd te zijn met
Laminosioptes cysticola.

Cestoden : 33 dieren bleken matig of zwaar geïnfecteerd te zijn met
Davainea, (6.6 %), hiervan zijn 23 ( 4.6 %) aan deze infectie gestorven,
zeer veel lintwormen en een duidelijke duodenitis werden gezien.
Slechts bij 2 kippen (0.4 %) werd Raillietina gevonden, één van deze
twee kippen had een locale enteritis met zeer veel exemplaren van deze
lintworm daar ter plaatse.

Nematoden : Capillaria werd zelden gezien (1 %), steeds in apatho-
gene hoeveelheid. Ascaridia was bij 9 kippen (1.8 %) te vinden, slechts
i kip had zeer veel spoelwormen. In 27 kippen (5.4 %) werd Heterakis
aangetroffen; bij 1 kip konden afwijkingen worden gezien, dit dier
had hevig ontstoken coeca, die zeer overvuld waren met Heterakis.

Coccidiosis : bij 19 dieren (jong) (3.8 %) moest coccidiosis als doods-
oorzaak worden beschouwd, (een gering aantal coccidiën werd zoo nu
en dan bij de overige kippen gezien).

Wat de parasitaire aandoeningen betreft, blijkt dus, dat de ecto-
parasieten weinig beteekenis hebben en dat, wat de endoparasieten
aangaat, Capillaria, Ascaridia, Heterakis en Raillietina van onderge-
schikt belang zijn; davaineasis echter is een kippenziekte, die men niet
te licht moet achten, immers bijna 5 % der onderzochte dieren is door
deze lintworm gestorven; ook coccidiosis maakt bij de jonge dieren vele
slachtoffers.

Neurolymphomatosis : Daar de anamnese van alle kippen ontbrak en
dus over het al of niet aanwezig geweest zijn van verlammingsverschijn-
selen niets bekend was, had voor een onderzoek naar deze ziekte het
zenuwstelsel onderzocht moeten worden ; de tijd voor een dergelijk
langdurig onderzoek ontbrak echter, zoodat alleen dan op neurolympho-
matosis onderzocht werd als de sectie negatief was; 9 van 500 secties
waren negatief, bij 1 hiervan bleek de diagnose neurolymphomatosis
gesteld te kunnen worden.

38 dieren leden aan coryza (7.6 %), hierbij zijn 3 dieren gerekend,
waar aan den neus zelf niets viel waar te nemen, doch waarbij de cellae
infraorbitales enorm overvuld waren met een kaasachtige massa.

80 kippen (15.8 %) leden aan chronische pullorum. De diagnose
werd patholoog-anatomisch alleen dan gesteld, als het ovarium typisch
veranderd was n.1. geheel of gedeeltelijk bestond uit eifollikels met ge-
stolde kaasachtige en soms op bloedstolsels gelijkenden inhoud. Het
gelukte voorts vele malen met bloed uit het hart en een druppel pullo-
rum-antigeen nog een fraaie agglutinatie te krijgen. In gevallen, waar
het niet mogelijk was de diagnose pullorum te stellen of uit te sluiten,
werd geënt uit de organen. I)e 80 sectiebeelden varieerden van alleen
een oöphoritis tot oöphoritis — salpingitis — peritonitis — concrement-
vormingen — haarden op het hart — pericarditis — gezwollen milt,
gedegenereerde lever. (De peritonitis-elieiderontstekingen, waarbij geen
pulloruminfectie viel waar te nemen, zijn reeds genoemd). Behalve de
diagnose chron. pullorum werden bij deze dieren nog vele andere
diagnoses (coryza, tuberculose, leucaemie, coccidiosis) gesteld.

Bij deze 80 dieren waren 2 hanen; bij beide was de agglutinatie
positief; het gelukte eveneens de pullorumbacil uit de testikels te
kweeken.

Tuberculose. Het vierde deel der 500 kippen, 24.8 % n.1. 124 kippen
(bijna allen jong, ie, 2e, zelden 3e leg) leden aan uitgebreide tuber-
culose. In vele gevallen werden vergevorderde stadia van tuberculose
gezien. Bijna steeds werden tuberculeuze haarden in het beenmerg
waargenomen, voorts 119 X levertuberculose (95 %), hiervan hadden
15 dieren een leverruptuur; 105 X milttuberculose (85 %); 91 X darm-
tuberculose (72 %); 10 X longtuberculose (8 %); 10 X niertuberculose
(8 %); 4 X harttuberculose (3 %).

Voorts werd bovendien nog gezien tuberculose van de eileider en
de spiermaag (ulcus); tuberculose van de oesophaguswand; tuberculose
van de sereuze vliezen; tuberculose van de kliermaagwand (2 X);
tuberculose van de kropwand en desereuze vliezen; tuberculose van het
oog; tuberculeuze van de larynx; tuberculose van de keel en het harde
verhemelte (de processen van dit laatste geval leek macroscopisch veel
op diphtherie); tuberculose van het pericard (2 x).

Nagenoeg steeds werd de diagnose gesteld door een uitstrijkpraepa-
raat te maken en te kleuren volgens Ziehl—Neelsen ; alleen als het
zoo typisch tuberculose was, dat men een vergissing kon uitsluiten,
werd dit nagelaten.

Vele van deze 124 tuberculeuze kippen waren mager, doch kip No. 50
met uitgebreide tuberculose van lever, milt was zeer vet; kip No. 114
met lever-, milt- en darmtuberculose was eveneens zeer vet, de kip
No. 125 met uitgebreide levertuberculose, was eveneens vet en kip 336
met uitgebreide lever-, milt- en darmtuberculose was in goeden voedings-
toestand ; in al deze gevallen waren de Ziehl—Nf.elsen praeparaten
positief. Hieruit blijkt dus, dat een zwaar tuberculeuze kip niet licht
in gewicht behoeft te zijn.

Vermeldingswaard is ook kip No. 312; 85 % der tuberculeuze kippen
had milttuberculose; deze kip niet, echter wel lever-, darm-, long- en
niertuberculose.

Vier kippen, dus bijna 1 °.₀ van het totaal aantal, hadden tubercu-
lose van het hart. Tuberculose van het hart is dus niet zeer zeldzaam-
Bij 3 van deze kippen had men te maken met een epicarditis; van het
epicard uit drong het tuberculeuze proces diep door en had een tuber-
culeuze endocarditis doen ontstaan; doch ook één echte tuberculeuze
myocarditis werd gevonden, in dit geval lag het tuberculeuze proces
in de musculatuur van het hart en stond niet in verbinding met het
epicard.

Conclusie : Uit bovenstaande gegevens blijkt dus dat het nut van
hygiëne en bestrijding van ziekten op vele bedrijven nog onvoldoende
is doorgedrongen.

Das Institut für Parasitäre- und Infektionskrankheiten in Utrecht bekam in 1932
ungefähr 1000 Hühner zur Untersuchung zugeschickt. Fast alle rührten von grossen
modernen Hühnerfarmen her.

Es hat sich gezeigt, dass bei Anwendung hygienischer Massnahmen und bei
Krankheitsbekampfung manche Krankheiten fast ganz verschwinden. So wurde
z.B. Tuberkulose nur ausnahmweise beobachtet.

Die meisten grossen holländischen Hühnerfarmen sind denn auch als Tuber-
kulosefrei zu betrachten.

Im Gegensatz dazu kommen auf den rückständigen unhygienischen kleineren
Betrieben noch vielerlei Krankheiten vor.

Bei 500 von diesen F\'armen stammenden Hühnern wurde u.m. konstatiert :
18 mal aspecifische Enteritis, 12 mal aspecifische Peritonitis, 14 mal Leberruptur,
50 mal Peritonitis-Salpingitis, 16 mal Rachitis, 17 mal Gicht, 35 mal Leucacmie,
27 mal Tumoren, 23 mal Davaineasis, 19 mal Coccidiosis, 25 mal Diphtherie, 38 mal
Coryza infectiosa gallinarum, 80 mal chronische Pullorum Krankheit, 124 mal
Tuberkulose.

The Institute for Parasitic- and Infectious Diseases at Utrecht received in 1932
about 1000 fowls for examination ; nearly all were sent by large modern poultry
farms. By the application of hygienic measures and by combatting the diseases,
some diseases disappear almost totally ; e. g. tuberculosis was only exceptionally
met with. Most big Dutch poultry farms are to be considered as tuberculosis-free.
In contrast herewith on the small old-fashioned and unhygienic farms all kinds
of diseases still occur. In 500 fowls from these farms the following diseases were
encountered: 18 X aspecific enteritis; 12 X aspecific peritonitis; 14 X rupture
of the liver; 50 X peritonitis, salpingitis; 16 X rachitis; 17 X gout; 35 X leucae-
mia ; 27 X tumours ; 23 X davaineasis ; 19 X coccidiosis ; 25 X diphtheria ; 38 X
coryza infectiosa gallinarum; 80 X chronic pullorum disease; 124 X tuberculosis.

Dans l\'Institut des maladies parasitaires et infectieuses à Utrecht sont fait en 1932,
environ 1000 autopsies chez des poules. Presque toutes provenaient de grands éta-
blissements avicoles modernes.

On a pu constater que lorsque l\'on prend des mesures hygiéniques en luttan
contre la maladie, certaines d\'entre elles disparaissent presque complètement ; la
tuberculosa par exemple ne fut constatée qu\'exceptionnellement. On peut dire
que la plupart des grands établissements avicoles hollandais sont exempts de tuber-
culose. Dans les petits établissements non modernisés et par contre anti-hygiéniques
régnent encore toutes sortes de maladies. Parmi 500 cas provenant de ces établis-
sements on a constaté entr\'autres : 18 cas d\'entérite aspécifique, 12 péritonites
aspécifiques, 14 ruptures du foie, 50 péritonites-salpingites, 16 cas de rachitisme,
17 cas de goutte, 35 cas de leucaemie, 27 tumeurs, 23 cas de davaineasis, 19 cas
de coccidiosis, 25 cas de diphtérie, 38 cas de coryza infectiosa gallinarum, 80 cas
chronique de diarrhée blanche et 124 cas de tuberculose.

Onlangs heb ik er op gewezen, dat de blijvende tanden bij het
rund om hunne lengteassen moeten draaien teneinde eenmaal recht
in de rij te kunnen komen, en daarbij heeft men kunnen zien, dat de
ruimte, noodig om deze wenteling naar behooren te kunnen volbrengen,
niet altijd aanwezig is, wat tot gevolg heeft, dat de blijvende tanden —
en dit geldt vooral voor de blijvende binnentanden — elkaar gedeelte-
lijk bedekken of hoeken met elkaar maken. Vroeger reeds ¹) merkte
ik op, dat men ditzelfde ook bij schapen kan waarnemen. Een of meer
tanden staan dan derhalve om hun lengteas gedraaid, op hun gewone
plaats; men noemt deze anomalie rotatio axialis of torsio axialis. Het
zou natuurlijk juister zijn in bovenbedoelde gevallen te spreken van
onvoldoende torsie of rotatie.

Mag men Sternfeld ²) gelooven, dan hebben bij den mensch torsies
van tanden steeds hun ontstaan te danken aan plaatsgebrek. Hij zegt
toch : „Fragen wir nach der Ursache dieser Anomalie, so kann dieselbe
bei Schneidezähnen nur in Raummangel gesucht werden. Der Dicken-
durchmesser der Schneidezahnkronen ist wesentlich geringer als der
Breitendurchmesser, und wird eine Krone, welche nicht den genügen-
den Raum für ihre normale Entwicklung im Zahnboge vorfindet,
bestrebt sein, wenigstens mit ihrem geringeren Durchmesser Platz zu
finden. Als Beweis für die /Dichtigkeit dieser Annahme möchte ich nur
erwähnen dass wir häufig genug beobachten können, wie der anfäng-
lich „gedreht" stehende Zahn sich spontan normal stellt, wenn mit der
Zunahme des Kieferwachsthums allmälig mehr Raum für ihn frei
wird enz."

Noch Kitt ³) noch Joest ■\') geven een duidelijk antwoord op de vraag,
of ook bij onze dieren het gedraaid staan van tanden steeds zijn oor-
sprong vindt in te weinig ruimte. Onder den titel „Ursache der kon-
genitalen ⁴) Stellungsanomalien einzelner Zähne" schrijft Joest o.m. :
„Sie ist zu suchen in Lageveränderungen der Zahnkeime. Diese Ver-
änderungen sind in vielen Fällen einfache Verschiebungen und werden
herbeigeführt durch Raummangel (sekundäre Lageveränderungen).
Der Raummangel kann sowohl Torsion und Deviation als auch Dislo-
kation von Zähnen bedingen. Er beruht oft auf einer fehlerhaften Kie-
fergestaltung (zu schmaler Kiefer in Bezug auf die Schneidezähne);
er kann auch eine Folge von Polyodontie sein. Sodann kommen aber
auch primäre Lageveränderungen der Zahnkeime, wie sie von vorn

herein in der Zahnanlage gegeben sind, als ursächliches Moment in
Frage. Störungen dieser Art bewirken besonders Dislokation und
Transposition von Zähnen".

Zooals men ziet, is dit geen afdoend antwoord op de bovengenoemde
vraag. Daarnaast echter heb ik nog een ander bezwaar tegen
deze redeneering van Joest. Wanneer zal het gebrek aan ruimte zoo
nijpend worden, dat het aanleiding geeft tot secundaire veranderin-
gen in de positie der tanden ? Toch eerst na het begin van den strijd
om de ruimte. Anders gezegd, storingen in den normalen gang van
zaken zullen eerst optreden, als — om met Peckert te spreken —•
„die Platzfrage akut wird, also wenn die Entfaltung der einzelnen
Zahnindividuen aus den Zahnkeimen machtvoll einsetzt". Dat tijd-
stip ligt voor de blijvende tanden stellig ver na den geboortedag, en
daarom schijnt het mi j niet juist, de aldus ontstane anomalieën congeni-
taal te noemen.

Naast de hier bedoelde torsies komen er echter bij onze dieren ook
voor, die niet door gebrek aan ruimte kunnen zijn ontstaan, of waarvan
zulks tenminste zeer onwaarschijnlijk moet worden geacht. Ik moge
enkele voorbeelden geven, om deze uitspraak te motiveeren.

Afb. i laat de onderkaak van een nuchter kalf zien, waarin de rechter-
buitenmiddentand ongeveer 45⁰ gedraaid is. Den 28 Nov. 1932 heb
ik dit dier ter wereld helpen komen. Wij kunnen in dit geval dus met
recht spreken van een congenitale torsie.

Op afb. 2 ziet men de onderkaak van een paard; beide hoekveulen-
tanden zijn ten naaste bij 45° gedraaid.

Afb. 3 en 4 vertoonen onderkaken van schapen met torsies resp. van
den rechter blijvenden hoektand (45⁰) en van den rechter blijvenden
binnenmiddentand (90°).

Met betrekking tot de wijze of wijzen, waarop deze torsies dan wel
zijn ontstaan, zou ik willen opmerken, dat dienaangaande gemakkelijk
allerlei mogelijkheden kunnen worden geopperd, dat er veel kan wor-
den beredeneerd en verklaard, maar dat ten slotte erkend moet worden,
dat onze kennis nog geen wel gefundeerde uitspraak in zake de genese
dezer anomalieën toelaat.

Verf. erinnert daran, dass bei den Wiederkäuern die bleibenden Zähne eine
Drehung um die Längsachse mitmachen ehe sie richtig in die Reihe zu stehen kommen.
Der dazu benötigte Raum scheint beim Rind und Schaf nicht immer vorhanden
zu sein, wovon die Folge ist, dass ein oder mehrere Zähne gedreht stehen (Torsio
axialis). Es wird aber darauf hingewiesen, dass es auch Zahntorsionen gibt die
nicht auf Raummangel zurückzuführen sind. Einige davon betreffen Milchzähne
und sind angeboren.

The author remembers the fact that the permanent teeth of the ruminants have
to rotate on their longitudinal axis in order to come straight in the row.

In cows and sheep the space therefore needed, not always appears to be present
and this is the cause that one or more teeth come to stand turned (torsio axialis).

The author however also points to the occurring of torsions that do not owe
their existence to want of space.

L\'auteur nous rappelle que chez les bovins il faut que les dents d\'adulte fassent
une rotation autour de leur axe longitudinale pour pouvoir se placer dans l\'arcade.

Cependant il parait que chez les bovidés et les brebis l\'espace nécessaire a cette
rotation n\'est pas toujours suffisante, d\'où résulte que l\'un ou plusieurs des dents
viennent s\'implanter tournées, (torsio axialis).

L\'auteur relate expressément la constatation des torsions de dents non pas dues
a une manque d\'espace mais plutôt héréditaires et concernant les dents de lait.

OVER DE LGL. INGUINALES PROFUNDAE EN DE LGL.
ILIACAE INTERNAE BIJ HET VARKEN IN DE
VLEESCHKEURING,

In een artikel in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde, Jaargang
1928, bladz. 672. over de beteekenis van het lymphvaatstelsel voor de
vleeschkeuring, hebben Veenstra en Postma het groote belang aan-
getoond van de lymphklieren voor het opsporen van bij het gewone
onderzoek niet waarneembare afwijkingen in het regionaire gebied
van de veranderde lymphklieren.

Alle lymphklieren van het dierlijk lichaam te onderzoeken is practisch
niet uitvoerbaar; wanneer er dus geen bijzondere aanleiding toe be-
staat, zal het onderzoek zich beperken tot die lymphklieren, waarvan
dit bij Koninklijk Besluit is voorgeschreven. Tot onderzoek van andere
lymphklieren, respectievelijk haar regionair gebied, zal meest eerst dan
worden overgegaan, wanneer zij in het oog springend veranderd zijn.

Ik meende daarom nog eens de aandacht te moeten vestigen op een
paar lymphklieren n.1. de lgl. inguinales profundae en de lgl. iliacae
mediales, bij elkaar in de bekkenholte gelegen en waarvan het be-
treffende Koninklijk Besluit, niet in elk geval het onderzoek voorschrijft.
(Voor juiste ligging en regionair gebied zie : Dr. Postma, het lymph-
vaatstelsel bij het varken. Tijdschrift voor Diergeneeskunde 1928,
bladz. 541).

Deze klieren, welke gemakkelijk onderzocht kunnen worden en
waarvan vooral de lgl. ing. prof. van zoo\'n groot belang zijn voor de
achterste ledematen, zijn in vele gevallen meer of minder goed zicht-
baar; bij vette varkens zijn zij vaak niet te zien, doordat zij onder het
vet verborgen zijn.

Wanneer zij afwijkend zijn (vergroot, haemorrhagisch, hyperaemisch)
kunnen zij wel zichtbaar worden, maar is dit altijd het geval ? Het
leek mij wel van belang dit gedurende eenigen tijd eens na te gaan
en wel bij normale slachtingen waar bij uitwendige inspectie geen
afwijkingen in het regionaire gebied van die lymphklieren was waar
te nemen.

De laatste jaren worden aan het abattoir te Amsterdam deze lymph-
klieren regelmatig, door het maken van eenige insnijdingen, in het
onderzoek betrokken; ik had er dus slechts op te letten of geconstateerde
afwijkingen zoodanig door het vet gecamoufleerd waren, dat zij zonder
het speciale onderzoek niet zouden zijn waargenomen. En inderdaad
bleek dit in een niet te verwaarloozen aantal gevallen voor te komen,
waaruit voortvloeit dat een bijna gelijk aantal afwijkingen in het
regionaire gebied dezer lymphklieren ook onopgemerkt zouden zijn

gebleven; niet in alle gevallen, want het komt n.1. wel voor dat de
lymphklier wat haemorrhagisch is en men toch, hoe intensief men het
verdere onderzoek ook verricht, geen afwijkingen in het regionaire
gebied kan vinden.

De afwijkingen, die ik vond, betroffen hoofdzakelijk ontsteking der
gewrichten en wel het meest der kniegewrichten. Enkele malen werd
een polyarthritis vastgesteld.

Meermalen werd een meer of minder hevige contusie waargenomen
op verschillende plaatsen der achterste ledematen. Ook trof ik eenige
malen een fractuur aan van de femur. Deze bevinding doet eenigszins
vreemd aan; men zal mij ongetwijfeld direct tegenwerpen, dergelijke
dieren konden zich toch niet verplaatsen en hadden bij de keuring
voor het slachten aangehouden moeten worden. Het moet dan ook
zoo verklaard worden, dat deze fracturen kort voor het dooden, door
ruw geweld van de zijde der slagers, bij het drijven in de varkensval,
moeten zijn ontstaan.

Met bovenstaande meen ik voldoende de wenschelijkheid te hebben
aangetoond, genoemde lymphklieren regelmatig, door het maken van
eenige insnijdingen, in het gewone onderzoek te betrekken; het ver-
eischt zoo weinig tijd.

De wenschelijkheid wordt betoogd van een regelmatig onderzoek der
lgl. inguinales profundae en lgl. iliacae mediales bij het varken in de
vleeschkeuring.

Yerfasser ist der Meinung, dass es wünschenswert ist bei der Fleischschau von
Schweinen immer die lymphogland. inguinales profundae und die lgl. iliacae media-
les zu untcrsuchen.

According to author it is desirable in meatinspection to examine always the
lymphogland. inguinales prcfundae and the lgl. iliacae mediales in pigs.

L\'auteur juge préférable d\'examiner toujours les lymphogland. inguinales pro-
fundae et les lgl. iliacae mediales lors de 1\'inspection de la viaride de porc.

Antiphlogistine werkt, volgens Schwahn 1), niet alleen plaatselijk, maar door
de prikkeling worden in de huid stoffen gevormd die, in de circulatie komend,
als niet specifieke prikkels werken, waardoor de gunstige invloed verklaard wordt
bij chronische bronchitis, arthritis, stofwisselingsziekten, enz.

Voor de collega\'s belast met de keuring van „crisis-runderen" is de
leeftijd-bepaling van het ongeboren kalf een actueele kwestie geworden ;
immers 40 % van den koopprijs wordt ingehouden wanneer de drachtig-
heid van het dier minder dan 4 of meer dan 7 maanden bestaat. Nu kan
naar mijn meening speciaal de onderste grens aanleiding geven tot
enkele moeilijkheden.

Volgens de Bruin-Tapken scheen de zaak tamelijk eenvoudig. Zoo
leek het b.v. zeer aantrekkelijk de gewicht-bepaling als maatstaf te
nemen. Een gewicht van 2 K.G. wordt opgegeven voor een kalf aan
het eind van de 4e maand. Verder zouden in het begin van de 5e maand
de eerste tastharen verschijnen.

Ik was zoo gelukkig in het bezit te komen van een kalf afkomstig van
een rund, gedekt op 15 Sept. 1933 en geslacht 11 Jan. 1934. Het ge-
wicht van dit op enkele dagen na 4 maands kalf bedroeg slechts 1100
gram, de lengte 24 c.M. Van tastharen was nog niets te bespeuren ;
alleen aan de bovenlip waren bij schuin invallend licht eenige verheven-
heden zichtbaar, waar mogelijk haardoorbraak aanstaande was. Tepels
waren duidelijk aanwezig.

2e. dat, wanneer tastharen aanwezig zijn, een leeftijd van 4 maanden
kan worden aangenomen.

De volgende fixatie-methode wordt door mij sedert een paar jaar
met succes toegepast. Het hiervoor gebruikte toestel is een vierkant
houten bord van ± 70 c.M. bij ± 40 c.M. In het midden is een flauwe
uitholling van rechthoekigen vorm en ter grootte van een volwassen
kattenromp. Aan de rugzijde van deze rompvormige uitholling zijn
4 gaten aanwezig, waardoor lussen zijn gestoken. Als lussen heb ik
gebezigd de banden met patentsluitingen, zooals gebruikelijk zijn aan
bagagedragers van fietsen. Aan de achterzijde van het bord zijn de
sluitingen vastgespijkerd en de banden gaan als lussen door de gaten.

Ook zijn twee gaten aanwezig ongeveer ter plaatse waar de carpi
cn de tarsi van de kat komen te liggen.

Het heele bord is met zink beslagen, waardoor de kat de nagels
nergens kan inzetten en bij verzet weinig kracht kan uitoefenen. De
toepassing is nu als volgt : De poes wordt naast het overeind gezette
bord op tafel geplaatst; één lus wordt aangelegd om den hals, één
achter de voorbeenen en één voor de achterbeenen. De vierde lus blijft
buiten functie en dient als halslus in geval de kat op de andere zijde
moet liggen. Dc lussen worden aan de achterzijde van het bord tegelijk
snel aangetrokken en de poes zit gekneveld. Nu worden bandjes aan
voor- en achterpooten gebonden en door de correspondeerende gaten
eveneens aan de achterzijde van het bord vastgebonden.

Bij een dusdanig gefixeerde kat kan men eenvoudige operaties,
zooals castraties, wondhechtingen enz. heel gemakkelijk zonder assis-
tentie verrichten, terwijl ook voor toepassing van narcose en daarop
volgende grootere operaties deze fixatie ideaal is.

Mijn hulp werd verlangd voor een 13-jarige appelschimmelmerrie,
welke van haar buurvrouw een slag tegen het linker achterbeen (mediaal)
gekregen had. Het dier had een duidelijk sleependen gang (hangbeen)
en een onbeduidende wond. De omgeving van het steekwondje was
gezwollen, warm en pijnlijk (periostitis, ostitis, met afvloeiing van
waterachtig vocht van purulenten aard). Na massage met ichtyol-zalt\'
was het dier na twaalf dagen zooverre genezen dat het lichten arbeid
goed kon doen. Een week daarna was het dier weer kreupel en wel
aan het rechter achterbeen. De kreupelheid was gemengd, met geringe
ontlasting van het been in rustperiode, alsof een kogeldistorsie of aan-
doening der buigpees bestond.

Uit de wond aan het linkerbeen kwam nog wat vocht, doch bij stevige
palpatie was hoegenaamd geen pijn te verwekken.

De eigenaar deelde mij mede, dat het dier weinig at, wat het ook
toonde door den opgetrokken buik. Temp. 39.2.

De wond aan het linker been werd met joodtinctuur gepenseeld :
<de rechterheup werd (bij exclusie van andere kreupelheidsstoornissen)
in scherpe zalf gezet. Oorzaak van de heupaandoening kon ik niet
aangeven (een val naar die zijde kon ik als oorzaak van het nu onpijn-
ilijke linkerbeen wel uitschakelen).

Na een week was de pijnlijkheid rechts niet verminderd ; ook at het
■dier nog slecht. Temperatuur 39.5; slijmvliezen wat vuilgeel; het dier
ging vaak een paar uur liggen, waarna het dan aangespoord moest
worden om op te staan. Ik liet het daarom in een vak in de schuur
brengen waarvan de aarden bodem met dik stroo voorzien werd.

Mijn gedachten gingen, gezien de voortdurend hooge temperatuur
gecombineerd met de slijmvlies-verkleuring, naar een metastasisch
pyaemisch proces, vermoedelijk psoas-abscessen van uit het proces aan
het linker achterbeen. Als koortswerend middel gaf ik antifebrine; ter
opwekking ol. camphor-injecties.

Daar het hier een verzekeringsobject gold stelde ik collega Tervoert
op de hoogte van den toestand en van mijn vermoedelijke diagnose.,

Het was mij reeds opgevallen dat het dier de temperatuur-opneming
niet zoo gewillig toeliet als te voren en pijnlijk reageerde op deze mani-
pulatie. (Temp. 39.1).

weinig of niets van een dislocatie der bekkenbeenderen bespeuren;
alleen een overgevoeligheid.

Bij het bezoek van collega T. was een flauwe zwelling in de rechter
liesstreek te constateeren.

Na eenige aarzeling (geen fluctuatie) werd toch gepuncteerd, waarna
een groote hoeveelheid dunne waterige etter afvloeide, waarop wij
beide dachten aan een uiteindelijke genezing. Toch maakte ik collega
T. opmerkzaam op mijn rectale bevinding; ik dacht aan een fractuur
of iets dergelijks in de heupkom.

De beweging van het dier was echter aanmerkelijk verbeterd. De
therapie bestond in dagelijks afstappen, en massage ter plaatse in de
liesstreek. Toch was de vooruitgang niet van blijvenden aard. Na een
week was de heupaandoening verergerd. Het paard is toen naar Zwolle
gestuurd, waarop ik na een paar weken van collega T. het volgende
bericht kreeg.

„Den eersten tijd hield de merrie zich uitstekend, at goed, loopen
ging beter; in het algemeen was de toestand gunstiger. Dit gunstige
beloop hield aan, totdat ik haar laatst voorgaande week het ijzer van
het zieke been liet wegnemen waardoor het been flink in de hoogte
werd getild. Vanaf dat oogenblik, ging de toestand zienderoogen
achteruit. Opstaan ging moeilijk, eetlust minder; in het algemeen
toestand slecht, er moest tot opruimen worden besloten".

De sectie heeft het volgende aan het licht gebracht. Het heupgewricht
was ontstoken : de band in het gewrichtshoofd en het gewrichtskraak-
been gedeeltelijk verdwenen. Abcessen rondom het heupgewricht, en
eenige abcessen tusschen de spieren; etter vuil grijs van kleur. Een
breuk was niet aanwezig.

Door het optillen van het been is het caput femoris te veel verplaatst,
hetgeen een acute verergering van het proces tengevolge had.

Naar aanleiding van een artikel van collega Bruyel in het tijdschrift
van i November j.1. betreffende prolapsus uteri zou ik gaarne het
volgende willen opmerken.

Prolapsus uteri komt in de weide voor. Het werd door mij gedurende
de laatste drie jaren 3 maal direct na het kalven, 3 maal eenige uren
daarna, eenmaal 6 dagen daarna waargenomen. Bij de 3 eerstgenoem-
de waren de secundinae nog met de cotyledonen verbonden ; bij 2
van de 3 volgende waren zij reeds afgegaan en bij een nog aanwezig,
terwijl bij de laatst genoemde deze eenige uren na het kalven hadden
losgelaten.

Bij het inbrengen van de baarmoeder ga ik als volgt te werk. Zoo
noodig worden de secundinae verwijderd. Daarna de uterus, die in
een laken ligt, met eenige emmers koud water overgoten. Het vuil ge-
worden laken wordt door een schoon vervangen. Nu volgt overgieting
met een emmer water waarin 100 tot 200 gram lysol. Gedurende
deze handelingen heeft het dier meestal gelegen. Kan het staan dan
laat ik het opstaan; zoo noodig met behulp van een hond of water in
het oor. Dan wordt 1 man bij het hoofd geplaatst en 2 naast het dier,
die het overeind houden. Naast het achterstel staande houden 2 personen
het laken met den uterus ter hoogte van de vulva. Deze houden alleen
omhoog; zij mogen vooral niet trachten te helpen inbrengen, waartoe
neiging bestaat. Het inbrengen gaat dan zeer snel. Is de uterus niet
meer te zien, dan houden deze 2 helpers het dier mee overeind. De
uterus wordt zoo ver mogelijk in de buikholte gebracht. Nu wordt
geïrrigeerd met ^ 15 Liter lauwe lysoloplossing (i 150 gram op een
emmer water). Daarna het achterstel schoon gemaakt, een dek opgelegd
en het dier naar buiten gebracht, waar het een flinke wandeling maakt.
Tijdens de afwezigheid wordt de stal voor uitgegraven of achter ver-
hoogd, zóó dat het dier niet kan staan of liggen dan met verhoogd
achterstel.

De vulva wordt nooit dichtgehec.ht. Sacraal-anaestesie wordt niet
toegepast. M. i. is dit niet noodig, want na elke persing, waarbij de
uterus wat wordt terug gedrukt, gaat dat gedeelte weer zeer gemakkelijk
naar binnen. Het laag zetten der voorhand bij het staande dier is m. i.
geheel overbodig.

Geheel anders is dit bij het liggende dier, vooral wanneer dit na het
reponeeren niet loopen kan. In dit geval laat ik 2 bossen stroo aan elkaar
binden en deze diep onder het achterstel schuiven, waarbij dit met een
zacht touw flink in de hoogte wordt getrokken. Daarmede is de ligging,
noodig voor een goede inbrenging, meer dan voldoende. Na het repo-
neeren en irigeeren blijven de dieren in deze houding. Alleen bij hooge
uitzondering wordt de vulva gehecht.

NEDERLANDSCH TIJDSCHRIFT VOOR HYGIËNE, MICROBIOLOGIE
EN SEROLOGIE. Deel 8, No. 2, 1933.

A. Vedder : Overgang van Pneumococcen in den (haemolytischen)
Streptococcenvorm.

Door herhaaldelijk over te enten in vloeibaar milieu zou het gelukt zijn pneumo-
coccenstammen met alle daarvoor karakterestieke eigenschappen over te voeren
in cultures, die in geen opzicht te onderscheiden waren van haemolytisehe strepto-
coccen. Schr. meent hieruit nog niet te mogen besluiten dat ook in den mensch een
dergelijke overgang zou kunnen plaats hebben of dat Pneumococcus en haemoly-
tische Streptococcus slechts verschijningsvormen van één enkelen stamvorm zouden
zijn.

L. H. Louwe Kooymans en J. A. Wiecand : Onderzoek naar de bacteriolo-
gische werkzaamheid van noritfilters voor huiselijk gebruik.

Experimenteel onderzoek van watermonsters met verschillende graden van ver-
ontreiniging.

A. C. Brandwijk en A. Tasman : Reiniging en concentratie van Diphtherie-
toxine en -anatoxine.

Bij zuivering van diphtherie-anatoxines door middel van uitzouting werden
principieel dezelfde uitkomsten verkregen, als bij een vorig onderzoek met toxine-
zuivering. De uitzoutingscurve der verschillende anatoxines bleek evenwel uiteen
te loopen ; de gevonden waarden waren onafhankelijk van de waterstof-ionencon-
centratie. Het antigeen dragende eiwit werd bij de anatoxines steeds met een gerin-
gere ammoniumsulfaatconcentratie uitgezouten, dan bij de toxines het geval is.

P. C. Flu : Over granula in bacteriën als ontwikkelingsstadia van patho-
gene microben en de G-koloniën van Hadley in verband met de filtrabili-
teit van bepaalde pathogene micro-organismen.

Schr. geeft ter inleiding een lezenswaardig overzicht van de literatuur over den
korrelvorm van sommige bacteriën en het vermeende verband met een ontwikke-
lingscyclus. Daarna komt, aan de hand van eigen uitgebreide onderzoekingen, het
vraagstuk van de in 1931 door Hadley beschreven Granula-kolonies (G-vormen)
ter sprake. Hij kon inderdaad bij een aantal subculturen van dysenteriestammen
volgens de techniek van Hadley aangelegd, de uiterst kleine kolonies, die naar de
beschrijving overeen stemden met de G-vormen, waarnemen, maar moest op ver-
schillende gronden tot het besluit komen, dat hij te doen heeft gehad met veront-
reinigingen, die niet met B. dysenteriae verband hielden.

C. F. van Oijf.n: De methode Löwenstein tot het kweeken van tuberkel-
bacillen uit bloed toegepast bij dieren.

Kort verslag van de uitkomsten der onderzoekingen voor het Prof. Dr. D. A.
de JoNG-Fonds, door O. Bosgra en P. J. van Endt verricht.

A. W. Pot en A. Tasman: Over varianten van Bact. paratyphi-B. ^Type
Schottmüller), die uit druivensuiker geen gas vormen. Derde mededeeling.

Voortzetting van vroegere mededeelingen, die schr. doen besluiten deze ,,gas-
looze paratyphusstammen" op te vatten als varianten van het type ,,Bact. coli
mutabile". Van der Hoeden.

Verslag van de Vergadering der Nederlandsche Vereeniging voor Microbiologie op 10 Juni
1933 te Leiden, waarin opgenomen, verslagen van de volgende 3 voordrachten :

A. J. Kluyver (mede namens W. J. van Reenen) over Azotobacter agilis,
Beyerinck, dat het vermogen bezit tot binding van gasvormige stikstof.

H. W. Julius, over Het verwekken van bacteriedoodende stoffen in weefsel-
cultures.

Beschrijving van een voor dit onderzoek geschikte techniek met het gewijzigde
toestel volgens de Haan. Het gelukte regelmatig niet-specifieke afweerstoffen in de
cultures aan te toonen, waarbij verschijnselen, die reeds in vivo waren opgemerkt
(L. K. Wolff en Ras) konden worden bevestigd.

A. Ch. Ruys, over De microscopische diagnose van de ziekte van Weil.
Door middel van twee-voudige centrifugatie kan men in het bloed van proefdieren
gemakkelijk Leptospiren in een vroeg stadium van besmetting aantoonen.

Schr. neemt aan het bestaan van geleidelijke overgangen tusschen de typische
pneumococcen en de „ongedifferentieerde a-streptococcen" in de nasopharynx ; hij
kon deze vormen soms in vitro in elkaar omkweeken. Hij beschouwt de „keelstrepto-
coccen" en de pneumococcen met al hun tusschenvormen als een genotypische
eenheid. Zelfs meent hij te mogen aannemen, dat alle diplo- en streptococcen één
soort vormen.

O. Nieschulz : Proeven met het virus van de blauwtong der Zuid-Afri-
kaansche schapen in muizen.

De witte muis bleek tegenover het virus van de Blauwtong refractair bij intracere-
brale injectie, al dan niet gecombineerd met intraperitoneale inspuiting.

S. Postmus : Het beloop van de seroreactie bij oud-lijders aan de ziekte
van Weil.

Nog jaren na Leptospira-infectie (een geval van 17 jaren!) zijn sero-actieve stoffen
in het bloedserum aan te toonen. Dit is in tegenstelling met gegevens uit Indië.

J. Idzerda en J. H. Wildervanck : Vergelijkend onderzoek naar de hygië-
nische waarde van eenige desinfectiemethoden van zwemwater.

P. C. Flu : Immuniseering van ratten tegen pest door middel van gecon-
centreerde bacteriophaaglysaten van virulente pestbacteriën.

Een zeer sterk werkend vaccin werd verkregen indien men uitging van een cul-
tuur met 5000.000.000 virulente pestbacteriën per ccm. welke gedeeltelijk opgelost
werd door middel van pest-bacteriophaag. Met deze entstof, die lang houdbaar
bleek, konden 91 % der ratten worden beschermd tegen infectie met de 10.000
voudige letale dosis. Van der Hoeden.

Cysticercus cellulosae bij den hond, door W. C. Pu. Meyer, Gouvernements-
veearts te Balige. In de onderafdecling Toba van de Bataklanden wordt door de
bevolking nog steeds veel hondevlcesch geconsumeerd. Deze dieren worden ge-
slacht in de abattoirs, terwijl het vleesch op dc pasars (markten) wordt verkocht.
Bij microscopisch onderzoek gelukte het den vcemantri Zachens te Porsea in hon-
denvleesch finnen aan te toonen, vooral in de hartspier. Aan de scolex met haken-
krans was het te zien, dat men met cysticercus te doen had. Ook te Lagoeboti werden
kort daarna dezelfde dierlijke parasieten waargenomen.

Een beschrijving wordt gegeven van de inrichting van een slachthuis en vleesch-
verkoopplaats, waarbij in alle opzichten zooveel mogelijk met de hygiëne werd
rekening gehouden. De vleeschverkoop is er door gecentraliseerd, het vliegengevaar
verminderd en de behandeling van het vleesch door de slagers verbeterd, terwijl
een degelijke reiniging na het gebruik van deze inrichting is gewaarborgd.

In het abattoir zijn de slagers in staat gesteld zoo hygiënisch mogelijk te slachten,
terwijl in een koelruimte het vleesch behoorlijk kan besterven. Een eenvoudig lucht-
spoor zorgt voor een doelmatig ophangen bij het afslachten en voor het vervoer
naar de koelruimte.

Anaerobe bacillen en de door hen veroorzaakte infecties bij de huis-
dieren in Nederlandsch-Indië, door Dr. F. C. Kraneveld en Raden Djaenoe-

din. Alhoewel omtrent het voorkomen van den bacil van Fraenkel in den darm-
inhoud van klinisch gezonde schapen en geiten voor Nederlandsch-Indië nog niets
was nagegaan, leek het op grond van de reeds eerder verkregen resultaten bij het
onderzoek van runderen, karbouwen en paarden wel zeer waarschijnlijk dat ge-
noemde bacil ook bij deze diersoorten als normale darmbewoner zou voorkomen.
Door schrijvers werd de inhoud van het rectum van 25 klinisch gezonde schapen
en 25 dergelijke geiten onderzocht op de aanwezigheid van den T\'raenkelschen
gasbacil en dit onderzoek viel voor alle 50 gevallen positief uit. Bij het cultureel
onderzoek viel op dat de uit geitenmest geïsoleerde stammen ook in jonge (18 uur)
culturen een duidelijke zuurvorming in den salicine-bouillon (1 %) veroorzaakten.
De ingestelde onderzoekingen pleiten voor het bestaan van salicine-vergistende
Fraenkelstammen.

De waardeering van de haarwervels bij het paard door den Minang-
kabauer, door Soesetio, Gouvernements Indisch veearts. Zooals bekend hechten
de Javanen bijzonder veel beteekenis aan de haarwervels van het paard ; de Minang-
kabauer is in dit opzicht minder veeleischend ; hij let voornamelijk op de slecht
geplaatste poeserans (haarwervels). Beide gelooven echter dat er een zeker verband
bestaat tusschen het voorkomen van die haarwervels en de innerlijke gemoeds-
gesteldheid en het karakter van het paard.

De buffelfokkerij in de kampongs Paminggir en Rantau Koedjang,
door Marsidi, hoofd van den veeartsenijkundigen Ambtskring Bandjarmasin. De
buffels leven daar in uitgestrekte moerassen 111 de nabijheid van genoemde kampongs.
De bevolking bouwt voor deze dieren op de hoogst gelegen plaatsen in deze moe-
rassen de z.g. kalangs, bestaande uit groote boomstammen, die zoodanig op elkander
zijn gelegd, dat de zijden der rechthoeken telkens worden gevormd door 2 overlangs
liggende en 2 daarboven gelegde stammen.

Op de bovenste stammen wordt een vloer aangebracht, bestaande uit gehalveerde
stammen. Van den vloer wordt een soort trap naar beneden gemaakt, waarlangs
de karbouwen zich te water kunnen begeven. Al naar gelang van de grootte kunnen
in een dergelijke kalang 200 tot 300 buffels ondergebracht worden. In den regel
blijven de dieren dag en nacht in de moerassen, alleen bij hoogen waterstand worden
zij \'s namiddags naar de kalangs gedreven.

Eendenfokkerij. Deze is van veel belang in de moerassige streken van de onder-
afdeelingen Amoentai en Kandangan. Een en ander blijkt wel uit het feit, dat in
de maanden Januari en Februari totaal 3987 kisten met 1.739.000 eieren ter waarde
van ƒ 29.985.— werden uitgevoerd naar Java.

Trichinosis, door W. G.\'P. Mkyer, Gouvernementsveearts te Balige. Bij varkens
en honden werden deze dierlijke parasieten aangetroffen cn is gebleken, ook in
het jaar 1932, dat het percentage positieven bij de vrouwelijke varkens het hoogst is.

Van de 11.398 in 1932 geslachte volwassen varkens werden er onderzocht 4399,
dus 38 %, welk percentage te laag is om veel resultaten te mogen verwachten van
de trichinellcn-bestrijding. Een groot nadeel is ongetwijfeld, dat men de van trichi-
nose verdachte varkens bij voorkeur slacht op plaatsen waar nog niet gekeurd wordt.
De verspreiding van trichineus materiaal neemt derhalve af op plaatsen waar ge-
regeld controle is op de slacht, doch neemt buiten die kringen toe, zoodat het resul-
taat vrijwel nihil is.

In het zelfde jaar werden 968 reuen onderzocht, waarvan 10 positief bleken
(1.1 %), 1196 teven, waarvan 24 positief of 2 % en 249 castraten waarvan 3 positief,
dus 1.2 %. Weliswaar in mindere mate dan bij varkens, doet zich ook hier het
verschijnsel voor, dat bij vrouwelijke dieren het hoogste percentage gevonden wordt.

Aangezien het van belang was te weten of de ratten een rol spelen bij de trichinen-
infecties der varkens en honden, werd een groot aantal ratten op spiertrichinen
onderzocht, echter met negatief resultaat. Hieruit blijkt wel, dat de rol van de
rat in deze kwestie zeer onbelangrijk is.

Het veelvuldig voorkomen van Taenia solium bij Batakkers bewijst, dat wel onvol-
doende gaar varkens- of hondenvleesch wordt gebruikt. Wanneer deze dieren,

na in hun geheel geroosterd te zijn, als voedsel voor den niensch worden bestemd,
is de kans van besmetting uit den aard der zaak grooter. Nu is t cysticercus cellu-
losae reeds voldoende om een taenia solium te bezorgen aan den mensch, terwijl
voor het verwekken van trichinosis vele levenskrachtige spiertrichinellen noodig
zijn. Door schrijver werden ratten gevoederd met trichineus vleesch, afkomstig
van varkens en honden (op verschillende wijzen bereid, zooals de Batakkers dit
gewoon zijn te doen), doch na microscopisch onderzoek van talrijke praeparaten,
afkomstig van middenrif, tong, kauw-, tusschenrib- en lichaamspieren dezer proef-
dieren werd steeds geen enkele trichine gevonden. Hieruit wordt de conclusie ge-
trokken, dat de bereiding, die het varkens- en hondevleesch bij de Batakkers onder-
gaat, voordat het genuttigd wordt, voldoende waarborg geeft dat gevaar voor
besmetting van den mensch over het algemeen is uitgesloten. \'t Hoen.

Löbl, (B.T.W. No. 5, 3 Febr. 1933,) te Arad (Roemenië) beschrijft bij verscheidene
slachtvarkens waargenomen gevallen van „pseüdo-melanosis maculosa", welke
dieren met eikels waren gemest en daarnaast water hadden gedronken, dat zeer
veel ijzer bevatte.

De donkere grijszwarte verkleuring werd gevonden rechts en links van de linea
alba ter breedte van 4a5 cM., in de uierklieren, in de rugstreek, vleksgewijze in het
vetweefsel, in de lymphklieren, lever, nieren en milt.

De varkens waren volkomen gezond. Ter verklaring redeneert Löbl aldus: Bij
eikelvoedering ontstaat een precipitaat van albumine en colloïdtannaat opgelost
in alcalische carbonaten en in een overschot van albumine en colloid, komt in de
circulatie en was als albumine-tannaat en als colloïdtannaat aanwezig.

Een deel van het acidum tannicum zet zich in den vorm van ferrotannaat, dat
het uit de ijzerzc.uten van het water heeft oogenomen, in de genoemde lichaams-
deelen af en veroorzaakt de donkere verkleuring van het weefsel.

Hübneri) kon de reeds door andere onderzoekers vermelde waarneming, dat
tusschen de groene verkleuring van weefsels bij pathologische processen en de lokale eosi-
nophilie een duidelijke samenhang bestaat, aan de hand van talrijke onderzoe-
kingen bevestigen. Voor zijn onderzoekingen maakte hij gebruik van reeds voor-
handen coupes van vroeger materiaal en van versch materiaal, waargenomen bij
de vleeschkeuring. Gekleurd werd met haemaluin-eosine, waarbij vooral aan de
eosinekleuring zorg werd besteed. Verder werd nog gekleurd volgens van Gieson
en Unna—Pappenheim.

Bij macroscopisch waarneembare groene verkleuring vond Hübner een dichte
opeenhooping van eosinophiele leucocyten in het ontstoken weefsel. Dit verschijnsel
nam hij waar bij groene verkleuringen in musculatuur, lever, longen, lymphklieren
en subcutis. Hübner meent dat de groene kleur door de in massa aanwezige eosi-
nophiele granula wordt veroorzaakt, daar deze eosinophiele granula in natief prae-
paraten een geelachtig-groene kleur geven.

Meestal wordt deze groene verkleuring bij parasitaire ziekten opgemerkt, terwijl
in enkele gevallen de aetiologie onbekend is. Vermoedelijk is het weefsèlverval bij
parasitaire aandoeningen, of afval- of stofwisselingsproducten van de parasieten zelf
de oorzaak van de locale eosinophilie.

Echter ook zuren, in het bijzonder melkzuur, zouden een sterke vermeerdering
van het aantal eosinophile leucocyten in het weefsel veroorzaken.

Uit proefnemingen bleek het Freise i), dat men bij therapeutische toepassing van
terpentijnolie van verschillende herkomst een verschillenden invloed op het vleesch ziet.
Zoo heeft Amerikaansche olie, zelfs bij gebruik van groote doses en na herhaalde
toepassing, vrijwel geen nadeeligen invloed op het vleesch, daarentegen Fransche
terpentijnolie zeer sterk.

Reeds een hoeveelheid van 60—70 gram kan reeds aan het vleesch van een 480 KG.
zware koe een duidelijken terpentijnoliegeur geven. In 4 gevallen was zelfs na 11,
18 en 22 dagen deze geur nog aanwezig. Magere dieren ondervinden minder snel
een nadeeligen invloed dan vette dieren bij toediening van een gelijke hoeveelheid
olie. De kwaliteit van de pijnboomen, waaruit men de terpetijn heeft gefabriceerd,
schijnt van veel belang te zijn voor het overgaan van den reuk op het vleesch.

Een toediening van 8—10 % olie van nhamuhy zou de terpentijnlucht van het
vleesch weer wegnemen; deze waarneming kon Freise slechts eenmaal bevestigen.

Junack 2) vestigt de aandacht op een, bij slachtkalveren voorkomende afwijking
aan het middenrif, welke afwijking zou worden veroorzaakt door het op stal aan-
houdend bulken van deze dieren.

Gezien wordt dan nl. een sterk gezwollen, oedemateus middenrif, waarbij dit
middenrif soms een dikte van 2 cM. kan bereiken, terwijl de normale dikte hoogstens
§ cM. bedraagt. In de musculatuur en onder de serosae vindt men dan een geel-
achtig, gelatineus exsudaat. Laat men een stukje uitgesneden middenrif op een bord
of iets dergelijks eenige uren liggen, dan loopt zeer spoedig een roodachtig vocht
uit de spier.

Zoo bevatte 225 gram middenrif o.a. 86% water, tegen normaal 72 %. Deze af-
wijking is derhalve als een zg. beroepsziekte van slachtkalveren op te vatten.

Vel ;ens de onderzoekingen van Claussen 3) vindt men in levenswarme levers
een pH van 6, 4—6, 6, welke pH gedurende de eerste 24 uren niet verandert. Daarna
daalt langzaam aan de pH op, welke daling onder normale omstandigheden in een
rechte lijn geschiedt. Als laagste waarde heeft Claussen een pH. gevonden van 4,3.
Een warme omgeving versnelt het zuur worden, terwijl een temperatuur van onge-
veer o° C. het dalen van de pH. een 2—3 weken verlangzaamt.

Een vriestemperatuur van —3° tot —5⁰ C. kan zelfs maandenlang de pH. op
de oorspronkelijke hoogte doen blijven, in tegenstelling met levenswarm ingevroren
spierweefsel, waarbij de pH. in enkele dagen tot het punt van maximum melkzuur-
vorming kan dalen. Het zuurworden van de lever, d.w.z. de omzetting van het gly-
cogeen in melkzuur, is geen bacterieel proces, doch geschiedt tengevolge van enzym-
werking, evenals de melkzuurvorming in spierweefsel. Deze zuurvorming belemmert
of vertraagt den groei van rottingsbacteriën. Normaal zuur geworden levers rotten
dientengevolge niet of slechts zeer moeilijk.

Zuur geworden levers hebben hun geschiktheid tot bevriezen verloren. Levers,
welke tengevolge van ondeskundige behandeling na het uitslachten in een begin-
stadium van autolyse komen, kunnen tijdelijk een verhoogde pH. hebben van
6,6—8,8. De geschiktheid tot zuurworden is daarbij niet verloren gegaan; wel
is het normale verloop van het proces belangrijk gestoord.

De pH. der nieren is zeer constant, wisselt van 6,3—6,6. Een postmortale zuur-
vorming treedt niet op, terwijl de pH. noch door koude, noch door rotting wordt
beïnvloed.

De kennis van en het bepalen van de pH. van de lever kan in sommige gevallen,
meent Claussen, het onderzoek in vleeschkeuringsgevallen vergemakkelijken.

In dit artikel geeft Neuwerth i ) een beschrijving van een voor de praktijk ge-
schikte, eenvoudige methode om snel het zoutgehalte van vleesch te bepalen. De
wijze van uitvoering is de volgende: Uit het binnenste van het te onderzoeken vleesch
wordt nauwkeurig 3 gram spierweefsel genomen, dit in 5—6 stukjes gesneden en
in een ongeveer 30 cc¹ inhoud hebbende, 10 cM. hoog en 2 cM. wijd, glazen kolfje
gebracht, en met 20 cc³ vloeistof (bestaande uit 12 deelen 2 % zilvernitraatoplossing
en 8 deelen normaal NH₃ oplossing) vermengd. Na krachtig schudden ontstaat eerst
een melkachtig, witte, bij daglicht na ongeveer 5 minuten donker wordende troe-
beling der vloeistof. De reactie is na 10 minuten afgesloten en geeft, tegen het licht
gehouden, het volgende beeld:

a) bij vleeschmonsters met minder dan 6 % zoutgehalte is de vloeistof helder, met
een grijze schijn, waarin de vleeschstukjes goed zichtbaar zijn.

b) bij vleeschmonsters met meer dan 6 % zoutgehalte is de vloeistof geheel ondoor-
zichtig, blauwzwart, waarin de vleeschstukjes niet zichtbaar zijn.

Een geringe blauwachtige wolkvorming of een andere afwijking in de kleur der
vloeistof is een aanwijzing, dat het zoutgehalte ongeveer 5 %—6 % bedraagt. Vol-
gens Neuwerth moet men vooral zorgvuldig zorgen, dat het reagens op juiste wijze
is samengesteld en dat men vooral het juiste gewicht van het vleeschmonster neemt.

Het is niet voldoende de kwaliteit van vleesch in het algemeen vast te stellen
door een beoordeeling van kleur, consistentie, enz. maar dit moet, aldus Ott 2),
op meer objectieve, wetenschappelijke wijze geschieden. Hij gebruikte voor zijn
proeven stukken vleesch afkomstig van de Musc. longissimus dorsi bij runderen,
ongeveer 100—160 gram zwaar, en ontdaan van alle pezige gedeelten.

De eerste proefneming bestond uit de vaststelling van de hoeveelheid droge stof
bij 74 dieren. Het bleek, dat tengevolge van de onregelmatige verdeeling van het vet
in het spierweefsel de resultaten van dit onderzoek onderling zeer sterk afweken
(10 %). De totale hoeveelheid droge stof was bij de magere en slecht gevoede in
slechten voedingstoestand verkeerende koeien ongeveer beneden de 24 %.

Een tweede aanwijzing voor dc vleeschkwalitcit was de kleur van de droge stof.
Deze kleur wordt beïnvloed door het vetgehalte en wisselde van donker bruin tot
matgeel. In het algemeen bleek een lichte kleur te wijzen op een mindere kwaliteit.

Uit een bepaling van het vetgehalte bleek, dat bij het dier van de beste kwa-
liteit ongeveer 30 maal zooveel vet aanwezig was als bij het dier van de minste
kwaliteit. De hoeveelheid vetvrije droge stof schommelde tusschen de 20,13 % ^cn
24115 %• De vetrijkdom doet dan het gehalte aan vetvrije droge stof van het versehe
vleesch afnemen, als het vet meer dan 3,75 % van het gewicht van de spiermassa
uitmaakt.

Frens 3) geeft een overzicht van Deensche proefnemingen, in deze richting ver-
richt. Ongeveer 600 varkens werden in gezouten toestand op smaak en kleur onder-
zocht. Als standaardvoeder werd een graanmengsel gegeven inet 25—50 % mais,
aangevuld met ondermelk (ongeveer 2,8 KG. per dag). Bij de eigenlijke proefgroepen
werd de ondermelk vervangen door andere eiwitrijke voedermiddelen of ook wel
werd een gedeelte van het mengsel uitgewisseld tegen suikerbieten of aardappelen.
Aan één proefgroep werd levertraan gegeven als extra toevoeging. De consistentie
van de bacon werd beoordeeld door bepaling van het zg. jooggetal.

Resultaten: Met ondermelk werden goede resultaten bereikt. Echter de aan-
wezige phosphor en kalk in deze graan-ondermelk-rantsoenen is niet groot, waarom
bijgevoegd moet worden bv. % % krijt, % % phosphorzure voederkalk en ]/₂ %
zout en bij dieren, die geen uitloop hebben, ook nog wat ijzer.

De resultaten met andere, plantaardige, eiwitrijke voedermiddelen, als geextra-
heerd sojameel, grondnotenmeel en zonnebloemzaadkoek, zijn niet gunstig.

Met dierlijke eiwitrijke voedermiddelen, als bloedmeel, diermeel, haringmeel
en walvischmeel, kreeg men beter resultaat.

Als levertraan wordt gegeven (i cc. per 5 KG. lichaamsgewicht per dag, gedurende
de geheele mestperiode gegeven) is het aan te bevelen, de levertraantoediening ge-
ruimen tijd vóór het slachten te staken daar anders een traansmaak optreedt.

Met suikerbieten en aardappelen kon men in het algemeen genomen een goede
kwaliteit bacon verkrijgen. Bij suikerbieten wel eenige kans op zachter spek.

Waterig extract van goed vleesch loopt sneller door dan dat van bedorven vleesch
of van vleesch van zieke dieren, volgens de theorie der opgeloste eiwitten. Deze
door Andrjewski aangegeven methode geeft echter een zeer groot aantal verkeerde
uitkomsten, zoodat voor de beoordeeling van twijfelachtig vleesch dit onderzoek
niet kan worden gebruikt. Ook de door Andrjewski aangegeven methode om in
het filtraat van bedorven en ziek vleesch een nevel te verwekken door toevoeging
van enkele druppels zuur, blijkt onbetrouwbaar te zijn. Beginnend bederf treedt op
boven een pH 6,2 en geeft spoediger een aanduiding van bederf dan elke andere
methode. Men komt bovendien tot de conclusie, dal de pH boven 6,2 in het vleesch
van noodslachtingen nog zeer goed voor menschelijk gebruik te bestemmen is.

Tevens zal het gewenscht blijken de pH van wild te bepalen, daar dit volgens de
onderzoekingen van Mallat zich anders gedraagt dan het vleesch van onze slacht-
dieren. Molanus.

Schiestl ¹) die in de praktijk veel runderen ophthalmoscopisch heeft onderzocht,
maakte daarbij voorheen gebruik van den electrischen oogspiegel van Simon (ook door
ons wordt deze oogspiegel sedert jaren met voordeel gebruikt bij het fundus-onder-
zock, zoowel bij de groote- als kleine huisdieren Ref.). Enkele jaren geleden heeft
Neumann-Kleinpaul een electro-ophthalmoscoop beschreven (Neukla-Augen-
spiegel) welke direct op een electrische zaklantaarn is gemonteerd cn geen losse
verbindingen heeft. In een vroeger referaat is reeds vermeld, dat deze oogspiegel
zich eveneens goed leent voor het oogonderzoek bij de dieren, maar dat de hooge
prijs aanschaffing daarvan in den weg staat. Schiestl vindt het idee ervan wel goed.
maar den spiegel veel te duur en technisch minder goed. Een andere spiegel is nu
door hem ontworpen, welke de fouten van den „Neukla" oogspiegel niet zou bezitten.
Deze ophthalmoscoop neemt weinig plaats in en kan gemakkelijk in de praktijk
worden medegenomen. Een verzamellcns komt er niet in voor. Voor directe belich-
ting is deze spiegel dan ook minder geschikt dan die van Simon ; overigens voldoet
deze spiegel heel goed. De prijs bedraagt ±f 18.— ; de fabrikant is de firma Dörffei.
u. Faerbf.r G.m.b.H., Berlijn.

Lobeck ²) kon bij konijnen experimenteel netvlies-loslatingen met en zonder
scheur bewerkstelligen, door den intraoculairen druk te verminderen. De netvlies-

1 ) Der neue elektrische Augenspiegel ohne Anschlussschnur passend auf jede beliebige Taschen-
lampe. O. Schiestl. T. R. 1932. S. 480.

2 ) Z^ur pathologischen Physiologie der Netzhautablösung. Lobeck. (Experimenlelle
Untersuchungen). Klin. Woch. 1933. S. 327.

loslatingen zonder scheur genazen snel; die met scheur genazen niet. Om denvloei-
stofstroom te bestudeeren werd Oost-Indische inkt in het oog gebracht.

Bij gezonde oogen verplaatste de „Tusche" zich naar de voorste oogkamer en
het Schlemmsche kanalensysteem ; een klein deel ervan ook naar de papil. Het-
zelfde vond plaats bij de netvliesloslatingen zonder scheur. Bij de loslatingen met
scheur verplaatste de inkt zich door de scheur, onder het netvlies. Dit zou op een
aanzuigende werking van de chorioideaalvaten wijzen. Hierdoor zou ook de bij de
ablatio retinae waar te nemen hypotonie en de genezende werking der Goninsche
operatie verklaard zijn. Deze operatie beoogt n.1. een sluiting der scheur, hetgeen
door een locale caustische inwerking ter plaatse, met opvolgende ontsteking, Iit-
teekenvorming en vergroeiing van retina en chorioidea te bewerkstelligen zou zijn.

Velhagen \') stelde vast dat het op de geisoleerde sphincter pupillae nog in een
verdunning van i : 4 billioen werkt. Ook na indruppeling in den conjunctivaalzak
werkt het sterk pupil-vernauwend. De %%-oplossing ervan is wat de drukver-
lagende werking betreft gelijk te stellen met een 2 % pilocarpine-oplossing.

Harders ¹) die hierover een onderzoek heeft ingesteld, is daarbij tot de volgende
conclusies gekomen :

Het menschelijk oog zendt Gurwitschstralen (mitogenetische- of groeistralen)
uit ; zij zijn bij normale oogen van ongeveer dezelfde sterkte ; de cornea straalt
niet of nauwelijks uit ; de straling komt van de conjunctiva sclerae ; de oogstraling
is vermoedelijk een bloedstraling ; bij uitgezette conjunctivale- of sclerale vaten is
de straling sterker.

Neumann-Kleinpaul ³) geeft als inhoud van den ductus nasolacrimalis aan
70 c.M.³ ; Ellenbercer-Baum als lengte daarvan 25—28 c.M. De inhoud ervan
zou evenwel, lengte en doorsnede van de verschillende deelen in aanmerking ge-
nomen, slechts 8.9 c.M.³ kunnen zijn. Wanneer het neustraankanaal bij levende
dieren, van den neus uit met methyleenblauw gekleurd water werd ingespoten, kon
deze vloeistof reeds in het oog worden opgemerkt, wanneer 5—6 c. M³. was ingebracht.
De mededeeling van Nelmann-Klf.inpaul zou dan als onjuist moeten worden
beschouwd.

Hoe traanvocht per tijdeenheid door den ductus gaat is niet bekend. Zelfs bij
urenlange waarneming kon geen merkbare hoeveelheid traanvocht uit de onderste
opening van het neustraankanaal worden opgevangen, (in 9 uur hoogstens 2 c.c.)
De gemiddelde hoeveelheid in 24 uur bedroeg ± 3.9 c.M³. Na subcutane pilocar-
pine-inspuiting was de hoeveelheid veel grooter, n.1. in 1 uur ± 2.25 c.M.³. Het
opgevangen traanvocht was barnsteengeel, iets troebel en met witte vlokjes : na de
pilocarpine-inspuiting dunner vloeibaar, helderder, sterker vlokkig. De reactie
ervan was alcalisch (lakmoespapier); het s.g. 1.0042—1.0346; het eiwitgehalte
5.50—5.62 % ; het NaCl.gehalte 0.755—0.719 %.

Volgens Trieberc wordt de inhoud van de traanbuisjes en traanzak door com-
pressie in het neustraankanaal gestuwd. Bij het openen der oogspleet zouden de
traanbuisjes en de traanzak zich vullen ; de verdere voortgeleiding zou volgens T.
en S. eenvoudig door den invloed van de zwaartekracht geschieden.

Peristaltische contracties van den wand van het traankanaal worden ontkend ;
mede omdat geen musculatuur in den wand kon worden aangetoond. Er wordt

1 ) Over de ,,Gurwitschstraling" van het 00g. Härders. Ned. Tijdschr. v. Geneesk.
\'933- hl. 3664.

aan het einde dan ook gezegd : „Das Tränensekret wird also vom Tränensack ab-
wärts erstens durch die von den Tränenröhrchen fortgesetzt neu ankommende
Tränenflüssigkeit passiv weitergedrückt und zweitens durch die eigene Schwere
nach der Nasenöffnung hin weiterbefördert."

Trypaflavine is een anilinekleurstof met sterke bactericide eigenschappen. In
1912 ontdekte Ehrlich de goede werking bij trypanosomiasis. In de wondbehande-
ling is het later veel toegepast. Men heeft waargenomen dat 1—2 % oplossingen
ongunstig op het oog kunnen werken, vooral wanneer hoornvliesdefecten bestaan.

Hiroshi Mita nam, om een en ander te controleeren, proeven bij het konijn
nadat een epitheeldefect in het hoornvlies was gemaakt. Gedurende enkele uren
werd om het half uur een i—1 % oplossing ingedruppeld. Hij nam daarna een
geelkleuring van het defect en geleidelijk een diffuse troebeling van het hoornvlies
waar.

Bij herhaalde indruppeling traden ook bij gezonde hoornvliezen veranderingen
op. Epitheelregeneratie werd er merkbaar door vertraagd. Zweervormig of bloed-
vatvorming werd in geen enkel geval en stadium opgemerkt.

Wanneer lang was ingedruppeld (meer dan 15 uur) vond endotheelafstooting
in het midden van de Cornea plaats. Daarop volgde een woekering van het endotheel
met bindweefselachtig karakter. In de voorste oogkamer ontstond wat fibrine met
weinig cellen ; aan de iris was niet veel abnormaals te zien ; meer veranderd was het
corpus ciliare. Op de conjunctiva vormden zich Pseudomembranen. Trypaflavine
dringt alzoo bij herhaalde instillaties gemakkelijk in het oog ; wanneer epitheel-
defecten aanwezig zijn gaat zulks sneller. Door schrijver wordt tenslotte bestreden
de meening van Fürstenau die het trypaflavine als onschadelijk en niet prikkelend
voor het oog aangaf (Zeitschr. f. Aug. 1918, S. 1.) (Door de groote gevoeligheid
van het konijnenoog voor verschillende medicamenten, kunnen de bij dit dier ver-
kregen resultaten zonder meer niet voor de andere dieren en den mensch gelden).

Verschillende stoffen o.a. Oost-Indische inkt en gekleurde oliën werden in het
glasvocht bij konijnen ingespoten en vervolgens werd nagegaan langs welke wegen
het transport daarvan, van het ingespoten oog naar het andere oog, eventueel zou
plaats vinden. ¹)

De oliën werden niet gephagocyteerd. Hun transport berustte op aanwezige
vloeistofstroomingen. De dieren werden 15-60 dagen na de injectie gedood. De
aanwezigheid van oliedruppels was te vervolgen van retina naar chorioidea ; van
N. opticus tot chiasma en later ook in de gezichtszenuw van de andere zijde. In
een geval konden zelfs oliedruppels in het glasvocht van het niet ingespoten oog
worden vastgesteld.

Wanneer Oost-Indische inkt was ingespoten gaf zulks 24 uur daarna aanleiding
tot geringe iris-prikkeling en vervolgens tot een donkere verkleuring van iris en net-
vlies en exsudaatvorming. De door de phagocyten opgenomen en getransporteerde
deeltjes werden later niet alleen in het netvlies, maar ook in de N. opticus en wel
voornamelijk in de perivasculaire ruimten aangetroffen. Zeven dagen na de injectie
konden dergelijke partikeltjes ook in de gezichtszenuw en de papil van het niet in-
gespoten oog worden opgemerkt.

1 ) Foreign substances injected into the vitreous of the rabbit. Pathway of transportion from
one eye to its fellow ; an experimental study. Krug and Rohdenburg. Arch. of ophth.
1932. p. 72 ; ref. Zentralbl. ges. Aug. 1932. s. 203.

2 ) La teneur en calcium du cristallin normal et pathologique. Grabar et Nordmann.
Compt. Rend. Soc. Biol. 1933. p. 1534.

27-5—4¹ó ^mgr. % ^en normaal 2.1-10.18 m.gr. % De staarvorming gaat alzoo
met een verhooging van het Ca-gehalte gepaard. Dit zou soms zoo sterk zijn toege-
nomen, dat dergelijke lenzen een schaduw geven op de Röntgenfoto. Het bloed-
serum van dergelijke menschen met cataract vertoonde echter geen calcium-ver-
meerdering.

Meijer¹) komt tot de conclusie dat, hoewel wij hier met twee geheel verschillende
ziekten te doen hebben, beide aetiologisch op dezelfde basis berusten en in betrek-
king staan met invloeden van klimaat, bodem en water. In de streken, o.a. Oost-
Pruisen, Rijnprovincie, Saargebied, Wurtenberg, waar veel maanblindheid voor-
komt, wordt de pernicieuze anaemie veel waargenomen. Veenendaal.

Bij 70 % der pas geboren veulens kon Szutter ²) arteriën-resten (art. hyaloidea)
in het glasvocht van beide oogen vaststellen. Deze verdwijnen op zijn vroegst twee
4 drie weken na de geboorte ; meestal evenwel eerst na enkele maanden. In enkele
gevallen komen zelfs nog bij jaarlingen in het corpus vitreum dergelijke resten als
vrije draden voor, zonder eenige verdere pathologische afwijkingen.

Omtrent het voorkomen van refractie-anomalieën bij paarden en de graad daar-
van zijn in de literatuur uiteenloopende mededeelingen te vinden. Kröcher ²)
heeft daarom bij 150 militaire paarden van verschillende leeftijd en geslacht nog
eens opnieuw met verschillende methoden nauwkeurige refractie-bepalingen ver-
richt. Als objectieve onderzoekings-methode zijn door hem naast elkaar uitgevoerd
de sciascopie en de ophthalmoscopie. De sciascopie werd uitgevoerd volgens de
methode Holterbach, Ki.ingehöffer en Simon ; de refractie-bepalingen zijn
verricht in het rechtopstaande beeld met den Neucla-oogspiegel. De sciascopische
methoden gaven vrijwel overeenstemmende resultaten ; de refractie-waarden ge-
vonden in het rechtopstaande beeld verschilden steeds daarvan. Atropinisatie had
geen invloed op de bepalingen ; het onderzoek door middel der sciascopie werd als
de meest nauwkeurige beschouwd. Als voornaamste bezwaar bij de ophthalmoscopie
noemt hij de onmogelijkheid het punt van duidelijk zien te treffen en vast te houden
(aangenomen wordt evenwel dat het gebied van duidelijk zien bij het paard niet is
een punt, maar een band, de area centralis ; deze is ophthalmoscopisch niet zicht-
baar ; op de bloedvaten aan den rand van de papil wordt daarom scherp ingesteld.
Rcf.) De oorzaak der verkregen fouten zocht hij in de constructie, van den
electrischen oogspiegel. Sciascopisch gevonden E. 71 %, M. 29 %, H. o % ;
20.06 %. De Neucla-oogspiegel is volgens hem handiger dan die van Simon,
anisometropie (Ref. vindt omgekeerd). Juist is daarbij de opmerking dat
correctielensjes van J D overbodig zijn.

De zuivere dermoïden van limbus, cornea en caruncula zijn volgens Gallenga ³)
niet, zooals van Duyse aannam, op te vatten als resten der aanhechtingsplaatsen
van amnion-strengen, maar het gevolg van bestaan hebbende adhaesies van een
deel van den ooglidrand, in het bijzonder wanneer deze afwijkingen te zamen met
blepharoschisis voorkomen. Reeds in 1893 zouden de onderzoekingen van Gallenga
er toe hebben geleid, de opvatting van van Duyse te bestrijden.

1 ) Über die Arterienresiduen im Glaskörper der Fohlen. Szutter. Ref. B. T. W. 1932.
S. 749.

2 ) Re/raktionsmessungen an Pferdeaugen nach verschiedenen Methoden. Kröcher. Zeit-
schr. f. Vet. 1932. S. 361.

3 ) Bemerkungen zur Teralogenese einiger Embryome der temporalen Bindehauttasche. Gal-
lenga. Klin. Monatsbl. f. Augh. 1933. S. 433.

Kahane *) zag in Palestina bij kalveren en ook wel bij volwassen runderen
gevallen van amaurosis die gepaard gingen met stijve bewegingen, zwelling van de
achterhand, epileptiforme krampen en anemie. De oorzaak zou volgens hem ge-
zocht moeten worden in een te kort aan Vitamine A in het voedsel.

In enkele districten van Rusland is volgens Zerschow ²) thelaciose van het
oog bij 95 % der runderen vastgesteld. Het lijden is ook in Joegoslavië opgemerkt.
De kleine rondwormen komen voornamelijk in het traankanaal en onder het derde
ooglid voor. Behandeling met boorwater gaf goed resultaat. Daar de aandoening
slechts in den zomer optreedt, wordt het overbrengen door vliegende insecten ver-
moed.

Drewke ¹) heeft de oogen van een groot aantal runderen onderzocht. Lens-
astigmatismus kwam tamelijk veelvuldig voor. De lensveranderingen betroffen
hoofdzakelijk de lenskapsel. Met het ouder worden nam de frequentie der troebe-
lingen toe. Ouderdomscataract kon niet met zekerheid worden vastgesteld ; z.g.
„Nahtsternreflex" kwam in 30 % voor ; iritiden waren vrij frequent; nystagmus
was niet zeldzaam. Ten slotte wordt beschreven oogtuberculose (o.a. van Cornea,
iris, corpus ciliare, retina, chorididea en sclera), lymphosarcoom en irisstaphyloom.

Een waarschijnlijk op mond- en klauwzeerbesmetting berustende con-
junctivae aandoening bij het rund.

In de streek van Monte Balbo werd door Tomasino ²) bij verscheidene runderen
een typische Conjunctivitis, vaak verbonden met een verettering van den oogappel,
opgemerkt.

Daar gelijktijdig een epizootie van mond- en klauwzeer bestond, ziet T. een
verband tusschen beide aandoeningen in dien zin, dat de Conjunctivitis een ver-
zwakte vorm der mond- en klauwzeerlaesies is, die dieren met een natuurlijke- of
verworven immuniteit aantast.

Een tienjarige jongen werd door een koe met zijn staart in het oog geslagen. Er
ontwikkelde zich een voor pokkenbesmetting typisch ooglijden. De koe zelf kon
niet worden onderzocht. Vermoed wordt primair een uieraandoening en secundair
een infectie van het oog via een besmetting van den staart. Veenendaal.

Ravaglia ⁴) heeft twee epidemieën van dit ooglijden kunnen waarnemen. Het
eene geval betrof een kudde schapen. Waargenomen werd een slijmig-etterige
conjunctivale afscheiding, oedeem van de oogleden en een parenchymateuze troebe-
ling van de Cornea. Meestal werd het hoornvlies later weer helder ; soms ontstond
een etterig verval en verwoesting van het hoornvliesweefsel (ulcus corneae) en een
panophthalmie.

1 ) Beitrag zur klinischen Untersuchung an Rinderaugen. Drewke. Diss. Berlijn 1929
ref. D. T. W. 1931. S. 36 t.

2 ) Über eine conjunctivale Erkrankung wahrscheinlich aphthöser Natur. Tomasino. Ref.
Centralbl. ges. Ophth. 1933. S. 608.

3 ^s) Vakzine-infektion des Auges durch einen Kuhschwanz. Blessing. Dorpater Med.
Gesellsch. ref. Münch. Med. Woch. 1932. S. 453.

4 ) Klinische Beobachtungen und experimentelle Untersuchungen über die infectiosen Kerato-
conjunctivitis. Ravoglia. Ref. Centralbl. ges. Ophth. 1933. S. 544.

Het andere geval kwam bij een troep runderen voor ; ook een paard kreeg het
ooglijden. Voorts wierp een zieke koe twee kalveren ; het eene kalf had reeds bij de
geboorte dezelfde oogveranderingen, bij het andere ontwikkelde zich eerst enkele
dagen daarna het ooglijden.

Een specifiek microörganisme kon door hem niet worden vastgesteld. Met het
oogsecretum was de ziekte over te brengen en eveneens door subcutane inspuiting
met bloed van dieren afkomstig op het hoogtepunt van ziek zijn. Aangenomen
wordt daarom als oorzaak een in het bloed circuleerende filtreerbare smetstof.

F. T. Harvey \') vermeldt een besmettelijke irido-cyclitis bij schapen, met nog
onbekende oorzaak.

De aandoening betreft beide oogen ; veroorzaakt totale blindheid, welke tijdelijk
is. Troebeling van het humor aquaeus ; conjunctivae rood gekleurd. Binnen 3 weken
herstel. De dieren gaan achteruit in gewicht ; eetlust blijft goed. Zieke dieren ver-
dwalen, loopen in moerassen, slootjes enz. In een troep van 80 dieren nam H. menig
ziek dier waar. Zieke dieren, in een gezonden stal gebracht, deden na 14 dagen de
ziekte aldaar optreden : deze besmetting gelukt gemakkelijk. C. J. de Gif.r.

Bij 26 teeven werd door Mintscheff ¹) voor en tijdens de baring de grootte
van de pupillen nagegaan. Hij kon vaststellen dat hierbij bij 15 dieren een tijdelijke,
eenzijdige, reflectorische mydriasis voorkwam. De mydriasis was steeds rechts;
trad korten tijd na het openen der cervix op, duurde zoolang de partus plaats had
en verdween meestal weer een dag daarna.

Daar deze reflectorische mydriasis evenwel eerst in het begin van de partus en
wel na het openen der cervix en de erbij optredende temperatuurdaling voorkwam,
kan volgens hem hieraan voor een vroegtijdige onderkenning der op handen zijnde
geboorte, geen beteekenis worden toegekend.

Bij twee honden van eenzelfde worp werd door Stanislaw Kadyi ²) een sterke
mate van anisometropie vastgesteld, n.1. rechts een myopie van 2 dioptrieën, links
van 7 dioptrieën.

Langduriger myosis bij den hond na indruppeling van een oplossing
van pilocarpine in serum dan na instillatie van een waterige oplossing
daarvan.

Banze *) vond dat wanneer in plaats van een waterige oplossing van pilocarpine
(0.25—i %) gebruikt wordt een oplossing daarvan in serum, de duur der myosis
zeer wordt verlengd. Bij glaucoom zou daarom laatstgenoemde oplossing wellich
te gebruiken zijn en de voorkeur verdienen. Met atropine-serum was reedst
eerder eenzelfde waarneming gedaan wat de mydriasis betrof.

Besproken worden in het kort hypertrophie of hyperplasie van de Hardersche
klier, ectropium, hoornvliesvlekken, uleus corneae, hypopyon en de therapie dezer
verschillende oogaandoeningen. Bij ulcus corneae is acidum carbolicum lique-
factum door Formston ³) wel locaal aangewend. (Ook in de medische literatuur
wordt dit middel bij de behandeling van het ulcus serpens corneae aanbevolen. Ref.)

1 ) Einzeitige reflektorische Mydriasis beim Gebarakt des Hundes. Mintscheff. Graef.
Arch. 1933. S. 518.

2 ) Über familiare Anisometropie bei Huilden. Stanislaw Kadyi. Ref. Zentralbl. f.
d. ges. Ophth. 1933. S. 800.

3 ^s) Some surgical conditions of the dog\'s eye met with in general practice. Formston. The
Vet. Ree. 1933. p. 468.

Hydroccphalus kan optreden bij het ontbreken van hetforamen Magendie (voort-
bestaan fetale toestand), bij compressie door een tumor en door vergroeiingen als
gevolg van ontstekingsprocessen. (Theorie der gebrekkige afvloeiing). Anderzijds
kan ook door prikkeling of een aandoening van het ependym een verhoogde liquor-
productie plaats vinden.

Serrano \') beschrijft een geval van hydrocephalus bij een twee maanden oud
hondje. Er bestonden kortdurende epileptiforme krampen, blindheid tengevolge
van opticusatrophie, nystagmus en ataxie. De zijventrikels bleken bij de sectie
sterk te zijn verwijd, de haemisphaeren dun, het foramen Monroi wijd en de ven-
trikels met liquor gevuld.

Labedz ¹) heeft acht gevallen behandeld. Volgens hem is röntgenbestraling bij
de keratitis interstratialis de aangewezen therapie. Er werd eens in de twee k drie
weken met weeke stralen 10 % H.E.) bestraald.

Erfelijke oogmisvormingen zijn bij mensch en dier verscheidene malen vastge-
steld (o.a. colobomen, anophthalmus, microphthalmus, heterochromie, albinismus).
Deze afwijkingen waren dan in den regel reeds macroscopisch en ophthalmoscopisch
waar te nemen. Keeler berichtte over een microscopisch waargenomen, hereditaire
oogmisvorming bij witte muizen. Het neuro-epitheel van het netvlies ontbrak geheel
of was slechts onvolkomen ontwikkeld. Tijdens het leven waren geen visus-stoornissen
opgemerkt. Microscopisch bleken de staafjes te ontbreken en geheel of ten deele
ook de uitwendige korrellaag. (de retina der muizen bezit slechts staafjes). Ongeveer
dezelfde oogafwijkingen heeft Cohrs ²) toevallig bij zijn proefdieren opgemerkt.
De aandoening was steeds binoculair. Ook bij hem gedroegen de dieren zich nor-
maal. De staafjes, uitwendige korrellaag en uitwendige gereticuleerde laag ontbra-
ken ; degeneratieve of ontstekingachtige veranderingen werden nergens gevonden.
Omtrent de formeele genese kon hij niets zeggen. Keeler dacht hierbij aan een
ontwikkelingsanomalie. De overerving ervan werd door proeven bevestigd. Omtrent
de causale genese is niets bekend. De pupillen der dieren reageerden op licht en ook
op atropine en eserine.

Pantocaine L. is een viscotiese pantocaine-oplossing; een ampul bevat 0.03 gram
pantocaine; gebruikt voor lumbaalanaestesie.

Pharmocal (Kon. Pharm. fabr. Brocades & Stheeman) is een kalkpreparaat;
een eetlepel vol bevat £ gram calcium-natriumlactaat.

Psicaine-nieuw (E. Merck) is het zoutzure zout van benzoyl-d-ekgonine-n-pro-
pylester; dient ter vervanging van cocaine.

Ultraferran-tabletten (Dr. Kade, Berlin) bevatten 6,6 mg, colloïdaal ijzer; aan-
bevolen tegen bloedarmoede.

Ultranol (Amst. Chininefabriek) is levertraan met een tienvoudig gehalte aan
vitaminen A en D.

1 ) Radiothérapie des Kératitis interstitielles du chien. Labedz. Recueil de Méd. Vét.
\'933- P- 333-

2 ) Ueber eine vererbbare Augenmisbildung bei albinotischen Hausmäusen. Cohrs. (Agene-
sie, und Hypoplasie der Neuroepithelschicht. Deutsch. Tierarztl. Woch. 1933.
s. 549-

Vogan (E. Merck, Darmstadt) is een A vitamine bevattende olie, waarvan i c.c.
40.000 A vitamine-eenheden bevat.

Diatonicum, Dr. Baljet. (Dr. Baljet\'s pharrn. fabriek Arnhem) bevat diatractum
cola, fosforus, strychnine, en mangaan ; gebruikt bij neurasthenie, uitputting, anae-
mie, enz. Dosis 2 theelepels, 3 maal daags.

Fissan-preparaten (Deutsche Milchwerke : vertegenwoordiger Brocapharm.) be-
vatten melkeiwit in colloïdale toestand, met verschillende therapeutica. In den
handel zijn : fissan-wondpoeder ; fissan-zwavelpoeder ; fissan-pasta ; fissan-oog-
zalf, enz.

Icoral (I. G. Farbenindustrie) bevat m-oxy-n-aethyldiaethylamino-aminobenzol
en m-oxy-phenyl-propanolamine en werkt prikkelend op ademhalingscentrum en
(evenals ephedrine) op hart en bloedvaten.

Oestroformin (British Drughouse Ltd.) is een gestandaardiseerde bereiding van
het kristallijne folliculair hormoon, het keto-hydroxv-oestrine C_1SH₂₂0₂); in tabletten
van 1000 units en ampullen.

Piton (N.V. Organon te Oss) bereid uit de achterkwab der hypophyse ; ver-
hoogt de tonus der gladde spieren, vooral van de uterus ; gebruikt als weeënop-
wekkend middel.

Progestine (N.V. Organon) is een hormoon uit het corpus luteum ; aanbevolen
in gevallen waarbij men onvoldoende functie van het corpus luteum en onvol-
doende praegravide opblouw van het uterusslijmvlies veronderstelt. Een ampul
bevat i Clauberg-cavia-eenheid.

Selvadine (I. G. Farbenindustrie) is een calcium-natriumzout van calciumpyroca-
techinesulfonzuur ; kan intraveneus en intramusculair toegediend worden, in ge-
vallen waar calcium-therapie gewenst is.

Belladenal (Chcm. Fabrik Sandoz) is een combinatie van de alkaloïden van folia
belladonnae met phenilaethyl-barbituurzuur; een tablet bevat van het laatste
50 m.G. en 2.5 m.G. bellafoline (aanbevolen tegen asthma bronchialeen als slaap-
middel).

Calcium Chefrao (Chem. fabriek Chefaro. Rotterdam) ; tabletten bevatten 0.6 gr.
lactas calcicus, 0.15 gr. carbonas calcicus en 9, qt gr. phosphas calcicus.

Devegan-tabletten (I. G. Farbenindustrie) bevatten 0.25 gr. 4 oxy-3 acetyl-
amino-phenylarsinezuur, 30 m.G. boorzuur en 0.67 gr. koolhydraten. Aanbevolen
tegen aandoeningen van het vagina-slijmvlies ; ook tegen trichomonadea.

Panthesine (Chem. Fabrik Sandoz) is het methaansulfozure zout van het N-diae-
thyl-leucinolestcr van het para-aminobenzoëzuur. Gebruikt als plaatselijk anae-
steticum.

Panthesine-zalf bevat 5 % panthesine en wordt (2—3 maal daags) ingewreven
in de huid bij ontstekingen, pruritis ; ook gebruikt in oor- en oogheelkunde.

Pregnyl (vroeger Pregnon) (Organon te Oss) is een hormoonpreparaat bereid
uit de voorkwab der hypophyse en wordt verondersteld de Zondek\'se hormonen
Prolan A en Prolan B te bevatten.

De ampullen bevatten 30 en 100 R. E. ; het middel wordt bij voorkeur intra-
musculair ingespoten ; werkt stimuleerend op de gcslachtsklieren.

Veterinaire Zakagenda 1934, samengesteld door Dr. K. Reitsma. Uitg. Druk-
kerij-Uitgeverij ,,De Hofstad", den Haag (prijs ƒ 1.50).

De tweede jaargang van deze agenda is verschenen en voor het grootste gedeelte
een getrouwe copie van de eerste uitgave.

Enkele nieuwe rubrieken zijn in het algemeene gedeelte bijgevoegd, zooals een
z.g. afslacht-tabel voor varkens, terwijl tevens enkele artikelen van de Crisis-varkens-
wet werden opgenomen. Bij de rubriek Rijksserum-Inrichting werd gevoegd de
opgave van de nieuwe tarieven der sera en entstoffen, welke toevoeging zeer zeker
op zijn plaats is. Bovendien werd de ruimte tot het maken van aanteekeningen in
het blijvende gedeelte uitgebreid. Een en ander is oorzaak dat het boekje in waarde
en bruikbaarheid is vooruit gegaan.

Niettegenstaande de goede zorgen besteed aan de samenstelling, zijn toch hier
en daar nog enkele fouten ingeslopen, vooral in de rubriek „Maatschappij voor
Diergeneeskunde" ; dit zal echter wel in hoofdzaak zijn oorzaak vinden in de vroege
samenstelling, waardoor de laatste veranderingen niet kunnen worden opgenomen.

Daar zoowel schrijver als uitgever zich zeer veel moeite gegeven hebben, om
het boekje aantrekkelijk en practisch te maken, wensch ik hun met deze nieuwe
uitgave veel succes. A. v. H.

De commissie ter bestudeering van het Ziekenfondswezen adviseert, het inge-
diende reglement op de ziekenfondsen als volgt te wijzigen en aan te vullen :

Art. ia. Onder het oprichten van een ziekenfonds wordt verstaan : het sluiten
van een verbintenis tusschen een dierenarts eenerzijds en een groep van veehouders
anderzijds, met het doel het verleenen en verkrijgen van diergeneeskundige hulp
tegen betalingsvoorwaarden.

Art. 4. Met betrekking tot de tarieven, moeten de volgende minima in acht
worden genomen, tenzij de aanvrager-dierenarts een tarief voorstelt dat volgen
art. 4a door het Bestuur wordt goedgekeurd.

Art. 4a. Wordt door een dierenarts een ander minimum voorgesteld, dan kan
het afd. Bestuur daaraan zijn goedkeuring geven, doch niet eerder, dan nadat alle
omliggende collega\'s gehoord zijn.

Ter behandeling kwam een Bindend Besluit ten aanzien van de Ziekenfondsen, aldus
luidende : „De leden der Afdeeling verplichten zich geen medewerking te verleenen aan dier-
geneeskundige Ziekenfondsen, welke niet werken volgens een reglement, dal is goedgekeurd door
het Bestuur der Afdeeling.

De tarieven, te berekenen voor zoogenaamde abonnementen, mogen niet lager zijn, dan die
welke in het grondreglement voor de ziekenfondsen zijn bepaald."

Dit Bindend Besluit werd aangenomen, zoodat het eerstdaags aan een referendum
zal worden onderworpen.

Het grondreglement was reeds op de vorige vergadering aangenomen. Echter
stelde de ziekenfondscommissie eenige wijzingen op dit reglement voor, welke aan
de leden der afdeeling zullen worden toegezonden, en op de volgende vergadering
ter behandeling aangeboden zullen worden.

Volgens het grondreglement kan een ziekenfondsreglement alleen worden goed-
gekeurd, als er uit blijkt, dat alle geneeskundige, verloskundige en chirurgische
bijstand bij dieren, voor welke de verzekering gesloten is, aan dierenartsen is opge-

dragen. Toezegging werd gedaan, dat in het grondreglement een clausule zal wor-
den opgenomen, welke het mogelijk maakt, dat in zeer bijzondere gevallen het
bestuur der afdeeling het recht heeft, ontheffing van dit voorschrift te geven ten
aanzien van veel lichaamskracht vereischende ingrepen.

Dat intusschen de ziekenfondsgeschiedenis niet zoo eenvoudig is, bleek reeds
uit de bezwaren, die een der collega\'s maakte tegen de bepalingen, welke een andere
collega in het reglement van een onder diens auspiciën opgericht fonds had op-
genomen.

De voorzitter bracht onder de aandacht, dat hij binnenkort wederom een ver-
gadering der Kwakzalverij-commissie zou hebben. In verband hiermede zou hij
gaarne vernemen, of de afdeeling haar eens ingenomen standpunt, dat verlossingen
en castratiën door den dierenarts dienen te worden gedaan, gestand blijft. De ver-
gadering haastte zich te betuigen, dat hare meening in dezen zich niet heeft ge-
wijzigd.

Dr. J. Bosma, dierenarts aan den Keuringsdienst voor Waren in Friesland en
Drente, hield een lezing over uierstreptomycosis.

Behandeld werden o.a. de onderzoekingsmethoden, zoowel van den aangetasten
uier, als van het secretum ; de biologie van de microflora, alsmede de therapie.
Voorloopig kreeg men, ook blijkens de gedurende de discussie aangevoerde ge-
gevens, den indruk, dat de behandeling met een oplossing van Entozon eenigszins
hoopvolle aspecten biedt. Met een i °/₀₀ oplossing laat zich bijv. een uiervierendeel
droog spuiten, terwijl in sommige gevallen na het afkalven dit kwartier weer nor-
maal functionneerend bleek te worden. Het interessante onderwerp werd door
Bosma met veel animo voorgedragen en door de aanwezigen zeer gewaardeerd.

Bij wijze van proef werd instede van op Vrijdag, dezen keer op Zaterdag ver-
gaderd. De opkomst der leden was er niet belangrijk door vergroot. Wel werd er,
in tegenstelling tot de gewoonte van den laatsten tijd, ditmaal na afloop een etentje
georganiseerd, waarbij voorzichtig getracht werd belangstelling te wekken voor
een gemeenschappelijken maaltijd met de dames na de volgende vergadering.

De nieuwe secretaris van het hoofdbestuur, collega A. van Heusden, had aan de
uitnoodiging van het afdeelingsbestuur de vergadering bij te wonen, bereidwillig
gehoor gegeven, waarvoor de voorzitter onze erkentelijkheid betuigde.

De commissie, ingesteld door de afdeeling, en bestaande uit de leden Tenhaf.ff,
Kinoma en Santema, had de leden der afdeeling een vragenlijst gezonden, waarvan
nog een vijftiental niet beantwoord was. De voorzitter drong er op aan, dat zij die
alsnog in verzuim zijn, het antwoord zoodra mogelijk inzenden.

De hoofdschotel der agenda vormde de behandeling der bindende besluiten voor
de tuberculosebestrijding, of liever een herbehandeling. Door de bepalingen der
crisisrundveecentrale ontstond een opleving in de belangstelling voor de tubercu-
losebestrijding bij de veehouders. Dit leidde ten opzichte van de wijze, waarop
een enkele collega meende de bindende besluiten te moeten naleven, tot eenige
onaangename ervaringen. Begrijpelijkerwijze is van buiten de druk tot het instellen
van diensten welke met controleurs werken, groot, omdat dit voor de veehouders
goedkooper uitkomt. Nu was gebleken, dat, zij het dan ook onder bijzondere om-
standigheden, aan dien druk in sommige gevallen geen weerstand was geboden.
Bovendien had het bestuur van den Frieschen gezondheidsdienst over deze aange-
legenheid eenige wenschen te kennen gegeven, die wel niet den vorm van een ulti-
matum bereikten, doch toch tot ernstige bezinning noopten.

Na zeer uitvoerige besprekingen werd men het er over eens, dat ter omzeiling
van een strijd groen- groenwitgroen front een wijziging der bindende besluiten het
eenige middel zou zijn. Men meende met des te meer vrijmoedigheid hiertoe over
te mogen gaan, omdat een aantal collega\'s, die bij het trachten uit te schakelen van
de controleurs indertijd veel belang meenden te hebben, blijkbaar thans een andere
zienswijze waren toegedaan.

Besloten werd, met het bestuur van den gezondheidsdienst in Friesland nader te
overleggen, tegen het volgend jaar een overeenkomst te sluiten, gebaseerd op de
bepaling, dat vereenigingen met meer dan een bepaald aantal runderen (bijvoor-
beeld duizend) zich mogen verzekeren van de hulp van een druppelaar, die zich
alleen bezig mag houden met het indruppelen van de tuberculine, doch de reactie
niet mag beoordeelen. Deze bepaling zou dan ook gelden voor de na 1932 opgerichte
vereenigingen.

Behandeld werden verder een aantal wijzigingen in het grondreglement voor de
diergeneeskundige ziekenfondsen. De volgende werden aangenomen.

Aan de commissie voor de ziekenfondsen werd verzocht, alsnog een definitie te
willen geven van wat onder zoogenaamde abonnementen dient te worden verstaan.

Wegens het vergevorderde uur kon de (reeds ten tweeden male aangekondigde)
lezing van Dr. Ferwerda, een vervolgverhandeling over vischkunde, ook ditmaal
helaas niet worden gehouden. L. P. de Vries, Secretaris.

Naar het oordeel van enkele oeconomen is voor onze landen de crisis in 1933
beëindigd. Wie daaruit echter op zou maken dat in dit jaar wederom een opklim-
men is begonnen naar verhoudingen van voor de individuen, althans in materieelen
zin optimaal gunstige verhoudingen zooals wij die gekend hebben in de eerste
helft van het vorige tiende deel dezer eeuw, zou onmiskenbaar blijk geven, de tee-
kenen des tijds slecht te verstaan. Veeleer beteekent de boven aangehaalde uitspraak,
dat de woelige jaren die in de naaste geschiedenis achter ons liggen, de voorbe-
reidende smarten waren van het baren van een wereldconstellatie die in overeen-
stemming is met de geweldige veranderingen, die zich gedurende en na den grootcn
wereldoorlog hebben voltrokken. Wij denken hierbij aan de huiveringwekkende
mechanisatie, welke de physiologische functiën der samenleving ik mag wel zeggen
bedreigt. Althans voor hem, die is opgegroeid in de leer, dat slechts arbeid vermag
het ware levensgenot te brengen, zal het woord bedreigen in dit geval een passenden
klank hebben. Natuurlijk is het onjuist in verbittering slechts den goeden ouden tijd
te prijzen. Beter is het zich op te maken tot een levenskunst, die is ingesteld op de
huidige en wellicht toekomstige verhouding van menschen en dingen.

Wij denken ook aan de Oost-Aziatische en Zuid-Amerikaansche volkeren, die
met minimale behoeften zich de Westersche productiemethoden eigen gaan maken
en de landen, die tot nu toe de wereld beheerschten, met een stroom van ongekend
laag geprijsde artikelen torpedeeren. Wij nemen aan, dat dit verschijnsel, in tegen-
stelling tot de voortgang der techniek, van voorbijgaanden aard zal zijn,

Kunnen wij reeds nu een richtsnoer aangeven, langs hetwelk wij, al compromissen
sluitende, den spiraal der wereldevolutie zouden kunnen volgen, teneinde het gevaar,
vast te loopen, te ontkomen ? In theorie schijnt dit niet moeilijk : de totale productie
moet zoo billijk mogelijk over alle individuen verdeeld worden, en eveneens naar
billijkheid moet iedereen zooveel mogelijk in het productieproces worden betrok-
ken. Practisch komt het er op neer, dat de geestesgesteldheid er zich aan dient aan
te passen, levensvreugde te vinden bij weinig uren arbeid ten behoeve van de pro-
ductie en, althans in de naaste toekomst, sobere levenswijs. De verdeeling van de
hoeveelheid arbeid, zoodat ieder een dosis krijgt, zal tot inschikkelijkheid moeten
leiden.

Men zegt, dat er een teveel is aan intellectueele werkers. Ik deel deze zienswijze
ten eenenmale niet. Ik meen, dat verhoogd intellect gepaard gaat met verhoogde
beschaving. En juist aan beschaving in oeconomischen zin hebben wij behoefte.
Dit inzicht is bij mij oorzaak, dat ik een tegenstander ben van hulpkeurmeesters
en controleurs (heel in het algemeen bedoeld natuurlijk). Het weinigje salaris,
dat de volledig bevoegde deskundige meer zal vragen, (ik meen, dat men zijn ver-
meende behoefte aan een hoog salaris in de naaste toekomst zal moeten beperken)
wordt ruimschoots vergoed door de velerlei adviezen, die hij naar alle kanten kan
geven, en die hij frisch kan geven, als hij weet deel te hebben aan het productie-

apparaat of aan sanitaire voorzieningen. Niet sta ik op het standpunt, dat de een-
voudige routine-arbeid geen werk is voor den intellectueel. Elke arbeid is waard,
gedaan te worden. Met concentratie en plichtsbetrachting dient ook de intellectueel
zich zoo het van hem gevraagd wordt, aan den eenvoudigsten arbeid te wijden. Zijn
meerdere ontwikkeling diene hem tot het geven van de uiterste betrouwbaarheid
aan zijn ambtswerk en verder tot heil van de samenleving in allerlei aangelegen-
heden.

Aldus denkend heb ik mij met liefde gewijd aan ons vakvereenigingswerk. Als
grondslag had ik mij gesteld het trachten te bereiken van de volgende doelstellingen :

a. het veterinaire werk voor den dierenarts ; b. voor ons werk een billijke ver-
goeding, overeenkomstig de beteekenis er van ; c. (doch dit durf ik haast niet uit
te spreken) werk voor alle vakgenooten.

Voor een vakvereeniging is in de eerste plaats noodig een goed saamhoorigheids-
gevoel. Is de mensch zoo ver dat hij zich bewust is van de noodzakelijkheid van dit
saamhoorigheidsgevoel ? Zijn wij dierenartsen zoo ver, dat wij zoo noodig bereid
zijn tot eenige opoffering ? Zal ooit een vakvereeniging recht van bestaan hebben,
die zich ten doel stelt, de belangen van alle vertegenwoordigers van een bepaald
beroep te behartigen ?

Het antwoord op deze vragen zal de toekomst leeren. Misschien hebben wij het
antwoord al ontvangen. Toch zal naar mijn gevoel het aanpassingsproces aan de
gewijzigde wereldorde slechts zonder al te veel scherven verloopen, voor ons vak
en onze vakgenooten, als wij het eens zijn des zins en des willens, en als wij blijk
geven de teekenen des tijds te verstaan.

Het aantal leden onzer Afdeeling bedroeg op 31 December 58. De dood ontnam
ons de collega\'s Plet en Veenstra, oude getrouwen, voortrekkers van ons vak,
belangrijke figuren in onze Afdeeling, verdienstelijke personen in velerlei opzicht.

De Collega\'s Ymker en Sybesma werden opnieuw lid der Afdeeling ; Keestra
trad als nieuw lid toe. C. Berosma verliet Leeuwarden, teneinde zich in Amster-
dam een werkkring te verschaffen.

Er werden 4 Afdeelingsvergaderingen gehouden. De eerste, op 13 Februari, werd
bezocht door een record aantal leden (43). Ook ons Lid van Verdienste, Collega
Boer deed ons de eer aan ter vergadering te verschijnen. Mededeeling werd gedaan
van de voortgang onzer pogingen tot het verkrijgen van een billijke vergoeding
voor de bemoeiingen der Keuringsdierenartsen ten behoeve van de Crisisvarkenswet.

Hibma hield een lezing over zijn Ziekenfonds op Terschelling, dat den grondslag
legde voor de nog in behandeling zijnde regeling voor het Ziekenfondswezen.

De tweede vergadering viel op g Juni ; zij werd bezocht door 26 leden. De Secre-
taris van het Hoofdbestuur, Collega Tf.n Tiiije was aanwezig. Er werd uitgesproken,
dat Friesland sterk voorstander voor een zich geheel aan de zaak kunnen wijden-
den Secretaris is. Het rapport van de ziekenfondscommissie werd behandeld. Dr.
Fervverda hield een interessante causerie over Vischkunde.

De derde vergadering werd gehouden op 22 September en werd bezocht door
28 leden. De tarieven voor de tuberculosebestrijding lieten wederom een veer, dit-
maal van 5 %. Ter behandeling kwam het Conceptreglement voor dc Ziekenfondsen.

De vierde vergadering kreeg haar beslag op 24 November. Dr. Bosma sprak over
uiers treptomycosis.

Bovendien werden een drietal speciale bestuursvergaderingen gehouden. Het
aantal ingekomen en uitgegane stukken bij het secretariaat (behalve de periodieke
rondschrijvens aan de leden) bedroeg 130. Hieronder bevonden zich een vijftal
advies-aanvragen van Gemeentebesturen ten aanzien van voorgenomen salaris-
verlagingen van Keuringsveeartsen, alsmede een enkel ten behoeve van voorge-
stelde wijzingen van het Ambtenarenreglement.

Met de andere bestuursleden is Uw secretaris overtuigd, dat deel uit te maken
van het afdeelingsbestuur ver van een sinecure is te noemen. Alleen reeds de corres-

Leiden. Ofschoon het totaal aantal geslachte dieren, vergeleken met 1931, iets
is teruggeloopen, en ook de invoer van buitenlandsch vleesch is gedaald, is er alle
reden te besluiten, als men de afzonderlijke slachtcijfers van de verschillende slacht-
dieren beschouwt, dat het vleeschverbruik per ingezetene geen vermindering heeft
ondergaan.

Vermeld wordt het bekende arrest van den Hoogen Raad, waarbij beslist werd,
dat de gemeente de bevoegdheid mist keuring voor te schrijven van in de gemeente
ingevoerde vleeschwaren. Alhoewel door het gemeentebestuur stappen werden ge-
daan om den Minister te bewegen een zoodanige keuring alsnog mogelijk te maken
door wijziging van de Vleeschkeuringswet, hadden deze pogingen geen succes.
Mede door de in werkingtreding van de Crisis-Varkenswet op 15 Aug. had men
vooral gedurende de laatste maanden van het jaar een tijdelijk tekort aan keurings-
personeel, zoodat het niet altijd mogelijk was de noodige zorg te besteden aan den
surveillancedienst in de stad. Het aantal inspecties bedroeg 1532, waarvan 1264
bij slagers en vleeschwarenverkoopers (totaal 388), 188 bij boden en schippers en
70 in de goederenloodsen der N. S. S.

In zake het destructievraagstuk werden onderhandelingen gevoerd met de bij
den keuringsdienst aangesloten buitengemeenten, in verband met aanbiedingen
van de N.V. „Gekro" te Overschie. Daar de regeering nog steeds niet een beslissing
heeft genomen inzake financieelen steun aan den door de N.V. Thermo-Chemische
Fabrieken te stichten destructor werd over een eventueele aansluiting bij de „Gekro"
nog geen vast besluit genomen.

Tuberculose werd waargenomen bij 47.26 % der koeien, 2.21 % der vette kal-
veren, 4.55 % der graskalveren en 7.69 % der varkens. Bij de beoordeeling van
het % tuberculose bij varkens dient rekening te worden gehouden met het feit, dat
c.a. de helft der geslachte varkens, bestemd voor de vleeschwarenfabrieken, afkom-
stig is uit streken des lands, waar deze ziekte in veel mindere mate voorkomt dan in
de omgeving van Leiden.

Opmerkelijk is het groot percentage positieve gevallen bij het bacteriologisch
vleeschonderzoek. Op het slachthuis werd 180 maal bij aldaar aangevoerde slacht-
dieren het onderzoek verricht, met in 27 gevallen een positief resultaat ; in den
buitendienst bij 463 dieren 68 positieve gevallen.

Cysticercus inermis werd in levenden toestand aangetroffen bij 3 stieren, 3 koeien,
i os, i pink, 2 graskalveren en 1 vet kalf (een aantal levende en afgestorven exempl.
in de longen, de lever en onder het epicardium). Afgestorven exemplaren kwamen
voor bij 9 stieren, 52 koeien, 1 pink en 13 graskalveren.

Tilburg. Evenals op vrijwel alle abattoirs heeft ook Tilburg zijn topdagen, waarop
een buitengewoon aantal slachtdieren worden geslacht.

pondentie tusschen voorzitter en secertaris zou, zoo zij ingebonden werd, een bandje
met wijden rug eischen.

In al de narigheiden van het secretariaat echter ervaart Uw secretaris dagelijks
de toniseerende werking van een stimulans bij uitnemendheid, dat is het onver-
beterlijke voorbeeld, hem door den Voorzitter gegeven. Moge mijn laatste woord
van dit verslag een hulde zijn, en ik weet, dat gij allen met deze hulde zult instem-
men, aan den belangeloozen, roemrijken, weergaloozen arbeid ook in dit verslagjaar,
van hem, dien ik zou willen noemen het Centrale Zenuwstelsel van onze Corporatie.

gesteld. Vandaar, dat in de Commissie van Beheer deze kwestie werd besproken
en den directeur opgedragen den slagers mede te deelen, dat, wanneer hierin niet vrijwillig door
hen verandering werd gebracht, van gemeentewege zou worden ingegrepen, desnoods door rantsoe-
neering der slachtingen op Maandag. Tijdelijk trad hierop wel eenige verbetering op,
welke echter niet lang duurde.

Vermeld wordt verder nog, dat, voornamelijk met het doel een regeling der
slachtingen ter hand te nemen, een cooperatie werd opgericht. Deze coöperatie
is daarin ook nog niet geslaagd.

Het verzamelen van geneeskrachtige organen, waarmede, op verzoek van het
Hanzegilde der slagers, het personeel der slachtplaats zich belastte, bracht in totaal
ƒ 1096.32 op, van welk bedrag 35 % aan het Hanzegilde werd afgedragen.

Tuberculose kwam voor bij 1 1.7 % der runderen, 2 % der vette en graskalveren,
2.2 % der varkens, en 2.5 % der eenh. dieren. Cysticercosis werd waargenomen :
48 X bij runderen en 1 X bij een kalf in afgestorven toestand, 8 X bij het rund in
levenden toestand.

Er werden 1906 inspecties verricht, tegen 1317 in 1931 ; deze vermeerdering was
het gevolg van de opheffing der invoerkeuring van vleeschwaren. De qualiteit worst,
welke nadien in Tilburg werd ingevoerd en op de markt verkocht, ging zeer achteruit.

In de laatste vergadering van de gezondheidscommissie te Rotterdam, welke
medio Januari werd gehouden, deelde de voorzitter in zijn rede, o.a. het volgende
mede over het slachthuis aldaar.

De toestand in het abattoir en de achtereenvolgende plannen tot verplaatsing
van deze inrichting hebben herhaaldelijk een onderwerp van bespreking in de
commissie uitgemaakt. Tenslotte is de plaats van vestiging van een nieuw abattoir
vastgesteld in den polder Kralingen. Uitvoering van dit plan zal in dezen malaisetijd
wel tot de pia vota blijven behooren. Met zeer groote belangstelling heeft spreker
van den directeur gehoord, dat naar diens meening het abattoir op de tegenwoordige
plaats gehandhaafd kan worden, en dat onder voorwaarde dat verschillende opstal-
len verbouwd worden, daar ter plaatse een heel goed slachthuis zou kunnen tot
stand komen voor een, ook in dezen tijd, aannemelijke bouwsom. N. R. Ct.

Op 15 Januari j.1. is, zonder eenig uiterlijk vertoon, de nieuwe moderne vleeschhal
op het terrein van het openbaar slachthuis te den Haag in gebruik genomen. Enkele
jaren geleden was de verkoophal voor den handel in rund- en kalfsvleesch te klein
geworden en hadden toen de grossiers verzocht om een nieuwe hal. Aangezien
er voldoende terrein beschikbaar was voor bebouwing werd toen door den directeur,
in overleg met de grossiersvereeniging, een plan klaar gemaakt tot bouwing van een
vleeschverkooplokaal, zooals er in ons land nog niet bestaat. De hal, welke een
grootte heeft van 47.65 bij 63.65 meter, is door een brecdc gang met dubbel lucht-
spoor met de groote slachthal verbonden. Halverwege deze gang is de weeginrichting
en een uitgang voor het laden van vleesch, dat ook aan de achterzijde op 2 plaatsen
kan geschieden, waar over de geheele breedte der hal een luifel is gemaakt, waar-
onder het luchtspoor aanwezig is. Zoodra men vanuit de slachthal in de verkoophal
komt, vindt men eerst het cantinegebouw, waarin 2 groote cantinelokalen, verder
toiletten, wasch-en kleedlokalen, magazijn voor berging van materiaal, enz. Dan
vindt men een 80 afsluitbare verkoopcellen gebouwd, van 4—4 Meter oppervlakte,
voorzien van hakenrekken en afsteekinstallatie, terwijl achter in de hal nog een ruimte
overblijft voor reserve. Aan drie zijden is verder de hal omgeven met kantoortjes,
voorzien van centrale verwarming. Uit deze korte beschrijving blijkt wel, met welk
een mooie inrichting het slachthuis te den Haag verrijkt is geworden.

Een voorstel van B. en W. van Katwijk om het hoofd van den vleeschkeurings-
dienst Kring Katwijk (waartoe dan zouden behooren de gemeenten Katwijk, Rijns-
burg, Valkenburg en Noordwijk) het maximumsalaris te geven werd verworpen.

Aangenomen werd een voorstel van het raadslid G. om dien ambtenaar aan te
stellen op het aanvangssalaris. Tot hoofd van dienst werd benoemd Collega de G.
te Noordwijk. Door deze reorganisatie zal de uitvoering van de vleeschkeuringswet
in genoemde gemeenten veel goedkooper kunnen geschieden. de G.

Ter gelegenheid van het 25-jarig bestaan der Vereeniging voor Roode-Kruis-
honden, is aan Dr. J. C. van der Slooten, die 25 jaar lid is van die Vereeniging,
het Kruis van Verdienste uitgereikt, met de volgende oorkonde :

„Het Hoofdbestuur van het Nederlandsche Roode Kruis heeft U, wegens belang-
rijke diensten bewezen aan de Vereeniging, bij besluit van 12.Januari 1934, verleend
het „Kruis van Verdienste", ingesteld bij Kon. Besluit van 27 November 1914".

Blz. 44, regel 22 v. b. staat : R. Jaarsma .... P., lees : Ass. R. U. fac. V. K.

Blz. 60, regel 21 v. o. staat: W. v. Veen .... P., lees : . . . . Ass. R. U. fac. V. K.

In verband met het op blz. 103 van aflevering 2 van ons tijdschrift medegedeelde,
wil ik hier nog wijzen op een circulaire, rondgezonden door den bond van groot-
handelaren in het Pharmaceutisch bedrijf.

Zij beginnen met mede te deelen, dat de meeste groothandelsbedrijven op phar-
maceutisch gebied zoowel fabrikanten als distribuanten van geneesmiddelen zijn
en dat zij als leveranciers aan apothekers, dierenartsen enz. beschouwd worden
als groothandelaren, waardoor zij in verreweg de meeste gevallen of de omzet-
belasting of het bijzonder invoerrecht betalen, welke meerdere onkosten reeds in
hun prijzen verwerkt worden.

Daar het nog lang niet vast staat, welke administratieve verplichtingen voort-
vloeien uit een eventueele verleening van vrijdom van betaling der omzetbelasting,
raden zij aan voorzichtig te zijn met het aanvragen van een zoodanige vrijstelling
en liever voorloopig een afwachtende houding aan te nemen, zooals trouwens reeds
in het eerste bericht hieromtrent is medegedeeld. A. v. H.

Geslaagd voor het doctoraal examen ie gedeelte Veeartsenijkunde : P. J. Hoek-
stra, H. M. J. Spoorenberc, S. R. Numans en F. W. ,J. Swart.

Geslaagd voor het Doctoraal examen 2e gedeelte Veeartsenijkunde : A. H. v.
d. Boogaard, J. J. van Dijk, Karimoen, C. A. Kok, E. de Nooy, I.. H. Theelen,
J. v. d. Veen, J. D. Verlinde en J. Winsse.

Geslaagd voor het Candidaatsexamen Veeartesnijkunde : E. Hakkesteegt, J.
Kraai, J. Meertens, J. E. Reichman, A. M. Oosthoek en R. Schuurmans.

Volgens een bericht in het Ned. Tijdschr. v. Geneesk. (1933, No. 4) zijn te Amster-
dam enkele gevallen van Papegaai-ziekte voorgekomen, overgebracht door par-
kieten. De verdachte vogels zijn opgekocht en vernietigd ; sedert zijn geen gevallen
meer voorgekomen. Vr.

Staatsblad No. 777. Besluit van den 2gsten December 1933, tot wijziging van
het herhaaldelijk gewijzigd en aangevuld Koninklijk besluit van 25 April 1922,
Staatsblad No. 219, ter uitvoering van artikel 2 der Veewet.

Met ingang van 1 Januari 1934: in artikel 3 van bovengenoemd Koninklijk
besluit onder het hoofd : District Zuidelijk Zuid-Holland vervalt onder de sub
b genoemde gemeente \'s-Gravenzande en wordt de gemeente Nieuwerkerk afd IJssel
toegevoegd.

1. dat de laatste alinea van art. 34 van het Huishoudelijk Reglement is gewijzigd in :
Buitengewone vergaderingen worden tijdig bekend gemaakt in het Tijdschrift
voor Diergeneeskunde.

Indien dit niet mogelijk is, krijgen buitengewone leden een convocatie. Bij
buitengewone vergaderingen gedurende de vacanties krijgen de leden eveneens
een convocatie.

2. dat Woensdag 28 Februari te 8.15 uur een Buitengewone Vergadering zal
worden gehouden in het Vet. Anat. Instituut.

2. „Keuren en Raspunten", lezing met lichtbeelden, te houden door den heer
J. L. J. J. Harms, secretaris van de Raad van Beheer op Kynologisch Gebied
in Nederland.

TWELFTH INTERNATIONAL VETERINARY CONGRESS. 1)
New York, N. Y., U.S.A., August 13—18, 1434.
PRELIMINARY PROGRAM

I. (a) New Plans for the Combating of Enzootic Diseases Under a State Veterinary
Service.

Reporter : Leclainche, Prof. Dr. E., Paris,
(b) Relationship of Veterinary Science to Animal Breeding and Public Health.
Legal Protection of the Practice of Veterinary Science.
Reporter : Mohler, Dr. John R., Washington, D. C., U.S.A.

II. (a) Veterinary Control of the Marketing of Milk.
Reporter : Von Ostertag, Germany.

Reporters : Bang, Prof. Oluf, Copenhagen. Cotton. Dr. W. E., Maryland, U.S.A.
Finzi, Prof. G., Milan, Italy.

1. Tuberculosis (Eradication, Immunity and Protective Inoculation).
Reporters : Wight, Dr. A. E., Washington, D. C., U.S.A. Buxton, Prof. J. Basil,

Cambridge, England. Van Heelsbergen, Dr. T., Utrecht. Zwick, Prof. Dr. W.,
Giessen, Germany. Guérin, Dr. C., Paris. Watson, Dr. E. A., Quebec, Canada.

Reporters : Carré, Dr. H., Alfort, Fiance. Flückiger, Dr. G.. Berne, Switserland.
Traum, Dr. J., Berkeley, California, U.S.A. Andrews, Dr. W. Horner, Weybridge,
England. Waldmann, Prof. Dr. O., Insel Riems, Greifswald, Germany.

Reporters : Michalka, Dr. J., Modling, Austria. Dorset, Dr. M., Washington,
D. C., U.S.A.

Reporters : Mazzucchi, Dr. M., Milan, Italy. Riegler, Prof. Dr. P., Bucharest,
Roumania. Vidal, J., Barcelona, Spain. Godoy, Prof. Dr. A., Rio de Janeiro,
Brazil.

5. Gas Edema Diseases (Etiology, Classification And Prophylaxis).
Reporters : Kraneveld, Dr. F. C., Buitenzorg, Java. Scott, Dr. J. P., Manhattan,

Reporters : Verge, Prof. J., Alfort, France. Murray, Dr. Charles, Ames, Iowa,
U.S.A. Clarenburg, Dr. A., Utrecht. Standfuss, Dr. R., Potsdam, Germany.

Reporters : Von Mocsy, Dr. )., Budapest. Krâl, Prof. Dr. F., Brno, Czechoslovakia.

9. Mosquitoes as Vectors of the Virus of Equine Encephalomyelitis.
Reporter : Kelser, Lt. Col. R. A., Boston, Massachusetts, U.S.A.

10. Active Immunization of Domestic Animals against Tetanus.
Reporter : Ramon, Dr. G., Garches, France.

Reporters : Frei, Prof. Dr. W., Zurich, Switzerland. Quinlan, Dr. J., Onderstepoort,
Union of South Africa. Boyd, Dr. W. L., Saint Paul, Minnesota, U.S.A.
Schüttler, Prof. Dr. F., Berlin.

Reporters : Williams, W. L., Cornell University, Ithaca, New York, U.S.A.
Miessner, Prof. Dr. H., Hannover, Sigmund, Prof. Dr. J., Praha, Czechoslovakia.

Reporters : Pommer, Dr. A., Vienna, Austria. Forssell, Prof. G., Stockholm,
Guard, Dr. W. F., Columbus, Ohio, U.S.A., Hobday, Professor Sir Frederick,
London.

Reporters : Henry, Prof., Alfort, France. Skriabine, Prof. K., Moscow, U. S. S. R.
Hall, Dr. M. C., Washington, D. C., U.S.A.

Reporters : Kotlân, Prof. Dr. A., Budapest. Cameron, Dr. T. W. M., Montreal,
Quebec, Canada.

Reporters : Pérard, Dr. C. H., Paris. Travassos, Dr. Lauro, Rio de Janeiro,
Brazil.

Reporters : Leynen, Dr. E., Brussels, Mohammed el Kerdany Bey, Dr. A.,
Giza, Egypt.

Reporters : Beach, Dr. J. R., Berkeley, California, U.S.A. De Blieck, Prof.
Dr. L., Utrecht.

Reporters : Doyle, Capt. T. M., Weybridge, England. Johnson, Dr. W. T.,
Corvallis, Oregon, U.S.A. Guzek, Dr. W., Krakow, Poland.

Reporters : Jarmai, Prof. Dr. K., Budapest. Stubbs, Dr. E. L., Philadelphia,
U.S.A.

Reporters : Patterson Jr., Dr. F. D., Ames, Iowa, U.S.A. Dobberstein, Prof.
Dr., Berlin.

Reporters : Yakimoff, PRof. Dr. W. L., Leningrad, U.S.A.
Hornby, Dr. H. E., Mpwapwa, Tanganyika Territory, East Africa.

Reporters : Joss, Dr. E. C., Washington, D. C., U.S.A. Richelet, Dr. J. E.,
Buenos Aires, Argentina. Young, Lt. Col. T. Dunlop, London. Bf.rger, Prof.
Dr. FI. C. L. E., The Hague, Netherlands.

Reporters: Prof. Letard, Prof. E., Lyon, France. Constantinescu, Prof. G. K.,
Bucharest, Roumania. Alvaro de Arciniega, C., Bilbao, Spain.

Reporters : Marek, Prof. Dr. J. and Wellmann, Prof. Dr. O., Budapest. Hart,
Dr. Geo. H., Davis, California, U.S.A.

Reporters: Szymanowski, Prof. Dr. Z., Warsaw, Poland. Schermer, Prof. Dr.
S., Göttingen. Thomoff, Dr., Sofia, Bulgaria.

Op 8 Februari 1934 promoveerde aan de Universiteit te Bern, H.A. Pulles,
dierenarts te Eindhoven, op proefschrift: ,,Eine kritische Betrachtung der ge-
setzlichen Vorschriften und der Organisation der Kadaververwertung in Holland".

(De cijfers tussen haakjes duiden het aantal vroeger vastgestelde gevallen aan
die i Dec. niet waren geëindigd).

Mond- en Klauwzeer : bij 1352 (2870) eigenaars, waarvan in Groningen bij 52
(89) ; Friesland bij 160 (549) ; Drenthe bij 50 (36) ; Overijsel bij 59 (104) ; Gelder-
land bij 428 (840) ; Utrecht bij 81 (315) ; Noordholland bij 32 (310) ; Zuidholland
bij 58 (160) ; Zeeland bij 31 (75) ; Noordbrabant bij 338 (315) ; Limburg bij 63
(77) eigenaars.

Seabiës (sarcoptes en dermatocoptes) bij paard en schaap : 29 gevallen bij 3 eigenaars
(330 bij 11 eig.), waarvan in Groningen (9 paarden, bij 1 eig.) ; Friesland 4 bij
i eig. (37 bij 5 eig.) ; Drenthe (211 bij 3 eig.) ; Overijsel 5 bij 1 eig. (17 bij 1 eig.) ;
Noordholland 20 bij 1 eig. ; Zuidholland (56 bij 1 eig.).

Rotkreupelbij schapen : 67 gevallen bij 46 eig. (685 bij 46 eig.), waarvan in Groningen
(121 bij 7 eig.) ; Friesland 21 bij 2 eig. (119 bij 16 eig.) ; Drenthe (43 bij 9 eig.) ;
Gelderland 2 bij bij 1 eig. (28 bij 6 eig.) ; Utrecht 12 bij 1 eig. (2 bij 1 eig.) ; Noord-
holland 7 bij i eig. (42 bij 4 eig.) ; Zuidholland 25 bij 3 eig. (330 bij 3 eig.).

Anthrax : 26 gevallen bij 25 eig., waarvan in Groningen 6, waarbij 1 paard, bij
5 eig. ; Friesland 2, waarbij 1 varken, bij 2 eig. ; Drenthe 2 bij 2 eig. ; Gelderland
5 bij 5 eig. ; Utrecht 1 ; Noordholland 1 ; Zuidholland 1 ; Noordbrabant 3 bij
3 eig. ; Limburg 2 bij 2 eigenaars. Vr.

Overleden : H. Vixeboxse, Majoor Paardenarts (b.d.) Heemstede.
Verhuisd : J. Mol, Utrecht, naar Vlaardingen, Bcukestraat 22.
W. A. de Haan, Nieuwersluis, naar Bergambacht.

Het adres van Dr. Dhont is, vanaf 1 Maart, weer : Den Haag, Laan van
N.O. Indië 94; tel. 773651.

In afl. i, 1934, blz. 22, 20e regel v. o. staat 10 m.gr., moet zijn 10 gram.
17e regel v. o. staat 110 m.gr., moet zijn: 1.1 gram.

Ascaridenlarven (Belascaris) werden gevonden in longen en trachea bij doodge-
boren zilvervossen (The Vet. Ree. 1933, Bd. 13, pg. 477), zoodat de conclusie ge-
wettigd is, dat deze intra-uterine parasitaire besmetting in bepaalde gevallen als
doodsoorzaak kan optreden.

Het is aan te bevelen zilvervos-jongen regelmatig capsules met tetrachlooraethy-
leen te geven, vanaf de derde week na de geboorte, met telkens een tusschenperiode
van een maand. Na 3 maanden is het gevaar van sterfte door ascariasis vrijwel voor-
bij. Wel moet daarna nog een behandeling tegen uncinaria ingezet worden.

DE STERILISATIE DOOR MIDDEL VAN
KATADYN EN HARE TOEPASSINGEN IN DE VLEESCH-
EN MELKHYGIËNE,¹)

Wellicht zullen de in de laatste jaren verschenen publicaties omtrent
dit onderwerp Uwe belangstelling hebben gewekt en ik kom hier voor
eenige oogenblikken Uwe aandacht vragen voor een overzicht over de
resultaten, welke door toepassing van dit proces in de vleesch- en melk-
hygiëne zijn bereikt. Deze verhandeling is ontsproten aan de artikelen,
die omtrent dit onderwerp zijn verschenen en waaromtrent ik zelf nog
geen onderzoek heb kunnen instellen.

Het was de Zwitsersche bioloog Von Naegeli ¹), die in 1880 waar-
nam, dat algen in bronwater, hetwelk eenigen tijd met metalen als
zilver en koper was samengebracht, afstierven, mits deze metalen
langen tijd in het water gestaan hadden. Het leek hem onmogelijk,
dat hier nog van een chemisch-giftige werking gesproken kon worden,
hoewel hij met verdunningen van zilvernitraat in dc concentraties van
10-⁷ en 10-⁸ soortgelijke resultaten kreeg. Toen echter de verschijnselen
van het afsterven der Spirogyren in deze sterk verdunde oplossingen
een geheel ander beeld vertoonden, dan bij het afsterven door de che-
misch-giftige werking der gebruikelijke metaalzoutoplossingen, meende
Von Naegeli hier een nieuwe onbekende kracht der natuur te hebben
ontdekt. Hij gaf daarom aan deze in uiterst geringe concentratie op-
tredende werking het praedicaat oligodynamisch. (öllyog = gering

Bij voortzetting der naspeuringen omtrent dit verschijnsel bleek
hem al spoedig, dat water met oligodynamische werking uit het oor-
spronkelijke vat in een ander overgebracht, dit doodend vermogen
behield en bij uitgieten na een langer verblijf in dit tweede vat een
gedeelte van deze kracht in het vat achterliet, zoodat aan een vulling
met niet geactiveerd water opnieuw een bactericide kracht werd ver-
leend.

Thiele en Wolf ²) constateerden in 1899 daarop, dat niet alleen
algen, maar ook bacteriën en vooral pathogene kiemen door dit ver-
schijnsel gedood werden.

Daarna werd op dit gebied niet veel meer onderzocht, totdat het in
den wereldoorlog de aandacht trok, dat vooral de wonden van kope-
ren granaatsplinters zeer zelden daaromheen een infectiehaard te zien
gaven. (Messerschmidt ⁶) Het dragen van oorringen door onze groot-

1 Voordracht, gehouden voor de Groep : „Kennis der menschelijke Voedings-
middelen", op 25 Nov. 1933.

ouders, ringen en staven door neus, lippen en ooren bij de natuur-
volken, zilverdraadhechtingen en agraves, alsook ringen door het
neustusschenschot van stieren en Flessahechtingen in de vulva van
runderen, welke meestal op onsteriele wijze worden aangebracht, ver-
oorzaken zelden een ontsteking. Men schreef dit alles toe aan de bac-
tericide werking van metaal, waaronder zilver, koper en aluminium
een eerste plaats innemen. Men heeft na 1918 dit vraagstuk nader be-
studeerd en daarbij allereerst de belangstelling doen uitgaan naar den
aard van de werking van dit proces. Von Naegeli noemde het een
oligodynamische werking. Saxl, Laubenheimer en Dörr ^:1) deden
proeven met zilverdraad en inwendig verzilverde kruiken. Daarbij
bleek, dat wanneer het water met het metaal in contact bleef, de bac-
tericide kracht inwerkend op later toegevoegde bacteriën grooter was,
dan wanneer men het water overschonk in een niet metaalhoudend
vat en nu met dezelfde hoeveelheid bacteriën van dezelfde soort (coli,
typhus en andere) dit water ging enten.

Het vernietigend agens werd volgens hen waarschijnlijk in het eerste
vat uit het draad of den inwendigen zilverspiegel aangevuld. Deze
reactie werkte wel steriliseerend, maar sterilisatie op andere wijze was
te prefereeren. Men concludeerde echter, dat de vergrooting van het
zilveroppervlak een sterk bevorderende werking ten gevolge had.

Krause nam dit vraagstuk ter hand en trachtte een oplossing te
vinden, waarbij een zoo sterk mogelijke biologische werking verkregen
werd met zoo weinig mogelijk metaal. Bovendien bestond de kans,
dat naast de oligodynamische of chemische werking nog een kataly-
tische werking bestond, waarbij de grootte der oppervlakte, alsook
de verdeeling en de verhouding van dezelve tot het volume een rol
speelden. Verder moest worden getracht te bepalen hoeveel metaal
voor een gunstige werking noodig was. En tenslotte moest worden vast-
gesteld, hoe het stond met de vernietiging van pathogene kiemen in
water, zooals typhus, paratyphus coli, proteus en dysenterie.

Zooals reeds eerder vermeld, ervoer men, dat de oppervlakte van het
zilver een rol speelde bij de bactericide werking. Bij onderzoek bleek,
dat niet de hoeveelheid zilver of de grootte van het oppervlak alleen
in aanmerking kwamen, maar dat een zeer goede werking verkregen
werd met zilver, dat met een blaasprocédé in lamellairen vorm van
microscopische kleinheid gebracht werd. Daarna vond men een op-
timum-werking door verzilverd kwartszand. Tevens kwam daarbij aan
het licht, dat bij een bepaalde verhouding tusschen zilveroppervlak en
volume de meest gunstige werking te verkrijgen was. Bovendien werkt
dit zilver katalytisch, doordat het zuurstof bindt en daaraan de te
oxydeeren verbinding ketent, zooals door proefneming bevestigd werd.
Grensvlakten begunstigen in \'t algemeen de katalytische reacties; de
zilverdeeltjes zweven in de vloeistof, maar zijn niet in oplossing, zoodat
zij dus een groote katalytische werking kunnen ontplooien. Later vond
men nog, dat toevoegingen van die metalen aan het zilver, welke in de

spanningsreeks onder het zilver staan, zooals Palladium en Goud, als
activatoren de werking van het zilver verhoogen. Dit oligodyna-
misch en katalytisch werkzame zilver heeft men katadynzilver genoemd
of kortweg Katadyn.

Ten opzichte van de hoeveelheid zilver in oplossing mogen de vol-
gende cijfers dienen :

Naegeli vond een werking in water bij een concentratie io-⁷ en
io-⁸ per liter.

Dr. Krause ⁴) vond voor het gehalte in water, dat langen tijd met
zilver in aanraking was geweest 15 y per liter, (y = 1000 mgr.), het-
welk een zeer krachtige werking had.

Prof. Freundlich vond 16 y per liter; dit water was in honderdvou-
dige verdunning nog bruikbaar.

Prof. Degkwitz ⁵) vond, dat bij een hoeveelheid van 1.5 y—0.5 y
per liter er een goede sterilisatie van water ontstond.

Daar men dagelijks wel dergelijke hoeveelheden zilver of soortgelijk
metaal opneemt door afgifte van geplombeerde kiezen, lepels, vorken
e.d. was het vermoeden, dat bij eventueele toepassing voor menschelijk
gebruik de schade daarvan ondervonden, niet zou bestaan. Men heeft
evenwel als bewijs bij controle-cavia\'s zilver gevoerd, waarbij dan elk
dier wekelijks £ gr. zilver werd toegediend. Men heeft geen enkele
stoornis waargenomen tijdens het leven en een pathologisch-anatomisch
onderzoek van de organen bracht geen enkele afwijking door- of ophoo-
ping van zilver aan het licht.

Bij de inwerking op pathogene kiemen vond men ten opzichte van
tuberculose de volgende werkzaamheid :

10 caviae kregen elk een emulsie van 200.000 tuberkelbacillen toe-
diend. Na 2^ maand waren de meesten gestorven aan tuberculose en
de overlevenden hevig met tuberculose besmet. 10 andere caviae kregen
precies dezelfde hoeveelheid tuberkelbacillen, welke in een emulsie
van 100.000 bacillen per c.c. in een totaal volume van een halven liter
drie uur aan de werking van 50 gr. verzilverd kwartszand (10 %)
blootgesteld waren. Deze caviae bleken bij de sectie, na drie
maanden, alle vrij te zijn van tuberculose. (Krause).

Soortgelijke experimenten met typhus bij muizen deden even frap-
pant de doodende werking van katadyn uitkomen. (Degkwitz).

Coli, Proteus, Shiga Kruse, Paratyphus, Typhus, Pneumococcen,
Haemolytische- en Roodvonk-streptococcen werden na 2 uur alle
gedood gevonden, wanneer bij gelijke concentratie eenzelfde behande-
ling werd ingesteld als voor de tuberkelbacillen. Coli en Staphylococcen
bleken onder deze omstandigheden na 3 uur niet meer levensvatbaar
te zijn. Onwerkzaam is het Katadyn echter bij sporenvormers en anae-
roben (Kissau "). Op welke manier men ook de zilverionen op de
sporen liet inwerken, steeds was op de platen, die de vernietigende
werking moesten aantoonen, weer groei te zien. Dit is, gezien de resis-

tentie van miltvuur, houtvuur, tetanus en andere tegenover de ge-
bruikelijke ontsmettingsmiddelen zeer aannemelijk te achten.

Intusschen had men niet stilgezeten en was de geheimzinnige oligo-
dynamische werking onderzocht. Krause en anderen na hem vonden
een chemisch-physische werking. De positief geladen metaalionen zwe-
ven in de vloeistof, begeven zich naar de bacteriën, welke negatief ge-
laden zijn en wisselen hun lading uit of om, waardoor het plasma der
bacteriën sterft en daarmede dus ook de kiem zelf. Controle hierop
door kweekmethoden of dierproeven doet de afsterving dan duidelijk
blijken.

Bechhold \'^t) was de eerste, die door proeven met de Kataphorese
de lading van bacteriën duidelijk deed uitkomen. (Kataphorese = het
bewegen van kleine deeltjes in een electrisch veld en wel naar de pool
tegengesteld aan de lading der deeltjes).

Dit werd aanleiding tot de volgende onderzoekingen, waarbij Acker-
mann ⁹) van de gedachte uitging, dat, wanneer de electrische lading
van de bacteriën verdwenen was, het kataphorese-verschijnsel niet
meer zou optreden. Bij zijn proeven over het dooden met Katadyn
van bacterium rhusiopathiae, abortus equi, pyogenes en bipolaris
avisepticus, gelukte het hem naast cultuurcontróle het afsterven dezer
micro-organismen duidelijk aan te toonen. In een miniatuur keuken-
zout-agar-kamertje werden twee electroden aangebracht, waartusschen
een stroom van eenige milli-ampères kon worden ingeschakeld. Alles
was zoo geconstrueerd ,dat het kamertje onder de olie-immersie kon
worden gebracht. Bestond nu de vulling uit levende bacteriën, dan
begaven deze zich na stroomsluiting naar de anode en des te sneller
naarmate de stroom sterker was. Waren ze afgestorven, dan bleek
na stroomsluiting geen blijvende bacteriebeweging meer op tc treden ;
na io minuten moesten de bacteriën absoluut bewegingloos in den nog
steeds gesloten stroomkring liggen. Was er na het afsterven zes uurver-
loopcn, dan lagen de gedoode bacteriën vanaf het sluiten van den stroom
direct bewegingloos. Was de tijd tusschen het oogenblik, waarop de
lysis was opgetreden en het onderzoek korter, dan bleek er de eerste
minuten nog een bacteriestroom naar de anode te bestaan, welke
des te langer duurde naarmate de stolling van het plasma der bacterën
dichter voor dit moment had plaats gevonden. Deze bacteriestroom is
zeker na 10 minuten verdwenen, zoodat de uitspraak omtrent het afge-
storven zijn van een cultuur hiermede zeer snel kon worden gedaan.
Wellicht is dit ook voor andere desinfectiemiddelen toe te passen.

Na hetgeen ik U in deze inleiding vertelde, is het dan ook niet te
verwonderen, dat al deze gevonden resultaten hebben geleid tot het
bruikbaar maken van deze Katadyn-methode voor de praktijk en dat
allereerst het water als drink- en bedrijfswater daarvoor in aanmer-
king kwam. Niet overal heeft men een goed verzorgde waterleiding
en niet altijd beschikt men over zuiver fabriekswater. Onder de zuivel-
en conserven-fabrieken zijn er vele, die, afgezien van ongewenschte

chemische invloeden, soms de dupe worden van bacteriologische wer-
kingen in hunne producten door verontreiniging van het water.

De eerste pogingen om een praktische reiniging van het water tot
stand te brengen waren zeer simpel. Men bracht water in een bassin
of vat, waarin zilver volgens het blaasprocédé aan den binnenwand
was aangebracht. Daarin liet men het water geruimen tijd staan, b.v.
een nacht en daarna werd het afgetapt. Vergrooting van oppervlak
zou versnelling der sterilisatie bevorderen. Daarom ging men er al
spoedig toe over om iti een dergelijk bassin of vat een aantal porselei-
nen kogels of huisjes aan te brengen, welke eveneens met zilver waren
bedekt.

Inderdaad werken dergelijke apparaten op een afdoende wijze,
zoodat daarvan kruiken en flesschen in den handel zijn gebracht, welke
voor huishoudelijk gebruik, kampeeren en dergelijke, een zuiver en
smakelijk (door de zuurstof) drinkwater verschaffen. Moeten dergelijke
apparaten veel water kiemvrij maken, dan gaat op den duur hun kracht
achteruit, daar het aantal zilverionen per eenheid van tijd en volume
vermindert. Toch valt het bij normaal gebruik nog al mee, echter
geldt dit bezwaar natuurlijk in hooge mate voor bedrijven, welke
veel water gebruiken.

Ruge¹⁰), die speciaal voor schepen en voor de tropische gewesten dit
vraagstuk bestudeerde, viel het bij zijn proeven op, dat de in water
in emulsie gebrachte bacteriën zeker afgestorven waren, als het water
helder werd. Was het nog niet helder, dan gelukte het hem nog steeds
de toegevoegde bacteriën weer te kweeken. Dit stemt overeen met
een waarneming van Fowler, waarbij hij vond, dat het geleidingsver-
mogen constant bleef, zoodra de bacteriën afgestorven waren.

Krause strekte zijn veelzijdig onderzoek ook uit tot de verontreini-
ging van water. Wanneer aan het water anorganische stoffen werden
toegevoegd, kon er geen verschil gevonden worden met water, waaraan
geen zouten waren toebedeeld. Organische stoffen, zooals bouillon,
serum en druivensuiker gaven evenmin een vertraagde desinfectie,
hetwelk echter onder eenige reserve moet worden aanvaard, want in
sterk eiwithoudend milieu hapert er wel wat, zooals wij straks zullen
zien.

Daar de temperatuurverhooging (Gottschalk¹¹) de beweeglijkheid
en geleidbaarheid verhoogt, bleek ook al spoedig, dat een geringe ver-
warming het effect van de reactie sterk deed stijgen. Bovendien bleek, dat
verontreinigd, troebel water, waarin veel zwevende stoffen aanwezig
waren lang zoo snel niet kiemvrij wordt, als hetzelfde water, dat door
een grof filter van dit slib werd bevrijd (Karsten ¹²). Het is dus noodig
daarvoor filters aan te brengen, vooral voor water dat in groote hoeveel-
heden zal moeten worden gesteriliseerd.

Waar men niet over electriciteit beschikt, laat men het gefiltreerde
water in een reservoir loopen, dat gekatadyniseerd is. Daar wordt het

met zilverionen voorzien en kiemarm gemaakt. Hieruit nu komt het in
een grooten vergaarbak, waar het zilver nog nawerkt en het water na
korten tijd steriel is en waaruit men dan aftapt. Zeer gemakkelijk is het
echter voor fabrieken. Met een zwakke electrische stroom is men in
staat zeer snel de zilverionen in een vloeistof te brengen. Men pompt
nu het water op, filtreert de onzuiverheden eruit en laat nu dit water
door een katadynfilter stroomen. Hier passeerdende wordt het al naar
het doel, meer of minder sterk met zilverionen voorzien en kan het di-
rect of na korten tijd worden gebruikt. Deze apparaten worden gecon-
strueerd voor allerlei bedrijven en van allerlei capaciteit, zooals zuivelinrich-
tingen, abattoirs, conservenfabriekn, brouwerijen, wasscherijen, ijs-
fabrieken, hospitalen; terwijl men ook beweert het met succes te kunnen
gebruiken voor het dooden van kiemen en desodorisatie bij het ver-
werken van afval. Wellicht zal dit toch tegen het goedkoope „Verwe-
sungs" systeem niet kunnen concurreeren. Ook zal men probeeren door
katadynwaterinfusies in mastitis-uiers het ziekteproces gunstig te be-
ïnvloeden.

Verschillende onderzoekers hebben de fabrieksinstallaties onderzocht
en kwamen daarbij tot dezelfde gunstige resultaten als bij het labora-
toriumonderzoek. Daarmede is dus naast het koken of ontsmetten van
water door chloor- en andere chemische preparaten een nieuw afdoend
en goedkoop procédé naar voren gekomen.

Bij de ontsmetting van water voor ijsbereiding wil ik een oogenblik
stilstaan. Dat inderdaad in ijs veel kiemen kunnen voorkomen, kwam
dezen zomer sterk aan het licht, toen het ijs uit Noordelijke streken
geweerd werd vanwege het hooge kiemgetal, al spraken andere belangen
hier dan ook een woordje mee. Wanneer men bedenkt, dat ijs in direct
contact of in de onmiddellijke nabijheid van levensmiddelen zelf, óf
nog gemakkelijker door smeltwater, deze producten kan infecteeren,
dan is dat gevaar niet denkbeeldig. Ook het ijs voor consumptie mag
men toch zeker kiemvrij eischen. Bovendien zal de vischhandel hier een
mogelijkheid vinden tot verhoogde houdbaarheid van haar product.
Bijna alle bederf van visch is van bacterieelen oorsprong. Vischvleesch
is in tegenstelling met dat van schaaldieren steriel. Bacteriën op de huid
en bij het verwijderen der ingewanden ontplooien hun vernietigende
werking, waardoor bederf optreedt. Gekatadyniseerd ijs tusschen de
versche visch, bij het systeem Ottesen en bij de bevroren vischfilets
zal zeker een grootere houdbaarheid aan dit zoo gewaardeerde voedsel
geven en het vervoer evenals het bewaren in ruimeren zin mogelijk
maken.

Nadat men met de sterilisatie van water zulke gunstige resultaten
had bereikt, trachtte men ook dit procédé in de zuivelbereiding toe te
passen om daarmee het kiemgehalte van melk te verlagen.

Demeter ¹³) was de eerste, die een voorloopig verslag daarvan deed
op het Internationaal Zuivelcongres te Kopenhagen. De in zijn proeven

gedane kiemgetal-bepalingen waren alle volgens de groote plaat-
methode van Koch.

De bepaling van het aantal zuurvormers geschiedde op de China-
blauwlactose-agar en het coli-gehalte volgens Klimmers Trypaflavine-
bouillon-bodem. De eerste waarneming was het verschil tusschen de
filtratie van melk door kwartszand met katadyn en door kwartszand
zonder katadyn. Hierbij bleek, dat eventueele klompjes bacteriën
geheel uit elkaar gefiltreerd werden, zoodat bij melk met gewoon
kwartszand het kiemgetal na de filtratie hooger was dan ervoor. Bij
filtratie door gekatadyniseerd kwartszand was het resultaat een sterke
verlaging van het kiemgehalte.

Werd deze melk bewaard onder gunstige voorwaarden voor kiem-
vermeerdering, dan bleek, dat wanneer de contacttijd door het katadyn
2 min. 13 sec. — 5 min. 20 sec. bedroeg, ook bij bewaren in de gekata-
dyniseerde melk een duidelijke remmende werking op de bactcriever-
meerdering was te constatecren. Ook de zuurvormers waren in aantal
geringer, hoewel de werking hierbij in mindere mate tot uiting kwam.
Coli vertoonde zeer grillige reactie\'s, zoodat hierbij niet van succes
gesproken kan worden. Bij langeren inwerkingsduur was de reactie
duidelijker. Ook de toeneming van den zuurgraad was vertraagd. De
smaak was evengoed als van niet gekatadyniseerde melk, in sommige
gevallen nog beter. Ging men echter zeer groote hoeveelheden katadyn
toevoegen, dan was de smaak branderig, olieachtig.

Uil deze waarnemingen bleek dus, dat van een sterilisatie, zooals bij
water kon worden bereikt, geen sprake was; wellicht door de buffering
van de zilverionen door het eiwit. Daarop trachtte Demeter met
temperatuurverhooging de werking van katadyn te versterken. Ditmaal
waren de resultaten gunstiger; kiemgetal, coli en zuurvormers werden
sterk geremd.

Daarna werden deze proeven aan het bedrijf getoetst. Een moment-
pasteur van Tödt met een uurcapaciteit van 1600—2000 1. kreeg een
katadyn filtratie-apparaat van dezelfde capaciteit achter zich gescha-
keld. De doorstrooming hierin kon sterk beïnvloed worden door een
driewegkraan tusschen de pasteur en het katadynfilter. Tevens was
daarbij gelegenheid om daar uit de driewegkraan monsters te nemen
om de toestand van den melk voor de katadyn-inwerking te beoordeelen.
Hier werden de laboratorium-proeven bevestigd en eenzelfde gunstig
resultaat bereikt. Een verhitting gedurende \\ uur op 63° C. had het-
zelfde effect, als een verhitting van 4 sec. op 63° C. en een inwerking
van het katadynfilter gedurende 10—30 sec.

Echter bleek, dat het aantal zuurvormers bij het bewaren van kata-
dynmelk sterker toenam. De kolonies op Chinablauw-agar waren
grooter, krachtiger en donkerder dan bij langdurig gepasteuriseerde
melk. Toch bleek de streptococcus lactis, welke het hoofdbestanddeel
der zuurvormers uitmaakt ondanks den krachtiger groei op de platen
sterk geleden te hebben, want het zuurvormend vermogen was sterk
verminderd en na 4 dagen was de lakmoeswei nog niet gestold.

Trendtel ¹⁴) wilde het proces dienstbaar maken aan zuigelingen-
melk en kon daarbij gebruik maken van de verdunning met water.
Inderdaad slaagde hij erin het kiemgehalte van deze Halbmilch sterk
naar omlaag te brengen, maar een sterilisatie bereikte hij evenmin.
Bovendien zou het vitaminengehalte daardoor niet geschaad worden.
Het behoeft echter geen betoog, dat dit niet de manier is om zuigelin-
gen-melk te bereiden. Beter is zijn gezichtspunt ten opzichte van de
melkzuur-bacillen en de sterilisatie van melkflesschen.

Het doel bij de melk moet steeds blijven : afwezigheid van pathogene
kiemen en een laag gehalte van niet-pathogene kiemen. Melkflesschen
zijn vaak een bron van infectie en stoomsterilisatie schijnt maar al te
vaak een bezwaar te zijn voor de leveranciers. Trendtel constateerde
nu een volledige sterilisatie van flesschen, wanneer men ze een vollen
nacht in katadyn water legde, zoodat dit wegens de goedkoope methode
aanbeveling verdient te worden toegepast.

Kieferle en Eisenreich ^1>) besteedden bij het pasteurisatie-probleem
van de melk eenige aandacht aan het vitamine-vraagstuk. Reeds had
van Leersum aangetoond, dat het bewaren van melk in koperen vaten
en kannen of dergelijke, welke onvoldoend vertind waren, koperionen
aan de melk deed afgeven, welke een sterk vernietigende werking op
het vitamine C uitoefenden. Ook bij de pasteurisatie van melk met
toepassing van het katadynsysteem bleek hetzelfde. Het gehalte van
vitamine C nam tijdens de pasteurisatie sterk af en eveneens gedurende
het bewaren daarna. Men neemt aan, dat de ionen van koper en zilver
als katalysatoren werken en daardoor de oxydatie van het Vitamine C
bevorderen, waardoor dit als zoodanig te gronde gaat. Wanneer men
echter prijs stelt op een volledig werkzaam Vitamine C, dan is het
geboden rauwe zuivere melk te eischen en niet een technisch product,
dat na een meer of minder intensieve bewerking den naam melk nog
draagt.

Men heeft getracht de desinfecteerende kracht van het katadynwater
dienstbaar te maken aan versche en gekoelde boter. Toch stemmen de
resultaten hiervan niet op alle punten overeen. Grimmer en Grenz ¹⁷)
onderzochten dit het eerste, maar zij gingen uit van sterk verontreinigd
materiaal, zoodat hunne resultaten niet vergelijkbaar zijn met die van
Demeter en Haase¹⁶), die van de normale producten uitgingen. Voor
het beschouwen hunner resultaten moet men deze in twee groepen
verdeelen en wel de invloed op de microflora van versche boter en
de invloed op de microflora bij bewaren.

In versche boter werd het kiemgehalte op lactose-agar, het kiem-
gehalte op caseïne-agar (dit zijn ongewenschte bacteriën), de zuurvor-
mers en de colibacillen sterk gereduceerd door toepassing van het met
zilver geactiveerde waschwater. Bij proteolytische bacteriën en gist-
soorten kon niet van een duidelijken invloed gesproken worden. Soms

werd hel aantal kiemen er door verhoogd, soms verlaagd. Inwerking
op schimmels kon niet worden vastgesteld.

Bij het bewaren van boter gedurende eenige weken bij een tempera-
tuur van 4—5° C. constateerde men het volgende. Het kiemgehalte
op lactose-agar en het aantal zuurvormers bleef sterk geremd. Ook
de verschillende gistsoorten konden zich slecht vermeerderen, zoodat
hun aantal ver beneden dat van de blinde proef bleef. Evenzoo valt
er geen noemenswaardige colivermeerdering waar te nemen. Ten op-
zichte van de proteolytische bacteriën kon geen inwerking worden
vastgesteld. Bovendien bleek de ontwikkeling van schimmels sterk be-
lemmerd te worden, zoodat, alhoewel geen inwerking op schimmels
in versche boter kon worden waargenomen, de vermeerdering daarvan
wel terdege door Katadyn werd beïnvloed. De kiemen, die speciaal
op caseïne-agar groeien vermeerderden zich echter bij bewaren sterker
dan in de controleproeven.

Bovendien vond Demeter bij geringe hoeveelheden zilver een sti-
muleerende werking. Was de hoeveelheid zilver al te rijkelijk, dan bleek
de kwaliteit na een paar weken af te nemen. In hoeverre het zilver zelf,
dan wel de verstoring van het bacteriologische evenwicht hieraan
schuldig te achten zijn, is nog niet vast komen te staan.

Ook de vleeschhygiëne heeft getracht door middel van katadyn
hare producten in meer houdbaren vorm te brengen.

Daartoe werd reeds de worstfabricage als uitgangspunt gekozen met
het doel de schimmeling op de worsten en het kleverig worden onmo-
gelijk te maken. En tevens om de vervloeiing in de worst te voorkomen.
Deze worstjes werden nu als volgt bereid. Men nam een monstervleesch,
cutterde de ééne helft met katadynwater en de andere helft met gewoon
water. Van deze twee soorten werden nu worstjes gestopt in twee soorten
darmen, n.1. gewoon gereinigde en met katadynwater gereinigde. Daarna
werden de worstjes gebroeid en in koud water gekoeld. Dit broei- en
koelwater weer met en zonder katadyn zoodat dus hieruit weer een
viertal combinaties ontstonden. Men kreeg dus 16 verschillende worsten
van hetzelfde vleesch. Deze werden onder ongunstige omstandigheden
bewaard. Al spoedig bleek, dat van een verschil tusschen vleesch ge-
cutterd met en zonder katadyn niet veel te bespeuren was. Worstjes
in gewone darmen gefabriceerd vertoonden na 3 dagen schimmelgroei,
terwijl de katadyndarmen na 5 dagen een flauwe aanduiding van
schimmel te zien gaven. Van deze laatste werden enkele met een schoone
doek gereinigd, waarna aan de worstjes onder de ongunstige omstan-
digheden van kamertemperatuur en zoo goed als geen ventilatie, geen
schimmel, kleverigheid of vervloeiing was waar te nemen na een bewaren
van 35 dagen.

Hoewel dus geen voordeel van katadyn bij het cutteren, broeien en
afkoelen viel te constateeren, bleek het laten inwerken van katadyn-
water op de darmen gedurende een nacht voldoende te zijn, om de
houdbaarheid van deze worstjes aanmerkelijk te verhoogen (Früh-

Ook heeft men (May ^1!\') in Duits\'chland getracht door katadyn de
lucht in het koelhuis te verbeteren, d. w. z. daar waar men dus het
luchtkoelingssysteem had. Speciaal had dit de aandacht van de slacht-
huisleiding, omdat men bij onze Oostelijke buren de Cysticercus iner-
mis doodt door een langdurige koeling gedurende 21 dagen, zooals
Schmey en Bugge dat aangeven. Naast ozonisatie verwacht men veel
van de inwerking van katadyn, om daarmede het vleesch zooveel
mogelijk tegen bacteriologisch bederf te beschermen.

Men bracht daartoe in de luchtkanalen katadynzilver en stelde
zich voor de lucht door een katadynfilter te blazen. De resultaten
waren vrij goed, althans de enkele waarnemingen maken, dat er het
beste van te verwachten is.

Wanneer wij nu de resultaten beschouwen door katadyn verkregen,
dan kunnen wij zonder eenige reserve zeggen, dat het een prima sterili-
seerend vermogen voor water bezit en als zoodanig waardevol drink-
en bedrijfwater leveren kan.

Ook belet katadyn sterk de vermenigvuldiging van kiemen in melk
en vleesch en in hare producten bij bewaren.

De doodende resultaten in eiwithoudend milieu zijn zeer wissel-
vallig en behoeven een nadere bestudeering, waarbij het zwaartepunt
moet worden gelegd op de nadere bestudeering van de oligo-dynami-
sche werking in colloïde stoffen.

Ten slotte rest mij nog een woord van dank te brengen aan Linde\'s
Eismachinen A.G. te Wiesbaden, welke zoo vriendelijk was mij ver-
schillende inlichtingen en wetenschappelijke publicaties te verschaffen.

1. v. Naegeli (1893) Denkschriften der Schweizerischen Naturforschenden Ge-
sellschaft. Bd. 33.

4. Krause (1928) Neue Wege zur Wassersterilisierung (Katadyn). Verlag J. F.
Bergman, München.

13. Demeter (1931) Internationaler Milchwirtschafts Kongress. Kopenhagen 1931.
Sektion 2, Vortrag 42.

r\\

\\J

IV/
XJ>

Met het oog op het tijdroovende schrijven en copieeren van de sig-
nalementen van het rundvee bij de tuberculose-bestrijding en stam-
boek-boekhouding is het van belang hierin vereenvoudiging aan te
brengen. Om tot dit doel te geraken zal ik het systeem weergeven, dat
voor mijn eigen controle gebruikt wordt.

Smalle vlam over het kruis, links niet doorloopend.
Breede vlam over het kruis, rechts niet doorloopend.
Smalle doorloopende vlam over de schoft.

Klein wit vlekje, groote witte vlek en zeer groote witte vlek worden
dus resp. weergegeven door — ; ZZ ; —•

Evenzoo klein zwart vlekje, groote zwarte vlek en zeer groote
zwarte vlek door resp. | ; 11 ; 111.

Hebben wij met vaste vlekken te doen dan wordt aan de streepjes
een cirkeltje verbonden (zie boven).

Aangezien wij bij te weinig goede kenmerken de tepels
wel eens te hulp moeten roepen, duid ik zwarte
vlekken aan linker voortepel aan door een stip in
het linkerboven kwadrant : zwarte plekken aan
rechter achtertepel is een stip rechts onder.

Voor de beenen geldt nevenstaande teekening :
Geheel zwart linker achterbeen, en rechter voor-
been tot op de helft zwart.
Rechts en links worden aangeduid door de lichaams-
streek rechts eventueel links van de figuur te
plaatsen (als voorbeeld : kruis beteekent enkele
witte haren op linker kruishelft. De assymetrische
streken, als schoft, kruisbeen en rug (wervelkolom)
worden aangeduid door ze onder de figuur te
plaatsen, dus:

smal en rechts breed doorloopend ; klein wit vlekje op de rechter
ribben ; groote zwarte vlek op de schoft ; beide voortepels en
linker achter voortepel met zwarte vlekken.

In den laatsten lijd werd mijn aandacht gevestigd op een ziektebeeld
bij het rund, waarbij ik op grond van enkele secties de diagnose op
niet-traumatische pericarditis bevestigen kon. Terwijl bij traumatische
aandoeningen van het hartezakje de verschijnselen van een primaire
buikvliesontsteking (draadvormige pols, gespannen toestand van de
buikspieren, drukpijnlijkheid) op den voorgrond staan, zal men in het
onderhavige geval tevergeefs naar dergelijke symptomen zoeken. Wel
zal het hartonderzoek op het hoogtepunt der ziekte — waarbij zich
een sero-fibrineuze pericarditis in optima forma ontwikkelt — weinig
verschillen opleveren tegenover een soortgelijke aandoening, die op
inwendige verwonding door een vreemd voorwerp berust, waarvan
de symptomen zijn : o. a. geruischen synchroon met den hartslag, druk-
pijnlijkheid in de hartstreek, de hartdemping buiten de normale
grenzen.

In de eerste plaats zou ik willen wijzen op het bestaan van een stu-
wingstoestand in de buikholte bij dieren met primaire pericarditis,
waar zich reeds vroegtijdig groote hoeveelheden transsudaat ophoopen,
zoodat de afloop van de normale magen- en darmperistaltiek spoedig
belet wordt. Wij komen derhalve in het begin voor een patiënt te staan,
die weinig of in het geheel geen eetlust heeft — herkauwen wordt in dit
stadium nog af en toe waargenomen — en overigens geen ernstig zieken
indruk maakt. De temperatuur vinden wij meestal verhoogd (40°—
40.5⁰ C.) en daarmede gepaard gaande een verhooging van de pols-
en ademhalingsfrequentie (welke laatste meer of minder oppervlakkig
is). In dit stadium zou men feitelijk geen juiste diagnose kunnen maken,

Voor de invoering van uniforme vereenvoudigde omschrijving beveel
ik mijn methode met klem aan. Ten behoeve van een betere en gemak-
kelijker uitvoering geef ik gaarne deze manier voor een andere.

Aan directeuren van gezondheidsdiensten en stamboekbesturen
verder het woord om eventueele verbetering, uniformiteit en meer be-
kendheid te bewerkstelligen.

indien men vergeet den buik te palpeeren, en wel met de vuist — zooals
bij het z.g.n. stooten op het kalf gebruikelijk — eenige malen in de
rechter vang te stooten. Het vloeistofoppervlak in de buikholte geraakt
daardoor in golvende bewegingen, die zich naar buiten — soms nog op
enkele meters afstand van het dier — als klutsende geluiden kenbaar
maken. Ook laat zich daar ter plaatse een horizontale demping percu-
teeren.

Met dezelfde methode kon ik bij metritis-patiënten vaak para-
metritis diagnosticeeren, waarbij ik in het midden laat of deze diagnose
wel altijd de juiste is, of dat veelmeer bij dit septisch proces eveneens
een stuwingstoestand ontstaat tengevolge van een primaire hartzwakte.
In gevallen van pensatonie (vooral bij dieren, die in het begin van het
opstallen, mogelijkerwijze tengevolge van stroo-voedering, zeer veel
koud water drinken) heb ik met de vuist-palpatie eveneens goede
resultaten verkregen. De sterk uitgezette en slappe groote maag kan
zeer veel water bevatten, dat bij het stooten — van rechts en links —
een sterk gekluts veroorzaakt. Overigens verloopt deze ziekte met lage
temperatuur, ook ontbreekt herkauwen reeds van het begin af en is
de buik meer of minder sterk opgezet.

In de tweede plaats bestaan in een meer gevorderd ziektestadium
long-verschijnselen als secundair symptoom van pericarditis. Boven
de hartstreek links hoort men dan zeer fraai bronchiale ademhaling,
die juist door haar intensiteit den geroutineerden practicus niet zal
verleiden tot de diagnose „pneumonie", omdat het ziektebeeld hier-
mede niet in overeenstemming staat. Volgens mijn meening komt deze
abnormale ademhaling door een compressie-toestand van de long-
toppen tot stand, temeer daar dit longverschijnsel altijd samengaat met
de ontwikkeling van een flinke pericarditis. Ook bestaat vaak een
pijnlijke hoest, mogelijkerwijze in verband met pleura-prikkeling.

Oedeem in de keelgang of het cossum heb ik niet opgemerkt, wel
bevonden zich soms de vcnae jugulares in een sterkeren vullingstoestand.
De pols werd op den duur minder krachtig. Het dier maakte dan een
meer of minder slechten indruk ; de eetlust ontbrak geheel.

Vooral bij versch gekalfde koeien, maar ook bij jongrunderen heb
ik pericarditis waargenomen. Meestal hadden de runderen in de weide
(voorjaar en herfst) aan koude en regen blootgestaan. Ook bij pas ge-
kochte dieren, die vaak een lange reis langs verschillende markten
meegemaakt hadden, was pericarditis opgetreden.

Het sectie-beeld heeft veel overeenstemming met de sero-fibrineuze
ontsteking van het hartezakje bij varkens, die volgens de onderzoekin-
gen van Ten Thije aan coccen- resp. streptococcen-infectie te wijten
is. Bij een jongrund heb ik als inwendige bekleeding van het pericard
een zeemleerachtige fibrinemembraan aangetroffen; het keelslijm van
zieke dieren bevat in den regel zeer veel streptococcen.

Bij vroegtijdige onderkenning en doelmatige behandeling is het
verloop der ziekte gunstig te noemen. Binnen 8—10 dagen is volledig

herstei mogelijk. Echter vcreischen de zieke dieren een zorgvuldige
oppassing; o.a. een rustige en gemakkelijke ligplaats, warme inpakkin-
gen, kunstmatige voeding in den tijd, dat geen voedsel wordt opgeno-
men.

R. Fol. digital, plv. Rad. althaeae plv. aa 10, M. f. plv. dent. tal.
dos. No. Iii, één poeder om den anderen dag ingeven.

Voor de dagen, waarop geen poeder wordt ingegeven, heb ik vaak
nog het volgende recept toegevoegd :

R. Ol. therebinth. Bals. copaiv. aa 50, 2 X daags één eetlepel met
een flesch melk ingeven.

Prognostisch gunstig is het te noemen, indien tengevolge van deze
diuretische behandeling spoedig de stuwingstoestand in de buikholte
opgeheven wordt, omdat dan de dieren spoedig weer beginnen iets
voedsel tot zich te nemen.

Verf. beschreibt eine Form der nicht-traumatischen Pericarditis beim Rinde,
wobei sich als Frühsymptom ein Stauungszustand in der Bauchhöhle entwickelte,
wovon die Diagnose mit Hilfe der Stosspal pation von der rechten Flanke aus (ähn-
lich wie beim Stossen auf das Kalb) möglich war. Dabei verursachte die Flüssigkeits-
anhäufung in der Bauchhöhle starkes Plätschern. Dieselben Geräusche treten bei
Parametritis und Pansenatonie (besonders stark) auf.

The author repeatedly observed in practice cases of non-traumatic pericarditis,
with transudation in the abdominal cavity and probably resulting from the exposure
to cold and rain in the meadow.

In-most cases recovery was obtained after 8—10 days by an efficacious treatment :
rest, a stable which is not too cold, digitalis and a diureticum.

L\'auteur a souvent observé, au cours de sa pratique, des cas de pericardite, non
traumatique, avec transsudation dans la cavité abdominale et probablement causé
par le stationnement dans la prairie à la pluie et au froid.

La guérison s\'ensuivait la plupart du temps au bout de 8—10 jours grâce au
traitement suivant qui se montre très efficace : repos, étable tempérée, digitalis et
un diurétique.

Een veelvuldig voorkomend gebrek, vooral bij zwaardere konijne-
rassen is het afhangen van het scrotum. Speciaal bij „Vlaamsche
reuzen" komt dit euvel in zoo sterke mate voor, dat vaak de twee
scrotaalhelften als slappe vellen over den grond sleepen. Gevolgen

hiervan kunnen zijn : meer of minder ernstige huiddefecten, vervuiling,
infectie en zelfs sterfte ten gevolge van paritonitis of septicaemie. De
vruchtbaarheid van aan genoemd gebrek lijdende dieren schijnt in het
geheel niet gestoord te zijn. De behandeling is een zeer eenvoudige
operatie.

Men laat door een helper het konijn in rugligging vasthouden,
desinfecteert het scrotum met joodtinctuur, fixeert een scrotaal-helft
aan den top tusschen vinger en duim, terwijl de testikel buikwaarts
is verplaatst en bepaalt de lijn, langs welke men de overtollige huid
zal afbinden.

Deze lijn kiest men zóó, dat nog net voldoende ruimte voor den
testikel overblijft. Men gaat nu als volgt te werk : Een langen draad
dunne hechtzijde neemt men dubbel; een dunne hechtnaald in het
middel. De eene helft van den draad kleurt men bruin met joodtinctuur
en de andere laat men wit. Dezen dubbelen draad haalt men nu op
regelmatige afstanden heen en terug door de gefixeerde huidplooi,
zoodanig dat ruime lussen overblijven ; 4 tot 5 maal doorsteken is vol-
doende.

Men knipt nu van iedere lus aan de eene zijde de bruine draden
door en aan de andere zijde de witte. Nu nog aantrekken en vastknoopen
van de bruine draden aan de eene zijde en van de witte aan de andere
zijde en het overtollige gedeelte is afdoende afgebonden. Wanneer ook
de andere scrotaalhelft op deze wijze is behandeld, is de operatie
afgeloopen.

De afgebonden stukken vallen na enkele dagen af en in korten tijd
is de genezing zoo compleet, dat zelfs lidteekens in vele gevallen niet
meer te vinden zijn.

De pijnreactie is bij deze operatie gering. Complicaties heb ik bij
een 20-tal op deze wijze behandelde dieren niet waargenomen.

Das lang herunterhängende Scrotum, ein bei schweren Kaninchenrassen oft
vorkommender Fehler, kann erfolgreich beseitigt werden, und zwar, durch teilweise
Unterbindung des überschüssigen Hodensackstückes. 20 derartig operierter Kanin-
chen heilten ohne Komplikationen aus.

The long hanging scrotum, which defect often occurs in the more heavy rabbit
breeds can be successfully treated by means of fractionally ligating the redundant
part of the scrotum.

La longueur exagérée du scrotum, défaut de conformation souvent observé chez
des lapins de races lourdes, peut être traité avec succès par ligatures en série de
la partie trop pendante du scrotum.

Naar aanleiding van het referaat in de aflevering van i November
1933 in ons Tijdschrift over een mededeeling van Cozzens, deel ik
hier mijn ervaringen mede :

1. Op 7 Mei 1929 verrichtte ik een urethrotomie (vóór os priapi)
bij een ongeveer 2-jarige Airedale terrier. De ingeklemde steen werd
verwijderd en de huidwond gehecht. De genezing verliep vlot; de
hechtingen werden na 8 dagen verwijderd; de urineloozing was nor-
maal.

Van 18 Mei tot 1 7 Juni moest ik 8 maal catheteriseeren om ingeklemde
steentjes te verwijderen. Vanaf 7 Juni geschiedde dit eenige malen
door de fistel, die zich op de operatieplaats gevormd had; op deze
hoogte was telkens de obstructie. Daarom besloot ik, op 17 Juni een
permanente fistel aan te leggen, op de plaats die ook Cozzens aan-
raadt, nl. precies in de bocht, waardoor het korte, bijna rechte en
wijdere deel der urethra in functie blijft en de praedilectieplaatsen (de
bocht voorbij de arcus ischiadicus en de vernauwing voor het os priapi)
voor inklemming uitgeschakeld worden.

Na scheren en desinfecteeren van het perinaeum, onder locaal-
anaesthesie, werd hier de huid over ongeveer 4 cm in de mediaanlijn
gekliefd, daarna de musculus bulbocavernosus. De hierbij optredende
capillaire bloeding maakte het operatieveld onoverzichtelijk. Aange-
zien de ingeklemde steen een voldoend ver inbrengen van de catheter
onmogelijk had gemaakt, was het opzoeken van de urethra onder de
dikke musculatuur vrij lastig. Ook de urethra werd in de lengte gekliefd
over ongeveer 2 cm. Aan weerszijden werd met drie knoophechtingen
de huid aan het slijmvlies gehecht. Hoewel na drie dagen drie der
hechtingen ingescheurd waren, kwam vereeniging van huid en slijm-
vlies tot stand en werden na 7 dagen de overige hechtingen verwijderd.
De opening was ruimschoots voldoende en oprekken niet noodig.

Af en toe zag ik den hond nadien en steeds bleek de urineloozing
vlot, tot na ongeveer een jaar, op 5 Juli, de eerste bezwaren (persen en
druppelsgewijs urineeren) weer optraden. Onder de haren verborgen
was een mooie, ronde, gladde opening van 3^4 cm. Halverwege de
urethra stuitte ik met catheteriseeren op een steen, die daarbij in de
blaas teruggeschoven werd. Spontane urineloozing volgde.

Ongeveer 4 weken later, op 31 Juli, herhaalde zich het zelfde. Het
dier had kort tevoren weer veel last gehad en was na het kwijtraken
van een groote steen een poosje goed geweest; sinds enkele dagen waren
dezelfde verschijnselen weer opgetreden en de eigenaar had besloten,
het dier te laten afmaken.

Vermoedelijk was het recidiveeren niet te wijten aan een vernauwing
van de fistelopening (waarbij oprekken geprobeerd had kunnen wor-
den), maar aan de grootte van de steen.

2. Op 22 Juli 1930 kreeg ik een ruim 1 o-jarig schipperke met ernstige
uraemische verschijnselen en sterk gevulde blaas in behandeling; vóór
het os priapi was de obstructie.

In locaal-anaesthesie verrichtte ik de urethrotomie (anterior), ver-
wijderde een aantal steentjes van verschillende grootte en sloot de huid
met drie knoophechtingen. Subcutaan gaf ik 100 c.c. physiologische
NaCl-solutie; per os hexamethyleentetramine.

De nabehandeling van de ernstige uraemie en cystitis bestond uit
herhaalde phys. NaCl-injecties (200 c.c., waaraan toegevoegd 0.5 gr.
Salicylas Natricus cum Theobromino Natrico), blaasspoelingen, eenige
pituitrine-injecties en hexam. tetram. per os. Na een maand was de
patiënt geheel genezen.

Na ruim twee weken, 7 Sept. 1930, recidief, hevige uraemie, obstruc-
tie op dezelfde plaats.

Op dezelfde wijze als bij de vorige patiënt werd een fistel aange-
legd. Wederom herstelde de patiënt en de wondgenezing verliep vlot.

4 weken na de operatie, op 4 October 1930, was de urineloozing
weer gestoord, doch na het kwijtraken van een ongeveer 10 cm. lang
fibrine-stolsel weer normaal. Sindsdien zijn geen bezwaren meer op-
getreden, behalve het nat worden van de lange beharing bij het uri-
neeren en de daardoor veroorzaakte onaangename reuk. Door haren
wegknippen en dikwijls wasschen is deze belangrijk verminderd.

In hoeverre de drie jaar later, in September 1933, opgetreden onzin-
delijkheid uitsluitend als ouderdomsverschijnsel moet worden opgevat
(het dier was nu ruim i3jaar), of toch nog eenig verband moet wor-
den gezocht met de fistel, laat ik in het midden. Ni tras strychnini pet-
os heeft wel eenige verbetering gebracht.

3. Op t5juni 1931 kreegikeen 10 maanden ouden kater met obstructio
urethrae in behandeling. Met cathetcriseeren gelukte het wel, de blaas
te ledigen, doch niet de ter hoogte van de bekkenbocht ingeklemde
steentjes te verwijderen. Den volgenden dag verrichtte ik urethrotomie
in het perinaeum, verwijderde een aantal steentjes en liet de wond open.
Door de geringe afmeting van de urethra was de operatie bij den kater
vrij lastig. Gedurende 2 weken, tot 29 Juni, urineerde de patiënt
door de wond, die op dien datum echter geheel gesloten was. Daarna
werd in locaal-anaesthesie het litteeken uitgesneden, eenige groote
steenen verwijderd en de huid aan het slijmvlies gehecht. Een blaas-
paralyse werd met strychnine-injecties behandeld; de hechtingen na
een week verwijderd.

8 dagen later, op 7 Juli, werden de ingeklemde steentjes met cathete-
riseeren verwijderd.

Na twee weken moest de vernauwde opening .opgerekt worden, het-
geen op 13, 14, 15, 16, 17, 18 en 19 Juli geschiedde; de bestaande
blaascatarrh werd medicamenteus behandeld. De urineloozing bleef
ongestoord tot 18 Augustus, dus 7 weken na de tweede operatie, toen
de blaas zich nog slechts gedeeltelijk leegde en catheteriseeren niet
meer lukte. 2 dagen later was de urethra-opening volledig geoblite-
reerd, de patiënt in ernstige mate uraemisch en achtte ik afmaken
het beste.

Bij twee honden werd wegens recidiveerende obstructio urethrae
(vóór os priapi) een permanente urethra-fistel aangelegd in het peri-
naeum. Oprekken bleek niet noodig.

Geval i. 2-jarige Airedale terrier. Na driejaar obstructie door groo-
tere steenen in het bekken-gedeelte van de urethra. Eigenaar laat af-
maken.

Geval 2. io-jarig schipperke. Na een jaar gedeeltelijke incontinentie
(ouderdomsverschijnselen ?)

Bij een 10 maanden ouden kater werd urethrotomia posterior toegepast,
ten einde ingeklemde steentjes te verwijderen. De wond, die niet ge-
hecht was, was binnen 14 dagen gesloten en de obstructie herhaalde
zich. Opnieuw werd geopereerd, doch ditmaal werd huid aan slijmvlies
gehecht. Na twee weken bleek oprekken noodig, na 7 weken was de
opening volledig geobliteerd en werd de uraemische patiënt afgemaakt.

Bei zwei Hünden wurde einer rezidivierenden Obstructio urethrae (vor dem os
priapi) wegen eine permanente Fistel angelegt in der Perinealgegend. Spätere Er-
weiterung war überflüssig.

1. Airedalcterrier 2 Jahr. Obstructio mit gröszeren Steinen im Beckenteil der
Urethra einem Jahr nach der Operation. Der Besitzer läszt das Tier töten.

zwecks Entfernung eingeklemmter Steinen. Der Wund, der nicht vernäht wurde,
war innerhalb zwei Wochen geschlossen und die Obstructio wiederhaltc sich. Zum
zweiten Mal wurde operiert, aber diesmal wurden Haut und Schleimhaut zusammen-
genäht.

Nach zwei Wochen war Erweitern nötig. Nach sieben Wochen war die Oeffnung
vollkommen obliteriert und der uraemische Patient wurde getötet.

In two dogs, suffering from a repeated uretrial obstruction (before the os priapi)
a permanent uretral fistula was made in the perineum. No distension required.

1. Airedaleterrier, 2 years old. After a year obstruction with bigger stones in the
pelvic part of the urethra. The owner prefered to have the animal destroyed.

In a Tom-cat, 10 months old, uretrotomy in the perineum was done for removal
of lodging stones. The wound, left open, was closed within two weeks and the ob-

struction repeated. Operated again, this time skin and mucosa were sutured together.
After three weeks distension was wanted.

Chez deux chiens, souffrant d\'une obturation urétrale (devant l\'os priapi), une
fistule urétrale permanente fut faite. Aucun besoin de dilater.

1. Airedaleterrier, âgé de deux ans. Après une année des gros calculs obsturaient
l\'urètre dans la partie pelvéenne. Le propriétaire faisait tuer le chien.

2. Schipperke, âgé de deux ans. Après trois ans incontinence partielle.
Chez un chat, âgé de dix mois, l\'urétrotomie périnéale fut faite pour sortir des

calculs arrêtés. La plaie, pas suturée, se ferma en quinze jours et l\'obturation se
répétait. De nouveau l\'opération fut faite, mais cette fois la peau fut suturée à la
muceuse urétrale. Au bout de deux semaines il était nécessaire de dilater. Après
sept semaines l\'ouverture était obliterée tout à fait et le patient urémique fut tué.

8 Juni 1933 zond de veehouder K. alhier bericht, dat een zijner
melkkoeien gestorven was. Bij mijn komst op de boerderij vond ik een
doode koe, waaraan geen bijzondere verschijnselen waren waar te
nemen. De eigenaar deelde mede, dat het dier gedurende een paar
dagen minder melk gegeven had, traag was en een slappen gang had.

In het perifere bloed vond ik geen miltvuurbacillen. 12 Juni werd
mijn hulp ingeroepen omdat 2 koeien niet heelemaal in orde waren.
Beide hadden achter een slingerenden gang, gaven de helft van de nor-
male mclkhoeveelheid, en hadden respect, temperaturen van 41.°3
en 41.°5- De faeces waren normaal, de pensbewegingen slap. Ik stelde
de diagnose : „Vermoedelijk miltvuur". Beide dieren werden op stal
gezet, alle voedsel werd onthouden en 4 X daags 15 gram creoline
Pearson per os gegeven.

i 3 Juni was weer een koe ziek en 14 Juni weer een. Deze werden
behandeld als de andere twee.

16 Juni waren 3 dieren koortsvrij. De vierde stierf toen ik op de
boerderij was. Nadat het cadaver naar buiten was gebracht haalde
ik de milt er uit. Deze was gezwollen, maar zeer vast van consistentie.
Het bloed stolde normaal. Daar ik bij een oppervlakkig onderzoek
niets vond, stelde ik de diagnose „intoxicatie" en troosstte den eigenaar
omdat de 3 andere dieren schijnbaar genezen waren.

17 Juni \'s morgens was één dezer dieren „weer" ziek, met een hooge
temperatuur. Weer kwam de gedachte „miltvuur" boven. Ten einde
raad heb ik deze koe, na een telefonisch onderhoud met Prof. Wester,
naar diens kliniek laten brengen. In den nacht van 18 op 19 Juni
stierf het dier. Bij de sectie, die collega ten Thije daarop verrichtte,
bleek het perifere bloed vrij van miltvuurbacillen te zijn. De milt was

hierbij ook vast. Voorden uier was wat oedeem aanwezig. Bij het verder
onderzoek bleek het dier gestorven te zijn aan locaal darmmiltvuur,
waarbij de darm door een necrotische prop totaal was afgesloten.

Deze koeien hadden, met nog 9 andere, geloopen in een weide waar-
over in het voorjaar grond gebracht was, die uit een bijna droge sloot
gegraven was. Hierin werd de oorzaak gezocht. Ondanks het advies
van Dr. Douma en mij, de dieren niet meer in deze weide te brengen,
deed de eigenaar dit toch, met het gevolg dat 25 Juni weer een koe
ziek was en binnen een paar dagen alle dieren.

Deze hebben allen 300 gram serum gehad met per uur 15 gram
creoline per os gedurende 2 dagen. Zoodra de hoeveelheid creoline
verminderd werd, ging bij 2 dieren de temp. weer stijgen. Deze kregen
toen nog 2 dagen achtereen per uur 15 gram. Begin Juli verdroegen
alle dieren weer voedsel, zonder temperatuurstijging.

Bij een paard, dat ook in die weide liep, werd 100 gram serum inge-
spoten. Daarop heeft het een halven dag sterk gespeekseld. Had dit
dier reeds keelmiltvuur ?

De eigenaar kon zich niet herinneren, dat gedurende de laatste 50
jaar in die sloot een cadaver begraven was. Deze bacil heeft dus in
minstens een halve eeuw geen dierpassage gehad. Daardoor is hij ver-
moedelijk zoo verzwakt, dat hij alleen een plaatselijk proces kon ver-
oorzaken.

In Augustus heeft de eigenaar de weide uitgemaaid, dus de gras-
hoopjes, die de koeien laten staan, gemaaid en daarna gehooid. Dit
is juist het gras, dat om de mesthoopen groeit en daarom zoo gemakke-
lijk bacillen kan bevatten. Dit hooi is ook gevoerd aan bijgekochte
koeien, die niet geimmuniseerd zijn. 9 December j.1. werd ik \'s avonds
geroepen voor een koe, die vanaf \'s morgens niet in orde scheen. Het
dier herkauwde nog wel, maar wilde niets eten. Temp. 41."3. Mijn
diagnose was weer „miltvuur". Naast 100 gram serum subcutaan werd
om het uur 15 gram creoline per os gegeven. Om 2 uur \'s nachts stierf
de koe. In het perifere bloed kon ik geen miltvuurbacillen aantoonen.
Hier was de milt sterk verweekt en rijk aan miltvuurbacillen. Daarop
zijn alle nieuw aangekochte dieren met serum ingespoten en dezen is
ander hooi gegeven. De rest van het hooi is gevoerd aan dc dieren,
die dezen zomer ziek geweest zijn. Daarna zijn geen ziektegevallen
meer voorgekomen.

Verfasser sah einige Fälle von Milzbrand bei Kühen, die auf einer (wahrschein-
lich) infizierten Wiese weideten. Die Symptome waren wenig kennzeichnend :
Abnahme der Milchabsonderung, keine Fresslust, unsicherer Gang, Fieber (über
41⁰). In dem periferen Blut fand Verfasser keine Bazillen. Behandlung : Ruhe, keine
Nahrung, 300 c.c. Immunserum und während ein paar Tage jede Stunde 15 Gramm
Creoline Pearson per os. Vor der Behandlung starb ein Tier, während der Behand-
lung drei ; neun wurden geheilt. Bei einem der gestorbenen Tiere wurde lokaler

Darmmilzbrand konstatiert. Einer der gestorbenen Kühe war nicht in der ver-
dächtigten Wiese gewesen, aber sie war mit Heu das von dieser Wiese stammte
gefüttert worden.

The author observed several cases of anthrax in cows grazing in a (probably)
contaminated meadow.

The symptoms were not very typical : reduced milk-production, inappetence,
staggering gait, temperature above 41° C. ; in the peripheral blood no anthrax
bacilli could be demonstrated. Treatment : rest ; withdrawel of food ; 300 c.c. of
immune serum, and 24 times a day, during a couple of days, oral administration
of 15 gram of creolin Pearson.

Before treatment one animal died ; during treatment three ; in one of these cows
a local intestinal anthrax was found ; nine recovered. One of the cows which died,
had not been in the suspected pasture, but was fed with hay from that meadow.

L\'auteur a observé quelques cas d\'anthrax chez des vaches qui avaient pâturé dans
une prairie probablement infectée. Les symptômes etaient peu prononcés : peu de
iait, pas d\'appétit, démarche incertaine, fièvre (audessus de 41⁰). Dans le sang
péréférique l\'auteur n\'a pas trouvé de bacilles.

Traitement : repos, diète, 300 c.c. de sérum immunisant et pendant quelques
jours ; chaque heure 15 gr. de créoline Pearson per os. Une bête est morte avant le
traitement, trois autres pendant, et neuf furent guéries. On a constaté chez une
des vaches mortes un anthrax intestinal local. L\'une des vaches mortes n\'avait pas
pâturé dans la prairie soupçonnée mais avait été nourrie avec du foin en provenant.

Quinlan en Marais brachten testicel-weefsel (6 x 1,5 x 1 c.M.) van een jonge
krachtige ram in en tussen de spieren van een achterbeen, bij 6 jonge gecastreerde
merino-schapen. De transplantatie had geen invloed op het temperament ; de
dieren gedroegen zich niet mannelijk. Wel scheen er een stimuleerende werking
te zijn ; gedurende drie maanden, daarna afnemende en na j£ maand verdwenen ;
de dieren hadden in het begin iets meer vlees (bijna 2 K.G.) aangezet ; hadden
echter na maand weer hetzelfde gewicht als de getuigen.

Het ingeplante weefsel werd na 12 maanden onderzocht; de testicel-structuur
was toen niet meer te herkennen.

Bij proeven door hen en andere onderzoekers gedaan, is gebleken dat trans-
plantaties van testicclweefsel, bij gewone jonge rammen geen invloed heeft.

Bij senile rammen wordt wel de algcmeene toestand tijdelijk verbeterd ; er heeft
een tijdelijke verjonging plaats ; de libido sexualis wordt gestimuleerd. Deze toe-
stand duurt echter niet langer dan 6—8 maanden.

Bij reeds impotente senile rammen schijnt de tijdelijke verbetering niet zoo ver
te gaan dat zij weer potent worden.

Het getransplanteerde weefsel wordt langzamerhand geresorbeerd; het om-
ringende weefsel gedraagt zich als tegenover een vreemd lichaam. Vr.

De dagbladen melden dat door den Minister van Sociale Zaken
werd ingesteld een Commissie van advies in zake het destructie-vraag-
stuk. Deze commissie heeft ten doel door het geven van adviezen aan
gemeenten en aan Gedeputeerde Staten der provincies te bevorderen,
dat de destructie van vee en vleesch in het geheele land op oeconomische
wijze en organisatorisch juist wordt uitgevoerd.

Men zal het initiatief van den Minister in deze van harte moeten
toejuichen, omdat op dit terrein te lang de teugels zijn gevierd en sedert
de invoering van de Vleeschkeuringswet nog maar plaatselijke re-
gelingen konden worden bereikt.

Aan de andere zijde moet men het betreuren, dat Z. E. de samen-
stelling dezer commissie beperkt heeft tot vertegenwoordigers van twee
zienswijzen in deze. Dat deze commissie noodzakelijk aanvulling be-
hoeft moge uit het onderstaande blijken.

In deze commissie benoemde Z. E. in de eerste plaats Mr. Lietaert
Peerbolte, den directeur-generaal van de volksgezondheid en Prof.
Dr. Berger. Daarmede was afdoende recht gedaan aan de zienswijze
van hen, die hun steun verleenden aan het tot stand komen van één
centrale organisatie, aan welk lichaam alle te destrueeren dieren zonder
schadeloosstelling aan de eigenaars in eigendom over gingen, met het
recht de te winnen produkten te eigen bate te verkoopen.

Wij leveren hier geen kritiek op deze zienswijze, doch constateeren
alleen het feit.

Daarnaast zetelen zeer te recht in deze commissie de heeren Mr. Kolf-
schoten en Drost, resp. burgemeester van Edam en van Kwadijk-
Middelie.

Hiermede zijn de woordvoerders opgenomen van hen die meenen,
dat decentralisatie van dit bedrijf in handen van gemeentelijke organen
de voorkeur verdient. De afgekeurde dieren eischt deze zienswijze voor
de betrokken gemeenten op ; de baten dezer bedrijven voor de ge-
meentekas.

In deze commissie ontbreken echter vertegenwoordigers van hen
die meenen, dat indien na de afkeuring uit de afgekeurde deelen maat-
schappelijk waardevolle stoffen kunnen worden bereid, de baten dezer
bedrijven ten goede moeten komen aan hen wier dieren werden af-
gekeurd en die in den vorm van verzekeringspremies, of direkt, de schade
van dezen maatregel hebben te dragen. Het plan om in Brabant te
komen tot de oprichting van zulk een bedrijf, door den N. Brabantschen
Christelijken Boerenbond, moge hiervan een sprekend voorbeeld ge-
noemd worden.

Hier is naar het oordeel van hen, die deze zienswijze voorstaan, een
schoone gelegenheid om steun aan het veehoudersbedrijf te verleenen
zonder heffing te leggen op de consumenten, doch door verlichting

Doch er is meer. De keuze der wijze van destructie beheerscht voor
een groot deel den aard der te winnen produkten. Niet alleen het ge-
volgde systeem is hier beslissend, ook de organisatie van den dienst, het
al dan niet in hevige mate in bederf laten overgaan vóór de destructie,
beheerscht de kwaliteit van het voedingsmiddel, dat den veehouders
ter beschikking zal komen.

Bij overheids-destructie en bij destructie door particuliere maat-
schappijen hebben genoemde veehouders niet alleen het voorrecht,
dat zij voor het meel gemaakt van hunne eigen dieren nog eens mogen
betalen, doch zij kunnen niet den minsten invloed uitoefenen op den aard
van dit produkt. De mogelijkheid is niet uitgesloten dat zij dit meel
dus moeten laten staan en geïmporteerd meel moeten betrekken ten
nadeele van de financieele draagkracht van ons geheele volk.

Inderdaad is er aanleiding om een advies-commissie in het leven te
roepen ten einde te bevorderen dat „de destructie van vee en vleesch
in het geheele land op oeconomische en organisatorisch juiste wijze
wordt uitgevoerd" en zulks niet alleen bezien uit het oogpunt van den
beheerder van openbare kassen of van dat eener centrale maatschappij.
Doch dan mag worden verwacht, dat Z. E. bereid zal worden gevonden
de groote organisaties van veehouders uit te noodigen een of twee des-
kundigen aan te wijzen om hunne belangen daarbij recht te doen we-
dervaren. Niet alleen hunne elementaire eigendomsrechten moeten
verdediging vinden, doch tevens moeten zij mede bepalen op welke
wijze voedingsmiddelen voor hunne dieren daarbij zullen worden
gewonnen.

Een scherpe afgrenzing dient daarbij aangegeven tusschen de maat-
regelen, die bij deze destructie uit een oogpunt van bescherming der
volksgezondheid moeten worden genomen, welke dus ten laste van de
openbare middelen i.c. de keuringsdiensten komen, en die welke tot
de eigenlijke destructie zijn te rekenen.

Waarborgen voor de handhaving der bovengenoemde eerste groep
van maatregelen moeten natuurlijk volledig aanwezig zijn.

Op deze wijze aangevuld zou bedoelde commissie zeer zegenrijken
arbeid kunnen verrichten, hetwelk ongetwijfeld het doel is waarmede
de Minister haar heeft ingesteld.

De Romney Marsh (een gebied in Engeland, ongeveer 120 vierkante mijl groot)
is thans niet moerassig meer, doch goed gedraineerd. Parasitaire ziekten komen er
niet abnormaal veel voor. Wel echter de z.g. „struck" een ziekte bij schapen. Deze
ziekte heerscht vooral dan als er weinig gras is voor de dieren. De ziekte verloopt
zoo snel dat men haast geen symptomen vooraf ziet. Bij de sectie wordt een ente-
ritis en een peritonitis gevonden. De ziekte wordt veroorzaakt door een anaeroben
bacil, Clostridium paludis. De ziekte is experimenteel op te wekken door een cul-
tuur van dezen bacil in gelatinecapsules per os in te geven. Als men gezonde scha-
pen met toxinen of met gedoode bacillen inspuit, vormen zich antistofTen, vooral
antitoxinen. De praeventieve enting werd reeds bij vele schapen verricht, doch
daar gedurende den tijd daarna ook bij de niet geënte schapen zeer weinig „struck"
voorkwam, is over de waarde ervan nog geen oordeel uit te spreken. De b.paludis
schijnt zeer veel overeen te komen met b.Welchii = bacil van Fraenkel. (Een
uitvoerige determinatie volgens de methode van Zeissler werd echter niet ver-
richt. Ref.).

Voorts bespreekt MacEwen i) ,,ganger", dit is een gasoedeeminfectie, die ont-
staat na verwondingen, vooral ook na de partus. De boutvuurbacil wordt hier als
de voornaamste oorzaak beschouwd. De paraboutvuurbacil zou steeds een post-
mortale verontreiniging zijn.

Immuniseeren van schapen tegen een darmaandoening, veroorzaakt
door een anaeroben bacil.

In West Australië komt bij schapen een ziekte voor die daar „infectious entero-
toxaemia" genoemd wordt. Deze ziekte zou ontstaan door opneming van toxinen,
die gevormd worden door de z.g. b. ovitoxicus, een bacil die na verwant zou zijn
aan b. Welchii (b. van Fraenkel). De ziekte lijkt eenigszins op braxy (bradsot,
een maaginfectie door anaerobe bacillen). De ..lambdysentery" is een soortgelijke
ziekte. Bennetts 2) heeft deze ziekte onderzocht. Hij maakt een b. ovitoxicus-vaccin
op de volgende wijze. Een kolf paardevleeschbouillon die 2% vleesch bevat wordt
geënt met een stuk boutmusculatuur van een duif die gestorven is door een injectie
met een b. ovitoxicus-cultuur. Daarna wordt 0.1% glucose toegevoegd. De kolf
wordt 48 uur bebroed. De cultuur wordt gefiltreerd door een doekje. Hierna volgt
toevoeging van 0.5—0.7% formaline. Na ongeveer 14 dagen in de broedstoof ge-
staan te hebben blijkt dat 10 c.c. van deze vloeistof niet meer doodelijk is voor ca-
via\'s. Met deze vloeistof worden de schapen voorbehoedend geënt. Volwassen dieren
krijgen 5 c.c. subcutaan en na 3 weken 10 c.c. subcutaan. In 1931 werden 9679, in
1932 16589 schapen geënt met als resultaat dat de sterfte 85% lager was dan bij de
ongeënte dieren.

Bennett beschouwt b. Welchii de „lambdysentery" bacil, b. paludis en b. ovitoxis
als naverwante bacillen. Een goed inzicht hierover heeft men nog niet. (Zeissler\'s
determinatie-methode, die deze vraagstukken zeker meer tot oplossing zou brengen,
wordt nimmer genoemd, noch toegepast. Ref.).

\') „Struck" enteritis and peritonitis of sheep caused by a bacterial toxin derived from the
alimentary canal, by McEwen, The Journal of Comperative Pathology and Thera-
peutics. Vol. 46, part 2. June 1933, bladz. 108.

Anaerobic infections of sheep as seen in the Romney Marsh, by McEwen, The Veterinary
Record. No. 37, vol. 12 ; Sept. 10, 1933, bladz. 1069.

²) The active immunization of sheep against infections enterotoxaemia (braxy-like disease)
by means of b. ovitoxicus anaculture, by Bennetts, Journal of the council for scientific
and industrial research. Vol. 6, No. 2, May 1932, bladz. 92.

Gill i) publiceerde reeds in 1931 dat bij de „circling" ziekte van het schaap in
de hersenen Gram-positieve staafjes gevonden werden. Thans deelt hij mede, dat
deze bacillen gemakkelijk op allerlei voedingsbodems groeien. De bacil is beweeglijk,
uit een zweepdraadkleuring bleek dat de bacil monotrich is. Men moet om goede
cultures te krijgen er steeds aan denken, dat men tamelijk veel hersenweefsel op de
voedingsbodems brengt, daar het aantal bacillen in de hersenen niet groot is.
Schapen zijn experimenteel te infecteeren door een reincultuur intracerebraal in
te spuiten. Infectie per os en subcutaan gelukt bij het schaap niet. Intraveneus
ingespoten schapen kregen alleen gedurende enkele dagen een te hooge tempera-
tuur. Intraveneus ingespoten konijnen stierven echter snel. Ook via de neus zijn
schapen te infecteeren, terwijl bovendien de infectie aansloeg na inspuiting in de
carotis. Bij alle experimenten bleek dat de bacil voorkeur heeft voor hersenen en
zenuwstelsel. Om na te gaan of er tevens nog een filtreerbaar virus aanwezig
was, werd een hersensuspensie in 50% glycerine zoolang in de ijskast bewaard tot
zij steriel was ; met deze suspensie kon evenwel de ziekte niet meer opgewekt worden.
Bij een volgende proef werd een Seitz E. K. filtraat gebruikt, het resultaat was ne-
gatief; evenmin kon na filtratie door een Chamberland L. 5 een smetstof worden
aangetoond.

Het klinische beeld is dat van een meningo-encephalitis, meestal hebben de
dieren een scheeve hoofdhouding en hebben zij neiging in een cirkel te loopen.

In 1928 werd voor het eerst in West Australië een botulismus-achtige ziekte ver-
meld bij schapen. In het overige deel van Australië kent men deze ziekte reeds
sedert 1896. In dat jaar n.1. vindt men haar reeds clinisch vermeld; veel later in
ig22 werd de oorzaak, de b. parabotulinus, geïsoleerd. Ook in West Australië
bleek het dat deze bacil de oorzaak was. Sedert 1928 is het aantal ziektegevallen in
West Australië voortdurend toegenomen, thans veroorzaakt deze ziekte meer ver-
liezen dan welke andere schapenziekte ook. In sommige schapenkudden bedraagt
de sterfte 50%. De omstandigheid welke het ontstaan van deze ziekte bevordert,
is de maandenlange droogte-periode die daar jaarlijks heerscht. In de natte periode
is er veel goed gras, waardoor de dieren voldoende gevoed worden ; in de droge
periode echter zijn de velden veel te dor, de dieren krijgen nu te weinig phosphorus
waardoor een abnormale eetlust ontstaat ; men ziet het verschijnsel van osteophagia,
dit is de lust om beenderen te eten en andere abnormale stoffen. (Vergelijk de ,,lam-
siekte" van Theiler in Zuid-Afrika !) Daar er in de droge periode tevens een
groote toeneming van konijnen bestaat, welke op groote schaal verdelgd worden,
vindt men dan tallooze konijnencadavers over het land verspreid. De schapen
kunnen dus aan hun neiging om beenderen etc. te eten, toegeven. Hoe sterk deze
neiging is, bleek o.a. uit een proef waarbij Bennets 2) de schapen bij lucernegras,
konijnencadavers en konijnenfaeces plaatste. De faeces en de cadavers hadden zij
liever dan het lucernegras. Men heeft kunnen aantoonen dat de b. parabotulinus
zeer dikwijls in de konijnencadavers voorkomt. Deze bacil werkt zeer toxisch. Als
de schapen nu dergelijke cadavers opeten, sterven zij onder symptomen van botu-
lismus. Het is gebleken dat als men de schapen preventief gedurende de droge pe-
riode beenderenmeel in voldoende hoeveelheid geeft, de ziekte niet voorkomt (daar
dan ook geen osteophagia ontstaat) ; daar deze behandeling te duur is, zoekt men
nu naar een toediening van minerale zouten. Een afdoende resultaat is echter nog
niet bereikt. Jac. Jansen.

Circling disease, a meningo-encephalites of sheep in New Zealand. Notes on a new species
of pathogenic organism, by Dudley A. Gill, The Veterinary Journal, June 1933.
Vol. 89, No. 6.

²) Botulism of Sheep in Western Australia and its Association with sarcophagia, by H. W.
Bennetts, Journal of the Council for Scientific and Industrial Research. Vol. 6.
August 1933. No. 3.

Schaapspokken (Variola Ovina) Vaccin en serumtherapie. Bemoedigende
resultaten met door saponine behandeld virus.

Na eene korte beschrijving van de onderzoekingen over de mogelijkheid van
infectie met variola ovina bij verschillende diersoorten en den mensch door ver-
schillende auteurs en de meeningen over de mogelijkheid om het virus der variola
ovina te mitigeeren tot koepokkenvirus en omgekeerd, geeft Ramazzotti i) een
overzicht van een aantal methoden van vaccinatie en serumtherapie tegen
schaapspokken en voegt daaraan toe een door persoonlijk onderzoek uitgewerkte
methode ter bereiding van specifiek, preventief en curatief werkend serum ver-
kregen van geïmmuniseerde schapen.

Tengevolge van de zeer gecompliceerde methode, bereiding van door Chamber-
landkaarsen gefiltreerde groote hoeveelheden virus en tot slot geringe hoeveelheid
immunserum, werd gezocht naar een eenvoudige methode ter bereiding van een
vaccin.

Naar aanleiding van de onderzoekingen van Mazucchi met „Carbozoo", een
uit miltvuurcultuur vermengd met een hoeveelheid saponinum purissimum album
bereid vaccin (bij welke methode de miltvuurkiemen intact, levend en virulent
blijven, waarbij na subcutane injectie een lokaal proces ontstaat op de injectieplaats,
verhindert de saponine, dat de miltvuurkiemen in de bloedcirculatie komen) en
de bemoedigende resultaten van de door S. Belfante en G. Dessy verrichte entin-
gen bij cavia\'s met bovine tuberkelbacillen vermengd met saponine, paste schrijver
een dergelijke methode toe op variola ovina.

Het virus wordt verkregen door bij een schaap de geschoren buikhuid te scari-
ficeeren en in te wrijven met verdund virus.

Na eenige dagen wordt het schaap gedood en de sterk geïmbibeerde buikhuid
met onderliggende deelen wordt, na in kleine stukjes gesneden te zijn, in een ge-
wone vleeschpers uitgeperst. Het aldus verkregen virus wordt dan driemaal ge-
filterd door Chamberlandkaarsen van verschillende fijnheid, verdund met phy-
siologische zoutoplossing waaraan toegevoegd een zeker percentage (hoe groot
dit wordt niet vermeld) saponine en in toegesmolten buisjes bewaard.

Het vaccin wordt intradermaal in een der onderstaartplooien ingespoten in hoe-
veelheden van i/8 tot 1/4 c.c.

Na plaatselijke en algemcenc reactie (spoedig weder dalende temperatuurstij-
ging tot 40,5°) ontstaat immuniteit.

Het vaccin blijkt na 6 maanden nog voldoende immuniteit te veroorzaken ;
na een jaar is de werkzaamheid zeer verminderd. Versélewel.

Ter gelegenheid van het 25-jarig bestaan van het Veeartsenijkundig Instituut
te Buitenzorg is een Jubileumbundel verschenen als No. 80 der Veeartsenijkundige
Mededeelingen.

Deze belangrijke uitgave, welke getuigt van het vruchtbaar werk van dit Insti-
tuut, bevat een io-tal artikels, waarvan een handelt over de „Biologie van het virus
der peristomatitis bij schaap en geit".

Deze ziekte, waarover van fransche zijde reeds ruim een eeuw geleden werd
geschreven, komt ook nu en dan in Nederland voor. In 1922 werd aan de Rijks-
seruminrichting aangetoond, dat zij werd veroorzaakt door een filtreerbare smetstof,
en in 1931 werd aan het Vet. Instituut te Buitenzorg 2) geconstateerd, dat zij ook
in Nederl. Indië voorkomt. Het bij dit onderzoek verkregen virus is nu aan genoemd
instituut nader onderzocht.

Instituto Sieroterapico Milanese ; Capo della sezione veterinaria. La schiavina 0 vaiolo
ovino. Vaccinazione e sieroterpia contro la schiavina, Dott. G. Ramazzotti, La clinica
veterinaria ; Anno LVI—N7, pag. 497 e N 8 pag. 584.
²) N. I. Bladen v. Diergeneeskunde. 1933. Sept.

dit virus en o.a. gedacht aan overeenkomst met het pokkenvirus. Dit bleek echter
niet het geval te zijn.

Te Buitenzorg heeft men het immunologisch verband tusschen schaapspokken
en peristomatitis pustulosa contagiosa nagegaan.

Deze verschillende onderzoekingen van het Instituut hebben geleid tot de vol-
gende conclusies :

1. Aangetoond kon worden, dat schapen, die eene volledige immuniteit be-
zitten tegenover den peristomatitisstam Bandoeng, eveneens ongevoelig zijn voor
infectie met den virusstam Benkoelen I, welke immuniteit ook van retrograden
aard bleek te zijn.

Hierin ligt tot zekere hoogte een aanwijzing voor de uniformiteit van het fn-
dische peristomatitis-virus.

2. Het bestaan van immuniteit tegen schapenpokken heeft geen bescherming
tegen een infectie met peristomatitis-virus en omgekeerd zijn ook tegen peristo-
matitis contagiosa immune dieren, vatbaar voor een infectie met schapepokken.

3. Achtereenvolgende dierpassages kunnen de virulentie van het peristomatitis-
virus aanmerkelijk verhoogen, zoodat rekening moet worden gehouden met de
mogelijkheid, dat een onder matige ziekteverschijnselen inzettende uitbraak door
natuurlijke passage in hevigheid kan toenemen.

4. Het peristomatitis-virus blijft bij een kamertemperatuur van 27—3i°C.
gedurende minstens 12 maanden virulent in luchtdroog en in het donker bewaard
korstenmateriaal. Het virus wordt bij verhitting in het waterbad gedurende 10
minuten op 60° en 8o° niet gedood, wel tot een zekeren graad gemitigeerd ; dit laat-
ste het sterkst bij de hoogste temperatuur ; door verhitting gedurende 15 min.
en langer op genoemde temperaturen wordt het gedood, iets wat in stroomenden
waterdamp bij ± go⁰ C. reeds in hoogstens 5 minuten het geval is.

5. Het doorstaan der ziekte verleent, ook in gevallen waarbij het verloop een
abortief karakter draagt, een duidelijke immuniteit tegen natuurlijke infectie.
Zulks is eveneens het geval na enting.

Uit het interessante onderzoek blijkt niet duidelijk of er ook geëxperimenteerd
is met door een kaars gefiltreerd materiaal, dan wel uitsluitend met gezeefde, vooraf
fijngewreven korsten.

De verkregen uitkomsten betreffende duurzaamheid van het virus, zijn verhou-
ding ten opzichte van hoogere temperaturen, komen vrijwel met de vroeger gedane
onderzoekingen overeen. (Tijdschrift voor Diergeneeskunde ig24- 51e deel). B.

Lars Slagsvold i) geeft een kort overzicht van de meest algemeene huidaan-
doeningen bij schapen en geiten, waarbij hij aan het slot verslag geeft van de resul-
taten van verscheidene middelen, voornamelijk tegen huidparasieten bij genoemde
dieren.

Na de middelen lysol, creolin, petroleum, zeepoplossingen, Bargums veereini-
gingspoeder, Bigg\'s arsenik-waschmiddcl, pyroleum, fluornatrium en andere
aan een uitvoerige beschouwing te hebben onderworpen, concludeert hij, dat vele
middelen tot het doel voeren, maar dat zijns inziens het goedkoopste middel tegen
ongedierte bij schapen en geiten is : ruwe kreosootolie (of ruwkresol) en groene
zeep aa ij % waardoor de parasieten sterven na A & 1 minuut; hij beveelt
aan de dieren te wasschcn direct na het scheren, ofschoon te allen tijde dezelfde
gunstige resultaten zijn verkregen. Huizinga.

De schape-schurft is de laatste jaren in Pruisen sterk verminderd. De bad-
methode heeft de beste resultaten gegeven ; bijna uitsluitend worden zwavelbaden
gebruikt. 2)

\') Kort oversikt over de almindeligske hudlidelser i vare sau- og gjetesetningermidler mot
hudparasitter, L. Slagsvold, Norsk vet. Tidsskrift ig33, No. 6. s. 321.

²) Ministerialblatt für inn. Verw. II ; ref. Office int. des Epizooties, tg33, Buil.
VI, no. 6.

In een kudde van 212 schapen werden met succes zwavelbaden gegeven. Het
vorig jaar was met inwrijvingen behandeld, met onvoldoend resultaat.

Gas-behandeling werd toegepast in 6 kudden (830 schapen) ; acht dagen daarna
kregen deze dieren nog een bad (kalk en zwavel) en waren toen genezen.

Inwrijvingen met creoline, met kwikzalf en met tabak-afkooksel werden ook
soms toegepast. Vrijburg.

Gebruik makend van de onderzoekingen van Wester over de slokdarmsleuf-
reflex hebben Mönnig en Quin i) uitgebreide proeven bij schapen genomen om na te
gaan of het mogelijk was bij schapen een sluiting van de slokdarmsleuf te verkrijgen
om daardoor te bevorderen dat toegediende geneesmiddelen direct in de lebmaag
komen. Om gemakkelijk te kunnen waarnemen waar de toegediende stof terecht
kwam, maakten zij gebruik van sterk gekleurde stoffen, zooals HgS (rood), carmijn
of loodoxyde (rood). Als stimulans om de slokdarmsleuf te doen sluiten, werd ge-
bruik gemaakt van een lepeltje geconcentreerde keukenzoutsolutie.

Verschillende experimenten werden verricht. Water alleen of water en voedsel
werden korter en langer tijd vóór het begin van het experiment onthouden. De
tijden tusschen het opwekken van de slokdarmsleufreflex en het toedienen van het
middel werden verschillend genomen. Ook werden verschillende geneesmiddelen
gegeven zonder dat de reflex vooraf werd opgewekt. In het geheel werden 264
schapen bij deze proeven gebruikt. De resultaten waren zoodanig dat er praktisch
geen gevolgtrekkingen te maken waren. Het is mogelijk dat de slokdarmsleuf zich
sluit na toediening van oplosbare natriumzouten, maar het schijnt dat er andere
factoren zijn, die dit proces tegenwerken. Als zoodanig vermoeden de schrijvers
dat de half-weeke inhoud van de pens en de aanwezigheid van gassen in pens en
netmaag hier de tegenwerkende factoren zijn. Voor hen, die in deze kwestie belang
stellen, is het zeer aan te bevelen de origineele publicatie van Mönnig en Quin
te lezen.

Olt 2) heeft al eerder de gelegenheid te baat genomen om tegen de koperthera-
pie van Gräfin von Linden te velde te trekken. In bovengenoemd artikel herhaalt
hij dit nog eens uitvoerig. Hij komt er vooral tegen op dat von Linden sedert 22
jaar bezig is bichloras cupricus aan te bevelen tegen longwormen, darmstrongy-
liden van het paard, spoelwormen en zelfs spiertrichinen, zonder dat deze aanbe-
veling door behoorlijke wetenschappelijke onderzoekingen gesteund werd. Een
reeks van andere onderzoekers heeft aangetoond, dat dit koperzout vrijwel waar-
deloos is. Von Linden heeft „nur Irrtümer auf Irrtümer gehäuft", en Jerke, die
door Olt geciteerd wordt, zegt in zijn „Kritisches zur Lungwurmseuche 1911"
over von Linden : „Was sie Richtiges bringt, ist nicht neu und was sie Neues bringt
ist nicht richtig". Deze uitspraak is volgens Olt in 1933 nog van kracht.

Een 12-tal schapen werd bij vergissing met te groote doses kopersulfaat be-
handeld. Twee van deze dieren kregen ongeveer 26 gram kopersulfaat en de overige
tien 13 gram. Van deze 12 aldus behandelde dieren stierven er 7, terwijl 5 schapen
die met 13 gram kopersulfaat behandeld waren, het leven er af brachten. 24 uur

*) Studies on the alimentary tract of the Merino Sheep in South Afrika. I. Investigations
into the physiology of deglutition. Mönnig, H. O. en Quin ,J. I., Onderstepoort Jl. of
Vet. science and Animal Industry I. 1933, p. 117—133.

²) Ueber die maszlose Häufung von Irrtümern in der Kupfertherapie, Olt A., M. T. W.

³) Coppersulphate poisoning in sheep, Rose, L. A., The Australian Vet. Jl. IX 2,
1933 P- 63—64.

nadat de vergissing bemerkt was, kregen de dieren groote hoeveelheden melk en
wit van eieren. Bij de gestorven dieren werd een hevige haemorrhagische enteritis
waargenomen.

Tetrachloorkoolstof wordt in Tasmanië algemeen gebruikt als middel tot afdrij-
ving van de leverbot, niettegenstaande er enkele malen vergiftigingsverschijnselen
werden waargenomen. Deze enkele gevallen wegen echter niet op tegen het goede
resultaat dat met dit middel bij leverbotziekte bereikt wordt. Oxer i) vermeldt
hiervan enkele voorbeelden. Hij heeft getracht de oorzaak hiervan te verklaren.
In een geval betrof het een jong schaap dat in slechte conditie verkeerde en waar-
van het voedsel arm aan mineralen was geweest, terwijl in de zelfde toom dieren
stierven, die in goede conditie verkeerden, maar waarvan verondersteld werd dat
hier eveneens de deficientie van mineralen de oorzaak was. In andere gevallen be-
trof het dieren waarbij van deficientie geen sprake kon zijn. Men zag hier sterke
depressie en ook sterfgevallen, terwijl de dieren in uitstekende conditie verkeerden.

Verder nam hij bij drachtige dieren, die stalvoeding met voldoende mineralen
ontvingen, na de behandeling wel verminderden eetlust waar. Vaste regels waarom
in sommige gevallen tetrachloorkoolstof giftig werkte konden echter niet worden
vastgesteld.

Kauzal 2) heeft de onderzoekingen van A. en M. Hobmaier betreffende
de ontwikkeling van dezen parasiet gecontroleerd bij cavia\'s en lammeren en
komt tot dezelfde resultaten. De larven van deze longworm, die met de faeces
de besmette lammeren verlaten, maken 2 vervellingen door. De larven van het 3e
stadium, dus na de tweede vervelling, zijn in staat opnieuw te besmetten. Kauzal
kon evenals A. en M. Hobmaier aantoonen dat de verdere weg door het lichaam
niet via de bloedbaan gaat, doch langs de lymphbanen. Vierentwintig uur tot
5 dagen na de besmetting kon hij de larven van het 3e stadium nog in groote hoe-
veelheid in de mesenteriale lymphklieren aantoonen. Later, na 8 dagen, zag hij de
larven van het 4e stadium (dus na de 3e vervelling) in de bronchiën. Het geheele
ontwikkelingsproces, van het oogenblik dat de larven het zieke schaap verlaten,
totdat de larven zich weer in een ander schaap tot volwassen longworm ontwikkeld
hebben duurt 5 tot 6 weken.

Door Mönnig 3) werden schapen kunstmatig met Oesophagostomum colum-
bianum besmet en daarna werd nagegaan of bepaalde geneesmiddelen succes had-
den. De behandelde dieren werden gecontroleerd door faeces-onderzoek. In het
geheel werd de werking van 72 verschillende stoffen en combinaties hiervan nage-
gaan bij 308 schapen. Mönnig komt tot de conclusie dat de behandeling van
Oesophagostomiasis dan alleen succes zal hebben, wanneer men een methode heeft
waarbij het geneesmiddel direct in de lebmaag komt. Het beste leek nog te vol-
doen fluor silicas natricus en arseen trisulfide, terwijl sommige verbindingen van
koper en van kwik eenige werking hadden. De beste resultaten werden verkregen
met betrekkelijk onoplosbare stoffen, die waarschijnlijk in het colon terecht komen
en blijkbaar door de parasieten opgenomen worden.

Maandelijksche behandeling van schapen met tetrachloorkoolstof en koper-
sulfaat had niet tot gevolg dat het lichaamsgewicht of de wolproductie toenam.

¹) Some observations on the toxity for sheep of carbon tetrachloride, Oxer, D. T., The
Aust. Vet. Jl. IX, 1933, p. 30—32.

²) Observations on the Bionomics of Dictyocaulus filaria, Kauzal, G., The Aust.
Vet. Jl. IX, 1933, p. 20—26.

³) The chemotherapie of Oesophagostomiasis in sheep, Monnig, H. O., The Onderste-
poort Journal of Vet. Science and animal industry I, 1933, p. 67—76.

De kleine trichostrongyliden, die bij de schapen zoo veelvuldig voorkomen, zijn
n.1. zeer resistent tegen elke behandeling. Wel bleek het Clunies Ross en Gra-
ham i) dat de kwaliteit van de wol van de behandelde dieren beter was dan die van
de controledieren, zoodat het toch mogelijk is, dat door de behandeling de scha-
delijke werking der parasieten beperkt wordt. Wanneer de schapen op verbeterde
weiden gehouden werden nam niet alleen het lichaamsgewicht, doch ook de hoe-
veelheid wol toe, in vergelijking met de dieren die op de onverzorgde natuurlijke
weiden werden gehouden. Dit gold zoowel voor de behandelde als voor de niet be-
handelde dieren. De behandelde dieren leverden echter wol van iets betere kwali-
teit.

De toediening van arsenas natricus en kopersulfaat als likzout had geen aan-
toonbaren invloed op de parasieten van den dikken darm (Chabertia ovina en Oeso-
phagostomum venulosum).

Het bleek verder dat de schapen een lichte tot matige infectie van maagwormen
(Haemonchus contortus) verdroegen, zonder dat deze zich uitte in een vermin-
dering van groei of wolproductie. Alleen in die gevallen waarbij hevige parasitaire
darminfecties heerschcn en daar waar de klimatologische omstandigheden de schapen
als het ware voorbeschikken voor een infectie, zou men tot een behandeling moeten
overgaan. De schrijvers hopen daarmede althans een groote sterfte door deze
darmparasieten te voorkomen.

De resultaten van uitgebreide proeven, waarbij de schapen in de weiden be-
handeld werden met verschillende geneesmiddelen, die tegen trichostrongylosis
aanbevolen worden, zijn weinig bemoedigend. Belschner 2) onderzocht de wer-
king van kopersulfaat (1% oplossing), kopersulfaat en mosterd („mustard drench"),
(al of niet na 24 uur vasten), en verder tetrachloorkoolstof. Een groot aantal schapen,
die niet behandeld werden, dienden als controle. De schrijver is van meening dat
geen van deze middelen ook maar eenige invloed op de trichostrongyliden zouden
hebben. Bij de secties van behandelde en niet behandelde dieren was geen verschil
in de mate der infectie aan te toonen. De parasieten, waarmede de dieren besmet
bleken te zijn, behoorden tot de geslachten Ostertagia, Nematodirus, en Tricho-
strongylus.

Grahame Edgar 3) geeft een uitvoerig overzicht van zijn waarnemingen omtrent
Trichostrongylosis en behandelt de symptomen, het sectiebeeld en versprei-
ding dezer ziekte. Verder worden de verschillende geslachten der tricho-
strongyliden genoemd die tot het ontstaan der ziekte hebben medegewerkt. Hij
geeft een beschouwing over de factoren, waardoor de ziekte tot stilstand komt en
noemt als zoodanig het ontstaan van immuniteit, de grootere weerstand door toe-
neming van den leeftijd, en verder de voeding.

Robertson en Fraser 4) hebben nagegaan of het geregeld verweiden van
lammeren een besmetting van maagdarmtrichostrongyliden kon beperken of
voorkomen. De parasieten, welke in de streek waar de proeven genomen werden,

\') Parasitological field trials with sheep, Clunies Ross, I. en Graham, N. P. H.,
Jl. of the Council for scientific industrial research 6, 1933, p. 191—204.

²) Observations on the treatment of Trichostrongylosis in young sheep, Belschner, H. G.,
The Aust. Vet. Jl. IX, 1933, p. 138—149.

³) Some observations on trichostrongylosis of young sheep, Grahame Edgar, The Aust.
Vet. Jl. IX, 1933, p. 149—154.

⁴) On the incidence of stomach worms in lambs in the North of Scotland and their control
by progressive sectional grazing, Robertson, D. en Fraser, A. H. H., Jl. of Helminth.
^XI> 4» !933. P- ^l87— \'94-

in hoofdzaak voorkwamen, waren Haemonchus eontortus en Ostertagia circum-
cincta. Van Mei tot Augustus werden twee groepen van lammeren in de weiden
gebracht, met dat verschil dat de eene groep met de moederdieren om de 10 dagen
in een nieuwe weide gebracht werden, terwijl de andere groep met de moederdieren
van Mei tot Augustus in dezelfde weide verbleven.

Het onderzoek der lammeren na het slachten gaf verrassende resultaten. Het
aantal exemplaren van Haemonchus eontortus dat bij zes lammeren gevonden
werd, die niet verweid waren, bedroeg 1550, dat is gemiddeld 258 parasieten per
dier. Bij zes lammeren, welke om de 10 dagen verweid werden, bedroeg het aantal
wormen 12 stuks, dat is gemiddeld 2 per dier, dus een minder sterke infectie ten
opzichte van de niet verweide lammeren van 99.2%. Het aantal exemplaren van
O circumcincta was bij deze beide groepen respectievelijk 865 en 165.

Er was hier bij de lammeren, die om de 10 dagen van weide verwisseld waren dus
een geringere infectie (88.8%) waar te nemen. Dat de besmetting met O. circum-
cincta niet zooveel verminderd was als die met Haemonchus eontortus hield zeer
waarschijnlijk verband met het feit dat het infecteerende stadium van de larven
van dezen parasiet eerder dan in 10 dagen bereikt werd, zoodat de mogelijkheid
bestond dat de lammeren zich nog infecteerden juist voordat zij in de nieuwe weide
werden overgebracht. Hoewel het aantal wormen, waarmede deze lammeren be-
smet geraakten niet groot genoeg was om ziekteverschijnselen te veroorzaken,
blijkt uit dit experiment toch duidelijk dat het verweiden der dieren binnen den
termijn, dat het infecteerende larven-stadium zich op de weide ontwikkelen kan,
een voorname factor is om de besmetting der dieren te voorkomen. Het zijn natuur-
lijk de moederdieren, die de weide besmetten. Een wormkuur van deze dicien voor
den weidegang, zal wat betreft de parasieten, waarvoor men goede afdrijvingsmid-
delen kent, van zeer veel waarde zijn. Baudet.

Belcodaire 1) onderscheidt bij de ontwikkeling der vlekziekte bij den mensch
drie periodes: 1. Phase d\'incubation, van 18—48 uren; 2. Phase d\'invasion, van on-
geveer 10 dagen, gekarakteriseerd door locale verschijnselen ; 3. Phase d\'état, alge-
meene verschijnselen. Als therapie geeft hij aan : a. Gedurende de eerste periode
herhaalde compressen met serum (vlekziekteserum) ; b. Gedurende de 2de phase
seruminjecties rondom den haard ; c. Gedurende de 3de phase inspuiting van 10
& 20 c.c. serum onder de buikhuid.

In hetzelfde nummer vindt men een beschrijving van een geval bij een slagers-
jongen, waarbij de genoemde symptomen doen denken aan de huidvlekte ziekte („Bach-
steinblattern") bij varkens. Patiënt had een algemeene eruptie van „vaste placards,
d\'un rouge sombre intense, surélevés et infiltrés", onregelmatig begrensd. Ver-
volgens verschenen kleine blaasjes op verschillende plaatsen van het lichaam. Lang-
zamerhand verdween het erytheem, de kleur verbleekte, er ontstond desquamatie
en de blaasjes droogden op zonder supuratie en zonder open te barsten.

Parallel met de eruptie algemeene symptomen : koorts 38—39⁰ C., zwakte,
anaemie, bleekheid, beslagen tong. Genezing zonder behandeling.

Een dergelijk geval is voor zoover ik mij herinner, in ons land nog niet gepubliceerd.

Toevallig hoorde ik, nadat het bovenstaande reeds was geschreven, van een
collega, dat hem twee gevallen van z.g. huidvlekziekte bij den mensch bekend
waren. Infectie stond in verband met lichte verwondingen, bij de preventieve
entingen tegen vlekziekte opgedaan.

Wat de behandeling van dergelijke verwondingen betreft, raadde wijlen Prof.
Poels hierbij steeds aan : verband met boorzalf. B.

1) Annates de Dermatologie et de Syphiligraphie. Revue Gen. de Med. Vet. 15 Aout.
1932. No. 488.

De febris undulans van bovinen oorsprong is niet steeds, zooals velen geneigd zijn
aan te nemen, synoniem met f. undulans door Brucella Bang.

Volgens Gilles, Pérès en Culty i) kan de koe in Zuid-Frankrijk door Br. meli-
tensis worden geïnfecteerd en kan zij die overdragen op den mensch.

Zij vermelden drie gevallen van f. undulans bij het personeel, dat was belast
met de verzorging van een stal, waar verscheidene koeien besmet waren met Brucella.

Bij nader onderzoek bleek echter, dat de besmetting niet werd veroorzaakt door
de Br. abortus Bang maar door Br. melitensis. B.

Door middel van de agglutinatie-reactie, complementbinding en huidreactie,
deed Beek 2) een onderzoek naar het aantal personen, dat blijkens den positieven
uitslag van een of verschillende dezer reacties aan een infectie met Brucella abortus
Bang had geleden, onder hen die op eenigerlei wijze in betrekking stonden tot
een zeer groote vleeschwarenfabriek en exportslachterij hier te lande.

Als positief zijn daarbij beschouwd : agglutinatiereactie : titer 1 : 100 en hooger ;
complementbinding : titer 1 : 40 en hooger ; huidreactie : middellijn erytheem
2—4 c.M. en grooter.

Opgemerkt zij, dat er een groote incongruentie is tusschen de gevallen die door
elk der reacties werden aangewezen.

Of de specificiteit der beide laatste met name van de huidreacties wel boven
alle twijfel verheven is, wordt niet nader onderzocht.

De positieve gevallen onder de varkensslagers behoeven niet tot infectie vanaf
het varken te doen concludeeren. Deze personen hadden ook contact hetzij met
levend vee, hetzij met runderorganen.

Het vrij hooge percentage onder de runderslagers is een getrouwe afspiegeling
van de ernstige besmetting onder het rundvee. De morbiditeit onder deze personen
was gering.

De schrijver breekt dan een lans voor het opnemen van de febris undulans onder
de beroepsziekten voor slagers in den zin der Ongevallenwet.

In Zuidafrika zijn streken waar onder de inlanders Schistosoinuni haematobium
voorkomt en onder de runderen en schapen S. bovis ; in andere streken komt alleen
Schistosomiasis bij den mens voor, in nog andere alleen bij het vee.

Pogingen van Machattie, Mills en Chadwick 3) om schapen met S. haema-
tobium te besmetten, hadden geen succes, en schrijvers zijn van meening dat de
mens niet vatbaar is voor S. bovis en het vee niet voor S. haematobium.

De lamblia intestinalis is een flagellaat die in de dunne darm van mens en ver-
schillende diersoorten voorkomt en aangezien wordt voor verwekker van hard-
nekkige diarrheeën (bij den mens).

1) Gilles, Pérès en Culty. Revue gén. de Med. vét. Tome XLI 15 Aout. 1932.
No. 488.

3) Machattie c.s. Trans. Roy. Soc. Trop. med. and hyg. ; ref. in The vet.
Record, 1933. No. 52, p. 1421.

Grott en Petrynowski i) bestudeerden 22 gevallen bij den mens. Het meest
voorkomend verschijnsel was diarrhee ; de vegetatieve vormen komen dan in groote
hoeveelheid voor in de faeces ; de csyten in de gebonden ontlasting. Verder hadden
sommige patiënten pijn in de lever, 6 hadden icterus, 3 eosinophilie.

Ramos 2) vermeldt gevallen van Slaapziekte in een vergevorderd stadium, waarbij
door inspuiting van tryparsamide of Bayer 205 in de carotis, snel verbetering volgde.

(Proefhonden verdroegen hooge geconcentreerde doses zeer goed ; 10 c.c. van
een 48 % oplossing, bij een hond van 12 K.G.).

Een zwaar zieke, bijna comateuze man, kreeg inspuitingen van tryparsamide :
(1 gram in 3 c.c. water ; na 6 dagen 3 gram in 10 c.c. water ; na 42 dagen 3 gram
in 10 c.c. water).

44 dagen na de laatste inspuiting verliet de patiënt het hospitaal, zonder verdere
ziekteverschijnselen te hebben gehad.

Schrijver is van meening dat in gevallen waarbij reeds hersen-verschijnselen
aanwezig zijn, de intra-carotide behandeling aangewezen is.

(Deze behandeling zou bij paarden met surra te probeeren zijn, als behandeling
in de praktijk. Tot nog toe gelukte genezing van die ziekte bij paarden alleen nu
en dan door een zorgvuldige behandeling in het hospitaal. Ref.).

Chambon 3) e. a. vermelden verscheidene gevallen dat in negerdorpen in Centraal-
Afrika, waar Slaapziekte heerste, de ziekte werd vastgesteld bij zeer jonge kinderen ;
o.a. van 5, 9, 10, 12 dagen oud. Schrijvers zijn van oordeel dat men in dergelijke
gevallen wel aan de mogelijkheid moet denken van intra-uterine besmetting door
aan Slaapziekte lijdende moeders.

Gerlach 4) merkte op dat histamine een gunstige invloed had op gangraen der
teenen, ontstaan na toediening van gynergeen. Beide stoffen zijn aanwezig in secale
cornutum. Hij kwam toen op de gedachte gangraen der teenen te behandelen met
tinctura secalis cornuti en had bij 23 van 24 patiënten succes. Een recidiveerend geval,
met hevige pijn en zweren, herstelde telkens na gebruik van secale. Bij een man
met arteriosclerosc en pijnlijk en gevoelloos onderbeen, verbeterde de toestand snel.

Gerlach raadt aan te beginnen met een verdunning van 1 : 1000, 3 maal daags
5 druppels ; bij onvoldoende verbetering eenige dagen 1 : 100 ; zoo noodig herhalen
na eenigen tijd. Worden de pijnen erger dan zwakkere verdunning met grootere
tussenpoozen. Vrijburg.

De behandeling van aandoeningen van het respiratieapparaat met
„Transpalmin", een chinine-kamferpraeparaat.

Bij den mensch zouden met „Transpalmin" gunstige resultaten zijn verkregen,
o.a. by bronchiectasien, chronische bronchitiden van etterigen aard, bronchio-
pneumonien en pneumonien.

Ook bij de dieren heeft men een gunstigen invloed ervan bij longaandoeningen
gezien. Transpulmin is een steriele, houdbare heldere, iets geel gekleurde, olie-

1) Archives des maladies de l\'appareil digestif enz. Ref. in N. T. v. Geneesk. 1933 II,
24, blz. 2829.

2) A. Ramos. Silveira, Tratamento dos estados avancados da doenca do sono pelas injecccoes
intracarotidianas de medicamentos tripanocidas. Med. contemporanea 1933 ; réf. in
Trop. Diseases bull. 1933, No. 11, p. 783.

3) Chambon, Bull. Soc. Path. Exot.; ref. in Trop. Diseases Bull. 1933, No. 11,
p. 781.

achtige, naar kamfer ruikende vloeistof; het bevat per c.c. 30 m.gr. chinine en
25 m.gr. kamfer in een aetherische olie opgelost.

Volgens Cahn-Bronner worden alle werkzame bestanddeelen van „Trans-
pulmin" of in de longen vastgehouden of door de longen uitgescheiden. Een na-
deelige invloed op de leucocyten zou bij deze geringe doseering door de chinine
niet worden uitgeoefend ; de kamfer werkt gunstig op hart en longen ; de aetherische
olie zou de exudaatvorming tegengaan en de resorptie daarvan begunstigen. Jor-
danoff i) gebruikte „Transpulmin" bij aandoeningen der ademhalingsorganen
van hond en kat (bronchitis, bronchopneumonien). De resultaten ermede verkregen
waren heel goed ; bijverschijnselen werden niet gezien. Het wordt intramusculair
aangewend, daar subcutaan abscessen ontstaan. De dosis bedroeg al naar de grootte
van den hond plm. 1—5 c.c. ; bij de kat plm. 0.5—t c.c. en wordt dagelijks herhaald.
Volgens hem is een dagelijksche toediening van kleinere hoeveelheden beter dan
van grootere om de 2 a 3 dagen. Behalve de behandeling met „Transpulmin" werd
daarnaast een symptomatische therapie toegepast (priesnitz, cordiaca, inhalatiesenz.).

Koelhuisexploitatie. In verband met de vele klachten, welke men tegenwoordig
van slachthuisdirecteuren kan hooren, dat het koelhuis zooveel concurrentie onder-
vindt van de kleine automatische koelinrichtingen bij de slagers, bespreekt van
Santen 2) hier de voor- en nadeelen van de 2 verschillende, algemeen gebruikte
exploitatiemethoden van koelhuizen, verbonden aan slachthuizen, n.1. het systeem
van het verhuren van cellen (z.g. verhuursysteem) en het systeem van de z.g. vrije
koeling, waarbij men de koeltarievcn betrekt in het slachtgeld.

Bij het z.g. verhuursysteem is de druk, die de koelkosten uitoefenen op 1 K.G. vleesch,
verkocht door een kleinen slager, veel grooter dan op 1 K.G. vleesch, verkocht door
een grossier of grooten slager. Van de cel wordt dikwijls een pakhuis gemaakt, tot
schade van vleesch en koelhuis. Bij te hooge tarieven heeft men verder kans, dat
men een min of meer leeg koelhuis zal krijgen. Bij dit systeem moet men er voor
zorgen, dat een voldoend aantal kleine cellen te huur is, men dus een voldoende
keuze kan doen wat betreft elke celgrootte.

Overigens heeft men bij dit systeem min of meer een zakelijke verhouding tusschen
de directie en de gebruikers van het koelhuis, waarbij soms vanwege de directie
eenige pressie op de gebruikers van het slachthuis wordt uitgeoefend om een koelcel
te huren, door b.v. te bepalen, dat die gebruiker, die geen koelcel huurt, ook geen
goedkoop ijs van het slachthuis kan krijgen, z.g. omdat deze gebruikers door het
niet betalen van koelcelhuur ook niet bijdragen in de kosten van het koelhuis.

Dit systeem kan door den beugel, mits men er voor zorge, dat de tarieven zoo-
danig zijn, dat in dezen tijd een koelcel gedurende het geheele koelseizoen binnen
het financieele bereik ligt van iederen gebruiker van het slachthuis. Liefst moet
de celhuur per maand worden betaald en niet per koelhuisseizoen.

Bij het systeem der vrije koeling heeft men weer het risico, dat men gebrek aan
ruimte zal krijgen, dus koelhuisuitbreiding noodzakelijk wordt. De slagers, grossiers,
enz. zullen een veel grootere ruimte te hunner beschikking willen hebben, wat
wel ten voordeele zal zijn van vleesch en koelhuis, echter ten nadeele van de be-
schikbare ruimte. Toch bezit dit systeem een grooten billijkheidsfactor, daar door
ieder slachtdier gelijkmatig in de koelkosten zal worden bijgedragen.

Bij dit systeem moet men verder het ingevoerde vleesch mede belasten met koel-
gcld, dus in het invoerkeurloon ook de koeling betrekken.

1) Therapie der entzündlichen Lungenaffektion mit Transpulmin, einem Chinin-Campher-
preparat. Jordanoff. Deutsch. Tier. Woch. 1933. S. 693.

2) Koelhuisexploitatie. Van Santen. (Slachthuis, Keuring, Markt, 1933, Jg. 3, Aug.).

Welk systeem men ook kieze, hoofdzaak moet blijven een koelhuis waarvan
iedere slager en grossier gebruik maakt, opdat het oorspronkelijk doel, waarvoor
het koelhuis gebouwd is, n.1. hygiënische bewaring van het vleesch, volledig worde
nagestreefd.

Algemeen heeft men de ervaring opgedaan, dat vooral door het gebruik van
automatische kleine koelmachines, het gebruik van de koelhuizen bij de abattoirs
zeer is afgenomen. Men tracht daarom de inkomsten uit het koelbedrijf te verhoogen
door koeling van allerlei daarvoor in aanmerking komende artikelen en levens-
middelen.

Als bijzonder voor koeling in aanmerking komende levensmiddelen noemt Biirz-
ler i) : a. gevogelte en wild ; b. visch ; c. eieren ; d. melk en boter ; e. groenten
en vruchten.

Van elk dezer artikelen noemt hij de noodzakelijk vereischte omstandigheden,
waaronder zij bewaard moeten worden.

Gevogelte en wild. Gevogelte wordt altijd geslacht en schoongemaakt in een koel-
huis opgeborgen. In het algemeen wordt wild wel schoongemaakt, echter niet
onthuid. Wordt een korte koeltijd verlangd, dan is een bewaring bij ongeveer
o° C., en een relatief vochtigheidsgehalte van 75 % noodzakelijk. Bij längeren
bewaartijd moet het bevroren worden.

Af te keuren is het een vriesruimte in den kelder van een koelhuis te maken. De
isolatie is dan n.1. zeer moeilijk uit te voeren, daar de aardwarmte niet gemakkelijk
is tegen te houden. Dergelijke ruimten zijn daardoor steeds te warm en te vochtig,
waardoor schimmelgroei en vleeschbederf gemakkelijk optreedt.

Visch. Bij koeling van visch moet steeds deze grondregel in acht worden genomen,
dat de vischkoelruimten altijd, wegens de reuk, geheel en al gescheiden blijven
van andere koelruimten en liefst ook een aparten ingang hebben. Bij korten be-
waartijd o° tot —2° C., bij bevroren visch van —8° tot —io° C. temperatuur.

Als verwerkt vischmateriaal komt in aanmerking : maatjesharing (bij -—3⁰ C.
te bewaren), marinaden en gerookte visch (bij 3⁰ C. en stille of matige lucht-
circulatie).

Eieren is een moeilijk artikel, vereischt echter weinig arbeid. Meest geschikte
omstandigheden zijn : een gelijkmatige temperatuur van 0.5° C. tot —0.5⁰ C.
en een vochtigheid-gehalte van 75—85 %. Eieren eischen echter een zorgvuldige
voorbehandeling bij het weghalen uit een koelhuis. Zij moeten n.1. boven het dauw-
punt van de lucht door en door verwarmd zijn, anders ontstaat tijdens het vervoer
op de eischaal een neerslag, waardoor in korten tijd bederf ontstaat. De lucht-
vochtigheid is derhalve van groot belang.

Bij droge lucht droogt het inwendige eivlies in, bij vochtige lucht wordt de ei-
schaal vlekkig en schimmelig. Voor het verwarmen der eieren bij het uitbrengen
heeft men bijzondere apparaten geconstrueerd, z.g. defrosters. Verder zijn eieren
zeer gevoelig voor vreemde geuren, als vruchtenreuk, vleeschlucht, vischlucht, enz.

Melk en boter. Boter is ook gevoelig voor abnormalen reuk. Bij een korten bewaartijd
is een temperatuur van —2° tot —4⁰ C. het beste, bij langen bewaartijd - — 18
tot —20° C., terwijl altijd de lucht in beweging moet worden gehouden.

Groenten en vruchten. Voor de verschillende groenten en vruchten zijn verschillende
luchtverhoudingen noodzakelijk. In het algemeen is een temperatuur van o° C.
en een tamelijk vochtige lucht van 90 % vochtigheid-gehalte het beste.

In het algemeen kan men, volgens Bützler, een drietal groepen van koelruimten
onderscheiden, n.1.:

a. vriesruimten voor gevogelte, wild, vleesch, visch en boter bij temperaturen
van —12° tot —20° C. ;

1) Die Kühlung verschiedenartiger Lebensmittel in den Kühlhäusern von Schlachthöfen. Dr. C.
Bützler. Schlachthofwesen und Lebensmittelüberwachung, Beilage Deutsche
Tierarztliche Wochens. 1932, pg. 741.

b. bewaringsruimten voor bevroren artikelen met temperaturen van —8° tot
— io° C. ;

De aromatische reukstoffen van sinaasappelen blijken zeer vlug en gemakkelijk
in het koelhuis over te gaan op vleeschwaren, waardoor deze vleeschwaren dan
een zeer specifieken, onaangenamen, aromatischen geureneenonaangenamen, bitteren
smaak krijgen. Dientengevolge vindt Schröder i) het min of meer gevaarlijk tegelijk
vruchten en vleesch in een koelhuis op te stapelen.

De temperatuur van de bewaarruimte, de concentratie van de reukstoffen en
het vochtigheidsgehalte van de lucht blijken alle van veel belang te zijn voor het
absorptievermogen van een bepaalde koelhuisruimte.

Uit zijn onderzoekingen bleek, dat vooral deze aromatische reukstoffen zich
verbinden met de meer vetrijke gedeelten van vleeschwaren (dus vooral varkens-
vleesch, spek, ham, reuzel, enz.), zoodat hoe meer vet een bepaald stuk bevat,
hoe grooter de kans is, dat men een afwijkenden smaak zal aantreffen. Verder blijken
deze reukstoffen ook sterk neer te slaan op verkleind vleesch (als gehakt en worst-
deeg), en op vleesch met een groot vochtigheidsgehalte (kalfsvleesch).

Een verwijderen van den onaangenamen reuk en smaak uit de vleeschwaren blijkt
ondoenlijk. In tegenstelling met het bijzonder gemakkelijk overgaan van reuk-
stoffen op vleesch en vleeschwaren in een koelhuis, is, volgens Schröder, nog niet
waargenomen, dat het gelijktijdig aanwezig zijn van sinaasappelen en ander fruit,
met vleesch in verkoophallen op de markt, tot een afwijkenden reuk en smaak bij
dit vleesch aanleiding gaf.

In verband met het feit, dat, niettegenstaande een speciaal slachthuisverbod,
toch in het koelhuis te Chemnitz weieens open vaten of kannen met bloed in be-
waring werden aangetroffen en de slagers beweerden, dat met warm bloed gevulde,
gesloten bussen, ondanks de koelhuistemperatuur, gemakkelijker in bederf overgaan
dan open bussen, werden door Raschke & Fiso.her 2) proeven genomen. Zoowel
open als afgesloten metalen en houten bloedbussen werden, na vulling met warm,
versch runderbloed, in het koelhuis geplaatst en telkens na elk uur werd de tem-
peratuur van het bloed opgenomen en het bacteriegehalte bepaald.

Het bleek nu, dat het runderbloed het langst goed bleef in de open, metalen
bloedbus. Hierin bedroeg het bacterie-gehalte pas op den 5den dag het 10-voud
van dat op den dag van het begin der proefneming. In de gesloten metalen bus was
het bacterie-gehalte op den sden dag reeds het 22-voud, in de open houten bus
het 65-voud en in de gesloten, houten bus reeds op den 4den dag het 5031-voud
van dat van het begin der proefneming.

Uit deze gegevens blijkt wel overduidelijk, dat het in de houten bussen bewaarde
bloed zonder twijfel veel sneller in bederf overgaat dan het in de metalen bussen
bewaarde bloed. Op den 2den dag kon men reeds een reuk van bederf waarnemen
bij de gesloten houten bus. Dat men aan het bloed van de open houten bus geen
rottingslucht kon opmerken is vermoedelijk hiervan het gevolg, dat de gasvormige
rottingsproducten hierbij gemakkelijk kunnen ontsnappen.

Bij het bewaren van bloed moet dus zoowel op het materiaal, waaruit de bloedbus
is gemaakt, als op de mogelijkheid van een ongehinderde gasontwijking gelet worden.
In het algemeen zijn houten bussen af te raden ; het meest geschikt voor dit doel
zijn de metalen bussen, in den bekenden vorm van melkbussen.

1) Absorption der Riechstoffe von Apfelsinen durch Fleischwaren in Markthallen und
Kühlräumen. Dr. E. Schrdöer. Deut. Tier. Woch. 1933. S. 237.

2) Die Aufbewahrung von Blut im Kühlhause. Raschke & Fischer. Schlachthofwesen
und Lebensmittelüberwachung, Beilage D. T. W., Jg. 41, pg. 77 und 109.

Ingevolge de snelle uitbreiding van het gebruik van het z.g. droge ijs in de Ver-
eenigde Staten van Amerika heeft men daar ook wetenschappelijke onderzoekingen
verricht om na te gaan, of de conserveerende werking van dit droge ijs alleen het
gevolg is van de daarmede verkregen afkoeling. Killefer i) deelt een en ander
mede over de resultaten van zijn onderzoekingen op dit gebied.

Bewaart men levensmiddelen op zoodanige wijze, dat zij door het, bij de ver-
damping van het droge ijs, ontstane koolzuurgas worden omhuld, dan ligt het voor
de hand te vermoeden, dat door het koolzuurgas de aërobe rottingsbacteriën in
hun ontwikkeling worden belemmerd of geheel gedood. Killefer plaatste nu
van 2 evengroote vleeschstukken (van rund en varken), verder van gevogelte, boter,
kaas en eieren, het eene stuk in gewone lucht, het andere stuk in koolzuurgas, in
een zelfde koelhuis bij 4⁰—7° C. Na 2 weken waren de vleeschstukken, met lucht
behandeld, bedorven, terwijl de koolzuurgas-monsters op het einde van de derde
week nog niet bedorven waren ; boter, kaas en eieren gaven bij beide proeven
geen verschil.

Ook bij vischproeven bleek de koolzuur-bewaring uitstekend te voldoen : b.v.
visch, die in de lucht bij 27⁰ C. in 24 uur bedorven was, bleek in koolzuurgas-be-
waring nog 5 dagen goed te blijven. Tenslotte plaatste Killefer nog verschillende
bacterie-culturen in lucht en in een koolzuurgas-atmosfeer. Bij de laatste wijze
van bewaren bleven de rottingsbacteriën zelfs een 97—100 % achter in groei.

Uit deze proefnemingen blijkt dus, dat het koolzuurijs, behalve door de ont-
wikkeling van een lage temperatuur, ook nog door de vorming van het koolzuurgas,
een conserveerende werking uitoefent.

Ten einde het vraagstuk op te lossen, of ozoniseering van de koelruimte de houd-
baarheid van het daarin aanwezige spek zou verbeteren, deed Muhry 2) een aantal
onderzoekingen in deze richting. Een gedeelte van een partij versch spek werd,
met een ander, zonder ozoniseering, bij o° tot —1° O. bewaard. Het eene gedeelte
werd in een glazen vat, dat de ozon direct van de ozonisator kreeg, geozoniseerd.
Zoowel in de bewaringsruimte van de geozoniseerde partij als van de niet-geozoni-
seerde partij kon nagenoeg geen licht binnendringen. Dagelijks werd geozoniseerd
met een tusschenruimte van 2—3 uur. Voor het chemisch onderzoek werd telkens
20—30 gram spek genomen, dit fijn gesneden en daarna gesmolten. Na filtratie
werd de smaak nagegaan en de zuurgraad bepaald. Muhry vond, dat de zuurgraad
van het geozoniseerde spek sneller toenam dan die van het controlespek. Deze in-
vloed bleek pas op te treden als het spek een langen tijd werd bewaard in een ge-
ozoniseerde omgeving ; een kort verblijf was zonder eenigen invloed.

Bij het bewaren van vleesch in koelhuizen is, naast bacterieele veranderingen
en gewichtsverlies, vooral de kleurverandering ongewenscht, daar door dit laatste
bij gekoeld vleesch de indruk van minderwaardigheid wordt gewekt. Uit onder-
zoekingen, die Heiss & Hohler 3) verrichtten, bleek, dat deze kleurverandering
gedurende het bewaren het gevolg is van een 3-tal oorzaken :

2. door het luchtdrukverschil tusschen het gekoelde vleesch en de koelhuislucht
ontstaat verdamping en ontstaat zoodoende aan de oppervlakte een concentreering
van de kleurstof, wat weer een donker worden van het vleesch tengevolge heeft;

1) Induslry and Engin. Chimislry. Killefer. Deut. Schlachthofzeitung 1932. S. 349.

2) Versuche üeber die Einwirkung von Ozon auf gekühlt aufbewahrten Schweinespeck.
G. Muhry. Wien. Tierärztl. M.schr. Bd. 20, 1933, pg. 11.

3) Einflusz von Temparatur und Feuchtigkeit auf die Farbänderung von Kühlfleisch. Heiss
und Hohlf.r. D. Schlachth. Zeit. Jg. 33, 1933, pg. 218.

Heiss & Hohler deden hun proefnemingen bij het spiersap van volkomen vetvrij
rundvleesch, door middel van den kleurenphotometer. Zij vonden, dat de invloed
van de koelhuistemperatuur zeer groot is ; van veel minder belang is de relatieve
vochtigheid. Deze bleek eerst bij zulke temperaturen en vochtigheid-graden van
belang te worden, welke in koelhuizen gewoonlijk niet voorkomen.

De invloed van de luchtverversching is bij geringe koelhuistemperatuur op de
verkleuring zeer miniem, zoodat deze invloed geheel verwaarloosd kan worden
bij de gemiddelde in de koelhuizen voorkomende luchtsnelheid en temperatuur.

Wil men het vleesch ten volle zijn verkoopwaarde laten houden, dan is het aan
te bevelen, het vleesch bij zoo laag mogelijke temperatuur te koelen.

Schimmelig vleesch. Het in een moderne, electrisch gedreven, automatische koel-
inrichting van een slagerij in Zwitserland gebrachte vleesch, bleef, blijkens het
bericht van Schwerdt i), slechts den eersten dag goed frisch, werd dan echter vochtig
en buitengewoon schimmelig.

De oorzaak lag niet in de constructie van de koelinrichting, maar aan het hoogst
onvoldoende rein zijn van koelinrichting en slagerij, zoodat het versehe vleesch
indirect door de lucht en direct door messen, doeken, gereedschap, enz. besmet
kon worden met schimmelsporen. Het afwasschen van het schimmelig vleesch
met een 1 % formaline-oplossing bleek voldoende te zijn om dit weer bruikbaar
voor consumptie te maken. de Graaf.

Spoedig bedervende goederen leveren bij transport bezwaren op en reeds Pasteur
en daarna Prof. Emil Hansen vestigden de aandacht op het bederf door bacteriën.
Zindelijkheid was en is nog steeds de belangrijkste factor.

De ontwikkelingsmogelijkheid werd verder beperkt door koude en al spoedig
bleek ook daarbij de betrekkelijke vochtigheidstoestand een rol te spelen. Deze
twee zijn de hoofdfactoren, waarmede men bij het transport rekening moet houden.

Bij fruit heeft men nog een factor, waarmee men rekening moet houden. De
koude vernietigt vaak geheel of gedeeltelijk de enzymen, die de narijping bewerk-
stelligen, zoodat narijpen niet of onvolledig optreedt. Te lage temperatuur, te ge-
ringe vochtigheidsgraad, warmteontwikkeling door het fruit, alsmede te weinig
C0₂, waardoor de stomata-cellen niet of onvoldoende sluiten zijn nadeelig voor
het vervoer in gekoelden toestand.

De oorspronkelijke koelwagons waren wit geverfd, later met dubbelen wand,
waartusschen men al spoedig kurk als isolatie bracht; in de toekomst verwacht
men veel van aluminiumbladen als isolatiemiddel. Daarna bracht men binnen
in de wagons aan de einden één of twee ijshouders aan, waarin staven ijs kwamen.
Gevolg : ongelijkmatige koeling en vochtigheidsgraad, bovendien veel last van
smeltwater.

Daarom zocht men naar koeling met machines. Absorptieprincipe toegepast
door Silica Gel Firma in Amerika. Het koelmiddel S0₂ druppelt uit den condensor
in de verdampingsbuizen en wordt geabsorbeerd in een poreuse Siliciumverbinding.
Is deze verzadigd dan wordt het andere toestel in werking gesteld (dubbel absorptie
systeem). Onder de poreuze silicium wordt een brander ontstoken en deze drijft
de S0₂ er weer uit naar den condensor op het dak van den wagon. De temperatuur
blijft in dergelijke wagons 9 dagen op —10° C.

Deze wagons kunnen in Europa niet worden gebruikt; als brandgas dient samen-
geperst propaan in cylinders onder de wagons aangebracht en de Europeesche
Spoorwegen verbieden dit op grond van het explosiegevaar.

Een absorptiesysteem Kodowa voor de Rotterdamsche koel- en vrieshuizen
gebouwd voldeed niet. pi

1) Verschimmeltes Fleisch und der verdächtige Kühlraum. Schwerdt. Berl. Tier. Woch.
\'933> Pg- 367-

2) Het transport van licht bedervende goederen in koelwagons. Dr. H.J.Jerne. Mededee-
lingen No. 70 van de Nederlandsche Vereeniging voor Koeltechniek, Juli 1933, blz. 14.

Stationnaire koelinrichtingen langs de spoorbaan voor ververschen van koude
pekel of andere materie in wagons met pijpleidingen, zooals in overzeesche landen
kan in het uitgebreide spoorwegnet van Europa niet.

De E. V. A. bouwde koelwagontreinen, bestaande uit een centralen koelwagon
met aan weerskanten 4 gewone geïsoleerde wagons gekoppeld. In den centralen wagon
bevond zich een complete compressie-koelinstallatie.

De andere wagons werden van hieruit gekoeld met koude pekel of koude lucht. Een
dergelijke trein kon 100 ton bevroren vleesch vervoeren. Ongunstige economische toe-
standen naast groote onkosten schonken aan deze uitvoering geen levensvarbaarheid.

De „Altek" bouwde wagons met een kleine machinekamer, waarin een ruwolie-
motor, die electriciteit leverde voor een electromotor als compressor van een
ammoniakkoeling, het gewicht van den wagen zoodanig verzwaarde, dat volgens
de bepalingen der Europeesche spoorwegen het meer aan eigengewicht van den
wagon boven het maximaal laadvermogen 6000 K.G. bedroeg, hetwelk als extra
vracht moest worden betaald. De koelresultaten waren goed ; er werd een constante
temperatuur bereikt van —io° C. Voortdurend toezicht of de noodzakelijkheid
van een koeltechnisch begeleider maken dit systeem, naast de hooge kosten, te duur.
Wellicht dat perfectie hiervan in de toekomst een bruikbaar systeem kan maken.

Een groot aantal koelwagons in Europa zijn volgens twee typen gebouwd, te weten
de Dynamoventilatorwagon of Devent-wagon en de Rotorkoelwagon of Rotorwagen.

De Devent-wagon werkt volgens oud principe, maar beter toegepast. In een van
de laadruimten afgesloten gedeelte bevindt zich 1800 K.G. ijs. Een electro-ventilator
doet de lucht uit de wagon circuleeren door deze ijsruimte, zoodat zij afgekoeld
weer in den wagon teruggezogen wordt. De temperatuur aldaar is 2—3⁰ C., voch-
tigheidsgraad 85 %, welke zeer gunstig is. Een dynamo op de assen van den wagen
levert stroom voor den ventilator en voor een Edisonbatterij, welke bij staan vol-
doende energie levert om 3 dagen den ventilator te doen werken.

De Rotorwagen heeft in plaats van deze electrische installatie voor het drijven
van den ventilator slechts 7 Fletner rotoren op het dak van den wagen. Deze leveren
tijdens het rijden een ventilatie, die gelijk is aan die van de Deventwagon. Alleen
bij staan loopt de snelheid der ventilatie aanmerkelijk terug. Beide wagons zijn
natuurlijk sterk geïsoleerd.

Bevroren goederen (—8 tot —18⁰ C.) vervoert men het beste in een duchtig ge-
isoleerden wagon zonder koelmiddel. De wagon wordt voor het laden inwendig
sterk afgekoeld, de bevroren lading zoo compact mogelijk in de wagon gestapeld,
natuurlijk geheel vol, en daarna vervoerd. Proeven wijzen met cijfers op frappante
resultaten. Bevroren visch, volgens systeem Ottesen, krijgt wel eens wat koolzuurijs
bijgeladen terwille van het laagje glazuur.

Gekoelde goederen (2 tot —2° C.) vervoert men meestal met ijs als koelmiddel.
Zindelijkheid is echter een eerste vereischtc. Gekoelde visch wordt door smeltwater
van het ijs bedorven. Men pakt er daarom wat ijs tusschen, dat door toegevoegd
koolzuurijs niet kan gaan smelten. Voor het vervoer van eieren, boter en vet is
een eerste eisch, dat zij tijdens het transport volkomen droog blijven.

Ongekoelde goederen als versch vleesch, fruit en groenten vervoert men het
beste in een geïsoleerden witgeschilderde wagon. Tijdens het rijden worden uit-
wasemingsdampen weggezogen. Regen en mist zijn dus hiervoor fataal.

Fruit produceert warmte en koolzuurgas. Dit laatste is niet nadeelig, mits het
gehalte niet boven de 10 % stijgt. De warmte moet worden weggenomen door
geforceerde luchtverplaatsing. In den winter moet echter warmte worden toege-
voerd. Daarvoor heeft men kachels, die 9 dagen branden zonder bijvullen. Kool-
zuurijs heeft wegens zijn uitnemende eigenschappen (laag gewicht, groote koude-
productie, geen smeltwater en niet duur) een toekomst voor het vervoer per auto.
Men tracht dit systeem thans ook voor spoorwagens te perfectioneeren. De toekomst
zal dit koelmiddel een voorname plaats in de toepassing der koude voor het levens-
middelenbedrijf doen innemen. Molanus.

Het zal den meesten collega\'s, welke wekelijks een of andere veemarkt bezoeken
wel bekend zijn dat er aldaar een geregelde handel in allerlei veegeneesmiddelen
en instrumenten wordt gedreven. Zoo komt in Rotterdam iederen Dinsdag een zekere
Poelstra, die in een café aan de veemarkt zijn waren etaleert en verkoopt.

Dat zijn diverse instrumenten, fabrikaat Hauptner, en preparaten van de firma
Bayer. Voor enkele weken zagen collega Lubberink en ik o.a. dat bedoeld persoon
bezig was aan een boer een doos entozon-bougies te verkoopen.

Van den vertegenwoordiger der firma Bayer ontving ik d.d. 1 Januari j.1. een
z.g.n. U.D.-lijst (uitsluitend dierenartsen) waarop 41 preparaten voorkomen, o.a.
wel het entozon-granulaat, maar niet de entozon-bougies. Nu vraag ik mij af,
moeten de dierenartsen van dergelijke firma\'s nog iets betrekken en ze zoodoende
steunen ? Het eenige wat wij ertegen kunnen doen is deze firma\'s geheel uit te scha-
kelen bij onze inkoopen. En dat kan zeer gemakkelijk, aangezien de meeste, zoo
niet al hun instrumenten en preparaten, onder een anderen naam en dan veel goed-
kooper bij Nederlandsche firma\'s te verkrijgen zijn. Zoo betrek ik geregeld phar-
matreen van Brocades, hetwelk hetzelfde en veel goedkooper is dan het yatren
van Bayer.

M.i. zouden onze Nederlandsche leveranciers er een voor hen en ons nuttig werk
aan doen als ze er eens meer bekendheid aan gaven welke hunner preparaten de
verschillende dure buitenlandsche specialités kunnen vervangen. Een vermelding
hiervan in het Tijdschrift zou de meeste practici dunkt mij welkom zijn.

Verzoek aan de leden, hun contributie, ƒ 26,50, vóór 15 Maart te storten op Post-
rekening van den Penningmeester D. Rempt, No. 158062 te Nieuwe Niedorp.
Nadien zal over niet gestorte contributie beschikt worden.

Ondergeteekende verzoekt den leden hun contributie ad. ƒ 26.— vóór 15 Maart,
a.s. te storten op Postrekening van den Penningmeester der Afd. Zuidholland.
No. 219310 te Groot Ammers, (zonder vermelding van persoonsnaam).

In het jaar 1933 werden 5 (4 gewone en 1 buitengewone) vergaderingen ge-
houden resp. bezocht door 36, 30, 27, 22 en 26 leden.

Op wetenschappelijk gebied werden voordrachten gehouden door Dr. J. Gras-
huis over „Voeding der varkens" en door Dr. C. J. G. v. d. Kamp over „Weten-
schap en Praktijk".

Verder werden, naar aanleiding van verschillende vraagpunten, inleidingen
gehouden door de leden : W. ten Hoopen over sarcoptes-schurft bij het rund ;
oorzaken, verschijnselen en behandeling van prolapsus uteri, door J. Bruyel,
Bovendien werden nog vele onderwerpen, de praktijk betreffende, besproken,
zooals ervaringen omtrent kopziekte, verlossing van een veulen met hydrocephalus,

sterk uitgezette luchtzak bij een merrie, nieuwe geneesmiddelen en hare toepassiig
in de praktijk, goedkoope entmethoden.

Dat ook in de vergaderingen, gedurende het afgeloopen jaar gehouden, de we-
tenschappelijke aangelegenheden der dierenartsen menigmaal punten van bespre-
king en overweging uitmaakten, behoeft zeker geen betoog. Zoo kwamen in behai-
deling : de houding tegenover de kwakzalverij, bindende besluiten bij tuberculose-
bestrijding, tarieven pluimveeëntingen, salaris-kwesties van keuringsveeartsen, eiz.

Door 15 leden werd deelgenomen aan een cursus post-universitair onderwjs
over opfokziekten. Wat de huishoudelijke aangelegenheden der afdeeling belrtft
viel een vrij sterke wisseling van leden te constateeren. Door overlijden, door ver-
trek naar elders en door overgang naar een andere afdeeling verloor de afdeeliag
telkens twee harer leden. Daarentegen werden vijf nieuwe leden ingeschreven,
zoodat het aantal 69 bedroeg op 1 Januari 1934.

Het bestuurslid H. Detmers trad periodiek af als 2e secretaris en werd ver-
vangen door Dr. C. J. G. v. d. Kamp, waardoor de functie van penningmeesier
vacant kwam, waarvoor in de eerstvolgende vergadering een lid zal worden aange-
wezen. De verslaggever,

Jaarverslagen werden uitgebracht door den secretaris en den penningmeesier
De kas sloot met een voordeelig saldo van ƒ 129.—.

In plaats van Dr. C. J. G. v. d. Kamp, die in een vorige vergadering werd be-
noemd tot 2en secretaris, werd L. v. Bergen verkozen als penningmeester.

Een commissie, bestaande uit de leden : W. ten Hoopen, Dr. R. Bergema, en
A. H. Steenbergen, werd benoemd ter bestudeering van de circulaire van de af-
deeling Friesland in zake de salarieering der keuringsveeartsen.

Het lid der afdeeling Friesland S. Santema, daartoe uitgenoodigd, gaf ons een in-
zicht betreffende het oprichten van ziekenfondsen voor vee, waarmee in Fries-
land bereids hier en daar een aanvang is gemaakt. Voor- en nadeelen, organisatie
der verschillende vormen van fondsen, werden onder de loupe genomen en vele
vragen van belangstellenden beantwoord. Spreker besloot zijn belangrijke mede-
deelingen met eenige dichtregelen van zijn landgenoot Waling Dijkstra, waarin
werd gewezen op de noodzakelijkheid van open kaart spelen, zoodat onze daden
het volle daglicht kunnen verdragen. Slechts wanneer collega\'s werkelijk collegiaal
met elkander leven, niet trachten elkaar vliegen af te vangen, kan de oprichting
van ziekenfondsen wenschelijk zijn.

Den spreker werd besten dank gebracht voor zijn duidelijke uiteenzetting van
het ziekenfondswezen en een commissie bestaande uit de leden : J. Anema, W. v.
d. Kooi en H. J. Vrielink, werd uitgenoodigd de zaak in studie te nemen en e.v.
verslag en advies aan het afdeelingsbestuur uit te brengen.

Bij „Rondvraag" deed L. v. Bergen een mededeeling waaruit bleek dat een 6
voudige hoeveelheid S0₂, in de gascel, voor een rund geen ongunstige resultaten
had veroorzaakt, integendeel goede genezing van sarcoptes-schurft.

Met de virulente abortus-cultuur van de R.S.I. zijn nogal uiteenloopende resul-
taten verkregen. Santema heeft met succes gebruik gemaakt van de entstof van
Veenbaas.

Nog werden er mededeelingen gedaan en vragen gesteld betreffende het op-
treden bij overtredingen in zake het slachten van varkens zonder aangifte en vrij-
stelling, het constateeren van drachtigheid bij crisisrunderen, het wegen van crisis-
varkens door keuringsveeartsen voor 50 ct. per stuk, de omzetbelasting enz.

Een gezellig samenzijn en gemeenschappelijken maaltijd met onzen Friescher.
gast, was het aangename slot dezer bijeenkomst. Kroes.

De afdeeling telde op het einde van 1933 34 leden en 2 eereleden. Aangenomen
als. lid werd collega P. H. W. Tacken te Heijthuizen. Door overlijden verloor de
afdeeling collega Driessen te Heijthuizen. Wij missen in hem een collega in den
waren zin des woords, een trouw en geacht lid, dat steeds onze vergaderingen bij-
woonde en ons van zijn ervaringen liet profiteeren.

In het jaar 1933 werden 2 huishoudelijke vergaderingen gehouden. Bij de be-
sprekingen bleek, dat ook op de diergeneeskunde de crisis hoe langer hoe meer zijn
nadeeligen invloed doet gelden. Ter sprake kwamen o.a. in dit verband de naar de
meening van velen te lage enttarieven voor kippen, de te hooge serumprijzen, het
enten door leeken, de eigenaardige houding van sommige veeverzekeringsmaat-
schappijen tegenover de dierenartsen en de door hen behandelde patiënten. Hoewel
de vergoedingen voor de werkzaamheden der crisisvarkenswet voor velen (niet
allen) een kleine tegemoetkoming zijn in dezen crisistijd, wegen zij lang niet op tegen
het verlies in de praktijk en staan zij overigens in geen verhouding tot den last en
de moeite, welke de keuringsveeartsen zich hiervoor moeten getroosten. Daarbij
komt, dat zij door verschillende gemeentebesturen worden gebruikt als aanleiding
voor salarisvermindering voor den keuringsveearts, daarbij vergetende, dat de
crisisvarkenswet slechts als een tijdelijke wet is bedoeld.

De massaslachtingen van drachtige runderen voor de C. R. C. zullen in 1934
ongetwijfeld een vermindering der praktijkwerkzaamheden met zich mede bren-
gen. Als een lichtpuntje staat daar tegenover, dat door de C.R.C. ook tuberculeuse
dieren worden overgenomen en er voor de tuberculosebestrijding iets meer werk
komt.

Ik wil dit verslag niet in mineur eindigen. In onze najaarsvergadering werd
Collega Kars gehuldigd met zijn 25-jarig jubileum als dierenarts. Na afloop der
vergadering werd hem het traditioneele cadeau aangeboden en vereenigden zich
de aanwezigen aan een gezellige feestdisch, waaraan ook ons eerelid Prof. Berger
aanzat.

Collega Sala vertegenwoordigdd ee afdeeling in het Hoofdbestuur, terwijl
Verselewel de Witt Hamer afgevaardigde ter algemeene vergadering was. In het
bestuur kwam geen verandering. Het saldo in kas was per 31 December ƒ 363.75.

De 38e kringavond werd gehouden 19 Januari j.1. Aanwezig waren 11 leden en
9 introducé\'s.

Tot onder-voorzitter werd gekozen collega A. Kruiswijk te Zaandam, die deze
benoeming in beraad wenschte te houden.

De collega\'s C. Bergsma te Amsterdam en J. F. de Gier te Broek in Waterland
werden als lid aangenomen.

De voorzitter Dr. Folmer bracht de circulaire ter sprake, welke de te Amsterdam
gevestigde dierenartsen hadden ontvangen van de Mij. „Informator", inhoudende
het verzoek een abonnement te nemen, ter plaatsing van hunnen naam op de dieren-
artsen-adressenlijst, welke eventueel zou worden opgenomen in de adressen-auto-
maat, door deze maatschappij, ten gerieve van het publiek, op den Dam te Am-
sterdam geplaatst.

Alle leden waren het er over eens, dal het geen gewoonte is, dat dierenartsen
op een zoodanige wijze reclame maken, zoodat besloten werd, dat de dierenartsen,
aangesloten bij den Diergeneeskundigen Kring Amsterdam, hiervan geen gebruik
zullen maken. De Mij. „Informator" zal met het genomen besluit in kennis worden
ge-steld.

Dr. A. van Harreveld hield, in samenwerking met coll. Dr. D. J. Kok te Haar-
lem, een voodracht over : „De invloed van den sinusoïdalen stroom op het cen-
trale zenuwstelsel".

De Commissie voor Post Universitair Onderwijs heeft be-
sloten een cursus te organiseeren, waarop behandeld zullen worden twee
belangrijke ziektekundige onderwerpen van den hond.

Prof. Dr. H. Schornagel zal één middag spreken over de histo-
pathologie van de urinewegen.

Prof. Dr. A. Klarenbeek zal in drie middagen behandelen de kli-
niek der nier-, prostaat- en blaasziekten en de systematiek, kliniek en
behandeling der huidaandoeningen volgens moderne begrippen.

De voordrachten zullen worden gehouden in het Pathologisch In-
stituut en in de Kliniek voor kleine Huisdieren van de Rijksuniversi-
teit te Utrecht op 4 Donderdagen in April en Mei, van 2—4 uur.

Het cursusgeld bedraagt ƒ 7,50 ; het bedrag moet vóór 15 Maart
gestort worden op het gironummer van den secretaris-penningmeester
der Commissie.

Namens de Commissie :
R. H. Veenstra, Voorzitter.
A. Klarenbeek, Secr. Penningmeester,
(giro 20662, Utrecht).

Door den minister van sociale zaken is een commissie van advies ingesteld in zake
het destructievraagstuk. Deze commissie heeft ten doel, door het geven van ad-
viezen aan gemeenten en aan Gedep. Staten der provincies, te bevorderen, dat de
destructie van vee en vleesch in het geheele land op oeconomische wijze en organi-
satorisch juist wordt uitgevoerd. Tot voorzitter is benoemd Mr. Lif.taert Peer-
boi.te, directeur-generaal van de Volksgezondheid, en tot leden Prof. Berger,
Mr. Kolfschoten, Burgemeester van Edam en voorzitter van de federatie van

Collega Kok bespiak, om de voordracht van Dr. van Harreveld begrijpelijker
te maken, het symptomencomplex dat wordt opgewekt door inspuiting van bepaalde
giften, o.a. het bulbocapnine, en genoemd wordt de experimenteele katatonie.

1. de katalepsie (passief aangebrachte of actief aangenomen houdingen of stan-
den worden vastgehouden) ;

2. negetivisir.e (een passieve of actieve tegenstand tegen houdingsveranderingen ;
men kan de dieren als een blok wegschuiven) ;

4. hyperkinesiën (enkelvoudige en gecompliceerde ; de dieren schreeuwen
krijgen vluchtneigingen).

Het gesprokene werd verduidelijkt door een paar films over experimenteele kata-
tonie.

Vervolgens hield Dr. van Harreveld een voordracht, waarin hij betoogde,
dat bij doorstrooming van den schedel met wisselstroom van bepaalde stroom-
sterkte (20—60 m.A.) gelijke verschijnselen worden opgewekt als bij de experimen-
teele katatonie worden waargenomen en welke worden aangeduid als electrische
katatonie. van Manen.

overheidsdestructoren, en den Heer Drost, Burgemeester van Kwadijk en Mid-
delie, secretaris van bovengenoemde federatie.

Wie is aansprakelijk voor de inning van de heffing op varkensvleesch,
de gemeente of het hoofd van den keuringsdienst?

De Minister van Binnenlandsche Zaken heeft, blijkens een bericht in de N. R.
Ct. van 8 Febr. j.1., betreffende de inning der heffing volgens het Crisis-Varkens-
besluit 1933, den volgenden brief tot de gemeentebesturen gericht:

„Ik heb de eer Uw College mede te deelen, dat de onder de werking van het
Crisis-Varkensbesluit 1932 bestaande twijfel, of de gemeente dan wel het Hoofd
van den Keuringsdienst aansprakelijk was voor de inning der heffing, door het
Crisis-Varkensbesluit 1933 in eerstbedoelden zin is opgelost.

Bepaalde immers artikel 5 van het Crisis-Varkensbesluit 1932 dat de betaling
der heffing moest geschieden „aan een daartoe door het hoofd van den betrokken
keuringdienst aangewezen adres of persoon", artikel 8 van het Crisis-Varkens-
besluit 1933 daarentegen bepaalt, dat die betaling moet geschieden „aan den be-
trokken keuringsdienst als vertegenwoordiger van het Fonds".

Wel spreekt ook dit artikel nog van het hoofd van den keuringsdienst, doch dat
betreft slechts :

2) de keuze tusschen de betaling ineens en de betaling van een voorloopig be-
drag.

In verband hiermede moge ik U nog wijzen op art. 2 van de Crisis-Heflingsbe-
schikking, welk artikel ook op den keuringsdienst als vertegenwoordiger van het
F\'onds, van toepassing is en welk artikel luidt : Zij, die krachtens het Crisis-Heffings-
besluit 1933 optreden als vertegenwoordiger van het Fonds, zenden aan het hoofd
dan den Crisis-Accountantsdienst wekelijks een schriftelijke opgave, bevattende
de door hen in voormelde hoedanigheid ontvangen gelden en gedane uitgaven.

Tenslotte moge ik nog Uw aandacht vestigen op art. 28 van de Landbouwcrisis-
wet 1933, hetwelk de gemeenten verplicht den Minister van Oeconomische Zaken
bij de uitvoering van deze wet haar medewerking te verleenen."

Naar de „Vee en Vleeschhandel" mededeelt, heeft de Minister van Financiën
als zijn meening te kennen gegeven, dat gemeentelijke slachthuizen in het algemeen
niet onder de Omzetbelasting vallen.

Hieruit moet, schrijft het blad, niet worden afgeleid, dat alles wat aan een slacht-
huis geproduceerd wordt, vrij van die belasting is. Zoo zal het aan een slachthuis
vervaardigde en verkochte ijs wel onder de wet vallen. Het leveren van heet water
voor het slachten enz. valt er echter weer buiten, daar dit onverbrekelijk aan het
slachten en beschikbaar stellen van slachtruimte verbonden is.

Te Woerden is dezer dagen een bijeenkomst gehouden van burgemeesters, be-
hoorende tot de keuringskringen Woerden en Nieuwveen, om dc mogelijkheid
onder het oog te zien tot het vormen van een zelfstandig destructiebedrijf voor
Noordelijk Zuid-Holland.

Als resultaat van deze bijeenkomst werd een commissie tot nadere bestudeering
van dit vraagstuk samengesteld, waarin zitting hebben de Heeren van Kempen
en Fahrenhorst, resp. burgemeester en wethouder van Woerden, Geesink, burge-
meester van Nieuwveen en Talma, burgemeester van Kamerik.

De directie van de N.T.F. heeft de gemeentebesturen van de gemeenten in Gel-
derland, Overijssel en een deel van Drenthe verrast met de mededeeling, dat zij
genoodzaakt is met ingang van 1 Februari a.s. den dienst voor de bij de centrale
ophaalplaats te Nijverdal aangesloten gemeenten geheel of gedeeltelijk stop te zetten.

Als oorzaak van dezen maatregel wordt aangegeven, dat de directie ontheffing
had van Gedep. Staten van Friesland om met haar groote wagens, waarmede ca-
davers en afval van Nijverdal naar Bergum werden vervoerd, te rijden over de derde

klasse weg Quatre Bras naar Bergum. Deze ontheffing is door dit College ingetrok-
ken. Daar het vervoer van Nijverdal naar Bergum uitsluitend met extra groote,
zware wagens kan geschieden en Gedep. Staten van Friesland, ondanks herhaald
verzoek, weigerachtig blijven de ontheffing opnieuw te verleenen, wordt de uit-
oefening van den dienst onmogelijk gemaakt. Zelfs bestaat kans, dat, nu de fabriek
te Bergum op halve kracht moet gaan werken, sluiting van dit geheele bedrijf het
gevolg zal zijn, zoodat alle, bij de N.T.F. aangesloten gemeenten door deze houding
van Gedep. Staten van Friesland worden gedupeerd. Volgens de berichten heeft
het gebruik van bovengenoemden weg door de groote vrachtauto\'s der N.T.F.
nimmer aanleiding gegeven tot het storen of in storing brengen van het overige
verkeer op dien weg, noch tot het beschadigen van den weg, zoodat de directie
geen gronden bekend zijn voor het weigeren van een verdere ontheffing.

Door deze handeling van Gedep. Staten zou het hoogst nuttige bedrijf van de
N.T.F., welke de destructie van vee en vleesch van een 200tal gemeenten in ons
land verzorgt, met ondergang worden bedreigd. Wellicht zal dit nog voorkomen
kunnen worden.
Abattoirs, enz.

Burgemeester en Wethouders van Groningen werden gemachtigd tot uitbreiding
van de slachthal voor runderen en klein vee en van het koelhuis van het openbaar
slachthuis, alsmede tot het stichten van een nieuw voorkoelhuis bij die inrichting.
De kosten van uitvoering zijn geraamd op ƒ 181.000, waarvan ƒ 35.500 voor de aan-
schaffing van slachttechnische installaties, aanschaffing van 37 koelcellen en voor
transportinrichting en hakenraam in het nieuwe voorkoelhuis.

De raad der gemeente Holten besloot in zijn vergadering van 6 Februari j.1., op
advies van de slachthuiscommissie, tot het bouwen van een afsnijruimte aan het
gemeentelijk slachthuis. de G.

Kon. Besluit van ig Januari 1934, No. 36, in zake belooningen voor het per-
soneel van den Veeartsenijkundigen Dienst.

Onder intrekking van hel Kon. Besluit van 7 Juli 1932 No. 2, is het bepaalde
onder 4 en 5 van het Kon. Besluit van 17 Juni 1924 No. 32, als volgt gewijzigd :

,,4°. Staat aan het hoofd van een keuringsdienst van voor uitvoer bestemd
vleesch een Rijkskeurmeester, aan wien geen vaste jaarwedde is toegekend, dan
zal het totaal bedrag der belooningen van het personeel van dien keuringsdienst
worden berekend naar het aantal gekeurde dieren en naar de hoeveelheid gekeurde
organen en deelen en gesmolten vet, met dien verstande, dat deze zullen bedragen
voor de keuring van :

varkens, nuchtere kalveren, schapen en geiten :
van i—500 stuks 16 cent, van 501 —1000 stuks 12 cent,

vette kalveren en graskalveren :
van i—500 stuks 27 cent, van 501 —1000 stuks 18 cent,

alle andere runderen en eenhoevige dieren :
van i—50 stuks 54 cent, van 51 —100 stuks 36 cent,

van i —100 hoeveelheden van 25 K.G. of minder 14 cent per hoeveelheid, een
en ander per kalender-kwartaal berekend ; 101 hoeveelheden als bovenbedoeld en
meer 9 cent per hoeveelheid :
gesmolten vet :

5⁰. De sub 4 bedoelde hoofden van de keuringsdiensten zullen, boven hun aan-
deel in de daar bedoelde belooningen, vuor de administratieve werkzaamheden
ontvangen een toelage van 10% van voren bedoelde belooningen tot een maximum
van/6.75 per maand."

Bij Kon. besl. is : ie. met ingang van i Maart wegens verandering in de inrich-
ting van het dienstvak, waarbij zij werkzaam zijn, eervol ontslag verleend aan
Prof. Dr. H. Aldershoff, als Directeur van het Rijks-Serologisch Instituut en aan
Dr. P. A. Meerburg, als Directeur van het Centraal Laboratorium voor de volks-
gezondheid, tevens Chef van de Chemische afdeeling;

2e. Met ingang van i Maart onder toekenning van gelijktijdig eervol ontslag
als geneeskundige controleerend seroloog voor de controle van sera en vaccins, be-
noemd tot directeur van het Centraal Laboratorium voor de volksgezondheid en
het Rijks-Serologisch Instituut Dr. W. Aeg. Timmerman;

3e. Met ingang van 1 Maart wegens verandering in de inrichting van het dienst-
vak, waarbij zij werkzaam zijn, eervol ontslag verleend aan Dr. T. van Heels-
bergen als Hoofd van de veterinaire afdeeling van het Centraal Laboratorium
voor de volksgezondheid in verband met de opheffing van die afdeeling en aan Dr.
W. van Everdingen als bacterioloog aan het Centraal Laboratorium voor de volks-
gezondheid.

18 Febr. 1934 heeft Dr. Baudet, Conservator aan het Instituut voor Parasitaire
en Infectieziekten van de Veeartsenijkundige Faculteit ingevolge een tot hem ge-
richte uitnoodiging een voordracht gehouden in de vergadering der Vlaamsche
Dierenartsenvereeniging te Brussel over : „Nieuwe inzichten inzake behandeling
der wormziekten".

V. E. C. van Bergen, herbenoemd tot Gouv. veearts ie Klasse, ambtskring
Singaradja.

J. L. G. J. van Gf.ndt, herbenoemd tot Gouv. veearts ie Klasse, ter beschikking
Provincie Oost Java.

Jhr. W. Strick van Linschoten, Mil. Paardenarts ie Klasse, (met buitenl.
verlof), op non-activiteit gesteld, ingaande 15 Jan. ig34-

J. R. G. la Bastide, Mil. Paardenarts ie Klasse, 8 maanden verlof naar Europa,
ingaand Mei 1934.

In i Febr. afi. blz. 144, 13e regel van boven, staat Jac. Jansen ; moet zijn Vee-
nendaal.

C. Arnould, La basse eour. Guide pour l\'élevage pratique et économique des
poules, lapins etc. Paris. 1933. Kl. 8°. 396 p. av. 73 fig. fr. 15.—

M. Villaret et F. Moutier, La singulière histoire de l\'injection intraveineuse.
Paris. 1933. 8°. 32 p. av. 6 ill. fr. 15.—

V. A. Kostitzin, Symbiose, parasitisme et évolution. Paris. 1933. Gr. 8°. fr. 15.—
L. Binet, Scènes de la vie animale. Paris, Editions de la Nouvelle Revue française,
1933- ^l6°- \'55 P- ^fr- 12 —

F. C. Roughley, The cult of the goldfish. London, Angus and Robertson, 1933.
8°. XIV 146 p. Sh. 6.—

E. F. Gadow, The evolution of the vertebral column. A contribution to the
study of vertebrate phylogeny. Ed. by J. F. Gaskell and H. L. H. H. Green. London,
Cambridge Univ. Press, 1933. 8°. XIV 356 p. Sh. 25.—

G. Brooke, Horse sense and horsemanship of to day. Rev. ed. London, Con-
stable and Co., 1933. Kl. 8°. XXII 206 p. Sh. 15.—

Farmer and Stock-breeder yearbook and Live Stock Journal Annual 1934. London,
Mac Donald and Martin, 1933. Gr. 8°. 288 p. Sh. 2.6

W. E. Lyon, First aid hints for horse owner. London, Constable and Co., 1933.
KL 8°. 148 p. w. ill. Sh. 8.6

J. E. Rice and H. E. Botsford, Practical poultry management. 3d ed. London
etc., Chapman and Hall, 1933. 8°. Sh. 16.6

Animal breeding abstracts. Vol. 1, nr. 3. Edinburgh etc., Oliver and Boyd, 1933.
8°. P. 150—220.

Proceedings of the 6th international congress of genetics, Ithaca, New York, 1932.
Vol. i. Menasha, Brooklyn Botanic Garden, 1933. 8°. XXXIX 396 p.
Vol. I. Transactions and addresses.

F. A. E. Crew, Sex-determination. London, Methuen and Co., 1933. 8°. VII
138 p. Sh. 3.6

Index veterinarius 1933. Vol. 1, nr. 1. Weybridge, Imp. Bureau of animal health,
>933- 8°. 300 p. Yearly £ 4.—

The Onderstepoort journal of veterinary science and animal industry (being a con-
tinuation of the annual reports of the director of veterinary services and animal
industry). Ed. by P. J. du Toit. Vol. 1, No. 2. Pretoria, The Government Printer,
\'933- 8°. P. 409—658. Per number Sh. 5.—

B. Davies, The nation\'s milk supply. Its hygienic production and control. Lon-
don, United dairies\' laboratory department, 1933. 8°. 32 p. Sh. 1.

H. A. Harris, Bone growth in health and disease ; the biological principles un-
derlying the clinical, radiological and histological diagnosis of perversions of growth
and disease in the skeleton. New York, Oxford, 1933. 8°. 248 p.w. ill. S 10.50

H. R. Lewis, Productive poultry husbandry ; a complete text dealing with the
principles and practices involved in the management of poultry. 8th ed. Philadel-
phia, Lippincott, 1933. 8°. 632 p. w. ill. and diagr. $ 3.—

R. E. McCotter, Dissection methods in anatomy. 4th ed. Ann Arbor, G. Wahr,
1933. Kl. 8°. 150 p. w. diagr. $ 1.—

G. E. Day, Productive swine husbandry. 5th ed. Philadelphia, Lippincott,
1933- 8°. 394 p. w. ill. and diagr. $ 3.—

Report of the deputy director (animal industry) and chief veterinary officer of
the Kenya Colony and Protectorate for the year 1932. LByH. H. Brassey-Edwards].
Nairobi, Government Press, 1933. 8°.

A.Jones, Memoirs of a soldier artist. London, Stanley Paul and Co., 1933. 8°. Sh 1 2.6
Report of the veterinary department of the Uganda Protectorate for the year 1932.

Report of the Civil Veterinary Department Assam for the year 1932—33. [By
G. P. Sen]. Shillong, Assam Government Press, 1933. 8°.

H. Rein, Ein Gaswechselschreiber. Berlin, F. C. W. Vogel, 1933. 8°. 40 S. m.
>4 Abb. M. 4.—

Steuern und Versicherungen der Fleischbcschauer. Leitfaden für die Durchführung
der Abrechnungsarbeiten der Fleischbeschau-Abrechnungsstellen u.s.w. Im amt-
lichen Auftrage hrsg. von A. Thiel. Berlin, R. Schoetz, 1933. 8°. 24 S. M. 0.80
Taschenkalender für Fleischbeschauer und Trichinenschauer für 1934. Jg. 7. Von
P. Heine. Hannover, M. und H. Schaper, 1933. Kl. 8°. 188 S. M. 2.75

K. Landsteiner, Die Spezialität der serologischen Reaktionen. Berlin, J. Springer,
1933. Gr. 8°. 123 S. M. 9.80

J. Krumbiegel, Wie füttere ich gefangene Tiere ? Eine Zusammenstellung der
Nahrungsmittel für sämmtliche Tiergruppen. Leipzig, Akad. Verlagsges., 1933. 8°.
VIII 93 S. M. 3.60

Handbuch der Lebensmittel-Chemie. Hrsg. von A. Börner, A. Juckenack, J. Tillmans.
Bd. 2, Tl. 1. Berlin, J. Springer, 1933. 4⁰. IX -f 536 S. m. 401 Abb. M. 55.20
Bd. 2. Allgem. Untersuchungsmethoden. Tl. 1. Physik. Methoden. Bearb. von
A. Börner.

G. Glättli, Fütterungslehre. Leitfaden für den Unterricht an landwirtsch.
Schulen. Neu bearb. von K. Indermühle, iote Aufl. Frauenfeld, Huber, 1933. 8°.
VIII 143 S. Schw. fr. 3.80

Das sächsische Tierärztekammergesetz mit allen Ausführungsbestimmungen. Erl. von
lt. de Guehery und H. Zietzschmann. Dresden, Heinrich, 1933. 8°. 51 S. M. 3.50
Ergebnisse der Physiologie und experimentellen Pharmakologie. Bearb. von I..
Asher, 0. Krayer u. A. Bd. 35. München, J. F. Bergmann, 1933. 4⁰. V 1065 S.
m. 117 Abb. M. 124.—

B. Gr/.imek, Neuzeitliche Geflügelfütterung. Leipzig, Expedition der Geflügel-
börse, 1933. 8°. 110 S. m. 28 Abb. M. 2.—

F. Stockklausner, Praktische Viehpflege und Viehfütterung. Ein Leitfaden ....
Mit Anh. : Melken und Milchbehandlung. Von J. Achthaler. 3te und 4te Aufl.
Freising, Datterer, 1933. 8°. 87 S. rn. 29 Abb. M. 1.35

H. Schaper, Der kleine Ziegenhalter. Ein Leitfaden.....Neudamm, J. Neu-
mann, 1934. 8°. 95 S. m. 61 Textabb. und 4 Vordruckmustern. M. 1.50

C. Bärlehner, Bullen-Stammbuch des Zuchtverbandes für einfarbiges Gc-
birgsvieh in Oberbayern mit Entstehungs- und Entwicklungsgeschichte des Zucht-
Verbandes für einfarbiges Gebirgsvieh in Oberbayern, Sitz Weilheim, 1901 — 1931
Weilheim, Bayer. Tierzuchtinspektion, 1933. 8°. 456 S. m. Bild., 53 Ahnentaf.
u. 1 Krt.

H. H. Meyer und R. Gottlieb, Die experimentelle Pharmakologie als Grund-
lage der Arzneibehandlung. 8te Aufl. Neu bearb. von H. H. Meyer und E. P.
Pick. Berlin u.s.w., Urban und Schwarzenberg, 1933. Gr. 8°. M. 32.

1\'. Gross, Der deutsche Eiermarkt. Berlin, P. Parey, 1933. 8°. 147 S. m. 29 Text,
abb. M. 5.80

Darstellung der Umritte, Pferdesegnungen und Leonhardifahrten im germanischen
Kulturkreis. München, Lentnersche Buchhandlung, 1932. Gr. 8°. VIII 188
S. m. 30 Abb. und 1 Bld. auf 12 Taf. M. 7.50

W. Busack, Das neue Hundebuch. Das Wichtigste von neuzeitlichen Hunderas-
sen, ihre Ernährung und Pflege, Abrichtung des Hundes zum Hausgebrauch. Ber-
lin-Lichterfelde, Falken-Verlag, 1933. 8°. 53 S. m. 16 Abb. M. 1.60
Falken-Bücherei. Bd. 9.

J. G. Bessler, Illustriertes Lehrbuch der Bienenzucht. 6te Aufl. Neu bearb.
von Fr. Fischer. Stuttgart, Kohlhammer, 1934. Kl. 8°. VIII 383 S. m. Abb.

F. Küthe, Bäuerliche Geflügelwirtschaft. Eine Anleitung zur ertragsreichen
Gestaltung der ländlichen Geflügelhaltung. Hrsg. im Auftrag des Reichsverbandes
der Geflügelwirtschaft. Berlin, F. Pfenningstorff, 1934. 8°. 78 S. m. 51 Abb.

K. Koch, Das Bienenvolk und seine Pflege. 2te Aufl. von „Das Bienenwesen
und die Bienenpflege". Berlin, F. Pfenningstorff, 1933. Gr. 8°. VIII 124 S. m.
Abb. M. 2.—

J. Lehrmann, Der neue Hafermotor. Berlin, Verlag Lehrmann, 1933. 8°. M.
III. M. i.—

Nationale Fettwirtschaft. Zusammenstellung der wichtigsten Bestimmungen der
neuen Fettwirtschaft nebst kurzen Erl. Tl. 1. Von Wegener. Kempten, Deutsche
Molkerei-Zeitung, 1933. 8°. 72 S. M. 1.85

Avelange, Etude comparative des qualités de laine suivant les régions corporelles
du mouton. Applications pratiques. Thèse de Paris. 1933.

Grador, La race ovine limousine, son élevage, son amélioration dans le départe-
ment de la Corrèze. Thèse de Paris. 1933 •

Monet, Anatomie, pathologie, chirurgie des glandes anales chez le chien. Thèse
de Paris. 1933.

Prigent, Production et conservation de la sardine. Thèse de Paris. 1933.
Filipovitch, La gale du mouton et de la chèvre et les mesures de police sanitaire
envisagées au point de vue international. Thèse de Paris. 1933.

Diop, Diagnostic différentiel du louping-ill (encéphalo-myélite) et de la trem-
blante du mouton. Thèse de Toulouse. 1933-

T. Curschellas, Künstliche Haarfärbung beim Rind und deren Nachweis.
Inaug.-Diss. Zürich. 1933.
J. Walker, East Africa swine fever. Inaug.-Diss. Zürich. 1933.
A. Schönenberger, Magen- und Darmerkrankungen der Biberratte (Myo-
castor coypus Mol.) infolge Zooparasiteninvasion und deren Bekämpfung. Inaug.-
Diss. Zürich. 1933.

O. Müller, Ueber die O2 Kapazität des Blutes gesunder und kranker Pferde
und Rinder nebst Berücksichtigung weiterer Blutkrankheiten. Inaug.-Diss. Zürich.
1933-

G. N. Hall, Investigations on Rinderpest-Immunisation. Inaug.-Diss. Zürich.
\'933-

P. Gabriel, Kopf, Darm und Schlund des Wildschweines (exklusive Mund-
boden). Inaug.-Diss. Zürich. 1933.

J. Suter, Die Aetiologie, Symptomatologie und Therapie der Krämpfigkei
des Rindes. Inaug.-Diss. Zürich. 1933.

M. Perkas, Der Einfluss von Thymocresin und Thyroxin auf den Grundum-
satz. Inaug.-Diss. Bern. 1933.

E. Bourgeois, Kropfstudium bei der Katze und Untersuchungen von Schild-
drüsen aus kropffreien Gebieten. Inaug.-Diss. Bern. 1933.

W. Schäfer, Untersuchungen über das stickstofffreie Pigment in der Haut des
Simmenthalerrindes und seine Beziehungen zum Hautstoffwechsel im Allgemeinen.
Inaug.-Diss. Bern. 1933.

H. Krummen, Untersuchungen über den Zusammenhang der endokrinen Drüsen
mit der Ausschlachtung und Qualität von Schlachtrindern. Inaug.-Diss. Bern.
\'933-

A. Hödel, Fortgesetzte Untersuchungen über die oxydationssteigernde Wir-
kung des Adrenalins auf isolierte Zellen. Inaug.-Diss. Bern. 1933.

M. Dachis, Zur Histologie und Histogenese der kleinen Unterzungendrüsen
der Hauswiederkäuer, insbes. des Rindes. Inaug.-Diss. Bern. 1933.

E. Stämpfli, Der Einfluss der Milz auf Ziegenmilchanämie. Inaug.-Diss. Bern.
\'933-

B. Bergmann, Die Wirkung von Thyroxin auf den Stoffwechsel bei Einatmung
von Luft mit vermindertem Sauerstoffgehalt. Inaug.-Diss. Bern. 1933.

A. Gräni, Weitere Beweise für die sekretorische Innervation der Schilddrüse
mit Hilfe der Indigkarminausscheidung durch die Niere. Inaug.-Diss. Bern. 1933.

F". Mäder, Der Maul- und Klauenseuchezug 1928-29 im Kanton Thurgau.
Inaug.-Diss. Bern. 1933.

H. Bodmann, Fortgesetzte Untersuchungen über die Wirkungsweise des Thy-
mocresins. Inaug.-Diss. Bern. 1933.

A. Zbinden, Untersuchungen über die Harnabsonderung bei experimentell
erzeugtem Hochdruck. Inaug.-Diss. Bern. 1933.

H. Albrecht, Beiträge zur Technik der Blutuntersuchung mit bes. Berücksichti-
gung der Sublimatprobe. Inaug.-Diss. Hannover. 1933.

Th. Andresen, Die Beeinflussung des Blutbildes kranker Pferde durch Inhala-
tionen. Inaug.-Diss. Hannover. 1933.

G. Becker, Zur Frage des Vorkommens eines Oddi\'schen Sphinkters im Mün-
dungsgebiet des Ductus choledochus der Haustiere. Inaug.-Diss. Hannover. 1933.

G. Boegkstegers, Versuche über Flüssighaltung bzw. Wiederverflüssigung
von Schlachthofabfallblut zwecks Einleitung in die Kanalisation. Inaug.-Diss.
Hannover. 1933.

J. Breddermann, Klinische und pathologisch-histologische Beiträge zum Gastri-
tisproblem des Hundes. Inaug.-Diss. Hannover. 1933.

P. Buchholtz, Ueber die Retentio secundinarum beim Rind und ihre Behand-
lung mit Perethan. Inaug.-Diss. Hannover. 1933.

G. Feuce, Chemisch-physiologische und histo-physiol. Untersuchungen über
den Glykogengehalt von weisser und roter Skelettmuskulatur und dessen Beein-
flussung durch Verabreichung von Adiposan. Inaug.-Diss. Hannover. 1933.

M. Flöhe, Die Auswertung des Serums gesunder und tuberkulöser Rinder und
Schweine mit Hilfe der Sublimatprobe nach Bennett, Horgan und Kenny. Inaug.-
Diss. Hannover. 1933.

H. Heffler, Der Wasserstosz und die Natriumthiosulfatprobe als Nierenfunk-
tionsprüfung beim Hund. Inaug.-Diss. Hannover. 1933.

J. Lerner, Beiträge zur Epidemiologie der ansteckenden Blutarmut der Pferde
im Saargebiet. Inaug.-Diss. Hannover. 1933.

H. Möhling, Der Einflus der Trabprobe auf Herz und Puls bei gesunden und
kranken Pferden mit bes. Berücksichtigung der infektiösen Anämie. Inaug.-Diss.
Hannover. 1933.

F. Pöpsel, Ueber die intravenöse Anwendung von Akridinfarbstoffen nebst
eigenen Versuchen mit Entozon bei Rindern. Inaug.-Diss. Hannover. 1933.

E. Rotthege, Behandlungsversuche bei Magen- und Darmstrongylose der Jung-
rinder mit Flores Cinae und Derriswurzelextrakt. Inaug.-Diss. Hannover. 1933.

F. Scheferhoff, Untersuchungen über die Beschaffenheit der Bauchhöhlen-
flüssigkeit bei Schlachtrindern. Inaug.-Diss. Hannover. 1933.

G. Stange, Versuche mit der Sakralanaesthesie bei Hunden. Inaug.-Diss. Han-
nover. 1933.

K. Warnecke, Zur Sekretion der Glandula mandibularis der Ziege. Inaug.-
Diss. Hannover. 1933.

J. Vaulont, Vergleichende Blutuntersuchungen. Untersuchungen des Katzen-
und Pferdeblutes. Inaug.-Diss. Giessen. 1933.

R. Weiss, Ein Beitrag zur Klärung der günstigen diätetischen Wirkung der
Milchsäure. Inaug.-Diss. Giessen. 1933.

H. Kindinger, Die Tuberkulose beim Wild in freier Wildbahn. Inaug.-Diss.
Giessen. 1933.

O. Berner, Untersuchungen über das Vorkommen von Coccidien im Darm von
Hunden und Katzen. Inaug.-Diss. Leipzig. 1933.

H. Kirchenbauer, Die Stellung des Bacterium influenzae suis im System der
hämoglobinophilen Bakterien und sein Vorkommen bei Schwein, Schaf und Rind.
Inaug.-Diss. Leipzig. 1933.

L. Potinus, Avertin und Pernocton hinsichtlich ihrer Einwirkung auf die Was-
serstoffionenkonzentration des Blutes. Inaug.-Diss. Leipzig. 1933.

C. Kroeschel, Ueber Tonsillartuberkulose beim Rinde. Inaug.-Diss. Leipzig. 1933.

H. Stockmann, Beitrag zur Entstehung einer Geschwulst durch Trauma. Inaug.-
Diss. Leipzig. 1933.

A. Bitzan, Beitrag zum Vorkommen von echten Luftsacktumoren. Inaug.-Diss.
München. 1933.

E. Fröhlich, Zur Histologie der Geflügelpocke und Geflügeldiphtherie. Inaug.-
Diss. München. 1933.

H. Pöschl, Beitrag zum Nachweis der Bangschen Abortusbazillen in der Milch.
Inaug.-Diss. München. 1933.

W. Sciireyer, Untersuchungen über die histologischen Veränderungen der
Schleimhäute des weiblichen Rindes im Brunstzyklus, ihr klinisch-anatomischer
Ausdruck und ihr Vergleich mit den diesbezüglichen Verhältnissen bei den übrigen
Säugetieren. Inaug.-Diss. München. 1933.

H. Glasenapp, Entwicklung und gegenwärtiger Stand der sächsischen Kall-
blutzucht. Inaug.-Diss. Leipzig. 1933.

M. Pick, Beiträge zur Kenntnis der typischen Bakterienflora im Kefir. [Baz.
Gaucasi (Nova species)]. Inaug.-Diss. Kiel. 1933.

V. B. Vento, Die histologischen Veränderungen des Gehirns bei der Hydro-
cephalia acquisita des Pferdes unter bes. Berücksichtigung der Neuroglia und Mi-
kroglia. Inaug.-Diss. Berlin. 1933.

H. Albert, Ueber die Wirkungen des Ol. Chenopodii und seiner Bestandteile
Askaridol und Parazymol am isolierten Dünndarm des Hundes. Inaug.-Diss. Ber-
lin. 1933.

H. J. Brüning, Ein Beitrag zur Kenntnis der Steingallen mit bes. Berücksichti-
gung der pathologischen Histologie. Inaug.-Diss. Berlin. 1933.

J. Brüsch, Ueber Homöopathie in der Veterinärmedizin. Ein Beitrag zu ihrer
Geschichte und Versuch einer Nachprüfung. Inaug.-Diss. Berlin. 1933.

E. Richter, Ueber das Verhalten von Arekolin zu medizinischer Kohle unter
Berücksichtigung der antitänischen Wirkung. Inaug.-Diss. Berlin. 1933.

H. Wagner, Inhalationsnarkosen beim Meerschweinchen unter Anwendung
der Narkosezelle. Inaug.-Diss. Berlin. 1933.

K. Wancke, Ueber die Quellung der Laminariastifte. Inaug.-Diss. Berlin. 1933.
H. Aschoff, Versuche über die bakterizide Wirkung des Parachlorosis. Inaug.-
Diss. Berlin. 1933.

A. Lohmeyer, Studium zum Verhalten des Tetralins im Tierkörper. Inaug.-
Diss. Berlin. 1933.

R. Nieland, Die Beziehungen der Glaskörpertrübungen zu Alter, Geschlecht,
Farbe und Rasse des Pferdes. Inaug.-Diss. Berlin. 1933.

F. Püschel, Dissoziationserscheinungen des Rotlaufbazillus im Tierkörper und
in der Kultur. Inaug.-Diss. Berlin. 1933.

H. Wendt, Die Bekämpfung der Rinderpiroplasmose durch Chemo-Therapeu-
tika und prophylaktische Impfungen. Inaug.-Diss. Berlin. 1933.

H. Zsynelabidin, Weitere vergl. Untersuchungen mit verschiedenen Salzen zur
Konservierung des Meerschweinchenkomplements. Inaug.-Diss. Berlin. 1933.

K. Krenz, Vergleichende klinische Untersuchungen über die Wirkung der
Pepkapseln und der Perethanstäbe bei Geburtsnachkrankheiten des Rindes. Inaug.-
Diss. Berlin. 1933.

R. Krone, Ueber den Einfluss der Kohle auf die Wirkung des Santonins als
Anthelmintikum. Inaug.-Diss. Berlin. 1933.

E. Rüegg, Ueber Adrenalinwirkungen an der Hundeleber. Inaug.-Diss. Basel.
1933-

C. Dijkstra, Die De- und Regeneration der sensiblen Endkörperchen des En-
tenschnabels nach Durchschneidung der Nerven, nach Fortnahme der ganzen
Haut und nach Transplantation von verschiedenen innervierten Hautstückchen.
Inaug.-Diss. Utrecht. 1933.

K. E. Feeder, Untersuchungen über den Futterwert des Heus von rein gezüch-
teten Gräsern und Kleegrasgemischen mit bekanntem Mengenverhältnis. Inaug.-
Diss. Königsberg. 1933.

W. Lenkeit, Die Muskel- bzw. Fleischhärte und deren Aenderung durch ver-
schiedene physiologische Einflüsse. Habilitationsschrift Berlin. 1933.

W. Schermer, Untersuchungen über die Hornausbildung beim Hausrind.
Inaug.-Diss. Halle. 1933.

O. Schünemann, Lässt sich bei der Legehennenfütterung Dorschmehl durch
anderes Eiweissfutter und Eiweisszufutter ersetzen, ergänzen und verbilligen ?
Inaug.-Diss. Halle. 1933.

K. Zimmermann, Ein Beitrag zur Körperentwicklung der rheinisch-deutschen
Kaltblutpferde im Originalzuchtgebiet. Inaug.-Diss. Göttingen. 1933.

W. Sültmann, Die Wirtschaftlichkeit der Schafhaltung in Betrieben des Rüben-
baugebietes Halle. Inaug.-Diss. Halle. 1933.

E. Geisel, Untersuchungen über die Vitasterinschädigung an den Kiefern, den
Zähnen und Weichteilen der Mundhöhle von Katzen. Inaug.-Diss. Göttingen.

A. Pakulski, Ueber Bissverletzungen durch Säugetiere in kriminalistischer
Hinsicht. Inaug.-Diss. Bonn. 1933.

E. Wilhelm, Ueber den feineren Bau der knöchernen Labyrinthkapsel von
Hund und Katze. Inaug.-Diss. Würzburg. 1933.

W. Schümann, Beitrag zur diagnostischen Verwertbarkeit der zelligen Bestand-
teile und des Schleimes im Scheidenabstrich von Rindern. Inaug.-Diss. Hannover.
1932.

G. Janeba, Ein Beitrag zur objektiven Beurteilung der Fleischgüte. Inaug.-Diss.
Breslau. 1933.

F. Stolle, Das Glatzer Gebirgsvieh und seine Scholle. Inaug.-Diss. Breslau. 1933.

H. Rauer, Ein Beitrag zur Kenntnis der Verteilung des Fettes in der Milch.
Inaug.-Diss. Breslau. 1933.

K. L. Chrzaszcz, Schwankungen im Fettgehalt der Milch beim Uebergang
von der Stallhaltung zum Weidegang. Inaug.-Diss. Breslau. 1932.

Het onderzoek naar het slagersbedrijf door de stichting
Economisch Instituut voor den Middenstand.

Verschenen is het rapport over een onderzoek naar het slagersbedrijf te Leeuwarden
Zwolle en Maastricht. Uit bijzondere overwegingen heeft men, aldus dit rapport, de
3 bovengenoemde gemeenten voor dit onderzoek uitgekozen ; Leeuwarden kwam
in aanmerking vanwege zijn belangrijke veemarkt, Zwolle omdat daar geen abattoir
bestaat en Maastricht, omdat aflevering en verbruik ter plaatse aanzienlijk verschil-
len van hetgeen elders wordt aangetroffen.

Van de 3 plaatsen werden respectievelijk 96, 79 en 150 slagersbedrijven beschreven.

Wat betreft de verspreiding van de slagerijen in genoemde drie gemeenten blijkt,
dat de slagersbedrijven aldaar grootendeels aan verkeerswegen gevestigd zijn.
Sociaal bezien trekt het de aandacht, dat de helft der slagerijen in volkswijken ge-
vestigd is. Het aantal patroons, dat in een vakvereeniging georganiseerd is, bedraagt
in de behandelde 3 steden onderscheidenlijk, althans voor zoover het aantal onder-
zochte zaken betreft, 52, 80 en 69 %. In Utrecht was dit cijfer 73.

Terwijl 35 % van de zaken die inlichtingen verschaften, zelf de boeken bijhou-
den, liet 51 % de administratie door deskundigen, buiten het bedrijf staande,
bijhouden, waaruit wel blijkt, dat aan de verzorging der boekhoudingen in het
slagersvak, meer dan in andere middenstandsbedrijven, de noodige aandacht wordt
besteed.

Inzake de bedrijfsresultaten en bedrijfsonkosten wordt medegedeeld, dat de netto-
winst het hoogst is bij de slagerijen in de omzetgroepen ƒ 10.000 tot ƒ 15.000 en van
ƒ 25.000 tot ƒ 30.000. Voor de zaken met hoogeren omzet is het percentage aanzien-
lijk lager. Het gemiddelde bedrag der nettowinst per stad en per slagerij is te Leeu-
warden ƒ 2945.—, te Zwolle ƒ 3026.— en te Maastricht ƒ 3032.—. Dit stemt vrijwel
overeen met het gemiddelde, indertijd te Utrecht gevonden, n.1. ƒ 3004.—.

De bedrijfskosten per onderneming per stad verschillen zeer : in Leeuwarden
bedragen zij ƒ 4043.—- (15,20% van den omzet), in Zwolle ƒ 4007.— (14.36 % van
den omzet) en in Maastricht ƒ 3031.— (of 11.78 % van den omzet). De gemiddelde
bruto winsten blijken vrij sterk te varieeren. In L. zijn zij het hoogste, n.1. 26.28 %,
Z. staat iets lager, n.1. 25.21 % en M. het laagst met 23.49 %•

In het algemeen kan gezegd worden, dat in alle drie genoemde steden de slage-
rijen met een omzet van minder dan ƒ 15.000 het niet tot een nettowinst brengen ;
veelal werken zij met verlies. In de omzetgroepen van ƒ15.000 tot \'25.000 wordt
het beeld minder ongunstig ; van de 41 ondernemingen, die in deze groep zijn
ondergebracht, konden 20 een winst halen. Treffend is het gunstige resultaat van
de groepen van ƒ 25.000 tot ƒ 35.000.— Hier schiet, boven de normale belooning
van kapitaal en arbeid, nog gemiddeld een flink bedrag over. Dit overschot blijkt
in de groepen van ƒ 35.000—. tot ƒ50.000.- weer aanzienlijk lager te zijn.

Het vleeschverbruik wordt voor Leeuwarden, Zwolle en Maastricht respectieve-
lijk geschat op 27 K.G., 43.29 K.G., en 47.12 K.G. per jaar per hoofd der bevolking.
Het hooger cijfer voor Maastricht wordt toegeschreven aan een grooter gebruik
ter plaatse, zoomede aan het feit, dat vele boeren uit de omgeving vleesch betrekken
uit de stad. Ook blijkt, dat te Maastricht veel meer fijne vleeschwaren worden
verkocht dan in de andere onderzochte steden. Van eenig verband tussc.hen fijne
vleeschwarenbereiding en bruto winstmarge kon niets worden vastgesteld.

De door het Hoofdbestuur der Maatschappij voor Diergeneeskunde
ingestelde commissie voor onderzoek en bestrijding der kwakzalverij
heeft haar rapport uitgebracht, dat in de hoofdbestuursvergadering
van 3 Maart 1.1. is besproken en thans den leden der Maatschappij
voor Diergeneeskunde ter grondige bestudeering wordt aangeboden.

Bij de instelling der commissie werd verzocht met den grootst moge-
lijken spoed een werkschema op te stellen en uit te voeren. In aansluiting
aan dezen wenk heeft het Hoofdbestuur bepaald, dat Zaterdag 2 Juni
a.s. te 13.30 uur een bijzondere algemeene vergadering in Hötel Ter-
minus te Utrecht zal worden gehouden om dit rapport te behandelen.
Tc dien einde worden de afdeelingen verzocht hare opmerkingen uiter-
lijk voor 15 Mei a.s. aan den secretaris van het Hoofdbestuur toe te
zenden. Bij de vaststelling der data van de afdeelingsvergaderingen
ware hier rekening mede te houden.

Ten slotte wijst het Hoofdbestuur er met nadruk op, dat het in dit
stadium van behandeling ongewenscht is met anderen dan leden der
Maatschappij over dit rapport te spreken, opdat een verdere bekend-
making, vooral voorbarige publicatie in de pers, worde voorkomen.

RAPPORT IN ZAKE HET ONDERZOEK EN DE BESTRIJ-
DING DER KWAKZALVERIJ, UITGEBRACHT AAN HET
HOOFDBESTUUR DER MAATSCHAPPIJ VOOR DIERGE-
NEESKUNDE DOOR DE COMMISSIE, DAARVOOR DOOR
HET HOOFDBESTUUR AANGEWEZEN.

Reeds meerdere malen had de onrustbarende toename der kwak-
zalverij, vooral in de laatste jaren, een punt van bespreking uitgemaakt
in de vergaderingen van het Hoofdbestuur. Herhaalde malen heeft
ook de voorzitter in meer dan één openingsrede der Algemeene Ver-
gadering op het euvel van het hand over hand toenemen der kwak-
zalverij op verschillende gebieden van ons arbeidsveld gewezen; dit
vooral door het uitblijven van wettelijke bepalingen, zooals voorgesteld
werden inde conclusies van het in 1929 verschenen rapport der Serum-
en entstofcommissie.

Hierdoor is het mogelijk geweest, dat buitenlandsche Seruminstituten,
die in kennis kwamen met de onvoldoende wettelijke voorschriften te
dezen opzichte hier te lande, binnen enkele jaren tijds een ruim afzet-
gebied voor hunne producten vonden in den leekenhandel. Deze
handel, aanvankelijk door kleine kooplieden op bedekte wijze gevoerd
op en in de omgeving der groote veemarkten, heeft zich al ontwikkeld
tot een zeer bloeiend bedrijf met de outillage in den vorm van het
stichten van depóts, uitgeven van prijscouranten, het voeren van
reclame-campagnes in de landbouwpers en andere methoden van het
moderne zakenleven.

Door den secretaris der Maatschappij werd in 1932 een onderzoek
ingesteld naar de uitbreiding en den aard van dezen leekenhandel in
sera- en entstoffen; dit onderzoek trachtte tevens na te gaan de her-
komst van deze producten.

Voor het voeren van een systematische actie tegen dit euvel bleek
telkens weer, dat onze Maatschappij moest kunnen beschikken over
een secretaris, die een groot gedeelte van zijn tijd ter beschikking zou
kunnen stellen, wilde men met eenige kans op succes de bestrijding der
kwakzalverij ter hand nemen.

Een en ander deed ten slotte het H.B. besluiten tot het instellen
van een commissie ter onderzoek van de mogelijkheid om voor onze
Maatschappij te geraken tot de aanstelling van een secretaris-ambtenaar.
Aan deze commissie werd tevens opgedragen te overwegen, hoe deze
eventueele ambtenaar zijne bemoeiingen dienstbaar zou kunnen maken
aan de bestrijding der kwakzalverij.

In de H.B. vergadering van 11 Maart 1933 bracht de voorzitter der
secretariaats-commissie, Prof. Dr. G. Krediet, namens die commissie,
verschillende punten naar voren, waarin zoowel de oorzaak als de
bestrijding der kwakzalverij werden aangegeven.

Hieruit blijkende, hoe omvangrijk de werkzaamheden in die richting
zullen zijn, besloot het H.B. niet te wachten tot het een secretaris-
ambtenaar ter beschikking zou hebben, maar het onderzoek naar en
de bestrijding van de kwakzalverij in den ruimsten zin op te dragen
aan een commissie, die met den grootst mogelijken spoed een werk-
schema zou trachten op te stellen en uit te voeren. Tot leden dier
commissie werden aangewezen : Dr. J. J. F. Dhont, als voorzitter,
J. H. ten Thije als secretaris en als leden : Prof. Dr. L. de Blieck, M.
Karsemeijer, J. Kirch, J. Kranenburg, Prof. Dr. G. Krediet en
C. Tenhaeff.

Aan ieder lid der commissie werd verzocht, reeds voor de eerste
vergadering zijn gedachten over het werkplan der commissie op schrift
te stellen en op te zenden aan den secretaris, waardoor, na rondzending
dier stukken, reeds op de eerste vergadering der commissie met meer
succes de besprekingen konden worden gehouden.

De eerste vergadering der commissie had plaats op 10 Juni 1933.
Na verschillende voorbereidende besprekingen, bleek het niet mogelijk
te zijn een bepaald werkplan vast te stellen, zoolang men nog niet
voldoende op de hoogte was van den werkelijken toestand der kwakzal-
verij. Wel was reeds in verband met werkzaamheden van de Serum- en
entstof-commissie door het lid dier commissie D. A. Oskam in 1928
een uitgebreid onderzoek ingesteld, waarvoor verwezen wordt naar
het rapport dier commissie en was in 1932 nog een gedeeltelijk onder-
zoek ingesteld door den secretaris der Maatschappij, in verband met
te houden besprekingen met de drie centrale landbouworganisaties,
maar toch achtte men het noodig opnieuw een onderzoek te doen
instellen, vooral ook, omdat men vreesde, dat de kwakzalverij zich de
laatste jaren zoo onrustbarend zou hebben uitgebreid. Er werd daarom
besloten een uitgebreide vragenlijst aan alle daarvoor in aanmerking
komende leden der Maatschappij te zenden, niet alleen over de toe-
standen met betrekking tot de kwakzalverij, maar tevens aangevuld
met eenige vragen, die allicht nader inzicht zouden kunnen geven
in de bestrijding ervan.

In deze vergadering werd door de commissie het secretariaat opge-
dragen aan A. van Heusden, die zich daarvoor beschikbaar had ge-
steld, zulks ter vervanging van coll. ten Thije, wien het door drukke
ambtsbezigheden onmogelijk was, die functie waar te nemen.

1. Komt in Uw praktijkgebied het onbevoegd uitoefenen der dier-
geneeskunde voor ?

2. Zoo ja, door welke personen wordt zulks dan verricht en onder
welken naam (verloskundige, veearts ?) en op welke wijze (per
advertentie, per circulaire ?) wordt zulks door hen aan de bevol-
king ter plaatse kenbaar gemaakt ?

3. Neemt dit soort van kwakzalverij de laatste jaren toe en door
welke oorzaken ?

4. Oefenen zij dit uit in hoofdzaak als bedrijf of beroep, of bij welke
betrekkingen wordt dit door hen als nevenberoep gedaan ?

5. Oefenen zij de diergeneeskundige praktijk in haar vollen omvang
uit of wordt hun hulp slechts in bepaalde gevallen ingeroepen ?

7. Weet gij eventueel waar dergelijke personen hun z.g. opleiding
verkregen hebben ?

8. Adverteeren deze kwakzalvers in Uwe omgeving, verzenden zij
circulaires of andere drukwerken of worden zij officieel door boeren-
organisaties of andere instanties erkend, aangesteld of gesteund ?

9. Kent gij de herkomst van de door kwakzalvers en veehouders ge-
bruikte sera, entstoffen en geneesmiddelen ? In welke instituten
zijn deze bereid c.q. bij welke handelaren worden deze betrokken ?

10. Weet gij iets van de tarieven der kwakzalvers ? Hoeveel rekenen
zij voor entingen en serum-inspuitingen ? Hoeveel voor andere
diergeneeskundige werkzaamheden ? Hoeveel rekenen zij voor ge-
neesmiddelen ?

1 1. Zijn U gevallen bekend van ongunstige resultaten der door kwak-
zalvers toegepaste serum- en vaccinetherapie b.v. bij behandeling
tegen vlekziekte, bij het heerschen van varkenspest of andere
besmettelijke ziekten, eventueel door het stellen van een onjuiste
diagnose ?

12. Zijn voornamelijk aan H.H. keuringsdierenartsen, sterfgevallen of
noodslachtingen onder het vee bekend, die onmiskenbaar het
gevolg zijn geweest van ondeskundige manipulaties voor, tijdens,
of na verlossingen ?

13. Kunt gij namen noemen van kwakzalvers of veehouders, die zich
zelf hebben geïnfecteerd met vlekziekte-cultuur of met andere
entstof ?

14. Hebben er in Uw praktijkgebied ook entingen plaats door leeken,
die alleen enten en geen verdere diergeneeskundige handelingen
verrichten :

15- Welke entingen komen in Uw praktijkgebied het meest voor, die
sub 6 of sub 14, a of b ?

16. Wordt in Uw prak tij kgebied de hulp van den dierenarts ingeroepen
bij alle daarvoor in aanmerking komende verlossingen bij de ver-
schillende huisdieren en verleent gij dan deze hulp ?

18. Zoudt gij in staat zijn de in Uw praktij kgebied voorkomende ver-
lossingen en castraties alle zelf te verrichten,

Zooals bij zoovele enquête\'s, bleek ook hier weder, dat, de goeden
niet te na gesproken, er nog zoovele collega\'s zijn, die zoo weinig mede-
leven met hetgeen zich in onze Maatschappij afspeelt. Niettegenstaande
nog een herhaald verzoek om inzending in ons Tijdschrift, waren er
begin September van de aan alle practici (i 450) verzonden circulaires
nog slechts 252 terug ontvangen.

In de vergadering van de commissie van 16 Sept. werd er op aange-
drongen nogmaals een poging te doen meerdere antwoorden binnen
te krijgen, opdat het overzicht zoo volledig mogelijk zou zijn. Met
de hulp van de secretarissen der afdeelingen werden de tot nu toe nog
geen antwoord gezonden hebbende leden opnieuw aangeschreven. liet
resultaat daarvan was, dat het aantal antwoorden steeg tot 314, zonder
dat dit cchtcr eenigen invloed had op het percentage, verwerkt bij de
beantwoordingen.

De verwerking van die antwoorden heeft geleid tot samenstelling
van het volgende rapport.

Van de rondgezonden circulaires zijn er 314 terug ontvangen;
hierbij waren er 36, waarbij de gestelde vragen niet beantwoord konden
worden, zoodat er in het geheel 278 beantwoordingen zijn ingekomen.

Hiervan geven 221 of 79 % op, dat in hun praktijkgebied onbevoegd
uitoefenen der diergeneeskunde onder de groote huisdieren voorkomt;
48 of i 7 % geven op, dat dit niet het geval is, terwijl 5 of 2 % opgeven,
dat het zelden geschiedt; bovendien nog 4 gevallen van onbevoegd
uitoefenen der kleine huisdierenpraktijk.

Door 128 dierenartsen of 46 % wordt opgegeven, dat de kwak-
zalverij de laatste jaren toeneemt, door 18 of 6 % dat de kwakzalverij
afneemt, terwijl de overigen daarop geen antwoord kunnen geven.

De oorzaken voor het ontstaan en de toename ervan zijn talrijk; de
meest op den voorgrond tredende zijn de volgende :

1. doordat de wet op de uitoefening der Veeartsenijkunst de verlos-
singen en de operaties op gezonde dieren vrij laat, hebben zich vele
leeken tot verloskundige en castreur bekwaamd, die nu, begunstigd
door verschillende nader te noemen omstandigheden, de gelegenheid
hebben gekregen hun werkgebied op onwettige wijze uit te breiden.

Door de slechte, economische toestanden meent de veehouder zich
thans zoo goedkoop mogelijk te helpen, zoo hij of zelf kwakzalvert of
de hulp van een empiricus inroept.

2. door het ontbreken van een serum- en entstofwet, waardoor buiten-
landsche sera en entstoffen vrij in den handel gebracht kunnen worden
en een ieder zich op de markten of bij bekende leveranciers van nage-
noeg alle sera en entstoffen kan voorzien, ook zelfs van die, welke
levende micro-organismen bevatten, welke gevaarlijk zijn voor den
mensch, zooals vlekziekte en de besmettelijke abortus van het rund;

3. doordat, niettegenstaande de nog dit jaar plaats gehad hebbende
verlaging van de prijzen van de sera en entstoffen der Rijksserum-
inrichting, deze prijzen toch nog in vele gevallen in verband met de
doseering, hooger zijn dan de buitenlandsche entstoffen;

4. door het ontbreken van het noodige contact tusschen de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde en de groote organisaties op landbouw-
gebied en het niet in de landbouwpers kenbaar maken van de alom
ingetreden verlaging der tarieven, die door de practiseerende dieren-
artsen worden berekend;

5. doordat sommige dierenartsen, ondanks het feit dat zij in alle
voorkomende gevallen verloskundige hulp verleenen, toch geen prak-
tijk van beteekenis op dit gebied kregen, omdat de verloskundige ter
plaatse de heele verloskundige praktijk in handen heeft en houdt,
geholpen door de omstandigheid, dat bij de waardevermindering van
het vee de veehouder voor alles meent zich de goedkoopste hulp te
moeten verschaffen of zich zelf tracht te helpen;

6. doordat er dierenartsen zijn geweest en nog zijn, die zich in hun
praktijk hebben laten assisteeren door knechten en andere onderge-
schikten, die later zelfstandig zijn opgetreden of kunnen optreden;

7. door geringe medewerking van de zijde der autoriteiten, politie
en justitie en het niet voldoende straffen van eenmaal geconstateerde
en bewezen overtredingen;

8. door het optreden van sommige besturen van verschillende organi-
saties op het gebied van landbouw, vee- en pluimveeteelt en van hen,
die hun voorlichting verschaffen;

10. doordat verloskundigen zich den titel toeëigenen of van veearts
of van gediplomeerd verloskundige en zich als zoodanig bij de vee-
houders uitgeven;

ii. door populariseering der veterinaire wetenschap, door het uit-
geven van kwakzalversboeken en door mededeeling in dag- en week-
bladen van verschijnselen en behandeling van veeziekten.

Onbevoegd uitoefenen der veeartsenijkunde wordt verricht door de volgende
personen :

27 onder den titel van veearts;
341 veeverloskundigen (dit aantal zal iets te groot zijn, omdat enkele
dierenartsen dezelfde verloskundige, die in hun praktijkgebied
werkzaam is, opgeven);
35 castreurs;
13 veehouders;
4 pluimveehouders;
4 slagers;

2 handelaren in diergeneesmiddelen;
2 voorzitters van een veefonds;
i bakker;
i raadslid;

i manufacturenhandelaar;
i café-houder;
i eierenverzamelaar;
1 melkventer;
i varkenshandelaar;
i veeverzekerings-agent;
i merker varkenscentrale;
i gepens. arbeider N.S.;
i zoon van een wonderdokter;
i homoeopaath;
i zonder beroep;

Bovendien zijn er nog opgegeven 35 verloskundigen, die zich echter
zuiver en alleen op dit terrein blijven bewegen.

Wijze van bekendmaken geschiedt in hoofdzaak door mondelinge aan-
kondiging, vooral in café\'s en op markten, door het plaatsen van borden
aan de deur, waarop de woorden „gediplomeerd veeverloskundige".
Enkele door advertenties of door het zenden van circulaires.

Bovendien zijn er nog enkele veefondsen en coöperatieve aankoop-
vereenigingen die door aanschaffen van instrumenten, als voor uier-
insufflatie, slokdarmsonde, penstrocart enz. de leden in de gelegenheid

stellen zich hiervan te bedienen of te doen bedienen door een bestuurs-
lid van dat fonds.

Van deze 454 personen werd opgegeven dat er 146 of ruim 32 %
het onbevoegd uitoefenen der geheele veeartsenijkundige praktijk doen
als bedrijf, terwijl de overige 298 het naast een ander beroep uitoefenen.
Deze andere beroepen zijn :

144 landbouwers;
33 veeverloskundigen;
33 castreurs;
i 7 veehandelaren;
14 slagers;
11 drogisten;
7 pluimveehandelaren;
9 merkers van varkenscentrale;
5 zaakvoerders van varkenscentrale;
4 caféhouders;

2 melkboeren;
i bakker;
i noodslager;
i veevoeder-handelaar;
i gepens. arbeider N.S.
i werkman v. d. gasfabriek;
i manufacturier;
i lantaarnopsteker;

1 controleur van oogreactie v. d. zuivelfabriek te Wieuwerd;
i beambte belast met de verzorging van noodslachtingen (Donker-
broek) ;
i timmerman;

Van de 454 onbevoegde personen zijn er 165 of ruim 36 %, die de
praktijk in haar vollen omvang uitoefenen, 231 of bijna 51 % die haar
alleen in bepaalde gevallen uitoefenen, terwijl dit van de overblijvende
13 % niet bekend is.

Wat het verrichten van entingen betreft wordt opgegeven, dat door
49 niet bevoegden entingen verricht worden bij alle dieren; entingen
alleen bij kalveren hebben plaats door 9, bij varkens door 94, bij kippen
door 57 onbevoegden. Als bijzonderheden zijn hierbij o.a. te vermelden :

1. in Almkerk is een boer aangesteld, die door een varkensver-
zekering uitgezonden wordt om varkens te enten;

2. door den directeur van een federatieve slachtveeverzekering te
\'s-Gravenhage zouden 70 personen onderricht en daarna uitgezonden
worden om varkens te verzekeren; onder den verzekeringsprijs van
j 1.50 is begrepen het door die personen gratis enten tegen vlekziekte.
Een onbevoegde uit Naaldwijk, een der uitgezondenen, is op 14
Augustus geverbaliseerd, uitspraak ƒ 75.— boete;

3. in Venlo is proces-verbaal opgemaakt tegen een onbevoegd
enter; eisch van het O.M. 2 X ƒ 75.— boete; uitspraak onbekend;

4. in Scherpenisse is een een castreur voor onbevoegd enten voor-
waardelijk veroordeeld voor viermaal ƒ 25.—, met een proeftijd van
driejaren (1931, \'32 en \'33);

5. in Fijnaart zijn twee verloskundigen veroordeeld ieder tot 48 X 2
gulden boete of 1 dag hechtenis, met verbeurdverklaring van spuit en
serum. Hooger beroep is door hen aangeteekend;

6. in Horst is een overtreder wegens varkensenten geverbaliseerd;
eisch O.M. voor ieder geval (2 gevallen) 75 gulden boete of 25 dagen
hechtenis; uitspraak onbekend;

7. in Steenbergen is proces-verbaal opgemaakt wegens onbevoegd
enten, welk proces-verbaal is afgekocht voor 3 gulden;

8. in Dirksland is een veeverloskundige veroordeeld wegens on-
bevoegd enten. Bij gebrek aan contanten heeft hij daarvoor hechtenis
ondergaan;

9. in Oosterhout is een verloskundige geverbaliseerd en veroordeeld
wegens het in 1932 enten van varkens voor een varkensfonds;

11. in Gorinchem entte in 1932 een arbeider van de Coöp. Graan-
maalderij Samenwerking te Giessen-Nieuwkerk ongeveer 4000 varkens;

12. in Lekkerkerk en in Berg-Ambacht koopen de Coöp. veevoeder-
aankoopvereenigingen groote hoeveelheden sera en entstoffen en stellen
deze tegen betaling ter beschikking hunner leden en zelfs ook aan niet-
leden;

13. in Gouda heeft de Bond van Kaasproducenten (directeur de
heer Wijnen) al sinds eenige jaren in zijn pakhuizen een groot depót
van verschillende sera ten behoeve der aangeslotenen.

Wat de opleiding der verloskundigen en empiristen betreft is dit van velen
niet bekend, van anderen is bekend, dat zij zich zelf opgeleid hebben.

Van de bekende gevallen wordt 41 maal aangegeven, dat zij hun
opleiding genoten hadden bij hun vader en voorganger; in 36 gevallen
bij andere verloskundigen.

Daarnaast staat als grootste opleider: v. d. S. in O. die daarbij sa-
menwerkt met collega Dr. C. A. v. d. V. te O., welke laatste om meer
belang bij de zaak te zetten, de af te geven diploma\'s onderteekent. Het
is niet bekend, in hoeverre hij deelneemt aan de opleiding. In 31 ge-
vallen worden deze personen genoemd. Verder de verloskundige H.
te W., die gedurende 2 maanden 5 dagen per week een cursus geeft
en daarin optreedt als leeraar en later als examinator; in een 8-tal ge-
vallen wordt deze genoemd. Verder een verloskundige op het Kamper-
eiland (10 maal), Q. te B. (5 maal) en Q. in VI.-A.

Hoewel adverteeren door kwakzalvers in vele gevallen niet geschiedt
en ook niet noodig is, omdat zij plaatselijk maar al te goed bekend zijn,
worden toch nog in een 39-tal praktijken opgegeven, dat zij enkele of
meerdere malen adverteeren, terwijl in 19-tal gevallen ook nog cir-
culaires worden rondgezonden. Veel komt voor het deponeeren van
naamkaartjes op marktdagen, het ophangen van bekendmakingen in
café\'s en dergelijke inrichtingen.

In verschillenden praktijken worden de kwakzalvers door plaatselijke
veefondsen erkend (30 gevallen opgegeven) en ook gesteund. Het er-
kennen brengt mee, dat zij in de gelegenheid gesteld worden ook attesten
af te geven voor plaatselijke fondsen, zooals o.a. een raadslid-kwakzalver
in Hellendoorn.

Verschillenden ontvangen toelage of ondersteuning van gemeente,
landbouw-organisatie\'s enz. of zijn door deze er voor aangesteld.

Wat de herkomst van de sera en entstojjen betreft, die door onbevoegden
gebruikt of aan den man gebracht worden, deze is zoo verschillend en
zoo uitgebreid, dat het moeilijk is daar een goed overzicht over te
krijgen.

Deze levering geschiedt in hoofdzaak door verschillende instituten
uit Duitschland (o.a. I. G. Farben Industrie) en uit België (Institut
Sérothérapeutique de Gembloux).

De distributie van deze praeparaten hier te lande geschiedt door
personen, die de beteekenis van sera en entstoffen niet kunnen beoor-
deelen, o.a. drogisten, veevoederhandelaren, pluimveefokkers, kennel-
houders, kruideniers, marktkooplieden enz.

Wat de geneesmiddelen betreft, het aantal leveranciers hiervan is nog
grooter. Verschillende van die leveranciers leveren door het geheele
land en zenden hun vertegenwoordigers met de geneesmiddelen den
boer op. Groote massa drogisten trachten, evenals dat ten behoeve van
den mensch geschiedt, allerlei geneesmiddelen voor dieren te verkoopen,
iets wat echter altijd bestaan heeft en steeds zal blijven bestaan.

Verder zijn er meerdere boerenbonden, die in massa sera, entstoffen
en geneesmiddelen aankoopen en deze tegen kostprijs aan hunne
leden overgeven.

Wat betreft de prijzen, die door hen berekend worden, van velen zijn
ze niet bekend. Uit de opgaven vermelden we het volgende:

Runderen enten tegen abortus tot 4 en 5 gulden per stuk; kalveren
enten varieert van ƒ0.75 ^tot/ ^!-75 P^er stuk; de opgave ontbreekt veelal
of dit entingen tegen boutvuur betreft, dan wel serum-inspuitingen
tegen besmettelijke kalverziekten.

Van varkens enten tegen vlekziekte zijn er verscheidene opgaven; de
minimum prijs is hiervan ƒ0.15, de maximum prijs ƒ0.80 per stuk; de
meest voorkomende is die van ƒ 0.40—ƒ 0.50 per stuk. Een nieuw
tarief, eenmaal aangegeven is: j 2.— per uur, vermeerderd met den kost-
prijs van het verbruikte serum.

Voor kippen enten tegen diphtherie varieert de prijs van 2 tot 5 cent,
gemiddeld 3 cent.

Voor verlossingen worden de volgende prijzen berekend. Voor totale
embryotomie zijn de prijzen van 10 tot 15 gulden, voor een gedeeltelijke
embryotomie ƒ 12.50. Voor een gewone repositie zijn ze van 3 tot
10 gulden, het meeste 5, 7, 8 gulden. Ook zijn er verscheidcnen, die
contracten hebben met de verzekering. In Hengelo b.v. wordt voor
iedere verlossing, waar hulp bijgeroepen wordt, ook als in dien tijd het
kalf reeds geboren is, ƒ 8.—, in Oldenzaal ƒ 7.— betaald; in andere
plaatsen 5 en 6 gulden, soms zelfs tot 9 gulden. Een enkeling laat zich
nog betalen met 10 tot 20 gulden, naar gelang van de verlossing, welk
bedrag nog verhoogd wordt met de autohuur.

In W\'estwoud en in Enkhuizen werkt een verloskundige, die voor
j 10.— per jaar een stal verzekert van verloskundige hulp. Ook in andere
plaatsen o.a. in \'t Zand bij Schagen heeft een verloskundige een fonds
voor verlossingen opgericht.

Castraties van veulens worden berekend met ƒ 2.50 tot j 3.50; ge-
middeld veelal ƒ 2.50; van castraties van biggen is de minimum op-
gegeven prijs 10 cent.

Van de overige werkzaamheden worden nog genoemd: uierinsufflatie
voor J 1.—, ƒ 3.— en ƒ 4.—; behandeling van tusschenklauwpana-

ritium per verband j 3.—. Gewone visites varieeren van ƒ 1.— tot
ƒ 2.50, soms nog vermeerderd met autokosten.

Geneesmiddelen worden over het algemeen duur berekend; de meeste
loopen van ƒ 1.50 tot ƒ 2.—, zelfs wordt gesproken van ƒ 3.50 tot ƒ 4.—.
In de meeste gevallen zijn het verpakte geneesmiddelen; ook zijn er
enkelen, die recepten klaarmaken of laten klaarmaken. Zoo geeft b.v.
een empirist uit Epe recepten af, die hij ter plaatse gereed laat maken
bij een drogist.

Van de kleine huisdieren-praktijk is nog te vermelden, dat castraties
van katten door leeken berekend worden met ƒ 1.— tot f 2.50, terwijl
dit op de poliklinieken van dierenartsen veelal gebeurt voor ƒ 1.—.

De vraag of er gevallen bekend zijn van ongunstige resultaten van door
kwakzalvers toegepaste serum- en entstoftherapie wordt in vele gevallen
positief beantwoord.

In de antwoorden wordt vooral gewezen op een verkeerde diagnose
en daardoor verkeerd toegepaste therapie bij varkensziekten, doordat
vlekziekte, pneumonieën en pest met elkander verwisseld worden, of
doordat de besmetting door de enting wordt overgebracht. Ook wordt
veel gewezen op gevallen van vlekziekte eenigen tijd na de enting,
doordat vermoedelijk onvoldoende immuniteit is opgetreden.

Ook bij kippen-entingen zijn onaangename gevolgen opgetreden
door het stellen van een verkeerde diagnose.

Door 95 keuringsveeartsen wordt de vraag of hun gevallen bekend
zijn, die onmiskenbaar het gevolg zijn geweest van ondeskundige mani-
pulaties voor, tijdens of na verlossingen, positief beantwoord. De meeste
beantwoorden deze vraag enkel met ja; ging men er verder op in, dan
betrof het in hoofdzaak rupturen van den uterus, kneuzingen en ver-
nieling van den vaginaalwand, het blijven liggen na de verlossing, als
gevolg van het aanwenden van te groote en te ruwe trekkracht, bij
uterus-amputatie het laten zitten van darmen in de te amputeeren
stomp, enz. in het algemeen veroorzaakt eerstens door te ruwe behan-
deling, tweedens door gebrek aan kennis van den anatomischen
bouw, enz.

Door verschillende collega\'s o.a. uit Veenendaal, Kollum, Oude-
water, Vianen, IJselstein, Lekkerkerk, Midwoud e.a. worden namen
genoemd van kwakzalvers of veehouders, die zich bij het enten van
varkens tegen vlekziekte infecteerden en daardoor zeer ernstig ziek ge-
weest zijn; sterfgevallen zijn gelukkig niet bekend, wel echter gevallen

met zeer langdurige ziekenhuis-verpleging. Er zijn verschillende ge-
vallen met naam bekend, welke namen ter beschikking van belang-
stellenden zijn.

Door 159 collega\'s of in ruim 57 % van de van practici ingekomen
antwoorden wordt gemeld, dat in hun praktijkgebied entingen door leeken
plaats hebben uitsluitend van eigen dieren; dit betreft voor het grootste
gedeelte het enten van kippen, daarnaast dat van varkens, terwijl van
andere dieren niet wordt gesproken. In 80 praktijken of in ruim 29%
ook entingen door leeken van dieren, die aan anderen toebehooren.
Ook hier geldt het in hoofdzaak kippen en varkens.

De vraag, welke entingen in de praktijk het meest voorkomen, hetzij
die door personen, die ook andere werkzaamheden uitoefenen, hetzij
door leeken, die geen andere handelingen verrichten, wordt positief
beantwoord: in het eerste geval 51 maal, of in 19 % van het aantal;
voor entingen alleen van eigen dieren 61 maal of in 25 % van het aantal,
voor entingen ook van dieren van anderen 33 maal of in 12 % van het
aantal.

Door 164 dierenartsen of 59 % wordt aangegeven dat in hun prak-
tijkgebied hun hulp niet bij alle verlossingen wordt ingeroepen; 73 of
26 % geven aan, dat hun hulp steeds wordt ingeroepen bij alle verlos-
singen en 23 of bijna 8 % geven op dat hun hulp nimmer wordt in-
geroepen.

Door 237 of 85 % wordt de verloskundige hulp, wanneer zij wordt
ingeroepen, steeds verleend. Het aantal dierenartsen, dat geen verlos-
singen doet, of door wie bij aanvraag geen verloskundige hulp verleend
wordt, is dus gering.

Door 194 dierenartsen of bijna 70 % worden castraties verricht bij
paard en rund, door 14 alleen bij \'t paard, door 1 alleen bij het rund.

Door 177 dierenartsen of 63 % worden castraties verricht bij varkens
en andere huisdieren. Door een enkele wordt hier echter een uitzondering
gemaakt wat betreft het castreeren van vrouwelijke biggen en van
zeugen.

Door 225 dierenartsen of bijna 81 % wordt verklaard, dat zij in
staat zijn alle verlossingen en castraties bij paard en rund in hun prak-
tijkgebied te verrichten; 210 of ruim 75 % verklaren, behoudens enkele
uitzonderingen, de verlossingen en castraties bij alle huisdieren te
kunnen doen.

Het volgende blijkt uit een nader door de commissie ingesteld onder-
zoek, in verband met de beantwoording van de vragen 11 en 12. Hierbij
zijn gevoegd de resultaten van :

1. het rapport samengesteld door den dierenarts D. A. Oskam in
1928 als lid der in 1926 door den Minister van Binnenlandsche Zaken
en Landbouw ingestelde commissie, in zake de toepassing van sera
en entstoffen ten gebruikc bij dieren;

2. het onderzoek in 1932 op bescheiden schaal ingesteld door den
secretaris der Maatschappij, den Heer ten Thije.

1. Het verwaarloozen van bestrijdings-maatregelen, welke de enting
moeten ondersteunen en het verspreiden der ziekte dienen te voorko-
men. Het behoeft geen betoog, dat deze voorlichting alleen door vee-
artsen kan geschieden.

2. het verwekken van onvoldoende immuniteit bij het praeventieve
enten tegen vlekziekte (enting met serum en cultuur). Deze onvol-
doende immuniteit wordt vooral veroorzaakt door het gebruik van te
oude cultuur, het geven van te kleine dosis cultuur, het geven van te
groote dosis serum uit vrees voor entvlekziekte. Talrijke gevallen staan

ter beschikking, waarbij blijkt, dat een paar maanden na de praeven-
tieve enting zich gevallen voordoen van vlekziekte, terwijl in normale
omstandigheden bij goed uitgevoerde enting met goede entstof, die
immuniteit 5—6 maanden moet duren.

3. Het maken van een verkeerde diagnose door de bij varkens
meest voorkomende besmettelijke ziekten: vlekziekte, pneumonie en
pest met elkaar te verwisselen en daardoor aanwenden van het verkeerde
voor de behandeling noodige serum, zoodat de ziekte, die bij een goede
aanwending veelal tot staan te brengen zou zijn, zich steeds blijft
uitbreiden.

4. Het besmetten van gezonde varkens, doordat bij de enting van
zieke varkens de daarbij besmette naalden zonder eenige ontsmetting
gebruikt worden bij gezonde varkens, waardoor, vooral bij virus-pest,
groote uitbreiding ontstaat.

Door 88 collega\'s worden gevallen opgegeven, die hun bekend zijn,
waarbij zich een of meer der drie bovengenoemde mogelijkheden
hebben afgespeeld. En nu nog hierbij het aantal gevallen wat niet
bekend is, omdat steeds getracht wordt alles zooveel mogelijk geheim
te houden.

En dat bij die waargenomen gevallen het niet altijd gaat om een
enkel varken, moge blijken uit enkele cijfers, daarbij opgegeven. Men
spreekt van :

1. een koppel van 150 varkens, waarvan er 80 door verkeerde enting
aan varkenspest stierven;

2. verkeerde enting onder een koppel, wat den eigenaar een schade
van ongeveer 2000 gulden bezorgde;

3. sterfgevallen in een gemeente van eenige honderden varkens
door onvoldoende immuniteit tegen vlekziekte;

4. schade op een fokkerij van minstens ƒ 1000.—, door onvoldoende
immuniteit na enting;

5. schade op stallen van ongeveer 350 en 200 stuks, waaronder
door onvoldoende immuniteit vele dieren ziek werden.

Genoeg om even te laten zien, welke schade door het gebruik van
sera en entstoffen in handen van leeken en kwakzalvers aan de Neder-
landschc varkensstapel wordt toegebracht.

Van al deze gevallen en nog vele andere staan de namen en adressen
ter beschikking van belangstellenden.

Hieronder nog enkele gevallen uit de runderpraktijk. Voorop staan de
gevallen van miltvuur, waarbij door niet onderkenning en verkeerde
behandeling (b.v. aderlaten met een besmette vlijm) verschillende
ziekte en sterfgevallen zijn voorgekomen, die praktisch gesproken met
een direct toegepaste serumtherapie of niet, of in veel mindere mate
waren voorgekomen. Zelfs gevallen van besmetting van den mensch
werden hierbij waargenomen.

Voeg hier nog bij het aantal gevallen van verkeerde diagnose (bij
kalfziekte, bij kopziekte), waarbij door tijdig toegepaste goede behande-
ling genezing te verkrijgen was, het aantal gevallen van uierontsteking
na toepassing der uier-insufflatie en operaties aan tepels, het aantal
gevallen van slokdarmperforatie bij het aanwezig zijn van een vreemd
voorwerp, dan kan men ook gerust zeggen, dat de schade door het
onbevoegd uitoefenen der runderpraktijk enorm groot is.

Daar het aanwenden van sera en entstoffen bij paarden in vergelijking
met de andere dieren weinig voorkomt, zijn daaromtrent slechts
enkele gevallen van verkeerde toepassing bekend.

Door 66 collega\'s worden een of meer positieve gevallen van schade,
veroorzaakt bij of na de verlossing van runderen, verricht door niet
deskundigen, opgegeven.

Naast een verkeerd toegepaste methode wordt de meeste schade
veroorzaakt door de ruwe behandeling; het aantal gevallen van scheede-
verwonding soms zelfs vernieling, het aantal gevallen van verscheuring
van de baarmoeder, het aantal gevallen van blijven liggen na de ver-
lossing door het aanwenden van te sterke trekkracht, is groot.

Zelfs worden er gevallen vermeld van amputatie van de baarmoeder
na prolapsus, waarbij bleek dat in het geamputeerde gedeelte zich nog
ingewanden bevonden. Verder vele gevallen van infectie, doordat de
antiseptiek, zoowel op eigen lichaam als op de bij de verlossing noodige
instrumenten, in het geheel niet toegepast werd.

Ook hieruit blijkt voldoende hoe groote schade aan den veestapel
veroorzaakt wordt door het uitoefenen der verloskunde door onbe-
voegden.

Er zijn natuurlijk enkele personen, die zich gevestigd hebben als vee-
verloskundige, die hun vak op behoorlijke wijze, zonder dat er aanmer-
king op te maken is, uitoefenen; in vergelijking echter met het groote
aantal, dat zich als veeverloskundige opgeworpen heeft, is dat aantal
gering.

Een groot gevaar bestaat er nog zoowel voor den gezondheidstoestand
van den veestapel als voor het belang van onzen veehandel, vooral
den exporthandel, in het vrij op de markt voorkomen van tuberculine,
zoodat een ieder zich daarvan kan voorzien.

Daardoor wordt aan leeken en onbevoegden gelegenheid gegeven het
vee zelf in te druppelen en de reactie-dieren, zonder eenig nader on-
derzoek en zonder eenige verdere maatregel, op de vrije markt te
brengen.

Groote afbreuk wordt hierdoor gedaan aan de georganiseerde tuber-
culose-bestrijding onder het rundvee. Deze bestrijding, het zij al of niet

werkend met regeerings-subsidie, en ingesteld niet alleen om ver-
betering te verkrijgen van den gezondheidstoestand van den veestapel,
maar ook in het belang van den gezondheidstoestand van den mensch,
(toename van het bovine-type der tuberculose bij kinderen), wordt
hierdoor in hooge mate in gevaar gebracht.

Daar een rund door inspuiting met tuberculine een tijdlang on-
gevoelig gemaakt kan worden voor de subcutane tuberculine-reactic,
bestaat het gevaar, dat de tuberculose-onderkenning op een dwaalspoor
gebracht wordt.

Ter demonstratie diene, dat tuberculine (van de I. G.) in den vrijen
handel op de markt gekocht, 75 cent per dosis kostte, terwijl de vol-
ledige bestrijding door den dierenarts met rijkssteun den veehouder
veel goedkooper komt.

1. dat de kwakzalverij zich de laatste jaren buitengewoon heeft
uitgebreid. In het rapport Oskam wordt in 127 praktijken onbevoegd
uitoefenen opgegeven door 159 personen ; in dit rapport in 221 prak-
tijken met onbevoegd uitoefenen door 454 personen;

2. dat zeer groote schade aan den Nederlandschen veestapel en
vooral aan den gezondheidstoestand van dien veestapel veroorzaakt
wordt (zie hiervoor de beantwoording van vragen 11 en 12) ;

3. dat er zeer groot gevaar bestaat voor den gezondheidstoestand
van den mensch, door het gevaar van overbrengen van verschillende
ziekten (bovine-tuberculose, miltvuur, Brucella Banginfectie, vlek-
ziekten.

4. dat het dringend noodig is, niet alleen in het belang van den
gezondheidstoestand van den veestapel, maar ook in het belang van
dien van den mensch, afdoende maatregelen te nemen;

a. de onvoldoende bescherming, die de dierenarts heeft van de wet-
telijke bepalingen van de Wet op de uitoefening der Veeartseni j -
kunst (8 Juli 1874, ^Stbk 98);

b. het toelaten door die Wet van de uitoefening der verloskunde
en het doen van de operaties op gezonde dieren aan een ieder,
waardoor zich veeverloskundigen en castreurs hebben gevestigd,
die naast hetgeen hun wettelijk is toegestaan, onbevoegd de geheele
veeartsenijkundige praktijk zijn gaan uitoefenen;

c. het ontbreken van een zg. serum- en entstofwet, waardoor alle
entstoffen, zelfs die, die gevaarlijk zijn voor den mensch, vrij in
den handel voorkomen en door een ieder gekocht en aangewend
kunnen worden, en

d. het ontbreken van maatregelen ten opzichte van den invoer van
buitenlandsche sera en entstoffen.

Door de Maatschappij voor Diergeneeskunde is er herhaaldelijk
bij de Regeering op aangedrongen, maatregelen te treffen, zooals die
in het rapport der serum en entstof-commissie zijn voorgesteld; in het
bijzonder is gewezen op den vrijen handel in vlekziekte-cultuur en
abortus-cultuur, welke culturen ook voor den mensch gevaarlijk zijn.
Tot heden zijn deze pogingen zonder resultaat gebleven.

Op welke wijze kan nu in dezen abnormalen en gevaarvollen toe-
stand verbetering gebracht worden.

i. Door wijziging van de Wet van 8 Juli 1874 Stbl. g8 tot regeling
van de uitoefening der Veeartsenijkunst, laatst gewijzigd bij de Wet
van 29 Juni 1925, Stbl. 283.

„Uitoefening der veeartsenijkunst, waaronder de wet het verleenen
van genees- en heelkundigen raad of bijstand voor vee als bedrijf ver-
staat, is alleen geoorloofd aan hen, die, na afgelegd examen hier te
lande, een akte van bevoegdheid tot die uitoefening hebben verkregen.

Uitoefening der verloskunst van het vee en het doen van heelkundige
operatiën op gezond vee, zijn met uitzondering van inenten, aan ieder
geoorloofd".

Art. i van deze wet staat dus de uitoefening van de verloskunde
en het doen van heelkundige operaties op gezonde dieren aan een
ieder toe. Bovendien spreekt dit artikel van de uitoefening als bedrijf,
waardoor groote moeilijkheden ontstaan bij het constateeren van
overtredingen, zoodat in den regel geen vervolging kan worden inge-
steld. Zoolang die woorden als „bedrijf" in de wet blijven is het niet
mogelijk tevens op te treden tegen z.g. gratis verleenen van niet-des-
kundige hulp bij wijze van burendienst. Het gevaar, dat hierin schuilt
bij het voorkomen van besmettelijke ziekten, vooral van die, die ook
gevaarlijk voor den mensch kunnen zijn, is van dien aard, dat het
alleen daarom al gewenscht is, de woorden „als bedrijf" te doen
schrappen.

Zooals in dit artikel 2e alinea wordt aangegeven, dat inenten niet
aan een ieder geoorloofd is, zou men meenen, dat een ieder, die niet
het in dit artikel bedoelde examen had afgelegd, en toch entte, straf-
baar zou zijn. Jaren zijn er echter over heen gegaan, voor een bepaalde
veroordeeling in deze uitgesproken is.

Wij willen er hierbij op wijzen, dat ook bij de behandeling van
het ontwerp van Wet tot regeling van de uitoefening der Veeartsenij-
kunst (Handelingen iste en 2de Kamer 1873/74) duidelijk is naar
voren gekomen, dat het in de bedoeling lag het inenten uitsluitend
door dierenartsen te doen verrichten.

De Rechtbank te Leeuwarden was wel van meening, dat een onbe-
voegd persoon volgens de Wet niet mag enten, maar omdat nergens

in de Wet (ook niet in het Koninklijk Besluit van 23 Febr. 1922, Stbld.
N. 79) is aangegeven, wie wel mag enten, was hetgeen verricht werd
niet strafbaar en moest vrijspraak volgen. Bovendien bleek, dat in de
Wet geen strafbepalingen tegen overtreding van art. 1 werden aan-
gegeven.

Toch is ten slotte, na een ingestelde vervolging een principieele
uitspraak gedaan door den Hoogen Raad der Nederlanden bij vonnis
van 10 April 1933, waarbij werd beslist ,,dat het inenten van vee een
uitoefening der Veeartsenijkunst is".

Teneinde aan al die bezwaren tegemoet te komen, acht de Com-
missie het noodzakelijk, dat art. 1 van de Wet op de Uitoefening der
Veeartsenijkunst van 8 Juli 1874 Stbl. N. 98, wordt gewijzigd, b.v.
als volgt :

„Uitoefening der Veeartsenijkunst, waaronder de Wet het verleenen
van genees-, heel- of verloskundigen raad of bijstand aan dieren, als-
mede het verrichten van operaties op gezonde dieren en het inenten
van zieke en gezonde dieren, verstaat, is alleen geoorloofd aan degenen,
aan wie de bevoegdheid daartoe volgens de Wet is toegekend".

Deze uitspraak der Commissie, die met op één na algemeene stem-
men genomen is, vindt tevens steun in hetgeen door Z. Exc. den Minis-
ter van Economische Zaken in de Memorie van Antwoord bij de
begrooting van dat departement voor 1934 naar aanleiding van een
door een 2de Kamerlid gestelde vraag, is geantwoord. Dit antwoord
luidde :

„De vraag of de ondergeteekende het niet wenschelijk acht
„een licht examen in te stellen voor „veecastreurs" en veeverlos-
„kundigen wordt vooralsnog ontkennend beantwoord. De werk-
zaamheden toch, door deze personen verricht, behooren feitelijk
„tot het arbeidsterrein van de veeartsen."

„Ook de Maatschappij voor Diergeneeskunde, destijds gevraagd
„naar haar gevoelen omtrent het uitoefenen van de veeverlos-
,,kunde door leeken, heeft verklaard, dat zij van meening is, dat
„deze uitsluitend aan veeartsen dient te worden toevertrouwd.
„Voorts heeft ook de Nederlandsche Vereeniging tot Bescherming
„van dieren gewezen op de noodzakelijkheid, dat de onderwerpe-
„lijke handelingen in de toekomst niet meer door leeken zullen
„worden verricht. Mede in verband met de omstandigheid, dat
„het aantal veeartsen gedurende de laatste jaren belangrijk is
„toegenomen, waardoor ook ten plattelande over voldoende
„veeartsenijkundige hulp kan worden beschikt, is de onderge-
„teekende niet van meening, dat het verrichten van de betreffende
„bewerkingen door leeken van Rijkswege moet worden bevorderd.
„Overigens heeft de ervaring geleerd, dat door „castreurs" en
„veeverloskundigen de kwakzalverij in de hand wordt gewerkt,
„terwijl zij vaak oorzaak zijn van het overbrengen van smetstof
„van het vee van het eene erf naar het andere".

Als gevolg hiervan zouden dus alle voorkomende werkzaamheden
op alle gebied uitsluitend door dierenartsen kunnen geschieden, iets
wat gezien de uitspraak van de dierenartsen in verband met de be-
antwoording van vraag 18 mogelijk is.

Er zal echter een overgangstoestand gemaakt moeten worden. Aan
verschillende personen, die nu reeds sinds jaren de verloskunde en
het castreeren uitoefenen, zal het toegestaan moeten worden, dit ge-
durende hun leven te kunnen blijven doen, zoolang zij zich op het
gebied van de uitoefening der Veeartsenijkunst niet aan overtredingen
schuldig maken. Er zullen dus bepalingen vastgesteld moeten worden,
waaronder personen, die b.v. reeds 10 jaren of meer het vak van ver-
loskundige of castreur uitoefenen, dit gedurende hun leven kunnen
blijven doen, ongeveer in dezelfden geest als deze uitzonderingen zijn
toegelaten bij de Wet op de Veeartsenijkunst in 1874.

Aan deze personen ware naar onze meening een vergunning, af te
geven door den Minister, uit te reiken, waarbij hun het uitoefenen
van de verloskunst wordt toegestaan, onder voorwaarde, dat geen
andere werkzaamheden, behoorende tot het terrein van den veearts
worden verricht en onder mededeeling, dat de vergunning zal worden
ingetrokken, zoodra blijkt, dat de belanghebbende laatst bedoelde
werkzaamheden wel verricht, ongeacht de bij de wet op deze overtre-
ding gestelde straffen.

Aan art. 1 van de Wet op de uitoefening ware daarom nog toe te
voegen, een bepaling als volgt:

„Uitoefening der verloskunde en het castreeren van dieren is geoor-
loofd aan personen, die gedurende 10 jaren of meer voor het tijdstip
van inwerkingtreding dezer Wet, deze werkzaamheden hebben ver-
richt en die ten bewijze daarvan een door den met de uitvoering van
deze W^ret belasten Minister af te geven vergunning bezitten."

Door deze uitstervingsmethode zal langzamerhand de uitoefening der
Veeartsenijkunde geraken alleen in handen van hen, die krachtens
hun opleiding daartoe in staat en aangewezen zijn.

2. Het verdient aanbeveling den titel van dierenarts (veearts) te beschermen.
Nu zijn er verschillende onbevoegden, die zich niet ontzien dien titel
te voeren. Het publiek dient voor den vervolge te weten, dat iemand,
die zich aandient als veearts, ook recht heeft dien titel te voeren. In
dien geest zou een nieuw artikel in de Uitoefeningswet kunnen worden
opgenomen, dat zou kunnen luiden als volgt :

„Alleen de dierenarts (veearts) mag, binnen de grenzen zijner be-
voegdheid, in het openbaar aankondigen, dat hij de diergeneeskundige
(veeartsenijkundige) praktijk uitoefent of een titel voeren, die hem
aan het publiek als dierenarts (veearts) aanwijst".

Wij wijzen er hierbij op, dat ook de arts bij de Wet van 1 Juni 1865,
Stbl. N. 60, regelende de uitoefening der Geneeskunst, de bescherming
van een artikel, als laatst bedoeld, geniet.

3- Door aanbrenging van nog enkele andere wijzigingen in de reeds boven-
genoemde Wet op de uitoefening der verloskunst, op de wijze, zooals
dit is voorgesteld in hoofdstuk 3 van het rapport der commissie in zake
de toepassing van sera en entstoffen bij dieren.

a. In verband met de diersoorten, welke voor de aanwending van
sera en entstoffen in aanmerking komen, wordt in alle artikelen het
woord „vee" gewijzigd in „dieren".

Door het woord „dieren" worden in deze wet aangeduid eenhoevige
en herkauwende dieren, varkens, honden, katten, konijnen en pluimvee.

Door het woord „inenten" wordt in deze wet verstaan het in toe-
passing brengen bij gezonde, van ziekte verdachte of zieke dieren van
serum of entstof, zoowel afzonderlijk als gelijktijdig, ter voorkoming,
onderkenning of genezing van ziekten.

Door het woord „serum" wordt in deze wet verstaan bloedwei, welke
redelijkerwijze moet worden geacht bestemd te zijn ter voorkoming,
genezing of onderkenning van besmettelijke ziekten van dieren, ook
indien deze bloedwei gedroogd is en niet van bloedlichaampjes of
fibrine of van beide ontdaan is of indien daaraan chemische stoffen
zijn toegevoegd.

Door het woord „entstof" wordt in deze wet verstaan elke stof, die
redelijkerwijze moet worden geacht bestemd te zijn ter voorkoming,
genezing of onderkenning van besmettelijke ziekten van dieren, door
opwekking van verweerstoffen in het lichaam.

4. Door invoeren van een z-g■ serum- en entstofwet, in hoofdzaak in den
geest, zooals deze is aangegeven door de commissie in zake de toe-
passing van sera en entstoffen bij dieren in haar in 1929 uitgebracht
rapport. In dat rapport komen o.m. onder hoofdstuk 5 de volgende
verzamelde conclusies voor :

1. Het is wenschelijk, dat maatregelen worden genomen, waardoor,
beter dan tot dusverre, het verbod van de aanwending van sera en
entstoffen door anderen dan veeartsen wordt gehandhaafd en dat,
ten einde belanghebbenden te beschermen tegen eventueel misbruik
van bovenbedoelde uitsluitende bevoegdheid der veeartsen, de Over-
heid regelend optrede ten aanzien der betreffende tarieven, hierbij
voorgelicht door een deskundige Commissie van Advies.

De noodige regelingen daartoe kunnen worden getroffen door wijzi-
ging en aanvulling der wet van 8 Juli 1874 Staatsblad 98 tot regeling
van de uitoefening der Veeartsenijkunst.

2. Het is wenschelijk den invoer uit het buitenland van sera en
entstoffen te verbieden, behoudens dispensatie van dit verbod door
den betrokken Minister onder bepaalde voorwaarden.

Eene ontwerp-regeling omtrent bovenstaande conclusie kan worden
getroffen door wijziging en aanvulling der Veewet.

3- Het is niet wenschelijk, dat de bereiding van sera en entstoffen
in ons eigen land, uitsluitend aan een Staatsinstituut geschiedt.

Controle door een Staatsinstituut op de sera en entstoffen der parti-
culiere inrichtingen wordt voorloopig niet wenschelijk geacht. De
mogelijkheid tot controle dient evenwel te worden opengelaten in
afwachting van een betere consolideering der methoden van waarde-
bepaling der betreffende stoffen.

4. De Commissie acht het, ter uitvoering van de verschillende nood-
zakelijk geachte regelingen noodig, de bestaande voorschriften van
en krachtens de Veewet te wijzigen en aan te vullen. Bovendien is wij-
ziging en aanvullen der Wet van 8 Juli 1874, Staatsblad 98, tot re-
geling van de uitoefening der Veeartsenijkunst, noodzakelijk.

Gevolg gevende aan hetgeen door de commissie ter onderzoek en
bestrijding der kwakzalverij is aangegeven, stelt het Hoofdbestuur aan
de leden der Maatschappij voor Diergeneeskunde voor in de eerst
volgende algemeene vergadering, waarin dit rapport behandeld zal
worden, te besluiten, dat het Hoofdbestuur zoo spoedig mogelijk zal
overgaan tot het doen van de noodige stappen bij de Regeering, na
gehouden overleg met den Directeur van den Veeartsenijkundigen
Dienst, om. :

1. te verkrijgen wijziging van de Wet op de uitoefening der Vee-
artsenijkunst van 8 Juli 1874 Stbl. No. 98, laatst gewijzigd bij de Wet
van 29 Juni 1925 Stbl. 283, in den geest als hierboven reeds is aan-
gegeven ;

2. te verkrijgen bepalingen op het gebied van sera en entstoffen
in den geest als deze zijn aangegeven in het rapport van de commissie
in zake toepassing van sera en entstoffen onder hoofdstuk 5, welke be-
palingen overeenkomstig dat rapport zouden worden opgenomen in
de Veewet van 26 Maart 1920 Stbl. No. 153.

Uit de Kliniek voor Kleine Huisdieren der Veeartsenijkundige Faculteit
der Rijks-Universiteit te Utrecht, Directeur : Prof. Dr. A. KLARENBEEK.

Gevallen van verwonding van een oog door inktpotlood zijn bij
onze huisdieren, voor zoover mij althans bekend, nog niet voorge-
komen. Bij den mensch daarentegen zijn dergelijke verwondingen geen
al te groote zeldzaamheid en verscheidene malen in de literatuur be-
schreven. Ook experimenteel heeft men bij proefdieren wel weefsel-
laesies ermede verwekt, teneinde de nadeelige invloeden ervan beter
en nauwkeuriger te kunnen bestudeeren.

Gedurende den oorlog 1914 —1918 schijnen deze oogverwondingen
nog al eens bij soldaten te zijn voorgekomen, die, hetzij per ongeluk
inktpotloodstukjes in hun oogen hadden gekregen, hetzij wellicht ook
opzettelijk stukjes van een dergelijk potlood in hun oogen hadden ge-
bracht.

In den laatsten tijd zijn vooral van Russische zijde daaromtrent mede-
deelingen gedaan. Inktpotlooden bevatten een aniline-kleurstof, het
methylviolet (pyoctaninum coeruleum). Deze kleurstof heeft, vooral
in substantie aangewend, een zeer nadeeligen invloed op de weefsels.
Het zijn vooral de basische anilinekleurstoffen, die de schadelijke
necrotiseerende werking uitoefenen. Sedert de onderzoekingen van Vogt
weten wij nl. dat de hevige ontstekingen minder door de zure- dan wel
door de basische anilinekleurstoffen worden teweeggebracht. Vogt,
Mengelberg e.a. wezen erop dat ook de dieptewerking op het basisch
karakter der kleurstof is terug te voeren, doordat deze alcaliën, alcalie-
albuminaten vormen, waardoor het weefsel wordt opgelost en onge-
hinderd uitbreiding in de diepte kan plaats vinden. Overton verklaart
de groote giftigheid van de basische anilinekleurstoffen door de affiniteit
ervan tot de kern, tengevolge waarvan een loogachtige dieptewerking
ontstaat.

Het verloop zou zoo zijn, dat de in en tusschen het weefsel zich
bevindende stukjes potlood oplossen, een sterke necrose van het weefsel
daaromheen ontstaat, afgrenzing van het afgestorven weefsel plaats
vindt, intusschen de later opgeloste kleurstofdeeltjes deze grens weer
doorbreken en alzoo in diepere weefseldeelen terechtkomen en hier
opnieuw hun nadeeligen invloed doen gelden.

De necrose zou eerst ophouden, als al de opgeloste kleurstof met het
afgestorven weefsel is verwijderd.

Een in alle opzichten bevredigende verklaring van de schadelijke
werking zou volgens Iritzer-Braun evenwel niet zijn te geven.

Met het door Stilling in de oogheelkunde, o.a. bij blepharitis
en conjunctivitis aanbevolen pyoctanine zouden relatief weinig goede
resultaten zijn verkregen, daarentegen vaak sterke weefselbenadeelingen
zijn opgemerkt.

Ook in de diergeneeskundige pharmacologische- en ophthalmolo-
gische werken wordt het gebruik van slappe oplossingen en gepraepa-
reerde stiften, als wonddesinfectiemiddel vermeld en o.a. door Jakob aan-
wending ervan na exenteratio- of exstirpatio bulbi, genoemd. Later
is in de oogheelkunde van den mensch het pyoctanine grootendeels
door het Greifswalder kleurstoffenmengsel verdrongen. Dit mengsel
bevat verschillende kleurstoffen en komt als waterige oplossing in den
handel. De samenstelling ervan is: Hofmannviolet i : iooo; methyl-
violet i : iooo; malachietgroen i : iooo; brillantgroen i : iooo; Safra-
nine i : 500 ; magdalarood 1 : 500; toluïdineblauw 1 : 500. Omtrent
dit mengsel heeft Lindner bij honden, lijdende aan purulente conjunc-
tivitis, onderzoekingen gedaan. Zijn daarmede verkregen gunstige resul-
taten stemmen intusschen niet overeen met die, welke door mij hiermede
zijn bereikt.

Zooals reeds is medegedeeld zouden de oogveranderingen na inkt-
potlood-verwondingen berusten op de diffusie van de anilinekleurstof
in het weefsel, waarbij de kleurstof, gevolg van haar basische eigenschap-
pen, de eiwitstoffen door vorming van alcalie-albuminaten vervloeit
en daardoor in de diepte dringt. De kleurstof dringt snel in de weefsels,
maar wordt slechts langzaam weer uitgescheiden. Er wordt op gewezen
hoe snel wel de kleurstof werken kan; een wond is voor de diffusie
niet noodig.

Prognostisch ongunstig dienen dc ernstige oudere gevallen te worden
beschouwd. De lichtere acute gevallen kunnen bevredigend herstellen.

Afgezien van de giftigheid voor het weefsel, speelt hierbij ook de hoe-
veelheid ingedrongen kleurstof, alsmede dc duur der inwerking een rol.

Als oogveranderingen worden genoemd, roodviolette-verkleuring van
de conjunctiva en zelfs van het hoornvlies-parenchym, conjunctivitis,
keratitis, necrose van conjunctiva en cornea, iridocyclitis, hypopyon,
zelfs retinitis en panophthalmie.

Door de ooglidzwelling en de chemosis conjunctivae kunnen de pot-
loodpartikeltjes in den conjunctivaalzak worden teruggehouden en tot
ernstige veranderingen, vooral ook van het hoornvlies, aanleiding
geven. Het hoornvlies-epitheel heeft een bijzondere gevoeligheid voor
de kleurstof, zich uitende in snelle necrotiseering van het epitheel
en blauwvioletkleuring van het parenchym.

De pijnen zouden vrij hevig zijn en reeds enkele uren na het terecht
komen van de potlooddeeltjes in het oog, optreden. Bij inwerking
langer dan een dag zouden steeds, sterke en blijvende nadeelen van het
oog het gevolg zijn als: symblepharon, keratitis met leucomen, iritis
met synechiën, uveïtis. Ondanks goede behandeling is het verloop
chronisch. Voor genezing optreedt kunnen maanden verloopen; zelden
volgt in enkele weken herstel.

Als behandeling wordt aanbevolen: vooreerst grondige verwijdering
van de resten van het potlood, onder cocaïne-anaesthesie, daarna spoe
lingen met een 5—10% tannine-oplossing, meermalen daags, alsmede,
om het weefsel te ontkleuren, gebruik maken van in 96% alcohol of
in zoutzuren alcohol gedrenkte watjes.

De tannine vormt met de kleurstof een oplosbare verbinding, waardoor
verdere diffusie ervan in de diepte wordt voorkomen.

In versche gevallen zouden met boven vermelde behandelings-
methoden nog wel goede resultaten te bereiken zijn. Evenwel zou,
wanneer reeds sterke weefsel-doordrenking aanwezig is, operatieve
verwijdering van alle gekleurde deelen niet te ontgaan zijn.

Het geval van verwonding van het oog door inktpotlood, door mij
bij een hond waargenomen, betrof een Hollandsche herder, drie jaar
oud.

Het dier was den vorigen dag door een auto aangereden en had daarbij
kneuzingen en schaafwonden der huid aan vóór- en achterbeen gekregen.
De hond werd per auto naar huis vervoerd. Bij het beuren van den hond
uit de auto geraakte de punt van een inktpotlood, dat de eigenaar in
zijn borstzak droeg, onder het bovenooglid van het rechteroog van het
dier en brak af. De man had het oog met melk behandeld en bracht
pas 24 uur later de patiënt ter behandeling in de kliniek.

Het onderzoek leverde het volgende op: Het bovenooglid van het
rechteroog was wat gezwollen; de conjunctiva palpebralis en fornicis
eveneens en tevens sterk blauwviolet gekleurd, vooral dorsaal, daar
waar de potloodpunt tot verwonding van de conjunctiva had geleid.
De cornea was mat, iets troebel en, evenals de iris, gering verkleurd.

De behandeling bestond in cocaine- en atropine-instillaties; zoo goed
mogelijk wegneming der gekleurde week geworden potlooddeeltjes;
operatieve verwijdering van de sterk blauwviolet gekleurde conjunctivalc
weefseldeelen in de nabijheid der wond boven; spoelingen met 10%
tannine-oplossing en applicatie van cocaïnezalf 2%. In de volgende
dagen werden voortdurend nog gekleurde, slijmige weefsel- en secretie-
deeltjes uit den conjunctivaalzak verwijderd.

De cornea bleef aanvankelijk nog vrij goed doorschijnend. De eerste
vier dagen was de pijnlijkheid nog niet zoo heel groot, althans was
daarvan niet veel te bemerken. Den vijfden dag begon de afstooting van
oppervlakkige deelen van de conjunctiva en werd het oog ook pijnlijker
(duidelijker blepharospasmus). De zwelling der oogleden verminderde
eerst wat den achtsten dag; het oog werd toen nog sterk dichtgeknepen.
Hierna vond nog steeds uitbreiding van conjunctivaal-necrose plaats,
maar daarnaast werden hier en daar ook granulatie-woekeringen zicht-
baar. Ook de cornea was nu, voor zoover althans te overzien, geheel
troebel geworden en voor een groot deel van epitheel ontbloot.

Den i8den dag was er van conjunctivaal-epitheel niet veel meer
te zien en bleek er vrijwel totale vergroeiing van de binnenzijde der
oogleden met de bulbus te zijn opgetreden (symblepharon). Ook de
geprolabeerde, van epitheel ontbloote membrana nictitans bleek zoowel
met het onderooglid als met de sclera en een deel der cornea te zijn
vergroeid. Van het hoornvlies was door deze vergroeiingen en door de,
als gevolg der lidteekencontracties zeer klein geworden ooglidspleet,
vrijwel niets meer te zien. De afscheiding was gedurende het geheele
verloop van het proces opvallend gering.

Daar het oog als verloren moest worden beschouwd en het dier er
nog steeds last van ondervond, werd, na verkregen toestemming, den
21 sten dag na het ongeluk, onder locale anaesthesie met i% novo-
caïne-oplossing, exstirpatio bulbi verricht, waarna de oogleden tegen
elkaar werden gehecht, teneinde een kunstmatige ankyloblepharon te
verkrijgen. Genezing volgde nu snel.

Van de in 10% formaline gefixeerde bulbus werden in het oog-
lijdersgasthuis (dir. Prof. Dr. Weve) celloidine-coupes gemaakt. Hier-
voor betuig ik ook op deze plaats Prof. Dr. Bakker, nogmaals mijn
oprechten dank.

De macroscopisch zichtbare bulbus-veranderingen waren: paren-
chymateuze troebeling van het hoornvlies met vascularisatie; medioven-
traal vergroeiing van de membrana nictitans met de cornea.

Microscopisch bleken geen veranderingen van de diepere deelen van
het oog (iris, corpus ciliare, kamervocht, sclera, chorioidea, retina)
te bestaan. Het endotheel van de cornea was vrijwel intact; misschien
was dit op enkele plaatsen wat gezwollen. Aan de Descemetische
membraan werden geen veranderingen opgemerkt. Het stroma corneae
was vooral ter plaatse der vergroeiing met de membrana nictitans
sterk gezwollen. De oppervlakkige en middelste hoornvlieslagen waren
vrij sterk gevasculariseerd en geïnfiltreerd (woekering van fixe hoorn-
vliesccllen en daartusschen veel polymorph-kernige leucocyten).

Het hoornvliesepitheel ontbrak totaal; van dat van de conjunctiva
was alleen ventraal nog iets overgebleven, maar ook hier was de rang-
schikking der cellen minder mooi. Het episclcrale, subconjunctivale
weefsel was hier en daar nog in verval (minder goede kleuring en teeke-
ning) en vooral om de vaten leucocytair geïnfiltreerd. Aan den rand
van de vergroeiing van de membrana nictitans met de cornea waren
plaatselijk nog enkele groepjes epitheelcellen in een plooi zichtbaar.

Teneinde de nadeelige invloed, reeds van kleine inktpotlooddeeltjes,
klinisch beter te kunnen vervolgen, werd bij enkele proefhonden een
speldeknopgroot stukje, hetzij onder bovenooglid hetzij onder onder-
ooglid, in de conjunctivaalzak gebracht en daar verschillende lange
tijden gelaten.

Wanneer het deeltje in den ondersten conjunctivaal-zak, iets nasaal,
was gedeponeerd, kreeg het meestal geen direct contact met het hoorn-
vlies, daar dan het derde ooglid als beschuttende laag er tusschen gelegen

was. De in het oog gebrachte potloodstukjes werden allengs weeker en
vervloeiden en waren vaak door een slijmige laag omgeven.

In het algemeen werd gevonden dat bij 5—30 minuten inwerking
slechts een voorbijgaande (enkele dagen) kleuring en hyperaemie van
de conjunctiva, weinig of geen blepharospasmus en slechts geringe
seromuceuse afscheiding optrad. Een inwerking van 10 uur gaf wat
intensiever veranderingen, die toch nog totaal, zonder veranderingen
achter te laten, genazen, hoewel herstel hierbij eerst langzaam (enkele
weken) volgde.

Werden de stukjes 18—24 uur in het oog gelaten, dan traden nog
heviger oogverschijnselen op. De conjunctiva werd dan nog sterker
blauwviolet gekleurd, vooral op de plaats waar het inktpotloodstukje
was neergelegd; tevens trad dan hier weefselnecrose op. Bovendien
kon hierbij een vrij uitgebreide hoornvliesaandoening en iritis (ver-
kleuring, zwelling) worden opgemerkt. Opvallend was dat het hoornvlies
eerst later (enkele dagen) op de plaatsen van sterkste inwerking (ver-
kleuring) meer parenchymateus troebel werd en van dien tijd af ock de
pijnlijkheid (blepharospasmus) en iritische verschijnselen duidelijker
werden. Herstel trad eerst laat (3 £1 4 weken) en onvolkomen op; een
blijvende, gelocaliseerde, gevasculariseerde parenchymateuze troebeling
van de Cornea (leucoom) was steeds het gevolg. De conjunctivale af-
scheiding bleef hierbij steeds gering en was van sero-muceuzen of meer
muceuzen aard.

Beschreven wordt een geval van inktpotlood-verwonding (methyl-
violet) van het oog van een hond; tevens wordt daarbij gewezen op de
nadeelige werking welke door deze aniline-kleurstof op de weefsels,
bij wat langdurige inwerking, kan worden uitgeoefend.

Menschen und der Tiere, (russisch) ref. Zcntralbl. ges. Ophth. 1932, S. 462.
Rolett, Über zwei Fälle von Tintenstiftverätzung des Auges. Klin. Monatsbl.

f. Aug. 1932, S. 52.
Smuljan, Augenverletzung mit Anilinstift, (russisch) ref. Zentralbl. ges. Ophth.
1931, S. 824.

Mandel, Augenverletzungen durch Tintenstift, (russisch) ref. Zcntralbl. ges. Ophth.
1931, S. 108.

Ophth. 1931, S. 573.
Deutsch, Tintenstiftverätzung. Zeitschr. f. Aug. 1930, S. 230.
v. Pflück, Die Behandlung von Tintenstiftverletzungen. Klin. Monatsbl. f. Aug.
1930, S. 619.

Monatsbl. f. Aug. 1930, S. 548
Horay, Vier seltene Augenverletzungen. Fall von Tintenstiftverletzung mit schwerem

Ausgang. Klin. Monatsbl. f. Aug. Bd. 80. S. 202.
Oloff, Über Tintenstiftverletzungen des Auges. Münch. Med. Woch. 1916, No. 31.

Iritzer-Braun, Tintenstiftverletzung der Orbita. Klin. Monatsbl. f. Aug.
\'928, S. 95.

Cornberg, Demonstration zur Säure-Alkoholwirkung bei den Tintenstiftverät-
zungen des Auges, ref. Klin. Monatsbl. f. Aug. Bd. 80, S. 685.
Kawaiiari, Experimentelle und Klinische Beiträge über die Einwirkung von Ani-
linfarben auf das Auge. Arch. f. Aug. 1903, S. 157
Rauh, Irisverfärbung nach doppelseitiger Selbstverletzung mit Tintenstift, ref.

Klin. Monatsbl. f. Aug. 1932, S. 816.
Lindner, Versuche mit Greifswalder Farbstoffmischung und Methylviolet (Pyokta-
nin) bei Schleimhauterkrankungen der Hunde, unter besonderer Berücksichti-
gung der eitrigen Conjunctivitis, Arch. f. wiss. u. prakt. Tierh. 1924.
Lohlein, Therapeutische Erfahrungen mit Anilinfarbstoffen in der Augenheil-
kunde, Therap. Halbmonatsh. 1921.
Gräflin, Experimentelle Untersuchungen über den schädlichen Einflusz von pul-
verformigen Anilinfarben auf die Schleimhaut des Kaninchenauges. Zeitschr.
f Aug. 1903.

Mengelberg, Zur Behandlung der Tintenstiftverletzungen des Auges. Klin. Mo-
natsbl. f. Aug. 1924, S. 488 .
Veen, Verwonding door inktpotlood. Ned. Tijdschrift voor Geneeskunde. 1928,
blz. 5199.

Verfasser beschreibt einen Fall von Augenverletzung mit einem Tintenstift (Me-
thylenblau) bei einem Hunde. Er deutet auf die schädliche nekrotisierende Wirkung
hin die dieser Anilinfarbstoff bei längerer Einwirkung auf die Gewebe hat.

The author describes a case of injury to a dog\'s eye by a copying pencil (methy-
lene blue).

He draws attention to the noxious, necrotic effect of this aniline dye on the tissues,
during a rather prolonged action.

L\'auteur décrit une blessure de l\'oeil chez un chien causée par un crayon à encre
(bleu de méthyle). Il remarque l\'influence préjudiciable et nécrosante de la couleur
d\'aniline sur les tissus lorsque son action se prolonge un peu trop longtemps.

Om uit te maken of de meening van het publiek juist is, n.1. dat orale toediening
van fijngestampt glas de dood kan veroorzaken, deden Thomas en Brown¹) proeven
op honden.

(Vroeger hadden Simmons en von Glahn en Quinlan en de Kock reeds fijnge-
stampt glas aan honden gegeven, zonder dat ziekteverschijnselen het gevolg waren).

Th. en B. lieten 9 honden fijngestampt of gebroken glas eten, gerold in schijfjes
vlees. (3 kregen 20 gram gebroken glas; stukjes van 2—17 m.M. lengte).

Geen van de dieren kreeg ziekteverschijnselen. Het glas was meestal binnen 4
dagen met de faeces ontlast.

1 Is powdered glass poisonous to animals? (The journal of the South African
vet. med. Ass. Sept. 1933. No. 3, p. 149).

Aangemoedigd door den oproep van het Hoofdbestuur om meer
dan tot heden is geschied Maatschappelijke en andere onderwerpen
de Veeartsenijkunde betreffende in ons Tijdschrift te behandelen, zou
ik de vraag onder de oogen willen zien, of thans nog niet de ti jd mag ge-
komen heeten het B.C.C. Vaccin algemeen verkrijgbaar te doen stellen.

Sinds het in 1930 door Prof. Berger uitgebrachte rapport aan den
Minister omtrent proefnemingen hier te lande met B.C.G. Vaccin
verricht, weten wij, dat de entstof voor runderen onschadelijk is en dat
het achterlaten van een zekeren graad van onvatbaarheid aan de enting
niet mag ontzegd worden. Ook andere landen kwamen tot gelijkluidende
conclusies. Deze geruststellende zoowel als bemoedigende uitkomst
wettigt zeker een meer algemeene toepassing als tot op heden heeft plaats
gevonden.

Het baart dan ook verwondering, dat het B.C.G. Vaccin in den strijd
tegen de tuberculose in Nederland niet meer algemeene toepassing heeft
gevonden, en dit te meer als men bedenkt, dat tegenwoordig zeker meer
dan vroeger een niet te onderschatten waarde aan het weerstandsvermo-
gen van het dier in den strijd tegen infectieziekten wordt toegekend.

Het eerste systeem richt zich tegen de smetstof zelve door opsporing
en verwijdering van smetstof bronnen; het tweede systeem houdt zich
niet met de smetstof bezig doch met het dier, door dit meer kracht
van weerstand tegenover de smetstof te geven. Beide systemen zijn lo-
gisch, wanneer men in een strijd van twee grootheden het eene wil laten
overwinnen, kan men dit eene versterken ofwel het andere verzwakken.

In den strijd tegen de tuberculose wordt in Nederland nu uitsluitend
systeem a. toegepast. Het is een proef, gelijk het systeem Lovink-Poels
een proef was. Of deze proef zal slagen, moet de toekomst leeren. Wel
zijn in sommige deelen van het land in fokstallen prachtige resultaten
bereikt, of het echter voor het geheele land doeltreffend zal blijken,
moet nog bewezen worden. Sommigen staan hier zelfs zeer sceptisch
tegenover. Op boerderijen waar men tot 80% reageerders aantreft,
waar een nauwgezet isoleeren van positief en negatief reageerenden niet
door te voeren is en waar telkens weder nieuwe aankoopen plaats vinden,
moet practisch gesproken met dit systeem geen succes te bereiken zijn.

Maar waarom dan aan de methode Calmette-Guérin ook niet eens
een kans gegeven ? Dit tweede systeem heeft op het eerste voor, dat het
eenvoudiger is in zijn toepassing. Isolatie behoeft slechts te geschieden
gedurende de eerste levensdagen. Verder vergete men niet, dat koeien
van volgens systeem a. tuberculose-vrij gemaakte stallen, alleen voor

deze stallen bruikbaar zijn, op andere stallen loopen zij gevaar spoedig
te gronde te gaan. Zij hebben immers geen enkele infectie van tuber-
culose meegemaakt en zijn dus uiterst gevoelig. Hoe meer systeem a.
dan ook mocht slagen, dus hoe meer tuberculose-vrije bedrijven er
komen, des te gevaarlijker zal het voor overig Nederland worden op
de vrije markt koeien te koopen. Zoo zou dus hetgeen op de eene plaats
gewonnen werd, op de andere weer te loor gaan.

Al deze bezwaren kleven aan systeem b. niet; slaagt het, dan slaagt
het ook volkomen. De volgens dit systeem opgefokte koeien zullen dan
niet aan een bepaald milieu gebonden zijn, zij kunnen in alle stallen
worden gebracht.

Alleen dient rekening te worden gehouden met het feit, dat deze
dieren nog langen tijd op de tuberculine-proef blijven reageeren, zoodat
de methode voor exportvee onbruikbaar is, tenzij men de dieren blijvend
kon merken en zoo\'n merk overal werd aanvaard. Daar echter de over-
groote meerderheid der Hollandsche boeren voor eigen bedrijf of binnen-
landsche markt fokt, blijft er voor de toepassing van het systeem Cal-
mette-Guérin nog een ruim gebied over.

In het bovenstaande meen ik te hebben aangetoond hoe er alleszins
reden is ook het tweede systeem meer algemeen toe te passen. Een
bijzondere reden hiervoor is thans gelegen in het feit, dat aan het heden
gevolgde systeem om financieele redenen geen verdere uitbreiding kan
gegeven worden. Te betreuren is zulks zeker niet. Zoo ooit een gebrek
aan geld een te ver doorvoeren eener actie tijdig kwam verhinderen,
dan is zulks zeker in het onderhavige het geval. Er is voldoende grond
om aan te nemen, dat zij die in systeem a. thuis hooren zich thans
reeds hebben aangemeld. Voor wat verder zich nog zou komen aan-
dienen, zou het nutteloos geld uitgeven zijn geworden. Dezulken
hooren in systeem a. niet thuis, omdat succes bij hen slechts spaarzaam
zal te bereiken zijn. Hier kan systeem b. in toepassing worden gebracht.
Moge daarom de Rcgeering spoedig de richtlijnen aangeven waaronder
zij haar af te geven entstof wil toegepast zien.

In de Hoofdbestuursvergadering van 16 December 1933 was ingekomen
een schrijven van het H.B.lid de Ronde, waarin deze verzocht overleg
te willen plegen met den Directeur van het Veeartsenijkundig Staats-
toezicht, teneinde te trachten het B.C.G. vaccin onder bepaalde voor-
waarden terbeschikkinggesteld te krijgen vanpractiseerendedierenartsen.

Bij een bespreking, gehouden op 8 Januari 1934 op het bureau van
den Directeur van den Veeartsenijkundigen Dienst met den Adjunct-
Directeur Dr. A. ten Sande (Prof. Berger was door ongesteldheid
verhinderd) deelde deze, op een betreffende bovenstaand onderwerp door
Prof. Krediet gestelde vraag mede, dat de onderzoekingen in deze nog
niet zoover gevorderd waren dat aan dat verzoek kon worden voldaan.

Aan het verzoek van collega van Zijverden zal dus voor het oogen-
blik geen gevolg kunnen worden gegeven. A. v. H.

Uit het laboratorium van het Openbaar slachthuis te Nijmegen.
EEN GEVAL VAN PERIARTERIITIS NODOSA BIJ EEN

Den gden Januari 1934 werd door een alhier gevestigd grossier
als bedrijfsslachting aangevoerd een rood-bonte koe met zes breede
tanden. Het dier verkeerde in matig goede voedingstoestand en passeerde
de levende keuring zonder dat er iets aan werd opgemerkt. Toen het
dier in de schraag lag en borst en buikwand onthuid waren viel het op,
dat aan onder- en voorborst talrijke onderhuidsche knobbeltjes zaten,
welke op een afstand deden denken aan wormbuiten. Bij het afhuiden
trad ook veel bloed te voorschijn, hetwelk voortdurend verwijderd moest
worden. Bij nadere beschouwing verschilden deze knobbels in ver-
schillende opzichten met wormbuiten. De overliggende huid was nergens
aangeboord, zij waren kleiner en erg bloedrijk en nergens was etter-
vorming aanwezig. Na eenig praepareeren bleek dat zich in het centrum
een wormachtig lichaampje bevond, hetwelk bij nader onderzoek
een sterk uitgezet bloedvat bleek te zijn. Bij onderzoek der organen
bleek het hart abnormaal groot en donker van kleur. Nadat de gebrui-
kelijke insnijdingen gemaakt waren was te zien, dat zich in hetgeheele
spierweefsel witte puntjes en streepjes bevonden welke deden denken
aan sarcosporidiën. Nader onderzoek wees uit dat ook dit honderden
grootere en kleinere bloedvaten waren die zich verschillend voordeden
afhangende van de richting waarin zij op doorsnede getroffen waren.
In sommige gedeelten van den boezemwand kwamen zij in zoo groot
aantal voor, dat het hart hierdoor merkbaar vergroot was. Het meest
opvallend waren dc veranderingen aan de hartooren; op sommige
plaatsen waren deze zoo vergroot, dat zij twee tot drie maal de normale
dikte hadden. Al deze bloedvaten (arteriën) hadden een sterk verdikten
wand, terwijl ook in dc naaste omgeving bindweefselvorming had plaats
gehad. De meeste van deze bloedvaten hadden nog een zeer fijn lumen;
bij druk kwam hieruit althans nog een weinig bloed te voorschijn;
verschillende maakten echter den indruk dat het lumen geheel was
gevuld. De lever was normaal van grootte, iets bleek van kleur, het
dunne gedeelte was cirrhotisch en werd afgekeurd. Later bleek dat ook
deze cirrhose veroorzaakt werd door een sterke woekering der bloed-
vaten in dit gedeelte. De nieren waren iets vergroot en over de geheele
oppervlakte waren tal van miliaire en kleine miliaire infarcten en puntjes
te zien, zooals deze vaak voorkomen in nieren van runderen lijdende
aan tuberculose. Nadat het dier was doorgehakt vertoonde de mus-
culatuur op sneevlakte tal van witte puntjes en streepjes, zooals deze aan
het hart waren waargenomen. Zij waren hier echter veel geringer
in aantal, de meesten kwamen nog voor in de spieren van hals, borst
en buikwand. Het zoogenaamde dikke vleesch was op verscheidene
plaatsen geheel vrij. Ook het vet bevatte een groot aantal bloedvaten

met verdikten wand. De veranderingen bepaalden zich in hoofdzaak
tot de kleine en middelmatig groote bloedvaten. Op verzoek werden de
organen opgezonden naar het pathologisch instituut te Utrecht, waar
collega Hoogland dit materiaal histologisch wilde verwerken.

Bij navraag deelde de eigenaar nog mede dat hij deze koe voor een
goeden prijs had gekocht op de markt te W. van een landbouwer te V.,
hem verder onbekend. Tijdens het transport had hij niets bijzonders
opgemerkt, wel was de buik wat opgetrokken, hetgeen echter meer voor-
komt bij koeien die wat verreisd zijn.

Deze ziekte komt bij onze huisdieren tamelijk sporadisch voor, de
mededeelingen hieromtrent zijn althans vrij beperkt (Lüpke, Joest,
Nieberle, Hoogland). Bij den mensch wordt dit lijden daarentegen
de laatste jaren steeds veelvuldiger waargenomen. De groote overeen-
komst in anatomische veranderingen is oorzaak, dat men deze ziekte
van mensch en dier algemeen als identisch beschouwt.

In verband hiermede krijgt de aetiologie van deze ziekte een grootere
beteekenis.

Nieberle daarentegen meent dat geen specifiek virus in het spel
is, maar schrijft haar toe aan een niet specifiek septisch proces. Van
medische zijde heeft men vroeger wel aangenomen dat dit lijden in
verband zou staan met luës. Later heeft men meer gedacht aan een ander
nog onbekend infectieus agens. Dat men hiervan nog niet is afgestapt,
moge blijken uit het navolgende. Ongeveer twee jaar geleden werd ik
opgebeld door Dr. E., geneesheer-directeur van het ziekenhuis alhier,
met verzoek hem behulpzaam te willen zijn bij het enten van enkele
proefdieren. Een van zijn patiënten, een vrouw van middelbaren leeftijd,
was in een vergevorderd stadium lijdende aan periarteriitis nodosa,
welke diagnose door histologisch onderzoek was bevestigd. Deze ziekte
heeft een progressief chronisch verloop met een absoluut infauste prog-
nose en gaat gepaard met hevig lijden. De temperatuur van deze
patiënte was vrij normaal, doch enkele malen per week trad een kort
aanhoudende tamelijk sterke verhooging op. Verwacht werd dat het
infectieuze agens, hetwelk de oorzaak zou zijn van deze ziekte, zich
vooral gedurende de koortsperioden in de circulatie zou bevinden.
Hierom werd gedurende een der koortsaanvallen door venae-punctie
io c.c. bloed aan patiënte ontnomen en dit, zonder gebruik van con-
serveermiddelen, op steriele wijze ingebracht in de vena saphena van
een proefhond. Een andere hond werd intra-peritoneaal geënt met een-
zelfde dosis. De eerste dagen na deze operatie werd de temperatuur
der proefdieren regelmatig gecontroleerd, zonder dat verhooging van
beteekenis kon worden vastgesteld. Enkele maanden later vernam ik
nog dat beide proefhonden op het oog volkomen gezond waren. Ook bij
de sectie welke ongeveer vijf maanden later plaats had werd geen enkele
afwijking gevonden. Naar ik vernam ligt het ook in de bedoeling van
collega Hoogland om met het toegezonden materiaal enkele infectie-
proeven op kalveren te nemen. Zoolang deze kwestie niet afdoende

In het „Naschrift"\', dat de heeren Dr. Kok en Dr. Van Harreveld
toevoegen aan hun artikel onder bovenstaand opschrift in dit tijdschrift
(Deel 61, bl. 81) deelen zij mede tot een geheel andere, zelfs ,,een juist
tegenovergestelde conclusie" te komen als wij in onze verhandeling in
het tijdschriftnummer van 15 Nov. 1933 (Deel 60, bl. 1193). Welke
conclusie precies bedoeld wordt is niet nader aangegeven. Gaat het over
den toestand van de electrisch doorstroomde dieren wat hun bewuste-
loosheid betreft, dan zou een tegenovergestelde conclusie niet behoeven
te bevreemden. De schrijvers immers onderzochten dieren, die aan
geheel andere ingrepen onderworpen werden als in onze proeven het
geval was geweest !

Het besluit waartoe de Sehr, in deze kwamen wordt weergegeven in
punt 4 van hun samenvatting op bl. 81. Zij zeggen daar : de vraag of
gedurende de electronarcose verlies van bewustzijn bestaat moet naar
het ons lijkt toestemmend beantwoord worden. Wij hebben echter
nimmer een oordeel over de electronarcose uitgesproken; noch over
den toestand van het dier gedurende de electronarcose. Wij onder-
zochten de electronarcose niet en hebben ons evenmin verstout, om onze
besluiten verder uit te breiden dan het gebied, dat wij onderzochten.

Vervolg bladz. 288.
is opgelost, lijkt mij eenige voorzichtigheid bij het nemen der keurings-
beslissing wel gewenscht. Met het oog hierop heb ik gemeend door deze
voorloopige mededeeling de aandacht der in de vleeschkeuring werk-
zaam zijnde collega\'s op deze niet veelvuldig voorkomende aandoening
te moeten vestigen.

Verfasser berichtet von einem Fall von Periarteriitis nodosa konstatiert bei einer
geschlachteten Kuh. Da diese Krankheit die letzen Jahre beim Menschen stets
häufiger beobachtet wird und man sie im allgemeinen beim Menschen und Tiere
als identisch betrachtet, macht Verfasser in Verbindung mit der Fleischschau hier-
auf aufmerksam.

The author records a case of Periarteriitis nodosa, diagnosed in a slaughtered
cow. As the occurrence of this disease in man is steadily increasing during the last
few years and as the disease is generally considered to be identical in man and ani-
mais, the author draws attention to this fact in connection with meatinspection.

L\'auteur décrit un cas de Periarteriitis nodosa observé chez une vache abattue.
Comme cette maladie est constatée de plus en plus ces dernières années chez l\'homme
d\'une façon, en général, identique à celle des animaux, l\'auteur fait un rapproche-
ment avec l\'inspection de la viande abattue.

de Schr. meegedeelde. Terwijl wij onze proeven namen ter beantwoor-
ding van de vraag naar de doelmatigheid van een in den handel ge-
bracht electrisch doorstroomingsapparaat, dat bedwelming van slacht-
dieren beoogt, gebruikten Dr. Kok en Dr. van Harreveld een eigen
toestel met electroden van zelfgekozen vorm en zelfgekozen plaatsing.
Hun hoofddoel was om na te gaan, of de door Leduc beschreven toe-
stand, die met een onderbroken gelijkstroom opgewekt kan worden,
de z.g. electronarcosej niet ook door stadswisselstroom, tot een lagere
spanning getransformeerd, was te verkrijgen. Terwijl wij behalve bij
verschillende laboratorium-diersoorten de werking van den stroom
onderzochten bij eenige niet-laboratoriumdieren, omdat het apparaat voor
de laatste bestemd is, beperkten zich de heeren Kok en Van Harreveld
tot den hond, dien zij als representant van de hoogere dieren uitkozen.

Doch bovenal de duur en de wijze van de electrische doorstrooming
verschillen ten zeerste. Terwijl wij onderzochten, hoe een dier dat 10
tot 15 sec. aan den stroom onderworpen werd hierop reageerde, ons
houdende aan de voorschriften van den ontwerper van het apparaat,
die aldus verdooving van de dieren bij het slachten wil bewerkstelligen,
was de door hen toegepaste doorstrooming van veel langeren duur,
en werd „electronarcose" beoogd. Om deze op te wekken werd de hond
eerst met den stroom van 200—300 m.Amp. behandeld gedurende
20—30 sec., en werd vervolgens de doorstrooming met 60—70 m.Amp.
voortgezet gedurende minuten. Ook waar de schrijvers in hun opstel
(blz. 62) van een „kortdurende" doorstrooming spreken duurt deze
nog tot 30 sec., behalve in de conclusies, waar onder 1 voor het eerst
van 10—20 sec. wordt gesproken.

Zouden wij dus allerminst verwonderd zijn wanneer andere resul-
taten verkregen waren dan door ons, de vraag, of ondanks de talrijke
genoemde verschillen tusschen het eene onderzoek en het andere de
resultaten wel als tegenovergesteld tegenover elkaar mogen worden
geplaatst is een nadere beschouwing ten volle waard.

Wij willen echter eerst het naschrift verder bespreken. Dit houdt
zich bezig met den corneareflex, waarvan wij gezegd hebben, dat hij
gedurende de doorstrooming, zooals wij die toepasten een volkomen
onbruikbare, en na de doorstrooming een onbetrouwbare indicator is,
die tot ongemotiveerde besluiten heeft geleid.

Met name door den langen duur van de sympathische prikke-
ling, waarvan contractie van de Müllersche ooglidspieren die
de oogspleet verwijden het gevolg is, achtten wij de bruikbaarheid
van dezen reflex ook na de doorstrooming beperkt. In het spontane
knipperen, in sommige gevallen gevonden, dat samen bleek te
gaan met convulsies van andere spieren kunnen wij, in tegenstelling
met de schrijvers, geen bezwaar zien tegen de beteekenis van de Mül-
lersche spier in deze. Waarom zou de werkzaamheid van de motorische
zenuwcentra, die uit deze convulsies blijkt, den toestand van de ooglid-
spieren niet beinvloeden ?

dat gedurende de „electronarcose" de corneareflex ontbreken kon
ondanks het feit, dat „in dezen toestand zeker geen sympathische
prikkelingstoestand bestaat". Waaruit bleek echter, dat zulk een toe-
stand niet aanwezig was ? De oogen waren niet gesloten, aldus de schrij-
vers, en de pupillen waren middelwijd. Maar wordt de stand van pupil
en oogleden niet bepaald door twee elkander tegenwerkende krachten,
verwijders en vernauwers, en meenen de Schr. dat prikkeling van de
sympathische banen die deze organen krijgen niet mogelijk is, zonder
dat maximale mydriasis of oogspleetverwijding tot stand komt ? De
eindstand wordt toch bepaald door de verhouding der krachten, doch
kan niets leeren omtrent de grootte van een dezer.

Voor hun derde en laatste argument hebben de Schr. de volgende
proef gedaan. Zij brachten bij de kat de Müllersche ooglidverwijders
tot contractie door de halssympathicus te prikkelen. De onderzoekers
vonden, dat ,,dit geen duidelijken invloed op den corneareflex had,
welke gedurende de prikkeling even goed was op te wekken als er voor
of er na". Zulk een resultaat zou inderdaad de onmogelijkheid toonen,
dat kramp van deze spieren sluiting van de oogleden zou kunnen
belemmeren. Wij hadden ons echter overtuigd, dat sympathische prikke-
ling dit terdege vermag! Het onderzoek hopen wij later te publiceeren,
en volstaan hier met de vermelding van het resultaat.

Doch nu reeds toonen de waarnemingen van Dr. Kok en Dr. Van
Harrf.veld ten duidelijkst, dat de corneareflex gedurende de electri-
sche doorstrooming, zelfs al duurt deze minuten zooals in hun „electro-
narcose", geheel onbruikbaar is.

Nadat honden door een doorstrooming gedurende 5 minuten of
langer in een toestand gebracht waren, die als „electronarcose" wordt
aangeduid lieten zij de volgende verschijnselen zien (bl. 70) : „Door
de contractie van de spieren van het hoofd is de mond gewoonlijk stijf
gesloten, het hoofd soms achterover gebogen en zijn de oogen vaak
gesloten, gedurende de electronarcose. Staan de electroden wat meer
caudaal clan blijven de oogen soms open". Dat in zulk een toestand de
corneareflex onmogelijk op te wekken blijkt is naar ons oordeel vanzelf-
sprekend: evenals de overige spieren van het hoofd zijn ook de ooglid-
spieren in kramp. En wij herhalen, dat hiermee niets aangaande be-
wusteloosheid kan worden aangetoond of zelfs aannemelijk gemaakt,
omdat de oogleden niet reageeren kunnen. De corneareflex is hier
volkomen onbruikbaar. Bij „kortdurende" doorstrooming is blijkens
de schrijvers de toestand dezelfde.

Dat de Schr. reeds door deze ervaringen alleen niet werden weer-
houden van hun besluit (bl. 83), „dat de beteekenis van den cornea-
reflex als indicator voor den toestand van het centrale zenuwstelsel in
haar geheelen omvang moet worden gehandhaafd" is voor ons onbegrij-
pelijk. Zoowel gedurende de z.g. kortdurende doorstrooming als bij de
„electronarcose", waar dus minuten doorstroomd wordt, blijkt de reflex
volkomen onbruikbaar. En zijn waarde na de doorstrooming wordt zoo-

danig beperkt o.a. door bovengenoemde reden, dat we hem onbetrouw-
baar achten voor het gestelde doel: om den bewijslast te dragen voor het
oordeel over den toestand, waarin het centrale zenuwstelsel verkeert.

Wij willen nu de waarnemingen en de conclusies van de heeren Kok
en Van Harreveld verder nagaan.

Het is niet steeds gemakkelijk, de waarneming terug te vinden. Zoo
lezen wij op bl. 82 (2e alinea laatste zin) : ,,Wij zagen dan ook altijd
sluiten van de oogleden gedurende de doorstrooming van den schedel",
terwijl een regel verder te lezen staat: „gedurende de electronarcose
konden wij, wanneer althans de oogleden niet door een electrische

De wijze, waarop de schrijvers de hoofdvraag van hun onderzoek
behandelen, „of namelijk de door Leduc beschreven toestand, welken
hij electronarcose noemde, niet ook door sinusoidalen wisselstroom
bij hoogere dieren is te verkrijgen" (bl. 58 bovenaan), kan moeilijk
ernstig genoemd worden. Volgen wij weer de beschrijving die zij van
den hond geven, nadat deze aan de „electronarcose" door den wissel-
stroom onderworpen werd.

De eerste 5 minuten, (dat is dus gedurende de doorstrooming met
den sterken stroom en nog 4J minuut daarna met den zwakken) ziet
men prikkelverschijnselen, zich uitende als clonische krampen en loop-
bewegingen, zeggen de Schr. op bl. 69. In deze 5 minuten is naar het
oordeel van de onderzoekers nog geen electronarcose bereikt. Echter
ook daarna treedt volgens de gegeven beschrijving niet verslapping van
de spieren in. De verklaring, die op bl. 77 hiervoor gegeven wordt
ten spijt (hoe zouden myotatische reflexen bij dit liggende dier een
verklaring voor de spanning in ledematenspieren kunnen geven ?)
verschilt dus het beeld hierdoor van het door Leduc gegevene, dat
zich juist kenmerkte door spierverlammingen, reeds bij een veel
zwakkere doorstrooming. Aldus de verschijnselen.

De conclusie van de schrijvers wordt door deze waarneming echter
niet geleid. Terwijl op bl. 69 wordt geschreven, dat de spanning van
de extremiteitenspieren nogal wisselt, in het algemeen laag is, zij het
ook vaak niet zoo laag als bij chemische narcose, wordt op bl. 70 ge-
concludeerd tot „een toestand, waarvan de beschrijving zich vrijwel
dekt met die, door Leduc verkregen met intermitteerenden gelijk-
stroom". Nog een stapje verder, op bl. 70 vindt men, dat „de toestand
inderdaad groote overeenkomst heeft met een narcose door chemische
middelen"; immers „het dier ligt rustig met verslapte spieren ^l)
van romp en extremiteiten".

En al concludeerend gaat het in deze richting voort. Op bl. 75 wordt
resumeerend vermeld, dat de toestand „geheel te vergelijken" is met
dien door Leduc beschreven, en er is nu geen reden, waarom de schrij-
vers in hun samenvatting op bl. 80 (2e conclusie) niet met het eindbe-
sluit zouden komen, dat een toestand verkregen werd, welke „iden-
^x) De spatieering is steeds van ons.

tiek" is met de door Leduc beschreven electronarcose. En meer dan
identiek kan men toch niet verlangen !

Beschouwt men de verschijnselen in plaats van de conclusies, dan
blijkt dus ook in dit opzicht de tegenstelling met onze ervaringen niet
zoo groot ! Zelfs honden, 5 minuten en langer met den wisselstroom
behandeld, bleken nog een verhoogde werkzaamheid van hun skelet-
musculatuur te toonen.

Op overeenkomstige wijze worden de resultaten behandeld, met
„kortdurende relatief hooge stroomen" verkregen. Op bl. 68 volgt op
de beschrijving van de verschijnselen: „Wij zagen dus bij kortdurende
doorstrooming van den schedel met betrekkelijk sterke wisselstroomen

Na uitschakelen troffen wij enkele verlammingsverschijnselen aan".
In de besluiten op bl. 79 heeten deze „de uitgebreide motorische ver-
lammingen" en worden zij dienstbaar gemaakt aan een nieuwen sprong :
het gebruik van electrische doorstrooming bij het slachten.

De besluiten breiden zich allengs uit over alles, waarbij dieren en
stroom te pas komen. Wat bij den hond werd geconcludeerd, doch
niet door de waarnemingen verantwoord blijkt, geldt voor de „hoogere
dieren". En er is voor de schrijvers geen reden om niet ook over slacht-
dieren te praten en het effect van doorstrooming bij deze te beoor-
deelen. Des te merkwaardiger, omdat b.v. de vorm van den schedel,
door de schrijvers aangevoerd als een reden, waardoor niet bij alle
honden de electronarcose goed op te wekken is, geen aandacht meer ver-
dient, wanneer het over een geheel andere diersoort gaat !

De climax in deze wordt bereikt in de allerlaatste alinea op bl. 83,
waar de schrijvers meenen ons te moeten wijzen op een fout, waardoor
hun gehecle verhandeling gekenmerkt is : besluiten die verder gaan
dan de waarneming. Wij wijzen deze opmerking terug naar haar bron
en mogen volstaan met te verwijzen naar onze verhandeling, die in
haar geheel zoowel als in haar conclusies zich uitsluitend aan het onder-
zoek houdt en waarin de besluiten streng beperkt blijven tot de onder-
zochte diersoorten en de toegepaste doorstroomingswijze.

Wat wij moeten denken van de inleiding tot het naschrift is voor
ons een rebus : deze mededeeling werd reeds geschreven, aldus de
schrijvers, vóór de publicaties van de heeren Roos en Koopmans in
dit tijdschrift verschenen. Belangrijk is dit bericht niet, omdat voor
het oogenblik van schrijven van een verhandeling niemand belang-
stelling koestert. Was zij vóór genoemden tijd bij de Redactie inge-
komen ? Was zij mogelijk reeds ingekomen, voordat een onzer een
voordracht over dit onderwerp hield op de Vergadering van de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde ? Bevestiging van deze vragen zou
iets minder onbelangrijk zijn.

Het bericht had achterwege behooren te blijven, daar ook deze
conclusie niet met de waarneming strookt : het artikel tot bl. 81 werd

„Much might be said to show that many
of the rules laid down in previous works,
are rather the result of imagination than
of practical investigation".

In zijn in 1912 verschenen proefschrift herhaalt Schwarz voor
ons wat ruim 60 auteurs hebben medegedeeld betreffende het aantal
tanden, dat kalveren bij de geboorte plegen te bezitten. Hij toont
daarbij o.m. aan, dat alle schrijvers voor 1850 vermelden, dat de kal-
veren met 2 tanden (of geen) ter wereld komen, dat dit aantal in een
volgend tijdvak eerst gewoonlijk 4 en later 6 zou zijn, en dat vanaf
1885 vrij geregeld 8 tanden worden aangetroffen, en hij komt op grond
daarvan tot de conclusie: „Und ich erblicke in diesen Befunden aus der
geschichtlichen Betrachtung einmal einen erneuten Beweis für die an
sich bekannte Tatsache der gröszeren Frühreife unserer heutigen
Rinderrassen gegenüber spätreifen oder weniger frühreifen Rassen
früherer Jahrzehnte, und weiterhin einen Beweis dafür, dasz die Früh-
reife beim Rind einen Einflusz auf den Durchbruch der Milchschneide-
zähne bedingt, so dasz wir eben bei unseren frühreifen modernen
Kulturrassen mit dem Vorhandensein von 8 Milchschneidezähnen im
allgemeinen zu rechnen haben, sofern nicht anderweite hemmende
Einflüsse, auf die ich später zu sprechen komme, hierin Abweichungen
bedingen".

Wij zullen deze interessante gevolgtrekking, die ook in onze gewone
handboeken ¹) is overgenomen, eens nader gaan bekijken.

In het door hem aan het licht gebrachte feit van de groote verschillen
in opgaven betreffende het aantal tanden bij de geboorte, ziet Schwarz
dus in de eerste plaats een (nieuw) bewijs voor de stelling, dat onze
tegenwoordige rundveerassen eerder rijp zijn dan de vroegere. Indien
het inderdaad juist zou zijn, dat de kalveren thans met meer tanden
ter wereld komen dan vroeger het geval was, staat daarmede echter
nog niet geheel vast, dat dit een gevolg is van een vroeger rijp zijn.
Naar mijn meening is tot nu toe niet bewezen, dat er een zoodanig
verband tusschen precociteit en melktanden bestaat. Zulks wordt door
sommigen wel is waar aangenomen, er zijn evenwel anderen die het
ontkennen. En zoolang het bewijs in deze niet geleverd is, mogen

1 Verg. b.v. Kroon, De leer der leeftijdsbep. Maastricht 1915 bl. 57. Tevens
wordt hier gewezen op het verschil tusschen de opgaven van Numan (omstreeks
1840) en van Veenstra (1906).

naar het mij voorkomt, uit het aantal tanden dat bij de geboorte aan-
wezig is, niet zonder meer gevolgtrekkingen worden gemaakt inzake een
vroeger of later rijp zijn.

Wat het tweede gedeelte van zijn conclusie betreft, Schwarz mag
vervolgens omgekeerd in de resultaten van zijn onderzoek een bewijs
zien van den invloed van vroegrijpheid op de doorbraak der melk-
tanden, ik ben daartoe niet in staat. Het eenige dat ik bewezen acht,
is, dat een groot aantal auteurs zeer verschillend denkt over het aantal
tanden dat kalveren bij de geboorte bezitten, en voorts, dat Schwarz
deze opgaven zeer overzichtelijk in een bepaald systeem heeft gerang-
schikt. Maar niet staat voor mij vast, dat in de eerste plaats ons rundvee,
hoe dan ook, verantwoordelijk is voor het ontstaan van deze tegen-
strijdigheden. Integendeel, ik geloof, dat, willen wij de oorzaken hiervan
opsporen, het goed zal zijn, te beginnen met aandacht te schenken
aan de afkomst dezer zoo verschillende mededeelingen en aan de wijzen
waarop zij zijn ontstaan. Daarna kunnen wij altijd nog het vee in deze
zaak betrekken.

Terecht heeft Schwarz ingezien, dat de juistheid van zijn conclusie
in hooge mate afhankelijk is van de juistheid van de feiten waarop zij
berust, vandaar dat hij ons gaarne zou willen doen gelooven, dat aan
de wetenschappelijke betrouwbaarheid van de door hem ten tooneele
gevoerde schrijvers, niet getwijfeld mag worden. Dit brengt hem in
conflict met Simonds, die in 1854 de woorden sprak, welke boven dit
artikel zijn geplaatst ¹). Na op het groote verschil in waarnemingen
betreffende het aantal tanden gewezen te hebben, merkt hij dienaan-
gaande op: „Diese starken Abweichungen könnten den Anschein er-
wecken, als ob manche Autoren ungenau beobachtet und willkürlich
Aufzeichnungen gemacht hätten. Jedenfalls hat Simonds (10) seinerzeit
diesen schweren Vorwurf gegenüber den älteren Autoren erhoben und
gesagt, ihre Angaben seien „willkürlich angenommen oder auf Ein-
bildung beruhend".

En dan vervolgt hij: „Ich sehe keinen Grund ein, an der Gewissen-
haftigkeit der Untersuchung weder früherer noch moderner Forscher
und der Zuverlässigkeit ihrer Befunde zu zweifeln, hälte im Gegenteil
bei der hohen wissenschaftlichen Bedeutung eines Gurlt, Gerlach,
Chauveau, Arloing, Cornevin, Lesbre, Krämer, Pusch usw. die
oben zitierten Angaben zum groszen Teil für durchaus zuverlässig.
Die Erklärung für die auffallenden Verschiedenheiten in den Befunden
an den Milchschneidezähnen liegt nach meiner Ueberzeugung auf
einem ganz andern Gebiete. Es ist beachtenswert, dasz bereits Fürsten-
berg (10) im Jahre 1855 auf das Unzutreffende des Vorwurfs Simonds
(10) hingewiesen und geschrieben hat: „Simonds hat durchaus den
Fortschritt, überhaupt die jetzige Richtung in der Aufzucht, die eine
frühere Entwicklung des Körpers unserer verschiedenen Haustiere

1 The Journal of the Royal Agricultural Society of Engeland. London 1854, Bl.
316.

mit sich führte, auszer acht gelassen, überhaupt nicht daran gedacht,
dass das Zahnen bei den Tieren früherer Generationen, die weniger
gut gehalten und gepflegt, später eingetreten sein musz, als es bei den
jetzigen, die gut gehalten usw. werden, erfolgt".

Het is stellig jammer, dat Schwarz het oorspronkelijk artikel van
Simonds niet gelezen heeft. Ware dat wel het geval geweest, dan zou hij
zich hier vermoedelijk niet op Fürstenberg, die er moeilijk te be-
grijpen opvattingen omtrent de denkbeelden van Simonds op na houdt,
beroepen hebben. Men oordeele, of Simonds inderdaad een eerder rijp
zijn van de toenmalige dieren vergeleken bij de vroegere, buiten be-
schouwing heeft gelaten (ik cursiveer): ,,It not unfrequently happens
that as many as six of the temporary incisors have thrust their edges
through the gums, while in other cases none as yet have made their
appearance. These differences probably depend rather on the variation
in the periods of utero-gestation than on any other circumstance.
The offspring, it is true, inherits the qualities of its parents, and among them
may be an aptitude to arrive early at maturity; but it is stretching the point to
infer that such a power is the true cause of the cutting of the teeth while the foetus
is in utero ^x). This ground migth probably be defended by some; but
when we see the great differences there are in the times of gestation,
it appears tome that here is sufficient to account for all the variations
we observe".

Hoe Fürstenberg er toe gekomen is Simonds te verwijten niet aan den
invloed van vroegrijpheid te hebben gedacht, is mij niet bekend en
het doet ook weinig ter zake. Het is alleen te hopen, dat zijn mede-
deelingen omtrent de tanden van nuchtere kalveren juister zijn, dan
die welke betrekking hebben op de denkbeelden van andere schrijvers.
Men zal tevens uit het medegedeelde hebben bemerkt, dat de gedachte
betreffende het bestaan van een verband tusschen precociteit en door-
braak der melktanden, geenszins van Fürstenberg afkomstig is, zooals
Schwarz schijnt te meenen. ¹)

Dit is echter niet het eenige, wat ik naar aanleiding van de boven
geciteerde woorden van Schwarz, in het midden meen te moeten
brengen. Ik moge beginnen met op te merken, dat de omstandigheid,
dat bepaalde mededeelingen afkomstig zijn van vooraanstaande per-
sonen op wetenschappelijk gebied, op zichzelf natuurlijk nooit een
bewijs kan vormen voor de juistheid daarvan. Niet op wie komt het in
deze aan, maar op wat en waarom. In dit verband moet ik er trouwens
ook op wijzen, dat Schwarz ons niets meedeelt omtrent de „Bedeutung"
van de andere 50 ä 60 schrijvers, op wier opgaven hij zijn meening
grondt. Dit zijn vogels van diverse pluimage en onder hun opgegeven
werken, treffen wij er aan, die handelen over anatomie, veeteelt, vleesch-

1 Tot mijn spijt heb ik geen kennis kunnen nemen van het origineel artikel
van Fürstenberg. Het komt voor in het Zeitschr. f. deutsche Landwirte (VI Jahrg.)
en dat heb ik niet in handen kunnen krijgen.

keuring, leeftijd-bepaling, geslachtsleven, gerechtelijke veeartsenijkunde
enz. Zelfs Schwarz zal er wel niet gerust op zijn, dat al deze auteurs
met betrekking tot ons onderwerp een eigen meening, gegrond op de
resultaten van eigen praktische onderzoekingen, hebben verkondigd.
Ook tegen zijn tijdsopgaven zouden verschillende bezwaren kunnen
worden geopperd. Zoo vertelt Schwarz, om een enkel voorbeeld te
geven, dat in „Kraffts (44) Tierzuchtlehre von 1906" wordt gezegd,
dat bij pasgeboren kalveren de binnentanden aanwezig zijn. Het is
evenwel zonder eenige toelichting, niet gemakkelijk in te zien, waarom
hier juist de uitgave van 1906 (8ste druk) wordt uitverkoren; de bedoelde
opgave komt reeds voor in de eerste uitgave van dit boekje (1876). Ook
in de 12de druk (1921) kan men haar nog aantreffen.

Wat nu echter het bovengenoemde 8tal persoonlijkheden betreft, op 7
van hen kan de uitlating van Simonds geen betrekking hebben, omdat
zij in 1854 nog nooit iets over ons onderwerp hadden gepubliceerd.
Ik geloof dan ook niet, dat er veel aanleiding bestond om hunne namen
op deze plaats naar voren te brengen; het ging hier niet om de betrouw-
baarheid van de opgaven der moderne auteurs, maar om die van de
mededeelingen van voor 1854. De eenige die ons overblijft is Gurlt,
en wij zullen hebben na te gaan, hoe het met de kennis van dezen inzake
tanden en leeftijdsbepaling was gesteld. In zijn „Handbuch der ver-
gleichenden Anatomie des Haus-Säugethiere" ^x) vinden wij opgegeven,
dat de melktanden „vor der Geburt, oder spätestens 14 Tage nach der
Geburt" verschijnen, hetgeen door Schwarz is overgenomen (bl. 8
van zijn proefschrift). Men kan zich dus met recht afvragen, op grond
waarvan Schwarz Gurlt rekent tot de schrijvers, die opgeven, dat bij
de geboorte 2 tanden zijn doorgebroken.

In 1858 wijst Gurlt ¹) op de onderzoekingen van Simonds en Für-
stenberg en merkt naar aanleiding daarvan op: „Hierdurch aufmerk-
sam gemacht, habe ich eine Revision theils an lebenden Thieren,
namentlich an der Rindviehheerde der Thierarzneischule, theils an
den in der Sammlung aufbewahrten Schädeln der Haus-Säugethiere,
deren Alter bekannt ist, vorgenommen. Bei diesen Untersuchungen
habe ich gefunden, besonders in Hinsicht auf die 3 genannten Thier-
gattungen, dass die früher gemachten Angaben über den Ausbruch
und Wechsel der Zähne bedeutend von dem abweichen, was Simonds
und Fürstenberg beobachtet haben, und was ich in der Hauptsache
bestätigen muss. Sollten daher alle früheren Beobachtungen unrichtig
gewesen sein, indem man den Wechsel der Zähne auf einen späteren
Termin setzte, als jetzt der Fall ist ? Fürstenberg ist nich dieser Mei-
nung, sondern er findet den Grund zu dem jetzt wirklich früher eintre-
tenden Wechsel der Zähne darin, dass der ganze Körper der Thiere,

mithin auch die Zähne, durch bessere Haltung und Pflege der Thiere
früher als sonst ausgebildet wird".

Als nu zelfs Gurlt het ontstaan van deze verschillen niet kan verkla-
ren, en niet in staat is uit te maken, of de vroegere opgaven — waaronder
zijn eigen — foutief zijn geweest, dan wel of de koeien zooveel vroeger
rijp zijn geworden, is het dan niet eenigszins zonderling, dat, 54 jaar
later, Schwarz o.m. met een beroep op de hooge wetenschappelijke
„Bedeutung eines Gurlt", verklaart het meerendeel van dergelijke op-
gaven voor „durchaus zuverlässig" te houden ?

Ofschoon Gurlt de vraag, hoe het komt, dat de blijvende tanden nu
zooveel eerder blijken door te breken dan vroeger werd opgegeven,
dus niet rechtstreeks beantwoordt, krijgt men wel den indruk, dat hij
geneigd is, de oorzaken daarvan bij het vee te zoeken. Hij laat, zooals
gezegd, Fürstenberg de bovengenoemde vraag beantwoorden (een
vroeger rijp zijn is de oorzaak) en dan vervolgt hij: „Diese Annahme
findet auch darin ihre Bestätigung, dass bei dem Pferde ein so auffal-
lender Unterschied im Zahnwechsel gegen früher nicht beobachtet
wird, weil man bei der Aufzucht dieses Thieres schon länger eine grös-
sere Sorgfalt angewendet hat, als bei dem Rinde, Schafe und Schweine
obgleich auch jetzt bei dem Pferde noch mancherlei Abweichungen
von der angenommenen und noch geltenden Regel vorkommen, wovon
ich einige Beispiele anführen werde". Volgt een bespreking van enkele
paarden schedels uit de collectie der Veeartsenijschool te Berlijn.

Weinige maanden later echter werd in hetzelfde tijdschrift, het zoo-
veel eerder doorbreken der blijvende tanden wederom ter sprake ge-
bracht, en nu werd een duidelijk, en naar het mij voorkomt, ook een
juist antwoord gegeven, op de vraag hoe dit moet worden verklaard.
Dat antwoord was „von dem Kaiserl. Russischen Staatsrath und Pro-
fessor Jessen in Dorpat".

Jessen begint met te zeggen, dat Gurlt de vraag opwerpt: „Sollten
daher alle früheren Beobachtungen unrichtig gewesen sein, indem man
den Wechsel der Zähne auf eigen späteren Termin setzte, als jetzt der
Fall ist?" en hij vervolgt: „Er glaubt, mit Fürstenberg, den Grund
zu dem jetzt wirklich früher eintretenden Wechsel der Zähne darin zu
finden, dass der ganze Körper der Thiere, mithin auch die Zähne,
durch bessere Haltung und Pflege der Thiere früher als sonst ausge-
bildet wird.

Ich will dies zwar nicht leugnen — obgleich dagegen eingewendet
werden kann, dass an vielen Orten die Haltung und Pflege sich noch
nicht bedeutend gebessert hat, und hier also keine Abweichungen von
den bisher gültigen Regeln beobachtet werden müssten, die aber doch
vorkommen.

Der Hauptgrund dafür, dass diese sich in vielen Fällen als falsch
herausgestellt haben, ist — meiner Meinung nach — aber wohl darin
zu suchen: dass Diejenigen, welche sich mit der Erforschung der Zeit-
perioden für den Durchbruch und dem Wechsel der Zähne sowohl, als

deren späteren successiven Veränderungen beschäftigten und dann als
Gesetztgeber für die Lehre von der Alterserkenntniss betrachtet wurden,
mehr den Tod als das Leben befragten. Zu Letzteren fehlte ihnen nur
zu häufig die Gelegenheit, die den Landwirthen und Thierzüchtern viel
mehr zu Gebote stand. Wenn sich also unsere Erkenntnis in dieser Hin-
sicht berichtigt, so haben wir das hauptsächlich auch der grösseren
Intelligenz, Aufmerksamkeit und Beobachtungsgabe der Hausthier-
eigenthümer zu verdanken".

Ik geloof niet, dat deze mededeelingen Gurlt en Fürstenberg aan-
leiding tot nadere opmerkingen hebben gegeven; ik heb ze tenminste
niet kunnen vinden.

Men ziet dus, dat omstreeks 1855 de ontdekking gedaan werd, dat dc
doorbraak der blijvende tanden bij het rund veel eerder plaats vond
dan vroeger werd opgegeven; het betreft hier verschillen van eenige
maanden tot zelfs een jaar toe. Simonds en Jessen zoeken, zooals gezegd,
de oorzaak daarvan in de onkunde der oudere schrijvers, Fürsten-
berg daarentegen in de vroegere rijpheid van het rundvee — waartegen
natuurlijk o.m. pleit, dat die groote verschillen ook zijn opgemerkt
in streken, waar de voeding en verpleging der dieren niet beduidend
verbeterd waren — terwijl Gurlt geen enkel woord spreekt ter verde-
diging van zijn vroegere mededeelingen en naar het schijnt, wel graag
op gezag van Fürstenberg in de precociteit zou willen vluchten, maar
hiervoor niet recht durft uit te komen. Erkend zal moeten worden,
dat een en ander er niet toe kan bi jdragen, ons geloof in de betrouwbaar-
heid van de mededeelingen der oudere schrijvers betreffende de door-
braak der melktanden, hetgeen ten slotte een kwestie van eenige dagen
is, te verhoogen.

Simonds en Jessen waren trouwens de eersten niet, die twijfelden aan
de juistheid der vroegere opgaven, en aan de „Gewissenhaftigkeit der
Untersuchung" van hun voorgangers. Ik zou in dit verband kunnen
wijzen op de volgende woorden, voorkomende in het, reeds in 1837, door
Hekmeijer vertaalde werkje van de Girards ¹): „Onder het groot getal
schrijvers, die over den ouderdom van het rund hebben geschreven, zijn
er slechts zeer weinige die eigene waarnemingen hebben gevoegd bij
hetgeen reeds bekend was; de meeste hebben alleen hunne voorgangers
slaafsch over dit onderwerp nageschreven".

Ik geloof dus wel, dat, als Schwarz zegt, wat betreft de oudere schrij-
vers, geen reden te hebben aan de „Zuverlässigkeit ihrer Befunde" te
twijfelen, wij hem mogen opmerken, dat zulks niet in de eerste plaats

1 Verhand, over de kennis v.d. ouderdom . Utrecht 1837. Het origineel heb ik
niet kunnen krijgen.

veroorzaakt wordt door het niet bestaan van dergelijke redenen, maar
dat het veeleer moet worden toegeschreven aan het feit, dat hij ze
niet heeft kunnen vinden.

Nog in ander opzicht is het door Hekmeijer vertaalde werkje van be-
lang. Wij treffen er n.1. de volgende mededeeling in aan: „Het kalf
wordt gewoonlijk met de binnen- en binnen-middeltanden geboren;
somtijds heeft hetzelve bij de geboorte reeds al de snijtanden of slechts
de hoektanden ontbreken; sommige kalveren worden geboren, zonder
dat de snijtanden zijn doorgebroken. In dit laatste geval komen de
binnen- en middeltanden spoedig, en wel op den tweeden of derden dag
na de geboorte te voorschijn. De uitbotting der buitenmiddeltanden
heeft van den vijfden tot den negenden dag plaats en die der hoektanden
van den dertienden tot den achtienden dag". Hieruit volgt dus, dat niet
alle schrijvers voor 1850 opgeven, dat het aantal tanden waarmee de
kalveren ter wereld komen, op zijn hoogst 2 is, zooals de tabel van
Schwarz doet denken.

In het bovengenoemd artikel dat Gurlt aan de onderzoekingen van
Simonds en Fürstenberg wijdde, lezen wij, wat betreft de doorbraak
der melktanden, het volgende: „In dem Durchbruch der Milch-Schnei-
dezähne des Kalbes kommen viele Verschiedenheiten in Hinsicht auf
die Zeit vor, und es hängt auch dieses von dem verschiedenen Grade der
Entwickelung des Fötus ab, so dass also einige Schneidezähne schon vor
der Geburt oder erst einige Wochen nach der Geburt durch das Zahn-
fleisch hindurch dringen. Ich habe den Kopf eines 264 Tage alten Kalbs-
fötus vor mir, von welchem die Zangen bereits durchgebrochen sind;
bei zwei 8 Tage alten Kälbern sind alle Schneidezähne und 12 Back-
zähne durchgebrochen. Fürstenberg giebt als das Gewöhnliche an,
dass das Kalb 4 Schneidezähne (Zangen und innere Mittelzähne) bei
der Geburt hat, dass mit 12 bis 14 Tagen die äusseren Mittelzähne und
mit 3 Wochen oder am Anfange der vierten Woche die Eckzähne durch-
brechen". En in het schema op de volgende bladzijde wordt gezegd:
„Milchschneidezähne bei der Geburt bis 3 Wochen n. d. Geb.".

Deze mededeeling van Gurlt verschilt dus niet noemenswaard van
die welke hij in 1843 deed met betrekking tot de doorbraak der melk-
tanden. Hij is er in geslaagd zijn bewegingsvrijheid te behouden, en
ik geloof dan ook niet, dat Schwarz het recht heeft, hem in 1858 te
rekenen onder de schrijvers, die de aanwezigheid van 4 tanden bij de
geboorte opgeven. Voorts moge er de aandacht op worden gevestigd,
dat Gurlt zooals boven is gezegd, wel spreekt over een mogelijken in-
vloed van vroegrijpheid op de tandwisseling, maar dat wij niets ver-
nemen, omtrent dezen invloed op de uitbotting der melktanden. Er
wordt slechts gesproken over verschillende graden van ontwikkeling.
Ook hier is voor ruimte gezorgd; de wegen naar den invloed van vroeg-
rijpheid, drachtigheidsduur, voeding of van welke omstandigheden
ook, liggen nog alle open.

Hadden de Girards, Simonds en Furstenberg dus meestal 4 melk-
tanden bij pasgeboren kalveren aangetroffen, anderen vonden er meer.
Zoo verscheen in 1854 te Parijs een boekje van de hand van Bar-
donnet des Martels, getiteld : „Traité des maniements" en daarin
wordt o.m. gezegd : Rigot, Girard père et fils ont commis une erreur,
quand ils ont dit que, du vingtième au vingtcinquième jour après le
part ä terme, le veau achevait de mettre les dents de lait. Pétry de
Liège est dans le vrai ; le veau qui nait ä terme porte toutes les inci-
sives" (pag. 128).

Eenige jaren nadien, in 1883, is het Rueff, die over dit onderwerp
zijn meening uitspreekt, en het schijnt mij toe, dat hij vertrouwen ver-
dient. Volgens Schwarz vindt men in Baumeister\'s Handbuch der
landw. Tierkunde und Tierzucht (1845) opgegeven, dat er geen of
2 tanden bij de geboorte aanwezig zijn. Ik heb dit boek niet onder de
oogen gehad, maar wel Baumeister\'s Thierheilkunde und Tierzucht
Band II, Stuttgart 1852), en hierin komt dezelfde mededeeling voor.
Elf jaar later werd dit boek herdrukt na bewerkt te zijn door Rueff ;
het heet nu Baumeister\'s Anleitung zur Beurtheilung des Rindes von
Rueff (Stuttgart 1863) en hierin zegt Rueff het volgende : „ Die von
Baumeister gegebene Zahnlehre habe ich, da sie mit den von mir
am lebenden Thiere so vielfach angestellten Untersuchungen durchaus
nicht in Einklang zu bringen war, vollständig umgearbeitet". En voorts
blz. 190): „Ein gehörig ausgetragenes Kalb bringt alle acht Schneide-
zähne des Unterkiefers mit zur Welt. Es sind zwar die Zähne bis auf
eine Linie vom Rande mit einem Häutchen, einer Fortsetzung des
Zahnfleisches umgeben, allein stets ist die Krone hervorgebrochen".

ervaringen op dit gebied. Na o.m. vermeld te hebben, dat hij sinds zijn
publicatie zijn onderzoekingen geregeld heeft voortgezet en iedere ge-
legenheid heeft aangegrepen om „die Ursachen der Beschleunigung
oder Verzögerung der Zahnbildung zu erforschen" zegt hij : „Bei
einer sehr groszen Zahl von Kälbern finden wir gleich nach der Geburt
acht, mindestens sechs Scheidezähne mit über dem Zahnfleisch er-
habenen Kronen im Unterkiefer". En voorts : „Eine ebenfalls nicht
unbedeutende Zahl neugeborener Thiere läszt im Kiefer nur vier durch
das Zahnfleisch hindurchgetretene Schneidezähne wahrnehmen, die
übrigen vier Schneidezähne sind auch so weit entwickelt, dasz sie dicht
unter der Schleimhaut stehen und durch sie hindurch schimmern.
Mit 1 2—14 Tagen ist das dritte Paar der Scheidezähne hervorgetreten.
Die Eckzähne endlich pflegen mit Ablauf der dritten Woche, oder
dem Beginn der vierten Woche durch die Schleimhaut zu treten, so
dasz bei einem vier Wochen alten Kalbe sämmtliche acht Schneide-
zähne sichtbar sind". Uit dit laatste citaat blijkt, dat Fürstenberg

zich nog niet geheel heeft kunnen losmaken van het oude ¹); het
schijnt overigens, dat hij over geen (groote) ervaring in zake een laat
doorbreken van melk en blijvende tanden beschikt, en geheel zeilt
op het kompas van Simonds\' mededeelingen hieromtrent.

Resumeerend meen ik te mogen vaststellen, dat noch bewezen is,
dat de kalveren in de eerste helft der 19de eeuw met (o of) 2 melktanden
geboren werden, noch dat zij in het begin der tweede helft gewoonlijk
eerst 4 en later 6 hadden, dat er integendeel veel voor pleit, dat dit
aantal dikwijls grooter was, zoodat ik niet geloof, dat hetgeen de ge-
schiedenis leert omtrent het getal tanden van pasgeboren kalveren, als
bewijs kan worden aangevoerd, voor de juistheid van de meening, dat
onze tegenwoordige rundveerassen eerder rijp zijn dan de vroegere.

Schwarz zufolge besagen die Autoren vor 1850, dass die Kälber mit 2 Zähnen
(oder gar keinen) zur Welt kommen, dass ihre Anzahl zu Beginn der zweiten Hälfte
des 19. Jahrhunderts für gewöhnlich zunächst 4 und später 6 sein sollte und dass
ab 1885 ziemlich regelmässig 8 Schneidezähne angetroffen wurden. Schwarz
sieht darin einen (neuen) Beweis für die Behauptung, dass unsere gegenwärtigen
Rindviehrassen frühreifer sind als die früheren und weiters, dass die Frühreife beim
Rinde von Einfluss ist auf den Durchbruch der Milchzähne. Auf Grund der Mittei-
lungen und Erfahrungen verschiedener Autoren (Girard\'s, Simonds, Gurlt, Jessen,
Bardonnet des Martels, Rueff, Fürstf.nberg) kann Verf. einerseits den Angaben
der älteren Autoren keinen grossen Wert zumessen, während er andererseits nach-
weist, dass die Anzahl Zähne womit die Kälber in bestimmten Zeitabschnitten
geboren wurden oft grösser war als Schwarz annimmt, sodass er der Meinung ist,
dass die Schlussfolgerungen letztgenannten Autors nicht zutreffend sind.

According to Schwarz, the authors before 1850 mention, that calves are born
with 2 (or no) teeth, that in the 2nd half of the 19th century this number should
have been 4 and lateron 6 and that from 1885 rather constantly 8 teeth were seen.

Herein Schwartz sees a new proof to the proposition that our present cattle
races are mature earlier, than those in former years and further that prematureness
in cattle is of influence upon the eruption of the milkteeth.

Onder leiding van Prof. Götze te Hannover zijn een 3-tal proefschriften bewerkt
op het gebied der runderhorzelbestrijding. H. Peters i) heeft eerst eenige onder-
zoekingen verricht met insectendoodende middelen, die door den handel aanbe-
volen worden, met de bedoeling de runderen hiermede te bestuiven om zoodoende
het eieren leggen der horzels op de runderen te beletten. Dit doel zal wel moeilijk
te bereiken zijn omdat de horzels, die slechts 4 dagen leven, toch een zwermtijd
van verscheidene maanden hebben, daar zich gedurende den zomer geregeld nieuwe
horzels ontwikkelen. Het voorzien van de runderen van een dek tijdens den zwerm-
tijd heeft geen nut, omdat de horzels ook eieren aan de ledematen leggen. Referent
heeft zich daarvan ook kunnen overtuigen, n.1. dat kalveren, die gedurende den
geheelen zomer met een dek in de weide geloopen hadden, het volgend jaar even
sterk met larven bezet waren als de controle-kalveren.

De insecten-doodende preparaten kunnen misschien tijdelijk voorkomen, dat
horzels en andere insecten de bespoten dieren lastig vallen, maar daarmede bereikt
men niet het gewenschte doel. De door Peters onderzochte preparaten, waartoe
behoorden Preparaat 539 (Mf.yer, Mainz), Preparaat 807 (Meyer, Mainz),
een vliegenwerend middel van de Saccharinefabriek te Maagdeburg, de vlieg-
afwerende zalf (Roth, Frankfurt a. Main) en het petroleumproduct Molac bleken
niet te voldoen. Molac dat met veel reclame werd aanbevolen, had slechts een vlie-

On account of communications and experiences of different investigators (de
Girards, Simonds, Gurlt, Jessen, Bardonnet des Martels, Rueff and Fürsten-
berg) the author can not attach great value to the reports of the older authors,
whilst he in contarry proves that the number of teeth, with which calves were born
in different periods was often greater than Schwarz meant.

He therefore is of the the opinion, that the conclusions of the latter are not war-
ranted.

D\'après Schwarz les auteurs d\'avant 1850 renseignent les veaux comme présen-
tant à la naissance 2 (ou pas) de dents incisives; ce nombre serait porté au commen-
cement de la 2de moitié du XIXe siècle a l\'ordinaire d\'abord à 4 et plus tard à 6,
et après 1885 8 dents se montreraient régulièrement à la naissance.

Schwarz y voit une preuve en faveur de la théorie que nos races bovines actuelles
sont plus précoces que les races anciennes et d\'autrepart il croit que la précocité
influence le percement des dents de lait.

Se basant sur les communications et expériences de differents chercheurs (Girards,
Simonds, Gurlt, Jessen, Bardonnet des martels, Rueff et Fürstenberg) l\'auteur
pense d\'une part ne pouvoir attacher grande importance aux données des auteurs
anciens, alors que d\'autrepart il démontre que le nombre de dents observé chez les
veaux à différentes époques déterminées est souvent supérieur à celui avancé par
Schwarz; aussi est-il d\'avis que les conclusions de Schwarz sont erronées.

genwerende werking gedurende 2 uur. Enkele vliegen, die op de bespoten runderen
gingen zitten, stierven. Drie tot vier uur na de bespuiting werden weer vliegen op
de runderen waargenomen, Als vliegendoodend middel in een besloten ruimte vol-
deed Molac echter goed.

Peters heeft ook nagegaan of runderhorzellarven-extract een immuniseerende
werking had. Het extract verd bereid door de larven van geslachte runderen>te ver-
zamelen en te wasschen. Daarna werden zij bewaard in een ,,Lavasteril"-oplossing
en tenslotte door een vleeschmolen vermalen. De daardoor verkregen massa werd
met gelijke deelen physiologisch keukenzoutoplossing verdund. Na filtreeren werd
trikresol tot een sterkte van 3 pro mille toegevoegd. Een tiental runderen werd met
verschillende hoeveelheden van dit extract subcutaan ingespoten. Verschillende
dieren kregen na de injectie anaphylactische verschijnselen, hetgeen het vermoeden
gaf, dat deze dieren vroeger reeds met runderhorzellarven besmet waren geweest.
Bij dieren, die nog geen weidegang hadden meegemaakt, veroorzaakten deze in-
jecties geen reactie. Van een 36-tal dieren werd een aantal 2 maal subcutaan met
het extract geënt, met een tusschentijd van 2 maanden, terwijl een ander deel een-
maal geënt werd. De dosis bedroeg 5 cc., in enkele gevallen 6 en 7 cc. Bij deze dieren
werden geen reactieverschijnselen waargenomen, ook niet bij die, welke 2 maal
werden ingespoten. Slechts een dier, dat ouder was, en dat al met larven geïnfec-
teerd was geweest, kreeg anaphylactische verschijnselen. Het volgende jaar bleek dat
deze injecties echter geen invloed op de ontwikkeling der runderhorzellarven hadden
uitgeoefend. De vocrbehandelde dieren waren in sommige gevallen zelfs sterker
besmet dan de contröledieren. Peters kon tevens in 18 van de 80 gecontroleerde
bedrijven waarnemen dat ook oudere runderen in meer of mindere mate besmet
waren. In twee bedrijven waren de oudere runderen zelfs sterker besmet dan de
jongere. Zoowel dus de resultaten van de immuniseeringsproeven als bovengenoemde
waarnemingen op de bedrijven zijn weinig hoopvol voor het bereiken van een im-
munisatie tegen deze larveninfectie. Vermeld wordt tenslotte een interessante waar-
neming van Koegel. Bij een kalf dat afstamde van een rund, dat nog nimmer in
de weide geweest was, konden specifieke precipitinen tegen eiwit van de runder-
horzellarven aangetoond worden nadat het verwisseld was met een kalf van een koe,
die met runderhorzellarven besmet was geweest. Het eerste kalf was dus gevoed
geworden met melk van dit rund. Wij zouden hier dus met een passieve alimentaire
immuniteit te maken hebben. Koegel brengt de gedachte naar voren of het mis-
schien niet mogelijk zou zijn op deze wijze een actieve alimentaire immuniteit bij
kalveren te verkrijgen door hen larvensubstantie met het gewone voedsel te ver-
strekken, Gezien het veelvuldig voorkomen van besmetting met larven van oudere
dieren, die toch ook reeds eerder met larven geinfectecrd zijn geweest, komt het
referent onwaarschijnlijk voor dat op deze wijze resultaat te bereiken zal zijn.

Peters onderzocht verder nog de werkzaamheid van verschillende preparaten.
Met sulfoliquid (40 %) en met de geconcentreerde sulfoliquid-zalf werden on-
bevredigende resultaten verkregen, wanneer dit middel met een borstel ingewreven
werd. Gunstiger was het resultaat wanneer de zalf met een spatel op de huid ge-
bracht werd. Een nadeel was, dat de dieren de zalf trachtten af te schuren of anders
bij elkaar de zalf aflikten. Twee andere middelen, Sulfodes ,,Bi" en Sulfodes ,,M"
bleken als bestrijdingsmiddel tegen de runderhorzellarve waardeloos te zijn. Van
de ,,Delicia" preparaten van de firma Freyberg te Delitzsch werden de Nos. III,
IV en V onderzocht. Deze stoffen bezitten een bevredigende larvendoodende kracht.
Delicia V geeft echter aanleiding tot oppervlakkige huidbeschadiging, zoodat Peters
dit preparaat, alhoewel het zeer goed larvendoodend werkt, niet kan aanbevelen.

Den laatsten tijd is in verschillende landen de aandacht gevestigd op de insectciide
kracht van derrispoeder. Ook Peters heeft dit poeder onderzocht. Hij maakte ge-
bruik van fijngemalen en van grof gehakten derriswortel. Het extract werd bereid
volgens de voorschriften van Götze, door aan 1 K.G. poeder 9 L. water toe te voe-
gen. Dit mengsel wordt 24 uur geëxtraheerd. Het water wordt dan melkachtig
troebel. Vóór het gebruik voegt men nog toe 250 Gr. groene zeep op 1 L. water

opgelost. Uit i K.G. derrispoeder krijgt men dus 10 L. waschvloeistof. Peters
komt tot de conclusie dat men met extracten uit fijngemalen derriswortel en met
twee behandelingen de beste resultaten verkrijgt. Ook door één behandeling konden
reeds 97.6 % van de larven gedood worden. Referent 1) heeft ook de goede werking
van dit waschmiddel waargenomen en kan het gebruik van derrispoeder in dezen
vorm dan ook ten zeerste aanbevelen ter bestrijding van de runderhorzellarve.

Het voordeel van dit middel is, dat de larven in het laatste ontwikkelingsstadium
er ook gevoelig voor zijn en gedood worden. Het is daarom dus voldoende de dieren
kort voor den weidegang te behandelen. In Mei of Juni zou men de dieren in de
weide nog een maal kunnen controleeren en kan men de nagekomen larven door
een nieuwe derriswassching vernietigen.

Referent is het met Peters eens wanneer deze zegt, dat de sleutel tot de oplossing
van het probleem van de runderhorzellarvebestrijding gegeven is, indien men slechts
beschikken kan over voldoende hoeveelheid Derrispoeder van goede kwaliteit. Deze
eenvoudige en goedkoope bestrijdingsmethode verdient alle aanbeveling.

Haschen 2) heeft een nuttig werk verricht door verschillende preparaten, die
door den handel sterk worden aanbevolen, op haar larvendoodende kracht te on-
derzoeken. Voor deze proeven werden 204 runderen gebruikt De resultaten komen
op het volgende neer. Inwrijvingen van den rug met hexaliquid, 5 % pyrethron-
oplossing, „Dasselfiuid" volgens Dr. Herbig, Medol, gelijke deelen petroleum en
paraffine liquidum, of met „warbleoil" zijn practisch niet bruikbaar. Het insmeren
der wormknobbels met Cerofobzalf volgens Casaburi geeft evenmin practisch
resultaat. De injectie van zalf in de wormknobbels met een daarvoor geschikte spuit
is een bruikbaar middel om de larven te dooden. Het is echter hier ook weer ge-
bleken dat men daarvoor geen speciaal geprepareerde zalf noodig heeft, maar dat
men ook hetzelfde resultaat bereikt met gewone vaseline. Voor het inspuiten der
zalf is echter eenige handigheid noodig. Wij kunnen deze behandelingsmethode
vergelijken met de staafjes-behandeling volgens Spann. Deze geeft dezelfde goede
resultaten. Beide methoden staan dus achter bij de methode waarbij volstaan kan
worden met wasschen van den rug van het aangetaste dier.

Remien 3) heeft de werking van verschillende derrispreparaten nagegaan. Bij
onderzocht i°. de werking van het waterig extract dat met 2.5 % zeepoplossing ver-
dund was, dus volgens het voorschrift van Götze, zooals dit in ons land 2) ook met
zeer goede resultaten gebruikt is. 2°. Derrothanemulsie (Chromek, Berlijn). De
samenstelling hiervan wordt door de firma geheim gehouden. 3⁰. Rotenon-pyridinc-
zeepoplossing. Deze oplossing werd bereid door zuiver rotenon in pyridine op te
lossen en verder te verdunnen met brandspiritus, maar hoofdzakelijk met 2.5 %
zeepoplossing, zoodat een oplossing met een gehalte van 0.8 % rotenon ontstonds
4⁰. Een ingedikt extract uit derrispoeder, dat 33V3 % rotenon bevatte, werd eveneen.
in pyridine opgelost en verder met brandspiritus en 2.5 % zeepoplossing verdund,
zoodat een gehalte van 1.6 % van het oorspronkelijke extract ontstond. Dit ver-
dunde materiaal bevatte 0.6 % rotenon. 5⁰. India-oplossingen. Deze preparaten
waren bereid door de Chemische Fabriek Marienfelde. Om na te gaan of alleen het
rotenon het werkzame bestanddeel van den derriswortel was of dat de overige
geëxtraheerde stoffen uit den derriswortel ook nog een larvicide werking hadden,
werden 3 preparaten gemaakt. De naam India is een fabrieksnaam.

a. De India-rotenonoplossing. Deze bevat slechts rotenon en wel ter sterkte
van 8 %. De overige geëxtraheerde stoffen uit den derriswortel zijn hierin verwijderd.

b. India-totaal-extract. Deze oplossing bevat alle geëxtraheerde stoffen ter sterkte
van 25 %. Het rotenongehalte hiervan is 8 %.

1) Over het gebruik van Derrispoeder, Rotenon, Teerpreparaten en terpetijn bij de bestrij-
ding van de runderhorzellarve, E. A. R. F. Baudet en E. de Boer. T. v. D. 1933, p. 639.

2) Versuche zur Bekämpfung des Dasselbefalls beim Rinde, E. Haschen. VI. Beitrag.
Inaug. Dissert. Hannover 1933.

3) Versuche zur Bekämpfung des Dasselbefalls beim Rinde, A. Remien. VII. Beitrag.
Derrispräperate. Inaug. Dissert. Hannover 1933.

c. India-oplossing zonder rotenon. Hierbij is het rotenon verwijderd. De oplos-
sing bevat dus uitsluitend de overige extractiestoffen van den derriswortel. Hieronder
volgen enkele der verkregen resultaten.

Het waterige derrisextract, onder i genoemd, gaf zeer bevredigende resultaten.
De behandeling werd vroeg in het voorjaar (Februari) ingesteld. Een groep van
31 dieren werd eenmaal behandeld en een groep van 30 dieren 2 maal met een tus-
schentijd van 4 dagen. In de eerste groep bleken 84 %-3 der larven gedood te zijn
en in de tweede groep 89.8 %. Daar de dieren zoo vroeg in het voorjaar behandeld
waren, kwamen er later nog zeer veel larven na. Rf.mien beveelt daarom terecht aan
de behandeling eerst in te stellen, wanneer de meeste larven reeds onder de huid
zijn aangekomen en wanneer zich voldoende groote ademopeningen in de worm-
knobbels gevormd hebben. Het derris-extract heeft het vooideel dat de bijna vol-
wassen larven er ook door gedood worden, zoodat men met deze late wassching
practisch gesproken alle larven vernietigt. (Ref.) De uitkomsten van de behandeling
met Derrothan waren niet zeer gunstig. Bij de vroege behandeling werden na één
behandeling slechts 12.9 % der larven gedood en na 2 maal wasschen slechts 3.78 %,
terwijl bij de late behandeling na één wassching 20.9 % en na 2 wasschingen 34.6 %
der larven vernietigd werden. Voor de praktijk is dit preparaat dus niet aan te
bevelen.

De larvicide werking van de India-wasschingen werd ook nagegaan. Gecontro-
leerd werden de 1 % India-Rotenon wassching, de 1 % India-oplossing van het
totaal derrisextract en de Indiawassching zonder retenon. Drie groepen van 10
runderen werden met elk dezer wasschingen 1 maal behandeld en 3 groepen 2 maal.
De behandeling werd in het vroege voorjaar (Februari) toegepast. Gebleken is
dat 2 maal behandelen met 4 dagen tusschentijd beter resultaat gaf dan eenmaal
behandelen. De t % Indiawassching van het totaal derrisextract had de beste re-
sultaten. Na 2 wasschingen waren 81.5 % van de larven gedood. Met het extract,
dat geen rotenon bevatte, werd toch nog 31 % der larven gedood, een bewijs dus dat
er behalve het rotenon ook nog andere werkzame bestanddeelen in derriswortel
aanwezig zijn. Ook bij deze experimenten komt Remien tot de conclusie dat de
vroege behandeling practisch geen waarde heeft, omdat het aantal larven dat zich
later nog ontwikkelt zoo groot is dat het resultaat van deze vroege behandeling totaal
verloren gaat. De late behandeling gaf daarom veel beter resultaten.

Met een waterig extract uit dcrrispoedcr, bereid volgens de voorschriften van
Götze, welk poeder 6.8 % rotenon bevatte, werden 208 runderen behandeld. Het
waterig extract dat als een melkachtige vloeistof boven de bezonken derrispoeder
komt te staan, bevat slechts 0.08 % rotenon. Tijdens de behandeling wordt echter de
vloeistof geregeld geschud, zoodat het geëxtraheerde derrispoeder tevens op de huid
van het rund gebracht wordt. Men lette er goed op dat het water, nadat het met
de derrispoeder gemengd is een melkachtige kleur krijgt. Dan kan men aannemen
dat dit poeder bruikbaar is. Blijft deze witte kleur weg, dan is de kans zeer groot
dat het poeder niet werkzaam is.

Van de 1177 behandelde larven bleken er na 1 wassching reeds 1160 dood te zijn,
dus een werking van 98.6 %. Bij de runderen die 2 maal behandeld waren met
tusschentijd van 3 dagen, waren alle larven (totaal 888) dood. Hier was het resultaat
dus 100 %. Bij een groep van 32 runderen bleken in het totaal slechts 6 larven
nagekomen te zijn, d.w.z. dat zij op het oogenblik van de behandeling nog niet in
de huid waren aangekomen en dus niet door het waschmiddel gedood konden worden.
Dit was een groot verschil met de vroege behandeling, waarbij het aantal nakomers
dikwijls even groot was als het aantal gedoode larven. Rotenon, dat in water slechts
voor 0.08 % oplost, doet dit in pyridine tot 50 %. Remien maakte nu een mengsel
van deze rotenon-pyridine-oplossing in zeepwater en brandspiritus in de volgende
verhoudingen : Rotenon 3, pyridine 20, brandspiritus 80 en 2j % zeepwater 280.
Hij verkreeg hiermede een soort colloidale oplossing waardoor het rotenon niet
neersloeg. Het bleek hem dat het rotenon uit deze rotenon-pyridine-oplossing
in leidingwater vrij snel neerslaat, terwijl dit in gedistilleerd water veel langzamer

geschiedde. De larvicide werking van dit waschmiddel na één behandeling (late
behandeling) was 92.1 %. Ongeveer hetzelfde percentage (92 %) werd bereikt
wanneer het waschmiddel bereid werd met het totale extract uit derrispoeder (het
ingedikte, teerachtige product) met pyridine, brandspiritus en 2.5 % zeepoplossing
in verhouding van 6, 20, 80 en 280.

Daar India-oplossingen bij de vroege behandeling niet zulke gunstige resultaten
gegeven hadden, werd voor de late behandeling het percentage dezer oplossingen
verhoogd. Er werd nu weer gewerkt met India-rotenon 2 %, India totaal-extract
2 % en India-oplossing zonder rotenon 10 %. Het merkwaardige feit kwam nu aan
het licht dat bij 2 maal wasschen met het eerste waschmiddel 96.4 %, met het tweede
90.6 % en met het rotenon-vrije waschmiddel na één wassching 97.4 % en na 2 was-
schingen 99.7 % der larven gedood werden. Hieruit blijkt dat rotenon alléén niet
de larvicide kracht aan derrispoeder geeft. De extracten uit derrispoeder, die geen
rotenon of waarschijnlijk slechts sporen rotenon bevatten, waren in staat 99.7 %
der larven tedooden. Het is dus aan te nemen, dat de werking van rotenon in het
derrispoeder door deze extracten uit de rest van het poeder sterk ondersteund wordt.
Dit ,,rest-extract" werkt, zooals boven gebleken is, alleen wanneer het in sterke con-
centratie (10 %) gebruikt wordt. Voor de praktijk kan men de conclusie trekken,
dat het doeltreffend zal zijn wanneer men de extracten uit derrispoeder in zijn ge-
heel maakt. Dit poeder moet dan een voldoende rotenongehalte hebben. De wasch-
vloeistof, die in de proeven van Rkmien 0.08 % rotenon en 0.16 % „rest-extract"
en in sommige proeven het dubbele percentage hiervan bevatten, zou waarschijnlijk
nog beter werken wanneer dit percentage tot 0.3 % rotenon en 0.6—0.8 % rest-
extract zou worden opgevoerd. Inplaats van 98 % zou de larvicidewerking dan
op 100 % na i behandeling kunnen worden gebracht.

Subcutane injectie bij een proefkalf met derrisextract had geen invloed op de onder
de huid aanwezige larven. Dit was te verwachten, daar de larven in dit stadium van
ontwikkeling waarschijnlijk niet meer van de lichaamsvochten van den gastheer
afhankelijk zijn. Om iets te bereiken zou men deze injectie veel vroeger moeten doen,
b.v. in December. Remien is van plan deze experimenten nog te nemen. De schrijver
beveelt verder aan door een betrouwbare firma het waschmiddel te laten bereiden.
Het voordeel is dat men weet dat men een goed product heeft, dat slechts vóór het
gebruik verdund behoeft te worden. De vloeistof bevat geen bodembezinksel meer
en het gebruik is spaarzamer omdat de fabriek uit dezelfde hoeveelheid derrispoeder
2—3 maal zooveel waschvloeistof maakt als men zelf bereiden kan.

Dat men bij het gebruik van derrispoeder op de kwaliteit moet letten, bleek aan
referent, die kort geleden derrispoeder uit den handel betrok dat bij nader onder-
zoek door Ir. Spoon, Chef van de Dagelijksche Adviezen van de Afdeeling Handels-
museum van het Koloniaal Instituut te Amsterdam, absoluut geen rotenon bleek
te bevatten. Volgens Ir. Spoon was het niet onmogelijk dat deze stof aan het derris-
poeder onttrokken was. Dergelijke preparaten zullen den goeden naam, welke
derrispoeder heeft bij de bestrijding der runderhorzellarve, zeer zeker afbreuk doen.
Men gebruike dus alleen derrispoeder of preparaten daarvan onder behoorlijke
garantie.

Ook Götze i) bespreekt het gebruik van derrispreparaten. Hij behandelt in zijn ar-
tikel dezelfde producten als door Remien, zijn leerling, besproken zijn en komt tot
dezelfde resultaten. Verder vestigt hij de aandacht op het gebruik van rotenon-olie,
die bereid is uit 2 Gr. rotenon op 10 Gr. soja-olie. Drie runderen met 56 worm-
knobbels werden hiermede behandeld. Nadat de korsten verwijderd en de haren
op de knobbels weggeknipt waren, werd de olie er op gewreven. Na 3—4 dagen
waren alle larven dood.

Ook werden goede resultaten verkregen met derrispreparaten in olie, No. 2068
en 2069 van de firma Schering—Kahlbaum. In deze oliën ontstond een bruin-
achtige neerslag, dat waarschijnlijk uit niet opgelost derrisextract bestond. Nadere

1) Derrispraparale im Kampf gegen die Dasselfliege, R. Götze. D. T. W. 41, 1933,
p. 657—660.

gegevens over de soort van olie en het rotenongehalte zijn door de fabriek geheim
gehouden. Ook met dit middel bleken 4 dagen na de behandeling bijna alle larven
dood te zijn.

Spann 6) geeft een verslag over een groot opgezette larven-bestrijding in Bayern
in 1933. Verschillende behandelingsmethoden zijn daarbij beproefd, zooals het
verwijderen der larven met het „Dasselhäkchen", een methode die door referent
reeds eerder in dit tijdschrift besproken is. Verder werd met chemische preparaten
gewerkt o.a. met „Dasselöl Delicia", Kik D. 20, Kikzalf en Kikzeepoplossingen
(Kik is een handelsnaam). Uit het rapport van Spann, dat zeer uitvoerig is, kan men
vaststellen, dat in de verschillende streken waar de behandeling het voorafgaande
jaar was toegepast, in 1933 een belangrijke daling van het gemiddeld aantal larven
per rund was waar te nemen. Men vindt deze vermindering uitgedrukt in procenten,
waaronder men getallen vindt van 60 %, 17 %, 51 %, 67 % 79 %. In een ge-
meente was, vergeleken met 1931 zelfs een vermindering van 89 % waargenomen,
dank zij de energieke bestrijding, die daar gedurende 2 jaar was toegepast. Daar
er altijd nog veehouders zijn, die weigeren aan de behandeling deel te nemen, is het
vee dezer lieden de oorzaak dat broedplaatsen van runderhorzels blijven bestaan.
SpANN komt dan ook tot de conclusie, dat de onthorzeling nimmer tot het gewenschtc
doel zal voeren wanneer de veehouder niet verplicht wordt aan de bestrijding mede-
te werken. Hij acht de invoering van een wet dan ook noodzakelijk. In een ander
rapport 7) wordt door Spann nogmaals de schade geschat, die door de runderhorzel
veroorzaakt wordt. Voor Duitschland bedroeg deze vóór den oorlog reeds 90 millioen
goudmark per jaar. Deze bedragen zijn in de volgende jaren te zamen geteld tot
milliarden gegroeid. Dit geldt niet alleen de schade aan de huiden toegebracht,
doch volgens nauwkeurige onderzoekingen van Vogel (1928) ook het gewichts-
verlies der besmette dieren, dat bij 5 met runderhorzellarven besmette dieren in
11 —17 maanden 11—32 K.G. bedroeg. Het bleek dat kalveren maand na de
onthorzeling gemiddeld 20.9 K.G. in gewicht waren toegenomen, terwijl de niet
behandelde dieren in dienzelfden tijd slechts gemiddeld 7.1 K.G. waren toegenomen.
Bünger komt wat lichaamsmaten en het lichaamsgewicht betreft, der behandelde
en niet behandelde kalveren tot dezelfde resultaten als Vogel. Spann zelf kon in
het betrekkelijk kleine district Garmisch waar sinds 1929 uitgebreide bestrijdings-
maatregelen genomen worden, berekenen, dat de schade voor 1928 op 2333 stuk
rundvee 74.656 R.M. bedragen heeft, alleen door minder toenemen in gewicht
Bij volwassen runderen moet men rekening houden met de verminderde melk-
productie. Bockeren, die hieromtrent gegevens verstrekt, komt tot de conclusie,
dat melkkoeien met meer dan 30 wormknobbels besmet, gedurende 2 maanden tijd
per dag gemiddeld 1.75 K.G. melk minder geven. Hij heeft o.a. waargenomen dat
een rund, dat zeer sterk met wormknobbels besmet was, na de onthorzeling een stij-
ging van de melkproductie te zien gaf van 172.8 % van de hoeveelheid, die voor
de behandeling geproduceerd werd. Een Russisch onderzoeker, W. A. Skworzow
berichtte, volgens Spann, dat door een middelmatige infectie met larven (ongeveer
10 larven) gedurende 4 maanden de melkproductie met 69.6 K.G. per dier ver-
minderde. Skorzow, die uitgebreide onderzoekingen op dit gebied verrichtte, komt
tot de conclusie dat 5—10 larven onder de huid van een melkkoe dagelijks eén ver-
lies van minstens 0.5 L. melk veroorzaken. Aan het verlies van melk is de niet minder
gewichtige vraag verbonden van het verlies van niet productief geworden
voedsel. Spann berekende het melkverlies van het district Garmisch, veroorzaakt
door de runderhorzellarven per jaar op 8.800 R.M.

6) Die zweite grössere, neun Bezirke umfassende Dasselmassenbekämpfung in Bayern 19331
J. Spann. Afschrift van een rapport ingediend bij het Ministerie voor Ernährung
und Landwirtschaft te Berlijn.

7) Einiges über die Schäden der Dasselfliege und die Erfolge ihrer Bekämpfung, J. Spann.
Afschrift van een rapport ingediend bij het Ministerie voor Ernährung und Land-
wirtschaft te Berlijn.

Voor de huiden- en lederindustrie bedraagt de schade door de runderhorzellarven
veroorzaakt jaarlijks ongeveer 9 millioen R.M. Ook moet men niet de schade ver-
geten, die aan het slachtdier berokkend wordt. De runderhorzellarve maakt dat
dikwijls de beste stukken vleesch minderwaardig worden en soms zelfs waardeloos.

Dit alles is de reden dat sedert 1926 door het Ministerie van Ernährung und Land-
wirtschaft in Berlijn onder de energieke leiding van den Ministerialrat Karl Kür-
schner bijzonder actief gehandeld wordt wat betreft de bestudeering van een mo-
gelijke bestrijdingswijze van dit schadelijke insect. In verschillende deelen van
Duitschland zijn jaarlijks onder leiding van bekwame onderzoekers allerlei be-
handelingsmethoden beproefd. Om de bestrijding des te doeltreffender te kunnen
doorvoeren zijn volgens een ander rapport van Spann 8) in verschillende plaatsen
cursussen gegeven in het onthorzelen van runderen. Hierbij werd in verschillende
gebieden gebruik gemaakt van de mechanische onthorzeling met het z.g. Dassel-
häkchen (methode Stiefe.nhofer). Verder werden ook verschillende goed werkende
chemische preparaten gebruikt. Spann uit in dit rapport zijn tevredenheid over de
medewerking welke hij van de verschillende districts- en gemeentebesturen mocht
ondervinden. Dat men insommige streken over het gebruik van het onthorzelings-
haakje tevreden is, blijkt uiteen rapport van Dr. Gerland 9) waarin deze meldt,
dat in 284 bedrijven, door 61 hulpkrachten bij 1485 dieren 17256 larven verwijderd
werden. In dit rapport wordt er ook op gewezen dat waargenomen werd, dat de
besmetting der runderen het geringst was in die bedrijven, waar de dieren goed ver-
zorgd en gepoetst werden. De regelmatige reiniging van de huid zou de ontwikkeling
der larven beletten.

Men heeft in Duitschland niet eerder tot het nemen van wettelijke maatregelen
willen overgaan voordat goede en eenvoudige bestrijdingsmiddelen tegen de runder-
horzellarven bekend waren. Nu deze er eenmaal zijn, men denke hierbij aan de zeer
eenvoudige en goedkoope behandeling met derrispoeder, is men dan ook onmiddellijk
tot het maken van een wetsontwerp overgegaan. En reeds op 7 December 1933 is
dit ontwerp tot wet verheven. Wij kunnen de voortvarendheid van onze oostelijke
buren in dit geval slechts benijden. In Holland is de Runderhorzelbestrijdings-
Commissie vol moed haar propaganda begonnen, op royale wijze financieel ge-
steund door de Amsterdamsche Huidenclub. Ook voor ons land geldt, dat alleen
dan wat te bereiken zal zijn, wanneer de bestrijding algemeen wordt doorgevoerd.
Onwillige veehouders die het werk der bestrijders vrijwel hopeloos maken, kunnen
alleen gedwongen worden door wettelijke maatregelen. In ons land is door een Mi-
nisterieele aanschrijving aan de Gedeputeerde Staten verzocht bij de verschillende
Gemeentebesturen er op aan te dringen, te bevorderen dat in de veemarktverorde-
ningen een bepaling wordt opgenomen, waarbij de aanvoer van runderen met worm-
bulten verboden is. Indien deze maatregel algemeen doorgevoerd werd, zou door
de preventieve werking hiervan al veel bereikt kunnen worden. Referent heeft aan
de Inspecteurs van den Veeartsenijkundigen Dienst in ons land gevraagd in hoeverre
deze maatregel in hun district werd uitgevoerd. Uit de antwoorden, die mij wel-
willend verstrekt werden en waarvoor referent hier nog gaarne zijn dank betuigt,
is wel gebleken dat practisch gesproken met dezen maatregel in ons land niets bereikt
wordt,omdat hij niet of slechts zeer sporadisch en dan meestal nog alleen in enkele
kleine gemeenten wordt toegepast.

De Duitsche Regeering heeft er niet tegen op gezien in deze ook voor den landbouw
minder gunstig oeconomische tijden toch de wet op de runderhorzelbestrijding af
te kondigen en men kan er op rekenen, dat zij niet alleen afgekondigd is, maar ook
uitgevoerd zal worden. Een voorbeeld dat voor ons land ter navolging moge dienen.

Een afschrift van deze wet, die zeer eenvoudig is maar desniettemin doeltreffend
zal zijn, volgt hier onder.

8) Bericht über die ersten Dasselbekämpfungskurse 1933, J. Spann. Afschrift van een
rapport ingediend bij het Ministerie voor Ernährung und Landwirtschaft te Berlijn.

9) Afschrift brief van het „Verband der westf. Kontrollvereine" an die Technische Hoch-
schule München. Gerland. 26 September 1933.

Die Reichsregierung hat das folgende Gesetz beschlossen, das hiermit verkün-
det wird :

Dasselfliegen im Sinne dieses Gesetzes sind die Grosse Dasselfliege (Hypoderma
bovis) und die Kleine Dasselfliege (Hypoderma lineatum).

Wer Rindvieh hält, hat alle während der Monate Februar bis Mai an seinem
Viehbestand auftretenden Larven der Dasselfliege spätestens bis zum 31. Mai zu töten.

Bei Rindvieh, das auf eigene oder fremde Weiden aufgetrieben werden soll, hat
der Viehhalter, unabhängig von der Verpflichtung des Abs. 1, die Larven auch
unmittelbar vor dem Auftrieb zu töten.

Ein Weidebesitzer darf eigenes oder fremdes Rindvieh auf seine Weide nur ein-
lassen, wenn es frei von Larven der Dasselfliege ist.

Treten während der Weidezeit im Viehbestande noch Larven der Dasselfliege
auf, so hat sie der Weidebesitzer zu töten, wenn eine Einstallung auf der Weide
selbst möglich ist. Andernfalls soll er sie nach Möglichkeit töten.

Nutz- und Zuchtrinder dürfen einem öffentlichen Verkauf, einer öffentlichen
Tierschau oder einer öffentlichen Körung nur zugeführt werden, wenn vorher
die an ihnen auftretenden Larven der Dasselfliege getötet worden sind.

Der Reichsminister für Ernährung und Landwirtschaft kann die zur Durch-
führung dieses Gesetzes erforderlichen Rechtsverordnungen und allgemeinen Ver-
waltungsvorschriften erlassen. Er kann auch Vorschriften ergänzenden Inhalts
erlassen. Soweit er von der Ermächtigung zum Erlass von Durchführungsvor-
schriften keinen Gebrauch macht, können die obersten Landesbehörden Durch-
führungsvorschriften erlassen.

Wer vorsätzlich oder fahrlässig einer der Vorschriften des § 2, des § 3 Abs. 1 oder
Abs. 2 Satz 1 oder des § 4 zuwiderhandelt, wird mit Geldstrafe bestraft.

Der Reichsminister für Ernährung und Landwirtschaft kann bestimmen, dass
mit Geldstrafe bestraft wird, wer den von ihm auf Grund des § 5 Abs. r erlassenen
Vorschriften zuwiderhandelt. Die gleiche Befugnis haben die obersten Landes-
behörden, wenn sie von der Ermächtigung des § 5 Abs. 2 Gebrauch machen.

Kitt i) geeft een kritisch literatuuroverzicht van verschillende onderdeelen van
het tuberculosevraagstuk. Onder meer worden behandeld : tuberculose-ultravirus,
de pathogenese der longtuberculose, de aangeboren tuberculose, het voorkomen
van tuberkelbacillen in het stroomend bloed, het ontstaan van immuniteit, prac-
tische immuniseeringsmethoden. Over de entingen met B.C.G. wordt gunstige
critiek geleverd, daarentegen oordeelt Kitt zeer ongunstig over het Friedmann-
middel. (schildpadtuberkelbacillen).

Uitvoerig behandelt Kitt de beruchte kindersterfte in Lübeck, waarbij de B.C.G.
als oorzakelijke factor is uit te sluiten.

Een uitroeiing der tuberculose onder het rundvee kan volgens Kitt alleen ver-
wacht worden door toepassing van de maatregelen, welke door B. Bang zijn aan-
gegeven. Clarenburg.

Na een korte historische inleiding over de specifieke serotherapie tegen tuber
culose, waarbij vooral gewezen wordt op de bezwaren aan herhaalde seruminspui-
tingen bij den mensch verbonden, geeft Fiazi 2) een uiteenzetting van de wijze,
waarop door hem een antituberculose-serum wordt bereid. Hierbij werd van een
bijzonder antigeen gebruik gemaakt, hetwelk bestond uit een emulsie van tuberkel-
bacillen in exotuberculine. Dc hierbij gebruikte tuberkelbacillen waren, gedurende
4—6 weken, op een bepaalde wijze, aan de inwerking van 5% formol blootgesteld.
Dit laatste geschiedde als.volgt : Van 4—6 weken oude cultuur in peptonglycerine-
bouillon werd door middel van een pipet de vloeistof afgezogen, welke na filtratie
de exotuberculine levert. Met behulp van een andere pipet wordt op den bodem van
dezelfde kolf zooveel gedestilleerd water met een gehalte van 5 % formol gebracht,
tot het bacillenvlies hetzelfde niveau bereikt als in de vroegere cultuur. Na een ver-
blijf gedurende 4—6 weken in de broedstoof wordt het bacillenvlies afgenomen en.
zooals reeds vermeld, in exotuberculine fijn geëmulgeerd. De op deze wijze ver-
kregen antigeen-emulsies, welke in gelijke hoeveelheid uit humane- en bovine tuberkel-
bacillenculturen worden verkregen en vermengd, zijn rijk aan gedoode bacillen
met onveranderde structuur en onveranderd protoplasma.

Na herhaalde inspuitingen van dit antigeen bij paarden en runderen gelukt het
een antituberculose-serum te bereiden, hetwelk rijk is aan tuberculose-antilichamen.

Voor de bereiding der antisera werden koeien gebruikt, welke in volle lactatie
waren. Behalve in het bloedserum konden ook in de melk antilichamen worden aan-
getoond. Door vermenging met bloed- of melkserum kon tuberculine onwerkzaam
worden gemaakt. Het bloedserum alsmede het melkserum is bovendien rijk aan
agglutininen en specifieke praecipitinen, welke als gevolg van het antitoxische- en
antibacterieele immuniseeringsproces zijn gevormd.

Ervaring omtrent resultaten der behandeling met genoemde antistoffen is nog
niet verkregen.

Finzi beveelt echter het gebruik van de antituberculeuze melk en het antiserum
per os bij de behandeling van tuberculose aan en stelt deze stoffen voor onder-
zoekers ter beschikking.

1) Fortschritte und neuere Ansichten in der Tuberkuloseforsehung. Kitt, Münchener
Tierärztliche Wochenschrift, 1933, Jg. 84, Nr. 23, S. 265, Nr. 24, S. 280, Nr. 25,
S. 289.

2) Tuberkulose-Antikörper und spezifische Therapie der Tuberkulose. Finzi, Journal
Japanese Society of Veterinary Science, Vol. 12, No. 4, p. 238 (Dec. 1933).

In 1929 publiceerde Finzi een nieuwe techniek voor de bereiding van tuber-
culine. Deze tuberculine noemde hij : „anaexotuberculine". In latere literatuur-
opgaven wordt algemeen van exotuberculine gesproken. Het voordeel is, dat zoo-
wel de thermostabiele- als de thermolabiele elementen aanwezig zijn. De dieren
gewennen niet aan deze tuberculine. Een herhaalde inspuiting geeft een onver-
minderde reactie. Bovendien is het percentage niet-reageerende tuberculeuze dieren
geringer dan bij het gebruik van de oude tuberculine.

Garet en Zeitoun i) pasten intramusculaire inspuitingen (2,5 cc.) bij enkele
runderbeslagen toe, met zeer goede resultaten.

Guérin 2) verklaart de snellere resultaten met E.T.F. („Exotuberculine Finzi")
verkregen, door de groote dosis, welke hiervan wordt ingespoten.
Exotuberculine.

Valcarenghi 3) vermeldt in het kort de resultaten van onderzoekingen over de
diagnostische waarde van exotuberculine Finzi (E.T.F.) bij het rund. Deze tuber-
culine werd bereid uit 30 dagen oude glycerine-bouillonculturen van bovine tuberkel-
bacillen (stam Vallée).

Hierbij werd de glycerine-bouillon onder het gegroeide tuberkelbacillenvlies
opgezogen, vervolgens door papier gefiltreerd, waarna 5 % formaline werd toege-
voegd. Op deze wijze was door Finzi aangetoond, dat de diagnostische waarde van
een tuberculine afhangt van de exotuberculinen der tuberkelbacillen en dat het
bovendien onnoodig is de ingewikkelde en kostbare methoden ter bereiding van
tuberculine brute toe te passen.

Verschillende onderzoekers konden de specificiteit dezer tuberculine, alsmede de
voordeelen, welke zij biedt boven het gebruik der oude tuberculine, bevestigen.

Door schrijver werden 50 runderen, welke klinisch van tuberculose verdacht
waren, met E.T.F. onderzocht. In een tijdsverloop van 12 uur vóór de tubereulinatie
werd tweemaal de lichaamstemperatuur gemeten. Bij elk dier werd 2 cc. tuber-
culine intramusculair ingespoten. Na 10 uur werd weer de temperatuur opgenomen
en vervolgens om de 3 uur. Alle dieren gaven een positieve reactie zich uitende
in een temperatuur-stijging van 2,1 tot 2,6° C.

Bij een zestal gezonde kalveren gaf denzelfde exotuberculine volmaakt nega-
tieve reacties.

De exotuberculine geeft een snelle reactie en is goedkoop in haar toepassing. Om
deze redenen is zij te verkiezen boven de oude tuberculine.

G. S. Wilson 4) geeft in een rapport, een bijzonder volledig en toch compact
overzicht van de onderzoekingen omtrent het voorkomen van tubercelbacillen in
het bloed van mcnschen. Een met onze tegenwoordige hulpmiddelen waarneembare
bacillaemie kan op grond van deze algemeene litteratuurstudie tijdens het leven
bij menschen voorkomen in :

b. 30 tot 40 % van de gevallen van miliaire tuberculose en meningitis tuberculosa.

1) L\'anaexotuberculine. Garet et Zeitoun, Recueil de Méd. Vét. Tome 109, No. 9,
P- 53. 5\'3> (\'933)-

2) L\'exotuberculine dans le diagnostic de la tuberculose des bovidés. Guérin, Bull, de
l\'Acad. Vét. de France, Tome 6, No. 7, p. 255 (Juli 1933).

3) L\'exotuberculine" (E.T.F.)obtenu au moyen de la souche bovine „Vallée", dans le diag-
nostic de la Tuberculose des Bovins. Valcarenghi, Bull, de l\'Acad. Vét. de France,
Tome 6, No. 7, p. 256 (Juli 1933).

4) Tuberculous Bacillaemia by G. S. Wilson, with appendices by Hesta Schwa-
bacher, C. G. Okell en E. A. Wood. Medical Research Council, Special Report
No. 182. H. M. Stationery Office. London 1933.

Bij andere ziekten (b.v. rheuma, schizophrenie) zijn zij behoudens door Loewes-
stein, niet gevonden.

Nadrukkelijk vermeld dit rapport alle fouten in de techniek die tot onjuiste con-
clusies aanleiding kunnen geven.

De onderzoekingen van Schwabacher betreffen het cultiveeren van tuberkel-
bacillen uit bloed van cavia\'s en konijnen die experimenteel werden geinfecteerd.
Bij de eersten komt dan bacillaemie zeer veel voor, bij de laatsten regelmatig bij
intraveneuze infectie met bovine stammen; slechts zelden bij injectie van humane
bacillen. Bij intramusculaire besmetting werd het verschijnsel niet waargenomen.

De lezing van dit rapport kan een elk, die in deze vraagstukken belang stelt ten
stelligste worden aanbevolen. C. F. v. Oijen.

Bij het onderzoek van, door Chambf.rland L. 3 kaarsen, gefiltreerd tuberculeus
materiaal kon Boentaran Martoatmodjo i) noch door middel van kweekproef
noch door inspuiting bij cavia\'s een tuberculeus ultravirus aantoonen. In verschil-
lende gevallen werden de contrölebacteriën (bac. prodigiosus) in het fikraat ge-
vonden. Gewicht-vermindering van de proefdieren, alsmede een positieve tuber-
culine-reactie bleken geen afdoend bewijs voor de aanwezigheid van het genoemde
virus. Clarenburc..

In deze publicatie wordt een samenvattend overzicht gegeven van de experi-
menten, welke door VVatson en zijn medewerkers 2) met B.C.G. zijn genomen.
Deze proeven zijn ruim 8 jaar geleden begonnen en worden nog steeds voortgezet.
In hoofdzaak worden de resultaten meegedeeld over het immuniseerend vermogen
en de virulentie der B.C.G. Deze uitkomsten wijken in meer dan één opzicht af van
die, welke men over het algemeen in de literatuur vindt opgegeven.

Ten einde het immuniseerend vermogen na te gaan, werden proeven met 107
runderen genomen, waarvan op het oogenblik dat deze mededeeling werd gedaan,
nog 35 in leven waren. De 72 overige dieren, waarvan 44 waren geënt en 28 ter
controle niet werden geënt, waren deels geslacht deels den natuurlijken dood ge-
storven op een leeftijd varieerende van 2 maanden tot 4J jaar. Bij de experimenten
van korten duur, dus bij de dieren, welke op jeugdigen leeftijd waren geslacht of
gestorven, was het percentage tuberculose-vrije dieren voor de geënte iets gunstiger
dan voor de contröle-dieren. Alle runderen van 2 jaar en ouder hadden tuberculose,
in meer of mindere mate. Tot een ouderdom van 2J jaar bedroeg het percentage
der uitgebreide gegeneraliseerde tuberculose bij de geënte runderen 26, daaren-
tegen bij de contröle-dieren 53. Echter was in de leeftijdsgroep van 2i tot 4J jaar
geen verhoogde resistentie bij de geënte dieren waar te nemen. De conclusie is, dat
de B.C.G. gedurende de eerste levensmaanden een verhoogden weerstand tegenover
een tuberculeuze infectie kan opwekken. Deze immuniteit neemt echter allengs af
en verdwijnt spoedig in weerwil van revaccinaties en is niet in staat de ontwikkeling
van typische tuberculose te verhinderen bij runderen, welke gedurende 2 jaar aan
een natuurlijke infectie zijn blootgesteld. (De natuurlijke infectie bestond uit het
verstrekken aan de kalveren van rauwe melk, afkomstig van koeien, waaronder
zich één of meer tuberculeuze dieren bevonden cn daarna uit een samenleven met
tuberculeus vee in stal en weide. Deze infectie is hiermede niet scherp aangegeven.
Indien zich onder de melkgeefsters dieren met tuberculeuze mastitis hebben be-
vonden of bij de overige runderen een groot aantal open lijders aanwezig is geweest,
behoeven deze resultaten niet al te pessimistisch te worden bekeken. Ref.)

1) Beitrag zum Studium des ,,Ultravirus tuberculeux". Boentaran Martoatmodjo,
Zentralbl. für Bateriologie 1933, 1 Orig. Band 129 Heft 314, S. 216.

2) Studies on bacillus Calmette—Guérin (B.C.G.) and vaccination against tuberculosis.
Watson, Canadian Journal of Research, 1933, p. 128—136.

De proeven over de verzwakte virulentie en mogelijke pathogeniteit der B.C.G.
werden genomen met 3 stammen, welke uit het Instituut Pasteur te Lille en te Parijs
afkomstig waren. Deze stammen waren resp. in 1924, 1925 en 1927 ontvangen en
werden gedurende 8 jaar, volgens de voorschriften van Calmette overgeënt. Met
145 van deze subculturen werden meer dan 500 cavia\'s geënt. Bij 4 % van deze
deren kon een typische tuberculose worden opgewekt, hetzij door directe enting
van dier op dier, hetzij na terugkweeken en opvolgende enting. Het duurde ge-
ruimen tijd, alvorens bij de proefdieren de virulentie der onderzochte culturen tot
uiting kwam. In sommige gevallen was deze pas na 2 of 3 dierpassages waar te nemen.
Van de 145 onderzochte subculturen bleken 6 (4 %) virulent voor de cavia te zijn.
Slechts 21 (42 %) van de 50 cavia\'s, welke met deze 6 virulente culturen waren
geënt, hadden typische tuberculose. Van de oorspronkelijke B.C.G.-stammen
werden resp. 121, 107 en 77 generaties gekweekt. Van den eersten stam waren 3 ge-
neraties virulent ; deze 3 generaties werden tusschen de eerste en de 18e overzetting
verkregen. Van den 2en stam bleek de 22e en 36e generatie en van den 3en stam de 13e
generatie pathogeen voor cavia\'s. Onder de volgende generaties werden bij geen
der 3 stammen virulente culturen opgemerkt, hoewel op verschillende manieren ge-
tracht werd deze op te wekken (dieptegroei, serumtoevoeging, enz.).

De conclusie omtrent de virulentie en de pathogeniteit is, dat de oorspronkelijke
culturen, welke in de jaren 1924—1927 uit Frankrijk waren verkregen, geen constante
eigenschappen hadden, doch nog steeds in een overgangsstadium verkeerden. De
eerste generaties bezaten nog een geringe virulentie, welke door proefdierpassage
kon worden opgevoerd, echter door herhaalde overzettingen op kunstmatige voe-
dingsbodems kon worden verzwakt tot een volledige verdwijning.

Gourvitch en Kosminskaia i) onderzochten bij cavia\'s, kalveren en lammeren
of de B.C.G. virulente eigenschappen bezit, terwijl tevens een onderzoek werd in-
gesteld naar het immuniseerend vermogen dezer entstof. De entingen bij de cavia\'s
geschiedden subcutaan, intraperitoneaal en intratesticulair ; bij de kalveren en de
lammeren werd een subcutane enting toegepast. Behalve een tijdelijke reactie op
de entplaats en een hiermede gepaard gaande zwelling van de regionaire lymph-
klieren, werd geen schadelijke werking van de B.C.G. waargenomen. Met name
werden in het lichaam geen tuberculeuze nieuwvormingen door de enting opgewekt.
In tegenstelling met Watson kon door schrijvers na inspuiting van lymphklier-
weefsel, afkomstig van geënte dieren, bij cavia\'s geen tuberculose worden veroor-
zaakt. Er was dus geen latente infectie aanwezig. Bij 10 % der geënte kalveren was
een maand na de enting de tuberculine-reactie positief, terwijl zulks na 3-13
maanden bij 30 % het geval was. Bij de lammeren verliep de tuberculine-reactie
2—3 maanden na de enting negatief. Inspuitingen van entabcessen bij cavia\'s had-
den een negatief resultaat.

De immuniseeringsproeven leverden eveneens gunstige resultaten op. Met B.C.G.
behandelde cavia\'s verdroegen een opvolgende besmetting met virulente bovine
tuberkelbacillen (stam Vallée) veel beter dan de niet geënte dieren. Deze laatste
stierven alle binnen 8 weken, terwijl bij de geënte dieren de dood als regel veel later
volgde. Er kon geen verband worden aangetoond tusschen het langere overleven
der infectie en de dosis der B.C.G.enting, alsmede den tijd, welke verliep tusschen
enting en infectie. De proeven bij kalveren gaven nog betere uitkomsten. Van 12
subcutaan geënte kalveren, welke vervolgens per os met den stam Vallée werden ge-
infecteerd, stierf geen enkel, daarentegen stierven van de 5 controle-kalveren, korten
tijd na de infectie, 2 aan een tuberculeuze pneumonie. In hel verloop van 4—7
maanden na de infectie werden alle kalveren gedood. Bij 2 van de 3 overgebleven
controle-kalveren werden uitgebreide tuberculeuze veranderingen in de messenteriale
lymphklieren aangetroffen. Van de 12 geënte kalveren hadden 8 (66 %) geen tu-

1) Etude expérimentale des propriétês virulentes et immunisantes de la culture vaccin de
Calmette—Guérin (B.C.G.). Gourvitch et Kosminskaia, Revue Vétérinaire, Mai
\'933. P- 241.

berculeuze nieuwvormingen, terwijl bij de 4 overige enkele tuberculeuze haarden
in de mesenteriale lymphklieren werden gevonden, welke op weg van verkalking
waren. De proeven bij lammeren leverden overeenkomstige goede resultaten op.
De dieren werden subcutaan geënt en vervolgens voor één deel per os, voor een ander
deel subcutaan met den stam Valée geïnfecteerd. Van de geënte-, alsmede van de
controle-lammeren stierf geen enkel aan tuberculose. Bij de geïmmuniseerde- en
vervolgens langs subcutanen weg geïnfecteerde dieren, toonde het tuberculeuze
proces, hetwelk na slachting der lammeren werd waargenomen, een neiging tot
verkalking en een goedaardiger verloop dan bij de contróledieren. Bij de 2 per os
besmette controle-lammeren, welke resp. 4 en 5 maanden na de infectie werden
gedood, was een uitgebreid tuberculeus proces in de lymphklieren aanwezig, terwijl
van de 7 geënte- en vervolgens per os geïnfecteerde dieren, bij de slachting, 3—6
maanden na de infectie, 4 vrij waren van tuberculose, bij 2 enkele tuberculeuze
haarden gevonden werden en één gegeneraliseerde tuberculose in de mesenteriale
lymphklieren aanwees.

1. Het B.C.G.vaccin is onschadelijk en bezit een zeer zwakke virulentie voor
cavia\'s, kalveren en lammeren.

2. Het B.C.G.vaccin heeft actieve immuniseerende werking tegenover een
ernstige, experimenteele tuberculeuze infectie bij genoemde dieren; de waargenomen
immuniteit moet als een relatieve worden beschouwd.

(De conclusies, waartoe Watson op grond van zijn onderzoekingen komt, zijn
afwijkend van bovenstaande. Dit werkwijze door Watson gevolgd, was echter een
geheel andere. Deze paste bij zijn immuniteitsproeven de natuurlijke infectie toe en
zette de proefnemingen gedurende veel längeren tijd voort. Voor de virulentiebe-
paling werden tal van subculturen, door middel van inspuitingen bij cavia\'s onder-
zocht. Ref.) Clarenburg.

ln een groot bedrijf in de omgeving van Malmö, waar in 1927 werd aangevangen
met de bestrijding der tuberculose door enting der pasgeboren kalveren en opruiming
der open gevallen (frequentie : in 1928 4 %, in 1929 en 1930 5 % der runderen
boven de 2 jaar), moest in Maart 1931 de geheele veestapel worden afgemaakt
wegens het voorkomen van mond- en klauwzeer. Er waren toen 36 runderen van
2—4 jaar 1 tot 3 maal met B.C.G. behandeld, terwijl er 39 niet geënte contróle-
dieren van denzelfden leeftijd aanwezig waren. Van de geënte dieren bleken bij de
sectie 5 (± 14 %) aan tuberculose te lijden, van de niet geënte daarentegen 18
(± 46 %)• Van Nederveen.

De bezinkingssnelheid van de bloedlichaampjes van runderen met
positieve en negatieve tuberculinatie-reactie.

Alvaro Arciniego 2) wijst er in dit artikel, (voorzien van een curve en een sta-
tistiek van de 114 onderzochte dieren) op, dat het gebleken is, dat bij tuberculeuze
processen bij den mensch de bezinkingssnelheid van de bloedlichaampjes veranderd
is. Deze verandering heeft prognostische beteekenis.

De hier onderzochte dieren behoorden tot het Hollandsche ras en werden ver-
deeld naar leeftijd en drachtigheidsduur. De verkregen curven kwamen overeen,
zoowel in de groep van de niet reageerende dieren als bij de positieve reageerende.
Bij de eerste groep blijkt de bezinkingssnelheid gedurende de eerste twee uren ta-

2) La velocidad de sedimentacion globular en los animates de la expecie bovine con reaccion
positiva y negativa a la tuberculina. Alvaro Arciniega, Revista de Higiene y sanidad
l\'ecuarias Num. 4 1933.

melijk klein te zijn, waarna zij belangrijk toeneemt. Deze verschijnselen zijn minder
duidelijk bij de zwak reageerende dieren. Toch ziet men hier na de eerste twee
uren reeds een betrekkelijke vermindering der snelheid. Zeer duidelijk springt deze
relatieve vermindering in het oog bij dc sterk reageerende dieren, terwijl er daar
beslist een snellere bezinking plaats vindt gedurende de eerste twee uren. Ver-
gelijken wij deze gegevens, dan is het duidelijk dat deze curven elkaar kruisen. Van
belang zou het zijn nader te onderzoeken in hoeverre de tuberculinatie en de hier
gebruikte methode met elkaar overeenstemmen bij het sectiebeeld. Hierop hoopt
de schrijver nader terug te komen.

2. Bij gezonde vrouwelijke dieren in lactatie met negatieve tuberculine-reactie
(cutane reactie in de staartplooi) zijn de curven gekarakteriseerd door geringe be-
zinkingssnelheid in de eerste twee uren ; daarentegen met belangrijke snelheid na
dien tijd.

3. Bij overeenkomstige dieren met flinke positieve reactie is de curve tegengesteld ;

in vergelijking met de vorige groep grootere snelheid in de eerste twee uren, daarna
een relatieve vermindering.

4. De kruising van deze twee types van curven wijst op een voorafgegane spe-
cifieke bacillaire infectie. Blijft over om aan te toonen in hoeverre het punt van de
kruising een meerdere of mindere activiteit van het tuberculeuze proces aangeeft.

6. De proef van de bezinkingssnelheid vormt een betrouwbaar middel in den
strijd tegen de bovine tuberculose, daar zelfs bij dieren met twijfelachtige reactie
de afwijking van de normale curve zich veelal duidelijk toont. Graafsma.

Jordan 1) geeft verslag van een poging om de tuberculose onder het rundvee te
bestrijden in een streek in Schotland omvattende 30 boerderijen groot ± 600 H.A.

Als reactie-methode werd de intradermo-reactie gebezigd, daarnaast clinisch
onderzoek en verwijderen van gevallen van open tuberculose. Het resultaat was :

Vermelden wij dat de 2 resteerende met meer dan 50 % niet aan den strijd deel-
namen.

De intense belangstelling van medische zijde voor dit werk en de samenwerking
van medici en vétérinairen bij het organiseeren daarvan is zeer opvallend en maakt
het werkje tot zeer aan te bevelen lectuur C. F. v. O.

Eind 1932 werd een 35-jarig tijdvak afgesloten der bestrijding van de tuber-
culose onder het rundvee onder medewerking van den staat. Op dat tijdstip waren
hierbij aangesloten 5.999 bedrijven met 159.802 runderen, het grootste aantal
sedert met de bestrijding werd begonnen. Het gemiddeld procentgetal reageerende
dieren op die bedrijven daalde van 21 bij den aanvang tot 2.1 % eind 1932.

Schr., die de Bangsche methode als een doeltreffende bestrijdingswijze beschouwt,
had gelegenheid zich van de betrouwbaarheid van het tuberculine-onderzoek te
overtuigen bij het afmaken van enkele veestapels wegens het heerschen van mond-
en klauwzeer. Op 3 tuberculose-vrije bedrijven met onderscheidelijk 119, 275 en
110 runderen, oorspronkelijk met 75.2, 72.0 en 58.0 % reageerende dieren, werden
bij sectie slechts bij 2 runderen tuberculeuze veranderingen gevonden (bronchiale
en mediastinale klieren). v. Nederveen.

Bij enkele tuberculinaties op groote schaal in Finland heeft men reeds vroeger
waargenomen, dat bij positief reageerende runderen na slachting geen afwijkingen
konden worden gevonden ; tevens kon bij tegelijk onderzochte dieren worden vast-
gesteld, dat deze reacties in het algemeen van tijdelijken aard waren en bij onder-

1) The eradication of bovine tuberculosis. L. Jordan, Special Report No. 184 Medical
Research Council London. H. M. Stationary Office 1933.

zoek ongeveer een jaar later niet meer optraden. Hindersson i) gaf, bij een zelfde
waarneming in 1916, als zijn meening te kennen, dat deze reacties als specifiek
moesten worden beschouwd en waarschijnlijk werden te voorschijn geroepen door
besmetting met een weinig virulenten bovine- of wel door een bacil van het hu-
mane type.

Later onderzoek gedurende de jaren 1925—1931 gaf hiervoor meerdere aanwijzing.
Op 3 bedrijven van een groot staatsdomein, die tevoren vrij van tuberculose waren
geweest, werden talrijke reageerende runderen aangetroffen. De melk werd van
alle dieren regelmatig wekelijks door middel van de cavia-enting op de aanwezig-
heid van tuberkelbacillen onderzocht, terwijl eveneens de lympheklieren van alle
geslachte dieren ter onderzoek werden gezonden. Nimmer konden tuberkelbacillen
worden aangetoond ; ook bleken de reacties van tijdelijken aard te zijn. Om uit
te maken, of besmetting van bovinen oorsprong in het spel was, werd een groep van
50 kalveren in 2 afdeelingen gesplitst, waarvan de eene afdeeling werd gevoed
uitsluitend met gekookte melk, de andere met rauwe melk. Bij latere tuberculinatie
reageerde uit elke afdeeling ongeveer de helft der dieren positief. Alle kalveren waren
dus in dezelfde mate blootgesteld geweest aan een besmetting met tuberkelbacillen.
Schr. is overtuigd, dat deze besmetting afkomstig is geweest van een persoon, die
sterk expectoreerde en later aan tuberculose is gestorven ; deze persoon was op de
boerderijen werkzaam geweest en had ook gedurende 2 weken de kalveren verzorgd.
Tenslotte is het ook gelukt bacillen van het humane type uit een lympheklier van een
gereageerd hebbend kalf te kweeken.

In verdere besmettingsproeven met tuberculeus materiaal van den mensch rea-
geerden de proefkalveren na ij maand positief bij intra- en subcutane tuberculinatie
zoowel met bovine als met humane tuberculine. De organen dezer dieren vertoonden
na slachting geen afwijkingen ; in één geval konden uit een mesenteriale klier ba-
cillen van het humane type worden gekweekt.

Schr. maakt uit deze waarnemingen dc gevolgtrekking, dat bij positieve tuber-
culine-rcacties van slechts tijdelijken aard, met negatieve sectiebevindingen — welke
vroeger algemeen als miswijzingen werden opgevat —, men steeds moet denken
aan besmetting met humane bacillen.

Als bewijs, hoezeer deze besmetting in Finland is verspreid, vermeldt schr., dat
bij een door Svanberg ingesteld onderzoek is gebleken, dat 70 % der door hem
onderzochte gevallen van tuberculose bij het varken door bacillen van het humane
type werden geroorzaakt.

Gmeiner 2) maakt melding van een veelvuldig voorkomen van aandoeningen
der vulva bij runderen, welke aanvankelijk voor Actinomycose werden gehouden.
Twee gevallen werden pathologisch-anatomisch onderzocht, waarbij bleek, dat de
aandoening van tuberkuleuzen aard was. Beide vulva-lippcn waren in harde
gezwelmassa\'s veranderd met hobbelige oppervlakte en met talrijke doorschijnende,
gele haarden doorzaaid.

Het onderzoek op de aanwezigheid van actinomyces-kolven viel negatief uit,
daarentegen werden typische reuzenceltubcrkels met beginnende verkazing aan-
getroffen.

2) Über Z^wei Fällen von Vulvatuberkulose beim Rind. Gmeiner, Wien. Tier. Monat-
schrift, Heft 10, Seite 349, 1933.

Kellen i) wijst er op, hoe bij de gewone geslachte keuring van tuberculeuze
runderen in het algemeen geen of te weinig aandacht wordt geschonken aan ver-
anderingen der tonsillen. Toch schijnt tuberculose der tonsillen meer voor te komen
dan men algemeen denkt.

Behalve de bekende proppen etter in de verwijde groeven der tonsillen, welke
proppen bestaan uit ingedikt slijm, cellige detritusmassa en saprophytische bacterie-
klonters, en bij druk gemakkelijk uit de tonsillen zijn te knijpen, vond Keller bv.
onder 177 tuberculeuze slachtdieren er 4 met (macroscopisch) tonsillen-tuberculose.
De infectie zou plaats vinden secundair door tuberculeus sputum. Meestal werd
nl. deze tonsillen-tuberculose opgemerkt bij open longtuberculose. In één geval
bleken de tonsillen als porte d\'entrée voor de tuberculose-infectie te hebben gediend.

Gewoonlijk zijn de tonsillen niet sterk vergroot ; eerst bij doorsnijden ziet men
in enkele schijven de verkaasde, soms verkalkte haardjes, welke dan meer in het
lymphatisch weefsel liggen, in tegenstelling met bovengenoemde bacterieproppen.
Dikwijls kan pas door een microscopisch onderzoek het tuberculeuze karakter der
gevonden veranderingen bevestigd worden.

Als conclusie vermeldt Keller, dat bij de vleeschkeuring niet alleen de retropha-
ryngeale, de submaxillaire en subparotideale lymphklieren moeten worden onder-
zocht, maar ook de tonsillen regelmatig in het onderzoek moeten worden betrokken.
Steeds moet bij tuberculose der retropharyngeale lymphklieren een deel van het ver-
hemelte, met de tonsillen, worden verwijderd ; terwijl bij uitgebreide longtuberculose,
vooral bij open longtuberculose, dc tonsillen aan een nauwkeurig onderzoek moeten
worden onderworpen, daar zij dan dikwijls door het sputum secundair tuberculeus
zijn geworden. de Graaf.

Men heeft dit oude onderzoek weer eens ter hand genomen en tracht met dc re-
actie van Wassermann in het melkseruin de complementbinding toe te passen.
Antigecn met aceton en mierenzuur bewerkt, waaraan cholesterine was toegevoegd,
alsmede tuberculine is bij deze proeven van Karsten 17) gebruikt. De resultaten zijn
echter verre van schitterend. Van sommige monsters is met het ferment geen serum
te maken, andere monsters geven een melkserum, dat de reactie zelf belemmert
(Eigenhemmung). fn vele gevallen trad bij afwezige uiertuberculose toch positieve
reactie op. Meestal bleek dan, dat er ongaantuberculose was, speciaal wel van de
longen en dat de antilichamen uit het bloed in de melk werden uitgescheiden. Ook
bleek soms bij positieve bloedreactie het melkserum negatief te reageeren. Het aan-
toonen van bacillen in den uier geschiedde door het enten van cavia\'s en het onderzoek
in preparaten. Al deze miswijzingen hebben geleid tot de uitspraak, dat het sero-
logisch mclkserum-onderzoek op uiertuberculose niet betrouwbaar is, maar wel
daaraan goede diensten kan bewijzen. Op dit artikel volgt een soortgelijk, waarin
een viertal referenten ook hunne bevindingen mededeelen, welke tenaastebij dezelfde
zijn. (Wanneer men tuberculose wil bestrijden, dan zal toch in de eerste plaats het
klinisch onderzoek dienen te geschieden. Bovendien doet het vreemd aan, dat Vor-
zugsmilch voor een intensieve controle op tuberculose in aanmerking komt. Ref.)

Daar tuberculose bij het paard in Frankrijk zeer weinig voorkomt — in 1932
aan het abattoir te Parijs 7 gevallen op 72364 geslachte paarden — meenen Blan-
chard c.s. 2) goed te doen, dit geval aan de in de Veterinaire literatuur reeds be-
schreven 200 gevallen toe te voegen.

1) Über die Tuberkulose der Tonsillen des Rindes. Dr. H. Keller, Zeits. f. Fl. u.
Milchhyg. Jg. 43, 1933, S. 265.

2) Un cas d\'ulcère gastrique tuherculeux chez le cheval. L. Blanchard e.a., Recueil de
Med. Vet. No. 6, 338, 1933.

Het betrof een paard, dat in goeden voedingstoestand verkeerde en goed at. Het
dier was kortademig, had een mueopurulente neusuitvloeiing en een droge hoest
vooral na het voeren. Het paard had de laatste drie maanden lichte trek-diensten
gedaan.

Bij de autopsie werd in de eerste plaats de aandacht op de longen gevestigd. Zij
wogen 27 K.G. Longen, bronchiale- en mediastinale lymphe-klieren waren totaal
verkaasd. De klieren van de kleine curvatuur van de maag waren ook verkaasd.
Ter hoogte van de pylorus bevond zich een eivormige 4 bij 6 cM. groote zweer.
Microscopisch bleek, dat de fundus van de zweer werd gevormd door een onregel-
matig netwerk van bindweefsel-fibrillen, waartusschen ronde-, en zeer veel reuzen-
cellen lagen. Coupes gekleurd volgens Ziehl bevatten talrijke zuur-vaste bacillen.

Bij het bacteriologisch onderzoek bleken er behalve zuurvaste bacillen ook nog
colibacillen en streptococcen te zijn.

Een cavia en een konijn, die met pus geënt waren, stierven na circa drie maanden.
Bij het konijn waren de longen het meest aangedaan ; bij de cavia de lever en de milt.

Ten slotte geven de schrijvers beschouwingen over de porte d\'entrée en den weg,
dien de smetstof van uit de porte d\'entrée door het lichaam zou gevolgd hebben. Zij
komen tot de conclusie dat de maagzweer de porte d\'entrée is geweest en dat de smet-
stof langs lymphatischen weg door de borstbuis en langs de bloedbaan door den
voorsten hollen ader en het rechterhart de longen heeft bereikt.

Bij twee varkens, waarvan het ééne naast zwelling der lymphklieren een sterk
vergroote milt met verschillende purperkleurige verhevenheden had en het andere
een oogenschijnlijk normaal uitziende milt met eigenaardige verhevenheden boven
de kapsel, welke niet scherp van het omgevende weefsel waren afgescheiden, vond
Crawford i) als veroorzakers der genoemde afwijkingen, tuberkelbacillen van
het aviaire type.

Van twee varkens, welke met keukenafval waren gevoederd, werden tubercu-
leuze lymphklieren door Stein 2) onderzocht, ten einde het tuberkclbacillentype
vast te stellen. Eenmaal werd het aviare-, de andere maal het humane type gevonden.

Bij varkens, welke met keukenafval worden gevoederd, wordt bij 50 % der ge-
slachte dieren een zwelling van de cervicale- of mesenteriale lymphklieren of van
beide waargenomen.

Bij een kat met een aandoening van het linkeroog, werd door Liégois en Bert-
rand 3) een tuberculeuze aandoening van de iris en beide nieren, zonder verdere
tuberculeuze orgaanverandcringen, vastgesteld. De tuberculose bleek van het bovine
typus te zijn.

De oogverandcringen worden èn klinisch èn pathologisch-anatomisch onvoldoende
weergegeven (ref.).

1) Two unusual cases of tuberculosis in hogs caused by the avian type of tubercle bacillus.
Crawford, Journal of American Vet. Med. Association. N.S. Vol. 36, No. 1, p. 1 10.

2) Human and avian types of tubercle bacilli recovered from swine. Stein, Journal of
American Vet. Med. Association. N.S. Vol. 36, No. 1, p. 105.

3) Tuberculose oculaire et rénale chez le chat. Liégeois et Bertrand, Annal. Med.
Vét. 1933, p. 216.

Feldman i) deed verschillende proeven bij kippen om gegevens te verkrijgen om-
trent de specificiteit der tuberculine-reactie en tevens om na te gaan of zuurvaste,
saprophytische bacillen (geen tuberkelbacillen) gevoeligheid voor tuberculine bij
deze dieren konden opwekken.

In het geheel werden bij deze proeven 56 kippen gebruikt, welke alle, op grond
van negatieve reacties met zoogdier- en vogeltuberculine, als tuberculose-vrij werden
beschouwd. De proefdieren werden in 4 groepen verdeeld. Groep 1 werd geënt
met bovine-, groep 2 met humane-, groep 3 met aviare-tuberkelbacillen en groep
4 met saprophitische, zuurvaste bacillen.

De entingen geschiedden zoowel intraveneus als intratracheaal, terwijl hierna
op 5 verschillende tijden tuberculine-reacties werden verricht, waarbij gelijktijdig
vogel- en zoogdiertuberculine in de lellen werd ingespoten. Het resultaat was, dat
van de 14 dieren, waaruit de groepen 1 en 2 bestonden, 7 op beide tuberculines
reageerden. Van de 6 kippen, welke met aviare bacillen waren geinfecteerd (groep 3)
gaven 3 zoowel met zoogdier- als vogeltuberculine een positieve reactie te zien. Van
de 36 dieren uit groep 4 hadden slechts 3 een positieve reactie met één of beide tuber-
culines. Deze 3 positief reageerende dieren welke bij de sectie geen tuberculeuze
veranderingen te zien gaven, behoorden alle tot een toom van 4, welke met denzelfden
stam waren ingespoten. Deze stam was in 1927 geisoleerd uit de mesenteriale lymph-
klier van een jonge koe, welke niet op tuberculine had gereageerd, en was niet in
staat tuberculeuze veranderingen bij konijnen, cavia\'s of kippen op te wekken.

Uit deze onderzoekingen blijkt, dat zoogdier- en vogeltuberculine geen speci-
fieke reacties geven, d.w.z. geen differentieel-diagnose tusschen een infectie met
zoogdier- en vogelbacillen mogelijk maken. Schrijver neemt tevens aan, dat aan een
positieve tuberculine-reactie, practisch gesproken, een contact met pathogene ba-
cillen is voorafgegaan. Clarenburg.

Op den derden post-universitaire cursus voor vleeschkeuring, welke op 29 en 30
April van dit jaar te München werd gehouden, hield Prof. Muller 2) uit München
een voordracht over bovengenoemd onderwerp.

Bij de beoordeeling van tuberculeuze slachtdieren kan men, volgens Prof. Müller
een tweetal opvattingen tegenover elkaar plaatsen, a) De oudste opvatting gaat
van de veronderstelling uit, dat het vleesch van tuberculeuze slachtdieren voor den mensch
schadelijk kan zijn. Deze opvatting berust op het feit, dat men de tuberculose van
mensch en dier als identisch beschouwt en men in sommige gevallen een, het vleesch
schadelijk makende, tuberculeuze bloedinfectie aanwezig acht. Deze leer werd door
villemin in 1865 opgesteld, versterkt door de ontdekking van den tuberkelbacil door
Robert\' Koch in 1882, en door von Ostertag in 1900 in de Duitsche vleeschkeurings-
wet opgenomen. Zij had tot gevolg, dat in het begin allerwege het vleesch van tu-
berkuleuze slachtdieren werd afgekeurd voor consumptie, en later tot sterilisatie
werd overgegaan als een tuberkuleuze bloedinfectie kon worden aangenomen.

b). De nieuwe opvatting steunt op het feit, dat het van tuberculeuze veranderingen-A
bevrijde vleesch van slachtdieren geheel onschadelijk is voor den mensch. Deze opvatting is
op zich zelf niet van den laatsten tijd. Reeds voor 1865 was men ook al deze meening
toegedaan ; Rudolf Virchow heeft ze tijdens zijn leven verdedigd. Op het tuber-

1) The sensitivity of chickens to toberculin following exposure to different varieties of
acid-fast bacilli. Feldman, Journal of Araer. Veter. Med. Association. Sept. 1933,
p. 344.

2) Die Beurteilung tuberkulöser Schlachttiere auf realistischer Grundlage. Prof. Müller,
^D- S. Z. Jg. 33, 1933, pg. 170.

kulose-congres te Londen in 1901 was ook Robert Koch het hiermede eens, door
dat hij verklaarde, dat aan het gebruik van vleesch van tuberculeuze slachtdieren
voor den mensch geen gevaar verbonden was, zoodat het z.i. niet noodzakelijk was
hygiënische maatregelen daartegen te nemen, en men in niet zulk een uitgebreide
mate het vleesch van dergelijke dieren moest afkeuren of steriliseeren. Intusschen
bleef toch de oudere opvatting in de vleeschkeuringswct gehandhaafd.

Daar echter deze oude opvatting op een onjuisten grondslag berust, moet, volgens
Müller, hiermede worden gebroken en de beoordeeling van dergelijke dieren meer
in overeenstemming met de nieuwere inzichten worden gebracht.

Vaststaat, volgens hem, dat het onveranderde vleesch van tuberculeuze slachtdieren voor
den mensch onschadelijk is. Sterilisatie is derhalve overbodig. Door Müller en zijn
leerlingen zijn hiertoe in de jaren 1912—1914 op het slachthuis te München de
noodige onderzoekingen verricht. Op grond van de resultaten van deze onderzoe-
kingen is een beoordeeling van tuberculeuze slachtdieren op zeer eenvoudige wijze
mogelijk, nl. :

2. Afgekeurd moet worden het geheele dier, als het dier tengevolge van de tu-
berculose geheel en al vermagerd is.

3. Minderwaardig is het geheele dier, als een uitgebreide tuberculose bestaat.
Tuberculose van beenderen of een intermusculaire lymphklicr moet men als uit-
gebreid beschouwen.

4. Goedgekeurd moet worden het vleesch van die dieren, waarbij een niet-
uitgebreide tuberculose aanwezig is.

Aan de hand van de resultaten van zijn onderzoekingen poneerde Müller de
volgende stellingen, waarop z.i. bovenstaande beoordeelingswijze zou steunen :

1. Er is geen voor den mensch schadelijk vleesch, dat afkomstig is van tuber-
culeuze slachtdieren en overigens geheel van normale hoedanigheid is.

2. De opvatting van de tuberkuleuze bloedinfectie, volgens welke het onver-
anderde vleesch van tuberculeuze slachtdieren schadelijk voor den mensch zou zijn,
berust op geen enkel wetenschappelijk bewijs.

3. Daar de mensch niet wordt beschermd tegen het opnemen van de vele tuber-
kelbacillen, welke voorkomen in melk, boter, en andere zuivelproducten, is een steri-
lisatie van het, geen tuberkelbacillen bevattende, vleesch van slachtdieren geheel
overbodig. de Graaf.

Geslachtlucht bij varkens. Bij een drietal, door Junack 1) waargenomen slachtingen
van varkens-becren ging hij na, of de bewering van Plath en May, dat bij beeren,
zelfs na het bewaren van het vleesch gedurende 2—3 weken, de geslachtlucht niet
verdwijnt, als juist is te beschouwen. Inderdaad bleek hem, dat, zelfs nog na 34 dagen
bewaren, vet, van beeren afkomstig en gekoeld bewaard bij een temperatuur van
4—8° C., bij het telkens opwarmen en smelten een geslachtlucht afgeeft.

Junack komt dan ook tot de conclusie, dat men beeren met een duidelijke geslacht-
lucht in geen geval onvoorwaardelijk mag goedkeuren. In dergelijke gevallen zou
men kunnen overwegen het sterk ruikende vet af te keuren en het eigenlijke vleesch
nog op de vrijbank te verkoopen. Hij wijst in dit verband op de z.g. lijnolie-ganzen,
waarbij men ook ziet, dat het vet een lijnoliesmaak heeft en het vleesch normaal
smaakt. Cryptorchieden met matig ontwikkelde testicels zouden, volgens Junack,
daarentegen vrij vaak normaal zijn in smaak en reuk.

Uit de statistiek zou kunnen worden afgeleid, dat er waarschijnlijk in Duitschland
veel te weinig varkens wegens geslachtlucht afgekeurd worden, daar er toch altijd
nog een 20.000 beeren per jaar worden geslacht. Het zou zelfs voorkomen, dat de

1) Dr. M. Junack, Z^ur Beurteilung und Entstehung des Geschlechtsgeruches bei Schweinen.
(Z. f. Fleisch- und Milchhyg. 1933, Jg. 43, pg. 472).

slachtveefondsen een bijzondere premie geven aan slagers, wien het gelukt een
geslachten beer door de keuring te slepen.

Junack vestigt er nog de aandacht op, dat men het best deze geslachtlucht kan
waarnemen, als men plotseling het lokaal, waarin de vetsmeltproef wordt verricht
(eenige dobbelsteengroote stukjes vet in een emaillen bord op 2 asbestplaten, onder
voortdurend omroeren, laten smelten, zonder dat een te sterke rookvorming optreedt),
binnenkomt. Verder moet worden zorggedragen, dat alle gebruikte instrumenten
(als bord, deksel, mes, enz.) na het gebruik met een warme sodaoplossing worden
schoongemaakt en daarna herhaaldelijk afgespoeld.

a) Bij een varken werd na het slachten een sterke anijslucht waargenomen, zoowel
aan het spek, als aan vleesch en ingewanden. Zelfs na 24 uur bleek bij de kookproef
deze lucht nog in even sterke mate aanwezig te zijn.

De varkenshouder verklaarde, dat in den laatsten tijd ook de door hem geleverde
eieren wegens anijslucht waren teruggezonden. Een nader onderzoek bracht aan het
licht, dat zoowel de varkens als de kippen met een voederkalk waren gevoederd,
welke zeer sterk naar anijs rook. Nadat men verder 4 weken lang een ander voedsel
had gegeven, werd aan de toen geslachte varkens nog de anijslucht waargenomen.

b) Onder een transport varkens werd bij een 8 tal dieren een geelbruine verkleuring
van spek en vet waargenomen, welke kleur na 24 uur nog niet was verdwenen.
De kookproef gaf een sterken reuk naar ransige lijnolie. Het vleesch der dieren kon
nog op de vrijbank worden verkocht. Vermoedelijk het gevolg van het voederen
van lijnkoeken.

Freise 2) deed een aantal proefnemingen in deze richting en vond, dat er geen
enkele oliekoeksoort is, waarbij na het voederen het vleesch geen onaangename
reuk krijgt.

Deze reuk- en smaakbeïnvloedende substantie der koeken is meestal het gevolg
van het aanwezig zijn van een aetherische olie in het zaadhuidje of kiem van het
gebruikte oliezaad.

Bij eenige kocksoorten bemerkt men reeds na 3—4 weken voedering eenigen in-
vloed op reuk en smaak van het vleesch; bij andere soorten eerst na 2—2£ maand.
Reeds enkele decigrammen aetherische olie zijn voldoende om reuk en smaak te
doen veranderen. De reuk is eerder veranderd dan de smaak.

Van de eetbare organen zijn lever, nieren en longen het sterkst afwijkend. Hart
en tong worden blijkbaar niet zoo beïnvloed. Bij het levende dier verdwijnen de
afwijkende reuk en smaak doorgaans na een aantal weken, als men de voedering
van de betreffende oliekoeken sterk vermindert of geheel stopzet. Bij het geslachte
dier heeft het laten hangen dikwijls geen succes; tenminste wat den afwijkenden
smaak betreft.

Freise vermoedt verder, dat het voederen van Braziliaansche oliekoeken (hij
gebruikte 14 soorten bij zijn proeven, waaronder ook grondnoten- soja- en mais-
koeken) in Europa niet zulke nadeelige gevolgen zal hebben, daar een gedeelte der
aetherische olie tijdens het vervoer en bewaren der koeken is verdampt. Wel is van be-
lang of de ingevoerde koeken weer opnieuw warm worden geperst of na extractie
worden gevoederd.

1) Dr. v. Nida. Geruchsabweichungen am Fleische bei Schweinen. (Z. f. Fleisch- und
Milchhyg. ,Jg. 44, 1933, pg. 21).

2) Dr. Fred. W. Freise. Beeinflussing von Fleischgeriuch und Fleischgeschmack durch
Olkuchenfütterung. Beobachtungen aus Brasilien. (Z. f. Fleisch- und Milchhyg. Jg. 44,
\'933. Pg- 21).

De beoordeeling van hydraemie, iclerus en reuk- en smaakafwijkingen van het vleesch.

a) Nat vleesch en hydraemie. Reeds bij de levende keuring kan men eenige aanwijzing
krijgen op een hydraemische toestand van het vleesch; n.1. stuwingsoedemen bij
thrombosen van venae, hartgebreken, longziekten, leverziekten. Verder ziet men
hydraemische toestanden in het verloop van anaemieën, zooals men bij parasitaire
ziekten (longwormen, distomen, maagwormen), chronische infectieziekten (tuber-
culose) en gezwellen kan aantreffen. Chronische anaemie openbaart zich door
oedemateuze, scherp begrensde, vlakke, niet pijnlijke zwellingen van deegachtige con-
sistentie, koel aanvoelende, vooral voorkomende aan onderbuik, onderborst en keel-
gang (verder nog bovendien diarrhee, groote zwakte, liggen blijven).

Bij acute anaemie zijn de dieren opvallend mat, zweeten spoedig, wankelen,
tuimelen, hebben bleeke of porceleinachtige slijmvliezen, versnelde en gespannen
ademhaling, soms nog spiertrillingen, krampen en bewusteloosheid. Te geringe en
eenzijdige voeding kan ook hydraemie tengevolge hebben. Verder vermeldt Kolbe
nog het locale oedeem bij oudere trekossen (z.g. waterbeenen).

Beoordecling: Is na 4.8 uur de vleeschoppervlakte nog vochtig en de musculatuur
verder nog nat, dan moet het dier worden afgekeurd. In het bijzonder moet men letten
op het bindweefsel (geen spoor van vet, veel vloeistof), op het beenmerg (geleiachtig,
vloeibaar en barnsteengeel), op musculatuur (slap, week, grauwrood, bij ernstige
hydraemie bevat het vleesch, vooral op de plaatsen, waar men de vleeschmonsters
heeft uitgesneden voor het bacteriologisch vleeschonderzoek op den volgenden dag
nog zeer veel transsudaat). Ook wijst hij nog op het groote nut van het uitbeenen.
Verder wordt nog de houdbaarheidsproef en een bacteriologisch vleeschonderzoek
verricht.

b) Ceelkleuring en geelzucht. Bij voedingsicterus is minder het vleesch aangetast,
maar vooral subcutis, omentum, mesenterium en nierkapsels. Vooral zou men er
aan moeten denken, dat ook bij weidekoeien in natte jaren de elastische en pezige
gedeelten, beenderen, levercellen en weefselsappen geel tot geelgroen verkleurd
kunnen zijn.

Bij geelzucht (waarbij de veranderingen niet alleen worden aangetroffen aan het
vetweefsel, maar ook aan de organen, mucosae, huid, screuze vliezen, bindweefsel,
beenweefsel, musculatuur) is bij de levende keuring van belang: gcelkleuring van
de zichtbare slijmvliezen en niet gepigmenteerde huid, bruinachtige urine, spijs-
verteringsstoornissen, algemeen ziekzijn, sufheid, polsverlangzaming; bij langer
bestaan zelfs vermagering en totale uitputting. Dc keuring steeds bij daglicht uitvoeren
eventueel na een bacteriologisch vleeschonderzoek en Martinsche proef.

c) Reuk- en smaakafwijkingen. Hoofdoorzaken zijn sexueele invloeden, ziekten (bij
varken: levercirrhose, leverdegeneratie, hydronephrose, cystennieren, chronische
nephritis; bij rund: etterige pericarditis, peritonitis, metritis, rctentio secundinarum,
hydronephrose, te late ontweiding; bij kalf: peritonitis, polyarthritis, icterus, ulcus
pepticus, navelontsteking, met metastasen in lever of gewrichten, te late ontweiding),
voeding (levertraan, visch, spoeling, voederbieten), geneesmiddelen (terpentijn,
aether, benzine, chloroform, creoline, jodium, anysolie, kamfer, enz.).

d) Uitbloeding. Grootere bloedrijkdom vaststellen bij onvoldoende uitbloeding
(noodslachting), bij uitgeputte of verhitte dieren, bij dieren in agonie geslacht, bij
gestorven dieren. Voooal zou men moeten letten op de hoedanigheid van het bloed,
slachtwonde, huid, onderhuid en musculatuur, op vulling en aard van het hart,
op vaatvulling, op beenmerg en lymphklieren. Na een bacteriologisch onderzoek
is eventueel nog een kookproef en een houdbaarheidsproef te nemen.

1) F. Kolbe. Die Beurteilung der Wasserigkeit, der Gelbfarbung, der Geruchs- und Ge-
schmacksabweichungen und des Ausblutens des Fleisches. (Berl. Tieriirztl. VVochens. Jg. 49,
\'933. Pg- 106).

Steijn i) geeft een uitvoerig literatuuroverzicht over de verschillende schimmels,
die schadelijk voor mensch en dier zijn.

Hij verdeelt deze in schimmels, die in de huid en de slijmvliezen en in de ver-
schillende organen groeien, verder in schimmels die in het wild groeien en intoxi-
caties kunnen veroorzaken (paddestoelen) en die, welke voedingsmiddelen besmet
hebben.

Deze laatsten kunnen zelf toxinen bevatten, b.v. ergotine, of die ontstaan door
den groei van schimmels in de voedingsmiddelen. De stoffen, die door den groei
van deze schimmels in voedingsmiddelen ontstaan, worden nader besproken. Ook
wordt de aandacht gevestigd op de natuurlijke immuniteit die tegen deze stoffen
bestaat, zoodat het voorkomt dat b.v. paarden en muildieren en ezels zonder gevaar
op weiden kunnen grazen, waar runderen aan ernstige intoxicaties tengevolge van
het voedsel waren gestorven. Steijn zelf heeft een groot aantal experimenten ge-
nomen en beschreven. In sommige gevallen kan schimmelig voedsel aan bepaalde
dieren gevoederd worden, mits men maar zorg draagt dat dit niet in grootere hoe-
veelheid dan io % met goed voedsel gemengd wordt. Dit is van oeconomisch belang.
Het is gebleken dat de volgende schimmels bij de verschillende vergiftigingen door
schimmelig voedsel kunnen worden aangetroffen : Mucor mucedo, Mucor race-
mosus, Mucor stolonifer, Mucor phycomyces, Aspergillus glaucus, Penicillium
glaucum, Oideum lactis, Tilletia caries, Ustilago carbo, Ustilago longissima, Usti-
lago echinata, Puccinia graminis, Puccinia coronata, Puccinia arundinacea, Uro-
myces apiculatus, Polydesmus exitiosus, Polythrincium trifolii, Epichloë typhina,
Actinomyces thermophyles liquefaciens, Endoconidium temulentum en Fusarium
roseum.

Voor hen die meer over dit onderwerp wenschen te weten, is het lezen van het
origineele artikel zeer aan te bevelen.

Bij een veehouder waren reeds 6 paarden gestorven onder verschijnselen van
verlamming. Twee jonge paarden vertoonden opnieuw de zelfde verschijnselen
en lagen op stroo in den boomgaard. De dieren hadden weinig ziekteverschijn-
selen; temperatuur ongeveer normaal; pols iets versneld; eetlust verminderd en
ontlasting traag.

In den koestal hadden eenige koeien slikbezwaren, eveneens zonder andere
verschijnselen. Gedacht werd aan schimmelvergiftiging. Bij het onderzoek van
het voer bleken zoowel de haver als het hooi en de bicten, in meerdere of min-
dere mate bezet te zijn met schimmels. In verband hiermede werd geadviseerd
tot voedselverandering. De zieke dieren zijn hersteld, terwijl zich verder geen
ziekteverschijnselen hebben voorgedaan.

Bij jonge patrijzen (beneden het jaar) is de schedel gemakkelijk met de duim
indrukbaar.

Als men de korte veertjes om het oog wegstrijkt, ziet men een 2—3 m.M. breed
onbevederd ringvormig strookje, dat bij jonge patrijzen glad is en loodblauw ; bij
overjarige zijn daar roodachtig gepigmenteerde wratjes. Vr.

Dr. Torner, Die Altersmerkmale beim Rebhuhn. Berlin. tier. Woch. 1933, No.
43, S. 682.

1) Steijn, D. G. : Fungi in relation to health in Man and Animal. Onderstepoort,
Jl. of Vet. Science and animal Industry I, 1933, p. 183—212.

Bij Koninklijk Besluit van 28 Februari 1934, No. 43, zijn de wijzigingen in de Sta-
tuten der Maatschappij voor Diergeneeskunde, aangenomen in de algemeene ver-
gadering van 13 October 1933, goedgekeurd.

Art. 8. Candidaat-leden kunnen worden: studenten in de diergeneeskunde,
die met goed gevolg het candidaatsexamen in de veeartsenijkunde hebben afgelegd.

Een candidaat-lid kan dit desverlangd blijven tot het einde van het jaar, waarin
hij de wettelijke bevoegdheid tot het uitoefenen der veeartsenijkunde verkregen heeft.

Art. 16. Het Hoofdbestuur bestaat uit een voorzitter, een ondervoorzitter en
een secretaris, vormende deze functionarissen het Dagelijksch Bestuur, door en uit
de gewone leden op een Algemeene Vergadering te kiezen, zoomede uit de door de
bijzondere afdeelingen afgevaardigde leden.

Het penningmeesterschap wordt door het Hoofdbestuur aan den ondervoorzitter
of den secretaris opgedragen.

De ledenlijst van de afdeeling Noord-Brabant laat wederom een ledenaanwinst
zien. Als nieuwe leden mochten wij in ons midden begroeten de Collega\'s van Erp,
Zijp, Boots en Westerhof. Wegens vertrek naar elders bedankte als lid van de afd.
Coll. Hoffmann, terwijl Collega van Vuuren zich aansloot bij de nieuwe bijzondere
Mil. Vet. afdeeling, zoodat de ledenlijst van onze afdeeling op 31 Dec. 1933 aan-
geeft 45 leden en 1 eerelid.

Indien onze afdeeling in het komende jaar 1934 een aanwinst krijgt te boeken
van slechts 4 leden, dan zal bij de herdenking van het 25-jarig afzonderlijk bestaan
van onze afd. het ledental in die 25 jaren verdubbeld zijn.

Op de 52e vergadering toch, gehouden te \'s-Hertogenbosch op 4 Sept. 1909
werd besloten om voor Limburg een afzonderlijke afdeeling te stichten. Volgens
de notulen van die vergadering scheidde Limburg zich af van de gecombineerde
afdeeling Noord-Brabant-Limburg, tot welker oprichting in het jaar 1871 op een
bijeenkomst te \'s-Hcrtogenbosch, op initiatief van de Coll. Janné, districtsveearts
voor N.-B. en Limburg, Michels te Heusden en Köhler te Almkerk, werd besloten.
Wel is waar had op 22 Januari 1910 nog een gecombineerde vergadering plaats,
ter bespreking van de verdeeling van de kasgelden. Op 15 Februari 1910 werd de kas
verdeeld naar het aantal leden. Dit bedroeg voor de afdeeling N.-B. 25 en voor
Limburg 19 leden.

Vergaderingen: In het afgeloopen jaar hebben er 4 vergaderingen plaats gehad n.1.
op 30 April te \'s-Hertogenbosch, aanwezig 16 leden; op 16 Juli te Breda, aan-
wezig 10 leden; op 1 Oct. te Tilburg, aanwezig 20 leden; op 17 Dec. te \'s-Hertogen-
bosch, aanwezig 9 leden.

Gehouden Lezingen: Op de vergadering gehouden te \'s Bosch op 30 April werd
door ons eerelid \'t Hooft een lezing gehouden over: ,,De waarde van de Enting
vlg. Calmette-Guerin in de Practijk" en op de vergadering, gehouden te Tilburg
op i Oct. door Prof. Klarenbeek over „Nieuwe geneesmethoden", terwijl op de
laatste vergadering door onzen Voorzitter een uiteenzetting werd gegeven over
zijn methode van Schurftbehandeling bij runderen.

Vergaderingbezoek: Het valt op, dat de vergaderingen, op welker agenda een spreek-
beurt wordt aangekondigd, het grootst aantal bezoekers te zien geeft. Juist in dezen
tijd, waarin de bespreking van de maatschappelijke belangen van onze leden zoo op
den voorgrond treedt en de behandeling van deze belangen van vaak zoo\'n ver-

strekkende beteekenis blijkt te zijn, zou verwacht mogen worden, dat ook de ver-
gaderingen, waarop nu eenmaal de tijd voor het houden van wetenschappelijke
uiteenzettingen ontbreekt, op een grootere belangstelling van de leden konden reke-
nen.

Wijziging in het bestuur: Secretaris G. v. d. Werf was aan de beurt om, volgens
het bepaalde in Art. 9 van ons Reglement, af te treden als bestuurslid. Niettegen-
staande de krachtige poging om hem voor deze functie te behouden meende hij
zich niet meer herkiesbaar te moeten stellen. Al zijn motieven, die hem tot dit besluit
hebben genoopt, eerbiedigend, moet ik toch vaststellen, dat wij in hem een zeer ijverig
bestuurslid zagen heengaan, die zeer zeker moeilijk te vervangen zal zijn. Steunend
echter op de vele goede voorbeelden en gegevens, die hij aan mij mocht overdoen,
hoop ik, dat ik het vertrouwen, dat de vergadering mij schonk, niet zal beschamen,
alhoewel ik ervan overtuigd ben, dat het moeilijk zal zijn de voetsporen van mijn
voorganger te drukken.

Vooral door een druk vergaderingbezoek en het spoedig verstrekken van ge-
vraagde gegevens, hoop ik, dat de functie van Secretaris door de leden zal worden
verlicht.

Door mijn benoeming tot Secretaris ontstond een tusschentijdsche vacature voor
Penningmeester. Hiervoor werd gekozen Goll. J. Wilmink te Klundert, zoodat op
i Jan. 1934 het bestuur als volgt was samengesteld:

J. Kirch, Voorzitter; P. Stehouwer, Vice-Voorzitter; J. Wilmink, Penning-
meester; A. W. A. Bos, Secretaris.

Belangrijkste genomen besluiten: Besloten werd om de hoofdlijnen, aangegeven in het
Secretariaatsrapport, zooals het wordt vastgesteld door de Secretariaatscommissie
te volgen, doch de volgende voorwaarden te stellen:

2. Het contact van de afdeelingen met het Hoofdbestuur blijft bestaan in den vorm
van voor iedere afdeeling één afgevaardigde;

3. Bij voorkeur direct een flinke contributieverhooging, zoodat deze later niet
meer behoeft te worden herzien;

Betreffende de candidaatstelling „Voorzitter voor het Hoofdbestuur" kan vol-
staan worden met de mededeeling, dat, nadat aanvankelijk de Collega\'s v. d. Slooten
en Dr. Overbeek als candidaten werden vernoemd, op de vergadering van iOct.,
na ingekomen berichten van de andere afdeelingen, Prof. Krediet als eerste candi-
daat met 20 stemmen werd gekozen.

Collega A. van Heusden werd door de afdeeling candidaat gesteld voor de half-
ambtelijke functie van Secretaris.

Hierdoor kwam er een vacature van Vice-Voorzitter van dc Mij. waarvoor onze
Voorzitter Kirch candidaat werd gesteld.

Als Candidaten voor den Centralen Raad werden gekozen Dr. Dhont, ten Hoo-
pen en Rutgers en als plaatsvervangend lid Coll. Klauwers.

Met een mandaat van 20 stemmen voor de candidaten van het Hoofdbestuur en
van 18 stemmen voor de candidaten van den C. R. werd ondergeteekende, event.
te vervangen door Collega Hartog, aangewezen als afgevaardigde naar de alg.
vergadering te Utrecht.

Cursus Post-Universitair Onderwijs: De wensch werd geuit om dezen cursus te doen
houden in Mei of Juni. Momenteel is er echter nog geen voldoende deelneming
(12 leden), zoodat het de vraag zal zijn of deze cursus kan doorgaan. Door enkele
leden werd gevraagd om de ziekten te bespreken, voorkomend bij biggen. Kleine
operaties o.a. castratie\'s zullen ten zeerste worden gewaardeerd.

Tarieven: Aangezien de toestand hier geheel anders is, dan in het gebied van de
A.N.P.V. wordt vastgesteld, dat voor enting met entstof van Prof. de Blieck en van de
Seruminrichting resp. gerekend zal worden bij opgave van maximaal 100 kippen
per boerderij 5 en 4 cent p.s. te enten pluimvee. Aan de N.V. Pharmaceut. Fabrieken
werd bericht gezonden, dat de afdeeling N.-B. bereid is entstof voor 20.000 kippen

af te nemen, mits deze entstof door verschillende Collega\'s op door hen vast te stellen
data kan worden betrokken, zelfs wanneer zij slechts voor 500 of minder stuks
noodig hebben en een reductie van 35% op den prijs wordt verleend.

Afdeeling Noord-Brabant. Verslag van de vergadering, gehouden te
Breda op 18 Februari 1434.

Behalve 18 leden aanwezig als gasten de collega\'s F. Hilwig en J. ten Thije,
terwijl de secretaris van het Hoofdbestuur ambtshalve deze vergadering bijwoonde.

Bij de opening van de vergadering gaf de voorzitter zijn genoegen te kennen
over de buitengewoon goede opkomst van de leden. Een speciaal woord van welkom
richtte de voorzitter tot den secretaris van het Hoofd-Bestuur voor de goede be-
hartiging van de maatschappelijke belangen en tot collega ten Thije voor de ver-
zorging van het wetenschappelijke gedeelte van de agenda.

De notulen van de vorige vergadering, welke voor de laatste maal door den
afgetreden secretaris G. v. d. Werf waren samengesteld, werden onder dankzegging
gearresteerd.

Er werd een Commissie benoemd, bestaande uit Stehouwer, G. v. d. Werf
en Bos om aan het bestuur een rapport uit te brengen, aangaande de kwestie van de
bezoldigingsregelingen van de Hoofden van Keuringsdiensten.

G. v. D. Werf stelde voor om in het vervolg aan de leden, welke zijn overgegaan
naar de bijz. Mil. Vet. Afdeeling, toch een uitnoodiging te zenden tot bijwonen
van de afdeelingsvergaderingen, om zoodoende het contact met de buurtcollega\'s
niet te verliezen. Dit voorstel had de volle instemming van de vergadering.

Het Bindend Besluit voor de georganiseerde Tuberculosebestrijding werd on-
gewijzigd gehandhaafd. Het luidt als volgt:

,,De leden van de afdeeling Noord-Brabant der Maatschappij voor Diergenees-
kunde verplichten zich:

2e. Bij deelneming aan eenige tuberculosebestrijding de „vrije dierenartsen keuze"
als zoodanig, zonder eenig voorbehoud te aanvaarden.

Toelichting: De manier, waarop het wordt uitgevoerd wordt aan het afd.bestuur
overgelaten. Het voorkomt oneerlijke concurrentie.

3e. Steeds een tarief te berekenen, dat in overleg met de betreffende organisaties
is vastgesteld met inachtneming van een minimumtarief van één gulden per rund
per onderzoek.

Toelichting: Het tarief van één gulden is voor de bestrijding met Rijksstcun niet
al te hoog, doch te beschouwen als een middel om de bestrijding ingang te doen
vinden.

Algemeen is men van mecning, dat het tarief van één gulden p.s. te onderzoeken
vee niet te hoog is. De tuberculose-bestrijding in Noord-Brabant is o.a. niet te verge-
lijken met die in Friesland. De collega\'s in Brabant moeten onder geheel andere
omstandigheden werken.

Tijdens de vergadering werd een telegram met gelukwenschen van de afd. gezonden
aan den jongen doktor H. A. Pulles te Eindhoven.

Hierna volgde rekening en verantwoording van den Penningmeester. De be-
scheiden werden nagezien door Mallens en van Hal en in orde bevonden. De
secretaris bracht het jaarverslag over 1933 uit, waaruit bleek, dat de afdeeling in
het jaar 1934 haar 25-jarig afzonderlijk bestaan hoopt te herdenken.

Met algemeene stemmen werden aangenomen als lid van de afdeeling de heeren
Moons, Bussemaker en S. v. d. Akker.

Uit de bespreking „Oprichting ziekenfondsen" bleek dat de aanwezigen over
het algemeen weinig behoefte gevoelen aan deze instellingen.

Boots deelde mede, dat het ziekenfonds voor Breda e.o. in alle opzichten gunstig

werkt. Dit moet voornl. worden toegeschreven aan de organisatie van het fonds,
welke uitgaat van de directie van de zuivelfabriek aldaar in samenwerking met de
plaatselijke dierenartsen. Eventueele klachten worden door een Commissie van
Toezicht onderzocht.

Bij bespreking van het voorstel Pulles e.c., betreffende de kwakzalverij-bestrijding,
raadde secretaris v. Heusden aan, de uitwerking van het Rapport van de Commissie
tot bestrijding van de kwakzalverij, af te wachten.

De voorzitter gaf een uiteenzetting van de werking van de wet op de omzetbelas-
ting. Wil men vrij zijn van betaling van deze belasting, dan dienen de Collega\'s
een receptenboek aan te leggen en de facturen in te schrijven in een factuurregister.

Na de lunch hield de heer ten Thije een lezing over ,,Koopvernietigende gebreken".

Uit de vele vragen van de aanwezigen bleek, dat deze lezing ten zeerste werd ge-
waardeerd en onder hartelijk applaus eindigde de spreker zijn helder betoog.

Van de rondvraag maakten Roelvink, Dr. Lubberink en Schueler gebruik
voor het stellen van enkele vragen, betreffende vergoedingen voor diverse verrichte
werkzaamheden.

Op i Januari 1933 telde de afdeeling 75 leden. In den loop van het jaar traden
6 nieuwe leden toe, terwijl één lid bedankte en 4 leden overgingen naar andere
afdeelingen, waarvan 2 maar de nieuw opgerichte nilitaire afdeeling. Het leden-
aantal steeg dus van 75 tot 76. Ook de finantieele toestand kan gunstig worden
genoemd.

In het bestuur had eenige wijziging plaats, wegens periodiek aftreden van den
penningmeester; als zoodanig werd gekozen collega G. van Soest.

Op 21 Juni vierde de nestor onzer afdeeling, collega J. Hoogland J.Gzn., te Zed-
dam, zijn zestigjarig jubileum als Dierenarts. Hoewel vanwege zijn hoogen leefjijd
niet meer aan een grootsche huldiging kon worden gedacht, heeft het dezen sym-
pathieken collega dien dag zeer zeker niet aan blijken van belangstelling ontbroken.
Collega D. Kok vierde in het afgeloopen jaar zijn veertigjarig jubileum.

Het aantal vergaderingen bedroeg dit jaar weer vier, waarvan één op Zondag
en drie op Zaterdag werden gehouden. Namen de vergaderingen vroeger steeds
den geheelen dag in beslag, dit jaar vingen die op Zaterdag eerst na den middag
aan, welke verandering op het bezoek geen nadeeligen invloed heeft gehad.

Behalve verschillende huishoudelijke zaken, werden wederom vele belangwekkende
gevallen uit de praktijk medegedeeld en besproken; terwijl de volgende voordrachten
werden gehouden:

Bestrijding van goedaardige droes onder Remontepaarden in het Remontedepot
in verband met de gewijzigde omstandigheden en de nieuwere inzichten, door Dr. C.
Brands ;

Ziekten bij duiven en de behandeling ervan met vaccin, door Dr. C. J. A. C. Bol.

In het vorig jaarverslag werd melding gemaakt van het feit, dat het Hoofd-
bestuur nog niet had geantwoord op de vraag onzer afdeeling ,,of het wel juist was,
dat de diergeneeskunde zich eenigszins terugtrok in plaats van leiding te geven
bij een algemeene schurftbestrijding onder het rundvee, zoodat deze leiding werd
genomen door het Nederlandsch Rundveestamboek".

In den loop van dit jaar deelde het Hoofdbestuur mede dat het hieromtrent in
correspondentie was getreden met den Directeur van het Veeartsenij kundig Staats-
toezicht. Deze correspondentie hoopte men t.z.t. te publiceeren in ons Tijdschrift.
Dit laatste heeft echter nog steeds niet plaats gehad.

De ten vorigen jare genomen bindende besluiten werden door het Hoofdbestuur
goedgekeurd en traden in werking. Naar aanleiding van het derde besluit luidende:

,,De leden van de afdeeling Gelderland-Overijsel der Maatschappij voor Dier-
geneeskunde verplichten zich bij deelneming aan eenige tuberculosebestrijding
steeds een tarief te berekenen, dat is vastgesteld door het afdeelingsbestuur na overleg
met het betrokken lid", werd éénmaal de hulp van genoemd bestuur ingeroepen
met het resultaat, dat na ampele bespreking de zaak met volledige instemming van
alle partijen was opgelost.

Voor den cursus Post-Universitair-onderwijs (onderwerp: De ziekten der jonge
dieren met uitzondering der vogels) bestond slechts zeer matige belangstelling.
Zelfs in combinatie met de afdeeling Overijsel mocht het niet gelukken een voldoend
aantal deelnemers bijeen te krijgen. Mogelijk is deze geringe belangstelling mede
te wijten aan de moeilijke omstandigheden, waarin tengevolge van de crisis de dieren-
artsen beginnen te verkeeren.

De wensch ten vorigen jare geuit, dat dit verslag zou mogen gewagen van gun-
stiger tijden is helaas niet in vervulling gegaan.

Deze vergadering werd door een 30 tal leden bezocht. Van de ingekomen stuk-
ken valt o.a. te vermelden een schrijven van het FIoofd-Bestuur met het verzoek,
eventueel door een commissie, een onderzoek te doen instellen naar de bestaande
salarisregelingen van het diergeneeskundig keuringspersoneel in de afdeeling en
hierover een rapport samen te stellen. Besloten werd voor dit doel een sommissie
te benoemen ; aan de collega\'s Douma, Petten, Stotyn en de Graaf werd ver-
zocht in deze commissie zitting te nemen.

De behandeling van het jaarverslag werd, in verband met het niet aanwezig zijn
van den secretaris wegens ziekte, uitgesteld tot de volgende afdeelingsvergadering.

Uit het jaarverslag van den penningmeester bleek, dat het kassaldo op 3 1 De-
cember ƒ 45.30 bedroeg.

De tuberculosebestrijding gaf nogal aanleiding tot eenige discussie. Besloten werd
op de e.k. afdeelingsvergadering een Bindend Besluit voor te stellen inzake het te
berekenen tarief. Voorgesteld werd het betreffende Bindend Besluit van de Afd.
Gelderland—Overijsel over te nemen, waardoor het mogelijk zal blijken bij de vast-
telling van het tarief met plaatselijke omstandigheden rekening te kunnen houden.

Wat betreft het ziekenfondsvraagstuk besloot men voorloopig in Utrecht geen
verdere stappen te doen.

Prof. van otjen hield verder een voordracht over „De bestrijding van de abortus-
infectie bij hel rund", welke voordracht met veel aandacht door de aanwezigen werd
gevolgd. Deze voordracht zal in het Tijdschrift verschijnen, zoodat voor bijzonder-
heden daarnaar verwezen kan worden.

Kort verslag van de Hoofdbestuursvergadering op Zaterdag, 16 Dec.
1933, 11 uur, in Hotel Kasteel van Antwerpen te Utrecht.

In het nummer van 1 Jan. 1934 zijn reeds een aantal besluiten gepubliceerd, die
in deze vergadering werden genomen en heeft een verslag gestaan van de overdracht
van het voorzitterschap door Dr. Dhont aan zijn opvolger Prof. Krediet.

Hieronder moge nog een kort verslag volgen van het verder in deze Hoofdbe-
stuursvergadering behandelde, dat ter kennis der leden dient te worden gebracht.

Vooreerst is goedgekeurd de begrooting van No. III der Acta Veterinaria, dat
welhaast geheel zal worden gefinancierd door de Prof. Dr. D. A. de JoNG-Stichting
en waartoe het Hoofdbestuur een bedrag van ƒ 100.—- toestond. Het betreffende
nummer zal een in het Fransch gesteld verslag bevatten van een onderzoek met

behulp der methode Löwenstein naar het voorkomen van tubercelbacillen in bloed
en vleesch van slachtdieren, uitgewerkt in het laboratorium van Prof. van Oijen.

In verband met het aanvaarden van het voorzitterschap der Maatschappij had
Prof. Krediet bedankt voor het lidmaatschap der commissie voor postuniversitair
onderwijs. Besloten werd als opvolger aan te zoeken Prof. Klarenbeek.

Voorts zal aan het Bestuur van de afd. Overijssel worden verzocht het beheer
van den penningmeester der Maatschappij over 1933 te controleeren.

Tot dusvei was het gewoonte dat de penningmeester der Maatschappij telken
jare de financieelc verantwoording van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde con-
troleerde. Aangezien penningmeester van Heusden tevens lid der redactie is, ver-
zocht deze een ander lid van het Dagelijksch Bestuur aan te wijzen voor deze con-
trole. Zoodanig verzoek zal gericht worden aan den nieuwen ondervoorzitter,
van der Burg, die als oud-penningmeester met deze aangelegenheden vertrouwd is.

Uitgebreid werd gediscussieerd over de Bindende besluiten ten opzichte van de
georganiseerde tuberculose-bestrijding, die in de afd. Friesland aanleiding hebben
gegeven tot moeilijkheden.

Voor den aard dezer moeilijkheden moge op deze plaats verwezen worden naar
het verslag der vergadering van de afd. Friesland op ifi Jan. 1934 (pag. 21 j in het
Tijdschrift). Ten einde tot een oplossing der ontstane kwesties te komen had het
bestuur der afd. Friesland het oordeel van het Hoofdbestuur gevraagd.

Naar aanleiding hiervan werd meteen besloten de bindende besluiten over dit
onderwerp, der verschillende afdeelingen, nog eens onderling te vergelijken. De reden
daarvan is dat, nadat de afd. Friesland met bindende besluiten was voorgegaan,
de meeste andere afdeelingen na korteren of langcren tijd zijn gevolgd. Als laatste
in deze rij had de afdeeling Groningen hare bindende besluiten (inmiddels reeds
in het 1 Jan.-nummer gepubliceerd) ter goedkeuring aan het Hoofdbestuur gezon-
den. In verband met het vorenstaande werd deze goedkeuring slechts tot 1 Juni 1934
verleend, terwijl aan alle afdeelingen zou worden bericht dat het Hoofdbestuur
beoogde tegen de volgende „campagne" een zoo groot mogelijke uniformiteit in
deze bindende besluiten te brengen, waartoe de medewerking der betrokken afdee-
lingen tijdig zal worden ingeroepen.

De Diergeneeskundige Kring Amsterdam had aan het Hoofdbestuur een verzoek
gericht om een bepaald standpunt in te nemen ten opzichte van de veterinaire
keuring op hondententoonstellingen en kynologische wedstrijden. Het verzoek ging
vergezeld van een rapport, opgesteld aan de hand van de resultaten eener bereids
door den Kring Amsterdam gehouden lijvige enquête bij een groot aantal practici,
dat ervaring heeft in deze aangelegenheid. De discussies voerden nog niet tot het
nemen van definitieve besluiten omtrent de aan het Hoofdbestuur gerichte vragen,
waaraan bovendien nog al eenige consequenties vastzitten, indien ze bevestigend
worden beantwoord.

Verder werd nog besloten een verzoek te richten aan Z.E. den Minister van
Sociale Zaken om ook aan onze Maatschappij gelegenheid te geven haar meening
te mogen uitspreken over de in bewerking zijnde herziening van de Ministrieele
Beschikking van 1 Juli 1920, Staatscourant No. 38, regelende de uitspraak bij de
keuring van slachtdieren, het z.g. „keuringsregulatief".

Van de afd. Friesland ontving het Hoofdbestuur voorts nog een schrijven, waarin
meegedeeld werd dat de afdeeling aan een commissie had opgedragen te onder-
zoeken, welke fouten kleven aan de bestaande jaarwedden-regeling van het dier-
geneeskundig keuringspersoneel, een en ander naar aanleiding van het rapport
der staatscommissie-ScnouTEN. Besloten werd aan de overige afdeelingen te vragen
een soortgelijk onderzoek te willen instellen. Uiteraard brengt de gemeentelijke
uitvoering van een rijkswet mede, dat de eene gemeente dezelfde verrichtingen niet
gelijk honoreert als een andere gemeente. Ook is de eene gemeente gedwongen
grooteie zuinigheid te betrachten dan een andere en dienovereenkomstig grootere
offers in den vorm eener salariskorting van hare ambtenaren te vergen.

vuldig wordt aangetroffen, ondervindt menig collega nog een extra verminde-
ring van zijn netto inkomen uit de vleeschkcuring doordat ten gevolge van den vaak
aanzienlijken teruggang der praktijken menig collega thans jaarlijks duizenden kilo-
meters verplaatsingskosten draagt, enkel en alleen om zijn inkomen uit de vleesch-
keuring te verwerven. Hier ontstaat dus de onbillijkheid dat de keuringsveearts, die
in eigen transport moet voorzien en die zijn aantal zuivere „vleeschkeurings-kilo-
meters" ziet toenemen, in het kader zijner medeambtenaren niet gelijk maar oneven-
redig sterk achteruit gaat in salaris. Reeds menigmaal is deze grief te berde gebracht
door belanghebbenden, aangezien ingevolge de Ambtenarenwet het Dagelijks
Bestuur van menige plattelandsgemeente bij een voorgenomen wijziging in de in-
structie of bezoldiging van een harer ambtenaren verplicht is het oordeel van het
bestuur der vakorganisatie van den betrokken ambtenaar in te winnen en onderge-
teekende ten behoeve van het uitbrengen van zoodanig advies immer aangewezen
is op informaties van den betrokken collega.

Aan de afdeelingcn is verzocht de resultaten van bovengenoemd onderzoek voor
i Mei ter kennis van het Hoofdbestuur te brengen.

Ten slotte werden nog uitvoerige besprekingen gewijd aan de verhouding van
het Hoofdbestuur tot den Centralen Raad, eensdeels naar aanleiding van de kritiek,
die in de laatste Algemeene Vergadering was uitgeoefend op het werk van den Cen-
tralen Raad en andersdeels met het oog op het feit dat onze voorzitter na deze
vergadering in gelijke functie overgaat naar den Centralen Raad.

Ook werd nog besloten aan Prof. Berger in zijn kwaliteit als Directeur van het
Veeartsenijkundig Staatstoezicht het verzoek te richten te bevorderen dat het
B.C.G.-vaccin tegen tuberculose onder bepaalde voorwaarden ter beschikking kan
komen van de practiseerende dierenartsen.

Medegedeeld kon voorts nog worden dat de nieuwe secretaris coll. van Heusden,
ook in 1934 deel zal uitmaken van de Redactie van ons Tijdschrift in de vacature
voor Prof. Kroon, zonder daarvoor een honorarium te erlangen; zulks overeenkom-
stig het daaromtrent gestelde in het rapport der Secretariaats-commissie.

Het gewichtige punt van de overdracht van het voorzitterschap door Dr. Diiont
aan Prof. Krediet is reeds gememoreerd in het 1 Januari-nummer van dit tijd-
schrift, waarbij tevens is afgedrukt de door den nieuwen voorzitter bij die gelegen-
heid uitgesproken redevoering. Uit het verslag dat Prof. van Oijen van den afscheids-
maaltijd aan onzen voorzitter gaf, blijkt duidelijk met welke hartelijke gevoelens
en goede wensehen het Hoofdbestuur van zijn voorzitter, die het gedurende
achttien jaren leidde, afscheid heeft genomen.

Een jonge walrus, (ongeveer 2 maanden oud) werd gevangen en in de Zoo. te
San Diego (Californië) in een waterbassin gebracht. Het water werd op een zoutge-
halte van zeewater gebracht, en de walrus werd (eerst met de fles), in hoofdzaak
met melk gevoed, gedurende ongeveer 8 maanden. Die melkvoeding was zeer zeker
te lang en te eenzijdig, want het dier had huiduitslag en aandoening van de slijm-
vliezen. Herstel volgde spoedig toen het dieet veranderd werd en de melk wegge-
laten. Vr.

Ofschoon het velen onzer leden niet onbekend is wil ik toch nog
even in herinnering brengen, dat onze Eere-Voorzitter Dr. J. J. F.
Dhont op 29 Maart a.s. zijn tachtigsten verjaardag hoopt te vieren.
Aan belangstelling van den kant onzer leden zal het hem dien dag wel
niet ontbreken. A. v. H.

Geen korting op de jaarwedden van het vleeschkeuringspersoneel der
gemeente Oostdongeradeel.

Volgens een bericht in de „Vee- en Vleeschhandel" zouden Gedeputeerde Staten
van Friesland hun goedkeuring hebben onthouden aan het besluit van den raad der
gemeente Oostdongeradeel tot toepassing over het jaar 1934 van een buitengewone
korting van 10 % o.m. op de jaarwedden van de ambtenaren van den vleesch-
keuringsdienst.

Zij overwegen hierbij, dat sedert den datum van het K.B. van 5 Juli 1933, waarbij
het door voormelde gemeente ingestelde beroep tegen het besluit van Gedep. Staten
tot niet-goedkeuring van het raadsbesluit tot toepassing eener zelfde korting over
\'933 ongegrond is verklaard, de omstandigheden niet zoodanig zijn gewijzigd, dat
zij een afwijking van deze in hoogste instantie genomen beslissing over het jaar 1934
zouden wettigen.

De Minister van Sociale Zaken heeft bij beschikking van 17 Januari 1934 wijzi-
ging gebracht in samenstelling en vorm van het oormerk, dat na onvoorwaardelijke
verleening van vergunning tot slachten bij varkens moet worden aangebracht.

Daarbij is ingevoerd het veiligheidsoormerk Perfra model F. Daar op dit merk
octrooi rust, wordt door deze Ministerieelc Beschikking de N.V. Perfra (voorheen
Perquin en Franckcn) te Delft alleen leverancier.

Het merk is voor geen tweede maal te gebruiken, het breekt dan onherroepelijk
af, zoodat fraude is uitgesloten. Aangezien dit voorgeschreven oormerk geoctrooieerd
is, is degene, die het namaakt, niet alleen strafbaar wegens het namaken, in voor-
raad hebben, enz. van valsche merken, doch ook wegens inbreuk op de Octrooiwet.
In de Min. Beschikking worden afbeeldingen en afmetingen van dit nieuwe oor-
merk aangegeven.

Na uitvoerige debatten heeft de raad van Purmerend met 7 tegen 6 stemmen be-
sloten tot intrekking van het raadsbesluit van 8 Dec. j.1., waarbij aan den keurings-
veearts wegens het bereiken van den pensioengerechtigden leeftijd eervol ontslag
werd verleend. De meerderheid van den raad nam dit besluit uit bezuinigings-
overwegingen, daar het pensioen geheel voor rekening van de gemeente zou komen.

De gemeenteraad van Ammerstol besloot met de N.V. Gekro te Overschie een over-
eenkomst aan te gaan inzake de destructie van afgekeurd vee- en vleesch (S.-K.-M.).

Het Bestuur van den Diergeneeskundigen Studenten Kring deelt mede dat
Prof. Dr. G. Krediet Donderdag 22 Maart een lezing zal houden getiteld:
„Dubbelmonsters" in de Societeitszaal van Hotel de 1\'Europe, Aanvan 8 uur precies.

Wij ontvingen No. i, Vol. VIII, van , ,Der Phlebotomist", een door The
Denver chemical Manufacturing Company (Berlin—Lichterfelde en New York)
uitgegeven tijdschriftje en bedoeld als reclame voor Antiphlogistine.

Dir nummer bevat eenige uittreksels van artikels uit mediese tijdschriften, o.a.
over lymphadenitis, longontsteking, waarin de goede uitwerking wordt vastgesteld
van antiphlogistine-omslagen en inwikkelingen.

Dr. Kurt Ochsenius (ref. uit Deut. med. Woch.) wijst er op dat velen tegenover
antiphlogistine, als „Amerikaans reclamemiddel" wantrouwend zijn. Het heeft
zich echter al 30 jaar staande gehouden, en is, volgens hem, boven gewone cata-
plasmen te verkiezen daar men een lang aanhoudende warmte-ontwikkeling er door
bereikt, en het verband daardoor lang, desnoods 22 uren kan blijven liggen. Vr.

Op het Wereldcongres der F. C. I., dat op 21—23 Maart a.s. te Monte-Carlo
wordt gehouden, zullen naast zuiver kynologische vraagstukken een tweetal pro-
blemen, die ook uit veterinair oogpunt van belang zijn, behandeld worden. De
Raad van Beheer op Kynologisch gebied in Nederland zal vertegenwoordigd zijn
door den voorzitter, Mr. M. van Lier te Amsterdam en, voor zoover betreft de ve-
terinair kynologische problemen, door Prof. Dr. A. Klarenbeek, te Utrecht. Een
lijvig boekdeel van 350 bladzijden bevat de rapporten, die over deze onderwerpen
zijn ingekomen.

(De cijfers tussen haakjes duiden het aantal vroeger vastgestelde gevallen aan die
i Jan. niet waren geëindigd).

Mond- en Klauwzeer : bij 579 (1215) eigenaars, waarvan in Groningen bij 13 (27);
Friesland bij 51 (225) ; Drenthe bij 15 (23) ; Overijsel bij 17 (27) ; Gelderland bij
158 (428) ; Utrecht bij 40 (138) ; Noordholland bij 11 (29) ; Zuidholland bij 28 (69) ;
Zeeland bij 32 (25) ; Noordbrabant bij 171 (192) ; Limburg bij 43 (32) eigenaars.

Scabiës (sarcoptes en dermalocoptes) bij paard en schaap : 96 gevallen bij 16 eigenaars
(353 bij 13 eig.), waarvan in Groningen (9, paarden, bij 1 eig.) ; Friesland 33 bij 9 eig.
(40 bij 6 eig.) ; Drenthe (211 bij 3 eig.) ; Overijsel 4 bij 1 eig. (17 bij 1 eig.) ; Utrecht
26 bij 2 eig. ; Noordholland 23 bij 2 eig. (20 bij 1 eig.) ; Zuidholland 10 bij 2 eig.
(56 bij i eig.).

Rotkreupel bij schapen : 53 gevallen bij 10 eig. (557 bij 41 eig.), waarvan in Gro-
ningen (115 bij 6 eig.) ; Friesland 26 bij 4 eig. (111 bij 16 eig.) ; Drenthe (25 bij
5 eig.) ; Gelderland 14 bij 5 eig. (28 bij 6 eig.) ; Utrecht (2 bij 1 eig.) ; Noordholland
13 bij i eig. (37 bij 3 eig.) ; Zuidholland (239 bij 4 eig.).

Anthrax : 28 gevallen bij 24 eig. (1), waarvan in Groningen 3 bij 3 eig. ; Friesland 8,
waarbij 1 varken, bij 4 eig. ; Drenthe 3, waarbij 1 varken, bij 3 eig. ; Overijsel 1 ;
Gelderland 5 bij 3 eig. (1) ; Utrecht 2 bij 2 eig. ; Noordholland 3, waarbij 1 schaap,
bij 3 eig. ; Zuidholland 3 bij 3 eigenaars. Vr.

Verhuisd : Dr. F. Bromberg van de Bilt naar Schiebroek, Adrianalaan 182.
Gevestigd : A. C. W. Veldhuizen te Rotterdam, Voorschoterlaan 31.

Uit de Vétérinaire Afdeeling van het Centraal laboratorium voor de Volks-
gezondheid te Utrecht.

BACTERIOLOGISCHE- EN SEROLOGISCHE ONDER-
ZOEKINGEN BIJ KLINISCH GEZONDE RUNDEREN OP
DE AANWEZIGHEID VAN PARATYPHUSBACILLEN IN
DE FAECES EN PARATYPHUSAGGLUTININEN IN
HET BLOED,

Over het voorkomen van paratyphusbacillen in de faeces van kli-
nisch gezonde runderen, zijn in de literatuurverschillende mede-
deelingen gedaan, welke van een hoog percentage positieve bevindingen
gewagen. Deze onderzoekingen werden vooral verricht om een verkla-
ring te vinden voor vele vleeschvergiftigingen, waarbij men meende
een postmortale infectie van het vleesch te moeten aannemen. Af-
gezien van de vraag of aan deze postmortale infectie groote waarde
voor het ontstaan van vleeschvergiftigingen moet worden toegekend,
waarvoor naar mijn meening deugdelijke bewijzen ontbreken, moet er,
zooals Ei.keles en Standfuss terecht opmerken, de aandacht op worden
gevestigd, dat de bevindingen over het veelvuldig voorkomen van ba-
cillen uit de paratyphusgroep in de faeces van gezonde dieren grooten-
deels stammen uit een tijd, waarin paratyphusachtige kiemen niet
met die scherpte van de echte vormen konden worden onderscheiden,
zooals tegenwoordig mogelijk is. Van de nieuwere onderzoekingen
op dit gebied noem ik hier die van Friesleben en Knoth. Friesleben ¹)
onderzocht de faeces van een aantal gezonde slachtdieren ; o.m. van
ioo runderen en 100 kalveren. Bij deze dieren, vond hij geen enkele
maal paratyphusbacillen, echter herhaaldelijk bacillen, welke zich
door hun gedrag in de „bonte rij" als paratyphusbacillen kenmerkten,
evenwel door gewone agglutinatie-reacties alsmede verzadigingsproevcn
volgens Castellani hiervan waren te onderscheiden. Knoth ²) onder-
zocht den dartninhoud van in nood geslachte diereln en wel van 220
runderen en 38 kalveren. Hierbij kon hij resp. in 9 cn 5 gevallen para-
typhusbacillen aantoonen, welk alle tot het Gärtnertype behoorden.

In den laatsten tijd is door verschillende onderzoekers aangetoond,
dat bij volwassen runderen infecties met Gärtnerbacillen, vaak met

1 Friesleben, Das Vorkommen von Bazillen der Paratyphus B-gruppe in ge-
sunden Schlachttieren sowie in Ratten und Mäusen. D.M.W. 1927, S. 1589.

2 Knoth, Ueber das Vorkommen von Enteritisbakterien im Darminhalt not-
geschlachteter Tiere, Zeitschrift f. Fleisch- und Milchhyg. Jg. 40, S. 91, 1930.

enzoötisch karakter, voorkomen¹). Deze infecties behoeven geen op-
vallende ziekteverschijnselen ten gevolge te hebben en kunnen aan-
leiding tot langdurige uitscheiding van paratyphusbacillen zijn. Deze
bacillendragers vormen een tweeledig gevaar; ie. voor de verspreiding
der paratyphus onder de kalveren, 2e. voor het veroorzaken van ziekten
bij den mensch. In verband met dit laatste zij opgemerkt, dat de melk
door bezoedeling met faeces kan worden besmet, waardoor paratyphus-
infecties bij den mensch kunnen voorkomen. De ervaring heeft geleerd,
dat ook de producten uit deze melk bereid (b.v. kaas), uitgebreide
ziektegevallen kunnen veroorzaken. Doch ook vleeschvergiftigingen
kunnen in verband met deze Gartnerinfecties der runderen voorkomen,
temeer daar ernstige ziekteverschijnselen alsmede kenmerkende patho-
logisch-anatomische veranderingen kunnen ontbreken.

Ter bestrijding van de paratpyhus bij det rund, alsmede ter afwering
van de gevaren voor den mensch, is door verschillende onderzoekers
dan ook aangegeven, om in stallen, waar Gartnerinfecties bij kalveren
of volwassen runderen zijn aangetoond, alle dieren op de aanwezigheid
van deze infectie te onderzoeken. Belangrijke gegevens hieromtrent
vindt men in de publicaties van Lehr en Pröscholdt. Lehr ²) merkt
op, dat in weerwil van hygiënische maatregelen in Duitschland het aantal
vleeschvergiftigingen gedurende de laatste jaren is toegenomen. Hij
dringt in dit verband aan op het nemen van vétérinaire politiemaat-
regelen. Pröscholdt ^;l) heeft verschillende stallen onderzocht ; door
verwijdering van bacillendragers en toepassing van desinfectie-maat-
regelen kon hij de, op een infectie met Gartnerbacteriën berustende,
kalverziekten doen verdwijnen.

Voor dc onderkenning der paratyphusinfecties is het gewenscht, naast
het culturecle onderzoek der faeces op het voorkomen van paratyphus-
bacillen, na te gaan, of in dc bloedsera paratyphusagglutininen aanwezig
zijn. Van belang is nu te weten, welke agglutinatiewaarde als positief
voor een infectie is aan te merken. Volgens opgave van Pröscholdt ³)
vond Mieszner bij gezonde runderen agglutinaticwaardcn van i : 50
tot i : 100, Weber van 1 : 10 tot 1 : 100 en Konno van 1 : 50 tot 1 : 100.
Pröscholdt stelde vast, dat bij verreweg de meeste rundersera in een
verdunning van i : 100 geen agglutinatie van Gartnerbacteriën plaats
vindt. Volgens hem moet een agglutinatietiter van 1 : 400 als een bewijs
voor een paratyphusinfectie worden opgevat, een agglutinatiewaarde
van i : 200 maakt deze waarschijnlijk en een reactie in een serum-

Clarenburg, Bacteriologische en serologische onderzoekingen in verband met
paratyphus bij het kalf.

2 Lehr, Zur Verhütung von Fleischvergiftungen. Berl. Tieräztl. Wochenschr.,
1929, S. in.

verdunning van i : 100 twijfelachtig. Door hemzelf en door verschillende
andere onderzoekers werden Gartnerbacteriën aangetoond in de faeces
van runderen met een agglutinatietiter van i : 100. Indien niet van alle
dieren de faeces konden worden onderzocht, zou men het onderzoek
kunnen beperken tot die dieren, welke een agglutinatietiter van i : 100
of daarboven te zien geven.

Türkheimer ¹) beschouwt een positieve agglutinatiereactie van het
bloedserum in een verdunning i : 220 als een bewijs voor een bestaande
infectie.

Standfuss, Wilken en SöRRENSen ²) zagen bij bacillendragers een
positieve YVidalreactie in een serumverdunning 1 : 100 of hooger, ter-
wijl niet geïnfecteerde dieren meestal in een verdunning 1 : 40 niet
reageerden.

Volgens Drescher en Hopfengartner ³) kan vooreerst niet worden
uitgemaakt of een zekere onderkenning van bacillendragers door bloed-
onderzoek mogelijk is, indien als positieve agglutinatiewaarde een lagere
titer dan 1 : 200 wordt aangenomen. Ter opheldering van deze vraag
zou eerst moeten worden vastgesteld, tot welken titer de normaal-
agglutininen agglutinatie veroorzaken.

Het is bekend, dat van de verschillende diersoorten deze normaal-
agglutininen in de sterkste mate bij het rund voorkomen ⁴). Er bestaan
bij individuen van dezelfde soort in dit opzicht belangrijke verschillen.
Zeer jonge dieren bezitten geen of in geringe mate normaalaggluti-
ninen. Hoewel de meeningen hieromtrent verdeeld zijn, wordt over
het algemeen aangenomen, dat de normaalagglutininen geen producten
zijn van een specifieke immuniseering, doch ingevolge de stofwisseling
ontstaan.

Een belangrijk verschil tusschen normaal- en immuunagglutinnen
zou bestaan in een verschillende gevoeligheid tegenover verwarming.
Immuunserum verdraagt een verhitting op 60—62° zonder tiadeelige
gevolgen, daarentegen worden de normaalagglutininen bij 55⁰ C. ver-
nietigd (Rodet, Negré en Raynaud). Er komen echter ook resistente
normaalsera voor. Volgens Haendel en Landsteiner verdwijnen bij
de immuniseering de normaalagglutininen.

Bij al deze gegevens dient er de aandacht op te worden gevestigd,
dat de agglutinabiliteit van de verschillende bacteriënculturen, ook

1 Türkheimer, Zur Frage der Bekämpfung der Bazillus-Enteritidis-Infektion
in Viehbeständen. In. Diss. München, 1931, Ref. D.T.W. 1933, S. 667.

2 Standfusz, Wilken und Sörrensen, Untersuchungen und Versuche über
Gärtner- und Paratyphusbakterien ausscheidende Rinder. Zeitschr. f. Infektions-
krankh. d. Haust. Bd. 42, S. 132 (1932).

3 Drescher und Hopfengartner, Die Enteritis-Gärtnerkrankheit des Rindes.
Untersuchungen an Dauerausscheidern. Münch. Tierärztl. Wochenschr. Jg. 83,
S. 337 (\'932)-

4 Voor literatuur over normaalagglutininen zij verwezen naar: Kraus, Kovacs
und Paltauf, Agglutination und Agglutinine. Handbuch der pathogenen Micro-
trganismen, 1929, Bd. 2, S. 987.

die van dezelfde soort, uiteenloopt, zoodat aan de hierboven genoemde
waarden slechts relatieve beteekenis kan worden toegekend. Het is
een bekend feit, dat bijv. jonge culturen moeilijker agglutinabel zijn
dan oudere.

In verband met het bovenstaande leek het mij gewenscht bij een
aantal klinisch gezonde runderen de frequentie van het voorkomen
van paratyphusbacillen in de faeces na te gaan, alsmede vast te stellen,
tot welken titer in het bloedserum van deze dieren agglutininen tegen-
over paratyphusbacillen aanwezig kunnen zijn. Er was nog een andere
aanleiding tot het instellen van een dergelijk onderzoek.

In een vorige publicatie ^x) heb ik mededeeling gedaan van onder-
zoekingen, welke waren verricht in verband met het voorkomen van
paratyphus bij een aantal kalveren op eenzelfde boerderij. Ten tijde
van dit onderzoek waren op den betreffenden stal nog 4 kalveren en 22
volwassen runderen aanwezig, welke alle klinisch gezond waren. Bij
2 dezer kalveren (50%) en 2 volwassen runderen (9.1 %) werden
enteritis Gartnerbacillen in de faeces aangetoond, daarentegen bicken
in de onderscheidene bloedsera geen specifieke paratyphusagglutininen
aanwezig te zijn. De vraag deed zich nu voor, of de aanwezigheid van
enteritis Gartnerbacillen in het darmkanaal der genoemde dieren op
een infectie berustte, dan wel of deze kiemen ubiquitair voorkwamen.
Indien dit laatste het geval was, mocht worden verwacht dat bij het
onderzoek van een groot aantal faecesmonsters, afkomstig van klinisch
gezonde runderen, talrijke malen deze bacillen zouden worden aan-
getroffen.

In het geheel werd bij 208 gezonde slachtrunderen, afkomstig van het
abattoir te Utrecht een bacteriologisch faeces- en een serologisch
bloedonderzoek ingesteld ¹). Daartoe werd van elk dier met een steriel
lepeltje een monster faeces uit het rectum genomen en in een steriel
buisje verzameld, alsmede, onmiddellijk 11a het toebrengen der halssnede,
een hoeveelheid bloed in een steriel kolfje opgevangen. Tot de onder-
zochte dieren behoorden er 50, welke in leeftijd varieerden van ± 6 we-
ken tot i 4 maanden, de overige waren ouder dan ± 6 maanden en
voor het grootste gedeelte volwassen.

Voor het onderzoek der faeces op de aanwezigheid van paratyphus-
bacillen werd van een ophoopingsmethode gebruik gemaakt. Hiertoe
werd op den dag der monsterneming van elk faecesmonster een kleine

1 Gaarne betuig ik hier mijn hartelijken dank aan den Heer J. P. v. d. Slooten,
directeur van het abattoir te Utrecht, voor zijn toestemming het benoodigde materiaal
te verzamelen.

hoeveelheid gebracht in een buisje met tetrathionaatbouillon vol-
gens Müi.ler. Na verblijf over nacht bij 37 ⁰ C. werden van elk
buisje 2 Endo-agarplaten gestreken, welke gedurende i ²4 ^uur bij
37° C. werden bebroed. Indien verdachte koloniën waren gegroeid,
werden hiervan agarculturen aangelegd, welke door enting op de
„bonte rij" (glucose-, lactose-, maltose-, saccharose- en mannitollak-
moesagar, peptonwater, lakmoeswei, glucose-neutraalroodagar) werden
onderzocht. Bovendien werd de al of niet beweeglijkheid, het gedrag
ten opzichte van de kleuring volgens Gram, alsmede de agglutina-
biliteit in Aertrycke- Schottmüller-, Suipestifer- en Gartnerserum
nagegaan.

Op deze wijze gelukte het hij 3 volwassen runderen paratyphusbacillen in de
faeces aan te toonen, welke alle tot het Gartnertype behoorden.

In de overige 205 faecesmonsters werden geen paratyphusbacillen
gevonden. Verschillende malen werden bacteriën gekweekt, welke
een groote overeenkomst met paratyphusbacillen bezaten ; zij konden
echter hiervan worden onderkend, doordat na enkele dagen een ge-
ringe ontleding van lactose of saccharose optrad of door de vorming
van indol. Als regel waren deze bacteriën zeer weinig of niet beweeglijk.
Bovendien konden deze bacteriën, met uitzondering van enkele spon-
taan-agglutinabele stammen, van de echte paratyphusbacillen worden
onderscheiden door hun inagglutinabiliteit in de verschillende agglu-
tineerende sera.

De eigenschappen van de 3 geïsoleerde paratyphusstammen kwamen
geheel met elkaar overeen. De betreffende bacteriën waren beweeglijk,
Gramnegatief, vormden geen indol, produceerden gas en zuur uit
glucose, maltose en mannitol, lieten daarentegen lactose en saccharose.
onaangetast. Zij werden door enteritis-Gartnerserum tot de titer-
grens (1 : 25600) geagglutineerd, doch toonden geen agglutinatie in
Aertrycke-, Schottmüller- of Suipcstiferserum in een verdunning
i : 200 (Titers der laatstgenoemde 3 agglutineerende sera 1 : 10.000—
i : 20.000). Eén der stammen agglutineerde spontaan in alle sera ;
deze agglutinabiliteit verdween echter na enkele overzettingen.

Zoowel bij voedering als na subcutane inspuiting, bleken de ge-
noemde paratyphusstammen pathogeen voor muizen te zijn. Bij de
gestorven dieren viel het bekende sectiebeeld waar te nemen (miliaire
levernecrose, miltzwelling enz.).

Gedurende de laatste jaren heeft men getracht een indeeling te maken
in de groep der Gartnerbacillen. Men heeft op grond van cultureele-
en serologische verschillen onderscheidene typen vastgesteld. De
Gartnerbacil, welke verantwoordelijk is voor de paratyphus der kal-
veren, wordt hierbij tot het type Kiel ( = type Dublin) gerekend.
Teneinde na te gaan of de uit de runderfaeces gekweekte Gartner-
bacillen overeenkwamen met de verwekkers der Gartnerbacillose van
het kalf, werd van de 3 genoemde stammen het gedrag in arabinose,

glycerine-fuchsinebouillon volgens Stern en rhamnoseoplossing volgens
Bitter nagegaan. De aldus verkregen eigenschappen stemden over-
een met die, welke voor het type Kiel worden opgegeven. Arabinose
werd niet ontleed, glycerine-fuchsinebouillon vertoonde na enkele
dagen een rose-roode verkleuring, welke later in een donkerder roode
overging terwijl rhamnoseoplossing, ook na 4 dagen bebroeden, geen
roode verkleuring (zuurvorming) te zien gaf!

Het resultaat van het bacteriologisch onderzoek komt dus hierop neer, dat bij
3 van 208 klinisch gezonde runderen enteritis-Gärtnerbacillen in de faeces
werden aangetoond, vielke niet van de gewoonlijke verwekkers der kalverparatyphus
waren te onderscheiden.

Met de bloedsera der 208 runderen, waarvan hierboven het bacterio-
logisch faecesonderzoek is vermeld, werden agglutinatieproeven ver-
richt. Het agglutineerend vermogen van elk serum werd nagegaan ten
opzichte van verschillende paratyphusculturen nl. één stam van ba-
cillus paratyphi B Aertrycke, één stam van bacillus paratyphi B Schott-
müller en 2 stammen van bacillus enteritidis Gärtner, waarvan één
was geisoleerd uit de lever van een kalf, dat lijdende was geweest aan
paratyphus, terwijl de andere van een vleeschvergiftiging afkomstig
was. Bovendien werden in een aantal gevallen suipestifer- en colibacillen
gebruikt.

De agglutinatieproeven werden verricht in serumverdunningen van
i : 50, i : 100, i : 200, 1 : 400, en 1 : 800, terwijl als bacillensuspensie
afspoelscls in physiologische keukenzoutoplossing van levende, ± 24 uur
oude agarculturen werden gebruikt. De reacties werden afgelezen na
een verblijf der agglutinatiebuisjes gedurende 2 uur in een broedstoof
bij 37⁰ C., terwijl de definitieve aflezing i 20 uur later geschiedde,
gedurende welken tijd de buisjes bij kamertemperatuur waren weggezet.

De resultaten der agglutinatieproeven met de Aertrycke-, Schott-
müller- en Gärtnerculturen zijn in de tabellen 1 en 2 samengevat,
waarop tevens de uitkomsten van het bacteriologisch faecesonderzoek
zijn aangeteekend. De beide Gärtnerstammen gaven, wat hun agglu-
tinabiliteit in dc verschillende rundersera betreft, onderling slechts
geringe verschillen te zien, zoodat eenvoudigheidshalve uitsluitend de
reacties met den Gärtnerstam van het kalf zijn aangegeven. De uit-
komsten, verkregen bij de agglutinatieproeven met suipestifer- en coli-
bacillen kwamen over het algemeen met die der overige stammen over-
een, zoodat ook deze niet afzonderlijk worden vermeld.

In tabel i zijn de resultaten weergegeven, welke bij het onderzoek
van serum en faeces der 50 jonge dieren — leeftijd van ± 6 weken
tot i 4 maanden — werden verkregen, terwijl in tabel 2 de uitkomsten
zijn vermeld, welke de overige 158 dieren, voor het grootste gedeelte
volwassen, te zien gaven.

Zooals uit deze tabellen blijkt, konden bij 43 van de 50 kalveren
(86 %) geen agglutininen in het bloedserum worden aangetoond,
althans niet in een verdunning van 1 : 50 of hooger, terwijl dit bij de
158 oudere dieren slechts 29 maal (18 %) het geval was. Deze bevinding
is in overeenstemming met de ervaring, volgens welke normaal-agglu-
tininen eerst op hoogeren leeftijd ontstaan. In zijn bekende mono-

graphie zegt Karsten dat bij gezonde kalveren op zijn vroegst
in de 4e levensmaand agglutininen ten opzichte van kalverparatyphus-
bacteriën optreden. Ofschoon dit als regel werd bevestigd, konden toch
bij enkele, 3 maanden oude, kalveren deze agglutininen in een serum-
verdunning van i : 50 tot 1 : 100 worden aangetoond.

De overige 7 kalveren (14 %) en 129 oudere dieren (82 %) bleken
agglutininen in hun bloedserum te bevatten. De agglutinatiewaarden
der onderscheidene sera varieerden van 1 : 50 tot 1 : 400; deze laatste
titer werd slechts in 2 gevallen waargenomen.

Over het algemeen waren de agglutinatiereacties zwak en fijn-
korrelig. Verschillende sera gaven echter in een verdunning 1 : 50
volledige uitvlokking met clarificatie der bovenstaande vloeistof te
zien. Een dergelijk sterke reactie vertoonde zich geen enkele maal in
een serumverdunning 1 : 100. In tegenstelling met immuunsera, alwaar
de reactiesterkte bij toenemende serumverdunning geleidelijk afneemt,
was bij deze normale rundersera vaak een scherpe overgang waar te
nemen van volledige uitvlokking bij een verdunning 1 : 50 tot geen
of zeer geringe reactie bij een verdunning 1 : 100.

Op een enkele uitzondering na, werden zoowel de paratyphus B-
als de Gartnerstammen door de verschillende sera geagglutineerd en wel
als regel in ongeveer gelijk sterke mate. Deze bevinding pleitte tegen het
specifieke karakter der agglutininen, aangezien de ervaring leert, dat
na een infectie met Gartnerbacillen geen — of nagenoeg geen — agglu-
tininen ten opzichte van Aertrycke- of Schottmüllerbacillen optreden
terwijl na een infectie met een van beide laatstgenoemde typen
weinig ofgeen agglutininen tegenover Gartnerbacillen gevormd worden.

Voor een aantal sera werd door de volgende 2 proefnemingen het
bewijs geleverd, dat normaalagglutininen aanwezig waren.

Met 15 sera, waarvan de agglutinatietiter ten opzichte van de ver-
schillende paratyphusstammen 1 : 100 of meer bedroeg, werden ver-
zadigingsproeven volgens Castellani ingesteld. Hierbij werd elk
serum afzonderlijk met Aertrycke-, Schottmüller- en Gartnercultuur
verzadigd. Het resultaat van deze proeven was, dat op een enkele uit-
zondering na, waarbij de verzadiging niet volkomen gelukte, de agglu-
tininen ten opzichte van alle 3 stammen waren verdwenen, onverschillig
met welken stam het serum verzadigd was.

Dezelfde proef werd eveneens verricht met het serum van een 3 maan-
den oud kalf, hetwelk in een verdunning 1 : 100 met Gartnercultuur
een positieve agglutinatiereactie had gegeven, daarentegen in een ver-
dunning i : 50 met Aertrycke- en Schottmüllercultuur negatief had
had gereageerd. Hierbij bleek, dat de agglutininen door verzadiging
van het serum met Aertrycke- of Schottmüllercultuur niet waren te
verwijderen, doch wel na verzadiging met Gartnercultuur. Voor dit

serum mocht derhalve wel worden aangenomen, dat specifieke agglu-
tininen aanwezig waren, welke door een infectie van het betreffende
dier met Gartnerbacteriën waren ontstaan.

Met 60 sera, welke in onverwarmden toestand positief hadden ge-
reageerd, werden de agglutinatieproeven herhaald, nadat deze sera
gedurende ^ uur op 56° C. waren verwarmd. Hieronder waren ver-
schillende sera, welke in een verdunning 1 : 50 een positieve agglutinatie-
reactie met slechts één of twee der gebruikte paratyphusstammen hadden
vertoond. Het resultaat was, dat, op één uitzondering na, de agglu-
tininen waren verdwenen. Wel werd bij verschillende verwarmde sera,
evenals zulks bij een aantal onverhitte sera het geval was, een breed,
scherp rond bezinksel in de agglutinatiebuisjes waargenomen. Mede
in verband met de afwezigheid van vlokjes werden deze reacties echter
als negatief beschouwd. Het serum, waarin door verhitting de agglu-
tininen niet waren verdwenen, was afkomstig van het kalf, waarbij op
grond van de uitkomst der verzadigingsproeven specifieke agglutininen
aanwezig waren. Vóór de verwarming gaf dit serum in een verdunning
i : 100 een positieve agglutinatiereactie met Gartnerbacillen, na de
verwarming was deze reactie in een serumverdunning 1 : 50 duidelijk
positief.

Door voorafgaand onderzoek was vastgesteld, dat immuunagglu-
tininen door genoemde verwarming slechts in zeer geringe mate werden
aangetast. Hiertoe waren agglutinatiereacties ingesteld met verwarmd-
en onverwarmd agglutineerend Aertrycke-, Schottmüller- en Gartner-
serum met de homologe stammen. De agglutinatietiter der onder-
scheidene sera werd hierbij slechts weinig beïnvloed.

Ofschoon niet alle 208 sera met behulp van verzadigings- en
verwarmingsproeven werden onderzocht, mocht wel worden aange-
nomen, dat slechts in 2 hiervan (immuun-agglutininen aanwezig
waren. Deze 2 sera, welke afkomstig waren, van een 3 maanden oud
kalf en een volwassen rund, gaven met Gartnerbacillen tot in een
verdunning 1 : 100 resp. 1 : 200 een positieve agglutinatiereactie te
zien, terwijl in een verdunning 1 : 50 de reacties met Aertrycke- en
Schottmüllerbacillen negatief verliepen. Alleen bij het volwassen rund
werden Gartnerbacillen in de faeces gevonden. De oorzaak van het
negatieve resultaat van het faecesonderzoek bij het kalf kan gelegen
zijn in de onvolledigheid van het onderzoek, hoewel het evenzeer mo-
gelijk is, dat het dier de infectie had overwonnen en geen paratyphus-
bacillen meer herbergde.

Een belangrijk vraagstuk, hetwelk tot dusver nog niet is opgelost,
vormt het al of niet ubiquitair voorkomen van paratyphusbacillen. Een

overtuigd voorstander der ubiquiteit is o.a. Uhlenhuth ¹). In tegen-
stelling met de typhusbacillen, komen volgens dezen onderzoeker de
paratyphusbacillen algemeen verbreid in de buitenwereld voor. Behalve
in het darmkanaal van gezonde dieren, zouden deze bacillen ook bij
gezonde menschen voorkomen. De typhusbacil zou, als obligate ziekte-
verwekker, voor zijn verdere ontwikkeling uitsluitend op den mensch
zijn aangewezen, aangezien deze bacil niet bij dieren voorkomt en in
de buitenwereld niet kan voortleven. Waar typhusbacillen worden
gevonden, daar zou direct of indirect alleen een ziek mensch het uit-
gangspunt kunnen zijn. Bij paratpyhus zouden de omstandigheden ge-
heel anders zijn. Daar zouden, behalve in den mensch, nog vele infectie-
bronnen in de buitenwereld voorkomen. Deze opvattingen berusten
echter meerendeels op onderzoekingen uit een tijd, waarin de onder-
scheiding der paratyphusbacillen van de paratyphusachtige kiemen
niet zoo scherp kon worden doorgevoerd als tegenwoordig.

Wat de verwekkers der Gärtnerbacillose bij het kalf betreft is Kar-
sten ²) een geheel andere meening toegedaan. In zijn monographie
over de paratyphus der kalveren komt hij tot dc conclusie, dat deze
paratyphusbacillen pathogene kiemen zijn, welke behalve bij zieke — en
genezen kalveren en op de door deze dieren besmette voorwerpen,
in de natuur geen algemeene verbreiding hebben gevonden.

Schiff²) deelde in 1925 mede, dat het vraagstuk van de ubiquiteit
der paratyphusbacillen opnieuw diende te worden bestudeerd.

Het feit, dat bij onze onderzoekingen slechts 3 van 208 gezonde
runderen (1,4 %) paratyphusbacillen in de faeces bleken te bevatten,
pleit tegen het ubiquitair voorkomen dezer microörganismen. Boven-
dien is in dit verband van belang, dat steeds hetzelfde type en wel
bacillus enteritidis Gärtner werd gevonden. Deze bacil, komt in Neder-
land veelvuldig als verwekker van een infectieuze ziekte bij kalveren
voor, terwijl ook enkele malen volwassen runderen worden aangetast.
Door de zieke dieren worden groote hoeveelheden bacillen met de
faeces en de urine uitgescheiden. Het behoeft om deze redenen niet te
verwonderen, indien bij een gering percentage slachtrunderen enteritis-
Gärtnerbacillen in de faeces worden aangetroffen. Hierbij behoeft
niet in de eerste plaats aan een ubiquitair voorkomen te worden gedacht,
doch ligt het meer voor de hand aan te nemen, dat enkele dieren uil
besmette stallen afkomstig zijn. Een argument voor deze redeneering
vormen nog de resultaten van het door mij verricht onderzoek, waarbij
in een stal, alwaar paratyphus onder de kalveren voorkwam, een groot
percentage der klinisch gezonde dieren Gärtnerbacillen met de faeces

1 Uhlenhuth, Bericht über die 11 Tagung d. D. Ver. für Mikrobiologie.
Frankfurt a. M. 1925. Zentralbl. f. Bakt. etc. Abt. 1, Orig., Bnd. 97, Beiheft S. 219
(1926).

2 Schiff, i i Tagung D. Ver. f. Mikrobiol. Frankfurt. Zentralbl. für Bakteriolo-
gie, Band 97, Beiheft 320, (1926).

bleek uit te scheiden. In verband met het lage percentage positieve
bevindingen bij de 208 klinisch gezonde slachtrunderen, mag wel wor-
den aangenomen, dat het relatief groote aantal positieve getallen bij het
laatst aangehaalde onderzoek op een besmetting met faeces of (en)
urine van kalveren, lijdende aan Gartnerbacillose, berustte.

Het komt mij dan ook zeer waarschijnlijk voor, dat in de gevallen
waarbij enteritis-Gartnerbacillen in de faeces van oogenschijnlijk ge-
zonde runderen worden aangetoond, deze van aan paratyphus lijdende
dieren afkomstig zijn.

In de Duitsche literatuur 1) wordt een onderscheid gemaakt tusschen
toevals- of gelegenheids- of ééndags-uitscheiders en langdurige uit-
scheiders (Dauerausscheider). Bij de eerste worden slechts af en toe en
dan nog wel in zeer klein aantal, paratyphusbacillen uitgescheiden,
terwijl geen agglutininenvorming optreedt, zulks in tegenstelling met
de andere bacillendragers, waarbij gedurende langen tijd een groot
aantal bacillen wordt uitgescheiden en een positieve agglutinatie-
reactie wordt waargenomen. Bij de toevalsuitscheiders zouden de para-
typhusbacillen in het darmkanaal een saprophytisch bestaan leiden en
geen infectie van het lichaam veroorzaken ; daarentegen zouden bij
de langdurige uitscheiders de betreffende paratyphusbacillen door den
darmwand het lichaam zijn binnengedrongen en aanleiding tot het
ontstaan van specifieke agglutininen hebben gegeven. In vele gevallen
heeft men hierbij, in verband met het ontbreken van klinische verschijn-
selen, met een latente infectie te doen. Deze langdurige bacillenuit-
scheiders vormen een gevaar voor de verspreiding der paratyphus onder
de runderen, doch bovendien voor het veroorzaken der paratyphus-
infecties bij den mensch.

Het is de vraag of deze schematische indeeling der bacillendragers
practische beteekenis heeft. Indien paratyphusbacillen in de faeces
worden aangetoond mag m.i. als regel worden aangenomen, dat hierin
een groot aantal aanwezig is, gezien de kleine hoeveelheid faeces, welke
bij het bacteriologisch onderzoek wordt verwerkt. Ter verklaring van
dit aantal moet een vermeerdering der betreffende bacillen in het
darmkanaal worden aangenomen.

Gevaar voor verspreiding van paratyphusbacillen is derhalve bij alle bacillen.
dragers aanwezig■ Bovendien moet, ook in gevallen, waarbij ziektever-
schijnselen en agglutininen ontbreken, rekening worden gehouden met
de mogelijkheid, dat onder invloed van schadelijke factoren (ver-
zwakking, en z.) de paratyphusbacillen uit de darm het lichaam iva-
deeren en aldus tot een infectie aanleiding geven. Vele vleeschvergif-
tigingen vinden in deze secundaire paratyphosen, waarbij als regel
van een slachting in nood sprake is, een verklaring. Ten slotte dient
nog te worden bewezen, dat de afwezigheid van agglutininen ook in
chronische gevallen een infectie steeds uitsluit.

Voor een gemakkelijk overzicht zijn in tabel 3 de agglutinatie-
waarden aangegeven, welke de sera der runderen, waarbij paratyphus-
bacillen in de faeces werden aangetoond, te zien gaven.

Alleen bij rund No. 42 mag lot de aanwezigheid van specifieke
(imuun-) agglutininen worden besloten. Bij dit dier was dus een la-
tente infectie aanwezig. De vraag of wij hier met een „Daueraus-
scheider" te doen hebben, is alleen op grond van herhaalde onder-
zoekingen bij hetzelfde dier te beantwoorden. De positieve agglutinatie-
reactie heeft in dit verband geen of slechts geringe beteekenis.

De sera der runderen 21 en 111 bevatten normaalagglutininen,
respectievelijk tot een titer van 1 : 50 en 1 : 100. De meening van
Pröscholdt, volgens welke het toelaatbaar is, om bij het opsporen
van bacillendragers, een bacteriologisch faecesonderzoek alleen dan
in te stellen, wanneer de agglutinatiewaarde i : 100 of meer bedraagt,
moet dan ook onjuist worden geacht.

In de literatuur worden zeer uitéénloopende opgaven vermeld om-
trent den agglulinatietiter, welke als bewijs voor een paratyphusinfectie
bij het rund mag worden beschouwd. Deze opgaven berusten op experi-
menten met onverwarmde sera, waarin normaalagglutininen in zeer ver-
schillende mate kunnen voorkomen. Het gehalte aan normaalaggluti-
ninen hangt ten deele met den leeftijd der dieren samen, doch is tevens
van onbekende factoren afhankelijk. Het aangeven van een agglutinatie-
titer, welke de aanwezigheid van specifieke agglutininen bewijst, is
daarom moeilijk of onmogelijk. Door toepassing der aangegeven ver-
warming verdwijnen de normaalagglutininen, waardoor deze moeilijk-
heid wordt ondervangen. Bij onze proeven althans waren in een ver-
dunning i : 50 der verwarmde sera geen agglutininen meer aantoon-
baar, behalve in een serum, waarin, mede blijkens verzadigingsproeven,
specifieke agglutininen aanwezig waren. Men zou hieruit kunnen con-
cludeeren, dal een positieve agglutinatiereactie met verwarmd serum in een ver-
dunning van i : 50 op de aanwezigheid van specifieke agglutininen en derhalve
op een infectie met paratyphusbacillen wijst.

Het is echter gewenscht deze proeven met een grooter aantal sera
voort te zetten, teneinde na te gaan :

1. of de normaalagglutininen bij verwarming steeds verdwijnen,
zulks in verband met de literatuuropgaven, dat ook resistente normaal-
sera voorkomen,

2. of de specifieke (immuun-) agglutininen bij verwarming steeds
behouden blijven,

3. of ook in geringere verdunning van het verwarmde serum (bv.
i : 25) de normaalagglutininen niet meer aantoonbaar zijn. Indien
dit laatste het geval mocht zijn, zou reeds een positieve agglutinatie-
reactie in een dergelijk weinig verdund serum op een infectie met para-
typhusbacillen kunnen wijzen.

Bij deze voortgezette onderzoekingen zou het tevens gewenscht zijn,
een uitvoerig bacteriologisch orgaanonderzoek in te stellen bij die
runderen, welke specifieke agglutininen in hun bloedserum herbergen.
Het behoeft geen nader betoog, dat dit onderzoek voor de vleesch-
keuring van groot belang is.

Bij het culturele onderzoek der faeces van 208 normale slachtrunderen,
waartoe behoorden 50 kalveren van ± 6 weken tot i 4 maanden oud,
werden bij 3 volwassen runderen paratyphusbacillen aangetoond, welke
alle tot het Gartnertype behoorden. Deze bacillen waren niet van de
gewone verwekkers der kalverparatyphus te onderscheiden.

Bij het serologisch bloedonderzoek van dezelfde 208 runderen werden
de volgende resultaten verkregen. In de bloedsera van 43 (86%) der
50 kalveren waren in een verdunning van 1 < 50 geen agglutininen
tegenover Aertrycke-, Schottmüller- of Gartnerbacillen aanwezig. Van
de overige 7 bevatten 6 in een verdunning van 1 : 50 tot 1 : 100 nor-
maalagglutininen, terwijl slechts bij één kalf immuun-agglutininen
tegenover Gartnerbacillen konden worden aangetoond, (titer 1 : 100).

Van de 158 bloedsera, afkomstig van de oudere dieren (minstens
± 6 maanden oud, cloch meerendecls volwassen) bevatten 29 (18%)
in een verdunning 1 : 50 geen agglutininen. De overige 129 gaven in
verdunningen van 1 : 50 tot 1 : 400 positieve agglutinatiereacties, als
regel met alle gebruikte paratyphusstammen (normaalagglutininen).
Eén dezer sera bleek immuun-agglutininen tegenover Gartnerbacillen
te bevatten (titer 1 : 200).

Van de 208 onderzochte sera bevatten derhalve J2 in een serumverdunning
i : 50 geen agglutininen, 134 normaalagglutininen (titer varieerend van 1 : 50
tot i : 400), terwijl 2 sera immuun-agglutininen vertoonden.

Slechts één der 3 bacillendragers bleek immuun-agglutininen (titer
i : 200) te bevatten. De overige twee vertoonden normaalagglutininen,
resp. tot een titer van 1 : 50 en 1 : 100.

Zoowel verzadigingsproeven volgens Castellani als verwarming
der sera gedurende £ uur op 56° C. bleken deugdelijke middelen,
om de normaal- van de immuunagglutininen te onderscheiden.
Laatstgenoemde methode verdient de voorkeur, aangezien deze een-
voudiger in haar toepassing is.

Voor het opsporen van met paratyphusbacillen geïnfecteerde runderen (b.v. bij
stalonderzoek) verdient het aanbeveling vóór het instellen van agglutinatiereacties
de sera gedurende A uur op 56° C. te verwarmen.

Hierdoor verdwijnen de normaalagglutininen, welke de beoordeeling
der serologische reacties kunnen bemoeilijken.

Paratyphusbacillen komen bij runderen vermoedelijk niet ubiquitair
voor. Indien enteritis-Gaertnerbacillen in de faeces van gezonde run-
deren worden aangetroffen, zijn deze zeer waarschijnlijk afkomstig
van dieren, welke aan paratyphus lijdende zijn.

Bei der kulturellen Untersuchung des Kotes von 208 normalen Schlachtrindern,
worunter 50 ungefähr 6 Wochen bis 4 Monate alte Kälber, wurden bei 3 vollwach-
senen Rindern Paratyphusbacillen nachgewiesen, die alle dem Gärtnertyp zuge-
hörten und sich in keiner Weise von den Erregern des Kälbertyphus unterschieden.
Die serologische Blutuntersuchung dieser 208 Rinder hatte das folgende Ergebnis:
In den Blutseren von 43 (86%) der 50 Kälber — im Alter bis zu ungefähr 4 Monaten
— waren in der Verdünnung 1 : 50 keine Agglutinine gegenüber Aertycke-, Schott-
müller-, oder Gärtnerbacillen anwesend. Von den übrigen 7 enthielten 6 in den
Verdünnung 1 : 50—1 : 100 Normalagglutinine, während nur bei einem Kalbe spe-
zifische Gärtneragglutinine nachweislich waren (Titer 1 : 100). Von den 158 Blut-
proben der älteren Tiere (mindestens 6 Monate alt, grösstenteils aber vollwachsen)
waren 29 (18%) in der Verdünnung 1 : 50 frei von Agglutininen; die restlichen
129 Blutproben gaben in Verdünnungen 1 : 50—1 : 400 positive Agglutinations-
reaktionen, in der Regel mit allen gebrauchten Paratyphusstämmen (Normal-
agglutinine). Eines dieser Sera hatte spezifische Gärtneragglutinine (Titer 1 : 200).
Von den 208 untersuchten Seren enthielten demnach 72 in der Serumverdunnung 1 : jo keine
Agglutinine, 134 Normalagglutinine (Titer variierend zwischen 1 : 50—1 : 400), während in
2 Serumproben spezifische (Immun-) Agglutinine vorhanden waren.

Nur einer der Bacillenträger besass spezifische Agglutinine (Titer 1 : 200). Die
übrigen 2 hatten Normalagglutinine, bzw. bis auf den Titer 1 : 50 und 1 : 100.
Sowohl die Castellanische Sättigungsprobe als auch die Erwärmung der Sera eine
halbe Stunde lang auf 56° C. machten es möglich die Normal- von den Immun-
agglutininen zu unterscheiden. Letztgenannter Methode gebührt wegen der ein-
facheren Ausführung der Vorzug. Für die Ermittlung der mit Paratyphusbacillen infizierten
Rinder (z. B.fur die Stalluntersuchung) empfehlt es sich, die Sera vor der Einstellung der Agglu-
tinationsreaktionen eine halbe Stunde lang auf 56° C. zu erwärmen. Dadurch beseitigt man
die Normalagglutinine welche die Beurteilung der serologischen Reaktionen beein-
trächtigen können. Paratyphusbacillen kommen bei Rindern nicht ubiquitär vor.
Die in dem Kot gesunder Rinder angetroffenen Gärtnerbacillen sind sehr wahr-
scheinlich von paratyphuskranken Tieren herkünftig.

Researching the stools of 208 normal slaughtery cows (amongst those cows were
50 calves of circa 6 weeks till circa 4 months) in 3 adult cows the author found para-
typhus bacilli belonging to the Gärtnertype.

After serological bloodresearch of the same 208 cows it appeared that in 72 cows the blood
did not contain agglutinins (in dilutions 1 : 50) in 134 cows the blood contained normal agglu-
tinins (in dilutions 1 : 50 till 1 :400) whilst in 2 cows the blood contained specific (immunizing)
agglutinins.

Only one of the three carriers appeared to have immunizing agglutinins (titer 1 :
200). The other only had normal agglutinins (till a titer of 1 : 50 and 1 : 100 resp.)

Saturation tests according to Castellani as well as heating the sera during half

an hour to 56° C. appeared to be valid means to differ the normal agglutinins from
the specific ones.

To detect cows infected with paratyphus bacilli (e.g. in stable inspection) it is recommended
to heat the sera during half an hour to 56° C. before carrying out the agglutination reactions.

By this working method the normal agglutinins, which can hinder the judgement
of the serological reactions disappear.

In cows paratyphus bacilli are not ubiquitary. If bact. enteritidis Gartner are
found in the stools of healthy cattle, those bacteriae very probably originate from
animals suffering from paratyphus.

Lors d\'examen (à l\'abatage) des matières fécales de 208 bovidés normaux, parmi
lesquels 50 veaux âgés de i 6 semaines à 4 mois, on décela chez 3 bovidés adultes
des bacilles parathyphiques du type Gartner. Pour ces bacilles pas de différence
d\'avec les agents ordinaires du paratyphus des veaux.

L\'examen sérologiques du sang de ces 208 betes bovines donna les résultats suivants.
Le serum sanguin de 43 (86%) des 50 veaux (âgés jusque ± 4 mois) ne contenait
(en solution à 1 : 50) pas d\'aglutinines vis à vis des bacilles d\'Aertrycke, de Schott-
müller ou de Gartner. Des 7 autres, 6 (en solution de 1 : 50 a 1 : 100) contenaient
des aglutinnes normales, alors que seulement chez un seul veau l\'aglutine spécifique
pour le Gärtner, peut être décelée (titre 1 : 100).

De 158 échantillons de serum sanguin, provenant de sujets plus âgés (au moins
± 6 mois, mais le plus grand nombre adultes) 29 (18%) en solution 1 : 50, ne con-
tenaient pas d\'aglutinines. Les autres 129 montrèrent, en solution de 1 : 50 à 1 : 400;
des réactions d\'aglutination positives, avex toutes les souches employées de para-
thyphus. Un de ces sera semblait contenir des aglutinines Gärtner spécifiques (titre
1 : 200).

Des 208 sera examinés 72 ne contenaient (en solution 1 : 50) pas d\'aglutinines;
134 des aglutinines normales (titre entre 1 : 50 et 1 : 400) alors que dans 2 sera des
aglutinines spécifiques (immun.) furent trouvées; un seul des 3 porteurs de bacilles
semblait retenir des aglutinines spécifiques (titre 1 : 200), les deux autres des aglu-
tinines normales, respectivement au titre de 1 : 50 et 1 : 100.

Aussi bien les épreuves de saturation d\'après Castellani, que le chauffage des sera
pendant une t heure à 56° C. semblent être des moyens solides pour différencier
les aglutinines normales des aglutinines d\'immunisation.

Comme d\'application plus simple, il semble qu\'on doive donner la préférence à
la méthode par chauffage.

Afin de pouvoir dépister les bovidés infectés dc baciles paratyphiques (p. ex.
lors d\'examen d\'étables) par les réactions d\'aglutination il est à recommander de
chauffer les sera pendant une | heure à 56° C. De ce fait les aglutines normales,
qui peuvent mettre en difficulté les réactions sérologiques, disparaissent.

Les bacilles du paratyphus ne sont pas ubiquitaires chez les bovins; si les bacilles
enteritis-Gärtner se rencontrent dans les matières fécales de bovins sains, on peut
admettre que très probablement ils proviennent d\'animaux atteints de paratyphus.

Dr. M. VAN ZWIKTEN, Gouv. Veearts N. I. (Autoreferaat.)
Proefschrift bewerkt aan het Instituut voor parasitaire en Infectie-
ziekten (Laboratorium tropische Ziekten) der Rijksuniversiteit te Utrecht.
Directeur: Prof. Dr. L. DE DLIECK.

De besmettelijke veeziekte „surra" komt verspreid in vrijwel alle
gedeelten van den N. O. I. Archipel voor en is een der belangrijkste
ziekten van den inheemschen veestapel. Als Gouvernementsveearts in
Ned. Indië maakte schrijver de ziekte mee sedert het begin der be-
strijding met geneesmiddelen (1923), op Java in ressort Koedoes en
stad Semarang, op Sumatra in ressorten Sibolga, Fort de Koek en
Benkoelen.

Voor de bestrijding wordt vnl. gebruikt het Naganol (Bayer 205),
gecombineerd bij paarden met atoxyl, momenteel arsokoll (dus As-
preparaten). Het naganol is zeker verre te prefereeren boven de vroeger
gebruikelijke middelen, vnl. atoxyl en antimoon. Meestal werden tegen
surra voor 1923 alleen politiemaatregelen genomen. Toch komen er
gevallen voor, waarbij het naganol geen, of een minder goede werking
heeft en recidives optreden.

De rccidivetrypanosomen zijn resistent geworden tegen het genees-
middel. Gezien werden een tiental gevallen van werkelijke recidive,
bij een totaal van honderden curatief behandelde paarden. In andere
gevallen was het niet duidelijk of niet herinfectie in het spel was. Dc
prognose is ongunstig en deze paarden leveren een groot gevaar van
besmetting voor de omgeving op, omdat zij langen tijd onopgemerkt
met positief bloedbeeld kunnen rondloopcn. Zij vormen een depót van
geneesmiddelvaste trypanosomen, welke mogelijkerwijze als zoodanig,
dus met behoud van hun resistentie, door Tabaniden overgebracht
zouden kunnen worden op andere dieren.

Hiermee komen wij op één van de groote vraagstukken voor de
bestrijding van de surra in Ned. Indië, nl. of in den loop der jaren de
ziekte veroorzakende micro-organismen in bepaalde streken ongevoelig zouden
kunnen worden en blijven voor op zichzelf waardevolle medicamenten. Niet-
tegenstaande de groote practische beteekenis van het probleem van
de geneesmiddelresistentie, bestaan op het gebied van de surra nog
geen uitgebreide onderzoekingen.

Allereerst diende in dit verband te worden opgelost de vraag, of
tegen de in Indië gebruikelijke medicamenten : naganol bij buffels en
runderen, naganol-atoxyl bij paarden, resistentie van surratrypanosomen
kan optreden. Gewerkt werd met een uit Java afkomstigen stam en

muizen. De proefmuizen werden bij positief bloedbeeld behandeld met
het medicament subcutaan ; den volgenden dag werd, als het bloed-
beeld ondanks injectie sterker positief was, bloed overgespoten op
nieuwe muizen, welke weer behandeld werden met een iets hoogere
doses geneesmiddel enz.

a) Naganol-Arsacetin-vaste stam. Voor onzen surrastam was de reci-
divedosis van naganol i mg, voor arsacetin 400 mg. De stam was
na een 20-tal behandelingspassages absoluut vast tegen een f mg.
naganol plus 1000 mg arsacetin gecombineerd per KG muis.

Wij spreken van „absolute vastheid" als de trypanosomen zich
rechtstreeks in het bloed vermeerderen ondanks het chemotherapeuti-
cum. „Relatieve vastheid" bezitten zij als zij wel verdwijnen uit het
bloed na injectie, maar later recidiveeren.

b) Naganol-Atoxyl-vaste stam. De recidivedosis voor atoxyl was
200 mg. De stam was na een dertiental passages absoluut vast tegen
\\ mg. naganol plus 500 mg. atoxyl gecombineerd per KG muis.
Hij behield gedurende 1 jaar denzelfden graad van vastheid, latei-
zelfs bleek een vastheid tegen 1000 mg atoxyl te bestaan, dus een
absolute maximale vastheid tegen atoxyl, de trypanosomen werden
niet beïnvloed door de dosis tolerata van het therapeuticum.

Bij den normalen laboratoriumstam bedroeg de chemo-therapeutische
quotiënt voor atoxyl 1 : 5, het aantal passages dat noodig was om
tot de verhouding 1 : 2 en later ook tot 1 : 1 te geraken, was dus niet
zeer groot.

Bij een controle in de 16e passage bleek een absolute resistentie te
bestaan tegen een dosis van 1,5 mg naganol, na 45 muizenpassages
tegen 45 mg. en nog later ook tegen 10 en 15 ing naganol.

Bij controle tegen andere medicamenten bleek de stam maximaal-
vast tegen trypaflavin, neostibosan, tryparsamide, neosilbersalvarsan,
kalium tantalicum, natriumarseniet. Gevoelig was hij voor tartarus-
emeticus, antimosan en neoantimosan = fuadin.

c) Naganol-vaste stam. Bij den uitgangsstam bedroeg de minimale
curatieve dosis van naganol 1 mg. De dosis tolerata is 400 mg, dus
de chemo-therapeutische quotiënt 1 : 400.

Na totaal 28 passages in muizen, waartusschen 2 in 2 cavia\'s werd
een absolute vastheid bereikt tegen 10 mg, na 35 tegen 25 mg en
na 38 passages tegen 40 mg. Dezen graad van vastheid hield de stam
bij onbehandeld aanhouden in muizen gedurende enkele maanden.
Bij contrôle tegenover een aantal andere geneesmiddelen bleek de
stam maximaal vast tegen atoxyl, tryparsamide, neosilbersalvarsan,
neostibosan, natriumarseniet. Even gevoelig als een normale surrastam
was hij voor tartarus emeticus, antimosan en fuadin, dus dezelfde
resultaten als bij den naganol-atoxylvasten stam verkregen.

trypanosomen gevormd bij een dier als zoodanig op een ander dier
wordt overgebracht, dus of zijn verworven eigenschap van vastheid
behouden zal blijven, of dat door diverse invloeden die eigenschap
verloren zal gaan of verminderd worden. In de practijk zal een bij het
paard gevormde vaste stam vaak door een karbouw passeeren. Een
stam uit buffels zal echter hoofdzakelijk in deze diersoort blijven.
Uitvoerig werd nagegaan bij den naganol-atoxyl-vasten stam de in-
vloed van passages door andere proefdieren dan de muis, waarin de
vaste stam gevormd was.

Na deze passages werd nagegaan de nog aanwezige graad van
vastheid met behulp van het traceeren van de tijdactiecurve aan-
gevende het aantal trypanosomen na de intraveneuze injectie van
400 mg atoxyl in de staartvene. Dit is 2 maal de recidivedosis en
doet de trypanosomen van den normaal gevoeligen stam in 6—12 uur
volledig uit de circulatie verdwijnen, dus de curves loopen naar be-
neden. De trypanosomen van den vasten stam verdwijnen echter niet
uit het bloed. De curves loopen vrij sterk omhoog. Aldus kon de helling
der curve dienen als criterium voor den graad van resistentie.

Passage door het rund. Hierdoor bleek de resistentie van de trypano-
somen terug in muizen belangrijk verminderd. Passage door den hond
bleek een groote vermindering van vastheid te geven, welke echter
door het houden in muizen weer grooler werd. Passage door rat, hond,
cavia, konijn, gaf wel een vermindering van resistentie, na eenige muizen-
passages kwam de resistentie weer geheel terug. Passage door de rat
gaf een flink verlies van resistentie, welke spoedig weer was opgeheven.
Na een 2e rattenpassage trad opnieuw een vermindering op, de resisten-
tie kwam niet zoo vlug weer op het oude peil terug als na de eerste
rattenpassage. Passage door het konijn gaf wel een vermindering van
resistentie, welke echter spoedig terugkwam. Passage door de cavia :
Hierdoor waren de trypanosomen weer bijna normaal gevoelig,
ondanks dat kwam de resistentie vanzelf weer geleidelijk terug.

Tenslotte werden met den naganol-vasten stam enkele proeven
gedeeltelijk overgedaan. Gepasseerd werd door honden en caviae.
Vermindering van resistentie werd ook hier waargenomen.

Twee caviae werden geïnfecteerd éérst met normalen, 2 dagen erna
met vasten stam (beide uit muizen) en 10 dagen daarna bloed op
muizen teruggebracht. Het bleek dat dc gevoelige trypanosomen in
de meerderheid zijn gebleven en dat de later ingespoten vaste stam
niet de overhand heeft kunnen krijgen. Een tweetal andere caviae wer-
den eerst met vasten, 10 dagen daarna met normalen stam geïnfecteerd,
i 7 dagen later bloed op muizen teruggespoten. Het resultaat wees ook
weer op een meer en meer gaan overheerschen van de gevoelige try-

panosomen. Bij beide proeven bleek dus als het ware een verdunning
van den vasten stam door den gevoeligen.

uit op de geneesmiddelresistentie. De overbrenging is een zuiver mecha-
nische met een kort interval, door enkele exemplaren van trypano-
somen (Nieschulz). In den geneesmiddelvasten stam zal wat betreft
de vastheid, variatie van individuen van trypanosomen voorkomen.
Bij overbrenging van enkele trypanosomen zal door selectie en boven-
dien door een natuurlijke neiging van teruggang tot het normale, een
verlies van resistentie sneller optreden, dan bij telkens overspuiten van
dier op dier, waarbij dan een geheele populatie van trypanosomen,
dus ook maximaal vaste, worden overgespoten.

Met een door mij toegepaste methode om de natuurlijke transmissie
te imiteeren gelukte het eveneens een muis met één of enkele trypano-
somen te infecteeren. Van den naganol-atoxyl-vasten stam uitgaande,
werd een serie van 5 muizen geïnfecteerd, van een dezer 5 muizen
opnieuw volgens deze methode nieuwe geïnfecteerd enz. Wel waar-
schijnlijk is gemaakt door de resultaten, dat het verlies van resistentie
versneld wordt door selectie van een klein aantal trypanosomen. Een
tweede proef werd ingesteld uitgaande van de derde muizenpassage
na rattenpassage, op het moment dus waar de resistentie een flink
verlies had ondergaan. Hierbij werd vlugger een verlies van resistentie
bereikt dan uitgaande van den ongedeerden vasten stam.

Bij den naganol-vasten stam bevestigde een analoge proef het boven-
genoemde resultaat.

zijn over te brengen door Tabaniden en Stomoxys calcitrans is uit de
literatuur bekend (Nieschulz, Dieben).

Ondanks vele pogingen is het niet mogen gelukken met Tabaniden
positieve resultaten te verkrijgen. Met Stomoxys calcitrans werd een
3-tal positieve overbrengingsproeven bij 20 muizen met totaal 200
vliegen bereikt. Na een of twee passages door Stomoxys resulteert van
een vasten stam een stam gevoelig voor of relatief vast tegen 400 mg
atoxyl.

Dat de verwekker van de surra (Trypanosoma evansi) in kleine
proefdieren, in casu muizen, een groote vastheid kan verkrijgen tegen
naganol, is door deze proeven bewezen.

Verder kan de surratrypanosoom in muizen maximaal vast worden
tegen atoxyl en een zekere vastheid verkrijgen tegen naganol, als deze
middelen gecombineerd simultaan worden toegediend.

Naganol- en (naganol)-atoxylvaste stam bleek tevens resistent tegen
diverse andere chemo-therapeutica (o.a. tryparsamide en salvarsan).
Wel bleek nog normale gevoeligheid voor antimoonpreparaten (tartarus
emeticus, antimosan, neoantimosan-fuadin) te bestaan, niet voor neo-
stibosan.

In Ned. Indië zouden door het toepassen van naganol bij karbouwen
en runderen en naganol-atoxyl simultaan bij paarden, zooals dat tot
heden in de practijk geschiedt, naganolvaste en naganol-atoxylvaste
stammen kunnen worden gevormd. Evenals thans alle paarden ook
prophylactisch met de curatieve doseering (3! gram naganol plus
3J gram atoxyl) worden behandeld, zou schrijver ook karbouwen en
runderen altijd hooge doses van medicamenten willen toedienen.

Wat zal verder gebeuren met een vasten trypanosomenstam, als
hij eenmaal is ontstaan? In N. I. wordt de surra onderhouden door
buffels, die als passagedieren een grooten invloed kunnen hebben op
de geneesmiddelvastheid van bij het paard ontstane resistente stammen.
De bij buffels ontstane resistentie zal behouden blijven omdat de
trypanosomen daarna ook vnl. in buffels voortleven.

Bij menging in den karbouw van vaste en gevoelige surrastammen
(re-infectie) zullen waarschijnlijk de gifgevoelige trypanosomen de
overhand krijgen op de geneesmiddelresistente.

Overbrenging door vliegen, Tabaniden, Stomoxys, zal van een
resistenten stam een vrij wat gevoeliger stam terugvormen door selectie
van een klein aantal trypanosomen.

Ondanks bovengenoemde invloeden blijkt gifresistentie echter een
zeer hardnekkige eigenschap van de trypanosomen te zijn.

Bei der Surra, einer wichtigen Trypanosomenkrankheit der Haustiere in Nieder-
Uindisch-Indicn, ist das Auftreten arzneifester Stämme und ihre mögliche Bedeutung
in der Praxis noch nicht näher untersucht worden. Über einige der hierher gehören-
den Probleme wurden Untersuchungen an Laboratoriumstieren gemacht, wobei
besonders die Frage berücksichtigt wurde, ob durch ungenügende Dosierung arznei-
fest gewordene Trypanosomen eine Gefahrenquelle bilden können.

Es gelang einen Surrastamm aus Java in Mäusen gegen Naganol-Arsacetin,
Naganol-Atoxyl und Naganol allein zu festigen. Der letzte Stamm wurde durch
40 mg Naganol nicht mehr beeinflusst (kurative Dosis 1 mg), der zweite durch
1000 mg. Atoxyl und 15 mg. Naganol (alles pro kg Maus). Beide Stämme erwiesen
sich gleichzeitig fest u.a. gegenüber Trypaflavin, Neostibosan, Tryparsamid, Neo-
silbersalvarsan, nicht aber gegen Tartarus emeticus, Antimosan und Neoantimosan
(Fuadin). Die Festigkeit behielten die Stämme noch nach Monaten ohne weitere
Behandlung. Die Hauptversuche wurden mit dem Naganol-Atoxyl-festen Stamm
ausgeführt.

Wurde der feste Stamm von Mäusen auf ein anderes Versuchstier übertragen
(Rind, Hund, Meerschweinchen, Kaninchen, Ratte), so war bei Rückübertragung
auf Mäuse die Resistenz vermindert. Bei weiterer Verimpfung auf Mäuse wurde
aber ohne weitere Behandlung die ursprüngliche Festigkeit wieder erhalten.

fiziert, so zeigte sich bei Rückübertragung auf Mäuse, dass die normalen Trypa-
nosomen vorherrschend geworden waren.

Wurden ausgehend von einem festen Stamm nur wenige Trypanosomen über-
tragen (Nachahmung der Tabanidenübertragung), so tritt anscheinend ein schnel-
lerer Verlust der Resistenz auf, der noch begünstigt wird durch vorherige Passagen
durch eine andere Tiergattung (Ratten). Auch nach mechanischer Übertragung
durch Stomoxys calcitrans konnte ein gewisser Verlust der Resistenz festgestellt
werden.

Tryp. evansi kann gegenüber Naganol in hohem Masse resistent werden. Bei
der Kombination Naganol-Atoxyl entsteht Festigung beiden Mitteln gegenüber.
Naganolfestigkeit gibt gleichzeitig auch maximale Resistenz gegenüber Atoxyl,
aber nicht gegenüber Antimosan.

Ein in Pferden entstandener fester Stamm wird in einer bestimmten Gegend
wahrscheinlich nicht mit diesen Eigenschaften lange fortbestehen bleiben, sondern
durch Passagen durch Büffel und Rinder an Resistenz einbüssen. (Büffelstämme
bleiben dagegen meist in Büffeln).

Bei Übertragung resistenter Trypanosomen auf Büffel werden wahrscheinlich
die normalen Trypanosomen die Überhand gewinnen (Reinfektion).

Bei der natürlichen Übertragung durch Tabaniden wird durch die willkürliche
Auswahl einer geringen Anzahl Trypanosomen der Verlust der Resistenz gefördert.

Die Bedeutung der Gefahren arzneifester Trypanosomenstämme darf aber trotz
dem nicht unterschätzt werden.

The fact that some trypanosome strains become drug resistent is of practical
importance in the fight against the diseases, caused by trypanosomes,

To answer the question whether Trypanosomes, that have become resistent
by repeated applications of small doses of drugs can be a danger in praxis, the
author carried out laboratory tests in mice.

He so succeeded to make strains of Surra of Java resistent against Naganol-Ar-
sacetin, Naganol-Atoxyl and Naganol.

It appeared that those strains also were resistent against Trypaflavin, Neostibosan,
Tryparsamid, Neosalvarsan but not against Tarter emetic and Antimosan.

Such a strain was inoculated on cows, dogs, guinea pigs, rabbits and rats and
than again on mice. After this the resistence against the drugs appeared to be
de:reased, but the resistence increased again after inoculation on mice.

When those tests were carried out with a smaller amount of trypanosomes (as
occurs in natural infection by Tabanides) a more rapidly decreasing of the resisten-
ce was stated.

After mechanical transport of a drug-proof strain by flies (Stomoxys calcitrans)
an important decreasing of the resistence could be stated too.

If guinea pigs were infected with a strain, that was drug-proof in mice, and with
a normal trypanosome strain, it appeared that the normal trypanosomes prevailed
after reinoculation in mice.

In the Dutch Indies Surra is kept up by cows and buffalo\'s suffering from chronic
Surra.

The resistence of a strain against drugs (which resistence can be formed in horses
eventually) will surely decrease by transport on buffalo\'s and cows (by Tabanides).

In treating buffalo\'s and cows against Surra the author still prefers to take a suf-
ficient dose and to use (if possible) not only Naganol, but simultaneous Naganol-
Atoxyl-Tartar emetic.

Connaître la résistance aux médicaments des souches de Trypanosomos est certes
d\'intérêt pratique dans la lutte contre les maladies provoquées par ces parasites.

Afin de pouvoir résoudre la question si les trypanosomes rendus résistant
par suite de multiples administrations de légères doses de médicaments, doivent
être considérés en pratique comme dangereux, l\'auteur s\'adressa à des
expériences de laboratoire faites sur souris. Il réussit à provoquer chez des souris,
pour souches de Surra du Java, une résistance au Naganol, au Neostibosan, au Try-
parsamide, au Neolsalvarsan mais non au Tart. emeticus ni à l\'Antimosan.

Une souche résitante au Naganol-Atoxyl chez des souris, fut transposée sur bovidés,
chiens,cobayes, lapins, rats, pour être à nouveau transplantée sur souris : la résistance
semblait être diminuée. Toutefois par injections répétées aux souris cette résistance
se révéla à nouveau.

Si pour ces expériences on s\'adressait à une faible quantité de trypanosomes
(tel que cela se conçoit lors d\'infection naturelle par Tabanides) la diminution de
la résistance se trouve être plus rapide.

Lors de transmission mécanique par mouches (Stomoxys calcitrans) de souches
dont la résistance est fixée, une diminution notable de cette résistance peut être
observée.

De l\'infection concomitante de cobayes, d\'une part par une souche résistante
et d\'autre part par une souche normale de Trypanosomes, il résultera lors de
nouvelle infection de souris une prédominance de Trypanosomes normaux.

La Surra persiste aux Indes Néerlandaises grâce à l\'existence de bovidés et buffles
atteints de Surra chronique.

Une souche résistante aux médicaments, formée éventuellement chez des che-
vaux, montrera moins de résistance à la suite de sa transmission par Tabanides sur
buffles ou bovidés.

L\'auteur émet l\'avis que dans le traitement des bovidés ou buffles atteints de Surra.
il serait désirable de s\'adresser à des doses pas trop faibles et si possible, pas de Na-
ganol seul, mais simultanément au Naganol-Atoxyl-Tart. emeticus.

Dederer i ) bestudeerde in dc Frankfurter Zoölog. Garten, de daar aanwezige
waranen. (Waranen, Varanidae, behooren tot de hagedissen; zijn 1.5—2 meter
lang). Deze dieren zijn niet zoo dom als ze er uit zien, en het gelukte meestal ze door
langdurige goede behandeling, zeer tam te maken. Zij kenden hun oppasser van ge-
zicht, en ook aan de stem ; lieten zich uit de hand voederen ; sommige kon men
vrij laten rondloopen.

Een moest, wegens een paar tumoren, herhaaldelijk behandeld worden, werd
dan uit zijn hok gehaald, op een tafel gelegd, en door vier personen vastgehouden.
Reeds toen hij voor de tweede maal behandeld zou worden, herkende hij dc dieren-
arts en was toen met geen mogelijkheid uit zijn hok te krijgen, voordat de dierenarts
weggegaan was. Zelfs het operatie-tafeltje herkende hij ; werd dit langs zijn hok
gedragen dan wilde hij er ook niet uit.

De oppasser bleef uit zijn gezichtsveld en hielp niet mee, uit vrees dat de waraan
het hem kwalijk zou nemen. Vr.

In Rusland wordt bij de landbouwhuisdieren de kunstmatige bevruchting (het
Duitsche woord „Besamung" geeft de bedoeling veel beter weer) veelvuldig toegepast.

Dikke boekwerken zijn er over verschenen, doch steeds zonder samenvatting in
een andere taal waardoor de inhoud voor ons heel moeilijk te ontcijferen viel. Dit
artikel van Götze i) is daarom zeer welkom.

(Collega Mulder en ondergeteekende hebben, in verband met een ander onder-
zoek, reeds dankbaar gebruik gemaakt van enkele methoden door de Russische
onderzoekers aangegeven, doch verschillende finesses zijn door het artikel van
Götze, die in de gelukkige omstandigheden verkeerde de methode in Rusland
te kunnen bestudeeren, duidelijker geworden.)

De eerste vraag bij toepassing van kunstmatige bevruchting is die van het ver-
krijgen van een maximale hoeveelheid sperma dat niet verontreinigd is. Verschil-
lende methoden, als het aanleggen van een urethrafistel, het gebruik maken van
condoom of spons, zijn thans verlaten: bijna uitsluitend wordt gebruik gemaakt
van een kunstmatige vagina (een apparaat dat in het Zoötechnisch Instituut te
Utrecht voor belangstellenden is te bezichtigen), al of niet in combinatie met een
phantoom (voorstellende koe of merrie, waarin de kunstmatige vagina is aange-
bracht).

Een vraagstuk is de bewaring van het sperma buiten het lichaam ; het doel is
natuurlijk de spermatozoïden zoo lang mogelijk in leven (met mogelijkheid van
bevruchten) te houden. Hooge en lage temperaturen zijn schadelijk, het optimum
ligt tusschen 7 en 13° C. Bestraling door direct zonlicht en contact met metalen
moet worden vermeden, eveneens is het gebruik van desinfectiemiddelen niet toe-
laatbaar. De te gebruiken instrumenten en voorwerpen moeten geheel van glas
of eboniet zijn ; reiniging geschiedt door spoelen met alcohol 65 % en naspoelen
met physiol. NaCl (met iets Bic.natr.).

De ervaring werd opgedaan dat met verdund sperma beter resultaten werden
verkregen dan met onverdund : de gewone isotonische vloeistoffen (physiol NaCl,
Rinoer, Locke) zijn echter onbruikbaar. Voor iedere diersoort is een bepaalde
phosphaat-glucose-vloeistof aangegeven (zie voor samenstelling het origineele
artikel).

Tot nu werd in Rusland het sperma niet langer dan 30 minuten na het opvangen
bewaard ; het sperma van stieren werd wel eens 6 uur na het opvangen met goed
resultaat gebruikt.

Deze bewaartijd is natuurlijk ,,het" groote punt. Practisch zal de kunstmatige
bevruchting betrekkelijk weinig beteekenis hebben wanneer deze tijd niet be-
langrijk verlengd kan worden. Het onderzoek op dit gebied is in vollen gang. Götze
geeft eenige mondelinge mededeelingen weer.

De methode uit Cambridge (Hammond), d. w. z. bewaren in steriele buisjes onder
een laagje vaseline voldoet niet geheel.

Het anion der lactaten kan hen in een toestand van anabiose brengen (d. w. z.
zij leven nog, doch zijn onbeweeglijk) en kunnen door langzame verwarming tot
pl.m. 40° en toevoeging van de genoemde verdunningsvloeistof met een bepaalde
pH, weer actief gemaakt worden.

De toestand van anabiose zou bij temperaturen van 8—9⁰ C. bij rundersperma
ongeveer igo uren kunnen duren. (Götze noemt dezen tijd onwaarschijnlijk lang).
(Mulder zag bij het bewaren van sperma onder koolzuur, de spermatozoiden
nog na 5 dagen beweeglijk).

1) Ueber die neuen russischen Methoden der künstlichen Besamung bei Haus-
tieren. (Prof. Götze); Deutsche Tierarzl. Wochenschrift, Jahrg. 41. No. 51 en
^N°- 52 (i933)-

Steeds wordt het opgevangen sperma microscopisch gecontroleerd en ook het
verdunde vóór het gebruik. De dosis in te spuiten (in het cervicaalkanaal) sperma
is voor het paard 5—10, bij het rund 1 en het schaap 0.1 c.c.M.

Götze geeft verder nog bijzonderheden welke in het artikel nagelezen moeten
worden en komt vervolgens tot een bespreking van de practische beteekenis der
nieuwe methoden.

Hoewel hij eenige groote voordeelen noemt, meent de schr. toch dat voor Duitsch-
land de künstl. Besamung nooit een groote practische beteekenis zal krijgen ; het
aantal vaderdieren is (in afwijking met Rusland) veel grooter, terwijl het verkrijgen
van sperma bij verschillende diersoorten toch wel groote moeilijkheden oplevert.

Van het vele en belangrijke werk dat tegenwoordig in Rusland verricht wordt
heeft G. iets voor ons toegankelijk gemaakt, waarvoor wij hem dankbaar mogen zijn.

Bij een veehouder waren plotseling eenige runderen ziek geworden, in hoofdzaak
jonge dieren. Het eerste sterfgeval betrof een kalf, hetwelk bij de sectie verschijnselen
had van pleuro-pneumonie. Vervolgens stierf een pink, waarna de hulp der Rijks-
seruminrichting werd ingeroepen. Bij de sectie van dit dier werd gevonden eene
croupeuse pneumonie met interstitieel oedeem en pleuritis, op grond waarvan
het vermoeden werd uitgesproken van septicaemia haemorrhagica. Cultureel werden
in de longen ovale bacillen gevonden, welke echter voor het konijn niet pathogeen
bleken. Op den stal waren toen 6 pinken en 1 vaars ziek ; al deze dieren hadden
hooge temperaturen tot 41.8° C.

Geadviseerd werd inspuiting van ovale-bacillenserum en stalontsmetting. Na
enkele dagen stierf een 5-jarige melkkoe ; bij sectie vertoonden de longen van dit
dier het typische beeld, dat men krijgt bij de haemorrhagische septicaemie van het
rund. Met een weinig vocht uit deze longen werd een konijn onder de huid ge-
infecteerd, welk dier 18 uur later dood in zijn kooi werd gevonden. Uit de organen
van dit konijn werden reinculturen van ovale bacillen gekweekt. Terwijl de jonge
dieren vrijwel genezen waren, werd nog een melkkoe ziek met een temperatuur
van 41⁰ C. ; na inspuiting van serum is ook dit rund genezen. Nadien zijn geen
gevallen meer voorgekomen.

De septicaemia haemorrhagica bovum komt slechts zeer sporadisch in ons land
voor, vandaar dat zij niet steeds direct onderkend wordt en door haar plotselinge
sterfgevallen vaak aanleiding geeft tot ongerustheid. Deze ziekte, veroorzaakt door
een pasteurella, de Bac. bovisepticus, werd in 1878 het eerst in Duitschland door
Boi.lincer onder herten en wilde zwijnen waargenomen, later ook onder runderen
en varkens en is beschreven onder den naam „Wild- und Rinderseuche". In de
buitenlandsche literatuur wordt deze ziekte beschreven als een typische bodem-
ziekte, welke meest in het voorjaar en herfst optreedt en waarbij bepaalde weers-
invloeden een rol zouden spelen. De hier te lande waargenomen gevallen zijn,
voor zoover bekend, steeds voorgekomen in den stal, zoodat hier niet van een bodem-
ziekte gesproken kan worden. Op welke wijze de infectie tot stand komt, is niet
bekend. Of het ovale bacillen zijn, welke normaal bij runderen voorkomen, welke
door uitwendige factoren plotseling virulent zijn geworden of dat de smetstof van
elders met het voedsel geïmporteerd wordt, zijn open vragen. Bollinger heeft
reeds aangetoond, dat infectie per os gemakkelijk plaats vindt. Andere onderzoekers
meenen, dat bij de verspreiding dezer ziekte vliegen en muggen een rol spelen.
De peracute gevallen, welke binnen 24 uur doodelijk verloopen, vertoonen het
beeld van eene hevige bloedinfectie, gepaard gaande met hooge koorts en haemor-
rhagische maag-darmontsteking. Onder de minder snel verloopende gevallen komen

twee vormen voor, n.1. de oedematische en de pectorale vorm. Bij de oedematische
ziet men subcutaan oedeem aan den kop, den hals en het kossum. De oogleden
zijn verdikt, gewoonlijk ontwikkelt zich een acute conjunctivitis. Het mondslijmvlies
is gezwollen en rood, evenals de tong, waarbij speeksel uit den mond vloeit en niet
zelden slikbezwaren optreden. Deze oedematische vorm wordt door enkele onder-
zoekers verondersteld te ontstaan door steken van muggen of vliegen.

Bij den pectoralen vorm zijn in hoofdzaak de longen en de pleura aangedaan.
Er treedt eene acute croupeuse longontsteking op, gepaard gaande met een sterk
oedeem der interlobulaire septa. De pleura is als regel eveneens ontstoken en in
de borstholte bevindt zich een sereus of serofibrineus exsudaat en transexsudaat.
Bij het doorsnijden der aangetaste long ziet men naast een bruin-roode hepatisatie
met haemorrhagiën eveneens een grijs-roode hepatisatie met beginnende necrose,
terwijl de interlobulaire septa zeer sterk oedemateus geinfiltreerd zijn, zoodat de
long een eigenaardig gemarmerd aanzien krijgt. Bij de verdere sectie vindt men
overigens de veranderingen, welke elke septicaemie kenmerken.

Microscopisch en cultureel zijn in het oedeemvocht de ovale bacillen als regel
onmiddellijk aan te toonen. Deze zijn zeer pathogeen voor konijnen ; zij sterven
als regel met minimale hoeveelheden cutaan of subcutaan geïnfecteerd binnen
12—24 uur. Ook muizen zijn zeer gevoelig voor deze organismen.

De sporadische gevallen, waarvoor in den loop der jaren de hulp der Rijksserum-
inrichting werd ingeroepen, hadden in hoofdzaak betrekking op den pectoralen
vorm dezer ziekte. In geval, een dat de oedemateuse vorm aanwezig was, werd
vermoed, dat men te doen had met een zeer afwijkend verloop van mond- en klauw-
zeer als gevolg van het kwijlen, dat ook bij deze djeren optrad. Als regel eischt
deze ziekte eenige slachtoffers op den sta\', zonder echter ooit tot eenige uitbreiding
op naburige erven aanleiding te geven. Als behandeling wordt steeds geadviseerd
tot inspuiting van ovale-bacillen-serum bij de zieke en.verdachte dieren, daarnaast
isolatie der zieke exemplaren en uitgebreide desinfectie van de standplaats en den stal.

Deze ziekte is in Februari 1932 voor het eerst in Bodegraven en omgeving waar-
genomen ¹). Zooals elders in dit verslag wordt aangegeven, is 82 maal materiaal
ter onderzoek op deze ziekte ingezonden, waarbij in 14 gevallen een positief resultaat
verkregen werd.

Na genoemde publicatie zijn de onderzoekingen voortgezet en is in de eerste
plaats de aandacht gewijd aan de wijze van overbrengen dezer ziekte, zulks met
het oog op de maatregelen ter voorkoming van verspreiding van smetstof. Herhaalde
malen zijn nog proeven genomen op verschillende wijze gevarieerd, om door direct
contact, alsook door de besmetting per os eene infectie tot stand te brengen ; alles
echter met negatief resultaat. In alle gevallen, welke bij runderen zijn waarge-
nomen, heeft men steeds gezien, dat zij slechts voorkwamen, wanneer deze dieren
in één stal ondergebracht waren met varkens. Steeds kon nagegaan worden, dat
zich gemiddeld 10 dagen tevoren meer of minder lichte ziekteverschijnselen onder
de varkens hadden voorgedaan. Hieruit is de conclusie getrokken, dat van de var-
kens, welke ziek waren geweest, de smetstof naar de runderen was overgebracht.
Daar nu alle contactinfectieproeven, zoowel in de praktijk als in het laboratorium
mislukt zijn, is gedacht aan de mogelijkheid van overbrengen der smetstof door
insecten, zooals eveneens kan geschieden bij tal van andere virusziekten. Door
Bos e. a. is aangetoond, dat de hoenderpokken overgebracht kunnen worden door
bloedzuigende insecten, niet alleen wanneer het zuigen onderbroken wordt en
direct daarna wordt voortgezet op een gezond dier, doch ook nog langen tijd later.
Bij de ziekte van Aujeszky zouden dan muggen, vliegen, misschien ook luizen,
welke \'s winters in eiken stal in vrij groote hoeveelheid aanwezig zijn, in aanmerking
kunnen komen. Hiervoor kan pleiten, dat dieren als honden en katten, welke in-
en uitloopen in de stallen waar ziekte voorkomt, wel worden aangetast, terwijl

de ziekte niet optreedt in de andere stallen van hetzelfde erf en vliegen of muggen
\'s winters niet buiten komen. In de tweede plaats is bij de infecticproeven gebleken,
zoowel bij runderen, geiten als konijnen, dat de jeukte, welke deze ziekte kenmerkt,
steeds optreedt op de plaats van infectie. Wordt een konijn besmet aan het rechter
of linker oor, op den rug, aan een poot of aan den staart, steeds treden de jeukte-
verschijnselen op uitsluitend aan de plaats van infectie en niet elders. Zoo ook
bij het rund en de geit, welke hetzij aan de linker of rechter zijvlakte van den hals
besmet werden. Bij de spontane ziektegevallen treedt jeukte op aan den kop, in
de omgeving van het oog of den neusspiegel, alsook aan de achterhand en de om-
geving der genitaliën, dus altijd waar de huid dun is. Wanneer men nu aanneemt,
dat ook daar de besmetting heeft plaats gehad, dan moet gedacht worden aan de
mogelijkheid, dat de smetstof daar gebracht werd door vliegen of muggen, welke,
na het steken van de zieke varkens de smetstof met zich mede dragen. De vrij snelle
verspreiding der ziekte onder de varkens in een stal zou men door overbrenging
der smetstof door luizen kunnen verklaren.

Getracht is deze besmettingsmogelijkheid na te gaan door proeven te nemen
met vliegen en luizen, afkomstig uit een stal, waar ziektegevallen voorkwamen.
Noch door overbrenging van luizen op proefvarkens. noch door het inspuiten van
fijngewreven luizen of vliegen bij konijnen, is het tot op heden gelukt ziektever-
schijnselen op te wekken. Voorts zijn proeven genomen in hoeverre het mogelijk
is konijnen te infecteeren door deze te steken met de punt van een schrijfpen, welke
tevoren in virulente hersensubstantie gedoopt was ; deze proefdieren zijn echter
gezond gebleven. Tegen deze wijze van overbrengen der smetstof kan ook worden
aangevoerd, dat juist in het bloed en oedeemvocht, althans bij het gestorven dier,
de smetstof slechts in geringe hoeveelheid aanwezig is, althans in geringere hoeveel-
heid dan in de hersenen. Daartegenover staat, dat in bepaalde stadia der incubatie
of der ziekte er wel overvloedig smetstof in het bloed aanwezig kan zijn, waardoor
de kans van het overbrengen der smetstof veel gunstiger wordt, zooals gebleken
is uit de volgende proef. Bij een varken, subcutaan geënt met positief hersenweefsel,
steeg de temperatuur den derden dag met 1,6°, den vierden dag met 1,8°, den
vijfden dag met 2° ; daarna bleef zij hoog tot den zevenden dag en daalde toen
geleidelijk tot den twaalfden dag. Het gelukte de smetstof in het bloed aan te toonen
bij een konijn op den derden dag, doch later, ondanks de hooge temperatuur,
niet meer.

Ten slotte moet ook nog rekening gehouden worden met een of andere ontwik-
keling der smetstof in het insect. Nadere proefnemingen zullen noodig zijn om te
trachten de wijze van overbrengen dezer ziekte nader op te helderen. Het eenige
vooralsnog beschikbare en betrouwbaarste middel om de diagnose uit de praktijk
in het laboratorium te bevestigen of te toetsen, is de enting van het konijn. Dat
hiermede de meeste min of meer verdachte gevallen uit de praktijk niet zijn be-
vestigd, mag geen aanleiding zijn nu reeds een verschil in diagnostische waarde
toe te kennen tusschen de verschijnselen bij het zieke dier en het resultaat van de
konijnenenting. Wel zal bij de eerste een differentieele diagnostiek meer in aan-
merking komen.

Over de concentratie der smetstof in de hersenen welke als regel voor de proef-
nemingen in den vorm van een emulsie in glycerine en water gebruikt worden
(n.1. een gedeelte van de grauwe en witte substantie der groote hersenen, een deel
der kleine hersenen, een deel van den stam en het geheele verlengde merg), kon
het volgende worden vastgesteld. Een dosis van 200 mgr. hersenen is steeds voldoende
gebleken binnen den bepaalden tijd den dood van een konijn onder typische ver-
schijnselen te veroorzaken. Deze hoeveelheid wordt derhalve als minimale dosis
voor de diagnostische proefentingen voor de gevallen uit de praktijk gebruikt.
Dc onderste grens, waarbij nog positieve resultaten werden verkregen, ligt bij p.m.
10 mgr., echter niet in alle gevallen, zoodat verschil in concentratie en virulentie
der smetstof, alsmede individueele gevoeligheid van het proefdier, wel in aanmerking
zullen komen. In verband hiermede is het volgende vermeldenswaard. Een konijn,

geënt met hersenemulsie van een gestorven rund uit een verdachte omgeving, bij
welk dier echter tijdens het leven geen gelegenheid tot waarnemen had bestaan,
stierf na 4 dagen en had alleen gekwijld. Een tweede konijn stierf, zonder opvallende
verschijnselen, eveneens na 4 dagen. Met de oorspronkelijke hersenemulsie van
het rund werd 16 dagen later nogmaals een konijn ingeënt. Dit proefdier stierf
na 3 dagen onder typische verschijnselen. De verschillen tusschen de ie en 2e enting
van dezelfde hersenmassa bestonden hier dus in verschillende konijnen, een langer
verblijf van de hersenemulsie in glycerine, een korteren tijd van de doodelijk ver-
loopende reactie en een verschil in hevigheid en aantal symptomen.

De smetstof schijnt niet gelijkmatig in het hersenweefsel verspreid te zijn, althans
een infectieproef met een hoeveelheid van 8.6 mgr. ammonshorens van een aan de
ziekte gestorven konijn bleef zonder gevolg, terwijl een enting met 8.5 mgr. verlengde
merg van het zelfde konijn positief uitviel. Het bleek tevens, dat het eerste konijn
door een eventueel onder-doodelijke dosis smetstof geen merkbare immuniteit had
verkregen, daar het na een inspuiting met 10 mgr. virulent materiaal 10 dagen
later binnen den kortsten tijd onder typische symptomen stierf.

De gevoeligheid van de cavia voor deze smetstof is zeer wisselvallig, terwijl bij
dit proefdier constante kenmerkende symptomen ontbreken. Die van muizen en
ratten is, althans bij subcutane enting, zeer gering of afwezig, terwijl de andere
huisdieren te kostbaar zijn of, zooals hond en kat, hoewel gevoelig, om verschillende
redenen niet in aanmerking komen.

De intracerebrale enting bij de proefdieren moge, wat werking betreft, sterker
zijn, zij heeft tegen, dat het symptomencomplex minder typisch is en vooral, dat
de locale jeukteverschijnselen op de entplaats, welke bij de subcutane enting van
zoo\'n groote diagnostische waarde zijn, vervallen.

Het voorkomen van suiker in de urine der patiënten, als ondersteuning der
diagnose, heeft zijn waarde, doch is niet geheel constant en kan derhalve geen
doorslag geven.

Pathologisch-anatomisch bestaan er, noch wat het centrale zenuwstelsel, noch
wat de inwendige organen betreft, kenmerkende veranderingen. Bij runderen
wordt een duidelijke hyperaemie der hersenen waargenomen, in enkele gevallen
was zelfs sprake van eenig sereuscellig of meer fibrineus vocht onder de dura. Als
regel geldt echter, ook voor de proefdieren, dat duidelijke veranderingen afwezig
zijn. Histologisch er is wel eens in het verlengde merg en ook in het overige hersen-
weefsel een duidelijk te voorschijn treden der capillairen op te merken met cellige
infiltratie er om heen of in de nabijheid. De inwendige organen bieden, zooals
reeds opgemerkt, evenmin een steunpunt voor de diagnose. Aan de bij varkens
wel eens waargenomen enteritis, welke soms haemorrhagisch was, kan met het
oog op het heerschen van varkenspest en het overigens niet zeldzame van deze
aandoening, geen absolute diagnostische waarde worden gehecht.

Microscopisch is de smetstof niet aan te toonen en een immuniteitsreactie is
nog niet bekend. Pogingen in deze richting zijn en worden nog steeds aangewend.
Het bestudeeren van talrijke preparaten, volgens verschillende methoden gefixeerd
en gekleurd, speciaal met het oog op het zichtbaar maken van celinsluitsels of
microörganismen, waaraan door vele onderzoekers van z.g. ultravisible en van
onkweekbare smetstoffen aetiologische, althans diagnostische beteekenis wordt ge-
hecht, heeft tot heden niet geleid tot positieve gegevens. Ook op dit gebied is bij
de mededeelingen van het waargenomene groote voorzichtigheid geboden, wil
men hun aantal niet door ongeduld en onvoldoende voorafgaande critiek noodeloos
vermeerderen. Slechts zij daarom vermeld, dat in hersenweefsel meermalen lichaam-
pjes zijn waargenomen, waarvan eenige overeenkomst in vorm, grootte en kleur
met Ricketsiën niet valt te ontkennen.

Voorts zijn talrijke proeven genomen om te geraken tot een actieve immunisatie,
alsook om een beschuttend of genezend serum te verkrijgen. Enkele aanwijzingen
zijn gevonden o.a. dat door droging van de smetstof een verzwakking verkregen
wordt en dat deze verzwakte smetstof een verhooging der resistentie bij proefdieren

opwekt. Ook is gezien, dat met chemische middelen behandelde smetstof het proef-
dier minder vatbaar maakt, terwijl eveneens met gedoode smetstof gewerkt is.
Tot op heden is het echter niet gelukt een betrouwbare methode te vinden, welke
met eenige kans van slagen in de praktijk zou zijn te beproeven. De pogingen daartoe
worden echter voortgezet.

Ten slotte zijn verschillende proeven genomen om de tenaciteit der smetstof
vast te stellen ; proeven, welke inzonderheid van belang zijn voor de bestrijding
dezer ziekte, omdat hierop de maatregelen gebaseerd moeten zijn om de smetstof
buiten het lichaam te vernietigen. Uit deze is gebleken, dat een verhitting op 55"56°C.
gedurende 30 minuten geen invloed uitoefent op het doodend vermogen der smetstof.
Konijnen toch, geïnfecteerd met op deze wijze verhitte smetstof, stierven onder
de gewone verschijnselen na drie dagen. Eerst na een verwarming der smetstof
gedurende 5 minuten bij 6o° C. bleek de smetstof gedood te zijn.

Virulente hersensubstantie, in een mortier fijngewreven, vervolgens op een glas-
plaat dun uitgestreken en gedurende 7 dagen bij 37⁰ C. gedroogd, daarna tot poeder
gewreven en aangemengd met glycerine en water, bleek nog in staat konijnen
binnen 5 dagen onder typische verschijnselen te dooden. Als gevolg van dit drogen
was ongetwijfeld een verzwakking der smetstof in kwalitatieven of kwantitatieven
zin ontstaan, daar de tijdsduur van het proces langer was ; alsook bleek dit uit de
omstandigheid, dat drie konijnen de eerste inspuiting met de gewoonlijk gebruikte
dosis verdroegen en twee daarvan eveneens een tweede inspuiting na 14 dagen
met de dubbele dosis, terwijl het derde konijn bij een tweede inspuiting met een
3-voudige dosis na 5 dagen onder typische verschijnselen bezweek.

Tegenover carbol is deze smetstof weinig gevoelig gebleken ; smetstof (hersen-
emulsie in glycerine en water), waaraan carbol was toegevoegd tot een concentratie
van % % was verkregen, bleek na 2 maanden nog haar volle virulentie te hebben
behouden. Dit was eveneens het geval na een maand bij een concentratie van 1 %
carbol. Alle hiermede geïnfecteerde konijnen stierven in ongeveer den zelfden tijd
als de controle-konijnen.

Formaline, op gelijke wijze aan smetstofhoudende hersenemulsie toegevoegd,
in een concentratie van 0.25 %, maakt de smetstof eerst onschadelijk na twee dagen,
daarentegen doodt 1 % formaline haar in een uur.

Zwavelzuur in een concentratie van A % doodt de smetstof onmiddellijk. Konijnen,
ingespoten met virulente hersenemulsie in de gewone hoeveelheid, direct na toe-
voeging van dit zuur, zijn alle in het leven gebleven. Evenzoo was dit het geval
met de konijnen, besmet met hersenemulsie, waaraan natronloog in een concen-
tratie van \\ % was toegevoegd. Soda werkt eveneens doodend op deze smetstof,
zij het in mindere mate dan de loog; 1 % soda doodt de smetstof eerst na een in-
werking van 20 minuten.

De hierboven vermelde onderzoekingen hebben derhalve aangetoond, dat voor
de ontsmetting van stallen, waar zich gevallen van de ziekte hebben voorgedaan,
in aanmerking komen verdund zuur of verdund loog, na een grondige reiniging
met heet sodawater.

Uitbreiding van eenige beteekenis van den oorspronkelijken ziektehaard heeft
niet plaats gevonden. Slechts sporadische gevallen in de zelfde omgeving en op
niet ver daarvan verwijderde plaatsen in de provincie Zuid-Holland zijn er bij
gekomen.

Nadere gegevens op welke wijze deze ziekte in ons land gekomen is, zijn eveneens
uitgebleven. De mogelijkheid, dat de ziekte, gezien de ongevoeligheid van de
smetstof voor carbol, door middel van serum is binnengesleept, kan niet worden
ontkend en is niet weerlegd. Het slepend voorkomen van deze ziekte bij varkens
dwingt ook rekening te houden met het gevaar voor het overbrengen van smetstof
met de entnaald, zooals dit bij varkenspest bekend is. In het bijzonder moet in de
omgeving waar deze ziekte voorkomt, hiermede zeer ernstig rekening worden
gehouden.

in het laboratorium aannemelijk maken, zijn de volgende bestrijdingsmaatregelen
aan te bevelen.

2e. In de stallen regelmatige verdelging van vliegen en muggen en bestrijding
van luizen en ander ongedierte.

4e. Reiniging en ontsmetting van den stal, waarin zich een ziektegeval heeft
voorgedaan.

Een levend kalf, met verlamd achterstel, dat, behalve een iets snelle ademhaling
en gevoeligheid bij druk in de lendenstreek, geen zieken indruk maakte en normalen
eetlust had, werd den volgenden dag afgemaakt. In een der longen werden 2 groote
abscessen met taaie lichtgele pus aangetrofTen. Midden in den etter dreef een necro-
tische sequester.

In de andere long, vóór het boeggewricht en vóór het spronggewricht, bevonden
zich kleine abscesjes, eveneens met taaie pus gevuld.

Aan den onderkant van het kruisbeen lagen in het bindweefsel talrijke, geheel
veretterde lymphkliertjes en tegen het been een eenigszins uitpuilende, zachte
verhevenheid, waaronder een wervelscheur, welker wanden door pus waren inge-
vreten. De scheur gaf toegang tot het wervelkanaal. Op den bodem van het wervel-
kanaal lag een streng gele pus, geheel naar achter doorloopend. Vocht of weeke
etter waren niet aanwezig. Meer naar voren bestonden macroscopisch geen ver-
anderingen aan ruggemerg of vliezen.

Bij het microscopisch en cultureel onderzoek van alle vermelde abscessen en van
de pus in den wervel en in het wervelkanaal werden geen andere micro-organismen
aangetoond dan necrosebacillen.

Lehmann i) deelt mede, dat kalversterfte in Zwitserland door de zoogenaamde kal-
verdiarrhee niet altijd veroorzaakt wordt door den coli- of door den paratyphusbacil,
maar dat ook diplococcen, die veel overeenkomst hebben met de pneumococcen
van den mensch, de ziekteoorzaak kunnen zijn. Bij de sectie kan men de diplococcen
in nagenoeg alle organen aantoonen. Zij groeien gemakkelijk in voedingsbodems,
die bloed of serum bevatten.

Het belangrijkste bij de sectie is de miltzwelling die in 80 % van de gevallen
bestaat ; de milt is meestal verdubbeld in grootte en is van gummiachtige consis-
tentie. Voorts zijn er vele septicaemische veranderingen. De ziekte verloopt dikwijls
zeer acuut; als het verloop minder acuut is, ziet men diarrhee ontstaan. Lehmann
wil de diplococcen-infectie bestrijden door de drachtige koeien 3 k 4 weken voor
den partus met een stalspecifiek vaccin te behandelen ; hij verkreeg op deze wijze
reeds goede resultaten.

Benazzato-Grisignano 2) vermeldt een geval van kalfziekte (collaps puerpuralis)
gediagnostiseerd twee dagen na abortus in de zevende maand der drachtigheid
bij een 7-jarige koe, goede melkgeefster.

Na luchtinsufflatie in den uier stond de koe na 2 uur weder normaal, gaf een
geringe hoeveelheid melk, die na korten tijd steeg tot 18 K.G. per dag. Schrijver
meent, dat evenals na normalen partus, ook na abortus de goede voedingstoestand
en de eigenschap van goede melkgeefster praedisponeerend werken op het ontstaan
van kalfziekte. Versélewel.

1) Die Diplococceninfektion der Kälber. (Sogenannter Kälbermilzbrand, Gummimilz).
Dr. O. Lehmann. Schweiz. Archiv für Tierh. Bd. 73, Heft 12. Dec. 1931. S. 595.

2) Un caso di collasso puerpurale in seguilo ad aborto. L. Benazzato-Crisignano
de Zocco, (Vicenza). La Clini:a Veterinaria LVI No. 7, pag. 561.

E. Giovanoli i) vermeldt eenige gevallen van kopziekte bij runderen in zijn
praktijk (Graubünden, Zwitserland) waargenomen. De ziekte kwam voor bij run-
deren van eiken leeftijd, in de weiden (voorjaars- en hooger gelegen zomerweide)
zoowel als op stal. Voedingstoestand en geslacht hadden ook geen invloed op het
voorkomen. In verschillende gevallen nam schr. als eerste symptoom diarrhee
waar ; in andere een blauwroode verkleuring van mondslijmvlies gepaard met
slikbezwaren. Ook ontsteking van de vulva was in enkele gevallen het eerste symp-
toom. Verder noemt schr. in dit verband eczemateuze veranderingen der huid
of kleine blaasjes op uierhuid en tepels.

Over de oorzaak der ziekte vormt schr. zich geen meening. Wel meent hij een
zeker praedispositie (erfelijkheid) te hebben waargenomen.

Friedemann en Schürmann 2) vermelden de klinische en pathologisch-anatomi-
sche bevindingen bij een geval van traumatische gastritis bij een rund, met door-
dringen van het vreemde voorwerp in de rechter longhelft, vorming van een dubbel-
vuistgroote caverne in de rechter hartekwab, en longbloeding. Het rund werd
den volgenden dag geslacht.

Uit een klinisch oogpunt is opvallend, dat noch in de anamnese noch bij het
onderzoek aanwijzingen voor een traumatische gastritis werden gevonden. Bij
de sectie was de caverne grootendeels gevuld met een versch bloedstolsel. Op grond
van het histologische onderzoek van den cavernewand concludeerden de onderzoekers,
dat de bloeding als gevolg van necrose van capillaire bloedvaten in de bindweefsel-
kapsel zou zijn opgetreden.

(Hoewel microscopisch necrose en bloedingen in het binnenste gedeelte van den
cavernewand werden aangetoond, kan men zich een zoo hevige bloeding uit een
granulatieweefsel moeilijk voorstellen. Ref.).

Mönnig 3) bestrijdt de meening van Bontz en Krause dat de larven, die zij
gevonden hebben in de slijmvliesknobbels van runderdarmen die uit verschillende
landen ingevoerd waren, zouden behooren tot het geslacht Bunostomum. Door het
vergelijken der maten, die door Bontz en Krause van deze larven worden op-
gegeven, komt Mönnig tot de conclusie, dat deze auteurs ook te maken gehad
hebben met larven van Oesophagostomum en zeer waarschijnlijk met O. radiatum.

Monnig 4) geeft een uitvoerige beschrijving van maag-darm-ncmatoden, die
bij antilopen gevonden zijn, en welke door hem nader gedetermineerd werden.
Hierbij zijn door hem verschillende nieuwe soorten gevonden.

In Engelsch Indië komt, volgens Datta 5), bij runderen een chronische neus-
aandoening voor met granuloma-vorming. In die granulomen zijn wormen en

1) Beobachtungen aus der Praxis über die Kobfkrankheit (das bösartige Katarrhalfieber)
des Rindes. Giovanoli. Tier. Rundsch. 1930. S. 38.

2) Ein seltener Fall von Fremdkörperpneumonie des Rindes met Kavernenbildung und sekun-
därer Nasen- und Maulblutung. N. Friedemann en E. Schürmann. Berl. Tier. Woch.
1933- S. 552.

3) The cause of nodular enteritis in cattle. H. O. Mönnig. The Onderstepoort Jl.
of Vet. Science and Animal Industry I, 1933, p. 63—65.

4) Wild antelopes as carriers of nematode parasites of domestic ruminants. H. O. Mönnic.
(Part III), p. 77—92.

5) The etiology of bovine nasal granuloma. S. C. A. Datta. Ind. Journ. of Vet. Science
and Animal Husb. 2, ref. in The Vet. Bulletin 1933, No. 10, p. 549.

wormeieren gevonden gelijkende op de bekende Schistosoma Spindalis (Mont-
gomery) maar misschien een andere soort.

Ik vond op Sumatra bij zebus die schistosoma spindalis herbergden nooit
neusaandoeningen. Ref.).

Rastegaieff i) vond te Zurnabad (Rusland) in uitstrijkpreparaten van het
hartbloed van een gestorven stier sarcocystis hirsuta (Moule 1885) en in het longen-
bloed van een andere stier Spirochaeten (Spirochaeta theileri, Lavf.ran 1902) als
toevallige vondsten. Zij geeft een overzicht van de literatuur. Yakimoff vond te
Kurs in 1915 sarcocysten in het bloed van runderen, Yakimoff en Rastegaieff in
1929 in Noord-Kaukasië, Petroff en Nikolsky in 1929 en 1930 te Pjatigorsk.

De spirochaeta theileri werd door vele onderzoekers gevonden. De sarcospori-
diosis komt in Transkaukasië veel voor bij rund, buffel, schaap en geit. Kanzel-
mf.yer vond daar ook sarcosporidieën bij kameelen.

Hoofdsymptoom bij de Babesiellose is haemaglobinurie. Behandeling met try-
paanblauw gaf geen voldoende resultaten, zoodat Ricaud en Canus 2) hun toe-
vlucht namen tot andere chemische praeparaten. Ichtarhgan (chemische verbinding
van ichtyol en zilver) intraveneus toegediend gaf een goed succes. Het is heel ge-
makkelijk in water oplosbaar en men behoeft niet bevreesd te zijn voor necrose,
wanneer een kleine hoeveelheid onder de huid komt.

Voor een rund van 500 K.G. neemt men 1 k 2 gram ichthargan opgelost in
60 gram water. Oplossing moet natuurlijk steriel zijn. Meestal heeft één injectie
al een gunstig gevolg ; zelden behoeft men een tweede inspuiting te doen.

Vroeger meende men dat alleen de piroplasma bigeminum, (overgebracht door
de teek Boöphilus microplus) de bekende bloedziekte bij runderen overbracht.
Echter werden door verschillende onderzoekers ook parasieten gevonden niet gelijk
aan de Texaskoorts-parasiet maar kleiner en min of meer ov ereenkomende met
Bab. argentinum (Lignières). Verder werden nog gevonden de meer onschadelijke
Theileria mutans. Ook viel het op dat meer dan eens behandeling met trypaanblauw
(een specificum tegen P. bigemimum) geen baat gaf. Onderzoekingen van Dr. J.
Legg 3) (van het Animal Health Research Station te Townsville) hebben nu uit-
gemaakt dat in Noord Queensland ook anaplasmose bij het vee voorkomt.

F. Gerlach 4) geeft een overzicht van de verschillende entingen tegen runder-
pest. Voor belangstellenden in het origineel na te lezen.

2) L\'ichthargan dans le traitement des piroplasmoses. M. M. Ricaud et Canus. Bull,
dc l\'Acad. Vet. de France, Janvier 1932.

3) The occurrence of anaplasma marginale Theiler in Northern Queensland. J. Legg.
The Australian Vet. Journal 1933, No. 1, p. 14 ; Journal of the Councel for Scient.
and Industr. Research 1933, No. 1, p. 63.

4) Ergebnisse einer Nachprüfung der Rinderpest-Trockenvakzine nach Süreyya Tahssin.
F. Gerlach. Wiener Tier. Monatsschrift 1933. Heft 10. S. 326.

5) Some experiments in rinderpest-vaccination ; active immunisation of indian plains cattle
by inoculation with goat-adapted virus alone in field conditions (second report). Major
R. F. Stirling. The Vet. Journal 1933, No. 7, p. 290.

tegen runderpest door middel van virus dat door geitenpassage, voor runderen
minder virulent is gemaakt. *)

Hij wijst er op dat deze methode bizonder geschikt is voor vee dat reeds een
zekere graad van immuniteit bezit (zooals dat in streken van Engels Indië het geval
is). In landen waar de veestapel de volle vatbaarheid heeft, zal deze enting de
bekende serum-simultaan-methode wel niet kunnen vervangen.

In het geheel zijn tot nu toe, Juni 1933, 7435 stuks vee (runderen en buffels) geënt.

In Egypte, waar veepest bestreden wordt door immuniseeren der runderen vol-
gens de methode van Kolle en Turner (simultaanenting, bestaande uit serum
en volvirulent virus) heeft men te kampen met de moeilijkheid om niet te gelijk met
het bloed, dat virulent virus bevat, tevens trypanosomen (Tryp. cazalboui) of piro-
plasmen (Pir. bigeminum) over te brengen.

Microscopisch bloedonderzoek blijkt niet steeds afdoende te zijn, terwijl de be-
handeling met door bacteriekaarsen gefiltreerd bloed erg omslachtig is.

Conti behandelde de dieren, die als virusbron dienden, eerst met trypaanblauw,
het chemotherapeuticum bij uitnemendheid tegen piroplasmen. Intraveneus of
subcutaan werd per K.G. lichaamsgewicht ingespoten 1 c.c. van een 1% oplossing.
Ook dan kwam het nog voor, dat bloedparasieten, vooral Piroplasma, werden
overgespoten, vooral als het trypaanblauw subcutaan was aangewend. Een ander
nadeel was, dat het vleesch van de virusrunderen later niet meer voor de consumptie
was te gebruiken door de blauwkleuring der weefsels.

Carpano i) vermeldt nu, dat hij het rund op de ie of 2e dag dat het hooge
temperatuur heeft, bloed afneemt; dit wordt vloeibaar gehouden met citraat of
oxalaat. Iiij dit bloed voegt hij toe gelijke deelen van een 1% trypaanblauwoplos-
sing. Na 2 dagen zijn alle bloedparasieten dood, terwijl het virus 6—7 dagen vol
virulent blijft. Na een behandeling van 2 dagen kan dus met het bloed worden ge-
ent ; de dubbele dosis is nu noodig. Gevallen van trypanosoma- of piroplasma-in-
fectie zijn niet meer waargenomen, terwijl de resultaten van de enting zeer gunstig
zijn. Hofstra.

Paratyphus bij het rund. 2)— Bij een veehouder waren met een tusschentijd
van 2 en 3 weken drie runderen vrij plotseling gestorven, zonder duidelijke ver-
schijnselen, zoodat geen diagnose te stellen was. Bij den dood van het tweede rund
was gedacht aan vergiftiging, omdat eenigen tijd tevoren bij het uitbaggeren van
een sloot o.a. gebruikte verfbussen op het land waren gekomen. Het chemisch on-
derzoek van den maaginhoud op arsenicum, zware metaalvergiften en alkaloïden
had echter een negatief resultaat. Bij de sectie van het derde rund werd gevonden :
maag-darmcatarrh met plaatselijk in de darmen meer ontstoken plekken, milt
normaal, lever iets gezwollen, enkele distomen. Onder de serose op verschillende
plaatsen kleine bloeduitstortingen; hartspier iets gedegenereerd. Bacteriologisch wer-
den in de darmen paratyphusbacillen (Gärtner) gevonden. De organen waren teriel.

Volgens een mededeeling 3) heeft de Pruisische Minister van Binnenlandsche
Zaken bepaald, dat onder bepaalde hieronder vermelde voorwaarden, de para-
typhosis bij runderen kan worden bestreden (afmaken van ziek vee) en aan den
eigenaar van runderen, lijdende aan paratyphosis, schadevergoeding kan worden
verleend volgens de bepalingen van de Duitsche Veewet.

De dieren moeten minstens 3 maanden oud zijn, terwijl als „Dauerausscheider"
moeten worden beschouwd oogenschijnlijk gezonde runderen, waarbij in se- en

1) Sulla depuraziona in vitro del virus della pesle bovina, Prof. Dott. Matteo Carpano
La clinica veterinaria. 1933, N. 12, p. 932.

excreta, na een 3-tal, telkens 10 dagen na elkaar plaats gehad hebbende onder-
zoekingen, enteritisbacillen kunnen worden aangetoond.

Als enteritisbacillen moeten worden beschouwd zoowel Bac. ent. Gartner, Bar.
Breslaviense als Bac. paratyphosis Bac. Schottmiiller.

Het bacteriologisch onderzoek van de se- en excreta moet plaats vinden in be-
paalde, daartoe aangewezen onderzoekingsinstituten. de Graaf.

Asdrubali i) vond bij een os, die gedurende een maand verschijnselen van draai-
ziekte had (dwangbewegingen, exophthalmos), bij de sectie een echinococcusblaas,
ter grootte van een mandarijn, op de basis van de schedelholte tusschen de dura
en sella turcica. Het been was ter plaatse voor een groot deel geatrophieerd. terwijl
van de hypophyse eveneens weinig was overgebleven.

De blaas bleek steriel te zijn. Andere echinococcusblazen werden in geen enkel
orgaan gevonden. Hofstra.

Wat het bacteriologisch vleeschonderzoek ons leert. Aan de hand van 2 gevallen uit
de praktijk wijst Schönberg i) op hel belang van een „Anreicherung" bij het
instellen van een bacteriologisch vleeschonderzoek. In de beide door hem beschreven
gevallen konden uit verschillende vleeschmonsters eerst na een „Anreicherung"
vleeschvergiftigingsbacillen worden gekweekt, niettegenstaande de cultures vol-
doende lang in de broedsloof bleven.

Terwijl Schönberg vroeger de brillantgroen-gal-bouillon van Killian gebruikte,
gebruikt hij tegenwoordig uitsluitend de tetrathionaat-bouillon van L. Müller.
met bovendien nog de malachietgroen-agarplaat van Loêffler, wat, volgens hem,
een uitstekende combinatie is voor het onderkennen van vleeschvergiftigingsbacillen.

Schönberg is het met Elkeles-Standfuss eens, dat men nooit bij het onder-
zoek van verdachte voedingsmiddelen, als worst en vleeschwaren, een Anreiche-
rungsmethode mag achterwege laten.

Hij wijst er nog op, dat de mogelijkheid om spaarzaam aanwezige vleeschver-
giftigingsbacillen in een monster te kunnen aantoonen, ook min of meer afhankelijk
is van de grootte van de oppervlakte der ter beschikking staande voedingsbodems.
Het gebruik van in 2 helften verdeelde petrischalen meent hij daarom te moeten
afraden.

Glietenberg 2) is van meening, dat men steeds bij elk bacteriologisch vleesch-
onderzoek een „Anreicherung" moet toepassen bij alle te onderzoeken monsters.
Het bezwaar, dat door de toepassing van zoo\'n methode de definitieve uitslag van
het onderzoek eenige uren wordt uitgesteld acht hij niet van zoo\'n groot belang, daar
de meeste slachthuizen tegenwoordig over goede koelhuizen beschikken en men
verder tegenwoordig over zulke Anreicherungsmethoden beschikt, zooals b.v.
de tetrathionaatbouillon van Leon Müller, dat een Anreicherung van 3 uur al
voldoende is om vleeschvergiftigingsbacillen in 100 % der gevallen te ontdekken.

In een serie proefnemingen verrichtte Glietenberg nu, behalve het gewone
bacteriologisch onderzoek van de voorgeschreven organen en spiermonsters (zooals
men weet zijn dat in Pruissen voor elk geval o.a. 2 stukken spierweefsel, 2 lymph-

1) Ciste da echinococco sulla dura, nella sella tunica, in un bue, Dott. Mario Asdru-
bali, La Clinica veterinaria, 1933. No. 12, p. 926.

1) Schön berg, Zwei bemerkenswerte Fälle aus der bakteriologischen Fleischbeschau und
ihre Lehren. (Berl. Tierärztl. VVochens. Jg. 49, 1933, pg. 122).

2) Glietenberg. Vorschlage zur Vereinfachung der bakteriologischen Fleischuntersuchung.
(Z. f. Fl. u. Milchhyg. Jg. 44, 1933, pg. 44).

klieren, milt, lever, nier en beenmerg, waarvan een 18 culturen moeten worden
aangelegd) van een aantal kalveren, waarvan het pathologisch-anatomisch beeld
wees op een Gartner-bacillosis, ook nog een Anreicherung op malachietgroengal-
bouillon van Hoder gedurende 5—6 uur.

Bij deze proeven vond hij nu in ongeveer 20 % der gevallen meer Gartnerbacillen
na de Anreicherung dan bij het gewone bacteriologisch onderzoek. Vooral voor
gevallen, waarbij men een zeer gering bacteriegehalte kan vermoeden, zou derhalve
deze Anreicherung zijn aangewezen.

Glietenberg verrichtte de Anreicherung zoodanig, dat hij telkens in een steriele,
porceleinen mortier, waarin enkele druppels bouillon en wat uitgegloeid zand,
iets materiaal fijn wreef tot een brij en dan een gedeelte van deze brij in het An-
reicherungsbuisje deed. In plaats van de 18 culturen kon Glietenberg met zijn
onderzoekingsmethode volstaan met een 7-tal culturen, dus een belangrijke ver-
eenvoudiging.

Voor versch materiaal beveelt Gl. zoowel de voedingsbodems van Hoder als
die van Leon Müller aan ; voor sterk bacteriehoudend materiaal is z. i. de Müller-
sche bodem meer geschikt, daar deze vooral de colibacillen en verwanten belemmert
in groei.

Het is bekend, dat de mensch zich met Bangbacillen kan besmetten door het
gebruik van besmette melk, door de al of niet verwonde huid, door de slijmvliezen
van neus, mond, oog, enz. via met Bangsche bacillen besmette handen.

Van de 626 gevallen van febris undulans, welke in Duitschland gedurende 1 jaar
werden waargenomen, kon 15 maal de ziekte worden geconstateerd bij slagers.

Krüger i) heeft cavia\'s ingespoten met vleeschsap van 30 dieren, welke een po-
sitieve agglutinatie gaven en verkreeg 3 maal een cultuur van Bangbacillen bij
het enten van kleine stukjes middenrif van de cavia\'s.

In verband met het latent voorkomen van paratyphusinfecties en het feit, dat
in het algemeen de dierenarts-keurmeester bij vleeschvergiftiging ter verantwoor-
ding wordt geroepen en men dikwijls tot ontzetting uit ambt of andere bestraflmgs-
maatregelen overgaat, stelt Pospiech 2) voor, dat men eindelijk in alle officieele
besluiten en bepalingen van de V leeschkeuringswct, alsmede in hand- en leerboeken,
de z.g. bloedvcrgiftigingsleer van het slachtdier zal gaan verlaten en daarvoor
in de plaats zal nemen onderstaand schema, meer in overstemming met de tegen-
woordige bacteriologie : n.l. :

a) Specifieke, infectieuze ziekten. Daartoe behooren, behalve de paratyphus der
slachtdieren, ook nog b.v. miltvuur, boutvuur, malleus, vlekziekte, tuberculose,
tetanus, enz. Al deze ziekten worden door slechts één soort van microörganismen
veroorzaakt.

b). Niet-Specifieke infectieziekten, veroorzaakt door ubiquitair voorkomende rottings-
bacteriën en etterverwekkers, welke in het darmkanaal, dus enteraal voorkomen,
wel soms nuttig werk verrichten en voor het verteringsproces onontbeerlijk zijn.
Zij zijn dikwijls eiwitafbrekers en geven, als zij gelegenheid krijgen in wonden,
enz. te geraken, dus bij parer.terale infectie, tot ernstige veranderingen en ontste-
kingen in weefsels en organen aanleiding. De door deze bacteriën veroorzaakte
veranderingen vormen het z.g. „Septische Beschaubefund" van Bollincer bij het
slachtdier. Uit deze niet-specifieke infecties kan echter bij den mensch geen vleesch-
vergiftiging ontstaan ; daarvoor is noodig een speciale infectie met paratyphus-
bacillen.

1) Krüger. Brucella abortus im Fleische der Rinder. Berl. Tierärztl. VVochens. 1932,
pg. 481).

2) Dr. Pospiech. Blutvergiftungslehre oder Infektionslehre? (Tierärztl. Rundschau,

duidelijk worden, dat, zelfs bij een steeds lege artis uitgevoerd onderzoek van het
slachtdier, men toch niet altijd elke paratyphusinfectie van een slachtdier zal ont-
dekken en men dus niet steeds den dierenarts ter verantwoording zal kunnen roepen.

Eenige gegevens over cysticercosis in Tunis. Gedurende een aantal jaren belast geweest
zijnde met de vleeschkeuring op het abattoir te Sousse, Tunis, geeft Cousi 1) in
dit artikel een samenvatting van zijn ervaringen opgedaan bij de bestrijding der
cysticercosis, welke ziekte blijkbaar in Tunis nog al voorkomt. Talrijke belangrijke
gegevens over deze ziekte vindt men in het artikel verwerkt.

Omtrent het percentage van gevallen van cyst., gedurende een 5-tal opeen-
volgende jaren bij verschillende dieren waargenomen, deelt hij mede, dat bij kal-
veren, jonger dan 10 maanden, gemiddeld 3.01 % besmet was, bij vaarzen en stieren
van 10 mnd.—2 jaar was dit 2.36 % en bij nog oudere runderen 1.47 %.

De door hem gevolgde onderzoekingsmethode week wel in enkele deelen af van
de bij ons algemeen gevolgde. Zoo werden de spieren van den kop in uitgebeenden
toestand geïnspecteerd, uitgelegd op een tafel. Behalve de insnijdingen in de uil-
en inwendige kauwspieren maakt hij ook nog een dubbele insnijding langs de beide
laterale zijden van de tong, min of meer in de sublinguale spieren. Ook worden door
hem steeds de uitwendige spieren van de larynx bekeken. Zag men een fin in hart,
kauwspieren of tong, dan werd de schouder losgemaakt en verschillende insnijdingen
gemaakt in de anconaei. Verder werden nog ingesneden enkele halsspieren, als
rhomboideus, splenius, en rug-lendenspieren. Om de spieren van de achtervoeten
te kunnen nagaan, werden de nieren met niervet losgemaakt, en de psoas bekeken
en verder nog enkele spieren van kruis en bekken ingesneden.

Als nu bij dit onderzoek enkele cysten werden aangetroffen, werd, voor zooveel
mogelijk, verder nog het geheele dier in stukken gesneden van ongeveer 1 K.G.
zwaar en daarbij opnieuw naar finnen gezocht.

Worden nu in totaal 10 of minder finnen ontdekt, dan wordt het dier zonder
meer vrijgegeven. Vermeld wordt nog, dat een dergelijke handelwijze met finnen-
dieren tot geen enkel bezwaar van de zijde der eigenaars aanleiding heeft gegeven.

Gousi meent, dat bij zijn methode van onderzoek slechts zeer gelocaliseerde
en bescheiden gevallen van cysticercosis aan de aandacht zullen ontsnappen. Ge-
durende 5 jaren werden 2.25 % der runderen wegens cysticercosis aangehouden.

Vervolgens geeft Cousi eenige morphologische gegevens over vorm, afmeting
en kleur der cysten. Wat de verspreiding door het lichaam betreft, werd op een
totaal van 621 besmette dieren bij 223 slechts één cyste gevonden (35 9 %), bij
180 enkele parasieten (28.98%) en bij 218 een algemecne verspreiding door het
geheele lichaam (35.10%).

Uitsluitend levende parasieten werden aangetroffen bij 314 dieren (50.56 %),
zoowel levende als afgestorven exemplaren te zamen bij 141 dieren (22.70 %) en
uitsluitend afgestorven finnen bij 166 dieren (26.72 %).

In een aparte staat vindt men aangegeven de verschillende spieren of spier-
groepen, waarin de finnen werden opgemerkt bij deze 621 dieren. Bovenaan staat
het hart met omgeving (84.37 %)> daarna kauwspieren met omgeving (45.57 %),
tong met omgeving (37.84 %).

Tenslotte geeft Cousi de maatregelen aan, welke z. i. genomen moeten worden
om de cysticercosis te bestrijden, n.l. : a) dieren steeds voedsel geven, dat niet ver-
ontreinigd kan zijn met menschelijke faecaliën ; b) drinkplaatsen voor het vee op
voldoende afstand van beerputten houden ; c) de ontwikkelingscyclus der lintworm
populariseeren ; dj den consument aanraden het vleesch goed te koken alvorens
het te eten ; e) invoering van vleeschkeuring op abattoirs en op het platteland ;
J) dragers van taeniaeparasietvrij maken;/) faecaliën van den mensch niet op weide-
grond, maar op bouwland uitstrooien.

1) Dr. D. Cousi. La cysticercose bovine en Tunisie. (Revue vétérinaire et Journal de
Médécine Vétérin. 1933, deel 85, pg. 121).

Lièvre, i), assistent bij de medische faculteit van de universiteit te Algiers, geeft
een beschrijving van een hart van een kalf van 11 maanden, waarbij een uitgebreide
cysticercosis werd waargenomen.

Het kalf was verder geheel gezond : aan de overige organen en spieren werd
geen enkele cysticercus opgemerkt. Zoowel aan buiten- en binnenoppervlakte van
het hart kon Lièvre een 171 finnen tellen : hieronder waren zoowel verkalkte als
nog geheel jonge exemplaren. De linker harthelft bleek meer parasieten te bevatten
dan de rechter helft.

Aan deze vondst knoopt L. eenige beschouwingen vast over de resultaten, ver-
kregen bij experimenteele besmetting, door voedering van een wisselend aantal
rijpe proglottiden aan kalveren. Behalve in verschillende inwendige organen vindt
men in dergelijke gevallen dan ook wel finnen in het hart der proefdieren, echter
tot dusver nog maar in een betrekkelijk gering aantal, vergeleken met het door L.
beschreven geval.

Marotel & Vim 2) geven een beschrijving van een door Vitu, Directeur
van het abattoir te Nancy, waargenomen geval van uitgebreide cysticercosis bij
een schaap van 9 maanden. Ongeveer 300 cysten, welke vooral talrijk waren in
hart en middenrif, overigens over de geheele oppervlakte van het cadaver voorkwa-
men, werden opgemerkt. De meeste waren gedegenereerd ; slechts een io-tal levens-
vatbare parasieten konden M. & V. waarnemen. Bij microscopisch onderzoek
vonden zij een hakenkrans van 32 haken ; de groote haken hadden afmetingen van
140—152 fl, de kleine haken van 115- 120 fJ-,

Naar aanleiding van dit geval houden Marotel & Vitu een beschouwing over
de tot dusver in de literatuur bekend geworden gevallen van cysticercosis bij het
schaap en over hel karakter van dezen parasiet. Terwijl enkele auteurs ineenen te
doen te hebben met cyst. cellulosae of cyst. tenuicollis, zijn deze schapenfinnen
volgens andere onderzoekers tusschenvormen van een taenia ovis, voorkomende
bij den hond (Ransom). In verband met deze opvatting deden Marotei. ik Vrrt
een proef, welke een negatief resultaat had ; 11.1. zij lieten 2 honden gedurende 5
dagen het versche vleesch van bovengenoemd schaap opeten.

Na 10 tot 14 weken werd sectie gedaan op beide dieren, echter met negatief
resultaat. (Deze proefis wat vaag; de honden kunnen n.1. toevallig geheel gedege-
nereerde cysten binnen gekregen hebben. Ref.). Zij kregen dus noch een bevestiging,
noch een tegenspraak van dc meening van Ransom.

Conclusie : Er zijn geen gevallen van cysticercosis bij het schaap, veroorzaakt
door cysticercus tenuicollis. Deze parasiet wijkt morphologisch te veel af (als b.v.
aantal haken, 34—40 ; grootte der haken). Mogelijk is het, dat men bij schapen-
cysticercosis met enkele gevallen van cysticercus cellulosae te doen zou hebben.
Dit moet zoo spoedig mogelijk door uitvoerige proeven worden uitgemaakt.

Zoolang dit niet met zekerheid kan worden ontkend, moet inen, volgens Marotel
& Vitu, elk geval van cysticercosis bij het schaap voorloopig in de vleeschhygiëne
beschouwen als zijnde veroorzaakt door cyst. cellulosae, en de daarmede overeen-
komende maatregelen uitvoeren.

Op het abattoir te Boedapest deed Burghofff.r 3) een uitgebreid onderzoek
naar het voorkomen van echinococcosis bij de verschillende slachtdieren.

Zoo werden door hem 10.325 schapen onderzocht, welke afkomstig waren uit
verschillende streken van Hongarije. Bij deze dieren werd bij 1.8 % echinococcosis

1) Lièvre, Dr. H., Cysticercose cardiaque bovine. (Revue Vétérinaire. Deel 85, Juli
¹933» PS- 373)-

2) Marotel & Vitu. Troisième observation française de ladrerie ovine. (Revue Vétéri-
naire. Deel 85, Juni 1933, pg. 321).

3) C. Burghoffer. La fréquence de l\'échinocoque en Hongrie. (Revue Génér. dc Méd.
Vét., 42, pg. 280).

geconstateerd. Het percentage bleek nogal te varieeren, alnaar de streek waarvan
de dieren afkomstig waren.

Bij 1710 runderen vond hij 7.1 % besmet, van 1769 varkens zelfs 17.3 %, terwijl
bij 1460 paarden een 2.1 % besmet bleek. df. Graaf.

Gegevens hierover worden vermeld in de Ned. Indische Bladen voor Diergenees-
kunde, Deel XLV, all. 3, blz. 166.

Behalve bij varkens werden ook bij honden op Bali trichinen aangetroffen. Col-
lega W. C. Ph. Meijer geeft verslag van een onderzoek naar de doeltreffendheid
van verschillende daar gebruikelijke bereidingswijzen van het vleesch, voor zoover
betreft het dooden van trichinen. Het blijkt dat deze parasiet door deze wijze van
braden enz. wordt gedood.

In overweging is aan de slachtplaatsen gelegenheid te geven de positief bevonden
dieren op deze deugdelijke bevonden manier toe te bereiden. Trichineuze honden
worden afgekeurd. v. Oijen.

Door Mf.tz i) wordt aanbevolen ter bestrijding van spoelwormen van paarden,
Noemin, en van die van het varken en van den hond Taetivon. Beide preparaten
zijn afkomstig van de chemische fabriek Trommsdorf in Aken.

Na een dag vasten geeft men een paard \'s avonds 4 tabletten, den volgenden dag
weer 4 stuks. Een week later wordt deze zelfde behandeling herhaald.

Speciaal bij varkens zag de schrijver zeer goede resultaten. Bij honden is het
aan te bevelen een weinig voedsel te geven voor de toediening van Taetivon, daar
dit middel op de leege maag gegeven gemakkelijk wordt uitgebraakt. Volgens
Metz hebben Noemin en Taetivon hem bij ascariasis nimmer in den steek ge-
laten.

Ascaris vitulorum wordt slechts in bepaalde landen bij kalveren aangetroffen,
zooals in sommige gedeelten van Duitschland, van Zwitserland en van Frankrijk.
Buiten Europa treft men dezen parasiet aan in Amerika, Afrika, West-Indië, China
en Japan. Aangezien in den laatsten tijd weer de identiteitskwestie van dezen worm
met Ascaris lumbricoidcs op den voorgrond is getreden, heeft Sciimid 2) een verge-
lijkende morphologische studie gemaakt van beide wormen. Hij komt tot de con-
clusie dat beide wormen tot een afzonderlijke soort behooren. In het kort komen de
verschillen hierop neer :

De 3 mondlippen van A. lumbricoides zijn bijna even zoo breed als het daarop-
volgende lichaam.

Het achtereinde van A. lumbricoides is spits-conisch, terwijl bij A. vitulorum
een duidelijk van het overige deel van het lichaam gescheiden conisch uiteinde
aanwezig is. De Oesophagus van A. vitulorum heeft vóór den overgang in den darm
een duidelijke ampulvormige verwijding. Ook de eieren van beide parasieten zijn
verschillend. Het ei van A. vitulorum is rond tot rond-ovaal en van een dikke schaal
voorzien, die vingerhoedachtige indrukken vertoont, zooals deze bij de eieren van
Toxocara canis bekend zijn. Dat een infectieproef met rijpe eieren van Ascaris
vitulorum bij biggen niet aansloeg, is, zooals Schmid terecht opmerkt, geen bewijs
voor het verschil dezer ascariden-soorten, daar het zelfs moeilijk is jonge biggen
met haar eigen spoelwormsoort te besmetten. De morphologische verschillen tus-
schen A. vitulorum en A. lumbricoides zijn echter zoo duidelijk, dat men beide
parasieten tot een afzonderlijke soort moet rekenen.

1) Metz, H. : Spulwurmbefall bei Haustieren und seine Bekämpfung. T. Rundschau
1933» No. 32.

2) Schmid, F. : Z^ur Identität der Kälberascariden. M. T. W. 37, 1933, p. 569—571.

In vervolg op een vroegere publicatie (1932) komt Penso i) nog eens op zijn
destijds geopperde meening terug, dat Passalurus ambiguus van het konijn en Ente-
robius vermicularis van den mensch haar geheele ontwikkeling in het darmkanaal
doormaken, waardoor het te verklaren is dat de bestrijding der aarsmaden o. a.
bij den mensch zoo moeilijk is. Door een publicatie van Wetzel over de ontwikke-
ling van een andere Oxyuris bij het konijn, n.1. Dermatoxys veligera is Penso nog
meer overtuigd dat zijn opvatting in deze zaak de juiste is. Wetzel kon n.1. ook
aantoonen dat de larven van deze oxyuris in het darmslijmvlies van het konijn
leven. Penso interpreteert deze bevinding als volgt : Dermatoxys veligera legt
haar eieren niet in het darmlumen, maar in den darmwand. Uit deze eieren ont-
wikkelen zich de larven, die daarna weer in den darm terugkeeren en zich dan tot
volwassen parasieten ontwikkelen. Een ontwikkelingsphase buiten den gastheer zou
ook dus bij dezen parasiet niet noodzakelijk zijn. De meening van Wetzel, die aan-
nam dat de larven van Dermatoxys in den darmwand gedrongen waren, nadat zij
uit de per os opgenomen eieren waren vrijgekomen, kan Penso niet deelen. Wetzel
nam aan dat deze larven van het darmlumen uit in den darmwand gedrongen
waren. In verband met zijn vroegere bevindingen komt Penso dus tot de conclusie
dat het wijfje van Dermatoxys haar eieren in den darmwand legt, waaruit zich dan
de larven ontwikkelen. In den ontwikkelingscyclus van deze verschillende Oxyuren
zouden dus twee phasen zijn.

i°. De volwassen parasieten leven in het darmlumen en de bevruchting heeft
daar plaats. 2°. De bevruchte wijfjes dringen in den darmwand en leggen daar
eieren. Hieruit ontwikkelen zich weer de volwassen parasieten. De geheele ontwik-
keling zou dus in één gastheer plaats vinden.

Trawinsky, e. a. 2) konden de waarnemingen van vroegere onderzoekers be-
vestigen n.1. dat jonge spiertrichinen eerst tg dagen na de infectie in staat zijn op-
nieuw te besmetten. Deze jonge, nog niet ingekapselde spiertrichinen zijn zeer
resistent tegen de inwerking van maagsap.

Door experimenten in vitro bleek hun, dat vrijgemaakte spiertrichinen door een
verblijf van 2—12 uur in kunstmatig maagsap niet beïnvloed werden en nog een
infectie van proefdieren tot stand konden brengen.

De larve wordt door haar chitinehuid tegen het maagsap beschermd. Het uitblij-
ven van een infectie na een orale toediening van trichinelarven moet volgens
de schrijvers dan ook niet worden toegeschreven aan de inwerking van het maagsap,
maar aan versnelde darmperistaltiek met daaraan verbonden diarrhee, waardoor
de darmtrichinen afgedreven worden.

Maternowska 3) heeft vergelijkende proeven genomen over de intracutane
reactie bij trichinose van menschen en dieren. De bereiding van het antigeen week
af van die, welke door Fülleborn aangegeven is. Deze laatste maakt het antigeen
door vertering van trichinehoudend vleesch met kunstmatig maagsap waardoor
hij de trichinelarven vrij maakte en hiermede het antigeen bereiden kon. De con-
clusie van Fülleborn was, dat de reactie niet specifiek was, daar hij bij dragers
van strongyliden en ascariden ook eenige reactie tegenover trichinen-antigeen kon
waarnemen. Maternowska komt echter tot de uitspraak, dat de reactie specifiek

1) Penso, G. : Nouvelles considérations sur la biologie des oxyures. Ann. de Parasitol.
XI, 4\' \'933> P- 268—26g.

2) Trawinsky u. Maternowska, I. : Ueber InvasionsJ\'ahigkeit junger Muskeltrichinen.
Centr.bl. f. Bakt. Orig. 128, ig33, p. 328—331.

3) Maternowska, I. : Intradermale Hautreaktion bei Trichinose. C. f. Bakt. Orig.
129, ig33, p. 284—301.

is. Zij heeft het antigeen echter op een andere wijze bereid. Er werd niet uitgegaan
van de trichinenlarven uit de spieren, doch van de volwassen trichinen uit den
darm. Trichineuze konijnen werden 12—19 dagen na de infectie gedood en de darm-
trichinen werden door afspoelen met physiologische keukenzoutoplossing van het
slijmvlies verzameld. De aldus verkregen trichinen werden herhaaldelijk met phy-
siologische NaCl gewasschen en in een exsicator gedroogd. Het gedroogde materiaal
werd in een agaat mortier met gedistilleerd water tot een fijne emulsie gewreven
en nu in ampullen bewaard. De juiste bepaling van de gebruikte hoeveelheid keu-
kenzoutoplossing voor het drogen is van belang, zoowel voor de juiste bepaling
van de hoeveelheid antigeen na het drogen, als ook voor de juiste concentratie
van het antigeen in de keukenzoutoplossing. De verhouding van trichinen en
keukenzout wordt door de schrijfster echter niet vermeld.

Zorg moet gedragen worden dat de darmtrichinen, die voor de antigeen
bereiding gebruikt worden volkomen vrij zijn van mucine, darmslijm en verterings-
producten, daar deze stoffen de oorzaak zouden kunnen zijn van niet specifieke
huidreacties.

Als proefdieren werden gebruikt cavia\'s, konijnen en varkens, terwijl een trichinen-
endemie in Polen een gunstige gelegenheid bood het antigeen te controleeren op
menschen, waarvan bekend was dat zij trichineus vleesch gegeten hadden. De
sterkte van de intradermale reactie bleek niet alleen afhankelijk te zijn van de dier-
soort, doch ook van den duur van de infectie. Hoe langer de infectie geleden was,
des te sterker de reactie.

Alvorens het antigeen in te spuiten, werd bij de verschillende dieren de huid
geschoren en ontsmet. Bij cavia\'s en konijnen werd de buikvlakte gebruikt, bij var-
kens de buitenvlakte van het oor, in de nabijheid van de basis. Bij den mensch
de binnenvlakte van den onderarm. Een positieve intradermoreactie begint met een
kleine witte blaasvormige zwelling op de injectieplaats in de buitenste epidermis-
laag. Daaromheen ziet men binnen 5 seconden tot 2 minuten een onregelmatige
roode verkleuring, die tengevolge van de resorptie van het antigeen een amoeboïden
vorm gaat aannemen en die een grootte van 20—60 m.M. bereiken kan. De zwel-
ling neemt nu in dikte af, wordt rood aan de peripherie en wordt ten slotte weer
geheel vlak.

Deze reactie duurt 20—30 minuten. Na 2 tot 6 uren ontstaat er weer een nieuwe
zwelling, die intensiever wordt. Deze beslaat in het begin een huidoppervlakte
van 7.5—15 m.M., welke zich meer en meer uitbreidt en eindelijk een grootte van
ongeveer 80 m.M. bereikt en een hoogte van ongeveer 15 m.M.; ± 10—15 uur
11a de injectie is de zwelling en de roodheid het sterkst. Na verloop van 24—48
uur neemt dc zwelling langzamerhand af en alleen het cenirum blijft tot aan het
einde van de reactie roodgekleurd. Een reactie is als positief te beschouwen wanneer
deze 2—9 uur na de injectie van het specifieke antigeen ontstaat, zich 36—48 uur
handhaaft en minstens een huidoppervlakte heeft van 15 X 15 m.M.

Dit is een voorbeeld van een zoogenaamde één-phase reactie. Bij langer bestaande
infecties nam de schrijfster bij menschen en bij cavia\'s een twee-phasen reactie waar.
Hierbij ziet men op het tijdstip dat de eerste reactie haar hoogtepunt al overschreden
heeft een tweede reactie te voorschijn komen, namelijk een infiltraat, dat zich buiten
de grenzen van de eerste zwelling uitbreidt en dat eerst na 42—52 uur langzamer-
hand verdwijnt. Dat de reactie specifiek was voor trichinose bleek wel uit de con-
troleproeven. Bij gezonde menschen en proefdieren verliep deze steeds negatief.
Dragers van ascariden reageerden niet op het trichinen-antigeen, doch wel op een
antigeen dat bereid was uit ascariden. Injecties met 1 % pepton en met keuken-
zoutoplossingen gaven nimmer positieve reacties.

De schrijfster komt tot de conclusie dat het volgens haar methode bereide trichi-
nen-antigeen van zeer veel belang is voor de diagnostiek van trichinose bij den mensch,
omdat daar de diagnose, speciaal in lichte gevallen, dikwijls zeer moeilijk op andere
wijze te stellen is. Baudet.

Operationskursus für Tierärzte und Studierende, von Prof. Dr. W.
Pfeiffer und Prof. Dr. M. Westhues ; gte vermehrte Auflage mit 98 Abbildungen.
Berlin. 1934 ; Verlag von Richard Schoetz. Prijs M. 5,80.

Deze negende uitgave van het sedert 1897 zoo bekende werkje van Pfeiffer is
tot stand gekomen met medewerking van Prof. Dr. Westhues te München. Ten
opzichte van den 8en druk, welke in 1921 is verschenen, geeft deze uitgave een niet
onbelangrijke uitbreiding der stof te zien; deze past zich aan een den vooruitgang
der wetenschap en aan de tegenwoordige eischen der praktijk.

Een mooie aanvulling vormt het eerste hoofdstuk „Allgemeines über Orerationen",
dat voornamelijk betrekking heeft op de narcose en de verschillende vormen van
plaatselijke anaesthesie. Betreffende het laatst bedoelde is geheel nieuw de beschrij-
ving van de methode van geleidings-anaesthesie aan het hoofd, bij paard, rund en
hond (perineurale injectie van het anaestheticum aan den nervus infraorbitalis en
N. alveolaris inferior) alsmede de epidurale anaesthesie bij paard en rund en voorts
ook de locale verdooving bij de castratie van het mannelijke en vrouwelijke paard.
Hieruit blijkt, dat wel rekening is gehouden met de ervaringen, die men op dit ge-
bied gedurende den nieuwsten tijd heeft verkregen. Immers, in de laatste 5 ä 10
jaren zijn verschillende publicaties betreffende de bedoelde methoden van anaesthe-
sie verschenen.

Overigens is de inhoud belangrijk verrijkt doordat de beschrijving van ver-
schillende operaties is toegevoegd en daarmede is ook het aantal afbeeldingen groo-
ter. In het bijzonder is deze vermeerdering te zoeken in de omstandigheid, dat,
in afwijking met de vorige uitgaven, nu verschillende operaties bij het rund en bij
den hond zijn opgenomen en dat het hoofdstuk betreffende de castratie van manne-
lijke en vrouwelijke dieren is uitgebreid. Echter heeft de bedoelde uitbreiding niet
de minste schade gedaan aan het doel, dat zich de schrijvers hebben gesteld, name-
lijk het geven van een handig boekje, dat op beknopte en duidelijke wijze de ty-
pische operaties weergeeft. Aan dat doel beantwoordt de „Operationskursus" vol-
komen.

Zoowel voor den praktiseerenden dierenarts als voor den student zij het boekje
gaarne aanbevolen. Hartog.

In de „D. S. Z., 1933, pg. 142" komt een internationaal overzicht voor van de
sterfte wegens tuberculose, overgenomen uit het „Epidemiologisch Monatsschrift".
Daaruit blijkt, dat voor het jaar 1928 in Duitschland aan longtuberculose 7.3 sterf-
gevallen voorkwamen op iedere 10.000 inwoners, in Engeland 7.6, Noorwegen 12.5,
Zwitserland 10.1, Ierland 10.8, Denemarken 6.3, Vereenigde Staten 7, Australië 5.1
en Japan 14.2.

Dezelfde getallen voor het jaar 1930 waren in Rio de Janeiro 26, Parijs 19.6,
Boedapest evenveel, Oslo 13.1, Stockholm 11.9, Brussel 9.9, Londen 8.4, Berlijn 8.3,
Zurich 7.6, Kopenhagen 7.1, New-York 6.4 en Amsterdam 5.4.

Wat de verdeeling over de geslachten betreft, vindt men in de meeste landen het
mannelijk geslacht sterker besmet dan het vrouwelijke. Gerangschikt naar een
afzonderlijke ouderdomsklasse zijn in het eerste levensjaar de jongens meer aan
sterfte wegens tuberculose blootgesteld dan de meisjes ; daarna is tot aan het 12de
jaar het sterftecijfer hetzelfde : tot aan het 25ste jaar overtreft daarna het vrouwelijk
geslacht, terwijl daarna weer het mannelijk geslacht de overhand krijgt.

De bespreking van mijn proefschrift „Destructie van afgekeurd vee en vleesch
in verband met het smelten van dierlijke vetten" in het nummer van i Februari
van dit tijdschrift door Prof. van Oijen, noopt mij tot eenige opmerkingen en tot
het weerleggen van daarin voorkomende onjuistheden.

Ofschoon er veel ruimte aan deze critiek is gespendeerd, waarvoor ik waardeering
kan hebben, zijn verschillende feiten uit mijn proefschrift onjuist weergegeven,
waartegen ik op deze plaats moet protesteeren. De door rescencent getrokken con-
clusies zijn m. i. dan ook niet gewettigd.

1. Bij de bespreking van het stoomverbruik van de Iwel-Laabs-apparaten heb ik
nooit over stralingswarmte, maar steeds over geleidingswarmte gesproken.

2. Degenen die het proefschrift niet hebben gelezen, zouden kunnen denken,
dat de beoordeeling van de methode Iwel-Laabs geschiedde naar aanleiding van
twee „gebrekkige" proeven. Dit is onjuist weergegeven : Twee oriënteerende proe-
ven deden ons besluiten voorloopig de methode-GosLAR te probeeren ; naderhand
werden de conclusies omtrent de LAABS-methode getrokken naar aanleiding van
een 6-tal nauwkeurige proeven (pag. 117—123) zoodat het onderzoekingsmateriaal
veel grooter is geweest dan men uit de bespreking zou kunnen afleiden.

3. Bij de bespreking van de methode-larsen geeft rescencent op, dat van 9 char-
ges nadere gegevens werden medegedeeld ; dit zijn er 18 geweest, terwijl uitdrukke-
lijk werd gezegd, dat er in totaal eenige duizenden charges werden nagegaan.

4. Prof. van Oijen gaat het verschil in kleur van de verschillende soorten vet
voorbij, maar merkt wel op dat de kwaliteit van de gewonnen eindproducten zulk
een groote rol speelt.

5. Bij de bespreking van het hoofdstuk over de rentabiliteit geeft Prof. van Oijen
een verkeerde voorstelling van zaken. Wij weten allen dat de transportkosten de
grootste rol spelen ; neemt men die echter constant, dan heeft het wel degelijk zin
om de systemen te vergelijken zooals ik dat deed. Tevens werd daarbij medegedeeld
dat de verwerkingskosten volgens de aanbevolen methode het laagst waren, maar
dat de verschillen niet zeer groot zijn. Deze berekening diende dan ook vooral om
de veel geuite bewering te weerleggen, dat de natte methode veel duurder dan
eenige andere zou zijn !

Bij de samenvatting aan het eind van het werk werd dan ook gezegd, dat de
natte methode de laagste kosten met de beste eindproducten vereenigt.

6. Prof. van Oijen komt met het bekende argument van het vrij-vetzuurgehalte
in het diermeel aan. Dit is ook in dit tijdschrift reeds zoo vaak bestreden, dat het
verwondering moet wekken, dat het nog steeds opgeld schijnt te doen. De wijze
waarop dit argument naar voren wordt gebracht, zou doen vermoeden, dat hiermee
nu de geweldige superioriteit van de extractic-methodc wordt aangetoond en dat
alleen al daarom deze methode alle andere behoort te verdringen !

Beschouwt men die v.v.z.-kwestie echter kwantitatief, dan blijft er niets van over-
Immers : Stel in een gemengd voer wordt io % diermeel gebruikt. Laat dit in het
eerste geval 10 % vet, waarin 10 % v.v.z., in het tweede geval 4 % vet, waarin
ook 10 % v.v.z. bevatten, dan brengt men in het eerste geval in het voer o. i % en
in het tweede geval 0.04 % v.v.z. extra. Verder bevat het voer dan gemalen granen,
waarvan het vetgehalte gemiddeld 4 % bedraagt, echter met gewoonlijk 60 %

v.v.z. Stel eens dat men een mengsel van 90 % graanmeel en 10 % diermeel heeft,
dan bevat het gemengde meel dus in het eerste geval 2.16 0.1 = 2.26 % v.v.z.
en in het geval van extractie-diermeel 2.16 - - 0.04 = 2.20 % v.v.z. Zou men nu
het duurdere extractie-procédé gaan toepassen terwille van een dergelijke „kwali-
teitsverbetering" ?

Hier komt m. i. nog wat bij : Op pag. 145 heb ik betoogd dat men naar een laag
v.v.z.-gehalte in het vet dat in het meel achterblijft moet streven en wel op die
manier dat men door zorgvuldig werken er voor zorgt, dat het v.v.z.-gehalte niet
hoog wordt. Hoog v.v.z.-gehalte is op zich zelf niet zoo erg, maar het wijst erop
dat er in de grondstoffen omzettingen hebben plaats gevonden waarvan wij de na-
deelen weliswaar niet kennen, maar die wij kunnen vermijden door beter te werken,
waarbij tevens de kwaliteit van het te winnen vet beter wordt. Werkt men nu met
het extractie-systeem, dan kan men in geval van bedorven grondstoffen de plaats
gevonden hebbende ontledingen camoufleeren door ver genoeg te extraheeren.
Eventueele slechte invloeden op de eiwitten behoudt men echter toch.

De geëxtraheerde diermeelsoorten bevatten verder nog het Berntrop-extract,
hetwelk na hydrolyse in het dierlijk lichaam nog 60 % v.v.z. geeft. Beide bedragen
moeten dus nog worden vermeerderd met 0.12% v.v.z. in het gemengde voer,
zoodat de invloed van de extractie op het eindproduct in het niet valt. Het bezwaar
van „het voeren van sterk ranzig „vet" meen ik hiermee weerlegd te hebben.

Naar aanleiding van de genoemde punten moge ik het volgende opmerken :
ad. 1. Inderdaad. Dit is een misstelling dezerzijds.

ad. 2. Slechts 2 proeven werden in de vergelijking betrokken voor men tot de
methode Larsen besloot. Eerst later werden de volgende met I. L. gedaan.

ad. 3. Inderdaad. Doch 9 dienden als grondslag voor de conclusie, de 9 volgende
bevestigden deze.

ad. 4. De beteekenis van de kleur van het vet is vooral gelegen in de bruikbaar-
heid van deze stof voor verdere technische verwerking, niet als voedingsmiddel.
Dit valt buiten mijn competentie.

ad. 5. Juist tegen dezen laatsten zin richt zich mijn protest. Ware de conclusie niet
verder gegaan dan de daarvóór gestelde, ik zou er mede hebben ingestemd.

ad. 6. Eerste twee alinea\'s. Of een hoog v.v.z.-gehalte van eenig veevoeder van
plantaardigen oorsprong wel zoo onverdeeld gunstig is, moge hier gevraagd worden.
De meeningen loopen hierover uiteen. Echter het dierlijk lichaam reageert soms
op kleine vermeerdering van bepaalde stoffen in het voedsel op een wijze, die niet
in verhouding staat tot de grootte dezer overschrijding. De slechte invloed van
„ranzige" vetten van dierlijken oorsprong is bekend. Ik meende hier dus een waar-
schuwend woord te mogen laten hooren, zonder te betoogen dat in extractie alleen
alle heil gelegen is. Daarmede is ook de derde alinea sub 6 weerlegd. Inderdaad
zal het toezicht op bedrijven die deze methode toepassen zeer intensief moeten zijn.

Ik zou er den lezer voor willen waarschuwen, niet op het voetspoor van den
heer van Gelder, meer in mijn woorden te leggen dan er in geschreven staat.

Programma van de 81ste Algemeene Vergadering (bijzondere
algemeene vergadering), te houden op Zaterdag 2 Juni 1934,

4. Behandeling van het rapport in zake onderzoek en bestrijding
der kwakzalverij, uitgebracht door de daarvoor door het
Hoofdbestuur samengestelde commissie, welk rapport is gevoegd
bij het Tijdschrift van 15 Maart.

De secretarissen der afdeelingen worden er aan herinnerd, dat de
volmachten der afgevaardigden behalve het aantal, ook de namen
der leden, die op de afdeelings-vergadering hun stem uitbrachten,
moeten vermelden.

De volmachten der afgevaardigden behooren voor het begin dei-
vergadering bij den secretaris te zijn ingediend.

Het ledental der Afdeeling bedroeg op 1 Januari 94 ; het verminderde door het
bedanken van H. v. Aken, C. Fauël, Dr. Monné en P. Zijp, en steeg door het
toetreden van W. C. v. d. Stolpe, A. J. E. de Voocd, F. Dekker, A. J. A. Qualm,
Dr. H. S. Frenkel, C. J. de Gier, Dr. J. v. Dorssen en Ph. Zwarenstein, zoodat
het op 31 December 98 bedroeg.

Het bestuur onderging geen wijziging en bestaat uit Dr. J. J. F. Diiont, voor-
zitter, J. Kranenburg, secretaris en D. Hendrikse, penningmeester.

Als afgevaardigde in het Hoofdbestuur werd herkozen H. de Ronde, terwijl Dr.
A. A. Overbeek de afdeeling vertegenwoordigde op de algemeene vergadering.

Er werden 4 gewone vergaderingen gehouden, alle te Rotterdam in Hotel Atlanta,
en wel op 24 Februari, 9 Juni, 18 Augustus en 1 December, die bezocht werden
door resp. 17, 23, 20 en 22 leden.

Bovendien werd op 30 Juni een buitengewone vergadering belegd ter bespreking
van de tarieven voor de tuberculose-bestrijding, teneinde eenige zekerheid te ver-
krijgen omtrent de meening der belanghebbenden, alvorens opnieuw de bindende
besluiten aan de orde te stellen.

Op deze vergadering waren slechts 15 leden tegenwoordig, zoodat ook toen
weer het gros der leden verstek liet gaan. Men vereenigde zich met een tarief van

go cent per dier, met de bepaling dat indien het gemiddeld reactie % in een plaatr
selijke bestrijdingsvereeniging lager is dan 20 %, het bedrag voor de leden die-
vereeniging verlaagd kan worden tot 75 cent per dier.

In de Februari-vergadering werd breedvoerig gesproken over de wenschelijkheid
dat veeverloskundigen een officieele opleiding behoorden te hebben, en na die
opleiding een officieel diploma.

Men meende bijna algemeen, dat de verlossingen en castraties tot de taak van
den dierenarts behooren met uitsluiting van anderen : de opleiding van leeken
om een deel onzer werkzaamheden te verrichten, achtte men verwerpelijk. Men
was overtuigd van het feit dat op het oogenblik de veeverloskundigen en castreurs
niet geheel gemist kunnen worden, met het oog op de oudere collega\'s, van wie
velen het zware werk niet zouden kunnen doen, en zou daarom de thans werkzame
veeverloskundigen in de gelegenheid willen stellen, werkzaam te blijven, op voor-
waarde dat zij geen ander werk verrichten dan waartoe zij bevoegd zijn.

De vergaderingen van Juni en Augustus waren nagenoeg geheel gevuld met
de bespreking van het rapport der secretariaats-commissie, resp. het programma
voor dc algemeene vergadering.

In de Decembervergadering hield Dr. H. S. Frenkel een voordracht over weefsel-
culturen, waarbij hij de daarvoor noodige apparaten vertoonde, terwijl door middel
van een film de techniek der weefselcultiveering werd gedemonstreerd. In deze
vergadering werd breedvoerig over mogelijke voordeelen voor ons van op te richten
ziekenfondsen besproken. Het practisch voordeel achtte men voorshands zeer
onzeker, doch men meende dat bij oprichting ons Hoofdbestuur hierin de leiding
diende te nemen, en daarom dit onderwerp aan een grondige bestudeering diende
te onderwerpen.

Bij de vrije mededeelingen kwamen bijna elke vergadering zaken ter sprake
waaruit bleek hoe allerwege op ons arbeidsveld door anderen wordt gegraasd.
Entingen door leeken, inspecties volgens de Veewet door opzichters, verkeerde
bezuiniging der veehouders, dit alles berokkent ons schade. Verbetering is alleen
te verwachten van een verbetering der economische omstandigheden, naast wet-
telijke bepalingen die de toepassing van serum en entstoffen regelen, en de kwak-
zalverij op ons terrein tegengaat.

Met den wensch, dat bij het uitbrengen van het volgend jaarverslag deze zaken
nader bij hun vervulling zullen zijn, eindig ik dit verslag.

Verslag van de vergadering gehouden op Vrijdag 23 Februari in Motel
Atlanta te Rotterdam.

Aanwezig volgens de presentielijst 27 leden, benevens de algemeene secretaris,
de Heer A. v. Heusden.

Bij de opening te 11 uur waren nog slechts een io-tal leden tegenwoordig; dit
gaf den Voorzitter aanleiding om op te merken, dat het geringe bezoek voor de
pauze het ochtend-gedeelte van bijna elke vergadering onvruchtbaar maakt,
omdat belangrijke onderwerpen tot na de pauze bewaard worden en er dan in
den morgen eigenlijk weinig te behandelen is, terwijl als men met de behandeling
reeds voor de pauze begint, men in den middag feitelijk een herhaling krijgt van
de \'s morgens gehouden discussies. Hij stelde den leden voor eens te overwegen
of het geen aanbeveling zou verdienen, om indien de agenda zulks toelaat, eerst
in den middag met de vergadering te beginnen, en desnoods iets later te eindigen.
De vergadering ging hiermede accoord, en droeg het bestuur op om in zoo\'n geval
te trachten de leden nog eenigen tijd aan een gezamelijken maaltijd bijeen te houden.

De notulen van de vorige vergadering, het verslag van den secretaris, en de reke-
ning van den penningmeester werden goedgekeurd.

De collega\'s J. v. d. Waal en J. M. Hoffman werden als lid der afdeeling aan-
genomen.

Een schrijven van hel H.B. betr. een voorstel van de afdeeling Friesland, tot
het instellen van een onderzoek naar de wijze van salarieering in de onderscheiden
keuringsdiensten werd breedvoerig besproken. Men acht het wenschelijk, dat dit
onderzoek ook in Zuid-Holland wordt verricht, en stelde hiervoor een commissie
in van drie leden. Tot leden dier commissie werden benoemd de Heeren K. de
Vink, Dr. A. A. Overbef.k en de secretaris.

In den namiddag werden opnieuw besproken de (ontwerp) bindende besluiten
i. z. de tuberculose-bestrijding. Deze werden na een kleine wijziging aangenomen,
echter met de bepaling, dat zij niet aan het referendum onderworpen zullen worden,
voordat met de Prov. Vereen, tot bestr. der tuberculose, over deze besluiten overleg
is gepleegd.

Bij de vrije mededeelingen werd er door Büchli over geklaagd, dat door het
H.B. en den C.R. niet voortvarend genoeg was opgetreden in de kwestie ,,de Zeeuw".
De vergadering betreurde de trage afwerking dezer zaak evenzeer, doch meende
dat de onvolledigheid van den C. R. in 1933, een omstandigheid die indertijd
niet voorzien was, hiervan de grootste oorzaak was.

Daarna werd de vergadering, aangezien niemand meer het woord vroeg, door
den Voorzitter gesloten.

Den 24 Februari vergaderde de afdeeling Overijssel te Nijverdal. Nadat collega
van der Veen, de nieuwbenoemde voorzitter der afdeeling, de vergadering geopend
had en hierbij de hoop had uitgesproken dat de tijd ingeluid mocht zijn, dat de
omstandigheden voor de dierenartsen weer gunstiger worden, sprak hij hartelijke
woorden van dank tot den afgetreden voorzitter, voor de wijze waarop deze in
het afgeloopen jaar de vergaderingen heeft geleid.

Na voorlezing van de notulen en ingekomen stukken, werd een schrijven van
de afdeeling Friesland nader in behandeling genomen. Als resultaat hiervan werd
aan het bestuur opgedragen een onderzoek in te stellen naar de salarieering der
keuringsveeartsen in de provincie Overijssel en hierover rapport uit te brengen-

Daarop had ballotage van collega Binnerts plaats, die met algemeene stemmen
als lid der afdeeling werd aangenomen.

Het jaarverslag van den secretaris gaf een overzicht van de werkzaamheden in
het afgeloopen jaar, waarna de penningmeester verslag uitbracht over de finan-
cieele positie der afdeeling.

Na een korte pauze werd het rapport voorgelezen van de Commissie ter bestu-
deering van het Ziekenfondswezen bij dieren. Hieruit bleek wel, dat er over het
algemeen in de afdeeling weinig voor wordt gevoeld en een der conclusie\'s der com-
missie was dan ook, dat deze kwestie zeer zeker niet van de dierenartsen moest
uitgaan.

Besloten werd nog een algemeen bindend besluit voor de leden der aldeeling
Overijssel op te stellen, om bij eventueele oprichting van een ziekenfonds, bepaalde
voorwaarden te hebben, waaraan zal moeten worden voldaan.

Na een geanimeerde rondvraag, waarbij vanzelfsprekend de „stemmen uit de
praktijk" den boventoon voerden en die natuurlijk een onverdeelde aandacht
genoten, werd deze vergadering gesloten.

Naar aanleiding van de vele opmerkingen, ook in de laatste Algemeene Ver-
gadering onzer Maatschappij, over de behandeling door den Centralen Raad,
van de bekende kwestie Dr. de Zeeuw, werd in de zitting van 3 Februari deze
zaak opnieuw besproken en besloten aan onze leden den gang van zaken mede te
deelen, ten einde te trachten onjuiste beoordeeling op te heffen.

Op 14 Maart 1933 ontving de Centrale Raad een schrijven van collega
Dr. de Zeeuw, waarin hij mededeelde, dat hij binnenkort een laboratorium
hoopte te stichten, waar ziek en gestorven pluimvee zou kunnen worden onder-
zocht.

Inzenders van pluimvee zouden eventueel noodige geneesmiddelen van
het laboratorium kunnen verkrijgen en bovendien zouden ook sera en ent-
stoffen direct aan particulieren worden geleverd.

,,Ik weet, schrijft Dr. de Zeeuw, dat ik inga tegen de voorschriften der
Maatsch., maar tot mijn groot leedwezen staat mij geen andere weg open,
daar ik niet in de gelegenheid ben op meer collegiale wijze in de behoeften
van mijn gezin te voorzien en aan mijn verplichtingen te voldoen."

De Centrale Raad achtte het noodig naar aanleiding van dit schrijven Collega
Dr. de Zeeuw uit te noodigen in de zitting van 18 Maart te verschijnen, waaraan
door hem gevolg werd gegeven.

De bedoeling van den Raad was door een ernstige bespreking te trachten, collega
Dr. de Zeeuw van zijn plannen te doen afzien, en hem er op te wijzen welke onaan-
gename gevolgen de uitvoering er van voor hem zou brengen. Het eenig resultaat
was de toezegging van Dr. de Zeeuw, dat hij zijn plannen nog eens ernstig zou
overdenken, alvorens ze tot uitvoering te brengen.

Collega Dr. de Zeeuw zette echter door en opende zijn laboratorium, wetende
dat hij daarmede regelrecht inging tegen de in onze Maatsch. bestaande meeningen
en wenschen en was daar zoo van overtuigd, dat hij voor het lidmaatschap be-
dankte.

De Centrale Raad verzocht het Hoofdbestuur deze opzegging niet te aanvaarden,
maar collega Dr. de Zeeuw het lidmaatschap te ontnemen, op welk verzoek echter
niet kon worden ingegaan.

Na deze korte uiteenzetting komt nu de schuldvraag naar voren, waarop het
antwoord luidt :

a. Collega Dr. de Zeeuw heeft willens en wetens gehandeld tegen de wenschen
en uitspraken van de Maatschappij, in zake den verkoop van sera en entstoffen aan
leeken.

bedoeld, m. a. w., daar geen Bindend Besluit hieromtrent bestaat, kon de Centrale
Raad niet straffen, maar slechts evenals over het onder b. genoemde een afkeurend
oordeel uitspreken, wat dan ook met eenstemmigheid geschiedde, terwijl tevens
werd besloten het geheele verloop dezer onverkwikkelijke zaak in ons Tijdschrift
bekend te maken.

De deelneming voor dit Congres door Indische Collega\'s blijkt
zeer bevredigend te zijn. Van Nederlandsche zijde is deze deel-
neming op het oogenblik nog gering, hetgeen te betreuren is.

Uit het voorloopig programma, hetwelk in een der vorige afleve-
ringen van dit Tijdschrift opgenomen is, blijkt toch dat door voor-
aanstaande dierenartsen over zeer belangrijke onderwerpen rapporten
zullen worden uitgebracht. Het lidmaatschap van het Congres sluit
in, dat men deze rapporten toegezonden krijgt.

In „Slachthuis-Keuring-Markt" van Febr. 1934 wordt mededeeling gedaan
van een antwoord op de vraag : Heeft het gemeentelijk slachthuis iets te maken met
de toepassing van de omzetbelasting voor wat betreft het vleesch, dat wordt ver-
kocht over de vrijbank, welke vraag en antwoord voorkwamen in „Gemeentebedrijf
en Administratie" van 20 Febr. j.1. Dit antwoord vermeldt o.a. :

Indien in het gemeentelijk slachthuis van gemeentewege niets anders wordt ge-
daan dan een toezicht uitgeoefend op den „verkoop in het klein onder toezicht",
dan heeft de gemeente met de uitvoering der omzetbelasting niets te maken.

Evenwel is in verschillende gemeenten de toestand gegroeid, dat ook de verkoop
door het slachthuis wordt geregeld ; soms merkt de eigenaar van het dier van niets
dan de uitkeering van de netto-opbrengst. Veelal wordt deze regeling niet duidelijk
omschreven, zoodat wel eens twijfel ontstaat omtrent de juiste verhoudingen.

Vast staat, dat de eigenaar van het dier, waarvoor verkoop op deze wijze wordt
toegestaan, daarover zijn volle eigendomsrecht houdt. Van levering aan het slacht-
huis is dus geen sprake, tenzij dit uitdrukkelijk zou zijn overeengekomen.

Neemt het slachthuis — hetzij krachtens uitdrukkelijke machtiging, hetzij volgens
stilzwijgende overeenkomst ten aanzien van bedoeld vleesch de zorg op zich
van het voor den verkoop geschikt maken en den verkoop, dan treedt het slachthuis
(de gemeente) op als lasthebber van den eigenaar. Aangenomen moet worden,
dat het slachthuis bij deze lastgeving ook op zich neemt de verplichtingen, welke
voor den lastgever — den eigenaar van het dier — uit de omzetbelasting voort-
vloeien. Daar het voor den verkoop geschikt maken — het slagerswerk — den eige-
naar tot fabrikant stempelt, zal het slachthuis in dat geval aan alle verplichtingen
moeten voldoen, welke gelden voor den lastgever, alle voor diens rekening.

Gelijk bekend, was de N.V. Thermo-Ghemische Fabrieken, wat betreft het ver-
voer van de cadavers naar den destructor te liergum, in moeilijkheden geraakt,
doordat gebleken was, dat voor de daarvoor gebezigde zware auto\'s de noodige
vergunning tot het berijden van den weg Quatrebras-Bergum ontbrak.

Gedep. Staten van Friesland hebben de N.V. thans in de gelegenheid gesteld
voorloopig met dit vervoer door te gaan, in afwachting van een nader in te stellen
onderzoek, door tot 1 Mei a.s. 1934 de noodige vergunning te verleenen.

Den laatsten tijd heeft men nogal eens berichten kunnen lezen over den gewel-
digen invoer in de slachthuisgemeenten van varkensvleesch, afkomstig van z.g.
onthouders van de exportkeuring. De groote exportslachterijen overstroomen als

het ware het binnenland met, tegen laag tarief, onder exportkeuring geslacht vleesch
en vormen aldus een ernstige concurrentie voor de slagers, die dan ook hiertegen
heftig ageeren. Deze oneerlijke concurrentie wordt derhalve mogelijk gemaakt
door de lage uitvoerkeurloonen. In de ,,Vce- en Vleeschhandel" van 9 Maart j.1.
komt nu een beschouwing voor over het keurloon van deze z.g. onthouders der ex-
portkeuring, aan welke beschouwing hieronder het een en ander is ontleend.

Het tarief voor keurloon van voor export geslachte dieren, welke gekeurd worden
door de in de organisatie van den Veeartsenijkundigen Dienst opgenomen uitvoer-
keuringsdiensten, is krachtens de veewet vastgesteld en voor het geheele land uni-
form. Voor een varken bedraagt dit 27 cent.

In vergelijking met de meeste gemeentelijke keurloonen is dit bedrag zeer laag,
maar, indien het vleesch inderdaad wordt uitgevoerd, ondervinden de slagers en
grossiers, die hun varkens overeenkomstig de Vleeschkeuringswet doen keuren,
daarvan geen concurrentie.

Wij hebben echter meermalen gewezen op het feit, dat de door den exportkeu-
ringsdienst voor export ongeschikt, doch voor binnenlandsch gebruik goedgekeurde
varkens ook vallen onder het lage export-keuringstarief van 27 cent. In 1933 bedroeg
dit aantal ruim 25000. De vraag is nu te beantwoorden of aan dezen misstand een
einde kan worden gemaakt.

In art. 50 der Vleeschkeuringswet is bepaald, dat die wet niet van toepassing is
op vleesch, hetwelk goedgekeurd is krachtens de wet op de uitvoering van vleesch
(later Veewet), onder bij algemeenen maatregel van bestuur te bepalen voorwaar-
den. Deze alg. maatr. v. bestuur is nog nimmer vastgesteld en de practische toepas-
sing van art. 50 voornoemd komt hierop neer, dat goedgekeurd vleesch ingevolge
de Veewet niet gekeurd wordt krachtens de Vleeschkeuringswet, met onderstaande
restrictie evenwel.

Art. 8 der Vleeschkeuringswet bepaalt, dat vleesch, goedgekeurd krachtens de
Veewet, bij invoer in een andere gemeente gekeurd kan worden op het aanwezig
zijn van opgetreden veranderingen. Wordt dus vleesch van een onthouder uit de
exportslachterij te A ingevoerd in de gemeente B, dan is daarvoor, evenals voor ander
vleesch, invoerkeurloon in gemeente B verschuldigd. Ten opzichte van dit laatste
keurloon wordt voor de onthouders geen uitzondering gemaakt; zij staan gelijk
met ander ingevoerd vleesch. Maar, en hierop komt het aan, de onthouders loopen
vaak het gemeentelijk keurloon in de gemeente van slachting mis en in die gevallen
is daarvoor slechts het rijkstarief van 27 cent per varken betaald.

Wanneer een onthouder, geslacht in een exportslachterij te A, deze slachterij
verlaat, heeft geen „invoer" in de gemeente A plaats (art. 8 spreekt immers van
invoer in een andere gemeente) en dus ook geen invoerkeuring. Verschillende ge-
meenten hefTcn in dat geval toch keurloon en voor zoover ons bekend, wordt daar-
tegen van hoogcrhand geen bezwaar gemaakt, bij de goedkeuring der desbetref-
fende gemeentelijke heffingsverordeningen door de Kroon.

Het totale keurloon voor een onthouder wordt daardoor gebracht ongeveer op
een hoogte, gelijk aan dat voor een varken, geslacht en gekeurd krachtens de
Vleeschkeuringswet in die betrokken gemeente. Niettemin lijkt deze maatregel,
met het oog op de duidelijke bewoordingen van art. 8, ie lid der Vleeschkeurings-
wet, niet zoo heel sterk.

Voor plaatsen met een openbaar slachthuis, waar voor export geslacht wordt,
staat de zaak weer anders. Voor dieren, welke niet uitgevoerd worden, heft men een
aanvullend slachtrecht, waarin het keurloon begrepen is. Dit levert geen enkele
moeilijkheid op.

Verschillende gemeenten hebben in haar keuringsverordening de bepaling op-
genomen, dat het verboden is vleesch voorhanden te hebben dat niet voorzien
is van het voor de gemeente geldende goedkeuringsmerk krachtens de Vleeschkeu-
ringswet. Een onthouder wordt voorzien van het goedkeuringsmerk krachtens de
Veewet en dit is anders van vorm en inhoud dan dat bedoeld in de Vleeschkeurings-
wet. Wanneer het vleesch van een onthouder blijft in de gemeente, waar de slach-

ting heeft plaats gehad, behoort dat vleesch toch van het gemeentelijk goedkeurings-
merk te worden voorzien. Wanneer de gemeente voor de onthouders (in de ge-
meente geslacht) geen keurloon mag heffen, dan zou zij wellicht voor het aanbren-
gen der gemeentelijke goedkeuringsmerken een recht kunnen heffen. De hoofdzaak
is toch maar, dat het vleesch der onthouders even zwaar belast is als dat van de ge-
wone slachtingen in dezelfde gemeente.

De beste en afdoende oplossing is : wijziging van art. 8 der Vleeschkeuringswet
in dien zin, dat de gemeentelijke invoerkeuring ook geldt voor vleesch, afkomstig
van dieren, geslacht aan in dezelfde gemeente gelegen exportslachterijen en aldaar
krachtens de Veewet goedgekeurd.

Bij Kon. Besluit van 17 Februari is het beroep van den inspecteur van de volks-
gezondheid in Friesland tegen het besluit van Ged. Staten dier provincie van 16
Nov. 1932, waarbij goedkeuring is verleend aan het raadsbesluit der gemeente
Barradeel tot 3% korting op de jaarwedde van den keuringsveearts, gegrond ver-
klaard. (N. R. Ct.).

In 1930 machtigde de raad van Amsterdam B. en W. tot het doen uitvoeren van
verschillende werken ten behoeve van het abattoir, kosten ten hoogste ƒ 1.342.500.
Van het daarbij vastgestelde uitbreidingsplan is tot nu toe slechts het omleggen
van een gedeelte van de Cruquiusweg uitgevoerd. De uitvoering van het overige
deel van het plan is opgehouden, in verband met de tijdsomstandigheden.

Den tijd, welke inmiddels is verloopen, hebben B. en W. gebruikt om na te gaan
of het in haar voorstel vervatte plan nog voor verbetering vatbaar was, teneinde
in alle opzichten te voldoen aan de eischen, welke aan een modern abattoir gesteld
mogen worden. Op grond van nieuwe rapporten, welke inmiddels weer over dit
vraagstuk zijn uitgebracht, komen B. en W. thans bij den raad met een nieuw ver-
bouwingsplan, waaraan B. en W. verre de voorkeur geven boven het oude plan,
en waarvan de kosten kunnen worden bestreden uit het door den raad toegestane
krediet. de G.

Wij ontvingen een brochure over dit belangrijk bedrijf en de daar bereide kunst-
meststoffen.

Deze brochure is een herdruk van de vroegere uitgave, waarvan herziening,
door eenige wijzigingen in de fabricage van de stikstofmeststoffen en dc sinds korten
tijd ter hand genomen bereiding van kalkammonsalpeter ,,S. M.", noodzakelijk
was.

Prof. Dr. H. Miesner, directeur van het Hygiënisch Instituut der Tierärztliche
Hochschule te Hannover zendt onderstaand bericht ter plaatsing.

7e Vergadering van Specialisten-dierenartsen op het gebied der Ziekten
der jonge dieren, 25—28 Mei 1934 te Honn.

In aansluiting aan deze bespreking volgt een zitting van de Duitsche Brucella
Bang Commissie, waarin nieuwe grondslagen voor de bestrijding van het besmet-
telijk verwerpen worden vastgesteld. 27 en 28 Mei worden excursies gemaakt naar
elite-fokkerijen in het Rijnland.

De regeling berust in handen van Geheimrat Dr. Lothes, Köln en Direktor
Dr. Eickmann, Bonn.

Gasten zijn hartelijk welkom. Aanmelding bij een der hier genoemde heeren,
waarna toezending van programma enz. volgt.

Geslaagd voor Doctoraal-examen Veeartsenijkunde (tweede gedeelte) de Heeren :
D. van Rees, H. B. F. Snelting, J. H. J. van Gils.

Tot dierenarts bevorderd de Heeren : J. W. M. Diemont, J. G. Ojeman, H. Coe-
bergh.

Voor den reeds in Maart vermelden cursus voor kleine huisdieren, welke in April
en Mei bij voldoende belangstelling kan worden gehouden, kan opgave voor deel-
neming tot uiterlijk 8 April geschieden.

(De cijfers tussen haakjes duiden het aantal vroeger vastgestelde gevallen aan
die i Febr. niet waren geëindigd.)

Mond- en Klauwzeer : bij 214 (615) eigenaars, waarvan in Groningen bij 2 (7) ;
Friesland bij 11 (194) ; Drenthe bij 7 (5) ; Overijsel bij 8 (9) ; Gelderland
bij 44 (163) ; Utrecht bij 5 (47) ; Noordholland bij 14 (10) ; Zuidholland bij 20
(24) ; Zeeland bij 13 (28) ; Noordbrabant bij 83 (115) ; Limburg bij 7(13) eigenaars.

Scabiës (sarcoptes en dermatocoptes) bij paard en schaap : 4 gevallen, bij 2 eigenaars
(439 bij 29 eig.), waarvan in Groningen 3 bij 1 eig. (9, paarden, bij 1 eig.) ; Fries-
land 2 bij i eig. (73 bij 15 eig.) ; Drenthe 80 bij 3 eig. (211 bij 3 eig.) ; Overijsel
(11 bij 2 eig.) ; Gelderland 7 bij 1 eig. ; Utrecht 46 bij 2 eig. (26 bij 2 eig.) ; Noord-
holland (43 bij 3 eig.) ; Zuidholland 6 bij 1 eig. (66, waarbij 10 paarden van 2 eig.,
bij 3 eig. ; Noordbrabant 4 bij 2 eigenaars.

Rotkreupel bij schapen : 117 gevallen bij 9 eig. (509 bij 40 eig.) ; waarvan in Gronin-
gen 10 bij 2 eig. (78 bij 4 eig.) ; Friesland 1, (105 bij 16 eig.) ; Drenthe (21 bij 4
eig.) ; Gelderland 82 bij 2 eig. (29 bij 10 eig.) ; Utrecht 7 bij 2 eig. Noordholland
14 bij i eig. (41 bij 3 eig.) ; Zuidholland 3 bij 1 eig. (235 bij 3 eig.).

Anlhrax : 41 gevallen bij 29 eig. (1) ; waarvan in Groningen 2 bij 2 eig. ; Friesland
i 7, waarvan bij een veehouder 4 koeien, 3 pinken, 4 varkens en t geit, bij 6 eig. ;
Drenthe 1 ; Overijsel 2 bij 2 eig. ; Gelderland 3 bij 3 eig. (1) ; Utrecht 2 bij 2 eig. ;
Noordholland 2 bij 2 eig. ; Zuidholland 9 bij 8 eig. ; Noordbrabant 2 bij 2 eig.;
Limburg 1 geval.

H. L. Kloppert, Rotterdam, verhuisd naar Oostzeedijk 6a.
J. Mol, verhuisd naar Vlaardingen, Julianasingel G.

Verhuisd : Prof. Dr. H. C. L. E. Berger, den Haag, van v. Soutelandelaan
naar Kwartellaan No. 4, nieuw telefoonnummer 393 838.

In afl. 6 (15 Maart) bl. 301 10de regel van boven staat 1883 moet zijn 1863.
BI. 302. Laatste regel onderaan staat „niet heel groot" moet zijn „wel heel groot".

Von Halasó i) raadt aan : prophylactiese mondspoeling met een glas water
waarin een druppel jodiumtinctuur ; verder : ruiken aan een flesje jodiumtinctuur
dat daarbij geschud moet worden. Ook geeft hij, ter voorkoming van griep, \'/■1 gram
uslfas chinini ; en, bij reeds uitgebroken griep, zoo vroeg mogelijk £—1 gram.
--Vr.

Veterinaire zakagenda 1934. Samengesteld door K. Reitsma. Jg. 2. \'s Gravenhage,
Drukkerij-Uitgeverij „De Hofstad", 1934. f 1.50

E. J. Dommerhold, Veeteelt. 4e dr. Zwolle, W. E. J. Tjeenk Willink, 1934. 8°.
102 blz. m. 52 fig. tusschen tekst. f 0.90

Leidraad voor het land- en tuinbouwonderwijs. Onder redactie van A. Schutte-
vaêr en E. J. Lankwarden. Ser. A, No. 10.

B. J. Wijk Pzn., Pluimveehouderij. Zwolle, W. E. J. Tjeenk Willink, 1933. 8°.
123 blz. m. afb. f 1.25

Leidraad voor het landbouwhuishoudonderwijs onder red. van T. Mansholt en
H. A. de Vries. No. 4.

P. Schoorl, Resultaten van een proefneming op varkens met het vitaminprae-
paraat „dohyfralolie" benevens eenige andere uitkomsten met dezelfde proefdieren
verkregen. Wageningen, H. Veenman en Zonen, 1934. Gr. 8°.

Mededeelingen van de Landbouwhoogeschool te Wageningen. Dl. 37, Verh. 2.
H. J. Koerselman, Vragen en opgaven behoorend bij L. Weyer, Veevoeding.
2e dr. Zwolle, W. E. J. Tjeenk Willink, 1934. KI. 8°. 23 blz.

Diergeneeskundig Jaarboekje 1934. Uitg. door de Maatschappij voor Diergenees-
kunde. Jg. 9. Utrecht, J. van Boekhoven, 1934. 8°. 154 blz.

Verslag van de werkzaamheden der Rijksseruminrichting. Door L. F. D. E. Lou-
rens. 1932. Rotterdam, N.V. Drukkers- en Uitgevers Bedrijf Stemerding en Co.,
\'933- 8°. 70 blz.

Varkensstamboek voor Gelderland. Veredeld Duitsch landvarken. Groot Yorkshire
varken. Afl. 8. 1932. Velp, A. W. ter Hoeven, 1933. 8°. 84 blz.

C. F. Hossen, Verzorging, africhting en gebruik van den politiehond in de practijk.
5e dr. Ooltgensplaat, M. Breur en Zonen, 1933. 8°. X 196 blz. met afb. en
prtr. f 3.75

M. J. Brusse, De vaan in top. Verschenen in de N. R. Courant ter gelegenheid
van het 25-jarig bestaan van de N.V. Hyg. melkstal De Vaan. Rotterdam, W. L.
H. J. Brusse\'s Uitg.-Mij, 1933. 8°. II 13 blz.
Niet in den handel.

G. Bohn, Leçons de zoologie et biologie générale. Tom. 2. Paris. 1933. Gr. 8°.
89 p. av. 38 fig. Ir. 15.—

Tom. 2. Reproduction. Sexualité. Hérédité.
Coll. Actualités scientif. et industr. No. 120.

R. Bruynoche, Manuel de bactériologie. 3e éd. Louvain, Uystpruyst, 1933.
8°. 636 p. av. fig. fr. 75.—

Charitat, Le médecin des bêtes. Blois, S. A. B. 1. P., 1933. 8°. 2 tom.
V. Robin, Chiens de berger- Chiens de garde- Chiens d\'agrément. Saint-Etienne,
Edit, de la Manufacture franç. etc., 1933. 8°. 274 p. av. ill.

Troupeau-Housay, Moutons de plein air. Paris, Libr. agr. de la Maison
Rustique, 1933. 8^e. 150 p. fr. 7.—

Annual re/tort on the working of the Civil Veterinary Department of the Central
Provinces and Berar (India) for the year ending March 31st, 1933. [Bij R. F. Stirling].
Nagpur, Government Printing, 1933. 8°. 13 p.w. 14 tab. and 1 cht.

J. M. Cooper, Range sheep production. Washington, Government Printing
Office, 1933. 8°. 36 p.w. ill. and diagr.

L. D. R. Edwards, Sketches in stable and kennel. New York, Scribner, 1933.
2°. W. ill. (pt. col.). $ 3.75

R. Farsiiler, The American saddle horse. Louisville, Standard Pr. Co., 1933.
8°. 283 p.w. ill., map and diagr. $ 3.50

W. E. Lyon, First- aid hints for the horse owner : a veterinary note book. London,
Constable and Co., 1933. 8°. 128 p.w. ill. Sh. 8.6

Horse owner\'s guide. Publ. by the National Horse Association of Great Britain.
London. 1933. 8°.

A. T. Henrici, The biology of bacteria ; an introduction to general microbiology.
Boston, Heath, 1934. 8°. 482 p.w. ill. and diagr. $ 3.60

Market classes and grades of pork carcasses and fresh pork cuts. Bij W. C. Davis
a. o. Washington, Government Printing Office, 1933. 8°. 36 p.w. ill.
U. S. Dept. of Agriculture. Circ. No. 288.

Cage birds annual for 1934. The year book of the bird world. Ed. by E. R. W. Lin-
coln. 30th year. London, Poultry World, 1934. 8°. 144 p. Sh. 1.6
A. Fleming and G. F. Petrie, Recent advances in vaccine and serum therapy.
London, Churchill, 1934. 8°. X 463 p.w. 5 ill. Sh. 15.—•
T. J. Stewart, Notes on milk. London, H. K. Lewis, 1934. 8°. 46 p. Sh. 1.6
W. P. Pycraft, The courtship of animals. London, Hutchinson, 1933. 8°. 288 p.

R. G. Linton, Veterinary hygiene. 2d ed. Edinburgh, Green and Co., 1934.
Gr. 8°. XX 472 p. Sh. 21.—

H. E. Bf.mis, Veterinary surgical operations. Upper Darby, H. H. Bemis, 1933.
8°. 348 p.w. ill. and diagr. $ 3.30

L. W. Sharp, Introduction to cytology. 3d ed. New York, Mc Graw-Hill, 1934.
8°. 581 p.w. ill. and diagr. $ 5.—

Die Vorschriften über den Verkehr mit Vieh und Fleisch sowie über die Gebühren
der Schlachtviehmärkte, Schlachthäuser, Fleischgrossmärkte in Preussen. Bearb.
von Narten. Berlin, Preuss. Druckerei- und Verlag A. G., 1933. 4⁰. 11 S.

Ch. Lorenz, Schlachthofgebührenreform und Fleischbelastung bearb. auf Grund
amtl. Materials des Stat. Reichsamtes. Berlin, P. Parey, 1934. 4°. 108 S. M. 9.60
Berichte über Landwirtschaft. N. F. Sonderh. 93.

J. Spann, Milchrückgang durch Beunruhigung der Kühe. Kempten, Süddeut-
sche Molkerei-Zeitung, 1933. 8°.

Arbeiten des Deut. Milchwirtsch. Reichsverbandes. Nr. 52.
R. Hauptner, Die Geschichte der Ohrmarke für Zuchttiere. Berlin, Fa. Hauptner,
\'933-

Schlachtsteuergesetz vom 27-11-1933 und alle Durchführungsbestimmungen. Bie-
lefeld, Bertelsmann, [1934]. Kl. 8^U. 75 S.

H. von Hoff, Meine Erlebnisse mit den 4 sprechenden Weimarer Hunden
(Teckel, Foxterrier, Dogge und Pinscher). Mit Anh. : Berichte über die Weimarer
Hunde von F. Siegmund-Schultze u. A. Stuttgart, Jordan, 1934. Gr. 8°. 16 S.
Aus : Mitteilungen der Ges. f. Tierpsychologie. Folge 4, H. 2.
T. Sperlinger, Die Krise der oesterreichischen Milchwirtschaft. Eine agrar-
polit. Studie. Wien, Alpenländische Molkerei- und Käserei-Zeitung, 1933. Gr. 8°
80 S.

F. A. Lentze, Die gerichtsärtzliche Bedeutung der Tollwut. Berlin, R. Schoetz,
1934. Gr. 8°. 52 S. M. 2.20

Veröffentlichungen aus dem Gebiete der Medizinalverwaltung. Bd. 41, H. 10.
A. Machens, Die Beurteilung der Ziege. Berlin, P. Parey, 1933. Gr. 8°. 20 S.
m. Abb. M. 1.—

Die Gebrauchswasserversorgung von Molkereien und anderen Nahrungsmittelbetrie-
ben von H. Damm, H. Döring u. A. Hildesheim, Molkerei-Zeitung, 1933. 8°. 144 S.
m. Abb. M. 3.—

W. Schäperclaus, Lehrbuch der Teichwirtschaft. Zucht und Haltung von
Karpfen, Forellen und deren Nebenfischen. Berlin, P. Parey, 1933. 8°. 289 S. m.
71 Abb. M. 12.80

P. Trendelenburg, Oio Hormone. Ihre Physiologie und Pharmakologie. Bd. 2.
Hrsg. von 0. Krayer. Berlin, J. Springer, 1934. Gr. 8". X 502 S. m. 62 Abb.

Bd. 2. Schilddrüse, Nebenschilddrüsen. Inselzellen der Bauchspeicheldrüse.
Thymus. Epiphyse.

J. F. Langlet, Untersuchungen über die Vererbung und Abhängigkeit der
Fruchtbarkeit bei Schafen. Berlin, P. Parey, 1933. Gr. 8°. S. 123 - 230 in. Fig.

F. von Mammen, Der Fettgehalt der Milch. Dresden u.s.w., Globus, 1933. Gr.
8°. 40 S.

Merkblatt über das ansteckende Vcrkalben der Kühe. Bearb. im Reichsgesund-
heitsamt. Ausg. 1933. 2 Neudr. Berlin. J. Springer, 1934. Gr. 8 . 8 S.

E. Richter, Probleme der deutschen Silberfuchszucht. Leipzig, Deichert, 1934.
8°. VIII 124 S. u. 1 1 BI. M. 4.50

Bernad, Recherches expérimentales sur le charbon du chien. Thèse de Paris. 1933.
Lemaire, De la laparatomie en obstétrique porcine. Thèse de Paris. 1933.
Zeitoun, La peste aviaire et ses différentes formes. Thèse de Paris. 1933.
I\'alaria, Recherches expérimentales sur le charbon du chat. Thèse de Paris. 1933.
Gillard, Etudes expérimentales des embolies gazeuses chez le chien. Thèse
de Paris. 1933.

Viguié, La théobromine et son dérivé l\'allylthéobromine dans les affections
cardio-rénales. Thèse de Toulouse. 1933.

Gauch, La nitrobenzine, agent thérapeutique. Thèse de Toulouse. 1933.
Buligi, L\'histo-pathologic des cirrhoses des animaux domestiques. Thèse de
Toulouse. 1933.

i .ouf, Les attentats criminels sur les animaux domestiques. Thèse de Toulouse. 1933.
Rumeau, Les sels de calcium (chlorure et gluconate) et leurs applications en
médecine vétérinaire. Thèse de Toulouse. 1933.

Lafon, Etude de l\'acide et des ferments lactiques en thérapeutique intestinale.
Thèse de Toulouse. 1933.

Moi.l, Contribution à l\'étude de Tascite. Son traitement par l\'association chlorure
de calcium-théobromine. Thèse de Toulouse. 1933.

Dufour, De quelques applications thérapeutiques du novarsénobenzol. Thèse
de Toulouse. 1933.

Ducassy, Le bleu dc Méthylène et ses applications en médecine vétérinaire.
Thèse de Toulouse. 1933.
Saint-Martin, I,e syndrome coliques chez les solipèdes. Thèse dc Toulouse. 1933.
K. Zimmermann, Versuch einer Wesensdeutung der Gebärparesc. Inaug.-Diss.
Wien. 1933.

F. Kirchmair, Zur Frage der Konstanz der Werte der Bluteiweisskörper. Inaug.-
Diss. Wien. 1933.

A. Kalusch, Ueber die Verwendbarkeit der Manoiloffschen Schwangerschafts-
reaktion zur Diagnose der Trächtigkeit bei Pferden und Rindern. Inaug.-Diss.
Wien. 1933.

E. Krenn, Ueber die äusseren, unvollständigen ventrolateralen Halsfisteln beim
Schwein. Inaug.-Diss. Wien. 1933.

L. Weissmann, Untersuchungen über die Genese der Geflügelpockenkörperchen.
Inaug.-Diss. Wien. 1933.

J. Hauer, Zur Trächtigkeitsdiagnose beim Schwein durch den Nachweis des
Ovarialhormons im Harn. Inaug.-Diss. Wien. 1933.

H. Reindl, Ueber die Beeinflussung der alimentären Hyperglykämie durch
Alkohol. Inaug.-Diss. Wien. 1933.

A. Pabijanskas, Untersuchungen über den Reststickstoffgehalt in Kuhmilch.
Inaug.-Diss. Wien. 1933.

F. Billes, Zur bakteriologischen Diagnose des Schweinerotlaufes. Inaug.-Diss.
Wien. 1933.

H. Freund, Untersuchungen über den Einfluss des sog. Fettmelkens auf den
Keimgehalt frischer Milch. Inaug.-Diss. Jena. 1933.

H. Dusche, Untersuchungen über den Einfluss äusserer nicht erblicher Faktoren
auf die Milch- und Fettleistung der Milchkuh. Inaug.-Diss. Bonn-Poppelsdorf.
\'933-

B. Hugenroth, Aufbau und Leistungen der Erbstämme in der Schweinezucht
des Münsterlandes. Inaug.-Diss. Bonn-Poppelsdorf. 1933.

K. Berendes, Entwicklung und Stand der Rindviehzucht im Paderborner Land.
Inaug.-Diss. Bonn-Poppelsdorf. 1933.

W. Ullrich, Ein Beitrag zur Frage der Resorption von Kohlehydraten im Dünn-
darm des Hundes. Inaug.-Diss. Leipzig. 1933.

F. E. C. Büchner, Die quantitative Katalasebestimmung des Hundeblutes mit
einer neuen, einfachen Methode. Inaug.-Diss. Leipzig. 1933.

E. Fischer, Die konstruktive Anordnung der kollagenen Fasern in der Sklera
und den Sehnervenscheiden des Rinderauges. Inaug.-Diss. Giessen. 1933.

F. Meyer, Ueber eine seltene Kopfmissbildung beim Kalb (Schistocephalus
Gurlt) mit bes. Berücksichtigung der Zahn- und Kieferdeformitäten. Inaug.-Diss.
Giessen. 1933.

J. Mischnat, Ueber Folgeerscheinungen der totalen Pankreasexstirpation beim
Hunde. Inaug.-Diss. Bonn. 1933.

H. H. Wartenberg, Makrosk. und mikrosk. Untersuchungen über den Bau
der Schilddrüse des Kaninchens insbes. über die Kastrationsfolgen beim männ-
lichen Tier. Inaug.-Diss. Halle. 1933.

W. Böttcher, Histologische Untersuchungen über die Wundheilung nach Ent-
fernung von Tierzähnen unter Benutzung von Meissel und Bohrer. Inaug.-Diss.
Göttingen. 1933.

F. Horn, Ueber das Verhalten des Zvanamids im Tierkörper. Inaug.-Diss.
Würzburg. 1933.

A. W. Müller, Zur Bedeutung des Peptons als Nährsubstrat aerober Bakterien.
Die Verwertung des Peptons durch Staphyfococcus aureus. Inaug.-Diss. Berlin.
\'933-

H. E. Sf.nn, Thoriumversuche an Meerschweinchen und Kaninchen unter bes.
Berücksichtigung von Thoriumschädigung. Inaug.-Diss. Basel. 1933.

R. Wedermeyer, Bakteriologische Nachprüfungen wurzclkranker Hundezähne,
die teils antiseptisch, teils mit Diathermie behandelt wurden. Inaug.-Diss. Göttin-
gen. 1933.

v. Werner Rhein, Ueber die Entstehung des weiblichen Dimorphismus im
Bienenstaate. Inaug.-Diss. München. 1933.

O. Heller, Die Diagnose, bes. die Frühdiagnose der Zahnfacherkrankung bei
unseren Haustieren mit spez. Untersuchungen beim Pferd über Vorkommen,
Ursachen und wirtschaftliche Folgen des Leidens. Inaug.-Diss. München. 1933.

..1732. — 21 Meert quam er tyding uit Munsterland van de krankte op de beeste
op de tonge grote gate in vielen. Palthe ook gezegt an de setters 1) dat de beeste
gate in tonge vielen, \'s avonts voort de klokke anging, het dorp byeen quam en twe
a drie togestelt om de beeste te besien, welk voort \'s avonts gedaan is en al heel
vele beeste uit het dorp bevonden te hebben al gate op de tonge, ja ook onder tonge
eenige, daer op was het dorp de geheele nacht op de been en veele liepen na Oldenzel
na de apotheek om wat te halen, elk koe voor 7 stuver, opdat degene, die het niet
hadden vrij bleven, dog eevenwel nog kregen, het ingeven was vergeefs. Edoch zijn
nog veele beesten overgebleven, die het niet gekregen hebben en ook niet eens
medcine gebruikt hadden, ja in geheel Losser so buiten als int dorp niet één beest
is an gestorven. Duerde omtrent 3 weken, doe was het gedaen en weer beter. Den 23en
kreeg onse koe vurigheid onder de tonge den 24sten al een zwarte plakke was, die
met een zilveren schrapper doorgeschrapt wierden en gewasschen met ettik, root,
peper en knofïoek of siepels, solt in \'t gat legt, \'s middags, \'s morgens en \'s avonds
ook, den 6 April onse koe leste maal wasschen met honig en fosel om te sagten, doen
was het beter, eenige hebben de melk evenswei gegeten maar wij niet in 14 dagen.
Edog niet hinderlijk is gewest de melk, de beeste waren ook niet van herten krank,
maar graeg in \'t eten, dog hooy eten, ook het stroo niet konden eeten en roggemeel
in \'t soepen, het weiten te vurig, wat boeren 15 en 18 daer an hadden staen, den
meesten dag met wasschen en smeeren op de tonge te doen hadden so lange het
duurde maar was schielyk gekomen en ook schielyk weer weg".

Aldus het dagboek van Aleida Leurink 2), geboren te Enschede 24 September
1682 en sinds 9 Maart 1698 o.st. vrouw van Henricus Keller, predikant te Losser.
In dit dagboek, loopend van haar huwelijksdag tot 20 Maart 1754, ruim een jaar
voor haar dood, heeft zij alles opgeteekend, wat haar belangrijk voorkwam. Dominc
Keiler hield er volgens de gewoonte van vele Twentsche plattelands-predikanten een
koe op na en daarom moest de schrijfster het verloop der haar onbekende ziekte,
die het geheele dorp Losser niet weinig in opschudding bracht, wel met groote
belangstelling volgen. Gelukkig had deze een zeer goedaardig karakter — immers
geen enkele koe stierf er aan — en was zij even spoedig weer verdwenen als zij ge-
komen was.

Nu is het merkwaardig, dat uit hetzelfde jaar 1732 een andere beschrijving der-
zelfde ziekte bewaard is gebleven en wel uit het naburige Bentheim, die uit een ge-
schiedkundig oogpunt waard is, hier te worden medegedeeld.

Hermann Friedrich von Beesten teekent het volgende op in zijn „Historische
Anmerkung Bentheimscher Geschichte unter Regierung Friederichen dieses nahmens
des Ersten graffen zu Bentheim oder zeidther 1731 bis. . . . vorgefallen": 3)

„1732 .... in diessen wintter Entstundt durch gantz Europam eine seuge unter
den Ründt vieh (auch pferden, welche sich sonderlich wie eine blatter auff der
zunge offenbahret), wodurch aber wenig Schaden wegen dahwieder gebrauchten
hülffmittelen (in specie durch stechung besagter blatter) verursachet, wie dan
auch dieses landt gelinde hinkommen, die Medicinen hierwieder gebraucht waren
folgende: Praeservatium sulphur, saltz, und schiesspulfer, die zunge damit gerieben,
item obiges angefeuchtet, und dem Vieh täglich ein löffei voll davon zu drincken

2) Zie J. J. van Deinse, Uit het land van katoen en heide, 2e dr. Enschede 1925,
blz. 64—65.

3) Naar een copie van dit handschrift in de Fürstliche Bibliothek te Burgsteinfurt,
mij door Prof. Dr. K. Döhmann, archivaris van den vorst van Bentheim en Steinfurt,
welwillend ter beschikking gesteld.

geben, item praeservatium Ein Loth Theriaque, 2 loth I.orber-beeren oder beckeler,
2 loth gentian wurtzel, 2 loth von rund und langer oester-lucey, wovon die drey
letztere stück zu puller gestossen, alles in Ein orth wein Eingeweicht, Einem am
Halss ader gelassenen, und drey stund ohne Essen gestandenen pferde Eingeben,
und solches pferd demnechst wieder drey stund ohne Essen gelassen, hingegen
wird Einen ründ vieh mit nachstehenden dranck den gurgel zu waschen, man
nimbt Ein loth Cyprischen Vitriol, Ein loth aloe in Einen glasirten Topf mit J mass
wasser gekochet, und geschmolzen, demnechst Ein halb loth Myrrhen gestossen,
alles in Etwas wasser und acht untzen besten wein Essig gethan, dem Vieh den
gürgel gewäscht, solches demnechts mit dem Kopf unlerwerts gebunden und 2 stund
stehen lassen, solchem nach selben das maul Ein wenig auss frischen; diesses geschehe
täglich zwey mahl; Endtlich muss dem Vieh mit nachstehenden plätlein die blatter
oder geschwür auf der zunge biss zum bluten durch gekratzet werden, Ein welches
an Einen Eissernen stiel zu hefften.

Men ziet dus, dat, evenals Twente, ook Bentheim,,gelinde hinkommen" (er goed
afgekomen) is in 1732.

Betreffende de epidemie van 1 732 hier te lande schijnt er nagenoeg geen literatuur
te bestaan; echter vindt men in de dissertatie van Jost Bühlmann, „Beitrag zur Ge-
schichte der Viehseuchen, speziell der Maul- und Klauenseuche in der Schweiz"
(Sursee, 1916) vrij uitvoerige beschrijvingen der ziekte omstreeks dat jaar. De schrijver
vermoedt, dat de haard dezer epidemie in Zuid-Frankrijk, in \'t bijzonder in Langue-
doc, gezocht moet worden. Alle plantenetende dieren, met uitzondering van het wild,
werden er door aangetast: ook de schapen bleven verschoond. Zelfs onder de menschen
kwamen vele gevallen voor. De verwoestingen, door deze besmettelijke ziekte („Zun-
genkrebs") aangericht, waren luidens alle berichten in Zuid-Duitschland ontzettend
en deden niet onder voor die van de runderpestinvasie van 1709—1714, waardoor
alleen in Holland en Friesland 400.000 stuks vee ziek werden en in geheel Europa
minstens anderhalf millioen runderen te gronde gingen.

Van Zuid-Frankrijk verspreidde de ziekte zich nu snel naar \'t noorden, oosten
en zuid-oosten. Terwijl in \'t laatst van 1730 de eerste gevallen in Frankrijk gecon-
stateerd werden, werd zij nog in \'t zelfde jaar in Savoye en Waadtland gesignaleerd
en in 1731 verscheen de „Zungenkrebs" in het aangrenzende Bourgondië, Franche-
Comté, de streek van Montbéliard en Belfort. Dan kwam de Sundgau en de gehcele
Elzas aan de beurt, vervolgens stak de ziekte den Rijn over, drong in Baden door
en besmette geheel Zuid-Duitschland. Een jaar later was het Munsterland, Bentheim
en Twente reeds bereikt.

Van Zuid-Frankrijk nam de epizoötie, waarschijnlijk door de schuld van vee-
handelaars, haar weg over de Jura en de Alpen, naar Zwitserland, Piemont, Milaan,
Bergamo, Venetië. In Zwitserland werden de eerste resoluties en mandaten tot afweer
der ziekte, in \'t bijzonder een algemeen verbod van veehandel, in \'t laatst van i 731
uitgevaardigd, doch zij hadden niet de bedoelde uitwerking, daar boeren en veekoo-
pers er zich weinig aan stoorden. Volgens brieven uit Lugano woedde zij in Juli
1731 reeds in geheel Noord-I talie zeer hevig onder de paarden, muildieren, runderen,
varkens en geiten.

In Johan Scheuchzer van Bern vond de epidemie een wetenschappelijk gevormd
waarnemer en beschrijver. In zijn „Traktat über den fliegenden Zungenkrebs, eine
Viehseuche, welche 1732 die eidgenössischen Lande ergriff", behandelde hij de ziekte
uitvoerig in haar oorzaken, verschijnselen en geneesmiddelen. Uit zijn beschrijving
kan de gevolgtrekking worden gemaakt, dat men in Zwitserland voornamelijk met
Mond- en klauwzeer te doen had. Hierop wijzen ook de korte contemporaire be-
schrijvingen van Aleida Leurink en Von Beesten, hierboven aangehaald.

Pas tegen het einde van 1732 schijnt deze „Zungenkrebs" langzamerhand tot
stilstand te zijn gekomen.

Tal van voorbehoedmiddelen tegen en geneesmiddelen voor deze ziekte vonden
haar weg door West-Europa. De oude recepten uit het ongeluksjaar 1G82 werden
weer opgezocht en toegepast, nieuwe werden gevonden en naar het schijnt niet zonder
succes toegepast, daar zij ongetwijfeld desinfecteerend werkten. Zoo is in mijn bezit
een reeks recepten uit 1732, in Twente toegepast, en die ik hier laat volgen. Het is
een afschrift, zooals er destijds ongetwijfeld talrijke zijn vervaardigd en niet geheel
zonder fouten gecopiëerd. De interpunctie, dikwijls foutief aangebracht, is van latere
hand.

„Remidien of Hulpmiddelen lot de siekte dewelke in dit Jaar 1732 begint te ont-
fangen en te Domineren onder de Paarden en Hoornbeesten Beproeft en goet ge-
keurt in diergelyk siekte Eerst ontstaan in duilsland en daar na verspreit in Neder-
land ten Jaare 1682. E11 leestmaal te jare 1731, In de generaliteit van Auvergne en
gedeelte van gannat (?)

Methode of geneesmiddelen de welke gebruikt syn geweest in duitsland ten voorsch:
Jaares 1682.

Het is ten eersten ten uittersten important en nootsakelyk van alle dagen des mor-
gens en des Avonds te visitteren de tonge der Beesten en nauwkurig sien of die niet
en syn bevlekt want de geene geraakt wesende van de voorschrevene siekte worden
bevonden Besmet op verscheidene manieren, te weten met vlekken of blasen ter grootte
van een boon van swarte of geele Coluren.

Tot genesinge van welke siekte het betaamt te doen maken een instrument van fyn
silver op de forme navolgende gemaakt by de silver smeden tot Loven.

Dit instrument sal met het middelste vast gemaakt worden aan een Steel van hout
of Iser, om met de punt de blasen open te schuren, en met het kammeken de vlekken
of blasen voorschreven afkrabbende, dc tonge wel te suiveren, Hetwelk gedaan sijnde
sal men de afgekrabde tonge met fyn sout vryven, en die afwasschen met een stuk
ongebleekte Hempen Lynwaat, geweekt in sterken Asyn, en daarna de besmette
tonge striken met Honig. A-B. dat het stuk lynwaat gedient hebbende, tot de tonge van een
besmet beest, niet en maggebruikt worden, tot een ander Beest, maar dat het Conveniert het selve
Lynwaat te verbranden. 1)

Men moet sig ook onthouden van te gebruiken het vlees vet of melk, van eenige
besmette beesten, maar men sal het selve behooren in de Aarde te begraaven, nog
diergelyke besmette Beesten voor sonnen opgang nog na sonnen ondergang te laaten
uitgaan.

Men moet ook de Beesten laaten vasten een ure, na dat de tonge is gesuivert,
en gecureert en desc remedie dikmaals hervatten.

In gevallen het punt van het selve instrument met het welke de Blasé wordt open-
geschuurt, het geheemelte van het beest quaam te quetsen, of leet te doen, door het
Krabben, salmen deselve Punt bedekken, met eenige Lijnwaat, of anderszins om^dit
inconvenient sal hebben gebruikt tot een Beest, sal men het selve te weiken setten
in sterken Asijn. Is ook te bemerken, dat men de uitsterste sorge moet draagen,
datter niets van de besmetheid en loopt in de keele, van het sieke Beest, en de geene
sorg Hebben, van diergelijke Beesten, te meesteren, en sullen van de medicamenten
niet aanraken, als het geene nootsakelijk sal wesen, voor elk beest En sullen daar na
hunne handen wasschen, in een Plaats alwaar genen toegang (!) en konnen hebben,
voor het Pericul van sig te besmetten.

Noteert ook dat geene die de voorschrevene Beesten meesteren, om sig te bevrijden
sullen moeten gebruiken het navolgende medekament gedisteleert water, van pimper-
nelle, look gentiane wortel, Bolus, Armena Tersigilat mirrha, met water van schabiose en
Tormentille en hunne handen strijken, met Oly van Citroen, of geneverbesien, of
Scorpioen.

Neemt sterken wijn Asijn, ruite, Alsem, Look, sout en Savie, Stoot alles klein
en mengelt het onderen, suivert hier wel de tonge, en wasscht deselve met Schoon
water.

Neemt oude look Ruite Rosemaryn Savie Nardus Alsem en sout van elk een handvol stelt
dit in een Aarde pot, met twee potten sterken Asyn, laatse te Zamen syden (of Koken)
tot op de helfte, suivert en wascht hier mede de Tonge, neemt daar na een stuk
gesoute spek, en vryft daar mede de voorseide Tonge, suivert deselve met het stuk
lynwaat gelyk voorseit.

Neemt witte malven, Alsem Savie Heidens wort kruit Rosemaryn Pietersillie ruyte
nardus donderbaart Geneverbesien, Peper en sout, van elks een hand vol laet die alles samen
siden (of Koken) in eenen Pot Azyn en drie potten witte wijn en geeft alle morgen aan
elk beest daar van omtrent een pind (of een Kleijn Kopfol).

Neemt Sout Ruit Wierook Emperatorii look Rosemaryn Geneverbesien alles wel klein
gestampt en gemengelt, laat het wel trekken en koken in zo veel Asyn als nood-
sakelijk, en Suivert de wonde hier mede als vooren."

Volgens Bühlmann bestond in 1680—81 in Zwitserland de geneeswijze in het
openen der blaren op de tong met een zilveren lepel, het uitwasschen de gemaakte
wonden tot bloedens toe, het afwrijven daarvan met een afkooksel van zout, knoflook,
sahia, ruit, lavendel, rozemarijn, alsem en azijn. Een voorbehoedmiddel werd op
dergelijke wijze samengesteld ; alleen werd aan dit brouwsel azijn en wijn toegevoegd.

Men ziet dus, dat zoowel hier als ginds de middelen ongeveer dezelfde waren.
Eenige afwijking vertoont het volgende, dat in 1682 in Duitschland met goed gevolg
werd toegepast:

„Neem witte wijn 2 maten ; honig t kwart; gerst 1 hand vol; ruit 2 handen vol;
salie i hand vol; hop 2 handen vol; robbertskruid 1 hand vol" (naar Bühlmann).

Welke uitwerking al deze middelen ook mogen hebben gehad (als niet-deskundige)
kan ik hierover niet oordeelen), een ding staat wel vast: men moet de arme patiënten
beklagen, die zich aan deze kuur moesten onderwerpen.

C. F. VAN OIJEN en K. HOFSTRA.
Verhouding tusschen uitscheiding van de smetstof en serologische reactie.
RAPPORT uitgebracht in opdracht van de Brucella Bang Commissie.

Ondergeteekenden hebben zich bij het hun door deze commissie op-
gedragen onderzoek ten doel gesteld, in het bijzonder na te gaan in hoe-
verre op daarvoor in aanmerking komende boerderijen de ziekte be-
streden resp. uitgeroeid kan worden door verwijdering der bacillen
uitscheidende dieren. Het is duidelijk dat daarbij de methoden, die ons
ten dienste staan om deze dieren aan te wijzen, aan een onderzoek
moeten worden onderworpen.

De meest voor de hand liggende zijn die, waarbij uit se- en excreta
bacillen worden geteeld. De technische moeilijkheden, die zich daarbij
voordoen zijn echter van dien aard, dat het voor de praktijk onmogelijk
is deze werkwijzen bij groote veebeslagen voor elk dier afzonderlijk toe
te passen. Een onevenredig groot aantal negatieve uitslagen zou de
oogst na dezen arbeid zijn; de uitscheiding der bacillen komt toch
maar bij een beperkt aantal dieren onder de geïnfecteerden voor, die
op hun beurt slechts een deel van het geheele veebeslag vormen.

Dientengevolge grijpt men voor dit onderzoek in de eerste plaats
naar de serologische reacties, welke in staat stellen de besmette van de
niet besmette dieren te onderscheiden, om dan onder de eersten de
bacillen-verspreiders op te sporen. Bij het onderzoek van deze reacties
hebben wij ons beperkt tot verschillende vormen der agglutinatie-
reactie. Deze leent zich bijzonder goed voor toepassing in het groot
en is minder gecompliceerd dan de complementbindingsmethode.
Daar het ons doel was een voor de praktijk uitvoerbare methode uit
te werken, moesten wij in de koop nemen, dat enkele miswijzigingen
der agglutinatie-proef, mogelijk gecorrigeerd zouden zijn geworden
door de complementbindingsproef ware deze toegepast. Wij laten in
het midden hoe frequent deze corrigeerbare fouten der agglutinatie-
proef zijn; het is ons gebleken, dat zij bij practische toepassing geen
onoverkomelijke bezwaren in het leven roepen.

Stippen wij aan, dat de conjunctivale „abortine" reactie, zooals
deze door Dr. v. d. Hoeden is uitgewerkt eerst tegen het eind van ons
onderzoek bekend werd gemaakt, ten einde de verklaring te geven van
het feit, dat wij daarvan geen gebruik konden maken. Het zal zeer be-
langwekkend zijn na te gaan, in hoeverre bij een systematisch onder-
zoek naar de besmette dieren in een veebeslag deze „abortine" proef

de agglutinatie-reactie met het bloedserum kan vervangen. Mocht
dit het geval zijn, hetgeen ondergeteekenden geneigd zijn aan te
nemen, dan zal daardoor wederom een vereenvoudiging in de werk-
wijze zijn verkregen. Het aftappen van bloed voor de agglutinatie-
proef vormt toch een handelwijze, die de veehouder niet gaarne ziet,
die veel arbeid ook van hulppersoneel vergt en die toch altijd eenig
risico medebrengt.

Het vraagstuk der correlatie der serologische reacties en der uit-
scheiding van bacillen werd dus bestudeerd in twee étappes, waarbij
in de eerste de scheiding werd gemaakt tusschen aan abortusinfectie
niet lijdende en wel daaraan lijdende dieren, terwijl dan in de tweede
nauwgezet werd nagegaan, welke van de serologisch positief reageerende
tot de uitscheidende moeten worden gerekend. Ter controle werd ook
bij de niet serologisch reageerenden door middel van cultuur en dier-
proef op vrij groote schaal naar bacillen gezocht.

Reeds in den aanvang van het onderzoek was het ons duidelijk, dat
wij het serologisch onderzoek niet moesten beperken tot het bloed-
serum, doch dat dit onderzoek met melkserum uitgevoerd een belang-
rijk hulpmiddel zou zijn voor het opsporen der dieren die bacillen uit-
scheiden. In de hieronder volgende beschrijving zal men bemerken,
dat daarin inderdaad een zeer betrouwbaar hulpmiddel werd gevonden.

Anderzijds is niet alleen de uier het orgaan waarlangs de bacillen
worden uitgescheiden. Wij deden ook onderzoekingen over de uit-
scheiding via de genitaliën en urinewegen (uterus, vagina-slijm) en
trachtten bij enkele secties ook de aanwezigheid dezer microben in andere
organen na te speuren. Hoewel het aantal gevallen, dat daartoe te
onzer beschikking kwam, klein is, zijn hierbij toch merkwaardige re-
sultaten geboekt.

Ten slotte zij hierbij opgemerkt, dat een onderzoek naar eventueele
bacillen-depóts niet werd verricht. Zulks zou een zuiver pathologisch
anatomisch onderzoek moeten zijn, welke materie aan Prof. Schornagel
is opgedragen, wien wij ons daartoe geschikt materiaal hebben over-
gedragen.

Als eenig hulpmiddel ter controleering van cultiveeringsmethoden
stond de dierproef bij de cavia ter beschikking. Helaas ontstaan daarbij
geen typische patholoog-anatomische afwijkingen (zooals bv. bij
tuberculose). Het resultaat van de dierproef moet dan weer met sero-
logische reacties worden afgelezen. De deskundige zal inzien, dat men
hier wetenschappelijk gesproken in een cirkel redeneert, de dierproef
geschiedt ter beoordeeling van de doeltreffendheid der serologische
reactie, doch deze laatste moet dienen om het resultaat van de dierproef
aan te wijzen. Absoluut vaststaande voor 100 % betrouwbare gegevens
of werkmethoden zijn op deze wijze niet te verkrijgen. Men moet
tevreden zijn, als men door samenvoeging van de resultaten der onder-
scheidene onderzoekingsmethoden tot een werkwijze kan komen die

een en ander met zoodanige nauwgezetheid, dat verwijdering van
deze laatsten het optreden van nieuwe gevallen doet ophouden,
terwijl de ziekte» tenslotte wordt uitgeroeid.

Wij meenen in het onderstaande te kunnen aantoonen dat wij daarin
zijn geslaagd op zoodanige wijze, dat niet noodig is het verwijderen
van alle besmette dieren, zooals door sommigen in analogie met de
tuberculose-bestrijding is bepleit. Uitroeiing der ziekte, zonder cultuur-
entingen en zonder verwijdering van een groot deel van den veestapel
is naar ons oordeel mogelijk op alle redelijk ingerichte boerderijen.

De vraag of men door toepassing van de agglutinatieproef van het bloed-,
resp. melkserum de bacillen-uitscheiders met voldoende zekerheid op het spoor
kan komen om practische resultaten bij de bestrijding te bereiken, heeft de geesten
reeds lang bezig gehouden.

In den aanvang meende men, dat toepassing der bloedserum-agglutinatie alleen
tot dit doel zou voeren, waarbij dan alle positief reageerende dieren verwijderd
moesten worden. De caviaproef met mengmelk werd dan ter controleering toegepast
Meyer (50), Haring (30), Simms en Miller (71). Spoedig kwam er oneenigheid
over de vraag wat men als positieve agglutinatie van het bloed moest opvatten
Craig (13) Gilman (26).

Ook kwamen er mededeelingen dat dieren met negatieve bloed-agglutinatie toch
bacillen in de melk afzonderden Lerche (45 en 46) Kaksten (40 en 41).

Voor het denkbeeld van Schroeder en Cotton (69) om alleen de dieren met
hoogen agglutinatie-titer te verwijderen bleven al spoedig weinig aanhangers over,
omdat er geen goede resultaten mede te bereiken zijn.

Spoedig werd de aandacht gevestigd op de inelksecretie als middel van uitschei-
ding der bacillen en op het voorkomen van agglutininen ook in deze vloeistof. Dat
men door melkagglutinatie alle lijders zou kunnen aanwijzen werd al spoedig weer-
legd door de onderzoekingen van Graham en Thorp (28) en Marcis (48).

Doch de stelling werd spoedig verkondigd, dat men in deze reactie een middel
had gevonden, om de dieren, die bacillen in de melk afzonderen, aan te wijzen
Coolidge (12) Gilman (24 en 25) Quinlan (62). Spoedig werd op de moeilijkheid
gewezen, dat lang niet alle dieren met positieve melkagglutinatie bacteriën in de
melk hadden. Garpenter en Ring (8) zeggen dat de titer minstens 1 ƒ45 moet zijn,
Hasley (32) stelt dit 1/100.

Robinson (64) wijst op het verschil in agglutinatie-gehalte der kwartieren van
hetzelfde dier. Montgomery en Rowlands (52) vonden onder 140 koeien er 14
die wel een positieve melkreaclie, doch negatieve bloedreactie te zien gaven. Zij
konden niet aannemen, dat dit nu alle bacillen-afzonderaars waren. Zij constateeren
reeds positieve agglutinatie bij dieren direct na den partus en bij droogstaande
dieren zonder dat bacillen gevonden werden. Hier wordt een technische fout bij
de toepassing blootgelegd waar wij later op terug komen.

Ten slotte meldt reeds Gilman (25), door Veenbaas bevestigd (1933), dat hij een
enkele maal bacillen vindt bij dieren met een negatieve melkserumreactie, zij het
dat de dieren dan een positieve bloedagglutinatie hadden. Op de onderzoekingen
van Karsten (40—41) over deze punten komen wij bij de bespreking van onze
resultaten terug.

Toch noemen wij gaarne het werk van Norton en Pless (53) die op zoo duidelijke
wijze inzicht gaven in het gebruik van de bloedagglutinatie en melkserumagglutinatie
bij een daarop gebaseerde bestrijdingswijze. Zij onderzochten van alle dieren met
blocdserumtiter van 1 : 100 en meer het melkserum. Bij herhaalden positieven uitslag
werden deze dieren uit het bedrijf verwijderd. Men zal echter moeten erkennen
dat hiermede nog geen betrouwbare basis is gelegd voor een algemeene toepassing
van deze werkwijze.

De grootste moeilijkheid, die zich hierbij voordoet, is de vraag welk controle-
middel men op de al dan niet aanwezigheid van Brucella\'s in de melk zal toepassen,
de caviaproef of de cultuurproef.

De wisselende gevoeligheid van de caviaproef is reeds lang bekend. Van der
Hoeden raadt aan twee cavia\'s per monster in te spuiten. Doch daarmede is de zaak
niet opgelost; beide kunnen ongevoelig zijn. Gaiger en Da vis (22) vonden in 17.5 %
van zulke paren slechts één cavia positief.

Genoemde schrijvers vonden slechts bij 1/3 der positieve cavia\'s miltzwelling.
Ook zij kweekten eenmaal bij negatieve agglutinatie Brucella\'s uit de organen.
Brödner (7) zag slechts in 3/4 der gevallen miltzwelling.

Daarentegen konden Mf.yn en Weishe (51) bij alle met culturen ingespoten cavia\'s
wel miltzwelling constateeren al lukte het kweeken ook slechts in ± 2/3 der gevallen.
Ook Proscholdt (61) zag weinig pathol. anatomische veranderingen.

Drescher en Hopfengartner 1930 (15) zagen slechts bij 14% miltzwelling,
terwijl bij 13 % een negatieve agglutinatie van het cavia-bloed werd waargenomen,
en toch bacillen uit de milt werden geteeld.

Men zal dus naast de path. anatomisch waarneembare afwijkingen en de agglu-
tinatie-proef, de cultuur moeten toepassen om de caviaproef als controlemiddel
tot zijn recht te doen komen. Aan de cultuurproef alle waarde te ontzeggen gaat
dus zeker niet, terwijl overigens bij de caviaproef in hoofdzaak de agglutinatie-
proef te baat genomen wordt om de oorspronkelijke agglutinatie met het melkserum
te controleeren.

Is dan de directe cultuurproef uit melk een beter hulpmiddel ? Gilbert, Fellow,
Coleman en Groesbeek (23) constateeren, dat de cavia veel vaker positief werd,
dan dat het gelukte bacillen direct uit de melk te kweeken. Hasi.f.y (32) oordeelt
gunstig over de directe kweckmethode.

Opgemerkt zij, dat het kweeken uit sterk verontreinigde mengmonsters groote
moeilijkheden mede brengt (Hasley 32). Voor ons doel zullen aseptisch gewonnen
monsters uit elk kwartier afzonderlijk gebruikt moeten worden.

Het is opmerkelijk dat bijna geen mededeelingen in de literatuur te vinden zijn
waarbij

b. de agglutinatie-reactie van het melkserum voor elk kwartier afzonderlijk werd
bepaald ;

d. op een technisch zoo volmaakt mogelijke wijze met de melk culturen werden
aangelegd.

De proeven c en d dienen dan zoowel voor dieren met positief als met negatief bloed,
resp. melkserum te geschieden. Alleen in een onderzoek van Karsten (41) is dit
programma ten deele en op technisch weinig volmaakte wijze uitgevoerd. Wij willen
de resultaten van dezen onderzoeker bespreken bij de vermelding van eigen
waarnemingen, die bij de uitvoering van dit program werden gedaan.

De bespreking der literatuur meenen wij hiermede als geëindigd te mogen be-
schouwen, j behoudens de mededeelingen, die daarover in het volgende nog gedaan
zullen worden.

Wij mogen beginnen met de beschrijving van de door ons toegepaste
werkmethoden en daarbij in de eerste plaats aandacht vragen voor de
cultiveeringswijzen. Voorop zij gesteld dat wij geen aanspraak maken
cp volledigheid in deze; het onderwerp alleen is een omvangrijk onder-
zoek waard. Wij geven slechts een beeld van de practische ervaring
op dit gebied opgedaan.

a. De voedingsbodem waarop de abortusbacillen het eerst ontdekt
werden was serum-agar (Bang 1896). Latere Deensche en Noorsche
onderzoekers als O. Bang, Bendien, Sven Wall, geven aan dezen
voedingsbodem nog steeds de voorkeur. Zij wordt dan gebruikt als
pepton- of glycerineagar, waaraan 10 % paardeserum is toegevoegd.

b. Daartegenover staat de voedingsbodem die vooral in Amerika
veel opgang heeft gemaakt nl. de leveragar (Huddleson 1927) (37).
Voor deze agar wordt in plaats van vleeschbouillon, leverbouillon
gebruikt, terwijl daaraan gentiaaniiolet wordt toegevoegd tot een con-
centratie van 1/10.000, om den groei van andere dan abortusbacillen
(verontreinigingen, oorspronkelijke flora van secreta met name in
melk) tegen te houden. De leveragar heeft tot nadeel, dat de bereiding
nogal samengesteld is, daar de pH op 6.6. gebracht moet worden om
een optimalen groei der abortusbacillen te verzekeren. Voorts mag
gevraagd worden of gentiaanviolet in concentratie 1/10.000 niet even-
zeer een remmende werking op abortusbacillen heeft (Huddleson en
Abell 1928) (39), zij het dat eenige zich desondanks tot zichtbare
koloniën ontwikkelen. Ook is de oppervlakte van dezen voedingsbodem
vrij week, zoodat het moeilijk is room daarover gelijkmatig uit te strijken
zonder haar te beschadigen.

Wij vingen onze onderzoekingen aan met de sub. a en b genoemde
bodems. Doch met name bij onderzoek van melkmonsters bleek, dat
de serumagar onbruikbaar was, door de groote aantallen andere kie-
men (verontreinigingen) (Evans 1916 (17)), die zich daarop ontwik-
kelden, terwijl de Huddleson-agar vele negatieve resultaten gaf bij
monsters, die blijkens de dierproef abortusbacillen bevatten. Een van
ons (Hofstra) kwam toen op het denkbeeld, den invloed der gentiaan-
violet toe te passen bij het gebruik van serum-agar.

Het is niet mogelijk hier alle vergelijkende proeven, die in den loop der
onderzoekingen met Huddleson-agar en den nieuw aangegeven bodem
werden verricht weer te geven. Telkens versterkten zij ons in onze
overtuiging, dat de thans gekozen combinatie een verbetering is te
noemen, waarbij in een zeer veel grooter aantal monsters melk de abortus-
bacillen worden aangewezen en dan meestal nog een grooter aantal
wordt ontdekt dan in die platen, die met Huddleson-agar waren
bedeeld.

Een voorbeeld van zulk een vergelijkende proef moge in bijgaanden
staat worden weergegeven.

Bestudeering van deze cijfers doet de minder goede resultaten van
glycerine-agar duidelijk in het oog springen. Bij vergelijking van
lever-agar met serum-agar blijkt duidelijk, dat op laatstgenoemden
bodem de koloniën in grooter aantal worden waargenomen, al is dit
verschil niet zoo sprekend.

Als entmateriaal werd telkens o. 1 c.c. van de laatste stralen zeer
vetrijke melk gebezigd. Er had dus geen „anreicherung" door oproo-
ming plaats gehad, waardoor de aantallen koloniën in absoluten zin
klein bleven. Het afmeten van o.i.c.c. room biedt namelijk tal van
onnauwkeurigheden door de zeer groote viscositeit dezer stof (Zie
ook Karstf.n No. 40—41).

Tevens werd overwogen, dat het gebruikte gentiaanviolet tot zekere
hoogte remmend zal werken op de ontwikkeling der abortuskiemen,
doch dat in aseptisch gewonnen melk en onder aseptische cauteelcn
verzamelde orgaandeelen slechts spaarzaam andere microben voor-
komen. Verlaging der concentratie van het gentiaanviolet scheen dus
aanbevelingswaardig en mogelijk. In een tot dit doel opgezette ver-
gelijkende proef kwam hieromtrent het volgende aan het licht :

Uit het voorgaande blijkt, dat bij een concentratie van i : 100.000
gentiaanviolet, wel iets meer verontreinigingen optreden maar tevens
meer abortusbacillenkoloniën gevonden worden, terwijl het aflezen
veel gemakkelijker is.

Daarom werd in het vervolg steeds gebruikt 10 % serum-agar met
i : ioo.ooo gentiaanviolet. Andere onderzoekers (Hasley (32), Evans
(17-18)) gebruikten zelfs nog sterkere verdunningen.

De bereidingswijze van onzen voedingsbodem kan nu als volgt om-
schreven worden.

Van steriel afgetapt paardebloed wordt na eenige dagen het serum
afgezogen en in buizen van 25 c.c. gegoten. Dit serum wordt gefractio-
neerd gesteriliseerd door verwarming op drie achtereenvolgende dagen
gedurende een half uur bij 56° C. De bewaring geschiedt in de ijskast.

Voor het vervaardigen der platen wordt 225 c.c. bouillon-agar op-
gesmolten, afgekoeld in waterbad tot 46° C., en daaraan toegevoegd
25 c.c. serum evenzoo verwarmd tot 46° C. Na behoorlijke menging
volgt toevoeging van 2^ c.c. i°/₀₀ gentiaanvioletoplossing. De platen
worden nu direct gegoten en ter controleering op steriliteit 24 uur
in de broedstoof geplaatst.

Bij het kweeken uit melk vangt men deze onder aseptische voor-
zorgen in steriel glaswerk op, laat liefst spontaan oproomen (laten staan
gedurende den nacht in de ijskast) en strijkt een platinalis room over
de oppervlakte der plaat uit. Bij roomafscheiding door centrifugeeren
neemt men veel meer verontreinigingen waar. Bij het kweeken uit
organen (cavia, uier enz.) kan men een stukje over de oppervlakte
wrijven, of een orgaanbrij maken door verwrijven met een weinig
physiol. keukenzoutoplossing, waarna daarmede wordt geënt. Ver-
moedelijk door verdccling van eventueel in het orgaan aanwezige
bacteriehaarden, bleken ons de resultaten van laatste meer werk
eischende methode een grootere kans op positief resultaat te bieden.

Omtrent de atmosfeer waarin de platen werden bebroed veroor-
looven wij ons het volgende op te merken.

Bij de oorspronkelijke methode van Bang (kweeken in buizen op
serum-agar) groeien de koloniën iets onder de oppervlakte. De aan-
vankelijke verklaring, dat de bacteriën een geringere zuurstofspanning
noodig zouden hebben werd, gelijk bekend, verlaten, toen door nauw-
keurige onderzoekingen van Huddleson (37) kwam vast te staan
dat juist een verhoogde C0₂ spanning de voorwaarde tot goeden groei
vormt. Het opsluiten der culturen in een vat, waarin 5—10 % der
lucht door C0₂ is vervangen bleek, de beste resultaten op te leveren.
(Zie ook de desbetreffende publicatie van van der Hoeden).

Huddleson (37) bezigde tot dit doel koolzuur uit een Kipapparaat
(CaC0₃ HC1.) of uit een cylinder. Een andere methode voor het
verkrijgen van C0₂ is, in de afgesloten pot culturen van snelgroeiende
bacteriën te plaatsen als coli (Lerche (46)) subtilus (Nowat) zelfs

miltvuur (Ascoli 1913 (2)). Het bleek ons dat met coliculturen ook
even goede groeivoorwaarden ontstaan. Het nadeel is, dat er veel
ruimte in het vat verloren gaat door de glasdoozen voor de colicultuur.

In plaats van C0₂ werd ook wel lichtgas toegepast (o.a. Frisch (21)
Rudolf (65), v. d. Hoeden). Een nadeel hiervan was, dat de platen
erg vochtig werden en hierdoor vaak groei van schimmels ontstond,
zoodat soms in één dag alle platen overgroeid waren.

Als de meest practische methode werd daarom door ons steeds de
volgende gebezigd.

Men berekent den inhoud van het vat waarin de platen zullen worden
bebroed en plaatst daarin zooveel Na HC0₃, dat daaruit na toevoeging
van zwavelzuur een hoeveelheid CO„ ontstaat, die ongeveer 10 % van
de lucht verdringt. (Men maakt daarbij gebruik van het feit dat 1 gram
mol. NaHCO_s 1 gram mol. CO_a of 200/9 L. van dit gas levert).

Heeft men het zwavelzuur voorzichtig bij het zout gevoegd dan zal
het zware C0₂ zich eerst onder in het vat verzamelen, men kan het vat
dus openlaten totdat de lucht is uitgestroomd. Nu wordt het deksel
luchtdicht afgesloten met parafine. Smith (72), Alpine en Slanetz
1928(1).

Men bekijkt de platen dan na 7 dagen. De abortuskoloniën zijn
te herkennen als licht iriseerend blauw gekleurde koloniën. Na over-
enting, tot het verkrijgen van reincultuur volgt agglutinatie met spe-
cifiek antiserum ter nadere determinatie. «

Het bloed wordt bij de koeien afgetapt aan hals- of meikader. Bij
jonge koeien, vaarzen en kalveren steeds aan de v. jugularis, de meik-
ader is daar nog te zwak ontwikkeld. (Bij oudere koeien is aftappen
aan den meikader vaak gemakkelijker, vooral als men weinig hulp
heeft). 10 tot 15 c.c. bloed worden opgevangen in een cultuurbuis,
waarna deze wordt afgesloten met een kurk en bijna horizontaal wordt
neergelegd, zoodat de oppervlakte van de bloedkoek zoo groot mogelijk
wordt. Op het laboratorium worden dan de buizen rechtop gezet en
een dag bewaard in de ijskast. Het aan de oppervlakte van het stolsel
ontstane serum loopt naar beneden; de enkele roode bloedcellen zakken
tijdens het bewaren in de ijskast naar den bodem. Het bovenstaande
heldere serum is zonder centrifugeeren gereed om gebruikt te worden
voor de agglutinatie.

i) Wij vonden geen gelgenheid om de z.g. directe bloedagglutinatie, waarbij een
druppel bloed met een druppel speciaal antigeen in contact werd gebracht op hare
practische waarde te toetsen.

Mocht deze inderdaad aan de verwachtingen beantwoorden dan zou de techniek
evenzeer vereenvoudigd zijn. Mogelijk ware zij toe te passen in combinatie met de
abortine-reactie van van der Hoeden.

In een cultuurbuis worden aan 8—10 c.c. melk 3—4 druppels strem-
el toegevoegd. Daarna moet men heen en weer zwenken en gedurende
2 uren bewaren in de broedstoof bij 37⁰ C. De buizen moeten schuin
liggen, op dezelfde wijze als bij de bereiding van schuingestolde agar.
Na 2 uur in de stoof is er voldoende serum aanwezig voor agglutinatie,
terwijl dit tevens meestal voldoende helder is. (Er moet vooral voor
gezorgd worden, dat er geen room op de melk drijft, daar deze latei-
bij het stollen niet aan de kaasmassa blijft kleven maar zich in het serum
verdeelt, waardoor dit onbruikbaar wordt. Het beste is daarom eerst
de melk te laten oproomen of centrifugeeren en daarna de roomlaag
te verwijderen, of wel de eerste stralen bij het melken op te vangen,
waarin het kleinste percentage vet aanwezig is.

Het afzuigen van het serum moet voorzichtig geschieden, daar de
kaasmassa nog vrij slap is en bij plotseling rechtop houden der buis
gemakkelijk in elkaar zakt, waardoor het serum weer verloren gaat.

Snelmethode. Huddleson en Carlson 1926(36), Huddleson en Abeli.
1928 (38), Damon 1929 (14), Gwatkin 1931 (29), Leinhardt en Kit-
selman 1928 (44), Palmer en Baker 1929 (54).

Hierbij worden een bepaalde hoeveelheid serum en antigeen samen-
gebracht en onder verwarming door elkaar geroerd. Binnen 2 min.
treedt agglutinatie op.

Hiervoor wordt gebruikt een houten kastje, bedekt met een
afneembare, in ruitjes verdeelde glazen plaat. In het kastje bevinden
zich eenige electrische kooldraadlampjes en een thermometer. De
glazen plaat is verdeeld in tien rijen, zoodat 10 sera gelijktijdig
onderzocht kunnen worden ; elke rij is verdeeld in 5 vakjes,
waarin de verschillende serumverdunningen komen. Deze zijn van
boven naar beneden als volgt : 0.08 c.c., 0.04 c.c., 0.02 c.c. 0.01 c.c.,
en 0.004 ^c-^c- serum. Bij elke hoeveelheid serum komt een druppel van
een speciaal soort antigeen. Schematisch voorgesteld is het dus als volgt:

Daarna wordt met een spaantje goed gemengd, vakje voor vakje.
De kooldraadlampen worden dan ingeschakeld, totdat de thermo-
meter 40° aanwijst. Door voorzichtig bewegen van de glasplaat wordt
het uitvlokken bevorderd. Na 2 min. wordt dan de uitslag afgelezen.

Het hierbij gebruikte antigeen is een dikke emulsie van abortus-
bacillen in 12 % keukenzoutoplossing, waarbij voor conserveering
is gevoegd 1/100% verzadigde gentiaanviolet. De dichtheid van
deze bacillenemulsie is zoodanig gekozen, dat een overmaat van anti-
geen aanwezig is, die zooals bekend remmend werkt op het tot stand
komen der agglutinatie. Dientengevolge ontstaat bij menging van
0.08 c.c. serum en een druppel antigeen hetzelfde agglutinatie vermogen
in het mengsel, als wanneer het serum verdund ware één op 25 en ge-
mengd met het dunnere antigeen, dat bij de z.g. langzame methode
wordt gebezigd.

Men kan dus zeggen dat een positieve reactie van 0.08 serum en
een druppel van dit antigeen overeenkomt met een serumtiter van 1 : 25.

De juiste titratie van het antigeen beheerscht dientengevolge de be-
trouwbaarheid der gevolgde methode. Deze werd door ons voor elk
te gebruiken antigeen dan ook met de grootste zorg verricht, (zie Hudd-
leson en Mill, Journ. of infectious diseases 1928, vol. 42, blz. 245).

Hierbij worden verdunningen van sera met bekende titer gebruikt
ter sterkte van 1 : 20, 1 : 50, 1 : 100, 1 : 200, 1 : 500, 1 : 1000 enz.,
dus zooveel mogelijk correspondeerende met die bij de snelmethode.
De verdunningen worden als volgt gemaakt : | c.c. serum komt in
een reageerbuis bij 4,5 c.c. physiologische zoutoplossing, dit is dus een
verdunning van 1:10. Hiervan weer i c.c. 4^ c.c. physiologische
geeft een verdunning van 1 : 100.

Van deze 2 verdunningen wordt uitgegaan. Men plaatst 6 agglu-
tinatiebuisjes in een rekje. Van verdunning 1 brengt men in buis 1
0.5 c.c., in buis 2 0.2 c.c., in buis 3 0.1 c.c.; van verdunning 2 in buis 4
0.5 c.c., buis 5 0.2 c.c. en buis 6 o. 1 c.c. Buizen 2, 3, 5 en 6 worden met
physiol. NaCl.-oplossing bijgevuld tot \\ c.c. Dan komt in eik buisje
| c.c. antigeen, zoodat de gcwenschte verhouding ontstaat. Schematisch
voorgesteld geschiedt de bewerking aldus:

Zijn de verdunningen gemaakt, dan worden de buisjes eenige malen
omgezwenkt, opdat er een goede vermenging zal ontstaan, waarna zij
24 uur in de broedstoof bij 37⁰ C. gebracht worden. Daarna kan hel
resultaat worden afgelezen.

stam, die 3 dagen bij 37⁰ C. groeide, af te schudden met \\ c.c.
carbol-physiologische keukenzoutoplossing. De dichtheid van het
antigeen moet ongeveer gelijk zijn aan buis No. 2 van de Mc. Fari.and
nephelometer. Het kan bij o° C. eenige dagen bewaard worden.

Blijkt het antigeen in de boven omschreven proeven tot de liter-
sterkte van het serum te reageeren dan is het bruikbaar.

Het is noodig het antigeen voortdurend te controleeren, door blanco
proeven met serum van absoluut gezonde dieren en met serum van
bekende titersterkte. Ons zijn gevallen bekend van ondeugdelijk antigeen
waarbij plotseling alle sera gingen agglutineeren en andere waarin
het geheel niet werkte.

Wij mogen er hier direct op wijzen, dat toepassing van de aggluti-
natiemethode met melkserum met voorzichtigheid dient te geschieden.
Het bleek ons namelijk, dat melk van dieren, die pas een kalf hadden ge-
worpen, een zeer sterke positieve reactie vertoonde, ook al was er niet de minste
aanleiding om een besmetting met bedoelde bacil waarschijnlijk te
achten. Na enkele dagen, wanneer de melk geen biestbestanddeelen
meer bevatte, was echter ook dit verschijnsel niet meer waar te
nemen.

Wij stelden ons derhalve als regel, de methode eerst toe te passen
ongeveer 2 weken na den partus.

Daarnaast is ons gebleken, dat de reactie alleen nut heeft wanneer
zij op uit elk kwartier afzonderlijk gewonnen melk wordt toegepast. In
onze staten zijn vele voorbeelden te vinden waarbij slechts in een
enkel kwartier een positieve uitslag werd vastgesteld, terwijl in de drie
andere een negatieve aan het licht kwam. Neemt men in aanmerking,
dat de geproduceerde hoeveelheid melk in het eerstgenoemde meestal
verminderd is, dan begrijpt men, dat bij het trekken van een monster
uit de mengmelk van een heel uier, een zoodanige verdunning intreedt,
dat zelfs bij een positieven uitslag slechts zeer geringe titerwaarden
worden afgelezen.

Wij behouden ons voor nog nader te bespreken de correlatie tusschen
de sterkte van den positieven uitslag en het voorkomen van abortus-
bacillen in de onderzochte melk. Hier zij slechts medegedeeld dat in
de melk in den regel veel lager titer werd gevonden dan in het bloed-
serum (Karsten 41), slechts bij enkele dieren werden gedurende de
periode van het droogstaan in het secretum hooge titerwaarden
gevonden. (Proefkoe No. 1.) In hoeverre hier een specifieke reactie
alleen in het spel is, dan wel of zij ondersteund werd door de factoren
die ook bij versch-melksche koeien tot hooge titerwaarden aanleiding
geven, kon niet nader worden vastgesteld.

Hiervoor werden uitsluitend cavia\'s gebruikt als zijnde het gevoe-
ligste proefdier. Oorspronkelijk is de gevoeligheid van cavia\'s voor
abortusbacillen gevonden bij het onderzoek van melk op de aan-

wezigheid van tubercelbacillen. Verschillende malen werd opgemerkt,
dat de cavia\'s witte haardjes in milt en lever, soms miltzwelling
hadden, zonder dat er een tuberculeuze aandoening aanwezig was.
Ongeveer gelijktijdig verschenen de publicaties van Schroeder
en Cotton (69) eenerzijds en van Mohler en Traum anderzijds,
meldende dat het hun gelukt was uit de organen van dergelijke
cavia\'s Brucella abortus Bang te kweeken.

Bij onze onderzoekingen werden de cavia\'s ingespoten met ± 1 c.c.
room aan de binnenkant van de dij, terwijl het sediment van 10 c.c.
melk aan de andere dij werd ingespoten (voor het eventueel aanwezig
zijn van tuberkelbacillen).

Na verloop van 4 weken werd door middel van hartpunctie 1 c.c.
bloed afgenomen en op agglutininen onderzocht. Wordt tijdens de
hartpunctie de cavia goed gefixeerd, dan is de kans op verbloeding
of andere complicaties zeer gering. Van de 69 onderzochte cavia\'s
zijn 2 aan verbloeding gestorven.

In totaal waren ingespoten 6g cavia\'s. Hiervan waren 2 binnen
4 weken intercurrent gestorven (sepsis).

ij positie/ waarvan 14 met een titer van 1 : 500 of meer; 3 met een
titer van 1 : 50.

Acht weken, sommigen iets later na de infectie werden de cavia\'s
gedood door verbloeding.

De agglutinatietiter van de resteerende 62 (3 waren de tweede
4 weken intercurrent gestorven, 2 aan hartpunctieverbloeding) was :

en van 44 als „negatief" geboekte waren er nu 3 positief te weten :
i i : 150; i i : 100; i i : 200.

Het kwam dus 3 X voor, dat de agglutinatietiter 4 weken na de
inspuiting nog negatief was, doch 8 weken na de inspuiting positief.

Van alle andere cavia\'s, die in dit laboratorium gedurende ons
onderzoek werden gedood, behoorende tot andere proefnemingen
(in totaal 40), is steeds het bloed onderzocht op abortus-agglutininen,
waarbij eenmaal een positief resultaat werd geboekt, t. w. bij een
cavia ingespoten met melksediment voor onderzoek op tuberkelbacillen.
De cultuurproef leverde inderdaad een abortusstam op. Bij onze
cavia\'s komen dus normaal geen abortus-agglutininen voor.

Op alle gedoode cavia\'s werd sectie verricht. De verschillende
organen (milt, lever, nier, testikel, lies-klier) werden steriel uitgenomen
voor het aanleggen van culturen.

In de literatuur ontmoet men steeds weer, dat gesproken wordt
van typische afwijkingen nl. gewichtsvermindering, miltzwelling met
veel witgele haardjes, eveneens haardjes in de lever, soms in longen
en nieren, soms lymphklierzwelling.

Omtrent gewichtsvermindering, vermelden wij het volgende :
Van de 20 cavia\'s met positieve agglut. titer waren er 8 (40 %) iets
in gewicht verminderd, waarvan 1 belangrijk, de andere waren gelijk
gebleven of zwaarder geworden ; van de 42 negatieve waren er 10 (25 %)
iets in gewicht verminderd. Een belangrijk onderscheid was er dus niet.

De volgende organische afwijkingen werden gevonden bij de 20 cavia\'s
met positieve agglutinatie :

Bij de 2 gevallen met sterke miltzwelling waren de cavia\'s met een
reincultuur van Br. abortus ingespoten.

Daar het kweeken in het begin niet gelukte, zijn uit de 8 eerste po-
sitieve cavia\'s geen bacillen gekweekt; uit de resteerende 12 allemaal;
hiervan hadden 7 geen pathol. anat. afwijkingen.

Van de 13 cavia\'s, waaruit de bacil gekweekt werd, was de verdeeling
over de verschillende organen als volgt: milt 13 X, lever 7 X, nier
2 X, testikel 1 X, liesklier 4 X, met meestal veel kolonies.

Men kan blijkens het bovenstaande voor de beoordeeling der cavia\'s
dus niet afgaan op bij de sectie waar te nemen afwijkingen (zooals
bij de caviaproef ter onderzoek op de aanwezigheid van tuberkel-
bacillen) doch dient serologische en cultureele onderzoekingen in
te stellen.

In het begin van het onderzoek is het voorgekomen, dat de cavia
positief agglutineerde, terwijl het kweeken uit organen van dit
dier negatief bleef. Later, toen de techniek van het kweeken verbeterd
was, is steeds uit een cavia met positieve agglutinatie in het bloed-
serum een cultuur gekweekt. Eenmaal was de agglutinatieproef met
caviabloed negatief, de kweekproef positief (enkele kolonies uit de
milt). Zie Drescher und Hopfengartner 1930 (15).

Nadeelen van de caviaproef zijn echter dat zij vrij kostbaar is, dat
in den zomer, als het materiaal niet heel versch is, verscheidene dieren
intercurrent sterven, dat het langen tijd duurt (minstens 8 weken)
voor de negatieve uitslag vast te stellen is.

middel bij de beoordeeling der correlatie tusschen agglutinatie van
bloed en melkserum eenerzijds en de aanwezigheid van abortusbacillen
in de melk de voorkeur verdient, de cavia-proef of de cultuur-
proef, verwijzen wij hier naar het artikel van Karsten (41), die van
oordeel is, dat de cavia-proef veel en veel gevoeliger zou zijn dan
de cultuur-proef, hoewel hij erkent, dat laatstgenoemde methode
nog voor veel verbetering vatbaar is. K. vermeldt, dat hij de cultuur
op glycerine-serumagar aanlegde; wij vermeldden reeds de weinig
gelukkige resultaten die daarmede te bereiken zijn. Bovendien werden
de buizen geënt met sediment (bladz. 696), terwijl wij juist met de
spontaan gevormde room of met de melk als zoodanig entten. De
cultuur-proeven van K. zijn dus niet geschikt om in deze als bewij-
zend te gelden.

Wij hebben 56 maal een parallel onderzoek kunnen instellen waarbij
van de zelfde melk, a. cavia-proef werd gedaan en b. cultuur-
proeven werden verricht.

Er is dus overeenstemming in 45 van de 56 of 80 % der gevallen,
cavia positief ) cavia negatief )

De 7 positieve cavia\'s met negatieven cultuuruitslag kwamen alleen
voor in de eerste helft van ons onderzoek, toen nog niet de serum-
gentiaanvioletbodem werd gebezigd en de techniek nog niet voldoende
was ontwikkeld.

De negatieve agglutinatie-reactie met het bloedserum der cavia\'s
bij positieven uitslag van het cultuuronderzoek zagen wij in de laatste
helft van ons onderzoek, toen de techniek der cultuur door talrijke
contróleonderzoekingen zeer betrouwbaar was geworden.

Wij zijn dan ook van oordeel, dat door het aanleggen van
culturen op bovengemelden voedingsbodem het gevoeligste
reactief wordt toegepast, dat ons voor het opsporen van
Brucella Bang in melk ter beschikking staat. Zulks geldt te
meer wanneer het agglutinatieonderzoek van bloedserum en melkserum
systematisch wordt uitgevoerd, zooals wij aan het eind van dit
verslag zullen beschrijven.

De studie van de literatuur had den eersten ondergeteekende de over-
tuiging geschonken, dat de bestrijding der Brucella abortus Bang-
infectie op de boerderij uitvoerbaar moest zijn door verwijdering van
de dieren, die tot de bacillenuitscheiders zijn te rekenen en met behoud

van die dieren, die wel is waar een aanval der ziekte hadden door-
gemaakt, doch deze besmetting volledig hadden overwonnen; zij het
dat bij deze nog gedurende eenigen tijd anti-stoffen in het bloed cir-
culeerden.

De methode van de agglutinatie met het melkserum scheen ons
voldoende zekerheid te bieden, dat zij inderdaad de bacillenuitscheiders
zoude aanwijzen. Wij erkennen gaarne en namen ook waar, dat bij
negatieve agglutinatie van het melkserum, abortus Bang bacillen met
de melk of anderszins worden uitgescheiden, al zullen deze gevallen
tot de uitzonderingen behooren.

Doch op bedrijven waar men de geschiedenis der dieren vanaf hun
geboorte kent, weet of zij geaborteerd hebben of niet en de toestand
van het bloedserum bekend is enz. enz. kwam het ons voor, dat met
name door herhaalde toepassing van de agglutinatieproef een zuivering
van den veestapel mogelijk moest zijn.

Van deze laatste waren er 5, welke een positieve agglutinatie in het
melkserum vertoonden, terwijl van deze 5 er 2 waren, die blijkens
de caviaproef abortus-bacillen in de melk afzonderden.

Door intensieve toepassing van de cavia-proef, (voor elke koe werd
herhaaldelijk een cavia ingespoten) en door tallooze entingen hebben
wij controle uitgeoefend op de melk der dieren, welke in het ge-
heel geen bloedserumagglutinatie te zien gaven en van de dieren
waarbij deze reactie 1 : 20—1 : 50 positief was. Het zou veel te veel
plaats vorderen deze tallooze negatief verloopende onderzoekingen
hier te vermelden; genoeg zij dat inderdaad onder deze dieren er
geen waren, die abortusbacillen in de melk afzonderden.

Het behoeft dan ook geen verbazing te wekken, dat proeven tot het
opsporen van abortusbacillen genomen met mengmelk van dieren,
welke tot de geheel vrije of tot die met titer ten hoogste 1 : 50 behoor-
den, geheel negatief verliepen.

Ook voor de groepen der dieren met titer 1 : 100 en 1 : 200 resp. 1 : 500
en hooger (behoudens de 5 hieronder genoemde) werden zulke proeven
verricht. Ook daarbij werden geen bacillen in de melk aangetoond.
Toch meenen wij geen vrijheid te kunnen vinden deze dieren reeds
dadelijk als geheel gevaarloos te beschouwen. Wij zullen echter zien

hoe deze groep door aan de natuur ontleende krachten vrijwel weg-
slinkt, zoodat opzettelijk verwijdering van de boerderij niet noodig is.

Wij meenden in de 5 dieren der laatste groep (positieve melkserum-
agglutinatie) de eigenlijke hoofdbron der besmetting te hebben vastge-
steld. Het gemakkelijkst zou geweest zijn deze dieren terstond te ver-
wijderen. Wij gaven er echter de voorkeur aan strenge isolatie toe te
passen om het beloop der bacterie-uitscheiding nader te kunnen be-
studeeren. Toch werden deze dieren om verschillende redenen, meestal
nadat zij vet geweid waren, te zijner tijd verkocht.Het regelmatig
verloopen van den veestapel deed ook deze kleine groep langzaam
verdwijnen. Stippen wij aan dat behalve de melkgevende dieren ook
nog aanwezig waren : 14 kalveren waarvan geen enkele positieve
bloedagglutinatie toonde, en 12 drachtige vaarzen waarvan er 4 (33 %)
een positieve reactie leverden.

In October 1932, nadat onze straks te schilderen maatregelen dus
gedurende twee jaren waren toegepast, troffen wij op dit bedrijf aan :
29 of 61 % der melkgevende dieren die geheel vrij waren van deze
infectie.

i of 2 % der melkgevende met een bloedreactie van 1 : 100—1 : 500.
3 of 7 % met een bloedreactie grooter dan 1 : 500.
Alleen deze laatste drie dieren zonderden nog bacillen in de melk
af en vertoonden een overeenkomstigen agglutinatietiter in het melk-
serurn. Deze dieren waren echter reeds in 1931 gesignaleerd, en alleen
om der wille van de proef aangehouden. Zij waren niet meer tot den
eigenlijken veestapel te rekenen.

Bovendien waren op het bedrijf aanwezig: 23 kalveren en 10 vaarzen,
alle door eigen aanfok verkregen, die geen van alle eenig spoor van
reactie vertoonden.

Wij meenen dat deze cijfers voor zich zelf spreken. Wij zouden ze
kunnen aanvullen met dc mededeeling dat in dezen stal abortus werd
opgemerkt :

Waaruit men ziet dat dit euvel door de toegepaste maatregelen prompt
tot stilstand is gekomen en volledig is uitgeroeid.

Vergelijken wij nog eenmaal de besmettingsgraad van de veestapel
bij het begin en het eind van onze proeven

Nog op een tweede boerderij konden wij onze methode zij het iets
korter in toepassing brengen.

Wij vonden bij ons eerste onderzoek 6 dieren met positieve agglu-
tinatie in het melkserum, waarvan er vijf bacillen in de melk afzonderden.
Bij het laatste werden nog 5 dieren als zoodanig aangetroffen, waarbij
een nieuw aangekochte met zeer lichte reactie in het melkserum. Van
deze 5 werden slechts bij 2 bacillen in de melk gevonden.

bloedagglut. 1: 20—1:50. • 19 45 %) ⁰ 2042%^
i : .00-1 : 200. . 3 % 2 4 %)

Wij constateeren dat wij in twee bedrijven, die zeer ernstig besmet
waren in een jaar tijd het verschijnsel van het aborteeren praktisch
te niet deden. Het aantal dieren welke als praktisch gezond beschouwd
kunnen worden werd in het eerste bedrijf in drie jaar van 50 % tot
98% opgevoerd, in het tweede van 74 % tot 90 % in één jaar.

Er werden geen dieren uit het bedrijf verwijderd, dan die waarbij
inderdaad bacillen in de melk waren aangetroffen.

Lumiere i) vergeleek de verdeeling van een bepaald aantal (6703) sterfgevallen
aan kanker over de huizen te Lyon, met een gelijk aantal sterfgevallen aan tuber-
culose en evenveel willekeurige sterfgevallen (heterogene controle-statistiek).

Uit de verkregen cijfers maakte hij de conclusie dat de kans, dat in een bepaald
huis geen of een of meer sterfgevallen aan een van die ziekten of groepen voorkomen,
ongeveer gelijk is en van het toeval afhangt.

EEN VERGELIJKING TUSSCHEN DE TANDWISSELING
,,BEIM SCHWEIZERISCHEN BRAUNVIEH" EN BIJ HET
ZWARTBONTE FRIESCHE VEE

In 1932 promoveerde te Zürich de Zwitsersche dierenarts Glaus
op een proefschrift getiteld : „Untersuchungen über den Schneide-
zahnwechsel beim schweizerischen Braunvieh zum Zwecke der Alters-
bestimmung". Veel grooter dan een flink tijdschriftartikel is deze
dissertatie niet (36 bl.) en ook op den inhoud zouden wel eenige aan-
merkingen gemaakt kunnen worden. Zoo neemt Glaus b.v. van Kroon
over, dat vanaf de Grieken (Xenophon en Aristoteles) tot aan de
Buffon toe, niet over de tandwisseling en de leeftijdsbepaling bij het
rund is geschreven, hetgeen niet juist is. Zooals ik vroeger reeds op-
merkte, \') is hetgeen de Buffon (1701—1788) in zijn „Histoire naturel-
le" betreffende dit onderwerp meedeelt, afkomstig van de Romeinen,
zooals blijkt uit het werkje „Vieharcznei, aus Varrone, Plinio, Vergilio,
Palladio etc. Francfurt 1535" ; ook kan men deze mededeelingen
vinden in „De Veltbouw ofte Lantwinninghe van Kaerle Stevens
ende Jan Liebaut" (Amsterdam 1588). Voorts geven Cornevin et
Lesbre niet één tabel voor de tandwisseling, maar maken zij wel dege-
lijk onderscheid tusschen „bêtes bovines communes" en bêtes bovines
améliorées" ¹), komen er enkele foutjes voor in de graphieken enz.
Er zou dan ook geen reden zijn, dit geschrift uitvoerig te bespreken,
ware het niet, dat Glaus zijn feitenmateriaal op een bepaalde wijze,
die voor ons van belang is, had verwerkt. Hij onderzocht in het geheel
ruim 2000 dieren, hiervan waren 11 16 met leeftijden varieerende van
18 maanden t/in 66 maanden, zoodat hij (de dieren worden naar de
leeftijden ingedeeld) 49 groepen krijgt. Wat de tandwisseling betreft,
onderscheidt hij eenmaal gewisseld, tweemaal gewisseld enz. ; „Wo
der Wechsel bei einem Zahnpaar begonnen hatte, d. h. das Zahnpaar
oder einer des Paares sichtbar war, habe ich das betreffende Zahnpaar
als gewechselt betrachtet".

Het gaat natuurlijk niet aan zijn tabellen hier over te nemen ; alleen
zijn graphische voorstelling kan hier een plaats vinden.

de wisseling van I_x begint met 20—22 mnd. en is met 27—-28 mnd.
afgeloopen ;

de wisseling van I₂ begint met 26—28 mnd. en is met 35—36 mnd.
afgeloopen ;

de wisseling van I₃ begint met 32—33 mnd. en is met 44—46 mnd.
afgeloopen ;

Hieraan voegt hij o.m. toe : „Ueber den unregelmäszigen Verlauf
des Zahnwechsels gibt die folgende graphische Darstellung der ein-
zelnen Zahnpaare ein deutliches Bild. Die Tabelle zeigt vor allem,
wie der Wechsel der verschiedene Zahnpaare ineinander hineingeht,
Nicht berücksichtigt habe ich bei dieser Darstellung zwei Ausnahme-
fälle : eine Kuh, die mit 43 Monaten erst einmal geschoben hatte und
eine Kuh, die mit 61 Monaten noch einen Milcheckzahn besasz.

Vergleichen wir die Kurven miteinander, so fällt uns besonders
ihr ungleicher Verlauf auf. Die geringste Variationsbreite weist die
Kurve der Zangen auf; dieselbe nimmt zu bei den innern und äuszern
Mittelzähnen und erreicht die gröszte Breite bei den Eckzähnen und
zwar im Verhältnis von 4:5:7:9.

Während die ersten beiden Kurven, der Zangen und innern Mittel-
zähne, ziemlich gleiclimäszig und rasch aufsteigen zum Höhepunkt,
zeigen die Kurven 3 und 4, der äuszern Mittelzähne und Eckzähne,
einen zackigen ungleichmäszigen Verlauf.

Diese Variationen haben ihre Ursache wiederum in vielen Faktoren,
wie Zuchtziel, Fütterung, Haltung, Konstitution, Kondition usw.
Denn je älter das Tier wird, um so mehr wirken sich diese Faktoren
im Organismus des Tieres aus, und um so mehr spielen sie im Zahn-
wechsel variierend mit".

In Dee 55 van dit tijdsch. (1928) heb ik de resultaten van een in 1920
door mij ingesteld onderzoek bij 682 Friesche runderen, waarvan de
leeftijden varieerden van 1 jaar en 9 maanden tot 4 jaar en 3 maanden,
medegedeeld. Evenals Glaus had ik de dieren naar de leeftijden (met
3 maanden tusschenruimte) ingedeeld (en vervolgens naar het aantal
volkomen ontwikkelde tanden, dat zij bezaten), maar terwijl Glaus
alle stadia, vanaf het juist zichtbaar worden van een voorrand tot aan
het aanwezig zijn in de rij, gewisseld noemde, had ik nauwkeurig ge-
noteerd hoever de doorbraak van bepaalde tanden gevorderd was.
Ik heb nu deze gegevens, die men kan vinden in bovengenoemden
jaargang van ons orgaan (bl. 67/68), verwerkt op de wijze van Glaus,
dus ook alle stadia van de doorbraak van een bepaald paar tanden
samengevat. Zoo ontstond de volgende graphische voorstelling.

Wanneer wij nu deze beide graphieken met elkaar vergelijken, valt
de groote overeenkomst tusschen beide terstond in het oog. En de
conclusies, die men uit de aldus gegroepeerde gegevens inzake de
tandwisseling van het Friesche vee kan trekken, verschillen dan ook
maar weinig van die van Glaus. Dit geldt zoowel voor de tijdstippen
tusschen welke de wisseling van bepaalde tandparen ligt, als voor de
verhouding der variatiebreedten van de verschillende krommen (bij
het Zwitsersche vee 8 : 10: 14: 18, bij het Friesche 6:9:12:16 (?)^x)

19 20 21 22 23 24 25 26 2! 28 21 30 31 32 33 34 3 5 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 48 4 9 50 51 52 53 54 55 56

.KROMME DER BINNENTANDEN
. „ „ BINNENMIDDENTANDEN
. „ ., BUITEN MIDDENTANDEN
.. HOEKTANDEN

Er blijkt ook uit, dat bij beide veeslagen „der Wechsel der verschie-
denen Zahnpaare ineinander hineingeht".

Ik heb destijds de vraag, of het mogelijk zou zijn de toen geldende leer
der leeftijdbepaling door een andere te vervangen, onder verwijzing naai-
de verzamelde krommen van de tandwisseling van het Friesche vee
ontkennend beantwoord en merkte daarbij o.m. op : „Men ziet dan
gemakkelijk dat een 2|-jarig dier 2, maar ook 4 breede tanden kan
hebben, een 3-jarig, 4 maar ook 6, een 4-jarig 6 of 8. Op 3-J-jarigen
leeftijd kan men zoowel dieren aantreffen met 4 en 6 als wel met 8
breede tanden". Het onderzoek van Glaus laat ons zien, dat men
precies hetzelfde bij het Zwitsersche „Braunvieh" vindt. En wat nu
tenslotte de mogelijkheid betreft, om op grond van de tandwisseling
den leeftijd van een rund te bepalen, daaromtrent zegt Glaus : „Da
aber selbst innerhalb der Rasse grosze Schwankungen im Zahnwechsel
vorkommen, ist es wichtig, dasz wir bei der Altersbestimmung noch
andere Faktoren berücksichtigen, wie Habitus, Fütterung, Standort
usw., die auf den Zahnwechsel fördern oder hemmend einwirken".

Men vergete naast deze omstandigheden echter vooral ook niet,
na te gaan, op welken leeftijd de dieren voor het eerst hebben afgekalfd,
hoe het gesteld is met de constitutie, en of zij moeten worden onder-
gebracht in de groep : précocité de 1er degré, of de 2e degré dan wel
in de groep précocité de 3e degré. En dan zegge men nog, het kan
zus zijn maar ook zoo.

De schrijver vergelijkt de conclusies door Glaus uit zijn onderzoek
inzake de tandwisseling bij het Zwitsersche Braunvieh getrokken, met
die waartoe hij kwam op grond van zijn onderzoekingen betreffende
dit onderwerp bij het zwartbonte Friesche vee, en toont aan, dat er
een groote overeenkomst tusschen beide bestaat.

Verfasser vergleicht die Konklusionen, die Glaus aus seinen Beobachtungen
betreffend Zahnwechsel bei dem Schweizerischen Braunvich gezogen hat, mit
denen welche der Verfasser auf Grund seiner Untersuchungen bei dem schwarz-
bunten Friesischen Vieh, gezogen hat, und er deutet auf die grosse Uebereinstim-
mung zwischen den beiden.

The author compares the conclusions drawn by Glaus from his observations on
the replacement of the temporary dentition by the permanent one in the Swiss
cattle (Braunvieh,) with those he arrived at from his own investigation into this
subject in the black and white frisian cattle. He demonstrates that there is a
great conformity between them.

L\'auteur fait une comparaison entre les conclusions tirées par Glaus de ses
études sur la seconde dentition chez le bétaii suisse (Braunvieh) et le résultat de
ses recherches personelles sur le meme sujet chez le bétail frison blanc tâcheté
de noir, et démontre qu\'il existe une grande conformité entre ces deux.

Wanneer in publicaties uit de laatste jaren gesproken wordt over het
bestaan van eenig correlatief verband als boven genoemd, dan wordt
hiermede niet bedoeld eenig verband te leggen tusschen de kleur en
zuurgraad der musculatuur van verschillende slachtdieren. Zoo zal
men op grond van het belangrijke kleurverschil tusschen spierweefsel
respectievelijk afkomstig van een graskalf, pink, koe en stier niet mogen
besluiten tot eenig verschil in zuurgraad tusschen het vleesch van deze
slachtdieren. Evenmin mag het belangrijke verschil in kleur tusschen
de musculatuur van een jong mestvarken tegenover die van een zeug
of dekbeer aanleiding zijn te veronderstellen dat er eenig verschil in
zuurgraad zal bestaan tusschen het spierweefsel van deze dieren.

Bedoeld wordt slechts dat, wanneer bij een en hetzelfde slachtdier
niet alle spiergroepen dezelfde kleur hebben, hetgeen b.v. bij varkens
vrij vaak voorkomt, alsdan de meest licht gekleurde spiergroepen den
hoogsten zuurgraad hebben (laagste pH), terwijl de reactie der donkerste
spieren het meest alkalisch is. Hierdoor verliest deze eigenschap veel
van haar beteekenis, daar men toch verplicht blijft van ieder in onder-
zoek genomen slachtdier een of twee pH-bepalingen te doen teneinde
dan hieruit bij benadering de pH der spiergroepen met afwijkende
kleur af te leiden.

In ons land is het vooral Postma geweest die in zijn publicaties bij
herhaling de aandacht hierop vestigde en zich zelfs uitspreekt voor het
bestaan van een vergaand correlatief verband tusschen zuurgraad en
kleur der musculatuur. In latere publicaties tracht Postma een ver-
klaring te geven voor deze door hem waargenomen correlatie. Hoewel
de door hem aangehaalde onderzoekingen van Embden en Meyerhof
er belangrijk toe bijdragen om ons inzicht in deze materie te verhelderen
heb ik nergens een gesloten bewijsvoering kunnen vinden, waardoor
de door P. waargenomen correlatie theoretisch verklaard wordt. Ik vestig
hier even de aandacht op omdat ook door mij, eenigen tijd geleden, een
aantal onderzoekingen over dit onderwerp zijn verricht, waarvan de
resultaten niet zoo gunstig waren. Dit was dan ook aanleiding om in deze
richting niet verder te gaan, ik achtte de kwestie toen niet van voldoende
belang voor publicatie. Nu dit onderwerp in de literatuur telkens weer
naar voren komt meen ik goed te doen de door mij gevonden cijfers
even te publiceeren. Onderzocht werden een 14 tal varkens waarvan
8 gezond (tabel 1) en 6 ziek (tabel 2). Van ieder varken werden 10
vleeschmonsters genomen en van elk monster de pH bepaald en tevens
de kleur vastgesteld. Deze werd aangegeven door een der cijfers 1 tot 5,

waarbij dan door i de lichtst gekleurde spieren werden aangeduid,
terwijl 5 het cijfer was voor de donkerste. De beoordeeling had plaats
aan de versche vleeschmonsters zoo spoedig mogelijk nadat zij waren
genomen. De aldus verkregen cijfers staan voor ieder varken in de
tweede kolom aangegeven.

Wanneer men deze cijfers beziet, dan kan men in het algemeen wel
zeggen dat de spiergroepen met het laagste pH cijfer de lichtste kleur
hebben (in dit geval dus ook het laagste kleurcijfer). Bij nadere be-
schouwing komen hierop echter een vrij groot aantal uitzonderingen
voor; naar mijn meening is dit aantal zelfs zoo groot dat de regel
hierdoor veel van zijn waarde verliest en men goed zal doen voorloopig
niet al te veel waarde te hechten aan het veronderstelde correlatieve
verband tusschen zuurgraad en kleur der musculatuur van een en het-
zelfde slachtdier.

In eene casuistische mededeeling ¹) berichten van der Kaay, Hesse
en Teunissen o.m. omtrent bovenbedoelde afwijking. Veel materiaal
hieromtrent is in onze vakliteratuur niet te vinden.

Schrijvers verwijzen naar een publicatie van van der Kaay, ver-
schenen in Jaarg. 1925 van het Tijdschrift. In hetzelfde deel (pag. 960)
geeft collega Bouwman eene korte beschrijving van dezelfde afwij-
king bij een merrie. Verder is er omtrent deze zeldzaam voorkomende
aandoening, althans in de inheemsche literatuur, weinig te vinden.

Het geval door van van der Kaay in 1925 beschreven, betrof een
vaars, waarbij 11a het afkalven een .,100de blaas" uit de vulva te voor-
schijn kwam. Het dier was den vorigen dag langs den weg der embry-
otomie verlost. Gedurende deze manipulatie was de afwijking reeds
aanwezig ; na beëindiging van den partus had men bij wijze van struis-
vogelpolitiek het vreemde voorwerp in de vagina teruggebracht. Als
complicatie ontwikkelde zich een prolapsus uteri, welke na korten tijd
gereponeerd kon worden. Met de ,,roode blaas" echter wist de verlos-
kundige voorloopig geen raad, waarna de hulp van van der Kaay
werd ingeroepen. Dezen gelukte het, na het stellen der juiste diagnose
„inverso prolapsus vesicae" de uitgestulpte blaas met weinig moeite
ter plaatse terug te brengen.

Verfasser bestimmte bei ungefähr 14 Schweinen, Pu und Farbe einer grossen
Anzahl von Muskeln. Seine Konklusion ging dahin, dass im allgemeinen die weniger
gefärbten Muskeln den niedrigsten Pu Wert haben. Es gibt aber zu viele Ausnahmen
um von einem korrelativen Verband reden zu können.

The author examined in 14 pigs a great number of muscles of which he deter-
mined the pH and the colour. He concluded that, generally, the lighter coloured
muscles have the lower pH.

L\'auteur a déterminé le Pu et la couleur d\'un grand nombre de muscles sur
environ 14 porcs. Il en a déduit que les muscles les moins coloriés ont un Ph plus
petit. Il se présente néanmoins trop d\'exceptions pour pouvoir parler d\'association
corrélative.

Tot zoover het relaas van dezen deskundige. In mijn praktijk zag
ik dezelfde afwijking tweemaal. De wijze waarop het mij gelukte door
een kleinen operatieven ingreep hetl ijden zeer snel op te heffen, geeft
mij aanleiding, tot onderlinge leering, hiervan een korte vermelding
te doen.

In het eerste geval dat ik te zien kreeg, werd ik door onzen
tegenwoordigen collega Dr. H. H. Scholten, die voor een collega
praktijk waarnam, in consult geroepen bij een pas afgekalfde vaars,
waarbij zich onder hevig persen een roode, rigide ballon ter grootte
van een kinderhoofd buiten de vulva vertoonde. Bij exploratie bleek
al spoedig dat het hier een inversio et prolapsus vesicae betrof; het
slijmvlies was glad, glanzend, oedemateus gezwollen en rigide bij pal-
patie, terwijl op enkele plaatsen een lichte parenchymateuze bloeding
aanwezig was. Na grondige desinfectie met een lauw-warme thera-
pogeen-oplossing (dit middel bestaat uit eene oplossing van thymol,
naphtaline en terpentijn in een dun-vloeibare zeep) werd, aanvankelijk
tevergeefs, getracht repositie te bewerkstelligen. In onderling overleg
werd na eenigen tijd besloten met een rechte schaar de craniaal ge-
legen wand der urethra bij de inmonding in de vagina in te knippen,
met de bedoeling meer ruimte voor het terugbrengen te verkrijgen.
De ingreep was snel volbracht, waarna de blaas zonder eenige verdere
inspanning gereponeerd kon worden. Na het aanbrengen van enkele
hechtingen verliep de wondgenezing verder zonder eenige stoornis ;
recidive trad niet op.

Een tweede geval, in het jaar 1927, behandelde ik op dezelfde wijze;
dat geval verliep zonder moeite en complicatie eveneens gunstig. Nu
ons eenige jaren geleden de epiduraal-anaesthesie als een welkom
hulpmiddel in handen is gespeeld, rijst bij mij de vraag of bij voor-
komende gevallen het gebruik van deze methode eene belangrijke be-
sparing aan moeite bij het opheffen van deze afwijking zou kunnen geven.

In dec. 1933 stierf te Los Angeles de amerikaanse jockey Tod Sloan, die het
eerst de nieuwe manier van rijden in paarde-rennen, in Engeland toepaste ; (waarbij
de jockey meer op de hals van het paard zit en met korte stijgbeugels rijdt).

De jockeys in Engeland reden allen op de oude manier (meer rechtop zittend
en met lange stijgbeugels).

Sloan verloor en werd uitgelachen en de „aap op een stokje-jockey" genoemd.
Door zijn daaropvolgende reeks van schitterende overwinningen werd echter de
nieuwe methode langzamerhand algemeen nagevolgd.

Als normaal haemogram van den hond volgens schema van von Schilling
wordt aangegeven :

Het aantal witte bloedcellen schommelde vrij belangrijk; basophile leucocyten
ontbraken bij het onderzoek. (Ook door ref. zijn in het bloed van den hond tot
nu toe geen basophile leucocyten aangetroffen). Het aantal neutrophile leucocyten
staat in een meer directe verhouding met een ontstekingsproces (neutrophilie,
linksverschuiving volgens Arneth). Bij rabiës werd meestal gevonden een hyper-
leucocytose, een bijna geheel ontbreken der eosinophile leucocyten (aneosinophilie),
neutrophilie met sterke linksverschuiving, lympho- en monocytopenie, dus ongeveer
een bloedbeeld als ook bij andere acute infectieziekten vaak voorkomt en alzoo
niet specifiek is. Intusschen kon volgens Natscheff i) het Schillingsche haemogram
tot het stellen der diagnose hondsdolheid bijdragen, wanneer klinisch de ziekte
onduidelijk is en alle andere acute infectieziekten, b.v. hondenziektc, zijn uit te
sluiten. Veenendaal.

De vraag of het virus van dolheid via de melk overgebracht kan worden is nog
niet definitief opgelost. Het drinken van besmette melk schijnt ongevaarlijk te zijn,
wanneer het darmkanaal intact is en er geen wondjes zijn in mondholte, keel of
slokdarm.

Besmette melk, subcutaan ingespoten, geeft geen ziekteverschijnselen bij vossen,
dit is echter wel het geval, wanneer tegelijkertijd besmet uierweefsel wordt inge-
spoten. De enkele gevallen die in de literatuur beschreven zijn en waarbij vermeld
wordt dat dolheid het gevolg was van het gebruiken van besmette melk, schijnen
geen van allen nauwkeurig onderzocht te zijn, zoodat het niet uitgesloten was,
dat tevens een bijtwond was toegebracht door het moederdier, waardoor dan de
infectie was onsttaan. C. J. de Gier.

De cytologische resultaten van dit onderzoek en van andere onderzoekers, te
zamen met de experimenteele gegevens, pleiten niet voor de parasitaire natuur
(protozoën of andere lagere organismen) van de Negri\'sche lichaampjes.

Covell en Danks 3) zijn, evenals anderen, de meening toegedaan, dat zij uit
elementen der gangliëncel onder invloed van het virus ontstaan ; zij beschouwen
echter de deelneming van mitochondria, neurofibrillen en kern niet bewezen.
Zoowel de Negri\'sche- als de kleinere atypische lyssalichaampjes ontstaan waar-
schijnlijk door veranderingen in de basophile Nissl\'sche substantie, met toevoeging
van wisselende hoeveelheden van basophile substantie afkomstig uit de kern. Er
zijn geen aanwijzingen gevonden, dat in deze celproducten lagere organismen
(chlamydozoa) verborgen zouden zijn. H. J. M. Hoogland.

1) Das weisse Blutbild im Sinne von Schilling bei der Tollwut des Hundes. Natscheff.
Wien. Tier. Monatsschr. 1933. S. 105.

2) Tollwutrirus in der Milch. Dr. Alex Binger. Tier. Rundschau No. 14. 1933.
S. 227.

3) The Nature of the Negri Body. W. P. Covell and W. B. C. Danks. Amer. Journ.
of Pathology 1932. Bd. 8, blz. 557. Autoreferaat: Arch. of Path. 1933. Bd. 16,
blz. 418.

Thomson i) deelt mede dat in Denemarken gedurende het jaar 1931 —1932
door 174 dierenartsen, 876 honden op den leeftijd van drie maanden of iets ouder,
tegen hondenziekte werden geënt. In den herfst van 1932 werd omtrent 784 dieren
rapport uitgebracht : 95 % der ingeënte dieren bleek immuniteit te hebben ver-
kregen ; ± 2 % (14 honden) hadden als gevolg der enting, geringe verschijnselen
van hondenziekte ; slechts 1 dier stierf. De verkregen resultaten waren dus gunstig.

Er wordt op gewezen dat het noodzakelijk is de dieren voor en gedurende het
immunisatieproces tegen eventueele infecties van buiten te beschutten.

Van 246 honden werd bericht dat zij immun tegen de natuurlijke hondenziekte-
infectie waren. Af en toe was na de vaccin-injectie abscesvorming ontstaan ; in
enkele gevallen urticaria, eczeem of anaphylactische shock. Veenendaal.

Turner 2) e.a. entten 8 honden 5 maal, met 3—5 dagen tusschentijd, subcutaan
of intramusculair met resp. £ en 1 c.c. antigeen, dat bereid was van scolices en
germinative membranen van fertile en steriele echinococcus-blazen van het rund.
Dit materiaal werd gedroogd en tot poeder gemaakt en als 1 % carbol-suspensie
ingespoten. Zes tot 15 dagen na de laatste injecties werden deze honden met versche
fertiele echinococcus-blazen gevoederd, evenals 2 contrólc-honden. Na 48 uur
werden alle honden gedood. Bij de voorbehandelde honden werden bijna geen
lintwormen in den darm gevonden, terwijl bij de contróle-hondcn een groot aantal
exemplaren van Taenia echinococcus (E. granulosus), ongeveer 1385 exemplaren
per c.M.² darm, werden aangetroffen. Hieruit blijkt dus dat de injecties met echi-
nococcen-antigeen immuniteit had opgewekt. Baudet.

Algemeen is arecoline, per os toegediend, als antitaenicum bij den hond, gunstig
bevonden. Korkhaus 3) heeft het bij 62 honden en 6 katten aangewend. De dosis
bedroeg 1.5—2.5 m.gr. per K.G. lichaamsgewicht. Bekend is dal het gemakkelijk
wordt uitgebraakt. Het best werd het verdragen bij dieren die niet langer dan
vier uur hadden gevast. Wanneer de honden 10—15 minuten na het ingeven braak-
ten, leed de werking daar hoegenaamd niet onder ; wel wanneer vrijwel direci
na het ingeven wordt gebraakt. De werking van het middel zou berusten op : ver-
hoogde werkzaamheid der darmklieren ; de versterkte peristaltische bewegingen;
de toxische invloed op dc parasieten. Tacniidae bleken het gevoeligst voor de areco-
line te zijn en werden het best afgedreven ; minder goed de dipvlididae ; de invloed
op de ascariden was gering.

Een en ander over de diagnostiek en het veelvuldig voorkomen van
spoelwormen bij honden.

Schulz 4) wijst er allereerst op dat ascariden vooral door hun stofwisselings-
productcn (toxinen) schadelijk zijn. De nog weinig weerstand biedende, jeugdige
dieren ondervinden daarvan vooral de nadeelen.

Ascariasis kan aanleiding geven tot aandoeningen van het digestie-apparaat,
zelfs wel tot darmperforatie met opvolgende secundaire peritonitis; verder tot
anaemie, rachitis, stoornissen van het centraal zenuwstelsel, zich uitende in epilepti-
forme krampen en excitatie- en verlammingsverschijnselen. Voor de diagnostiek
is het microscopisch faecesonderzoek van belang. Bij het onderzoek bleek, zooals
wel steeds, dat vooral jonge dieren spoelwormen herbergden. Veenendaal.

In de faeces van honden kunnen niet zoo heel zelden talrijke doode mijten micros-
copisch worden vastgesteld. Deze zijn dan afkomstig van het door de dieren op-
genomen voedsel, b.v. hondencakc, (Tyroglyphus farinae en Cheyletus eruditus)
waarin zij levend voorkomen.

De mijten sterven spoedig in de maag (Korkhaus) ; een echt parasitusmus is
hier niet in het spel.

De dieren behoeven volgens Korkhaus i) geen stoornissen van het parasieten
bevattend voedsel te ondervinden, \\ olgens hem zal experimenteel nader de invloed
der mijten onder de oogen moeten worden gezien.

Hamilton Kirk 2) kreeg ter onderzoek een 2 jaar ouden hond, die veel braakte.
Noch door hem, noch door Prof. Wright, die werd geconsulteerd, kon de oorzaak
van het lijden worden vastgesteld. Het röntgenologisch onderzoek gaf negatief
resultaat; proeflaparotomie werd niet verricht. Daar geen herstel optrad, werd
de patiënt gedood. Bij de sectie meent Kirk een pylorusstenose te hebben kunnen
vaststellen.

VV00LDRIDGE is van meening dat de verschijnselen een gevolg zijn geweest van
prikkeling van de sympathicus en dat geen litteekenvorming hier de pylorusstenose
veroorzaakte.

Het eerste geval dat door Horne 3) wordt beschreven, betrof een retriever,
zeven maanden oud. Het dier was twee dagen ziek; abdominaal kon een corpus
alienum, dat zich uitstrekte van maag- tot bekkenstreek, worden gevoeld. Laparo-
tomie werd verricht ; het vreemde lichaam (een lange, houten vleeschpin) bleek
zich in de maag te bevinden. De maag was daardoor sterk naar achteren, tot de
hekkenstreek, uitgerekt.

Het andere geval kwam voor bij een schotsche terrier van 4 jaar, die eveneens
twee dagen ziek was. Bij onderzoek werd coprostase vastgesteld en een corpus alie-
num vermoed.

Bij de operatie bleek een „rubberbeen", dat aan de dieren wel wordt gegeven
om mee te spelen en op te bijten, geheel den dunnen darm te hebben afgesloten.

Daar de algemeene toestand van de patiënt na de operatie zeer slecht werd,
liet Horne per os champagne toedienen, (ieder half uur twee theelepels) waarna
nu snel herstel volgde. Hij geeft dan ook aan, dat de champagne hier 11a de operatie
het snelle herstel zou hebben bewerkstelligd.

Bij een onder krampen en dwangbewegingen plotseling gestorven hond, werd
door Thomas 4) bij de sectie een bloeding in het midden van de rechterhaemispheer,
onder de cortex gevonden.

Bij den mensch zijn dergelijke bloedingen bij hypertensie en atherosclerose niet
zeldzaam. Bij de dieren is men hieromtrent evenwel nog onvoldoende ingelicht.

Bij een 10 jaar ouden herdershond met pyometra werd door Kostner 5) hyste-
rectomie verricht. Opgemerkt werd een ampulvormige verwijding van den uterus.
Vermoedelijk had de eene uterushoorn de andere omslingerd en daartoe aanleiding
gegeven.

1) Ueber das Auftreten von Futtermilben im Magen und Darm von Hunden. Korkhaus.
Berl. Klin. Woch. 1933. S. 389.

3) Two interesting, ,,/oreign body" cases in the dog. Horne. The Vet. Ree. 1903. p. 1331,

4) Apoplexy in a dog. Thomas. The Journ. of the South. African Vet. Med. Ass.
1933- P- 90.

5) Ein bemerkenswerter Fall von Pyometra beim Hund. Kostner. Wien. Tierarztl.
Monatsh. 1933. S. 623.

Door Antoine i) wordt mededeeling gedaan van furuncelachtige ontstekings-
processen aan onderborst, teenen en scrotum bij een deerhound. Het microscopisch
en bacteriologisch onderzoek wees er op dat hij hier te doen had met botryomycose.
Later werden bij enkele andere honden en ook bij de kat soortgelijke aandoeningen
en wel meer speciaal aan de teenen, opgemerkt.

De behandeling was deels chirurgisch, deels medicamenteus, o.a. electro-ionisatie
met jodium.

Gevallen van osteoarthropathie (Acropachie) bij den hond, van niet
tuberculeuzen oorsprong.

De acropachie wordt voornamelijk gekenmerkt door het optreden van periostale
woekeringen van de beenderen der extremiteiten. Meestal wordt deze aandoening
in verloop van tuberculose (longen) waargenomen. Robin en Brion2) beschrijven
hier twee gevallen bij den hond, waarbij tuberculose uitgesloten kon worden. Ook
was het lijden hier niet in verband te brengen met primaire- of secundaire nieuw-
vormingen in de longen.

Sadao Ono 3) heeft reeds vroeger medegedeeld dat een soort der mestkevers
(Gymnopleurus mopsus) als tusschengastheer van spirocerca sanguinolenta fungeert.
Een verder onderzoek leerde dat andere mestkevers (Scarabaeus sacer, var. perigri-
nus), waterjuffers (Anax parthenope), egels, hoenders en andere vogels eveneens
waren geïnfecteerd met de geëncysteerde larven van spirocerca. Bij hond, konijn
en rat werden infectieproeven verricht. De verkregen resultaten waren in hoofdzaak
de volgende : De mestkevers en waterjuffers bleken in een vrij groot aantal der
onderzochte gevallen de geëncysteerde larven van spirocerca, en wel in hun lichaams-
holte, te herbergen.

Bij egels werden de larven gevonden in maag- en darmwand en scheil ; bij eend
enkel in den darmwand; bij vogels meestal in den krop, zelden in het darmscheil.

Bij witte ratten, waaraan per os geëncysteerde larven waren toegediend, bleken
de larven zich opnieuw te encysteeren in den maagwand, zonder zich verder te
ontwikkelen.

Peroraal werden ook konijnen besmet. Later werd geïnfecteerd bevonden de
aortawand en in één geval de maagwand. De larven hadden hier dezelfde ver-
anderingen veroorzaakt, als bij den hond worden waargenomen, en hadden zich
hier verder ontwikkeld.

Bij experimenteel geïnfecteerde honden werden knobbeltjes gevonden in den
aortawand ; de ontwikkeling der larven verliep hier sneller.

\'\' Kala-azar komt in de landen om de Middellandse zee bij mens en hond voor.
In Spanje waar ook de ziekte, in alle districten, bij den mens is waargenomen,
werden (te Madrid) 200 straathonden onderzocht. Bij 11 werd Leishmaniosis vast-
gesteld.

Voor de diagnose is het vinden der parasieten van belang ; deze zijn te vinden
in uitstrijk-preparaten van (eventueel aanwezige) huidlaesies, milt, en beenmerg
(punctie van rib).

2) Sur l\'osteo-periostite non tuberculeuse du chien. Robin et Brion. Bull, de l\'Acad.
Vét. 1934. p. 418.

3) Studies in the life-history of spiruridae in Manchuria I. The morphologic studies of
the encysted larvae found in 2 species of dung-beetle, dragon fly, hedgehog, domestic fowl and
duck, as well as their infestation-experiments with rabbits and dogs. Sadao Ono. Journ. of
the Japanese Soc. of Vet. Science. 1933. p. 182.

Faure-Brac i) geeft allereerst een overzicht omtrent onze kennis wat betreft
de leishmaniose van den hond en het verband hiervan met de ingewands-leish-
maniose van den mensch.

Vervolgens wordt mededeeling gedaan van het onderzoek dat door hem bij
187 zwervende honden te Nice is verricht. 42 dezer dieren hadden klinische ver-
schijnselen die aan het lijden deden denken (verdachte dieren) ; bij de overige
was zulks niet het geval. Het onderzoek strekte zich uit tot huidafkrabsels, bloed,
leverweefsel (door leverpunctie bij het levende dier eventueel verkregen), milt,
beenmerg en lymphklieren.

Van de 42 verdachte honden bleken 18, van de rest 17 aan leishmaniose lijdende
te zijn. Bij 21 gaf het onderzoek der huid positief resultaat.

Schrijver wijst erop dat bij vermagering en dermatitis furfuracea steeds ook aan
dit lijden dient te worden gedacht en verder dat geen enkel symptoom pathogno-
misch is. De beste behandeling is die met antimoon, hoewel ook hiermede geen
afdoende genezing werd verkregen en later meestal weer recidieven werden gezien.

Enkele waarnemingen zouden er volgens hem op wijzen dat indien de zieke
dieren naar hoogere streken (boven 800 M.) werden gebracht, spontane genezingen
kunnen volgen. Hij acht ten slotte wettige maatregelen tegen de ziekte gewenscht;
mede in verband met mogelijke overbrenging op den mensch. Flet direct of indirect
contact dezer dieren met kinderen dient te worden vermeden.

Allereerst geelt Bayer 2) een overzicht van den tegenwoordigen stand van het
kropvraagstuk ; daarna deelt hij zijn waarnemingen over krop en cretinismus bij
den hond mede. In het Isergebergte 7.011 krop bij 20—30 % der honden voorkomen ;
takshonden schijnen er het veelvuldigst aan te lijden. Als therapie geeft hij aan :
Jod. kalic. m.gr. 10, aqua 10—20; dagelijks 1—6 druppels; en jod. pur. 0.5, jod.
kalic. 2.5, vasel. 25, om den anderen dag in te wrijven.

Bij een airedale-tcrrier van zes jaar, die vermagerde en diarrhee had, zagen
Wirth en Baumann 3) tevens verdikkingen in de huid. Een ervan was ulcereerend.
De diagnose werd gesteld op mycosis fungoides. Bij de sectie werden ook in de
longen, hartspier en rechternier knobbeltjes gevonden. Bij microscopisch onderzoek
werden groote, zuurvaste, in hoopjes liggende bacillen gevonden. Zij hadden niet
overal kleurstof opgenomen en daardoor een korrelig voorkomen. Wirth beschreef
reeds eerder uitvoerig een geval (Monatsh. f. Tierh. 1920). Het histologisch beeld
was sarcoomachtig.

w00ldridge en Holmes 4) deelen een en ander mede omtrent een geval van
hernia diaphragmatica bij een drie jaar ouden foxterrier, na overrijding opgetreden.
Het hart was naar rechts verplaatst ; in de borstholte, links, bevonden zich de maag
en darmen. Op de bijgevoegde röntgenfoto\'s is zulks duidelijk te zien (bariumpap).

Niettegenstaande al deze veranderingen bleef het dier gezond en in goede con-
ditie ; de ademhaling evenwel bleef versneld. Aangeraden werd kleine hoeveelheden
week voedsel eenige malen daags te verstrekken.

Nader berichtten zij dat het dier vrij plotseling, ongeveer vier maanden na het
ongeval, onder verschijnselen van nausea en looze brakingen, is gestorven. Bij de
sectie werd vastgesteld dat zich in linker thoraxhelft bevonden : de milt, de door
gassen opgezette maag, het duodenum en een groot deel van de lever ; het hart
was sterk naar rechts verplaatst.

1) La leishmaniose canine. Faure-Brac. Diss. Lyon. 1932. ref. Rev. Gén. de Méd.
Vét. 1933. 15 Aout. p. 492.

2) Kropf und Krelinismus bei Hunden. Bayer. Prag. Arch. f. Tiermed. 1933. S 115.

3) Ein weiterer Fall von Mycosis fungoides beim Hund mit Darstellung des vermutlichen
Erregers. Wirth und Baumann. Virchow\'s Arch. 1932. S. 651.

4) An interesting case of ruptured diaphragm in the dog. Wooldridge and Holmes.
The Vet. Ree. 1933. p. 1416 en 1934. No. 7. p. 191.

Henry, Lesbouyries en Roger i) doen mededeeling dat bij symmetrische der-
matosen o.a. van het hoofd, (oogstreek, oorschelpen) met schildklierpraeparaten
goede resultaten te verkrijgen zijn ; Roger wijst er op dat bij alopecia. miltextracten
en ook wel rauw toegediende milt, succes kan hebben.

Jakob kreeg ter behandeling vier honden van een pelsdierenfokkerij ; zij waren
lijdende aan een huidaandoening met veel jeukte. De myten, die in de huidaf-
krabsels microscopisch gemakkelijk waren aan te toonen, weken eenigszins af van
de acarus canis (vroeger sarcoptes squamiferus( en van de notoëdres cati (vroeger
sarcoptes minor) en bleken te behooren tot de acarus vulpi. De honden waren
zonder twijfel vanaf de vossen besmet.

Infectieproeven bij een proefhond werden gedaan met de huid van een pas ge-
dooden, aan schurft lijdenden vos. De vossenhuid (pelszijde naar binnen) werd als
geheel om den proefhond aangelegd en bleef drie dagen liggen. 22 dagen na het
ombinden van het vel was de proefhond over een groot deel van de huid aangetast;
in vijf weken was vrijwel de geheele huid veranderd. Twee andere honden, die
met dezen hond in aanraking werden gebracht, raakten eveneens besmet. De proeven
zouden dus hebben bewezen : dat de vossenschurft op den hond is over te brengen;
dat de mijten zich op dit dier kunnen voortplanten en tot schurft aanleiding kunnen
geven ; dat vanaf de primair besmetten hond, weer andere honden te besmetten zijn.

Behandeling van de praeputiaalcatarrh van den hond met een colloidaal
aluminiumpraeparaat (Vagintus) en een colloidaal zilverpraeparaat (Gas-
trasse).

Bij de praeputiaalcatarrh van den hond bestaat volgens Krage steeds een meng-
infectie van microörganismen. Besmettingsproeven met gonococcen van den mensch
hadden volgens Jost bij konijn, hond en kat een negatief resultaat.

Grünwoldt 2) onderscheidt evenals Jakob twee vormen van praeputiaalcatarrh :
de posthitis catarrhalis purulenta en de posthitis catarrhalis folliculosa purulenta.
Als therapeuticum werd Vagintus, een colloidaal aluminium-praeparaat, dat bij
den mensch bij fluor albus met succes zou zijn gebruikt, aangewend.

Volgens Weisbach ligt de bijzondere waarde van aluminium-hydroxyde in status
nascendi in zijn alcalie-adsorptievermogen, waardoor aan het voedingssubstraat
der bacteriën de alcalie wordt onttrokken. De pathogene bacteriën zouden daardoor
afsterven, maar de gewone scheedebewoners blijven leven. Intusschen is een ver-
gelijking van zijn proeven bij posthitis van den hond met die bij fluor albus van
den mensch niet wel mogelijk. In ieder geval kunnen de resultaten met Vagintus
bij den hond verkregen, niet op een eigenlijke „Unstimmung" van het voedings-
substraat op het praeputiaalslijmvlies worden teruggebracht, daar bij praeputiaal-
catarrh een zure reactie t.o.v. lakmoes bestaat en bij Huor albus van den mensch
een alcalische reactie heerscht. De verkregen resultaten baseeren veeleer op de
adstringeerende werking van het praeparaat.

Ook de behandeling met „Gastrasse", een colloidaal zilverpraeparaat, gaf goede
resultaten, als gevolg van de goede bactericide eigenschappen. Een nadeel is de
bruine kleur der vloeistof en daardoor bevuiling van de omgeving der patiënten.

Cariës. De aandoening is bij den hond uiterst zelden waargenomen. Daarentegen
komt tandsteenvorming met gingivitis en alveolair pyorrhoe als gevolg, zeer veel-
vuldig voor. Minder goed eten. maagstoornissen en algemeen ziek zijn wordt tevens
hierbij vaak opgemerkt.

1) Deséquilibre sympathique et dermatose chez le chien. Henry, Lesbouyries et Roger.
Bull. Acad. Vét. de France. 1931. Nov.

Alopécie du chien et extraits spléniques. Roger. Recueil de Méd. Vét. 1933. p. 469.

2) Versuche zur Therapie des praeputialen Fluor beim Hunde. Grünwoldt. Vet. Med.
Diss. Leipzig 1932. Ref. Berl. Tier. Woch. 1933. S. 714.

Dechambre i) doet mededeeling van tandcariës bij een twee jaar ouden cockre
spaniel. Links en rechts boven was een molaire aangetast; de kiezen werden getrok-
ken. Hij vermeldt voorts dat hij nog eens een geval bij een jachthond te Alfort
heeft gezien ; het betrof hier een scheurkies.

Necrose van os maxillare. Dit lijden ging met maagstoornissen gepaard. Na ver-
wijdering van de kiezen ter plaatse, trad beterschap op.

Atropine van de tandwortels. Bij een vierjarigen hond werd deze afwijking, welke
aetiologisch niet kon worden verklaard, waargenomen ; de kronen waren intact.

Hygroom van de, op de zitbeenknobbel, subcutaan gelegen slijmbeurs,
bij een hond.

Een takshond, 9 jaar oud, had ter hoogte van de rechter zitbeenknobbel een
gezwel, dat allengs grooter was geworden. Enkele jaren te voren had het dier ter
plaatse een trap van een paard gehad. Er bestonden geen algemeene stoornissen,
evenmin urine- of defaecatie-bezwaren. Hanel 2) stelde in de fossa ischiorectalis
dextra een tot het scrotum reikend gezwel vast ; het was iets warmer, weinig pijnlijk,
boven iets vaster op aanvoelen en onder duidelijk fluctueerend. Punctie werd ver-
richt ; iets bloedige vloeistof vloeide daarna af, waarna in het midden van het
gezwel een beenhard stukje, (corpora libera) te voelen was. Een hernia perinealis
was uit te sluiten. Een grootere opening werd gemaakt en de cyste uitgepeld (oud
afgekaspeld haematoom).

Er wordt op gewezen dat op deze plaatsen soms subcutane siijmbeurzen voor-
komen (Mahlstedt: Sehnenscheiden und Schleimbeutel des Hundes, en Walter :
Die Sehnenscheiden und Schleimbeutel der Gliedmassen des Hundes). Als bijzon-
derheid wordt tenslotte vermeld, dat zich later bij het dier een hernia perinealis,
met de urineblaas als inhoud, heeft ontwikkeld.

Zoowel over parasitaire- als niet parasitaire huidaandoeningen deelt Holmes 3)
een en ander in het kort mede. Bij de bespreking van de scabiës sarcoptica zegt hij,
dat men omtrent den incubatietijd hiervan nog onvoldoende is ingelicht. Hij meent
te hebben kunnen vaststellen dat klinisch waarneembare verschijnselen hierbij
wel niet eerder dan vijf weken (meestal later) na de besmetting optreden. Als prae-
dilectieplaatsen der mijten worden o.a. genoemd : de voorrand van de oorbasis
en de buitenvlakte van de tibiastreek. Voor het aantoonen der parasieten gebruikt
hij den laatsten tijd de verzamelmethode met behulp van een verzadigde suiker-
oplossing, zooals die door Sheather is aanbevolen.

Niet parasitaire acari werden bijna even veelvuldig door hem gevonden als bij
paarden ; deze bezitten evenwel klauwen in plaats van zuignappen. Bij de behan-
deling wordt vooral „zwavelolie" gebruikt; de behandelingsduur zou daarbij
4—6 weken bedragen.

Bij de trichophylie der honden onderscheidt hij twee vormen : ie. die gepaard gaande
met schubvorming en pusafscheiding en 2e. die waarbij omschreven, ronde, schub-
bige plekken voorkomen. Als therapie wordt genoemd : epilatie, tinct. jodii, salicyl-
zuur. De aandoening zou bij katten zeer hardnekkig zijn.

Als plaatsen waar furunculosis veel voorkomt worden genoemd : de neusrug en
de buitenzijde van elleboog- en tarsaalstreek (de tusschenteenheid wordt niet ver-
meld).

1) Observations d\'af/ections dentaires chez le chien. Dechambre. Buil. de 1\'Acad.
Vét. de France. 1933. p. 315.

²) Hygrom des subcutanen Schleimbeutels am Sitzbeinhöcker bei einem Hund. Ein Beitrag
zur DifTerentialdiagnose der Perinealhernie. Hanel. Wiener Tier. Monatsschr.
\'933- S. 722.

Als „thyreoid alopecia\'\' beschrijft hij symetrisch voorkomende kale huidplekken
aan flanken en dijstreek ; vooral bij bruingekleurde honden (o.a. chow-chow)
waargenomen. De huid is daar droog en schilferig. Meestal zag hij verbetering
na inwendige behandeling met thyreoidextract. (Door anderen wordt daarbij castratie
aanbevolen).

Bij eczema madidans zouden volgens hem meestal uitwendige oorzaken in het spel
zijn. Nog geeft hij aan dat bij de chronisch ulceratieve processen aan de bovenlip
bij katten, de jodiumtherapie goed zou zijn. Bij het microscopisch onderzoek werden
hierbij door hem enkel staphylococcen gevonden.

Kirk wijst er bij de discussie op dat trichophytie met behulp van ultraviolet licht
gemakkelijk is vast te stellen ; de aangetaste plaatsen Huoresceeren dan groen op.

Meleney en Frye i) hebben het onderzoek gedaan, omdat er verschillen waren
opgemerkt wat betreft de klinische symptomen van E. histolytica-infectie in twee
gemeenten van Tenessee. In een dezer ging een sterke infectie gepaard met geringe
verschijnselen van actieve amoebcn-dysenterie en in de andere had een geringere
infectie een epidemie van acute amoeben-dysenterie tengevolge gehad. Het onder-
zoek werd verricht met vijf stammen van E. histolytica (twee van hoogere streken
en drie van lagere) bij jonge katten, om de relatieve pathogeniteit na te gaan. 364
diertjes werden rectaal of in het ileum met culturen van deze amoeben geïnfecteerd.
De van acute gevallen verkregen „laagland" stammen veroorzaakten een heviger
infectie dan die afkomstig van gevallen van het heuvelland.

Simic 2) die infectieproeven met amoeben, rectaal en per os, bij jonge honden
heeft verricht, komt tot de conclusie dat jonge honden tot twee maanden, de proef-
dieren zijn, om te onderscheiden entamoeba dispar, een saprophytische amoebe,
van E. dysenteriae, den verwekker der amoeben-dysenterie.

Carmichael 3) kreeg in het laboratorium te Entebbe (Unganda, Afrika) honden
in behandeling die op jacht of toevallig door infectieuzc tsetse-vliegen waren ge-
stoken en daardoor trypanosomiasis hadden gekregen. Er zijn daar twee ziekten :

ie. Nagana (trypanosoma Brucei) overgebracht door de vliegen Glossina mor-
sitans en Glossina palpalis, en

2e. de ziekte veroorzaakt door Tryp. Congolense, overgebracht door Glossina
morsitans en Glossina pallipedes.

De verschijnselen komen ongeveer veertien dagen na de besmetting ; koorts,
trypanosomen in het bloed, moeheid, langzame vermagering en uitputting.

Bij nagana ontstaat, 3 tot 7 dagen 11a het begin der verschijnselen, keratitis ; de
cornea wordt grijswit. *) Dit verschijnsel ontbreekt bij Gongolense-besmetting,
die ook meer chronisch verloopt.

De ziekten eindigen, zonder behandeling, letaal, maar bij goede verzorging en
behandeling, is, zelfs in niet verse gevallen, genezing mogelijk. Carmichael geeft
tegen nagana Bayer 205 intraveneus (desnoods intrapcritoneaal), ongeveer 0.015
gram per pound (bijna | K.G.) lichaamsgewicht ; bij sterke cachexie iets minder.

In \'t geheel 3 inspuitingen ; de tweede 3 dagen na de eerste ; de derde 7 dagen
na de tweede.

Ook een experimenteel besmette kat (die ook keratitis kreeg) herstelde na 3 X 0.15
gram Bayer 205.

1) Meleney and Frye, Studies of Entamoeba histolytica and other intestinal protozoa
in Tenessee : V A comparison of five strains oj E. hystolica with reference to their palhogeni-
city for kittens. Amer. Journ. Hyg. 1933. ref. Tropical diseases Bulletin. 1933. p. 757\'

2) Simic, L\'infection du chienpar 1\'Entamoeba dispar. Brumpt. Annal. Parasit. Humaine
et Gomparée. 1933. ref. Tropical diseases Buil. 1933. p. 759.

Tegen Congolense-besmetting, (die iets moeilijker te behandelen is) is antimoon
het beste geneesmiddel, en wel Tart. emeticus of Anlimosan. Tart. emeticus 0.5—1.5
grain (32.4—97.2 m.g.) al naar de grootte van de hond ; op 4 achtereenvolgende
dagen; een inspuiting per dag. (niet morsen buiten de ader, weefselnecrose! Rel.)

Daarna 14 dagen dagelijks het bloed onderzoeken. Verschijnen weer trypano-
somen dan de kuur herhalen.

Antimosan : 0.25 c.c. per pound lichaamsgewicht ; eenmaal per dag inspuiten,
gedurende 4 achtereenvolgende dagen.

Wordt het middel niet goed verdragen dan de dosis verkleinen of een of twee
dagen niet behandelen. Vrijburg.

„Nemural" is een synthetisch bereid pyridinederivaat (Bayer) en wel chemisch
een dubbelverbinding van arecoline en een organische aan atoxyl verwante arseni-
cumverbinding. 70 honden en 6 katten lijdende aan taeniasis zijn door Stetter i)
daarmede behandeld. Hij is daarbij tot de conclusie gekomen dat de hoofdwerking
ervan aan de arecoline moet worden toegeschreven en dat de tweede, arsenicum
bevattende componente daartoe minder bijdraagt. Veenendaal.

Bij in het wild levende kattensoorten komt een Echinococcus voor, die afwijkt
van E. granulosus van den hond. Deze Echinococcus oligarthrus verschilt van E.
granulosus door den vorm en de grootte der haken. Daar bij de E. granulosus van
den hond dikwijls verschillende exemplaren worden aangetroffen, die ook wat de
grootte van den lintworm betreft en ook wat den vorm en de grootte der haken aan-
gaat, soms belangrijk afwijken van de typische Echinococcus granulosus, meende
Lorincz dat de bij de kattensoorten gevonden Echinococcus oligarthrus misschien
niets anders was dan een variant van de typische Echinococcus granulosus. Groot
was zijn verwondering, toen na voedering van 20 huiskatten met echinococcus-
materiaal van het varken, in geen dezer katten geslachtsrijpe lintwormen werden
aangetroffen. Hierdoor werd de vraag actueel of deze lintworm zich wel in de
huiskat ontwikkelen kan. Er werden daarom 11 honden en 31 katten met echino-
coccus-materiaal van het varken gevoederd. Bij de honden ging de ontwikkeling
regelmatig verder, zoodat na 31 dagen het laatste lid van den jongen lintworm
rijp was en de uterus met eieren gevuld.

Op den 3Östen dag na de infectie konden volwassen wormen en eieren in den
darmtractum aangetoond worden.

Vergeleken met de opgave van andere auteurs die voor den ontwikkelingstijd van
E. granulosus 4—7 weken vonden, blijkt hieruit dat de duur van de ontwikkeling
afhangt van individueele verschillen der proefhonden. Ouderdom, ras en voedings-
toestand zijn hierbij misschien wel van belang. Ook zal de graad van besmetting
van den darm met lintwormen wel van invloed zijn op de ontwikkelingsmogelijk-
heid van dezen parasiet. Bij de besmette katten was het resultaat van de besmetting
geheel anders. Terwijl na 10 dagen bij den hond reeds een segmenteering der jonge
lintwormen kon worden aangetoond, zag men dit bij de kat eerst bij 26 dagen
oude lintwormen. Op den duur begonnen zij in den kattendarm zelfs te degeneree-
ren. Slechts bij 1 kat werd 57 dagen na de besmetting na lang zoeken 1 -2 lint-
wormen aangetroffen, waarbij de ontwikkeling overeenkwam met wormen van een
hond, die voor 26 dagen besmet was geworden. De overige lintwormen bij deze
kat waren reeds gedegenereerd.

Het verschil in bouw van den kattendarm en van den hondendarm is misschien
een der oorzaken waardoor de echinococcus zich beter in den darm van den hond

1) R. Stetter, „Nemural" ein neues Bandwurmmittel für Huilde und Katzen. Münch.
I ierarzt. Woch. 1933. No. 33, 385.

2) F. Lorincz, Die Rolle der Katze in der Verbreitung der Echinococcosis. Centralbl. f.
Bakteriol. Abt. I, 129, Juli 1933, p. 1 —11.

ontwikkelen kan. De dunne darm van den hond is toch in het algemeen met een
gelijkmatig dikke witte brijachtige laag bedekt, waardoor de oppervlakte een zekere
mate van gladheid verkrijgt; deze laag ontbreekt bij den kattendarm. Een tot 2 dagen
na de besmetting vindt men de echinococcus-larven in de brijachtige laag van den
hondendarm verborgen. Bij de kat hangen de darmvlokken vrij in het darmlumen,
waardoor de schuilplaats voor de lintwormen niet zoo gunstig is als in den honden-
darm. Lorincz komt tot de conclusie dat Echinococcus granulosus zich veel lang-
zamer ontwikkelt in den darm van de kat dan in dien van den hond.

In den darm van de kat worden zij nimmer geslachtsrijp en degenereeren ten-
slotte.

Van de 31 zorgvuldig gecontroleerde katten bleken er 14 spontaan van de lint-
wormen bevrijd te zijn, die zij door de kunstmatige besmetting gekregen hadden.
Bij den hond sloeg de besmetting steeds voor 100 % aan.

Hieruit blijkt dus wel dat de kat in de verspreiding van de Echinococcus geen rol
speelt. Baudet.

Na een uitvoerige bestudeering van de besmettelijke pseudomembraneuze ente-
ritis van de kat komt Urbain i) tot de volgende resultaten. De ziekteoorzaak is
een filtreerbaar virus dat aan te toonen is in het bloed, de milt en de mesenteriale
klieren ; eveneens in de urine, de faeces en het speeksel. Jonge katten zijn te be-
smetten (subcutaan, intracerebraai, intraperitonaal of intraveneus). In glycerine
blijft het virus 35 k 50 dagen virulent ; in physiologisch keukenzout en in melk
slechts 4 & 5 dagen.

Indroging en verhitting dooden het virus snel. Bij de groote roofdieren komt
(vooral in dierenparken) een gelijksoortige ziekte voor ; volgens Urbain is dit echter
een andere ziekte dan die van de kat. Een formolvaccin gemaakt van milt geelt
de kat een deugdelijke immuniteit tegen de normale spontane besmetting.

Wirth 2) maakt bezwaar tegen de in gebruik zijnde methoden van afmaken
van huisdieren (v.n. honden) zooals met blauwzuur, chloralhydraat, magnesium-
sulfaat, strychnine enz., en beveelt als het beste voor afmaken van honden en katten
aan den neksteek, met chloroforminjectie.

De kop van den af te maken hond wordt naar voor beneden gedrukt, een ± 8 c.M.
lange injectienaald tusschen achterhoofdsbeen en eersten halswervel gestoken waarna
10 c.c. chloroform wordt ingespoten. Het dier is dan onmiddellijk dood.

Moeten honden bij den eigenaar aan huis, of in diens tegenwoordigheid worden
gedood, dan wordt het dier onder chloroformnarcose gebracht ; daarna wordt intra-
cardiaal chloroform ingespoten.

Kort overzicht omtrent de röntgendiagnostiek en röntgentherapie in
de diergeneeskunde.

In de diergeneeskunde is tot heden vooral de röntgendiagnostiek beoefend, minder
de röntgentherapie. Pommer 3) deelt mede dat in VVeenen een zelfstandig veterinair
röntgeninstituut bestaat, waarvan door de verschillende klinieken, instituten en

1) Contribution à l\'étude de la gastro-entérite infectieuse des chats, par Ach. Urbain.
Annales de l\'Institut Pasteur ; 1933, Août No. 2, p. 202.

2) Tötung von Haustieren in der tierärztlichen Praxis. (Wirth : Wien Tier.. Monatschr.
1930, H. 6, S. 213.

3) Röntgentherapie der Hautkrankheiten bei Hunden und Katzen. Pommer. Wien. Tier.
Monatsh. 1933. S. 817.

particuliere dierenartsen kan worden gebruik gemaakt. De leider beoefent slechts
de röntgenologie. De röntgentherapeutische ervaringen zullen worden medegedeeld,
o.a. de biologische werking der röntgenstralen in het algemeen en op de huid van
den hond in het bijzonder ; de röntgenbeschadigingen en de maatregelen om deze
te voorkomen of te verhinderen ; de therapeutische techniek en de inrichting der
therapie-ruimte; bevestigings- en bestralingsmethoden, de dosimetrie. Verder
zullen de indicatie-gebieden afzonderlijk worden genoemd en zal over het verloop
en de resultaten worden bericht.

Een kort overzicht omtrent de ontwikkeling der veterinaire röntgentherapie en
röntgendiagnostiek wordt vervolgens gegeven. Voor bijzonderheden daaromtrent
wordt naar het artikel zelf verwezen.

In den laatsten tijd hebben Pommer en Mahling de röntgenepilatie en ery-
theemdosis van de huid van den hond, langs biologischen weg, experimenteel vast-
gesteld.

De H. E. D. der humaan-röntgenologie wordt met 100 % aangenomen en komt
overeen met 600 r (r is de beteekenis voor de internationale eenheid der röntgen-
bcstraling). Veenendaal.

Iedere levende cel, die röntgenstralen heeft geabsorbeerd, ondergaat een ver-
andering. Aangrijpingspunten zijn in de eerste plaats de celkern en binnen de
celkern het chromatine.

Met zekerheid bewezen en voor het therapeutisch effect van groote beteekenis
is de z.g. depressorische werking. Deze kan verschillende graden hebben, naar gelang
de absorbeerende stralenhoeveelheid en de röntgengevoeligheid (radiosensibiliteit)
der betreffende celsoort. Zulks uit zich in functiestoornissen (groeibelemmering,
degeneratie en weefselvernietiging).

Ook de Arndt-Schultzsche biologische grondwet voor wordt röntgenstralen
aangenomen.

Herhaaldelijk werd o.a. bij honden, na succesvolle eczeembehandeling met
slralenhoeveelheden, die de epilatiedoses niet overschreden, een bevordering van
den haargroei in het stralingsgebied opgemerkt.

Verder oefenen röntgenstralen niet alleen een directe werking op het bestraalde
gebied uit, maar ook nog een indirecte werking op meer verwijderde gebieden,
en een algemeene reactie.

Een eigenaardig verschijnsel, eigen aan dc röntgenwerking, bestaat hierin, dat
de cellen niet direct, maar eerst na eenigen tijd rcageeren. Op een te voren ont-
haarde en voor de helft met een epilatiedosis bestraalde huid van een hond, groeiden
de haren eerst even snel als op de onbestraalde helft maar vielen dan, na ongeveer
drie weken, hier uit (latente tijd). Deze tijd is niet constant, maar voor iedere rönt-
genwerking verschillend. Zoo bedraagt deze voor de vernietiging van witte bloed-
cellen nauwelijks eenige uren ; voor de haaruitval drie weken. Hoe hooger de dosis
des te korter is de tijd voor het optreden van de verschijnselen. Deze eigenschap
is van groote, practische beteekenis voor den therapie, o.a. voor het vaststellen der
intervallen tusschen de verschillende bestralingen, in gevallen waar één enkele
bestraling niet voldoende is.

Vroeger, toen men dit feit niet kende, werd vaak verscheidene malen na elkaar
met te korte intervallen bestraald, waardoor een cumulatieve werking en ver-
branding optrad. Het wezen er van is niet voldoende duidelijk. Pommer i) wil hier
van reactie-begin en van reactie-afloop spreken. De röntgengevoeligheid der ver-
schillende weefselcellen is verschillend (electieve sensibiliteit), b.v. electieve werking
van de röntgenstralen op verschillende ziekteprocessen, zonder daarbij verande-
ringen van eenige beteekenis op de omgevende gezonde huid op te wekken. Zeer

1) Röntgentherapie der Hautkrankheiten hei Hunden und Katzen. Alois Pommer. Wiener
Tierärtzl. Monatschr. 1934. Heft 4 u. 5.

gevoelig voor röntgenstralen zijn o.a. de meeste vormen van eczemateus veranderde
huid, leucaemisch geinfiltreerd weefsel, snelgroeiende lymphonen, geslachtsklieren.

De gevoeligheid der huid is eveneens niet gelijkblijvend. Men kan een individueele
overgevoeligheid en een plaatselijk begrensde, onderscheiden. Deze kan eventueel
ook van voorbijgaanden aard zijn. Verder is de gevoeligheid der huid op de ver-
schillende plaatsen uiteenloopend. Een individueele overgevoeligheid is bij honden
met ongepigmenteerde huid vastgesteld. Bij hyperacmische toestanden o.a. na
hoogtezon-bestralingen, bestaat evenzeer een overgevoeligheid voor röntgenstralen.
Ook zijn jeugdige cellen veel gevoeliger dan oude cellen. Hiermede is bij bestralingen
van drachtige dieren rekening te houden. Veenendaal.

Radiotherapie bij ontstekingachtige aandoeningen. Dr. H. Lammers,
N. T. v. Geneesk. 1933. I. 12. 1273.

Algemeen wordt aangenomen, dat de werking van röntgenstralen op prolifereerend
neoplastisch weefsel een directe locale celwerking is, die tot afsterven der cel leidt.
Een dergelijke verklaring voor de gunstige werking der stralen op acute en ook
op chronische ontstekingen kan echter niet juist zijn. Naast de plaatselijke werking
zal daarbij ook een algemeene werking moeten worden aangenomen.

Verschillende theorieën bestaan omtrent den aard der werking, ie. Invloed op
vorm-elementen van het bloed, vooral op de voor stralen gevoelige leucocyten ;
door verval dezer cellen krachtiger werking der antilichamen op de microben.
2e. Vorming van proteolytische fermenten (waardoor vorming van etter na be-
straling), door vernietiging der leucocyten. 3e. Verhoogde werking van het reticulo-
endotheliale systeem. Welk inzicht het juiste is valt nog niet te beoordeelen.

De techniek der bestraling bestaat in locale behandeling van den ontstekings-
haard : een kleine dosis wordt daarbij toegediend. De hoegrootheid daarvan hangt
af van verschillende factoren : als de plaats van den haard, de algemeene toestand,
de duur van het proces, de verder in te stellen maatregelen. De gemiddelde dosis
bedraagt 10—15 % van de H. E. D. ; vaak nog minder. Een groot aantal chronische
gevallen van tuberculose kon door herhaalde bestraling, in reeksen met 6—8 weken
tusschenpoos, na eenige maanden worden genezen.

Actinomycotische processen vereischen doses die nog juist geen schade doen
aan normaal weefsel. Met de kleine doses konden furunculosis, hydradenilis en
axillaire infiltraten, erysipelas, panaritia, paronychia, bartholinitis. vulvitis en
pruritus vulvae, soms na één bestraling, worden genezen.

Bestraling bij osteomyclitis is zonder resultaat. Schrijver beveelt op grond van
de ervaringen de methode met warmte aan. Klarenbeek.

Röntgenbehandeling van acute ontstekingen. S. Keyser. N. T. v. Ge-
neesk. 1933. I. 12. blz. 1268.

Schrijver beschrijft gevallen, waarbij bestraling met geringe doseering röntgen-
stralen. Het blijkt, dat vaak aanzienlijke verlichting voor den patiënt optreedt
met zichtbare beïnvloeding van het ziekteproces. De verandering kan zijn een
snelle verweeking van den ontstekingshaard; ook kan omgekeerd de infiltratie terug-
gaan, zoodat geen etter ontstaat. Ook beide kunnen, en dan partieel, voorkomen.
Tc voorspellen is de reactie niet. Schrijver besluit zijn artikel, dat als klinische
les is bedoeld, met enkele theoretische beschouwingen over het wezen der werking.

Adams, Eoloff en O\'Hare i) beschrijven, in een uitvoerig van microfoto\'s voor-
zien artikel, een methode om door middel van dierproeven de nierpathologie te
bestudeeren. Na een kort overzicht van de bekende methoden, waarbij bij dieren
door chemische substanties, bacteriën, bacterietoxinen, partieele nephrectomie,

1) Experimental Chronic nephritis produced by radium. Leyland, J. Adams, William
C. Egloff, James P. O\'Hare. Archives of Pathology. Vol. 15. 1933. Nr. 4. bl. 465.

röntgenbestraling enz., nierafwijkingen kunnen worden opgewekt, wordt het resul-
taat beschreven van de inspuiting van radium in een nierarterie of intraveneus.

Gebleken is dat chronische nier-insufficientie zonder hypertensie bij honden
constant door intraveneuze injectie van radium kon worden opgewekt. Het verloop
van het proces was evenredig aan de doseering.

De nieren waren daarbij uitsluitend aangetast; in geen ander orgaan waren
pathologische of functioneele stoornissen, hetgeen geweten werd aan de krachtige
uitscheiding door dit orgaan. De nieren waren steeds te klein, met afwijkingen
aan de glomeruli, tubuli, het interstitieele en vasculaire weefsel, zooals men min
of meer waarneemt bij den mensch met chronische hypertensieve nephritis. De
eerste verschijnselen der nierlaesie kon dertig dagen na de eerste dosis worden
vastgesteld. Klarenbeek.

Mahling i) heeft hieromtrent een onderzoek verricht. Bij een viertal honden
werden zoowel op de behaarde- als onbehaarde huid een stijgende röntgendosis
aangewend. De bestralingen geschiedde met een op de internationale r. (röntgen-
eenheid) geijkt apparaat en wel 120 K.V., 4 m.A., 1 m.M. aluminium-filter en
50 c.M. focus-huidafstand.

Als epilatiedosis op onbehaarde huid werd gevonden 420—600 r., d. i. 70—100 %
der H. E. D. ; bij behaarde huid 780—960 r., d. i. 130—160 % der H. E. D. Bij
den mensch wordt de epilatiedosis als 80 % der H. E. D. aangegeven.

De erytheemdosis bleek te liggen bij onbehaarde huid bij 750—900 r. = 125—
150 % der H. E. D. ; bij behaarde tusschen 1030—1200 r. 180—200 % der H.E.D.

Bartstra 2) wijst er op dat het doorlichten met Röntgenstralen longafwijkingen
kan aantoonen die met percuteeren en ausculteeren niet werden gevonden, maar
dat het doorlichten toch niet de Röntgenfoto kan en mag vervangen, die veel meer
aan het licht brengt dan bij doorlichten te zien is.

Radium-bestraling verschilt van Rontgen-bestraling door de veel langere duur,
de beperking van de inwerking, en de veel hoogere doseering, en wordt daarom
veelal verkozen bij de behandeling van kanker. Het is nu, volgens ghaoul3) gelukt,
met een nieuw instrumentarium voor Röntgenstralen, aan al deze voorwaarden
te voldoen. Hij had daarmede goede resultaten bij lipkanker.

Volgens Howard 4) komen in de radiummijnen van Jachymow, \'1 jecho-Slowa-
kije, doodelijke ziektegevallen voor, door inademing van het fijne radium bevat-
tende stof, dat bij het gebruik van de pneumatiese boren ontstaat.

1) Die Röntgen-Epilations und Erythemdosis der Haut bei Hunden. Mähung. Diss.
Weenen 1931. ref. Berl. Tier. Woch. 1932. S. 823.

Dit nummer werd uitgegeven bij de herdenking van het 25-jarig bestaan van het
Veeartsenijkundig Instituut.

Voedselvergiftigingen bij den mensch tengevolge van verontreiniging
met bacillus proteus vulgaris, door Dr. T. van Hf.elsbergen. (Uit de veteri-
naire afdeelitig van het Centraal laboratorium voor de Volksgezondheid te Utrecht).

Door schrijver werden in 1929 49 gevallen onderzocht, waarbij menschen na
het gebruik van voedingsmiddelen van dierlijken oorsprong ziek waren geworden ;
slechts in 12 gevallen kon de bacterieele oorzaak (paratyphus-enteritidis groep)
worden vastgesteld. Dit aantal bedroeg in de jaren 1930 en 1931 respectievelijk,
9 en 10 uit 109 en 47 gevallen ; totaal werd derhalve in 205 gevallen van voedsel
vergiftiging 31 maal de paratypheuze oorzaak vastgesteld, terwijl in 174 gevallen
de oorzaak niet kon worden opgespoord; zoodat mag worden aangenomen dat een
groot aantal gevallen van dergelijke vergiftigingen aan andere oorzaken moeten
worden toegeschreven, met name proteus en wellicht ook colibacillen. Zoo werd bij
een geval van voedselvergiftiging na het eten van gerookte paling, zoowel uit den
paling als uit de faeces der patiënten de bacillus proteus vulgaris gecultiveerd en
door onderzoeker als de oorzaak der vergiftiging beschouwd. De verschijnselen
die bij dergelijke vergiftigingen worden waargenomen hangen behalve van de hoe-
veelheid die van dergelijk voedsel is opgenomen, ook af van de persoonlijke gevoelig-
heid. Kinderen reageeren sterker dan oudere personen. Het symptomencomplex
bij proteus-intoxicatie komt hoofdzakelijk hierop neer :

ongeveer 2—6 uur na den maaltijd koude rillingen, hoofdpijn, buikkrampen,
braken, diarrhee, pijn in de ledematen, algemeene vermoeidheid, hartzwakte, snelle
en onregelmatige pols en koorts, 38—39.5° C. Deze verschijnselen bereiken vrij
snel het hoogtepunt om na 1—4 dagen weer geheel te verdwijnen. Onder de ±
3000 ziektegevallen veroorzaakt door proteus vulgaris zijn slechts enkele sterfge-
vallen voorgekomen.

Door Haupt werden talrijke proteusbacillen uit worst gekweekt, die na nuttiging
aanleiding had gegeven tot talrijke ziektegevallen.

Zoo publiceerde YVesenberg een geval van massavergiftiging van 63 personen
na het eten van vleesch afkomstig van een rund, dat aan traumatische pericarditis
had geleden cn uit nood was geslacht. Door onoordeelkundig bewaren bleek het
vleesch bij het gebruik reeds eenigermate bedorven en werden er dierpathogene
proteusbacillen uit gekweekt, terwijl microörganismen uit de paratyphusgrocp
niet konden worden aangetoond.

Dieudonné vermeldt dat na het gebruik van aardappelsalade, waarin een niet
sterkeproteusvermeerdering had plaats gevonden, 180 personen ongesteld werden.

Volgens mededeeling van Barthlein werden in 1918, gedurende den wereldoorlog
voor Verdun 2000 soldaten plotseling ziek onder verschijnselen van gastro-enteritis.
In de partij leverworst, waarvan allen hadden gegeten en ook in de faeces der pa-
tiënten werd een groot aantal proteusbacillen aangetroffen. Uit deze en vele andere
dergelijke waargenomen gevallen van voedselvergiftiging blijkt dus wel degelijk
dat de proteusbacillen hierbij hoogst waarschijnlijk een aetiologische rol spelen.
Bijna zekerheid wordt deze waarschijnlijkheid in die gevallen, waarbij het patiënten-
serum van den gevonden proteusbacil ver boven de normale grens agglutineert
(Demnetz) of waarbij de proteusbacillen bij de gestorven personen in reincultuur
in de organen werden gevonden.

In ons land was Poels de eerste, die op de spontane besmetting van kalveren
met proteusbacillen heeft gewezen. Deze onderzoeker constateerde bij een pas
gestorven kalf op de intima van den navelader een reincultuur van proteusbacillen,
die zeer pathogeen bleken te zijn voor kalveren. Evenals bij den mensch schijnt ook
bij deze dieren abscesvorming tengevolge van proteusinfectie te kunnen voor-
komen. Reeds constateerde de Jong bij een rund een absces, dat met dikvloeibaren
etter was gevuld en waarin proteusbacillen werden aangetroffen.

Bij honden zijn proteusbacillen als een secundaire infectie eveneens bekend.
Hutyra isoleerde proteusbacillen uit den darm van honden, die leden aan gastro-
entcritis haemorrhagica. Na intraveneuse inspuiting dezer bacillen bij proefhonden
trad maagdarmontsteking op, met snel letaal verloop.

Van groot belang was het te weten of het mogelijk was proefdieren ziek te maken
door voedering met proteusbacillen. Poels was een der eersten die zich hiermede
bezig hield. Hij gaf een 3 dagen oud kalf 40 c.c. bouilloncultuur van proteusbacillen
te drinken, zonder evenwel ziekteverschijnselen te bespeuren bij het proefdier,
en maakte hieruit de gevolgtrekking dat het proteusgif door de toxicide werking
der spijsvertering onschadelijk wordt gemaakt en de bacillen door de bactericide
functie van maag en darmen worden gedood.

Jensen gelukte het echter wel degelijk door voedering van kleine hoeveelheden
proteus-bouilloncultuur bij kalveren een ziektebeeld op te wekken, dat geheel
met de spontane ziekte overeenkwam.

Metchnikoef voederde konijnen met proteusculturen, met gevolg dat deze dieren
onder verschijnselen van gastro-enteritis bezweken. Ratten en cavia\'s schijnen
minder gevoelig te zijn voor voeder-infectie. De vraag wordt nu opgeworpen of
er speciale pathogene proteusstammen zijn, dan wel of zij voortgekomen zijn uit
de saprophytische exemplaren.

Zijn zij constant in hun eigenschappen of kunnen zij weer weer tot hun saprophy-
lisch bestaan terug keercn ? Met zekerheid kan hierop geen antwoord gegeven wor-
den. Merkwaardig is zeker, dat een pathogene stam 11a voortkweeking in het labo-
ratorium spoedig zijn pathogeniteit verliest, doch deze weer terugkrijgt na dier-
passage. De bij konijnen uitgevoerde proeven doen onderzoeker overhellen tot de
meening dat de na infectie optredende symptomen voornamelijk ontstaan door
ectotoxinen, alhoewel bij zeer zware gevallen in aansluiting aan vermeerdering in
den darm ook een bacteriaemie kan ontstaan.

Proteuskiemen komen zeer verbreid voor in de natuur, zoodat het voor de hand
ligt, dat de verontreiniging van het voedsel van buiten af plaats vindt. Voor vleesch
en vleeschwaren is dit zeer waarschijnlijk eveneens het geval. Hieromtrent moge
echter worden verwezen naar het onderzoek van Richter, die bij gezonde slacht-
dieren herhaaldelijk coli en proteusbacillen in ductus choledochus, galblaas en
ductus hcpaticus kon waarnemen. Vooral bij in nood gelsachte dieren behoort
rekening te worden gehouden met de mogelijkheid, dat proteusbacillen tijdens het
agonie-stadium in het bloed dringen en daarna naar het spierweefsel worden over-
gebracht, waarin zij zich, speciaal op warme dagen, snel kunnen vermenigvuldigen
en aanleiding geven tot vleeschvergiftiging bij den mensch.

Die Rolle von Temperatur uiul Feuchtigkeit im Auftreten und in der
Verbreitung von Lyperosia exigua de Mey, van Prof. Dr. Eduard Hand-
schin (Special Research Officer of the C. S. & I. R. Commonwealth of Australia).

In opdracht van de Australische Regeering werden door Handschin onderzoe-
kingen verricht betreffende de biologie en oekologie van Lyperia exigua de Mey
op Java, de kleine Soenda-eilanden en Noord-Australië. Terwijl deze vlieg in Noord-
Australië, op de kleine Soenda-eilanden en Oost-Java slechts gedurende den West-
moesson (regentijd) algemeen voorkomt, om in den Oostmoesson (droge tijd)
bijna geheel te verdwijnen, wordt zij in Wcsl-Java het meest aangetroffen tijdens
den Oostmoesson. Op grond van vele waarnemingen meent schrijver te mogen aan-
nemen, dat de temperatuurgrens, waaronder deze vlieg zich niet meer kan ont-
wikkelen op i8° C. mag worden gesteld. Op Java wordt zij dus tot op hoogten van
± 1000 Meter nog aangetroffen, terwijl dit in Australië eveneens geldt, behalve
voor streken waar het tengevolge van het vastelandsklimaat tot winteren komt.
In Queensland b.v. zijn de voorwaarden voor ontwikkeling gunstig zoover de tropen-
gordel reikt.

Wat de vochtigheidsgraad van den dampkring betreft, is waargenomen, dat
regenmaanden met 24 en meer regendagen, alhoewel voldoende warm, veel te voch-

tig zijn om deze vlieg gelegenheid te geven zich in sterke mate te vermenigvuldigen.
Groote vochtigheid van den dampkring en lang aanhoudende droogte werken
beide remmend op de ontwikkeling. In de hooge bergstreken van Java is de tempera-
tuur te laag en te Tosari en omstreken en op het Diëngplateau werd deze vlieg dan
ook niet aangetroffen.

Problemen der wetenschap en de praktijk, door Dr. J. H. Schuurmans
Stekhoven Jr. Deze oud-parasitoloog aan het Veeartsenijkundig Instituut vestigt
de aandacht op het groote nut van een afzondelijke zoölogische afdeeling aan het
Veeartsenijkundig Instituut te Buitenzorg. Reeds is er de laatste jaren veel belang-
rijk werk verricht door haar, doch er liggen nog groote terreinen te bewerken op
het gebied van dierlijke parasieten, zooals de Trematoden, die bij den Indischen
veestapel zooveel voorkomen, en waarvan het pathogene vermogen niet onderschat
mag worden. Van nog grootere beteekenis worden de Nematoden geacht, die bij
verschillende ziekten in de tropen een belangrijke rol spelen. Schrijver besluit met
den wensch, dat de sterk toegepaste bezuiniging niet tot afbraak moge leiden op
dit terrein.

Over de reactie van stomoxys op verschillende tenmperaturen, door
Dr. Otto Nieschulz.

Schrijver was van 1925—1928 werkzaam als zoöloog-parasitoloog aan het Vee-
artsenijkundig Instituut te Buitenzorg en heeft eveneens uitgebreide onderzoekingen
verricht omtrent het voorkomen en de verspreiding van insecten in Nederlandsch-
Indië, waarvan de nauwkeurige kennis onmisbaar is in het belang van een rationeele
bestrijding. Meer dan 3000 waarnemingen werden verricht op 250 exemplaren van
Stomoxys calcitrans. Het bleek dat de voorkeur-temperatuur voor wijfjes bij normale
luchtvochtigheid gemiddeld 27.7°en voor mannetjes 28.8° bedraagt. Bij hooge
luchtvochtigheid was het gemiddelde voor wijfjes 28.2° en bij zeer lage vochtigheid
28. i°. Tevoren heeft schrijver reeds een onderzoek verricht naar de activiteitgrenzen
bij Stomoxys, waarbij deze parasieten aan een geleidelijk stijgende verwarming
werden blootgesteld in een waterbad(t° in 3 min.). Hierbij werd waargenomen,
dat de activiteit bij ± 10" begon en de volledige warmteparalyse bij ± 43-5° intrad.
Het gebied van de normale activiteit lag tusschen 18 en 28.2° en dat der verhoogde
activiteit tusschen 28.2° en 36.8°, waarna dan een sterke onrust optrad.

Uit het feit dat Stomoxys vrij hooge temperaturen prefereert, wordt de gevolg-
trekking getrokken, dat deze insectensoort niet optimaal aan het Europeesche kli-
maat is aangepast.

Over een dermatitis squamosa et crustosa circumscripta, bij het rund
in Ned.-Indië, genaamd Cascado, door Dr. C. Bubberman en Dr. F. C. Krane-
veld.

Met den naam cascado wordt een huidziekte aangeduid, die zeer verbreid voorkomt
in de Minahassa en in de Lampongsche districten (Z. Sumatra). Vooral de laatste
jaren is er veel over deze ziekte gerapporteerd door de gouvernementsveeartsen en in-
specteurs van den veeartsenijkund. dienst, die in genoemde streken werkzaam waren.
Als voornaamste klinische verschijnselen worden vermeld : het voorkomen van
rijksdaaldergroote, haarlooze, schubbige, verdikte huidprocessen, omgeven door
een schaars behaarde, droge en schilferige zóne. Tengevolge van schuren door de
jeukte breidt het proces zich uit en ontstaan barsten en kloven in de diepte waarvan
het roode corium zichtbaar is. Als praedilectieplaatsen worden genoemd, hoofd,
kossem, hals, schoft en schouder. Bij microscopisch onderzoek van diep uitgekrabd
materiaal vond Dof.vf. tamelijk veel schimmel-elementen, waaronder dubbel
gecontoureerde sporen van verschillende grootte. Op grond van zijn studie, zoowel
op het levende dier als van ziektemateriaal, komt hij tot de conclusie, dat cascado
ontstaat door infectie, na voorafgaand trauma, met een schimmel, voorloopig door
hem bestempeld met den naam van „penicillium bovis". Het van Spaanschc of

Portugeesche origine zijnde woord „Cascado" is in de Minahassa een verzamel-
naam, die gebezigd wordt om verschillende huidziekten aan te duiden. Hij stelt
zich voor, dat op bepaalde gemakkelijk te schuren plaatsen van het lichaam door
physisch-chemische oorzaken een eczeem ontstaat, in welks secretum de schimmel
gelegenheid vindt voort te woekeren tot in de huid ; de geproduceerde toxinen
verwekken jeukte, gepaard met schuren en zoodoende verergering van de ontsteking.

In 1913 werd het allereerst gerapporteerd over Cascado in de Minahassa (in-
spectieverslag Dr. P. Pu. van der Poel) en gewezen op de overeenkomst met herpes
tonsurans. J. A. Kaligis maakte in zijn jaarverslag (1913) melding van een soort
huidziekte waarvan bijna geen rund vrij bleef in deze streek, bij voorkeur op den
nek, terzijde van hals en schoft en onder de borst voorkomende. Het gelukte hem
in een der praeparaten van aangetaste huidstukken een worm aan te toonen, moge-
lijk een filaria, die wel eens als oorzaak der ziekte zou kunnen worden beschouwd.
Jeronimus deelde in zijn inspectieverslag van 3 Maart 1921 mede, dat zijn ambts-
voorgangers reeds eenige malen de aandacht op deze ziekte vestigden en van oordeel
waren, dat zij moet worden aangemerkt als te zijn herpes tonsurans, op grond
van het vinden van deze schimmel in aangetaste huiddeelen. Het kwam hem voor,
dat dit huidlijden op het eerste gezicht veel overeenkomst heeft met dat, hetwelk
hij zoo vaak bij trekossen in Deli heeft gezien en dat volgens wijlen de Does veroorzaakt
wordt door een nematode. De schimmels zouden dan secundair optreden.

Na dien tijd werd door verschillende gouvernementsveeartsen geregeld over Cas-
cado gerapporteerd, waarbij gedacht werd aan herpes tonsurans, doch in October 1924
werden aan het Veeartsenijkundig Instituut in een uit Menado toegezonden huid-
stuk wormenbryo\'s aangetroffen (onderzoek op dermatomycosis negatief). Kunst
gaf in zijn inspectieverslag van 1928 aan, dat een clinisch met cascado analoge
huidaandoening door hem is gezien onder het Guyratvee van de Kolonisatie te
Gedong Tataan (Lampongsche districten) en bij trekvee van tabaksondernemingen
ter Sumatra\'s Oostkust. In het maandverslag van den gouvernements-Indisch
veearts Isa (Mei ig32( werd gerapporteerd, dat in naar het Veeartsenijkundig
Instituut opgezonden materiaal een volwassen worm werd aangetroffen. Ongeveer
50 % der runderen in de Lampongsche districten heeft van deze huidziekte te lijden.
Door den gouvernementsveearts van Likk (Kabon Djahe) werd in zijn jaarverslagen
van 1916, 1917 en 1918 geregeld gewag gemaakt van het uitgebreid voorkomen
van dermatitis verminosa pruriens bovis op Sumatra\'s Oostkust, een parasitaire
huidziekte, die lastig te genezen was.

Aan het Veeartsenijkundig Instituut zijn voor het onderzoek 16 runderen ter
beschikking gesteld, waarvan 14 uit Menado en 2 uit de Lampongsche districten
afkomstig. Behalve histologisch onderzoek van serie-coupes van uitgenomen huid-
stukjes werden culturen aangelegd uit korsten en cutis. Het resultaat was dat ver-
schillende bacteriën en schimmelculturen werden verkregen. Toen evenwel in huid-
coupes veranderingen werden aangetroffen, die konden wijzen op de aanwezigheid
van een volwassen vorm, werd begonnen met onderzoek van met curette afgekrabd
huidmateriaal. Vele volwassen wormen werden hierin aangetoond. Door den gou-
vernementsveearts Schroots te Menado en den gouvernements Indisch veearts Isa
te Tandjong Karang (Lamp. districten) werden elk van ± 100 processen materiaal
ter onderzoek opgezonden, dat eveneens met behulp van de curette was verzameld.
Ook grootere, in hun geheel uitgenomen huidstukken, geconserveerd in 10 %
formaline, werden toegezonden. Blijkbaar is Cascado een huidziekte bij het rund ;
bij buffels is tot heden hieromtrent niets bekend. De infectie kan nu bij runderen
van eiken leeftijd plaats vinden, behalve bij heel jonge kalveren. Feitelijk heeft
men te doen met een dermatitis squamosa et erustosa circumscripta, die in alle
stadia voorkomt, van een erwtgroot knobbeltje tot processen van 20 tot 25 c.M.
diameter, en veroorzaakt wordt met aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid
door een mematode die door de Does in 1911 het eerst is beschreven.

Door schrijvers is een vrij groot aantal nematoden, die gesïoleerd waren uit de
huid van aan cascado lijdende runderen, ter nader onderzoek en determinatie

opgezonden naar het Zoölogisch laboratorium der Universiteit te Amsterdam
waar door Prof. Ihle en M. E. Ihle-Landenberg werd vastgesteld, dat de onder-
zochte wormen waarschijnlijk identiek zijn met de door De Does waargenomene.
Het onderzoek leverde althans niets op, wat deze veronderstelling in den weg staat.
Zij hebben ook dezen parasiet den naam gegeven van Stephanofilaria Dedoesi,
den verdienstelijken onderzoeker, die reeds in 1907 de meer genoemde huidaan-
doening onderzocht doch de resultaten van zijn onderzoek eerst in tgi 1 publiceerde.
In volwassen vorm komt deze worm in de huid voor.

Cascado is weliswaar een verzamelnaam, waarmede ook andere eczemen op
Celebes, zooals dermatomycosen, worden aangeduid ; niettemin bestaat er voor
onderzoekers geen reden om de door Doeve uit de huidprocessen geïsoleerde peni-
cillium-soort direct aetiologische beteekenis toe te kennen. Deze Stephanofilaria
houdt zich uitsluitend op in de epitheliale laag der cutis ; door aanhoudende ver-
plaatsing ontstaat een hevig gevoel van jeukte, met gevolg dat het dier gaat schuren
en zich een ontsteking van het stratum Malpighii ontwikkelt, gepaard met woekering
en destructie van epitheliale elementen, zooals haarfollikels en huidklieren. Op
welke wijze deze ziekte wordt overgebracht is nog niet bekend ; wellicht spelen
stekende insecten hierbij een rol. Schrijvers stellen ten slotte voor om den weinig
zeggenden verzamelnaam cascado te vervangen door dermatis verminosa bovis,
waarmede de aard der ziekte juist wordt weergegeven.

Over de waarde van glucoside-miltvuur-entstoffen, door Prof. F. L.
Huber, wordt verwezen naar het uitgebreide referaat van den bacterioloog-referent
Dr. Jansen.

door Dr. F. C. Kraneveld en Raden Djaenoedin. wordt verwezen naar het
betreflende referaat van den bacterioloog-referent Dr. Büchli.

Biologische mitigatie van malleusbacillen op rundergalhoudende voe-
dingsbodems, door L. W. M. Lobel. Wordt hieromtrent verwezen naar het
referaat van den bacterioloog-referent Dr. Jansen.

De in zoogdieren en vogels parasiteerende wormen van Nederlandsch-
Indië, door B. J. Krijgsman.

Uit de zoölogische afdecling van het veeartsenijkundig Instituut, Directeur
Dr. C. Bubberman.

Door schrijver zijn tabellen samengesteld betrekking hebbende op dierlijke para-
sieten in Nederlandsch-Indië. In deze tabellen zijn niet alleen verwerkt de door
Smit in 1926 (deel 38, Ned. Indische Bladen voor Diergeneeskunde) gepubliceerde
lijst van Cestodcs, Trematodes en Xematodes, doch wordt ook een overzicht gegeven
der nieuwe literatuurgegevens en de door hem zelf verrichte determinaties van
vele ter onderzoek naar het veeartsenijkundig Instituut opgezonden wormen. Hier-
mede heeft Krijgsman een verdienstelijk werk verricht. Voor belanghebbenden
moge worden verwezen naar het origineele artikel.

Een 3j-jarige goed gevoede koe kreeg plotseling over het geheele lichaam zwel-
lingen, gepaard gaande met temperatuur-verhooging. In het begin was ook tympanie
aanwezig, die door de slokdarmsonde werd opgeheven ; verminderde eetlust ;
melkgift tot op de helft verminderd ; de volgende dag pols, temperatuur en adem-
haling normaal. De oogleden waren oedemateus gezwollen; keel-, boeg- en\'lies-
klieren vuistgroot. Over het geheele lichaam waren zwellingen ter grootte van
walnoot tot kinderhoofd, welke zwellingen tendeele in, tendeele onder de huid
agen.

Een gezwel werd geëxtirpeerd ; histologisch werd door Wijsmann i) lympho-
sarcoom vastgesteld, zoodat de prognose ongunstig moest luiden.

Daar de eigenaar een behandeling ingesteld wenschte werd joodkalium gegeven.
De algemeene toestand verbeterde merkbaar ; de gezwellen werden echter niet
kleiner. Na een transport naar een verder gelegen weide werd het dier benauwd,
kon moeilijk voedsel opnemen (zwelling mediastinale klieren) en werd in nood
geslacht. Histologisch onderzoek van lever, milt en lymphklieren bevestigde de
diagnose : lymphosarcomatose.

In verband met de bestaande tympanie schijnt ook hier de gezwelvorming be-
gonnen te zijn in de mediastinale klieren, wat volgens Hutyra-Marf.k in den
regel het geval is.

Haffmans 2) kreeg in behandeling een 10-jarige belgische merrie, die in de
rechter mediale ooghoek een klein gezwel had, dat zich in den loop van 6 J 8 weken
zonder bekende oorzaak had ontwikkeld en heel gemakkelijk verwijderd kon worden-
Verder hield het paard het hoofd scheef naar rechts en bestond een onregelmatige
gang. Toestand werd langzamerhand ernstiger (oedeem aan keel, duidelijke venen-
pols, onregelmatige werking van het hart), zoodat tot slachten besloten werd. Histo-
logisch onderzoek van de hersenen wees uit, dat er een uitgebreide perivasculaire
infiltratie bestond en bovendien een lymphosarcomateuse woekering in de hypophyse-

Oogsarcomen bij ratten opgewekt door langdurige bestraling met
ultraviolet licht.

Voor het vaststellen van eventueele laesies door intensieve u. v. bestralingen
werden witte ratten van 6—8 weken, met een kwartslamp gedurende 1 jaar en
langer, dagelijks gedurende 2 -3 uur door Huldschinsky 3) bestraald.

Bij verschillende dieren ontwikkelden zich vanaf de elfde maand oogsarcomen,
uitgaande van de cornea.

Vooral de u. v. stralen van korte golflengte moesten als bijzondere verwekkers
der gezwellen worden beschouwd.

Bij twee der dieren ontstonden kleine spoelcelvormige .sarcomen ook in de om-
geving van de snuit. Dc aangewende dosis was ongeveer 10 maal zoo groot als de
gebruikelijke therapeutische dosis.

Het meerendeel der aan de extremiteiten van den hond optredende nieuwvor-
mingen is van sarcomateuzen aard. Zij komen voor onder dc huid, tusschen de
spieren of zij zijn met het been verbonden. Dc osteosarcomen kunnen röntgenologisch
van andere ziekteprocessen worden onderscheiden. De in de weeke deelen gelegen
gezwellen zijn prognostisch het gunstigst te bcoordeelen ; zij kunnen vaak met
succes nog operatief worden verwijderd. De behandeling van gezwellen uitgaande
van het been, kan enkel in een eventueele amputatie van het lidmaat bestaan

1) Ueber Lymphosarkomatose der Haut beim Rind. Wijsmann, Schw. Arch. f. Tierh.-
kunde. 1930. S. 231.

2) Lymphosarkom der Hypophyse beim Pferd. Dr. Haffmans, Tier. Rundschau No. 45
S. 784, 1932.

3) Augensarkome bei Ratten hervorgerufen durch abnorm lange Ultraviolett-einwirkung.
Huldschinsky. Deutsch. Med. Woch. 1933. S. 530.

4) Ueber Sarkome an den Extremitäten des Hundes. Berge. Tier. Woch. 1931. No. 39.

Op 6 Januari 1934 is plotseling te Alkmaar overleden, waarschijnlijk
tengevolge van een aanval van angina pectoris, C. Roodzant.

Roodzant is geboren te Melissant uit een vooraanstaande, gegoede
landbouwers- en paardenfokkersfamilie. Zijn vader wenschte dat hij
arts werd, maar neiging tot ons vak deed hem besluiten dierenarts
te worden. Na de Hoogere Burgerschool (5-j. c.) te Rotterdam te heb-
ben afgeloopen, kwam hij aan de Veeartsenijschool en was gedurende
zijn geheelen studietijd intern. Wij, zijn tijdgenooten, hebben hem op
het internaat leeren kennen als een prettig collega en als een goed
leerling met een helder hoofd en veel ambitie, die steeds rustig, eerlijk,
en zonder ophef zijn gang ging.

Hij vestigde zich na voltooide studie (in 1902) in zijn geboorteland
te Oude-Tonge en bleef daar tot het voorjaar van 1907, toen hij mijn
opvolger werd in Alkmaar.

Daar heeft hij zich doen kennen als een uitstekend practiseerend
dierenarts, die spoedig het vertrouwen kreeg van een uitgebreide
clientèle, door zijn kennis, vaardigheid, eerlijkheid en rustig optreden.

Hij heeft ons vak, waarvan hij tot zijn laatste levensdagen veel heeft
gehouden, en speciaal de branche der practici, tot eer gestrekt.

Helaas heeft een conflict met de overige practiseerende dierenartsen
in Noord-Holland zijn laatste levensjaren vergald.

Hij had als lid der Vereeniging van practiseerende dierenartsen
meegewerkt aan het besluit, dat de tuberculinaties zouden worden
verricht door de dierenartsen, die op de respectievelijke boerderijen
practiseerden. Een kleine vereeniging van veehouders in de omgeving
van Alkmaar ,,de Eersteling", die de tuberculose wenschte te bestrijden,
verzocht hem haar adviseur te zijn en bij al haar leden de tuberculi-
naties zelf te verrichten.

Nog vóór door hem een beslissing was genomen kreeg hij bezoek van
enkele bestuursleden der Vereeniging van practiseerende dierenartsen,
die hem, naar hij mij mededeelde, op minder prettige wijze, meenden
op zijn plicht te moeten wijzen. Dit werd olie in het vuur. Roodzant
accepteerde het verzoek van de „Eersteling". Een voorstel tot schrappen
als lid der Vereeniging voorkwam hij door bedanken. Hij heeft daarna
de omgang met de collega\'s vermeden en kwam nooit meer op de ver-
gaderingen van de afdeeling en op de Algemeene vergadering.

Deze verhouding was hem, die een hoog ontwikkeld eer- en eerlijk-
heidsgevoel bezat, en die steeds gehoopt had een geachte plaats te
zullen blijven innemen in de rij der dierenartsen, en dit m. i. ook
verdiende, buitengemeen onaangenaam.

P. Martin und W. Schauder. Lehrbuch der Anatomie der Haustiere,
III. Band, I. Teil. Bewegungsapparat der Hauswiederkauer. Stuttgart 1934.
Verlag vSchickhardt und Ebner.

Een oude bekende, de anatomie van Martin kondigt zich in zijn nieuwe druk
aan als anatomie van Martin en Schauder. Wat deze beide namen beloven, geeft
het eerste gedeelte van het derde deel reeds geheel. Bijgewerkt, gecontroleerd en
uitgebreid door eigen waarnemingen, duidelijk van tekst, rijk en mooi geïllustreerd,
is het niet alleen een uitstekend leerboek, maar ook een werk, dat voor den practicus
van groote beteekenis is. Dit geldt vooral voor het derde deel, waarin de ontleed-
kunde van het rund wordt behandeld en waaraan speciale aandacht is besteed.
De oude klacht, dat veterinaire anatomie paardeontleedkunde is, vindt ook in
dit leerboek geen steun meer. Volgaarne beveel ik het leerboek der anatomie van
Martin en Schauder, waarvan geleidelijk meer gedeelten zullen verschijnen, aan.

Dit boekje van Dr. Luxwolda is verschenen, bij de N.V. Uitgevers-Maat-
schappij W. E. J. Tjeenk Willink te Zwolle, in de serie „Leidraad voor het
Land- en luinbouwonderwijs" Serie B, no. 20. Bij de keuze en de indeeling der
stof is op de juiste wijze rekening gehouden met de eischen die aan dit onderwijs
aan landbouwscholen gesteld worden.

In de eerste twee hoofdstukken wordt een beeld gegeven van de celstructuur
van het organisme. Achtereenvolgens worden dan in de verschillende hoofdstukken
de orgaansystemen behandeld, waarbij bouw en functie, op een goede wijze dooreen-
geweven, besproken worden. Een apart hoofdstuk is gewijd aan de hormonen en
klieren met inwendige afscheiding. Wat voor den aanstaanden landbouwer van
practisch belang is, is wat uitvoeriger behandeld, uit den aard der zaak het meest
in de hoofdstukken over de huid en dal der geslachtsorganen.

Nu eischt het schrijven van een eenvoudig en voor zijn lezerskring begrijpelijk
boekje op biologisch gebied veel van den schrijver. Hij moet zoo boven de te ver-
werken stof staan, dat hij populariseeren kan. Natuurlijk moeten weieens eenigszins
verwrongen voorstellingen gegeven worden om juiste begrippen bij te brengen.
Leest men dit werkje van Dr. Luxwolda, dan is men toch niet geheel voldaan
over de wijze, waarop de stof verwerkt is. Zoo wordt er in de eerste twee hoofd-
stukken wel een erg star beeld gegeven van de celstructuur van het dierlijk organisme.
De vraag, hoe al die afzonderlijke cellen met hun afzonderlijke functies toch één,
als één geheel functionneerend organisme vormen, blijft onbeantwoord, ook in de
hoofdstukken over het zenuwstelsel en hormonen. Verder zal wel geen der lezers
wegwijs kunnen worden in het structuurbeeld, dat van den darmwand en de darm-
vlokken gegeven wordt. Jammer is het verder dat er, en vooral ook bij het vermelden
van eenvoudige anatomische feiten, zooveel onjuistheden ingeslopen zijn.

Het boekje is van handig leerboekjes-formaat, ingedeeld in 14 hoofdstukken
en beslaat ongeveer 116 pag. druk. Meyling.

Persoonlijk heb ik de overtuiging gekregen, dat hij door het aanbod
te aanvaarden misschien persoonlijke belangen heeft geschaad, maar
in ieder geval niet de veeartsenijkunde, noch den veterinairen stand.

Gaarne had ik hem de laatste eer bewezen. Een toevallige omstandig-
heid buiten mijn schuld was tot mijn groot leedwezen aanleiding, dat
ik niet bij de begrafenis aanwezig was.

Kort verslag van de Hoofdbestuurs-vergadering, gehouden op Zaterdag
3 Maart 1934 om elf uur in Hotel Terminus te Utrecht.

In deze vergadering, waarin alle leden aanwezig waren, werd bij de behandeling
der notulen door den voorzitter medegedeeld, dat bij een bezoek door hem en
den secretaris gebracht aan den Directeur van den Veeartsenijkundigen Dienst
de vraag gesteld is, of het B. C. G.-vaccin niet onder bepaalde voorwaarden ter
beschikking kan worden gesteld van de practiseerende dierenartsen. Het antwoord
hierop gegeven door den Adjunct-Directeur (Prof. Beroer was door ziekte ver-
hinderd) luidde, dat de onderzoekingen nog niet zoover gevorderd waren, dat aan
dat verzoek kon worden voldaan.

Het H. B. betreurt dit zeer ; verscheidene dierenartsen zouden gaarne in de
gelegenheid gesteld worden, dit vaccin in hun praktijk te kunnen toepassen, zoodat
de wensch uitgesproken werd, dat hiervoor spoedig gelegenheid zou worden gegeven.

1. een schrijven van een collega, waarin deze wijst op de zijns inziens bestaande
onbillijkheid, dat er gedurende de laatste jaren geen jongere collega\'s tot plaats-
vervangend Inspecteur worden aangesteld, waardoor minder gewcnschte toestanden
in de praktijken ontstaan.

Daar het H. B. volkomen voelde het onaangename, dat hierin voor de jonge
collega\'s gelegen is, besloot het zich met een schrijven te wenden tot den Directeur
van den Veeartsenijkundigen Dienst, met het verzoek of het niet mogelijk zou
zijn jongere collega\'s, die daarvoor in aanmerking komen, te benoemen tot plaats-
vervangend Inspecteur.

2. een schrijven van de afdeeling Gelderland-Overijssel en een schrijven van
een collega, in verband met de het vorig jaar door het H. B. met de A. N. P. V.
overeengekomen tarieven in zake het enten van kippen tegen diphtherie.

De afdeeling wijst er het H. B. op, dat de in 1933 overeengekomen tarieven onge-
veer 60 % lager zijn dan die over 1931, en verzoekt het H. B. het betrokken accoord
in geen geval meer te vernieuwen.

Bij het andere schrijven wordt vooral gewezen op de verkeerde uitlegging van
de overeenkomst met de A. X. P. V., daar men bij een in massa opgegeven aantal
te enten dieren, ook al waren die over verschillende bedrijven verdeeld, toch het
voor de massa bepaalde tarief in rekening gebracht wenschtc te zien. Hierdoor
hebben verschillende collega\'s, vooral in Overijssel, moeilijkheden ondervonden.

Bij de bespreking hierover werd er vooral op gewezen, dat het onmogelijk is
het aantal kippen per uur te enten, dat het vorig jaar van dc zijde van de A. N. P. V.
werd aangegeven. Alle practici zijn het er over eens, dat het beslist onmogelijk is,
zelfs onder de meest gunstige omstandigheden, een aantal kippen van 500 per
uur te enten, wil men dat doen op de wijze, zooals dat is aangegeven, hetzij door
den Directeur van de Rijksserum-inrichting, bij het gebruik van de entstof van
die inrichting, hetzij door Prof. de Blieck en Dr. van Heelsbergen bij het gebruik
van de anti-diphtherine.

In dit verband werd eveneens gewezen op de veel te hooge getallen, aangegeven
bij het onderzoek op pullorum. Gebleken is ook, dat in bedrijven, waar dat onder-
zoek volgens de versnelde methode heeft plaats gehad, de resultaten ten slotte verre
van gunstig waren. In het algemeen is men van meening, dat, zal het onderzoek
goed gedaan worden, geen grooter aantal dan 60 tot 70 dieren per uur kunnen
worden onderzocht.

3. een schrijven van de afdeeling Friesland naar aanleiding van de door het
Dagelijksch Bestuur bij het tijdschrift van 1 Februari uitgezonden circulaire in zake
het tarief te berekenen bij de tuberculose-bestrijding.

Het afdeelings-bestuur beklaagt zich in dat schrijven, dat het D. B. tot het zenden
van die circulaire en het voorstellen van het tarief van 90 cent is overgegaan, zonder
daarin eerst de afdeelingen, in elk geval die afdeelingen, die veel met de tuber-
culose-bestrijding te maken hebben, te hebben geraadpleegd. Het bestuur wijst
er verder op, dat zij met dat tarief in strijd zouden komen met hun bindende be-
sluiten en dat zij in verband met dc door hen tijdelijk toegestane kortingen on-
mogelijk dat tarief kunnen aanvaarden.

De voorzitter deelt hierbij mede, dat het onmogelijk was de afdeelingen te raad-
plegen ; het eerste bericht omtrent het niet meer verleenen der Regeerings-subsidie
bereikte het D. B. op 18 Januari ; wilden de daarna door het D. B. gehouden be-
sprekingen met den Directeur van de Crisis Rundvee Centrale en met den Directeur
van den Vceartsenijkundigen Dienst nog voor dit jaar practische resultaten op-
leveren, dan moest die circulaire beslist gevoegd worden bij het tijdschrift van
i Februari.

Daar het door het D. B. voorgestelde tarief gaat boven het tarief van de afdeeling
F\'riesland, is er voor die afdeeling niet het minste gevaar, dat zij daardoor in strijd
zou komen met de bindende besluiten. Het wordt door het H. B. betreurd, dat
de afdeeling F\'riesland afwijkt van de voorgestelde tarieven, omdat deze toch voor-
gesteld zijn voor de bestrijding, die nu geschiedt door de „gelegenheid-bestrijders"
in verband met de gunstige bepalingen van de Crisis Rundvee Centrale.

Door het H. B. werd de door het D. 15. gevolgde handelwijze volkomen goed-
gekeurd.

4. een schrijven, waarin aan het H. B. verzocht werd die maatregelen te nemen,
die noodig zijn om te beletten dat ons tijdschrift komt in handen van onbevoegden.
Dit schrijven is een gevolg van een mededeeling van collega Dr. H. A. Pulles
te Eindhoven in zijn maandbericht No. 2, waarbij hij vermeldt niet meer in het
tijdschrift voor Diergeneeskunde te adverteeren, omdat ook kwakzalvers dat tijd-
schrift in hun bezit krijgen.

Het H. B. is van meening, gehoord het advies van de redactie, dat het onmogelijk
in ons tijdschrift uit den handel te nemen en dat het gevaar, dat enkele onbevoegden
in het bezit zijn van dat tijdschrift, vrijwel denkbeeldig is.

5. een schrijven, waarin gewezen wordt op het feit, dat vele landbouwers, wonende
om de grootcre plaatsen en uitgelokt door het groote prijsverschil, den laatsten tijd
optreden als leveranciers van melk rechtstreeks aan het publiek, en dat er van
deze personen reeds zijn, die voor reclame op hun wagen de mededeeling zetten :
„melk van vee, vrij van tuberculose". Gevraagd wordt of het niet aangewezen is,
dat het H. B. in deze regelend tracht op te treden en of door het H. B. niet kan
worden aangegeven de voorwaarden, waaraan men moet voldoen, wil men een
stal vrij van tuberculose verklaren.

Het H. B. geheel meegaande met de strekking van dit schrijven heeft het, om
nader advies, in handen gesteld van de groep Hygiëne.

Door het D. B. was samengesteld een ontwerp-reglement voor het uitreiken
van de DuoNT-medaille, welk ontwerp, behoudens een enkele wijziging, door het
11. B. werd goedgekeurd. Dit ontwerp zal behandeld worden op de Algemeene
vergadering te houden in October.

Op ons verzoek, gericht aan Zijne Excellentie den Minister van Sociale Zaken
om ook in de gelegenheid gesteld te worden advies uit te brengen over het „Ontwerp-
Keuringsreguiatief" is door Z. E. geantwoord, dat de Hoofdinspecteur van de
Volksgezondheid Prof. Dr. Berger het zeer zou waardeeren, wanneer de Maat-
schappij advies zou willen uitbrengen over de herziening van het z.g. keurings-
regulatief in engeren zin, uitgebracht door de Vereeniging van Directeuren van
Openbare slachthuizen.

Ingevolge dit schrijven, dat door het D. B. is doorgezonden aan de groep Hygiëne,
ontving het H. B. van die groep een uitgewerkt advies, dat door het H. B. nog
nader zal worden bestudeerd en daarna doorgezonden zal worden aan Prof. Berger-

commissie voor onderzoek en bestrijding der kwakzalverij. Behoudens enkele kleine
wijzigingen en aanvullingen ging het H. B. geheel accoord met dit rapport. Ten
einde aan het verzoek dier commissie te voldoen, zal dit rapport, dat reeds aan
de leden verzonden is met het tijdschrift van 15 Maart, behandeld worden op een
bijzondere algemeene vergadering te houden op 2 Juni a.s.

Het door den Diergeneeskundigen Kring Amsterdam ingediend rapport in zake
de hondententoonstellingen was om nader advies gesteld in handen van Prof. Kla-
renbeek. Overeenkomstig dat advies besloot het H. B. een commissie te benoemen,
bestaande uit Prof. Klarenbeek, den voorzitter van den Diergeneeskundigen
Kring Amsterdam, Dr. C. J. Folmer en den secretaris der Mij., om dit rapport
nader uit te werken, aan het H. B., nauwkeurig omschreven, aan te geven hoe
in deze verder zal moeten worden gehandeld en zich 11a goedkeuring door het
H. B., in verbinding te stellen met den Raad van Beheer op Kynologisch gebied,
teneinde hiermede tot een algemeen geldende overeenkomst te geraken.

Bij de bespreking van de ziekenfondsen bleek, dat in het algemeen in onze Maat-
schappij nog weinig gevoeld wordt voor het oprichten van die fondsen. De vrijwel
algemeene meening der afdeelingen was, dat er van de zijde van de Mij. geen
pogingen in het werk gesteld moeten worden om te komen tot het oprichten van
ziekenfondsen. Toch gaat men mede met het voorstel van het H. B., dat door de
Mij. bepalingen zullen worden vastgesteld, waaraan men, wanneer tot oprichting
van een ziekenfonds wordt overgegaan, zal moeten voldoen. Voor het uitwerken
van deze bepalingen werd uit het H. B. een commissie aangewezen, bestaande
uit de H.H. Kirch, Santema en den secretaris, om voor de volgende H. B.-ver-
gadering met voorstellen daaromtrent te komen.

1. het door de gemeente Bodegraven vastgestelde salaris van ƒ 3000.— voor
den Directeur van het slachthuis aldaar, die daarvoor in vol-ambtelijken dienst
komt. Besloten werd na ingewonnen informaties bij den betrokken Inspecteur,
dit verder te laten afhandelen door het D. B.

2. zooals uit ingekomen berichten aan een der leden bleek, zijn er gemeenten,
die de ontvangsten van de Crisis Varkens Centrale voor het meerdere werk, te
verrichten door de keurings-ambtenaren in het belang van de C. V. C., niet uit-
betalen aan het personeel, dal met die werkzaamheden is belast, maar het storten
in de gemeente-kas. Aangezien deze handelwijze van die gemeente-besturen niet
te rechtvaardigen is en in strijd is met de bepalingen van de C. V. C., besloot het
H. 11. zich in verbinding te stellen met den Voorzitter van het bestuur van de Neder-
landsche Varkens Centrale, Ir. W. de Jong te Arnhem, door wiens hulp men hoopte
aan deze toestanden een einde te maken.

3. een mcdedeeling van een der H. B.-leden, dat hij een bespreking had gehad
met een vertegenwoordiger van de Nedigepha, in verband met de door die Maat-
schappij uitgezonden U. D.-lijst. Op verzoek van het H. B. zullen door boven-
bedoeld lid die besprekingen worden voortgezet.

4. een verzoek van een der H. B.-leden om zich in verbinding te stellen met
de bestaande Veeverzekerings-Maatschappijen en hun te verzoeken bij het aan-
stellen van agenten geen personen als zoodanig te nemen, van wie bekend is, dat
zij onbevoegd de veeartsenijkundige praktijk uitoefenen of wanneer van reeds
aangestelde agenten mocht blijken, dat zij zich daaraan schuldig maken, hen als
zoodanig niet langer in functie te houden.

Afdeeling Gelderland-Overijssel. Kort verslag van de Algem. Vergadering
op Zaterdag 24 Februari 1934 te Zutphen.

Naar aanleiding van een schrijven van het Hoofdbestuur werd besloten onze
bindende besluiten en het werkgebied (zie Tijdschrift 1933, blz. 331) ongewijzigd
te handhaven en wederom aan het H. B. ter goedkeuring voor te leggen.

Naar aanleiding van een circulaire van het H. B. aangaande de salarieering
der Keuringsdierenartsen en het Rapport der Staatscommissie Schouten, werd
een commissie benoemd bestaande uit de Heeren H. J. Ode, H. van den Berg
en ]. C. M. Gurck, welke een onderzoek zal instellen en aan het H. B. rapport
zal uitbrengen.

Hierna hield collega Dr. K. Reitsma een korte voordracht over „Steriliseeren
door Zilver", waarop een geanimeerde discussie volgde.

Verschillende zaken aangaande de Crisis-Varkenswet werden besproken, vooral
wat het honorarium betreft. Collega Zwaagstra deed enkele mededeelingen op
verloskundig gebied, terwijl collega Gurck een merkwaardig geval besprak van
hoefbeenverzakking bij een paard.

Nogmaals verklaarde de vergadering zich tegenstander van de tarieven voor
pluimvee-entingen zooals die ten vorigen jare zijn vastgesteld.

Daar ondergeteekende verhinderd was hierbij tegenwoordig te zijn, was collega
C. van Gelder zoo vriendelijk dezen avond het secretariaat waar te nemen. Aan
zijn verslag is het volgende ontleend.

Aanwezig waren 10 leden. Van collega Kruiswijk was bericht ontvangen, dat
hij de benoeming tot onder-voorzitter niet aanneemt. Op voorstel van den voor-
zitter, collega Dr. Folmer, werd besloten de verkiezing van een onder-voorzitter
tot een volgende bijeenkomst uit te stellen.

Van het 11.B. van de Mij. voor Diergeneeskunde was een mededeeling ontvangen,
dat, naar aanleiding van een door den Kring gezonden schrijven betreffende de
veterinaire keuring op hondententoonstellingen, door het H.B. in zijn vergadering
van 3 Maart j.1. besloten werd een commissie van 3 personen te benoemen, die
deze aangelegenheid verder in studie zal nemen. Tot het zitting nemen in deze
commissie zullen door het H.B. worden uitgenoodigd Prof. Dr. A. Klarenbeek,
de secretaris van de Mij. voor Diergeneeskunde collega A. van Heusden en de
voorzitter van den Diergeneeskundigen Kring Amsterdam Dr. C. J. Folmer.

Als nieuwe leden werden aangenomen de collega\'s J. D. Erdman Schmidt te
Hilversum, A. M. Ernst te Amsterdam en L. J. Kas te Haarlem.

Daarna demonstreerde collega Dr. Gajentaan een door hem met een gehemelte-
plaat behandelde kat, waardoor genezing werd verkregen van een necrose der
bovenlip.

Vervolgens hield collega Dr. R. H. van Gelder een voordracht over : „Ver-
schillende nieuwe methoden van melk-pasteurisatie en -sterilisatie".

Spreker wees er op dat getracht moet worden de vitaminen zooveel mogelijk
te behouden en een zoo gering mogelijke neervlokking der eiwitten te doen plaats
hebben, terwijl men toch de melk tot een voldoende hooge temperatuur moet ver-
hitten, zoodat de bacteriën gedood worden. Aan deze eischen zal worden voldaan bij
verhitting tot 75⁰ C. De apparaten werkend met zeer dunne laag zijn het meest verkies-
lijk en dan vooral de platen-apparaten, daar deze het best gereinigd kunnen worden,

Het gesprokene werd door lichtbeelden verduidelijkt. Het was eene zeer interes-
sante voordracht, die met aandacht werd gevolgd. De mogelijkheid werd besproken
een bezoek te brengen aan een fabriek, welke is toegerust met een moderne instal-
latie. van Manen.

De receptie ten huize van Dr. Dhont, op zijn 8oe verjaardag, was
zeer druk bezocht. Van en namens het Hoofdbestuur was de Onder-
voorzitter, Kol. p.a. N.-I. b. d. W. v. d. Burg, aanwezig.

Voorzitter en Secretaris waren verhinderd, en zonden hartelijke
gelukwenschen, evenals vele Afdeelingen.

Verder hadden zeer vele vrienden, uit alle deelen van het land, die
persoonlijk verhinderd waren, van hunne belangstelling doen blijken
door het zenden van telegrammen en bloemstukken.

De jubilaris zag er zoo weinig „80 jarig" uit, dat hij zeker aan de
wensch der vele bezoekers, „nog vele jaren" zal voldoen.

Het groot aantal blijken van belangstelling bij de herdenking van
mijn 8o<?" geboortedag maken het ondoenlijk om allen daarvoor tijdig
mijn dank te betuigen. Het worde mij dus vergund langs dezen weg
mijn hartelijken dank uit te spreken tot alle collega\'s die mij hun
goede wenschen toezonden.

H.H. Medewerkers: Verzoeke de tijdschrift-nummers van
jaargang 1933 en vroeger, nog in handen van referenten, voor 1 Mei
terug te zenden aan de Redactie: Prins Mauritslaan 9, den Haag.

Twee gevallen van beroepen, ingesteld naar aanleiding van kortingen
van salarissen van keuringspersoneel.

1) De gemeente Barradeel besloot gedurende het tijdvak van 1 Mei 1930 tot en
met 30 April 1932 op de jaarwedde van den Keuringsvecarts Hoofd van Dienst
(ƒ2.000.—) eene korting van 3 % toe te passen.

Gedeputeerde Staten van Friesland keurden het betreffende raadsbesluit goed.
De Inspecteur van de Volksgezondheid ging hiervan in beroep.

Bij Kon. Besluit van 17 Febr. 1934, No. 36, werd het ingestelde beroep gegrond
verklaard, met vernietiging van het bestreden besluit van Gedep. Staten, op grond
van de overweging :

dat de appellant aannemelijk heeft gemaakt dat, in aanmerking genomen den
omvang van de werkzaamheden van den bedoelden keuringsveearts en voorts de
omstandigheid, dat een niet onaanzienlijk gedeelte van diens jaarwedde als vergoe-
ding voor het gebruik van zijn auto bij het verrichten van zijn dienst is te beschouwen,
die jaarwedde tot een zelfs voor de tegenwoordige ongunstige tijden te laag bedrag
zou worden teruggebracht, indien daarop eene korting van 3 % werd toegepast,
terwijl ook eene salariskorting met terugwerkende kracht niet toelaatbaar is.

2) De gemeente Ferwerderadeel besloot tot toepassing over het jaar 1930 van eene
korting van 10 % op de jaarwedden van de ambtenaren van den Vleeschkeurings-
dienst, waardoor de jaarwedden van den Keuringsveearts-Hoofd van Dienst en

van den Hulpkeurmeester van resp. ƒ 1500.— en ƒ 1800.— teruggebracht zouden
worden tot onderscheidenlijk ƒ 1350.— en / 1620.—.

Gedeputeerde Staten van Friesland keurden het betreffende raadsbesluit niet
goed, waarvan de Raad van Ferwerderadeel in beroep ging.

Bij Kon. Besluit van 16 December 1933, No. 33, is dit beroep ongegrond ver-
klaard, overwegende, dat de bezoldiging van de ambtenaren van den Vleesch-
keuringsdienst te Ferwerderadeel in vergelijking met die in andere, gelijksoortige
gemeenten in Friesland, al reeds laag geacht moet worden ;

dat onder deze omstandigheden eene korting op de jaarwedden van deze ambte-
naren van 10% over het jaar 1933 tever gaat;

dat Gedeputeerde Staten mitsdien terecht aan het raadsbesluit hunne goedkeuring
hebben onthouden.

Blijkens een Reuterbericht heerscht er te Lissabon zulk een schaarschte aan
vleesch, dat het gemeentebestuur de vestiging van slagerswinkels heeft goedgekeurd,
uitsluitend voor den verkoop van paardevleesch. Een speciaal abattoir voor paarden
is in aanbouw.

Dit is de tweede poging van het stadsbestuur om het gebruik van paardevleesch
populair te maken. De eerste poging mislukte volkomen. Ook is getracht de men-
schen te bewegen tot het eten van walvischvleesch, evenmin met succes.

In de „Vee- en Vleccshhandel" van 16 Maart, j.1. verscheen een artikel over
bovengenoemd onderwerp, aan welk artikel het volgende is ontleend.

De keuring van slachtdieren, bestemd voor export, geschiedt op grond van de
bepalingen der Veewet. Ter uitvoering van art. 74 dier wet dient het Kon. Besluit
van 6 Juni, 1922, No. 40, Stcrt. No. 115, waarin o.m. regelen voor de keuring zijn
gegeven.

Geslachte dieren, welke door den Rijkskeurmeester ongeschikt voor uitvoer wor-
den bevonden, noemt men „onthouders". Deze onthouders worden daarna, inge-
volge art. 46 van bovenaangehaald K. B„ onderworpen aan een voortgezette keu-
ring om te doen nagaan, of het vleesch voor binnenlandsch verbruik kan worden :
a) onvoorwaardelijk goedgekeurd ; b) voorwaardelijk goedgekeurd ; c) afgekeurd.
Deze voortgezette keuring wordt door den rijkskcurmeester verricht op grond der
Veewet en betreft niet de keuring krachtens de Vleeschkeuringswct uit tc voeren,
welke laatste tengevolge eener zeer bijzondere regeling te Oss en te Winterswijk
door rijkskeurmeesters wordt uitgevoerd.

De „voortgezette keuring" krachtens de Veewet heeft dus betrekking op achteraf
voor binnenlandsch verbruik bestemde dieren, welke aanvankelijk voor uitvoer
geslacht waren. Hier loopen dc Vleeschkeuringswet en de Veewet dus parallel :
beide bestrijken dc keuring van voor binnenlandsch verbruik bestemd vleesch. In
art. 8 der Vleeschkeuringswet is, ten einde het krachtens de Veewet voor binnen-
landsch verbruik goedgekeurde vleesch op één lijn te stellen met dat, gekeurd inge-
volge de Vleeschkeuringswet, bepaald, dat eerstgenoemd vleesch bij invoer in een
andere gemeente slechts op veranderingen mag worden gekeurd. De redactie wijst
er op, dat, al schrijft art. 8 dit voor, men in art. 50 van diezelfde wet vindt aange-
geven, dat diezelfde wet niet van toepassing is op vleesch, goedgekeurd krachtens
de Veewet. Er is wel tegenstrijdigheid tusschen de art. 8 en 50 van dc Vleeschkeu-
ringswet, maar art. 50 is van veel ruimer strekking.

De omvang der voortgezette keuring moet niet worden onderschat : in elf maanden
van 1933 werden b.v. 25.546 varkens aan die keuring, voor binnenlandsch verbruik,
onderworpen.

Voor het geschikt voor consumptie maken van voorwaardelijk goedgekeurd
vleesch noemt art. 50 van het Kon. Besluit van 6 Juni, 1922, tot uitvoering van
art. 74 der Veewet, slechts één wijze : n.1. steriliseeren. De Vleeschkeuringswet,
d. w. z. de te harer uitvoering uitgevaardigde Alg. Maatr. van Bestuur, Kon. Besluit
van 5 Juni 1920, kent verschillende wijzen om voorwaardelijk goedgekeurd vleesch

bruikbaar te maken voor voedsel. Naast steriliseeren noemt art. 54 van laatstge-
noemd K. B. b.v. verkoop in het klein onder toezicht.

Uit het bovenstaande vloeit voort, dat er een zeker verschil bestaat ter zake de
voorwaardelijke goedkeuring van voor het binnenland bestemd vleesch tusschen
Veewet en Vleeschkeuringswet. De vraag mag nu worden gesteld : wat geschiedt er
met een voor export geslacht slachtdier, hetwelk voor export is onthouden en waar-
aan bij voortgezette keuring door den rijkskeurmeester afwijkingen worden waar-
genomen, welke, ware het dier aan keuring voor de Vleeschkeuringswet onderwor-
pen, aanleiding zouden geven het voor de vrijbank te bestemmen. Deze bestemming
kent het uitvoeringsvoorschrift der Veewet, zooals gezegd, niet.

Deze vraag is van belang, omdat het aantal varkens, dat krachtens de uitvoerings-
voorschriften der Vleeschkeuringswet voor de vrijbank wordt bestemd, niet gering
is. Blijkens het verslag van den Hoofd-Inspecteur over 1931 werden in dat jaar
naar de vrijbank verwezen 2856 varkens.

Er zijn nu 3 mogelijkheden, n.1. de bovenbedoelde varkens, onderworpen aan
voortgezette keuring krachtens de Veewet, worden

1) onvoorwaardelijk goedgekeurd; 2) afgekeurd, of 3) gesteriliseerd. Het is niet
uit te sluiten, dat die dieren in de praktijk toch naar de vrijbank verwezen worden,
maar dan is dit een regeling, welke niet overeenkomstig de gegeven voorschriften
is. De door de Directie van den Landbouw gepubliceerde maandstaten nopens de
exportkeuring geven hieromtrent geen licht, omdat daarin slechts aangegeven wordt
de rubriek „voorwaardelijk goedgekeurd".

Blijkens de bovenbedoelde maandstaten werden in de maanden Jan. t. m. No-
vember 1933 voor export geslacht 1.069.082 varkens. Hiervan werden door den rijks-
keuringsdienst voorwaardelijk goedgekeurd 420 varkens. Aannemende, dat de
laatstbedoelde dieren alle werden gesteriliseerd en zich onder de gesteriliseerde
dieren geen exemplaren bevonden, die volgens de Vleeschkeuringswet voor vrijbank
in aanmerking zouded zijn gekomen, dan bedraagt het percentage gesteriliseerde
varkens, gekeurd ingevalge de Veewet, 0.04%.

Krachtens de Vleeschkeuringswet werden in 1931 gekeurd 1.778.025 varkens
(normale slachtingen ek noodslachtingen te zamen). Hiervan werden gesteriliseerd
1817 dieren of 0.1%. Deze cijfers geven dus aan, dat het aantal varkens, goedge-
keurd onder voorwaarde van sterilisatie voor dieren, krachtens de Vleeschkeurings-
wet gekeurd, 2$ maal zoo groot is als voor varkens, gekeurd ingevolge de Veewet.
Dit feit is wel de moeite waard om nota van te nemen. Hierbij moet er nog rekening
mede worden gehouden, dat er nog wel eens toornen varkens, welke in het belang
van den eigenaar spoedig opgeruimd moeten worden, naar exportslachterijen plegen
te verhuizen, zoodat de stelling, dat het gemiddelde gehalte der voor exportslachting
bestemde varkens beter zou zijn dan dat der voor binnenlandsche consumptie ge-
slachte dieren wel niet op zou gaan.

Bij den gemeenteraad van Maarssen is een, door alle veehouders aldaar wonende,
onderteekend adres ingekomen, waarin verzocht wordt over te gaan tot het instellen
van een eigen keuringsdienst voor vee en vleesch ; derhalve het nog tot 1 Januari
1935 loopende contract met de gemeente Utrecht op te zeggen. Volgens het bericht,
ontleend aan het Centrum, bevelen de veehouders verder den raad voor een be-
noeming tot Hoofd van den Keuringsdienst aan collega Anderson, practiseerend
veearts aldaar.

Tengevolge van een door den Hoogen Raad genomen beslissing ter zake van de
vaststelling door de gemeenten van keuringsmerken voor den keuringsdienst van
vleesch, werd door den Raad van Dordrecht bij besluit van 16 Mei 1933 besloten tot
wijziging van de desbetreffende verordening.

In de begeleidende mededeeling aan den raad merken B. en W. op dat het in den
laatsten tijd een enkele maal voorkomt, dat vleesch, bestemd voor consumptie, uit
de kringgemeénten wordt ingevoerd. Bij uitbreiding daarvan zou het hygiënisch

belang, dat met de instelling van het gemeentelijk abattoir werd beoogd, ernstig
kunnen worden geschaad, afgezien nog van de derving van keurloonen, welke het
bedrijf tengevolge van buitenslachtingen zou ondervinden. B. en W. achten het
daarom noodzakelijk de keuring bij invoer van vleesch uit de kringgemeenten
wederom verplicht te stellen.

Met het oog op de controle op de aanwezigheid van ingevoerd vleesch bij vleesch-
verkoopers, is in het ontwerp-besluit tot wijziging van de verordening op den keu-
ringsdienst van vee en vleesch, overeenkomstig art. 44 van het Kon. Besluit van 5
Juni 1920, een wijze van afkorting bepaald van den, op het in deze gemeente te
gebruiken stempelmerk, voorkomenden naam der gemeente. Ter keuring aan-
geboden ingevoerd vleesch zal dus, naast het in de gemeente van slachting aange-
bracht goedkeuringsmerk — dit draagt voor de tot den keuringskring Dordrecht
behoorende kringgemeenten den naam „Dordrecht", voluit geschreven — het
evengenoemd stempelmerk voor binnen deze gemeente geslacht vee moet dragen.

Krachtens de bepaling van art. 8 der Vleeschkeuringswet kunnen voor de keu-
ring van elders geslacht vee rechten worden geheven, echter tot zoodanige bedragen,
dat het ingevoerd vleesch niet hooger wordt belast dan het ter plaatse geslachte.

Binnen de grenzen van deze bepaling is eveneens een wijziging aangebracht in
de verordening op de heffing van rechten. B. en W. stellen nu voor te besluiten tot
deze wijziging van de verordeningen op den keuringsdienst van vee en vleesch
en de heffing van rechten voor den dienst der gemeente-slachtplaats.

Op voorstel van B. en W. van Vlaardingen heeft de raad besloten, het raadsbesluit
van 27 Juni 1933 tot aanstelling van een tweeden hulpkeurmeester in te trekken;
de instructie voor den keuringsveearts-hoofd van dienst en voor den hulpkeurmeester,
zoomede de verordening op den keuringsdienst van vee en vleesch vast te stellen
en het college machtiging te verleenen aan den keuringsveearts-hoofd van dienst,
te rekenen van een nader te bepalen datum, een jaarlijksche gratificatie toe te ken-
nen van ƒ 500.—-. de Graaf.

Whitnall, A. B. M. The trypanosome infection o Glossina pallidipes in the
Umfolosi Game Reserve, Zululand.

Mason, J. H. Thomsen\'s Hemagglutination phenomenon ; isolation of a J-like
bacillus.

Mason, J. H . The liquefaction of inspissated serum by the "lamb dysentery
bacillus".

Bedford, G. A. H. Descriptions of new species of Anoplura parasitic on ante-
lopes and a hare.

Harris, R. H. T. and Whitnall, A. B. M. The Vegetable diet theory of Glos-
sina pallidipes.

Holzapfel, C. R. Studies in Mineral Metabolism XXVII. Modifications of
the methods used at Onderstepoort for the determination of (A) Magnesium and
calcium, (B) Potassium in grass-extracts.

Blom, I. J. B. Studies in Mineral Metabolism XXVIII. Methods of the
micro-determination of iodine in biological material.

Blom, I. J. B. Studies in Mineral Metabolism XXIX. The iodine content of
foodstuffs in relation to the occurrence of endemic goitre in the Langkloof Valley.

content of grasses at different stages of growth and a note on the Iodine content
of milk.

Hamersma, P. J. Chemical Blood Studies VI. A serial study of a 12 months\'
period of some organic constituents in "laked" and "unlaked" blood filtrates of
healthy sheep (Merino) of various ages.

WiLKEN-JoRDEN, T. j. Researches into Dips and Dipping. A. Lime-sulphur
Dips. Paper IV. Further studies on the colorimetric method as a rapid means of
control of polysulphide solutions.

Bedford, G. A. H., and W\'ilken-Jorden, T. J. Researches into Dips and Dip-
ping. A. Lime-Sulphur Dips. Paper V. The minimum effective concentration of
lime-sulphur dips for sheep scab eradication.

Hambrock, H. A., Wilken-Jorden, T. J. and Graf, H. Researches into Dips
and Dipping. A. Lime-Sulphur dips. Paper VI. A survey of the behaviour of lime-
sulphur dips under field conditions.

Murray, G. N. A statistical analysis of growth and carcase measurements of
baconers.

Rossouw, S. D. and Wilken-Jorden, T. J. Studies on the origin of the sulphur
in wool. I. A study of the Sullivan technique for cystine.

Voor onze lezers belangrijke artikelen zullen in ons tijdschrift worden gerefereerd.

Bij besluit van Z. E. den Gouverneur Generaal van Nederl. Indië, zijn, met
ingang van 1 Januari 1934, de Burgerlijke Veeartsenijkundige Dienst, het Vee-
artsenijkundig Instituut en de Nederlandsche-Indische Veeartsenschool, vereenigd
tot een, onder het Departement van Economische Zaken ressorteerenden, dienst,
welke den naam zal dragen van Burgerlijken Veeartsenijkundigen Dienst.

Dr. J. Kok, Hoofd van den Burgerlijken Veeartsenijkundigen Dienst, blijft als
zoodanig belast met de leiding van den nieuwen dienst.

Tot Onderhoofd van den Burgerlijken Veeartsenijkundigen Dienst is benoemd
Dr. C. Bubberman, die tevens Directeur van het Veeartsenijkundig Instituut blijft.

J. L. G. J. van Gendt : werkzaam gesteld als Veearts ie klasse, te Madioen.
Dr. J. F. H. L. van Leeuwen : 10 maanden verlof naar Europa, ingaande Juni,
\'934-

Overleden: J. van Slooten, Oud Kapt. Paardenarts N.-I. leger, gep. arts
b. d. Dienst der Volksgezondheid in Ned.-Indië.

Onderzoekingen betreffende de Verlammingsziekte, verricht met mede-
werking en financieelen steun van de Nederlandsche Federatie van Ver-
eenigingen van Bedrijfspluimveehouders (N.P.F.) aan het Instituut voor
parasitaire- en infectieziekten te Utrecht.

marek\'sche Geflügellähme; Fowl paralysis ; Range paralysis ; Leg
weakness ; Turning disease ; Going light.

Een ziekte, enzoötisch voorkomend bij jonge kippen, met chronisch
verloop, gekarakteriseerd door het pathologisch-anatomisch beeld, dat
gevormd wordt door typische veranderingen in verschillende, voor-
namelijk peripheer gelegen deelen van het zenuwstelsel, wat klinisch
de meest uiteenloopende verschijnselen kan geven, waarbij echter
progressieve verlamming van de extremiteiten één van de meest op-
vallende is. De ziekte wordt waarschijnlijk veroorzaakt door een fil-
treerbaar virus.

In ons land werd de ziekte voor de eerste maal beschreven door
van der Walle en Winkler-Junius (87) in 1921. Reeds in 1907
had Marek (54) haar in Hongarije waargenomen. Uit verschillende
landen is daarna het voorkomen ervan vermeld. Kaupp (45) consta-
teerde de ziekte in 1914 in de Ver. Staten (N. Carolina, Maryland,
Virginia, New Hampshire, New Yersey, Connecticut en Massachusets).

Verder komt zij voor in Afrika (Thomas (81) ; Hall (37)), Engeland
(Galloway (33)), Duitschland (Wagener (86)), Japan (Emoto en
Myiamoto (29)), Frankrijk (Droguet (28)), Italië (Vianeli.o (85)).

Vooral de laatste jaren heeft de ziekte zich sterk uitgebreid, zoodat
zij momenteel geldt als één der belangrijkste hoenderziekten.

Een zekere periodiciteit is door verschillende onderzoekers vast-
gesteld en wel in herfst en winter de meeste gevallen, in den zomer
afneming. Emoto en Myiamoto (29) zagen de ziekte in elk seizoen
optreden, met eenige toeneming in den warmen tijd. Misschien dat
temperatuur en vochtigheideenigen invloed hebben, meer waarschijnlijk
is het echter, dat in dezen rekening moet worden gehouden met den

tijd van broeden en den leeftijd waarop de ziekte zich bij voorkeur
voordoet. Deze laatste varieert volgens de meeste opgaven van 3—18
maanden, terwijl op een leeftijd van 5—6 maanden het aantal slacht-
offers het grootst is. Doyle (26) beschrijft als jongste geval één van 47
dagen en Biely, Palmer en Lerner (14) zelfs van 37 dagen. De ge-
vallen door Seifried (76) beschreven, waren jonge dieren van 6—8
weken, maar tevens oude volwassen kippen. Waarschijnlijk was hier
niet de Neurolymphomatosis in het spel, daar hij geen zenuwverande-
ringen heeft kunnen aantoonen.

Als de ziekte eenmaal op een bedrijf haar intrede gedaan heeft, ver-
loopt zij als een enzoötie met goedaardig karakter. Toch is soms de
schade belangrijk en er zijn zelfs gevallen bekend, dat geheele bedrijven
er door ontwricht werden (McGaughey (58) ; Downham (25)).

Beide seksen en de meest uiteenloopende rassen zijn gevoelig. Re-
cente onderzoekingen hebben bewezen, dat er een zeker stamverschil
bestaat. Bepaalde fokdieren geven nakomelingen, die gevoeliger blijken
te zijn dan de andere dieren (Bayon (5) ; Biely, c.s. (i) (13) (15) (16) ;
Dalling en Warrack (22)).

Het spreekt wel haast vanzelf dat oorzaken als avitaminosen (berri-
berri van Eykman, rachitis), voederintoxicaties, toxische werking van
paalde mineralen (Pb., Zn., Cu., e. a.), tuberculose, enz., niet in het
kader van dit artikel passen en mitsdien buiten beschouwing zullen
blijven. Eén uitzondering moeten wij echter maken en wel ten opzichte
van de rol, die aan sommige darmparasieten in de aetiologie van verlam-
mingen in het algemeen en van deze ziekte in het bijzonder, wordt
toegeschreven.

Wordt aan het voorkomen hiervan tegenwoordig geen primaire
beteekenis meer gehecht, zoo is men toch omtrent de rol, die deze para-
sieten misschien spelen nog niet tot volledige opheldering gekomen.
Het staat wel vast, dat sommige zelf door sterke verzwakking van den
gastheer verlammingsverschijnselen kunnen geven, maar hierbij mist
men natuurlijk de typische zenuwveranderingen, welke later nog be-
sproken zullen worden.

Bij een samengaan van Neurolymphomatosis en darmparasieten, wat
intusschen een zeer veelvuldig voorkomende sectiebevinding is, is het
gevaar niet ondenkbeeldig, dat men op grond van louter waarneming
tot een verkeerde conclusie komt.

De Blieck (17) vermeldt het voorkomen van Davainea proglottina
iⁿ 75 % der onderzochte verlammingsgevallen. Ook Kotlan (48),
van Heelsbergen (39), Dearstyne en Greaves (23) vonden dezen
parasiet bijna altijd in den darm van verlamde kippen. Bovendien wer-
den zeer dikwijls rondwormen en coccidieën aangetroffen. In het ,,An-
nual Report of Rhode Island State College" (71) vindt men het feit
vermeld, dat 62 verlamde kippen alle besmet waren met darmparasie-

ten. Een verband tusschen verlamming en Coccidiosis zou volgens
Karmann en Presch (44) waarschijnlijk zijn en Dachena (21) wijt
de door hem waargenomen verlamming aan een besmetting met lint-
wormen. E. A. Beach (6) noemt zelfs verlamming één van de symp-
tomen, optredend tengevolge van rond- of lintworminfectie. Daaren-
tegen komen J. R. Beach en Davis (8) tot de conclusie, dat verlamming
één van de meest op den voorgrond tredende symptomen is van chro-
nische Coccidiosis.

Stafseth en Johnson (78), Stafseth (77), Young (89) zijn eveneens
van meening, dat Coccidiosis aanleiding is tot het optreden van ver-
lammingen, in welk verband Stafseth en Mallman (79) het zeer
aannemelijk achten, dat wormen of coccidieën door middel van toxinen
de voor de cellige infiltratie benoodigden prikkel vormen.

Niemann (64) verklaart de aandoening als een gevolg van absorptie
van toxinen en wel neurotoxinen. Lee (49) en Lee en Elder (50)
vonden, dat de verlamming steeds gepaard ging met een catarrhale
enteritis en beschouwen dit als een onmisbaren factor voor haar ont-
staan. Eén van de meest gewone oorzaken voor een catarrhale aan-
doening van den darm is Coccidiosis, zoodat zij hiermee het verband
meenen aangetoond te hebben. Ook Lerche en Fritzsche (52) noemen
dit onder meer als opvallende sectiebevinding. Niet altijd konden in
deze gevallen parasieten aangetoond worden.

Tegen de veronderstelling, dat wormen en coccidieën een primaire
rol zouden spelen in de aetiologie van deze ziekte pleit wel zeer sterk
het feit, dat er geen noemenswaard verschil aangetoond is kunnen
worden tusschen het voorkomen van deze parasieten bij verlamde en
gezonde kippen (May, Tittsler en Goodner (56) ; Baudet (3) ;
Biely en Palmer (12) ; Mayhew (57)).

Verder is het onbegrijpelijk, dat, waar deze parasieten steeds zijn
voorgekomen, zij nu pas de laatste jaren verlamming gaan geven. In
Japan is hierop nadrukkelijk de aandacht gevestigd door Emoto en
Myiamoto (29). Alleszins vermeldenswaard zijn in dit verband de proe-
van door Taylor (80) genomen. Een toom kippen, waaronder veel
verlamming optrad, bleek zwaar besmet te zijn met Davainea proglot-
tina. De grond, waarop deze dieren liepen behandelde hij met Cu-
sulfaat en kalk met het gevolg, dat in het volgende jaar geen lintwormen
meer voorkwamen. De verlamming bleef echter voortduren.

In Frankrijk is ,,le syndrome paralysie des poules" onderzocht door
Dkoguet (28), die zich weer op het oude standpunt stelt, dat voeder-
stoornissen en darmparasieten een primaire rol spelen. Hij sluit de
mogelijkheid van een infectieus agens als ziekteoorzaak uit, daar hem
tal van overbrengingsproeven mislukten. Alhoewel ook vele andere
onderzoekers er niet in slaagden op deze wijze een ziekteverwekkend
agens aan te toonen, zijn toch verschillende van meening, dat het hier
een infectie-ziekte betreft. (Marek (54) ; Kaupp (45) ; Doyle (26);
Thomas (82) ; McGaughey en Downie (59) ; Marginson en

McGaughey (55); Barile (2); Findlay en Dalling (30) Beaudette
_en Hudson (10) ; Warrack en Dalling (88) ; Johnson (40)).

Van der Walle en Winkler-Junius (87) zijn de eersten geweest,
die melding maken van positieve overbrengingsproeven. Zij slaagden
er echter niet in de karakteristieke zenuwveranderingen aan te toonen.
Daar op de gebruikelijke wijze geen micro-organisme kon worden
aangetoond, is naar hun meening een filtreerbaar virus als oorzaak
te beschouwen. Aan Pappenheimer, c.s. (65) (66) gelukte dit evenmin,
maar wel slaagden deze onderzoekers erin de ziekte over te brengen op
gezonde jonge kuikens. Hiervan werd 25 % aangetast, waarbij ook de
typische zenuwveranderingen teruggevonden werden. Dat zij bij kui-
kens, die tijdens het leven nooit verlammingsverschijnselen hadden ver-
toond, ook, zij het in lichte mate, cellige infiltraties in het zenuwstelsel
vonden, verdient de aandacht.

Het virus bleek in de ijskast met 50 % glycerine langen tijd virulent
te blijven.

Vooral in de laatste jaren zijn uitgebreide proeven genomen, die
nieuw bewijsmateriaal geleverd hebben voor het infectieus karakter
der ziekte. Patterson, c.s., (67), Dalling en Warrack (22), Biely,
c.s. (14), evenals Lerche en Fritzsche (52) verkregen gunstige uit-
komsten bij hun experimenten, waarbij aangetoond werd, dat intra-
peritoneaal en intra-cerebraal de applicatiemodi zijn, die de meeste
kans op een positief verloop geven. Constant waren de uitkomsten
echter in geen van de gevallen.

Volgens de laatstgenoemde auteurs is het uitgangsmateriaal voor
den uitslag van groot belang. Het meest virulent bewees zich materiaal
van beginnende hevige verlammingsgevallen.

Verder bleek uit alle infectieproeven, dat slechts jonge kuikens onder
een zekere leeftijdsgrens (8 tot 14 weken) gevoelig zijn. Hierin is mis-
schien de verklaring voor vele mislukte overbrengingsproeven gelegen.
Afwijkend zijn de bevindingen van Seagar (74), wien het gelukte
zelfs dieren, ouder dan een jaar besmetten.

Zooals Pappenheimer c.s. (65 en 66), Patterson, c.s. (67), Lerche
en Fritzsche (52) uit hun proeven, waarbij een deel van de contróle-
dieren eveneens verlamd raakte, besloten, is verspreiding door middel
van contact mogelijk. Waarnemingen in de praktijk leidden May,
Tittsler en Goodner (56), Tomhave en Mumford (84), e. a. tot de
ontkenning van deze infectie-mogelijkheid.

Van verstrekkende beteekenis is de vraag of het virus via het ei
op de nakomelingen kan worden overgebracht. Verschillende
onderzoekers achten dit op grond van practische ervaring mogelijk.
(Doyle (26), Todd en Doyle (83), McGaughey (58), Marginson
en McGaughey (55), Beaudette en Hudson (10), Warrack en
Dalling (88), Biely, c.s. (13), Rautmann (68), Junghere (43)).

In een proef, die zich uitstrekte over enkele jaren meenden Patterson,
c.s. (67) het bewijs hiervoor geleverd te hebben. Zij gingen uit van
eenige verlamde hennen en een gezonde haan. In de eerste generatie
werd 35 %, in de tweede 51 % en in de derde generatie eveneens 51 %
door de ziekte aangetast. Ook onder de contróledieren deed zich echter
de ziekte voor, alhoewel geringer in aantal (26 %).

Lijnrecht hiertegenover staan de bevindingen van Lerche en Fritz-
sche (52). Deze brachten ééndagskuikens van een besmet naar een
onbesmet bedrijf. Onder deze dieren trad geen verlamming op, terwijl
dit wel het geval was met de dieren van hetzelfde broed, die op het
oorspronkelijke bedrijf waren gebleven.

Wel trad de ziekte op bij kuikens, die op een leeftijd van 8 weken
naar een onbesmet bedrijf vervoerd waren. Verder concludeerden deze
onderzoekers uit hun experimenten, dat herstelde dieren virusdragers
blijven. Eieren van deze dieren zouden, indien eipassage mogelijk is,
in de eerste plaats de smetstof bevatten.

Omtrent de rol, die de haan speelt bij de verspreiding der ziekte,
is nog slechts zeer weinig bekend. Biely en Palmer (12) achten deze
wijze van virustransport waarschijnlijk, daar zij bij verlamde hanen
infiltratieve veranderingen en in twee gevallen lymphomateuze woeke-
ringen in de testikels vonden.

In Lombardije zag Vianello (85) de ziekte optreden, waarschijnlijk
als gevolg van invoer van fokhanen.

De karakteristieke veranderingen, die bij deze ziekte in het zenuw-
stelsel optreden, werden reeds door Marek (54) beschreven als een
ontsteking van de periphere zenuwen en de zenuwwortels, welke zich
uitbreidde op het epidurale weefsel, op dc pia mater spinalis en die
ook de oppervlakkig gelegen lagen van de witte substantie aantastte.
Macroscopisch stelde hij een sterke verdikking en een grauwe verkleu-
ring van verschillende zenuwen en zenuwplexus vast.

Deze bevindingen zijn later door tal van andere onderzoekers be-
vestigd en nader uitgewerkt. De bestudeering hiervan leert ons nu,
dat alle periphere zenuwen in het proces betrokken kunnen zijn, waarbij
vooral de veranderingen van de Nervi ischiadici met bijbehoorende
plexus en van de Plexus brachiales op den voorgrond treden. In een
jong stadium treedt oedeem op, waardoor de zenuw een gezwollen
grauw-glanzend aspect verkrijgt (Deckfarbe gaat over in Lackfarbe).
Gewoonlijk is dc zwelling onregelmatig en kan vooral in de oudere
stadia geweldige afmetingen aannemen, terwijl de kleur grijs-grauw
tot grauw-bruin wordt. Macroscopisch zichtbare afwijkingen in de
hersenen nam Doyle (26) waar, en beschrijft deze als grauw-gele,
licht promineerende kleine haarden.

Microscopisch kenmerkt de aandoening zich door sterke infiltratie
met op lymphocyten gelijkende cellen. Plet celbeeld kan sterk varieeren,

maar volgens Lerche en Fritzsche (52) zijn deze cellen toch steeds
te plaatsen in vier groepen : lymphocyten, histiocyten of macrophagen,
plasmacellen en eindelijk nog zeer kleine cellen met kleine compacte
kern, behoorend tot het lymphocytaire systeem.

Dezelfde infiltratieve veranderingen zien wij eveneens in hersenen
en ruggemerg, waar echter steeds min of meer een perivasculair karak-
ter blijft behouden.

Pappenheimer en zijn medewerkers (65) vonden dergelijke infiltraties
ook bij volkomen normale dieren, evenwel in veel mindere mate. Zij
beschouwen dit als licht verloopende gevallen.

Ook tusschen zenuwfibrillen van de Nervus ischiadicus vond Johnson
(40) bij normale dieren een zeer geringe infiltratie. Als gevolg van
genoemde pathologische infiltratie treedt degeneratie van zenuw-
elementen op. Dit is o. a. door Emoto en Miyamoto (29) zeer duidelijk
beschreven. Eerst gaat de mergscheede verloren, daarna de ascylinder.
De cellen van de Schwann\'sche scheede vertoonen hypertrophie en
proliferatie, en gaan tenslotte de ruimten opvullen, die door het ver-
dwijnen van de mergscheede en neuraxon zijn ontstaan. Volgens deze
onderzoekers zijn de veranderingen in het ruggemerg voornamelijk
eenzijdig en het sterkst in de pia, terwijl in de hersenen vooral zijn
aangetast de tractus opticus, lobus opticus, medulla oblongata en het
cerebellum, minder vaak de voorste groote hersenkwabben.

Zijn ook de oogen in het proces betrokken, dan kan dit zich voor-
doen in twee vormen :

d) Blindheid zonder zichtbare afwijkingen, in welke gevallen Lerche
en Fritzsche (52) infiltratieve veranderingen aantoonden in de Ner-
vus opticus of (en) bijbehoorende hersencentra. De verandering be-
perkte zich in de Nervus opticus steeds tot het merghoudende gedeelte ;
de merglooze vertakkingen in de retina waren nimmer aangetast.

b) Zichtbare afwijkingen, waarbij ook blindheid op kan treden.
Deze zijn gezeteld in de iris. Rondom de pupil treedt een lichtere zóne
op, die zich over de geheele iris kan uitbreiden. Blindheid kan bij deze
groep het gevolg zijn, zoowel van een aangetast zijn van de Nervus
opticus als van de irisverandering, welk proces als regel eindigt met
een sterke vernauwing of zelfs een algeheele afsluiting van de pupil.

Microscopisch ziet men hetzelfde beeld als in de zenuwen. De hersen-
veranderingen, die kunnen voorkomen zoowel naast de oogafwijking,
als wel naast de typische zenuwaandoening, vertoonen in beide geval-
len hetzelfde beeld. (Findlay en Wright (31)).

Vermeldenswaard is verder het feit, waarop door Emoto en Miya-
moto (29), Patterson, c.s. (67) en Findlay en Wright (31) gewezen
werd, dat namelijk naast de gewone lymphocytaire elementen steeds
veel eosinophiele cellen in de veranderde oogen voorkomen.

Pappenheimer en zijn medewerkers (65) zijn de eersten geweest die de
aandacht vestigden op het veelvuldig voorkomen van tumoren tegelijk
met de zenuwveranderingen. Zij vonden deze in de meest verschillende

organen, maar wel het meest frequent in het ovarium. Microscopisch
bleken deze gezwellen uit groote mononucleaire cellen te bestaan.
Genoemde onderzoekers leggen verband tusschen de tumoren en de
infiltratieve processen in het zenuwstelsel, en op grond hiervan komen
zij tot de conclusie, dat het virus naast een neurotrope werking tevens
een prikkel vormt, die de proliferatie van lymphoide elementen in de
organen bevordert.

Behoudens eenige uitzonderingen (McGaughey en Downie (59);
Emoto en Miyamoto (29)) hebben de meeste op den voorgrond tre-
dende onderzoekers hetzelfde kunnen vaststellen.

Patterson, c.s. (67) beschouwen deze cellen identiek met die, welke
optreden bij aleucaemische en leucaemische lymphocytoma, erythro-
leucosis, groot rondcellig sarcoom en lymphosarcoom. Zij onderschei-
den drie verschijningsvormen van de ziekte :

a) Een zoogenaamden nerveuzen vorm, waarbij voornamelijk de
zenuwen zijn aangetast.

c) Een vorm, gepaard gaande met erythroleucosis en myeloide leuco-
sis, waarbij zich op tumor gelijkende infiltratieve processen in ver-
schillende organen voordoen.

De twee eerstgenoemde vormen zouden als regel geen veranderd
bloedbeeld geven. Anders wordt dit, wanneer zij in combinatie met
den derden vorm optreden. Met den zgn. oogvorm zou dit vrij dikwijls
het geval zijn; minder vaak met den nerveuzen vorm.

Zoo wordt dus door deze onderzoekers direct verband gelegd tusschen
de Neurolymphomatosis en de leucosis. De Kock (47), die in 1933
eenige maanden werkzaam was aan het Pathologisch Instituut van de
Vétérinaire Faculteit te Leipzig, bericht, dat leucose een zeer veel
voorkomende sectiebevinding was, terwijl Neurolymphomatosis in dien
tijd niet werd geconstateerd. Hij bestrijdt dan ook een verband tusschen
deze twee aandoeningen.

Ook Lerche en Fritzsche (52) wijzen een dusdanig verband van
de hand, maar wel beschouwen zij de dikwijls naast de zenuwverande-
ringen in verschillende organen optredende tumoren op grond van
de frequentie van voorkomen en gezien de resultaten van hun histolo-
gisch onderzoek als een uiting van dezelfde ziekteoorzaak. Zij toonden
aan dat bij éénzelfde dier de zenuw- en orgaanveranderingen histolo-
gisch bijna steeds dezelfde beelden geven en wijzen op de mogelijkheid
dat het cellige infiltraat via de zenuwen als het ware in de organen
geschoven wordt; het zenuwstelsel wordt haematogeen, de organen
neurogeen aangetast.

De duur van de incubatie ré niet met zekerheid bekend. Lerche en
Fritzsche (52) zagen 8—9 weken als kortste tijd.

waar bij een kuiken van 37 dagen, wat dus op een aanmerkelijk kortere
incubatie wijst. Zeker is het dat de incubatietijd niet constant is, en
tusschen ruime grenzen kan varieeren.

Wat betreft de verschijnselen der ziekte, vinden wij bij alle onder-
zoekers gelijkluidende beschrijvingen, waaraan wij het volgende ont-
leenen.

Klinisch ziet men de meest uiteenloopende beelden, al naar de
localisatie van de aandoening. Bijna altijd zijn de achterste extremi-
teiten in het proces betrokken. Meestal ééner-, soms beiderzijds, valt
in beginnende gevallen op een iets te hoog heffen van een poot, een
iets gekromd zijn van één of meer teenen, of wij zien bij het opjagen
zoo nu en dan een misstap; alle denkbare variaties zijn mogelijk. Het
einde is in bijna alle gevallen beiderzijdsche totale verlamming.

Zijn de Plexus brachiales aangetast, dan kunnen één of beide vleu-
gels gaan afhangen, wat zoo erg kan worden dat zij over den grond
sleepen, en het dier bij het loopen hinderen.

Bevinden zich infiltratieve veranderingen in de Nervus Vagus, dan
treden als regel digestiestoornissen op, als diarrhee, verstopping en
soms verlies van eetlust. Dit laatste is echter uitzondering.

Bij een aangetast zijn der oogen, valt een starende blik, een ver-
minderde glans en een veranderde kleur op. De iris verliest hierbij
zijn oorspronkelijke kleur, wordt eerst iets lichter en tenslotte dofgrijs
grauw. Steeds treedt hierbij pupilvernauwing op.

Doen zich symptomen voor als sufheid, dwangbewegingen, verhoogde
of verminderde reflexprikkelbaarheid enz., dan is dit een bewijs dat
ook de hersenen in het proces zijn betrokken.

Zooals Doyle (26) o.a. reeds vermeldt, ziet men naast verlamming
nogal eens dyspnoe en torticollis optreden. McGaughey (58) noemt
als constante uitwendige kenmerken een verschrompeld zijn van kam
en lellen, een terugblijven inden groei; de eierproductie, voorzoover
aanwezig, vermindert of houdt geheel op, evenals bij hanen de sper-
matogenese. Lichaamstemperatuur blijft normaal.

Sensibiliteit van de aangetaste extremiteiten is gewoonlijk sterk
verminderd en volgens Bayon (5) voelen zij bij aanraking warmer
aan dan de niet aangetaste. Deze onderzoeker deed ook bij verschil-
lende verlamde dieren bloedonderzoek en vond steeds een vermeerderd
aantal lymphocyten, welke bevinding later door Seagar (74) bevestigd
werd. Uitvoerige bestudeering van de bloedveranderingen, die bij
Neurolymphomatcsis gallinarum op kunnen treden, vond plaats door
Johnson en Conner (42). Uit differentieeltellingen van het bloed
van 101 aangetaste dieren vonden zij de volgende gemiddelden : poly-
morphkernige leucocyten-34,42, (30,3) ; groote mononucleairen-18,32
(12,8); lymphocyten-40,08 (46,2); eosinophiele leucocyten-3,33 (6,0);
mastcellen-3,75 (2,7). De tusschen de haakjes geplaatste getallen geven
de waarden aan bij normale dieren. Als gemiddeld totaal der witte
bloecellen werd gevonden 36.285 (27.845). Verder werd bepaald het

haemoglobinegehalte, dat gemiddeld 54,75 (72,4) bedroeg en de stol-
lingssnelheid, die vertraagd bleek te zijn, n.1. 12 min. 35 sec., tegen
6 min. 21 sec. bij normale dieren. Onderzoekers trekken uit deze ge-
gevens de conclusie, dat differentieeltelling van leucocyten in vroege
stadia van de ziekte practisch nut kan hebben voor het vroegtijdig
onderkennen der aandoening.

Tenslotte kunnen wij nog het voorkomen in enkele gevallen van
huidtumoren vermelden (McGaughey en Downie (59); eigen obser-
vatie). De mogelijkheid is niet uitgesloten dat deze verband met de
ziekte houden, dus diagnostisch soms een aanwijzing kunnen zijn.
Steeds treedt in vergevorderde stadia vermagering op, doordat de
dieren niet meer in staat zijn den voederbak te bereiken.

Het verloop is zeer sleepend en strekt zich als regel over verscheidene
maanden uit. Acute gevallen van plotselinge verlamming met letaal
verloop binnen enkele dagen zijn evenwel beschreven (Thomas (81);
Bayon (5)).

De prognose is zeer ongunstig. Herstel behoort tot de hooge uitzon-
deringen, waarna echter nog vaak recidive optreedt (Lerche en Fritz-
sche (52)). Bayon (5) zag in eenige gevallen dat de dieren na herstel
bleven schuddekoppen, zooals dat bij Coryza het geval kan zijn. Totale
uitputting is gewoonlijk het einde.

Deze is alleen op grond van klinische symptomen niet te stellen. In
alle gevallen van een, voor de eerste maal optreden der ziekte, zal
obductie van een aangetast dier slechts den doorslag kunnen geven.

Het enzoötisch voorkomen is een belangrijke aanwijzing, evenals
een eventueel tegelijkertijd optredende oogaandoening. Verder is voor
de diagnose een belangrijk, alhoewel negatief symptoom, het behoud
van een goeden eetlust, niettegenstaande totale verlamming van de
extrimiteiten aanwezig kan zijn.

Voor de differentiaaldiagnose acht Bi.ount (19) het al of niet weg-
vallen van sommige reflexen van belang. Brengt men een kip, vastge-
houden bij de vleugels, plotseling omlaag, dan strekt het dier zijn poo-
ten en spreidt de teenen waaiervormig uit. Bij de Neurolymphomatosis
zou dit volgens Bi.ount niet optreden, wel bij verlamming tengevolge
van bijv. Coccidiosis.

Marek (54) trachtte door toediening van beendermeel, van natrium
salicylaat door het drinkwater, en door gewrichtsmassage het ziekte-
proces te beïnvloeden; evenwel zonder succes.

en waterkers en raadt als préventieve maatregel aan het overvloedig
toedienen van groenvoeder.

Volgens Lerche en Fritzsche (52) blijven genezen dieren virus-
dragers en zij veroordeelen op grond daarvan reeds alle therapeutische
maatregelen.

De ziektebestrijding laat zich het best samenvatten in de volgende
punten, zooals zij door McGaughey (58) zijn aangegeven.

5) Bij aankoop van broedeieren, ééndags- en oudere kuikens dient
men de verklaring te eischen, dat zij afkomstig zijn van onbesmette
bedrijven.

Lerche en Fritzsche (52) zijn van meening, dat ééndags-kuikens,
afkomstig uit een besmette toom, echter niet van herstelde dieren,
vrij blijven, mits zij niet in aanraking komen met een besmette omge-
ving. Het gevaarlijkst voor de verspreiding achten deze onderzoekers
het vervoer van zgn. acht-weeksche kuikens, welke volgens hen dan
ook sterk bestreden dient te worden. Verder adviseeren zij om de kui-
kens op gaasbodems groot te brengen en vooral niet in te groote toornen
bij elkaar te plaatsen.

In den laatsten tijd werd door Seagar (74) de aandacht gevestigd
op de mogelijkheid van een préventieve vaccinbehandeling. Proeven,
die zouden kunnen dienen als basis van deze veronderstelling, werden
echter niet door hem beschreven.

Als wij aan het einde van dit artikel de literatuurgegevens samen-
vatten en in het kort nagaan wat als vaststaand mag worden veronder-
steld en welke open vragen zich nog voordoen, zoo krijgen wij het
navolgende :

I. Neurolymphomatosis gallinarum is een ziekte der jonge dieren,
waarbij zij eerst na een lange incubatieperiode tot ontwikkeling komt,
d. w. z. klinische verschijnselen geeft.

II. De oorzaak is een infectieus agens, dat waarschijnlijk thuishoort
in de groep van filtreerbare virussoorten.

Omtrent de eigenschappen van het virus is nog niets bekend, behou-
dens dan het feit, hetwelk direct uit bovenstaande volgt, dat het slechts
tot ontwikkeling in staat is in het groeiend organisme. Door welke
factoren deze ontwikkeling beheerscht wordt, mede in verband met
de zeer uiteenloopende individueele gevoeligheid (slechts een zeker
percentage der kunstmatig besmette dieren wordt aangetast), is niet
bekend.

III. Alle mogelijke rassen zijn gevoelig, alhoewel tusschen nakome-
lingen van verschillende fokstammen van één en hetzelfde ras duidelijke
verschillen in gevoeligheid zijn aangetoond; m. a. w. met erfelijke
factoren, die de meerdere of mindere resistentie van een dier of van een
groep dieren beheerschen, zal in de practijk rekening gehouden dienen
te worden, in dien zin, dat vooral gefokt moet worden van dieren,
waarvan verondersteld mag worden, dat zij groote resistentie tegen
de ziekte bezitten.

IV. Avitaminosen en andere aandoeningen tengevolge van een af-
wijking in de voedersamenstelling spelen in de aetiologie dezer ziekte
geen rol, evenmin bestaat er een causaal verband tusschen het voor-
komen van coccidieën, Davainea proglottina e. a. darmparasieten en
Neurolymphomatosis gallinarum. In hoeverre coccidieën van belang
kunnen zijn als vormers van een porte d\'entrée in den darm of zelfs
als verspreiders van het agens, ligt nog in het duister.

V. Kuntmatige overbrenging is mogelijk, maar het te gebruiken
besmettings- en proefdierenmateriaal dient aan bepaalde eischen
te voldoen en ook dan zijn de resultaten nimmer constant. Hieruit
volgt, dat het aantoonen van het virus groote bezwaren oplevert. Als
deze uit den weg geruimd zouden kunnen worden, beteekende dit een
groote stap nader tot de oplossing van het vraagstuk. Misschien zou
dit kunnen geschieden door virulentieverhooging van het virus door
bijv. snelle opéénvolgende kuikenpasages, of door het overbrengen,
eventueel aanpassen van het virus aan een spontaan niet gevoelig dier.

VI. Wat betreft de verspreiding der ziekte moet met de volgende
drie mogelijkheden rekening gehouden worden :

Bij alle drie is men nog niet tot volledige oplossing gekomen, alhoewel
de mogelijkheid ervan algemeen wordt aangenomen, wat bij het nemen
van prophylactische bestrijdingsmaatregelen tot uiting komt.

VII. Pathologisch-anatomisch is de ziekte in de eerste plaats geken-
merkt door een infiltratief proces van het zenuwstelsel, terwijl hiernaast
ook verschillende organen (oogen) kunnen zijn aangetast.

Hoe men zich het verband tusschen deze zenuw- en orgaanverande-
ringen moet denken, is nog onopgelost.

VIII. De klinische verschijnselen zijn niet van dien aard, dat alleen
op grond hiervan de diagnose gesteld kan worden. Sectie met daarop-
volgend histologisch onderzoek der betreffende deelen kunnen dan
echter den doorslag geven. Dit geldt voor dieren, die klinisch reeds
ziekteverschijnselen hebben. Is dit echter nog niet het geval, m. a. w.
komt het ziekteverwekkende agens op een pluimveebedrijf voor, zonder
zich echter in zijn klinischen verschijningsvorm te openbaren, dan be-
hoort de vaststelling ervan nog tot de onmogelijkheden, tenzij men
zijn toevlucht neemt tot de zeer tijdroovende en onzekere methode

van het histologisch onderzoek van zenuwen, hersenen en ruggemerg
van bepaalde specimen uit een toom. In de practijk is dit natuurlijk
ondoenlijk en veel zou het waard zijn als wij door middel van bepaalde
serologische reacties of op grond van het onderzoek naar de bloedsamen-
stelling de smetstof konden aantoonen.

IX. Een therapie ter genezing van de zieke dieren is niet bekend.
Indien men zich eenigszins op de hoogte heeft gesteld van de histolo-
gische veranderingen optredend in de zenuwen, is het m. i. moeilijk
denkbaar, dat hier een doeltreffende genezingswij ze ooit gevonden
zal worden. Van grooter gewicht is de vraag of een genezen dier geen
smetstofdrager blijft, waardoor het een gevaar voor zijn omgeving
vormt inzake de mogelijkheid van besmetting van contactdieren en
nakomelingen.

X. De bestrijding der ziekte moet bestaan in het nemen van prophy-
lactische maatregelen. Een eventueele préventieve enting biedt te
verlokkende aspecten om het niet een ernstig punt van onderzoek te
doen zijn.

5. Bayon, H. P. Vet. Ree. 1931, 11, p. 907, 1221. Vet. Ree. 1932, 12, p. 457.
Vet. Journ. 1933, 89, p. 435.

8. Beach, J. R. en Davis, D. E. Univ. of Calif. Coll. of Agrie. Circ., 1925, No. 300.

12. Biely, J. en Palmer, V. E. First and second Preliminary Report; Can. Nat.
Res. Counc. 1931 en 1932. Vet. Ree. 1932, 12, p. 1302.

13. Bliey, J. ; Palmer, V. E. en Asmundson, V. S. Can. Journ. of Res. ; 1932,
Vol. 6, p. 374.

14. Biely, J. ; Palmer, V. E. en Lerner, I. M. Can. Journ. of Res. 1933, Vo. 8,
P- 305-

15. Biely, J. ; Palmer, V. E. ; Lerner, I. M. en Asmundson, V. S. Science ; 1933,
Vol. 78, No. 2021, p. 42.

18. Blieck, L. de en Baudet, E. A. R. F. Tijdschr. v. Diergeneeskunde 1923, p. 81.

19. Blount, W. P. Eggs. 1931, 25, p. 426. Vet. Journ. 1932, 88, p. 236 en 289.
Vet. Ree. 1932, 12, p. 660.

20. Bushnell, L. D. en Brandly, C. A. Buil. Kans. St. Agr. Coll. 1929, No. 247,
p. 87.

21. Dachena, G. Staz. sper. d. Sardegna p. Ie Maltt. Infert. d. Bestiaine,-Sassari.
(Ref. Jahresberichte 1933, Bd. 53, Heft 1/2, p. 93).

23. Dearstyne, R. S. en Greaves, R. E. N. Carol. Coll. Agr. and Egin. Ext. Circ.
1930, No. 154, p. 11.

25. Downham, K. D. Harper Adams Utility Poultry Journ. 1931, 16. p. 576. Vet
Rec. 1931, 11, p. 602.

26. Doyle, L. P. Journ. Am Vet. Med. Ass. 1926, 68, p. 622. Journ. Am. Vet.
Med. Ass. 1928, 72, p. 585 Poultry Science 1929, 22, p. 307.

34. Gibbs, C. S. en Dunlap, G. L. Bull. Mass. Agr. Expt. Stat.; 1932, No. 280,
P- 342-

35. Gildow, E. M. Bull. New Hampsh. Agr. Expt. Stat. 1927, No. 227. Bull.
New Hampsh. Agr. Expt. Stat. 1928, No. 232.

42. Johnson, E. P. en Connor, B. V\'. Journ. Am. Vet. Med. Ass. ; 1933, Vol. 36,
No. 36.

51. Lerche, G. Deutsche Landwirtsch. Gefliigelz. 1932. Vet. Journ. 1933, 89,
P- 435.-

52. Lerche, G. en Fritzsche, K. Zeitschr. f. Inf. krankh. 1933, Bd. 43, H. 3, p. 185.
Zeitschr. f. Inf. krankh. 1933, Bd. 44, H. 1, p. 11. Zeitschr. f. Inf. krankh.
1933. ^Bd- 45. H. 2/3, p. 89.

59. Mc Gaughey, C. A. en Downie, A. W. J. Comp. Path, and Ther. 1930, 43¹.
p. 63.

62. Newson, I. E. Vet. Medicine 1928, Vo. XXIII, 5. Bull. Color. Agr. Coll.
1930, No. 75, p. 38.

65. Pappenheimer, A. M. ,Dunn, L. C. en Cone, V. Bull. Storrs Agr. Expt. Stat
1926, No. 143. Journ. Exp. Med. 1929, 49, p. 63.

66. Pappenheimer, A. M., Dunn, L. C. en Seidlin, S. M. Journ. Exp. Med. 1929,
49. P- 87.

67. Patterson, F. D., Wilcke, H. L., Murray, E. en Henderson, E. Journ.
Am. Vet. Med. Ass. 1932, Vo. 81, No. 6, p. 747.

77. Stafseth, H. J. Mich. Agric. Expt. Stat. 40th Ann. Rep. 1927. Journ. Am.
Vet. Med. Ass. 1931, 78, p. 423 en p. 793.

81. Thomas, A. D. Journ. S. Afr. Vet. Med. Ass. 1928, 67, p. 178. Journ. S. Afr.
Vet. Med. Ass. 1930, 1, p. 72.

82. Thomas, E. F. Rep. Univ. Flor. Agr. Expt. Stat. 1930, p. 54. Rep. Univ. Flor.
Agr. Expt. Stat. 1931, p. 56.

87. Walle, N. van der en Winkler Junius, E. Tijdschr. v. Vergeh Geneesk. 1924,
P- 34-

In den laatsten tijd wordt er in verschillende pluimveebladen in
binnen- en buitenland veel geschreven over paralyse en blindheid,
gepaard gaande met grijze oogen. Het lijkt mij niet ondienstig in ver-
band hiermede zeer in het kort een paar recente publicaties meer van
nabij te beschouwen, temeer daar het vraagstuk der beruchte verlam-
ming in den laatsten tijd minder duister is geworden dan het korten
tijd geleden nog was.

Over deze verlamming is in enkele jaren een berg literatuur ontstaan
en de algemeene opinie is thans dat de ziekte door een virus veroor-
zaakt wordt. Waarschijnlijk zijn naast het virus nog andere factoren
in het spel (erfelijke aanleg, parasieten, verzwakt weerstandsvermogen,
voedingsfouten enz.). Dat er betrekkelijk duidelijke rasverschillen be-
staan is door bestudeering van het materiaal dat aan de Rijksserum-
inrichting ingezonden is, wel gebleken; de Barnevelder is in ons land
het meest gevoelige ras.

Hoe het virus overgebracht wordt is nog niet bekend. De incubatie-
periode bedraagt meestal eenige maanden; er zijn echter ook reeds
gevallen beschreven bij kuikens van ongeveer een maand oud.

Men neemt tegenwoordig ook veelal aan dat de ziekte op de een
of andere manier met broedeieren verspreid kan worden, terwijl alge-
meen als bestrijdingsmaatregel geldt om in geen geval van toornen te
fokken waaronder verlamming voorgekomen is.

De infectie gelukt bij jonge kuikens het gemakkelijkst (intraperito-
neaal of intracerebraal), doch ook oudere dieren kunnen besmet worden.

Patholoog-anatomisch is de ziekte door velen nauwkeurig beschreven
en verwijs ik daaromtrent naar de literatuur. Doordat de zenuwen
geïnfiltreerd worden door lymphoide cellen, wordt degeneratie der
zenuwdraden veroorzaakt door actieven druk; primairis dus de infiltra-
tie door de cellen en niet de zenuw-degeneratie. In de oogen kunnen
op verschillende plaatsen ziekelijke processen ontstaan, waarvan enkele
zich uiten door grijs worden, andere door blindheid. Er is natuurlijk
geen kwestie van dat grijze oogen bij kippen altijd op verlammingsvirus
zouden wijzen, doch aan dit leekengeloof zit toch wel een zekere waar-
heid vast. Bij sommige rassen komen de grijze oogen normaal voor,
vooral bij W\'yandottes en bij z.g. Noord-Hollandsche Blauwen, een
kruisingsproduct van verschillende rassen met als hoofdbestanddeel de
Mechelsche Koekoek.

de oogen bij blindheid meer uitvoerig beschreven en daarvan neem
ik een en ander over :

Blindheid komt niet altijd bij verlamming voor en soms is blindheid
het eenige verschijnsel van de ziekte. (Ik gebruik het woord verlam-
ming omdat dit op het oogenblik het meest gangbare is; een der weten-
schappelijke benamingen is „Neurolymphomatosis gallinarum" hoewel
die benaming m. i. ook niet geheel juist is).

Marek vermeldde in 1907 toen hij de ziekte het eerst beschreef,
de verlamming niet; Kaupp noemde in 1921 blindheid als een dei-
verschijnselen. Doyle beschreef in 1926 de stijve pupil als veroorzaakt
door iritis, terwijl de uitvoerige publicatie van Pappemheimer, Dunn
en Cone in 1930 de oogveranderingen meer nauwkeurig beschreef,
evenals Mc. Gaughey en Downie (1930).

Findlay en Wright beschrijven de volgende pathologische verande-
ringen der oogen. De blindheid wordt soms niet veroorzaakt door ver-
anderingen in de oogen doch door veranderingen in de oogzenuwen
of de hersenen zelf. In de occipitale hersenlobben zijn in zulke gevallen
de bloedvaten omringd door de in de literatuur beschreven perivascu-
laire infiltraties van lymphoide cellen. Dergelijke lesies worden ook
aangetroffen in den thalamus, en de gevonden celtypen (plasmacy-
thoide cellen en lymphocyten) zijn gelijk aan die welke bij verlamming
in de hersenen gevonden worden. Soms worden typische kleine lympho-
cyten gevonden naast enkele polynucleaire leucocyten.

Bij sommige gevallen van blindheid werd alleen een diffuse infiltratie
van den N. opticus gevonden. Deze infiltreerende cellen behoorden
tot het plasmacytoide type.

De sclera van het oog bevatte nooit extensieve infiltraties, wel werden
deze gevonden in het losse bindweefsel van de orbita en de oogspieren.
De celophoopingen lagen altijd rondom de bloedvaten en schenen
voort te komen uit den wand der perivasculaire lymphruimten.

De choroidea was zeer vaak zetel der infiltraties. De lamina supra-
choroidea en lamina vitrea werden daardoor gedesorganiseerd. De
retina werd door de verdongen celmassa\'s der choridea eveneens van
haar plaats gerukt.

De papil van den N. opticus evenals de zenuwlaag der retina zijn
vaak geïnfiltreerd. In de ganglioncellen vindt men verschillende stadia
van degeneratie. Het glaslichaam en het pecten zijn eveneens vaak
geïnfiltreerd.

De iris is de plaats waar de infiltraties het meest voorkomen. Hier-
door wordt de verandering der pupil en de grijze verkleuring veroor-
zaakt, welke de kippenhouders opmerken. In den beginne treden alleen
perivasculaire infiltraties op, later wordt de geheele iris geïnfiltreerd
en verdikt door opeenhoopingen van plasma-achtige cellen en poly-
morphnucleaire leucocyten. Ook de spierfibrillen van de iris worden
vaak in het proces betrokken. Rondom het kanaal van Schlemm en
in den hoek tusschen cornea en iris bevinden zich vaak infiltraties.

De cornea zelf wordt weinig aangetast door de plasmacytoide cellen,
wel soms het weefsel der conjunctiva. De voorste oogkamer bevat vaak
plasma-achtige cellen.

Hieruit blijkt dus dat bij epizoötische blindheid het verlies van het
gezichts-vermogen door zeer verschillende pathologische lesies kan
veroorzaakt worden.

ie. Cellen die geheel overeenkomen met de plasma-cellen van zoog-
dieren. Met Giemsa gekleurd vertoonen zij een rose gekleurde halve
maan van cythoplasma vlak bij de kern.

2e. Cellen zonder deze rose-roode plek. Mjassojedoff (1925) be-
schouwt deze vogelcellen als atypische plasma-cellen.

Verschillende van deze plasma- en plasmaachtige cellen hebben
in hun cytoplasma een of twee kleine ronde basophile korreltjes.

B. Kleine lymphocyten. C. Groote mononucleaire cellen. D. fibro-
blasten, E. Basophile mast-cellen en F. eosinophile polymorphonu-
cleaire leucocyten.

De schrijvers komen tot de conclusie dat epidemische blindheid in
nauw verband staat met lymphomatosis gallinarum.

H. P. Hamilton ¹) die de hygiënische controle uitoefent op de
groote Engelsche legwedstrijden, wijst er op dat verschillende fokkers
al jarenlang gefokt hebben met grijs-oogige Wyandottes zonder eenig
schadelijk gevolg.

Van de in 1932—33 ingezonden 3000 dieren op den nationalen leg-
wedstrijd hadden er 76 grijze oogen. Slechts 8 hiervan stierven, waar-
van slechts twee gevallen van verlamming.

De vorm van de iris wordt beheerscht door de spieren welke door
twee verschillende zenuwen geïnnerveerd worden. De circulaire vezels
bevatten zenuwen van de 3de hersen-zenuw, de radiaire vezels
worden door een tak van het sympathisch zenuwstelsel beheerscht.
Ten einde na te gaan welke zenuwen aangetast zijn moet men de
reactie van de pupil ten opzichte van sterk invallend licht nagaan.
Reageert de pupil normaal en is de vorm zuiver rond dan is er geen
ziekte van deze zenuwen.

Verdacht zijn gevallen met een verkleurden iris-ring rondom de
pupil of met verkleurde vlekken in de iris en een traag reageerende
pupil dit is een zeer belangrijk diagnostisch middel.

De ziekte is vaak aanwezig zonder dat de vogel paralytische ver-
schijnselen heeft.

Bij aandoening van het sympatisch zenuwstelsel kunnen darmver-
stoppingen en maagziekten het gevolg zijn die niets op de eigenlijke
verlammingsziekte gelijken. Ook krop- en eileiderziekten kunnen op
deze manier ontstaan.

1 Some observations an Fowl Paralysis. H. P. Hamilton. Chanticleer-anual 1934,
p. p. 10—13.

Bij 116 van de 390 gestorven kippen op den nationalen legwedstrijd
vond Hamilton verschijnselen van de ziekte. (Dit is een enorm hoog
percentage en daaronder zijn dan ook vele gevallen begrepen welke
klinisch niets op verlamming geleken).

Het virus is in sommige gevallen zeer virulent, in andere niet. Ha-
milton fokte in 1933 ongeveer 3000 jonge dieren. De 1500 hennen
bleven op zijn fokstation, de hanen werden verkocht op 50 na. Deze
50 werden op 2 Sept. ingespoten met virus (dus op den leeftijd van
6 maanden ongeveer). Op het einde van October (dus 8 weken later)
kregen 10 dieren verschijnselen van verlamming en op 6 November
waren er reeds verscheidene verlamd.

Van de 1500 zuster-hennen welke in November reeds flink aan den
leg waren had er geen een verlammingsverschijnselen.

Van 100 aangekochte gekruiste hennen, welke begin October besmet
werden, waren er op 6 November eveneens reeds verscheidene lam.

Lerche die in den laatsten tijd veel op het gebied der paralyse
gewerkt heeft, publiceert een zeer interessant onderzoek over de histo-
pathologie der periphere zenuwen, van het ruggemerg van de hersenen
en van de andere organen. Onder de pathogenese komt hij tot de con-
clusie dat aan de infectiositeit der ziekte niet meer valt te twijfelen.

Voor de diagnose is histologisch onderzoek van verschillende zenuwen
noodig. (vooral van Plexus sacralis en N. ischiadicus). De coupes kun-
nen met een ijsmicrotoom gemaakt worden, de kleuring geschiedt met
haematoxiline-eosine, zoodat het resultaat van het onderzoek spoedig
bekend kan zijn.

Lerche wijst er op dat de naam „Neurolymphomatosis gallinarum"
onjuist is, daar de lymphocyten alleen in het begin-stadium der ziekte
optreden, doch later op den achtergrond geraken ten opzichte van de
histiocyten. Daar het een met granuloomvorming verloopend proces
betreft van besmettelijken aard slaat hij voor den naam : „Neurogra-
nulomatosis infectiosa gallinarum (Marek)". Als populaire naam is
„Mareksche verlamming" het best te gebruiken.

vianello ¹) beschrijft een recent geval dat zich op een groot bedrijf
in Lombardije voorgedaan heeft. Het artikel wordt met verschillende
photo\'s verlucht. Hij heeft een vaccin bereid door zenuwweefsel van
zieke kippen fijn te wrijven en te bewaren in de ijskast in carbol-glyce-
rine. Met dit vaccin (dat ook reeds in Engeland en aan de Rijksserum-
inrichting bereid wordt voor proeven) zullen in het voorjaar van 1934
op het besmette terrein verschillende proeven genomen worden.

1 Su una Enzoozia di Paralisi infettiva dei Polli osservata in Lombardia. Dr. G. Vianello.
La Clinica veterinaria Vol. 56, Dez. 1933. p.p. 913—925.

Het aantal aan een centrale slachtplaats per uur te keuren dieren
door één keuringsambtenaar is in hoofdzaak afhankelijk van diersoort
en methode van onderzoek.

Daarbij komen dan als verdere invloeden : aard der afwijkingen
en aantal dieren, waarbij afwijkingen voorkomen, de outillage voor
de uitvoering der keuring, waarvan de voornaamste zijn : ruimte,
verlichting enz., alsmede de assistentie bij de keuring, als daar zijn :
het op regelmatige wijze uitsnijden en gereedhangen of -leggen der
organen en deelen, het verleenen van handlangersdiensten bij de
uitvoering der keuring, het in de confiscaatbakken werpen der afge-
keurde deelen en het in bewaring nemen en buiten het bereik van
belanghebbenden brengen der voorwaardelijk goedgekeurde of in
onderzoek gehouden dieren en deelen.

De ervaring aan het Abattoir te Amsterdam heeft nu onomstootelijk
bewezen, dat bij een bepaalde methode van onderzoek en een vaste
werkwijze, wat bovengenoemde aan de keuring inhaerente werkzaam-
heden betreft, de aantallen dieren, welke iedere keuringsambtenaar
per uur kan keuren, slechts binnen zeer nauwe grenzen varieeren,
welke variaties hun verklaring voornamelijk vinden in individueele
verschillen in snelheid van werken en van beslissen.

Steeds komen nieuw in dienst getreden keuringsveeartsen, wanneer
zij na zekeren tijd op volledig praestatie-peil zijn gekomen, tot dezelfde
grenzen.

ie. dat toeval uitgesloten is en wel degelijk van een vasten norm
bij een bepaalde werkmethode sprake is. Dit is trouwens uit een alge-
meen oogpunt van menschelijke praestatie bezien niets bijzonders ;
men vindt dit in allerlei takken van werkzaamheid, waar volgens
bepaalde methoden wordt gewerkt (sport, industrie, e. a.) terug.

2e. dat omgekeerd uit het aantal dieren, dat de ambtenaren in een
bepaalden keuringsdienst per uur (moeten) keuren, de werkwijze
daarbij in aanmerking genomen, met practische zekerheid tot een
voldoende, een onvoldoende of een slechte uitvoering der keuring
kan worden geconcludeerd; in dien zin wel te verstaan, dat indien
een te groot, respectievelijk een verbazingwekkend aantal dieren per
uur moet worden gekeurd dit geacht moet worden automatisch tot een
onvoldoende, respectievelijk een slechte uitvoering der keuring te
leiden. Omgekeerd echter waarborgt een niet te groot aantal dieren
natuurlijk nog niet van zelf een accurate keuring.

Het onder 2e. genoemde is uiteraard van groote beteekenis te achten
voor de Inspectie belast met het toezicht op de richtige uitvoering der
Vleeschkeuringswet.

Wat nu de uur-praestatie te Amsterdam betreft valt mede te deelen,
dat 8—io runderen of 30—40 varkens kunnen worden gekeurd. Men
ziet, nauwe grenzen.

Onder bijzondere omstandigheden (zooals een serie abnormaal
weinig afwijkingen vertoonende dieren, slachten van een abnormaal
groot aantal dieren door één slachtploeg, hetgeen — door het zich
als het ware in één hand bevinden — de werksnelheid bevordert;
abnormaal gespannen werken door den keuringsambtenaar gedurende
een of enkele uren, enz.) kunnen deze aantallen nog iets stijgen, b.v.
runderen tot 12, varkens tot 45 a 50, doch dit zijn inderdaad uitzon-
deringsgevallen. En daar staat tegenover, wat lang geen uitzondering-
is, dat, zoodra bij verscheidene runderen of een toom varkens veel
ziekelijke afwijkingen worden aangetroffen (tuberculose, andere infec-
ties, vermagering, enz. enz.) de aantallen direct aanmerkelijk dalen
beneden de bovengenoemde cijfers. De genoemde getallen gelden dus
slechts voor series dieren, waaronder niet in bijzondere mate dergelijke
afwijkingen voorkomen, dieren die dus, behoudens eenvoudige locale
afwijkingen, „gezond" blijken te zijn.

Voor de dag-praestatie geldt vrijwel hetzelfde, n.m.1. de frappante
overeenstemming in het aantal uren, dat de verschillende keurings-
ambtenaren kunnen keuren, totdat zich bij het overgroote meerendeel
ontwijfelachtige verschijnselen van vermoeidheid doen gevoelen en
wel in die mate, dat het in het belang van een behoorlijke uitvoering
der keuring, van het geestelijk en lichamelijk evenwicht der ambtenaren
en dus ook in het belang van den dienst gewenscht is, dat de werk-
zaamheden voor hen eindigen.

In Amsterdam is te dien opzichte overtuigend gebleken, dat een
werkrooster van 6 a 7 uur haldienst het maximum is, weer met dezelfde
mogelijkheid van een extra-pracstatie voor een zeer enkelen keer, welke
zich echter niet ongestraft dagen achtereen kan herhalen. Daarbij
zijn dan in het rooster van 6 a 7 uur twee pauzes noodzakelijk, waarvan
de eene valt in den koffietijd. Na dit rooster kan dan nog |—1 uur
aan administratieve werkzaamheden en laboratoriumarbeid worden
besteed. In totaal dus een dagrooster van 7 a uur. In tegenstelling
met het aantal per uur te keuren dieren bevat dit rooster eenige meer-
dere speling, doordat in het algemeen jonge, volgeroutineerde keurings-
ambtenaren met minder bezwaar een enkele maal, 3, 3^ tot 4 uur
aan één stuk kunnen keuren, dan zij die den i 45-jarigen leeftijd
gepasseerd zijn.

Rest dus nog te bespreken de methode van onderzoek met inbegrip van
de outillage. Ook de eerstgenoemde kan, vooropgesteld dat de keuring
consciëntieus, naar den geest en in het algemeen ook naar den letter

va:: de voorschriften wordt uitgevoerd, slechts geringe verschillen ver-
toonden.

In het algemeen mag wel gezegd worden, dat de keuring te Amsterdam
wat wijze en omvang van het onderzoek betreft tamelijk voldoende wordt
uitgeoefend, al valt er nog te verbeteren. Het is mogelijk dat de Am-
sterdamsche cijfers door velen, hoewel volkomen ten onrechte, als
abnormale minimum-aantallen zullen worden opgevat. Uitdrukkelijk
zij er nog op gewezen dat aan ieder der keuringsambtenaren te Am-
sterdam, in tegenstelling met vele andere diensten, gedurende de keu-
ring een hem geheel ten dienste staande gemeente-werkman (-slager)
is toegevoegd, terwijl voor het lichten der lichaamsklieren, het uit-
vliezen, het overnemen der niet in den confiscaatbak geworpen deelen,
enz. enz., opzichters beschikbaar staan, en voorts de stempeling van
dieren en deelen door speciale gemeentestempelaars geschiedt. Zoodra
een of meer dezer werkzaamheden door den keuringsambtenaar (hulp-
keurmeester !) zelf moeten worden verricht, moet zulks bij een vol-
doende onderzoek de genoemde cijfers nog ongunstig — benedenwaarts
—beïnvloeden.

De genoemde cijfers zijn zoo stabiel te achten, dat ik niet aarzel
uitdrukkelijk te verklaren, dat bij de keuring door één keuringsambte-
naar van 14—14 runderen of 50—60 varkens per uur reeds lang niet
meer van een voldoende keuring kan worden gesproken, terwijl het
onderzoek van nog méér dieren, b.v. 18—20 runderen of 80 of
meer varkens per uur onmogelijk meer den naam van „keuren"
kan dragen.

Zouden inderdaad, zooals berichten en geruchten luiden, in ver-
schillende, vooral aan exportslachterijen werkende keuringsdiensten,
getallen als de laatstgenoemde worden bereikt, dan spreek ik als mijn
besliste meening uit, zonder een voet in deze slachterijen te hebben
gezet, dat daar op onverantwoordelijke wijze met de keuring zou
worden omgesprongen en inderdaad beter van stempelen, zonder
meer, zou kunnen worden gesproken.

Hetzelfde geldt voor diensten, waarin één keuringsambtenaar meer
of minder regelmatig eenige dagen per week 10 a 12 uur zou
moeten keuren, aangenomen dat buiten de pauzes over het algemeen
moet worden doorgekeurd.

a. niet meer dan 8—10 runderen of 30—40 varkens per uur keuren
en dan nog slechts indien het grootendeels „gezonde" dieren betreft;

b. niet langer dan 6 a 7 uur per dag keuren (vooropgesteld dat dan
in het algemeen moet worden doorgekeurd) en dan nog slechts, indien
tijdens die uren twee pauzes van minstens | uur worden genomen;

2e. In keuringsdiensten, waar de onder a. en b. genoemde grenzen
in noemenswaardige mate dikwijls zouden worden overschreden,

C. F. VAN OIJEN en K. HOFSTRA.
Verhouding tusschen uitscheiding van de smetstof en serologische reactie.

Bloedonderzoek. Éénmaal per jaar bij voorkeur in het najaar vlak
voor het opstallen wordt van alle dieren jong en oud bloed afgetapt
daarmede wordt de agglutinatieproef uitgevoerd overeenkomstig de
in den aanvang beschreven wijze.

Serologisch melkander zoek. Van de dieren met een positieven bloed-
titer, wordt de agglutinatieproef met het melkserum uitgevoerd, voor
elk kwartier afzonderlijk. Desgewenscht en vooral bij een eerste onder-

wordt de keuring zonder eenigen twijfel onvoldoende, respectievelijk
slecht uitgevoerd;

3e. De Inspectie belast met het toezicht op de uitvoering der Vleesch-
keuringswet zal op bovengenoemde gronden maatregelen moeten
nemen, indien de onder 2e. genoemde toestanden in een of meer keu-
ringsdiensten aanwezig zouden zijn, waarbij mogelijk de exportslach-
terijen bijzondere aandacht vragen;

4e. Tegen het eventueel nemen der sub 3e. bedoelde maatregelen
zou geen op economische gronden steekhoudend bezwaar aan te voeren
zijn, daar een behoorlijke keuring met voldoende personeelsbezetting
in het algemeen is door te voeren, zonder dat de keurgelden daardoor
boven den gangbaren norm behoeven uit te gaan. Slechts zullen te
kleine diensten somtijds bij grootere moeten worden gevoegd of tot
grootere samengevoegd, wat uit vele andere overwegingen toch al
aanbeveling verdient.

Wat het onder 4e. genoemde betreft wordt weer in de eerste plaats
gedacht aan de exhorbitant lage gemeentelijke keurgelden in sommige
export- ^x) en grootslachterijen, waarbij ik kan verwijzen naar de dik-
wijls gezonde en goed gedocumenteerde beschouwingen, welke hier-
omtrent in het vakblad ,,De Vee- en Vleeschhandel" worden gegeven
en ook meermalen in dit Tijdschrift werden gerefereerd.

zoek kan men dit ook van de negatieve doen, doch strikt noodzakelijk
is het niet. Op grond van deze twee bewerkingen kan men het
beslag indeelen in drie groepen.

ie groep, dieren met een positieve agglutinatie van het metkserum. Zelfs bij
een geringen titer (i : 25) is er een verhoogde kans dat daaronder de
eigenlijke bacillenuitscheiders schuilen. Wij zullen straks zien hoe
groot deze frequentie is. In den regel beperkt zich deze groep tot enkele
dieren. Zij moeten in elk geval ten strengste worden afgezonderd, liefst
in een afzonderlijk gelegen gedeelte van de boerderij en door een aparte
melker of het laatst gemolken worden.

2e groep. Dan worden te zamen gestald de geheel negatief reageerende
dieren, waarbij ook het jonge vee kan worden opgezet. Nauwlettend
moet worden gewaakt of er zich bij deze dieren, in het eerste jaar van
het onderzoek nog gevallen van abortus dreigen voor te doen. Zulke
dieren moeten natuurlijk verplaatst worden naar de groep bacillen-
uitscheiders.

3e groep. Ten slotte blijven de dieren met positieven bloedtiter en
negatieve melkreactie over, die in één groep worden opgestald. Onze
ervaring is, dat deze dieren zoo noodig in denzelfden stal, zij het op een
andere rij, als de geheel negatieve gezet kunnen worden, zonder de
voortgang van den strijd te schaden.

Toegegeven moet worden, dat er vooral na de eerste scheiding eenige
positief reageerende dieren hetzij aborteeren, hetzij na den partus wel
agglutininen in het melkserum vertoonen welke dus naar de groep dei-
streng geïsoleerden moeten worden overgebracht. Vooral bij jonge
dieren, die voor de eerste maal kalven komt dit feit voor. Ook met nieuw
aangekochte moet men in dit opzicht voorzichtig zijn. Doch bij toe-
passing der agglutinatie in het tweede jaar treden zulke gevallen niet
meer aan het licht.

Daarnevens ziet men dat onder de jonge dieren, 1 a 2-jarigen, zich
nu nog slechts bij hooge uitzondering besmettingen voordoen. De gezon-
den worden geleidelijk in de groep der melkgevende dieren opgenomen.

Gelijk onze cijfers dan ook uitwijzen stijgt de groep der negatieven
met groote snelheid. In 2 jaar tijd in ons eerste voorbeeld van 40 tot 60%.

Het is hier de plaats om iets te zeggen over de dieren met een reactie
1 : 20 en 1 : 50 in het bloedserum. Voert men het onderzoek voor het
eerst uit, dan kunnen dit zoowel aanduidingen zijn van een beginnend
lijden als van het eind der ziekte. Onder die omstandigheden mag
men al deze dieren dus niet rekenen tot diegene, die geen bacillen af-
scheiden of zullen gaan afzonderen.

Voert men de proef echter voor de 2e of 3e maal uit, dan weet men,
dat het begin der ziekte reeds 1 a 2 jaren te voren plaats greep. Boven-
dien leerde het serologisch melkonderzoek, dat deze dieren geen agglu-
tininen in de melk vormen; bacillenuitscheiders zijn zij dan ook niet,
noch worden zij.

Er zijn geen argumenten aan te voeren om deze dieren dan niet
bij de groep der gezonden te rekenen.

Wij nemen hierbij een belangrijk onderscheid met de bij de tuber-
culose gevolgde methode waar. Tracht men daar alle positief reageerende
dieren op den duur te verwijderen, hier is zulks niet noodig. Men kan
bij de abortus Bang bestrijding een zeer conservatieve politiek voeren.

Doet men dit, dan zien wij, dat in ons eerste geval het percentage
volledig betrouwbare dieren in 2 jaren tijd steeg van 40 % tot 90 %.
Hadley en Welsh 1931 (31).

Eigenlijk is dit laatste cijfer nog hooger. Want de drie dieren die na
deze periode een bloedserum-reactie van meer dan 1 : 500 hadden,
waren als zoodanig reeds langer dan een jaar bekend. Zij zouden onder
de gewone omstandigheden zijn verwijderd, doch werden hier, 0111
verschillende onderzoekingen te kunnen verrichten, aangehouden.

Brengt men dit in rekening, dan blijkt dat er slechts 1 van de 44 dieren
die nog overbleven ietwat verdacht is te noemen. Geheel betrouwbaar
waren reeds 98 %. Daarnaast kon de eigenaar met trots wijzen op een
kudde van 34 kalveren en jarige dieren, die alle een volmaakt ne-
gatieve bloedreactie vertoonden. Controle in April 1933 deed zien,
dat de drachtige koeien alle op tijd gekalfd hadden, volmaakt negatief
waren en natuurlijk noch agglutininen, noch bacillen in de melk uit-
scheidden. Ook de kalveren bleven negatief reageeren.

Ik meen dan ook de stelling te mogen uitspreken : dat in een bedrijf,
dat zeer ernstig met Brucella abortus Bang was besmet, binnen twee
jaar, de ziekte praktisch werd uitgeroeid door :

a. scheiding van de dieren waarbij wel en die waarbij geen agglu-
tininen in het bloed werd gevonden ;

b. verwijdering uit deze laatste van die weinige dieren, die agglu-
tininen in het melkserum vertoonden, krachtens welk verschijnsel
men mocht aannemen, dat zij bacillen-uitscheiders waren.

De analogie van het geheele proces met de tegenwoordig in het
groot met zooveel succes toegepaste tuberculosebestrijding springt
in het oog, behoudens de in ons geval zeer conservatieve behandeling
der „reageerende niet open lijders".

Wij hebben gemeend den gang van zaken en resultaten onzer bestrij-
dingswijze voorop te mogen stellen, doch achten ons verplicht hier ook
verslag te doen van de tallooze proeven, die wij ter staving van onze
aan de studie der litteratuur ontleende zienswijze hebben verricht.
Deze proeven zijn onder de navolgende punten te rangschikken.

A. Correlatie tusschen den agglutinatietiter van het melkserum en het voor-
komen van Brucella abortus Bang in de melk.

Voor de controle op de aanwezigheid van abortus Bang-bacillen werd
gebruik gemaakt van de cultuurproef (zie blz. 406), in vele gevallen
werd daarnaast de caviaproef toegepast.

Wij wijzen in de eerste plaats op het eenige geval onder ^ 800 on-
derzoekingen waarbij in melk met een negatieve agglutinatiereactie
in het melkserum, bacillen werden gevonden. Dit dier had een agglu-
tinatie van het bloedserum van 1 : 500 en positieve agglutinatie van
het melkserum in een ander kwartier. Een herhaald onderzoek uit-
gevoerd na een half jaar leverde volmaakt negatieve agglutinatie van
het melkserum van alle kwartieren op, terwijl geen bacillen zijn
gevonden.

Voorts merken wij op dat onder de 218 positief agglutineerende
kwartieren er 66 (ca. 30 %) werden aangetroffen waarin bacillen konden
worden aangetoond. Treffend is niet alleen het veel grooter aantal
achter- dan voorkwartieren dat besmet bevonden is, doch tevens het
samengaan van een hooger aantal bacillenvondsten bij stijgenden ag-
glutinatietiter. Toch is er geen aanleiding tot de uitspraak dat de
bacillenuitscheiders pas beginnen bij een agglutinatie van het melk-
serum van i : 100 zooals men in de Amerikaansche litetatuur wel
aantreft. Indien van een dier met lagere „melktiter" geen nadere
gegevens bekend zijn, zouden wij het wel als verdacht beschouwen.

B. Correlatie van bloedserum en melkserumreaciie eenerzijds en bacillen-
uitscheiding in de melk anderzijds.

Men ziet dat bij een negatieve bloedreactie en dito melkserum -
reactie geen bacillen in de melk zijn gevonden, ja dat deze zelfs bij een ag-
glutinatie van het bloed 1 : 50 en melkserum dito tot 1 : 50 ontbraken.

Eerst bij een bloedserum-titer van 1 : 100 tot 1 : 200 komen zij
voor waarbij de melkserum-titer evenzoo 1 : 100 of grooter blijkt te
zijn. Wij achten het aantal onderzochte gevallen te klein om de grens
als vaststaande bij deze cijfers te propageeren, voorshands zouden wij
alle dieren met een bloedagglutinatie van 1 : 100 en melkserum -
agglutinatie hoe gering ook, als zeer verdacht willen blijven beschouwen.
Toch behoeven deze niet uit het bedrijf verwijderd te worden, tenzij
de bacillen langs cultureelen weg zijn aangetoond.

Treffend is echter het zeer groote aantal bacillen-verspreiders
onder de dieren met een bloedagglutinatie-titer van 1 : 500 en meer,
vooral bij die welke een positieve melkserum-agglutinatie toonen.

Daartegenover meenen wij dieren met bloedtiter tot 1 : 50 en ne-
gatieve of uiterst geringe melkserumreactie als volmaakt ongevaarlijk
te mogen beschouwen, vooral wanneer deze resultaten bij een herhaald
onderzoek worden geboekt. Bij jonge dieren en nieuw aangekochte dieren
zal elke positieve bloedreactie al dan niet gepaard met positeven uitslag
bij gebruik van het melkserum tot groote omzichtigheid moeten aan-
sporen.

Bovengenoemde stellingen zijn in tegenspraak met de opvattingen
van Karsten (l.c.). Deze vond niet minder dan 24 onder 182 bacillen
uitscheidende dieren, dus 13,2 % die een negatieve agglutinatie met
melkserum te zien gaven waaronder 15, of 8,2 % van het totaal,
die ook een negatieve bloedserum reactie hadden. Vermelden wij in
de eerste plaats, dat dit onderzoek niet voor elk kwartier afzonderlijk
plaats had, dan blijft toch het groot aantal bacillen uitscheidende dieren
met negatieve bloedreactie als bezwarende omstandigheid bestaan.

2 Agglutinatie melkserum 1 : 100 resp. 1 : 100 en 1 : 500 twee kwart, zelfde dier.

Echter meldt K. ook een serie van 142 afzonderlijke kwartiermonsters
waarbij het hem gelukte in 40 gevallen den bacil te kweeken, doch van
deze 40 gevallen zou de melk 11 maal een negatieve agglutinatie hebben
opgeleverd, 25 %.

In deze zelfde serie werd door de caviaproef in 104 monsters de aan-
wezigheid der abortusbacillen in de melk aangetoond. Hoeveel maal
er daarbij een negatieve agglutinatie aanwezig was meldt de schrijver
niet. Wij zouden met zulke resultaten voor oogen niet gaarne de agglu-
tinatieproef van het melkserum als hulpmiddel bij het opsporen van
bacillen uitscheidende dieren aanbevelen hetgeen Karsten merk-
waardiger wijze wel met klem doet, al bestrijdt hij de meening der
Amerikaansche auteurs, dat er een absolute samenhang tusschen af-
wezigheid van bacillen en afwezigheid van agglutinatie zou zijn.

Karsten beschrijft de door hem gebruikte agglutinatiemethode
niet en nog minder de controle op het door hem gebezigde antigeen.
Alleen blijkt, dat deze proeven door een technische assistente zijn uit-
gevoerd. Kennende de moeilijkheden die zich bij de uitvoering voor-
doen, meen ik twijfel te mogen uitspreken over het bewijzend karakter
van deze gegevens 1). Wij meenen dat er bij zorgvuldige uitvoering
der agglutinatie inderdaad een vergaande overeenstemming is tusschen
de afzondering van kiemen met de melk en de positieve agglutinatie,
zooals deze in onze cijfers tot uiting komt.

Zulks klemt te meer wanneer men ook de agglutinatie van het bloed-
serum in het geding brengt. Indien ons materiaal met dat van Karsten
vergelijkbaar geacht mag worden, zouden wij onder de 78 koeien met
negatieve agglutinatie in beide lichaamsvochten er 8.2 % of circa
7 moeten gevonden hebben die bacillen in de melk hadden. Wij hebben
te veel vertrouwen in de nauwgezetheid waarmede wij de cavia- en
cultuurproeven hebben uitgevoerd dan dat wij kunnen veronderstellen
deze alle over het hoofd te hebben gezien.

Wij handhaven dus de meening dat practisch gesproken dieren met
negatieve agglutinatie van bloedserum en melkserum geen bacillen
in de melk afzonderen.

De theoretische mogelijkheid, dat een enkele maal bij zulk een ne-
gatief dier bacillen in de melk worden aangetroffen erkennen wij gaarne.

Hun aantal blijkt echter zoo gering te zijn, dat zij in de praktijk
geen onoverkomelijk bezwaar tegen het uitroeien der ziekte vormen,
vooropgesteld dat het onderzoek systematisch en gedurende geruimen
tijd wordt voortgezet.

Op dezen grond meenen wij het advies te mogen geven bij nieuw
aangekochte dieren, die in zulke stallen natuurlijk slechts worden toe-
gelaten indien bloedserum en melkserum negatief reageeren, in de eer-
sten tijd bij herhaling b.v. elke maand het melkserum te onderzoeken.
Mochten zulke dieren zich dan onverhoopt tot bacillenuitscheider gaan

ontwikkelen dan worden zij als zoodanig ten spoedigste onderkend.
Voegen wij hier aan toe, dat ons in de praktijk zulk een geval niet
is voorgekomen.

Wij hebben er op gewezen, dat de jonge dieren niet in contact
gebracht mogen worden met de reageerenden, en natuurlijk melk der
gezonde dieren als voedsel moeten krijgen. Daarnaast zijn wij van
oordeel dat :

ie de kalveren reeds op zeer jeugdigen leeftijd besmet kunnen
worden, reeds lang voor zij drachtig zijn,

2e dat de wijze van besmetting niet bekend is al moet daarbij aan
besmetting tijdens de partus of intrauterine ook gedacht worden.
Schoeder en Cotton 1917 (68).

Wij waren in de gelegenheid 53 dieren jonger dan 1 jaar te onder-
zoeken. Daarbij is driemaal een positieve uitslag voorgekomen, te weten
2 maal 1 : 25 en eenmaal 1 : 50. De dieren waren toen nog niet gedekt,
het onderzoek geschiedde in het voorjaar. In den loop van den zomer
werden de dieren gedekt. In het najaar was de bloedagglutinatie bij
een negatief, bij een 1 : 25 en een tot 1 : 200. In het volgend voorjaar
namen wij bij dit laatste dier een reactie van 1 : 50 waar, kort daarop
heeft het dier verworpen. Dit was dus een geval van besmetting in
het eerste levensjaar. Van de moeder van dit dier was bekend, dat zij
nooit geaborteerd heeft, nooit agglutininen noch in bloed noch in
melkserum,gehad heeft, terwijl nooit bacillen uit haar melk zijn gekweekt.

Verder contact met besmette dieren werd zooveel mogelijk voor-
komen, hoewel natuurlijk overbrenging van smetstof door personen
of voorwerpen in deze omstandigheden niet geheel is uit te sluiten.
Welke omstandigheden hier de besmetting veroorzaakten hebben wij
niet kunnen opsporen.

Men kan de vraag stellen of deze toestand van blijvende aard is,
dan wel of ook hier genezing mogelijk resp. waarschijnlijk is; of b.v.
het droogzetten en afwachten van een volgende lactatieperiode het
euvel zal doen ophouden en een conservatieve politiek ook hier is
aangewezen.

Bij nauwkeurig onderzoek van een tweetal gevallen waarvan hieronder
de protocollen volgen, bleek dat ook in de volgende lactatieperiode de
Brucella\'s weer in de melk verschenen, terwijl ook gedurende de droge
periode de bacillen in het secretum waren aan te toonen.

Wij konden bovendien bewijzen, dat dergelijke dieren ook in laatst-
genoemde periode, een direct gevaar voor de andere koeien waarmede
zij samenleven, opleverden. Vijf van zulke dieren werden in een af-
zonderlijke weide gehouden. Daarbij werd ingeschaard een koe, bestemd

voor de slachtbank, doch die eerst nog vetgeweid zou worden. Het dier
stond droog. Laatstgenoemde koe was reeds jaren in het onderzoek
betrokken en steeds in het bloedserum negatief gebleken. Na drie
naaanden samenleven met de in de melk bacillen afscheidende dieren,
bleek het bloedserum bij dit dier een reactie van i : 200 te hebben,
welke hooge bloedtiter naar ons oordeel moet worden toegeschreven
aan een infectie van deze dieren opgedaan.

Uit het voorgaande volgt, dat kans op genezing bij deze dieren ge-
ring is en dat zij door contactinfectie een directe bedreiging vormen
voor de overige dieren.

Verwijdering van deze dieren is dus strikt noodzakelijk terwijl hun
relatief gering aantal ook in zeer sterk aangetaste bedrijven zulks tot
de oeconomische mogelijkheden doet behooren. (Zie laatste paragraaf).

E. Voorkomen van bacillen in andere organen resp. secreta. Kruger 1932
(43), Pohl 1924 (57), Prillurtz 1926 (59).

Het is echter niet aannemelijk, dat genoemde koe melk van hare
weidegenooten heeft gedronken. De besmetting moet dus op andere
wijze hebben plaats gehad.

Bij herhaling hebben wij bij dieren, die bacteriën in de melk af-
zonderden, Brucella gekweekt uit vaginaal slijm. Besmetting van de
omgeving ligt hier dus voor de hand. Wij zouden echter in dit verband
een mededeeling willen doen, die bij het onderzoek post mortem van
zulk een dier is gedaan, n.1. bij proefkoe No. 2.

Daarbij werden culturen aangelegd uit de onderstaande organen
met het daarachter gemelde resultaat.

R.A. positief reincultuur veel koloniën,
uier R.V. positief van 4 geënte platen één positief enkele kolonies.
L.V. negatief ) stukjes weefsel werden over de plaat-opper-,
L.A. negatief ) vlakte gestreken,
uier lymphklier rechts en links negatief; Lymph. inguin. profund rechts
en links negatief; Ovarium rechts en links negatief; Uterusslijm ne-
gatief; Uterus afkrabsel submucosa positief enkele kolonies ; Vagina -
slijm positief; Milt negatief; Nieren negatief (perssap idem); Longen
perssappositief één kolonie op 6 platen; Parotis negatief; Lymph mesen-
teriale negatief; Vleeschlymphklieren negatief.

De aandacht zij gevestigd niet alleen op den positieven uitslag van
uier, uterus en vaginaalslijm, doch in het bijzonder op het vinden van
de bacil in de long. Of hier een bijzonder feit dan wel een regel is ont-
dekt is moeilijk te zeggen. Wij verwijzen naar het onderzoek van
Proscholdt 1926 (60), die bij verscheidene caviae, ingespoten met
bronchiaalslijm van runderen, een positieve agglutinatie tegenover
Brucella Bang waarnam.

Combineert men echter de sterke gevoeligheid der dieren voor
infectie via de conjunctivae met de mogelijkheid van uitscheiding van

bacillen in ademhalingslucht resp. sputum, dan kan hierdoor een ver-
klaring gegeven worden van menige anders raadselachtige besmetting.

Men zal het onderzoek naar bacillen in de melk als zeer eenzijdig
kunnen aanspreken, en de vraag kunnen opwerpen, of er dieren zijn, die
geen bacillen in de melk, doch wel langs andere wegen, als bovengenoemd,
afzonderen. Zullen deze geen nieuwe bronnen van infectie vormen ?

Opgemerkt zij dat in den regel deze dieren een vrij hoogen tot hoogen
agglutinatie-titer van het bloed hebben en dus in de groep der positieve
zullen vallen, die niet met de geheel negatieve in aanraking komen.
Onder hunne buren kunnen zij geen nieuwe besmettingen verwekken.

Wij kunnen vaststellen dat ons zulke dieren niet in de handen zijn
gekomen en dat zoo zij er al zijn, hunne aanwezigheid blijkbaar geen
beletsel is voor het op korten termijn verkrijgen van zeer goede re-
sultaten.

F. Verband van al dan niet plaats gehad hebbende abortus en bacillen in de melk.

Wij willen hier ook nog aan toe voegen eenige beschouwingen om-
trent het verband van een voorafgaande abortus en de aanwezigheid
van bacillen in de melk.

a. Wij troffen in ons onderzoek 17 runderen aan die geaborteerd
hadden. Na de abortus volgde steeds een normale draagperiode; som-
mige zijn na de abortus verkocht en aan het onderzoek onttrokken,
andere zijn niet weer gedekt. Alle dieren hadden een vrij hoogen
agglutinatietiter in het bloedserum, minstens 1 : 100.

7 dieren hebben nooit agglutininen noch bacillen in de melk gehad,
5 wel agglut. (hoogstens 1 : 100), geen bacillen. Van al deze dieren is
de bloedtiter langzamerhand terug geloopen, zoodat zij tenslotte weer
als negatieve koeien waren te beschouwen.

Dit waren 5 koeien, die allen eenmaal geaborteerd hebben, 3 daar-
van zijn weer gedekt en hebben daarna normaal gekalfd. Ook toen
bleven zij bacillen uitscheiden. Het melkserum behield een positieven
titer, soms maar in één kwartier, uit welk kwartier dan ook de bacil
gekweekt werd. Tijdens de uitscheiding van den bacil was de bloed-
titer i : 500 of hooger, terwijl de titer van de melk uit de kwar-
tieren, waaruit gekweekt werd varieerde van 1 : 25 tot 1 : 1000.

Wij troffen vier runderen aan, waarvan met zekerheid bekend is, dat
zij ter plaatse zijn gefokt en dat zij nooit geaborteerd hebben. De dieren
hebben eerst een hoogen bloedtiter, daarna wordt het melkserum po-
sitief, en tenslotte komen er bacillen in de melk. De bloedtiter van deze
koeien was minstens 1 : 500, de titer van de melk, waaruit gekweekt
werd, minstens 1 : 100. Twee van deze koeien zijn opnieuw gedekt,
hebben den normalen tijd gedragen en hadden in de nieuw lactatie-
periode weer de bacillen in de melk.

In het bovenstaande vindt men een gereede verklaring van het
feit dat in sommige stallen tal van bacillen uitscheidende dieren werden
aangetroffen, terwijl de eigenaar te goeder trouw kon verklaren nooit
het verschijnsel van abortus te hebben opgemerkt. Bij de beoordeeling
van de vraag of een stal vrij zal zijn van dergelijke smetstofdragers
kan men aan deze bewering dan ook niet de minste waarde hechten.
Evans, A. 1918 (18), Zwick und Krage 1923 (79), Lerche 1931 (46).

Over het voorkomen van dieren die bacillen in de melk
uitscheiden in stallen waarvan de melk onder bijzondere
garantie wordt verkocht.

Ten slotte zij vermeld dat gedurende den loop van dit onderzoek
in de commissie de wensch werd uitgesproken na te gaan hoe het
staat met de besmetting op zulke boerderijen waar de melk onder bij-
zondere garantie wordt verkocht.

Het lijkt gewenscht hier aan te stippen, dat bij het onderzoek niet
werd opgenomen de modelstal de Vaan, omdat andere leden der com-
missie daarover volledige gegevens bezitten.

Tot een achttal boerderijen werd het verzoek gericht dit onderzoek
te mogen verrichten. Een der grootste hier te lande meende daarop
geen antwoord te behoeven te geven. De overigen verleenden de grootst
mogelijke medewerking waarvoor ik de betrokken directies gaarne
dank zeg. Meestal werd echter de conditie gesteld dat de uitslag slechts
in zoodanigen vorm gepubliceerd zou worden, dat het betrokken bedrijf
niet daarbij zou worden genoemd.

Merken wij hierbij op dat op, boerderij No. 7, twee jaar vóór het
onderzoek alle dieren met levend abortusvaccin waren ingespoten.
Daar er geen verdere gevallen van abortus voor kwamen zijn de entingen
gestaakt. Bij deze dieren troffen wij geen enkele met positieve melkserum-
agglutinatie noch werden bacillen in de melk gevonden.

Het springt in het oog dat het veterinair toezicht in sommige der
andere bedrijven te dezen opzichte te wenschen overlaat. In tal van
gevallen wordt deze melk zonder verdere toebereiding gedronken. Een
op wettelijke gronden rustende controle over de wijze waarop in zulke stallen
de Abortus Bang-infectie bestreden resp. voorkomen wordt, schijnt dringend
tioodig, gezien het aantal stallen, dat zich allerwege onder deze titel aan-
kondigt. Het is niet noodig dat onderzoek en deze bestrijding in
ambtelijke handen te leggen. Slechts zal door een deskundige dierenarts
moeten worden nagegaan of de aan de stallen verbonden dierenartsen
in deze volledig hun plicht doen.

Ik wil hierbij vooropstellen, dat deze laatste controle voor het geheele
land gemakkelijk dóór een bevoegd dierenarts kan worden uitgeoefend,
zoodat men zulke maatregelen niet behoeft na te laten omdat daartoe
aan elke keuringsdienst eerst een dierenarts zou moeten worden be-
noemd. Trouwens daar waar deze functionarissen aanwezig zijn, kan
dit toezicht direct aanvangen. Mogelijk kunnen zij dit ook voorloopig
voor de andere provinciën waarnemen.

Vat ik de resultaten waartoe dit onderzoek leidde samen, dan kan
ik de volgende conclusies opstellen.

I. De correlatie tusschen den uitslag der agglutinatie-reactie van
het bloedserum en het melkserum eenerzijds en de uitscheiding van
bacillen anderzijds is voldoende groot om in de praktijk op grond
van herhaalde toepassing een indeeling te maken van een beslag vee
in drie groepen t.w.

a. dieren die geheel vrij zijn van de besmetting of slechts nog
zoodanige resten der ziekte over hebben gehouden, dat zij als volmaakt
genezen zijn te beschouwen.

b. dieren die alleen nog maar in belangrijke mate een positieve
reactie in het bloedserum te zien geven, zoodat zij nauwkeurig ge-
observeerd en zooveel mogelijk afgezonderd van de sub a bedoelden
gehouden moeten worden, zonder dat zij echter tot gevaren voor de
verderen veestapel aanleiding geven.

c. dieren met zoodanige positieve reactie in bloedserum en melk-
serum, dat zij met groote waarschijnlijkheid bacillen in de melk afzon-
deren. Zulke dieren dienen strikt geïsoleerd resp. verwijderd te worden.

II. Binnen korten tijd b.v. 2 a 3 jaren kunnen op deze wijze ook in
sterk besmette stallen de lijdende dieren tot een zeer klein aantal tot
de tweede groep behoorende terug gebracht worden, terwijl het bedrijf
van bacillen uitscheidende wordt gezuiverd. De overgroote meerderheid
der dieren zal als volkomen vrij beschouwd kunnen worden.

III. In de stallen, waarvan de melk z.g. onder bijzondere garantie
werd verkocht, bleek de ziekte vrij veelvuldig voor te komen, ook bacil-
len afzonderende dieren waren niet zeldzaam.

IV. Het is noodzakelijk dat wettelijke bepalingen in het leven worden
geroepen, welke een getrouwe uitvoering der sub I bedoelde maat-
regelen verzekeren, zoodat in de sub III bedoelde bedrijven bij voort-
during een toestand als sub II geschetst wordt aangetroffen.

Es besteht eine praktisch brauchbare Korrelation zwischen dem Ausscheiden
von Bazillus Abortus Bang in der Milch und dem Agglutinationstiter des Milch-
serums.

Die sogenannte Schnell-agglutination (Huddleson und Carlson 1926) ist eine
zuversichtliche einfache Methode zur Ausführung dieser Reactionen.

Die Ausführung der Agglutination mit Blutserum und Milchserum führt innerhalb
jedes Viebestandes zur Erkennung derjenigen Tiere die :

b. Mit Bac. Abortus Bang infektiert sind, aber keine Bacillen mit der Milch
ausscheiden.

Die Krankheit kann auch in stark verseuchten Bestände in kurzer Zeit unter-
drückt werden durch :

a. Ausmerzung der wenig zahlreichen auf oben genanntem Wege entdeckten
Bazillen-ausscheider.

b. Praktisch leicht durchführbare Absonderung der gesunde, und der nur in-
fektierte aber nicht Bazillen-ausscheidende Tiere.

Die Kosten dieser Sanierung sind nicht hoch an zu schlagen, und werden von
den Vorteilen eines abortus-freien Herdes uebertroffen.

There is a sufficient correlation between the elimination of Bact. abortus Bang
from the udder and the agglutination-titer of the milkserum.

The rapid macroscopic agglutination test inaugurated by Huddleson and Carl-
son 1926 is a reliable method for wholesale investigation.

a. the eradication of the relatively few animals eliminating Bruc. abortus Bang
with the milk.

The eradication of the disease in this way is not expensive, and the cost is
surpassed by the profits of a herd freed from abortion.

Il existe une corrélation suffisante entre l\'excrétion avec le lait du Bacillus abortus
Bang et l\'agglutination du serum du lait.

La méthode abréviée de Huddleson et Carlson (1926) pour exécuter l\'agglu-
tination du serum avec Bruc. abortus Bang est très efficace.

L\'agglutination du serum du sang et du lait nous permet de déceler dans chaque
troupeau :

Même dans les troupeaux sérieusement infectés la maladie peut être supprimée par :

a. 1\'éradication des animaux peu nombreux éliminant des bacilles dans le lait.

Ces mesures me sont pas couteuses; les avantages d\'un troupeau sain surmontent
les frais des mesures mentionnées ci-dessus.

Het eerste onderzoek dateert van October 1929. De agglutinatie-titer was toen
negatief; eveneens November 1929, Januari 1930 en Maart 1930. 26 Mei 1930
aborteerde dit dier ; 4 weken te vroeg. 24 Juli werd de melk bacteriologisch onder-
zocht, negatief. 16 October was de agglutinatietiter van het bloed 1 : 500, van
de melk eveneens in alle kwartieren. De cavia met room en sediment ingespoten,
bleef negatief. 6 Februari 1931 werd nogmaals melk onderzocht; de titer was in
alle kwartieren 1 : 500. De bacil werd niet uit de room gekweekt, waarschijnlijk
doordat de methode van kweeken niet juist was. De cavia met room en sediment
ingespoten werd positief. Het bloed van de cavia agglutineerde 7 weken na de
inspuiting 1 : 500 positief. Cultures uit milt en andere organen bleven ook hier
steriel. Gebruikt werd toen nog leveragar volgens Huddleson. 9 Mei 1931 kalfde
de koe normaal. 23 Juli 1931 was de bloedtiter 1 : 500, terwijl het melkserum in
3 kwartieren 1 : 500 en R.V. 1 : 100 was. Cultures uit room waren nu positief.
Gebruikt werd 10 % serumagar. Tegelijkertijd was een cavia ingespoten ; ook deze
was 3 weken na de injectie nog negatief; na 6 weken idem ; na 8 weken, toen ze
afgemaakt was 1 : 100 positief, uit de milt werd de abortusbacil gekweekt.

In September 1931 werd de koe aangekocht voor onderzoek. Geëxperimenteerd
is met de melk op verschillende voedingsbodems om te zoeken naar degene, die
de beste resultaten gaf, dus de meeste kolonies in den kortsten tijd. 10 % serumagar
bleek de beste resultaten te geven ; leveragar ook goed, tenminste als pH hooger
dan 7 was. Huddleson geeft aan 6.6, maar de agar is dan zoo zacht dat het enten
van room met veel moeilijkheden gepaard gaat. Tevens is serumagar gemakkelijker
en goedkooper te verkrijgen.

De koe gaf spoedig geen melk meer en werd drooggezet. Tot overmaat van ramp
bleek, dat zij niet drachtig was, zooals verondersteld werd, zoodat zij na in het
voorjaar eenigen tijd in de wei te hebben geloopen, werd geslacht.

Toen de koe droog liep, werd nog geregeld het uiersecretum onderzocht. Steeds
waren in alle kwartieren bacillen aanwezig, de titer steeg zeer hoog, over 5000,
wat echter in deze sterk afwijkende melk van geen beteekenis was. Bekend is, dat
de melkserum-titer in het laatst van de lactatie stijgt, ja, dat zelfs van negatieve
koeien het melkserum positief kan worden.

Bij de sectie was geen afwijking te constateeren, uitgezonderd een geringe lever-
distomatose.

Verschillende organen werden verzameld, zoo steriel mogelijk, waarop in het
laboratorium hieruit werd geënt.

" I V bositief ( ^{uierweefsel over de} oppervlakte van den voedingsbodem te strijken.

uitwendige darm-) rechts positief (1 kolonie).
beensklier ^ links positief (3 kolonies).

Baarmoeder positief; van vier met afkrabsel van de submucosa aangelegde cul-
turen was er op één een abortuskolonie gegroeid.

Milt negatief; Nieren negatief, perssap idem; Longen negatief, perssap idem;
Parotis negatief perssap idem ; Vleeschlymphklieren allen negatief.

Alle abortuskolonies werden overgeënt op agar en daarna met specifiek abortus-
serum geagglutineerd. Alle bleken de eigenschappen van Br. abortus Bang te
bezitten.

Het eerste onderzoek dateert van 17 Augustus 1928. De agglutinatietiter was toen
negatief, eveneens 30 December. Het melkonderzoek van 1 November 1928 was ook
negatief; de met room en melksediment ingespoten cavia bleek niet besmet. 6 Augustus

1929 was de bloedtiter van de koe 1 : 100 positief. Een cavia, die 17 Juli ingespoten
was met room en sediment van verschillende koeien samen, waaronder ook die
van deze koe, werd positief. 26 November was de bloedtiter weer 1 : 50 ; 2 September

1930 aborteerde zij, ongeveer 8 weken te vroeg. 16 November was de bloedtiter
i : 500, de melk van alle kwartieren reageerde ook 1 : 500; een cavia, ook hier weer
met eenige monsters ingespoten, werd positief; het bloedserum was 1 : 500 positief;
uit de organen werd de bacil niet gekweekt. 6 Februari 1931 was de agglutinatie
van het melkserum als volgt : R.A. 1 : 500, R.V. 1 : 100, L.V. 1 : 100 ; L.A. 1 : 50.
Een cavia ingespoten met melkmonsters van de koe alleen, stierf aan peritonitis.
14 dagen na de inspuiting, voor het bloedserum onderzocht was, 6 Maart was de
bloedtiter van de koe 1 : 500 ; de melk R.A. 1 : 500 ; R.V. 1 : 100 ; L.V. 1 : 200
en L.V. i : 100. Uit de melk werd de bacil niet gekweekt. Een cavia met room en
sediment ingespoten had na 7 weken een bloedtiter van ! : 500 ; na 11 weken, toen
zij werd afgemaakt, eveneens ; uit de organen werd de bacil niet gekweekt. In April
kalfde de koe normaal. 27 Juli was de titer 1 : 500, melkserum R.A. 1 : 500, R.V.
neg. ; L.A. 1 : 100 ; L.A. 1 : 50. De ingespoten cavia was ook hier positief; de bacil
werd uit de organen gekweekt (milt) eveneens uit de melk R.A.

Zoolang zij melk gaf, werd hiermede evenals met de melk van de vorige proefkoe,
geëxperimenteerd op verschillende voedingsbodems. Verschillende pogingen om
den bacil uit faeces of urine te kweeken mislukten ; meestal sterke verontreiniging
der voedingsbodems. Ook uit bloed uit den meikader kon deze niet gekweekt worden;
cavia\'s met bloedsediment ingespoten bleven negatief.

26 Februari 1932 kalfde de koe normaal. De bloedtiter van het rund was toen
i : 1000. Het kalf, een stierkalf, had een bloedtiter van 1 : 200 bij de geboorte. Uit
de vruchtvliezen werd de abortusbacil gekweekt in groote hoeveelheid. In vaginaal-
slijm werden nog 8 weken nadien, bij den dood, abortus-bacillen aangetoond. De
titer van het melkserum was aanvankelijk zeer hoog, alle kwartieren boven 1 : 500,
terwijl uit alle kwartieren abortusbacillen waren te kweeken. 4 weken na het kalven
was de titer van het melkserum R.A. 1 : 1000 ; R.V. 1 : 200 ; L.V. 1 : 20 ; L.A.
i : 100. Bacillen gekweekt uit R.A., R.V. en L. A. kwartier.

28 April 1932 werd de koe geslacht. De titer van het melkserum was voor den dood
R.A. i : 200 ; R.V. 1 : 100 ; L.V. o ; L.A. 1 : 50. Bacillen gekweekt uit R.A. en R.V.

Bij de sectie werd behalve een geringe leverdistomatose een jonge pyelonephritis
gevonden. De voedingstoestand was matig.

Verschillende organen werden verzameld, waaruit in het laboratorium werd
geënt.

Baarmoeder, slijm negatief; afkrabsel submucosa enkele kolonies positief; vaginaal
slijm positief 2 kolonies.

Milt negatief; Nieren negatief, perssap idem ; Longen perssap positief, één kolonie
op 6 geënte platen ; Parotis negatief; Mesenteriale klieren negatief; Vleeschlymphklieren
alle negatief.

Ook hier werden alle abortuskoloniën overgeënt en de reinculturen onderzocht
met specifiek abortusserum. Alle bleken de eigenschappen van Br. abortus Bang
te bezitten.

1. Alpine, J. G. Mac and Slanetz, Ch. A., The Journal of Infectious Diseases,
1928, 43. Studies on the metabolism of the abortus melitensisgroup.

2. Ascoli, A., Technische Winke zur Züchtung des Bangschen Bazillus Berliner
Tierärztliche Wochenschrift, 1913, 29, 17.

3. Bang, O., Rapports du deuxiéme Congres international de pathologie com-
parée 1931, 2. Les Brucelloses animales.

5. Beran, E. W., The abortuscope a simple apparatus for the detection of infec-
tious abortion in cattle. Veterinary Journal, 1925, 81.

6. Beran, E. W., A rapid method of testing cattle for infectious abortion. Veteri-
nary Journal 1928, 84, 2.

7. Brödner, A., Ueber die Dauer der Virulenz und der Wachstumsfähigheit von
Rinderabortusbazillen in physiologischen Kochsalzlösung u.s.w. Dissertatie,
Leipzig. 1926.

8. Carpenter, C. M., The agglutination test for Brucella abortus infection.
Journal of veterinary medicine 1926, 21.

9. Carpenter, C. M. and King, M. J., Brucella abortus in milk and its relation
to undulant fever. Undulant fever symposium 1929.

10. cominotti, L., Ausscheidung des B. abortus (Bang) durch das Euter bei Kühen
nach Impfung mit lebenden Kulturen des selben Bakteriums. Deutsche Tier-
ärztl. Wochenschrift, 1931, 39, 30.

11. Connaway, J. W., Prevention and Eradication of Infectious Abortion in Cattle.
Bulletin of the agricultural experiment station of Missouri, 1930, 290.

12. Cooledge, L. H., Agglutination test as a means of studying the presence of
bacterium abortus in milk. Journal of Agricultural Research, 1916, 5, 19.

13. Craig, J. F., The agglutination test and contagious abortion in cattle. Vete-
rinary Record, 1927, 7, 45.

14. Damon, S. R., A comparison of the rapid and slow agglutination methods for
the diagnosis of Bang abortus disease in cattle.

15. Drescher und Hopfengärtner, Die Haltbarkeit der Bangschen Abortus-
bazillen in Milch und Milchprodukten. Münchener Tierärztl. Wochen-
schrift, 1930, 81, 36.

16. Eber, A., Das seuchenhafte Verkalben und seine Bekämpfung.
Deutsche Tierärztl. Wochenschrift, 1923, 31, 24 en 25.

18. Evans, A., Further studies on bacterium abortus and related bacteria. The
Journal of Infectious Diseases, 1918, 22.

20. Fleischhauer, G., Beitrag zur Züchtung der Abortus-Bang-Bazillen aus dem
Tierkörper mittels verschiedener Methoden. Deutsche Tierärztl. Wochen-
schrift, 1927, 35, 42.

21. Frisch, Die Leuchtgasmethode zur Züchtung des Bazillus abortus infectiosus
Bang. Deutsche Tierärztl. Wochenschrift, 1929, 1.

22. Gaiger, L. H. and Daries, G. O., Brucella abortus in cows milk. Veterinary
Record, 1933, 13, 37.

23- Gilbert, Fellow, Coleman and Groesbeck, A study of methods for the
isolation of Bacterium Abortus. Undulant Fever Symposium, 1929.

24. Gilman, H. L., The elimination of Bact. abortus in the milk of cows. Cornell
Veterinarian, 1930, 20, 2.

25. Gilman, H. L., F\'urther studies on the milk agglutination titre to the elimina-
tion of Bact. abortus from the udder of the cow. Cornell Veterinarian, 1931, 21, 3.

26. Gilman, H. L., What should constituate a satifactory Bangs disease for inter-
state shipment, Veterinary Medicine. 1933, 28.

27. Graham, R. and Thorp, F.. The results of the field agglutination test for
Bang disease. The Journal of the American Veterinary Medical Association.
1920, 30, 2.

29. Gwatkin, R., The rapid macroscopic agglutination test for Bang disease.
The Journal of the American Veterinary Medical Association. 1931, 31. I.

30. Haring, C. M., Raering dairy heifers free from tuberculosis and abortion
disease. California Agricultural Extension Service, 1929, Circular. 33.

31. Hadley, F. B., and Welsh, W. E., On the persistency of the agglutination
reaction for Brucella abortus. Cornell Veterinarian, 1931, 21.

32. Hasley, D. E., Brucella abortus in certified milk. The Journal of Infectious
Diseases. 1930, 46, 5.

33. Hasley, D. E., Further studies on Brucella abortus in certified milk.
The American Journal of Public Health, 1931, 21.

34. Henry, B. S. and Traum, J., A comparison of factors influencing the aggluti-
nation test for Brucella abortus. The Journal of Infections Diseases. 1930,27.

35. Hoeden, J. van der, Bijdrage tot epidemiologic der febris undulans van den
mensch in Nederland ; een onderzoek naar het voorkomen van Brucella abortus
Bang in melk en boter. Tijdschrift voor Diergeneeskunde, 1929, 56, 5 en 6.

36. Huddleson, I. F. and Carlson, E. R., A rapid method for performing the
agglutination test in the serum diagnosis of Bang\'s abortion disease in cattle.
The Journal of the American Medical Veterinary Association, 1926. 70.

37. Huddleson, I. F., Hasley, D. E. and Torrey, J. P., F\'urther studies on the
isolation and cultivation of bacterium abortus (Bang). The Journal of
Infectious Diseases, 1927, 40.

38. Huddleson, I. F. and Abf.ll, E., Rapid macroscopic agglutination for the
serum diagnosis of Bang\'s abortion disease. The Journal of Infectious Diseases,
1928, 42.

39. Huddleson, I. F. and Abei.l, E., Behavior of Brucella melitensis and abortus
toward gentian violet. The Journal of Infectious Diseases, 1928, 43.

40. Karsten, Ueber die Feststellung des seuchenhaften Verkalbens durch den
Nachweis von Agglutininen und komplementablenkenden Ambozeptoren im
Milchserum der Kühe. Deutsche Tierärztl. Wochenschrift, 1931, 39, 36.

41. Karsten und Bischoff, Weitere Untersuchungen über den Abortusmachweis
mit der Milch. Deutsche Tierärztl. Wochenschrift, 1933, 41, 38.

42. Knoth, M., Ueber den indirekten Nachweis der Bangschen Abortusbazillen
in Milch. Zeitschrift fur Fleisch- und Milchhygiene, 1931, 42, 23.

43. Krüger, H., Ueber das Vorkommen von Bangbakterien im Fleisch geschlach-
teter Rinder. Deutsche Tierärztl. Wochenschrift, 1932, 40, 31.

44. Leinhardt, H. F. and Kitselm an, Ch. H., Correlation of the rapid and long
agglutination test for infectious abortion by cattle. The Journal of the
American Veterinary Medical Association, 1928, 73, 3.

45. Lerche, Versuche zur Abortus-Bang Infektion des Rindes. Deutsche Tier-
ärztl. Wochenschrift, 1929, 2.

46. Lerche, Abortus Bang Bakterien in Milch und Milchprodukten vom Rind.
Zeitschrift für Infektionskrankheiten u.s.w. der Haustiere. 1931, 38, 4.

47. Makkajewski, W. N. en Karkadinowski, J. A., Die Untersuchungen über
Banginfektion beim Menschen und bei den Haustieren in gewissen Wirtschaften
Weiszrusslands. Deutsche Tierärztl. Wichenschrift, 1931, 39, 6.

48. Marcis, A., Die Brauchbarkeit der Serologischen Untersuchung der Milch
zur Ermittlung des seuchenhaften Verkalbens. Allât. Bapok, 1925 (Jahres-
berichte 1925).

49. Melvin, A. D., The bacterium of contagious abortion of cattle demonstrated to
occur in milk. The veterinary Journal, 1912, 68, 19.

50. Meyer, K. F., Public health control of infectious abortion in certified milk.
The American Journal of Public Health. 1931, 21.

51. Meyn, A. und Weishe, G., Untersuchungen über den Abortusbacterien gehalt
des Vorzugsmilch einer Groszstadt. Zeitschrift fur Fleisch- undMilchhygiene,
■93¹, 4^[> \'3-

52. Montgomery, E. F. and Rowlands, W. T., A comparison of the blood and
milkagglutination tests in the détection of bovine contagious abortion. The
Veterinary Journal, 1932, 88, 6.

53. Norton, J. F. and Pless, L. R., Agglutinins for Brucella abortus in the blood
and milk of cows. Use of agglutination reactions in the control of certified milk.
The American Journal of Public Health, 1931, 21.

54. Palmer, C. C. and Baker, H. R., Corrélation of the rapid and slow agglutinan
tion test for Bang\'s abortion disease in cattle. The Journal of the Americat-
Medical Veterinary Association, 1929, 75.

55. Panisset, L., Le Lait et l\'avortement épizoôtique des bovidés. Virulence et
nociuté du lait. Le Lait, 1924, 4, 32.

56. Pfenniger, W., Zur Diagnose der Bazillenausscheider in der Milch beim durch
Bakt. Bang verursachten infektiösen Verwerfen des Rindes. Schweizer Ar-
chiv für Tierheilkunde, 1923, 65, 12.

57. Pohl, G., Wird das Corynebacterium abortus Bang mit dem Harn infizierter
Kühe ausgeschieden? Dissertatie Leipzig. 1924.

58. Porcher, Ch. et Tapernoux, A., Les maladies d\'origine animale transmissi-
bles à l\'homme par le lait. Rapports du deuxième congrès international de
pathologie comparée, 1931, 1.

59. Prillurtz, F. A., Ueber das Vorkommen von Abortus Bangbakterien in den
Geschlechtsorganen und im Euter von Schlachtrindern. Dissertatie Hannover,
1926.

60. Pröscholdt, Uebcr der Ermittlung von Rinderbeständen mit Abortus Bang
Infection durch der Blutunterschung der Meerschweinchen, die zum Zwecke
des Tuberkelbazillennachweises mit Milch, Uterussekret und Bronchialschleim-
proben geimpft waren. Deutsche Tierärztl. Wochenschrift, 1926, 34, 3.

61. Pröcholdt, Zum Nachweis von Abortus Bangbakterien in der Milch. Zeit-
schrift fur Fleisch- und Milchhygiene, 1929, 39.

62. Quinlaw, J., Die Uebertragungsmöglichkeit von Abortusbazillen auf Kälber,
die mit Milch von infizierten Kühen gefüttert werden. Dissertatie Hannover,
1922.

63. Rautman, R., Infektionsversuche mit Abortus Bang zum Studium der Patho-
genese. Deutsche Tierärztl. Wochenschrift, 1933, 41, 37.

64. Robinson, E. M., Die Virusträger beim seuchenhaften Verwerfen des Rindes.
Dissertatie Bern, 1921.

65. Rudolf, J. Beitrag zur Züchtung des Bazillus Abortus Bang mit Hilfe der
Leuchtgasmethode. Deutsche Tierärtzl. Wochenschrift, 1928, 2.

66. Rudolf, J. Ueber das Vorkommen der Bangsche Abortusbakterien in der Wie-
ner Marktmilch und Bemerkungen über die Gefährlichkeit von Bangbazillen-
haltiger Milch für den Menschen. Wiener medizinische Wochenschrift,
1930, 80, 47.

ßj. Salus, A. G., Die Brauchbarkeit des Meerschweinchensversuches (nach Eich-
mann und Söntgen) bei der Diagnose des seuchenhaften Verkalbens. Disser-
tatie Leipzig, 1925.

68. Schroeder, E. C. and Cotton, P. W., Some facts about abortion disease.
The Journal of Agricultural Research, 1917, 9, I.

69. Schroeder, E. C. and Cotton, E. W., Carriers of Bang abortion bacilli and
the agglutination test. The Journal of the American Medical Veterinary
Association. 1924, 64.

70. Schwarz, M. Zum Nachweis von Abortus Bangbakterien in der Milch. Zeit-
schrift für Fleisch- und Milchhygiene, 1929, 39.

71. Simms, B. F. and Miller, F. W., The eradication of infectious abortion from
the dairy herd of Oregon State. Bulletin of the agricultural Oregon College
Experiment Station, 1922, 192.

72. Smith, T., Some cultural characters of Bacillus abortus Bang with special refe-
rence tot C0₂ requirements. The Journal of Experimental Medicine. 1925, 40.

73. Steck, W. Über das Vorkommen des Bakterium Abortus infectiosae Bang in
der Milch gesunder Kühe. Schweizer Archiv für Tierheilkunde, 1918, 9, 11.

74. Tweed, R. L., The relation of high cellular counts to Bacterium Abortus infec-
tions of the udder. Bulletin of the Michigan Agricultural College. Experiment.
Station, 1923, 61.

75. Wall, S., On the percentage of B. abortus Bang in the milk of cows, that have
aborted in consequence of infection with B.abortus Bang. Reports of the
Eleventh International Veterinary Congress, 1930, 2.

76. Wilson, G. S., The gazeous requirements of Brucella abortus (bovine type).
British Journal of Experimental Pathologie, 1931, 12.

77. wisnicky, w., and Larson, V. S., Sanitary science, the basis for abortion
control. The Journal of the American Veterinary Medical Association. 1930,
30, 6.

78. Winkler, M. R., Ueber die Ausscheidung der Bazillus abortus Bang mit der
Milch. Dissertatie Dresden, 1919.

79. Zwick und Krage. Ueber die Ausscheidung von Abortusbazillen mit der
Milch infizierter Tiere. Berliner Tierärztl. Wochenschrift, 1913, 29. 3.

In ruim een jaar tijds hadden wij geen klinischen avond durven te
organiseeren, omdat wij vreesden dat, onder den invloed van de cur-
sussen van het post-universitaire onderwijs en van de tijdsomstandig-
heden, de belangstelling niet voldoende zou blijken. Waarschijnlijk ten
onrechte: immers op deze bijeenkomst was wederom het aantal aan-
wezigen verheugend groot : ruim 50.

Ten gerieve van de leden der afdeeling Utrecht was ditmaal de
afdeelingsvergadering gecombineerd met deze samenkomst. Na be-
handeling van het huishoudelijk gedeelte werd te half 4 het woord ver-
leend aan Prof. C. F. van Oijen, tot het houden zijner voordracht over :
De infectieuse abortus en hare bestrijding.

Ik acht het niet noodig hiervan een korte samenvatting te geven,
aangezien de voordracht van Prof. van Oijen in haar geheel in ons
Tijdschrift zal verschijnen.¹) Een welverdiend applaus beloonde spreker,
waarna de door enkele aanwezigen gestelde vragen werden beantwoord.
Hierna pauze.

Te 7 uur werd de vergadering voortgezet. Het auditorium had zich
eenigszins gewijzigd; enkele Utrechtenaren waren vervangen door
practici uit Noord- en Zuid-Holland en Gelderland. Terwille van de
demonstratie van I)r. Nieschulz kwamen wij eerst samen in de college-
zaal van Prof. de Blieck, waar Dr. Jansen een mededeeling deed over :

Tuberculose bij eenden.
Spreker deelde mede, dat gedurende den laatsten tijd iedere week eenige
eenden onderzocht worden die afkomstig zijn uit één gebied. De ver-
wachting was, dat vrij veel tuberculose gevonden zou worden, daar
bij een onlangs verricht onderzoek op 500 kippen uit hetzelfde gebied
124 maal de diagnose tuberculose gesteld kon worden. De resultaten
van dit onderzoek bij kippen waren in een kort tabelletje op het wand-
bord samengevat en werden besproken. (Een uitvoeriger samenvatting
werd ondertusschen gepubliceerd in het Tijdschrift voor Diergenees-
kunde 1934, No. 4, bladz. 185). Van deze 124 tuberculeuze kippen
hadden 119 dieren tuberculose van de lever, 105 milt-, 91 darm-, 10
long-, 10 nier- en 4 hart-tuberculose.

Deze bevindingen waren een aanleiding om ook eens een aantal een-
den te onderzoeken.

Negentien eenden (37.2 %) zijn gestorven aan tuberculose. Hiervan
hadden 19 dieren levertuberculose, 18 milt-, 1 darm-, 5 long-, 3 nier-
en i harttuberculose.

Het komt voor dat men bij eenden in lever en milt zeer duidelijke
haarden vindt, die zoo typisch van uiterlijk zijn, dat men onmiddellijk

aan tuberculose denkt, doch in veel gevallen is dit niet zoo. Dikwijls
verloopt de sectie als volgt : bij het openen van de buikholte ziet men
veel geel licht-troebel vocht; milt en lever zijn diffuus gezwollen.
Maakt men een ziehl-neelsen-praeparaat van lever en milt, dan
vindt men, meestal in elk gezichtsveld, een groot aantal zuurvaste
bacillen. Met opzet waren dan ook geen organen voor demonstratie
klaargezet met enorm duidelijke haarden en knobbels, doch juist een
lever, een milt en een darm waar niets of nagenoeg niets aan te zien
was, wat rechtstreeks tuberculose zou doen vermoeden.

Bij elk orgaan was een microscoop opgesteld met een Ziehl-Neelsen-
praeparaat, gemaakt uit dat orgaan. In alle praeparaten waren de slanke,
gekorrelde, dikwijls in groepjes liggende aviaire tuberkelbacillen te
zien. In den regel zitten de organen vol met enorme hoeveelheden tuber-
kelbacillen. De hoofdzaak is dus, dat men dergelijke eenden met ge-
zwollen lever en milt en vocht in de buikholte verdenkt van tubercu-
lose; een ZiEHL-neelsen-praeparaat dient dan zeer zeker gemaakt
te worden. Uit enkele eendenlevers was gekweekt op glycerine-aardap-
pel; deze culturen, met, voor vergelijking culturen van het bovine
type, en voorts de groei als vlies op glycerine-bouillon, waren te be-
zichtigen.

Hoe groot de hoeveelheid vocht uit de buikholte van een eend met
tuberculose soms is, bleek uit een maatglas van 500 c.c., dat bijna
totaal gevuld was.—

De processen in de long kunnen soms zeer uitgebreid zijn; een der-
gelijke zeer veranderde long was aanwezig. Tenslotte werd nog vermeld
dat bij vier eenden een oöphoritis werd gezien; uit de eifollikels, die
veranderd zijn als die van een kip met pullorum, werd in alle 4 gevallen
een paratyphus-bacil gekweekt.

Die keeren, dat dit onderzoek wel gedaan werd bleek het beenmerg
bij de kip meestal positief te zijn, bij de eend werd echter tot nu toe
nog geen tuberculose van het beenmerg gezien.

De anamnese is geheel onbekend. Opvallend is het verschil tusschen
kip en eend wat betreft het voorkomen van darm-tuberculose, n.1. bij
de kip veel, bij de eend zeer weinig.

ten Thije : vergeleek het veel voorkomen van levertuberculose en
weinig darmtuberculose van de eend met de overeenkomstige bevin-
dingen bij het varken, waar de infectie per os geschiedt.

Petten : vroeg nadere bijzonderheden over de gevallen van tuber-
culose van het hart.

Jansen : Meestal heeft men te maken met tuberculose van het epi-
card, van het epicard uit kan het proces in het myocard dringen en
het endocard bereiken en zoo een endocarditis doen ontstaan. In één
geval werd bij de kip een echte myocarditis gezien. Zeldzamer nog
dan tuberculose van de hartspier is de tuberculose van de gewone mus-
culatuur; bij de eend werd één geval gezien, n.1. een haardje, gelegen
in de borstmusculatuur.

Hiermede was de discussie beëindigd en werd alles wat voor illustratie
van het besprokene gereed gezet was, bezichtigd, waarna men naar
de tropische afdeeling ging voor de demonstraties van Dr. Nieschulz
en A. Bos.

Uit de Tropische Afdeeling van het Instituut voor Parasitaire- en
Infectieziekten der Rijksuniversiteit te Utrecht.
Directeur: Prof. Dr. L. DE BLIECK.

M.H. Door de onderzoekingen van den laatsten tijd heeft het kwee-
ken van filtreerbare virussoorten op kunstmatige voedingsbodems een
vrij groote beteekenis gekregen en voor het wetenschappelijk onderzoek
dezer smetstoffen zijn cultures bijna onmisbaar geworden.

Om virussoorten in voedingsbodems tot vermeerdering te brengen,
is de aanwezigheid van levende cellen noodig. Men onderscheidt in
hoofdzaak twee methoden; de echte weefselcultuur, waarbij stukjes
weefsel en virus met elkander in een halfvast substraat gekweekt en
tezamen overgeënt worden en de celcultuur waarbij het virus in een
vloeibaar milieu, dat levende cellen bevat, gekweekt wordt en bij de
overenting telkens nieuwe levende cellen worden toegevoegd. Alleen
deze laatste methode zal hier gedemonstreerd worden.

Als cultuurflesschjes worden z.g.n. CARREL\'sche flesschen gebruikt
(kleine platte schalen met een tuit opzij). De voedingsbodem bestaat
uit 2 c.c.m Tyrodeoplossing met 10 % serum vermengd, waarbij nog
enkele druppels van fijn verdeelde embryonale cellen komen. Als
embryonale cellen worden bij voorkeur fijngesneden kippenembryonen
genomen, welke 9—10 dagen bij 37⁰ werden bebroed. Bij de overenting
(om de 3-—4 dagen) wordt bij dezen versch bereiden voedingsbodem
l ccm. van de oude cultuur toegevoegd.

Aandacht vraagt vooral de bereiding van de celemulsie, daar hierbij
de kans op verontreiniging bijzonder groot is, veel grooter dan bij het
gewoon bacteriologisch werk. Gewoonlijk staan voor dit doel speciaal
geconstrueerde zgn. steriele kamers ter beschikking. Om financieele

redenen was het niet mogelijk aan ons Instituut een dergelijke kamer
in te richten en wij hebben naar een goedkooper hulpmiddel moeten
omzien.

Wij gebruiken nu een klein glazen kastje, waarin aan de handen
juist voldoende bewegingsmogelijkheid voor de noodige manipulaties
geboden en elke luchtbeweging zooveel mogelijk beperkt werd (vergl.
fig.). De kast bestaat uit een 5 cm. hoog voetstuk waarop een afneem-
bare ongeveer 45 cm. lange, 25 cm breede en 20 cm hooge kap rust,
welke voor, boven en achter uit glas en aan de korte zijwanden uit hout
bestaat. De zijwanden bezitten onder aan den voorkant een opening
waardoor juist de handen kunnen gestoken worden. Het voetstuk bezit
aan den rechterachterhoek een verdieping, waardoor onder den glazen
wand van de kap heen gedurende het werk petrischalen enz. verwijderd
of naar binnen gebracht kunnen worden.

Voor het begin van het werk worden op het voetstuk geplaatst in
steriele reageerbuisjes ingesloten een pincet, een haak, twee kleine
messen, Joodtinctuur, 3 Petrischalen met phvs. NaCl-oplossing, een
steriel blokschaaltje en een 9—10 dagen bebroed ei. De stompe pool
van het ei wordt 2 keer met Joodtinctuur bestreken (desinfectie). Met
een steriel pincet wordt het ei opengebroken, het embryo met een
haak na elkander in de 3 Petrischalen met phys. NaCl-oplossing ge-

bracht, daarin afgespoeld en daarna in het blokschaaltje met 2 messen
in zoo klein mogelijke stukjes gesneden. Na toevoeging van \\—i ccm
Tyrodeoplossing en serum wordt het mengsel herhaaldelijk door een
spuit met grove canule gehaald om een fijne emulsie van de embryo-
nale cellen te verkrijgen. Van deze emulsie wordt ongeveer o. i ccm
met dezelfde spuit via de opening aan den achterkant van het kastje
aan elk cultuurfleschje toegevoegd.

Door regelmatige bacteriologische controle van de embryonaal-
emulsie en van de culturen kon worden vastgesteld, dat verontreini-
gingen nagenoeg niet optraden. De door ons toegepaste methodiek is
zeker niet technisch ideaal te noemen, het is echter op deze wijze
mogelijk, ook met zeer beperkte hulpmiddelen culturen van verschil-
lende filtreerbare smetstoffen te verkrijgen en daarmede verder te
werken.

Uit de Tropische Afdeeling van het Instituut voor Parasitaire- en
Infectieziekten der Rijksuniversiteit te Utrecht.
Directeur Prof. Dr. L. DE BLIECK.

M.H. In ons tijdschrift werden door mij reeds enkele gevallen van
Trichomoniasis bij duiven beschreven. Hierin kunt U zien, dat deze
ziekte zich kenmerkt door het optreden van necrotische haarden in
verschillende organen. Uit het onderzoek bleek dat die Trichomo-
niasishaarden Veel meer voorkwamen, dan in de literatuur bekend was.
Zij werden nl. aangetroffen in lever, pancreas, hart met hartezakje,
luchtzakken, pleura en peritoneum, maar bovendien in longen, nieren,
bloedvaten, dundarmwand en in den slokdarmwand met omliggend
spierweefsel, zelfs tot in de huid. Ook behooren hiertoe typische
necrotische mondafwijkingen, die meer bekend staan als „geel of
mondzwam" en als „diphtherie" der duiven, waarover binnenkort
uitvoerig bericht zal worden.

Verder gelukte het hier om bacterievrije culturen van de Tricho-
monas columbae te kweeken. Oorspronkelijk geschiedde dit op de iets
gewijzigde Locke-ei-serumvoedingsbodem van Boeck en Drbolav;
later bleek ons dat ook de gewone leverbouillon een uitstekende voe-
dingsbodem is. Dit vereenvoudigde het onderzoek zeer (demonstratie
reinculturen).

Door injecties van de reinculturen van Tr. columbae direct in de
organen van duiven, konden de typische necrotische haarden der
Trichomoniasis worden opgewekt. Er bleek hierbij dat de flagellaten,
als zij zich eenmaal vastgezet hebben gemakkelijk intacte organen

kunnen aantasten. Zelfs met een stam die reeds 101 dagen in 30 gene-
raties op leverbouillon was overgeënt, kon nog experimenteel lever-
trichomoniasis bij een duif worden opgewekt. Overbrengingsproeven
met door bacteriekaarsen gefiltreerde culturen, die negatief verliepen,
sloten de medewerking van een filtreerbaar virus uit.

Het bewijs is daardoor geleverd, dat Tr. columbae werkelijk alleen
de oorzaak is van de Trichomoniasis bij duiven. Tevens is dit de eerste
trichomonassoort, waarbij pathogene eigenschappen voor de eigen
diersoort, met zekerheid konden aangetoond worden. Tevoren werd
slechts vermoed, dat deze aandoeningen werden veroorzaakt door
Tr. columbae en men stond in de literatuur dan ook zeer gereserveerd
tegenover deze vermeende flagellaten-pathogeniteit (men dacht aan
bacteriewerking met secundaire flagellateninvasie).

Intusschen werd dit onderzoek nog verder voortgezet en werd nage-
gaan of ook voor andere dieren een pathogeniteit aanwezig was.

L\'it experimenteele infecties van kalkoenen bleek, dat ook deze dieren
gemakkelijk met reinculturen van Tr. columbae zijn te infecteeren.
Zoowel levertrichomoniasis (demonstratie-preparaat) als mondtricho-
moniasis met necrose van het mondslijmvlies met gele membraanvor-
ming, konden door injecties van deze culturen worden opgewekt,
terwijl later de flagcllaten ook weer in reincultuur uit die haarden
konden teruggekweekt worden (demonstratie geïnfecteerde kalkoen).

U ziet hier ook enkele preparaten van levers van kalkoenen met
de zgn. „blackhead", waarbij U de groote gelijkenis van deze lever-
afwijkingen met die bij de duiventrichomoniasis kunt waarnemen.
De oorzaak van de „blackhead" (enterohepatitis) is niet met zeker-
heid bekend. De mogelijkheid dat een trichomonassoort hierbij een rol
speelt is denkbaar. Er werd hier reeds spontaan blinddarm-trichomo-
niasis bij een kalkoen vastgesteld, met een typischen geelwitten necro-
tischen haard in den sterk verdikten coecumwand. Dit onderzoek
wordt nader uitgewerkt.

Verder werd hier gevonden, dat ook de muis een zeer gevoelig proef-
dier voor de Tr. columbae is. Typische necrotische haarden in de lever
(demonstratie van aangetaste muizenlevers) konden met de reincul-
turen bij deze dieren worden opgewekt, zoowel bij injectie direct in
de lever als bij injectie in de buikholte. Verdere verschijnselen waren
o.a. peritonitis en pleuritis, waarbij de flagellaten in reincultuur kon-
den aangetoond en teruggekweekt worden. Ook gelukte doorentingen
op muizen — nu reeds tot in de 5e passage — met deze flagellaten.
Na 3 passages in muizen (verblijf van 38 dagen) was de pathogeniteit
voor duiven nog onverminderd.

De opmerkelijke pathogeniteit voor de muis kan van belang zijn
voor het nemen van serieproeven voor het testen van geneesmiddelen,
daar nog geen specifiek geneesmiddel voor de ziekte bekend is. Spontaan
orgaan-trichomoniasis is bij muizen uit te sluiten en bovendien is de
muis een gemakkelijk en goedkoop proefdier.

Tenslotte veroorzaakte een intraperitoneale injectie van een rein-
cultuur van Tr. columbae bij een drachtige cavia, 47 dagen na de
injectie een abortus. Bij 2 der foeten (bacteriologisch steriel) werden
de flagellaten in maag en darminhoud (waaruit deze in reincultuur
konden teruggekweekt worden) en in de cotyledonen teruggevonden.
De cavia zelf bleek aan een trichomonaden-endometritis te lijden.
Opmerkelijk is, dat onlangs door andere onderzoekers met reinculturen
van een andere Trichomonassoort, nl. Tr. foetus van het rund, die
verdacht wordt oorzaak te kunnen zijn van abortus, eveneens experi-
menteel abortus bij cavia\'s met ongeveer gelijke verschijnselen was op
te wekken.

Van de tropische afdeeling (die zich zeer slecht leent voor dergelijke
demonstraties, zoodat in het vervolg een betere gelegenheid bv. de
demonstratiezaal in het Pathologisch Instituut benut dient te worden),
ging de tocht over het „oude" terrein naar het Instituut van Prof.
Krediet, om daar te luisteren naar de voordracht van Prof. F. C. van
der Kaay, die inmiddels reeds in dit Tijdschrift is gepubliceerd. Spreker
behandelde onderwerpen, die geheel de belangstelling der practici
moesten hebben en dit inderdaad ook hadden, blijkens de groote aan-
dacht waarmee tot het einde toe werd geluisterd.

Na afloop had een geanimeerde discussie plaats, vooral over de
casuistische mededeelingen uit de verloskundige praktijk; hierover
kon menigeen uit eigen ervaring meespreken !

Bij afwezigheid van Prof. Wester deed ondergeteekende hierop
mededeeling van eenige gevallen van de ziekte van Aujeszky, die in
de interne Cliniek zijn waargenomen, en afkomstig waren van twee
boerderijen in de omgeving van Utrecht. Minder om de verschijn-
selen, die ons immers bekend zijn geworden uit het artikel van de
H.H. Dr. Lourens en Burggraaf, dan wel om de aanwezigen op
het hart te binden, nog steeds aan de mogelijkheid van deze ziekte
te denken.

Nadat ondergeteekende namens de aanwezigen dank had gebracht
aan Prof. van Oijen, Dr. Jansen, Dr. Nieschulz en Prof. van der Kaay
voor hetgeen zij hadden gegeven, gingen wij uiteen. Het was laat ge-
worden; de meesten haastten zich naar huis, anderen (practici !)
maakten van de gelegenheid gebruik het bal van Limburgia te be-
zoeken. Beijers.

De Globidieën zijn eigenaardige, bij verschillende plantenetende zoogdieren
hoofdzakelijk in maag- en darmslijmvlies voorkomende parasieten, waar nog weinig
van bekend is. Zij zijn ondergebracht in het geslacht Globidium, behoorende tot de
Klasse der Sporozoa. Schijnbaar dicht bij de Sarcosporidieën staande (welke echter,
althans in jeugdvorm, intracellulair in de spiercellen voorkomen), komen zij toch
meer met de Gregarinen overeen. De Globidieën bestaan uit intercellulair gelegen
ronde cysten, waarin een groot aantal sporen wordt aangetroffen. Nöller denkt aan de
mogelijkheid dat deGlobideiën gastheerwisselende Gregarinen zijn, met als tusschen-
gastheer de mestkever, die door planteneters gemakkelijk met het voedsel kan wor-
den opgenomen.

De meest bekende Globidiumsoort is de bij het schaap door Chatton en Triffitt
beschreven G. gilruthi, die in het bindweefsel van het lebmaagslijmvlies van bijna
alle schapen werd aangetroffen. Dezelfde soort zou ook veel bij de geit voorkomen.
Verder werd door Flesch (1884) een protozoo in de darmwand van het paard be-
schreven, die G. leuckarti genoemd is. Deze soorten werden dus alleen in het maag-
darmslijmvlies gevonden.

De bij het rund voorkomende G. besnoiti was de eerste soort waarvan de cysten
niet alleen in het darmslijmvlies, maar ook in de huid en het onderhuidsche bindweefsel
werden gezien. Oorspronkelijk worden deze als huisarcosporidieën beschreven.

Henry en Masson (1932) 1), die pas een nieuwe soort in het darmslijmvlies
van den kameel vonden (G. cameli), deelen nu mede, dat zij ook G. leuckarti-cysten
van het paard histologisch konden aantoonen in het bindweefsel van de huid en
huidspieren in een, sedert jaren in formaline bewaard, preparaat. De cysten waren
macroscopisch zichtbaar als kleine witte ronde korrels met een diameter van 230—-
400 pi. De cystewand (25—75 M) was fijngelaagd (gevormd door den gastheer),
terwijl daarbinnen een dunne membraan (gevormd door de parasiet) werd gezien.
Afzonderlijke sporen konden niet meer aangetoond worden.

De schrijvers meenen, dat, nu huidglobideiën bij paard en rund zijn gevonden,
deze ook mogelijk bij het schaap en den kameel zullen voorkomen. Verder zou, zoo
voortredeneerend, de bij het varken beschreven „huidcoccidiose" (de z.g. Schrot-
ausschlag door Coccidium fuscum door Ot.t in 1896 beschreven) en de door Henry
(1932) in de darmmucosa van het varken gevonden gelijke cysten (Eimeria scabra),
mogelijk tot een Globidium-soort zijn terug te brengen.

Bennett (1933) 2) beschrijft het voorkomen van Globidiuminkcties bij het paard
en het rund in Afrika (Soedan). Reeds eerder (1927) beschrreef hij den parasiet bij
het paard als een „eigenaardig Sarcosporidium". De intercellulair liggende parasiet
werd aangetroffen in huid en subcutis, soms over het geheele lichaam verspreid,
terwijl deze verder vooral in het slijmvlies van de laryngeaalstreek (vnl. epiglotis
en zachte gehemelte) was gelegen. (Over het gelijktijdig voorkomen in het darm-
slijmvlies wordt geen mededeeling gedaan Ref.).

De huidverschijnselen waren soms gering, maar bij een flinke infectie was de huid
gezwollen en waren wonden (door het opengaan der cysten naar buiten), litteekens
(die als witbehaarde of witte plekken zichtbaar bleven) en korsten aanwezig. Op
het slijmvlies vnl. van de laryngeaalsrteek waren honderden ronde witte cysten
van ongeveer £ mm. zichtbaar. Bij het maken van bloeduitstrijkjes (door het maken
van een incisie in het oor( werden de zeer talrijke sporen aangetroffen, die zouden

1) Coccidies (Globidium) parasites du tissu conjonctif chez le cheval, Henry A. et masson
G., Bulletin de l\'Acad. vét. de France, 5, 461, 1932.

2) Globidium Infections in the Sudan, Bennett S. C. J., Jl. of Comp. Path., 46, 1,
\'933-

In het kort verslag van de H.B.vergadering van 3 Maart j.1., opgenomen in het
tijdschrift van 15 April d.a.v., hebben de leden kunnen lezen, dat door het H.B.
de verschillende groote Veeverzekerings-Maatschappijen zijn aangeschreven in
verband met het aanstellen van agenten.

Uit de hierop ingekomen antwoorden is gebleken, dat sommige directeuren
niet tevreden zijn over de wijze, waarop door enkele dierenartsen de belangen hunner
Mijen behandeld worden.

De eerste klacht is, dat er dierenartsen zijn, die hunne patiënten op een schro-
melijke wijze veronachtzamen ; zij stellen of geen behandeling in of een behandeling
niet in overeenstemming met den aard van het lijden, terwijl er ook attesten inkomen,
die niet geheel overeenkomstig de waarheid zijn.

De tweede klacht is, dat er dierenartsen zijn, die het signalement, in te vullen
bij het afgeven van een ziekte-schade-attest of sectie-verslag, klakkeloos overschrijven
van de polis, zonder zich, vooral wat den leeftijd betreft, te overtuigen, of dit werke-
lijk overeenkomstig de waarheid is.

Door het afgeven van attesten, waarvan de inhoud niet overeenkomstig den wer-
kelijken toestand is, maakt de dierenarts zich feitelijk schuldig aan het afgeven van
een valsche verklaring.

Het Dagelijksch Bestuur verzoekt daarom dringend aan die leden, die zich in
meer of mindere mate aan een van beide of aan beide boven aangegeven tekort-
komingen schuldig maken, voor den vervolge te handelen zooals het een goed
dierenarts betaamt ; alleen dan is een goede samenwerking tusschen de Verzeke-
rings-Maatschappijen en onze Maatschappij mogelijk.

Op het door het Hoofdbestuur gedaan verzoek aan den Heer Ir. W. de Jong,
voorzitter van het Bestuur van de Nederlandsche Varkens Centrale, in zake het
niet uitbetalen door enkele gemeentebesturen van gelden afkomstig van de Crisis
Varkens Centrale en in feite bestemd voor het personeel van de keuringsdiensten,
is door den Heer de Jong geantwoord, dat door de C. V. C. daaromtrent een onder-

Vervolg van bladz. 495.
kunnen doen vermoeden dat zij in het bloed voorkwamen, maar die inderdaad uit
de huidcysten waren uitgedrukt.

Door het maken van coupes werd de ontwikkeling van de cysten bestudeerd.
Hieruit blijkt dat om den parasiet eerst een zóne ontstaat door hyaline degeneratie,
die tenslotte een bindweefselzóne wordt, terwijl daarbinnen tegenaan zich de z.g.
celmembraan gaat vormen. In de cyste zitten de sporen zonder een bepaalde rang-
schikking. De deeling zou dus een eenvoudige moeten zijn. De sporen zijn banaan-
vormig en ongeveer 10 X 4 /«. In de jonge stadia vormt zich om de cyste een wal
van leucocyten als reactie van den gastheer. Deze reactie houdt echter later geheel
op. De schrijver merkt op dat, als de cysten in de huid rijp worden, er een neiging
bestaat on maar de oppervlakte te gaan en daar open te barsten. Deze beweging
zou op drukeffecten berusten. De cysten kunnen echter ook inwendig openspringen
en daardoor de infectie verspreiden.

Waarschijnlijk scheiden de parasieten toxinen af, wat niet alleen blijkt uit de zóne
van hyaline degeneratie direct om de parasieten, maar ook door de hyaline dege-
generatie van verderaf liggend weefsel en zelfs soms van de geheele lichaamsmus-
culatuur.

Deze globidieën-infectie werd door Bennett alleen nog maar vastgesteld in Zuid-
Kordofan. De paardenhoudende bevolking daar kon het ziektebeeld goed onder-
scheiden van schurft en ringworm. De ziekte schijnt daar groote verliezen te kunnen
veroorzaken.

zoek zal worden ingesteld en dat de C. V. C. op het standpunt staat, dat wanneer
die gelden niet worden uitgekeerd, deze dan ook toekomen aan de C. V. C. en
door deze zullen worden terug gevorderd.

In verband hiermede verzoekt het D. B. aan die hoofden van keuringsdiensten,
die de overeenkomstig art. 8, lid 2 van de Crisis-Varkenswet 1932 (Stbl. 374) door
de C. V. C. uit te betalen bedragen aan het keuringspersoneel, in verband met de
door hen te verrichten werkzaamheden in het belang van de C. V. C., niet ont-
vangen, hiervan zoo spoedig mogelijk aan den secretaris mededeeling te doen.

Hiervan uitgezonderd zijn echter die gemeenten, die overeenkomstig het be-
paalde in paragraaf VII van de Grisis-V\'arkensbeschikking 1933 II, alleen aan-
vragen de uitkeering van 5 cent per varken als tegemoetkoming in de door de ge-
meente te maken extra onkosten, en niet aanvragen de vergoedingen, die aan het
personeel van den keuringsdienst zouden kunnen worden uitgekeerd.

Het D.B. wil alsdan nog trachten uitkeering van de gelden, die door de gemeente
toch aan de C. V. C. moeten worden terug gegeven, aan het keuringspersoneel
mogelijk te maken.

Het namens het Hoofdbestuur aan den Heer Directeur van den Veeartsenijkun-
digen dienst Prof. Dr. H. C. L. E. Berger gezonden verzoek in zake de benoeming
van jonge dierenartsen tot plaatsverv. Inspecteur, luidde als volgt :

„In de laatst gehouden vergadering van het Hoofdbestuur der Maatschappij
voor Diergeneeskunde werd er naar aanleiding van mededeelingen van jonge die-
renartsen op gewezen, dat in de laatste jaren geen hunner tot plaatsvervangend In-
specteur van den Veeartsenijkundigen Dienst was benoemd.

Vooral het feit, dat werkzaamheden ten behoeve van dien dienst door andere,
oudere dierenartsen in hunne praktijken werden verricht, had aanleiding tot eenige
onteverdenheid gegeven, omdat daaruit door niet-deskundigen de conclusie kon
worden getrokken, dal zij niet in staat waren dergelijke werkzaamheden te doen.
Bovendien werd er de aandacht op gevestigd, dat, wanneer zij in de gelegenheid
werden gesteld dit werk te doen, dit, door vermindering der verplaatsings-onkosten,
eenige bezuiniging zou kunnen geven.

De vraag aan het Hoofdbestuur voorgelegd de reden voor dit niet benoemen
aan te geven, moest onbeantwoord blijven.

In verband met het bovenstaande heeft het Hoofdbestuur der Maatschappij
voor Diergeneeskunde de eer U te verzoeken, wanneer geen gewichtige redenen
het verhinderen, het verlangen der jongere dierenartsen in welwillende overweging
te willen nemen en die hunner voor een eventueele benoeming voor te dragen,
die daarvoor het meest in aanmerking komen."

„In antwoord op Uw terzijde aangehaald schrijven deel ik U mede, dat door
mij inderdaad wordt gehandeld in den geest van de laatste^- alinea van Uw genoem-
den brief."

In gevolge een verzoek ingekomen bij het Dagelijksch Bestuur om de uitgaven
van de Acta voor verminderden prijs ter beschikking te stellen voor de leden van
D. S. K., heeft het D.B. besloten voor die leden, candidaat-leden der Maatschappij,
de nummers van de Acta voor de volgende prijzen verkrijgbaar te stellen :

Aanvragen hiervoor op te zenden aan den secretaris van de Maatschappij onder
gelijktijdige storting van het verschuldigde bedrag.

Zooals in het kort verslag van de Hoofdbestuursvergadering van 3 Maart j.i.
reeds vermeld staat, waren er tusschen een H.B. lid (collega Kirch) en de N.V.
Handelmaatschappij „Nedigepha" particuliere besprekingen gaande in verband
met de door de Nedigepha uitgegeven U.D.-lijst, vermeldende een aantal door
haar als vertegenwoordigster voor Nederland van „Bayer-Meister Lucius" I. G.
Farbenindustrie Aktiengesellschaft te Leverkusen am Rheim in den handel ge-
brachte preparaten, welke uitsluitend aan dierenartsen, zoowel door haar, als
door den groothandel in pharmaceutische producten, zouden worden geleverd.

Dat dit een stap was in de richting tot beteugeling der kwakzalverij kon niet
worden ontkend. Het aantal „vrije" preparaten was echter nog zoo groot, dat een
nader overleg, om tot uitbreiding dezer U.D.-lijst te komen, van veterinaire zijde
uiterst belangrijk moest worden geacht. De Nedigepha, hierbij het principe vol-
gend dat zij ook in andere landen huldigt, n.1. hare speciale producten alleen in
handen van daartoe bevoegde personen, was, voor zoover hare commercieele be-
langen daardoor niet al te zeer in het gedrang kwamen, tot dit nader overleg bereid.

Dit onderhoud heeft plaats gehad op 4 April 1934 te Utrecht. De Nedigepha
was vertegenwoordigd door de Heeren Mosf.nthal, Hol en Saatweber, terwijl
de onderhandelingen namens onze Maatschappij gevoerd werden door den voor-
zitter, Prof. Krediet, collega Kirch en den secretaris.

Bij deze bespreking, die van de zijde van de Nedigepha op zeer tegemoetkomende
wijze werd gehouden en waarbij een gemeenschappelijke oplossing moest worden
gevonden voor schijnbaar tegenstrijdige belangen van wetenschap en handel, is
men tot de volgende overeenkomst gekomen.

Op de vrije lijst, dus leverbaar aan iedereen, blijven alleen vermeld : Caporit,
Methylenblau en Natroletten.

Alle andere preparaten zullen alleen aan dierenartsen geleverd worden. Aange-
zien het echter niet mogelijk is, hiervoor direct de loopende contracten te annu-
leeren, is hiervoor in het algemeen als uiterste termijn 1 Juli 1934 aangenomen.
Uitgezonderd hiervan zijn de Entozonstaven, die van nu af niet meer aan leeken
geleverd worden.

Wanneer zou blijken, dat preparaten, die op de U.D.-lijst staan, uit het buiten-
land in Nederland worden ingevoerd met het doel, om deze aan leeken verder te
verkoopen, dan zullen vanwege de I.G. Farbenindustrie Aktiengesellschaft alle
mogelijke maatregelen worden aangegrepen, om dergelijke leveringen stop te zetten.

Brengt Nedigepha nieuwe preparaten in den handel, dan zal te voren overleg
gepleegd worden met de Mij. voor Diergecnskunde, om te beslissen op welke lijst
deze geplaatst kunnen worden.

Met Nedigepha is overeengekomen, dat van de thans bestaande lijst van de
sera, bevattende 25 stuks, 20 stuks met ingang van 1 Januari 1935 op de U.D.-lijst
zullen komen te staan. Er zijn nog nadere besprekingen gehouden, welke voorloopig
niet voor publicatie vatbaar zijn. Toch is er toegezegd, dat wanneer het den dieren-
artsen in een bepaalde streek gelukt het verbruik van sera en entstoffen voor het
grootste deel tot zich te trekken, dat dan Nedigepha in deze rayons zoo spoedig
mogelijk tot uitsluitende levering aan dierenartsen van sera en entstoffen zal
overgaan.

Komen er nieuwe sera en entstoffen, dan zullen deze alleen voor dierenartsen
ter beschikking worden gesteld.

Nedigepha zal er overigens ernstig haar best voor doen, om vanaf 1 Januari
1936 ook de geheele levering van sera en entstoffen over de dierenartsen te doen
loopen, wanneer deze zelf door hun afneming gedurende het jaar 1934 en 1935
de daarvoor noodige zakelijke basis bieden.

Van de sera en entsotffen blijven op de vrije lijst, voorloopig tot 1 Januari 1936 :

Entstoffen tegen diphtherie en pokken ; Pullorum-Antigeen; Susserin, vlek-
ziekteserum en -cultuur ; Suisepsin, borstziekteserum en -vaccin en Suiseptiferin,
serum en vaccin als dubbel entstof tegen borstziekte en paratyphusinfectie.

Alle andere sera en vaccins worden na 1 Januari 1935 uitsluitend aan dierenartsen
geleverd.

In het Paaschnummer van de „Vee- en Vleesehhandel" kwamen, van de hand
van den Heer Meier, als bijlagen eenige kaarten van Nederland voor, op één waar-
van de grenzen waren aangegeven van de keuringskringen, ingevolge de vleesch-
keuringswet, terwijl op de andere kaart ons land verdeeld wordt in een 8o-tal distric-
ten, overeenkomende met het plan, door den Heer Meier in zijn „Proeve van Wet"
uiteen gezet, en waarin hij een rijksuitvoering van de vleeschkeuringswet en andere
veterinaire wetten voorstaat.

De eerste kaart geeft aan, hoe Nederland, volgens de bestaande wettelijke regeling
van de vleeschkeuringswet, verdeeld is in 390 keuringskringen. Door arceering is
aangegeven in welke kringen een vol-ambtelijk dierenarts werkzaam is, terwijl de
kringen, waar een practiseerend dierenarts de keuring uitoefent, blank zijn gelaten,
zoodat men in een oogopslag een indruk verkrijgt, op welke wijze de ambtelijke
kringen in ons land voorkomen. In niet minder dan 323 kringen blijkt de combinatie
keuring en praktijk aanwezig te zijn. Verder ziet men ook, dat de verdceling der
kringen zeer willekeurig is. Naast groote, zeer uitgestrekte districten komen talrijke,
kleine kringen voor.

Onder aan de kaart is schematisch aangegeven hoe de uitvoering der vleeschkeu-
ringswet en veewet (exportkeuring, bestrijding van besmettelijke ziekten, enz.)
plaats vindt.

De tweede kaart beoogt een denkbeeld te geven van de organisatie, beschreven
in de Proeve van Wet en laat vooral de vereenvoudiging zien, welke men bij een
rijksuitvoering zou bereiken. Allereerst een zeer gering aantal keuringskringen (80).
Verder komt het keuringspersoneel in vol-ambtelijken rijksdienst en zal men, be-
halve een gelijk keurloon voor alle slachtdieren in alle districten, ook nog een zoo
uniform mogelijke uitvoering der keuring krijgen.

Tot zijn groot genoegen heeft het Dagelijksch Bestuur gemerkt, dat de Nedigcpha
zich in haar handelspolitiek weer geheel naar de dierenartsen wil richten en het
spreekt zijn vertrouwen uit, dat de leden der Maatschappij blijken zullen geven,
deze veranderde houding te waardeeren.

De Centrale Raad heeft kennis genomen van een geschil tusschen de Heeren :
Dr. Lourens en Dr. Pulles en besluit in overleg met beide belanghebbenden tot
de volgende publicatie :

Dr. Pulles had in een particulier schrijven aan Dierenarts K. te N. medegedeeld,
dat de Rijksseruminrichting rechtstreeks aan leeken leverde, op grond van zeer
positieve gegevens, welke hem, Dr. P., verstrekt waren door den Dierenarts v. L.

Doordat de zaak aan tal van collega\'s bekend geworden was, kon door Dr. Lou-
rens met een schriftelijke aanbieding van verontschuldiging van Dr. Pulles geen
genoegen worden genomen, en daar bij nader onderzoek, van de „zeer positieve
gegevens" van Dierenarts v. L. niets overbleef, en de mededeeling een zeer verkeerden
indruk zou maken en den goeden naam van de Rijksseruminrichting kan schaden,

heeft ook voor den Centralen Raad Dr. Pulles zijn spijt uitgesproken over het
gebeurde,

en zal van deze erkenning publicatie gedaan worden in het Tijdschrift voor Dier-
geneeskunde.

In verband met het bericht, in het vorig nummer van het tijdschrift voorkomende,
dat B. en W. van Dordrecht invoerkeurloon wenschen te heffen van vleesch, afkom-
stig van dieren, geslacht in andere tot den keuringskring Dordrecht behoorende ge-
meenten, komt in de „Vee- en Vleeschhandel" van 6 April j.I. een beschouwing
voor, waaraan het volgende is ontleend.

Deze voorstellen van B. en W. houden verband met de omstandigheid, dat sla-
gers, te Dordrecht gevestigd, inplaats van aan het openbaar slachthuis, in een par-
ticuliere slachtplaats in een der kringgemeenten slachten. Dit komt goedkooper uit,
omdat het keurloon minder is dan het slachtrecht aan het openbaar slachthuis.

Het is de bedoeling om den naam der gemeente in het goedkeuringsmerk voor aan
het abattoir te Dordrecht geslachte dieren af te korten tot „Dordt" en in het goed-
keuringsmerk voor de aangesloten kringgemeenten de naam „Dordrecht" voluit
te bezigen. Dit is noodig, omdat, indien geen onderscheid tusschen beide merken
bestond, ingevoerd vleesch niet van vleesch, afkomstig van in de gemeente Dordrecht
geslachte dieren, zou zijn te onderscheiden en dus ontduiking van de invoerkeuring
al zeer gemakkelijk zou zijn.

De vraag mag nu gesteld worden of invoerkeuring, toe te passen door gemeenten,
aangesloten bij één keuringskring, bij invoer tusschen die gemeenten onderling, in
overeenstemming is met letter en geest der vleeschkeuringswet. Vermoedelijk be-
staat in den kring Dordrecht een gezamenlijke regeling van den vleeschkeurings-
dienst, als bedoeld in art. 20 der wet. Als centrale gemeente is dan aangewezen
Dordrecht, welke gemeente de leiding van den gemeenschappelijken dienst heeft,
zooals de bewoordingen van art. 20 luiden.

De uitdrukkingen „gezamenlijke regeling" en „gemeenschappelijke dienst"
laten — zoo kan althans worden geredeneerd — weinig ruimte voor beperkende
bepalingen in dien zin, dat de invoer van vleesch, afkomstig uit de kringgemeenten,
in de centrumgemeente niet vrij kan zijn.

In art. 44 van het Kon. Besluit van 5 Juni 1920, Stbl. 285, is bepaald, dat, indien
onderscheidene gemeenten een gemeenschappelijke regeling voor de uitvoering der
wet hebben getroffen, het goedkeuringsmerk moet bevatten den naam van één dier
gemeenten, hetzij volledig, hetzij afgekort. Kennelijk wordt in dit artikel bedoeld,
dat in een keuringskring één en hetzelfde goedkeuringsmerk moet worden gebruikt.

In den kring Dordrecht wil men er nu toe overgaan om het vleesch, in dien kring
goedgekeurd, op 2 wijzen te stempelen, n.1. één met den naam „Dordt" en één met
„Dordrecht". Het wil ons toeschijnen dat aldus gehandeld wordt in strijd met art. 44
van bovenaangehaald K. B.

Zoowel uit art. 20, 3de lid, der vleeschkeuringswet, als uit art. 44 van het K. 15.
van 5 Juni 1920, kan afgeleid worden, dat, indien de keuringsdienst door een aantal
gemeenten gezamenlijk is geregeld op den voet van art. 20 of art. 23a der vleesch-
keuringswet, de geheele keuringskring als het ware als één geheel moet worden
beschouwd.

Weliswaar geeft art. 8 der vleeschkeuringswet aan de gemeenten het recht keuring
op ingevoerd vleesch toe te passen en is deze keuring, ingevolge het bekende arrest
van den Hoogen Raad van 30 Mei 1932, zelfs verplichtend. Doch hieruit volgt nog
geenszins, dat art. 20, 3de lid, der wet, waarin gesproken wordt van een gezamenlijk
regelen, niet zou derogeeren aan art. 8, m. a. w. dat door het formeeren van één
keuringskring de beperkende bepaling van art. 8 buiten werking blijft.

Het schijnt, dat op bovenbedoeld punt nogal verschil in opvatting bestaat. Er
bestaat nog een andere wijze van samenwerking op het gebied der vleeschkeuring
tusschen de gemeenten dan die bedoeld in art. 20 (3) der wet en wel in dier voege,
dat de keuringsdienst van één der gemeenten volgens overeenkomst in elk der aan-
gesloten gemeenten keurt. De ambtenaren hebben dan een formeele aanstelling
voor ieder der aangesloten gemeenten en — alweer formeel — doet elke gemeente
de keuring zelfstandig verrichten. Iedere gemeente heeft dan een goedkeuringsmerk
met haar eigen naam. Bij deze soort van samenwerking is wel plaats voor verplichte
invoerkeuring ten aanzien der aangesloten gemeenten onderling.

Op verzoek van de onlangs ingestelde commissie van advies inzake het destructie-
vraagstuk, hebben Gedep. Staten van Noord-Holland zich tot alle gemeenten in
hun provincie gewend met het verzoek aansluiting te zoeken bij een der in de pro-
vincie Noord-Holland reeds opgerichte overheids-destructoren te Midwoud, Pur-
merend of Barsingerhorn. Volgens het schema, door bovengenoemde commissie
aangegeven, zou dan het destructiedistrict Barsingerhorn omvatten 34 gemeenten,
Midwoud 29 gemeenten en Purmerend 57 gemeenten. Op deze wijze zouden de
genoemde gemeenten de beschikking kunnen verkrijgen over een overheidsdestructor,
welke de zekerheid biedt, dat de wettelijke voorschriften inzake de destructie
van afgekeurd vleesch op doeltreffende en oeconomische wijze zullen worden
uitgevoerd.

In bovenvermeld schema is niet opgenomen de gemeente Amsterdam, omdat
deze gemeente reeds thans de wettelijke voorschriften geheel zelfstandig op de ge-
wenschte wijze uitvoert, welke toestand bestendigd kan worden. Ook zijn niet ge-
noemd de eilandengemeenten en de VVieringermeer. Medegedeeld wordt bovendien
nog, dat de commissie van advies de vorming van een destructordistrict te Uithoorn
met aangrenzende gemeenten niet zal tegengaan, aangezien reeds in de gemeente
Uithoorn een particuliere destructor van betrekkelijk geringe capaciteit is
gevestigd.

Wat betreft de provincie Noord-Brabant heeft bovengenoemde commissie, even-
eens weer via Gedep. Staten, aan de gemeenten in die provincie medegedeeld, dat,
behoudens de Bicsbosch, de gemeenten in Noord-Brabant het doelmatigst de wet-
telijke voorschriften kunnen uitvoeren door aansluiting bij den destructor te Son
van den Noord-Brabantschen Christelijken Boerenbond.

Blijkens een bericht in de D. S. Z., jg. 33, pg. 321, heeft de Pruisische Minister
van Landbouw, Veeteelt en Boschbouw, bij gelegenheid van het benoemen van
een dierenarts tot directeur van een vacante slachthuisdirecteursplaats, de meening
verkondigd, dat, volgens zijn inzicht, men bij het zoeken naar gegadigden voor de
functie van slachthuisdirecteur slechts personen daarvoor mag uitkiezen, die het
diploma van dierenarts hebben. de Graaf.

Buitengewone vergadering op a.s. Donderdag 3 Mei te houden in de Sociteits-
zaal van Hotel de 1\'Europe om 8 uur precies.

De cursus „Kleine Huisdieren" werd vastgesteld op de Donderdagen van
26 April, 3, 17, 24 Mei. De eerste les zal in het Pathologisch Instituut plaats
hebben; de overige in de Kliniek voor kleine Huisdieren. Aanvang 2 uur;
einde 4 uur. Namens de Commissie :

Geslaagd : voor Candidaats-examen Veeartsenijkunde, 2e gedeelte, D. D. Bakker,
G. van Eck, H. Koens.

Voor Doctoraal-examen Veeartsenijkunde, ie gedeelte, H. J. Hoeflaken,
J. H, Hogen Esch.

Voor Doctoraal-examen Veeartsenijkunde, 2e gedeelte, Th. W, J. Hendrikse,
A. A. Kleinjan.

De Nederlandsche Vereeniging voor Microbiologie houdt hare zomervergadering
op Zaterdag 5 Mei a.s., v.m. 10.15 uur, in het Phytopathologisch Laboratorium te
Baarn. Het wetenschappelijk propramma bevat de volgende onderwerpen :

Mej. Dr. H. A. Diddens : De schimmels, die onder den naam „Monilia Gmelin"
bekend zijn.

Dr. T. Folpmers : Het verdwijnen van phenolen (phenolachtige stoffen) in de
natuur door bacteriewerking.

Dr. A. Vedder : Het mechanisme van de schadelijke werking van atmospherische
zuurstof op den groei van anaerobe bacillen.

Prof. P. C. Flu : De Megatherium bacteriophaag en de eigenschappen van den
antipestphaag-Doelengracht.

Dr. P. H. van Thiel : a. Het antagonisme tusschen Leptospira icterohaemorrha-
giae en Leptospira pseudoicterogenes.

Mej. Dr. A. Ch. Ruys : (mede namens Prof. Dr. W. Schüffner) : De waarde
van absorptieproeven voor de serologische diagnose van verschillende leptospira-
infecties.

Van 6 tot 9 April hadden te Leuven de „Wetenschappelijke Congressen in Vlaan-
deren" plaats.

Hoe wijdsch deze aanduiding moge schijnen, de naam is wel verdiend. Niet
minder dan tien geheel van elkaar onafhankelijke congressen werden onder deze
benaming bijeengevat : het Natuur- en Geneeskundig Congres ; het Rechtskundig
Congres ; het Congres voor Verpleegkunde, Vroedkunde en Sociale Geneeskunde ;
het Philologen Congres ; het Economisch Congres ; het Congres van Land- en
Tuinbouw ; het Vlaamsch Technisch Congres ; het Congres voor Boek- en Biblio-
theekwezen ; het Congres voor Algemeene Kunstgeschiedenis ; het Congres voor
Dagbladwetenschap. Overweegt men, dat verschillende dezer nog tal van Afdee-
lingen omvatten, die feitelijk geheel los van elkaar staan, en b.v. het Natuur- en
Geneeskundig Congres in niet minder dan 9, het Philologencongres in 8 Afdeelingen
was onderverdeeld, dan kan het niet bevreemden, dat Leuven eivol was met con-
gressisten en kongressisten. Tot de laatste behooren volgens het programma de deel-
nemers aan het Filologenkongres, dat zijn programma in gedeeltelijk vereenvoudigde
spelling had gesteld.

Alle hotels waren tot den nok gevuld : daarenboven had de regelingscommissie
tal van congressisten bij particulieren ondergebracht, vooral in studentenkamers.

Opvallend groot was het getal Noord-Nederlanders, die het Philologencongres
bezochten. Minder groot was hun aantal bij de overige congressen.

De Afdeeling Diergeneeskunde, Afdeeling VII van het Natuur- en Geneeskundig
congres, gaf Zondag 8 April (den Zaterdag kon ik de vergadering niet bijwonen)
een goede belangstelling en een levendige discussie te aanschouwen. Hier waren
de volgende voordrachten aangekondigd : Dr. Libbrecht (Gent) : Parathyroide
en cortine ; l)r. Geurden (Gent) : Over vogeltuberculose, tuberculine- en vaccinatie-
proeven ; Dr. Verstraete (Brussel) : Over hemoglobinurie ; Dr. Van de Velde
(Nazaret) : Bloedtransfusie bij huisdieren ; Dr. df. Deken (Gent) : Over vleesch-
keuringsmethoden; Dr. Onchena en Dr. Callens (Sint-Gillis Waas) : Ricine-
vergiftiging ; Dr. Sioen (Leuven) : Hoefkanker en paardenverzekeringen.

Vooral de inleiding van den Heer de Deken, Directeur van het Slachthuis te
Gent, bleek niet alleen het hoofd doch ook het gemoed van de aanwezigen in werking
te brengen.

De Afdeeling voor de „Geneeskundige grondwetenschappen", waar anatomie,
physiologie, histologie, pharmacologie en pathologie ondergebracht waren, kon
zich, ondanks de veelzijdigheid van de aangekondigde voordrachten, niet in een

bovenmatige belangstelling verheugen. De vraag is gewettigd, of deze afdeeling
wel bestaansrecht heeft, wanneer men dit „recht" althans naar de gebleken belang-
stelling beoordeelt. De medisch-clinische bijeenkomsten daarentegen trokken een
wijden kring van toehoorders, meerendeels studenten en practiseerende medici.

Overgroot was de belangstelling voor de „gezellige bijeenkomst op \'t Stadhuis",
Zaterdagavond, waar de Vlaamsche welsprekendheid hoogtij vierde en de inderdaad
ongedwongen stemming wel tot in „de kleine uurkes" zal hebben voortbestaan.

Wie door dit alles zijn gang naar het Congressencomplex nog niet voldoende be-
loond mocht vinden, werd ten volle tevreden gesteld door het aanknoopen van
nieuwe kennismakingen en bovenal door de kennismaking met het mooie oude
Brabantsche Universiteitstadje aan de Dyle, waar elke straat en elk plein, waar
tallooze gebouwen en woonhuizen oude herinneringen wakker roepen, en nieuwe
indrukken daaraan toevoegen van de verschrikkelijke oorlogsjaren, die hier onher-
stelbare litteekens hebben achtergelaten.

No. 14 van „The Veterinary Record", is een „Ladies Number" ; alle artikels
daarin zijn door vrouwelijke dierenartsen geschreven. De meeste over ziekten van
kleine huisdieren (katten en honden) ; enkele ook over paarden, runderen en pels-
dieren.

(De cijfers tussen haakjes duiden het aantal vroeger vastgestelde gevallen aan die

Mond- en klauwzeer: bij 105 (204) eigenaars, waarvan in Groningen bij 2 (2) ;
Friesland bij 6 (13) ; Drenthe bij 1 (2) ; Overijsel bij 7 ; Gelderland bij 23 (56) ;
Utrecht bij 2 (9) ; Noordholland bij 10 (12) ; Zuidholland bij 13 (19) ; Zeeland
bij 9 (\'3) j Noordbrabant bij 28 (71) ; Limburg bij 4 (7) eigenaars.

Scabiës (sarcoples en dermatocoptes) bij paard en schaap : 16 gevallen bij 4 eigenaars (487
hij 35 eig.), waarvan in Groningen (12, waarbij 9 paarden, bij 2 eig.) ; Friesland

2 bij i eig. (70 bij 16 eig.) ; Drenthe (227 bij 5 eig.) ; Overijsel 3 bij t eig. (9 bij
i eig.) ; Gelderland (7 bij 1 eig.) ; Utrecht (72 bij 4 eig.) ; Noordholland 1 paard,
(15 bij i eig.) ; Zuidholland (72, waarbij 10 paarden, bij 4 eig.) ; Noordbrabant
10 bij i eig. (3 bij 1 eig.).

Rotkreupel bij schapen : 216 gevallen bij 4 eig. (312 bij 42 eig.) : waarvan in Groningen
52 bij 5 eig. (10 bij 2 eig.) ; Friesland 11 bij 3 eig. (101 bij 17 eig.) ; Drenthe 5 bij
i eig. (19 bij 4 eig.) ; Gelderland 17 bij 1 eig. (120 bij 13 eig.) ; Utrecht (7 bij 2
eig.) ; Noordholland (55 bij 4 eig.) ; Zuidholland 116 bij 3 eig.) ; Noordbrabant 15
bij i eigenaar.

Anthrax: 23 gevallen bij 23 eig. (1) ; waarvan in Groningen 1 ; Friesland 2;
Drenthe 1 ; Overijsel 1 ; Gelderland 2 ; Utrecht 3, waarbij 1 varken ; Noordholland

Dr. W. K. Picard, Zeist, verhuisd naar Krullelaan 4, Tel. 1247.
J. I. Terpstra, Rotterdam, verhuisd naar Nolensstraat 33 A.
M. Soep ar wi, overgeplaatst van Pekalongan naar Tegal.
K. T. de Boer met verlof, te den Haag, van Hoornbeekstraat 76.
Overleden : te Utrecht, A. Frederikse, Luitenant-Kolonel Paardenarts b. d.
1934-

J. S. P. Naudé, Ekonomiese ondersoek van veeboerderij in Noord-Transvaal
(1927—1930). Dl. i. Pretoria, Die Staatsdrukker, 1933. 8°. 72 blz. Dl. 1. Die Hoë-
veld-plateau.

P. D. Rose, Klassering van Merinowol en wenke in verband met werk in die
skuur. Pretoria, Die Staatsdrukker, 1933. 8°. 30 blz.

Verslag betreffende de takken van dienst ressorteerende onder de Directie van
den Landbouw over 1930 en Beknopte verslagen der Rijkslandbouwproefstations
over 1930—1931. \'s Gravenhage, Algemeene Landsdrukkerij, 1933. 8°. 221 blz.

Crisis-varkenswet 1932 met uitvoeringsvoorschriften voorzien van marginale aant.
en alphabet, reg. [4e dr.]. Alphen a. d. Rijn, N. Samson, 1934. KI. 8°. V 57 blz.
met afb. ƒ0.50

Jubileumbundel Veeartsenijkundig Instituut 1933. [\'s Gravenhage, M. NijhofT],
1933. 8°. 202 blz. m. afb. tusschen tekst en op 10 pl., 2 krtn. en 2 tab. ƒ 2.60

Veeartsenijkundige mededeelingen. Uitg. door het Dep. van Landbouw, Nijver-
heid en Handel. Nr. 80.

G. J. van der Klaauw, Lijst van eenige technische termen gebruikelijk in de
vergelijkende ontleedkunde. Leiden, A. W. Sijthoff\'s Uitg.-Mij., 1933. 8°. 24 blz.

Nederlandsch rundvee-stamboek 1932—1933. Groep : Zwartbont Hollandsch vee-
slag. Afl. 58 H. Den Haag. 1933. 8°. 423 blz.

It. Groep: Roodbont Maas-Rijn-IJssel veeslag. Afl. 58 M.R.Y. Ibid. 1933.
8°. 218 blz.

It. Groep : Blaar of witkop Groningsch veeslag. Afl. 58 G. Ibid. 1933. 8°. 88 blz.

Beretning fra den kgl. veterinaer -og landbohöjskole for undervisnings-aaret fra
i Sept. 1929 till 31 Aug. 1930. Kjöbnhavn. 1933. 8°. 59 S.

R. Mazzoni, I bovini da lavoro. Torino, G. B. Paravia e C. edit. tip., 1933. i6°.
192 p. c. 20 tav. Lire 7.50

O. ctambellotti, Brevi nozioni di igiene, alimentazione, allevamento del bestiame.
Prato, G. Rindi, 1933. 8°. 63 p.

P. Enriques, Le leggi di Mendel e i cromosomi. Roma, scuola tip. Pio X, 1932.
4°. 223 p.

P. M. Vallenzasca, L\'alimentazione dei bovini e considerazioni sulla rotazione
e coltivazione delle foraggere .... Varese, Tip. Arcivescovile dell\' Addolorato,
>933- 8°. 72 p. c. 10 tav.

H. Ferru et G. Siloret, L\'alimentation de la vache laitière. La Rochelle, Impr.
de la Charente-Inférieure, 1933. 8°. 86 p. fr. 4.—

Mondiage d\'Arches et L. Debroucker, Elevage en chambre. Poulets et cane-
tons. Paris, Libr. agric. de la Maison Rustique, 1934. 8°. 160 p. fr. 10.—

C. F. van oijen, La méthode Loewenstein, appliquée au sang des bovidés. Uitg.
door de Mij. voor Diergeneeskunde. Utrecht, J. van Boekhoven, 1934. 8°.

Brocq-Rousseu et G. Roussel, Le sérum normal (Récolte, caractères physiques).
Paris, Masson et Cie, 1933. 8°. 363 p.

H. CoupiN, La fécondation chez les animaux et chez les végétaux. Paris, J. B.
Baillière et fils, 1934. Kl. 8°. 203 p. av. 112 fig. fr. 22.—

M. Godard, Parasites et maladies parasitaires du bétail en Tunisie. Tunis, Publ.
du Service de l\'Elevage de la Régence de Tunis, 1933. 8°. 61 p.

Announcement of the New York State Veterinary College, Cornell University, for
the year 1933—34. Ithaca. 1933. 8°. 38 p.

L. Spira, The clinical aspect of chronic poisoning by aluminum and its alloys.
London, J. Bale, Sons and Danielsson, 1933. 8°. 28 p.

A. H. Lewis, The newer knowledge of Malta or undulant fever. New York,
Herkimer, 1933. 8°. 31 p. w. ill.

A. H. Kennedy, Studies on the normal blood of foxes. Toronto. 1933. 8°. 47
p. w. ill.

W. E. Carroll, Oats as a feed for swine. Urbana, Agr. Exp. Stat., 1933. 8°.
Univ. of Illinois. Agr. Exp. Stat. Circ. Nr. 414.

E. Lash, Eradicating tuberculosis from poultry and swine. Washington, Govern-
ment Printing Office, 1933. 8°.

W. G. Kammlade, The sheep entreprise ; how to establish and maintain the farm
flock. Urbana, Agric. Exp. Stat., 1933. 8°. 32 p. w. ill. and diagr.

W. B. Sharp, Medical biology ; a laboratory manual of bacteriology, mycology,
immunology and parasitology. Galveston, Med. Dept., 1933. 8°. 443 p. w. ill. and
diagr. $ 4-50

Ch. Elton, Exploring the animal world. London, G. Allen and Unwin, 1933.
8°. 119 p. Sh. 3.6

Report of the veterinary director general for the year ending March 31st, 1933.
[By G. Hilton]. Ottawa, J. O. Patenaude, 1933. 8°. 54 p.

K. E. Agnew and M. Cohi.e, Baby animals on the farm. Yonkers, World Book,
1933. Kl. 8°. 160 p. w. ill.

W. A. Bruette, The Scottish terrier. New York, Watt, 1933. 8°. 226 p. w. ill.
and diagr. $ 2.50

R. B. Haines and E. C. Smith, The storage of meat in small refrigerators. London,
H. M. Stationery Office, 1933. 8°. VI 30 p. w. 8 fig. Food investigation spec,
rep. No. 43.

Annual report of the department of veterinary science and animal industry of the
Tanganyika territory for 1932. [By H. E. Hornby]. Dar-es-Salaam, Government
Printer, 1933. 8°.

F. Ware, A description of the imperial institute of veterinary research, Muktcsar
and its sub-station, the imperial veterinary serum institute, Izatnagar. Delhi, Imp.
Council of Agr. Res., 1933. 8°. 33 p. w. 1 pi. and 1 map.

R. H. Wilcox, W. E. Carroll and T. G. Hornung, Some important factors
affecting costs in hog production. Urbana, Agr. Exp. Stat., 1933. 8°. 60 p. w. 11 fig.

J. R. Mohler and R. Snijder, The 1932 outbreak of foot-and-mouth disease
in Southern California. Washington, Government Printing Office, 1933. 8°. 10
p. w. 3 fig.

J. M. Buck, Bang\'s disease (Infectious abortion). Washington, Government
Printing Office, 1933. 8°. 16 p. w. 2 fig.

A. D. Buchanan Smith and O. J. Robison, The genetics of cattle. The Hague,
M. Nijhoff, 1933. 8°. 104 p.

E. M. Greisheimer and R. F. Blount, The new physiology and anatomy. Lon-
don, Lippincott, 1934. 8°. 697 p. w. 401 ill., 48 col. Sh. 12.6

J. S. Huxley and G. R. df. Beer, The elements of experimental embryology.
London, Cambridge Univ. Press, 1934. 8°. XIV 514 p. Sh. 25.—

R. Johns, Our friend the great dane, our friend the bull dog, our friend the bull
terrier. London, Methuen, 1934. 8°. VII 87 and VII 88 p.

W. C. Miller and E. D. S. Robertson, Practical animal husbandrv. Edinburgh,
Oliver and Boyd, 1934. 8°. XVI 316 p. w. 122 ill. Sh. 12.6

A bibliography of the works of J. C. Ewart. Comp, by J. H. Ashworth and F. Fräser
Darling. Edinburgh etc., Oliver and Boyd, 1934. 8°. 11 p. Suppl. to Animal Breeding
Abstracts. Vol. 1.

G. Hilton, Johne\'s disease of cattlc. Ottawa, J. O. Patenaude, 1934. 8°. 5 p.
Dominion of Canada. Dept. of Agriculture. Bull. No. 167. N. S.
W. Mohr und R. Kramer, Die korrodierende Einwirkung verschiedener Kühl-
solen auf kombinierte Metalle. Hildesheim, Molkerei-Zeitung, 1933. 8°. 47 S. m.
Abb. M. 1.10

Schriften des Reichskuratoriums f. Technik in der Landwirtschaft. Sonderdr. 12.
G. Alisch, Haltung und Zucht der Hunde. Leipzig, Dt. Ges. f. Kleintier- und
Pelztierzucht, 1934. 8°.

R. Fritzsche und Fr. Joppich, Praktische Pelztierzucht. Leipzig, Dt. Ges. f.
Kleintier- und Pelztierzucht, 1934. 8°.

J. Spann, Die Biologie der Rinderdasselfliege. 2te Aufl. Freising, Tierzuchtinstitut
Weihenstephan, 1933. 8°. 23 S.

Fr. Ott, Studien zur experimentellen Prüfung der Fleischgüte. Hannover, M.
und H. Schaper, 1934. Gr. 8°. 157 S. m. 13 Abb. u. 1 Farbtaf. M. 7.50

C. Oppenheimer, Handbuch der Biochemie des Menschen und der Tiere. 2te
Aufl. Bd. 1. Erg.-Werk zu Bd. 1—3 des Hauptwerkes. Halbbd. 1. Jena, G.Fischer,

1933. Gr. 8°. 598 S. M. 82.—
lt. Halbbd. 2. Ibid. 1933. Gr. 8°. 556 S. M. 82.—
W. Stempell, Grundprobleme der Tierbiologie und moderne Menschheitsfragen.

Leipzig, Quelle und Meyer, 1934. Kl. 8°. 96 S. m. 29 Abb. Wissenschaft und Bil-
dung. Bd. 292. M. 1.80
G. Schmorl, Die pathologisch-histologischen Untersuchungsmethoden. i6te
Aufl. Hrsg. von P. R. Geipel. Berlin, F. C. W. Vogel, 1934. 8°. X 469 S. M. 32.—
M. Leffkowitz, Die Blutkörpcrchensenkung. 2te Aufl. Berlin u.s.w., Urban und
Schwarzenberg, 1934. 4°. 44. S. m. 3 Abb. im Text. M. 2.50
Erw. aus: Ergebnisse der ges. Medizin. Bd. 17.

G. Wiegner, Einige grundsätzliche Betrachtungen und Versuche zur physiol.
Beurteilung der Futtermittel auf Grund des Fett- und Fleischansatzes am Tiere.
In Gem. mit Fr. von Grüningen. Hannover, M. und H. Schapcr, 1934. 8°. 34 S.
Arbeiten der Dt. Ges. f. Züchtungskunde. H. 63. M. 1.50

E. Ponder, The mammalian red cell and the properties of haemolytic systems.
Berlin, Gebr. Bornträger, 1934. 8°. XI 311 S. m. 52 III. M. 22.50

E. Schlotfeldt, Die Aufzucht junger Hunde. [8te Aufl.], Leipzig, Hachmeister
und Thal, 1934. Kl. 8°. 34 S.
Lehrmeister-Bücherei. Nr. 5.

A. Fischer, Das Klauenbeschneiden der Rinder, ein wichtiger Zweig der Klauen-
pflege. 7te Aufl. Hannover, M. und H. Schaper, 1934. 8°. M. 38 Abb.

W. Kupsch, Die künstliche Brut unseres Hausgeflügels. Ein Ratgeber zur
sachgemässen Durchführung aller Arbeiten bei der künstlichen Brut unter
Berücksichtigung der verschiedenen Systeme, iote Aufl. Berlin, F. Pfenningstorff,

1934. Gr. 8°. 96 S. m. 68 Abb. M. 2.—
E. L. Klapp, Eiweissfutterbau. Berlin, Deutsche Landwirtschafts-Ges., 1934.

F. Mach und R. Herrmann, Nährstoff- und Aschenanalysen von wirtschafts-
eigenen Futtermitteln. Berlin. 1\'. Parey, 1934. Gr. 8°. 173 S. Die Landwirtsch.
Versuchs-Stationen. Bd. 119. M. 14..—

Grüttner, Illustrierte Geschichte des deutschen Fleischerhandwerks. Vom 12.
Jahrhundert bis zur Gegenwart. Berlin, Askanischer Verlag, 1933. 4⁰. 530 S. m.
200 ein- und mehrfarb. Bldn. und Taf. M. 6.—

Tierärzte-Kalender für 1934 und 1935. Hrsg. vom Reichsverbande der deutschen
Tierärzte in der Tschecho-slowakischen Republik. Jg. 4, 5. Schriftl. :
Prachatice, Tierärzte-Kalender-Verlag, 1934. Kc. 26.—

H. Schlange-Schöningen, Futterwirtschaft von heute. Berlin, P. Parey, 1934.
Gr. 8°. 78 S. M. 3.Qo

P. Martin und W. Schauder, Lehrbuch der Anatomie der Haustiere. 3te Aufl.
(An Stelle der 6ten Aufl. des Franckschen Handbuches der Anatomie der Haustiere).
Bd. 3, Tl. 1. Stuttgart, Schickhardt und Ebner, 1934. 4⁰. VIII 135 S. m.
102 Abb. im Text und auf 30 Kunstdr. Taf. Bd. 3, Tl. 1. Bewegungsapparat der
Hauswiederkäuer. M. 14.50

W. B. Sachs, Aquarienpflege leicht gemacht. Eine Anleitung zur Einrichtung
von Aquarien aller Art nebst Angaben über bes. geeignete Fischarten, ihre Auf-
zucht und Behandlung. 4te Aull. Stuttgart, Franckh, [1934]. Gr. 8°. 63 S. m. Abb.

W. Henneberü, Bakteriologische Molkereikontrolle. Mikrosk. Bestimmung der
für die Milchwirtschaft nützlichen und schädlichen Bakterien-, Hefen- und Schim-
melpilzarten. Berlin, P. Parey, 1934. Gr. 8°. 84 S. m. 122 Abb. M. 6.60

Géllée, Etude d\'une mutation : le plumage soyeux chez la poule, sa morphologie
■et son hérédité. Thèse de Paris. 1934.

Leleux, Essais sur le traitement et la prophylaxie de la variole du pigeon et de
a poule. Thèse de Paris. 1934.

Piat, De l\'emploi du diagnostic radiologique dans la pathologie osseuse du chien.
Thèse de Paris. 1934.

Poillon, La fièvre aphteuse, sa prophylaxie, quelques observations sur l\'emploi
du sérum anti-aphteux. Thèse de Paris. 1934.

Masson, Le chlorométhylate de diaminoacridine (gonacrine). Etude expérimen-
tale. Chimiothérapie. Thèse de Paris. 1934.

Babin, Contribution à l\'étude de l\'immunité naturelle. Essais de transmission
du rouget au cobaye. Thèse de Paris. 1934.

Audron, Des veines portes et collatérales et des ascites mécaniques chez le chien.
Thèse de Toulouse. 1934.

Hiniger, Essais expérimentaux et cliniques sur l\'emploi de la sympathectomie
périartérielle en médecine vétérinaire. Thèse de Toulouse. 1934.

Roumy, L\'arécoline. Ses indications en médecine vétérinaire. Thèse de Tou-
louse. 1934.

Pineau, Deux moyens de cacher l\'emphysème pulmonaire, vice rédhibitoire du
cheval. Thèse de Toulouse. 1934.

Brard, Contribution à l\'étude de la gastro-entérite des chats. Thèse de Tou-
louse. 1934.

Capgras, Le tétrachlorure d\'éthylène comme anthelminthique chez les carnivores
domestiques. Thèse de Toulouse. 1934.

Masbon, La race bovine du Quercy dans le sud du département du Lot. Thèse
de Toulouse. 1934.

Planchais, Traitement magnésien du cancer chez les carnivores. Thèse de Tou-
louse. 1934.

Halgand, Etude historique et critique de l\'action et de la défense corporative
française en ces cinquante-cinq dernières années. Thèse de Toulouse. 1934.

Grand, Les plaies en général et leur traitement par des ferments lactiques. Thèse
de Lyon. 1934.

Brun, Contribution à l\'étude du traitement et de la prophylaxie des piroplas-
moses algériennes. Thèse de Lyon. 1934.

Chapel, La bronchopneumonie vermineuse dans la série domestique. Thèse
de Lyon. 1934.

Boulignat, Recherches sur la conservation et les altérations des graisses alimen-
taires. Thèse de Lyon. 1934.

Devantour, Contribution à l\'étude des localisations oculaires tuberculeuses
chez le chat. Thèse de Lyon. 1934.

W. Schrebler, Zur Kenntnis der sog. Pseudo-hypertrophia lipomatosa. Inaug.-
Diss. Leipzig. 1934.

H. Schneider, Fütterungsversuche mit Rhabarberblättern an Kaninchen, Scha-
fen, Ziegen und Hühnern. Inaug.-Diss. Leipzig. 1934.

E. Bachmann, Zur herdförmigen Leberverfettung des Rindes und ihrer Patho-
genese. Inaug.-Diss. Leipzig. 1934.

B. Prühs, Sinopin und Kolidrast im Rahmen neuzeitlicher Koliktherapie. Inaug.-
Diss. Leipzig. 1934.

K. H. Behrens, Ein Beitrag zur Funktion der lymphoretikulären Bildungen des
Darmkanals. Inaug.-Diss. Hannover. 1934.

H. Bezold, Untersuchungen über die Beeinflussbarkeit der F\'einheit, Dehnung
und Tragkraft von Wollhaaren durch Vigantolgaben. Inaug.-Diss. Hannover. 1934.

G. Gohde, Das Problem der Lokalanästhesie unter bes. Berücksichtigung der
Bedeutung und Wirkung des in Lokalanaestheticis verwendeten Sperrkörpers.
Inaug.-Diss. Hannover. 1934.

F. Hiby, Untersuchungen über die Gallensekretion des Schweines. Inaug.-Diss.
Hannover. 1934.

A. Tillmanns, Histologische Analyse Breslauer Wurstwaren. Inaug.-Diss. Han-
nover. 1934.

H. Maass, Untersuchungen über die Möglichkeit des komplikationslosen Kür-
zens der Hörner des Rindes. Inaug.-Diss. Leipzig. 1934.

F. Staudacher, Versuche mit dem Sangui-Dextrometer, einem neuen Apparat
zur Blut- und Harnzuckerbestimmung. Inaug.-Diss. Leipzig. 1934.

W. Busse, Untersuchungen über die milchtreibende Wirkung von Milchinjek-
tionen. Inaug.-Diss. Leipzig. 1934.

W. Wiegels, Der Nachweis okkulter Blutungen in tierischen Fäzes mit Hille
der kombinierten Methode nach Boas. Inaug.-Diss. Leipzig. 1934.

A. Gropp, Versuche über die abführende und anthelmintische Wirkung d <
Lentin bei Klcintieren. Inaug.-Diss. Leipzig. 1934.

F. Dirschl, Eignet sich die Ophthalmo-, Intrakutan- und Kutanreaktion zur
Frühdiagnose der Banginfektion beim Meerschweinchen? Inaug.-Diss. München.
■934-

H. Fassnacht, Zur Histopathologie der Herzveränderungen bei Struma. Inaug.-
Diss. München. 1934.

W. Hofmann, Vergl. Blutdruckmessungen an Pferden unter bes. Berücksichtigung
von Rasse, Alter, Geschlecht und von Umwelteinflüssen. Inaug.-Diss. München.
iqcm. Du Buy.

Wanneer men de gegevens over dit lijden uit de handboeken bestu-
deert, dan krijgt men den indruk, dat het zeer zelden voorkomt. Zoo
vindt men in Hutyra en Marek, dat afzonderlijke verlamming van
de nervus tibialis zeer zelden voorkomt. Bij het rund zou het slechts
éénmaal beschreven zijn (Schultz), afgezien van een geval bij een
pasgeboren kalf na een zware geboorte (Bedel). Ook Möller nam
een geval waar (Möller und Frick).

Mijne meening, dat deze verlamming, althans op Friesche stallen,
vrij veelvuldig voorkomt, is aanleiding geweest tot deze publicatie.

L. B. te Kp. komt 15 Maart 1929, \'s morgens ii uur voor een ernstig
zieke koe, vermoedelijk melkziekte.

Bij mijn komst ligt de oude koe plat op zij op een smalle standplaats
(z.g. éénlingstal). Het dier snurkt sterk en heeft af en toe een kramp-
aanval, zoodat verder onderzoek\'op de smalle standplaats ondoenlijk
is. De verlossing is den vorigen morgen normaal verloopen, zonder trek-
kracht. De koe heeft nadien niet geperst. De verschijnselen doen dus
melkziekte vermoeden, doch de temperatuur is raadselachtig hoog,
n.1. 41⁰ C.

Daar de behandeling zoo niet uit te voeren is, wordt de koe achter
bij de standplaats neergetrokken, nadat de stalvloer met een dikke
laag stroo is bedekt. Na de insufflatie van den uier wordt het dier
terecht geholpen met behulp van pakken stroo (zooals ze geperst van
de dorschmachine komen). De urineblaas is leeg.

Na verloop van een uur laat de koe nog steeds den kop tegen het
stroo hangen en snurkt nog, de temperatuur is gestegen tot 42⁰. Om
3J uur begint de temperatuur te dalen, aanvankelijk langzaam, later
sneller. Om 4 uur richt het dier den kop op en begint ook verder beter
gezichtsuitdrukking te krijgen, waarna ik vertrokken ben.

16 Maart, den volgenden dag dus, kan de koe nog niet opstaan en
heeft weinig eetlust. Infusie van 300 c.c. 10 %. CaCl₂ solutie geeft
geen merkbaar resultaat.

Bij mijn bezoek op 23 Maart staat de koe voor het eerst, doch het
rechter achterbeen wordt eigenlijk niet belast. De sprong is ver afge-
zakt, het kootgewricht gebogen, zoodat de voortand van de koot een
loodrechten stand heeft, of zelfs voorover helt.

26 Maart staat de koe nog steeds gebrekkig. Er vertoont zich een
zwelling onder naast de vulva, gering van omvang, niet pijnlijk, hard
en zonder fluctuatie. De belasting is echter beter geworden.

zamerhand beter, de melkgift is ± 15 L. daags, en ook de belasting
wordt beter, hoewel de stand als zoodanig nog niet veel is veranderd.
Het betreffende been wordt goed vooruitgebracht, alleen iets slap,
dus niet zoo rechtstreeks vooruit als anders. Het vooruitbrengen ge-
schiedt met gestrekt knie- en met gebogen sprong- en kootgewricht,
doch het been wordt niet hoog opgetild en evenmin zoo plomp neerge-
zet als Möller beschrijft bij de tibialis-paralyse van een paard. (Möller
und Frick).

De zwelling neemt langzamerhand toe, tot bij mijn bezoek op 18
April fluctuatie waarneembaar is. Bij punctie vloeit een chocolade-
kleurig, stinkend vocht af. Er wordt een incisie gemaakt, die vergroot
moet worden tot ^ 10 c.m., om de nevrotische weefselmassa\'s te ver-
wijderen. De wondgenezing verloopt uitstekend, de belasting wordt
langzamerhand beter, maar de gezondheidstoestand langzamerhand
minder, volgens den eigenaar, zoodat ik het dier een paar maand
later nog eens onderzoek en een endocarditis constateer, waarna het
op de markt wordt verkocht.

J. L. te Kp. komt 24 Maart 1930 voor een koe met melkziekte. Ook
deze koe ligt plat op zijde (links) op een éénlingstal, snurkt en heeft
krampen, doch geen temperatuur-verhooging.

Den volgenden dag staat de koe, maar vertoont links de belastings-
stoornis, die bij het vorige geval is beschreven, De eerste dagen durft
het dier het been haast niet te belasten, doch bij dwang er toe gaat
het wel, zoodat het naar een box, die op een afstand van ^ 20 M.
ligt, kan gaan. Gezondheidstoestand is uitstekend.

Zeer langzaam verbetert de stand, zoodat eind April de belasting
nog zeer gebrekkig is. In het land verbetert de toestand iets vlugger,
doch einde Mei is de belasting nog lang niet normaal. Begin Augustus
zijn stand en gang weer normaal.

A. P. te K. komt 1 April 1930 voor een koe met melkziekte, in aan-
sluiting waaraan zich dezelfde belastingsstoornis ontwikkelt. Deze
geneest in ± 10 dagen.

R. S. te G. komt 10 Dec. 1932 voor de volgende patiënt. Tijdens
het kalven is de koe langzamerhand bij den stal neer in de met stroo
opgevulde groep gezakt, zoodanig, dat het kalf nog is geboren.

Direct daarna is er een prolapsus uteri ontstaan. De eigenaar heeft
den uterus in een schoon laken gewikkeld en het geheel in een teil met
lauwwarm water gehouden, terwijl hij de koe met de achterhand in
de groep heeft laten liggen, daar ze niet tot opstaan te krijgen is ge-
weest.

Bij mijn komst ligt het dier nog zoo. Door het lauwwarme water
is de uterus nog zeer groot en slap. Bovendien laten de cotylodonen
mede daardoor slecht los, zoodat vele vast blijven zitten bij het ver-

wijderen van de vruchtvliezen. Daar de koe nog niet wil opstaan
wordt de achterhand op de nastliggende standplaats getrokken en de
voorhand bij den stal neer, nadat het dier met een halsbaag en touwen
zoodanig is bevestigd, dat het niet te ver bij den stal kan neerglijden.

Daarna wordt de groote, slappe uterus met moeite gereponeerd,
waarbij nogal wat bloeding optreedt. Dan gaat de koe staan en ver-
toont de beschreven afwijking in stand en gang.

14 Dec. zijn de eetlust en de melkgift bevredigend volgens de eige-
naar; het dier perst niet, heeft nog geen uitvloeiing, de temperatuur
is 40.1, pols 100.

24 Dec. temperatuur 40.4, pols 100, witte uitvloeiing. De melkgift,
zonder krachtvoer, ± 20 Liter, verwondert mij. De stand is nog als
bij mijn eerste bezoek. Onder de tuber ischii (i 10 c.M.) is een zwelling
ontstaan, welke regelmatig in de omgeving overgaat, pijnlijk is en geen
fluctuatie vertoont. 7 Januari is de zwelling niet pijnlijk meer en geringer
van omvang geworden. De stand wordt iets beter (zie foto), maar de
eetlust wat minder. Temperatuur 40.9, pols 90. Rectaal voelt de uterus
normaal van grootte.

Na verloop van tijd ontwikkelen zich op vele plaatsen abscessen,
waaraan het dier tenslotte sterft.

10 Febr. 1933 hangt bij A. V. te K. een pink (^ 1 jaar oud) \'s mor
gens over de groep met een zitbcen op den stalvloer. De belastingsstoornis
is afwijkend van die in de voorgaande gevallen; vaak knikt het koot-
gewricht zoover door, dat de voorvlakte op den bodem komt; het voor-
uitbrengen geschiedt ook meer slepend, terwijl het been beneden het
kniegewricht gevoelloos is. De buurt van de trochanter major van het
dijbeen is iets gezwollen en druk-pijnlijk.

Na verloop van ^ 6 weken zijn de verschijnselen zooals die bij de
vorige gevallen zijn beschreven en in Mei is het dier genezen.

6 Jan. 1934 komt bij P. S. te G. een 2-jarige koe in behandeling,
die een week te voren \'s nachts heeft geaborteerd. Den volgenden mor-
gen was een stand aanwezig als reeds bij herhaling is beschreven.

20 Jan. is de toestand niets beter. Broekspieren zijn atrofisch gewor-
den. 3 Febr. is het moeilijk om nog eenige afwijking in de belasting
waar te nemen.

Voor een juist begrip van de aetiologie en de differentiaal diagnostiek
van dit lijden is de anatomische kennis een eerste vereischte.

De nervus ischiadicus, de voornaamste zenuw van het achterbeen,
loopt dorsaal van het heupgewricht over de musc. glutaeus profundis
en bedekt door de dikke spiermassa van de m. glutaeus medius, zeer
goed beschut. Daarna loopt zij caudaal langs het heupgewricht over
den buitenrand van de ramus acetabularis van het zitbeen, dat daar
bedekt is door de musculi gemelli. Wel is waar zijn deze sterker ontwik-

keld dan bij het paard, doch men kan daarom nog niet zeggen, dat
de zenuw daar over een soepele onderlaag beschikt. Verder distaal
loopt de zenuw tusschen spieren, mediaal voornamelijk de m.m. adduc-
tor en semi membranosus, lateraal de m. biceps femoris.

Inmiddels vormt de n. ischiadicus al lang niet meer één stam. Wan-
neer wij deze zenuw opprepareeren, zien wij reeds dorsaal van het
heupgewricht een dusdanig verloop dat wij gerust kunnen zeggen,
dat zij zich daar reeds gesplitst heeft in haar verschillende takken en
dat zien wij nog duidelijker daar, waar zij achter het heupgewricht
langs over den zitbeentak loopt. Van craniaal naar caudaal kunnen
wij daar de breede platte zenuw al indeelen als volgt : n. peronaeus,
n. tibialis, rami musculares (proximale van de n. tibialis). Daarbij
valt ook op, dat het craniale deel van de zenuw veel dikker is dan het
caudale, zoodat de rami musculares een breedte in beslag nemen,
die niet evenredig is met hun belangrijkheid. Deze rami musculares
zijn de voornaamste zenuwtakken van de groote broekspieren, n.1.
de m.m. biceps femoris, semitendinosus en semimembranosus.

Volgens de handboeken gaat de n. cutaneus surae posterior naar
de buitenvlakte van schenkel, sprong en pijp. De n. tibialis innerveert
de m. gastrocnemius en heeft haar vertakkingen verder langs de achter-
vlakte van het been tot in de klauwen. De n. peronaeus verzcrgt vooral
de strekkers van het been en verder ook de huid dorsaal en lateraal.

Wanneer wij nu aannemen, dat de verlamming veroorzaakt wordt
door een beleediging van de zenuw door uitwendig geweld, dan is het
vanzelfsprekend, dat wij zoeken naar plaatsen, waar de zenuw over
een harde onderlaag loopt. De eenige plaats die aan die voorwaarden
voldoet is die, waar de nervus ischiadicus den zitbeentak kruist, dus
achter het heupgewricht. Uitwendig wordt de zenuw daar beschut
door de trochanter major en door de musculus biceps femoris. De
grootte van het deel der zenuw dat beschermd wordt door de trochanter
major van het dijbeen, is afhankelijk van den stand van het been.
Wanneer dat n.1. achterwaarts is gericht, dan is het beschutte deel
van de zenuw klein, wanneer het been voorwaarts is gericht, daaren-
tegen groot (zie de schematische voorstelling).

Bij het gaan liggen der dieren hebben deze een betrekkelijk groote
kans, dat zij kneuzingen krijgen aan de stijlen, die als regel in de Friesche
stal de schotten, die tusschen de dieren zijn aangebracht, aan den achter-
kant begrenzen. Soms zijn deze op doorsnede rechthoekig, met scherpe
randen, soms ook rond in den vorm van een buis met een middellijn
van 5 c.M. (z.g. U-buis).

De kans op beleedigingen wordt grooter, wanneer zich aan weers-
zijden zoo\'n stijl bevindt, temeer omdat de bewegingsruimte voor het
dier daardoor geringer wordt, niettegenstaande de absolute ruimte per
dier vaak grooter is dan op een stal, die voor twee koeien is bestemd.

Tenslotte wordt de kans op beleedigingen extra groot, wanneer een
dier herhaaldelijk onbeheerscht gaat liggen, zooals dat zoo vaak ge-
beurt in het voorbereidende stadium van de partus of bij melkziekte.

-n. tA\' Lrfv! *r<Ui

j^tn^On AJCcoS
/

Het gaan liggen van een koe geschiedt zoodanig, dat zij eerst knielt
en daarna de achterhand laat zakken, waarbij de gewrichten van de
achterbeenen worden gebogen. Dat is voor ons van belang.

In de eerste plaats omdat zij tijdens het gaan liggen het kruis van
de koe een lijn beschrijft, die schuin naar beneden en naar achteren
loopt. Daardoor kan de koe de stijl a. h. w. vangen tusschen de tuber
ischii en de daarvoor en meer naar lateraal uitstekende verdikking,
die gevormd wordt door de trochanter major.

In de tweede plaats krijgt door de buiging van de gewrichten het
dijbeen een sterk voorwaartschc richting, daardoor steekt de trochanter
ver achter het heupgewricht uit en beschut op die manier een groot
deel van de zenuw.

Het behoeft geen nader betoog, dat wij soortgelijke verhoudingen
krijgen wanneer een dier achter bij den stal neerzakt in de groep, als
daarbij de zitbeenknobbel op den stalvloer rust en de trochanter major
in de groep.

Uit het voorgaande volgt, dat een kneuzing van de zenuw het ge-
makkelijkst zal ontstaan aan de rami musculares van de n. tibialis.
Dat wil natuurlijk niet zeggen, dat kneuzing van de rest van de n.
ischiadicus op die plaats niet mogelijk is.

Een verlamming van de rami musculares van de n. tibialis zal te
voorschijn treden in het niet werken van de broekspieren, omdat die
voornamelijk geinnerveerd worden door die rami. Wanneer de kneuzing
een grooter deel van de n. ischiadicus betreft, dan zal er ook gevoelloos-
heid op kunnen treden in het gebied van de n. cutaneus sureae posterior

(buitenvlakte van den schenkel en het spronggewricht), of onwerkzaam-
heid van de m. gastrocnemius en van de buigers aan den schenkel (tibia-
lisstam) of van de strekkers en gevoelloosheid van het onderbeen (pero-
naeus).

Geval 5 geeft het beeld, dat er bij een groote uitgebreidheid van de
kneuzing kan ontstaan. Daarbij kan men niet alleen spreken van een
paralyse van de rami musculares, hetgeen o.a. blijkt uit de gevoelloos-
heid (n. cutaneus surae posterior, n. tibialis en n. peronaeus) en uit
het eenigszins slepend vooruitbrengen van het been (n. peronaeus).
In dit geval hebben wij te maken met een paralyse van de n. ischiadicus.

De broekspieren, speciaal de m. semitendinosus en het achterste
deel van de m. biceps-femoris zijn door hun verband met de achilles-
pees en de schenkelfascie strekkers van het spronggewricht. Daarbij
zijn zij antagonisten.

De eerste hecht zich n.1. mediaal, de laatste lateraal vast. Wanneer
men eventueel zou kunnen denken aan een spierverscheuring, dan zou
daarbij de antagonist moeten zegevieren en het been zich of binnen-
waarts of buitenwaarts moeten bewegen.

Het achterste deel van de m. biceps femoris en de m. semitendinosus
zullen bovendien het kniegewricht kunnen buigen. Bij verlamming
zullen de strekkers dus de overhand hebben en het kniegewricht ge-
strekt houden.

Inderdaad zien wij nu bij het beschreven lijden dat het been voor-
uitgebracht wordt met een gestrekt kniegewricht en gebogen sporng,
terwijl de voorwaartsche beweging niet zoo rechtstreeks is door het
ontbreken van de antagonistische werking van de broekspieren. Door-
dat de strekkers van den sprong gedeeltelijk onwerkzaam zijn, zakt
het been bij de belasting door; toch is nog wel belasting mogelijk, ook
al is de gastrocnemius onwerkzaam, door het pezig verband dat op de
acbtervlakte van dij en schenkel bestaat. Door de buiging van het
spronggewricht worden de pezen van de buigers zoodanig gespannen
dat het kootgewricht wordt gebogen.

Als regel treedt er geen gevoelloosheid op, doch dat wil nog niet
zeggen, dat er daarbij in het geheel geen beleediging van het betreffende
deel van de zenuw heeft plaats gehad.

Bij het waarnemen van het eerste geval zou men kunnen denken
aan een spierverscheuring in aansluiting waaraan een infectie van het
gelaedecrde weefsel is opgetreden. Daartegen pleit het beter worden
van de belasting terwijl het gangraeneuze proces verder voortschrijdt
en ook het feit, dat het been niet verder buitenwaarts wordt bewogen
door het overheerschen van den antagonist, (m. biceps femoris).

Evenzoo zou men bij het 4e geval kunnen denken aan een verscheu-
ring van de m. biceps femoris vooral ook door de verdieping die op de
foto onder het heupgewricht zichtbaar is. Die inzinking is echter ont-
staan door het invallen van een groote abscesholte na het ontlasten
van den inhoud.

Met het oog op de complicaties moeten wij bedenken, dat de tijd
die op de partus volgt, zich bij uitstek leent voor het optreden van
een infectie in gekneusd weefsel.

Bij de behandeling zal men zich kunnen beperken tot het geven van
doelmatige beweging. Weidcgang is daarbij het verkieselijkst.

In den regel zal dit, althans aanvankelijk, onmogelijk zijn doordat
de kwaal juist in den staltijd optreedt. Men is dus aangewezen op een
box, waarbij men dient te beletten, dat lang stroo de dieren belemmert
in hun beweging. De bodem moet dus bedekt worden met een laag
zand, turfstrooisel of kortgesneden stroo.

Deze dient men met voorzichtigheid te stellen, daar het verloop
in den regel zeer langdurig is. Wanneer er zich geen complicaties voor-
doen, kan men op genezing rekenen, doch de duur ervan kan zich uit-
strekken over maanden. Beide gevallen (i en 4), waarbij zich compli-
caties hebben voorgedaan, hebben daarentegen een ongunstigen
afloop gehad. Het optreden van abscessen, gepaard gaande met koorts,
maakt de prognose aanmerkelijk ongunstiger.

Schrijver noemt verschillende gevallen van tibialis-paralyse bij het
rund, die volgens hem niet zelden voorkomt op de Friesche veestallen.
De oorzaak schuilt zijn inziens in een beleediging aan de stijlen van de
tusschenschotten of op de rand van den groep, welke plaats heeft tusschen
de tuber ischii en de trochanter major. Het verloop van de nervus
ischiadicus brengt mee dat de achterste deelen van deze zenuw het
minst beschut worden door de trochanter major en daardoor is de
nervus tibialis meer aan beleedigingcn blootgesteld dan de nervus
peronaeus.

Wanneer zich geen complicaties voordoen (abscessen, gangraen)
kan men meestal rekenen op herstel, onder voorwaarde, dat men de
dieren doelmatige beweging kan geven. De tijd, die noodig is voor
het herstel kan varieeren van enkele dagen tot vier maanden.

Verfasser sah in seiner Praxis (in Friesland) mehrere Fälle von Paralyse des
nervus tibialis bei Kühen.

Immer entstand die Infeetion im Stall, wahrscheinlich dadurch dasz beim ab-
legen in einem engen Stall, das Tier an die Wand stiess und der Nerv verletzt wurde
(an der Stelle wo er zwischen Tuber ischii und Trochanter major liegt).

Wenn es keine Komplikationen gibt heilen die Tiere meistens innerhalb einiger
Tage bis einiger Monate, wenn man sie in Ruhe lässt und sie sich frei bewegen
können (in Wiese oder Box).

The author saw in his practice (in Friesland) several cases of paralyses of the
tibial nerve in cows.

The affection always manifested itself in the byre and probably resulted from
bruising of the nerve (between the tuber ischii and the trochanter major), when
the animal, lying down in a narrow stall bumped against the wall.

If there are no complications, in most cases recovery takes place in from a few
days to several months, when the animals are left alone and can move freely (in a
loose-box or in the meadow).

L\'auteur a observe dans sa pratique (en Frise) plusieurs cas de paralysie du nerf
tibial chez des vaches. L\'affection est toujours survenue à l\'étable. Probablement,
l\'animal se couchant dans l\'étable étroite, se heurta contre la paroi de sorte que
le nerf fut contusionné (à l\'endroit ou il se trouve entre le tuber ischii et le trochanter
major.

S\'il n\'y a pas de complications, la guérison est obtenue dans la généralité des
cas en quelques jours à quelques mois, quand les animaux sont laissés en liberté
dans un box ou en pâture.

Stevenson en Butler i) kweekten een huidstam van koepokvirus voort in be-
broede kippeneieren en bereidden hieruit op groote schaal vaccine. Vr.

In Sleeswijk-Holstein wordt, met het oog op de uitbreiding der Distomatose
onder de schapen, de aandacht gevestigd op het feit dat het aantal wilde eenden,
na de koude winter van 1928—1929, en door de onoordeelkundig geregelde eende-
jacht, sterk verminderd is. Het zou overweging verdienen, om de paar jaren, een
jaar de eendejacht te verbieden. Wilde eenden zijn n.1. verdelgers van de slakken
die als tussen-gastheer van de leverbot, bij de verbreiding der Distomatose een rol
spelen. Vr.

Du Toit en Bf.uforu deden proeven in Zuidafrika : zij vonden dat, als in een
kraal, besmet met schapeschurft (Psoroptcs ovis), zeventien dagen geen schapen
werden gestald, later daarin gebrachte schapen niet meer besmet werden.

Evenzoo besmette een kraal waarin aan schurft lijdende geiten hadden gehuisd,
nadat zij zeventien dagen had leeg gestaan, geen geiten meer. Vr.

i8th. Report of the Director of Veterinary Services and Animal Industry.
Union of South Afrika. August 1932.

1) Dermal strain of vaccinia-virus grown on the chorio-ailantoic membrane of
chick-embryos. The Lancet No. 5735, 1933, ref. N. T. v. G. 1933, III, No. 33,
blz. 3800.

Niettegenstaande de in veehouderskringen sterk verbreide meening,
dat de oorzaak van „buikpijn" bij paarden zeer vaak een bemoeilijkte
urineloozing zou zijn, behoort een werkelijke stenose der urethra,
vooral bij de merrie, wel tot de zeldzaamheden, al is het niet uitgesloten
dat laesies van traumatischen aard secundair een tijdelijke of blijvende
stenosis urethrae kunnen veroorzaken, evenals melanosarcomen bij
schimmels.

Met de anamnese „buikpijn" werd in den nacht van 20 Februari
j.1. mijn hulp ingeroepen bij een, in uitstekenden voedingstoestand
verkeerende bruine 12-jarige merrie van den heer Z. te de R. Ik trof
het dier aan : zeer onrustig, sterk, met rukken, persende, steeds een
gestrekte houding aannemende, sterk bezweet. Op het eerste gezicht
leek het een merrie, die haar veulen zou verwerpen; echter was dit
niet waarschijnlijk, want volgens den eigenaar had deze het dier enkele
maanden geleden voor niet drachtig gekocht. Uit de anamnese bleek
mij verder, dat het dier dien dag zonder eenig bezwaar een groote reis
had afgelegd en tegen den avond was thuis gekomen. Het was niet
uit de kar geweest en had vermoedelijk niet geurineerd. Wel was het
den eigenaar opgevallen, dat het dier de laatste weken soms flinke
hoeveelheden, soms echter maar kleine kwanta urine loosde.

Bij exploratie was er in de vagina geen afwijking te vinden; wel
palpeerde ik in de omgeving van zij- en bovenwand ronde massa\'s
die mij op het eerste oogenblik aan een ophooping van harde mestballen
in het rectum deden denken.

Bij rectale exploratie bleek dit vermoeden niet juist, want deze ronde
mass\'s zaten buiten het rectum. Nader onderzoek deed mij thans de
diagnose stellen : Conglomeraat van tumoren in de bekkenholte rondom
rectum en vagina.

Door vaginale massage (een katheter had ik niet bij mij) kon onder
heftige persbewegingen van het dier wel ongeveer 2 liter urine worden
geloosd.

Aangezien hier de prognose toch infaust moest worden gesteld, werd
tot spoedig slachten geadviseerd. Zeer tot mijn spijt werd het dier nog
\'s nachts aan een vilder verkocht, waardoor het mij onmogelijk was
bij de sectie het juiste lijden te kunnen vaststellen. Toch gelukte het
mij te achterhalen dat dit dier op het abattoir te Nijmegen moest ge-
slacht zijn. Dr. van Santen, wien ik om inlichtingen vroeg, was zoo
vriendelijk mij te berichten dat een paard met een hevige strangurie
aldaar was geslacht. De oorzaak was een complex van een vijftal tros-

Het betrof hier een 6-jarige koe die \'s Zondags plotseling ziek was
geworden en op den dierenarts den indruk had gemaakt van een lichte
indigestie waarvoor het dier behandeld was met 400 gr. Sulfas natricus
exsicatis, waarna bicarbonas-poeders waren gegeven. Als vervanger
werd ik Dinsdagmiddag bij het dier gehaald, dat minder goed begon
te eten en nu bloedige urine loosde. Toen ik bij de patiënt kwam en
urine wilde aftappen voor onderzoek bleek mij dat zij bezig was te
kalven en het bloedig vocht daaraan was te wijten en niet van de urine
kwam. De koe moest nog drie maanden dragen. Bij vaginale exploratie
waren de vruchtvliezen duidelijk te voelen en bleek de baarmoeder-
mond geheel ontsloten. Maar hoe ik ook zocht ik kon geen kalf vinden.
Ik informeerde of misschien het kalf in de groep kon liggen maar niets
van dit alles. Toen exploreerde ik iets nauwkeuriger en constateerde
een ruptuur van de baarmoeder met duidelijke fibrine-afzetting op
den darm. Bij vaginale exploratie was geen kalf te voelen, wel bij rectale
exploratie, en wel links in de buikholte. Na deze gegevens adviseerde
ik het dier op te ruimen. Hoewel het nog geen erg zieken indruk maakte
kon ik tenslotte toch den eigenaar overtuigen en werd het dier nog
denzelfden avond geslacht.

Door drukke werkzaamheden kon ik zelf niet de sectie bijwonen
maar de dienstdoende keuringsveearts aan het abattoir te Utrecht
deelde mij telephonisch mede dat een ruptuur der baarmoeder was ge-
vonden met acute peritonitis en het kalf in de buikholte. Een oorzaak
van deze ruptuur had men bij sectie niet kunnen vinden.

vormig gelegen, harde gezwellen met veel bindweefsel, macroscopisch
op fibromen gelijkende; het grootste had den omvang van een kleine
cocosnoot. De urineafvoer van de blaas was bijna volkomen belemmerd;
de urinegang was a. h. w. in dit complex ingegroeid en kwam
geheel in de verdrukking.

De blaas was enorm vergroot en volgens getuigen kwamen zeker
2 emmers urine uit de blaas.

Waardoor deze tumoren zich juist hier gevormd hadden, is ook
bij nader onderzoek niet opgehelderd. De vorige eigenaar had het
dier jaren gehad; het was nooit gedekt geweest, en had aldaar ook nooit
moeilijkheden bij het urineeren gehad.

De sterk uitgerekte en daardoor krachtelooze musculatuur van deze
overvulde blaas na een lange rit, zal, naast een dislocatie, wel de directe
oorzaak van het optreden der verschijnselen zijn geweest.

In de afgeloopen maanden was ik in de gelegenheid, dank zij de vele
inzendingen uit het geheele land, onderzoek te doen bij 158 dieren,
lijdende aan de zgn. Verlammingsziekte. Bij 120 kon de sectiebevinding
getoetst worden aan verschijnselen bij het leven waargenomen, terwijl
er 7 dieren waren, die een verkleuring der oogen vertoonden. De
overige 38 werden dood ter onderzoek ingezonden.

Diverse rassen kwamen voor en de leeftijd varieerde van 6a" weken
tot ongeveer 9 maanden.

Aangezien de symptomen, waarmede de ziekte gepaard gaat te
bekend zijn om lang bij stil te staan, wil ik het waargenomene bij be-
doelde 120 dieren dan ook slechts vluchtig behandelen.

Het voornaamste verschijnsel is een bewegingstoornis van één of
beide pooten. Bij 11 1 dieren (92.5 %) kwam dit voor.

De meest uiteenloopende vormen kan men onderscheiden, vooral bij
beginnende gevallen. Zoo ziet men soms een dier bij het loopen aan
één poot licht doorzakken, een poot iets te hoog heffen of de teenen
een weinig gekromd houden, enz., enz. Beschrijving van al de afwijkin-
gen, die zich aan de pooten kunnen voordoen zou te omslachtig worden
en bovendien steeds onvolledig blijven. Opgemerkt moet nog worden,
dat men dikwijls bij oogenschijnlijk gezonde dieren verschijnselen te
voorschijn ziet treden, indien men hen door opjagen of anderszins
vermoeit. Op deze manier zijn als regel in een toom, waarvan bijv.
één dier zichtbaar verlamd is, nog wel eenige te ontdekken, die even-
eens aangetast blijken te zijn.

Het eind is bijna altijd een totale verlamming van beide extremi-
teiten. Naast deze verminderde of opgeheven motorische functie is
meestal ook de sensibiliteit gestoord.

Tevens zij hier nog vermeld, dat bij alle dieren het al of niet aanwezig
zijn van sommige reflexen, met name de zgn. strek- en spreidrcflex,
werd nagegaan. Hiertoe heft men een dier aan de rughuid omhoog
en brengt het daarop met een plotselinge beweging tot vlak bij den
grond. Het blijkt nu dat bij zieke dieren deze reflex aan de de aange-
taste zijde geheel of slechts gedeeltelijk, al naar de hevigheid der aan-
doening, is verdwenen.

In 39 gevallen (32.5 %) waren mede de vleugels in het proces be-
trokken. Heeft een totale verlamming van de pooten eenigen tijd be-
staan, dan is een zekere beoordeeling van de vleugels vaak moeilijk.
Dubieuze gevallen zijn als negatief genomen, zoodat bovenstaande
waarden iets te laag zullen zijn.

Naast deze hoofdsymptomen kunnen nog enkele genoemd worden,
die alléén, meestal echter in combinatie met de voorgaande voorkomen.
Zoo werd een enkele maal misvorming van de halswervelkolom waarge-
nomen, als een sterke uitbochting, torlicollis, enz. Ook kan de staart
in een abnormalen stand gedragen worden en wel meestal naar één
kant scheefgetrokken.

Bij witte Leghorns treft men soms aaneen witkleuring van de pooten.
Is dit in oude gevallen misschien te wijten aan anaemie, in jonge stadia
is dit zeer zeker niet het geval en zal dan in verband gebracht moeten
worden met de aandoening van het periphere zenuwstelsel. Éénmaal
merkten wij op hoe bij een éénzijdig verlamd dier de aangetaste poot
wit was in duidelijke tegenstelling met de gele kleur van de gezonde
extremiteit.

Het voorkomen van hersenverschijnselen als dwangbewegingen,
excitatie of depressie kon in tal van gevallen worden vastgesteld, evenals
symptomen, die het gevolg zijn van een abnormale functie van de
digestietractus. Als eerste dient dan genoemd te worden verstopping
van den krop, terwijl ook diarrhee veelvuldig voorkomt.

Ondanks den bijna tot het eind zich handhavenden goeden eetlust,
zagen wij toch in alle, eenigszins oudere gevallen, vermagering optreden
en in het algemeen sterven de dieren in een volkomen cachectischen
toestand.

De aandoening der oogen doet zich voor als een één- of beiderzijdsche
verkleuring van de iris. Het wegvallen van een scherpe grens tusschen
iris en pupil is de eerste zichtbare verandering, terwijl er naast deze
onduidelijkheid reeds spoedig een onregelmatigheid optreedt. Tege-
lijkertijd ontstaat een kleine grijs-grauw gekleurde zóne. Deze verkleu-
ring breidt zich regelmatig of soms ook straalsgewijs naar alle kanten
over de iris uit, die tevens een gezwollen aspect krijgt. Al naar gelang
het ras, waarmee men te doen heeft, treedt de gewijzigde kleur meer
of minder duidelijk voor den dag. Zeer in het oog loopend is het bij
witte leghorns, waar de iris normaliter een heldere bruine kleur bezit.

De inwendige druk is verhoogd, wat zich uit in het uitpuilen van de
cornea. De reflexprikkelbaarheid gaat verloren en een vernauwing
van de pupil treedt op, die tenslotte tot algeheele afsluiting kan leiden.

Klinisch beperken de veranderingen zich alzoo tot de iris, terwijl
slechts in oude gevallen soms ook in de cornea een lichte troebeling
valt waar te nemen.

Alvorens met de beschrijving te beginnen wil ik de door mij gevolgde
sectie-techniek laten vooraf gaan en tevens eenige anatomische bijzon-
derheden vermelden, die in verband met de bij deze ziekte optredende
zenuwveranderingen van belang zijn.

Sectie-techniek. Evenals bij een gewone sectie bevindt het dier zich
in rugligging, pooten en vleugels uitgespreid. De huid wordt wegge-
nomen, waarbij gelet wordt op de hieronder liggende zenuwen. Vooral
aan den hals loopt men gevaar tegelijk met de huid zenuwen te verscheu-
ren, die van belang kunnen zijn voor het stellen der diagnose. Het
sternum verwijdert men door, geheel caudaal ervan te beginnen, aan
weerszijden in dorso-craniale richting de ribwanden en vervolgens
coracoid en clavicula door te knippen. Dit laatste mag men het oog
op de hier ter plaatse in de diepte liggende Plexus brachialis niet te
veel dorsaal geschieden; overtollige stukken zijn zoo noodig achteraf
nog te verwijderen.

Na wegneming van het achterste gedeelte van den buikwand heeft
men borst- en buikorganen vrij voor zich liggen. Nu wordt de lever
links van haar verbindingen losgemaakt en naar rechts omgeslagen,
zoodat de hieronder over de kliermaag verloopende Nervi Vagi zicht-
baar worden.

Deze komen hier van weerszijden bij elkaar en loopen als een dub-
bele streng over de klier- naar de spiermaag, waar zij de Plexus myo-
gastricum (plexus van Auerbach) vormen. Lever, milt en het intesti-
num worden verwijderd. Dit laatste doet men door craniaal vlak vóór
de kliermaag de oesophagus, en caudaal vóór de cloaca, na afbinding,
het rectum door te knippen, terwijl men bij het uitlichten ervan let
op de sympatische zenuw (Remaksche zenuw) van den darm. Deze is
bij vogels sterk ontwikkeld en loopt tusschen de beide platen van het
mesenterium evenwijdig aan den darm. Het wegnemen van hart, ova-
rium en longen levert geen bezwaar op. Met de nieren moet men echter
zeer voorzichtig te werk gaan. Het verdient voorkeur om eerst de tegen
de wervelkolom gelegen achterste aorta en Vena cava post. los te trek-
ken, waardoor de nieren mediaal geheel vrij komen te liggen. Met
stomp geweld worden zij nu van craniaal naar caudaal weggenomen.
Moeilijk te verwijderen gedeelten kunnen tenslotte met een waterstraal
weggespoten worden. Hierdoor zijn nu te voorschijn gekomen de Plexus
lumbalis, die het meest craniaal ligt, de Plexus ischiadicus, die iets
meer caudaal geheel door het nierweefsel omsloten is en eindelijk hier-
achter de Plexus pudendus. Vervolgens legt men nog vrij de Nervus
ischiadicus door den caudalen rand van de Musc. biceps femoris los te
maken, haar aanhechting aan den bekkenbodem door te snijden en de
spier naar craniaal om te slaan, eventueel in haar geheel te verwijderen.
Waar de zenuw door het for. ischiadicum buiten de bekkenholte treedt,
neemt men een stuk van het os ischiadicum weg.

aan weerszijden van den hals de Nn. Vagi verloopen. De rechter bevindt
zich vlak naast de Oesophagus, passeert tusschen Plexus brachialis en
carotis den borstingang en vormt ter hoogte van de splitsing der trachea
(syrinx) het Ganglion thoracicum s. nodosum. Bij den aortaboog gaat de
N. recurrens Vagi er van af, die ascendeert tusschen Oesophagus en
trachea. Verder verloopen aan den hals takken van de N. hypopglossus
(ramus inferior et superior), van de ramus pharyngeus van de N.
glossopharyngeus en eindelijk nog de spinale cervicaal zenuwen.

De rami anteriores van de 4—6 laatste cervicaalzenuwen vormen de
Plexus brachialis, die bestaat uit twee deelen en wel een dorsale neven-
plexus en een hoofdplexus. Deze verdecling krijgt men echter bij sectie
niet in haar geheel te zien. Vanuit de nevenplexus worden de Mm.
serrati en rhomboidei geënerveerd, terwijl de hoofdplexus takken af-
geeft ter enervatie van den schoudergordel, en van musculatuuren huid
van de voorste extremiteit.

Meer caudaal ziet men na de Nn. intercostales de Plexus lumbalis
s. cruralis, die ontstaat uit drie spinaalzenuwen. Het grootste deel
van de musculatuur, die van het bekken naar femur of tibia, óf van
femur naar tibia verloopt, wordt, evenals de huid van de dijstreek
hierdoor geënerveerd. De sterkste ervan uitgaande zenuw is de N.
obturatorius, die haar weg neemt over de darmbeenzuil door het for.
obturatorium naar de M. obturatorius en de M. pubo-ischio-femoralis.
Door de N. furcalis wordt een verbinding gevormd tusschen de Plexus
lumbalis en de Plexus ischiadicus s. sacralis. Deze laatste ontspringt
met 5—6 wortels en vormt de N. ischiadicus, die als een dubbele,
eenigszins ovale streng door het for. ischiadicum in de richting van
de knie loopt, waar zij zich splitst in N. tibialis en N. fibularis. Zij
enerveert hoofdzakelijk musculatuur en huid van onderbeen en voet.
Van den achtersten wortel van de Plexus ischiadicus loopt een takje naar
de Plexus pudendus, die uit 4 of meer, zeer zwak ontwikkelde wortels
ontstaat en van waaruit de musculatuur van de anaalstreek en tevens
de caudale huidstreek wordt geënerveerd.

Tenslotte moet nog genoemd worden de N. caudalis, die het meest
caudaal ontspringt en de M. depressor coccygis en eveneens een stuk
van het achterste huidgedeelte enerveert.

Pathologisch-anatomisch het meest op den voorgrond tredend zijn de
afwijkingen van het zenuwstelsel, meer in het bijzonder van het peri-
phere deel. Een bepaalde strenge localisatie is hierbij niet vast te stellen.
Soms blijft de verandering beperkt tot een zeer klein gedeelte, terwijl
in andere gevallen het geheele periphere zenuwstelsel in het proces
betrokken is.

Werd bewegingstoornis geconstateerd in 92.5 % der gevallen, uit
het onderzoek der zenuwen, welke hiertoe aanleiding kunnen zijn,
bleek, dat de N. ischiadicus in 80.4 %, de Plexus ischiadicus in 72.1 %
en de Plexus lumbalis in 41.1 % der gevallen was aangetast.

Hoewel meestal tegelijkertijd voorkomend, vooral voorzoover het
de twee eerstgenoemde betreft, werden toch verschillende gevallen
aangetroffen, waar de aandoening beperkt bleef tot één der genoemde
gedeelten.

Klinisch werden slechts in 32.5 % der gevallen afwijkingen gevonden,
terwijl in 72.2 % veranderingen aan de Plexus brachialis aanwezig
waren. Dit zal vermoedelijk zijn verklaring vinden in het feit, dat de
vleugels als voortbewegingsorganen bij de kip van zeer ondergeschikte
beteekenis zijn, zoodat functiestoornis slechts in de meest zware gevallen
voor den dag treedt.

Zeer hoog is ook het aantal der dieren, waarbij veranderingen van
de N. Vagus werden gevonden, n.1. in 62.6 %. Steeds kwam dit voor,
wanneer klinisch een atonie van den krop met als gevolg een stase van
het voedsel, vastgesteld werd.

Hiermede zijn wel de belangrijkste localisaties van de aandoening
in het kort opgesomd, maar verder kunnen alle zenuwen, reeds vermeld
bij de bespreking der sectietechniek, in het proces betrokken zijn.

Nauwkeurig dient ook steeds gelet te worden op de spinaalganglia,
daar er enkele gevallen voorkwamen waar zwelling en verkleuring van
deze deelen en van de grensstreng ter plaatse de eenige zichtbare af-
wijking was.

In het centrale zenuwstelsel heb ik nimmer macroscopisch zichtbare,
op zichzelf staande veranderingen kunnen aantoonen, zooals Doyle ze
beschrijft als haardsgewijs voorkomende, grauw-gele verkleuringen (L.
P. Doyle : Neuritis or Paralysis in Chickens; J. Am. Vet. Med. Ass.,
V. 72, 1928, p. 585). Éénmaal werd in het ruggemerg een uitgebreide
grauw-bruin gekleurde haard gevonden, die echter direct in verband
stond met een tumorachtige ontaarding van de Plexus ischiadicus.

Vooral de eerste veranderingen leveren de grootste moeilijkheden op
ter vaststelling der diagnose. Steeds moet men vergelijkenderwijze te
werk gaan en wel tusschen overéénkomstige zenuwen rechts en links,
en bovendien tusschen verschillende gedeelten van één en dezelfde
zenuw. Op deze wijze zijn zeer geringe afwijkingen te onderkennen en
behoeven zelfs de eerste stadia, als een iets oedemateus aspect, een
minimale zwelling, niet aan de aandacht te ontsnappen.

Het duidelijkst valt dit op bij de N. ischiadicus, waar deze als een
dubbele, eenigszins ovale streng evenwijdig aan de femur naar de peri-
pherie verloopt. Meestal is één der beide helften en wel de meest craniaal
gelegen, in het beginproces betrokken. Oedeem uit zich doordat de
zenuw, min of meer plaatselijk, een glazig aspect krijgt (Deckfarbe gaat
over in Lackfarbe), terwijl de normale spanning verloren gaat, waar-
door zij als het ware te lang lijkt.

Bovendien treedt steeds omvangsvermeerdering op, wat zeer speciaal
bij genoemde zenuw opvalt, doordat zij van ovaal meer rond wordt.

Tengevolge van de oedemateuze zwelling verdwijnt tevens de fijne
dwarsstreping, die normaliter aanwezig is.

Reeds in dit stadium merkbaar en bij het voortschrijden der aan-
doening duidelijker wordend, zijn de gewijzigde bevindingen bij het
doorsnijden van een zenuw. Doet men dit bij een normale zenuw en
knijpt men op de stomp, dan teekenen de afzonderlijke fibrillen zich
duidelijk op de sneevlakte af; bij een aangetaste zenuw is dit niet in die
mate het geval, terwijl in oudere gevallen slechts een troebele grauw-
bruine massa te voorschijn komt.

In de oudere stadia krijgt de zenuw een steeds grooter wordende af-
wijking in kleur, omvang en consistentie. De eerste wordt bruin tot
grauw-bruin; de zwelling kan enorm zijn, zelfs worden af en toe tumor-
achtige woekeringen gevonden; de consistentie wordt broos.

Het proces kan overgaan op het omliggend bind- en spierweefsel,
waardoor vergroeiingen optreden.

Éénmaal werd gevonden in een vergevorderd stadium van de ziekte,
een omvangsvermindering der rechter N. ischiadicus in tegenstelling
met een zwelling van verschillende andere zenuwen. Roodbruin ver-
kleurd en bijna doorzichtig verliep ze als een smal bandje over de
spieren, waarvan zij slechts moeilijk was te onderscheiden.

Treden alzoo primair de hierboven beschreven zenuwveranderingen
op den voorgrond, als gevolg ervan en direct ermee verband houdend
leverde het onderzochte materiaal een groote verscheidenheid van
afwijkingen. Als eerste moet genoemd worden de spieratrophie, die in
alle eenigszins oudere gevallen optreedt. Vaak is de spier nog slechts
als een dun vliesje aanwezig. In dergelijke ernstige gevallen is de zenuw
bij het leven door huid, bind- en spierweefsel als een verdikte streng
te voelen.

Een sterke uitzetting van oesophagus, krop en kliermaag treft men
veelvuldig aan in gevallen waar de N. Vagus mede in het proces is be-
trokken.

Gaat de ziekte bij totaal verlamde dieren gepaard met diarrhee, dan
ziet men veelal een sterke korstvorming om de anus, waardoor deze
zelfs verstopt kan raken, in welke gevallen men bij de sectie een
uitgezette cloaca aantreft, die soms het geheele achterste gedeelte van
de buikholte opvult.

Het onderzoek van dieren met bij het leven waargenomen verande-
ringen der oogen geeft bij de sectie slechts vage bevindingen, tenzij
het tevens gepaard gaat met een aangetast zijn der periphere zenuwen.
Dit was het geval bij 3 van de 7 dieren. Door het troebel worden en
schrompelen van de cornea is de irisverkleuring als spoedig veel minder
opvallend. Het meest in het oog loopend is het uitblijven van een

postmortale pupilverwijding. Tevens viel mij in enkele gevallen op een
gewijzigde kleur van het achterste gedeelte van de bulbus oculi, wat
op de bijgevoegde foto is te zien. De daar afgebeelde oogen zijn afkom-
stig van witte Leghornhennen, waarbij dit gedeelte normaliter een
fraaie licht blauwe kleur vertoont; in de afwijkende gevallen was dit
overgegaan in diep donker blauw tot zwart.

Overigens werden bij macroscopische beschouwing geen afwijkingen
gevonden, noch in het oog noch in de omringende weefsels.

Aangezien in de literatuur van de laatste jaren door verschillende
onderzoekers melding wordt gemaakt van het veelvuldig voorkomen
van tumoren naast de kenmerkende zenuwveranderingen, is hierop
bij elke sectie steeds zorgvuldig gelet geworden.

In het totaal konden in 18 gevallen (11.4%) tumorachtige woeke-
ringen vastgesteld worden.

De belangrijkste localisatie bleek de hartspier te zijn, die bij 12 van
de 18 dieren sarcomateus ontaard was. In jonge gevallen een lichte
haardsgewijze verkleuring met een glanzend aspect, bij palpatie
onregelmatig hard aanvoelend, gaat dit over in sterk promineerende,
spekachtige haarden, terwijl in de ergste gevallen de hartspier door
confluentie van afzonderlijke woekeringen geheel is veranderd en
één groote tumormassa is geworden.

Verder werden tumoren gevonden in lever, milt, nieren, schildklier,
darm en spieren, terwijl eenige malen een op zichzelf staand gezwel
werd aangetroffen in de subcutis.

Gezien de frequentie van voorkomen, lijkt het mij zeer waarschijnlijk,
dat er een zeker verband bestaat tusschen deze, naar het uiterlijk zoo
zeer uiteenloopende afwijkingen. Dat hier echter één virus de oorzaak
is, zooals vele onderzoekers aannemen, mag op grond van deze gegevens
alleen niet worden geconcludeerd. Bij de bespreking van het histolo-
gische gedeelte van het onderzoek zal te zijner tijd deze kwestie opnieuw
naar voren worden gebracht.

De meening, dat darmparasieten, en als zoodanig moeten dan in
de eerste plaats Coccidiën en Cestoden worden genoemd, in causaal ver-
band zouden staan met de Neurolymphomatosis gallinarum, kan heden
wel als overwonnen worden beschouwd. Toch werd in alle gevallen een
onderzoek naar het voorkomen ervan ingesteld, ten behoeve waarvan
steeds uitstrijkpreparaten van dunne- en blinde darminhoud microsco-
pisch werden nagegaan.

Tevens werd gelet op het voorkomen van ontstekingsprocessen, al of
niet tengevolge van parasieten.

Een enkele spoelworm of coccidiënoöcyste mag bij kippen niet als
pathologisch worden aangemerkt, vandaar dat de volgende getallen dan
ook slechts aangeven die gevallen, waarbij de infectie een zekeren graad

van hevigheid had bereikt. In procenten uitgedrukt werden de volgende
waarden gevonden : Coccidiën — 5.7; Cestoden — 6.9; Nematoden —
3.8. Meestal ging dit gepaard met ontstckingsverschijnselen.

Op grond van deze gegevens en gezien de veelvuldigheid van voor-
komen dezer parasieten bij kippen in het algemeen lijkt mij de con-
clusie gewettigd, dat er van een verband tusschen de twee bedoelde
aandoeningen geen sprake is. Allerminst houdt dit natuurlijk de ont-
kenning in van het feit, dat genoemde parasitaire aandoeningen op zich-
zelf als nevenverschijnsel verlamming kunnen geven. Hierbij is echter
de verlamming het gevolg van algemeene zwakte, terwijl dit bij Neuro-
lymphomatosis Gallinarum juist in omgekeerde volgorde optreedt,
n.1. primair de verlamming en als gevolg hiervan in vergevorderde
stadia totale uitputting.

Ontsteking van den darm, niet het gevolg van een direct aanwijsbare
oorzaak kon macroscopisch in geen enkel geval met zekerheid vastge-
steld worden, zoodat de bevindingen van verschillende onderzoekers
in dezen niet bevestigd werden.

Gaan wij tenslotte na welke gegevens uit de bestudeering van ver-
meld ziektemateriaal verkregen zijn, mede van belang uit diffcrentieel-
diagnostisch oogpunt, dan kunnen wij het volgende opmerken :

1. De ziekte beperkt zich tot de jonge kippen; dieren ouder dan
één jaar worden er niet door aangetast.

2. Bijna steeds gaat de ziekte gepaard met verlamming van één
of beide pooten.

3. Geen twee gevallen vertoonen dezelfde verschijnselen bij het
beginnend optreden.

4. Het begin is gewoonlijk éénzijdig; zijn of worden de pooten
beiderzijds aangetast, dan blijft toch steeds een gradueel verschil
bestaan, tenzij het eindstadium — totale verlamming — is bereikt.

6. De gevoeligheid van de aangetaste extremiteit vermindert en
kan eindelijk geheel verdwijnen.

7. De ziekte kan gepaard gaan met een typische oogaandoening,
die als regel later optreedt dan de verlammingsverschijnselen.

8. Pathologisch-anatomisch is de ziekte gekenmerkt door een
aandoening van het periphere zenuwstelsel, die bestaat in een oedema-
teuze zwelling en een verkleuring der betreffende deelen.

9. Een verband tusschen deze ziekte en de veelvuldig naast de
zenuwveranderingen voorkomende tumoren is wel waarschijnlijk te
achten.

Bei der Untersuchung von 158 Hühnern mit Neurolymphomatosis gallinarum
wurden die folgenden Ergebnisse erhalten :

1. Die Krankheit beschränkt sich auf junge Hühner. Ueber 1 Jahr alte Tiere
werden nicht ergriffen.

4. Der Beginn ist meist einseitig. Sind beide Beine erkrankt, ist stets ein gradueller
Unterschied vorhanden, vom Endstadium (totale Lähmung) abgesehen.

G. Die Empfindlichkeit der erkrankten Extremität vermindert und kann ganz
aufhören.

7. Die Krankheit geht bisweilen zusammen mit einer typischen Augenerkrankung,
die in der Regel später auftritt als die Lähmungserscheinungen.

8. Pathologisch-anatomisch ist die Krankheit durch Veränderungen des peri-
pheren Nervensystems gekennzeichnet, die in ödematösen Schwellungen und
Verfärbungen der betreffenden Teile bestehen.

9. Eine Beziehung zwischen der Krankheit und den häufig neben den Nerven-
veränderungen vorkommenden Tumoren ist wahrscheinlich.

Laatste stadium van de ziekte ; totale verlamming van pooten en vleugels ;
cachectische toestand.
Afb. 5.

1. Zeer sterk gezwollen Plexus brachialis met N. brachialis inferior (1") ; links het
sterkst.

5. De zenuw, die musculatuur van de anaalstreck en mede het caudale huidge-
deelte enerveert, is eveneens abnormaal verdikt.

Door de pijlen zijn aangegeven de Plexus brachialis (1), N. Vagus (2), en N.
ischiadicus (3), die allen matig sterk gezwollen zijn. Tevens vallen op de zeer sterk
uitgezette kliermaag, Oesophagus en krop.
Afb. 7.

Aandoening van de oogen.
A : sterk afwijkend ; onduidelijk en onregelmatig begrensde pupil ; postmortale

Ook is duidelijk te zien het verschil in tint van de, de bulbus oculi omgevende
skiera.

Yakimoff (1933) 1) noemt de verschillende eigenschappen der coccidiën en hun
oöcysten, waarnaar de geslachten en soorten onderscheiden worden. Soortverschillen
worden o.a. bepaald naar vorm, grootte, vormindex, kleur, micropyle, kapje, wand,
restlichaam, polairlichaampjes, sporulatieduur, optreden van de eerste oöcysten
in de faeces, pathologisch-anatomische veranderingen en specificiteit. (Bij de ver-
schillende in den laatsten tijd beschreven Coccidiën-soorten wordt ternauwernood
meer rekening gehouden met het feit of de soortverschillen werkelijk standvastig
zijn of meer of minder veranderlijk, eventueel in elkaar kunnen overgaan. Dit is
slechts uit te maken, door een dier te infecteeren met afzonderlijk geïsoleerde oöcys-
ten (met de ééncelmethode b.v.) met alle dezelfde eigenschappen en dan na te
gaan of deze eigenschappen ook zijn overgegaan op de nakomelingschap. (Dit on-
derzoek is echter moeilijker dan nieuwe soorten te beschrijven. Ref.). In een bijge-
voegde tabel worden de talrijk beschreven soorten bij verschillende huisdieren aan-
gegeven, welke tabel nu reeds niet meer volledig is.

Als derde mededeeling wordt door Yakimoff en Gousseff (1933) 2) bericht
over enkele proeven, om met konijnencoccidiën een ezel (geen leeftijd opgegeven)
en twee jonge honden te infecteeren. De infectie sloeg echter niet aan. De coccidiën
passeerden slechts den darm, zoodat zij gedurende eenige dagen in de faeces konden
worden aangetoond. De schrijvers merkten op, dat het ingeven van deze soort-
vreemde coccidiën bij de jonge honden, die een lichte Isospora bigemina-infectie
hadden, blijkbaar een verhoogde uitscheiding van de eigen coccidiën-soort tot
gevolg had.

Door Krijcmans (1933) 3) wordt naar aanleiding van een artikel van Wolff
over het voorkomen van Eimeria-oöcysten in de menschelijke faeces opgemerkt,
dat deze naar beschrijving en afbeelding identiek zijn met oöcysten van Eimeria
sardinae, die in de testes van haringachtige visschen voorkomen. Hoewel reeds vroe-
ger door verschillende schrijvers deze visch-coccidiën bij den mensch als darmpas-
sant werden beschreven, meende Wolff geen verklaring te kunnen vinden voor
het feit, dat deze cysten uiterst zelden bij den mensch worden aangetroffen, terwijl
een zeer hoog percentage visschen besmet is. In de beschreven gevallen zouden de
cysten misschien langer worden vastgehouden. Steeds kwam een gestoorde darm-
functie voor. K. wijst nu op de krachtige werking van de proteolytischc enzymen
op de oöcysten-membraan in het darmkanaal. Bij een normale spijsvertering wor-
den de soort-vreemde cysten dus grootendcels verteerd. Juist bij darmaandoeningen
met verminderde proteolytische werking of verhoogde peristaltiek met verkorten
verteeringstijd, zouden de soort-vreemde cysten gemakkelijker in de faeces kunnen
verschijnen.

Door WiLsON en Morley (1933)4) \'ⁿ Virginia werden verschillende infectie-
proeven gedaan op kalveren en runderen met Eimeria zürnii, E. cylindrica en E. smithi.

1) Yakimoff : Ueber Kokzidien. III <V Frage der Diagnostik der Kokzidien, Ztschr.
f. Inf. krht., 43, 244, 1933.

2) Yakimoff, W. L. und Gousseff, W. F. : Z^ur Frage der Injektion der Tiere mit
heterogenen Kokzidien. III Milleilung, Zbl. f. Bakt. I Orig. I2g, 506, 1933.

3) Krijgsman, B.J. : Het lot van Eimeria-öocysten in het darmkanaal van den mensch,
Geneesk. Tijdschr. v. Ned. Ind., 73, 1070, 1933.

4) WiLsON, T. D. and Morley, L. C. : A study of bovine coccidiosis II, Jl. of Am.
et. med. Ass., 35, 826, 1933.

Zij komen o.a. tot de volgende conclusies: De natuurlijke infectie ontstaat waar-
schijnlijk door voortdurend opnemen van kleine hoeveelheden rijpe gesporuleerde
oöcysten. Een natuurlijke resistentie tegen de infectie kan bestaan. Een verkregen
immuniteit kan het dier minstens 5 maanden tegen opvolgende infecties bescher-
men. Oude dieren hebben in den regel een zeer goede immuniteit. Een groote
infectie-dosis behoeft nog geen heviger infectieverloop te geven. Een praedispo-
neerende factor bij de natuurlijke infecties wordt verondersteld, omdat experimen-
teel geen zeer zware infecties waren op te wekken. Schrijvers meenen dat cocci-
diosis bij het rund geen zelfbegrenzende infectie is — dus met een begrensd aantal
asexueele generaties (schizonten), zooals dat door Tyzzer voor het kippencocci-
dium is aangenomen — maar dat den weerstand of de immuniteit van den gastheer
bepaalt of de ontwikkeling sexueel of asexueel wordt. De oöcysten traden in de fae-
ces te voorschijn 7—12 dagen na de kunstmatige infectie.

Verder gaan de schrijvers verschillende invloeden na op de oöcysten. Kalium-
bichromaat zou de oöcysten verzwakken, zoodat een licht verloopende infec-

tie het gevolg zou zijn. (Zelfs wordt aan de mogelijkheid van een immunisatie hier-
mede gedacht). Niet-gesporuleerde oöcysten zijn nog na 18 maanden in de ijskast
levensvatbaar. Ratten zijn ongevoelig voor rundercoccidiën. De sporulatie-duur
die vroeger door Wilson (één der schrijvers) als zeer lang werd opgegeven (tot 3
weken), bleek onder gunstige condities voor E. cyindrica 24—48 uur, voor E. zürnii
48—72 uur en voorE. smithi 3—5 dagen. Een specifieke immuniteit voor elke soort
afzonderlijk bestond niet, dus de eene Eimeria-soort schijnt het rund voor de andere
soorten te beschermen.

Bij de ziekteverschijnselen wordt behalve diarrhee, die tenslotte bloedig kan
worden, aangegeven, dat een nephritis kan ontstaan met bloedige urine. De voor-
naamste pathologisch-anatomische veranderingen werden aangetroffen in rectum,
colon en coecum.

Oehme (1933) 1) stelde coccidiosis vast bij een jongen tackel, die eerst geleden had
aan hondenziekte en daarna aan bloedige diarrhee gestorven was. Bij sectie was
een sterke ontsteking van de pylorus en den dunnen darm aanwezig. Met de verza-
melmethode door verzadigde keukenzoutoplossing werd een groot aantal Isospora
bigemina gevonden. Van denzelfden eigenaar waren reeds 4 dieren ziek geweest. Deze
laatste hadden ook na de hondenziekte bloedige diarrhee gehad. Schrijver meent
dat ook deze aan coccidiosis geleden hebben (geen faecesonderzoek verricht) en
wijst op de mogelijkheid dat bij nauwkeurig onderzoek in de praktijk bij hevige
hardnekkige gevallen van enteritis, met uitscheiding van bloed, slijm en fibrine,
met cachexic, aan coccidiosis moet gedacht worden. Voor de bestrijding worden
de gebruikelijke hygiënische maatregelen aanbevolen.

Schmidt (1933) 2) onderzocht histologisch de sterk ontstoken gedeelten van
pylorus, duodenum, jejunum en ileum van bovengenoemden jongen hond. De voor-
naamste zitplaats der coccidiose was het achterste gedeelte van den dunnen darm vnl.
aan de einden der darmvlokken. Ter plaatse was een haemorrhagisch-catarrhale
enteritis aanwezig. De mucosa van de pylorus gaf verschijnselen van een hevige
catarrh te zien.

Prospiech (1933) 3) zag in korten tijd een groot aantal meest jonge katten sterven
met alle dezelfde hevige gastro-enteritische verschijnselen. De dieren braakten bijna
voortdurend met korte tusschenpoozen, speekselden sterk en stierven binnen 24—48
uur. De schrijver onderzocht 2 dieren en komt tot de diagnose coccidiosis door
Isospora bigemina. Bij sectie werden in het dundarmslijmvlies bloedinkjes gevonden,

2) Schmidt, J. : £ur pathologischen Anatomie der Kokzidiose des Hundes, Ibid. 3g, 464,
1933-

3) Prospiech : £wei typische Fälle von tödlicher Kokzidiose der Katze, Münch. Tier-
ärztl. Wochenschr., 84, 342, 1933.

die tenslotte tot grootere vlekken werden, terwijl in blinden darm en dikken darm
een meer diffuse roodheid aanwezig was. Verder werden, behalve de zeer talrijke
coccidiënstadia, bij beide dieren enkele spoelwormen aangetroffen, terwijl reeds bij
de dieren in leven in het braaksel enkele kleine spoelwormen werden aangetroffen.
(Hoewel P. zelf hieraan weinig beteekenis hechtte, wordt in een noot van de Redactie
opgemerkt, dat bij katten met Toxascaris behept, volgens Ernst, dezelfde hevige
verschijnselen als de beschrevene optreden). De schrijver wijst ook op het feit, dat
I. bigemina bij vele katten (en honden) wordt aangetroffen, ook bij oogenschijnlijk
geheel gezonde dieren en merkt daarbij op, dat in vele gevallen eerst dan schade-
lijke werking wordt veroorzaakt, wanneer de dieren gelijktijdig door „Staupe",
(katten- resp. hondenziekte) zijn aangetast. Intusschen meent hij de eigen gevallen
aan coccidiosis te moeten toeschrijven, terwijl hij het zeer snelle verloop (de dieren
waren slechts 2 dagen ziek, schenen tevoren nog kerngezond) op theoretische gron-
den tracht te verklaren.
Coccidiose bij den hond.

Oehme i) heeft bij een viertal jonge takshonden met bloedig slijmige ontlasting,
coccidiose vastgesteld. De aandoening betreft meestal jonge dieren, evenwel in den
regel zonder duidelijke klinische verschijnselen. Alleen bij hevig lijden worden al-
gemeene symptomen opgemerkt, als: diaarhee (eventueel bloedig) gebrek aan eet-
lust, vermagering, bloedarmoede, met vaak den dood als gevolg. De medicamen-
teuze behandeling is niet veel belovend. Aanbevolen worden wel creoline, chinine,
karnemelk. Verder dient vooral gezorgd te worden voor een goede hokontsmetting
en goed doorgevoerde symptomatische therapie.

Schmidt heeft bij de sectie een hevige ontsteking van pylorus en dunnen darm,
met verwoesting van het epitheel gepaard gaande, vastgesteld. Vooral de achterste
deelen van den dunnen darm bleken te zijn aangetast. Macroscopisch is darmcocci-
diose niet met zekerheid vast te stellen. Voor het stellen der diagnose is noodig dat
men de darmmucusa afkrabt en kleuring toepast ; ook de verzamelmethode met
keukenzout wordt aanbevolen. Gebleken is dat coccidiose bij den hond niet zoo heel
zeldzaam is, indien maar regelmatig faeces-onderzoek wordt verricht.

Bij hondenziekte met hevige darmverschijnselen daarbij, moet men bedenken
dat tevens daar naast darmcoccidiose in het spel kan zijn.

Karmann en Prescii (1933) 2) gaan experimenteel na of de hoendercoccidiosis
werkelijk door meer dan een Eimeria-soort wordt veroorzaakt. Zooals bekend, zijn
behalve de reeds lang bekende soort Eimeria tenella, sedert kort door Tyzzer 4 nieuwe
en door Yakimoff bovendien nog 3 nieuwe Eimeria-soorten vastgesteld, zoodat wij
met 8 soorten bij de kip zouden te doen hebben. De door Tyzzer aangegeven soor-
ten zouden ook een verschillend pathologisch-anatomisch beeld geven.

K. en P. besmetten 4 groepen kuikens in den leeftijd van 1 —13 weken (contröle-
dieren werden niet gebruikt) met coccidiën-materiaal van een jong hoen, dat naar
Tyzzer zou lijden aan Eimeria acervutina. Al naar den leeftijd der kuikens werden
hiermede verschillende klinische en pathologisch-anatomische beelden te voor-
schijn geroepen. Bij de sectie werden in hoofdzaak 3 verschillende secticbeclden ge-
vonden, die naar Tyzzer zouden veroorzaakt worden door E. tenella, E. maxima en
E. acervulina. Volgens schrijvers is dus het aannemen van verschillende Eimeria-
soorten bij de kip in het geheel niet noodzakelijk ; evenwel is de mogelijkheid er-
voor gegeven. (De conclusie is dus niet geheel overtuigend. De proeven werden
trouwens gedaan met latten kooien, die van boven met wijdmazig gaas waren af-
gesloten. De besmettingskans van buitenaf, b.v. door opwaaiend stof met even-

1) Oehme : Beitrag zur Kokzidiose des Hundes, Tierärztl. Rundsch. 1933, S. 462.
Schmidt : Z^ur pathologischen Anatomie der Kokzidiose des Hundes, Tierärztl. Rundsch.

2) Karmann, P. und Presch, L. : Wird die Kokzidiose der Küken durch eine oder
durch mehrere Eimeria-Arten hervorgerufen? Tierärztl. Rdschau 3g, 529, 1933.

tueele andere Eimeria-soorten werd dus niet verhinderd. Het voedsel werd ook niet
gesteriliseerd. Ref.).

Bij een aantal der dieren werden verlammingsverschijnselen waargenomen, op
grond waarvan schrijvers een zekeren samenhang tusschen coccidiosis en de verlam-
mingsziekte vermoeden. (De mogelijkheid van een dubbele infectie wordt niet ter
sprake gebracht. Ref.).

Door Yakimoff, gousseff en Rastegaieff (1933) 1) werden metingen verricht
aan oöcysten van hoenders uit Turkestan en Leningrad. Zij komen tot de conclusie
dat ook Eimeria acervulina, E. mitis en E. maxima, die door Tyzzer voor het eerst
in Amerika beschreven zijn, in Rusland voorkomen. Verder doen de schrijvers
eenige proeven op natuurlijk met coccidiosis geïnfecteerde kuikens met joodmelk
(in de bekende samenstelling ¹), met chinosol 1 : 10000 en met Kokzidol. Joodmelk
en Kokzidol hadden totaal geen invloed, chinosol had eenige werking. (Slechts
2 kuikens werden met dit laatste middel behandeld, waarvan 1 genas en het andere
stierf, terwijl twee dagen tevoren dit dier nog sterk positief was.)

Om de levensvatbaarheid van E. tenella-oöcysten na te gaan in grond, mest en
in ontbinding verkeerende caeca van kuikens met inachtneming van bepaalde voch-
tigheid, temperatuur, lichtinvloeden, enz., werd door Patterson (1933) 2) een
uitvoerig onderzoek ingesteld. De bevindingen komen grootendeels overeen met
reeds bekende. Alleen bleek de werking van ongebluschte kalk op de oöcysten vrijwel
nihil.

Door denzelfden schrijver 3) werden verschillende kruisinfectieproeven met
coccidiën verricht op kalkoen, eend, fazant en patrijs. Het resultaat was : E. tenella
(van de kip) is niet in staat om kalkoenen, eenden, fazant of patrijs te infecteeren :
E. mitis, E. acervulina en E. maxima (alle van de kip) ook niet de patrijs, terwijl de
E. phasiani (van de fazant) en E. dispera (van de patrijs) geen infectie bij kuikens kan
teweegbrengen. De proeven werden alle gedaan bij jonge dieren met controles.

Yakimoff en Buf.witsch (1933)4) geven bericht over het voorkomen van kal-
koencoccidiën in Rusland. De lengte varieerde van 18,0—23.4 fL, de breedte van
14.4—18.0 . Zij zouden meer overeenkomen met de Eimeria meleagridis, dan met
de E. meleagrimitis, welke beide soorten door Tyzzer beschreven zijn.

Yakimoff (1933)5) beschrijft verder het voorkomen van Eimeria truncata in den
cloaca-inhoud van ganzen, waarvan de nieren een roode kleur hadden met witte
vlekken. De lengte der oöcysten varieerde van 18—27fi, de breedte van 12.6—21.

KotlAn (1933)6) die reeds in 1932 heeft bcricht dat bij de eend zoowel als bij
de gans de darmcoccidiose door specifieke Eimeria-soorten wordt veroorzaakt,
deelt nu mede, dat bij de gans 4 Eimeria-soorten parasiteeren en wel 3 nieuwe soor-
ten n.1. E. parvula n. sp., E. anseris Kotlan 1932 en E. nocens n. sp., die in den darm
voorkomen, terwijl E. truncata blijkbaar alleen de nieren tot definitieve zitplaats
verkiest.

Het meest komt voor de kleinere E. parvula ; de oöcysten zijn rond of rond-ellip-
tisch, hebben geen micropyle, grootte 10—15 X 10—14 f-. Deze soort is onschadelijk.
E. anseris en E. nocens komen minder dikwijls voor en worden hoofdzakelijk bij jonge

2) Patterson, F. D., Studies on the viability of Eimeria tenella in soil, The Cornell
Veterinarian, 23, 232, 1933-

4) Yakimoff, W. L. und Buewitsch, B. I., Ueber Kokzidien. II Z^ur Kokzidiose
der Truthhüner, Zeitschr. f. Inf. krht., 43, 242, 1933.

5) Yakimoff, W. L. : Ueber Kokzidien. I Z^ur Frage der Kokzidiose der Hausvögel in
Ruszland (USSR). Die Nierenkokzidiose der Ganse, Ibid. 239.

6) Kotlan, A. : Z^UT Kenntnis der Kokzidiose des Wassergeflügels. Die Kokzidiose
der Hausgans, Zentrbl. f. Bakt. I Orig., 12g, 11, 1933.

ganzen gezien in verbinding met darmaandoeningen (vnl. haard- en zweervorming
in het achterste gedeelte van den dunnen darm). Maar ook kunnen paratyphusbacil-
len bij het tot stand komen van de, aan coccidiën toegeschreven, ernstige darmver-
anderingen een rol spelen, tot welke meening enkele voorbeelden uit de praktijk
aanleiding gaven. De schrijver zal nadere onderzoekingen doen of beide soorten
wel ziektemakende eigenschappen bezitten. E. anseris heeft typische peervormige
oöcysten met duidelijke micropyle en een grootte van 16—23 X 13—i8jt*. E. nocens
is de grootste en gelijkt op E. truncata, maar is grooter: 25—33 X 17—24^. E. trun-
cata, het niercoccidium, met meest ovale, achter afgeronde oöcysten en een versmalde
voorste pool, een micropyle met een soort poolkap (verdikte rand om de micropyle)
en een grootte van 18—24 X 13—18/a. Het niercoccidium komt dikwijls voor bij
jonge ganzen en kan soms, waarschijnlijk na herhaalde invasie, zware ziektever-
schijnselen veroorzaken. In veel gevallen blijft echter een matige infectie zonder
ernstig gevolg.

Over het goed desinfecteeren van hokken en stallen waarin aan coccidiose lijdende
konijnen verblijven of verbleven hebben, wordt volgens Yakimoff i) nogal ver-
schillend gedacht, niet alleen bij de konijnenfokkers, maar ook bij de dierenartsen.

Naar aanleiding van uitgebreide onderzoekingen van Pérard (1924, 1925), die
verschillende desinfectantia onderzocht op hun doodende werking op oöcysten,
gaat Y. deze reeks nog met enkele andere uitbreiden. Aan Pérard bleek reeds dat
talrijke middelen in zeer sterke concentratie niet de minste werking bezaten. Een
20%-oplossing van formaline of zwavelzuur o.a. had pas werking na een contact
van 3 dagen. Zelfs werd de sporulatie der oöcysten door verschillende desinfectantia
bevorderd!

Y. onderzocht nu de werking op konijnencoccidiën (faeces met oöcysten in een
mortier in verschillende verdunningen met het desinfectans gemengd, en daarna
in Petrischalen 7—15 dagen bij 22° gebracht) van creoline Merck, Kresolin, zwavel-
carbolzuur, chinosol, mianin, trypaflavin, albargin en protargol. Alleen kresolin
had een gunstige werking, hoewel reeds in een 2%-oplossing sporoblasten zich
konden ontwikkelen.

Aan geen dezer middelen kon daarom eenige practische beteekenis toegekend worden.

Andreoni 2) vermeldt de goede resultaten verkregen bij de behandeling van
darmcoccidiose bij het konijn met ,,Amorbus", waarvan de werkzame bestand-
deelen zijn : zinksulfaat, formaline en alcohol. Het wordt toegediend in het drink-
water in i % opl. De sterfte onder de dieren neemt direct belangrijk af, terwijl
de oöcysten langzamerhand uit de faeces verdwijnen. Hofstra.

Nörr 3) heeft bij 130 vossen, ademhaling, pols en temperatuur nagegaan. Bij klinisch
gezonde zilvervossen schommelde de rectaaltemperatuur tusschen 38° en 42⁰ C. ;
meestal lag deze tusschen 3g⁰ en 40° C. Dieren beneden zes maanden hadden
gemiddeld C. hooger temperatuur dan dieren van een jaar en ouder. Verder
werd gevonden dat bij sterke excitatie van het dier de lichaamstemperatuur wel twee
graden kan stijgen en dan zelfs een hoogte van 42⁰ C. kan bereiken. Voor het vast-
stellen van koorts is daarom temperatuur-opnemen niet betrouwbaar.

1) Yakimoff, W. L. : Über die desinfecktion bei Kaninchenkokzidiose, Tier. Rund-
schau, 3g, p. 663—666, 1932.

2) Nuovo trattamento della coccidiosi intestinale del coniglio. Dott. R. Andreoni;
La Clinica Veterinaria; 1934. No. 2. p. 154.

3) Nörr : Über Körpertemperatur, Herztätigkeit und Atmung des Silberfuchses. Arch.
f. Tierh. 1933. S. 137.

De pols schommelde van 76—240 ; gemiddeld bedroeg deze 100—125. Drie dieren
hadden een voortdurende polsfrequentie van 48—56. Op het aantal had de excitatie
een duidelijken invloed.

Respiratorische arythmie kwam, vooral bij jonge vossen, veelvuldig voor. Op de
bijgegeven electrogrammen was zulks duidelijk te zien.

Het aantal ademhalingen bedroeg 12—60 ; gemiddeld 20—25. Twee dieren van
± 5 maanden hadden typisch gesaccadeerde ademhaling gedurende den duur van
het onderzoek. Bij dieren met longparasieten, waarbij auscultatorisch reutelgerui-
schen waren te hooren, was het aantal ademhalingen duidelijk verhoogd ; tempera-
tuur en pols waren bij deze dieren normaal. Bij rachitische dieren werd geen afwij-
king in pols, temperatuur en ademhaling gevonden.
Anaerobe bacillen bij pelsdieren. 2)

Bij verwondingen en kneuzingen der carnivoren is af en toe z.g. gasoedeem vast-
gesteld. De klinische diagnose ervan is te stellen, wanneer zonder temperatuur-
verhooging van beteekenis, een vuilbruine verkleuring der wondranden, emphyseem
(knisteren) alsmede een wondsecretum dat naar boterzuur riekt, bestaat (Saxinger).
De verwekkers zijn anaerobe kiemen, ubiquitair voorkomend, zoodat iedere niet be-
handelde wond eventueel tot wondinfectie daarmede aanleiding kan geven.

De pelsdieren zouden voor deze anaerobe wondinfecties zeer gevoelig zijn. Enkele
waargenomen gevallen worden uitvoerig beschreven. Soms kon geen uitwendige
laesie worden vastgesteld. Veenendaal.

Neumüller 3) deelt mede, hoe een geschoten wilde vos, welk dier
bovendien sterk vermagerd was en in ernstige mate met allerlei ingewand-
parasieten was besmet, o. a. ook in de darmen een zeer groote massa echinococcus-
lintwormen herbergde. Hij vermeldt vooral dit feit, omdat in een rondschrijven van
het „Reichs-Gesundheitsambt" betreflende de echinococcus-ziekte alleen hond
en kat als gastheeren van dezen lintworm worden genoemd, en men dus wel
degelijk rekening moet houden met het feit, dal wilde vossen en wolven ook een
verspreiding van dezen parasiet in de hand kunnen werken.

Voor het eerst werd deze worm bij vossen aangetroffen in Amerika. Deze parasiet,
bekend onder den naam van Guinea of Medina-worm, behoort meer thuis in Arabië,
Perzie, Turkestan, Britsch-Indië, Afrika, Amerika en West-Indië. Bij een zilvervos-
vond Benbrook 4) een groot aantal knobbels van eenige centimeters doorsnede
en wel aan de beencn beneden de carpaal- en tarsaalgewrichten. Uit eiken knobbel
werden 2—4 wormen verwijderd. De parsieten waren 25—34 cm . lang en
ongeveer 2 mm. breed. Bij nader onderzoek bleken dit exemplaren te zijn van
Dracunculus medinensis.

Bij den vos kent men twee soorten rondwormen, die voor aandoeningen van de
longen verantwoordelijk te stellen zijn, n.1. een metastrongylus (crenosoma decora-
tum) en een trichotrachilide (capillaria aerophila). Door middel van het faeces-
onderzoek is de crenosoma met zekerheid »vast te stellen ; in de ontlasting komen dan
de larven voor, mits de faeces versch zijn.

2) Zschokke und Saxer : Gasödemerkrankkungen bei Pelztieren. Schweiz, arch. f.
Tierheilk. 1933. S. 108.

3) Dr. Neumüller : Echinococcus granulosus (Taenia echinococcus) beim Fuchs, ein
Beitrag zur Entstehung der Hülsenwurmkrankheit. Z. f. Fl. und Milchhyg. Jg. 43, 1932,
Pg- 3-

4) Benbrook, E. A. Dracunculus medinensis (Linnaeus, 1738) appears in the United
■States as a parasite of the fox. JI. of the Am. Vet. Med. Assoc. 34—6. 1932. p. 821—824.

De eieren van de capillaria gelijken op die van triehuris vulpis welke in den dikken
darm leeft en op die van capillaria plica, die in de urineblaas voorkomt. Schmid i)
wijst erop dat capillaria plica bij zilvervossen niet zelden in de urineblaas wordt
gevonden, zonder dat ziekelijke, klinisch waarneembare verschijnselen daarop
wijzen. In enkele gevallen slechts had het voorkomen ervan tot een hevige haemorrha-
gische cystitis geleid.

Een geval van longwormziekte bij dassen. De oorzaak van deze tot nu toe nog
niet bekende ziekte is Strongylus falciformis. De parasiet wordt nitvoerig beschreven.

Van een pelsdieren-fokkerij werden een gestorven waschbeer en 6 dagen later
een gestorven nerz ter onderzoek opgestuurd.

Beide dieren bleken gestorven te zijn aan een etterige fïbrineuze pleuritis. Bacte-
riologisch vonden Zschokke en Saxer 3) in hoofdzaak diplococcen in het vocht
van de borstholte. In milt, lever, nier, long en galblaas waren de bacteriën niet
aanwezig. Het overeenstemmende pathologisch-anatomisch beeld van sectie en
het resultaat van het bacteriologisch onderzoek wijzen er op, dat men met dezelfde
oorzaak te doen had. Voor dien tijd waren reeds veel dieren van de fokkerij gestorven
tengevolge van een onbekende infectieuze ziekte, waarbij wel diplococcen gevonden
waren, maar niet de typische verschijnselen zooals boven genoemd.

Over hondeziekte-infecties bij ,,minks" (Amerik. martersoort : putorius vison)
is eerst de laatste jaren wat bekend geworden. Vroeger werd, wanneer de verschijn-
selen ervan werden waargenomen, vooral gedacht dat fouten in de voeding de oor-
zaak waren. Gevallen door Shaw 4) waargenomen worden nader beschreven ;
overbrenging der ziekte op fretten bleek mogelijk. De klinische verschijnselen kwamen
eenigszins overeen met die bij den hond : eerst sereuze, later meer purulente afschei-
ding uit neus en oogen ; huidaandoening, vooral van ondervoeten en neus, in ernstige
gevallen uitbreiding over het geheele lichaam ; pustulae in de liesstreek. Beoordeeling
der lichaamstemperatuur is, evenals bij den vos, moeilijk, excitatie kan grooten invloed
daarop uitoefenen. In sommige gevallen werden acute zenuwstoornissen (convul-
sies) opgemerkt, met spoedigen dood, soms reeds een uur na het optreden der con-
vulsies.

De mortaliteit was vooral bij jonge dieren zeer groot ; homoloog anti-honden-
ziekteserum (Lederle) had in het begin der ziekte een gunstigen invloed.

Scheeve kophouding bij jonge roofdieren (katachtigen) als gevolg van
vitamine B gebrek.

Schneider 5) heeft in den dierentuin te Lcipzig bij jonge luipaarden en tijgers,
verscheidene malen een scheeve kophouding, in meer of minder sterke mate, kunnen
waarnemen. Dergelijke dieren vallen gemakkelijk om, kunnen zich moeilijk voort-
bewegen, en loopenook niet recht uit maar meer in een cirkel. Niet zelden werden

de dieren reeds met de scheeve kophouding geboren ; soms trad de afwijking eerst
wat later, gedurende de eerste levensweken, op. Het lijden werd waargenomen bij
jonge leeuwen, tijgers en luipaarden ; nooit bij hyena\'s, wolven of beren. De erva-
ring heeft hem geleerd, dat wanneer vroegtijdig genoeg de noodige behandeling
wordt ingesteld, zeer goed en snel genezing kan worden verkregen. Hij raadt aan
te zorgen voor een goede defaecatie van moeder- en jonge dier, levertraan toe te
dienen, daar gebrek aan vitaminen wordt vermoed, en vooral ook versehe paarde-
lever te geven. Hierdoor zou via de moedermelk een gunstigen invloed op het jonge
dier worden uitgeoefend.

Ook Scheunert i) behandelt in hetzelfde tijdschrift deze aandoening, welke
op evenwichtsstoornissen zou wijzen. Hij had reeds vroeger bij zijn uitgebreide
vitamine-proeven op jonge ratten af en toe eveneens dergelijke scheeve kophoudingen
en omvallen naar de gedraaide zijde toe, opgemerkt. Op goede gronden werd dan
ook door hem aangenomen dat bij de jonge roofdieren een vitamine B gebrek in
het spel moest zijn. Toediening van gedroogde biergist, 5 gr. daags, bracht snel
herstel. Reeds na één week kon een duidelijke verbetering worden waargenomen ;
ook de algemeene toestand verbeterde zeer. Hierdoor zou het bewijs geleverd zijn
dat vitamine B gebrek de oorzaak is.

In 1878 zou Zürn als oorzaak van de besmettelijke rhinitis van het konijn cocci-
diën gevonden hebben. Niettegenstaande deze bevinding later van verschillende
zijden niet bevestigd kon worden, wordt nog steeds van coccidiën-rhinitis gesproken
(o. a. in het werk van Seifried). Sprehn wijst erop dat nimmer ontwikkelingsstadia
van coccidiën-oöcysten in het neusslijmvlies zijn waargenomen, hetgeen door
Yakimoff 2) wordt ondersteund. Hij ontkent dan ook de mogelijkheid van een
rhinitis coccidiosa en schrijft :

„Ein Kokzidioseschnupfen existiert nicht und man täte am besten, diesen Aus-
druck ganz zu vermeiden".

De aetiologie van deze contagieuze rhinitis is onbekend ; de smetstof is in de
afscheidingsproducten van het neusslijmvlies aanwezig. De neusuitvloeiing is eerst
wat slijmig en wordt enkele dagen later (3—5) meer etterig ; de neusspiegel en om-
geving begint vochtig te worden en niezen treedt op. De dieren vermageren, zijn
lusteloos en eten slecht. Soms raken ook de longen of bronchiën er bij aangetast.
De lichaamstemperatuur stijgt tot 40° C. en hooger. Het verloop is vaak letaal.

Aangegeven wordt dat chloordampen bij deze aandoening door Tscheredkow 3)
met goed resultaat zijn aangewend. (Ook bij griep zijn chloordampen wel aanbe-
volen). Het chloor doodt bij een concentratie van 0.021 m.gr. op 1 L. lucht ver-
schillende microörganismen. De chloordampen werden verkregen door perman-
ganas kalicus met chemisch zuiver, geconcentreerd zoutzuur bij elkaar te doen ;
vrij chloor komt dan vrij. (TjKMnO, 16HCI = 2KCI 2 MnCl₂ 3H,0
5CI,). Voor een ruimte van 30 M³. zou noodig zijn 2 gr. permanganas kalicus
en 10 c.c. zoutzuur. De dieren werden ± 1 uur in de ruimte gelaten. Reeds den
volgenden dag waren de dieren wat beter ; na ± 3—6 dagen verdween de uitvloeiing
en hield het niezen op. De behandeling behoeft indien noodig, eerst na een week
te worden herhaald. Reeds 340 dieren waren reeds op deze manier door T. be-
handeld. H. Veenendaal.

Witte i) geeft een beschrijving van een Breslau-infectie bij het konijn, welke
infectie verloopt onder het beeld van een kazig-ulcereuze blindedarmontsteking
en uterusontsteking, gepaard met necrosehaardjes in de lever en miltzwelling. De
veroorzaker heeft een bijzondere affiniteit tot den graviden uterus, met als gevolg
abortus of mummificatie der vrucht en soms een daaropvolgende steriliteit.

Na abortus vindt meestal een bacterieverspreiding plaats. Verder komt de ver-
oorzaker langen tijd voor in den darminhoud. De ziekte is door voeding met cul-
turen gemakkelijk experimenteel op te wekken. Het darmkanaal vormt bij de
natuurlijke infectie de porte-d\'entrée.

Deze Breslau-infectie van het konijn is een echte opfokziekte, welke verder diffe-
rentieel-diagnostisch vooral verwisseld kan worden met de pseudotuberculose. De
bestrijding moet, onder gebruikmaking van een serologisch onderzoek van alle
dieren, plaats vinden door hygiënische maatregelen. Vooral een enting met een
specifiek vaccin zou succes opleveren.

Het aantoonen van de Breslau-bacteriën gelukt heel gemakkelijk uit de faeces.
Door een onderzoek van versche faeces kan men de bacteriedragers onder de ko-
nijnen vinden.

Een onderzoek van den darminhoud bij gestorven konijnen moet steeds worden
verricht, daar in één geval de bacteriën alleen in den darminhoud en in enkele
darmzweren, alsmede in den inhoud van den uterus waren aan te toonen.

Knorr2) wijst er op dat men ook vroeger reeds ontdekt heeft dat alkohol uit
den handel niet altijd steriel is.

Reeds Stokvis vond in absolute alkohol een bacterie, die in cultuur met de B.
megatherium overeenkwam.

Minervini legde draadjes met B. subtilis besmet, 8 dagen in 25—99 % alkohol ;
de bacillen bleven kiemkrachtig.

Heim stelde vast dat aan zijde-draadjes gedroogde miltvuursporen na 20 jaar
bewaren in alkohol nog virulent waren ; alleen het sporenvormend vermogen ver-
loren hadden ; na 30 jaar verblijf in alkohol waren zij afgestorven.

Knorr vond in zijn voorraad 70 % alkohol verschillende aard-bacteriën : (B. sub-
tilis, B. mesentericus, B. mycoides, e. a.).

Het is daarom noodig dat men bij de alkohol-destillatie steriel vaatwerk gebruikt,
dat stoppen enz. steriel zijn, en dat men bij vermenging van alkohol met water,
ook steriel water neemt. Vr.

De oude garde uit den mobilisatietijd wordt gedund, na Rijnenberg
en Vixseboxse, thans Frederikse.

Gedurende een lange reeks van jaren heeft de overledene zijn loop-
baan als paardenarts bij het Nederlandsche leger eervol afgelegd;
laatstelijk ingedeeld bij het hoofdkwartier van het veldleger als Leger-
paardenarts, als hoedanig hij de leiding had van den veterinairen
dienst te velde, onder de bevelen van den fungeerend-chef van den
veterinairen dienst, die bij het algemeen hoofdkwartier (generaal
Snijders) ingedeeld was.

Op een zomerschen Dinsdagochtend, den i 7den April 1.1. werd het
stoffelijk overschot van Frederikse, den bijna 76-jarige, op de 2e
Algemeene begraafplaats te Utrecht ter aarde besteld, onder veel
belangstelling van kerkelijke, veterinaire, medische en militaire
zijde. Een vriend-predikant sprak bij de lijkbaar woorden van
afscheid naar aanleiding van teksten uit de Schrift; de garnizoens-
commandant bracht een laatsten groet en ondergeteekende herdacht
den overledene met een enkel woord als collega en kameraad.

Abraham Frederikse was den isten Februari 1883 benoemd en
aangesteld tot paardenarts der 3e klasse (2e luitenant), in welken rang
destijds de loopbaan als paardenarts nog een aanvang nam.

In 1887 volgde zijn benoeming tot paardenarts der 2e klasse, (ie
luitenant) en in 1901, dus eerst na 18 dienstjaren, die tot paardenarts
der ie klasse (kapitein). Den hoofdofficiersrang, dirigeerend-paarden-
arts met rang van majoor, verwierf hij in 1913, dus eerst na 30-jarigen
dienst, zulks in verband met de destijds slechte promotierégeling. Den
2Östen Juli 1918 werd hem een eervol ontslag uit den militairen dienst
verleend. Na zijn pensionneering verkreeg hij den 25sten April 1922
den titulairen rang van luitenant-kolonel.

Na, naar ik meen, gedetacheerd te zijn geweest bij het 2e regiment
huzaren, destijds te Venlo, treffen wij Frederikse vele jaren aan,
van 1884 tot 1894 in garnizoen te Amersfoort, eerst bij het ie regiment
veld-artillerie, daarna bij het thans opgeheven depot van het ie regiment
huzaren. In 1894 werd hij overgeplaatst naar \'s Gravenhage bij het
2e regiment veld-artillerie. Hier verbleef hij een viertal jaren, waarin
hij een zeer ernstige longaandoening doorstond, die een ingrijpende
borstoperatie noodig maakte. Gelukkig heeft hij in zijn verder leven
daarvan geen nadeelige gevolgen meer gehad. Na \'s Gravenhage zien
wij hem andermaal een reeks van jaren te Amersfoort, van 1898 tot
1909, ditmaal als paardenarts bij de rij- en hoefsmidschool, welke beide

inrichtingen destijds nog stonden onder het bevel van een directeur-
hoofdofficier der huzaren en behoorden tot de inspectie der cavalerie. In
1920 werd de hoefsmidsschool gescheiden van de rijschool, kreeg een
paardenarts tot directeur en werd gebracht onder het bevel van den
chef van den veterinairen dienst, tegelijk met het zelfstandig worden
van het dienstvak van den veterinairen dienst, dat tot dusverre had
gestaan onder het bevel van den inspecteur van den geneeskundigen
dienst der landmacht. Gedurende zijn functie bij de rij- en hoefsmids-
school, bij gelegenheid van de viering van een jubileum der school,
werd Frederikse benoemd tot ridder in de orde van Oranje-Nassau.

De overledene was van een kalmen aard, bezat een nauwgezet en
beschaafd karakter en hield veel voeling met zijn kerkelijke gemeente.
Tot aan zijn dood was hij dan ook lid van het college van notabelen
der Nederlandsch-Hervormde gemeente te Utrecht.

Met ijver, nauwgezetheid, plichtsbesef en wetenschappelijken zin
heeft de overledene steeds zijn taak vervuld. Een enkele maal heeft hij
de reis naar Ierland medegemaakt als lid van de commissie tot aankoop
van remontepaarden. Ook volgde hij indertijd den cursus in bacterio-
logie, welke aan het militair hospitaal te Utrecht gegeven werd onder
leiding van Dr. Straub (later professor te Amsterdam) en Dr. de Haan,
ten behoeve van militaire enciviele collega\'s, officieren van gezondheid
en militaire apothekers, zoowel uit Nederland als uit Indië.

Vele jaren was de overledene werkzaam als paardenarts bij het rijks-
serologisch instituut te Utrecht.

In de jaargangen van ons tijdschrift komen van zijn hand verschil-
lende mededeelingen voor, onder meer over de refractiebepaling met
den oogspiegel volgens de methode Cuignet, de z.g. schaduwproef,
waarvoor de overleden collega destijds veel belangstelling toonde.

In Frederikse verliezen zijne echtgenoote en beide zoons een goeden
en respectvollen man en vader. Zelf zoon van een medicus en een broe-
der hebbend die arts is, volgde zijn jongste zoon eveneens het medische
beroep, terwijl zijn oudste zoon doctoreerde in de Nederlandsche let-
teren en leeraar werd bij het middelbaar onderwijs.

Een welbesteed leven is heengegaan, een goed vertegenwoordiger
van zijn beroep, van zijn maatschappelijken kring en van den mili-
tairen stand.

Door collega G. C. Terlouw te Geldermalsen werd aan het secretariaat mede-
deeling gedaan, dat hij als crediteur voor verleende diergeneeskundige hulp
betrokken was in een faillissement, waarbij hij, steunend op een vroegere
toewijzing, preferentie had aangevraagd, maar dat voor den Curator in dit faillisse-
ment, Mr. S. Rink te Tiel, daartegen bezwaar werd gemaakt. De curator stond
niet geheel afwijzend tegenover die aanvraag, maar meende, ook al omdat het in
zijne 28-jarige praktijk nog nooit was voorgevallen, zijne bezwaren te moeten
handhaven.

Daar de verificatie-vergadering te Arnhem zou worden gehouden, werd door
het Dagelijksch Bestuur in overleg met coll. Terlouw besloten om de hulp in te
roepen van onzen aldaar als Advocaat en Procureur gevestigden collega, Mr. P.
A. van Driest, die direct bereid gevonden werd om deze zaak geheel belangeloos
te behartigen.

Op de verificatie-vergadering, gehouden te Arnhem op 25 April 1934 en waarbij
Mr. C. van Nievelt Rechter-Commissaris was, werd door Mr. van Driest de
preferentie verdedigd op grond van art. 1185—4 van het Burgerlijk Wetboek,
waarop door coll. Terlouw reeds de aandacht gevestigd was.

Deze preferentie werd, na ampèle bestrijding van de zijde van den Curator,
erkend ; hiermede staat dus vast, dat deze vordering volledig zal worden uitbetaald
door den boedel, aangezien bedoelde preferentie zeer hoog staat, bijv. zelfs gaat
boven die van den verpachter.

Zij is gefundeerd op : de kosten tot behoud eener zaak gemaakt; hierbij moet
dus bewezen worden, dat de diergeneeskundige behandeling redelijkerwijs geacht
mag worden, den ondergang van de zaak (dier) te hebben voorkomen.

De vordering is alleen preferent op de opbrengst in het faillissement van het
behandelde dier, indien dit dus op het oogenblik van de uitspraak van het vonnis
van faillissement-verklaring nog aanwezig is. Gevolg daarvan is, dat voor de be-
handeling van een dier, dat voor de uitspraak van het faillissement, hetzij gestorven
hetzij verkocht is, geen preferentie kan worden verschaft.

Hoewel hiermede dus nog lang niet alle gevallen, voorkomende bij een faillisse-
ment, waarin een dierenarts betrokken is, in aanmerking kunnen komen voor een
preferent verklaring der vordering, kan de uitspraak van dezen Rechter-commissaris
toch voor vele collega\'s, vooral in deze tijden, van belang zijn. Ook is het nog niet
zeker dat de uitspraak van dezen Rechter-commissaris tevens de meening is van
anderen, zoodat daaromtrent nog een afwachtende houding dient te worden aan-
genomen.

Het D.B. hoopt hierdoor den collega\'s een vingerwijzing te hebben gegeven,
hoe in voorkomende gevallen gehandeld moet worden, om zoo mogelijk in vorde-
ringen preferent verklaard te kunnen worden. Brengt het bezwaren mede, dan
verzoekt het den leden zich daarvoor in verbinding te stellen met het secretariaat,
dat dan gaarne, zoo noodig in overleg met Mr. van Driest, hierin van advies zal
dienen.

Het D.B. brengt hierbij nog gaarne zijn dank aan coll. Mr. van Driest voor de
bereidwilligheid in deze betoond.

Tijdschrift-nummers van ruiltijdschriften, van 1933 en vroegere jaar-
gangen, nog in handen van medewerkers, moeten worden ingeleverd aan het adres
der redactie. Prins Mauritslaan 9, den flaag.

De hoop, uitgesproken in het vorige jaarverslag, dat in 1933 de afdeelingsverga-
deringen zich in een (link bezoek zouden mogen verheugen, is niet bewaarheid
mogen worden. In het algemeen was de belangstelling der leden in het vereenigings-
leven der afdeeling niet bijster groot. Was het bezoek op de Januarivergadering nog
vrij goed (32), op de 3 daarna volgende afdeelingsvergaderingen zakte het aantal
leden dat ter vergadering kwam, geleidelijk naar 22, 20 en tenslotte 16, zeer zeker
een te gering aantal voor een afdeeling met ruim go leden.

Men mag echter wel verwachten dat, nu in de toekomst de Mij. ook de maat-
schappelijke belangen van haar leden zal trachten te behartigen, ook verschillende
leden die tot dusver slechts vanuit de verte het werken en streven der afdeeling hebben
gadegeslagen, in den komenden tijd meer nabij zullen komen om persoonlijk aan
het vereenigingsleven te kunnen deelnemen.

De ledenlijst onderging in den loop van 1933 belangrijke veranderingen, waarvan
enkele het gevolg zijn van de ongunstige tijdsomstandigheden. Begon het jaar met
96 leden, dit aantal was eind December gedaald tot 86. Overleden zijn twee leden,
te weten Prof. Kroon en J. M. van Nes. Bedankt voor het lidmaatschap der Mij.
hebben de Heeren G. Hoogland, Westhoi.tz, Harp, van Haselen, de Zeeuw,
van Leeuwen en van Diermf.n. Overgeschreven naar andere afdeelingen werden
de leden Frenkel, van den Akker, van Rijn, terwijl als nieuw lid toetraden de
Heeren van der Grift en van Veen.

In het Bestuur kwam een belangrijke wijziging. De ondervoorzitter, Dr. Petten,
moest reglementair aftreden en was niet herkiesbaar. In diens plaats werd gekozen
de Heer Karsemeijer. Tevens werd de functie secretaris-penningmeester gesplitst
en een penningmeester benoemd. De Heer Leopold werd met deze gewichtige
functie belast, zoodat met ingang van 1933 het afdeelingsbestuur door een 4-tal
functionarissen wordt gevormd, in overeenstemming met het nieuwe afdcelings-
reglement.

De reglementair voorgeschreven 4 vergaderingen werden regelmatig gehouden.
Van hetgeen daarop is behandeld is reeds in den loop van 1933 mededeeling gedaan
in het tijdschrift, zoodat daarna verwezen kan worden. Slechts in het kort volgt
hiér een opsomming van de verschillende belangrijke agendapunten.

Inleiding door den Heer van df.r Slooten. Voordracht van Dr. Beijers over
bloedwateren bij paard en rund.

Vergadering 20 Mei. Bespreking van het rapport van de secretariaats-commissie.
Behandeling van de voorzittersvacature der Mij. Eenige korte vrije mededeelingen.

Vergadering 9 Dec. Bespreking van het tuberculosebestrijdingsvraagstuk. Vorming
van een commissie ,oin dit vraagstuk nader te bestudeeren, eventueel bindende
besluiten voor te stellen. Behandeling van het ziekenfondsvraagstuk.

Uit bovenstaande opsomming blijkt wel, dat de afdeeling zich alreeds, meer dan
vroeger, op maatschappelijk terrein heeft begeven.

In verband met liet feit, dat tot nog toe van ingevoerd vleesch in de gemeente
Idaarderadeel geen rechten werden geheven en dat deze invoer steeds grooter om-
vang aanneemt (vooral uit Akkrum), waardoor er in de gemeente steeds minder
wordt geslacht en als gevolg daarvan de opbrengst van de keurloonen daalt, is,
volgens een bericht in de „V. en VI.handel" van 20 April j.1., door de gemeente
Idaarderadeel besloten van ingevoerd vleesch in verhouding dezelfde rechten te
heffen als die welke bij eigen keuring zijn vastgesteld (thans ook te heffen per half
en een vierde dier en verder 4 cent per K.G.)

Reeds enkele jaren, aldus schrijft de N. R. Ct., is het vraagstuk hoe Middelburg
aan de verplichting tot bouwen van een abattoir zal voldoen, een brandende kwestie.
Vlissingen zou aanvankelijk ten deze met Middelburg samenwerken, maar toen
Middelburg als plaats van vestiging door onpartijdige deskundigen was aange-
wezen, en de slagers te Vlissingen een coöperatief slachthuis oprichtten, trok Vlis-
singen haar toezegging tot samenwerking in en moest Middelburg van begin af
nieuwe plannen maken.

Een paar jaar geleden besloot de raad tot bouw van een abattoir, maar daarvan
is tot dusver nog niets kunnen komen en thans wenden Ged. Staten van Zeeland
een poging aan om bemiddelend op te treden en te komen tot een oplossing van het
probleem, hoe Walcheren een centrale slachtplaats te verschaffen, rekening hou-
dende met de bestaande toestanden. Zij vragen Middelburg bij te dragen in de
kosten van een onderzoek door een deskundige. Vlissingen zegde reeds medewer-
king toe.

Na eenige opmerkingen over de wijze, waarop Vlissingen tot dusver deze samen-
werking heeft opgevat, bleken bij de behandeling van dit voorstel van B. en W.
in den raad 12 leden voor dit plan te zijn en slechts 2 tegen.

Verbouwing en inrichting van het laboratorium, enz. van het openbaar
slachthuis te Rotterdam.

De directeur van het openbaar slachthuis te Rotterdam is van oordeel, dat het
aan het bedrijf verbonden laboratorium niet meer aan redelijke eischen voldoet
en voor het laboratoriumpersoneel geen genoegzame ruimte meer biedt. In verband
hiermede is door den dienst van Gemeentewerken aldaar een plan gemaakt 0111 op
het bestaande gebouw een verdieping te construeeren, waar alsdan een aan alle
eischen voldoend laboratorium kan worden ingericht.

Voorts zal ten behoeve van de keuring van vleesch. afkomstig uit andere gemeen-
ten, ten oosten van het bestaande keurlokaal een overdekte ruimte moeten worden
ingericht en de thans aanwezige overkapping voor het stallen van klein vee dienen
worden verplaatst. Ten slotte stelt de directeur voor om de inrichting van het labo-
ratorium en het instrumentarium te verbeteren. De kosten van laatstvermelde ver-
betering worden geraamd op ƒ 2500.—, welk bedrag ten laste van de loopende
exploitatie-rekening van het bedrijf dient te komen.

De aan de overige voorzieningen verbonden kosten worden geraamd op ƒ 19.500.—

Gelet op de Landbouwuitvoerwet 1929 alsmede op artikel 28 van het Koninklijk
besluit van 5 April 1930, St.bl. No. 135,

Gehoord het advies van de Vereeniging Nederlandsche Baconcontróle; heeft
goedgevonden :

in de door het overlijden van Prof. Dr. J. van der Grinten te Nijmegen ontstane
vacature, als voorzitter van de in bovengenoemd artikel bedoelden Raad van Be-
roep aan te wijzen :

Wereld Congres van de Fédération Cynologique Internationale (F.C.I.)
op 21 23 Maart 1934 te Monte Carlo.

Het is een verheugend verschijnsel, dat gedurende de laatste jaren een nauwere
samenwerking is ontstaan tusschen fokkers van honden en dierenarlscn en het is
ontegenzeggelijk de verdienste van bovenvermelde organisatie, dat dit contact is
tot stand gekomen.

De federatie omvat tal van landen en is in ons land vertegenwoordigd door den
Raad van Beheer op Kynologisch gebied.

Als vertegenwoordiger, uitsluitend met het oog op de bespreking der twee kynolo-
gisch-veterinaire vraagstukken, had ik het genoegen het Congres, dat ditmaal te
Monte Carlo werd gehouden, bij te wonen.

Naast een tweetal kynologische problemen werden behandeld de vraagstukken
van de voeding van den hond en van de hondenziekte. Belangrijke rapporten,
samengevat in een lijvig boekdeel van circa 400 bladzijden waren uit tal van landen
ingezonden en werden ter vergadering in de vier afzonderlijke sectics behandeld.
Het ligt in mijn bedoeling daarover binnenkort en na bestudeering der eindrapporten
mededeeling te doen.

Het Congres werd bijgewoond door meer dan 100 gedelegeerden; tal van dieren-
artsen uit vele landen hadden rapporten ingezonden en namen aan de discussies deel.
De ontvangst in de „ville enchantée" van de Rivièra was onverbeterlijk en zal
mede er toe bijdragen, de indrukken van het Congres levendig te houden. Onge-
twijfeld zullen deze congressen groot nut kunnen afwerpen bij het in nauwer contact
bcstudeeren van problemen die voor de kynologie in den ruimsten zin, van belang
zijn. Klarenbeek.

De secretaris van het Nationaal Comité, Dr. Baudet, zond ons een viertal uit-
noodigingen van verschillende veterinaire autoriteiten in Amerika, en twee excursie-
programma\'s, door hem ontvangen van den Voorzitter van het Publiciteits-Comité
van het 12e Int. Veeartsenijk. Congres, met verzoek die in ons tijdschrift af te druk-
ken. Daar dit te veel plaatsruimte zou beslaan, hebben wij onderstaande samen-
vatting gemaakt. Leden die daarin belang stellen, kunnen, op "aanvraag, de oor-
spronkelijke stukken van ons ter inzage krijgen. Verder is Dr. Baudet natuurlijk-
tot nadere inlichtingen bereid.

Een der brieven is van de President, C. P. Fitch, van the American Veterinary
Medical Association, en bevat een hartelijke uitnoodiging aan alle buitenlandse
Collega\'s en een speciale aansporing aan de praktiseerende dierenartsen, om aan
het Congres deel te nemen.

De Voorzitter, H. J. Milks, van de New York State Vet. Med. Society, zegt in
zijn schrijven dat de dierenartsen van New York al het mogelijke zullen doen om
het hun gasten aangenaam te maken.

John R. Mohler, chef van The Bureau of Animal Industry te Washington,
richt, als zoodanig, en als dierenarts en staatsburger, zijn uitnoodiging tot de buiten-
landse collega\'s en zegt dat de Amerikaanse diergeneeskundigen er zich in verheugen
hun gastheeren te zijn.

Kolonel C. V. Robert J. Forster, van het War-Department, Washington, D. C.,
wendt zich speciaal tot alle veterinairen in Militaire Dienst, en spoort hen aan het
Congres te bezoeken.

Na alloop van het Congres staan verschillende uitstapjes op het programma.
De twee groote tochten worden in bijzonderheden beschreven.

Vertrek van New York 18 Aug., naar Ithaca (19 Aug.), Niagara Falis (19—20
Aug.), Buffalo (21 Aug.), Detroit (21 Aug.), Chicago (21—24 Aug.), Washington
(25—26 Aug.), Philadelphia (26—27 Aug.), terug naar New York 27 Aug.

Vertrek van New York 18 Aug., naar Ithaca (ig Aug.), Niagara Falls (ig—20
Aug.), Lewiston, Lake Ontario, (20 Aug.), Toronto (20—21 Aug.), Ottawa (21 —
22 Aug.), Montreal (22—23 Aug.), Quebec (24 Aug.).

Vertrek van Quebec (24 Aug.), naar Europa, met Gunardline-Steamer Ausonia,
of Athenia.

Vergadering der „Fachtierärzte für die Bekämpfung der Aufzucht-
krankheiten".

6. Witte, Gieszen. Uber die Bedeutung der Trichomonadeninfektion für die
Sterilität und den Frühabortus.

10. Wagener, Landsberg. Das Abortusproblem vom Standpunkt der Umwelt-
forsch ung.

11. Van Oijen, Utrecht. Bekämpfung der Abortus-Bang-Infektion durch Aus-
merzung der Bakterien ausscheidende Tiere.

12. Karsten, Hannover. Die Feststellung der Abortus Bang Infektion durch
die Untersuchung der Milch.

Zondag 27 en Maandag 28 Mei. Excursies naar diverse groote landgoederen
resp. Fabriek der I.G. te Leverkussen.

Abteilung 34. Dr. Schwerdt spreekt Over „Die Bedeutung der Fleischkonser-
vierung für die deutsche Wirtschaft.

A. Angelino, bevorderd tot dierenarts, 3 Mei.
N. C. W. Hesse, Ede, verhuisd naar Paaschbergweg 32.
Dr. J. Gajentaan, Amsterdam, verhuisd naar Joh. Verhulststraat 115.
O. Bosgra, Groningen, verhuisd naar Wassenbergstraat 4g.
W. van oer Kooi, Groningen, verhuisd naar Parklaan 16.
Dr. C. P. A. Dieben, overgeplaatst van Fort de Koek naar Soerabaja, (Hoofd
van deN Prov. Veeartsenijk. Dienst Oost Java).

Verslag der commissie ad hoe over een ontwerp eener ministre-
rieele beschikking omtrent het Keurings-Regulatief. Maart 1934.

In de vergadering van de groep op 25 November 1933 werd haar
bestuur opgedragen een commissie te benoemen, die eventueele voor-
stellen der leden ter zake van het Ontwerp Keuringsregulatief, op-
gemaakt door de vereeniging van Directeuren van Openbare Slacht-
huizen in Nederland en gepubliceerd in het Tijdschrift voor Dier-
geneeskunde Mei 1933, zou verzamelen en aan de hand daarvan, de
naar haar oordeel aan te brengen wijzigingen zou formuleeren.

De commissie werd samengesteld uit de heeren Dr. C. de Graaf,
Utrecht, R. Veenstra, Amsterdam en L. de Waardt, Middelburg,
terwijl de secretaris der groep, Prof. van Oijen, zich bereid verklaarde
haar waar noodig van voorlichting te dienen en als zoodanig ter zijde
te staan.

De commissie vergaderde, na ontvangst van een aantal voorstellen
van leden der groep, twee malen en heeft het hierna volgende voor-
stel opgemaakt.

Vooropgesteld wordt daarbij, dat met wijziging der Ministerieele
Beschikking van 15 Juli 1920 niet kan worden volstaan, doch dat een
aantal bepalingen zullen moeten worden toegevoegd aan het K.B. van
5 Juni 1920 Stbl. 285, en wel met name inde § regelende het onderzoek
na de slachting.

1. Bij de beoordeeling van een slachtdier, moeten steeds alle bij het
betreffende geval zich voordoende afwijkingen, ten gevolge waar-
van een ongunstiger beslissing zou moeten worden genomen, door
een desbetreffend onderzoek worden uitgesloten, alvorens tot een
gunstiger beslissing mag worden overgegaan.

2. Een volledige omschrijving van de techniek voor, en van de be-
oordeeling van het resultaat van, het bacteriologisch vleeschonder-
zoek moet in het desbetreffend K.B. worden opgenomen. In het
bijzonder zij daarbij vermeld:

a. Het vleesch wordt geacht kiemen te bevatten, indien bij het in-
gestelde bacteriologisch onderzoek blijkt, dat de milt, een of
meer vleeschlymphklieren, of de skeletspieren kiemen bevatten;

b. Indien het resultaat van het b. o. als twijfelachtig moet worden
beschouwd, ook na het instellen van een herhaald onderzoek, dan
treedt in de plaats van afkeuring sterilisatie.

3. Voorts moet worden opgenomen een volledige omschrijving van
de uitvoering van andere gebruikelijke onderzoekingsmethoden als
daar zijn, pH bepaling, kook- en braadproef, galkleurstofreactie,

histologisch onderzoek enz., alsmede een nadere aanduiding der
gevallen waarin deze toegepast moeten worden.

4. De gevallen zullen omschreven moeten worden waarbij het los-
maken van verschillende spiergroepen verplicht is, alvorens tot de
uitspraak over tegaan, o.a. gevallen van belangrijke vermagering
met het oog op plaatselijke afwijkingen in consistentie en vochtig-
heidstoestand van het vleesch.

5. Bij gestorven dieren of dieren die verdacht worden niet door ver-
bloeding te zijn gedood, zal de kook- en braadproef, een bijzonder
onderzoek van de vleeschlymphklieren en de verschillende spier-
groepen van voor- en achterhand, imperatief moeten worden voor-
geschreven, terwijl mede op de waarde van de pH bepaling gewezen
kan worden.

6. Bij de omschrijving van het onderzoek van tuberculeuze dieren
wenscht men nadrukkelijk vastgesteld dat

a. niet afgekapselde tuberculeuze verweekingshaarden, straals-
gewijze verkazing der lymphklieren, alsmede tuberculeuze
pneumonie zullen gelden als aanwijzingen voor een bijzonder
onderzoek naar de aanwezigheid van acute miliaire tuberkels
in de daarvoor aangewezen organen en klieren ;

b. het onderzoek naar tuberkelbacillen in lymphklieren slechts
mag geschieden na het lege artis aanleggen van een versche
sneevlakte.

Ontwerp-beschikking van den Minister van Sociale Zaken tot
uitvoering van eenige artikelen van het Koninklijk Besluit van den
5den Juni 1920, Stbl. No. 285, zooals die nader gewijzigd is.

De Minister van Sociale Zaken gelet op het K.B. van den 5den Juni
1920, Stbl. No. 285, tot uitvoering van de Vleeschkeuringswet, Stbl. 1919
No. 524, heeft bepaald:

Waar in deze beschikking gesproken wordt over „keuring voor
het slachten" wordt uitsluitend bedoeld het ambtshalve tusschen
de wettelijke aangifte en de slachting door den keuringsambtenaar te
verrichten onderzoek.

Waar in deze beschikking gesproken wordt van ,,het vleesch"
wordt bedoeld het vleesch in den gewonen zin van dit woord.

1 Als leidraad werd gekozen het ontwerp voor een keuringsregulatief, gepu-
bliceerd door de Vereeniging van Directeuren van Gemeentelijke Slachthuizen
in Nederland. De hiervan afwijkende bepalingen werden vet gedrukt. Voor een
toelichting daarbij zie blz. 15.

In gevallen waarbij de beslissing afhankelijk is van den uitslag van
het bacteriologisch onderzoek, wordt afgekeurd indien het bacteriolo-
gisch onderzoek niet geschiedt.

Indien een geval onder meer dan een der in Artikel 4 genoemde
hoofden kan worden gerangschikt, terwijl de daarbij vermelde be-
slissingen niet gelijkluidend zijn, zal daarvan die beslissing worden
toegepast die in onderstaande opsomming het eerst wordt vermeld:
Afkeuren:

Voorwaardelijk goedkeuren onder voorwaarde van sterilisatie;
Voorwaardelijk goedkeuren onder voorwaarde van verkoop in het
klein onder toezicht.

De uitspraak bij de keuring, zooals voor de in dit artikel genoemde
gevallen daarnevens is voorgeschreven, zal telkens omvatten

al het vleesch in den zin van art. 2 der wet, met uitzondering
van de borst- en buikingewanden en uiers, welke worden af-
gekeurd, terwijl bij voorwaardelijke goedkeuring onder voor-
waarde van sterilisatie ook de beenderen worden afgekeurd.

Opmerking. Gevallen waarbij gelatineuze uittering van het
vet van de romp of waterzucht van het vleesch wordt waar-
genomen, terwijl het twijfelachtig is of de vermagering sterk is
te noemen, worden gerekend tot laatstgenoemd hoofd te be-
hooren, met dien verstande dat daarbij voorwaardelijke goed-
keuring onder voorwaarde van verkoop in het klein onder
toezicht kan worden voorgeschreven.

Afwijkingen aan inwendige or-
ganen welke geacht worden te
zijn ontstaan bij een met koorts
verloopende ziekte, zooals deze
voorkomen in aansluiting aan
verwonding en aan ontsteking
van den uier, de baarmoeder, de
darmen, de maag, de navel, de
longen, de hoeven, de klauwen,
de gewrichten, de sereuze vliezen
van borst of buikholte, de pees-
scheeden — voor zoover omtrent
deze ziekten in dit besluit niet
anders is voorgeschreven.

1. Indien ernstige, niet plaat-
selijke afwijkingen in het vleesch
aanwezig zijn.

2. Indien op grond van den
uitslag van het bacteriologisch
onderzoek het vleesch geacht moet
worden kiemen (bacteriën) te be-
vatten.

Voorwaardelijk goedgekeurd.
onder voorwaarde van sterilisa-
tie, in alle overige gevallen.

2. Indien op grond van den
uitslag van het bacteriologisch
onderzoek het vleesch geacht moet
worden kiemen (bacterien) te be-
vatten.

Voorwaardelijk goedgekeurd.
onder voorwaarde van verkoop
in het klein onder toezicht, in
alle overige gevallen.

Onvoldoende uitbloeding.
Abnormale kleur (ook Icterus).
Abnormaal uiterlijk.
Abnormale consistentie.
Abnormale geur.
Abnormale smaak.

(Ook indien deze beide laatsten
slechts door de kook- of braadproef
worden waargenomen.)

Slachtdieren waarbij de geringe
afwijkingen na de slachting niet in
overeenstemming zijn met de hevige
algemeene ziekteverschijnselen bij
het leven waargenomen.

Peritonitis, aansluitende aan per-
foreerende verwonding van maag
darmen, uterus, buikwand, enz.
Haemoglobinurie (Haemoglobi-
naemie) bij eenhoevige dieren.

Opmerking. Tot de in deze rubriek genoemde gevallen van
„peritonitis", worden niet gerekend de dieren waarbij een circum-
scripte ontsteking van het buikvlies wordt waargenomen, van zoo-
danigen aard dat geen inhoud van ingewanden in de peritoneaal-
holte is gestort.

1. Indien ernstige, niet-plaat-
selijke veranderingen in het vleesch
of vet aanwezig zijn.

2. Indien afwijkingen aanwe-
zig zijn, die geacht worden te
zijn ontstaan door het niet tijdig
verwijderen der ingewanden.

Voorwaardelijk goedgekeurd
onder voorwaarde van verkoop
in het klein onder toezicht, in
alle overige gevallen, behoudens
het bepaalde in de opmerkingen.

Opmerking 1. Onder onvoldoende uitbloeding worden
niet gerekend te behooren die gevallen, waarbij alleen in groote
vaten of in enkele organen een ongewone hoeveelheid bloed is
achtergebleven, terwijl geen ongewoon roode verkleuring van
het vleesch wordt waargenomen.

Opmerking 2. In gevallen van ernstige abnormale kleur
mag alleen dan tot voorwaardelijke goedkeuring worden over-
gegaan, indien een daartoe ingesteld onderzoek bewijst, dat de
abnormale verkleuring niet het gevolg is van galkleurstof.

Opmerking 3. Bij alle tot deze groep behoorende afwijkingen wordt
herinnerd aan de noodzakelijkheid de kook- en braadproef te ver-
richten alvorens een andere beslissing dan afkeuring wordt genomen.

Opmerking 4. Indien de waterzucht resp. de abnormale kleur, ook
in de gevallen van geelzucht of het abnormaal uiterlijk tijdens het
bewaren binnen 24 uur verdwijnt, kan worden goedgekeurd, evenals

in de gevallen waarin deze afwijkingen slechts plaatselijk voorkomen,
na afkeuring der afwijkende deelen.

Opmerking 5. Indien bij koken de abnormale geur, resp. smaak,
verdwijnt, kan worden goedgekeurd onder voorwaarde van sterilisatie.

Opmerking 6. Bij een aantal der hier genoemde gevallen
kan het noodig zijn bacteriologisch onderzoek te verrichten
(o.a. onvoldoende uitbloeding). Moet op grond van den uit-
slag van dit onderzoek het vleesch geacht worden kiemen te
bevatten dan wordt het slachtdier afgekeurd.

Dieren, waarbij de keuring voor
het slachten niet werd verricht
(noodslachtingen, gestorven dieren)
met uitzondering van:

b. dieren waarvan komt vast te
staan dat zij door een ongeval
werden getroffen of gevaar op-
leverden voor hunne omgeving.

Dieren, waarbij andere dan de
in dit besluit genoemde afwijkingen
worden aangetroffen.

1. Indien ernstige, niet-plaatse-
lijke veranderingen in het vleesch
aanwezig zijn.

2. Indien op grond van den
uitslag van het bacteriologisch
onderzoek het vleesch geacht moet
worden kiemen (bacteriën) te be-
vatten.

3. Indien afwijkingen aanwezig
zijn, die geacht worden te zijn
ontstaan door het niet tijdig ver-
wijderen der ingewanden.

Voorwaardelijk goedgekeurd.
onder voorwaarde van verkoop
in het klein onder toezicht, in
alle overige gevallen.

1. Indien ernstige niet-plaatse-
lijke afwijkingen in het vleesch
aanwezig zijn.

2. Indien een groot aantal leven-
de of gestorven parasieten in het
vleesch aanwezig is.

Voorwaardelijk goedgekeurd, onder
voorwaarde van sterilisatie, in
alle overige gevallen waarbij één
of meer levende parasieten wor-
den gevonden.

Opmerking 1. Cysticerci worden alleen dan geacht niet „levend"
te zijn wanneer zij zijn verkaasd of verkalkt.

Opmerking 2. In elk geval van cysticercosis, waarbij sterilisatie als
voorwaarde tot goedkeuring is gesteld, kan het vleesch en in afwijking

van het in den aanhef van dit artikel onder b bepaalde kunnen
ook de daarvoor in aanmerking komende organen goedgekeurd
worden onder voorwaarde dat een en ander:

a. gedurende tenminste 10 dagen onafgebroken aan een temperatuur
van ten minste io° C. onder het vriespunt wordt blootgesteld; of

b. na verwijdering en afkeuring der beenderen en na verkleining
in stukken van ten hoogste 3 kg elk niet dikker dan 15 cm, ge-
durende 3 weken in een versch bereide keukenzoutoplossing van
ten minste 20 % sterkte onafgebroken wordt gedompeld.

c. voor zoover betreft vet; wordt uitgesmolten overeenkomstig het
bepaalde in art. 57 van het K.B. van 5 Juni 1920.

Opmerking 3. Na de in opmerking 2 sub a genoemde bewerking
te hebben ondergaan, wordt het vleesch goedgekeurd, tenzij zoo-
danige afwijkingen aanwezig zijn, dat het dientengevolge moet
worden afgekeurd of voorwaardelijk goedgekeurd.

Opmerking 4. De eigenaar bepaalt de keuze der te ver-
richten bewerking, voor zoover het hoofd van dienst de gelegen-
heid daartoe uit een oogpunt van controle, van deugdelijkheid
der bewerking, of van het aanbrengen van stempelmerken
geschikt acht.

1. Indien in het vleesch niet-
plaatselijke afwijkingen worden
waargenomen (spiertuberculose).

2. Indien het meerendeel der
vleeschlymphklieren in zeer sterke
mate tuberculeus veranderd is zoo-
dat grondige verwijdering der aan-
getaste deelen niet mogelijk is te
achten.

Voorwaardelijk goedgekeurd, onder
voorwaarde van sterilisatie, in-
dien het vleesch geacht moet
worden tuberkelbacillen te be-
vatten.

Opmerking 1. Het vleesch wordt geacht tuberkelbacillen te bevatten:
1. In gevallen, waarbij de keuring vóór het slachten niet werd ver-
richt, of bij deze keuring ernstige algemeene ziekteverschijnselen
werden waargenomen en tevens bij de keuring na het slachten
werd vastgesteld:

b. zwelling of ontsteking der vleeschlymphklieren, welke niet
kennelijk een andere oorzaak hebben.

2. Wanneer in één of meer organen, die geacht moeten worden
via de groote circulatie te zijn geïnfecteerd, of in één of meer
der vleeschlymphklieren, acute miliaire tuberkels worden aan-
getroffen.

3. Wanneer in één of meer gezwollen vleeschlymphklieren buiten
de, eventueel aanwezige, macroscopisch zichtbare tuberculeuze
veranderingen tuberkelbacillen worden aangetroffen.

Opmerking 2. De organen, bedoeld in Opmerking 1
sub 2, zijn de nieren en de meningen.

1. Indien ernstige, niet-plaatse-
lijke afwijkingen in het vleesch
aanwezig zijn.

2. Indien op grond van den
uitslag van het bacteriologisch
onderzoek het vleesch geacht moet
worden andere dan vlekziekte-,
resp. borstziektebacillen te bevat-
ten.

Voorwaardelijk goedgekeurd, onder
voorwaarde van : sterilisatie, in-
dien op grond van den uitslag
van het bacteriologisch onderzoek
het vleesch geacht moet worden
vlekziekte-, resp. borstzirktebacil-
lcn te bevatten.

Opmerking. Onder vlekziekte worden hier ook begrepen de gevallen
welke zich uitsluitend bepalen tot de zg. netelroos (urticaria) of
de endocarditis verrucosa.

Indien de afwijkingen op zoo-
danige wijze is het vleesch ver-
spreid zijn dat grondige verwijde-
ring onmogelijk is.

Voorwaardelijk goedgekeurd, on-
der voorwaarde van sterilisatie in-
dien geacht moet worden dat uit-
breiding der aandoeningen langs
den grooten bloedsomloop heeft
plaats gehad.

Opmerking. Een andere beslissing dan afkeuren mag
in de gevallen waarbij plaatselijke afwijkingen in het vleesch

voorkomen alleen worden genomen, wanneer bij het uitbeenen
en verkleinen van het dier blijkt, dat de afwijkende deelen gron-
dig verwijderd kunnen worden.

§ 5. Septische Pleuropneumo-
nie der kalveren (Pleuropneumo-
nia septica vitulorum).

(Adenitis equorum).
Kalverdiphtherie (Diphtheria vi-
tulorum).
Mond- en klauwzeer (Aphthae

Ziekten welke met den naam
„koliek" worden aangeduid.
Paratuberculose (Enteritis para-

* Pericarditis traumatica.
*Retentio secundinarum.
*Boosaardige kopziekte (Coryza

1. Indien ernstige, niet-plaat-
selijke afwijkingen in het vleesch
aanwezig zijn en bij jonge dieren
lijdende aan polyarthritis indien het
meerendeel der gewrichten is aan-
getast.

2. Indien op grond van den
uitslag van het bacteriologisch
onderzoek het vleesch blijkt of
geacht moet worden kiemen (bac-
terien) te bevatten.

Voorwaardelijk goedgekeurd onder
voorwaarde van verkoop in het
klein onder toezicht, in die geval-
len, waarbij de keuring voor het
slachten niet plaats had of ern-
stige algemeene ziekteverschijn-
selen bij de keuring voor het
slachten tot deze uitspraak aan-
leiding geven en er geen reden
tot afkeuring bestaat.

Opmerking 1. Er wordt in het bijzonder aan herinnerd,
dat indien bij gevallen van de hierboven genoemde ziekten
afwijkingen worden waargenomen als omschreven in Groep C.
§ 1, de beoordeeling overeenkomstig de daargegeven voor-
schriften moet geschieden.

Opmerking 2. Bij de met een * gemerkte ziekten wordt in het bij-
zonder herinnerd aan de noodzakelijkheid de kook- en braadproef
te verrichten alvorens een andere beslissing dan afkeuring wordt
genomen.

Opmerking 3. Bij gevallen van kalverdiphtherie, mond-
en klauwzeer, klem, paratuberculose en polyarthritis bij vol-
wassen dieren, waarin bij de keuring voor het slachten geen
ernstige algemeene ziekteverschijnselen werden waargenomen
en het lijden tot plaatselijke aandoeningen beperkt is, behoeft

geen bacteriologisch onderzoek te worden ingesteld. In die
gevallen worden slechts de aangetaste en de als geïnfecteerd te
beschouwen organen en deelen afgekeurd.

Opmerking. 4. In de gevallen van mastitis en polyar-
thritis zullen steeds de afwijkende beenderen en gewrichten
moeten worden afgekeurd.

Voorwaardelijk goedgekeurd, on-
der voorwaarde van verkoop in het
klein onder toezicht.

Indien lichte niet plaatselijke af-
wijkingen in het vleesch aanwezig
zijn, na het zooveel mogelijk ver-
wijderen der afwijkende deelen.

Opmerking. Een andere beslissing dan de hiergenoemden
mag alleen worden genomen indien blijkt, dat er slechts lichte
plaatselijke afwijkingen worden aangetroffen, die grondig ver-
wijderd kunnen worden.

Voorwaardelijk goedgekeurd on-
der voorwaarde van verkoop in het
klein onder toezicht in de gevallen
waarin geringe afwijkingen in kleur
of uiterlijk van het vleesch worden
waargenomen.

De uitspraak bij de keuring van organen, deelen en van gedefi-
brineerd bloed zal luiden, zooals nevens de in dit artikel genoemde
gevallen is voorgeschreven.

Alle niet in dit artikel genoemde Het geheele orgaan resp. het
ziekelijke veranderingen. geheele deel, resp. al het bloed,

Abnormale consistentie.
Abnormale geur.
Abnormale smaak.
Zeer slechte uitbloeding

Uitgebreide bezoedeling met
smetstof, behoudens hetgeen daar-
over elders in dit artikel is bepaald.

Organen en deelen die krach-
tens wettelijke bepalingen behoo-
ren te worden vernietigd.

Opmerking 1. Evenzoo moeten worden afgekeurd or-
ganen waarvan regionaire lymphklieren ziekelijke zwelling of
ontstekingsverschijnselen vertoonen, ook al worden aan het
orgaan geen afwijkingen gevonden.

Opmerking 2. Bij het uitsluitend aantreffen van litteeken-
weefsel kan worden volstaan met ruime plaatselijke ver-
wijdering.

De longen en milt van elk dier
waarbij in een ander orgaan een
echinococcus is aangetroffen.

Opmerking. Bij het aantreffen van één absces in een
runderlever kan worden volstaan met verwijdering van het
absces en het snijden van het orgaan in schijven ter dikte van
1 cm, indien daarbij niet meer abscessen gevonden worden.

Het orgaan of deel waarin één
of meer haarden worden aange-
troffen of het voorkomen daarvan
op grond van waarnemingen aan
naburige organen niet uitgesloten
geacht kan worden.

Actinomycosis.
Botryomycosis.

Teleangiectasieën in de lever.

Opmerking. Indien meer dan enkele verspreide ectasiën
aan de oppervlakte worden waargenomen, wordt de lever in
schijven gesneden alvorens een andere beslissing dan afkeuring
wordt genomen.

Distomatosis en andere aan-
doeningen van parisitairen aard,
voor zoover niet elders in dit be-
sluit vermeld.

Opmerking. Bij de keuring van levers kan worden vol-
staan met afkeuring van de ziekelijk veranderde en bezoedelde
deelen, indien deze grondig verwijderd kunnen worden zonder
verdere verontreiniging der goed te keuren deelen. Galgangen
met in zeer geringe mate verdikte wanden, waarin geen af-
wijkende inhoud aanwezig is, worden niet als ziekelijk ver-
anderd weefsel beschouwd. Normale galgangen waarin zich
distomen bevinden zijn als ziekelijk veranderd weefsel te
beschouwen.

i. Tuberculose van eenig or-
gaan of van de daarbij behoorende
lymphklier, (lymphklieren) als-
mede tuberculose van een lymph-
klier of tonsil.

2. Tuberculose van het meeren-
deel der bij eenig deel behoorende
regionaire lymphklieren.

3. Tuberculose van één of meer
der vleeschlymphklieren, resp. één
of meer »1er lymphklieren van den
kop hij het varken.

Het geheele orgaan met alle
daarbij behoorende lymphklieren,
resp. de lymphklier of tonsil.

Het bij de klieren behoorende
deel. indien de tuberculose in zoo-
danige sterke mate voorhanden is,
dat grondige verwijdering der aan-
getaste deelen niet mogelijk is te
achten.

Het geheele beenderstelsel van
den bij de klier behoorende voet,
resp. de beenige kop en de larynx.

De ribwand met intercostaal
spieren, het bijbehoorende deel van
de wervelkolom en het borstbeen ;

resp. het onmiddellijk onder het
peritoneum gelegen vleesch en, het
geheele middenrif.

verwijderd kunnen worden zonder
ernstige verontreiniging der over-
blijvende deelen, of wanneer gron-
dige verwijdering der aangetaste
deelen niet mogelijk is te achten.

Opmerking 1. Er wordt de aandacht op gevestigd dat bij
het aantreffen van acute miliaire tuberculose der vleesch-
lymphklieren het bepaalde van art. 4 groep I). § 2 moet worden
toegepast.

Opmerking 2. Er wordt in het bijzonder de aandacht op
gevestigd dat krachtens het bepaalde onder afgekeurd sub 1,
bij tuberculose der mesenteriale klieren, maag resp. magen
en darmen moeten worden afgekeurd.

Opmerking 3. Bij het aantreffen van tuberculose van de
lymphklieren van den kop wordt gewezen op de noodzakelijk-
heid van een bijzonder onderzoek van alle aan hals en voor-
borst gelegen lymphklieren.

Opmerking 4. De sub 4 genoemde bewerking wordt in
de eerste plaats toegepast bij gevallen van pleura of peritoneaal
tuberculose die niet tot de sub a resp. sub. b onder „voor-
waardelijk goedgekeurd" genoemde zijn te rekenen.

a. onder voorwaarde van afbranden der daarvoor in aanmerking
komende oppervlakte

ie. Vleeschvierendeelen na ver-
wijdering der daarop resp. daarin
voorkomende tuberculeuze ver-
anderingen.

2e. Deelen — behalve vet — die ge-
acht moeten worden met tubercu-
leuze smetstof te zijn verontreinigd.

2e. Vetweefsel waarvan de op
de oppervlakte aanwezige tuber-
culeuze afwijkingen niet verwij-
derd kunnen worden zonder dat
het met smetstof wordt veront-

Opmerking. Indien in slechts enkele der zich in het
vet bevindende lymphklieren geringe, oude, verkalkte tuber-
kels worden aangetroffen, kan het vet worden goedgekeurd
na verwijdering van alle zich daarin bevindende lymphklieren.

Slachtdieren, waarvan de keu-
ring na het slachten niet volledig
kan worden verricht — wegens
het ontbreken van organen of
deelen, of door het verwijderen
van deelen — of waarbij gehan-
deld is in strijd met de artikelen
19, 20, 21 en 22 van het K.B. van
den 5den Juni 1920, Stbl. No. 285.

Deelen van slachtdieren (waar-
onder hier ook te verstaan afzon-
derlijke organen en gedefibrineerd
bloed) waarvan de keuring niet
volledig kan worden verricht —
wegens het ontbreken van onder-
deden, of door het verwijderen
van deelen — of waarbij gehan-
deld is in strijd met de artikelen
19, 20, 21 en 22 van het K.B.
van den 5den Juni 1920, Stbl.
No. 285.

1. Indien zoodanige verande-
ringen aanwezig zijn dat geen
twijfel bestaat of het dier resp. deel
moest worden afgekeurd.

2. Indien twijfel bestaat of bij
het volledig zijn van het onder-
zoek het dier resp. deel al dan niet
zou worden afgekeurd.

1. Indien geen veranderingen
worden aangetroffen, doch het
onderzoek zoodanig onvolledig is,
dat een beoordeeling van het
vleesch resp. deel ten eenenmale
onmogelijk is.

2. Indien zoodanige verande-
ringen worden aangetroffen, dat
er twijfel bestaat of bij een vol-
ledig onderzoek het vleesch resp.
deel zou zijn goedgekeurd, dan
wel voorwaardelijk goedgekeurd.

Indien geen of slechts geringe
afwijkingen worden gevonden en
het onderzoek zoodanig volledig
is, dat met zeer groote waar-
schijnlijkheid kan worden vast-
gesteld, dat bij een volledig on-
derzoek het dier resp. het deel
zou zijn goedgekeurd.

De bepalingen van art. i tot 4 komen meerendeels ook in het oor-
spronkelijke ontwerp voor. Onze commissie geeft er de voorkeur aan
deze in den aanvang te plaatsen, omdat zij dan meer tot den lezer
spreken, hetgeen een juiste toepassing bevordert. De telkens gebruikte
uitdrukking het spierweefsel, is beter te vervangen door het „vleesch",
waarmede dan bedoeld wordt het vleesch in den dagelijkschen
zin. Daarvoor is dan de in Art. I opgenomen omschrijving
noodig.

Een opsomming van hetgeen bij voorwaardelijke goedkeuring moet
worden afgekeurd acht onze commissie noodig.

In de opmerking wordt voor twijfelachtige gevallen van vermagering,
toonende de daar genoemde andere afwijkingen, voorwaardelijke goed-
keuring voorgeschreven.

Hier, en elders op overeenkomstige plaatsen, wordt het woord „spier-
weefsel" vervangen door „vleesch", gebruikt in den gewonen zin, omdat
deze ruimere omschrijving beter aan het doel beantwoordt.

Een regeling voor varkens, die met aan pestlijdende dito\'s in één koppel
verkeerden en dus met virus besmet moeten worden geacht te zijn,
rekenden sommige leden onzer commissie noodzakelijk. Een formu-
leering is hiervan echter niet gegeven.

§ i. Handhaving van het hoofd „slachtdieren met geringe af-
wijkingen enz" uit het oude regulatief, acht de commissie gewenscht.
De beperking „bij eenhoevige dieren" wordt aanbevolen om bij hae-
moglobinurie van kalveren een andere beslissing mogelijk te maken.

§ 2. Waterzucht geeft meer het waargenomene weer dan hydraemie
welk laatste woord in het bijzonder op een bloedziekte wijst. Door de
toevoeging van de woorden „ook icterus" en opmerking 2 wordt er
naar gestreefd een juiste beoordeeling van deze afwijking te waar-
borgen .

Opmerking 6. In het ontwerp slachthuisdirecteuren werd bacte-
riologisch onderzoek imperatief voorgeschreven. Dit verviel in ons
ontwerp. Deze opmerking herinnert er aan, dat het toch wel noodig
kan zijn in sommige der hier genoemde gevallen.

§ 3- Deze § regelt de keuring der vroegere noodslachtingen en ge-
storven dieren en van ziektegevallen niet in dit besluit vermeld.

§ 2. Tuberculosis. Hier wordt onder afgekeurd sub 2 uitbreiding
gegeven aan het principe dat in het ontwerp slachthuisdirecteuren
werd gehuldigd bij de afkeuring van deelen blz. 9 sub 5. Daar werd
aflichten bevolen mede met het oog op het feit dat in zulke gevallen
niet alle in diverse tuberculeuze klieren verspreid liggende haarden en
haardjes verwijderd kunnen worden. Men stelt zich voor dat bij som-
mige ernstige gevallen van t.b.c. deze toestand voor het geheele dier
geldt. Het is duidelijk dat sterilisatie hier niet helpt, de verkaasde
haarden komen dan ter consumptie. Dus moet afkeuring volgen. Hier
zij opgemerkt, dat dit principe ook is ingevoerd bij de „keuring van
deelen" voor kop, hals en vierendeel. Hier geldt dus de zelfde toelichting.

§ 4. Deze groep behoort hier geplaatst te worden wijl de keuze gaat
tusschen afkeuren, sterilisatie, goedkeuren.

§ 5. Er wordt de aandacht op gevestigd dat hier het hoofd „koliek"
is opgenomen, waardoor goedkeuring der lichtste gevallen mogelijk
wordt. De toegevoegde opmerkingen behoeven geen toelichting.

§ 6. Men acht een meer gedifferentieerde omschrijving voor
sarcosporidiosis gewenscht.

Een bijzondere regeling voor de haemoglobunurie van het kalf is
noodig, omdat deze ziekte zoozeer verschilt van de gelijknamige bij
het paard.

Met de woorden „zeer slechte" en „uitgebreide" worden noodig
geachte restricties bedoeld, evenzoo met de toegevoegde woorden onder
„Afgekeurd". Het in de Opmerkingen 1 en 2 genoemde wordt thans
veelvuldig toegepast, codificatie van dit gebruik ontbrak.

Eehinococcosis. Ter meerdere zekerheid wil men long en milt van elk
aan Eehinococcosis lijdend dier afkeuren, daar juist deze organen
dikwijl als hondenvoer gebruikt worden. Men is zich bewust, dat
eigenlijk ook de lever moest volgen, bij dieren waar deze parasiet alleen
in andere organen wordt aangetroffen. De commissie meent, dat hier
een geval zich voordoet, waarbij de grens van het practisch uitvoer-
bare door de gegeven bepalingen is bereikt.

Abscessen. Men wil het verlof tot goedkeuren van het in schijven
gesneden orgaan beperken tot runderlevers met één absces. Aanvulling

van deze groep met bepalingen omtrent locale actinomycose en idem
botriomycose, alsmede teleangiectasieën acht men noodzakelijk.

Bij distomatosis wil men het principe van afkeuren van het orgaan
in het algemeen vooropstellen. Slechts voor de lever wordt dan in de op-
merking goedkeuring toegestaan na verwijdering der aangetaste deelen.

Tuberculose. Het noemen van de tonsillen onder afgekeurd sub i
heeft het voordeel dat op de beteekenis van deze organen andermaal
de aandacht wordt gevestigd, terwijl twijfel of zij wel onder lymph-
klieren zijn te rekenen onnoodig wordt. Het sul) 2 genoemde werd reeds
toegelicht bij de afkeuring van geheele dieren wegens tuberculose. Sub 3
werd bepaald wegens het veelvuldig voorkomen van been t.b.c. in de
kop van het varken en in overeenstemming met de afkeuring der
beenderen van een voet.

Aan de omschrijving sub 4 (oud sub 5 ontwerp slachthuisdirecteuren)
wordt de voorkeur gegeven, daar nauwkeuriger wordt bepaald wat
moet worden afgekeurd.

De omschrijving onder voorwaardelijk goedgekeurd houdt prin-
cipieel hetzelfde in als die van het „ontwerp slachthuisdirecteuren",
alleen is een meer gedifferentieerde opsomming der gevallen gegeven.
Daarbij wordt ook gestipuleerd, dat smelten van het vet bij mesenteriaal
klier t.b.c. noodzakelijk wordt geacht.

Getracht werd nader te stipuleeren dat deze bepalingen ook gelden
bij de keuring van deelen, terwijl op de noodzakelijkheid van het bac-
teriologisch onderzoek wordt gewezen.

Uit de afdeeling Infectieziekten van het Instituut voor Parasitaire- en
Infectieziekten der Rijks-Universiteit te Utrecht.

Pullorumonderzoek wordt in de praktijk op verschillende wijzen
verricht. Het kan daarom zijn nut hebben, eens na te gaan welke
methode van pullorumbestrijding de beste is. Het Instituut heeft op
dit gebied een groote ervaring, zoowel in het laboratorium als in de
praktijk.

Voor een goede pullorumbestrijding is in de allereerste plaats noodig
een onderzoek van de hanen en hennen ; dieren die agglutininen ten
opzichte van b. pullorum in het bloed hebben, zijn smetstofdragers
en dienen door middel van een agglutinatie-methode opgespoord te
worden. Welke methode verdient nu de voorkeur. Vele uitvoerige
gegevens van het Instituut toonen aan dat de buisjes-agglutinatie-
methode met serum de nauwkeurigste is. Duidelijk positieve reageerders
vindt men zeer zeker, terwijl zeer zwak positieve dieren ook opgemerkt
worden. De bekende methode met serum op de warme glasplaat even-
aart in juistheid de buisjes-methode. De bloeddruppel-methode geeft
steeds goede reacties bij duidelijk positieve dieren ; bij de gevallen
echter, waarbij de buisjes- of glasplaat-methode nog een zwakke
reactie geeft, ziet men geen of een onduidelijke reactie ontstaan bij de
bloeddruppel-methode.

Wil men de bloeddruppel-methode gebruiken, dan dient men deze
nauwkeurig en in geen geval overhaast te doen. Men moet zorgen dat
de temperatuur, waarbij de reactie verricht wordt, minstens 15⁰ C.-is,
dus indien noodig, de glaasjes verwarmen en nauwgezet 1 öse bloed
met i druppel betrouwbaar antigeen mengen (de hiervoor bestemde
öse en druppelaar van juiste grootte gebruiken). In twijfelachtige
gevallen is het noodig bloed te tappen, serum te winnen en daarmede
de agglutinatie volgens buisjes- of glasplaat-methode te verrichten.

Behalve het bloed- of serumonderzoek van alle dieren van het bedrijf
dient men sectie te verrichten op de gestorven dieren van dat bedrijf,
zoo noodig gevolgd door een bacteriologisch onderzoek. Men krijgt
dan een volledig inzicht over de op het bedrijf voorkomende ziekten
en, gecombineerd met de agglutinatie, gegevens in het bijzonder over
pullorumziekte.

Volgens dit systeem werd een groot fokbedrijf absoluut pullorum-vrij
gekregen ; de secties van het laatste jaar en de agglutinaties van dit
seizoen waren allen negatief wat betreft pullorumziekte.

De ervaring op dit bedrijf bij de agglutinatie volgens de bloeddruppel-
methode was de volgende : de gelegenheid voor het werk was zeer

gunstig, het personeel zeer ervaren, de glaasjes, die gebruikt werden,
waren vooraf verwarmd ; per uur konden 50 ä 60 agglutinaties verricht
worden.

Indien het een mij onbekend bedrijf had betroffen, waar voor de
eerste maal onderzocht werd, zou ik waarschijnlijk aan een iets lang-
zamer tempo de voorkeur hebben gegeven. Wellicht is het mogelijk
dit getal iets op te voeren door op een glasplaat eenige bloeddruppels
tegelijk te onderzoeken. Vele zeer ervaren practici uit pluimveegebieden
geven dan ook aan ongeveer 70 agglutinaties per uur, doch dat een
grooter aantal dieren per uur te onderzoeken zou zijn, lijkt mij niet
mogelijk, vooral niet, als men de dubieuze gevallen volgens de serum-
methode wil doen en dus bloed moet gaan tappen. Wel hoort men soms
zeer hooge uurcijfers noemen ; het Instituut heeft helaas echter de
ervaring (n.1. wat betreft zijn ingezonden kuikenmateriaal), dat be-
drijven volgens een dergelijk recordsysteem onderzocht, besmettings-
en verspreidingshaarden blijven.

Resumeerende blijkt dus dat: i° het onderzoek van de gestorven
dieren (kuikens en oudere dieren), 2° een juist verrichte bloeddruppel-
agglutinatie, 3⁰ een serum-agglutinatie der dubieuze gevallen, 4⁰ een
werktempo dat betrouwbaarheid beoogt, een zekere methode is voor
het uitroeien der pullorumziekte. Veronachtzaamt men een dezer
punten dan wordt het succes dubieus. Door te geringe financieele
vergoeding mag niet overgegaan worden tot te snel werken, daar
betrouwbaarheid van het onderzoek toch steeds eerste vereischte
moet zijn.

Die praktischste Art der Bekämpfung der bazilläre Kückendysenterie auf einer
Geflügelfarm ist nach Verfasser : Untersuchung aller gestorbenen Tiere ; Agglu-
tination (Bluttropfen-methode) bei allen Tieren, und dann, in allen Fällen mit
zweifelhafter Agglutination, die Serum-agglutination.

According to author the most practical way of combatting bacillary white
diarrhoea a poultry-farm is the following :

Application of the agglutination test (drop of blood method) in all animals;
then sero-agglutination in the cases of dubious reaction.

D\'après 1\'auteur la manière la plus pratiquè de combattre la diarrhée blanche
dans un élevage de poules, est la suivante :

Pratiquer 1\'agglutination (1\'agglutination ä la goutte de sang) chez tous les
animaux ; puis, soumettre ä la séro-agglutination les réacteurs dubieux.

Uit de Afdeeling Infectieziekten van het Instituut voor Parasitaire-
en Infectieziekten der Rijks-Universiteit te Utrecht.
Directeur : Prof. Dr. L. DE BLIECK.

Teneinde na te gaan hoe caviae en het mond- en klauwzeervirus
zelf, zich zouden gedragen bij intracerebrale injecties, werden eenige
proeven hierover verricht. Van de stammen O, A en C werd hiervoor
stam A gekozen; met het bewaarde A materiaal werden eenige caviae
op beide achterpootjes door middel van scarificaties geënt. Na 48 uur
reageerden zij allen positief en kon o. 15 ccm. lymphe verzameld wor-
den; de lypmhe werd met 0.35 ccm. physiol. NaCl-oplossing ver-
mengd. Na het virus wegens andere werkzaamheden 48 uur in de
ijskast bewaard te hebben, werd het bij de caviae 294, 296, 297 en 298
intracerebraal ingespoten (o. 1 ccm.). De cavia wordt hiervoor in
narcose gebracht met aether, de schedelhuid gedesinfecteerd, waarna
met een kleine canule de injectie in de hersenen, rechtstreeks door het
schedeldak heen, iets mediaal van het oor, verricht kan worden. Deze
vier aldus ingespoten caviae gedroegen zich de eerste 24 uur normaal.
Na 48 uur was 298 gestorven, op de punt van de tong was een blaar.
De andere drie caviae waren allen positief. 297 reageerde zeer duidelijk
en had gegeneraliseerd mond- en klauwzeer van tong en pootjes.
Van de 6 caviae, die Gales (Essai de culture du virus aphteux dans
1\'encéphale du Cobaye," C. R. Soc. Biol. 1932, 1, 109, blz. 19—22)
intracerebraal infecteerde, kregen er 5 mond- en klauwzeer; een
verder onderzoek werd niet verricht. Het was mijns inziens van belang
ook na te gaan of intracerebrale overentingen mogelijk zouden zijn.
Cavia 297 werd daarom gedood (chloroform) teneinde de hersenen
te onderzoeken op aanwezigheid van mond- en klauwzeervirus. De
hersenen werden uitgenomen, gewogen en 10 maal verdund met
physiologische keukenzoutoplossing. Na het laten bezinken der grove
deeltjes werden met o. 1 ccm. van de bovenstaande vloeistof intracere-
braal ingespoten de caviae 306, 307, 308 en in het voetzooltje de caviae
310 en 311. Al deze caviae bleven negatief.

Het mond- en klauwzeervirus kon bij deze proef dus niet in de her-
senen worden aangetoond alhoewel het er in was gebracht en de cavia
gegeneraliseerd mond- en klauwzeer had gekregen. De proef werd
herhaald met de bedoeling hoogere concentraties te gebruiken. Op-

nieuw werd van dezelfde stam A lymphe gewonnen van eenige geënte
caviae n.1. 0.25 ccm.; deze geheele hoeveelheid werd rechtstreeks
onmiddellijk na het verzamelen intracerebraal ingespoten bij cavia
321. Om eenigermate te voorkomen dat veel virus in of onder de huid
zou komen, werd de canule aan de buitenzijde gedesinfecteerd met
Jod. tinctuur, de huid werd goed gedesinfecteerd en na de injectie
werd het insteekwondje met Jod. tinctuur bedruppeld.

De cavia werd gedood, de hersenen werden uitgenomen, fijnge-
wreven en zonder verdunning in scarificaties gewreven op de achter-
pootjes der caviae 322 en 323. Een deel hersenen werd verdund met
physiologische keukenzoutoplossing (1 op 10); hiervan werd 0.2 ccm.
intracerebraal ingespoten bij cavia 325. Deze caviae (322, 323 en 325)
zijn alle drie gezond gebleven. Deze tweede proef verliep dus als de
eerste. Daarna werden alle caviae van deze twee experimenten onder-
zocht op immuniteit ten opzichte van stam A door ze te enten op
beide achterpootjes. Van een andere proef konden nog 2 caviae toege-
voegd worden (269 en 270) die eveneens door intracerebrale injectie
met volvirulente cavialymphe gegeneraliseerd mond- en klauwzeer
hadden doorstaan. Uit deze immuniteitsproef bleek nu dat alle caviae
(269, 270, 294 en 296) die interacerebraal ingesporen geweest waren
met volvirulente lymphe en die daarna gegeneraliseerd mond- en klauw-
zeer hadden gehad volledig immuun waren. De caviae (306, 307, 308
en 325) die intracerebraal geënt geweest waren (met hersenmateriaal
van een cavia die aan mond- en klauwzeer leed tengevolge van intra-
cerebrale injectie) en niet ziek geweest waren, bleken volledig gevoelig
te zijn. Eveneens de caviae die aan de voetzooltjes ingespoten waren.
(310 reageerde dubieus, 311, 322 en 323 echter zwaar positief).

ie. infecteert men een cavia intracerebraal met mond- en klauwzeer
A dan slaat de infectie snel aan;

2e. het virus is 24 uur na de injectie niet meer in de hersenen aan te
toonen door middel van intracerebrale overenting, noch door enting
op de voetzooltjes;

De genomen proeven zijn voor een duidelijker overzicht in onder-
staande tabel samengevat :

Bei intrazerebraler Injektion schlägt bei Meerschweinchen die Infektion mit
Maul- und Klauenseuchevirus A schnell an (Generalisation). Das Virus ist aber
24 Std. nach der Injektion im Gehirn nicht mehr durch intrazerebrale Weiterimp-
fung oder durch Impfung auf die Fussohlen nachzuweisen und es wurde bei diesen
Meerschweinchen auch keine Immunität erzeugt.

Guineapigs infected by intracerebral injection of foot-and mouth disease virus
Type A, soon developed a generalized foot-and-mouth disease. However, 24 hours
after the injection has been given, the virus is no more demonstrable in the brain.
Guineapigs inoculated with brain substance did not contract the disease, nor did
they acquire any immunity.

L\'inoculation intracérébrale à des cobayes, avec le virus aphteux du type A, produit
bientôt chez ces animaux une fièvre aphteuse généralisée. Pourtant, 24 heures
après l\'injection on ne peut plus démontrer le virus dans le cerveau ; des cobayes
inoculés avec la substance cérébrale ne contractaient pas la maladie et
n\'étaient pas immunisés non plus.

Wanneer wij de oudere schrijvers met hunne meer merk- dan ge-
loofwaardige mededeelingen buiten beschouwing laten, kunnen wij
zeggen, dat voor 1875 enkele auteurs meestal 4 tanden bij pasgeboren
kalveren hebben waargenomen, terwijl andere er 8 aantroffen.

In 1875 vinden wij voor het eerst als regel de aanwezigheid van 6
tanden opgegeven en wel door Gerlach, die een reeks kalveren „hol-
ländischer Race" heeft onderzocht en daaromtrent zegt ¹) : „Mit
6 Schneidezähnen werden die Kälber in der Regel geboren, die Eck-
schneidezähne brechen meist erst nach der Geburt innerhalb 5 Tagen
durch, einmal erfolgte der Durchbruch erst am 10. Tage bei einem
ausgetragenen Kuhkalbe".

Sindsdien wordt in den regel de aanwezigheid van 6 of 8 tanden
gemeld. Zoo geven, ik streef niet naar volledigheid, Cornevin et
Lesbre ²) 1894) op : Nés avec 6 incisives 5 pour 10. Nés avec 8 incisives
4 pour 10. Nés avec 4 incisives 1 pour 10.

Pusch ³) 1896) trof bij 52 kalveren, 40 X 8 en 12 X 6 tanden aan.
In 1905 herhaalde hij dit onderzoek bij 43 kalveren met het volgende
resultaat ⁴) : 20 hadden 8 tanden, bij 19 waren de hoektanden nog door
slijmvlies bedekt (hun doorbraak volgde in 2—6 dagen), terwijl 3
kalveren 4 tanden hadden en 1 (een misgeboorte) slechts 2.

In 1906 liet Veenstra ⁵) in de exportslachterijen te Harlingen 4236
kalveren onderzoeken; 77.58 % had 8 tanden, 21.62 % 6 en 0.8 %
slechts 4. Met alle waardeering voor dit uitgebreid onderzoek, moet
ik echter opmerken, dat dit „nuchtere" kalveren waren, en geen pas-
geboren. Ongetwijfeld is een deel hiervan reeds een paar of enkele
dagen oud geweest, en dat is van groot belang, want juist in deze
eerste levensdagen, kunnen b.v. de hoektanden doorgebroken zijn.
Zooals boven reeds is gezegd, geeft Gerlach op, dat deze tanden
binnen 5 dagen doorbreken, terwijl Pusch waarnam, dat hun door-
braak in 2—6 dagen volgde. Cornevin et Lesbre deelen hieromtrent
mede : „Quand le veau naît avec quatre dents, cinq à six jours suffisent
pour que les autres apparaissent et s\'il en portait six à la naissance,
nous avons vu les coins se montrer de deux à quatre jours après". Ik

houd het dan ook nog niet voor een uitgemaakte zaak, dat bij onze
pasgeboren kalveren de doorbraak der melktanden zoo ver gevorderd
is, als men op grond van Veenstra\'s onderzoek geneigd zou kunnen
zijn te denken.

Schultze ¹) onderzocht in 1909 49 kalveren; 32 hiervan waren in
het bezit van 8 tanden, terwijl 17 er 6 hadden.

In 1912 nam Schwarz ²) bij 56 kalveren die jonger waren dan 24
uur, 31 X 8, 23 X 6 en 2 X 2 tanden waar. De beide kalveren met
2 tanden waren resp. 10 en 12 dagen te vroeg geboren; de overige
54 hadden, voor zoover S. dit kon beoordeelen, een normalen drachtig-
heidsduur achter zich.

Lesbre ²) (1919) deelt mede, dat in Frankrijk van 100 kalveren,
gemiddeld 70 bij de geboorte alle melktanden hebben, 25 hebben
6 en 5 slechts 4.

En ten slotte zegt Attinger \') (1923), na mededeeling te hebben
gedaan van de resultaten van Veenstra\'s onderzoek : „Auch ich
habe bei den Hunderten von neugeborenen Kälbern, die mir unter
die Hand gekommen sind, fast stets acht Schneidezähne vorgefunden".

Zooals ik reeds in mijn vorig artikel ^s) heb gezegd, heeft men her-
haaldelijk getracht, dit zoo verschillend doorbreken der melktanden
te verklaren. Wij konden daarbij twee richtingen onderscheiden :
Simonds ⁶) (en voor hem o. a. Youatt ³)), zocht de oorzaak van deze
verschillen in den längeren of korteren drachtigheidsduur, Fürsten-
berg ⁸) daarentegen in de meerdere of mindere vroegrijpheid. Bepaalde
feitelijke argumenten werden echter noch door den een, noch door
den ander aangevoerd. In 1873 kwam Fürstenberg³) op deze zaak
terug en merkte het volgende op : „Die Untersuchungen über diesen
Gegenstand haben wir bis jetzt fortgeführt, und jede sich uns darbietende
Gelegenheit benutzt, die Ursachen der Beschleunigung oder Verzöge-
rung der Zahnbildung zu erforschen. Wir haben wie früher, gefunden,
dasz diejenigen Thiere, die, obschon sie eine kürzere Zeit, als die
durchschnittliche Tragezeit es erfordert, im Uterus sich befanden,
vollkommen entwickelt zur Welt kamen, eine gröszere Zahl durch das
Zahnfleisch hindurchgetretener Schneidezähne wahrnehmen lieszen
als die, welche längere Zeit im Uterus verweilt hatten. Die Beobach-
tungen haben dargethan, dasz die Ursache, welche das frühe Hervor-
treten der Zähne über das Zahnfleisch veranlassen, nur in der schnel-
leren Entwickelung des Körpers im Allgemeinen, vor Allem aber in

der vorgeschrittenen Entwickelung des Knochengerüstes zu suchen
ist. Wir fanden nämlich stets bei Kälbern, deren Milchzähne sämmt-
lich das Zahnfleisch durchbrochen, und deren Kiefer und Knochen
wir zu untersuchen Gelegenheit hatten, diese in der Entwickelung
viel weiter vorgeschritten, als bei solchen Kälbern, bei welche nur 2
oder 4 Schneidezähne frei über der Schleimhaut des Kiefers standen.
Wir fanden ferner, dasz die letzteren längere Zeit im Uterus verweilt
hatten als die ersteren. Auch die Zahl der jungen Thiere, welche im
Uterus sich befinden, übt keinen Einflusz auf die Entwickelung der
Knochen und der Zähne aus. Wir haben wiederholentlich zu beob-
achten Gelegenheit gehabt, dasz bei Zwillingen die Zähne und Kno-
chen ebenso weit entwickelt sich zeigten wie dort, wo nur ein Kalb
in der Gebärmutter ausgebildet worden. Ja bei Drillingen fanden wir
sämmtliche Schneide- und Backenzähne bei der Geburt hervorge-
treten, und die Kiefer sowohl, wie das Knochengerüst im Allgemeinen
sehr entwickelt".

In hooge mate overtuigend zijn deze mededeelingen naar het mij
voorkomt niet¹). In ieder geval kan men moeilijk zeggen, dat het
probleem hiermede is opgelost.

Cornevin et Lesbre kiezen partij voor Simonds en doen dat in de
volgende bewoordingen : „L\'un de nous a démontré que l\'état de la
dentition de veau à sa naissance est en rapport avec la durée de la ges-
tation; plus celle-ci a été longue, plus le nombre, des incisives ayant
percé la gencive est élevée. Les races communes, en général, portant
leur fruit plus longtemps que les précoces, il en résulte que la dentition
est au moins aussi avancée chez celles-là que dans celles-ci".

Pusch somt verschillende omstandigheden op bij de verklaring van
het voorkomen van 4 of 6 tanden bij de geboorte (te vroeg geboren,
tweelingen, moeders jonge vaarzen of zelf tweelingen).

Schultze denkt aan den invloed van het geslacht. Zooals gezegd
onderzocht hij 49 kalveren; van de 28 stierkalveren hadden 20/8
tanden en 8 (28.57 %) ^van de 21 koekalveren hadden 12 8 tanden
en g (42.85 %) 6. Hij erkent echter, dat ook de drachtigheidsduur
hier een rol kan spelen : „Der Umstand dasz der Prozentsatz der mit
8 Schneidezähnen geborenen Bullenkälber erheblich höher war als
der Kuhkälber hat vielleicht seinen Grund in der in Viehzüchter-

1 Het schijnt ook met de tandwisseling eenigszins eigenaardig toegegaan te
zijn bij het vee, dat het onderwerp- was van F.\'s onderzoekingen. Wij lezen toch
daaromtrent : „In vielen Fällen sahen wir bei Bullen sowohl wie bei Fersen schon
im Alter von 1 Jahr und 2 Monaten diese Zähne hervorbrechen, so dasz mit 1 Jahr
und 4 Monaten diese Zähne volständig entwickelt im Kiefer standen. Dies frühe
Hervortreten der Zangen beobachten wir bei Rindern der Ayrshire-, Oldenburger,
Breitenburger Race und auch bei gut gehaltenen, sich schnell entwickelnden Thieren
der gewöhnlichen Landrace".

kreisen bekannten Tatsache, dasz die Trächtigkeit der Kühe bei Bul-
lenkälbern in der Regel eine längere ist als bei der Kuhkälbern".

Schwarz daarentegen nam precies het omgekeerde waar; van
zijn 29 stierkalveren hadden 13 alle tanden (44.83 %) en van de 27
koekalveren 18 (66 %). Hij gelooft dus niet aan den invloed van het
geslacht.

Door hem wordt echter een anderen factor in het geding gebracht,
waarover Pusch ook reeds sprak, n.1. den leeftijd van de moeder;
kalveren van jonge moeders zouden meer met 6, die van oudere koeien
meer met 8 tanden ter wereld komen. Ten bewijze daarvan geeft hij
het volgende staatje :

Geburt

8 u. mehr

Schneidezähne
6 8

o Kälber

5
9

4
3

5
5

En dan lezen wij : Erst- und zweitgebärende Rinder befinden sich
in der Regel im Alter von 3 bezw. 4 Jahren; sie haben ihre eigene
körperliche Entwicklung noch nicht abgeschlossen und es ist somit
leicht erklärlich, dasz ihre Föten hierunter zu leiden haben; die Kälber
kommen eben mit einem noch nicht voll entwickelten Schneidezahngebisz
zur Welt. Kühe, die abgezahnt haben, die ihre körperliche Entwick-
lung abgeschlossen haben, können ihren Früchten mehr Nährmaterial
abgeben, und so ergibt sich, dasz nach einer Uebergangszeit (3 bezw.
4. Geburt), in der sich die Kälber mit 6 bezw. 8 Schneidezähnen etwa
die Wage halten, Kälber aus späteren Geburten, von Kühen von etwa
7 Jahren und darüber, in überwiegender Zahl ihre volle Entwicklung
eben durch das Vorhandensein von 8 Schneidezähnen erkennen lassen".

Hieruit blijkt weer, hoe voortreffelijk zich ,,mit Worten ein System
bereiten" laat. Mit Worten, want vaststaande feiten zijn er in het betoog
van Schwarz niet, of althans in zeer onvoldoende mate aan te wijzen.
Het gaat toch waarlijk niet aan, op grond van een onderzoek van 5
dieren, te concludeeren, dat de kalveren van rieren en twenterrieren¹)
,,mit einem noch nicht voll entwickelten Schneidezahngebisz" ter
wereld komen. Dat, zooals Schwarz zegt, ook Pusch kon vaststellen,
„dasz die Kälber, die nur mit 6 Schneidezähnen geboren worden waren,
zum Teil von Färsen abstammten", bewijst niets. Pusch vond bij zijn
eerste onderzoek 12 X 6 tanden en merkte daarbij op : „Die Kälber
mit 6 Zähnen stammten aber entweder von Erstgebärenden ab, oder

1 rier = vaars = tweejarige eerste kalfskoe.
twenterrier = driejarige 2de kalfskoe.

waren zu früh geboren oder endlich Zwillingskälber. Erstgebärende
Kühe brachten aber Kälber in der Regel nur dann, wenn sie zeitig
zugelassen, oder aus einem sonstigen Grunde noch nicht genügend
entwickelt waren, ferner sah ich zweimal solche Kälber bei Färsen, die
selbst Zwillingsgeburten entstammten". Bij zijn tweede onderzoek trof
hij 19 kalveren met 6 tanden aan, en hiervan waren slechts 6 van
vaarzen. Naar het mij derhalve voorkomt, wordt ook door deze waar-
nemingen de conclusie van Schwarz volstrekt niet gemotiveerd.

Ook wat de oudere koeien betreft, kunnen verschillende bezwaren
worden geopperd; zij behooren tot verschillende rassen of slagen,
het aantal is niet groot, en er is geen rekening gehouden met den drach-
tigheidsduur. Ook vernemen wij niet, of de 4 rieren en het twenterrier
al of niet „zeitig zugelassen oder aus einem sonstigen Grunde noch
nicht genügend entwickelt waren". Bovendien zou ik dit willen op-
merken. Zou de leeftijd van de moeder inderdaad van zoo groot belang
zijn, dan zouden juist in streken, waar de rieren als regel voor de eerste
maal op 2 of ruim 2-jarigen leeftijd afkalven, van zulke dieren slechts
kalveren ter wereld moeten komen „mit einem noch nicht voll ent-
wickelten Schneidezahngebisz", dus met 2 of 4 of in het algemeen
met 6 tanden. En dit geldt natuurlijk ook voor de kalveren afkomstig
van twenterrieren, die op ongeveer 3-jarigen leeftijd, dus een jaar
vroeger dan de Duitsche of andere, voor de tweede maal afkalven.
Evenwel hebben tal van pasgeboren kalveren van dergelijke jeugdige
rieren en twenterrieren bij de geboorte reeds 8 melktanden.

Lesbre kent veel invloed toe aan den voedingstoestand en aan den
drachtigheidsduur. Hij merkt in dit verband op : „La race ne paraît
pas avoir une grande importance dans cette variation ¹), qui tient
surtout à l\'état de la nutrition et à la durée de la gestation. Les veaux
malcs étant généralement portés plus longtemps que les femelles sont
souvent en avance sur elles".

Bestaan er dus meeningsverschillen, zoowel in zake het aantal tanden
dat bij de geboorte aanwezig is, als wat betreft de factoren die hierop
van invloed zijn, ook omtrent de wijze waarop, en de volgorde waarin
de melktanden doorbreken, loopen de inzichten uiteen, zooals in een
volgend artikel nader zal worden uiteengezet.

1 Het is mij derhalve niet duidelijk, hoe Kroon kan voorgeven, dat volgens
Lesbre vooral het ras een groote rol speelt („Es spielt dabei vor allem die Rasse
eine grosze Rolle", Die Lehre der Altersbestimmung, Hannover 1929, bl. 122).

Al kan men in het algemeen wel zeggen, dat, vooral maligne baar-
moedergezwellen bij onze huisdieren lang niet zoo veelvuldig voor-
kómen als bij den mensch, als men bij gelegenheid van een voorkomend
geval de literatuur over uterustumoren in het algemeen nagaat, dan
blijkt alras, dat er legio beschrijvingen zijn van tumoren van de baar-
moeder bij onze huisdieren.

Tot de meest gewone neoplasmen, welke men zooal in de uterus
kan aantreffen, moet men zeer zeker de fibroleiomyomen rekenen.
Uit hoofde van haar samenstelling alleen zou derhalve de hieronder
te beschrijven uterustumor geen verdere behandeling verdienen en
zou men haar gevoegelijk in het museum als curiosum een blijvend
plaatsje kunnen geven, ware het niet, dat dit fibroleiomyoom een
aanzienlijke grootte had. In de literatuur zijn nu weliswaar ook nog
wel grootere exemplaren beschreven, echter ook in de door mij aange-
troffen grootte komt zulk een gezwel niet zoo vaak voor, welk feit,
naar mijn meening, een nadere beschrijving alleszins rechtvaardigt.

Medio December van het vorige jaar werd mij door een slager
verzocht hem een afkeuringsbewijs te verstrekken van een, naar hij
meende, drachtige baarmoeder van een koe, welke koe hij als niet-
drachtig had gekocht en nu, naar hij dacht, reeds een vrij groote vrucht
in de baarmoeder bleek te hebben.

Bij nader onderzoek was in de uterus echter geen vrucht aanwezig
maar een groote, ronde tumor. Dit gezwel was gelegen in de rechter
uterushoorn en bleek, behoudens een zeer korte steel, ter dikte van
ongeveer een pols, waarmede het gezwel aan den uteruswand ver-
bonden was in de onmiddellijke nabijheid van de bifurcatie, met zijn
overig oppervlak niet in verbinding te staan met den uteruswand en
dus nagenoeg los in het lumen van de baarmoeder uit te steken.
Het oppervlak was glad, hobbelig; de consistentie stevig.

Na lossnijden van de polsdikke steel was de vorm min of meer afgeplat
rond; de afmetingen bedroegen ongeveer 29 c.M. lang, 25 c.M. breed
en 15 c.M. hoog. Gewicht 5.2 K.G.

Het de tumor omgevende gedeelte van den baarmoederwand was voor
een groot deel zoozeer geatrophieerd, dat deze wand, ongeveer ter
plaatse juist tegenover de steel gelegen, papierdun was geworden,
zoodat men in de naaste toekomst aldaar wellicht een perforatie had
mogen verwachten. Van eenige aanduiding der lagen (serosa, muscu-

laris en mucosa) was geen sprake meer — men zag niets dan als het
ware een perkamentachtig vlies.

De z.g. steel, waarmee het gezwel nog aan den uteruswand was ver-
bonden, was op doorsnede hard, spekachtig en bleek bij microscopisch
onderzoek veel bindweefsel en weinig gladde spierbundels te bevatten.
Zeer waarschijnlijk zal de tumor wel zijn uitgegaan van de muscularis
daar ter plaatse.

Op doorsnede was de tumor vlekkig wit-rood van kleur en had het
weefsel een duidelijk vezelig aspect. De lichter gekleurde deelen waren
van vastere consistentie dan de donkere deelen. Plaatsen met duidelijke
stuwing kwamen op de doorsnede niet voor, ofschoon men zulks, in
verband met het min of meer gesteeld zijn van de tumor en dus moge-
lijke torsie, eenigszins zou verwachten. Over de geheele doorsnede
zag men afwisselend donker- en lichtergekleurde deelen. In de om-
geving van de steel, welke eveneens op doorsnede werd getroffen, was
vooral meer bindweefsel aanwezig.

Het macroscopisch beeld van de tumor deed mij een fibromyoom
vermoeden, welk vermoeden bij nader microscopisch onderzoek juist
bleek te zijn. De vezelige bouw van het gezwel werd door het micros-
copisch beeld bevestigd. In alle gemaakte coupes, welke zoowel van
peripheer als van centraal gelegen tumorweefsel werden vervaardigd,
zag men bundels van gladde spiercellen, in alle mogelijke richtingen
getroffen en afwisselend met hier en daar sterke bindweefselbundels.

De donkerroode gedeelten van de tumor bevatten bijna uitsluitend
spierbundels, in de meer lichtrood gekleurde gedeelten kwam het
bindweefsel meer te voorschijn. De spierkernen lagen elegant, parallel
aan elkaar gerangschikt en waren verder smal en lang. Men vond
hier geen spitstoeloopende celkernen, zooals bij bindweefselkernen;
de kernuiteinden waren stomp afgerond, zoodat de kern meer staaf-
vormig leek. Om deze kernen lag het celprotoplasma, onduidelijk
begrensd, homogeen of uiterst fijn gestreept. Deze spiercellen lagen
zeer dicht bij elkaar. Schuin of dwars getroffen spierbundels gaven
een ander beeld. De spiercellen leken dan duidelijker begrensd, schenen
meer ronde schijfjes.

Vrijwel overal werden de spierbundels omgeven door bindweefsel-
fibrillen. Dit bindweefsel was meestal fijn fibrillair; echter ook plekken
waar meer hyalin homogeen bindweefsel aanwezig was, kwamen
voor. Dit was vooral het geval in de tumorgedeelten bij de steel. Het
geheel vertoonde dus het beeld van een fibroleiomyoom.

Zooals ik boven reeds vermeldde, maken de fibroleiomyomen een
groot percentage uit van de uterus-tumoren bij de dieren en zijn deze
soort gezwellen ook wel het meest beschreven in de literatuur. Kitt
is zelfs van meening, dat men een groot aantal, door vroegere auteurs
beschreven baarmoedergezwellen, onder den naam van polypen,

fibroïde tumor, enz., eveneens tot de leiomyomen of fibroleiomyomen
moet rekenen.

Bij het doorlezen van literatuur op dit gebied trof mij een statistiek,
welke Malvicini in 1911 heeft gepubliceerd. In een 2 tal jaren (1888—
1890) zouden door een 5-tal, met name genoemde medici (n.1. Martin,
Zweifel, Lawson Tait, Fehling en Leopold) een i486 uterustumoren
(myomen en fibromyomen) bij den mensch zijn waargenomen, terwijl
men bij dieren in 41 jaren slechts een 30 gevallen van overeenkomstige
gezwellen heeft waargenomen. Vooral bij het rund en het varken
zouden deze soort tumoren voorkomen, terwijl de fibroleiomyomen
veelvuldiger zouden worden aangetroffen dan zuivere leiomyomen.
Deze waarneming werd ook reeds door andere onderzoekers (o.a.
Guerrini) gedaan.

Uit een meer recente statistiek (van Fröhner, Johne) blijkt verder,
dat, wat diersoort betreft, bij den hond het meest tumoren worden
aangetroffen (myomen 3 %, carcinomen 5.2 %, sarcomen 2.8 % en
fibromen 7.5 %), daarna volgt het paard (met respectievelijk 2 %,
4.7 %, 2.2 % en 1.3 %) en vervolgens het rund (met respectievelijk
3 %> 3-5 %> ²-7 % ^{en I}-¹ %)• Wat betreft het verschil in frequentie
van het voorkomen van tumoren bij mensch en dier en bij de dier-
soorten onderling moet men in aanmerking nemen, dat juist bij dit
vraagstuk de leeftijd der individuen van groot belang is en dat bij uit-
zondering bij onze huisdieren intra vitam de diagnose wordt gesteld.
Gewoonlijk worden tumoren van de baarmoeder geheel toevallig bij
de sectie waargenomen.

Verfasser beschreibt eine von ihm bei der Sektion, als zufalligen Befund, beobach-
tete Uterus-geschwulst, ein Fibro-leio-myom.

Dieser Tumor befand sich im rechten Uterushorn und war durch einen puls-
dicken Stiel mit der Uteruswand verbunden. Dimensionen : 29—25—15 c. M.
Gewicht 5,2 K.G.

The author gives a description of a tumour in the uterus which he had casually
encountered on autopsy. On further microscopie examination the tumour was
found to be a fibroleio-myome. It was situated in the right uterine horn ; the part
attached to the uterine wall was about as thick as a wrist. Measurements : 29—25—•
15 cm., weight 5,2 kg.

L\'auteur donne une description d\'une tumeur dans l\'utérus constatée à l\'autop-
sie. L\'examen microscopique montra qu\'il s\'agissait d\'un fibro-léio-myome.

La tumeur était située dans la corne utérine droite, attachée à la paroi utérine
par un pédicule environ d\'épaisseur d\'un poignet.

Uit de afdeeling Infectieziekten van het Instituut voor Parasitaire- en
Infectieziekten der Rijks-Universiteit te Utrecht.
Directeur : Prof. Dr. L. DE BLIECK.

ONDERZOEK VAN ENKELE DESINFECTIEMIDDELEN
(THERAPOGEEN, SUBLIMAAT, CARBOL, CITOPOGEEN)

In de Berliner Tierärztliche Wochenschrift van 29 Juli 1932 (48
Jahrgang, Nr. 31, bladz. 504) geeft Dr. Georg Saxinger een belangrijk
artikel over desinfectiemiddelen, getiteld : „Staatlicher Prüfungs- und
Bewertungszwang für alle Desinfektionsmittel, eine Forderung der
tierärztlichen Praxis". De schrijver bespreekt de desinfectantia naar
aanleiding van de gegevens uit een dissertatie van Tartler. Deze
dissertatie behandelt vooral die ontsmettingsmiddelen, die in zeep-
achtige oplossingen in den handel worden gebracht.

Saxinger maakt de opmerking, dat alle prospecti der diverse mid-
delen uitdrukkingen bezigen als : „grösztmögliche Sparsamkeit" und
„höchste Abtötungskraft", doch dat een goed onderzoek soms geheel
andere resultaten geeft. Saxinger heeft nagegaan welke concentraties
na i uur een cultuur steriel maken. De resultaetn waren :

Daarna werd de verhouding van duurte en werkzaamheid berekend
(hierbij werd gerekend naar de verkoopprijzen van 1931), met als
resultaat :

Valvanol is het goedkoopst ; Alfanol 4 X duurder ; Odyroform
4.3 X duurder ; Neurogen 5.4 X duurder ; Sapoformal 7.7 X duurder;
Mitisol 9.6 X duurder; Therapogen 10 X duurder.

Men kan dus, zoo concludeert Saxinger, voor één en dezelfde wer-
king i of 10 maal zooveel uitgeven.

Dergelijke desinfectantia in zeepachtige oplossing worden ook in
ons land gebruikt, vooral door de dierenartsen, zoowel in de practijk
als in het laboratorium. Naar wij meenen te weten is het vooral thera-
pogeen, dat nog al eens wordt toegepast, dus juist dat middel dat op
het lijstje van Saxinger geheel onderaan staat. Ook het Instituut

voor Parasitaire- en Infectieziekten heelt een tijdlang therapogeen
gebruikt. Dit praeparaat heeft een aantal goede eigenschappen (niet
giftig, niet irriteerend, doorzichtig, instrumenten niet aantastend,
frissche geur, enz.), doch het leek ons toch nuttig eens een onderzoek
in te stellen naar de eigenschap die een dergelijk middel in de aller-
eerste plaats moet hebben n.1. een snelle bacteriedoodende werking.

Bij onze eerste 2 proeven (1 en 2) met een zwakken stam van b.coli
bleek reeds dat de carbolcoëfficiënt lager was dan 0.5. Dit was voor
ons een reden om uitvoerig een aantal colistammen op hun resistentie
tegenover therapogeen te onderzoeken.

Als methode van onderzoek werd genomen die, welke beschreven
staat in No. 4 (1922) van „Mededeelingen van het rijksinstituut voor
Pharmaco-therapeutisch onderzoek" bladz. 81.

Volgens deze methode begint men 5 c.c. bouillon te enten met een
bepaalde bacterie; na 24 uur groeien in de broedstoof wordt 20 c.c.
physiologische keukenzoutoplossing toegevoegd. Van deze verdunde
cultuur wordt J c.c. overgebracht in buisjes, gevuld met het te onder-
zoeken desinfectans; deze buisjes bevatten allen 4^ c.c., doch de con-
centraties verschillen. Een tweede proef wordt evenzoo gedaan met
carbolverdunningen. Het tijdstip dat de bacterie bij een desinfectans-
verdunning wordt gevoegd, wordt genoteerd; na bepaalde tijden wordt
nu uit de buisjes met desinfectans-verdunningen overgeënt in buisjes
5 c.c. bouillon.

Na bebroeding van minstens 24 uur is dan, door na te gaan welke
buisjes gegroeid zijn en welke niet, te bepalen hoe snel de concentraties
werken en tevens is door te vergelijken met de carbolproef, de z.g.
carbolcoëfficiënt te berekenen.

Onze derde proef volgens deze methode, verricht met b.coli, verliep
als volgt : (* = groei; — = steriel).

Uit het bovenstaande blijkt dat de carbolcoëfficiënt ongeveer 0.25
is, 0.5 % carbol geeft dezelfde resultaten als 2 % therapogeen (0.5 : 2 =
0.25) en 1.0% carbol geeft dezelfde resultaten als 4% therapogeen
(1.0:4 = 0.25).

In deze proef bleek dus dat 4 % therapogeen de coli-bacil na 1 uur
nog niet gedood had. 8 % had de coli-bacil na 20 min. nog niet gedood.
Op dezelfde wijze werden nog een aantal b. colistammen onderzocht.

b. pyocyaneus werd op dezelfde wijze als b.coli gebruikt om de desinfecteerende
werking van therapogeen na te gaan. Hier was het resultaat :
Proef 14 b.

b. pyocyaneus wordt door 2% therapogeen na 6 uur nog niet gedood,
b. pyocyaneus wordt door 8% therapogeen na 10 min. nog niet gedood.
Carbolcoëfficiënt : ± 0.35.

b. paratyphosus breslaviensis wordt door 3% therapogeen na 1 uur nog niet gedood,
(deze laatste proef werd op eenigszins andere wijze verricht dan de vorigen).

Overziet men de resulaten van deze 15 proeven, dan komt men tot
de conclusie dat therapogeen geen sterk desinfecteerend vermogen
bezit.

In gevallen waar het er alleen op aan komt dat de bacteriën snel
gedood moeten worden en waar giftigheid, prikkelende werking,
enz. niet hinderen, kan men natuurlijk de snelst werkende middelen
gebruiken, b.v. sublimaat. Wij onderzochten sublimaat ten opzichte
van een b. coli-stam, en een b. paratyphosus breslaviensis; beide bacte-
riën werden zeer snel gedood door versche oplossingen van 1 op 4000.
De carbolcoëffciënt was hier 200 (t.o.v.b. coli) en 350 (t.o.v.b. para-
typhosus). Een i °/₀₀-oplossing zal dus in het algemeen goed werken.
Sublimaat heeft echter o. a. het groote bezwaar dat het vergiftig is.

Carbol werd vele malen onderzocht, dikwijls tegelijkertijd met een
ander middel om de carbolcoëfficiënt na te gaan. De resultaten waren :

i % doodt binnen 20 min. coli; 2 % doodt binnen 1 min. coli;
1.0 % doodt binnen 20 min. coli; 1.2 % doodt binnen 5 min. coli;
1.0 % doodt binnen 20 min. coli; 1.2 % doodt binnen 30 min. pyocya-
neus; 1.2 % doodt binnen 20 min. coli; 1.2 % doodt binnen 20 min.
coli; 1.2 % doodt binnen 20 min. coli; 1.2 % doodt binnen 20 min.
coli; 1.2 % doodt binnen 30 a 60 min. coli; 1.2 % doodt binnen 30
min. pyocyaneus; 1.2 % doodt binnen 30 min. coli; 1.2 % doodt
binnen 10 min. coli; 1.2 % doodt binnen 20 min. coli; 1.2 % doodt
binnen 1 a 2 uur coli; 1.2 % doodt binnen 10 min. coli; 1.1 % doodt
binnen 10 min. coli; 1.5 % doodt binnen 15 min. coli; 1.5 % doodt
binnen 10 min. coli.

Hieruit volgt dat men om een snelle desinfectie van carbol te ver-
krijgen, genoodzaakt is concentraties te gebruiken van 2 % en hooger.
Daar carbol vergiftig kan werken en in hoogere concentraties prikkelend
werkt, is dit desinfectans dus voor vele doeleinden, b.v. irrigaties, niet
te gebruiken. Een desinfectans in zeepachtige oplossing dat toch be-
hoorlijk desinfecteerend werkt, zou dus wel van belang zijn, zoowel in
het laboratorium als in de praktijk. Behalve therapogeen hebben wij
daarom ook citopogeen onderzocht. Dit praeparaat gelijkt in zijn
eigenschappen op therapogeen, in oplossing is het melkachtiger dan
therapogeen. Bij onze proeven is ons gebleken dat citopogeen door
bepaalde toevoegsels wel helder te maken is, doch hierdoor daalt het
desinfecteerend vermogen. De helder gemaakte producten staan
daarom volgens onze ervaring ten achter bij de niet geheel heldere,
zoodat wij de voorkeur geven aan citopogeen met sterk desinfecteerend
vermogen, boven het niet snel werkende therapogeen. Het verschil
in werking blijkt uit de resultaten van onze proeven. Deze proeven
werden wederom op de reeds beschreven wijze verricht; teneinde een
vergelijkend oordeel te kunnen uitspreken werden therapogeen, cito-
pogeen en carbol eenige malen naast elkaar onderzocht.

Om b. coli binnen 30 min. te dooden is 8% therapogeen noodig.
Om b. coli binnen 30 min. te dooden is 1 % citopogeen noodig.
Carbolcoëfficiënt therapogeen : ± 0.25.
Carbolcoëfficiënt : ± 2.0.
Proef 2.

I % citopogeen doodt b.coli binnen 30 min.
2% citopogeen doodt b.coli binnen 10 min.
Proef 3.

4% therapogeen doodt b.coli binnen 30 min.
beneden 4% wordt b.coli na längeren tijd pas gedood.
I % citopogeen doodt b.coli binnen 30 min.
Proef 4.

3% therapogeen doodt b.coli binnen 30 min.
beneden 3% wordt b.coli na langere tijd pas gedood.
1% citopogeen doodt b.coli binnen 20 min.
Carbolcoëfficiënt therapogeen : ± 0.24.
Carbolcoëfficiënt citopogeen : ± 1.1.
Proef 5.

3% therapogeen doodt b.coli binnen 20 min.
2% citopogeen doodt b.coli binnen 10 min.
3% citopogeen doodt b.coli binnen 5 min.
Cai bolcoëfficiënt citopogeen grooter dan 1.
Proef 6.

4% therapogeen doodt b.coli nog niet na 10 min. daarna wel.
1% citopogeen doodt b.coli nog niet na 10 min. daarna wel.
Carbolcoëfficiënt therapogeen : 0.33
Carbolcoëfficiënt citopogeen grooter dan: 1.5.
Proef 7.

4% therapogeen doodt b.coli binnen 10 min., doch nog niet na 5 min.
1% citopogeen doodt b.coli binnen 10 min., doch nog niet na 5 min.
Carbolcoëfficiënt therapogeen : tusschen 0.375 ^en °-5-
Carbolcoëfficiënt citopogeen: ± I-5-

i %
\' %

2 %

3 %

4 %

Uit deze proeven blijkt dus dat citopogeen veel beter werkt dan
therapogeen en zelfs nog beter dan carbol. In tegenstelling met carbol
is ons gebleken, door proeven te nemen op konijnen en een kalf, dat
een 3 %-oplossing het oog niet irriteert en per os als darmdesinfectans
kan gegeven worden in dezelfde doseering als bij therapogeen. Cito-
pogeen is dus o. i. een praeparaat dat met succes zoowel in de praktijk
als in het laboratorium is toe te passen.

Het desinfecteerend vermogen van therapogeen, sublimaat, carbol
en citopogeen werd nagegaan. Hierbij werden gebruikt vele stammen
van b. coli, een stam b. pyocyaneus, een stam b. paratyphosus bres-
laviensis. De desinfecteerende werking van therapogeen is niet zeer
groot (carbolcoëfïiciënt lager dan 0.5) ; sublimaat werkt zeer sterk
desinfecteerend, is echter giftig; carbol werkt in verdunningen van
i à 11 % niet zeer sterk desinfecteerend, is giftig en prikkelt in hoogere
concentraties de slijmvliezen. Citopogeen werkt niet prikkelend, is
niet giftig en werkt goed desinfecteerend (carbolcoëfïiciënt meestal 1.5).

Die desinfizierende Wirkung von Therapogen, Sublimat, Karbol, und Citopogen
wurde untersucht. Dazu wurden viele Stämme von B. coli, einen Stamm B. pyo-
cyaneus, einen Stamm B. parathyphosus breslaviensis benützt.

Die desinfizierende Wirkung von Therapogen ist nicht sehr gross ; (Karbol-
Koeffizient niedriger als 0,5) ; Sublimat wirkt sehr stark desinfizierend, ist aber
giftig; Karbol wirkt in Verdünnungen von 1 — >i% nicht sehr desinfizierend, ist
giftig und reizt in stärkeren Konzentrationen die Schleimhäute.

Citopogen reizt nicht, ist nicht giftig und desinfiziert gut. (Karbol-Koeffizient
meistens 1,5).

The authors tested the disinfecting power of therapogen, corrosive sublimate,
carbolic acid and citopogen. To that purpose many strains of b.coli, a strain of b.-
pyocyaneus, a strain of b.paratyphosus breslaviensis were employed. Therapogen
is a weak disinfectant (carbolic acid coefficient less than 0,5) ; corrosive sublimate
has a very strong disinfecting action, but it is toxic ; carbolic acid in dilutions ci
I—ii per cent has not a very strong disinfecting power ; it is toxic and irritates in
higher concentrations the mucous membranes. Citopogen is non-irritating, non-
toxic and has a great disinfecting action, (carbolic acid coefficient mostly 1,5).

Let auteurs ont fait des recherches sur l\'action désinfectante de la thérapogène, du
sublimé corrosif, de l\'acide phénique et de la citopogène. Ils ont utilisé plusieurs souches
de b. coli, une souche de b.pyocyaneus, une souche b.paratyphosus breslaviensis.
L\'action désinfectante de thérapogène n\'est pas très grande (coefficient de phénol
moins que 0,5) ; le sublimé est un désinfectant énergique, mais toxique ; l\'acide
phénique en dilutions à 1—rj pour cent est un faible désinfectant, toxique et exerce
une action irritante sur les muqueuses en concentrations plus élevées. La citopogène
n\'exerce pas d\'irritation, n\'est pas toxique et possède une bonne action désinfec-
tante. (coefficient de phénol le plus souvent 1,5).

The author examined 158 fowls affected with Neurolymphomatosis gallinarum
and came to the following results :

1. The disease remains confined to young fowls only ; birds over a year old
old are not attacked.

4. The initial stage is, in the majority of cases, one-sided. When both legs are
affected, there always is a gradual difference, unless the last stage (total
paralysis) has been reached.

6. The sensitivity of the affected extremity decreases and may finally cease
altogether.

7. The disease may be attended with a typical affection of the eyes which,
as a rule, manifests itself later than the symptoms of paralysis.

8. From a pathologic-anatomical point of view, the disease is caracterised by
by lesions of the periphar nervous system, which consist in swellings and
discolorations of the concerning nerves.

9. The possibility of a relationship between this disease and the tumours often
encountered together with the nervous lesions must be reckoned with.

L\'auteur relate le résultat de ses recherches faites sur 158 poules affectées de
neuro-lymphomalose des Gallinacés.

La maladie reste limitée à des poules jeunes ; les oiseaux de plus d\'un an ne sont
pas frappés.

Dans la majorité des cas une jambe ou les deux pattes sont paralysées.
Il y a de très grandes différences dans les premiers symptômes.
Le début de la maladie est, d\'ordinaire, unilatéral. Si les deux pattes sont malades,
on note toujours une différence graduelle, à moins que le dernier stade (paralysie
totale) ne soit atteint.
Les reflexes se perdent.

La sensibilité de l\'extremité atteinte s\'atténue et peut disparaître totalement.
La maladie peut s\'accompagner de lésions oculaires typiques, qui, dans la règle,
se manifestent plus tard que les symptômes de paralysie.

Au point de vue anatomo-pathologique, la maladie est caractérisée par des lésions
du système nerveux périphérique, qui consistent en tuméfactions et discolorations
des nerfs affectés.

Il est probable qu\'il existe un rapport entre cette maladie et les tumeurs fréquem-
ment observées à côté des lésions nerveuses.

Les parasites intestinaux ne jouent aucun rôle dans l\'étiologie de cette maladie.

Deze aflevering vangt aan met een afscheidswoord van den hoofdredacteur,
Prof. de Graaff, die gedurende 8 jaren de leiding heeft gehad van dit periodiek,
dat een voortzetting is geweest van het door Prof. D. A. de Jong uitgegeven Tijd-
schrift voor Vergelijkende Geneeskunde. In de vergadering van de Nederlandsche
Vereeniging voor Microbiologie op 18 November 1933 is n.1. besloten het voorstel
van een vroeger benoemde commissie, die tot taak had het tijdschrift-vraagstuk
voor de Vereeniging tot oplossing te brengen, te aanvaarden. Men is hierdoor ge-
komen tot het oprichten van een nieuw tijdschrift voor hygiëne en microbiologie
dat den naam dragen zal „Antonie van Leeuwenhoek". Het recht van uitgeven
bezit de Vereeniging. Ook voor dit nieuwe tijdschrift dat jaarlijks 4 afleveringen
brengen zal, blijft Prof. de Graaff als hoofdredacteur optreden.

J. Valtis en F. J. H. van Deinse : Bijdrage tot de studie der tuberkel-
bacillenstammen, voortgekomen uit de filtreerbare elementen van het
tuberculosevirus.

Bij cavia\'s, ingespoten met filtraten van jonge culturen van tuberkelbacillen of
van tuberculeus veranderde organen, zijn na eenigen tijd zuurvaste bacillen in de
lymphklieren te vinden, die op de gebruikelijke voedingsbodems niet kweekbaar zijn.
Anders is het, indien men dergelijke cavia\'s tevens bij herhaling een aceton-extract
van tuberkelbacillen inspuit. Dergelijke dieren krijgen nl. wèl tuberculeuze afwij-
kingen en daaruit zijn zuurvaste bacillen te kweeken. Zulke culturen hebben ver-
schillend aspect ; sommige zijn vochtig, andere droog. De eerste gelijken in veel
opzichten op de aviaire tuberkelbacil; de droge kolonies naderen het bovine type,
zonder daarmede in alle opzichten overeen te stemmen. Op grond van de uitkomsten
hunner proeven meenen schr. dat het type wordt bepaald door aanpassing van een
oervirus aan verschillende diersoorten en dat het filtreerbare stadium als het oer-
virus moet worden beschouwd.

F. C. Flu : Het El-Tor vraagstuk in verband met de bacteriologische
en seriologische diagnostiek der choleravibrionen.

Uitvoerig overzicht aangaande de mogelijkheid van onderscheiding der echte
choleravibrionen en het Vibrio El-Tor en eigen orylerzoekingen, dit vraagstuk
betreffende.

Verslag van de Vergadering der Vereeniging voor Microbiologie op 18 November 1933
te Utrecht, waarin o.m. een kort relaas is opgenomen van de volgende voordrachten :

A. G. van Veen : De brongkek-vergiftigingen te Banjoemas. Een voedsel-
vergiftiging in Midden-Java, met nerveuze verschijnselen, die veroorzaakt wordt
door twee toxinen, welke door een specifieke bacterie bij hun groei op cocosnoot-
houdend materiaal worden gemaakt.

V. Gara : Bacterium typhi flavum. Het aldus genoemde microörganisme
is een in gele kolonies groeiende bacterie, die op veel plaatsen kan worden aange-
troffen en die, hoewel in talrijke opzichten van den typhusbacil afwijkend, in deze
zou kunnen worden overgevoerd door herhaalde overentingen.

Numans geeft in hartelijke bewoordingen uiting aan zijn gevoelens naar aanleiding
van het overlijden van den verdienstelijken Jan van Dulm, die onafgebroken 28
jaren in de tropen gearbeid heeft op een wijze, die de achting afdwong zoowel van
zijn collega\'s als van de verschillende autoriteiten met wie hij gedurende zijn werk-
zaam leven in aanraking kwam. Bij allen die hem gekend hebben zal de herinnering
van zijne persoonlijkheid nog lang blijven voortleven.

Mededeelingen van het Gouvernements Proefstation voor Pluimvee-
teelt te Buitenzorg. No. VI, door Ir. VV. F. Gerhardt.

In het pluimvee bedrijf in Indië wordt de laatste jaren, even als in Europa, gestreefd
naar vroegrijpheid bij de jonge hennen. De bedoeling is dus dieren te fokken, die
reeds op jeugdigen leeftijd in staat zijn veel krachtvoer te verwerken. Verschillende
proeven zijn genomen om, met dit fokdoel voor oogen, tot de meest rationeele
samenstelling van het jeugdrantsoen te komen, waarbij het oog gericht bleef op
dierlijke producten als leveranciers van biologisch hoogwaardige eiwitten. Door
schrijver werd een proef ingezet met drie groepen van 40 en 1 groep van 39 kuikens
die tot den leeftijd van 108 dagen met meelvoer, afkomstig van dierlijke bestand-
deelen van uiteenloopende samenstelling, werden gevoed. Hierbij werd de ervaring
opgedaan dat de kuikens met N. T. F. diermeel en Hollandia vischmeel, tengevolge
van minder goede verwerking van het voeder, niet voldoende groeiden en niet
zooveel weerstandsvermogen bleken te bezitten tegen coccidiosis-infectie als die
welke een voederrantsoen kregen bestaande uit Liebig-vleeschmeel en Hollandia-
vischmeel. Aangenomen mag dus worden, dat een en ander in verband staat met
de toediening van diermeel. Het komt onderzoeker op grond van dit resultaat
waarschijnlijk voor, dat het N. T. F. diermeel in tegenstelling met het Liebig-
vleeschmeel, de verschillende aminozuren niet in die hoeveelheden vrij geeft,
welke noodig zijn om in de gegeven rantsoenen naast het vischmeel en de plant-
aardige producten de voor normalen groei vereischte aminozuur-samenstelling te
kunnen verkrijgen.

Anaerobe bacillen en de daardoor veroorzaakte infecties bij de huisdieren
in Nederlandsch-Indie.

De pathogeniteit van den bacillus gigas, Zeissier en Rassfeld. 1929, door
Dr. F. Kraneveld.

(Uit de afdeeling voor algemeen onderzoek van het Veeartsenijkundig Instituut
te Buitenzorg, Directeur Dr. C. Bubberman).

Het doel van onderzoeker was na te gaan voor welke diersoorten de bacillus
gigas pathogeen is en welke verschijnselen door de infectie worden opgewekt. Door
Zeissler werden 1 7 stammen ter beschikking gesteld en er werd geëxperimenteerd
met een mengcultuur bestaande uit de stammen IX, X, XI en XV. De resultaten
van de infecties met deze mengcultuur waren nog al uiteen loopend, terwijl de meest
onverwachte resultaten werden verkregen na pogingen om de virulentie dezer cul-
tuur door dierpassages te verhoogen. In elk geval kan worden vastgesteld dat de
bacillus gigas pathogeen is voor paard, rund, buffel, schaap, geit, varken, hond,
kat, cavia, konijn, witte rat, Indische huisrat, witte muis, hoen, Europeesche en
Indische duif (perkoetoet).

Zonder dat hiervoor bepaalde oorzaken kunnen worden aangegeven, loopt de
virulentie der verschillende stammen vaak zeer uiteen. Culturen die gedurende
48 uren in vacuo zijn bebroed bleken gewoonlijk virulenter dan 24 uur oude cul-
turen. Toevoeging van dierlijk eiwit aan de voedingsbodems schijnt geen invloed
te hebben op de virulentie der culturen. Per os slaat de infectie bij de cavia niet aan.
Gebleken is dat de bacillus gigas een sterke toxine-vormer is en dat intramusculaire
infecties steeds sneller den dood veroorzaken, dan infectie na onderhuidsche inspui-
ting.

De voornaamste afwijkingen na sectie bij de proefdieren waren : uitgebreid
oedeem der subcutis en het intra- en intermusculaire bindweefsel op de plaats van
inspuiting ; hevige myositis, af en toe gepaard met necrose en bij uitzondering met
lichte gasvorming. Daarbij een groote hoeveelheid sereus vocht in buikholte en peri-
cardium, dat, evenals het sereuze vocht uit het onderhuidsche bindweefsel afkomstig,
aan de lucht blootgesteld, snel in stolling overging.

Bij de kip, de eend en de duif bleek een arecolineoplossing door het kropslijmvlies
te worden geresorbeerd en tot verhoogde speekselafscheiding aanleiding te geven.
De i cc. oplossing, die bij de kip 4 mgr. en bij de eend 5 mgr. arecoline bevatte
werd met behulp van een pipet door de mondholte tot in den krop gebracht
of werd via een canule in den krop ingespoten. De eusophagus was ter hoogte van de
borstapertuur afgebonden, om afvloeien van den kropinhoud naar maag en darmen
te voorkomen.

De eend bleek veel gevoeliger voor dit alkaloid te zijn dan de kip : reeds een dosis
van 5 mgr. veroorzaakte sterke vergiftigingsverschijnselen, terwijl bij de kip hiervoor
20 mgr. werd vereischt.

Doorsnijden van de zenuwen van den krop had volgens de onderzoekers geen merk-
baar effect op de resorptie. R.

Het doel dezer onderzoekingen was om na te gaan of de veeren, vooral in het
stadium van groei, het virus van besmettelijke ziekten kunnen bevatten en hoe
lang het virus levend blijft in de veeren.

Het bleek dat bij cholera de cholerabacillen in reincultuur in de veeren aanwezig
waren ook als het cadaver der kip reeds in rotting verkeerde. Dit zelfde gold voor
B. gallinarum, pestvirus en vlekziektebacillen.

De vogels zijn niet onvatbaar voor de Aujeszky\'sche ziekte. Remlinger en BAILLY3)
konden met een Amerikaansche virus-stam intra-cerebraal besmetten: hoen, duif,
buizerd, gans en eend. (Eenden zijn ook gevoelig voor het Hongaarsche virus).

Bij sectie werden dezelfde laesies gevonden als bij dieren aan de natuurlijke be-
smetting gestorven. Vrijburg.

De beteekenis van gevogelte voor het ontstaan van levensmiddel-
vergiftigingen .

Beller 4) geeft in dit artikel als verzamelreferaat een bespreking van de bacterio-
logische onderzoekingen, welke zooal bij plaats gehad hebbende levensmiddel-
vergiftigingen door het gebruik van vleesch van gevogelte, zijn verricht en
komt tot de conclusie, dat de bij verschillende vogelsoorten in de jeugd
voorkomende enteritiden veroorzaakt worden door verschillend ebacteriën uit de
paratyphusgroep, en wel vooral de Gärtner- en Breslaubacteriën. De een infectie
overlevende dieren blijven meestal bacillendragers. In het bijzonder zouden
bij watervogels en duiven laatstgenoemde bacteriën voorkomen en daardoor heeft het
gebruik van het vleesch van deze vogels al meermalen tot vleeschvergiftiging aan-
leiding gegeven. Bij hoenderachtige vogels komt blijkbaar een niet voor den mensch

pathogene enteritisbacil voor. In het algemeen blijken de geslachtsorganen besmet
te zijn en heeft van daaruit, althans bij het vrouwelijke dier, een besmetting van
een volgende generatie plaats. de Graaf.

Het isTomasec i) gelukt de bac. avisepticus zoodanig te verzwakken door om de
3 of 4 dagen over te enten in bouillon met io % gal, dat na 70 overentingen de bacil
niet meer pathogeen was voor kippen en eenden en slechts bij uitzondering voor
kalkoenen en ganzen ; voor duiven had hij echter zijn virulentie behouden.

Deze bouilloncultuur heeft men als entstof beproefd. Injectie van 0.5—1 cc.
cultuur geeft op de entplaats zwelling, die na enkele dagen verdwenen is. De al-
gemeene verschijnselen bij kippen zijn iets sterker ; de dieren zijn een of twee dagen
minder tierig en eten weinig.

Immuniteit ontstaat snel; 5—6 dagen na enting zijn de kippen reeds onvatbaar
voor hevige infectie. Na 2 maanden was deze onvatbaarheid echter sterk afgenomen
en stierven veel vogels door opneming van smetstof per os.

Om langere immuniteit te verkrijgen zou men in de praktijk 2 entingen moeten
verrichten, 40 dagen na elkaar. v. Waveren.

Wat het pullorumonderzoek betreft is nagegaan het aantal kippen, hetwelk ge-
middeld per uur onderzocht kan worden, en de hoeveelheid antigeen, die voor het
onderzoek per dier noodig is. Tevens werd onderzocht, welke de beste methode
voor verwarming en verlichting (kunstlicht) is om \'s winters te kunnen doorwerken.
Hierbij is gebleken, dat men bij voldoende hulp gemiddeld 100 kippen per uur kan
onderzoeken en dat 1 cc. antigeen voldoende is voor het verrichten van 15 a 20
reacties.

Wanneer niet beschikt wordt over eene verwarmde ruimte (keuken, kuikenhuis,
enz.) kan men daar, waar electrische aansluitingen aanwezig zijn, met een eenvoudige
straallamp of kachel, opgesteld op p.m. 1 Meter afstand, voldoende warmte ver-
krijgen, terwijl bij electrisch licht de reactie, althans met gekleurd antigeen, zeer
goed beoordeeld kan worden.

In de tweede plaats is nagegaan hoeverre een in het najaar, dus vóór of in het begin
der legperiode, verricht onderzoek afdoende resultaat geeft wat betreft het opsporen
der smetstofdraagsters. Voor dit doel werden in Maart ongeveer 1700 dieren op-
nieuw onderzocht. De kippen hadden toen reeds een flinken leg achter den rug.
Bij het in het najaar verrichte onderzoek waren uit deze toornen 4 positieve dieren
verwijderd, terwijl bij het herhaalde onderzoek nog drie hennen positief reageerden.
Hieronder was 1 hen, die ook in 1930 negatief geweest was. In hoeverre hier van
een miswijzing bij de eerste reacties of van een latere besmetting sprake is, is niet
na te gaan.

Bij p.m. 200 kippen, waaronder de positieve dieren, werd zoowel de snelle methode
als de serummethode van agglutinatie toegepast; de resultaten waren gelijk. Uit
deze onderzoekingen is gebleken, dat een onderzoek op pullorum in den herfst vóór
of in het begin der legperiode niet voldoende is om alle besmette dieren op te sporen
en dat het gewenscht is het onderzoek te herhalen voor het broedseizoen.

Uit de broedresultaten is gebleken, dat de gevallen van pullorum onder de kuikens
uit de z.g. vlakbroeders minder waren dan onder die, welke in de kastbroedmachine
gebroed waren ; de besmetting in deze machine blijkt grooter te zijn. Om deze
reden is deze machine in den zomer een paar malen ontsmet met formalinedamp ;
de resultaten hiervan zullen eerst in het volgend broedseizoen blijken.

Door de Rijksseruminrichting werden 50 kippen, die positief gereageerd hadden,
aangekocht voor de controle van het antigeen, benoodigd zoowel voor de bloed-
als voor de serumagglutinatie ; de hiermede verkregen resultaten waren steeds
positief. Van deze hennen zijn in den loop van het jaar 18 gestorven ; bij alle dieren
werd bij sectie degeneratie van den eierstok waargenomen en konden uit de dooiers
pullorumbacillen gekweekt worden. Daarnaast bleek echter, dat er onder deze
positieve dieren verscheidene goede legsters waren.

Dit jaar zijn ingezonden door 47 dierenartsen 20536 bloedmonsters van kippen
ter onderzoek op morbus pullorum door middel van de serumagglutinatie. Deze
monsters waren afkomstig van 108 bedrijven, waarvan er 31 aangesloten waren
bij de Landelijke Georganiseerde Pullorumbestrijding en 77 van niet aangesloten
bedrijven.

Het totaal aantal positieve reacties bedroeg 557 of 2.7 %. De 31 georganiseerde
bedrijven zonden 8265 monsters in met 190 positieve of 2.3 %, de niet georganiseerde
bedrijven 12271 monsters met 367 positieve of 3.— %. Eene vergelijking dezer
cijfers met voorgaande jaren heeft geen waarde meer, omdat de georganiseerden,
welke i jaar of langer geen besmetting op het bedrijf hebben, slechts een gedeelte
hunner dieren behoeven te doen onderzoeken, terwijl van de niet aangesloten be-
drijven onbekend is of zij van al hun dieren of slechts van een deel ervan bloed-
monsters inzonden.

Aan 59 dierenartsen werd 5072.5 c.c.m. antigeen afgeleverd voor de snelle (bloed)-
agglutinatie ; eene hoeveelheid voldoende voor het onderzoek van ongeveer 100.000
kippen. Omtrent de verkregen reacties kwamen geen berichten in.

Daar niet meer over volledige gegevens beschikt wordt, kan betreffende de re-
sultaten van deze bestrijdingsmethode bij de pullorumziekte geen oordeel worden
uitgesproken en moet in dit opzicht verwezen worden naar het verslag van de Lan-
delijke Georganiseerde Pullorumbestrijding, aan welke, voor haar deelnemers
althans, de juiste cijfers ten dienste staan.

Om de werking na tegaan van virusstammen van diphtherie van verschillende
herkomst voor de bereiding van de entstof tegen deze ziekte, werden van 4 stammen
elk 200 dieren ingeënt en tevens 200 hennen met een entstof, bereid uit een mengsel
dezer stammen. Tevens werd daarbij gelet op de hoeveelheid entstof, die men
per dier ongeveer noodig heeft en welke de meest praktische wijze van inenten is.
Uit deze proeven is gebleken, dat gemiddeld met 1 c.c.m. entstof 10—15 dieren
kunnen worden ingeënt en dat de meest praktische methode is om de entstof met
de kurk van het fleschje flink in de huid en in de geopende papillen in te wrijven.
Het is derhalve niet noodig bij de enting de huid te scarificeeren ; de verwondingen,
ontstaan door het uitplukken der veeren, leveren, mits de entstof goed wordt in-
gewreven, een voldoend groot aangrijpingspunt op voor de entstof.

Men moet rekening houden met het verschil in bevedering bij de verschillende
hoenderrassen ; niet alleen bevinden zich per c.M² bij het eene ras meer papillen
dan bij het andere, maar ook zijn de veeren fijner en dus de papillen kleiner. Bij de
enting moeten ongeveer 15 papillen flink met de entstof ingewreven worden. Bij deze
wijze van handelen, kunnen ongeveer 200—500 kippen per uur geënt worden, mits
men voldoende en goed geïnstrueerde hulp heeft.

Het resultaat der inenting werd na een week gecontroleerd. Hierbij werd de
volgende maatstaf voor de reactie aangenomen. Waren slechts enkele follikels op-
gekomen, dan werd de reactie aangeduid als twijfelachtig, waren er 10 follikels
gezwollen dan werd dit aangeduid als positief, waren alle follikels opgekomen en
was de tusschenliggende huid duidelijk gezwollen, dan werd de reactie sterk positief
genoemd. Bij alle 4 stammen, zoowel als bij de gemengde enstof, werd een sterk
positieve reactie verkregen. Deze dieren zijn 5, 8 en 10 maanden na de inenting
opnieuw op dezelfde plaats geënt met eigen stam, met andere stammen en met
den mengstam, om na te gaan of er een stamverschil bestond tusschen de verschillende
gebruikte smetstoffen (kruisenting) en in hoeverre er nog een locale weefselimmuniteit

bestond. Steeds waren deze reacties negatief. Om na te gaan in hoeverre eene vol-
doende algemeene immuniteit aanwezig was, zijn dergelijke proeven wellicht niet
voldoende ; er was echter geen gelegenheid deze dieren in sterk besmette toornen
onder te brengen.

In verband met eene andere soortgelijke proef, n.1. controle-inentingen bij
hoenders, die het vorige jaar ingeënt waren met entstof van andere herkomst
en waaronder gevallen van diphtherie voorkwamen, blijkt een dergelijke controle
wel van waarde te zijn. In een toom van 118 kippen, in September 1931 ingeënt
met entstof niet van de Rijksseruminrichting afkomstig, kwamen in September 1932
eenige gevallen van diphtherie voor ; deze dieren zijn toen alle herent. De reactie
bij deze kippen was als volgt : Bij 9 geen reactie, bij 52 een positieve reactie en bij
59 een sterk positieve reactie. Hieruit blijkt, dat bij 9 dieren slechts nog een voldoende
locale weefselimmunteit aanwezig was en in verband met het feit, dat diphtherie
onder deze kippen voorkwam, dus de algemeene onvatbaarheid dermate was ver-
minderd, dat eene spontane infectie tot stand kon komen, mag men wel verband
tusschen locale en algemeene onvatbaarheid aannemen.

Een toom van 50 volkomen gezonde kippen, het vorig jaar ingeënt met entstof
van andere herkomst, werd eveneens herent. Hiervan reageerden 42 sterk positief,
6 positief en 2 negatief. Weefselimmuniteit was in 96 % niet meer aantoonbaar.
Opgemerkt zij, dat omtrent de reacties, het vorige jaar verkregen, niets bekend is.

Daar de diphtherie-entstof bij gewone kamertemperatuur spoedig in werkzaam-
heid achteruit gaat, is het gewenscht vast te stellen, hoe lang deze uiterlijk voor
gebruik geschikt blijft. Om hierin een inzicht te krijgen werd een toom van 50 hennen
behandeld met entstof die 2, 3, 4 en 9 dagen bij kamertemperatuur bewaard
was. Merkwaardigerwijze werd daarbij gevonden, dat de kippen, geënt met de ent-
stof 9 dagen bewaard, in enkele gevallen nog eene sterk positieve reactie gaven en
de andere een positieve reactie, terwijl in andere gevallen met de entstof, 3 en 4 dagen
oud, in het meerendeel slechts eene twijfelachtige reactie verkregen werd. Hieruit
blijkt, dat reeds na drie dagen de entstof dermate verzwakt kan zijn, dat waarschijnlijk
onvoldoende onvatbaarheid zal ontstaan en het derhalve noodzakelijk is de entstof
binnen tweemaal 24 uur aan te wenden.

Om na te gaan, welken invloed de inenting heeft op den leg, werden 50 jonge
hennen ingeënt, welke tegen den leg waren en 50 andere, die in den leg waren
en daarnaast 50 oude kippen, het vorige jaar reeds ingeënt. Gedurende 6 maanden
werden de legcijfers gecontroleerd en bleek, dat dc jonge hennen, tegen den leg,
geen nadeelige gevolgen van dc inenting ondervonden ; de eierproductie steeg nor-
maal. Bij de andere jonge hennen, die reeds gelegd hadden, ging de eierproductie
achteruit en vielen vele dieren in den rui. De oude hennen ruiden normaal en onder-
vonden geen hinder van de inenting. In het algemeen is het dus gewenscht de hennen
in te enten, voordat de legperiode een aanvang neemt.
Tracheïtis.

In de wintermaanden werd 9 maal bij kippen een hevige tracheïtis waargenomen.
Daar hier de mogelijkheid niet uit te sluiten was, dat dit de gevreesde infcctieuse
tracheïtis kon zijn, welke in Amerika veel slachtoffers eischt en ook in Duitschland
geconstateerd is, werd in al deze gevallen het tracheaalslijm der verdachte kippen
op het tracheaalslijmvlies van gezonde proefkippen gebracht. Bij 4 dezer proefkippen
ontstond binnen een week een hevige ontsteking van het tracheaalslijmvlies met
diphtherisch beslag. De andere kippen bleven gezond. Verder onderzoek van dit
beslag uit de trachea der proefdieren toonde aan, dat het hier een echt diphtherie-
virus betrof, zoodat aangenomen mag worden, dat bij die gevallen van tracheïtis
men te doen had met eene atypisch verloopende diphterie-infectie.
Coccidiose.

In verband met proeven in Engeland genomen door Blount en Hamilton met
bacteriën, welke in het darmkanaal bij hooge temperatuur zouden groeien en daar
een hoog melkzuurgehalte zouden vormen, waardoor de ontwikkeling van coccidiën
zou worden belemmerd, zijn bij een twintigtal kuikens, lijdende aan deze ziekte,

per dag 2 X 20 c.c.m. yoghurt in de krop gebracht. 6 Kuikens zijn genezen, de
14 andere gestorven. Bij eenige dezer dieren werden na eene behandeling van 6 weken
met yoghurt nog coccidiën in den blinden darm aangetroffen. De yoghurtkuur is
ten eerste zeer omslachtig, daar zij eene individueele behandeling eischt met een
praeparaat, dat niet overal gemakkelijk te verkrijgen is en ten tweede zijn de re-
sultaten zeer onzeker.

Ten einde na te gaan of als gevolg van deze yoghurtvoeding in de darmen eene
zure reactie verkregen was, zijn van twee kuikens, welke gedurende 2 weken met
yoghurt gevoederd waren en van twee kuikens, welke uitsluitend graan- en meel-
voeding hadden gehad, de reactie van den darminhoud nagegaan. Hieruit bleek,
dat de p.H. van den duodenuminhoud p.m. 10 c.M. vanaf de maag, bij de graan-
voerkuikens 5.4 resp. 5.6, bij de yoghurtkuikens resp. 5.7 en 5.6 was ; van den inhoud
der blinde darmen resp. 5.6 en 6.2 en 7.— en 7.—. De inhoud der blinde darmen
der yoghurtkuikens was derhalve meer alkalisch dan die der graankuikens. Hieruit
blijkt, dat eventueele gunstige resultaten na de voedering van yoghurt of zure melk
niet berust op een verhoogd zuurgehalte in de darmen.

Neurolymphomatosis gallinarum. De proeven, in December 1931 be-
gonnen, naar aanleiding van de publicatie van Bayon, om door het geven van
versche slabladeren de verlamming der kippen te genezen, werden voortgezet. In
totaal werd bij 23 kippen met verlammingsverschijnselen eene geforceerde sla-
voedering toegepast. Na wekenlange behandeling trad geen verandering op. Slechts
3 exemplaren verbeterden, doch na een maand hadden twee hiervan wederom
verlammingsverschijnselen. Bij de sectie der gestorven of afgemaakte kippen bleek,
dat bij 4 dieren leucaemia voorkwam, terwijl bij 1 kip de verlamming door een
tumor in de nier veroorzaakt was. Tijdens het leven zijn dergelijke gevallen niet
te onderkennen. Daar de sla-methode, gedurende den winter, zeer onpraktisch is
(sla is bijna niet te krijgen en zeer duur), terwijl het kunstmatig voederen der dieren
tijdroovend is, werd geprobeerd of met een der alkaloiden uit de sla, het lactuarium
dat bij den mensch in doses van 0.3 gram (1 gram per dag) als zenuwstillend middel
gebruikt wordt, succes was te verkrijgen. Bij 10 kippen werd in het voer per kip
0.1 gram lactuarium per dag gegeven. Geen dezer dieren is verbeterd, integendeel
werd de indruk verkregen dat het ziekteproces eerder verergerde.

In verband met de tegenwoordige opvatting, dat deze ziekte door een virus ver-
oorzaakt wordt, is van het nemen van proeven in de praktijk verder afgezien.

Op grond van de veronderstelling, dat een virus de oorzaak zou zijn, werden bij
kuikens infectieproeven gedaan. Bij 20 kuikens werd in de borstspier een emulsie
gespoten, gemaakt van de hersenen, zenuwweefsel, milt en lever van verlamde
kippen. Deze kuikens bleven in groei achter in vergelijking met de 20 controle-
kuikens. Op den leeftijd van 10 weken brak onder deze proefdieren coccidiose uit,
waardoor de proef onzuiver werd. Negen geënte en 7 contrólekuikens stierven aan
coccidiose. Van de ingespoten kuikens werden er 4 na p.m. 15 weken lam, terwijl
de contröle-dicren geen verschijnselen kregen. Hoewel deze proef geen bewijskracht
heeft door het optreden der coccidiose, wijst zij toch in de richting van een smetstof,
temeer, daar meer en meer aangenomen wordt, dat coccidiose alleen bij kippen
geen verlamming veroorzaakt.

Pathologie, Aetiologie en bestrijding van de Hoender-paralyse (Fowl-
paralysis).

Het vraagstuk der Neurolymphomatosis Gallinarum, dat momenteel in alle landen,
waar de pluimveeteelt van eenige beteekenis is, bestudeerd wordt, werd ook door
Seagari) in verschillende van zijn onderdeelen nader onderzocht.

Hij komt tot de volgende conclusies. De oorzaak van de ziekte is een infectieus
agens en gezien de resultaten, verkregen bij ultra-filtratie, een filtreerbaar virus.

1) Seagar, E.A., The Pathology of fowlparalysis, with some aspects of its cause and
control. The Veterinary Journal, Vol. 89, No. 10, 1933, p. 454.

Primair wordt het zenuwstelsel aangetast, zoowel peripheer als centraal, waarbij
infiltraties met lymphoide elementen optreden. Tegelijkertijd ontwikkelen zich
soms opeenhoopingen van soortgelijke cellen in verschillende organen, en wel
het meest in het ovarium. Veelal geeft dit aanleiding tot tumorachtige woeke-
ringen. Bovendien schijnt in veel gevallen de iris een praedilectieplaats te
vormen. In het bloed is een vermeerdering van lymphocyten aan te toonen.

Niet steeds ontwikkelen zich ziekteverschijnselen, nadat besmetting heeft plaats
gevonden ; het virus kan n.1. maandenlang latent in de weefsels aanwezig blijven.
Het zijn in het bijzonder deze dieren die een gevaarlijke bron van infectie vormen,
daar zij en door contact, en door overbrenging met het ei, het virus verspreiden. De
natuurlijke infectie geschiedt als regel via de darmmucosa en de gemiddelde incu-
batietijd bedraagt 2 maanden. Reeds gedurende deze periode zou het virus met
de faeces uitgescheiden worden. Slechts jonge dieren tot ongeveer 6 maanden zijn
spontaan gevoelig, terwijl de meeste slachtoffers vallen op een leeftijd van 3 tot
6 maanden.

Kunstmatig gelukte het den onderzoeker, zelfs dieren ouder dan een jaar te be-
smetten (dit in tegenstelling met andere onderzoekers op dit gebied, die de moge-
lijkheid hiervan op grond van eigen experimenten van de hand wijzen. — Ref.).

Bepaalde fouten bij het opfokken van de kuikens, een besmetting met parasieten
o.a., moeten als praedisponeerende momenten in de ontwikkeling van het ziekte-
proces beschouwd worden.

Bij de bestrijding der ziekte dient in de eerste plaats gelet te worden op het fok-
materiaal en verder moet iedere mogelijkheid van contactinfectie uitgesloten worden.
Proeven aangaande de actieve immunisatie van de jonge kuikens werden ingesteld
en hadden een hoopgevend verloop.

Zeer uitvoerig beschrijven Lerche enFRiTzscHE 1) de resultaten van het micros-
copisch onderzoek, gedaan bij 183 verlamde hoenders en geven in verband daarmee
een interessante uiteenzetting over de pathogencsis. Het virus verspreidt zich met het
bloed door het organisme en geeft als neurotroop virus infïltratieve veranderingen
in het zenuwstelsel, terwijl het in tal van gevallen ook organotrope eigenschappen
blijkt te bezitten, wat zich uit in het optreden van soortgelijke processen in ver-
schillende organen. In de eerste plaats en in de hevigste mate zijn de pcriphere
zenuwen aangetast. Met perivasculair begin, wordt de celinfiltratie zeer spoedig
diffuus, waarbij alle zenuwelemcnten totaal kunnen verdwijnen. Het celbeeld kan
sterk varieeren, maar is toch steeds terug te brengen tot 4 typen, te weten : lympho-
cyten, histiocyten of macrophagen, plasmacellen en eindelijk nog zeer kleine cellen
met kleine compacte kern, welke thuis hooren in het lymphocytaire systeem. In het
begin der aandoening treden vooral de lymphocyten op den voorgrond, terwijl pas
later de andere soorten verschijnen.

In ruggemerg en hersenen dezelfde afwijkingen, maar zij nemen nooit een
dergelijke uitbreiding aan als in de zenuwen; zij blijven vooral in de hersenen meer
perivasculair zonder uitstraling in het omgevende weefsel. Woekering van glia-
weefsel en verval van ganglioncellen treedt op.

De celinfiltratie in organen en weefsels, waarbij vooral het ovarium betrokken
is, doet zich voor als tumorachtige woekeringen van verschillenden aard. Zijn het
meestal sarcomen, ook carcinomen en lymphomen werden aangetroffen. Bij een-
zelfde dier geven zenuw- en orgaanveranderingen bijna steeds hetzelfde celbeeld.
De onderzoekers wijzen op de mogelijkheid, dat het cellige infiltraat via de zenuwen
a.h.w. in een orgaan geschoven wordt, zoodat dus het zenuwstelsel haematogeen,
de organen neurogeen aangetast zouden worden.

1) Lerche und Karl Fritzsche, Histopathologic und Diagnostik der Geflügellähme.
Zeitschr. f. Infektionskrankh., par Krankh. u. Hyg. der Haustiere, 1933, Bd. 45,
Heft 2/3, p. 89—109.

aan een afwijking van de N. opticus en niet in de eerste plaats aan de voor het bloote
oog zichtbare veranderingen in de iris. Celinfiltratie in de N. opticus beperkt zich
alleen tot het merghoudende gedeelte ; nimmer zijn de merglooze vertakkingen in
de retina in het proces betrokken.

Ter vaststelling der diagnose geeft soms een goed onderzoek van het zieke dier
naast een duidelijke anamnese voldoende aanwijzingen ; in het meerendeel der
gevallen zal echter sectie verricht moeten worden, terwijl steeds het histologisch
onderzoek van de betreffende deelen het laatste woord spreekt.

Differentieel diagnostisch moet rekening gehouden worden met alle aandoeningen,
die gepaard kunnen gaan met verlammingsverschijnselen, als Coccidiosis, besmetting
met Davainea proglottina, loodintoxicatie, Botulismus, Avitaminosen enz.

Inplaats van Neurolymphomatosis Gallinarum (Pappenheimer) stellen Lerche
en Fritzsche voor den naam Neurogranulomatosis infectiosa gallinarum, aangezien
deze den aard der ziekte juister formuleert. Toevoeging van 19 fraaie microfoto\'s
verduidelijken den tekst. E. de Boer.

Vianella i) beschrijft een aantal gevallen van Mareksche verlamming welke
voorkwamen op een groot pluimveebedrijf in Lombardye. De ziekte tastte de jonge
hennen aan op den leeftijd van 5—9 maanden en kwam bij ongeveer 3 % der dieren
voor.

De clinischc en patholoog-anatomische verschijnselen worden aan den hand
van talrijke photo\'s beschreven. In het zenuwweefsel werden als karakteristieke
verschijnselen gevonden .... infiltraties van lymphocyten, plasmacellen en his-
tiocyten.

Als oorzaak kon vitaminegebrek of een andere fout in de voeding uitgesloten
worden, evenals besmetting met coccidiën en teniae.

De proeven om de ziekte over te brengen hadden alleen een negatief resultaat,
omdat de proefdieren reeds 5—9 maanden oud waren.

De ziekte werd waarschijnlijk op het bedrijf gebracht door fokhanen van uit het
buitenland geimporteerd en verspreide zich door besmetting der broedeieren.

De hersenen en zenuwen der besmette kippen zijn verzameld en fijngewreven
in phenol-glycerine ten einde een entstof te maken die in het voorjaar van 1934
geprobeerd zal worden. De resultaten met dit vaccin verkregen zullen nader ver-
meld worden. te Hennepe.

Na microverbranding bij hooge temperatuur blijft er van de celinsluitsels bij vogel-
pokken een grijswit residu over, bestaande uit fijne deeltjes minerale asch.

Deze residuën komen topographisch overeen met dat gedeelte van het celin-
sluitsel, dat rood kleurt met erythrosine-azuur. De fijne deeltjes komen in grootte
en plaats overeen met de Borrel\'sche lichaampjes, waarvan zij de anorganische
resten voorstellen.

Er zijn aanwijzingen, dat deze Borrelsche lichaampjes door hun relatief hoog
gehalte aan anorganische stoffen, als plaats voor de adsorptie van het virus dienen.

1) Vianello, Dr. G., Su una enzoozia di paralisi infettiva dei polli osservata in Lom-
bardia. La clinica veterinaria, Vol. 56. Dec. 1933, p. 913.

2) Danks, W. B. C., A histological Study by Microincineration of the inclusion Body
of Fowlpox. Amer. Journ. of Pathology 1932, Bd. 8, blz. 711.

3) Truche et Bauche, Le Bacille Pseudo-tuberculeux chez la Poule et chez le Faisan.
Buil. de 1\'Acad. vet. de Fr. Janv. 1933, p. 43.

culose bij de kip, terwijl deze ziekte bij kalkoen, eend en kanarie reeds eerder aan-
getroffen was.

Het dier was afkomstig van een bedrijf, waar plotseling sterfgevallen voorkwamen.
Zijn voedingstoestand was vrij goed ; slechts aan de neusopening was eenige door-
zweeting, die aan diphterie of corzya deed denken.

Bij de sectie vond men om trachea, slokdarm en krop een oedeem ; in het pericard
een gelatineuze vloeistof en een atrophisch hart ; verder geringe aanduidingen van
een enteritis en sterk hypertrophische nieren, aan hun oppervlakte bezaaid met
knobbeltjes, zoodat deze organen geleken op een rijpe maiskolf.

Op Sabouraud-agar en in bouillon ontstond na 24 uur de typische groei van
pseudo-tuberculose. In bouillon veel vlokken en een bezinksel. Op agar de twee
kolonie-typen R en S.

De agglutinatie van het kippenserum met pseudo-tubercelbac. van de kalkoen
was positief tot 1 : 200.

Cavia\'s met bouillon intraperitoneaal geïnfecteerd, stierven na 2 en 3 dagen
Hun sectie bevestigde de diagnose.

Een muis en een aap stierven kort na hun infectie en hadden den bacil van Ma-
lassez en Vignal in hun organen.

Als tweede bijzonderheid berichten de schrijvers over het constateeren van pseudo-
tuberculose bij een fazant. De voornaamste bevinding was een uitzaaiing van grijze
haardjes op de lever, waarin cram-negatieve bacillen. Groei op agar en in bouillon
bevestigde de diagnose pseudo-tuberculose evenals de reactie van Widal en infectie
van de cavia. v. Waveren.

Beschrijving van een huidziekte aan de kop en den pooten van fazanten veroor-
zaakt door „Menopon productum". Dergelijke gevallen bij fazanten zijn zeer zeldzaam ;
zij eindigden met cachexie en den dood. Aan een behandeling viel niet te denken.

Beschrijving van een geval veroorzaakt door Hcterakis isolonche. In het lumen
van den blinden darm bevonden zich alleen mannelijke exemplaren, in de noduii
van den darmwand voornamelijk vrouwelijke exemplaren. Schrijver denkt dat de
noduli, die bestaan uit perivasculaire proliferaties van fibroblastcn, door de para-
sieten veroorzaakt worden te hunnen behoeve. te Hennepe.

Op een bedrijf trad plotseling en met groote hevigheid sterfte onder de kalkoenen
op ; in de laatste jaren had geen aankoop plaats gehad.

De meeste slachtoffers bij de eendaags-kuikens. Bij sectie bloedrijke lever, ont-
steking van het voorste deel van den darm.

Als oorzaak werd gedetermineerd Bact. Aertrycke. Behalve jonge kalkoenen
waren witte muizen, ratten en cavia\'s zeer gevoelig voor deze smetstof.

De insleeping op dit bedrijf heeft mogelijk plaats gehad door vogels of muizen ;
de groote sterfte zou verder te wijten zijn aan de zeer onhygiënische huisvesting
der dieren. v. Waveren.

1) vianello, Dr. G., Un interessante caso di Pediculosi dei Fagiani. La Clinica Ve-
terinaria. Vol. 56, 1933. No. 8, p. 596.

2) Montroni, Dr. Luigi, Tiflite nodulare parassitairia in een Fagiano. La nuova
Veterinaria, 15 Feb. 1933, p. 55.

3) Rettcer, J., Endemic Paratyphoid infection in Turkeys. Am. Vet. Med. Ass. 1933,
Vol. 82, No. 3, p. 452.

Saxer i) beschrijft hier een Gartner-enzoötie in een groote kalkoenfokkerij.
Deze enzoötie zou zijn opgetreden na het voederen van een wegens navelontsteking
in nood geslacht kalf. Saxer vermoedt eenig verband hiermee, ofschoon daarvoor
geen bewijs meer was te leveren. De infectie verliep onder het beeld van een ente-
ritis, met matheid, en was meestal lethaal.

Pathologisch-anatomisch werden, naast verschijnselen van een enteritis, kleine
speldeknopgroote haardjes in longen, onder het epicard, in darmmucosa en in lever
gevonden, welke histologisch lymphocytaire infiltratiehaardjes bleken, zooals men
ziet bij chronische pulloruminfectie bij kippen.

Bij agglutinatie bleken Gartnerbacillen in het spel te zijn ; ofschoon geen verdere
differentiatie plaats vond, werd, in verband met het negatief uitvallen van de ara-
binoseproef, aan runder-Gartnerbacillen gedacht. de Graaf.

In het eerste deel dezer uitvoerige studie wordt een algemeen overzicht over
de literatuur gegeven en wordt de onzekerheid vermeld welke er omtrent de oor-
zaak dezer ziekte bestaat.

In het tweede deel worden de onderzoekingen van den schrijver zelf beschreven.
Van recente gevallen worden pathologische anatomie en histologie gegeven en daarna
de proeven met verschillend infectieus materiaal.

2. De Trichomonas, die door verschillende schrijvers als oorzaak opgegeven
wordt, moet beschouwd worden als een eenvoudige saprophyt van den darm der
kalkoenen die alleen een secundaire rol bij de ziekte speelt. te Hennepe.

Behalve de normaal voorkomende steentjes en stukjes schelp in de spiermaag van
hoenders vindt men een enkelen keer hierin naalden, spijkers of stukjes draad. De
grootste hiervan zullen den hoornigen wand perforeeren en aanleiding geven tot
abscesvorming en vergroeiingen. De extra-ventriculaire cavernen, die men soms aan-
treft, zijn altijd een gevolg van perforaties : fibrine-afzettingen omhullen het voor-
werp ; deze laag wordt bindweefselig ; in het inwendige ontstaat een holte die in
verbinding staat met de maag.

Seehaver 3) beschrijft de sectie van een plotseling bij het onderzoek gestorven
duif, die een groote, harde zwelling aan het achterlijf bezat. Aan de spiermaag een
zacht, grijsachtig gezwel, ganzenei-groot; bij doorsnijden bleek het te bestaan uit
een 2 m.M. dikken wand, waarbinnen maaginhoud ; verbinding met de maag vormde
een dun kanaal; peritoneum met fibrine bezet; vergroeiingen tusschen maag, caverne
en lever. Van het perforeerend vreemde lichaam was niets meer te vinden. Merk-
waardig is, dat deze geweldige nieuwvorming, die een derde van het lichaams-
gewicht uitmaakte, geen merkbare stoornis tijdens het leven heeft veroorzaakt.

Het is tegenwoordig algemeen bekend dat parasitaire besmetting van den darm
den weg kan openen voor verschillende bacterieele infecties. Vooral de parasieten
die den darmwand zelf aantasten zijn in dit opzicht gevaarlijk.

1) Saxer, E. Gartnerinfektion bei Truthühnern. Schweiz. Arch. f. Tierh. Bd. 74,
\'932, P- 35\'•

2) Menzani, Dr. C., Osseriazioni e richerche sul\' entero-epatite infettiva dei Tacchini.
La Clinica Veterinaria, 1933, No. 7, p. 508.

3) Seehaver, Magenfistel mit Ganseeigroszer extraventrikularer Kaverne des Muskel-
magens einer Brieftaube. Z. f. Veterinarkunde, 1933, H. 4, S. 121.

De duiveneoccidiosis, veroorzaakt door Eimera Pfeifferi, komt vooral bij jonge
duiven voor en wordt verspreid door smetstofdragende andere duiven. Ruppert
en Nöller vonden bij 200 gezonde duiven bij 54.5 % coccidiën in de faeces, wat
overeenkomt met de onderzoekingen van den schrijver.

Ook bij dejonge duiven komt de paratyphus in acutenvorm voor, terwijl de oudere
dieren meer aan den chronischen vorm, onder vermagering en vleugellamheid lijden.

Wollah vond bij 50 % der door hem onderzochte dieren, door agglutinatie,
dat zij bacillendragers waren.

Bij twee duivenfokkerijen waar groote sterfte heerschte vond Gino Vianello i)
in de gestorven duiven meng-injecties van coccidiën en paratyphusbacillen (type
Breslau-Aertryck).

Als behandelingsmethode werden toegepast afzondering der zieke exemplaren,
grondige ontsmetting, nareiniging en 2⁰/₀₀ ijzersulfraat in het drinkwater. De ge-
zonde duiven werden geënt met een aggressine-vaccin. Het werd aldus verkregen :
Bij cavia\'s wordt intraperitoneaal bouilloncultuur van paratyphusbacillen inge-
spoten. Kort voor het sterven worden de cavia\'s gedood en het buikvocht opge-
vangen in bouillonculturen van paratyphusbacillen. Hieraan wordt carbolzuur
bijgevoegd tot 0.75 %. Van dit vaccin wordt per duif 0.5 c.c. subcutaan ingespoten
en deze inspuiting wordt na 7 dagen herhaald. De resultaten waren zeer gunstig.

Door infectieproeven op verschillende groepen van duiven, die al of niet met
coccidiën besmet waren, toonde schrijver aan dat de infectie met paratyphusbacillen
bij jonge duiven, die behept zijn met coccidiën, zeer gemakkelijk gelukt. Bij oudere
duiven verliepen de infectieproeven minder duidelijk.

De verschijnselen bij de duiven komen dus overeen met die bij kuikens welke met
pullorum besmet zijn geweest. Onder dergelijke kuikens treedt de coccidiosis vaak
veel heviger op dan onder normale kuikens. te Hennepe.

Door onderzoekingen van Sergent is bekend geworden, dat de gameten van deze
parasiet in de roode bloedlichaampjes leven. Door de Giemsa-kleuring zijn de
macrogameten goed van de microgameten te onderscheiden. De parasiet wordt
door een vlieg, Lynchia maura in Noord-Afrika en de kusten der Middellandsche
Zee overgebracht en door Lynchia brunea en Lynchia lividicolor in Brazilië. De
parasiet was tot nu toe alleen in Noord-Afrika, Italië en Brazilië beschreven en werd
door Ruiz Martinez 2) thans in de provincie Guadalajara van Spanje waar-
genomen.

Hij geeft een beschrijving, voorzien van gekleurde platen, van een geval van hae-
moproteus bij duiven in Spanje. Tot nu toe was de ziekte alleen geconstateerd in
Noord-Afrika (Argelia), Italië en Brazilië. te Hennepe.

Deze trematode, die ook in ons land bij duiven veelvuldig voorkomt, kan een doo-
delijke darmaandoening veroorzaken. Wetzel 3) laat ons door zeer fraaie micro-
photografieën zien op welke wijze deze parasiet zich aan den darmwand vasthecht.
Door middel van de buikzuignap wordt een groot gedeelte van een darmvlok vast-
gezogen. In de seriecoupes kon hij verschillende regressieve veranderingen waar-
nemen, van eenvoudig epitheeldefect tot volledige necrose. De mondzuignap be-

1) Vianello, Dr. Gino, L\'infezione misla da paratifo e coccidiosi nei piccioni. Statzione
spezumentale per le Malattie infettive del Bestiame di Milano. La Clinica Vete-
rinaria. 1932, p. 717.

2) Martinez, C. Ruiz El Haemoproteus columbae. Trabojos del Instituto de Bio-
logica animal. Volumen primero, Madrid, 1933. Nota parasitologica por
C. Ruiz Martinez. Revista de Higiene y Sanidad Pecuarias, Tomo 23, 1933,
Nums. 5/6, p. 367.

3) Wetzel, R., %um Wirt-Parasitverhdltnis des Saugwurmes Echinoparphium paraulum
in der Taube. D.T.W. 49, 1933, p. 772—775.

schadigt het darmslijmvlies niet zoo sterk. In het gedeelte van de darmvlok dat in
de mondzuignap van Eehinoparphium was opgesloten was de structuur van de
cellen steeds goed waarneembaar. In de coupes zag men dat de stekels van den mond-
kraag soms duidelijk in het weefsel van den darm gedrongen waren. In de om-
geving van den parasiet zijn de darmvlokken gedeeltelijk van het epitheel beroofd.

In de darmvlokken ziet men behalve de normaal aanwezig zijnde lymphocyten
ook polymorphkernige leucocythen. De Lieberkühnsche klieren en de propria
mucosa zijn min of meer geïnfiltreerd.

Volgens Wetzel bestaat het voedsel uit losgescheurde celelementen van de
darmvlokken en uit bloed. Er ontstaan kleine substantie-defecten, gepaard met
bloedingen, ontstaan door rhexis. Tenslotte kan een desquameerende darmcatarrh
ontstaan, die bij sterke infectie tot den dood kan leiden. Baudet.

Murray Pullar i) beschrijft een geval van botulisme waar een toom eenden
gegeten had van bedorven afval van een varkenskop. Den volgenden morgen lagen
68 eenden dood en gedurende den dag stierven nog 10 eenden. De totale sterfte
was 58 %. Bij bacteriologisch onderzoek bleek de vergiftiging veroorzaakt te zijn
door b. Botulinum of b. parabotulinum. te Hennepe.

Over „vlekziekte" bij eenden werd het eerst door Poels bericht, later nog door
Jarmai en Eber. In April 1931 constateerde Werner 2) deze ziekte eveneens bij
twee eenden. B.

Door Krause en Goranoff 3) wordt een nieuw sarcosporidium bij de wilde
eend beschreven. De heele musculatuur was bezaaid met witgele sarcocysten met
roggekorrelvorm. De cysten met gestreepte kapsel lagen buiten de spiecellen. (Oudere
sarcosporidiën-stadia kunnen extracellulair komen te liggen, jongere stadia liggen
altijd in de spiercel. Jonge stadia werden hier blijkbaar niet aangetroffen. Ref.)
Zij noemden de soort Sarcocystis anatina (cysten 3 X I mm. en sporen 12-14 X 1,5-2/*.
Door Stiles (1893) werd in Amerika bij de eend reeds de S. rileyi gevonden (cysten
1-6 X 0,48 m.M. en sporen 12-14 X 2 /u), die echter een ongestreepte kapsel
zou hebben. A. Bos.

De ontwikkeling van Tracheophilus sisowi, een trematode die door referent in
1929 ook in ons land bij eenden in de luchtpijp gevonden is, was tot nu toe nog niet
bekend. Het is aan Szidat 4) gelukt hierin klaarheid te brengen. De uit de eieren
vrijgekomen miracidiën gelijken op die van Fasciola hepatica. Een verschil is echter
dat zich in het miracidium van T. sisowi geen sporencysten ontwikkelen, maar dat
daarin direct rediën ontstaan. Als tusschengastheer vond Szidat verschillende
slakken, zooals Planorbis planorbis, PI. corneus, Lymnaea palustris. Het gelukte
hem deze slakken experimenteel te besmetten. Eigenaardig was dat de micracidiën
niet in de slakken binnen drongen, maar dat door haar borende bewegingen de
in de micracidiën aanwezige rediën zeer beweeglijk werden en dat deze laatsten
ten slotte de slak binnendrongen. Tot de vorming van dochterrediën zooals wij dit

1) Murray Pullar, E., Limberneck in ducks. The australian vet. journal. febr. 1933.

2) Werner, Ein Beilrag zum Geflügelrotlauf bei Enten. D. T.W. 1932. No. 10, 5 Maart.

3) Krause C. und Goranoff, S., Ueber Sarkosporidiosis bei Huhn und Wildente.
Zeitschr. f. Inf.krht., 43, 261, 1933.

4) Szidat, L., Ueber die Enlwicklung und den Infectionsmodus von Tracheophilus sisowi
Skrj., eines Luftröhrenschmarotzers der Enten aus der Trematodenfamilie der Zvklozöliden.
T. Rundschau 39, 6, 1933.

bij andere trematoden kennen, komt het bij dezen parasiet nooit. De cercariën die
zich uit de rediën ontwikkelen gelijken niet op de tot nu toe bekende cercariën. Zij
bezitten n.1. geen staart en zijn daarom zeer traag in haar bewegingen. De cercariën
ontwikkelen zich in de slakken en cysteeren zich daar en verlaten den tusschen-
gastheer niet. De besmetting van de eenden ontstaat dan ook uitsluitend door het
opnemen van met cercariën besmette slakken. Dit is dus ook een verschil met de
ontwikkeling van andere trematoden, waarbij de cercariën den tusschengastheer
verlaten, zooals b.v. bij Fasciola hepatica.

Bij experimenteele infectie van eenden met besmette slakken kan men reeds na
4 dagen de jonge stadia van Tracheophilus sisowi in de longen vinden. Hoe zij daar
komen is nog niet zeker bekend ; vermoedelijk komen de jonge parasieten uit de
cercariëncysten in den darm van de eend vrij en gaan nu met den bloedstroom
naar de longen. Waarschijnlijk gaat in dit orgaan een groot gedeelte der parasieten
te gronde, daar Szidat waarnam dat na toediening van 8 sterk besmette slakken
aan een eend zich slechts 2 exemplaren van Tracheophilus sisowi in de luchtpijp
van dit dier ontwikkeld hadden. Baudet.

Warrack en Dalling i) vermelden dat uitgebreide sterfte bij eendenkuikens
veroorzaakt kan worden door Salmonella aertrycke (= Breslau paratyphus) en door
S. enteritidis Gärtner. De infectie kan via het ei gaan, doch de kuikens kunnen ook
van buitenaf besmet worden.

Eenden, die eieren leggen welke paratyphusbacillen bevatten, hebben agglu-
tininen in het bloed ; de agglutinatie-titers ten opzichte van S. aertrycke of S. ente-
ritidis Gärtner wisselen van 50 tot 3000.

Van 20 eenden die Aertrycke (Breslau) agglutininen in het bloed hadden werden
303 eieren onderzocht ; uit 8 hiervan werd S. aertrycke gekweekt. Bij veel eenden
verdwijnen later de agglutininen ; de eieren zijn dan paratyphus-vrij ; men vindt
dan in de eend niets van paratyphus terug. Bij sterk geïnfecteerde dieren is de para-
typhus-bacil meestal uit het ovarium te kweeken. Hetzelfde geldt ook voor S. Gärtner

Als voorbeeld van besmetting van buitenaf wordt hier een geval genoemd, waar
een kunstmoeder besmet met S. aertrycke de oorzaak was. Een geval van Gärtner-
besmetting van buiten af hebben deze onderzoekers nog niet waargenomen.

De schrijvers raden aan bij eendenkuiken-sterfte de eenden te onderzoeken op
agglutininen. Zijn de resultaten negatief, dan moet de oorzaak buiten de eenden
gezocht worden. Jac. Jansen.

In de laatste maanden zijn in verschillende streken van Pruisen levensmiddel-
vergiftigingen voorgekomen, waarbij met zekerheid de oorzaak moest worden ge-
weten aan het gebruik van met Breslau- en Gärtnerbaciilen besmette eenden-
eieren. 2)

Zoowel van de oppervlakte der eischaal als uit de dooiers van eendeneieren is
het gelukt, deze bacteriën aan te toonen. Er wordt daarom in bedoelde berichtjes
aangeraden, slechts goed doorkookte eendeneieren bij de bereiding van mayonnaise,
gehakt en dergelijke artikelen te gebruiken.

In een, door de Pruisische „Hauptlandwirtschaftskammer", aan de pers ver-
strekt bericht wordt o.a. nog medegedeeld, dat vermoedelijk de infectie der eenden-
eieren plaats vindt van buiten af door de schaal, daar een pullorum-infectie bij
eenden slechts sporadisch voorkomt, zoodat de eendeneieren als dragers van pul-

1) Warrack, G. H. and Dalling, T., Salmonella infections in young ducklings and
ducks\' eggs. Wellcome Physiological Research Laboratories, Beckenham, Kent.
The Veterinary Journal Vol. 89, No. 10, Oct. 1933, blz. 483.

2) Nahrungsmittelerkrankungen durch Enteneier — Vergiftungen durch rohe Enteneier.
Berl. Tier. Woch. 1933, No. 14, S. 219.

lorumbacteriën praktisch niet in aanmerking komen. Hoe intusschen deze infectie
der eieren tot stand komt is, volgens het bovenstaande, nog onbekend.

Nieuwe waarnemingen over het ontstaan van massavergiftigingen
door eendeneieren.

Fürth en Klein i) geven een beschrijving van 2 massavergiftigingen (beide
van ongeveer 70 personen) te Düsseldorf, tengevolge van ondeugdelijke vanille-
pudding en mayonnaise. Bij de toebereiding van beide spijzen waren eendeneieren
gebruikt. De dieren, waarvan deze eieren afkomstig waren, bleken oogenschijnlijk
gezond ; slechts enkele hadden slijmige faeces. In de faeces van een 100 eenden
werden Breslaubacillen in een groot aantal aangetroffen. Ook bij de patiënten
werden Breslaubacillen geïsoleerd. Beide stammen waren volkomen identisch.

Bij een nader onderzoek van den eileider der eenden-bacillendragers kwamen in
het slijm van den eileider eveneens deze bacillen voor. Versch gelegde eieren hadden
buiten op de schaal reeds Breslaubacillen. Slechts bij uitzondering zouden de op
de eischaal aanwezige bacillen de eischaal doordringen.

De conclusie waartoe Fürth en Klein komen is, dat men het publiek moet waar-
schuwen en wijzen op het gevaar, hetwelk men loopt, als men versche eendeneieren
wil gebruiken bij de toebereiding van verschillende spijzen. de Graaf.

Bij ganzen en eenden werd een uitgebreide sterfte waargenomen door Prostho-
gonimus pellucidus, de trematode die bekend is als de oorzaak van de z.g. wind-
eieren-ziekte bij hoenders.

Deze parasiet ontwikkelt zich alleen in eileiders, welke in functie zijn. Na de leg-
periode bij in het wild levende vogels en tijdens het ruien der hoenders wordt deze
parasiet dan ook niet in den eileider aangetroffen. Daar Prosthogonimus pellucidus
blijkbaar niet specifiek is voor de kippen, moet men met de mogelijkheid rekening
houden, dat deze parasiet ook bij in het wild levende vogels, speciaal bij patrijzen,
voorkomt.

Szidat 2) wijst er op dat het aantal patrijzen in de jaren 1921 —1926 sterk ver-
minderd was. In die jaren waren er ook zeer veel libellen geweest. In de jaren na
1928 heeft geen groote libellentrck plaats gehad. Men zag toen ook de hoeveelheid
weer vermeerderen. Szidat zoekt hier verband tusschen en meent dus dat de ver-
mindering van het aantal patrijzen veroorzaakt is door Prosthogonimus pellucidus,
welke in de libellen een deel van haar ontwikkeling doormaken. Baudet.

Tijdens het transport van ganzen uit Polen en Litauen stierf J gedeelte. Bij de
sectie van ongeveer 200 van deze dieren vonden von Bornstf.dt en Fiedler 3),
dat meer dan de helft sterk besmet was met maag- en darmparasieten ; vaak ook
vond men voor cholera kenmerkende veranderingen : bloedingen in de sereuze
vliezen, darmzwercn en levernecrose ; bac. bipolare avisepticum was uit 50 % der
cadavers te kweeken.

Bact. enteritidis Breslau werd bij 2 % der secties gevonden in spieren of darmen
(zonder dat er pathol-anatom. afwijkingen waren).

1) Fürth & Klein, Neue Feststellungen über die Entstehungsursache von Enteritis-
Gruppenerkrankungen (Enteritis und Entenei). Veröff. a. d. Geb. d. Medizinalverw.
Bd. 39, 1933. — Referaat Z. f. Fl. u. Milchhyg. Jg. 44, 1933, p. 28.

2) Szidat, L. Weitere Beobachtungen über das Vorkommen und die Biologie von Prostho-
gonimus pellucidus v. Linst., den Erreger der Trematodenkrankheit der Legehühner, bei Enten
und Gänsen in Ostpreussen. Zentr. bl. f. Bakt., Bd. 127, 1933, p. 392—397.

3) von Bornstedt und Fiedler, Untersuchungen auf Fleischvergifter bei aus Polen
und Litauen eingeführten Mastgänsen. B.T.W. 1932, Nr. 45, S. 721.

Bloed- en faecesonderzoek is gedaan bij 500 ganzen die enkele maanden op het
quarantaine-station geweest zijn. Vijftien bloedmonsters gaven posit. agglutinatie
met Breslau of Gärtner of beide.

Bovendien zijn een 150-tal zieke ganzen klinisch onderzocht, waarbij matheid,
vermagering, zwellingen aan kop en gewrichten, verlamming en diarrhee gecon-
stateerd werd. Bloedagglutinatie was positief bij een tiental.

Ten slotte heeft men kunstmatige infectie per os uitgevoerd bij 6 ganzen met
negat. bloedagglutinatie en faecesonderzoek.

De eerste dagen tot weken vond men de bacteriën in de faeces, later niet meer.
Bloedonderzoek was slechts bij 4 dieren tusschen 3e en 6e week positief, klinisch en
bij sectie was bij geen van deze iets merkbaar.

De conclusie van dit onderzoek is, dat de vleeschvergiftigers bij ganzen saprophy-
tisch voorkomen, maar door onbekende omstandigheden virulent kunnen worden
en vergiftiging bij de consumenten kunnen veroorzaken. v. Waveren.

Dobberstein en Piening i) onderzochten een sterfte onder zwanen, die in een
meertje in de omgeving van Berlijn verblijf hielden. In de laatste jaren stierven in
het vroege voorjaar bij langdurige vorst, verschillende dezer dieren onder typische
verschijnselen van „Limberneck". Bij 3 van de 5 onderzochte zwanen werd o.a.
bac. botulinus aangetoond. (Dat deze bacterie niet bij alle gevallen werd gevonden
pleit niet tegen de ziekte, omdat deze ook door opneming van toxinen kan optreden,
of de bacillen het lichaam vóór den dood reeds weer hebben kunnen verlaten). Alle
stammen bleken zeer pathogeen te zijn voor cavia\'s, kippen en ganzen.

Bij de sectie werden naast min of meer duidelijke vermagering en catarrhale
enteritis, steeds een sterke hyperaemie van de hersenvliezen en bloedingen in het
hersenweefsel, vooral in de caudoventrale gedeelten gevonden. Histologisch werden
behalve bloedingen van zeer verschillende grootte, necrotische haardjes gevonden,
omgeven door korrelcellen en resorptief vervette gliacellcn.

Vaak trad vervetting der capillair-endotheliën op. De gangliëncellen gedroegen
zich wisselend; de voornaamste veranderingen (tigrolyse, vervloeiing) werden ge-
vonden in de Purkinje\'sche cellen van de schors van de kleine hersenen. De gliareactie
om deze veranderde gangliëncellen was meestal gering. In de medulla oblongata
en tusschenhersenen kwamen echter ook woekeringshaardjes van gliacellen voor,
onafhankelijk van bloedingen. In de omgeving van bloedingen trad plaatselijk
een sterke haemosiderose der gliacellen op. In het algemeen komen deze ver-
anderingen overeen met de bij den mensch en bij proefdieren gevonden afwijkingen ;
infiltraten werden bij de zwanen echter niet aangetoond.

De gunstige voorwaarden voor het optreden van botulisme, in verband met de
plaatselijke omstandigheden, worden ten slotte besproken.

Hare 2) vermeldt een geval van subcutane tuberculose van een merel die op
een hoenderfokkerij verblijf hield. In drie subcutane abcessen aan de kop werden
tuberkelbacillen gevonden. Vrijburg.

Monopathogeen vogclpokkenvirus, dat bij homologe diersoorten in de epitheel-
cellen vogelpokken-lichaampjes veroorzaakt, geeft bij heterologe diersoorten slechts

1) Dobberstein, J. en Piening, C., Beiträge -ur Pathologie des Z^entra^^nervensy^stemsbei Tieren. I Botulismus bei Schwänen. Berl. tierärztl. Wochenschr. 1933, Bd. 49,
blz. 549.

2) Hare, T., Tuberculosis in a black bird. Proc. Roy. Soc. Med. London, ref. in
The Vet. Bulletin 1933, No. 6, p. 287.

een celinfiltratie van de cutis, macroscopisch als zwelling der follikels en op den kam
als kleine blaasjes. Deze reactie geneest spoedig.

Bipathogeen virus is voor twee diersoorten (b.v. duif en kip) pathogeen. Als
derde soort vermeldt Lahaye pokken van muschachtige vogels. Dit is slechts in-
fectieus voor kanaries en tuinvinken ; beide vogelsoorten zijn weer ongevoelig voor
kippen- en duivepokken.

Eberbeck en Kayser i) hebben geëxperimenteerd met diphterie van een ka-
narie. Het virus was op kanaries in serie over te enten. Enting van een paapje,
spreeuwen, groenvinken, kippen en duiven gaf bij enkele vogels een aspecifieke
reactie zonder pokkenlichaampjes in de epitheelcellen, bij vink en musch follikel-
zwelling en specifieke pokkenlichaampjes. v. Waveren.

De beteekenis van pluimvee voor het ontstaan van levensmiddelen-
vergiftigingen .

De eerste statistiek van vleeschvergiftigingen, veroorzaakt door pluimveevleesch,
is afkomstig van Hübener ; hij vermeldt hierin over de jaren 1903 tot 1908 een 17-tal
vergiftingen. Hiervan werden 14 gevallen veroorzaakt door ganzenvleesch, 1 door
eendenvleesch, 1 door kippenvleesch en 1 door niet nader aangegeven pluimvee-
vleesch. Bij het ganzenvleesch betrof het 10 maal gerookt vleesch en 4 maal ganzen-
lever of leverpastei.

Uit den na-oorlogschen tijd zijn over de jaren 1923—1932 een 50-tal pluimvee-
vleeschvergiftingen bekend geworden, waaronder weer een 37 door ganzenvleesch,
3 door eendenvleesch en 7 door kippenvleesch. Vooral bleken Breslaubacteriën
de oorzaak.

Kort geleden hebben Wundram & Schönberg in den tijd van 1 Oct. 1931 tot
en met December 1932 in totaal een 180 geslachte, door de controleerende dieren-
artsen op markten in beslag genomen ganzen onderzocht op het aanwezig zijn van
paratyphusbacillen. Van deze 180 onderzochte ganzen bleken 44 of 24,4 % Breslau-
bacteriën te bevatten.

Meyer 2), die nadere gegevens over deze onderzoekingen bekend maakt, deelt
mede, dat deze bacteriën meestal aanwezig waren in den darminhoud of in bepaalde
organen (vooral lever, milt, nieren en lymphklieren) ; een postmortale doorgroeiing
van het cadaver werd niet opgemerkt. Opmerkelijk was het, dat bij al deze in be-
slag genomen en met Breslaubact. besmette ganzen een algeheele diffuse, min of
meer sterkere roodkleuring der huid, gepaard met sterke vermagering, aanwezig
was. Vrijwel alle dieren waren tijdens het leven ziek geweest aan vogelcholera,
ganzeninfluenza, aspcrgillose of maagwormziekte.

Verder vermeldt Meyer nog een aantal vergiftigingen, door eendeneieren ver-
oorzaakt, waarbij vooral weer Breslau- en ook Gartnerbac. in het spel waren. In
een 2-tal beschreven gevallen konden zelfs in het eendenei Gartnerbacillen worden
aangetoond.

Meyer komt tot de conclusie, dat voor het vervaardigen van gerookte ganzen-
borst en conserven uit ganzenlever, slechts vleesch of levers van absoluut gezonde
dieren mag worden gebruikt. Verder zou men eendeneieren niet voor de bereiding
van mayonnaise of andere spijzen, welke slechts een geringe verhitting ondergaan,
mogen gebruiken. Aan het artikel is een uitvoerige opgave van literatuur verbonden.

Het ei, een voedsel van zeer groote waarde en belangrijk goedkooper dan vleesch,
kan talrijke afwijkingen hebben, welke veranderingen soms tot ernstige gevolgen

1) Eberbeck und Kayser, Über das Vorkommen von Pockenerkrankungen bei Kanarien-
vögeln und Sperlingen. Arch. f. w. u. pr. Tierhk. 1932. H. 4, S. 307.

2) Meyer, Die Bedeutung des Geflügels für die Entstehung von Lebensmittelvergiftungen.
Z. f. Fl. u. Milchhyg. Jg. 44, 1933, pag. 81.

kunnen leiden. Thieulin i) geeft in dit artikel een uitvoerige beschrijving van de
afwijkingen, welke men zooal bij eieren kan aantreffen. Allereerst begint hij zijn
studie met een beschouwing over de morphologie, ovogenese, samenstelling en voe-
dingswaarde van het ei. Daarna geeft hij een overzicht over de factoren, welke tot
verandering van het ei aanleiding kunnen geven. Zoo noemt hij o.a. mechanische
factoren (breuk, beschadiging van het eiwitvliesje om de schaal, enz), physisch-
chemische factoren (koude, warmte, vochtigheid) physiologische factoren (paring,
bebroeding), en biochemische en biologische factoren. Vervolgens volgt een be-
spreking van de afzonderlijke veranderingen, gespecificeerd voor versche en ge-
conserveerde eieren. Slechts in het kort wil ik eenige van deze afwijkingen hier
noemen ; voor meer uitvoerige gegevens zij verwezen naar het originaal.

Thieulin behandelt o.a. bij de versche eieren : de congenitale misvormingen,
verder windeieren, abnormaal gekleurde eieren (door te sterke geel- of bruinkleuring
van den dooier), bloedeieren, gebarsten en gebroken eieren, eieren met abnormale
reuk (door emballage, omgeving of voeding der hen), eieren met vreemde voor-
werpen (bloedstolsels, veertjes strootjes, coccidiën, wormen), gevlekte eieren (ver-
oorzaakt door bacillenkolonies of schimmels in het inwendige van het ei, waardoor
een gevlekt uiterlijk ontstaat, coccen, subtilis, sarcinen, proteus, coli, pasteurella)
gering bebroede eieren (reeds na 24 uur broeden belangrijke veranderingen —
sommige menschen prefereeren licht bebroede eieren, als beter verteerbaar ; eiwit
gedeeltelijk gepeptoniseerd), te oude eieren en rotte eieren.

Bij de geconserveerde eieren noemt hij eieren met een bacterieele omzetting
(waarbij een min of meer volledige omzetting van het eiwit, door bacillus sinicus),
kalkeieren, waterglaseieren. Verder menoreert hij afwijkingen, zonder oogenschijn-
lijke veranderingen van het binnenste van het ei (besmetting met tuberkelbacil,
paratyphusbacil, pasteurella en andere microörganismen, als coli, streptococcen,
subtilis, mesentericus).

Na op het belang van een economische en hygiënische eierenproductie te hebben
gewezen, bespreekt hij tenslotte de verschillende bepalingen en voorschriften, welke
in Parijs zijn afgekondigd voor de controle op den eierenhandel. In 1931 werd over
bijna 119.000.000 eieren controle uitgeoefend; hiervan werden 3.236.000 eieren
of 2.72 % afgekeurd voor de consumptie, waaruit wel blijkt, van hoeveel belang
een eierencontróle voor de volksgezondheid is.

De in de levensmiddelen-controle werkzame dierenartsen ontmoeten af en toe
bij hun bezoeken aan de inrichtingen van wild- en gevogeltehandelaars dieren, welke
aan ziekten lijden. Lerchf 2) geeft in dit artikel een overzicht van door hem in de
jaren 1925—1932 onderzochte gevallen op het bacter. instituut van de „Landwirt-
schaftskammer" in Neder-Silezië. Gedurende dien tijd kwamen in onderzoek :

108 reeën, die in zieken toestand waren geschoten of dood gevonden waren. Hier-
van leden 3,8 % aan infectieuze ziekten (tuberculose en pseudo-tuberculose),
66,6 % aan parasitaire ziekten (longwormen, maagstrongylosis en distomatosis)
en 29,2 % aan orgaanziekten.

Verder werden onderzocht 210 hazen, waarvan 47 % met inf. ziekten (pseudo-
tuberculose, staphylomycosis, haem. septicaemie), 25,7 % met paras, ziekten (coc-
cidiosis) en 27,2 % orgaanziekten.

Van 133 onderzochte fazanten hadden 15,1 % infect. ziekten (Breslau-infectie),
22,8 % parasitaire ziekten (coccidiosis, syngamosis) en 62,9 % orgaanziekten
(intoxicaties).

Na deze kleine statistiek noemt Lerche eenige ziekten van wild en gevogelte,
van belang uit een vleeschhygienisch oogpunt.

A. Van de voor den mensch gevaarlijke ziekten vermeldt Lerche o.a. infectie\'s van de

2) Lerche, Dr., Über einige Wildkrankheiten und ihre nahrungsmittelpolizeiliche Beur-
teilung. Tierärztl. Rundschau, Jg. 39, 1933, pag. 127.

paratyphus-enteritis groep. Deze komen bij wild zelden voor ; onbekend bij wild zwijn,
hert en ree ; enkele gevallen waargenomen bij haas en fasant. Vleeschvergiftigingen,
door vleesch van wild afkomstig, is z.i. veelal het gevolg van een verkeerde berei-
dingswijze of postmortale infectie.

Miltvuur is herhaaldelijk bij wild zwijn, hert en ree waargenomen, alsmede bij
dood aangetroffen hazen.

Tuberculose, vooral bij wilde varkens, in gevangenschap gehouden, en bij ree
en haas.

Parasieten : trichinen vooral bij wilde varkens, en bij das, cyst. cellulosae bij wild
zwijn, tularaemie bij hazen en konijnen.

Uitvoerig beschrijft Lerche enkele bijzondere, vermeldenswaardige gevallen,
waarvoor naar het originaal wordt verwezen.

B. Onder de rubriek ziekten, die van invloed zijn op de deugdelijkheid van het vleesch
of het dier in bederf doen overgaan, noemt Lerche : bij hazen infect. ziekten, als pseudo-
tuberculose, staphylomycosis, welke ziekte vooral zweren en abscessen in de mus-
culatuur kan veroorzaken, haem. septicaemie. Bij fasanten van kweekerijen ziet men
wel tuberculose of diphterie.

Parasieten worden slechts zelden gevonden, daar gewoonlijk organen niet meer
aanwezig zijn. Bij de ree vond Lerche longstrongylosis, distomatosis en echinococcosis
bij haas long-, maag- en darmstrongylosis, distomen en finnen (cyst. pisiformis).

Als eindconclusie meent Lerche, dat het allereerst noodzakelijk is bij het wilde
zwijn regelmatig vleeschkeuring uit te oefenen. De overige wildsoorten onder vleesch-
keuring te rangschikken acht hij voorshands niet noodig. Hiervoor is de winkel-
contröle voldoende. In het bijzonder waarschuwt hij nog vooral op de tularaemie
te letten.

Volgens Nörr i) zou in Duitschland door verschillende fokkers van zilvervossen,
na het onthouden van deze dieren, het vleesch aan de arme bevolking worden ge-
geven. Dit zilvervossenvleesch zou uitstekend smaken. Intusschen is het, volgens Nörr,
aangewezen ook het trichinenonderzoek tot de zilvervossen uit te breiden, daar het
in verband met de vaak voorkomende rattenplaag in de omgeving van zilvervossen-
farms, zeer goed mogelijk is, dat de zilvervos zich met trichinellen zou besmetten.

Behalve de zilvervos zou ook de nutria (moerasbever) een uitstekende kwaliteit
vleesch leveren, n.1. iets vaster en vetter dan het gewone konijnenvleesch. Bij de
moerasbever heeft men nog dit voordeel, dat dit dier bijna uitsluitend in het water
leeft, zoodat het vleesch door de R.K. Kerk als vischvleesch wordt beschouwd, en
men dus eenige variatie in het gewone vischmenu kan brengen.

Nörr 2) oppert het denkbeeld, daar men op de slachthuizen toch steeds een groote
voorraad slachtafval heeft, welke anders vernietigd wordt, dit te bestemmen voor
voedsel voor aan het bedrijf te verbinden pelsdierfokkerijen, in het bijzonder voor
zilvervos en nerz (soort otter).

Tegenover de voordeelen van deze combinatie slachthuis-pelsdierfokkerij, be-
staande uit het wegvallen van de aanschaffingskosten voor het voedsel, alsmede van
de transportkosten van het voedsel, en het overbodig worden van een afzonderlijk
toezicht op de zilvervoskweekerij. staan ook enkele nadeelen, n.1. het gevaar, dat
door het lawaai van het bedrijf de dieren ongunstig zullen worden beinvloed, waar-
door zich nadeelige gevolgen zullen openbaren in b.v. drachtigheid, enz. en het
gevaar, dat vooral gedurende de zomermaanden de vossenlucht hinderlijk zal worden
voor het op het slachthuis aanwezige vleesch.

1) Nörr, Einige Bemerkungen zum Genusz von Silberfuchs- und Nutriafleisch. Z. f. Fl.
und Milchhyg. Jg. 43, 1933, pag. 307.

2) Nörr, Prof., Edelpelztierzucht und Schlachthöfe. Z. f. Fl. und Milchhyg. Jg. 43,
\'933. P^ag- 272.

worden, dat de dierenarts meer met de leiding van dergelijke farms zou worden
belast dan tot dusver geschiedt, terwijl ook het wetenschappelijk onderzoek van pels-
dieren en hun opfok beter ter hand zou kunnen worden genomen.

Dat deze opvatting van Nörr geen fantasie is, maar ook werkelijk mogelijk is,
illustreert hij met een voorbeeld van een collega in Duitschland, die, verbonden
aan een groot abattoir, voor zich zelf een zilvervosfokkerij heeft opgericht en uit-
sluitend aan de dieren als vleeschvoeding het slachthuisafval voedert. Deze farm
zou, volgens het bericht van Nörr, uitstekend rendeeren, zoodat hiermede het
praktisch bewijs is geleverd, dat een voordeelaanbrengende opruiming van het
slachthuisafval mogelijk is. de Graaf.

Mededeeling No. 25 (1933) van de Mededeelingen van het Rijks-Instituut voor Pharmaco-
Therapeutisch Onderzoek, bevat, behalve de uitkomsten van een groot aantal onder-
zoekingen van geneesmiddelen en geheimmiddelen, een interessante „Bijdrage"
van Prof. P. van der Wielen, over :

Het is bij de toediening van een geneesmiddel van het grootste belang de ge-
wenste werking zooveel mogelijk tot haar recht te doen komen, en de ongewenste
nevenwerkingen te verzachten of uit te schakelen. Dikwijls is het ook van belang
de werking zoo te corrigeeren dat de werking eerst langzaam tot stand komt.

De moderne geneesmiddel-industrie streeft er ook in vele gevallen naar, door het
samenbrengen en vastleggen van bepaalde atoomgroepen dat doel te bereiken.

Acetylaniline (antifebrine) is afgeleid van het giftige aniline, maar geeft in het
lichaam de aniline in zoo kleine hoeveelheden af dat de werking niet giftig maar
temperatuurverlagend is.

Het Antipyrine is afgeleid van het giftige en temperatuurverlagende Phenyl-
hydrazine.

Bij syntetiese slaapmiddelen (vooral Ureum-derivaten) speelt de langzame af-
splitsing van de werkzame stoffen een belangrijke rol. De vertraagde werking is
ook vooral van gewicht bij Metaalpreparaten, vooral Arsenicum, Antimoon, Bismut,
Goud en Kwik. Vele verbindingen daarvan zijn gevaarlijk daar de geneeskrachtige
en de toxiese dosis zeer dicht bij elkaar liggen. Men heeft daarom min of meer samen-
gestelde verbindingen gemaakt, waaruit het werkzame beginsel pas langzaam wordt
afgescheiden. Hiervan zijn tot nog toe de Bismut-, Antimoon- en Arseenverbindingen
(vooral de laatste) het best bestudeerd.

In onze Natuurlijke Geneesmiddelen komt bijna altijd het werkzame bestanddeel
in zoodanige vorm voor (als esters, en de alcaloïden gebonden aan looistoffen), dat
de werking vertraagd is. Zoo is in het Laurierkerswater het werkzaam bestanddeel,
de cyaanwaterstof, vastgelegd aan het benzaldehyde, waardoor de werking slechts
langzaam zich openbaart.

Additie van een Aldehyde kan men bij een groot aantal moderne geneesmiddels
terugvinden, waarbij een vertraagde (gecorrigeerde) werking gewenst is. Vooral
het Formaldehyde en het hieruit, door condensatie met ammoniak, gevormde Hexa-
methyleentetramine, zijn uitgangsmaterieel geweest van een groot aantal geneesmid-
delen : Borovertine, Saliformine, Tannopine, (resp. triboraat, salicylaat en tannaat van
Hexamethyleen-tetramine).

Bij deze verbindingen speelt echter, behalve de vertraagde, ook de verplaatste
werking een rol, doordat de resorptie, in plaats van in de maag, in het alcaliese
darmvocht plaats heeft. Ook het Tannalbumine en het Tannogeen vallen hieronder.

Bürgi heeft attent gemaakt op het feit, dat samenvoeging van sommige middelen
de gemeenschappelijke werking gunstig kan beïnvloeden en versterken, en dat,
door de invloed van een ander middel, eigenschappen van een geneesmiddel kunnen
naar voren komen die anders verborgen blijven door nevenwerkingen. Zoo wijst

hij op de combinatie van Morphine en Scopolamine ; bij de morphine-scopolamine-
narcose veroorzaakt het als narcose-middel weinig werkzame scopolamine, met
morphine samen, een diepe narcose; verder de combinatie van opium-alcaloïden
met de alcaloïden van de solanaceeën ; de narcotiese werking van de laatste wordt
pas goed waarneembaar onder invloed van de eerste.

Bij geneesmiddelen met een gelijksoortige werking krijgt men bij samenvoeging
een additie van werkingen. Deze combinatie kan voordeelig zijn : Het Pulvis anta-
cidus b.v. bestaat uit 2 deelen carbonas calcicus en 1 deel carbonas magnesicus ;
3 deelen van het mengsel hebben hetzelfde zuurbindend vermogen als 3 deelen carb.
calcius en als 3 deelen carb. magnesicus. Is echter het carbonaat in het maagzuur
opgelost dan is de (secundaire, ongewenste) werking der gevormde zouten, bij
calcium een andere dan bij magnesia ; door de combinatie is nu de nevenwerking
van elk der bestanddeelen verzwakt; de werking is dus gecorrigeerd.

Bij de geneesmiddel-combinaties zijn er dus twee mogelijkheden n.1. die waarbij
de gezamelijke werking in hoofdzaak een additie is, en die waarbij de werking van
het eene middel die van het andere potentieert ; bij beide heeft men het voordeel,
dat daardoor de nevenwerkingen der samenstellende bestanddeelen in mindere
mate naar voren komen.

Combinaties van Antipyretica zijn aan te bevelen, soms met Narcotica ; zoo ver-
minderen antipyretica de narcotiese werking van Veronal.

Een prakties bruikbare combinatie is ook het oude middel : Tinctura opii crocala
(laudanum) ; van de daarin aanwezige alcaloïden zijn morphine en codeïne stop-
pend (potentieeren elkaar) ; de papaverine is niet stoppend maar verhindert de
pijnlijke darmconctracties ; de morphine doet het centrale pijngevoel verminderen :
de gevaarlijke werking van morphine op het adem-centrum wordt niet door de
codeïne gepotentieerd maar door de papaverine, narcotine en thebaïne tegengegaan.
De aromatiese bestanddeelen van de tinct. opii crocata, kaneel, kruidnagelen en
saffraan, verhoogen de spasmolytiese werking.

Een groot aantal moderne geneesmiddelen, zoowel verbindingen als mengsels,
berusten op de additieve of potentieele werking van geneesmiddelen met gelijke
hoofdwerking : zoo b.v. Codeonal (codeine en veronal) ; Somnacetine (veronal, phe-
nacetine, codeine) ; Veramon (veronal en pyramidon) ; Togal (chinine, lithium-
carbonaat en asperine) ; cachets Faivre (chinine, pyramidon, phenacetine en coffeïne) ;
Indonal (veronal en cannabis indica) ; Spasmalgine (pantopon, papaverine en atropine);
Vasotonine (yohumbine en urethaan) ; Erystyplicum (secacormine en hydrastis).

Men heeft ook verbindingen bedacht waarbij in eenzelfde molecule als com-
ponenten gelijkwerkende groepen voorkomen, zoo b.v. het Bromural (broom-isova-
lerianyl-ureum) waarin broom en valeriaan gecombineerd voorkomen.

Uit een therapeuties oogpunt minder belangrijk dan de corrigentia die de werking
beïnvloeden, zijn de corrigentia voor smaak, reuk en kleur.

Prof. v. d. Wielen eindigt alsdus : „Het rationeel en wel overwogen gebruik van
corrigentia omvat een groot deel van de receptuur. Door samenwerking van arts
en apotheker kan iedere arts zich een wijze van voorschrijven eigen maken die hem
onafhankelijk maakt van hetgeen de specialité-fabrikant hem door reclame-geschrift
en artsen-monster tracht op te dringen, en die hem zijn zelfstandigheid niet doet
verliezen tegenover den zieke, die, door buur of vriend of uit de courant, zooveel
goeds van een of ander, hem zelf en zijn geneesheer onbekend geneesmiddel-mengsel
heeft gehoord. Vrijburg.

Dinitrophenol is een vermageringsmiddel, dat de stofwisseling schijnt aan te zetten,
vooral de omzetting van vetten en koolhydraten ; naar verondersteld wordt door
directe werking op de lichaamscel. Gewichtverlies is daarvan het gevolg.

Cutting en Tainter pasten het toe bij vetzucht en bereikten (bij normaal dieet)
een gewichtverlies van 2 tot 3 pond per week, met een dagelijkse dosis van 200—
300 m.g. dinitrophenol-natrium. Voorzichtigheid is aan te raden : een dosis van
600 m.g. gedurende 5 dagen, veroorzaakte een doodelijke vergiftiging. Bij te groote

dosis stijgt de temperatuur ; bij een dokter die met een 30-voudige dosis zelfmoord
pleegde was kort voor de dood de temp. zoo hoog dat die met een koortsthermo-
meter niet kon worden opgenomen.

Detavit (E. Merck en Bayer-Meister-Lucius) heeft een constant gehalte aan
Vitaminen A en D, ongeveer het dubbele van gewone levertraan. Geleverd in flacons
van 125c.c.; heeft geen traansmaak of -reuk.

Cebion (E. Merck, Darmstadt) is ascorbinezuur, chemisch identies met Vitamine C.
(in tabletten).

Cardiazol-glucose-oplossing (A. G. Knoll, Luwdigshafen), in ampullen van 5 c.c. ;
bevatten 10 % cardiazol en 5 % glucose.

Endojodine (I. G. Farbenindustrie) is een organiese jodiumverbinding, een 20 %
oplossing van hexamethyldiamino-isopranol-jodide, waarin het jodium niet aan
koolstof maar aan stikstof is gebonden, waardoor afsplitsing in de weefsels onder
gunstige omstandigheden plaats vindt; het is zeer geschikt voor parenteraal gebruik,
prikkelt niet en geeft bij intraveneuze inspuiting geen vergiftigingsverschijnselen.
Gebruikt tegen syphilis, asthma, bronchiale apoplexie, chron. bronchitis ; per dag
of om de 2 a 3 dagen een ampul.

Isalon (verwant met ephedrine) tegen asthma ; geeft niet de ongewenste bijwer-
kingen van ephedrine (3 maal daags £ tablet voorkomt asthma-aanvallen).

Ochi 1) stelde een vergelijkend onderzoek in bij 72 stammen ovale bacillen ; hier-
van waren 17 Pasteurella aviseptica, 27 P. suiseptica, 12 P. boviseptica, 10 P. ovi-
septica, 1 P. bubaloseptica, 5 P. muriseptica. Na morphologisch en biologisch onder-
zoek bleek dat alle stammen nagenoeg volledig met elkaar overeenkomen. Door
kruisgewijs agglutinaties te verrichten, bleek dat er vier types te onderscheiden zijn,
een A-, B-, C- en D-type. Tot type A behooren alle aviseptica-stammen, tot type B
stammen van rund, varken en buffel, tot type C stammen van het varken, schaap
en muis, tot type D stammen van het schaap.

Immunbiologisch geven deze types groot verschil. Bij muizen werden verge-
lijkende proeven genomen ; een kruisgewijze immuniteit bleek niet op te wekken
te zijn. De stammen verschillen eveneens in pathogeniteit. A is pathogeen voor muis,
cavia, konijn en vogels, doch kalf en big zijn ongevoelig. B is pathogeen voor muis,
cavia, konijn, big en kalf, doch niet voor vogels. C komt overeen met A, doch de
virulentie is veel geringer. D is apathogeen voor muizen. Ochi zegt dat de tegen-
woordige indeeling van de Pasteurella naar de diersoorten dus niet deugt en dat
men ze moet indeelen in vier groepen, zooals hij heeft aangegeven.

Möllmann 2) onderzocht streptococcenstammen, die voor het grootste deel
gekweekt waren uit de neus, bronchiën en bronchiale lymphklieren van paarden,
die geleden hadden aan het z.g. Hoppegartener hoesten. 8 stammen bleken na uit
24 ä 48 uur oude serumbouillon-culturen overgeënt te zijn op agarplaten, verschillende
kolonietypen te geven, zooals ook bij andere bactërien voorkomt, n.1. gladde ko-

1) Ochi, Y., Studies on hemorrhagic septicemia organisms. Report V. Correlations between
hemorrhagic septicemia organisms isolated from various animals. Journal of the Japanese
society of veterinary science. Vol. XII ,September 1933, No. 3 ; bladz. 198.

2) Möllmann, Dr. L. H., Variabilität der Streptococcen und ihre praktische Bedeutung
für die Herstellung von Impfstoffen. Tierärztl. Rundschau 1933; No. 33,8.539.
No. 34, S. 558. No. 35. S. 5.

loniën (z.g. S „smooth" vorm) en ruwe (R ,,rough"). In serumbouillon groeit de
S variant gelijkmatig troebel ; de R met korrelig vlokkig bezinksel in overigens
heldere bouillon. Door overentingen blijkt dat de S tot een R kan worden en om-
gekeerd.

Verschil in morphologie der S en R streptococcen kon niet worden vastgesteld.
Ook langs biochemischen weg kon geen verschil worden aangetoond. Verrassend
echter was het verschil ten opzichte van den desinfecteerenden invloed van rivanol.
De S werd door rivanol i op 200 pas na 15 min. inwerking gedood, de R reeds binnen
5 min. door 1 op 1000. Ook was S meer bestand tegen bestraling met ultraviolet
licht dan R. De immunbiologische eigenschappen kwamen evenwel weer met elkaar
overeen, alleen was het S antigeen voor de complementbinding beter.

Wat de virulentie betreft, was de S pathogener voor muizen dan de R. Door
dierpassage nam de virulentie van R toe, waarbij R tenslotte S werd.

Het is Möllmann niet gelukt, zoowel met S als R, bij veulens ziekteverschijnselen
op te wekken door de coccen te brengen in de neus, keel of trachea. Door subcutane
injecties ontstonden abcessen (zoowel S als R). Door intraveneuze injectie septicaemie
(zoowel S als R). De eindconclusie luidt dat men om entstoffen te bereiden geen
voorkeur moet geven aan S. boven R. daar de verschillen hiervoor te gering zijn.

Rabiës komt sedert 1893 in Zuid-Afrika voor, maar tot nog toe niet epizoöties,
en onder huisdieren zijn maar zeer weinig gevallen. De wijze van verbreiding is
niet voldoende bekend ; wel weet men dat de ziekte voorkomt onder kleine roofdieren
van het kattengeslacht (Viverridae).

In 1932 werd de ziekte op 14 (zeer uiteen-gelegen) plaatsen, in Transvaal, Oranje-
Vrijstaat en Kaap-provincie, vastgesteld.

Het aantal gevallen was in \'t geheel 19:4 mensen, 1 hond, 2 ossen, 2 katten en
10 roofdieren.

Dr. Pondman 2) beschrijft het bepalen der bloedgroepen en de bloedtransfusie.
Sedert de ontdekking der bloedgroepen (door Landsteiner) is het gevaar, aan
bloedtransfusie verbonden, grootendeels weggevallen. Van bloedtransfusie wordt
hoe langer hoe meer gebruik gemaakt; of hierbij de directe of de indirecte methode
te verkiezen is, zal de ondervinding moeten leeren. Vr.

1) W. O. Neitó en A. D. Thomas : Onderstepoort Journal of Vet. Science and
Animal Industry. Vol. 1. No. 1, 1933.

Verslag van den veterinairen hoofdinspecteur van de volksgezondheid,
in het bijzonder belast met het toezicht op de naleving van de vleesch-
keuringswet, over het jaar 1932.

Het heeft niet veel zin nog lange beschouwingen te wijden aan dit door ziekte
onder de ambtenaren zoo laat verschenen verslag ; vele daarin genoemde feiten zijn
reeds geschiedenis geworden. Er wordt bij de Algemeene Beschouwingen aandacht
geschonken aan het ontvallen van de wettelijke basis aan de keuring van vleesch-
waren bij invoer in de gemeente (Arrest Hooge Raad d.d. 22 Febr. 1932), terwijl
ook de funeste invloed van de Crisis Varkenswet op het aantal frauduleuze slach-
tingen wordt vermeld. De verslaggever leeft nog in het onzekere of aan de Thermo
Chemische Fabrieken een kostelijk millioen uit de staatskas kan toevallen.

Men leze over de gebreken bij den ophaaldienst pg. 6 van het verslag. (In 7 gevallen
bleek het cadaver te zijn opgegeten door honden ofte zijn gestolen!!). De invulling
der keuringsstaten schijnt weinig moeilijkheden meer op te leveren: ook over de
vrijbank wordt gunstig geoordeeld. Zeer interessant zijn de uitgebreide mededeelingen
over de wijze waarop deze onder de leiding van den keuringsveearts op Texel ge-
regeld is! Met belangstelling ziet men nadere gegevens over deze door de vereenigde
veehouders geëxploiteerde inrichting tegemoet.

Ook dit jaar wijzen de cijfers uit hoe nuttig de toepassing van het bacteriologisch
onderzoek was, waardoor een zoo belangrijk aantal dieren nog in consumptie kon
worden gebracht, welke bij oudere beoordeelingswijzen vernietigd zouden zijn
geworden.

Minder bevredigend staat de zaak bij Cysticercosis en Echinococosis. De koeien
met den eerstgenoemden parasiet schijnen bij voorkeur de ambtelijke keuringsdiensten
uit te kiezen om te worden geslacht, zij het dat zij in Noord-Holland Amsterdam
mijden.

De doeltreffendheid van de strenge houding ten opzichte van huisslachtingen
in Friesland komt wel duidelijk aan het licht uit de voortdurende daling van het
percentage met echinococcen behebte dieren. Deze daling wordt dit jaar onder-
broken bij de varkens, klaarblijkelijk ten deele door de slachting van veel dieren
uit andere provincies, al acht de Inspecteur te Leeuwarden een verhoogde kans op
infectie ook bij de Friesche varkens op grond van de cijfers niet onwaarschijnlijk.
Wij verwijzen ten deze naar de bijzondere rapporten van de heeren Tenhaeff en
Ferwerda, die een leerzaam voorbeeld vormen voor de wijze waarop het effect
van overheidsbemoeiing dient te worden geregistreerd.

Vermelden wij dat het percentage der gevallen van tuberculose lager is dan
vorig jaar, doch dat toch 4440 gevallen van uiertuberculose ter slachting kwamen!!

Gelukkig behoefde slechts van enkele gevallen van vleeschvergiftiging gewag
gemaakt te worden, waarvoor wij naar het origineel verwijzen. Wij missen in dit
verslag een opgave van de gevallen waarin bij de slachtdieren Bac. enteritidis Gärtner
en andere tot de paratyphusgroep behoorende bacteriën werden vastgesteld. Deze
cijfers zouden een indruk geven van de wijze waarop de vleeschkeuring actief het
gevaar van vleeschvergiftigingen bestrijdt, en ook van de mate waarin dit gevaar
hier te lande aanwezig is.

Vermelden wij ten slotte uit de gedetailleerde statistieken over den invoer
van vleesch enz. dat de invoer van rundvleesch uit Denemarken terugliep
van circa 13 millioen K.G. in 1931 tot 3 millioen K.G. in 1932. Hoe zou dit
getal voor 1934 zijn?

Het verslag eindigt met de mutaties in de personeelsbezetting van de keurings-
diensten.

Gaarne zag ik onderstaande vraag als ingezonden stuk opgenomen in ons tijd-
schrift.

„Is het mogelijk, dat voor de betrekking van hulpkeurmeester een dierenarts
kan worden benoemd ? Van sommige zijde schijnt zulks te worden bestreden, omdat
de dierenarts het diploma van hulpkeurmeester niet bezit en zich ook niet kan toe-
leggen om dit diploma te verkrijgen, daar hij uit den aard der zaak geen verklaring
kan overleggen, dat hij drie jaren in het slagersbedrijf is werkzaam geweest. En deze
verklaring wordt toch geëischt om te worden toegelaten tot het vergelijkend examen
voor toelating van een cursus tot hulpkeurmeester.

Nu de nood onder de jongere dierenartsen zeer groot is, zullen er onder deze
ongetwijfeld zijn, die gelukkig zouden zijn, ergens te worden benoemd tot hulp-
keurmeester".

De Vleeschkeuringswet bepaalt in art. 25 2e lid „dat met de keuring van slacht-
dieren ook kunnen worden belast personen die .... bevoegd zijn als hulpkeurmeester
op te treden. Deze bevoegdheid ontleenen zij aan het door hen afgelegde examen
dat bij K.B. geregeld is.

Wie dit examen niet heeft afgelegd, kan dus op geen enkelen grond als „hulp-
keurmeester van vee en vleesch optreden". De bewoordingen van de wet verzetten
er zich tegen.

Het blijft voor de betrokken overheidsorganen echter mogelijk te besluiten, bij
voorkomende vacatures ;

Zulks zal echter voor elk bijzonder geval in verband met de te verrichten werk-
zaamheden onderzocht en beslist moeten worden. Bij de betrokken organen der
Maatschappij voor Diergeneeskunde is een onderzoek aanhangig omtrent de vraag
of daarbij voor die Maatschappij ten behoeve van hare leden een taak te vervullen
is en tevens werd verzocht nader vast te stellen, welke positie leeken (hulpkeur-
meesters) bij de uitoefening der vleeschkeuring behooren in te nemen.

Onze redactie heeft tegen plaatsing van het stukje van den heer G. geen bezwaar,
doch geeft in overweging het resultaat van bovengemeld onderzoek af te wachten.

Verschenen is het zesde deel (vijfde supplement met register) van den Catalogus
van de Bibliotheek der Veeartsenijkundige Faculteit, uitgegeven door de Bibliotheek
der Rijks-Universiteit te Utrecht. Deze catalogus, groot 75 bladzijden, is een voort-
zetting van de tot nu toe verschenen vijf deelen, en is weder op dezelfde uitstekende
en nauwkeurige wijze samengesteld als zijn voorgangers.

Dit zesde deel, is, evenals de voorafgaande nummers, waarvan nog verscheidene
exemplaren aanwezig zijn, tegen geringe vergoeding bij ondergeteekende ver-
krijgbaar. De Secretaris,

Den 5en Mei hield de afdeeling Overijsel hare algemeene ledenvergadering in
Hotel Hofstee te Nijverdal. Aanwezig waren 11 leden, terwijl het hoofdbestuur der
Mij. op deze vergadering door Prof. Krediet werd vertegenwoordigd.

De voorzitter heette allen hartelijk welkom en sprak de hoop uit dat Prof. Krediet\'s
aanwezigheid tot vruchtbare debatten zou mogen bijdragen. Na voorlezing en goed-
keuring der notulen werden de ingekomen stukken behandeld, waarbij een schrijven
van den Centralen Raad nog al eenige discussie ontlokte.

Bij punt 4 der agenda, behandeling van het rapport inzake het onderzoek en de
bestrijding der kwakzalverij, bleek dat vrijwel allen zich met het rapport als zoodanig
konden vereenigen. Wel werd opgemerkt, dat hierin geen paal en perk gesteld werd
aan het publiceeren van polpulair wetenschappelijke onderwerpen in verschillende
bladen. Met nog enkele kleinigheden zal dit door den secretaris nog ter kennis van
het H.B. worden gebracht.

Vervolgens werd overgegaan tot de benoeming van een afgevaardigde en een
plaatsverv. afgevaardigde naar de buitengewone algemeene vergadering der Mij.
te Utrecht. Hiervoor werden respect, gekozen de heeren J. Eshuis en L. Hofstra.

Punt 6 deragenda vermeldde het rapport inzake het onderzoek naar de sala-
rieering der keuringsveeartsen in Overijsel. Hieruit bleek dat van een wanverhouding
in de salarieering niet gesproken kan worden en op enkele uitzonderingen na de
meeste keuringsveeartsen met hun salaris tevreden zijn.

Na een korte pauze hield collega Scholten een inleiding over Pluimveeaange-
legenheden in de dagelijksche praktijk. Bij de casuistische mededeelingen werden
verschillende onderwerpen behandeld, die als steeds weer de volle aandacht van
alle aanwezigen hadden. Na een korte rondvraag sloot de voorzitter, na allen dank
gebracht te hebben en speciaal Prof. Krediet voor hunne deelneming aan de ver-
schillende debatten, deze geanimeerde vergadering.
Olst, Mei 1934.

Aanwezig de leden 7.ijp, Mallens, Koopmans, Dr. Pulles, Dr. Lubberink,
Roelvink, van Hal, Spierings, Valkenburg, den Hartog, Wilmink, van Drim-
melen, Stf.houwf.r, van der Werf, Kirch, Westerhof, Schueler, Dr. Gooren,
Brooymans en Bos.

Om ruim 10 uur opende de voorzitter de vergadering en heette allen hartelijk
welkom. Bericht van verhindering was ingekomen van de Collega\'s \'t Hooft, A.
van Heusden, Prof. Krediet, die elders een vergadering moesten bijwonen.

Ingekomen : een schrijven van het hoofdbestuur, dat Collega Moons aange-
nomen is als lid van de Mij. ; een schrijven van den Centralen Raad, dat aan een
lid van de afdeeling, wegens overtreding van het „Bindend-besluit in zake tuber-
culosebestrijding", een boete is opgelegd van ƒ 25,—.

Dankbetuigingen zijn ontvangen op felicitaties, gericht tot de Collega\'s Dr. Pul-
les, Dr. Dhont en Roelvink.

Verder is ingekomen een verzoekschrift van F. Hilwig Jr. om voorgedragen te
worden als lid van de afdeeling.

Uitvoerig werd hierna besproken het rapport in zake bestrijding van de kwak-
zalverij. De kewstie handelt voornl. over de redactie van het woord „dieren" (blz.
21 onder b. van het rapport). Op voorstel van Dr. Pulles werd door de vergade-
ring besloten hieronder te verstaan „Dieren in den ruimsten zin". Met deze re-
strictie werd het rapport goedgekeurd.

Op aandrang van verschillende leden werd besloten een schrijven te richten aan
het Hoofdbestuur, waarin uitdrukking wordt gegeven aan den noodtoestand, waar-

Enkele afdeelingsvoorstellen op de 16de jaarvergadering van den Ned.
R.K. Hanzebond van Slagerspatroons.

Op de agenda van deze jaarvergadering, welke 29 en 30 Mei te Arnhem wordt
gehouden, komen weer eenige afdeelingsvoorstellen voor, welke verband houden
met de uitvoering van de Vleeschkeuringswet.

Zoo is er een voorstel van de afdeeling den Haag, met het verzoek, er bij de Re-
geering op aan te dringen, dat de verkoop van vleesch en vleeschwaren uitsluitend
zal mogen geschieden in slagerijen. De verkoop van deze artikelen in b.v. kruide-
nierswinkels wil men verboden zien.

De afdeeling Eindhoven stelt voor, dat het Hoofd-Bestuur er bij de Regeering
op aan zal dringen, toestemming te verkrijgen voor het gebruik van een minimale
hoeveelheid preserve bij het maken van gehakt en braadworst.

De afdeeling Oost-Gelderland stelt het H.B. voor het daarheen te leiden, dat
het verkoopen bij afslag van vleesch van uitpondingen, in inrichtingen, door vaak
onhygiënisch gekleede personen, wordt voorkomen, terwijl bij afslag-verkooping
het vleesch telkens door verschillende menschen wordt betast en onderzocht.

De afdeeling Tilburg stelt voor er bij den wetgever op aan te dringen tot een wet-
telijke bescherming en regeling inzake benaming van vleesch en vleeschwaren te
geraken.

Op de jaarvergadering van den Ned. Slagershond, welke op 6 Juni te Baarn wordt
gehouden, zal o.m. ook een voorstel van de afdeeling Zaandam worden behandeld,
om de uitvoering van de Vleeschkeuringswet door het Rijk te laten geschieden,
en niet via de gemeentenbesturen, waardoor een meer uniforme uitvoering zal
worden verkregen van de verschillende bepalingen der wet en tevens de bestaande
onbillijkheden, voortkomende uit het groote verschil in keurloonen der verschillende
keuringsdistricten en het op de binnenlandsche markt brengen van voor export
gekeurd (tegen laag tarief) vleesch, zullen kunnen worden voorkomen.

Geslaagd voor het doctoraal-examen Veeartsenijkunde (2e deel) A. A. Langhout,
K. F. Joling, J. de Jong en A. M. Naaktgeboren.

onder de dierenartsen verkeeren. Aanvankelijk wilde men rechtstreeks een motie
richten tot de regeering. In verband echter met de bespreking in de a.s. Algemeene
vergadering besloot de afdeeling voorloopig een afwachtende houding aan te nemen.

Het rapport, uitgebracht door de commissie Stehouwer, v. d. Werf en Bos,
in zake de salarisregelingen van Hoofden van Vleeschkeuringsdiensten, werd hier-
na met algemeene stemmen goedgekeurd.

Dr. Pulles hield daarna een wetenschappelijke causerie. Spreker toonde en-
kele nieuwe instrumenten op veterinair gebied, n.1. een instrument voor het ver-
wijderen van vreemde voorwerpen uit den slokdarm ; een instrument z.g. entmesje,
dat de trephine moet vervangen en een houtje voor de behandeling van prolapsus
recti bij varkens, en een modificatie van het Tepelhoedje vlg. Paimans.

Het betoog over Kopziekte bij runderen werd door de aanwezigen met veel aan-
dacht gevolgd.

Hierop sloot de voorzitter de vergadering en vereenigden de leden zich aan een
lunch.

Het is bekend, dat de C.hineezen hun arts alleen betalen voor de dagen, dat zij
gezond zijn geweest; en wij mogen aannemen, dat ook voor de honoreering van dier-
geneeskundige diensten de zelfde practische maatregel wordt toegepast.

Met eenig recht dragen wij, Nederlanders, ook in de onverhavigp regeling den
naam van Chineezen van Europa. Immers iets dergelijks heeft wellicht den wet-
gever onbewust voor den geest gezweefd bij de vaststelling van art. 1185—4 B.W.
ten opzichte van de vordering van den dierenarts in een faillissement. Dit artikel
houdt nam. in : het recht van preferentie op de opbrengst van een bepaalde zaak
voor de kosten tot behoud eener zaak gemaakt. Deze preferentie is hoog geclasseerd
en gaat bijv. zelfs boven die van den verpachter. Practisch komt het dus hierop
neer, dat de collega, die deze preferentie op de verificatie-vergadering erkend krijgt,
volledig betaald wordt of anders, zooals veelal, niets ontvangt.

Maar aan 2 eischen moet hiertoe worden voldaan ; ie de geneeskundige hulp
moet de ondergang van den zaak (dier) voorkomen hebben en 2e die zaak moet nog
aanwezig zijn op het oogenblik van het faillissement.

Is het dier gestorven, dan is de preferentie en daarmede de betaling weg. Voor-
waar een practische prikkel voor een goede geneeskundige behandeling.

Mocht men meenen, dat de wetgever wetenschappelijke arbeid wel beter had
mogen beschermen, dan verwijs ik tot troost naar de preferentie van de vordering
van den menschen-arts. Deze is alleen preferent voor de kosten van de laatste ziekte

preferentie, nam. op den geheelen boedel. Art. 1195—3 B.W. ; (Asser 2e. deel, bl.
384, 6e druk).

Collega Terlouw verzocht mij zijne preferentie te verdedigen op een verificatie-
vergadering te Arnhem. Mijn taak was nu : aannemelijk te maken aan Rechter-
commissaris en Curator, dat zonder de bedoelde diergeneeskundige behandeling
het dier zou zijn ondergegaan.

Ter adstructie moge het betoog eenigszins uitvoerig hieronder volgen ; immers
hiertoe is ieder schuldeischer gerechtigd, zonder tusschenkomst van een advocaat,
ter verificatie-vergadering.

Het eerste geval was een prolapsus uteri ; dit was gelukkig duidelijk en veref-
fende het inzicht voor moeilijker te bewijzen gevallen.

Ten tweede : curatieve inentingen tegen vlekziekte ; ook hiervan was het bewijs
niet te bezwaarlijk; ten derde: de behandeling van een pink lijdende aan eene darm-
aandoening en het verstrekken van geneesmiddelen hiervoor. Dat vereischte eenige
meerdere eloquentie. Maar het betoog, dat een boer principieel eerst zelf doktert
en als hij bemerkt, dat het dier achteruit gaat en dus dreigt ten onder te gaan, dan
eerst diergeneeskundige hulp vraagt en mitsdien deze hulp voor ondergang be-
hoedt, als het dier in leven blijft, mocht leiden ondanks matige appreciatie, tot er-
kenning van preferentie.

Ten slotte bleef over een stier, die chirurgisch behandeld was wegens een gezwel
aan de penis. Triomfantelijk werd er op gewezen, dat hier toch het verlangde bewijs
niet te leveren zou zijn. Echter op het betoog, dat de stier zonder behandeling als
dekstier te gronde zou zijn gegaan, zij het ook om als os terug te keeren, mocht
deze vordering de veilige haven van de preferentie doen bereiken.

Tot het welslagen droeg ongetwijfeld bij het feit, dat de erkenning van deze
nieuwe preferentie voor de geheele vordering weinig invloed uitoefende op de activa
van den geheelen boedel; immers de vordering van een dierenarts is als regel gering
in vergelijking met de andere schulden.

De gewone gang van zaken is nu, dat de collega\'s hun vordering inzenden bij den
curator onder sustenue van preferentie ex art. 1185—4 B.W. Mocht dit niet erkend
worden, waarvan men zich ter griffie van de Arr. Rechtbank kan overtuigen, dan
zal men liefst persoonlijk ter verificatie-vergadering zijne zienswijze verdedigen ;
zooals gezegd is juridische tusschenkomst hierbij niet noodzakelijk.

tuigen èn handhaaft men zijn preferentie, dan wordt de zaak verwezen naar de
Arr. Rechtbank. Hetgeen bij voortzetting dus, kosten mede brengt, die als regel
door den dierenarts-schuldeischer niet kunnen worden gedragen, gezien de betrek-
kelijk geringe vordering. Dan zal de Mij. v. Diergeneeskunde tusschen beide moeten
komen, teneinde een beslissing uit te lokken, die als richtsnoer kan dienen voor latere
beslissing door den curator in soortgelijke gevallen.

Maar praktischer lijkt mij voorloopig infiltratief te werk te gaan, d. w. z. door
telkens aan het Hoofdbestuur der Mij. op te geven op duidelijke wijze, onder ver-
melding van naam van Rechter-Commissaris, curator, plaats en datum, die ge-
vallen waarbij de preferentie, zonder renvooi-procedure, werd toegestaan. Ten-
einde op deze wijze, zonder kosten, in zekeren zin jurisprudentie te vormen, die elk
volgend geval weder gemakkelijker zal doen slagen.

Tot slot een vonnis van de Arr. Rechtb. te Den Haag van 14 April 1932. W.
12523—3, betreffende een eisch tot preferentie wegens 1185—4B.VV door een leve-
rancier van veevoeder.

B.W. impliceert afwending van een min of meer onmiddellijk dreigend gevaar voor
ondergang.......

Overwegende dat de wetgever ook in art. 633 B.W. een soortgelijk scherp onder-
scheid maakt tusschen kosten voor het behoud en die voor het onderhoud eener
zaak......verwerpt enz.

Dus niet toepasselijk op den leverancier van veevoeder, echter m.i. juist wel op
de vordering van den Dierenarts.

Gelet op artikel 5 van het Koninklijk Besluit van 25 April 1922 (Staatsbl. No. 219);

met ingang van 1 April 1934 tot wederopzegging te benoemen tot plaatsvervangers
van den Inspecteur van den Veeartsenijkundigen Dienst :

a. Jan Drijfhout te Blokzijl ; h. Hf.ndrikus Johannes Kf.mna te Goor ; c. Hen-
drik Tjeerd van der Vef.n te Borne.

a. Wilhelm Wagenvoort te Zetten ; h. Jacobus Hermanus de Groot te Zutphen ;
c. Willem Boke van den Burg te Varsseveld ; d. Gerrit Geerdink te Elburg.

a. Adrianus Jacobus van Sprundel te Valkenswaard; b. Herman Willem
Dingemans Wierts te Oss ; c. Dr. Rudolf Victor Toman te Millingen.

In de Journal of Experimental medicine van 1931 en 1932 komen een aantal
artikels voor, van de hand van de Amerikaansche onderzoekers Dewis en Shope.
(Ref. zie T. v. Dierg. 1 Jan. 1934). Zij geven hier, naar aanleiding van een nauw-
gezet onderzoek, een beschrijving van een ziekte voorkomende bij varkens, onder
den naam „Swine influenza", welke ziekte vooral in herfst en winter in N. Amerika
soms veelvuldig epizoötisch voorkomt.

De ziekte tast in 1 a 2 dagen geheele toornen aan en verspreidt zich snel over
groote gebieden. De verschijnselen zijn : hoesten, volkomen gebrek aan eetlust
en lusteloosheid. Na ongeveer een week genezen de dieren spontaan. De sterfte
bedraagt i—4%. Bij sectie zijn de meest opvallende verschijnselen: catarrhale
pneumonie, serofibrineuze pericarditis, iets gezwollen milt, en hyperaemie van
maag- en colonslijmvlies. Schrijvers komen na tal van proeven tot de conclusie,

dat deze ziekte veroorzaakt wordt door een filtreerbaar virus, in samenwerking
met een haemoglobinophilen bacil, dien zij Haemophilus influenzae suis noemen.

Hoewel deze ziekte in Duitschland onbekend was, is dit onderzoek voor Wald-
mann en Köbe aanleiding geweest, óm, volgens de methoden door Shope en Dewis
aangegeven, een onderzoek in te stellen bij toornen varkens lijdende aan enzoötische
pneumonie. Zij beschrijven de symptomen dezer enzoötische pneumonie, als volgt :
Op den leeftijd van 3 1 4 weken worden de biggen lusteloos, zij eten slecht en
zuigen minder, zij beginnen na enkele dagen te hoesten, en sommige krijgen diarrhee.
In het verdere beloop ontwikkelen de dieren zich tot „slijters", zij vermageren,
de beharing wordt ruw, de dieren liggen veel en zijn apatisch.

Het is YValdmann en Köbe gelukt, bij dieren lijdende aan deze z.g. enzoötische
pneumonie, een virus (dat niet identiek is aan varkenspest, maar wel overeenkomt
met het door Shope gevonden virus) en een haemoglobinophilen bacil aan te toonen,
die als de oorzaak van deze ziekte beschouwd moeten worden.

De ziekte zooals Shope die beschrijft, is hier te lande onbekend;
echter een ziekte waarvan de symptomen overeenkomen met die
welke W. en K. aangeven, is reeds vele jaren in Nederland gecon-
stateerd. Daar de aetiologie van deze ziekte nog steeds niet volkomen
is opgehelderd, lijkt het mij gewettigd, gezien de nieuwe ervaringen
door W. en K. opgedaan, hiernaar op zoo groot mogelijke schaal
een onderzoek te doen instellen.

In verband met proeven door mij aan de Rijks-Seruminrichting
te Rotterdam ingesteld, zou ik daarom practiseerende collega\'s
vriendelijk willen verzoeken, indien zich gevallen in hun praktijk
mochten voordoen van „enzoötische pneumonie", hiervan zoo spoedig
mogelijk bericht te zenden aan den directeur der R. S. I. en tevens
de toezending van zooveel mogelijk materiaal te willen bevorderen.

Door de N.V. Koninklijke Pharmaceutische Fabrieken v.h. Brocades-Stheeman
& Pharmacia te Meppel is te Nijmegen naast de reeds eenige jaren bestaande watten-
fabriek opgericht een pleisterfabriek. Bij de opening van die fabriek, die geschiedde
op 26 April en waarbij naast den Heer Burgemeester van Nijmegen nog verschillende
vertegenwoordigers van handel en nijverheid aanwezig waren, was de ondergetee-
kende als vertegenwoordiger der Maatschappij voor Diergeneeskunde uitgenoodigd.

Hoewel uit den aard der zaak het maken van pleisters voor de diergeneeskundigen
niet van dat belang is als voor de medici, heb ik met de grootste belangstelling van
het fabriceeren van de verschillende soorten van pleisters en de practische verpakking
ervan kennis genomen; dat hierbij voor alles de grootste zorg aan de toepassing der
zindelijkheid en der overige hygiënische voorschriften besteed wordt, spreekt van zelf.

Wat voor ons in deze fabriek van belang kan zijn, zijn de daar vervaardigd
wordende Cellona-windsels, die, afgaande op de aanwezige preparaten, een groote
verbetering in de techniek der gipsverbanden kunnen geven. Vooral de aangegeven
voordeelen als : het slechts een paar seconden behoeven onder te dompelen in koud
water, het spoedig hard worden, het bij lange na zoo zwaar niet zijn als de tot nu
toe gebruikte gipszwachtels en het beter doorlaten van de Röntgenstralen, geven
mij aanleiding de collega\'s aan te raden bij voorkomende gevallen hiermede een
proef te nemen, die naar ik meen zeer zeker ten gunste van deze zwachtels uit
zal vallen.

Bij het bezoek daarop gebracht aan de wattenfabriek werden wij in de gelegenheid
gesteld het geheele proces, dat de watten ondergaan vanaf den aanvoer der ruw-

stoffen tot aan de aflevering van de bekende verpakking, te kunnen nagaan. Ook
hier kon men zich overtuigen, dat alles op de meest hygiënische wijze geschiedde.
Over het voordeel van de alleen door de firma in den handel gebrachte zigzag-
watten behoef ik hier niet verder uit te weiden ; deze zijn aan alle practici, die reeds
tot het gebruik ervan overgingen, bekend.

Daar wij hier zoowel in de pleister- als in de wattcnfabriek met een uitstekend
Nederlandsch fabrikaat te doen hebben, zal het zoo mogelijk aangewezen zijn, deze
fabrikaten te steunen.

Het is haast niet anders denkbaar of de N.V. moet met de hier in werking zijnde
fabrieken na korten tijd goede resultaten behalen, welke ik haar dan ook, ook gezien
den durf van den opzet, van harte toewensch.

(De cijfers tussen haakjes duiden het aantal vroeger vastgestelde gevallen aan die
t April niet waren geëindigd).

Mond- en klauwzeer : bij 59 (g8) eigenaars, waarvan in Groningen bij 4 (1) ; Fries-
land bij 12 (6) ; Overijsel bij 1 (3) ; Gelderland bij 14 (33) ; Utrecht bij 4 (3) ;
Noordholland bij 2 (8) ; Zuidholland bij 10 (8) ; Zeeland bij 4 (9) ; Noordbrabant
bij 7 (24) ; Limburg bij 1 (3) eigenaars.

Scabiës (sarcoptes en dermatocoptes) bij paard en schaap : 146 gevallen bij 5 eig. (371
bij 31 eig.), waarvan in Groningen (12, waarbij 9 paarden, bij 2 eig.) ; Friesland
(72 bij 17 eig.) ; Drenthe (192 bij 4 eig.) ; Overijsel (5 bij 1 eig.) ; Gelderland 98
bij 4 eig. ; Utrecht (14 bij 1 eig.) ; Noordholland (t, paard) ; Zuidholland 48 bij
1 eig. (72, waarbij 10 paarden, bij 4 eig.) ; Noordbrabant (3 bij 1 eig.).

Rotkreupel bij schapen : 149 gevallen bij 7 eig. (331 bij 39 eig.), waarvan in Groningen
61 bij i eig. ; Friesland (105 bij 18 eig.) ; Drenthe (14 bij 3 eig.) ; Gelderland 4 bij
i eig. (52 bij 9 eig.) ; Utrecht 19 bij t eig. (7 bij 2 eig.) ; Noordholland 30 bij 2 eig.
(34 bij 3 eig.); Zuidholland 35 bij 2 eig. (119 bij 4 eig.).

Anthrax : 18 gevallen bij 18 eig. (4 bij 4 eig.), waarvan in Groningen 1 ; Friesland
5(1); Gelderland 5(1); Utrecht 4 ; Zuidholland 2, waarbij 1 paard, (2) ; Limburg
i geval. Vr.

Geassociëerd : Dr. C. J. Rab te Oosterbeek en J. W. M. Coebergh.
W. J. Nieuwenhuys, gevestigd te Beek (L.), Parkhotel; (overgenomen praktijk
Pierson).

In No. 10, 15 Mei 1934, blz. 530, onder regel 27 v. b., moet staan : A. Bos.
Blz. 531, onder regel 32 v. b., moet staan: Veenendaal.
Blz. 534, onder ref. Guineaworm bij vossen, moet staan : Baudet.
Blz. 535, onder regel 6 v. b., moet staan : Veenendaai..

Een lezer maakt er op opmerkzaam, dat in het bericht omtrent Trichinose in Indie
in 1932 (blz. 371, afl. 7, van deze jaargang) een storende fout is ingeslopen, Trichinen
werden niet op het eiland Bali maar te Balige in de Bataklanden op Sumatra gevonden.
Men wordt verzocht het oorspronkelijke bericht in deze zin te herzien.

Verslag van de bevindingen en handelingen van den provincialen keuringsdienst
[in Friesland] over het jaar 1933. Leeuwarden, H. de Groot, 1934. 8°. 31 blz.

J. S. P. Naudé, Ekonomiese onderzoek van veeboerderij in Noord-Transvaal
1927—1930. Dl. 2. Die Laeveldstreek. Pretoria, Die Staatsdrukker, 1934. 8°. 43 blz.
Unie van Suid-Afrika. Dept. v. Landbou. Pamfl. No. 129.

J. Heuskin en L. Schlusmans, Volledige .... studie van de reisduif. Jemeppe,
Belgische school voor duivenliefhebbers, 1934. 8°. 360 blz. m. fig. en pl. fr. 275.—
Veewet. Wet van den 26sten Maart 1920 .... houdende bepalingen tot regeling
van het veeartsenijkundig staatstoezicht. — Pluimveewet. Wet van den 2gen Dec.
1922 .... tot wering van besmettelijke pluimveeziekten enz. Met aant., besluiten
ter uitvoering en alphab. reg. 4e dr. Door L. Leydesdorff. Zwolle, Uitg. Mij. W.
E. J. Tjeenk Willink, 1934. Sm. 8°. 262 blz. f 0.90

G. Borelli, Compendio di diagnostica ginecologica bovina. Casoli, G. Spoltore
edit., 1933. 8°. 246 p.

P. Stazzi e A. Mirri, Lezioni di igiene e polizia veterinaria. Palermo, tip. Na-
zionale, 1933. 8°. VIII -f 584 p.c. 7 tav. Lire 80.—

G. Calabrese, La sottorazza bovina modicana e il suo miglioramento nel suo
habitat naturale di allevamento. Modica, tip. filli Tranchina, 1932. 8°. 70 p.c. 4 tav.

M. Muratori, Le razze bovine delle Venezie e il loro incremento. Udine, arti
graf. Friulane, 1933. 8°. 247 p.c. fig. e 1 tav.

L. Minguzzi, Caseiftcio. Importanza del latte e derivati nei riguardi dell\' Italia . .
Milano, A. Vallardi, 1933. 16⁰. 113 p.c. fig.

Beretning fra den kgl. Veterinär- og landbohöjskole for undervisningsaaret fra
1 Sept. 1931 til 31 Aug. 1932. Köbenhavn, J. H. Schulz, 1934. Gr. 8°. 61 S.
Ch. Martin, Laiterie. Paris, J. B. Baillière et fils, 1934. 8°. 400 p. av. 182 fig.
Encycl. Agricole Wery. fr. 24.—

J. Saint-Cyr, L\'élevage du cheval demi-sang de la Dombes. Paris, Vigot frères,
1934. Gr. 8°. 96 p. fr. 20.—

Report of the division of veterinary science Michigan State College of Agriculture
and applied science. 1933. East Lansing. 1934. 8°. 56 p.

C. R. Johns, Our friend the Sealyham. New York, Dutton, 1934. i6°. 91 p.
Our friend the dog series.

Second interim report of the furunculosis committee. London, H. M. Stationery
Office, 1933. 8°. Sh. 2.6

F. A. Büchel, Eight years of livestock shipments in Texas. Prt. 1. Austin, Univ.
of Texas, 1933. 4°. 131 p. w. diagr. $ 1.—

,,Feathered World" Yearbook for 1934. Ed. by 0. Comyns Lewer and A. P. Thompson.
23d ed. London, The Feathered World, 1934. 8°. 614 p. Sh. 2.—

F. Bowers, Plain poultry science. London, Purpose and Co., 1934. 8°. 118p. Sh. 3.9

E. S. Russell, The behaviour of animals. An introduction to its study. London,
Arnold, 1934. Kl. 8°. VIII 184 p.w. 26 dr. and 6 pl. Sh. 10.6

W. A. I.ippincott, Poultry production. 5th ed. Philadelphia, Lea and Febiger,
1934. Kl. 8°. 723 p. w. ill. $ 4.—

G. W. Little, Dr. Little\'s dog book. New ed. New York, Mc Bride, 1934. 8°.
371 p.w. ill. $ 3.—

F. W. Hallett, Plans for poultry houses, containing one hundred and fifty ill.
plans for practical poultry houses and poultry plant fixtures. Rev. ed. Milwaukee,
Caspar, Krueger, Dory, 1933. 8°. 80 p. w. ill. $ 0.50

Annual report of the Civil Veterinary Department, Bihar and Orissa for the year
1932—1933- [By P. B. Riley]. Patna, Government Printing, 1933. 8°. R. 1.3

S. S. Bowes-Lyon, Horsemanship as it is today. [New York, Dutton], 1934.
8°. 93 p. w. ill. $ 3.—

F. Fräser Darling, Animal breeding in the British Empire. Edinburgh, Oliver
and Boyd, 1934. 8°. Sh. 1.—

E. R. Becker, Coccidia and coccidiosis of domesticated, game and laboratory
animals and of man. Arnes, Collegiate Press, 1934. 8°. 147 p. w. 25 fig. 5 2.50
W. Schreitmüller, Leitfaden zur Pflege und Zucht von einheimischen und
fremdländischen Zierfischen, Seetieren, Schnecken und Wasserpflanzen nebst
einem Anh. über Trocken- und Kunst-Fischfutterarten. 3te Aufl. Frankfurt a. M.,

G. Müller, 1934. 8°. XXIV 336 S. m. 235 schwarzen Abb. und 24 Bunttaf. M. 4.80
W. Popig, Untersuchung der Handelsmilch einer mitteldeutschen Grossstadt

Neue Probleme in der Tierzucht. A. Schmitt: Zur weltwirtsch. Orientierung der
Schweiz. Rinderzucht. A. Löwy : Der Höhenaufenthalt in seiner Wirkung auf Tier
und Mensch. M. Schwyzer : Erfahrung in der Aufzucht und Alpung der Zuchtstiere.
Frauenfeld u.s.w., Huber, 1934. 8°. 54 S. fr. 2.—

M. Gundel, Die Typenlehre in der Mikrobiologie. Ihre Grundlagen und ihre
Bedeutung .... Jena, G. Fischer, 1934. Gr. 8°. VIII 192 S. M. 9.—-

Das Fleischbeschaugesetz nebst preussischem Ausführungsgesetz und Ausführungs-
bestimmungen sowie dem preuss. Schlachthausgesetze u.s.w. Mit Erl. jte Aufl.
Neu bearb. von Hellich, F. Backhaus, Klimmeck. Berlin, R. Schoetz, 1934. 8°. XVI
937 S. M. 23.40

Jahrbuch der Milchwirtschift. Neueste Erfahrungen auf dem Gebiete der Gewin-
nung, Verarbeitung und Verwertung der Milch. Hrsg. von K. Teicherl. Bd. 5. Han-
nover, M. und H. Schaper, 1934. Gr. 8°. 166 S. M. 11.—
Das Deutsche Reichs-Tierschutzgesetz vom 24 Dez. 1933 mit Begründung. Erl. von

H. von Skopnik. Berlin u.s.w., de Gruyter, 1934. Kl. 8°. 59 S. M. 1.50
Guttentagsche Sammlung dt. Reichsgesetze. Nr. 186.

O. Dornblüth, Klinisches Wörterbuch. Die Kunstausdrücke der Medizin.
2iste und 22ste Aufl. Bearb. von W. Pschyrembel. Berlin u.s.w., de Gruyter, 1934.
8°. XV 556 S. m. über 200 Abb. im Text. M. 7.—

Die Ergebnisse der eidgenössischen Rindvieh-, Schweine- und Pferdezählung vom
21 April 1933 und der eidgenössischen repräsentativen Schweinezählung vom
20 Nov. 1933. Bern, Francke, 1933. Gr. 8°. 52 S. fr. 2.—

Mitteilungen des Stat. Bureaus des Kantons Bern. N. F. Nr. 15.
K. Beller, W. Wedemann, K. Priebe, Untersuchungen über den Einfluss der
Kühlhauslagerung bei Hühnereiern. Berlin, R. Schoetz, 1934. 4⁰. 31 S. m. Abb.

O. Dengg, Grosse illustrierte Bienenflora Mitteleuropas. M. Berücksichtigung
der eingeführten Bienenblumen und Kulturgewächse in übersichtl. Form dar-

gest.....2te Aufl. Neu hrsg. von L. Armbruster. [Tl. 2]. Salzburg, Itzinger, [1933].

A. Will, Das weisse Wienerkaninchen. Seine Zucht und Pflege. 4te Aufl. Leipzig,
F. Poppe, 1934. 8°. 47 S. m. Abb. M. 0.90

P. Hohmann, Kanarienzucht. Anleitung zur Einrichtung und zum Betriebe
einer Kanarienhecke. [i2teAufl.]. Leipzig, Hachmeister und Thal, [1934]. Kl. 8°.
48 S. m. 17 Abb.

Ergebnisse der Biologie. Hrsg. von K. von Frisch, R. Goldschmidt u.a. Red. von W. Ruh-
land. Bd. 10. Berlin, J. Springer, 1934. Gr. 8°. 662 S. m. 92 Abb. M. 68.80

F. Lucksch, Die Virusformen „Filtrierbare Infektionserreger". „Ultravirus".
Eine zusammenfassende Darstellung .... M. Anh. über die sanitätspolizeil. Vor-
schriften betr. die „Viruskrankheiten" in der Tschechoslow. Republik von R.
Prag, Calve, 1934. 4⁰. 230 S. m. Abb. u. 3 Taf. M. 5.—

L. Kuchler, Silo-Sparwirtschaft. Förderung der Futterkonservierung, des Silo-
wesens und der Tierernährung. München, Knorr und Flirth, 1934. 8°. 247 S. m.
70 Abb. M. 5.20

Ergebnisse der allgemeinen Pathologie und der pathologischen Anatomie des
Menschen und der Tiere. Hrsg. von W. Hueck und W. Frei. Bd. 28. München,
J. F. Bergmann, 1934. 4⁰. 438 S. m. 37 Abb. M. 68.—

D. Platos, L\'alimentation rationelle du cheval par les fourrages mélasses. Thèse
de Paris. 1934.

P. Suleau, Essais d\'anesthésie du cheval par l\'allylisopropylmalonylurée. Thèse
de Paris. 1934.

V. Stefan, Influence du sol sur la race Simenthal en Roumanie. Thèse
de Paris. 1934.

P. Receveur, Contribution à l\'étude de l\'influence des hormones ante-hypophy-
saires sur l\'appareil génital des oiseaux. Thèse de Paris. 1934.

R. Mari.ot, De l\'anesthésie des synoviales des membres chez le cheval. Thèse
de Paris. 1934.

A. Delmaire, De l\'action de certaines substances chimiques sur les animaux
tuberculeux. Thèse de Paris. 1934.

R. Cornic, La galactothérapie dans les maladies infectieuses. Thèse de Paris. 1934.

Y. Cosson, Bacillurie tuberculeuse et tuberculose rénale chez les carnivores do-
mestiques. Thèse de Paris. 1934.

R. Régnier, Influence des saisons sur les manifestations anaphylactiques. Thèse
de Paris. 1934.

J. Molas, Bactériophage et traitement de la maladie du jeune âge des chiens.
Thèse de Paris. 1934.

Bonsirven, Les tumeurs de la caillette chez les bovins. Etude anatomo-clinique.
Thèse de Toulouse. 1934.

Vaills, Accidents consécutifs à l\'alimentation par les caroubes. Thèse de Tou-
louse. 1934.

Bridier, Les stérols irradiés. Leur emploi en thérapeutique vétérinaire. Thèse
de Toulouse. 1934.

Courtès, Contribution à l\'étude de l\'anesthésie générale par le numal chez le
chien et le chat. Thèse de Toulouse. 1934.

Bardoulat, Notes et remarques sur les associations cancéro-tuberculeuses. Thèse
de Toulouse. 1934.

H. Brizard, Tendances nouvelles du commerce des oeufs en France. Thèse de
Toulouse. 1934.

Baras, De l\'embryotomie par les divers embryotomes et en particulier par le
Thygesen. Thèse de Toulouse. 1934.

Muratet, Les conséquences de l\'aérophagie chez le cheval. Traitement. Thèse
de Toulouse. 1934.

G. Klöble, Die Behandlung der Aktinomykose des Rindes mit dem Professor
Friedmann\'schen Tuberkulose-Heil-und Schutzmittel. Inaug.-Diss. München. 1934

A. Kopf, Epiduralanästhesie in der Geburtshilfe und Sterilitätsbehandlung beim
Rind. Inaug.-Diss. München. 1934.

E. Owsianiecki, Zur Frage der Trichophytie beim Rinde. Inaug.-Diss..
München. 1934.

P. Weisspflog, Die gegenseitigen Beziehungen zwischen Temperatur-, Puls-
und Atemfrequenz bei gesunden und tuberkulösen Rindern. Inaug.-Diss.
München. 1934.

A. Zenz, Die mikroskopische Untersuchung der Milch auf Keimgehalt mit bes.
Berücksichtigung des Nachweises von Galteiter. Inaug.-Diss. München. 1934.

R. Dreyhaupt, Das Lageverhältnis der Oberkieferbackzähne zu der Kieferhöhle
beim Pferd. Inaug.-Diss. Leipzig. 1934.

H. Jocks, Beitrag zur Frage des Einflusses der Ernährung auf den Chlor- und
Milchzuckergehalt der Milch und die Galterkrankung. Inaug.-Diss. Leipzig. 1934.

B. Hermann, Versuche der Ekzembehandlung mit Fissanpräparaten. Inaug.-
Diss. Leipzig. 1934.

R. Goerttler, Zur Kenntnis der Myelose bzw. der Myosotis chronica eosinophi-
lica bei unseren Haustieren. Inaug.-Diss. Leipzig. 1934.

H. Summa, Vergleichende Untersuchungen zum Nachweis von Bakt. Abortus
Bang in der Milch. Inaug.-Diss. Giessen. 1934.

G. Grimm, Die Unterscheidung von Rauschbrand- und Pararauschbrandbazillen
mittels der Hämolyse-Reaktion im Reagenzglas. Inaug.-Diss. Giessen. 1934.

H. Tümmermann, Ueber die Bedeutung der Tonsillen des Schweines als Ein-
gangspforte für die tuberkulöse Infektion. Inaug.-Diss. Giessen. 1934.

F. Molitor, Versuche mit Elityran, einem standardisierten Schilddrüsenpräparat
bei Hunden. Inaug.-Diss. Giessen. 1934.

E. Keller, Beitrag zur Anwendung des Lentin-Merck als Uterinum bei Rind
und Schwein. Inaug.-Diss. Giessen. 1934.

V. Fritz, Die Sexualhormone, deren Nachweis im Blute als Trächtigkeitsdiag-
nostikum bei Stuten, mit bes. Berücksichtigung der Frühträchtigkeit und der bisher
veröffentlichten Methoden zur Feststellung derselben. Inaug.-Diss. Berlin. 1934.

G. Andres, Marx Fugger und die deutsche Pferdezucht und -heilkunde. Inaug.-
Diss. Berlin. 1934.

H. Kilian, Die Bekämpfung der Rinderpest in Mecklenburg-Strelitz (1769—1780).
Inaug.-Diss. Berlin. 1934.

P. Paulsen, Die Beziehungen der bakteriellen Sekundärerreger zum Virus der
Ferkelgrippe und Differenzierung der bei Ferkelgrippe vorkommenden Strepto-
kokken. Inaug.-Diss. Berlin. 1934.

H. Raschert, Entsprechen die Lichtverhältnisse in unseren Rinderstallungen
den gesundheitspfleglichen Anforderungen und lässt sich ein Einfluss derselben auf
das Vorkommen der Tuberkulose nachweisen? Inaug.-Diss. Berlin. 1934.

A. Weckwertii, Ist die Verarbeitung von Septifugin bei der Behandlung der
Retentio secundinarum des Rindes zu empfehlen? Inaug.-Diss. Berlin. 1934.

G. Ziemer, Ein Beitrag zur Verwendung des K-Nährbodens nach F. Kaufmanns
bei der bakteriologischen Fleischuntersuchung. Inaug.-Diss. Berlin. 1934.

H. Litzke, Untersuchungen über Zusammenhänge der Eileiterentzündung der
Hühner mit der Pullorum-Infektion. Inaug.-Diss. Berlin. 1934.

K. Petersen, Ueber die Behandlung einiger fieberhaften Allgemeinleiden des
Pferdes mit Ergotropin. Inaug.-Diss. Berlin. 1934.

S. Gertig, Weitere Beiträge zur Kenntnis der Widerstandsfähigkeit der Dauer-
formen von Nosema apis. Inaug.-Diss. Berlin. 1934.

A. König, Ueber das Auftreten von Scheiden- und Gebärmuttervorfällen bei
Kühen auf dem Kurzstand und Langstand mit bes. Berücksichtigung des Wolfs
Schweinsburger Kurzstandes. Inaug.-Diss. Berlin. 1934.

E. Koriath, Ergebnisse chemischer Untersuchungen von Fleisch und Tier-
mehlen als Beitrag zur Frage der Gleichwertigkeit beider Futtermittel. Inaug.-
Diss. Berlin. 1934.

M. Mross, Ueber die Veränderungen des Riechhirnes des Pferdes bei der hy-
drocephalia chronica interna acquisita. Zugl. ein Beitrag zur cyto-architektonischen
Gliederung des Riechhirnes des Pferdes. Inaug.-Diss. Berlin. 1934.

L. Berenz, Eignet sich die Komplementbindungsmethode zum Nachweis der
Eutertuberkulose des Rindes? Inaug.-Diss. Berlin. 1934.

F. Fuchs, Mikroskopische Untersuchungen über die Epidermalgebilde an Kopf
und Gliedmassen des Hundes. Inaug.-Diss. Berlin. 1934.

M. Geddert, Geschichte der Schutzimpfung gegen den Rotlauf der Schweine
mit bes. Berücksichtigung der Simultanimpfung nach Lorenz. Inaug.-Diss.
Berlin. 1934.

H. Lachner, Vergleichende Untersuchungen bei Rinderfeten und Meer-
schweinchen über einige durch Bang-Bazillen hervorgerufene Veränderungen.
Inaug.-Diss. Wien. 1934.

Sabri Baki, Vergleichende Untersuchungen über verschiedene Immunisierungs-
verfahren bei Wut. Inaug.-Diss. Wien. 1934.

R. Gaier, Untersuchungen über das Verhalten des Blutzuckers und des Harn-
stickstoffes beim Kaninchen nach vollkommenem Nahrungsentzug. Inaug.-Diss.
Wien. 1934.

C. C. van Lent, Das Studium der Blutlinien als ein Beitrag zur sog. Erblichkeit
des Kehlkopfpfeifens. Inaug.-Diss. Bern. 1933.

W. Schmal, Ueber Einwirkung des Akridinpräparates Höchst 3043 und des
Balkanols auf das Blutbild gesunder und chirurgisch erkrankter Pferde. Inaug.-
Diss. Giessen. 1934.

B. Schlothauer, Das Differentialblutbild bei chirurgischen Erkrankungen.
Inaug.-Diss. Leipzig. 1934.

H. Rohland, Untersuchungen am Processus vaginalis und Ductus deferens bei
Wallachen unter bes. Berücksichtigung der Maszverhältnisse. Inaug.-Diss.
Leipzig. 1934.

R. Schmidt, Der tuberkulöse primäre Herd bei Rindern nach Untersuchung
an Material des Schlachthofes in Waldenburg i. Schlesien. Inaug.-Diss. Leipzig. 1934.

Uit de Veterinaire Afdeeling van het Centraal Laboratorium voor de
Volksgezondheid te Utrecht.

Synonymen : Röckl\'s Granuloom — Blastomycosis (Foulerton en
von Ostertag) — Knotige Muskelnekrosis (Ziegler) — Knotige
Muskeltuberkulosis (Schwaebel) — Infectieuse granulomen —Pseudo-
tuberculosis — Pyobacillose (Hungerbühler) — Inveterierte Tuber-
kulose (Dürbeck) — Spier-granulomatose (Zwart en Frenkel) -—
Knotige Pyobacillose (Kitt).

Definitie : Onder Röcklsche Granulomen verstaat men in het
algemeen gezwelachtige geel-witte ontstekingshaarden, welke v.n. in de
oppervlakkig gelegen spieren bij runderen af en toe worden aangetroffen.
De consistentie van deze haarden is in den regel vrij hard (als van
fibro-sarcoom), terwijl de grootte varieert van een speldeknop tot die
van een hazelnoot. Als regel zijn, centraal gelegen, regressieve ver-
anderingen aanwezig en zijn de knobbels door een bindweefselkapsel
omgeven. Verschillende malen wordt in de nieuwvormingen ook kalk-
afzetting waargenomen. In de meeste gevallen is de oppervlakkige
skeletmusculatuur (vooral die van den staart) het sterkst in het proces
betrokken.

In enkele gevallen is ook de diepere skeletmusculatuur met knobbels
doorzaaid. Eveneens komt het voor dat naast het spierweefsel ook ver-
schillende organen de typische ontstekingshaarden bevatten. Als zoo-
danig vindt men in de literatuur de longen, de lever, de testikel, de
epidydimis, tunica vaginalis communis aangegeven.

Behalve in spierweefsel en organen, kunnen de knobbels ook in de
subcutis aanwezig zijn. Gevallen, waarbij naast de typische spieraan-
doeningen de knobbels in de subcutis zijn waargenomen, worden o.a.
vermeld door Degive en Van Hertsen (2) 1870, door Hungerbühler

Het is waarschijnlijk, dat behalve in de spieren, organen en subcutis,
het bedoelde ontstekingsproces ook in de huid kan optreden, en daar
aanleiding kan geven tot knobbelvorming met eventueel latere door-
braak en zweervorming (Couvreur) (6).

In hoeverre de Amerikaansche gevallen van z.g. Skin- en Subcu-
taneous Lesions, waarbij de veranderingen voornamelijk in de huid
en subcutis worden opgemerkt, ook bij het Röckl\'sche Granuloom
kunnen worden ondergebracht, is een vraag, die op het oogenblik
niet met zekerheid is te beantwoorden. Wel is men ä priori hiertoe
geneigd, doch het feit, dat de Amerikaansche literatuur uitsluitend

gewag maakt van cutane- en subcutane ontstekingshaarden en het
spierweefsel klaarblijkelijk niet bij het ziekteproces is betrokken, maant
tot voorzichtigheid. Wij komen nader op deze kwestie terug.

Belangrijke in de Europeesche literatuur vermelde gevallen van Röckl\'s
granuloom in chronologische volgorde.

Degive en van Hertsen (2) waren in 1870 de eersten, die van een knobbelvor-
mige woekering in het spierweefsel van een rund melding maakten. Het betref-
fende rund leed tevens aan tuberculose van verschillende organen. Naast de spier-
knobbels werden ook talrijke haarden in de subcutis van rug, lenden en ribwand
aangetroffen.

Röckl (i) vermeldt in 1885 een ziektegeval bij een rund, waarbij in het spier-
weefsel grauwgele knobbels met elastische consistentie voorkwamen. Op de
sneevlakte waren necrotische veranderingen duidelijk zichtbaar.

Liénaux (7) maakt in 1890 gewag van een geval, dat geheel valt in het kader
van het Röckl\'sche granuloom. Histologisch werden epitheloide cellen, fibroblasten,
lymphocyten en centrale regressie waargenomen.

Hertwig (8) 1892 deelt een geval mede, waarbij naast de knobbels in de spieren
ook uitgebreide tuberculose bij het betreffende rund werd waargenomen.

von Ostertag (9) maakt in i8g8 in das Handbuch der Fleischbeschau melding
van 4 gevallen, die door hemzelf zijn waargenomen. De betreffende dieren leden
niet aan orgaantuberkulose.

Kesevitsch (10) deelt in 1893 een geval mede, dat in wezen geheel overeenkomt
met dat, hetwelk door Hertwig wordt vermeld.

Rasmussen (ii) maakt in 1895 melding van een geval waarbij naast de knobbels
in het spierweefsel, ook tuberculeuze veranderingen in verschillende organen wer-
den waargenomen.

Dürbeck (13) zag in 1896 naast spierhaarden eveneens dergelijke veranderingen
in de testikels en in de omgevende vliezen. Centrale verweekingshaarden waren
niet aanwezig. Histologisch vertoonde het beeld coagulatienecrose-fibroblasten-
leucocyten en reuzencellen.

Hanozet (12) bestudeerde in 1897 een geval, waarbij naast longtuberculose, ook
typische verkaasde haarden in de oppervlakkige skeletmusculatuur werden waar-
genomen.

Foulerton (14) beschrijft in 1898 een geval waarbij hij blastomyceten in de
laesies meent te hebben waargenomen.

Ericht (15) vermeldt in 1907 een geval waarbij de aandoening zuiver tot het
spierweefsel bleef gelocaliseerd en bij het rund geen tuberculeuze veranderingen
aanwezig waren. Hij ontleent zijn diagnose „blastomycose" uitsluitend aan eene
mededeeling van het hygiënisch Instituut van de Veeartsenijkundige Hoogeschool
te Berlijn, aangevende dat het door hem ingezonden materiaal afkomstig was van
een geval van blastomycose.

Schwaebel (16) heeft in 1908 een uitgebreid histologisch onderzoek verricht
bij een 9-lal gevallen. Op het resultaat van deze onderzoekingen wordt terugge-
komen.

Hungerbühler (4) onderzocht in 1910 14 typische gevallen. Op de resultaten
van dezen arbeid komen wij terug.

Pérard en Ramon (17) beschrijven in 1913 3 gevallen waarbij de knobbels voor-
namelijk in de subcutis aanwezig waren. Op sommige plaatsen o.a. aan den staart,
de croup en de flanken zaten de knobbels ook in het spierweefsel. De beschrijving
der knobbels komt geheel overeen met die van andere onderzoekers. Bij deze
runderen waren evenwel ook tuberculeuze laesies in de buikholte aanwezig. In
hunartikel ontbreken nauwkeurige gegevens omtrent den aard der genomen
experimenten. Zij zeggen : „Des recherches bactériologiques et histologiques nous
ont permis de conclure k la nature tuberculeuse des lésions viscérales et sous-cuta-
nées".

Meiszner (19) heeft in 1916 een geval waargenomen waarbij naast de spier-
haarden geen tuberculose van het dier werd geconstateerd.

Crohn (30) bericht in 1918 een geval, waarbij de inwendige organen geen veran-
deringen vertoonden, terwijl in de musculatuur talrijke granulomen aanwezig
waren.

Zwart en Frf.nkel (5) deelen in 1918 een geval mede, waarbij naast de spier-
knobbels, gelijktijdig tuberculeuze processen in de longen, bronchiale- en mesen-
teriale lymphklieren bestonden. De regionaire vleeschlymphklieren waren evenwel
niet veranderd. Enkele kleinere knobbels werden ook waargenomen in het inter-
musculaire bindweefsel.

Vago (29) zag in 1922 bij twee goeddoorvoede vijfjarige ossen van Hongaarsch
ras, in de musculatuur zeer talrijke, erwtgroote knobbelvormige haarden, evenals
in de longen en bronchiale lymphklieren.

Besana (3) vermeldt in 1922 een geval, waarbij naast typische spierhaarden,
ook knobbels in de subcutis werden waargenomen. In het onderhuidsche bind-
weefsel en vooral in de oppervlakkig gelegen spieren bevonden zich knobbelvormige
nieuwvormingen, die talrijk aan hals, rug, lenden en staart aanwezig waren.

Grüttner (20) vermeldt in 1921 een geval met typische knobbelvorming in de
spieren, terwijl noch aan de organen, noch aan de lymphklieren eenige op tuber-
culose wijzende afwijking viel waar te nemen. Omtrent de genese van dit geval
laat hij zich niet uit.

In 1925 (21) zag dezelfde onderzoeker een dergelijk geval, waarbij evenwel naast
de spierknobbels tuberculose van de organen en klieren werd geconstateerd. Op
grond van het histologisch en pathologisch-anatomisch onderzoek beschouwt
Grüttner in dit laatste geval de spierknobbels van tuberculeuzen aard.

Couvreur (6) deelt in 1931 een zeer interessant geval mede waarbij de knobbels
behalve in de spieren ook in de subcutis en cutis werden waargenomen.

Behalve deze laesies werd bij het rund ook tuberculose van de organen, pleura,
en lymphklieren vastgesteld. Proefdieren zijn niet geënt. Het constateeren van tuber-
kelbacillen wordt niet opgegeven. Op grond der sectiebevinding en het histologisch
onderzoek wordt tot de tuberculeuze natuur van de knobbels in spieren, subcutis
en cutis besloten.

Zooals reeds is medegedeeld vindt men in de Amerikaansche literatuur melding
gemaakt van knobbelvormige aandoeningen bij het rund, die voornamelijk ge-
zeteld zijn onder de huid, doch ook intracutaan kunnen worden aangetrofTen.
Deze aandoeningen worden in Amerika voornamelijk met den naam Skin- en
Subcutaneous Lesions aangeduid.

Alhoewel er in de Amerikaansche literatuur geen melding van wordt gemaakt,
dat de knobbels ook in de musculatuur worden aangetroffen, is het toch niet on-
mogelijk, dat men hier met een gelijksoortige aandoening als het Röckl\'sche granu-
loom te doen heeft. In Europa zijn nl. gevallen van Röckl\'sche granulomatose waar-
genomen, waar naast de veranderingen in de spieren, de knobbels ook in de sub-
cutis en in de huid aanwezig waren. (Couvreur, Besana, Pérard en Ramon e. a.).

Histologisch hebben de knobbels bij de Skin-Lesions eenige overeenkomst met
die van het Röckl\'sche granuloom.

Wij hebben daarom gemeend in dit verband de Skin Lesions niet onbesproken
te mogen laten. Of men hier inderdaad met aetiologisch na verwante aandoeningen
te doen heeft, zal de toekomst moeten leeren.

Ook in Amerika is de aard van de Skin Lesions nog niet met zekerheid vastgesteld,
(fig- \')•

Macroscopisch aspect. De grootte der haarden varieert van een kleine
hazelnoot tot die van een kippenei. Zij schijnen zich niet langs de
lymphbanen te verspreiden, daar de regionaire lymphklieren nimmer
zijn aangedaan.

Meestal zijn de knobbels omgeven door een gele fibreuse kapsel,
terwijl hun inhoud een varieerend aspect vertoont. In sommige gevallen
bestaat deze laatste uit een taaien, reukloozen etter. In andere gevallen
is de consistentie van den inhoud meer gelijk aan die van pindakaas,
terwijl bij een derde type de inhoud verkalkt is.

Microscopie. Runnels geeft een overzicht van de literatuur omtrent
de histo-pathologische veranderingen der ,,Skin Lesions". Tevens
bericht hij over het microscopisch onderzoek van deze veranderingen
bij 50 dieren, afkomstig uit verschillende deelen van de Vereenigde
Staten en Canada. Hij maakt hierbij een indeeling in : 1 pyogene
abscessen, 2°. pseudotuberkels, veroorzaakt door vreemde lichamen
(plantenvezels), 3⁰. tuberculeuze abscessen. Deze indeeling is echter
niet op een nauwkeurig bacteriologisch- en dierexperimenteel onder-
zoek gebaseerd.

Bij de pyogene abscessen werden vele reuzencellen waargenomen,
waarvan sommige veel verkalkt materiaal bevatten. In de pseudotuberkels
was het meest opvallend het groote aantal syncytiumachtige reuzen-
cellen. Vele hiervan hadden onregelmatig gevormde partikels opgeno-
men, welke zich zwak of niet met haematoxyline kleurden. In de ge-
vallen, waarbij overeenkomst met tuberculeuze abscessen werd aan-
genomen bevonden zich rondom de haarfollikels en talkklieren
lymphocytaire infiltraten, benevens enkele kleine, jonge tuberkels,
bestaande uit lymphocyten, endotheliale cellen en reuzencellen. Van
uit de cutis drongen bloedvaten in de diepte, omgeven door lympho-
cyten. Dieper in de subcutis waren scherp omschreven velden met
perivasculaire lymphocy ten-infiltraties aanwezig. Bij het grooter worden
dezer haarden traden endotheliale- en reuzencellen op. Vervolgens
zag men centrale verkazing en verkalking en nieuwvorming van bloed-
vaten aan de peripherie.

Aetiologie. Als aetiologische factor voor de Skin Lesions heeft men
in de allereerste plaats gedacht aan den tuberkelbacil, zij het dan ook
in eenigszins gewijzigden vorm.

Hiervoor sprak ten eerste het herhaaldelijk (91 % der gevallen
positief, Elder, Lee en Phelps (25)) vinden van zuurvaste staafjes,
ten tweede het histologisch beeld (epitheloide cellen, reuzencellen en
centrale regressie) en ten derde het reageeren van verschillende dieren
op de tuberculine.

Talrijk zijn dan ook de entingen geweest, welke op cavia\'s, konijnen,
kippen en kalveren zijn verricht. Het resultaat was in een groot aantal
der gevallen negatief. Op enkele belangrijke uitzonderingen komen
wij nader terug.

Ook heeft men tallooze malen getracht om de waargenomen zuur-
vaste staafjes te kweeken. Ook dit is meestal niet gelukt.

Door deze veelal negatieve resultaten zijn vele onderzoekers geneigd 0 m de
tuberculeuse natuur der Skin Lesions in twijfel te trekken.

De positieve uitkomsten, door verschillende onderzoekers verkregen, zijn
evenwel zeer frappant.

Zoo gelukte het o. a. aan Mitchell (22) na talrijke negatieve resul-
taten, om uit het ziektemateriaal der Skin-Lesions via konijn en cavia
een zuurvast staafje te isoleeren, hetwelk hij meende bij het bovine
type van den tuberkelbacil te moeten onderbrengen. Tevens was hij
in staat met het gevonden microörganisme bij het kalf een proces op
te wekken, hetwelk groote overeenkomst vertoonde met de Skin Lesions.
In 1921 gelukte het Wright om in verscheidene gevallen met Skin
Lesions-materiaal cavia\'s tuberculose te bezorgen. In dit verband is
ten zeerste belangrijk hetgeen Fei.dman (23) mededeelt in „The Cornell
Veterinarian" van Juli 1931. Deze onderzoeker gelukte het om door
middel van de intracerebrale enting bij de cavia een aviairen tuberkel-
bacil te isoleeren. Deze bevinding zou overeenstemmen met het feit
dat verschillende dieren met Skin Lesions op aviaire tuberculine rea-
geeren.

Ook aan Day (24) gelukte het om via het cavia-experiment de tuber-
culeuze natuur der Skin Lesions vast te stellen. Hij zegt : „As regard
the etiology of subcutaneous lesions is our opinion, that all the Skin
Lesions found in cattle that give a positive reaction to the tuberculin
test and in which acid-fast bacilli are found are tuberculous lesions
caused by the Mycobacterium tuberculosis". Deze duidelijk uitge-
sproken meening van Day wordt gedeeld door Elder, Lee en phelps
(25). Dezen onderzoekers gelukte het om uit 33 gevallen van Skin
Lesion bij 8 proefdieren tuberculose op te wekken (5 konijnen, 2 cavia\'s
en i kip).

Ook Traum (26) kweekte een zuurvast staafje en kon er de typische
Skin Lesions mee opwekken. Het staafje week morphologisch en cul-
tureel eenigermate af van den zoogdiertuberkelbacil, zoodat Traum
er een specifieke aetiologische beteekenis aan wil toekennen.

Het is echter niet onmogelijk, dat het door Traum gekweekte micro-
organisme als een varieteit van den tuberkelbacil in casu het aviaire
type (snellere groei) moet worden opgevat. Traum (27) heeft ook ge-
wezen op de overeenkomst welke bestaat tusschen de Skin Lesions en
het zgn. Farcin du Boeuf. Ook bij het Farcin du Boeuf vindt men
knobbels onder en in de huid, terwijl eveneens zuurvaste bacillaire
elementen er bij worden waargenomen. Door deze gedachte geleid
heeft Traum dieren met Skin Lesions getest met Streptotrichin bereid
van de Streptotrix Nocardii, die als de oorzaak van het Farcin du Boeuf
wordt aangenomen. Inderdaad werd bij één rund een duidelijke aller-
gische reactie gezien. Cavia\'s met Farcin du Boeuf-materiaal geënt
vertoonen vaak een etterige ontsteking der lymphbanen en klieren.
Ook bij enting met Skin Lesions-materiaal zijn bij cavia\'s etterings-
processen opgewekt. Men mag zich evenwel niet ontveinzen, dat het
Farcin du Boeuf in hoofdzaak een ziekte der lymphbanen is met neiging
om cok de lymphklieren mede in het proces te betrekken. Bij echte
Skin- en Subcutaneous Lesions worden als regel de lymphklieren niet
bij het proces betrokken. Verder zijn de door Traum gekweekte staafjes
in tegenstelling met die van het Farcin du Boeuf Gram-positief, terwijl
noch in de cultuur, noch in het materiaal van de Skin Lesions ver-
takte draden zijn waargenomen. Dit laatste is bij het Farcin du Boeuf
wel het geval.

In den laatsten tijd is als aetiologische factor van de Skin Lesions
de Preisz Nocard\'sche bacil (oorzaak der Pseudotuberculose bij het
schaap) naar voren gekomen.

DAiNEsen Austin (37) berichten, dat het hun in de meeste gevallen
gelukt is een microörganisme uit de ontstekingshaarden te isoleeren,
hetwelk grootendeels met bovengenoemden bacil overeenstemt. Traum
kon dit microörganisme slechts in 1 % der gevallen vaststellen.

Resumeerende kan men zeggen dat in ongeveer 5 % der gevallen van
Skin Lesions tuberkelbacillen zijn vastgesteld, waaronder eenige malen
het aviaire type. Ook vindt men vaak een microörganisme, dat gelijkt
op den bacil van Preisz-Nocard. De aetiologie van een groot percentage
der gevallen blijft echter onopgehelderd. Over de genese der Skin
Lesions ligt nog een sluier. Het is zeer goed mogelijk dat al de gevonden
microörganismen als aetiologische factor geen rol spelen en dat zij
van uit andere plaatsen van het lichaam in de Skin Lesion zijn terecht
gekomen.

Aetiologie van het Röckl\'sche Granuloom, zooals deze uit
de Europeesche literatuur is af te leiden.

Kitt (38) Lehrbuch d. Pathol. Anatomie d. Haustiere 1910. „Der
Umstand aber, dass bei dem betreffenden Tiere häufig gleichzeitig
typische Lymphdrüsentuberkulose oder Tuberkulose der Eingeweide
vorliegt, dass ferner keine anderen Bakterien (Nekrosebazillus) oder
Fremdkörper vorliegen und dass endlich das histologische Bild (Riesen-
zellen, Leukozyten und Fibroblasten mit herdförmiger Koagulations-

nekrose) dem der Tuberkeln gleicht (Dürbeck (13), Schwaebel (16),
lässt vorläufig die Deutung zu, dass es sich um Tuberkeln handelt,
die entweder verödet sind oder deren Erreger ihr Färbungsvermögen
Verloren haben".

dieselbe ist in ihrer Entstehungsursache noch nicht endgültig aufge-
klärt, aber allem Anschein nach von lymphogen oder hämatogen
zugeführten Bazillen vom Aussehen des Bazillus pyogenes bovis ver-
anlasst, .....

Joest (39) Handb. d. sp. pathol. Anat. d. Haust. 1929, B. 5, P. 428.
,,In wesentlichen scheint es sich also um eine wahrscheinlich durch
Bakterium pyogenes bedingte, chronische entzündliche Veränderung
zu handeln".

Nieberle u. Cohrs (40) Lehrb. d. Sp. Pathol. Anat. d. Haust. 1931.
„Die ätiologie ist noch nicht geklärt, öfter sind Bakterien vom Aus-
sehen des Bakt. pyogenes gefunden worden. Tuberkelbazillen sind
nicht die Ursache, ebensowenig Sarkosporidien, wie Lutter meint".

In de diverse handboeken, worden dus met betrekking tot de aetiolo-
gie van het Röckl\'sche granuloom verschillende opvattingen gehul-
digd. Het lijkt ons daarom van belang de verschillende aetiologische
factoren, die in de literatuur naar voren worden gebracht, in dit artikel
aan een nadere beschouwing te onderwerpen. Mogelijkerwijs kunnen
hieruit richtlijnen worden afgeleid.

Sarcomen en Fibrosarcomen : Het microscopisch aspect der knobbels
doet op het eerste gezicht aan sarcoom of fibrosarcoom denken. Bij
nadere beschouwing blijken echter vele nieuwvormingen door een bind-
weefselkapsel omgeven. Bovendien pleit de geringe vrij gelijkmatige
grootte der haarden tegen de aanwezigheid van een boosaardig gezwel.
Bij microscopisch onderzoek blijken de haarden voor een groot ge-
deelte uit granulatieweefsel met zeer verschillende celtypen te bestaan,
waardoor een sarcomateuse natuur der aandoeningen als buitengesloten
kan worden beschouwd.

Actynomycose : Differentieel-diagnostisch is hierbij vooral van belang,
dat de bindweefselvorming niet in zoo sterke mate optreedt als bij
Actynomycose. Vooral echter het ontbreken van typische etterophoo-
pingen met de zgn. zandkorrels en de aanwezigheid van Actynomyces-
kolven en draden doen den actynomycotischen aard der aandoening
uitsluiten.

Blastomyceten : Foulerton is in 1898 de eerste geweest, die gewag
heeft gemaakt van het vinden van gram-positieve ovale, dubbel ge-
contoureerde lichaampjes. Deze lichaampjes, die het aspect hadden
van Blastomyceten, waren voornamelijk intracellulair in de spier-
knobbels aanwezig. Ostertag zegt in zijn bekend Handboek in 1922 :
„Dieser Fund wurde von mir in Schnittpräparaten bestätigt".

Op deze gegevens berust de meening, dat aan het ontstaan van het
Röckl\'sche Granuloom gistcellen ten grondslag zouden liggen.

i° zijn dergelijke ovale lichaampjes nog nimmer door andere onder-
zoekers waargenomen.

2° is het Foulerton en evenmin von Ostertag gelukt deze zgn.
gistcellen in cultuur te brengen, alhoewel pogingen daartoe zijn aan-
gewend.

3⁰ wijkt het geval hetwelk Foulerton beschrijft zoodanig van het
typische Röckl\'sche granuloom af, dat het nog zeer de vraag is of hij
inderdaad met deze aandoening heeft te doen gehad. Uit de beschrij-
ving, welke Foulerton geeft, blijkt n.1. dat de haarden een harde
consistentie bezaten, als van kraakbeen, terwijl zoowel macroscopisch
als microscopisch kazige degeneratie ontbrak.

Sarcosporidiën : In Ostertag\'s Handbuch f. d. Fleischbeschau vindt
men aangegeven, dat als oorzaak van het Röckl\'sche granuloom ook
aan sarcosporidiën is gedacht.

Ook in de door ons onderzochte gevallen werden sarcosporidiën
in de spiervezelen aangetroffen. Van een bijzondere ontstekingsreactie
werd evenwel niets waargenomen. Deze schijnt evenwel in sommige
gevallen wel te kunnen voorkomen, (eosinophyle leukocyten zijn soms
in zeer groot aantal rond de Sarcosporidienschlauchen aanwezig).

Het is vooral Lütter (33) geweest, die de sarcosporidiën als atetiolo-
gischen factor van het Röckl\'sche granuloom sterk heeft verdedigd.

De wanverhouding, die er evenwel bestaat tusschen het veelvuldig
voorkomen van sarcosporidiën en het vrij zeldzame Röckl\'sche granu-
loom maakt het onwaarschijnlijk dat deze parasieten iets met de genese
te maken hebben. Talrijke haarden zijn niet afgekapseld, hetgeen
evenmin pleit voor de parasitaire natuur der veranderingen. Ook het
feit dat voornamelijk de oppervlakkige skeletmusculatuur is aange-
daan, wijst niet in deze richting.

Zonder meer mogen wij op heden de sarcosporidiën geen aetiolo-
gische beteekenis toekennen.

Necrosebacillen : Alhoewel verschillende onderzoekers getracht hebben
hetzij microscopisch, hetzij cultureel necrosebacillen aan te toonen,
is het voorzoover het in de literatuur is na te gaan aan geen hunner
gelukt de aanwezigheid van dit microörganisme vast te stellen.

Spirochaeten : Aangezien het pathologisch-anatomisch beeld der spier-
aandoening van het rund in vele opzichten groote overeenkomst ver-
toont met de zgn. luetische gummata bij den mensch, lag het voor
de hand ook bij eerstgenoemde aandoening de haarden op de aanwezig-
heid van spirochaeten te onderzoeken. Zwart en Frenkel (5) waren
de eersten, die in deze richting een onderzoek hebben ingesteld. Het
resultaat was evenwel bij kleuring volgens de methode van Levaditi
negatief.

Streptococcen : Zwart en Frenkel (5) geven aan dat zij Streptococcen
uit de haarden hebben gekweekt. Ook Schwaebel heeft bij het micros-
scopisch onderzoek van talrijke gevallen herhaaldelijk coccen en strepto-
coccenachtige microörganismen in en om de haarden waargenomen.

B. Pyogenes (varieteit) : De eerste, die in de spierhaarden een op B.
pyogenes gelijkend staafje vaststelde was Hungerbühler (4). Bij
het microscopisch onderzoek was hem het veelvuldig voorkomen van
coccenachtige gram-positieve staafjes opgevallen. Het gelukte hem
uit een versch geval een cultuur te verkrijgen, die zeer veel overeen-
komst vertoonde met B. pyogenes.

Ook Ziegler (34) en Andersen (35) konden in enkele gevallen een
dergelijk microörganisme isoleeren.

Ziegler (39) zegt: „Im wesentlichen scheint es sich also um eine
wahrscheinlich durch Bakterium pyogenes bedingte, chronische ent-
zündliche Veränderung zu handeln, die infolge weiterer Entwicklung
des Erregers allmählich in Nekrose übergeht". Ziegler voert echter zelf
eenige argumenten aan, welke de aetiologische waarde van B. pyogenes
sterk doen verminderen, o. a. zegt hij : „Allerdings spricht gegen diese
Vermutung zunächst die Art der vorliegenden pathologisch-anato-
mischen und histologischen Veränderungen. Bei der knotigen Muskel-
necrose fehlt jede Eiterung, fehlt meist jede Ansammlung von poly-
morphkernigen Leukozyten, während für die durch B. pyogenes her-
vorgerufenen Veränderungen die Eiterung einen charakteristischen
Befund darstellt. Auch die bei allgemeiner Infektion mit Pyogenes bei
Rindern vorkommenden Herd e in den Muskeln stellen typische Abs-
zesse dar."

Behalve de bovengenoemde argumenten kan men nog opmerken
dat het tal van andere onderzoekers niet gelukt is om pyogenesachtige
microörganismen in de haarden aan te treffen. Ook wij hebben in het
door ons onderzochte materiaal geen Gram-positieve staafjes opge-
merkt. In hoeverre postmortale infecties in het spel kunnen zijn, valt
moeilijk te zeggen. Toch komt het door Hungerbühler e. a. gekweekte
microörganisme een belangrijke plaats toe in de nog steeds niet opge-
helderde aetiologie van het RöckFsche granuloom.

B. Tuberculosis : Voor de tuberculeuze natuur van het Röckl\'sche
Granuloom kunnen ernstige argumenten naar voren worden gebracht.
Hiertoe behoort in de eerste plaats de histologische bouw van het gra-
nuloom. Naast centrale regressie worden in zeer veel gevallen epithe-
loide cellen en reuzencellen waargenomen.

Röckl, Lienaux, Dürbeck, Schwaebel, Couvreur en tal van
anderen zijn dan ook van meening dat de veranderingen het meest
overeenkomen met tuberculeuze nieuwvormingen.

Dierexperimenten : Talrijk zijn de pogingen geweest om verschillende
proefdieren te infecteeren. In den regel zijn deze pogingen mislukt.
Enkele gevallen zijn evenwel bekend, waarbij het gelukte om tubercu-
leuze processen bij de proefdieren op te wekken o. a. Hertwig (8) in
1892, Kesevitch (10) in 1893, Rasmussen in 1895, Hungerbühler (4)
in 1910, Pérard en Ramon (17) in 1913. Er moet evenwel op gewezen
worden, dat bij al deze positieve uitkomsten, naast de typische spier-
haarden ook tuberculose van de organen werd waargenomen. Hierdoor
verliezen deze positieve resultaten veel van hun waarde. Het is n.1.
gebleken dat bij bepaalde ziekteprocessen o. a. bij de entingshaarden
van B. C. G. microörganismen uit andere deelen van het lichaam
naar deze haarden worden gevoerd. Het is niet onmogelijk, dat ook
bij het Röckl\'sche granuloom de tuberkelbacillen op deze wijze van
uit de in de organen aanwezige haarden in de spierknobbels terecht
komen. Hetzelfde argument geldt echter in dezelfde mate voor de in de
spierhaarden aangetroffen pyogenesbacillen en coccen.

Bij de gevallen, waarbij als eenige afwijking knobbels in de spieren
aanwezig waren, zijn voor zoover ons bekend geen positieve entresul-
taten bij proefdieren bekend.

Muurvaste staafjes : Aan de meeste onderzoekers is het niet gelukt om
zuurvaste staafjes in de spierhaarden aan te treffen. Enkelen, waaronder
Heinrich de voornaamste plaats inneemt, maken gewag van het vinden
van zuurvaste elementen. Heinrich (36) heeft gebruik gemaakt van
een bijzondere methode, waarvan het essentieele hoofdzakelijk is ge-
legen in het verkleinen van het materiaal door middel van het ijsmicro-
toom. Daarna worden de coupes in formaline opgelost, met aq. destillata
behandeld en door middel van ligroine uitgeschud. Met deze methode
gelukte het Heinrich om in verschillende gevallen zuurvaste staafjes
en korrels aan te toonen. Deze resultaten waren van een zoodanig
belang, dat het ons deed besluiten in voorkomende gevallen de door
Heinrich aangegeven methode van onderzoek na te volgen.

Mocht het inderdaad op deze wijze gelukken om regelmatig zuurvaste staafjes
en korrels in de spierhaarden aan te treffen, dan zou hiermede een grooten steun
worden verleend aan hen, die het Röckl\'sche granuloom van tuberculeuzen aard
beschouwen.

Wij komen bij de bespreking van ons eigen onderzoek nader op deze
heinrich\'sehe methode terug.

Het gelijktijdig voorkomen bij hetzelfde dier van tuberculeuze pro-
cessen in de organen en haarden in de spieren mag men niet als een
argument ten gunste van de tuberculeuze natuur der spierveranderingen
aanmerken.

In de meeste gevallen zijn bij het Röckl\'sche granuloom de lymph-
klieren niet bij het ziekteproces betrokken. Dit behoeft evenwel in het
licht der nieuwere opvattingen over primair complex en secundaire
infecties de tuberculeuze natuur der aandoening nog niet uit te sluiten.
Mocht men eventueel te doen hebben met een secundaire infectie, d.w.z.
met een uitzaaiing van tuberkelbacillen in een periode, waarin het
dier nog over de noodige immuniteit beschikt, dan behoeft het niet te
verwonderen, dat de regionaire lymphklieren niet zichtbaar mede
reageeren. Iets dergelijks zou men mogen verwachten, indien een
rund met bovine tuberculose in een latere periode met vogel-
tuberkelbacillen werd geïnfecteerd. Ook dan zou men zich kunnen
indenken, dat vanwege de immuniteit de processen tot de infectiehaar-
den beperkt bleven.

Resumeerende kan men zeggen, dat de oorzaak van*het Röckl\'sche
granuloom tot op heden niet bekend is. De aetiologische waarde van
de in de literatuur vermelde microörganismen als coccen — Streptococ-
cen — pyogenesbacillen —• tuberkelbacillen — blastomyceten e. a. is
niet zoodanig gefundeerd, dat ze voorloopig van groote beteekenis is.

Histologie : In het Handboek van Joest worden door Ziegler (1929)
de histologische veranderingen der „knotige Muskel-Nekrose" als volgt
beschreven.

De kleine, ongeveer hennepzaadgrootte knobbels zijn reeds, op meer
of minder duidelijke wijze, uit 3 lagen opgebouwd n.1. i°. Een uitwen-
dige bindweefselzone, die in het omgevende intermusculaire weefsel
van de gezonde musculatuur in den vorm van smalle strookcn uit-
straalt. 2°. Naar binnen volgt een betrekkelijk breede laag van jong
granulatieweefsel, dat in hoofdzaak uit fibroblasten, talrijke lymphoide-
en weinige leukocytaire cellen bestaat. „Gelegentlich lassen sich hier
auch noch Reste atrophischer Muskelfasern erkennen, die von einem
Kranz von Granulationszellen umgeben sein können, so dasz dadurch
LANGHANSsche Riesenzellen vorgetäuscht werden können". 3⁰. In het
centrum bevinden zich dichte opeenhoopingen van éénkernige, proto-
plasma-arme rondcellen, die vaak — reeds bij deze kleine knobbeltjes —
necrobiotische verschijnselen vertoonen. (Pyknose en karyorrhexis).

De grootere knobbels vertoonen in hoofdzaak dezelfde vorm, alleen
met dit verschil, dat de centrale necrobiotische zóne het grootste ge-
deelte der knobbels inneemt. Deze zóne bestaat uit een homogene
massa, die zich met eosine intensief rood kleurt, en waarin meestal
eenige haarden gelegen zijn, die uit celresten bestaan. Kalkafzettingen
worden hierin zelden waargenomen.

In het handboek over specieele pathologische anatomie van Nieberle
en Cohrs (1931) geeft Cohrs bij de vermelding der histologische ver-
anderingen aan, dat de jongere knobbels bestaan uit conglomeraten
van multipele kleine abscessen. De beschrijving van den bouw dezer
abscessen komt in groote trekken overeen met die van de kleine knob-
beltjes, zooals deze door Ziegler wordt aangegeven. In deze abscessen
worden n.1. weer 3 zones onderscheiden. Er zijn echter wel enkele ver-
schillen tusschen de beschrijving van Ziegler en die van Cohrs op
te merken. Volgens Cohrs bevinden zich in de granulatieweefsel-zóne
— naast fïbroblasten en lymphocyten — ettercellen, enkele plasmacellen
en macrophagen, soms ook vele eosinophile cellen. De fibreuse bind-
weefsellaag is met leuco-lymphocytaire cellen geïnfiltreerd. (Het proces
gelijkt op — door bacillus pyogenes veroorzaakte —- abscessen). In
oudere haarden is ook volgens Cohrs een toenemende coagulatie-
necrose merkbaar. De necrotische massa vertoont dan vaak een gelaagde
bouw, welke met die van een ui wordt vergeleken. Deze gelaagde bouw
is volgens Zwart en Frenkel het gevolg van een afwisseling van
chromatolytisch- en meer chromatineresten houdend necrotisch weefsel.
In het granulatieweefsel, dat deze necrotische massa omgeeft, worden
soms reuzencellen van het type Langhans aangetroffen.

Het belangrijkste verschil tusschen de beschrijving van Ziegler en
die van Cohrs is wel, dat volgens eerstgenoemde geen echte reuzen-
cellen voorkomen, terwijl dit volgens Cohrs wel het geval is.

Volgens Cohrs vertoont de histologische bouw geen gelijkenis met
die van tuberculeuse veranderingen. In verband met het sterk uiteen-
loopende histologische beeld, hetwelk bij tuberculose van de verschil-
lende diersoorten wordt waargenomen (men vergelijke bijv. in dit op-
zicht de tuberculeuse veranderingen bij rund en varken, de verande-
ringen bij varkens met bovine- en aviaire tuberculose), is deze uit-
spraak, mede in aanmerking genomen, het niet opgehelderd zijn
van de aetiologie dezer aandoening, wel wat voorbarig te noemen.

In de literatuur wordt door vele onderzoekers een histologische
beschrijving der onderwerpelijke aandoening gegeven. Deze beschrij-
vingen vertoonen naast punten van overeenkomst vaak ook min of
meer belangrijke verschillen.

De meeste onderzoekers geven aan, dat de knobbels door een bind-
weefsel-zone, waarvan de cellige elementen v.n. uit spoelvormige cellen
met langgestrekte kern bestaan, scherp tegen het omgevende spier-
weefsel zijn afgescheiden (Röckl e. a.). Schwaebel, Crüttner e. a.
meenen, dat deze scherpe scheiding niet steeds bestaat, doch dat de
bindweefselmantel geleidelijk in het perimisium overgaat, zelfs kan de
bindweefselafkapseling bij de jongere haarden grootendeels ontbreken,

Schwaebel, die uitvoerige histologische onderzoekingen verrichtte,
zag in de fibrillaire bindweefselzone, naast vele rondcellen (lympho-
cyten en mononucleaire leucocyten) nu en dan reuzencellen en atro-
phische spiervezelen.

De cellige bestanddeelen der granulatiezone worden ook zeer ver-
schillend opgegeven. Röckl, aan wien wij de eerste beschrijving der
histologische veranderingen danken en naar wien de aandoening in de
literatuur dan ook meestal met den naam „Röckl\'sche granulomen"
wordt aangeduid, beschrijft het granulatieweefsel als voornamelijk te
bestaan uit ronde cellen met groote kern. Reuzencellen werden hierin
niet aangetroffen, wel enkele epitheloïde cellen. Foulerton, Hunger-
bühler, Grüttner (1921) e. a. konden evenmin reuzencellen aan-
toonen. Hungerbühler vond wel vormsels, welke zeer veel op Lang-
HANs\'sche reuzencellen geleken. Deze bleken evenwel dwarsdoorsneden
van spiervezelen te zijn, omgeven door één of twee kransen van cellen.
Hiertegenover staat, dat door een aantal onderzoekers wel reuzen-
cellen, soms in groot aantal, werden aangetoond (Schwaebel, Zwart
en Frenkel, Grüttner (1925). Zwart en Frenkel wijzen er op, dat
deze reuzencellen, welke veel overeenkomst met die van Langhans
vertoonen, vaak eenigermate hiermede verschillen n.1. door de aan-
wezigheid van breede, protoplasmatische uitloopers. Tevens werden
herhaalde malen epitheloïde cellen (Schwaebel, Grüttner (1925)
e. a.) en infiltraties met lvmpho- en leucocyten (Hungerbühler e. a.)
aangetroffen.

Ook iti de beschrijving der degeneratie, resp. necrobiose en necrose
treft men tegenstrijdigheden aan. Volgens Grüttner (1921) heeft het
necrobiotische gedeelte een korrelig aspect, in tegenstelling met de
homogene verkazing bij tuberculose. Daarentegen vond Schwaebel
uitgebreide coagulatie-necrose en toonde ook Foulerton kazige dege-
neratie aan.

Hungerbühler zegt, dat geen dochterhaardjes als bij tuberculose,
voorkomen. Zwart en Frenkel vonden het tegenovergestelde en
toonden in de omgeving der grootere haarden vaak kleinere aan evenals
bij tuberculose.

Zooals uit het bovenstaande blijkt, loopen de bevindingen op ver-
schillende punten nog al uiteen. Men vraagt zich bij een vergelijkende
beschouwing der verschillende beschrijvingen onwillekeurig af, of
steeds dezelfde aandoening in studie is genomen, dan wel of dezelfde
aandoening zoo verschillende veranderingen kan veroorzaken. Zoolang
de aetiologie niet is opgehelderd, is het moeilijk een antwoord te
geven. Over het algemeen komen de publicaties hierin overeen,
dat de nieuwvormingen voor een meer of minder groot gedeelte uit
granualtieweefsel bestaan, terwijl centraal regressieve veranderingen
aanwezig zijn. Deze regressieve veranderingen loopen uiteen van
degeneratie tot necrobiose en necrose.

Uit het Veterinair Pathologisch Anatomisch Instituut der Rijks Universi-
teit te Utrecht. Directeur: Prof. Dr. H. SCHORNAGEL.

In verhouding tot het groote aantal entingen en castraties zijn de
gevallen van infecties door anaërobe bacteriën bij het varken niet
bijzonder frequent. Hoewel de omstandigheden voor het tot stand-
komen van een dergelijke infectie dikwijls wel gunstig zijn, treden zij,
vermoedelijk door geringe vatbaarheid van het varken, vrij zelden op.
Uitzonderingen maken natuurlijk gevallen waarbij ingespoten ent-
stoffen pathogene anaëroben bevatten en deze bij de enting in groote
kwanta in de subcutis worden gebracht.

Castratie-infecties en infecties bij toevallige verwondingen geven
als oorzaak meestal aërobe bacteriën, waarbij vooral streptococcen
een groote rol spelen.

Den laatsten tijd is materiaal van in de sectiezaal geconstateerde
gevallen van infecties door anaëroben ter nader onderzoek doorgegeven
aan het Instituut voor Parasitaire en Infectieziekten. Bij varkens troffen
wij behalve infecties optredende na subcutane injectie of castratie, ook
meermalen eigenaardige veranderingen van den maagwand aan,
eveneens veroorzaakt door anaëroben, welke aandoening in de littera-
tuur bekend is als gasoedeem of oedema emphysematosum van de
maag.

Niet alle, door ons waargenomen gevallen, zijn uitvoerig bacteriolo-
gisch onderzocht geworden; hieronder volgen een zestal gevallen,
waarvan het bacillentype is vastgesteld.

Sectie : Algemeene verschijnselen van sepsis. Petechiën in de nieren,
bloedingen in het pyelumslijmvlies en het blaasslijmvlies. Verder
bloedingen in sereuze vliezen, pleura, peritoneum, pericardium. Alle
lymphklieren haemorrhagisch. Catarrhale bronchitis. In colon en maag
een enkele bouton.

Maag. De maag is bij uitwendige beschouwing blauwrood gekleurd,
de serosa is opvallend doorschijnend door sereuze doordrenking van
het onderliggende bindweefsel. Na openknippen blijkt een zeer sterk

haemorrhagisch oedeem te bestaan van de submucosa, ter dikte van
3 cm., en wel speciaal van het gedeelte dat met klierepitheel is bedekt,
dus niet van het pars oesophageï. Geen gasvorming. Het slijmvlies
vertoont geen ontstekingsverschijnselen, de plooien zijn door de sterke
zwelling van de submucosa veel vlakker dan normaal of geheel ver-
dwenen.

Diagnose : acute phlegmoneuze gastritis. Aërobe culturen uit ver-
schillende organen blijven steriel.

Sectie: Geringe catarrhale bronchopneumonie; milt licht gezwollen;
nieren parenchymateus gedegenereerd met enkele petechiën. Darm-
kanaal : in het colon, direct achter de ileo-coecaalklep een rond, cent-
groot, omschreven gedeelte bedekt met een fibrineus exsudaat.

Maag. In het pylorusgedeelte van de maag bevindt zich een hand-
palmgroot, zeer oppervlakkig slijmvliesdefect, van onregelmatigen
vorm en met glad oppervlak, de randen van het defect vertoonen een
lichte roodheid. Ter plaatse van het defect bevindt zich een sterk,
niet-haemorrhagisch, oedeem c.m. dik). Ontstekingsoedeem

Voorbericht : Twee dagen na het voeren van nieuw meel zijn de var-
kens ziek geworden. Hersenverschijnselen, conjunctivitis, oedeem van
de huid (urticaria) en snuiven. Meelvergiftiging ?

Sectie: Goede voedingstoestand, eenigszins anaemisch. Op ver-
schillende plaatsen in de subcutis vrij uitgebreid oedeem.

Hart, longen, lever, milt, hersenen, neusslijmvlies (snuiven), sereuze
vliezen — geen afwijkingen. Nieren vertoonen het beeld van paren-
chymateuze degeneratie. Lymphklieren iets gezwollen en oedemateus.
Mesenteriale lymphklieren en mesenterium in de naaste omgeving
sterk oedemateus. De mucosa van den dunnen darm is wel hyperae-
misch, doch een enteritis kon niet worden gediagnostiseerd.

Maag. In het fundusgedeelte is de maagwand zeer oedemateus, het
oedeem bevindt zich vooral in de submucosa, welke ongeveer 2| c.m.
dik is. De slijmvliesplooien zijn ter plaatse vlak. Ontstekingsverschijnse-
len zijn aan de mucosa van de goed gevulde maag niet waar te nemen.
De serosa is onveranderd. Geen gasvorming. Bacteriologisch onderzoek
op aërobe bacteriën is negatief.

Sectie : Goede voedingstoestand; buikorganen zeer rot, borstorganen
geen afwijkingen. Kop-hals-streek sterk verdikt, vooral links. Uitgebreid
subcutaan en intermusculair oedeem, sterke gasvorming. Spierweefsel
is ter plaatse droog en sponsachdg door gasontwikkeling. Geen donker-
roode verkleuring van de spieren, geen boterzuurlucht. De keel- en hals-
lymphklieren zijn oedemateus.

Sectie : Rot cadaver in goeden voedingstoestand. De organen verkee-
ren in zoodanigen staat van ontbinding dat afwijkingen niet zijn te
constateeren.

Keelstreek : Opvallende zwelling, welke zich uitbreidt tot onderkaak
en nek. De zwelling wordt hoofdzakelijk veroorzaakt door verande-
ringen van het spierweefsel, het bindweefsel vertoont een gering oedeem.
De spieren zijn sterk gezwollen, op doorsnede sponsachtig en droog,
door sterke gasvorming, de spieren hebben een bont uiterlijk, de kleur
varieert van grijs tot zwartrood. Typische boterzuurlucht.

Voorbericht : Na castratie zijn alle biggen (10 stuks) binnen enkele
dagen gestorven.

Sectie : In de linker flankstreek een castratiewond met uitgebreide
necrose van wondranden en buikspieren. Het necrotische spierweefsel
is grijs gekleurd en bevat enkele gasbellen. Het bindweefsel is oedema-
teus, gedeeltelijk necrotisch en bevat veel gasbellen. Het proces heeft
zich uitgebreid langs linker buikwand en linker ribwand.

Aansluitend aan het gasphlegmoon een uitgebreide fibrineuze peri-
tonitis. Catarrhale gastro-enteritis, overigens vertoonen de organen
behalve hyperaemie en degeneratie, geen ontstekingsverschijnselen.

Bovenstaande gevallen zijn allen infecties door anaërobe bacteriën.
Cultures op schuine agar in bouillon bleven steriel; in uitstrijkprepara-
ten werden plompe, Gram , sporuleerende bacillen gevonden, vaak
in ketenverband. De resultaten van het nadere bacteriologische onder-
zoek aan het Instituut voor Parasitaire en Infectieziekten zijn hier-
achter vermeld.

De maagwandprocessen bestonden uit sterke verdikking, tot 3 c.m.,
soms alleen van de submucosa, soms van den geheelen maagwand tot

en met de serosa. Het slijmvlies vertoont opvallend weinig verschijn-
selen, alleen zijn de plooien verstreken door de sterke zwelling. In één
geval bestond een oppervlakkig defect van het slijmvlies, misschien
heeft dit defect de porte d\'entrée voor de bacteriën gevormd. In beide
andere gevallen waren wel defecten van het maagslijmvlies aanwezig,
in geval i een bouton en in geval 3, vermoedelijk een voorafgaande
laesie door schadelijk voedsel. Opvallend is, dat in twee van de drie
gevallen varkenspest aanwezig was; dit samengaan wordt ook in de
litteratuur (Kitt) vermeld. Ook wij constateerden in andere, hier niet
vermelde gevallen, meermalen een samengaan met varkenspest. Een
mindere algemeene resistentie, of mindere locale resistentie door geringe
slijmvlieslaesies, bevorderen blijkbaar het tot standkomen van de
infectie.

De anatomische veranderingen van den maagwand kan men het
beste betitelen met den naam septisch phlegmoon, omdat gasvorming vaak
ontbreekt. In de hierboven beschreven gevallen ontbrak gasvorming
steeds, en is de naam gasphlegmoon zeker misplaatst. Toch vonden
wij ook wel, niet nader bacteriologisch onderzochte, gevallen met dui-
delijke gasvorming, soms ook met uitgebreide bloedingen.

De processen in de spieren en in het subcutane bindweefsel zijn van tweeër-
lei aard. In één geval (geval 2. Groep B) was er een duidelijk spier-
proces met geringe veranderingen in het bindweefsel; bloedingen en
degeneratie in de spieren met gasvorming, boterzuurlucht. Een typisch
beeld van boutvuur.

In de beide andere gevallen waren de veranderingen voornamelijk
in het bindweefsel gezeteld; phlegmoneuze ontsteking met gasvorming
dus een gasphlegmoon.

In alle gevallen is opvallend, dat de defensieve veranderingen zeer,
op den achtergrond treden, ook microscopisch, n.1. hyperaemie, exsu-
datie en proliferatie van mesenchymcellen, terwijl de passieve verande-
ringen: degeneratie, weefselverval, oedeem op den voorgrond treden.
Dit wijst op een gering verweer van de zijde van het organisme, dus op
een hypergische reactie. Deze wijze van reageeren op een schadelijk
agens ziet men bij een verzwakt organisme of bij aanwezigheid van
zeer giftige bacteriën. Deze laatste omstandigheid zal in deze gevallen
wel de oorzaak zijn geweest van de geringe cellulaire afweerverschijn-
selen.

Uit <le afdeeling Infectieziekten van het Instituut voor Parasitaire- en
Infectieziekten der Rijks-Universiteit te Utrecht.
Directeur: Prof. Dr. L. DE BLIECK.

De pathogene anaerobe bacillen die kortweg „gasoedeembacillen"
worden genoemd, (alhoewel de gasvorming soms geheel ontbreekt),
staan bekend als echte verwekkers van wondinfecties. In de veterinaire
literatuur vindt men bij de dieren hieromtrent vele gegevens; bij de
mensch is vooral gedurende de loopgravenoorlog gebleken hoe gevaar-
lijk deze gasoedeembacillen kunnen zijn als zij wonden verontreinigen.
Deze bacillen (er zijn er, volgens de nieuwste indeeling van Zeissler,
zes: b. van Fraenkel = b. Welchii, b. van Novyi, paraboutvuurbacil,
boutvuurbacil, b. histolyticus en b. gigas), schijnen vooral dan zich
snel te kunnen vermeerderen als zij subcutaan komen in spier- en bind-
weefsel. Vaak blijkt hierbij dat factoren die van te voren het weefsel
gelaedeerd hebben, het aanslaan van de infectie mogelijk maken.
Al zijn deze anaeroben dus echte wondinfectiekiemen, toch blijkt dat
zij ook langs andere wegen dan via een huidwonde het lichaam kunnen
infecteeren.

In de eerste plaats is hier boutvuur een voorbeeld van; weliswaar
kan door een wond, die met aarde verontreinigd is, boutvuur ontstaan,
doch het boutvuur zooals wij dat hier onder de jonge runderen kennen,
is waarschijnlijk geen wondinfectie, doch een infectie per os.

Ook bij de osteomyelitis bacillosa bubalorum ¹), welke ziekte vermoe-
delijk veroorzaakt wordt door een bacil, die waarschijnlijk dezelfde
is als de b. gigas, is een infectie via een wonde niet bekend. Verder
kennen wij in Australië een ziekte bij schapen ²); deze ziekte „black
disease" is een toxaemie veroorzaakt door b. Novyi. De bacillen ont-
wikkelen zich in de leverlaesies die veroorzaakt worden door jonge
leverbotten (F. hepatica). Bij schapen is Bradsot (Braxy) een leb-
maagontsteking, veroorzaakt door één of meer soorten gasoedeem-
bacillen; bij gevallen van Bradsot ontdekte Zeissler de b. gigas; boven-
dien worden bij deze ziekte als ziekteverwekkers gevonden de b. van
Fraenkel, de paraboutvuurbacil en de b. van Novyi.

Evenmin een wondinfectie is de ziekte bij varkens, beschreven door
Köves „Rauschbrand- und Bradsot-ahnliche Krankheit derSchweine"³).
De verwekker van deze ziekte bleek in alle onderzochte gevallen de
paraboutvuurbacil te zijn. Bij deze varkens werd een maaginfectie
door deze bacillen waargenomen. Dikwijls werd dit gezien bij varkens
die tevens typische pestveranderingen bij de sectie hadden.

Van het Veterinair Pathologisch Anatomisch Instituut werd on-
langs materiaal ontvangen, van varkens afkomstig, voor bacteriologisch
onderzoek, in het bijzonder voor onderzoek op anaerobe bacillen.

In het hieraan voorafgaande artikel van Prof. Dr. H. Schornagel
worden zes secties bij varkens beschreven, n.1. Groep A : Phlegmoneuze
ontsteking van de maag (geval i, 2 en 3) en Groep B : Wondinfecties
(geval 1, 2 en 3). Het bacteriologisch onderzoek hiervan, wat thans
volgt, is overeenkomstig genummerd.

A. 1. Maag met oedeem. De uitstrijkpreparaten deden een reine
infectie van anaerobe bacillen vermoeden (uitsluitend zware Gram
positieve bacillen); op de aërobe voedingsbodems ontstond geen groei,
in de leverbouillon was vlotte groei met gasvorming.

De leverbouillon bleek uitsluitend zware Gram-positieve staven te
bevatten. Uit deze leverbouillon werd geënt op serumagar, welke
steriel bleef en op druivensuikerbloedagarplaten; na anaërobe be-
broeding werden op de druivensuikerbloedagarplaten uitsluitend vrij
teere koloniën met lusvormige uitloopers gezien, zoodat de diagnose
onmiddellijk gesteld kon worden, n.1. b. Novyi-infectie.

A. 2. Maag met oedeem. Dit onderzoek verliep geheel gelijk aan dat
van A. 1. Ook nu weer werd uitsluitend b. Novyi aangetoond.

Wat A. 1. en A. 2. betreft, kan opgemerkt worden, dat deze 2 anaërobe
maaginfecties in zooverre met de gevallen, door Köves beschreven,
overeenkomen, dat het hier varkens betreft die lijdende waren aan
pest. Köves vond evenwel uitsluitend de paraboutvuurbacil, terwijl
thans uitsluitend b. Novyi aangetoond werd.

A. 3. gaf eveneens als eindresultaat: infectie door b. Novyi; hier
wees echter de sectie niet op pest; in zooverre is het dus een ander geval,
doch de maag zelf was weer zeer oedemateus, terwijl in ieder uitstrijk-
preparaatje met methyleenblauw gekleurd, vele zware bacillen gezien
werden, die bij Gramkleuring Gram-positief bleken te zijn.

Wellicht zijn toch deze 3 gevallen in zooverre als overeenkomstig
te beschouwen, dat de infectie van de maag door b. Novyi als secundair
is op te vatten; deze infectie is mogelijk gemaakt doordat een primair
lijden het dier reeds had aangetast.

B. 1. Behalve een stuk varkensvleesch werden eenige ongeopende
fleschjes pneumonie-vaccin onderzocht.

Onderzoek van het vaccin : Uit een ongeschonden fleschje werd geënt
op agar, serumagar, bouillon, serumbouillon, bloedboullion, leverbouil-
lon en druivensuikerbloedagarplaten. Alles bleef steriel. Een cavia,
met een groote hoeveelheid vaccin ingespoten, bleef gezond. Bij een
kolf leverbouillon werd een groote dosis vaccin gevoegd, groei werd
niet gezien; ook de cavia met deze leverbouillon ingespoten bleef gezond.
Het vaccin was dus steriel.

dat de infectieoorzaak vermoedelijk een gasoedeembacil was ; er
werden n.1. zeer zware Gram-positieve staven gezien. Dit bleek ook uit
het voortgezette onderzoek, daar de leverbouillon met veel gasvor-
ming groeide en de ingespoten cavia na iA dag stierf. Uit de lever-
bouillon werd geënt op agar, die steriel bleef en op druivensuiker-
bloedagarplaten, waarop zich na anaërobe bebroeding uitsluitend
vele typische Now-kolonies (lusvormige uitloopers) ontwikkelden.
De diagnose is dus : infectie door den bacil van Novyi. De infectie is
waarschijnlijk veroorzaakt door het inprikken met de canule, waar-
door NovYbacillen, die op de huid zaten (de b. Novyi komt in aarde
zeer veel voor) subcutaan werden gebracht. (De spuit was voor het
gebruik in alcohol bewaard).

B. 2. Van het varkensvleesch werd een preparaat gemaakt en ge-
kleurd met Loeffler\'s methyleenblauw; zware staven, waarvan
enkele met sporen en sommige met zwelvormen, werden gezien. Uit
het Gram-preparaat bleek, dat deze zware bacillen Gram-vast waren.
Andere microörganismen werden niet waargenomen. De geënte aërobe
voedingsbodems bleven steriel, de leverbouillon echter groeide met
gasvorming. Een cavia werd ingespoten met spieremulsie en stierf na
dag; de sectie was typisch paraboutvuur; ook nu werd in lever-
bouillon geënt. Uit de leverbouillon, afkomstig van het varken en uit
die van de cavia werd geënt op druivensuikerbloedagarplaten. Alle
geënte platen gaven na anaërobe bebroeding typische reincultures
van paraboutvuur. De groei was n.1. zeer teer, met enkelvoudige uit-
loopers.

Hier hebben wij dus te maken gehad met een paraboutvuurinfectie
na een subcutane injectie. Daar de gelegenheid er niet was, de ge-
bruikte injectievloeistof en de spuit met canule te onderzoeken, is de
herkomst van de paraboutvuurbacillen niet vast te stellen.

B. 3. In uitstrijkpreparaten van het stuk varkensvleesch werden vele
microörganismen gezien, deels groot, deels klein.

De groote bacillen bleken Gram-positief, de kleine Gram-negatief
te zijn. Er werd geënt op serumagar, druivensuikerbloedagar en in
leverbouillon. Op en in al deze voedingsbodems ontstond een zware
groei van kleine plompe Gram-negatieve bacillen. Deze bacil werd
gedetermineerd en bleek b. coli te zijn. In Gram-preparaten van de
ZEissLERplaten werden tusschen de Gram-negatieve coli-bacillen in,
hier en daar enkele zware Gram-positieve staven gezien. In de lever-
bouillon die 24 uur buiten de broedstoof had gestaan, werden sporen
waargenomen. Dit buisje leverbouillon werd 30 minuten op 70° G.
verhit, waarna twee buisjes serumagar en één buisje leverbouillon zwaar
geënt werden. De beide serumagarbuisjes bleven steriel, het lever-

bouillonbuisje gaf sterken groei met iets gasvorming. Met 1 druppel
leverbouillon werden zes druivensuikerbloedagarplaten geëint en an-
aëroob bebroed; na 48 uur was een reincultuur van b. Novyi gegroeid.
Een honderdtal fijne koloniën met zeer duidelijke fijne lusvormige
uitloopers werd gezien, zoodat onmiddellijk de diagnose Novy-infectie
te stellen was. De oorzaak van deze infectie moet gezocht worden in
een met virulente NovY-bacillen besmet varkensverblijf, daar de
castreur op denzelfden dag eenige andere toornen biggen castreerde,
die gezond bleven.

Van deze 6 gevallen waren er 5 infecties door b. Novyi en 1 door
de paraboutvuurbacil. Het was bekend dat vooral deze twee bacillen
pathogeen zijn voor het varken. Zeissler\') b.v. noemt bij het varken
b. Welchii niet, de b. Novyi pathogeen, de paraboutvuurbacil patho-
geen, de boutvuurbacil zeer gering pathogeen, b. histolyticus slechts
in combinatie met andere bacillen. (Van b. gigas is, wat zijn patho-
geniteit betreft, nog weinig bekend).

B. Novyi en de paraboutvuurbacil kunnen dus wondinfecties bij het
varken veroorzaken. Een septische phlegmoon van de maag kan ont-
staan door de paraboutvuurbacil (Köves) en zooals thans is gebleken,
eveneens door b. Novyi.

Wat geval B. 2. betreft, dit komt overeen met de vermelde bevin-
dingen in de literatuur; in dit geval was het macroscopische beeld
boutvuur, het gekweekte microörganisme paraboutvuur.

Köves b.v. spreekt ook van „Rauschbrandähnlich" (zie zijn fraaie
afbeelding), terwijl toch de paraboutvuurbacil gekweekt werd.

Foth ⁵) zegt „Rauschbrandähnliche Erkrankungen beim Schwein,
die in der Literatur vereinzelt und in neuerer Zeit (Köves) auch als
enzootische Erkrankungen gemeldet wurden, haben sich durchwegs
als Pararauschbrandinfektionen herausgestellt. Künstliche Infektion
mit Rauschbrand haftet nicht, wehl aber wenn auch nicht regelmässig,
solche mit Pararauschbrand".

Ook Hutyra en Marek ⁶) noemen de „Gasbrand der Schweine"
„rauschbrandähnlich" (zie de afbeelding op blz. 50), terwijl in het
hoofdstuk „Rauschbrand" het voorkomen van deze ziekte bij het
varken „überhaupt sehr unwahrscheinlich" genoemd wordt. Uit deze
gevallen van anaërobe infecties bij het varken, gecombineerd met de
gegevens uit de literatuur blijkt dus dat de Novy- en de paraboutvuur-
bacil bij dit dier primaire wondinfecties en secundaire septische Phleg-
monen van de maag kunnen geven, en dat paraboutvuurinfecties een
sectiebeeld kunnen geven dat niet van boutvuur te onderkennen is.

1. Kraneveld, F. C. : Bijdrage tot de kennis van de osteomyelitis bacillosa buba-
lorum. 1930, proefschrift Utrecht.

2. Turner, A. W. : Black disease (infectious necrotic hepatitis) of sheep in Austra-
lia. 1930.

3. Köves, J. : Rauschbrand- und bradsotähnliche Krankheit der Schweine.
Zbl. f. Bakt. Orig. 1917, 80, bladz. 40.

Handbuch der pathogenen Mikroorganismen, dritte Auflage, Bd. IV², 1928,
bladz. 1127.

Handbuch der pathogenen Mikroorganismen, dritte Auflage, Bd. IV², 1928,
bladz. 1217.

6. Hutyra-Marek : Spezielle Pathologie und Therapie der Haustiere. Sechste
Auflage. Bd. I. bladz. 46—53 en bladz. 61.

Es wurden sechs Fälle von Anaerobeninfektion beim Schweine untersucht.
Dreimal wurde ein Oedem des Magens vorgefunden. Auf der Traubenzuckerblut-
agarplatte wurde immer der typische Novyiwuchsform (wie von Zeissler beschrie-
ben) gezüchtet.

Der 4te Fall war eine Novyinfektion nach subkutaner Einspritzung ; der 5te Fall
eine Pararauschbrandinfektion nach subkutaner Einspritzung (auf der Trauben-
zuckeragarplatte wurde die von Zeissler beschriebene Wuchsform gezüchtet).

Beim 6ten Fall betraf es Infektion nach Kastrierung ; es wurden hierbei ausser
B. coli auch B. Novyi beobachtet.

The author examined 6 cases of infection by anaerobic bacilli in pigs. Three
times it concerned an oedema of the stomac ; on glucose-blood-agar plates Novy
bacilli (the typical cultures as described by Zeissler) were cultivated.

The fourth case appeared to be an infection by bac. Novyi after a subcutaneous
injection ; the fifth case was an infection after a subcutaneous injection ; (011 glu-
cose blood agar plates the typical colonies, as described by Zeissler, were cultivated).
The sixth case concerned infection after castration ; besides b. coli, also b. Novy
was demonstrated.

L\'auteur a examiné 6 cas d\'infection par des bacilles anaérobies chez le porc.
En 3 cas il s\'agissait d\'un oedème de l\'estomac ; les colonies typiques de bac.
Novy (comme décrites par Zeissler) furent cultivées.

Le 4icme cas parut être une infection par le Novyi à la suite d\'une injection
souscutanée. Le 5ième cas était une infection après une injection souscutanée ;
(sur gélose au sang de boeuf glycosé en boîte de Pétri les colonies typiques, comme
décrites par Zeissler, furent cultivées).

Dans le 6ième cas il s\'agissait d\'une infection après une castration ; outre le
bac. coli, le bac. Novyi fut isolé.

De heeren Roos en Koopmans hebben in het nummer van 15 Maart
van dit tijdschrift een critiek gegeven op onze mededeeling over electro-
narcose door wisselstroom, welke in de aflevering van 15 Januari ver-
scheen. Het lijkt ons overbodig deze critiek punt voor punt te bespreken.
Wij willen met de volgende opmerkingen volstaan.

Het zal den lezers van de publicaties van de heeren Roos en Koop-
mans opgevallen zijn, dat deze schrijvers noch in hun mededeeling van
15 Nov. 1933, noch in die van 15 Maart 1.1. de gronden vermelden,
welke hen tot de opvatting voerden, dat het tot standkomen van den
corneareflex door een sympathischen prikkelingstoestand kan worden
verhinderd. Wij zijn van meening, dat het uitblijven van den cornea-
reflex gedurende de electronarcose en na de doorstrooming van den
schedel met een krachtigen wisselstroom, niet aan perifere oorzaken
is te wijten, maar als de uitdrukking van een centrale verlamming of
remming moet worden opgevat. Om aan te toonen, dat de cornea-
reflex niet door de prikkeling van den oogsympathicus wordt opge-
heven, geven wij hieronder een curve (Fig. 1), waarin de corneareflex

Fig. 1. Registratie van den cornereflex gedurende de prikkeling van den hals-
sympathicus. De lijn ,,a" stelt de bewegingen van het bovenooglid voor, de lijn
,,b" verbeeldt het prikkelsignaal voor den corneareflex, de lijn ,,c" werd geschreven
door het signaal voor de prikkeling van den halssympathicus, „d" is de tijd van r sec.

vóór, gedurende en na de prikkeling van den halssympathicus werd
geregistreerd. Wij gebruikten voor het op teekenen van dezen reflex
een proefopstelling zooals deze het eerst door Zwaardemaker is be-
schreven. De prikkel bestaat hierbij uit een kortdurenden luchtstoot

tegen de cornea, deze stoot wordt door een schrijftamboer opgeteekend
(prikkelsignaal). Het bovenooglid wordt door een draad met een schrijf-
hefboom verbonden. De halssympathicus werd faradisch geprikkeld.
Na het bijkomen uit de narcose werd de corneareflex vóór, gedurende
en na de prikkeling van den halssympathicus geregistreerd. Zooals wij
uit de bijgaande curve zien, wordt eiken keer, dat wij de cornea aan-
blazen, deze prikkel met een sluiten van de oogleden beantwoord,
ook gedurende de prikkeling van den halssympathicus, waarbij het
maximaal groot worden van de pupil den sympathischen prikkelings-
toestand aantoonde. De ongelijke uitslagen van het bovenooglid ge-
durende de sympathicusprikkeling worden veroorzaakt door de onrust
van het uit de narcose bijkomende proefdier gedurende de electrische
prikkeling van den halssympathicus. Hierdoor wordt de cornea niet
steeds op dezelfde wijze aangeblazen.

Tot onze verbazing lazen wij (blz. 292), dat de heeren Roos en Koop-
mans van meening zijn, dat de door Leduc beschreven electronarcose
wordt gekenmerkt door spierverlammingen. Het onderstaande citaat
uit „La narcose électrique" van Leduc wijst naar het ons lijkt aller-
minst op spierverlammingen :

„Les muscles, quoique n\'étant pas contracturés, sont dans une résolution in-
complète et présentent toujours un certain degré de raideur". (Zeitschr. f. Elektro-
therapie u. physikal. Heilmethoden, dl. V, Blz. 379, 1903).

Deze toestand van de skeletspieren door Lf.duc beschreven, komt
overeen met die, welke door ons gedurende de electronarcose met
wisselstroom werd gevonden. Na het lezen van het bovenstaande citaat,
dat wij voor de heeren Roos en Koopmans opzochten, zullen zij het
met ons eens zijn, dat inderdaad van een identiteit van de door Leduc
beschreven electronarcose met intermitteerenden gelijkstroom en den
door ons gevonden toestand bij doorstrooming van den schedel met
wisselstroom mag worden gesproken.

Naar aanleiding van de vreemsoortige opmerking vervat in de twee
laatste alinea\'s van de critiek van Roos en Koopmans willen wij slechts
op ons artikel „Ueber elektrische Betaubung" in het Berliner Tier-
arztl. Wochenschrift in Juni 1933 wijzen, dat dus vele maanden voor
de mededeeling van Roos en Koopmans verscheen en waarin men een
overeenkomstige beschouwing van de proeven door Leduc bij zichzelf
genomen kan aantreffen als welke wij later in het Tijdschrift voor
Diergeneeskunde hielden. Dat wij de namen van Roos en Koopmans,
die een soortgelijke argumentatie in hun artikel, dat 15 November
verscheen, ten beste gaven, in ons manuscript invoegden, was als een
soort hommage aan deze schrijvers bedoeld, hetgeen zij echter schijn-
baar niet als zoodanig hebben opgevat.

ANTONIE VAN LEEUWENHOEK, Nederlandsch Tijdschrift voor Hygië-
ne, Microbiologie en Serologie. Orgaan van de Nederlandsche Vereeniging voor
Microbiologie, onder redactie van Prof. Dr. W. C. de Graaff en Dr. W. Aeg.
Timmerman. Deel i, No. i.

P. von Gara : Over „gele kiemen\'\' (Bact. typhi flavum) en haar verwant-
schap met typische Typhusbacillen (bact. typhi Eberth Gaffky).

De „gele kiemen" zijn Gram-negatieve bacteriën, die meestal in geelgekleurde,
slijmige kolonies groeien en die, hoewel zij ook overigens niet veel met typhus-
bacillen gemeen hebben, volgens sommige Duitsche onderzoekers in de laatst-
noemde zouden kunnen worden overgevoerd, door herhaaldelijk afenten. Tusschen
beide uitersten ligt een reeks van overgangsvormen, v. G. meent (Ref. kan daar-
voor in deze en vroegere mededeelingen een bewijsgrond niet vinden) dat de in de
natuur zoo veelvuldig aangetroffen „gele kiemen" onder bepaalde omstandigheden
pathogeen kunnen zijn voor den mensch en dat zij waarschijnlijk een rol spelen bij
de epidemiologie van buiktyphus.

Op grond van onderzoekingen, die schr. met uit tuinaarde gewonnen bacterio-
phagen heeft verricht, acht hij het mogelijk, dat de heterologe eigenschappen, die
men veelal bij phagen heeft gevonden, verklaard kunnen worden, door aan te ne-
men dat men in die gevallen te doen heeft gehad met mengsels van phagen. Hij
meent, dat men bij dergelijke onderzoekingen gebruik maken moet van phagen,
die uit hoog verhitte bacteriesporen zijn verkregen, omdat alleen d&n zekerheid
voorhanden is van reinheid.

Men kan een cavia infecteeren met de Leptospira van de ziekte van Weil, door
het dier gedurende eenigen tijd met de geschoren buikhuid te plaatsen in een bak
met besmet water, dat een temperatuur van 30° heeft. Zoo kan men omgekeerd
aantoonen dat water met den verwekker van deze ziekte is besmet.

J. Valtis en F. J. H. van Df.inse : Eenige nieuwe onderzoekingen over het
filtreerbare tuberculose-virus.

Voortbouwende op de vroeger medegedeelde onderzoekingen zijn zeer merk-
waardige resultaten bereikt. Organen van proefdieren, die met fikraten van cul-
turen van tuberkelbacillen of van tuberculeuze organen waren ingespoten, werden
bij cavia\'s tegelijk met acetonextract van tuberkelbacillen geënt.

Door passage bij cavia, konijn of kip ontstonden verschillende typen. Schr. stellen
zich voor, dat er zekere wetten moeten heerschen, volgens welke uit het „oervirus",
dat alle „disponibiliteiten" draagt, al naar de heerschende omstandigheden, zich
de ons bekende typen ontwikkelen zullen.

A. Tasman en A. C. Brandwijk : Reiniging en concentratie van Diphthe-
rietoxine en -anatoxine ; zesde mededeeling.

Verdere onderzoekingen betreffende het in den titel vermelde vraagstuk, waarbij
gebruik is gemaakt van uitzouting.

W. A. G. van Everdingen en J. Idzerda . Bijdrage tot de kennis en beoor-
deeling der electrometerlampen. I en II.

Szelyes 1) vermeldt herhaalde gevallen waarbij schapen ziek werden en stierven
na enting tegen miltvuur, met een avirulent vaccin. Het bleek dat de enting een
latent aanwezige infectie werkzaam maakte ; (in deze gevallen veroorzaakt door de
Streptococcus beschreven door GSrtner en Wiedmann, die bij schapen een septi-
caemie veroorzaakt). Vrijburg.

Riedmuller 2) beschrijft een eenvoudige methode voor het kweeken van anaerobe
bacillen, die bijzonder goed voldoet voor de diagnostiek der gasoedeembacillen.
In het kort komt de methode hierop neer : In twee steriele petrischalen bevinden
zich enkele steriele dekglazen. Op de dekglazen uit één petrischaal wordt, met be-
hulp van een platina-oese, geïnfecteerd materiaal uitgestreken. Vervolgens worden
op elk der aldus bestreken dekglazen 3 1 5 druppels cysteïne-agar gegoten. Hierna
neemt men de steriele dekglazen uit de andere petrischaal en legt deze op de be-
handelde dekglazen. De aldus verkregen dekglasculturen worden in de petrischaal
bij 37° C. bebroed.

De bereiding der cysteïne-agar wordt nauwkeurig opgegeven. Deze bevat 2,5 %
agar, 0,3 % cysteïne-chloorhydraat, 0,5 % thiodiglycolzuur en 1 % druiven-
suiker. Ph. 7,4.

De groei der culturen kan microscopisch worden vervolgd. Te dien einde legt
men de dekglasculturen omgekeerd op een gesteriliseerd voorwerpglas.

Reeds na 2 k 3 uur ziet men boutvuur- en maligneoedeemsporen uitkiemen en
na 5 a 6 uur de beginnende kolonievorming. Na 12—16 uur worden bij boutvuur
ronde, gesloten kolonies gevormd, bij maligne-oedeem vlokkige kolonies met uit-
loopers.

Belangrijk voor de diagnostiek is de vroegtijdige sporenvorming, welke bij de
dekglasculturen wordt waargenomen. Deze is bij boutvuur en maligne-oedeem
reeds na 12—16 uur aan te toonen, in tegenstelling met vele andere aerobe- en
anaerobe sporenvormers. Accidenteele kiemen storen den groei der gasoedeem-
bacillen niet en zijn goed van deze te onderscheiden.

Het kweeken van reinculturen biedt, bij niet al te sterk verontreinigd materiaal,
geen bijzondere moeilijkheden. Bij sterk verontreinigd materiaal wordt het spiersap
voor de enting gedurende 20 minuten op 8o° C. verhit.

Het voordeel van deze methode is, dat in 12—24 uur de waarneming van ko-
lonies en het isoleeren hiervan mogelijk is. De vorm der staafjes, alsmede de sporen-
vorming is voor de diagnostiek bruikbaar. Menginfecties worden gemakkelijk
onderkend. Clarenburg.

J. H. Mason 3) vond dat de toevoeging (5—10 %) van een mengsel van gelijke
deelen schapeserum en gehaemoliseerde roode bloedcellen (gefiltreerd door Ber-
kefeld kaars) aan voedingsagar, een betere bodem voor anaeroben is dan toevoeging
van serum alleen.

De resultaten waren veelal even goed als met bloedagar, en het voordeel is dat het
medium helder is.

Schrijver beschrijft zijn methode van steriliseeren van de voedingsbodem. In
het originaal na te lezen. Vrijburg.

2) Riedmüller, Ein einfaches Züchtungsverfahren für die Gasbranddiagnostiek. Deutsche
Tier. Wochenschr. Nr. 39, S. 609, 1933.

3) Onderstepoort Journal of Vet. Science and Animal Industry, Vol. 11, No. 1,
Jan. 1934-

Lentz i) ging na, hoe een 23 tal der meest voorkomende saprophytische en pa-
thogene bacteriesoorten (abortus, coli, paratyphus, typhus, miltvuur, enz.) zich
gedragen op den bekenden drogen agarvoedingsbodem, fabrikaat „Bram" (afkomstig
van de chemische fabriek en seruminstituut Bram, Oelzschau). Het bleek hem dat,
zoowel in bouillon als in verschillende electief voedingsbodems, gemaakt met behulp
van dezen Bram agarvoedingsbodem, deze bacteriën zich op gelijke wijze ontwik-
kelden als bij de gewone, gebruikelijke voedingsbodems. Behalve bewegelijkheid,
pathogeniteit en Gramkleuring, ging hij ook nog na de agglutinatie van een 5-tal
stammen ; ook deze veranderden niet.

Uit zijn proefnemingen bleek dus, dat de poedervormige, droge agarvoedings-
bodem „Bram", welke zeer spaarzaam is in het gebruik en voor onbepaalden tijd
houdbaar, geheel gelijkwaardig moet worden geacht aan de tot dusver gebruikelijke
voedingsbodems. Vooral voor kleinere laboratoria van kleinere slachthuizen, waar
men niet over zulk geschoold personeel beschikt als op grootere inrichtingen, zouden
deze ,,Bram"culturen uitermate geschikt zijn, daar ook de z.g. vleeschvergiftigers
er zeer goed op groeien. de Graaf.

Uitvoerige bacteriologische onderzoekingen worden door Vawters 2) vermeld
in verband met actinomycose. In hoofdzaak worden de resultaten van vroegere
onderzoekingen bevestigd (o.m. Gunst, Tijdschrift v. Diergeneeskunde 1927,497).
Bij aandoeningen van de weeke deelen (tong en lymphklieren) kwamen Gramne-
gatieve pleomorphe microörganismen voor (actinobacillen), terwijl de actinomyces
bovis ontbrak. In de kraakbeen-processen werden drie verschillende diphtheroïde
organismen gevonden, welke werden onderscheiden in : Actinomyces type I, Actino-
myces type 2 en Corynebacterium pyogenes. In de gevallen van beenactiomycose
werden geen actinobacillen aangetoond. Schrijver stelt voor den naam Actinomycose
uitsluitend te gebruiken voor de beenprocessen, terwijl voor de aandoening van de
tong, lymphklieren en de andere weeke deelen in de kopstreek van het rund de
naam Actinobacillose wordt aanbevolen. Clarenburg.

In 1927 publiceerde Magnusson 3) een artikel over de aetiologie der actino-
mycose, waarin hij aangaf, dat de oorzaak dezer ziekte niet is gelegen in één enkel-
voudig microörganisme. Zoo moet bij het rund voor het ontstaan van de houttong
en der lympheklier-, in het algemeen der actinomy.cose van de zachte weefsels uit-
gezonderd den uier, vooral de actinobacillus aansprakelijk worden gesteld ; voor
de actinomycose van den uier bij het rund en veelal ook bij het varken een staphy-
lococcus, waardoor hierbij eerder kan worden gesproken van een botryomycose,
terwijl verder de actinomycose van het kaakbeen bij het rund in den regel identiek
is met de meest voorkomende vormen dier ziekte bij den mensch en veroorzaakt
wordt door de actinomyces.

In bovengenoemd tijdschriftnummer geeft dezelfde schrijver nu een overzicht
van enkele verdere mededeelingen uit de literatuur over dit onderwerp sedert 1927.
Hieraan is het volgende ontleend :

Op een congres van „The Comparative Medec. and Surgery of The R. Society",
gehouden 1930 te Londen, sprak Dr. L. Colebrook over de actinomycose bij mensch
en dier. Onder het begrip actinomycose moeten volgens C worden saamgevat ver-
schillende ongelijksoortige infecties, waarvan enkele in oorzaak ver afstaan van de
eigenlijke actinomyces. De actinomyces van Boström, hoewel verwant aan de vormen,

1) Lentz, Dr. W., Die Vorzüge der Trockennahrboden ,,Bram". D. S. Z. 1933, pag. 314.

2) Vawter, A study of actinomycosis. The Cornell Veterinarian. Vol. 23, No. 2,
P- >a6 (1933).

3) Magnusson, H., Literatuur-overzicht over de aetiologie der actinomycose. Skand.
Vet. Tidskr., Dec. 1932.

zooals die aan gras en in aarde voorkomen, bezitten niet het vermogen mensch
of dier te besmetten. De actinomyces bovis van Wolff-Israels, ook wel geheeten
Streptothrix Israëli, is de eigenlijke oorzaak der actinomycose in kaak, borst- en
buikholte van den mensch, evenals van de actinomycose in het kaakbeen van het
rund en in den uier van het varken. De actinobacillus veroorzaakt de houttong en
de huidactinomycose bij het rund, terwijl deze bacil ook in ten minste één geval
bij den mensch is gevonden. Verder kunnen staphylococcen oorzaak zijn van actino-
mycotische aandoeningen in den uier bij rund en varken en is ook een geval, door
staphylococcen veroorzaakt, bij den mensch beschreven. In hoofdzaak sloot spreker
zich aan bij de nomenclatuur, in 1903 gegeven door Lignières en Spitz.

O. Davies (Vet. Record 1932, blz. 55) meent, dat uieractinomycose bij het rund
altijd is een staphylococcen-besmetting. Hij verzet zich tegen de opvatting, die men
in vele handboeken aantreft, dat de actinomyces van Boström als oorzaak der ac-
tinomycose bij het rund moet worden beschouwd. In tegenstelling met dit micro-
organisme is de strephtothrix Israëli een obligate parasiet. Echter worden 70-—80 %
van alle gevallen van klinische actinomycose bij het rund veroorzaakt door den
actinobacillus van Lignières (nader onderzocht door agglutinatie). Davies stelt
voor behandeling met specifieke vaccins, al naar de oorzaak, onder verwijzing naar
de gunstige uitkomsten, hiermede door Colebrook in 23 door hem behandelde
gevallen bij den mensch verkregen.

In Australië kon Albiston (The Austr. Vet. Journ., Maart 1930) in alle 26 door
hem onderzochte gevallen van uieractinomycose bij het rund staphylococcen als
oorzaak aantoonen. Streptothrix, actinobacillus en bac. pyogenes ontbraken gehee],

In Italië is de ziekte bestudeerd door Messieri (R. Instit. Super, di Med. Vet.
di Bologna, Lab. di Pat. Spec. e Clin. Med., ig3i-IX). In een uitvoerige, van tal-
rijke afbeeldingen voorziene verhandeling deelt deze mede, dat de actinobacillose
nooit voorkomt in deelen van het scelet, maar wel veelvuldig in het slijmvlies van
mondholte, tong, slokdarm en in de speekselklieren en de longen. Door onder-
huidsche inspuiting van reinculturen van den actinobacillus kon de ziekte gemakkelijk
worden overgebracht bij andere runderen ; ook sloeg deze bacil aan na intraperi-
toneale enting bij de cavia en na onderhuidsche inspuiting bij het schaap. De ziekte
komt in bepaalde moerassige streken van Italië, vooral waar meer veredelde rassen
worden gefokt, veelvuldig voor.

Radtke (Proefschr. Leipzig 1931) onderzocht bij het rund 20 gevallen van kaak-
actinomycose, 2 gevallen van actinomycose der longen en 2 van de wang. Uit alle
gevallen, behalve van één geval van actinomycose van de wang, kon hij strcpto-
trix Israëli kweeken ; de aëroob groeiende actinomycesvorm van Boström werd
in geen enkel geval gevonden.

Liebster (Proefschr. Leipzig 1932) vond bij onderzoek van verscheidene gevallen
van actinomycose van de tong en van de overige weeke deelen van den kop en van
de longen (rund) den actinobacillus en geeft een beschrijving van de verschillende
cultuureigenschappen van dit microörganisme.

Bergenhem (Feestbundel Prof. Ulr. Quensel, artsenver. Uppsala, 16 Juli 1928)
was in de gelegenheid 10 gevallen van actinomycose bij den mensch te onderzoeken,
en vond daarbij steeds een overwegend anaëroob groeienden actiomyceet, in hoofd-
zaak overeenkomend met den actinomycesvorm van Wolff-Israels. De ziekte
kwam vooral voor in het Noorden van Zweden (Norrland) en kon niet worden
overgebracht bij de cavia.

Thompson en Willins (The Journ. of the Am. Med. Ass., 1932, bl. 298) konden
uit het bloed van een slager, die leed aan een langdurige, intermitteerende koorts,
bij 4 herhalingen een Gramnegatief staafje kweeken, dat identiek was met den actino-
bacillus van Lignières en dat, na onderzoek door middel van agglutinatie en com-
plementbinding, met de ziekte in oorzakelijk verband bleek te staan.

Meer uitvoerig is dit geval beschreven in dezelfde tijdschrift-aflevering door
Lawrence, Irene Neuhauser en Kath. Howell. De uit den patiënt gekweekte
bacil was zonder twijfel volkomen gelijk aan den door Ravaut en Pinoy uit een

Argentijn te Parijs geïsoleerden actinobaeillus van den mensch (Presse méd., Jan. 21,
igii). Joodkaliumbehandeling had bij den patiënt geen invloed ; daarentegen her-
stelde deze spoedig na behandeling met een arsenicumpreparaat. Hoewel dit geval
niet zoo zeer tot de klinische actinomycose kan worden gerekend, is het toch van
belang, omdat het aantoont, dat de veelvuldig voorkomende, actinomycomen
vormende actinobacillen ook in staat zijn bij den mensch op andere wijze ziekte,
in dit geval septicaemie, te veroorzaken. v. Nederveen.

Dott. C. Manziani i) deelt enkele gevallen mede van actinimycose aan vul va,
vagina en cervix, toevallig vastgesteld bij inspectie van steriel blijvende runderen in
een fokkerij waar 15 % der jonge en oude dieren lijdend waren aan actinomycose.

Aan de vulva : gezwel met harde en fluctueerende plekken, aan de oppervlakte
kleine ulceraties, waaruit stukjes geelachtig witte, niet stinkende pus waren te drukken.
Bij andere dieren soms een meer infiltratief karakter.

In de vagina : (bij alle dieren ook laesies aan vulva) in de omgeving der urethra
ronde en hoekige verhevenheden onder de oppervlakte der mucosa, welke laatste
weinig veranderd was. Uit enkele plekjes was wat droog-kruimelige pus te drukken.
Soms waren de verhevenheden zeer talrijk en had het geheel een koord- of rozen-
kransachtig voorkomen.

Aan de cervix : zwelling, die de geheele cervix verborg en het cervicaalkanaal
afsloot. De zwelling bleek een koud abces, waaruit door incisie zich geelwitte pus
ontlastte.

Bij microscopisch onderzoek werd in deze pus een opeenhooping gevonden waar-
van de zona vegetativa was samengesteld uit talrijke knodsvormige lichamen en
daarbovenuit bijzondere lichamen uitgegroeid als myceliumdraden, zonder septa,
aan hun einden opgezwollen, gevuld met homogeen protoplasma, zonder vertak-
kingen. Schr. meent deze draden te kunnen vergelijken met die waargenomen door
Messieri in actinomycose-cultuur op scrumbouillon en Sabouraud-voedingsbodem.
Of het abnormale vormen, involutie- of resistente vormen zijn is niet te zeggen.

In de op tuberculose gelijkende veranderingen, welke voorkwamen op de pleura
en het peritoneum van een rund, werd, door Bishop en Fenstermacher 2) een
gedeeltelijk zuurvaste actinomysesoort aangetoond. Bij nader onderzoek bleek
deze overeen te komen met de bij den mensch bekende actinomyces asteroides.

Uitvoerige experimenten met deze actinomycessoort worden beschreven bij
cavia\'s, konijnen en kalveren. Clarenburg.

Actinomycose komt bij het rund tamelijk veel voor en wel hoofdzakelijk in tong
en kaakbeenderen. Een opvallende verdikking van de lippen en wangen werd bij
een aangevoerd rund op het slachthuis waargenomen door Behnke 3). De huid
was 4; 8 c.M. dik geworden en was a.h.w. doorzaaid met haarden, die bij nader
onderzoek van actinomycotischen aard bleken te zijn. Doorbraak van één dezer
haarden had tot nu toe niet plaats gehad. Een vijftal foto\'s verduidelijken het artikel.

1) Menziani, Dott. C., Di alcune lacalisazioni actinobacillari all\'apparato sessuale.
Istituto zooprofilattico sperimentale delle tre Venezie-Padova. La nuova veterinaria
Anno XI No. 4, pag. 138.

2) Bishop and Fenstermacher, An acid-fast actinomyces obtained from lesions resem-
bling bovine tuberculosis. The Cornell Veterinarian, July 1933, p. 288.

3) Behnke, Dr., Ein Fall von aktinomykotischer Pachydermie. Berl. Tier. Woch. No. 4,
^s- 491933-

Bij den hond zijn aandoeningen van actinomycotischen aard af en toe vastgesteld.
Algemeen wordt aangegeven dat een streptothrix de oorzaak is. Het lijden is min
of meer chronisch, wordt meestal door traumata in het leven geroepen en is gekarak-
teriseerd als een purulente, haemorrhagische, phlegmoneuze ontsteking met fistel-
vorming.

De pleura is niet zelden aangetast en daarbij bedekt met draadvormige vlokken.
In de geelroode, troebele vloeistof worden grijswitte tot gele, zandige korrels aan-
getroffen.

Het geval door Feldmann en Mann i) beschreven deed meer aan actinomycose
denken ; de aandoening bleef daarbij tot den maagwand beperkt. Bij een ouden
proefhond werden, toen getracht werd een z.g. Eckfistel aan te leggen, zoodanige
abdominale afwijkingen gevonden, dat de operatie moest worden gestaakt en de
buik weer moest worden gesloten.

Twee jaar daarna was de hond nog in goede conditie. Twee jaar en zeven maanden
na de operatie werd het dier gedood. De aandoening van den maagwand was be-
perkt gebleven tot de groote curvatuur. Besmettingsproeven (intraperitoneaal,
intracerebraal) bij hond, cavia en konijn hadden geen succes ; evenmin gelukte
het maken van culturen. Histologisch was de actinomycesachtige bouw in het weefsel
te zien. De microscopische beelden weken evenwel eenigszins af van die welke bij
actinomycose van het rund worden gevonden.

Het gelukte Birk 2) te kunnen aantoonen, dat Stomoxys calcitrans in staat is, para-
typhus-Breslau-bacteriën over te brengen. Daar er verder geen enkele reden is,
om niet aan te nemen, dat alle paratyphusbacillen en eveneens de typhusbacillen
op overeenkomstige wijze verspreid kunnen worden, is het reeds vroeger door Kühn
geopperde vermoeden, dat de gewone steekvlieg in eenig oorzakelijk verband zou
kunnen staan met de in de zomermaanden steeds optredende toeneming van para-
typhus—typhusgevallen, vermoedelijk wel juist.

Zelfs nog na 14 dagen konden, volgens de onderzoekingen van Birk, 2 vliegen
de besmetting overbrengen ; bij een andere proefneming werden zelfs 7 van de 9
proefmuizen door één enkele vlieg besmet.

Bij de verspreiding van paratyphus moet men derhalve steeds met de mogelijkheid
rekening houden, dat deze bacteriën van den zieken mensch via stomoxys calcitrans
op dieren kunnen worden overgebracht, en dat het vleesch van op deze wijze be-
smette dieren (welke dieren in de meeste gevallen in nood worden gedood) dan een
groote besmettingsbron voor andere menschen vormt.

Volgens Birk zouden de meeste, aetiologisch onopgeloste paratyphus- en typhus-
gevallen, vooral op het platte land, in den tijd van zomer en herfst vallen. Misschien
brengt de overbrenging door middel van de stalvlieg op het ontstaan van deze ziekte-
gevallen eenig licht. In de toekomst moet derhalve steeds op een overbrenging van
paratyphus en typhus door den steek van de Stomoxys calcitrans van mensch op
mensch, van mensch op dier, van dier op mensch en van dier op dier rekening
worden gehouden. de Graaf.

1) Feldmann and Mann, Lesions in the stomach of a dog simulating actinomycosis.
Journ. Am. Vet. Med. Ass. 1932, p. 32.

2) Birk, W., Die Übertragung des Paratyphus Breslau durch die Stomoxys calcitrans.
Z. bl. f. Bakter. Origin. Bd. 124, 1932, p. 280.

Volgens Mönnig en Marais i) zijn de beste middelen om de verschillende para-
sieten bij het paard af te drijven: zwavelkoolstof (tegen Ascaris, Habronema en
Gastrophilus), tetrachloorkoolstof tegen de bloedzuigende Strongyliden en Oleum
chenopodium tegen de niet bloedzuigende Strongyliden en tegen Oxyuris.

Tot nu toe is het gewoonte deze middelen met de maagsonde in te geven of ook
als drank met lijnolie gemengd.

Volgens de Fransche onderzoekers Roger, Jouveaux en Plateau (1928) zouden
deze stoffen even goed werken, wanneer zij met zemelen gemengd toegediend wor-
den. De halve dosis van bovengenoemde geneesmiddelen werd in 4 L. water ge-
bracht en daarna goed gemengd met 6—7 L. zemelen, zoodat tenslotte alles geab-
sorbeerd is. Dit mengsel wordt \'s morgens als voedsel gegeven, terwijl \'s avonds
de rest van de geneesmiddelen op dezelfde wijze wordt toegediend. Vóór de kuur
laat men de paarden 36 uur vasten. Mönnig en Marais, die deze behandelings-
methode gecontroleerd hebben, komen tot de conclusie dat door deze wijze van
toediening de werking van bovengenoemde geneesmiddelen nihil is. Zij blijven
het gebruik van de maagsonde aanbevelen.

Seehawer 2) komt tot de conclusie, dat de antimoon-preparaten : Antimosan
en Stibosan veel minder anthelmintisch werken dan tartarus emeticus. Voor de
bestrijding der strongylosis bij paarden komen zij daarom niet in aanmerking.
De gunstige invloed, dien men na de injectie van deze stoffen nog kon waarnemen,
moet op rekening gebracht worden van de roboreerende werking van deze antimoon-
preparaten. Zeer sterk beveelt Seehawer het gebruik van tetrachloorkoolstof aan.
Hij geeft dat middel met de neussonde in en verkreeg uitstekende resultaten bij
de afdrijving der darmstrongyliden bij veulens. Nadeelige gevolgen werden door
hem nimmer waargenomen. Tetrachlooraethyleen werkte wel goed tegen spoel-
wormen en gastrophiluslarven, maar niet tegen strongyliden.

Gordon 3) vermeldt een geval van hevige besmetting met trichostrongyliden
van de maag van een paard. Deze parasieten, bij het paard bekend als Tricho-
strongylus axei, werden hiermede voor de eerste maal in Australië aangetoond.
In Europa is deze worm meer bekend. Aangenomen wordt dat T.axei identisch
is met T.extenuatus, die bij de herkauwers voorkomt. Beide parasieten zijn ana-
tomisch volkomen identisch en het is mogelijk dat zij als 2 stammen voorkomen,
waarvan de een zich aangepast heeft bij het paard en de andere bij de herkauwers.

Wehr 4) bespreekt uitvoerig hetgeen in de literatuur bekend is omtrent de ont-
wikkeling der verschillende Gastrophilus-soorten en vult dit aan met de resultaten
van zijn eigen onderzoek. Hij komt tot de volgende conclusie :

Het wijfje van Gastrophilus inermis, een soort die wel in Europa, doch niet in
Amerika bekend is, legt haar eieren op de haren van de wang en het voorste deel
van den kop van het paard. De larven die hieruit vrij komen dringen in de epidermis
van de huid en bereiken zoo den mond. Hier kruipen zij subepitheliaal verder,
voornamelijk aan de wangzijde. Nadat zij verveld zijn, verlaten zij den mond en gaan

1) Mönnig, H. O. en Marais, I. P. : The administration of anthelmintics to horses
in bran. p. 5g—61. The Onderstepoort. Journal I, 1, 1933.

2) Seehawer : Ueber die Bekämpfung der Sklerostomiasis der Pferde. Z. f. Veterinärk.
45. i>, i934> P- 406—422.

3) Mcl. Gordon, H. : A note on a case of Trichostrongylus axei in a horse. The Austra-
lian. Vet. Jl. IX, 2, 1933, p. 68.

4) Wehr, E. E. : The life history of Gastrophilus larvae of the horse, and lesions producted
by the larvae. The Cornell Veterinarian XIII, 3, ig33, p. 254—271.

naar het rectum, waar zij zich vasthechten totdat zij volwassen zijn. Deze larven
schijnen zich dus niet in de pharynx of in de maag op te houden.

Het wijfje van Gastrophilus pecorum, welke soort evenmin in Amerika voor-
komt, legt haar eieren niet op het paard, doch volgens Dinulescu (1930) op voed-
sel, in de buurt van het paard.

Met het opnemen van het voedsel komen de larven vrij en zij boren gangen in
het slijmvlies van de wang. In de kleine holten waarin zij verblijven, nemen de
larven in grootte toe. Daarna verhuizen zij naar de pharynx, waar zij vervellen.
Zij hechten zich daarna vast aan het slijmvlies van de maag, en verblijven daarna
nog eenigen tijd aan het slijmvlies van het rectum.

Het wijfje van Gastrophilus intestinalis, de bekende paardehorzel in Amerika,
legt haar eieren hoofdzakelijk aan de binnenzijde van de voorknieën van het paard,
maar ook aan de manen, de borst, de flanken, schouders, nek, buik en achterbeenen.

De larven komen in den mond, doordat de paarden likken en bijten waardoor de
larven uit de eieren vrij komen. In den mond kruipen zij in het slijmvlies van tong,
lippen en wangen. Hier kruipen zij verscheidene dagen rond voordat zij vervellen.
Zoodra zij de tong verlaten, vervellen de larven en kruipen nu naar de linker zak
van de maag. Het wijfje van Gastrophilus haemorrhoidales (,,nose fly"), die wat
Amerika betreft, hoofdzakelijk in het noordelijke centrale deel voorkomen en in
Canada, legt haar eieren op de korte haren rondom den mond. Het is nog niet juist
bekend hoe zij in den mond van het paard komen, of zij er in kruipen of dat zij door
het opnemen van voedsel of water naar binnen geraken. De jonge larven houden
zich volgens Dinulescu bij voorkeur in het slijmvlies van de tong op. Na de ver-
velling vindt men gedurende korten tijd de larven vastgehecht aan het slijmvlies
van den pharynx, daarna trekken zij naar de maag. Na een verblijf in de maag
verhuizen de larven naar het slijmvlies van het rectum, dat zij vrij snel weer verlaten
om zich weer aan het slijmvlies om de anaalopening vast te hechten. Enkele uren
daarna laten zij zich op den grond vallen, waarna zij haar ontwikkeling voltooien.

Gastrophilus nasalis („the throat bot fly") die algemeen in Ameiika verspreid
is, legt haar eieren hoofdzakelijk aan de haren van de keel en van de kaken. De
larven komen vrij zonder dat zij gewreven en bevochtigd moeten worden. Dit
laatste is n.1. het geval met dc larven van Gastrophilus inermis, die door het likken
der paarden uit de eieren vrij komen. De wijze waarop de larven in het degestie-
kanaal komen is niet bekend ; sommige onderzoekers meenen dat de larven de huid
van dc keel binnendringen en zoo in den mond komen. Volgens Wells kruipen de
larven op de oppervlakte van de huid verder en komen den mond binnen door
tusschen de lippen te kruipen. De verder ontwikkelde larven van deze soort vindt
men meestal rondom den pylorus vastgehecht waar zij blijven totdat zij volwassen zijn
Habronemosis. 1)

Habronemosis komt voor onder verschillende vormen. De volwassen parasieten
zetelen in de maag van het paard (H. microsloma, H. megasloma en H.muscae).
Deze veroorzaken eogenlijk de meeste schade. De larven treft men aan in de huid
(plaies d\'été), of in de longen (broncho-pulmonair) of in de conjunctiva. Alleen de
huidaandoeningen kan men bij het levende dier gemakkelijk constateeren ; in de
maag en in de longen worden zij meestal na den dood van den gastheer gevonden.
Zooals bekend, gaat dc ontwikkeling dezer parasieten door vliegen (musea domestica
en stomoxys calcitrans), waarvan de larven zich op de faeces der paarden besmetten
met den larven van deze parasiet. De vliegen brengen dus de besmetting verder.

De huidaandoening bezorgt ons den meesten last, daar zij dikwijls moeilijk te genezen
is. Het beste is altijd nog de chirurgische behandeling. Preventief zal men dus moeten
voorkomen dat de vliegen huidwonden besmetten kunnen. Men zal dus ook vooral
den strijd tegen de vliegenlarven in de mesthoopen moeten aanbinden.

1) Martin, C. A. : Habronemosis. Revista de Higiene y Sanidad Pecuarias XXIII,
1933, p. 550—576. (Fransch résumé).

In Juni 1928 heeft Nörr i) een geval van demodicosis bij het paard in zijn kli-
niek gezien en behandeld. Bijna de heelc voorhand was kaal. Het dier had veel
jeuk. Het proces breidde zich snel uit. De onthaarde huid was glad, niet bedekt
met korsten, niet rimpelig. In één microscopisch preparaat werden gemiddeld 7
tot 12 demodex-myten aangetroffen. Evenals bij acarus-schruft van den hond bleek
ook hier bij het bloed-onderzoek het aantal eosinephile cellen vermeerderd.

Het paard werd behandeld met aulinogen 7.5 (een preparaat door de firma
Boehringer te Mannheim in den handel gebracht), tetralin 5.0 oleum arachis
100.0. Met dit mengsel werd het dier 3 X geheel ingesmeerd (eerst de voorhand ;
na 2 dagen de achterhand). Het was in 12 dagen genezen, was zelfs weer goed be-
haard, getuige de foto.

Men probeerde een ander paard en een hond te infecteeren. Beide proefnemingen
zijn niet gelukt.

Prof. Nörr geeft nog enkele korte citaten van artikelen over dit onderwerp. Een
er van, ontleend aan het Tijdschrift voor Diergeneeskunde, is van de hand van
wijlen collega van Aelst. Een ander is van een Engelschman, Litton, die op-
merkt, dat hij in den oorlog vaak bij gevallen verdacht van sarcoptesschurft demo-
dicosis gevonden heeft. Het afwezig zijn van sarcoptesmyten had hem dan steeds
genoodzaakt materiaal diep uit de huid te nemen. Nog een ander trof psoroptes-
en demodex-myten te zamen in een en het zelfde preparaat aan.

Nörr meent ten slotte, dat demodicosis bij nauwkeuriger onderzoek meer zal
gediagnostiseerd worden, dan tot nu toe.

Molinero 2) vermeldt een geval van koliek bij een 7 jarig muildier, dat na be-
handeling gedurende een maand normaal scheen. Daarna traden de volgende symp-
tomen op : geen eetlust, foetor ex ore, ptyalisme (er waren wonden in de mondholte),
vermagering, bleeke slijmvliezen, pijn, verstopping. Gediagnostiseerd werd een
chronische maagcatarrh, waarop een dieetbehandeling werd ingesteld ; als medi-
camenten sal carol. fact. door het voer en acid. hydorchl. dilut 10 gr. door het drin-
ken, telkens 3 uren later. Bovendien afstappen. De stomatitis werd aangestipt met
tinct. jodii en spoelen met aluinoplossing.

Een plotselinge verergering met vermindering van polsfrequentie en verzwak-
king herstelde na digitalis-toediening. Eenige dagen daarna was er ondulatie van
vloeistof waarneembaar in de buikholte. Percussie gaf demping. Proefpunctie be-
vestigde de diagnose ascitis : de vloeistof was helder, geelachtig ; eiwit 33 op 1000 ;
guajacproef en Rivolta negatief.

Behandeling met diaphoretica, diuretica en cardiaca. Als extra rantsoen werden
boonen verstrekt. Bij de laatste visite scheen het dier zeer goed te zijn. Den volgen-
den dag stierf het na een plotselingen val, onder hevige agitatie en sterke dyspnoe.

Bij de sectie bleek de duidelijk vergroote maag geruptureerd, De lever, ook ver-
groot, was geelgroen van kleur, vast van consistentie en op sneevlakte diffuus ver-
hard, met gegranuleerd oppervlak. De milt eveneens vergroot. Daarnevens vrij veel
sci tisv och t.

Dit is een weinig voorkomend geval van chronische hepatitis, waarnaast ascitis
was ontstaan.

1) Prof. Nörr : Ein Beitrag zur Demodicosis des Pferdes. Tierartzl. Rundschau. 1
April. 1934. S. 217.

2) Antonio Molivero : Hepatitis ascitogena en una mula. Revista de Higiene
Sanidad Pecuarias. 1933, No. 7—8—9, pag. 659.

Mori i) verkregen uit materiaal van een infectie van epizoötische lymphangioitis
(door cryptococcus farciminosis).

De beste resultaten werden verkregen met de subcutane injectie ; soms waren
enkele injecties reeds voldoende om zeer ernstige en gecompliceerde gevallen tot
genezing te brengen. Gevallen van recidief zijn niet waargenomen.

Onder de paarden in Würtemberg heerscht een infectieuze hersen-ruggemerg-
ontsteking, die identisch is met Bornasche ziekte, en kopziekte genoemd wordt.
Van af 1922 tot 1933 hebben 4300 paarden aan deze ziekte geleden, waarvan er
3620 gestorven of waardeloos geworden zijn. Reeds vanaf 1925 is het Tierartzliche
Landes-Untersuchungsamt te Stuttgart bezig te trachten haar door entingen te
bestrijden. Echter eerst sedert 1930 met goed succes. Men maakt entstof van de
groote hersenen van wegens kopziekte gedoode paarden. Deze hersenen moeten
volkomen steriel zijn. Zijn zij dat, dan wordt er met bijvoeging van circa 4 L. phy-
siologische NaCl.-oplossing, een emulsie van gemaakt. Deze emulsie wordt gezeefd
en gefiltreerd, en is daarna vrijwel geschikt voor het gebruik.

Toch bleef men sterfgevallen onder de geënte dieren houden. Daarom heeft men
later met de emulsie geënt en niet meer met het emulsie-filtraat, waardoor het virus-
gehalte van de entstof vergroot werd. Het resultaat van deze nieuwe entstof was
zeer gunstig ; daarom wordt hiermede doorgewerkt. Het doel is thans den duur der
immuniteit te bepalen.

Eerst 2 i 3 maanden na de enting zijn de dieren immun. De ziekte telt haar
grootste aantal slachtoffers in Mei—Juni. De entingen moeten dus in den winterge-
schieden. Voor een massa-behandeling is dat een moeilijkheid, daar in den winter
niet altijd voldoende entstof te maken is, omdat het aantal kopziekte-lijders dan
gering is, en de entstof niet lang bewaard kan worden.
Goedaardige droes.

Dr. Bambauer 3) heeft in zijn 25 jarige praktijk veel met droes te maken ge-
had, en houdt nu beschouwingen aan de hand van zijn ervaringen.

Volgens hem komen metastasen en pyaemie niet zooveel voor als men wel meent.
Infectie van de ingewanden geschiedt door inslikken van den etter; infectie van de
huid van buiten af.

Met prophylactische noch curatieve entingen, heeft schrijver succes gehad. Dat
komt zegt hij, omdat wel de veroorzaker bekend moge zijn, maar daarom nog niet
diens werkmethode. Meer voldoening gaf hem introcid, dat hij in staat acht op-
komende droes te genezen. Hij gaf 2X10 c.c. met twee dagen tusschenruimte.

Ook inblazen van rivanol-poeder in de keelholte beviel schrijver goed. De in-
fectie wordt er door verzwakt.

Voor reconvalescente dieren beveelt hij het gebruik van kalk aan, daar hierdoor
de hartwerking wordt versterkt, de secretie wordt verminderd en het ontstaan van
petechiaal-typhus wordt tegen gegaan.

Abcessen in de buikholte ontstaan meest uit droes. Wanneer in de buikstreek
een plaats van minder weerstand ontstaat b.v. door een baring, castratie, of insult,

1) Dr. Mello-Mori : La isopatinoterapie del farcino-criptococico de los equidos.
Revista de Hygiene y Sanidad Pecuarias. Oct. 1933.

2) Dr. A. Gminder: Versuche über die Immunisierung gegen die infektiöse Gehirnrückenmark-
entzündung (Bornasche Krankheit oder Kopfkrankheit) der Pferde in Wurtemberg. Berlin.

3) Dr. Bambauer Smigiel (Polen) : Die Druse des Pferdes. Tierärtzl. Rundschau
4 Mrt., 1934. S. 142.

dan localiseert zich daar bij voorkeur droes-smetstof, en geeft aanleiding tot abces-
vorming. Deze abcessen liggen altijd buiten het peritoneum, maar hun inhoud is
isteeds met den buitenkant ervan in contact. Deze buitenkant is zeer resistent tegen
nfectie, in tegenstelling met den binnenkant, die een groot absorptie-vermogen
heeft, ook voor smetstoffen. Die resistentie maakt, dat buik-abcessen niet spoedig
naar binnen doorbreken. Toch zullen ze dit op den duur doen, en moeten daarom
geopend worden, wil men peritonitis voorkomen.

De diagnose is gemakkelijk, als men het abces kan exploreeren. Anders moet de
plaats door pijn bij druk op den buikwand gevonden worden, hetgeen niet steeds
eenvoudig is. Zij ontwikkelen zich langzaam. Soms duurt het 8 weken of langer.
De dieren hebben steeds verhooging van temperatuur, hebben grilliger, eetlust, en
vermageren.

Voor de behandeling moet men eerst de huid klieven en zoo noodig ook nog de
spieren. Daarna wordt het abces geopend met een lang, dun, puntig brandijzer,
dat er zwart-warm ingestoken wordt. De nabehandeling is meestal eenvoudig.
De dieren herstellen weer tamelijk spoedig.

Deghilage i) geeft dan vier gevallen weer van dergelijke abcessen door hem
behandeld. Een van een 3 jarig paard met een abces links achter de valsche ribben ;
een van een 3 jarig paard met een abces voor de hals van het ileum, waar bij de
opening behalve de huid, de tensor fascia lata moest worden gespleten ; en twee
van ruins die tengevolge van hun castratie buik-abcessen kregen ; alle vier gevallen
waren een uitvloeisel van een droes-infectie.

(In het Remonte-depót, waar geregeld droes heerscht, althans voorkomt, heeft
men dezelfde ervaring bij buikoperaties opgedaan, als door schrijver medegedeeld.
Ref.). Lubberts.

Laas 2) kreeg de laatste twee jaren 27 gevallen in behandeling van Morbus
maculosus, steeds als complicatie tijdens of na adenitis equorum. In de jaren dat
geen droes heerste was er ook geen morbus maculosus, hetgeen wijst op een samen-
hang tussen die ziekten. Als behandeling had L. alle bekende middelen en methoden
beproefd, met onbevredigend gevolg; sterftecijfer 50—70%.

Van het standpunt uitgaande dat de ziekte een anaphylactiese oorzaak heeft,
is hij toen calcium gaan probeeren. De bovengenoemde 27 gevallen behandelde
hij met calcium en jodium, en had maar een sterfgeval, (dat te laat in behandeling
kwam).

Laas gaf 100—150 c.c. sterile 10% calciumchloraat-oplossing, of 150—200 c.c.
sterile 7,5% calcium-Sandoz-oplossing, intraveneus ingespoten. Daarna (al naar
de hevigheid der aandoening) dagelijks of om den anderen dag, in het drinkwater
20 gram calciumchloraat en een eetlepel vol Sol. Lugoli (Jod. pur. :, jodet. kalic.
5, aq.dest. 200). Gezwollen beenen werden met een mengsel van 1 ol. tereb. en 2
spir. camphor. licht gemasseerd. Verder krachtige voeding, goed geventileerde
stal, ruime box. Herstel volgde in de helft der gevallen na 1 tot 2 weken, de rest
na 2—4 weken. Vrijburg.

Quentin 3) heeft ontstekingsprocessen zooals schoftfistels nekbuilen, hoefkraak-
beenfistels enz. succesvol behandeld met bacteriophaag : maar ook de onaangename
ervaring opgedaan, dat soms anaphylactische verschijnselen optreden. Hij beschrijft

1) E. Deghilago : De la ponction d\'abcès gourmeux sous-pèritonéaux à travers la paroi
abdominale. (Annales de Méd. Vét. No. 2, Février 1934. pag. 53).

2) Laas : Behandlung des Morbus maculosus equorum mit Calcium und Jodium. Archiv
f. wiss. u. prakt. Tierheilkunde 1834, Heft 4, S. 33.

3) M. A. Quentin : Mal d\'encolure du cheval et bacteriphage. Reaction de sensibilisation
(Recueil de Médecine Vétérinaire 1934, No. 1, p. 26).

een geval van een 5-jarig paard, dat door een haam-drukking een enorme ontste
king van den hals gekregen had. Gedeelten van den nekband waren necrotisch. Etter
stroomde uit vele fistelkanalen. De onderste halslymphklieren waren sterk ge-
zwollen. Groote oedemen strekten zich uit over de onderarmen, de borst-, de buik-
en de ribwanden tot aan de lendenen. Het dier had een temperatuur van 40°.
Voor zoover werd chirurgisch ingegrepen. Verder werd op verschillende plaatsen
in het ontstoken weefsel en in de lvmphklieren bacteriophaag ingespoten ; eerst
om den anderen dag, later om de 4 dagen.

Reeds na 48 uur was het dier koortsvrij. Na 35 dagen was het proces terug gegaan
tot nog slechts een klein fistel kanaaltje.

Een maand later kreeg het paard een haematoom ter hoogte van de schoft. Dit
werd leeggezogen en in den huidzak werd gespoten 20 c.c. bacteriophaag en door
zacht wrijven goed in aanraking gebracht met het weefsel.

Reeds na enkele uren was de schoftstreek benevens een groot deel van hals en
lichaam sterk en pijnlijk gezwollen. De temperatuur steeg tot 40°. Het dier was
ernstig ziek en herstelde eerst langzaam.

Schrijver meent dat deze reactie veroorzaakt is, doordat de bacteriophaag direct
in de bloedbaan is opgenomen. Het haematoom was n.1. pas ontstaan, terwijl ook
het wrijven in dit opzicht, bevorderend heeft gewerkt. H. Lubberts.

Laoaillardf, i) heeft als leidend veterinair bij het 2de regiment huzaren een
borstziekte-epizoötie meegemaakt, die daar van Augustus 1931 tot Februari 1932
heerschte. Gedurende al dien tijd heeft hij dagelijks van de heele sterkte aan paar-
den, zijnde 800 stuks, de temperatuur laten opnemen. Dieren met normale tem-
peratuur konden dienst doen : dieren met een temp. van 38.2° tot 38.4° werden als
verdacht beschouwd, terwij! dieren met een temperatuur 38.5° en hooger voor
reeds aangetast werden gehouden. Deze laatste werden alle intraveneus behandeld
met novarseno-benzol, aan welk middel schrijver een specifieke werking tegen
borstziekte toekent. (In het Remonte-depot is dit middel indertijd ook met even
veel succes aangewend als neosalvarsan, Ref.). De zieke paarden werden op een
ziekenstal gezet. Hun totaal aantal bedroeg 193. Vijftig stuks hiervan hebben long-
ontsteking gehad : 135 stuks aandoeningen van de voorste luchtwegen. Er waren
geen verliezen en geen reform-paarden. De gemiddelde verpleêgtijd was van 10 tot
22 dagen. Dit gunstige verloop wordt toegeschreven aan de behandeling met novar-
senobenzol en aan de dagelijksche controle der temperatuur. De dagelijksche con-
trole heeft bovendien doen zien, dat er paarden zijn bij welke de verschijnselen
zoo licht verloopen, dat zij niet aan hun werk behoeven te worden onttrokken.
Alleen ziet men lichtgeel verkleurde slijmvliezen, iets tranende oogen en een korte
temperatuur-verhooging, verschijnselen die de opmerkzaamheid van de troep
ontgaan. Schrijver zegt dan ook, dat vrijwel alle paarden uit een stal aangetast
worden, maar alleen de gevoeligsten worden zichtbaar ziek.

Verder geeft hij nog aanwijzingen, hoe hij het ingericht heeft, om alle 800 paar-
den dagelijks binnen 48 minuten te laten temperaturen.

Ten slotte zij nog vermeld, dat schrijver de onderwerpelijke ziekte, naar het
voorbeeld van Dr. Bemelmans, ,,Grippe equine" noemt.

Typhose equine. Dit heerschte bij het zelfde regiment van 22 Juli—30 Augustus
1932. Er werden 502 dieren door aangetast. De gemiddelde verpleegtijd was van
5 tot 21 dagen. Er kwam één sterfgeval voor. De symptomen waren: hooge tem-
peratuur, conjunctivitis, oedemen aan extremiteiten en koker, geen eetlust, neer-
slachtig, soms ook enteritis. Schrijver liet om den anderen dag de temperatuur
van alle paarden opnemen. Gezonde paarden bleven hun dienst doen ; die met
temperaturen van 38.i° tot 38.4° werden geïsoleerd; die met temperaturen van
38.5° en hooger op een ziekenstal opgenomen en behandeld.

1) Contribution a l\'etude de la grippe equine el de la typhose équine. (Revue vétérinaire,
F\'evrier 1934, p. 78, par Vétérinaire Commandant Lagaillarde.

Novarsenobenzol werkte hier niet specifiek genezend ; het had alleen slechts een
gunstigen invloed.

Daarna heeft hij aan herstelde en aan pas ziek geworden dieren bloed ontnomen
en van elk deze bloedsoorten bij gezonde paarden 100 c.c. intraveneus ingespoten.
Deze aldus behandelde paarden werden tusschen zieke gezet en bleven gezond.
Daar de ziekte vrij spoedig, nadat met deze entingen begonnen was, eindigde, kon
schrijver er niet veel proeven mee nemen.

Maar de toepassing bij andere regimenten heeft wel bewezen, dat het een zeer
doeltreffende behandeling is. H. Lubberts.

Hoppegarten is een centrum van opfok, africhting en training van renpaarden.
In het seizoen komt daar, evenals in Engelsche en Fransche rencentra, een ziekte
voor, waarvan het voornaamste symptoom, hoesten is. Deze ziekte komt enzo-
ötisch voor. Hoewel gevallen met doodelijken afloop tot de uitzonderingen behooren,
oefent zij een nadeeligen invloed uit de op financieele resultaten van het renwezen.

De dieren krijgen meestal (slechts enkele uren) hooge koorts ; conjunctivitis
(geen etterige) ; neusslijmvlies rood ; keelgangslymphklieren gezwollen. Na een
paar dagen zijn deze verschijnselen over, en begint het hoesten, vooral buiten en
in snelle gangen. Neus-uitvloeiing is er niet ; wel gele vlokken op het neusslijm-
vlies. De ziekte grijpt snel om zich heen. De incubatie-periode is meestal slechts
enkele dagen hoewel een paar gevallen van 11 en 13 dagen geconstateerd zijn.

Bij sectie, in het beginstadium van de ziekte, werd op het slijmvlies van de bron-
chiën geel-groen schuimig slijm gevonden : bronchiaal-lymphklieren gezwollen ;
slijmvlies van neus- en keelholte en trachea steeds normaal. Ook in de andere or-
ganen niets abnormaals.

In latere stadia vond men bij de sectie groote longgedeelten donkerrood ver-
kleurd, waarin allerlei soorten streptococcen konden worden aangetoond. Soms
ook in lever en nieren, streptococcen. Overigens gaven de longen het beeld van een
bronchitis en peribronchitis te zien.

Konijnen, honden en fretten waren niet kunstmatig te besmetten ; wel varkens
en koeien, waarbij men dezelfde symptomen en hetzelfde sectiebeeld zag als bij
paarden.

Daar de longen de aangetaste organen waren, werd verondersteld, dat de smet-
stol in de longen zou zitten. Dit bleek juist te zijn. daar paarden met een extract,
uit long-materiaal vervaardigd, geinfecteerd konden worden. Men wreef het in op
hel neusslijmvlies.

Het bacteriologisch onderzoek was negatief. Met kiemvrije fikraten van longweef-
sel kon men echter bij paarden de ziekte opwekken, waaruit dus bleek, dat men met
een filtreerbaar virus te doen had. Het virus kon minstens 23 dagen bij een tempe-
ratuur van —2° C. bewaard blijven. De virulentie was dan nog in het geheel niet
verminderd. H. Lubbf.rts.

Na in de inleiding vermeld te hebben het reeds lang erkende feit, dat malleüs
volledig kan genezen, wijst Lopez 2) op het kleine aantal werken over deze ziekte.
Hij schrijft dit toe aan de, volgens hem, overdreven vrees van den mensch voor de
bac. malleï; een der redenen, waarom algemeen wordt toegepast : klinisch verdacht,
positieve malleïnatie, afmaken. Zooals echter bij verschillende ziektetoestanden,
o.a. petechiaalkoorts en chronische etteringsprocessen, blijkt, is de malleïne-reactie
van het lichaam niet specifiek.

1) Prof. Dr. O. Waldman, D. K. Köbe en Dr. J. Pape : Vorläufige Mitteilungen
über die Aetiologie des Hoppegartener Husten der Pferde. Berl. T. W., No. 181, 1934.

2) Andres Huertas Lopez : Bacteriologia del muermo. Revista de Higiene y
sanidad Pecuarias 1933, No. 7—8—9, pag. 505.

Morphologisch heeft de bac. mallei zeer veel verschillende vormen, die bij dier-
passage en in cultuur in elkaar overgaan, terwijl een zelfde vorm in diverse cultuur-
media vaak morphologisch verschillen geeft. Ook treedt er mutatie op zonder eenige
nawijsbare oorzaak.

Voor de cultuur beveelt schrijver aan de roode biet ; verder glycerine-agar, waar-
aan is toegevoegd een druppel malachiet-groenopl. 1%. Deze voedingsbodem
leent zich uitstekend ter isoleering van de bac. malleï, daar b.v. de streptococcen en
staphylococcen, die vaak met de bac. malleï samengaan, in genoemd medium
niet of pas later groeien.

Bij de cavia-enting geeft de atypische vorm later de periorchitis dan de typische
vorm. Evenzoo de bacil, die in glycerine-agar met melachietgroen gekweekt is (pas
na 18 of 20 dagen). Evenwel geven ook andere bacillen wel deze orchitis, terwijl
zij soms uitblijft bij de bac. malleï.

De verzwakking wordt bereikt in oude culturen, maar ook door kweeken op
malchietgroen-agar. Verder verkrijgt men door in plaats van zure voedingsbodems
allengs zwak alkalische te gaan gebruiken, een variëteit, die minder virulent is.
Echter kan deze vermindering in virulentie plotseling verdwijnen. Door kweeken
op malachietgroen-agar met aardappel kan men een virus verkrijgen, dat de cavia
niet doodt. Kweekt men de bac. malleï samen met de bac. pyocyaneüs, in bouillon,
dan kan met deze cultuur een cavia geënt worden, zonder dat er malleüs optreedt.

ie. Het is noodig ziekenstallen te hebben voor observatie en isoleering, om geen
dieren op te offeren vóór het laboratorium de diagnose bevestigt of klinisch neus-
malleüs optreedt. Tot dien tijd moeten wij vreezen paarden opgeofferd te hebben
aan pseudo-malleüs, die genezen zouden zijn, als de klinicus niet gevreesd had de
ziekte te verbreiden bij gebrek aan genoemde stallen.

2e. Er is een lymphangitis die op malleüs gelijkt en daar kan de malleïnatie
tot vergissing leiden.

3e. De bac. malleï wordt verzwakt in oude culturen, door kweeken in alka-
sche media, door kweeken in agar met malachietgroen en door samengaan met
andere bacillen, vooral de bac. pyocyaneüs.

4e. Het is mogelijk met de laatstgenoemde middelen voor cavia ongevaarlijke
culturen te verkrijgen. Daarom kunnen wij vertrouwen eens te zullen slagen in de
immunisatie der éénhoevigen. Graafsma.

In de klinieken der Veterinaire Faculteit in Zagreb zijn 60 gevallen van tetanus
bij paarden door Bosnic 1) behandeld, waarvan er 19 herstelden. Men heeft van
alles toegepast b.v. phenol-injecties van a 5% in doses van 50 tot 200 c.c. sub-
cutaan en intraveneus; gesteriliseerde melk subcutaan; magnesium sulfaat subc.,
en i. v.; chloralhydraat per os en rectaal; morphine s.c.; tetanusserum s.c., i.m.,
i.v., subarachnoidaal en in de carotis, zonder echter eenig noemenswaardig gunstig
gevolg.

Wasserman c.s. hebben aangetoond, dat tetanus-toxine zich met hersen-su-
stantie in vitro bindt, en zich weer laat ontbinden door aether. Daarom heeft men
ook de serum-narcose-methode toegepast,die daarin bestaat, dat men de dieren
met aether en chloroform narcotiseert, waardoor het toxine dus vrij in de hersenen
aanwezig komt. Een infusie van serum in de bloedbaan moet door haar antitox-
in dat vrije toxin verwoesten. Het aantal van 19 herstelde paarden bewijst al reeds,
dat ook van deze methode geen succes is uitgegaan, daar dit vrij wel overeenstemt
met het percentage tetanuspatiënten, dat zonder behandeling geneest.

1) Prof. Dr. L. Bosnic, Pathologie en Therapie, in het bijzonder de serum-therapie
van tetanus bij paarden. (Veterinarsky Arhiv 1933, No. 12. pag. 572).

In de kliniek van Zagreb (Jugoslavije) kreeg een aan tetanus lijdend paard
droes ; het beloop der tetanus was bij dat paard opvallend gunstig en Prof. Bos-
nic i) kwam op de gedachte : aan tetanus lijdende paarden met droes-streptococ-
cen te behandelen. Werkelijk zag men toen in eenige gevallen dat bij hevige tetanus
de verschijnselen na streptococcen-inspuitingen verminderden en de dieren her-
stelden. Na het eindigen der bestaande droes-enzoötie ging de gunstige werking van
de streptococcen-stammen op tetanus weer verloren. (Het scheen dus dat het door-
staan der droes gunstig op tetanus werkte).

Om eventucele invloed van andere ziektekiemen op tetanusbacillen na te gaan,
werden 2 c.c. streptococcen-suspensie (gekweekt uit een abces, dat ontstaan was
bij een paard, na subcutane inspuiting van het filtraat van afschraapsel van de huid
van een gezond paard) gemengd met 0,3 c.c. virulente tetanusbacillen-cultuur, bij
een paard subcutaan ingespoten. Het kreeg geen tetanus ; toen echter 5 c.c. strep-
tococcen-suspensie en 2 c.c. virulente tetanusbac. cultuur-suspensie werd ingespoten
volgde doodelijke tetanus.

Bij een andere proef cultiveerde men tetanusbacillen tezamen met andere kiemen,
o.a. streptococcus equi, en bac. mesentericus ; onder invloed van de droes-strep-
tococcen was de gasontwikkeling en de eigenaardige geur van de tetanus-culturen
verminderd.

Een konijn, ingespoten met 10 c.c. filtraat van tetanus-cultuur, die samen met
bac. mesentericus was gegroeid, kreeg na 6 dagen lichte tetanus-verschijnselen en
herstelde ; een controle-konijn stierf binnen 48 uren aan tetanus na inspuiting met
0,5 c.c. filtraat van tetanus-cultuur.

Verdere proefnemingen zijn noodig om uit te maken in hoeverre het tegelijk
doorstaan van andere ziekten de tetanus beinvloedt, en verder, of, en in hoeverre,
de symbiose van tetanus-bacillen met andere micro-organismen (die bij verwon-
ding van de huid mede in het weefsel dringen) het uitbreken van tetanus kunnen
belemmeren of verhinderen. Vrijburg.

Cocu 2) zegt terecht dat het van het grootste belang is, den dieren bij het waar-
nemen der eerste verschijnselen, direct volslagen rust te geven. Pogingen tot opstaan
moeten desnoods door vastbinden der beenen belet worden. Zoo mogelijk moeten
de dieren uit den wind en in de zon gelegd worden. Zijn de paarden geagiteerd,
hebben zij koliek-verschijnselen, of zweeten zij, dan een sedativum toedienen. Een
zeker aantal kan na b.v. 3^4 uur wel weer loopende den stal bereiken, maar het is
beter ze op een wagen te vervoeren. In den stal moeten zij een goed en droog rust-
bed hebben. Zij moeten zoo noodig 2 maal daags op de andere zijde gelegd worden.

Spoedig is de urine rood, door de opgeloste myo-haemoglobine. Vaak is de toe-
voer hiervan zoo sterk dat er een ophooping van in de nieren plaats heeft. Dit dient
voorkomen te worden, daar de nierfunctie er door aangetast wordt, zoodanig, dat
de meeste sterfgevallen ten gevolge van deze ziekte hieraan geweten moeten worden.
Daarom is een aderlating, bij dieren die niet direct rust gekregen hebben na de
eerste verschijnselen, op zijn plaats. De rijkelijk ontstane myo-haemoglobine wordt
dan met het bloed afgevoerd, waardoor de nieren ontlast worden.

Drinken na de aderlating verdient aanbeveling. Het door het bloed geabsorbeerde
drinkwater maakt de concentratie van de haemoglobine in de nieren n.1. geringer.
Schrijver voegt 150 a 200 gram lactose per dag aan het drinkwater toe, geeft ook wel
melk.

Bij paarden, die direct rust gekregen hebben, bij welke de spieren dus niet zoo-

1) L. Bosnic, Prinos poznavanju patologije i terapije tetanusa u konja. Veterinarski
Arhiv, 1934, No. 4, p. 162.

2) M. Cocu : Quelques considérations sur le traitement de la parésie hemoglobinurique.
Bulletin de l\'académie. Janvier 1934. p. 60.

veel geleden hebben en bij welke dus niet zooveel myo-haemoglobine in het bloed
circuleert, behoeft geen aderlating toegepast te worden.

Geregelde loozing der urine is van groot belang. Dit komt de nierwerking ten
goede. Komt de urine niet uit zich zelf, dan dient de blaas gecatheteriseerd of
gemasseerd te worden. Huid-massage van de zieke spier- partijen verdient ook
aanbeveling. H. Lubberts.

Onderzoek van den luchtzak bij het paard kan plaats hebben door uitwendige
palpatie, doch meer aangewezen is volgens Gratzl i) het endoscopisch onderzoek.
Een normale luchtzak kan men vanuit de keel moeilijk onderzoeken omdat de in-
gang zelden te vinden is. Bij ziekelijke afwijkingen is het gemakkelijker, omdat de
vloeibare inhoud afvloeit en daardoor de opening in de keel te vinden is. Pusachtige
inhoud bemoeilijkt het onderzoek door vuil worden van het instrument. Men kan
de volgende toestanden aantreffen :

ie. Luchtzakcatarrh, 2e. Empyeem, 3e. Concrementen, 4e. Tympanie en 5e.
Luchtzaklymphklier-abcessen. De laatste afwijking komt het meest voor en werd
bij 78 onderzochte gevallen van angina van het paard 70 maal geconstateerd. De
oorzaak van de luchtzak-abcessen is haast altijd een droesinfectie.

Behandeling bestaat in het aanleggen van warme omslagen, massage en uit-
spoelen van de luchtzak om etterophooping, concrementen of tympanie te voor-
komen. De spoeling wordt verricht bij het staande paard. Het hoofd moet naar
beneden gehouden worden. De luchtzak-katheter van Günther is iets gewijzigd
en wel zoodanig dat de pus door een uitholling naar buiten vloeit en niet door den
katheter.

De functiestoornissen die bij de luchtzaklymphklier-abcessen optreden zijn :
ie. ademnood, 2e. regurgitatie, 3e. moeilijk slikken. Ademnood ontstaat door
oedeem van de glottis of druk op de larynx. Regurgitatie is een gevolg van de
infiltratie van de pharynx. Moeilijk slikken ontstaat door drukking van de abcessen
op den ingang van de oesophagus.

De luchtzaklymphklier-abcessen kunnen cornage veroorzaken zonder dat ver-
lamming van de arykraakbeenderen bestaat. Uitwendig is er dan meestal niet veel
van de abcessen te zien. Meestal zijn de abcessen echter de aanleidende oorzaak
van de verlamming van een of beide arykraakbeenderen. C. J. de Gier.

Fagioli 2) vond bij een ezelhengst met oedemen aan buik, praeputium en
achterbeenen, als eenige afwijking een dubbele eerste harttoon en een positieve
venepols. Uit de gemaakte flebo- en cardiogrammen bleek, dat een klepgebrek
uitgesloten kon worden. Als waarschijnlijke oorzaak werd aangenomen een ste-
nose van de arteria pulmonalis. De oedemen verdwenen 11a een behandeling met
digitalis, elke 3 dagen 2—4 gram.

De zwangerschap-reactie van Aschheim-Zondek (het aantoonen van specifieke
hormonen in urine en bloed van zwangeren) heeft ook bij de merrie vrij gunstige
resultaten opgeleverd. Voor de praktijk is zij echter ongeschikt ; er moet met proef-
dieren worden gewerkt; de in te spuiten urine moet steeds steriel worden opge-
vangen, en de proef duurt minstens 5—6 dagen.

Gebruik makende van de onderzoekingen van Kober, die aantoonde dat het
ovariaalhormoon (folliculine) bij verwarming met geconcentreerd zwavelzuur een

1) Dr. E. Gratzl: as endoskopDische Bild des kranken Luftsackes mit besonderer
Berücksichtigung der sog. retropharyngeale Abcessen und ihre Behandlung. Archiv für Wissen-
schaftliche und Praktische Tierheilkunde 1933, 66 Band. S. 445.

2) Dott. Oscar Fagioli : Sdoppiamento del primo tono del cuore e polso venoso in un
asino Stallone. La Clinica Veterinaria, 1934. N. 2. pg. 113.

fluorescentie geeft, heeft Cuboni i) een voor de praktijk geschikte chemische
methode gevonden.

Men laat 5 c.c. van de te onderzoeken urine 10 min. koken in een waterbad
samen met 1 c.c. geconc. zoutzuur. Na afkoeling mengen in een scheidtrechter met
6 c.c. benzol. Na goed schudden de onderstaande urine af laten loopen en bij het
overblijvende extract 1 c.c. geconc. zwavelzuur voegen. Eenige minuten verwarmen
op 70—90° C. ; daarna afkoelen. Bij aanwezigheid van folliculine is het onderstaande
zwavelzuur rood gekleurd bij doorvallend, groen fluoresceerend bij opvallend licht.
Bij afwezigheid van folliculine is het in beide gevallen rood.

Ook bij oude urine, na 1 maand lang bewaren in de broedstoof bij 37⁰ C., is de
reactie nog positief. Steriele urine is dus niet meer noodig.

Onderzocht zijn 110 niet drachtige en 43 drachtige paarden ; deze laatste waren
allen langer dan 6 maanden drachtig. In 100% van de gevallen gaf de reactie den
juisten uitslag. Nadere mededeelingen zullen nog worden gedaan omtrent het onder-
zoek bij paarden, die korter dan 6 maanden drachtig zijn. Hofstra.

Pryer 2) heeft over bovenstaand onderwerp een lezing gehouden, waarop veel
discussie is gevolgd.

Als regel treedt de kreupelheid zeer langzaam op. Eerst ziet men vermindering
van actie in de voorbeenen. Een volgend stadium is het, zoogenaamd, van tijd tot
tijd verliezen van een been ; daarna intermitteerende kreupelheid ; daarna chro-
nische kreupelheid.

Een ge praed is poneerde hoefvorm is de platte, breede hoef, met lage verzenen.
Symptomen die tot het stellen der diagnose voeren zijn : de bovengenoemde ver-
schijnselen, verder het pointeeren van het been, eigenlijk alleen maar een ontlasten
van de achterste hoefhelft. Het been zou dan ook minder ver naar voren worden
gezet dan bij ostitis van het hoefbeen. Bij druk op de holte tusschen de ballen zou
pijn ontstaan. Laat men het paard op het zieke been staan en daarna opdraven
dan neemt de kreupelheid toe. Ook het plaatsen van den voet op een wig maakt de
pijn erger. Tenslotte verandert de hoefvorm op den duur. In een dergelijk klassiek
geval zal het stellen der diagnose geen moeilijkheden opleveren, meent Pryer.
Lijders aan deze kreupelheid zouden ook vaak niet gaan liggen. Anders is het wan-
neer de ziekte plotseling optreedt, zooals hij dat gezien heeft bij jachtpaarden, en
anderen bij polo-ponies, in het begin van het seizoen. Men denkt dan zeker eerst
aan andere stoornissen. En terecht. Dc röntgen-foto kan in zoo\'n geval de oplossing
geven, en dan nog alleen slechts, als de foto uitstekend genomen is, en men gerou-
tineerd is in het interpreteeren van dergelijke foto\'s.

Uit een differentieel diagnostisch oogpunt moet gelet worden op ostitis van het
hoefbeen, hoornzuil, distorsie van het kroongewicht, steengallen.

Pryer meent dat de kreupelheid ontstaat door een rarificeerende ostitis van het
straalbeen of door verscheuring van den diepen buiger daar ter plaatse, maar het
meest door de eerstgenoemde oorzaak.

Een der debaters meent, dat deze kreupelheid alleen ontstaat bij paarden, die op
harde wegen moeten werken, door druk op het straalbeen. Paarden met platte
voeten zijn dan ook gepraedisponeerd. Dieren met goede holle voeten hebben er
nooit last van. Zoo b.v. paarden met verbeende hoefkraakbeenderen. Hij maakt
tevens de opmerking, dat verbeende hoefkraakbeenderen alleen in Engeland als
ziekte wordt beschouwd, (hetgeen intusschen niet juist is), maar b.v. in Frankrijk
en Rusland niet. Doordat de paarden van de harde wegen verdwijnen, vervangen
als zij worden door auto\'s, zal men na verloop van eenige jaren geen straalbeen-
kreupelheid meer zien.

1) Prof. E. Cuboni : Una rapida reazione di gravidanza nella cavalla. La Clinica
Veterinaria 1934, N. 2, pag. 85.

2) Major A. A. Pryer R. A. V. C. The Diagnosis of Navicular Disease. The
Veterinary Record, March 1934, No. X en XIII.

Een andere spreker zegl deze kreupelheid het meest gezien te hebben bij paarden
met goed gevormde voeten. Een traumatische ostitis geeft direct bij het ontstaan
kreupelheid, maar geen typische straalbeen-kreupelhcid. Eerst wanneer zij over-
gaat in een rarificeerende ostitis komen na eenigen tijd plotseling de straalbeen-
verschijnselen. H. Lubberts.

Semmer i) deelt de resultaten mee van onderzoekingen over bovengenoemd
onderwerp, ingesteld aan verschillende Duitsche militaire hoefsmidscholen.

Bodemnauwe voeten ziet men veel bij zware trekpaarden in de groote centra.
Zij ontstaan, doordat deze op gladde plaveisels bij het aantrekken de voet naar
binnen draaien. Ook de rondliggende wegen werken praedisponeerend. Vandaar
ook, dat zij in 70% van de gevallen links voorkomen.

Men zag voeten, waarvan alleen de toon, en voeten, waarvan de heele hoef naar
binnen gedraaid was. Bij de eerste bleek alleen het binnentoon-gedeelte te hoog te
zijn, bij de andere ook nog de binnenzijwand.

De binnenwand en de hoef was concaaf, de buitenwand convex. Het was niet
met zekerheid vast te stellen, dat de sterkere belasting van de buitenhoefhelft een
ongunstigen invloed had op den hoorngroei. Uit de meerdere of mindere hoogte van
den kroonwand kon dat niet afgeleid worden, daar pathologische processen als ver-
beende hoefkraakbeenderen, overhoeven enz. op die hoogte van invloed waren.

Hoewel de buiten-hoefhelft het eerst den grond nadert wordt de binnenhoefhelft
het eerst neergezet. Toch was de buitentak van het hoefijzer altijd het sterkst af-
gesleten.

De hoorn van de zool was in de binnenhoefhelft het dikst, de binnenste zool-
vlakte het grootst. Steengallen en losse wand kwamen daar het meest voor ; andere
hoefgebreken het meest aan de buitenhoefhelft.

Kunstmatige verhooging van deelen van de hoef, door plankjes, die niet overal
even dik waren onder het ijzer te bevestigen, hadden invloed op den gang, op het
neerzetten van den voet, en op den stand ten opzichte van den kogel, maar in min-
dere mate dan men zou verwachten. Hieruit blijkt, dat de hoef een groot aanpassings-
vermogen bezit, waardoor slecht beslag niet dadelijk als zoodanig gekwalificeerd
kan worden, en gelegenheid heeft zijn funesten invloed op gangen en standen uit
te oefenen.

Dc binnenhoefhelft kort bekappen alleen was niet voldoende om blijvende ver-
betering te verkrijgen. Daarvoor was ook noodig een ijzer met verbreeden en ruim-
liggenden buitentak. Wel had het kort bekappen van de binnenhoefhelft een gun-
stigen invloed op gang en stand. Soms echter ook niet, maar veroorzaakte het strijken,
terwijl het bij verbeende hoefkraakbeenderen of overhoef, kreupelheid veroor-
zaakte. H. Lubberts.

In dit verzamelreferaat wordt de bepaling der wet, dat het winnen of in den
handel brengen van melk, afkomstig van koeien, die gevoederd zijn met stoffen,
welke de melk voor den mensch op nadeelige wijze beïnvloeden, onder de loupe
genomen. Eveneens is het verboden melk te verkoopen, die van koeien afkomstig
is welke met geneesmiddelen (tot en met 5 dagen na de laatste toediening) zijn
behandeld, die met de melk kunnen worden uitgescheiden. Schrijver komt tot de
conclusie, dat het nogal meevalt met het gevaar. Ten eerste gaan medicamenten
in de melk slechts dan over, als zij in groote doses worden toegediend en komen

1) Dr. Semmer, Chef-Veterinär der Militärschmiede, Berlin. Der Beschlag
bodenenger Hufe. Zeitschrift für Veterinärkunde. S. 454, 1933-

2) Dr. J. Ringeisen: Welche Arzneimittel gehen in die Milch über? Münch. Tier.
Wochenschr. Jg. 84, Nr. 20, S. 229.

dan nog maar in zeer kleine hoeveelheden in de melk. Ten tweede is de giftigheid
vaak door de passage sterk verminderd door omzetting en soms kan deze geheel
verdwijnen, zoodat van een werkelijk gevaar niet gesproken kan worden.

Verschillende metalen en legeeringen, welke worden gebruikt in de constructie
der melkerij toestellen werden door Keymeulen i) aan de corodeerende werking
van zure melk en van gesteriliseerde volle melk blootgesteld. Hierbij bleek, dat
glas. geëmailleerd materiaal, roestvrije staal- en chroom-nikkel-legeeringen, alsmede
eenige koper- en aluminiumlegeeringen het beste voldeden. Ook de inwerking
op klinknagels werd beproefd, waarbij soortgelijke bevindingen werden opgedaan.

Voor reiniging hebben verschillende preparaten met natronloog, natriumsilicaat
en natriumhypochloriet het best voldaan. Aan het artikel is een goede literatuurlijst
toegevoegd. Molanus.

Op dit congres, gehouden van 10—12 Juli 1933 te Helsingfors, werd o.a. de vol-
gende resolutie aangenomen :

Voor langdurige pasteurisatie behoort alleen volkomen deugdelijke melk in aan-
merking te komen; de behandeling dient te geschieden in een betrouwbaren
pasteurisator, voorzien van een zelfregistreerenden thermograaf.

Na de pasteurisatie behoort de melk behoorlijk koel te worden bewaard en binnen
36 uur te zijn verkocht.

Bij het melkonderzoek dient de reductaseproef te worden aangevuld met de
bacteriologische controle.

Pasteuriseeren maakt de hygiënische maatregelen bij de melkwinning niet over-
bodig ; integendeel, dienen deze hierbij zeer zorgvuldig in acht te worden genomen.

Als uitvloeisel der besprekingen werd een commissie aangewezen, met de op-
dracht gelijkluidende bepalingen te ontwerpen voor de melkcontróle in de 4 Noord-
sche landen. Hierin hebben zitting : O. Nielsen en K. Seidel (Denemarken), W.
Ehström en J. Sjölund (Finland), C. Aaser en S. Svensen (Noorwegen), G. Hül-
phers en K. Ohlsson (Zweden).

In dit artikel wijst VVoelffer 3) op de wenschelijkheid om aan kinderen en aan
volwassenen, in het bijzonder aan zwangere en zoogende vrouwen, melk te geven
met een hoog gehalte aan vitamine D.

Er worden verschillende onderzoekingen in aangehaald die bewijzen, dat het
vitamine D, bij koeien gevoederd met gist, die met ultraviolet licht werd bestraald, in
de melk wordt gesecreteerd en dat deze melk, behalve tegen rachitis, ook een
middel tegen tandgebreken is. Vermeld wordt dat deze melk in Boston veel succes
heeft. (W. is directeur van een der bedrijven waarop deze melk geproduceerd wordt)
en dat de door deze bedrijven afgeleverde melk geregeld op het antirachitisch ver-
mogen (met jonge ratten) wordt gecontroleerd. Ook wijst W. op de mogelijkheid
om langs andere wegen, bijv. door directe bestraling der melk, een product met
hoog vitamine-D gehalte te leveren.

1) G. Keymeulen : Action du lait et des produits de nettoyage sur le matériel métallique
employé dans l\'industrie laitière. Bull. Inst. agron. et Stat. Recherches, Gembloux,
Tome II, No. 33, p. 215.

3) E. A. Woelffer : Vitamin D Milk from yeast-fed cows. The Cornell Veterinarian,
\'933. No. 4, p. 313.

De gist moet zorgvuldig met het kortvoeder worden gemengd, omdat bij sommige
dieren anders het opnemen moeilijkheden oplevert. Ref. vond dit laatste vroeger
veelvuldig, maar gebruikte gedroogde bakkersgist, terwijl de Amerikanen vermoede
lijk brouwersgist geven. B.S.

Naast directe bestraling van melk met ultraviolet licht, bestraling van melkpoeder
en toevoegen van geconcentreerd vitamine-D preparaten aan melk, neemt de ver-
hooging van dit gehalte door het voeren van bestraalde gist aan- melkkoeien thans
wel de voornaamste plaats in. De Fleischmann Laboratories slaagden erin goedkoop
een waardevolle gist in den handel te brengen. Deze werd aan melkkoeien gevoe
derd. Na een dag of tien was er een stijging in het vitamine-D gehalte vast te stellen,
welke na 14 tot 20 dagen constant bleef.

Verder bleek, dat in eerste instantie voor de toediening van de noodige hoeveel-
heid gist de melkgift per dag bekend moest zijn en dat het vetgehalte daarvan minder
invloed daarop had. Bij een melkgift van 13^ 1. per dag was de benoodigde hoeveel-
heid 142 gr. gist per dag ; voor een melkgift van 22£ 1. per dag was deze hoeveel-
heid 185 gr. Dit was bestraalde gist 70 D waarmede in de melk een afscheiding
verkregen werd van 160 Steenbock-eenheden per liter. De kosten voor 22^ 1. melk
bedroegen (dollar tegen den koers ƒ 1,50) i6£ cent aan bestraalde gist. 1 a liter
behoedde kinderen tegen rhachitis en deed bij alle rhachitis-patiëntjes dit lijden
binnen een maand herstellen. Ook werd met veel succes de strijd tegen het tandcariës
bij kinderen aangebonden. M.

In 1930 en 1932 heeft men proeven genomen met melkvee in het hooggebergte
op ruim 2200 meter. De melkhoeveelheid en de samenstelling waren de feiten, welke
de meeste aandacht trokken. Het vee nam in melkgift af; gravide dieren gemiddeld
14 1 per dag, niet gravide met nog grootere daling. Sterke afkoeling (Föhn) deed de
melkhoeveelheid plotseling verminderen, waarbij echter een sterke stijging van
het vetgehalte viel waar te nemen. In het algemeen was het vetgehalte hoog, 20—30%.
Men verklaart dit door een mobilisatie uit de vetdepóts van het lichaam, doordat
daar tengevolge van de factoren door het klimaat, een ander evenwicht in het
lichaam zou ontstaan. Het s.g. nam af, wat uit de groote hoeveelheid vet wordt
verklaard. Het electrisch geleidingsvermogen nam toe door vermindering van het
lactose-gehalte en toeneming van de aschbestanddeelen. Potentieele en totale zuur-
graad vertoonden een verschuiving naar den alkalischen kant door toeneming van
Ca, Na en Mg. Bovendien speelt het mindere gehalte van koolzuur hier ook een rol.
Tengevolge van de toeneming van Ca was de stremtijd verkort en ook tengevolge
van de grootere vetbolletjes het oproomen sneller.

Het stikstof-gehalte was verhoogd, vooral bij toenemende zonneschijn en afne-
mende koude. Bovendien bleek het katalase-gehalte sterk te zijn toegenomen onder
de gunstige weersinvloeden, waarnaast het katalase-gehalte van het bloed eveneens
toenam.

Het bacteriologisch onderzoek wees uit, dat de melk in het hooggebergte houd-
baarder is. De bactericide phase was versterkt en langer van duur. Bovendien was
het kiemgehalte verminderd, terwijl over de geheele lijn (coli, zuurvormers, anae-
roben, proteolitische bacteriën en alkalivormers) een vermindering van elke soort
viel waar te nemen.

Dat dit alles een kwestie was van invloeden van het klimaat, werd bewezen door
eontróle-proeven met dieren, welke uitsluitend gevoederd werden met hooi, dat
uit de dalen daarvoor werd aangevoerd en welke dieren precies dezelfde verschijn-
selen te zien gaven als die welke vrij op de bergweiden graasden. M.

1) Prof. Dr. Staffe : Die Milch im Höhenklima. Forschungen und Fortschritte.
Jg- 9> \'933- S. 506.

Brucella Abortus afkomstig van varkens werd bij proeven van Bartram i) niet
gedood door verhitting op 60° gedurende 20 minuten, op 61° gedurende 30 min.
en ook niet op 63° gedurende 15 min. Runderstammen waren iets minder resistent;
30 min. op 6i° deed sommige afsterven, andere niet. De agglutininen werden niet
gedood gedurende 30 min. bij 60 of 6i°, maar wel bij 77° gedurende 10 min. Geïn-
fecteerde melk wordt dus bij pasteurisatie niet van haar infectie-kans bevrijd.

Het gevaar voor den mensch door het nuttigen van kaas gemaakt van melk,
waarin abortus-bacillen voorkomen, is denkbeeldig, aangezien deze bacillen worden
gedood binnen 48 uur door de zuurvorming uit melksuiker. Fabriekskaas, welke
op zijn snelst 5^6 dagen na de bereiding den consument bereikt is in dien tijd reeds
lang van mogelijke abortus-kiemen bevrijd. 2)
Tuberkelbacillen in kaas.

Melk, welke opzettelijk met tuberkelbacillen was geënt, werd gekarnd, waarna
men er niet in slaagde in de boter de bacillen aan te toonen of terug te vinden. Ook
bij de kaasbereiding werd een dergelijke proef genomen. Hier was het resultaat
omgekeerd ; de wei was vrij van tuberkelbacillen, welke bij massa\'s in de wrongel
werden teruggevonden. 3) M.

Prof. Dr. M. Schlegel 4) geeft een overzicht van de streptococcen-mastitis (gel-
ber Galt) van het rund. Voor belangstellenden in het origineel na te lezen.

Als gids in de streptococcen-chaos der melk geeft Diernhofer 5) een verslag van
zijn laatste onderzoekingen omtrent de verwarrende morphologische eigenschappen
der Streptococcen. Het gelukte hem door verschillende kweekmethoden allerlei
vormen te voorschijn te brengen van den Streptococcus agalactiae.

Zijn conclusie is dan ook, dat de vorm der kolonies op agar, evenals de keten-
vorm en het beeld der coccen afzonderlijk, geen vaststaande waarnemingen vor-
men voor de determinatie. Kweeken onder verschillende omstandigheden zal eerst
den waren grondvorm doen kennen. Geroutineerde onderzoekers zullen bij massa-
onderzoek wel met eenige zekerheid omtrent de cultures een uitspraak kunnen
doen, toch dienen zij voor een definitieve uitspraak de morphologische en bioche-
mische eigenschappen der culturen na te gaan. Molanus.

Verschillende soorten streptococcen werden door Hadley 6) via het tepelkanaal
in gezonde kwartieren gebracht met het volgende resultaat.

Str. epidemicus komt voor bij den mensch, het rund, het paard, en bij vossen.
Bleek zeer infectieus te zijn voor het rund.

Str. mastitidis komt alleen in koeie-uiers voor. Geeft een chronische aandoening
van den uier.

1) Bartram : The effect of pasteurizing temperatures on Brucella Abortus and Brucella
Abortus Agglutinins in milk. The Cornell. Vet. Oct. 1931.

2) Maze et Cesari : La destruction du Bacillus abortus dans le lait et les fromages par
la fermentation lactique. Soc. de Biologie. 7 Nov. 1931.

3) A. Lumière et Mme Dubois.: Le sort des bacilles de Koch contenus dans le lait après
separation du beurre et du caséum. Acad. des Sciences, 5 janv. 1931.

5) Dr. K. Diernhofer : Morphologische Beobachtungen an Streptokokken. Ztschr.
für Fleisch und Milchhygiene, Jg. XLIII, Heft 12.

6) B. Hadley : Experimental bovine Mastitis. The Cornell Veterinarian, No. 1,
J^an- \'933)-

Str. infrequens, gecultiveerd uit de keel van den mensch, veroorzaakte geen masti-
tis. Een paar dagen na de infectie was de melk weer normaal.

Str. equi afkomstig van het paard ; is weinig infectieus voor het rund. Wel kan men
de Streptococcen nog eenigen tijd in de melk aantoonen, doch er ontstaat geen mastitis.

Str. witis komt bij chronische uierontsteking herhaaldelijk voor. Geeft een chro-
nische mastitis en is dus gevaarlijk voor het rund.

Coli-achtige bacteriën werden ook vaak bij mastitiden gevonden en gaven bij ino-
culatie via den tepel chronische afwijkingen van het uierweefsel.

Een roodvonk-angina-epidemie, afkomstig van een bijzonderen vorm
van streptococcen-mastitis bij het rund.i)

In Februari 1933 brak in de stad Nora een roodvonk-angina-epidemie uit, waar-
bij, in den loop van 14 dagen, 24 personen, in den leeftijd van 1 tot 33 jaar, door
roodvonk werden aangetast en ongeveer 70 personen leden aan een meer of minder
ernstigen vorm van angina ; in aansluiting daaraan ontwikkelde zich bij een persoon
een acute Polyarthritis en bij een ander een acute purulente middenoorontsteking.

Het bleek, dat de besmetting niet was tot stand gekomen door persoonlijk con-
tact, maar was veroorzaakt door het gebruik van melk, afkomstig van een bepaalde
boerderij. Bij het geneeskundig onderzoek, ingesteld een week na het voorkomen
der eerste ziektegevallen, van de op deze boerderij aanwezige personen, werden
bij geen dezer verschijnselen van roodvonk of angina aangetroffen. Wel echter
bleek, dat iemand, die op een dag in het begin van Februari bij het melken behulp-
zaam was geweest, eenigen tijd te voren aan angina had geleden, waarbij zich
een keelabsces had ontwikkeld, dat was doorgebroken en aanleiding had gegeven
tot het uitwerpen van etterig, met bloed gemengd sputum. Bij een der koeien was
daarna een acute uierontsteking ontstaan aan de beide achterkwartieren, met
zweervorming op de tepels, die bleek te zijn veroorzaakt door een haem 1
streptococ.

Het bacteriologisch onderzoek wees uit, dat er tusschen deze uierontsteking en
de later gevolgde roodvonk-angina-gevallen een causaal verband bestond. Uit ma-
teriaal, afkomstig van 22 zieke personen, konden 11 stammen van haemolytische
Streptococcen worden gekweekt, die in eigenschappen onderling en met de van de
mastitis-koe afkomstige stammen volkomen overeenkwamen.

Behalve de haemolyseerende eigenschappen hadden deze Streptococcen de vol-
gende kenmerken : zwakke zuurvorming bij kweeken in melk, geen stolling ; vor-
ming van toxinen, die bij proeven op geiten een positieve reactie volgens Dick
gaven ; zeer sterk pathogeen vermogen voor muizen en konijnen. Na besmetting
door het tepelkanaal, ook met van den mensch afkomstige stammen, trad bij het
rund een hevige ontsteking van den uier op.

Behalve in haemolytische eigenschappen weken de gevonden Streptococcen ook
in pathogeen vermogen voor muis en konijn af van den gewonen mastitisstrep-
tococ van het rund. H. J. van Nederveen.

De hulp van de Rijksseruminrichting 2) werd ingeroepen om na te gaan of een
coli-mastitis bestond en zoo niet, op welke wijze de colibacillen in de melk kwamen.

Voor dit onderzoek werden zoo aseptisch mogelijk in steriele Heschjes verzameld
monsters, genomen uit de eerste, de middelste en de laatste stralen van ieder kwar-
tier afzonderlijk. De uier was eerst gewasschen en daarna waren de tepels behan-
deld met alcohol van 70%, waarbij er speciaal de aandacht op gevestigd werd den
tepel bij het slot goed te reinigen. Het resultaat was, dat in de melK van drie kwar-

1) Lars Rambe och Harry Hedström : En scarlatina-angina-epidemi härledd
fran säregen streptokockmastit hos ko. Skandinavisk Veterinär Tidskrift, 1934, H. 2. p. 57.

tieren geen coli werd aangetoond, doch wel in alle drie monsters van het kwarter
met de verslapte sluitspier. Bij benadering bedroeg het coligehalte van de eerste
stralen per ccm. 30.000, van de middelste 3700 en van de laatste stralen 3300. Te-
gelijkertijd werd het chloor- en melksuikergehalte, benevens katalase en sediment
bepaald van de mengmelk van ieder kwartier afzonderlijk. Het bleek, dat katalase,
sediment, chloor- en melksuikergehalte van de melk uit alle 4 kwartieren normaal
en vrijwel gelijk waren.

Colibacillen zijn nogal toxisch en het was moeilijk aan te nemen, dat deze orga-
nismen in den uier voorkwamen zonder daar een ontsteking en ingrijpende ver-
andering in de melk te veroorzaken.

Daarom werd besloten steriele monsters met een steriel melkbuisje uit het betref-
fende kwartier te nemen en wel ten eerste, de eerste stralen uit den boezem en ten
tweede de laatste melk. Het bleek nu, dat deze monsters vrij van colibacillen waren.
Er bestond dus geen uierinfectie ; de infectie der melk geschiedde bij het passeeren
van het tepelkanaal.

Vermoedelijk had het volgende plaats : bij het liggen der koe wordt uit den
tepel met de verslapte sluitspier melk geperst. Er blijft een druppel aan den tepel
hangen en deze wordt gemakkelijk geinfecteerd. Bij het opstaan der koe zuigt deze
druppel iets naar binnen, omdat de druk in den uier\'vermindert. De tepel is warm,
de bacteriën vermeerderen zich, de aanklevende melk droogt in en er ontstaat een
cultuur van bacteriën, o.a. colibacillen, om en in het begin van het tepelkanaal.
Tijdens het melken weekt dit op en spoelen de bacteriën los, aldus de versehe melk
infec teerende.

Het is overigens een bekend feit, dat bij uierkwartieren met tepels met verslapte
sluitspieren gemakkelijk een uierinfectie ontstaat en daarom reeds had de melk
uit dat kwartier afzonderlijk moeten worden gehouden.

Lekkende tepels, ook als die voorkomen bij zeer melkrijke koeien, wegens sterk
overvulde uiers, kunnen dus bijdragen tot de infectie der melk met allerlei bacteriën
en wel reeds bij de bron der winning. Het verdient dan ook aanbeveling om die
redenen den eersten tijd na het kalven driemaal per dag te melken, totdat de grootste
melkproductie iets is verminderd.

Driemaal melken per dag, in plaats van tweemaal, wordt door Scheunemann i)
aangeraden ; de melk zou dan vetter zijn en het zou het beste voorbehoedmiddel
zijn tegen de streptococcen-mastitis (gelber galt). Vr.

Skorwzoff 2) (Rusland) stelde door proeven vast dat de Hypoderma-larven
niet alleen bij de aangetaste runderen de huid minderwaardig maken, maar ook
de melkafscheiding doen verminderen. Zelfs een niet groot aantal (10 larven) ver-
oorzaakte een melkvermindering van 70 K.G. in 4 maanden.

Voor de bestrijding raadt hij ook aan, de larven te dooden door een zalf; hij
gebruikt 5—10 % phenolzalf of larfug-zalf. Vr.

Een veulen waarvan de moeder gestorven was werd bij een muildier gelaten.
Na een poos zag de eigenaar dat het veulen zoog en dat de uier van het muildier
zich ontwikkeld had en melkgevend was. Het volgend jaar werd weer een moederloos
veulen bij het muildier gebracht, met hetzelfde resultaat. Vr.

1) Milchwirtschaft!. Zeitung, ref. Zcitschr. f. Fleisch u. Milchhyg. 1934, Heft 10,
S. 192.

2) Einfluss der Dasselfliegen-Verseuchung auf die Milchleistung der Kühe.
Skorwzoff, Berl. tier. Woch. 1934, No. 6, S. 84.

Het nummer van i Mei van ons Tijdschrift lichtte ons in over besprekingen door
het Dag. Bestuur gevoerd met de firma Nedigepha.

Wanneer men bedenkt, dat wij de alleen wettig bevoegden zijn tot het verrichten
van entingen, terwijl het leveren van sera en entstoffen aan leeken nu wel geen on-
wettige daad op zich zelve, dan toch zeker een handeling is die aan onwettige daden
jegens ons steun verleent, deze voedt en deze in stand houdt, dan volgt hieruit lo-
gisch, dat wij het leekendebiet in sera en entstoffen eener firma niet kunnen en
mogen erkennen. Wettig behoort zoo\'n leekendebiet tot ons domein. Er bestaat dus
geen enkele redelijke grond een dergelijk ons ontnomen terrein van een firma af
te koopen en zoo\'n firma kan dit debiet niet als ruilobject tegenover ons doen gelden.
Zoo en niet anders meen ik deze zaak te moeten bezien.

Niet aldus echter het Dag. Bestuur. Het stemt niet alleen toe in een contra-pres-
tatie van de zijde der Dierenartsen, maar doet daarbij nog de concessie, dat de
firma nog 2 jaar aan leeken mag blijven leveren. Na afloop van dien termijn zal de
firma haar balans opmaken en blijft de beslissing aan haar of het leveren aan leeken
zal worden stop gezet of niet. Alleen daar waar de firma haar leekendebiet mocht
zien verloopen, zal zij zoo verstandig zijn dit bijtijds te laten schieten om daarvoor
dat van den Dierenarts te winnen.

Door het Dag. Bestuur wordt hier iets toegestaan wat m.i. nooit en te nimmer
onder geen enkele voorwaarde zou mogen toegestaan worden en of deze concessie
nog niet genoeg ware, volgt dan het advies om van onze waardeering blijk te geven.
Terwijl nu in werkelijkheid hier niets valt te waardeeren (de firma wil alleen ruilen
en doet dit heel bedachtzaam) moet deze waardeering dienen om met succes den
proeftijd te doorloopen, want dan zal de firma beslissen. De koopsom is waarlijk
niet gering. Ondertusschen wordt door het Bestuur geheel uit het oog verloren
welk een pijnlijken indruk zulk advies moet maken op hen, die tot heden nooit aan
leeken leverden, waaronder ook dient gerekend de Seruminrichting te Rotterdam.

En waartoe dit alles ? Voor niets, letterlijk niets. Want wanneer wij na verloop
van den gestelden termijn de firma voor ons zullen gewonnen hebben, zal er een
ander opstaan om hare plaats in te nemen. Hiertoe is de wereld nog groot genoeg
en met haar het aantal Instituten, dat aan leeken wil leveren. Zoolang de invoer
van serum voor een ieder blijft open staan, zullen leeken van serum voorzien worden,
welke firma het Bestuur ook zal trachten te winnen.

Nu wil ik graag toegeven, en dit is ook mijn vaste overtuiging, dat het Bestuur
geheel te goeder trouw is en meende aldus het beste het algemeen belang te moeten
dienen, echter het heeft bij dit alles wel wat ondoordacht en lichtvaardig gehandeld.
Het heeft zich blind gestaard op iets wat geen werkelijkheid was en te weinig de
consequenties overzien. Loopende in de woestijn waarin de overheid ons laat, heeft
het gemeend een oase te ontdekken, wat slechts een luchtspiegeling blijkt te zijn.
Daarom keere het op zijne schreden terug.

Het winnen van een firma die aan leeken levert, kan ons van geen enkel nut zijn.
Het moet ons dan ook koud laten, welke firma den leekenhandel verzorgt, die van
vandaag of hare opvolgster van morgen. Wij doen daarom het beste ons met hen
niet in te laten, geen besprekingen met hen te voeren en vooral geen concessies aan
hen te doen. Sterk staande in ons goed recht zullen wij ons alleen troosten met de
gedachte, dat er nog wel eens andere tijden zullen komen, waarbij dan de geschie-
denis van heden niet voor niets zal geschreven zijn.

Het standpunt van het Dagelijks Bestuur en dat van den heer van Zijverden
verschilt zeer. Dat van den laatste komt, in het kort weergegeven, hierop neer,
dat geconstateerd wordt, dat er een lekenhandel in chemicaliën, sera en entstoffen
is, waaraan niets is te doen. Onderhandelingen met firma\'s, die zich daaraan schul-
dig maken, al geschieden die onderhandelingen met de bedoeling aan dien handel
een einde te maken, zijn niet alleen overbodig, maar zelfs fout, omdat „wij het
lekendebiet dezer firma\'s niet mogen en kunnen erkennen". De resultaten uit zulke
onderhandelingen voortvloeiende zijn van nul en gener waarde, vooral wanneer
onzerzijds concessies worden gedaan, die verraad aan het zuivere veterinaire stand-
punt zijn : alles of niets.

Niet aldus het Dagelijks Bestuur. Het houdt rekening met het feit, dat er een
lekenhandel is, die de dierenartsen niet alleen groot nadeel aandoet, maar boven-
dien en vooral veel kwaad aan onzen veestapel doet. Het is er dan ook van over-
tuigd, dat alles gedaan moet worden om de uit dien lekenhandel voortvloeiende
kwakzalverij zoo klein mogelijk te doen worden. Op steun van maatregelen voort-
vloeiende uit het serum- en entstofrapport kunnen de dierenartsen niet rekenen, zoo-
lang dat rapport nog geen uitvoering heeft gekregen. Er moet dus volgens het Dage-
lijks Bestuur iets anders geschieden, dat in het kader van den tegenwoordigen toe-
stand past. Eén van de wegen, die bewandeld kan worden, is die der onderhande-
lingen met de zooeven bedoelde firma\'s, vooral wanneer deze den wens daartoe te
kennen geven. Het zou een daad van zeer slecht beleid van het Dagelijks Bestuur
zijn geweest, wanneer het geen besprekingen met Nedigepha had gewenst en wan-
neer het ter vergadering was getogen met de vooropgezette mening alleen dan tot
onderhandelen bereid te zijn, wanneer de tegenpartij reeds direct toegaf te zullen
doen wat het Dagelijks Bestuur eiste. Onderhandelen betekent geven en nemen.
Toen uitgesproken werd, dat Nedigepha zich weer tot de dierenartsen wilde wenden
en de lekenhandel de rug toe wilde keeren, was voor de dierenartsen zeer veel be-
reikt. Tegenover dit grote voordeel in algemeen veterinairen zin vallen de andere
bezwaren, waarop de heer van Zijverden zoo zeer den nadruk legt, in het niet.
Het Dagelijks Bestuur weet wel, dat het nog niet heeft bereikt wat het wenst. Het
vindt de datum van i Januari 1936 ook wel wat heel ver in de toekomst. Het had
ook veel liever gezien, dal direct alles naar de U.D.lijst verhuisde, maar daar staat
tegenover, dat als men zich wil indenken in den toestand, die in 1936 ten opzichte
van Nedigepha zal bestaan, onvoorziene omstandigheden buiten beschouwing
latende, men tot de conclusie zal komen, dat het Dagelijks Bestuur den Neder-
landsen dierenarts een dienst heeft bewezen. Het heeft, behalve naar direct te
verkrijgen resultaten, verder gezien en de bestrijding der kwakzalverij niet uit het
oog verloren. Een van de grote serumfabrikanten van de lekenmarkt is van groter
betekenis, dan de heer van Zijverden denkt. Ook zijn bezwaar, dat een andere
firma hiervoor in de plaats zal komen, kan het Dagelijks Bestuur niet delen.

Het zal duidelijk zijn, dat het Dagelijks Bestuur meent op de goede weg te zijn.
Van een terugkeeren op zijn schreden zal geen sprake kunnen zijn. Alhoewel dus
een tegengesteld standpunt wordt ingenomen als in het schrijven van den heer van
Zijverden is neergelegd, is het Dagelijks Bestuur laatstgenoemde toch dankbaar,
omdat hij het de gelegenheid gegeven heeft nog eens zijn standpunt uiteen te zetten,
maar vooral omdat de ongezochte gelegenheid geboden werd om in het licht te
stellen in welken deplorabelen toestand de serumhandel in ons land is gekomen door
het ontbreken van iederen wettelijken maatregel.

De vergadering werd bijgewoond door 20 leden, terwijl wij het voorrecht hadden
den secretaris-penningmeester van het Hoofdbestuur in ons midden te zien, wat
de verschillende besprekingen zeer ten goede is gekomen.

De voornaamste agenda-punten betroffen de behandeling van drie rapporten
en de wijziging van het bindend besluit voor de tuberculosebestrijding.

Rapporteurs waren de heeren A. H. Steenbergen, W. ten Hoopen en Dr. R.
Bergema, die de beantwoorde vragenlijsten verwerkt hadden tot dit rapport.

De conclusies waren, dat over het algemeen de bezoldiging niet in overeenstem-
ming is met de gepresteerde diensten ; dat er een regeling dient getroffen te worden
voor verlof, en vergoeding dient te worden gegeven voor vervoer-, laboratorium-
en andere onkosten den dienst betreffende, terwijl de commissie het aangewezen
acht dat een nieuw op te richten Vereeniging van keuringsveeartsen voor de vak-
belangen kan zorg dragen, tenzij de Mij. v. D. als zoodanig kan optreden.

Rapporteurs waren de heeren J. Anema, W. van der Kooi en H. J. Vrielink.
Het ziekenfondswezen is in dit rapport van verschillende kanten belicht; het rapport
besluit met een achttal artikelen, waarin wordt aangegeven, waaraan een eventueel
op te richten ziekenfonds zou moeten voldoen. Het rapport zal worden gezonden
naar het H. B.

Als afgevaardigde naar de bijzondere algemeene vergadering te Utrecht waar
dit rapport in behandeling zal worden genomen, werd benoemd de heer J. Anema ;
als plaatsvervanger de heer C. Eenhoorn.

De heer van Heusden besprak de conclusies van het rapport en legde den nadruk
op de bestrijdingsmaatregelen, die, bij aanneming, verschillende consequenties
meebrengen voor de dierenartsen. Eenstemmig werd het rapport goedgekeurd,
terwijl het begrip „dieren" (in art. 20) in zijn ruimstcn zin moet worden opgevat.
Geadviseerd werd daaraan ook „pelsdieren" toe te voegen en „pluimvee" te ver-
vangen door „gevogelte".

Op advies van het H. B. en voorgelicht door de heer van Heusden besloot de
vergadering het bindend besluit te wijzigen in den door het H. B. gewenschten vorm.

Men achtte het gewenscht, dat het H. 15. precies vaststelt wat onder „vrije dieren-
artsen-keuze" moet worden verstaan.

Als derde plaatsvervanger voor den Centralen Raad werd voorgesteld de heer
Dr. A. J. Beyers.

Hierna kreeg de heer Br. Bruins het woord om enkele mededeelingen te doen
op verloskundig gebied.

De rondvraag gaf enkele leden gelegenheid tot het vragen van inlichtingen over
verschillende onderwerpen.

Hierna sloot de voorzitter de vergadering, waarbij hij, behalve aan de opgekomen
leden, dank bracht aan de verschillende rapporteurs, terwijl hij zich speciaal richtte
tot den heer van Heusden, die hij dank bracht voor zijn aanwezigheid, die voor
deze belangrijke besprekingen ongetwijfeld van groot nut is geweest.

Prijsvraag over een toestel voor het pijnloos neerleggen van slachtvee,
bestemd voor ritueele slachting.

Blijkens een bericht in de N. R. Ct. wenscht de vergadering van opperrabijnen
in Nederland een toestel tot het pijnloos neerleggen van slachtvee, welk toestel zoo
geconstrueerd moet zijn, dat het aan een abattoir zonder bezwaar voor den algemee-
nen dienst kan worden gebruikt.

Het beste ontwerp, dat naar het oordeel van een commissie aan bovengestelde
eischen voldoet, zal worden bekroond met een prijs van ƒ 300,—, terwijl voor een
tweede ontwerp of voor een ontwerp, dat eventueel voor dit doel bruikbaar kan
worden gemaakt, een prijs van f 100,— beschikbaar zal worden gesteld.

De ontwerpen moeten worden ingediend bij den voorzitter van de vergadering
van opperrabijnen, den opperrabijn Onderwijzer, Rapenburgerstr. 173, Amsterdam,
vóór i Januari 1935.

Het aantal leden der afdeeling verminderde met één, door het bedanken als
zoodanig van een der leden.

In de samenstelling van het bestuur kwam geen wijziging, daar de volgens rooster
aftredende voorzitter, als zoodanig werd herkozen.

De afdeeling vergaderde in 1933 twee maal en wel op 25 Maart en 23 September,
beide malen te Middelburg.

De tijd op beide vergaderingen werd grootendeels in beslag genomen door be-
sprekingen, de hervorming van het secretariaat der Maatschappij betreffend.

In verband met deze hervorming werd in de voorjaars-vergadering door Prof.
Dr. G. Krediet een exposée gegeven.

Ofschoon onze afdeeling de eenige is geweest, die weinig gevoelde voor om-
vorming van onze maatschappij in een vakvereeniging, bleek op beide vergade-
ringen, dat men ten volle de consequenties der nieuw ingeslagen richting wenscht
te aanvaarden en bereid is zich eventueele offers te getroosten voor een ambtelijk
secretariaat.

Met de wijze waarop tot dusver de Centrale Raad werkte, bleek men zich aller-
minst te kunnen vereenigen, zoodat aan den afgevaardigde ter Algemeene Ver-
gadering opdracht werd verstrekt, voor te stellen bij wijze van protest, den post op
de begrooting 1934, ten behoeve van dit college, met ƒ 1.— te verminderen.

Inmiddels mag verwacht worden, dat de Centrale Raad zooals deze thans is
samengesteld, zich actiever zal toonen, dan voorheen blijkbaar het geval was.

De afdeeling kon zich in het algemeen niet aansluiten bij de door het Dagelijksch
Bestuur voorgestane tarieven voor enting van kippen, zulks in verband met de in
Zeeland bestaande verhoudingen op het gebied der kippenhouderij, waardoor dit
tarief hier absoluut onvoldoende zou zijn.

Een bindend besluit inzake de tuberculose-bestrijding werd door de afdeeling
niet genomen, omdat nergens in Zeeland van georganiseerde, bestrijding nog sprake
is.

Aangezien op beide vergaderingen de beschikbare tijd geheel noodig was voor
behandeling der huishoudelijke zaken, werden geen wetenschappelijke voordrachten
of bijdragen van leden geleverd. Beide vergaderingen waren goed bezocht, zoodat
over gebrek aan belangstelling onzer leden in de zaken van Maatschappij en Af-
deeling, niet valt te klagen.

De beoordeelingscommissie bestaat uit de Heeren : Prof. Roos te Utrecht, J. G.
A. Reeser, directeur van het abattoir te Amsterdam, Dr. A. van der Laan, waar-
nemend-directeur van het marktwezen te Asd. en 2 gedelegeerden van de verga-
dering van opperrabijnen.

De Minister van Sociale Zaken heeft de taak van de ingestelde commissie van
advies inzake het destructievraagstuk uitgebreid in dien zin, dat de commissie
blijvend wordt belast met het geven van adviezen inzake de uitvoering van over-
eenkomsten, die gemeenten hebben gesloten met betrekking tot de uitvoering van
haar wettelijke destructie-verplichting en met de beslissing van geschillen betref-
fende deze overeenkomsten. Tot secretaris der commissie is benoemd Dr. Zwart,
te den Haag, Departement van Sociale Zaken, Bezuidenhout 30.

In de „Vee- en Vleeschhandel" trof ik onderstaande beschouwing aan over de
bedoeling van art. 50 der Vleeschkeuringswet. Dit artikel luidt :

„Deze wet is niet van toepassing op dieren, welke voor wetenschappelijk onder-
zoek zijn bestemd en, onder nader bij algemeenen maatregel van bestuur te bepalen voor-
waarden, op vleesch, dat bestemd is voor uitvoer naar het buitenland of dat goed-
gekeurd is krachtens de wet op de uitvoerkeuring van vleesch 1907 (de latere Vee-
wet)".

In dit artikel wordt dus gesproken over „onder nader bij algemeenen maatregel
van bestuur te bepalen voorwaarden". De vraag of de uitzonderingsbepaling, in
dit artikel bedoeld, geldig is nu de Alg. Maatr. van Bestuur niet is vastgesteld, is
door den kantonrechter te Bergen op Zoom bij vonnis van 2 Maart 1933 ontkennend
beantwoord. Eén der overwegingen van dit vonnis luidde :

„Overwegende, dat echter de Alg. Maatr. van Bestuur, waarbij de voorwaarden
zouden worden bepaald, nimmer is tot stand gekomen en derhalve art. 50 der
Vleeschkeuringswet (nl. de uitzonderingsbepaling) op vleesch, dat voor uitvoer
naar het buitenland bestemd is, niet van toepassing is".

Schrijver merkt op, dat het toch wel niet in de bedoeling zal liggen, dat de geheele
Vleeschkeuringswet, dus aangifte, vergunning tot slachten, levende en geslachte
keuring, enz. toepasselijk zal zijn op vleesch, goedgekeurd volgens de Veewet, daar
in dat geval de Vleeschkeuringswet de geheele Veewet zou opheffen ; immers dieren,
geslacht en gekeurd overeenkomstig de bepalingen der Veewet, kunnen onmogelijk
nog eens geslacht en gekeurd worden, krachtens de Vleeschkeuringswet.

Dat het wel de bedoeling is geweest om vleesch, gekeurd volgens de Veewet,
tot het binnenlandsch verkeer toe te laten, blijkt ook uit de Memorie van Antwoord
van de regeering, op het door de afdeelingen der Tweede Kamer uitgebracht Voor-
loopig Verslag nopens het ontwerp Vleeschkeuringwet. Daarin wordt o.a. gezegd :
Voorts kan vleesch, goedgekeurd volgens de Wet van 1907 (de Veewet) veilig tot
het verbruik worden toegelaten.

Men moet hierbij niet uit het oog verliezen, dat deze kwestie twee kanten heeft,
nl. een hygiènische en een economische. Wat de eerste betreft, geeft de export-
keuring, wat de voorschriften althans betreft, geen mindere hygiënische waarborgen
dan die krachtens de Vleeschkeuringswet. Wat aangaat de economische zijde valt
het keurloon te noemen. Als regel is het exportkeurloon (door het Rijk geheven)
lager dan het gemeentelijk keurloon.

Ook art. 8 der Vleeschkeuringswet, waarin bepaald is, dat vleesch, goedgekeurd
krachtens de Veewet, bij invoer in een andere gemeente slechts op opgetreden
veranderingen mag worden nagezien, bewijst wel, dat het de bedoeling van den
wetgever is om van hygiënisch standpunt bezien, de keuring ex de Veewet en die
krachtens de Vleeschkeuringswet, op één lijn te stellen en dus het vleesch, onder-
worpen aan eerstgenoemde keuring, in het vrije binnenlandsche verkeer toe te laten.

In het bovenaangehaalde art. 50 der VI. wet worden genoemd a) vleesch, dat
bestemd is voor uitvoer naar het buitenland en b) vleesch, dat is goedgekeurd krach-
tens de Veewet.

Kan het nu bestaan, dat vleesch, bestemd voor het buitenland, niet gekeurd is
volgens de Veewet ? Theoretisch bezien moet deze vraag bevestigend worden be-
antwoord. Art. 70 der Veewet luidt : „Het is verboden naar de door ons aan te
wijzen landen vleesch uit te voeren - - - , hetwelk niet voorzien is van één of meer
merken als bewijs, dat het bij een van Rijkswege ingestelde keuring voor uitvoer
geschikt is bevonden."

Thans zijn wel is waar bij Kon. Besluit ex art. 7 der Veewet alle landen als zoo-
danig aangewezen, maar het zou zeer goed mogelijk kunnen zijn, dat een of meer
landen uitgezonderd waren. Het hangt dus geheel van den inhoud van het K. B.
af of vleesch voor uitvoer bestemd al dan niet gekeurd moet worden. In dit licht
bezien bestaat er, zoolang de Alg. Maatr. van Bestuur, bedoeld in art. 50 der Vleesch-
keuringswet, niet is verschenen, weinig twijfel of vleesch voor uitvoer bestemd,
doch niet aait keuring ingevolge de Veewet onderworpen, geheel onder de bepalingen
der Vleeschkeuringswet valt.

Naar onze meening valt vleesch, wel gekeurd ingevolge de Veewet, ook onder
de Vleeschkeuringswet, voor zoover betreft art. 8 en art. 40.

Nu komt het voor, dat b.v. varkensvleesch, goedgekeurd om als bacon te worden
uitgevoerd, om de een of andere reden, na te zijn verduurzaamd, in het binnen-
landsch verkeer komt. Het is dan geen „vleesch", maar „vleeschwaar" in den zin
der Vleeschkeuringswet. Strijd omtrent de strekking van art. 50 dier wet is voor
dit vleesch niet meer aanwezig, omdat dit artikel slechts spreekt van „vleesch" en
niet van „vleeschwaar". Op te merken valt hierbij, dal de Veewet onder vleesch
ook dat in verduurzaamden of toebereiden toestand verstaat, zulks in tegenstelling
met de Vleeschkeuringswet. Bacon is dus in den zin der Veewet „vleesch" en in dien
der Vleeschkeuringswet „vleeschwaar".

Op hygiënische gronden is tegen toelating van verduurzaamd vleesch, afkomstig
van voor export goedgekeurde dieren, niets in te brengen. Voor den binnenlandschen
handel geldt evenwel het bezwaar, dat het keurloon (geheven door het Rijk) voor
de dieren, waarvan het vleesch afkomstig is, in het algemeen lager is dan het ge-
meentelijk keurloon.

In art. 2 der Vleeschkeuringswet is o.m. bepaald, dat bij Alg. Maatr. van Be-
stuur voorschriften worden gegeven betreffende het verduurzamen en toebereiden
van vleesch tot vleeschwaar. Art. 7 van het K.B. van 13 Sept. 1924, Stbl. 448, nu
luidt : „Voor het verduurzamen en toebereiden van vleesch, dat als verduurzaamd
of toebereid wordt verkocht, enz. mag ander vleesch dan dat, hetwelk is goed-
gekeurd krachtens de wet en zich in deugdelijken toestand bevindt, niet aangewend
worden".

Onder „de wet" wordt blijkens art. t van bovenaangehaald K.B. verstaan de
Vleeschkeuringswet.

Bacon of in het algemeen al het verduurzaamde of toebereide vleesch, afkom-
stig van overeenkomstig de Veewet goedgekeurde slachtdieren, is vanzelfsprekend
niet volgens de Vleeschkeuringswet gekeurd. Komt dit verduurzaamd of toebereid
vleesch in binnenlandsch verkeer, dan is dit vleeschwaar in den zin der Vleesch-
keuringswet, maar voldoet niet aan den eisch, genoemd in art. 7 van het K.B. van
13 Sept. 1924, en het verkoopen, enz. van deze vleeschwaar levert dus, in dit licht
bezien, naar den letter der vleeschkeuringswet, overtreding van art. 38 dier wet op.
Ook kan art. 50 der Vleeschkeuringswet hier geen uitkomst brengen, omdat daarin
gesproken wordt van „vleesch" en niet van „vleeschwaar".

Men komt dan ook tot de conclusie, dat aanvulling van art. 7 van meergenoemd
K.B. noodzakelijk is en wel in dien zin, dat achter het woord „wet" wordt toege-
voegd „of de Veewet".

Ook in België protesteeren de slagers tegen de hooge slachtrechten van
abattoirs.

In het R.K. Slagersvakblad van 18 Mei j.1. werd medegedeeld, dat ook in België
het van verschillende gemeenten gewoonte is geworden, de winsten van hel slacht-
huis zoo hoog mogelijk te maken en voor andere doeleinden te gebruiken. De slagers

uit Mechelen hebben nu, teneinde aan de hooge slaehtrechten te ontkomen, voor
gezamenlijke rekening in een naburig dorp Hombeek een slachthuis gebouwd,
waar nu al hun vee wordt geslacht en daarna het vleesch in Mechelen ingevoerd.

Bij invoer van hun vleesch wenschten de slagers dit niet eerst naar het Mechelsche
slachthuis te brengen voor de verplichte invoerrkeuring, maar vervoerden het direct
naar hun winkels. De stad heeft daarop het vleesch in beslag laten nemen en pro-
ces-verbaal laten opmaken. Voor het gerecht hebben de slagers verklaard, dat zij
zich niet willen onttrekken aan deze tweede keuring, maar dat zij der stad het recht
ontkennen hun vleesch in beslag te laten nemen en bovendien eischen, dat deze twee-
de keuring in hun winkel zal geschieden en niet in het gemeentelijk slachthuis.

De Minister van Sociale Zaken brengt het navolgende ter kennis van belang-
hebbenden ¹

Met het oog op het spoedig in werking treden der Röntgcnstralenwet van 9 Juli
1931, Staatsblad No. 299, en het daarbij behoorende Koninklijk besluit van 31
Maart 1933, Staatsblad No. 130, wordt dengenen, die een Röntgentoestel in hun be-
zit hebben, hetzij voor diagnostische of voor therapeutische of technische doel-
einden, alsmede dengenen, die radium of radio-actieve stoffen gebruiken, verzocht,
ten spoedigste aan het Departement van Sociale Zaken, Afd. Volksgezondheid, aan
te vragen een formulier tot het verkrijgen van vergunning voor het werken met
bovenbedoelde toestellen en stoffen.

Een spoedige terugzending der ingevulde formulieren is dienstig, teneinde ver-
traging in het verleenen der vergunning te voorkomen.

Tot nader onderricht diene, dat bij het niet voldoen aan de in bovenbedoeld
besluit aangegeven eischen in geen geval vergunning zal worden verleend, indien
niet de gevaren, aan de straling verbonden, zijn opgeheven.

Wat de gevaren betreft, die aan de hoogspanningen zijn verbonden, hierover
kan van geval tot geval door de commissie worden beslist, terwijl na het in werking
treden der wet een tijd van 6 maanden toegestaan wordt, teneinde de noodige
veranderingen aan te brengen. Nieuw aan te schaften toestellen moeten direct
aan alle eischen van het besluit voldoen.

Bij de Rijksuitgeverij is verkrijgbaar, tegen ƒ0.75, de „Handleiding inzake be-
scherming van Röntgentoestellen," door Ir. A. H. O. W. de Bats.

De redactie-commissie was zoo vriendelijk ons de 10e uitgave te zenden van de
Gids voor eerstejaars aan de Utrechtsche Universiteit, uitgegeven door
Unitas Studinsorum Rheno Trajectina.

Het ruim 60 bladz. groote handige boekje is voor de pas aangekomen eerstejaars
een bijna onmisbare wegwijzer; zij vinden daarin een schat van nuttige wenken
en inlichtingen en een platte grond van Utrecht, dus gelegenheid om op allerlei
gebied wegwijs te worden.

Mocht dit nog niet genoeg zijn, dan verstrekt het Inlichtingen-bureau (Lucas
Bolwerk 8, Utrecht) gaarne uitvoerige inlichtingen over alle studenten-aangelegen-
heden. Vr.

Excursie van Nederlandsche Dierenartsen naar de fabrieken der I. G.
Farbenindustrie A. G. te Leverkusen a. R.

Ondergeteekende roept belangstellende dierenartsen op tot deelneming aan
een excursie, welke zij einde Juni of begin Juli zich voorstelt te organiseeren naar
de fabrieken der I. G. Farbenindustrie A. G. te Leverkusen a. R. De kosten van
vervoer en verblijf worden door ondergeteekende gedragen. De excursie zal 2 dagen

in beslag nemen en geschiedt per autobus, leder wordt aangeraden in het bezit
te zijn van een paspoort. Plaats van samenkomst zal nader worden bekend gemaakt.
Gegadigden worden verzocht zich schriftelijk voor 23 Juni 1934 te willen opgeven
aan het adres van ondergeteekende, Nieuwe Keizersgracht 58, Amsterdam C.

Den 20sten Juni 1874 werd collega Ballangee bevorderd tot dierenarts ; de
promotie geschiedde „met lof". Den 6den October daaropvolgend trad hij als
paardenarts der 3e klasse (2e luitenant) in militairen dienst. Thans, op bijna 84-
jarigen leeftijd behoort hij, met nog een collega van dezelfde promotie en twee
collega\'s van de promotie 1873, tot de oudste der nog levende veteranen. Een veel
jarige loopbaan heeft onze collega dus achter zich, waarin naast de onvermijdelijke
harde levenservaringen ook veel succes kan worden geboekt. Zijn wetenschappelijke
en maatschappelijke eigenschappen en beschaafde omgangsvormen deden hem veel
waardeering ondervinden. Naar ik heb hooren verluiden werd bij gelegenheid
van de verheffing der Veeartsenijschool tot Hoogeschool, mede zijn naam op de
lijst geplaatst van hen die voor een doctoraat honoris causa in aanmerking kwamen.
Evenwel ging die eerepromotie jammer genoeg den zeer verdienstelijken collega
voorbij.

Ons tijdschrift (alsmede het Recueil de méd. vétér.) bevat in zijn jaargangen
vele bijdragen van zijn hand, voornamelijk op oogheelkundig terrein. En nog steeds
toont hij belangstelling in veterinaire en aanverwante wetenschappen en maat-
schappelijke gebeurtenissen. Trouw lezer van ons tijdschrift is hij onafgebroken
lid gebleven van de „Maatschappij voor Diergeneeskunde". (Het merkwaardig
feit doet zich voor dat ook een twee jaren oudere broeder van onzen collega dit
jaar een 60-jarig jubileum hoopt te vieren, doch op geheel ander terrein n.1. als
geestelijke der R.K. Kerk. Hij is als pastoor nog steeds in functie).

Na Roermond, Amsterdam, Deventer, Amersfoort en \'s-Gravenhage tot garni-
zoensplaatsen te hebben gehad was Ballangee\'s laatste functie die van dirigeerend-
paardenarts met rang van luitenant-kolonel, toegevoegd aan den generaal-majoor
inspecteur van den geneeskundigen dienst der landmacht. In deze functie ontving
hij het Officierskruis der Oranje-Nassau Orde.

fn 1913 verkreeg hij op zijn verzoek eervol ontslag uit den militairen dienst.
Hierbij werd hem den rang van Kolonel toegekend, een onderscheiding die vöör
hem aan een paardenarts nog niet was verleend, aangezien naar het heette de
rang van kolonel in de organisatie der paardenartsen niet voorkwam. In later jaren
heeft men dit motief niet meer laten gelden.

Wij wenschen onzen verdienstelijken collega nog menig voorspoedig jaar en
richten den 20Sten Juni a.s. onze gedachten ook een wijle naar zijn woning in de
Galileïstraat 161 te \'s-Gravenhage. K.

In de eerste zitting van de jaarlijksche bijeenkomst van het Internationaal Bureau
voor Veeziektenbestrijding te Parijs, welke dit jaar gehouden werd van 29 Mei tot
en met 2 Juni, is de Nederlandsche gedelegeerde, Prof. Dr. Berger, Directeur van
het Veeartsenijkundig Staatstoezicht, door de afgevaardigden der 50 aangesloten
landen, gekozen tot Voorzitter der Internationale bijeenkomsten.

Vorig jaar was Prof. Berger tot vice-president benoemd, terwijl hij reeds eenige
jaren lid was van de commissie van beheer, alsmede van de commissie, die tot taak
heeft het voorbereiden van onderwerpen die behandeld zullen worden.

De vijfde Nederlandsche Landbouwweek. zal 26 28 Juni teWageningen
gehouden worden.

Gedurende de Vijfde Nederlandsche Landbouwweek zullen de door de Regeering
getroffen maatregelen ter verzachting van de gevolgen van de economische crisis
op de verschillende gebieden van landbouw en veeteelt besproken worden.

In de voordrachten zal getracht worden duidelijk te maken, waarom deze maat-
regelen noodzakelijk zijn geworden, verder zullen de voor- zoowel als de nadeelen
ervan behandeld worden, ten einde het Nederlandsche volk te doen inzien, dat de
algemeene toestand en vooral ook de toekomst er zonder die maatregelen voor het
volk in al zijn geledingen nog donkerder zouden uitzien, zoodat er niets anders op
zit dan er zich, hoe ongewenscht zij in het algemeen ook mogen zijn, bij neer te leg-
gen.

Na een algemeen overzicht, waarin de principes, waarop de maatregelen be-
rusten, de redenen, die ertoe hebben geleid, de toestand, zooals die tengevolge
der maatregelen nu is, en zooals hij zou zijn, indien zij niet waren genomen, be-
handeld zullen worden, zullen de verschillende maatregelen afzonderlijk worden
besproken.

In de voordrachten zal er naar gestreefd worden de verschillende inzichten zoo
objectief mogelijk te behandelen, zonder daarbij bepaalde meeningen te lanceeren.
De Commissie is tot het in behandeling nemen van bovengenoemde vraagpunten
overgegaan, omdat het haar bleek, dat zoowel in pers als geschrift nog maar al te
vaak de nadruk werd gelegd op allerlei details van en bezwaren over de Regeerings-
maatregelen en te weinig aandacht werd geschonken aan de groote economische
vraagstukken, die bij deze maatregelen betrokken waren. Weliswaar heeft de be-
kende persconferentie van dit voorjaar antwoord op vele vragen gegeven, doch ook
toen werden meest inlichtingen gevraagd en verkregen betreffende allerlei details
en vooral betreffende de bestrijding van een aantal misbruiken, die bij de invoering
der maatregelen ontstaan waren.

De Commissie spreekt dan ook de hoop uit, dat de besprekingen van de Vijfde
Landbouwweek het hunne zullen bijdragen tot een breedere beschouwing der ge-
nomen maatregelen.

Van de Regelingscommissie is voorzitter T. A. C. Schof.vers te Wageningen ;
secretaris Ir. J. A. van der Loeff, De Eckwal, Hullenbf.ro, Bennekom, tel.
No. 210.

Dr. A. van der Laan, directeur van den Centralen Dienst voor de levensmid-
delenvoorziening, benoemd tot directeur van het marktwezen te Amsterdam.

Dr. J. F. C. Raabe, op verzoek, wegens volbrachten diensttijd, eervol uit \'s Lands
dienst ontslagen.

H. J. Ch. van der Reest, wegens 6-jarigen dienst, 8 maanden verlof naar Europa,
ingaande 1 Mei 1934.

Dr. C. Bubberman, wegens 6-jarigen dienst, 8 maanden verlof naar Europa,
ingaande 2 Juli 1934.

Dr. J. Merkens, wegens 6-jarigen dienst, 8 maanden verlof naar Europa, in-
gaande 26 Juni 1934.

Op 15 Juli 1934 zal Dr. H. Jakob, hoogleeraar aan de Hessische
Universiteit te Giessen den 60-jarigen leeftijd bereiken.

Onwillekeurig zullen velen bij het vernemen van dit bericht met
hun gedachten een oogenblik teruggaan tot den tijd, dat Jakob nog
hoogleeraar was aan de Rijksuniversiteit te Utrecht, in welke periode
hij van 1911 tot 1930 zijn beste krachten wijdde aan het onderwijs
der Nederlandsche studenten in de Veeartsenijkunde.

In het Tijdschrift voor Diergeneeskunde (1930,57. 7), werden bij
het vertrek van den hoogleeraar uit Utrecht, diens groote verdiensten
voor het onderwijs vastgelegd. Door wijlen Prof. Dr. H. M. Kroon
werd in een historisch overzicht de ontwikkeling van het onderwijs
onder en door het initiatief van Jakob geschetst ; collega Veenendaal
memoreerde zijn pionierswerk op het gebied der oogheelkunde, terwijl
ondergeteekende den clinicus en wetenschappelijk auteur in den
scheidenden docent huldigde.

De daarbij geschreven waardeerende woorden, ter gelegenheid van
den I5en Juli wederom in het blad der Nederlandsche dierenartsen in
herinnering geroepen, zullen Jakob de overtuiging schenken, dat ook
de dierenartsen in het land, waarin hij zooveel tot stand hielp brengen,
hun gelukwensch van ganscher harte voegen bij de vele, die hem op
dezen bizonderen dag zullen toevloeien.

Zooals ik eenigen tijd geleden opmerkte *), zijn Cornevin en Lesbre¹)
van oordeel, dat o. a. de melkbinnentanden voor hun doorbraak met
hunne lipvlakten naar elkaar toegekeerd in de kaak liggen : ,,Les
incisives de lait sont d\'abord placées de champ dans leurs follicules,
sur deux rangées antéro-postérieures (fig. 109); il en résulte que la
face antérieure est interne, et le bord interne supérieur". Schwarz ²)
bevestigt dit : „Wie Cornevin und Lesbre gezeigt haben, und ich bei
einer Anzahl abortierter Föten bestätigt fand, stehen die Milchschnei-
dezähne vor der Geburt schief zu dem Bogen, den sie nach ihrer voll-
kommenen Entwicklung in ihrer Gesamtheit im Unterkiefer später
bilden, und zwar so, dasz man an ihren Kronen eine vordere, mediale und
eine hintere, laterale Fläche und einen vorderen, lateralen und einen hinteren
medialen Rand unterscheiden kann, eine Erscheining, die darin begründet
ist, dasz das Breitenwachstum des Unterkiefers mit der Entwicklung
der Schneidezähne nicht gleichen Schritt hält".

Ik kan deze meening niet deelen; in alle door mij waargenomen
gevallen, was de tongvlakte van de melkbinnentanden naar de mediaan-
lijn toegewend. In hun verdere ontwikkeling wentelen deze tanden
om hunne lengte-assen tot zij naast elkaar in de rij staan (afb. 1 t/m 5).

De positie der melkbuitenmiddentanden, zoodra zij boven het niveau
der kaak (been) uitkomen, is een zoodanige, dan hunne voorranden
ten naasten bij in het verlengde liggen van de voorranden der melk-
binnentanden; de voorranden der melkbinnenmiddentanden maken
in den regel met die lijn een hoek, waarvan de grootte niet steeds
constant is. Deze laatste tanden liggen echter dieper in de kaak, en
dat is van groot belang, want hierin dient m. i. de oorzaak van het
verschil in waarnemingen betreffende de volgorde waarin de melk-
tanden doorbreken, te worden gezocht.

Volgens de oude schrijvers breken eerst de melkbinnentanden door,
daarna de binnenmiddentanden, vervolgens de buitenmiddentanden
en ten slotte de hoektanden. Voor zoover mij bekend, was Cagny ³)
de eerste die, bij lammeren, waarnam, dat de buitenmiddentanden
doorbreken voor de binnenmiddentanden. Hij zegt daaromtrent :
„Peu après la naissance se montrent les pinces; a. leur sortie, les pinces

2 Beiträge zur Altersbestimmung des Kalbes. Inaug. Diss. Leipzig. 1912. Bl. 37.

sont très-espacées, elles ne se touchent pas; puis sortent, mais laissant
un intervalle sur la gencive, les secondes mitoyennes; plus tard, dans l\'inter-
valle apparaissent les premières mitoyennes. C\'est là un fait, qui me
paraît constant chez tous les agneaux que j\'ai observés lorsque la den-
tition n\'était pas trop avancée pour qu\'il fût impossible de se prononcer;
j\'ai toujours constaté la sortie des secondes mitoyennes avant celle des
premières. Toutes les fois que la bouche d\'un agneau ne contenait que
quatre incisives, j\'ai constaté que ces incisives étaient les pinces et les
secondes mitoyennes, séparées par un intervalle. En regardant très
attentivement, je voyais dans cet intervalle, sur la gencive, sous la
forme d\'un petit point blanc nacré la première mitoyenne".

Cornevin en Lesbre hebben bij lammeren zoowel het eene als liet
andere waargenomen, en ook gezien, dat de binnen- en de buiten-
middenmelktanden gelijktijdig doorbraken (1. c. blz. 321). Ook bij kal-
veren zagen zij een paar maal, dat de buitenmiddentanden voor de
binnenmidden doorbraken : ,,11 nous est arrivé à deux reprises, d\'ob-
server l\'apparition de la seconde paire de mitoyennes avant la pre-
mière et une fois de voir un coin se montrer en même temps qu\'une
première mitoyenne" (bl. 273).

Ook Pusch *) nam dit bij kalveren waar : „Bei 4 Kälbern waren
übrigens die inneren Mittelzähne, ihrer Grösze und Stellung nach zu
urteilen, später erschienen als die äuszeren Mittelzähne".

Schwar⁷. (1. c.) heeft geen kalveren met 4 tanden onder de oogen
gehad, zoodat hij er niet over spreekt of de buitenmiddentanden voor
of met of na de binnenmidden doorbreken. Wel deelt hij daarentegen
het volgende mede, waaruit blijkt, dat de buitenmiddentanden eerder
hun normale positie innemen, dan de binnenmidden. „Ich gehe nun-
mehr zur näheren Betrachtung der Stellung der Schneidezähne zum
Kiefer über und beginne mit der ersten Phase, derjenigen der Drehung
der Schneidezähne. Während ich diese Achsendrehung unmittelbar nach der
Geburt bei den fangen und äuszeren Mittelzähnen sämtlicher Kälber als beendet
konstatieren konnte, standen bei einer groszen Zahl von neugeborenen
\'1 ieren die inneren Mittelzähne und Eckzähne noch mehr oder weniger
schief zum Zahnbogen (vgl. Tabelle VII). Diese Schiefstellung von I,
und I. konnte ich auch weiterhin in den ersten Lebenswochen des
öfteren beobachten. Das letzte Mal fand ich die inneren Mittelzähne
in schräger Stellung bei einem 16 Tage alten Kalbe enz." (bl. 38).

In 1920 ²) gaf ik in een voorloopige mededeeling te kennen, dat naar
mijn meening, de melktanden der herkauwers alterneerend doorbreken.

In verband met het feit, dat een groote hoeveelheid geschikt materiaal
aan de hand waarvan zou kunnen worden onderzocht, in welke volg-
orde de melktanden doorbreken, moeilijk te krijgen is, zal het, geloof
ik, goed zijn, willen wij ons een juist oordeel over de wijze van door-
breken vormen, te beginnen met na te gaan, op welke plaatsen de

melktanden worden aangelegd, of liever op welke plaatsen zij zich op
een bepaalden leeftijd, of in een bepaald stadium van ontwikkeling,
bevinden. Ik moge beginnen met over te nemen, hetgeen Pouchet
et Chabry ¹) mededeelen omtrent den aanleg der tanden bij schapen-
embryos²). ,,La figure 6 qui représente la projection des quatre inci-
sives et de la moitié de la mâchoire correspondante sur un plan hori-
zontal, fait aisémement comprendre cette disposition : chaque dent
occupe sur cette figure la place qu\'elle conservera plus tard, à l\'excep-
tion de la 2e incisive qui est rejetée en arrière de la ire et en dedans
des deux suivantes. Les germes dentaires sont en outre plongés à des
profondeurs très inégales. On peut s\'en rendre compte en les projetant
sur le plan médian du corps; ils affectent alors les rapports qui montre
la figure 7, dessinée d\'après un mouton de 14 cent. On reconnaît sur
cette figure que plus les follicules dentaires sont voisins de la ligne
médiane, plus ils sont profondément enfouis dans l\'épaisseur du plancher
buccal.

Les 3e et 4e incisives sont à peu près situées dans un même plan
horizontal; la 2e est au-dessous et un peu en avant des précédentes,
la ire est au-dessous et en avant de la seconde".

Hoe de situatie is bij kalveren in een later stadium van ontwikkeling
meen ik het beste te kunnen schetsen aan de hand van eenige praepara-
ten (afb. 6 t/m 17), zoo goed doenlijk gerangschikt naar de ontwik-
keling der binnenmiddentanden.

Afb. 6. I_x steekt 1 c.M. boven de beenranden uit, I₃ | c.M., terwijl
de vo:rrar.d vm I₂ alleen met zijn laterale punt iets boven dit niveau
uitkomt. De voorrand van I_L heeft over de helft van zijn lengte het
slijmvlies geperforeerd.

Afb. 7. Dc ontwikkeling der tanden is hier iets verder voortgeschre-
den, zij zijn iets hooger gekomen, terwijl de binnentanden reeds recht
naast elkaar in de rij staan. Geen der tanden is hier echter nog doorge-
broken.

Afb. 8. Evenals op afb. 6 is de laterale helft van den voorrand der
binnentand vrij van slijmvlies.

Afb. 10. Hier zijn en I₃ doorgebroken; I₂ ligt dieper, zijn voorrand
is onder het slijmvlies zichtbaar.

Afb. 11. I₂ is hier hooger gekomen dan op afb. 10; I, heeft juist het
slijmvlies geperforeerd, I₃ is nog niet doorgebroken.

Afb. 13. De geheele voorranden van Ij en I₃ zijn vrij van slijmvlies,
terwijl de laterale punt van I₂ juist doorgebroken is. Men ziet op de
afb. 11, 12 en 13 ook de hoektanden onder het slijmvlies te voor-
schijn komen.

Afb. 14, 15, 16 en 17. Hier ziet men L> uitgroeien teneinde haar
goede hoogte te bereiken en haar juisten stand aan te nemen, het-
geen op afb. 17 is geschied. Op deze laatste afbeelding zijn ook de
bijna doorgebroken hoektanden zichtbaar.

Ik ben dan ook de meening toegedaan, dat de melkbinnenmidden-
tanden, vergeleken bij de melkbuitenmiddentanden, in ontwikkeling
achteraan komen en later hunne juiste positie innemen. Ook bij levende
dieren heb ik dit herhaalde malen kunnen constateeren. Vaak ziet
men bij pasgeboren kalveren, dat de voorranden van I_t en I₃ geheel
of nagenoeg geheel vrij van slijmvlies zijn, terwijl de laterale hoek van
I₂ juist is doorgebroken. Maar ook komt voor, dat I₂ voor I₃ het slijm-
vlies perforeert. Een vaste regel schijnt dus niet te bestaan. Bij melk-
tanden komen trouwens ook in andere opzichten verschillende variaties
voor; men ziet hiervan ook voorbeelden op de afbeeldingen o. a.
wanneer men let op de breedte van het gedeelte der binnentanden dat
vrij van slijmvlies is, en daarmede de ontwikkeling der andere tanden
vergelijkt. Als laatste voorbeeld ten slotte afb. 18 en 19; deze beide
onderkaken met 4 melktanden van pasgeboren kalveren kreeg ik zeer
onlangs nog onder de oogen, beide na een moeilijke verlossing. Bij de
een (afb. 18) is de wedloop naar de oppervlakkte in het voordeel van I₂geëindigd, bij de ander (afb. 19) was I₃ de snelste. De hoofdzaak

schijnt mij echter, dat in tegenstelling met de overeenkomstige blijvende
tanden, de melkbuitenmiddentanden zich eerder ontwikkelen dan de

melkbinnenmiddentanden, waarbij, zooals gezegd, mijn ervaring deze
is, dat hun voorsprong in den regel groot genoeg is, om hen in staat
te stellen het eerst door te breken.

Aan het slot van dit artikel zeg ik den Directeur, den Onder-directeur
en de Keuringsveeartsen van het abattoir te Amsterdam, alsmede Prof.
Krediet, hartelijk dank voor de vriendelijke en zorgvuldige wijze
waarop zij mij materiaal hebben gezonden, dat voor dit onderzoek
van zoo groote beteekenis was.

De schrijver wijst er op, dat in tegenstelling met de overeenkomstige
blijvende tanden, de melkbuitenmiddentanden in hun ontwikkeling
een voorsprong hebben op de melkbinnenmiddentanden, waardoor
zij in den regel in staat zijn, het eerst door te breken.

Verf. weist darauf hin, dass, im Gegensatz zu den korrespondierenden bleibenden
Zähnen, die äusseren Mittelzähne des Milchgebisses einen Vorsprung in der Ent-
wicklung haben auf die inneren Mittelzähne des Milchgebisses, wodurch erstere
in der Regel befähigt sind zuerst durchzubrechen.

The author points to the fact that, in contrary to the corresponding permanent
tooth, the temporary tooth I3 have the start of the temporary I2, by which, as
a rule, they are able to erupt the first.

L\'auteur vient attirer l\'attention sur le fait que, contrairement aux dents d\'adulte
correspondantes, l\'évolution des mitoyennes de lait latérales est avancée à celle
des mitoyennes de lait médianes, d\'où résulte que, comme règle, celles-ci font pre-
mièrement leur éruption.

In Zuidafrika, en vooral in de Kalahari-woestijn, heerst veel droogte. Nu regent
het er echter zoo erg dat rivieren die meer dan 40 jaar droog lagen weer overvloedig
water hebben.

De wilde dieren hadden zooiets nog nooit meegemaakt, en „die Vaderland" 1)
zegt daarvan :

„Beeste wat gewoon was om bij die boorgate in die sanderige rivierbedding te
gaan drink het op en af langs die wal van die bruisende riviere gedwaal — omdat
hulle sulke water nie geken het nie. Eers later het hulle uitgevind dat die stroom
van dieselfde kosbare vog is wat hulle en al die diere wat voor hulle geleef het,
uit putte moes krij.

Terwijl mens op die oomblik nog nouliks kan besef dat die wonder van wondere
in ons ou land gebeur het, stort die riviere hul water in die put."

Uit de Veterinaire Afdeeling van het Centraal Laboratorium voor de
Volksgezondheid te Utrecht.

In Mei 1931 werd ter onderzoek ontvangen de nieren en eenige ge-
deelten vleesch afkomstig van een vrouwelijk ^ 7-jarig rund, dat in
het abattoir te Amsterdam was geslacht. Volgens mededeeling van
Dr. A. van Manen, die de keuring bij het betreffende dier verrichtte, was
tuberculose van het peritoneum aanwezig. In longen en lever werden
geen tuberculeuze veranderingen gevonden. De nieren vertoonden het
beeld van een diffuse, chronische ontsteking, waarvan men vermoedde,
dat deze niet van tuberculeuzen aard was. In de mergsubstantie werden
echter kleine, witte haardjes gezien, welke aan tuberculose deden den-
ken. De lichaamslymphklieren vertoonden geen tuberculeuze ver-
anderingen. Aangezien het vet in geringe mate hydraemisch was, werd
de keuringsbeslissing tot den volgenden dag uitgesteld. Bij de nauw-
keurige bezichtiging werd toen een tumortje waargenomen bij de
borst en aan den hals. Het bleek nu, dat de geheele musculatuur ook
die van den staart, met gezwelletjes was doorzaaid. Aan het beenmerg
werden geen bijzonderheden opgemerkt. Over het al of niet aanwezig
zijn van gezwelletjes in de huid konden geen inlichtingen worden ver-
strekt.

Alacroscopie. Nieren. Beide nieren zijn sterk gezwollen en over het geheel
bleek van kleur, terwijl de consistentie in geringe mate is verhoogd. De
oppervlakte der nieren is niet glad, doch gegranuleerd, als bij chronische
nephritis. Het granulaire aspect wordt veroorzaakt, doordat tallooze
± 2 m.M. groote haardjes, direct aan elkaar sluiten. Deze haardjes
vertoonen vaak een opaque centrum en promineeren boven het nier-
oppervlak. Tusschen de grijze velden, welke door deze haardjes ge-
zamelijk worden gevormd, bevinden zich onregelmatige, bruinroode
gedeelten (intact nierweefsel), waarin spcldeknopgroote, hyaline
haardjes met opaque centrum voorkomen (fig. 2).

Op doorsnede is dc bastlaag op onregelmatige wijze sterk verbreed
en bestaat over het algemeen uit een spekkig weefsel met granulair
aspect. Tusschen spekkig uitziende gedeelten, worden bruinroode
velden waargenomen, waarin vele kleine, grijze haardjes, vaak met
dof wit centrum aanwezig zijn. Ook in de merglaag, alsmede op het
slijmvlies van het pyelum, worden dergelijke haardjes in groot aantal
aangetroffen (Fig. 3).

Spieren. Zoowel in de oppervlakkig als dieper gelegen musculatuur
worden talrijke grijze, spekkige haarden met vaste consistentie aange-
troffen, welke boven de sneevlakte promineeren. Deze haarden zijn
speldeknop- tot kersgroot, terwijl door confluentie grootere, onregel-
matig gevormde haarden zijn ontstaan. Op sneevlakte vertoonen deze
haarden onregelmatig begrensde, dof-witte gedeelten (regressie).

Microscopie. Nieren. Met name in de bastlaag, doch eveneens in de
merglaag komen ontstekingshaarden voor. Deze haarden zijn niet
scherp begrensd, doch stralen diffuus in de omgeving uit. Tusschen de
haarden in de bastlaag is slechts weinig nierweefsel overgebleven, het-
welk in chronische ontsteking verkeert. Hier valt namelijk een bind-
weefseltoeneming en infiltratie met lymphocyten en polvmorphkernige
leukocyten waar te nemen. Ook zijn leukocyten in enkele tubuli aan-
wezig.

De ontstekingshaarden bestaan uit dichte opeenhoopingen van
uiteenloopende celsoorten, waartusschen een ijl reticulair stroma, doch
ook kleine bundels collageen bindweefsel wordt aangetroffen. De cellige
elementen bestaan uit lymphocyten, polymorphkernige leukocyten,
plasmacellen, fibloblasten, epitheloide- en reuzencellen. Deze laatste
komen in groot aantal voor en hebben over het algemeen randstandige
kernen (type Langhans). Tusschen de cellige elementen komen capil-
laire bloedvaten voor met vaak sterke bloedvulling en grooten rijdkom
aan leukocyten. In de ontstekingshaarden worden ook glomeruli en
tubuli contorti waargenomen. Deze glomeruli bevatten vaak vele leu-
kocyten en bindweefselnieuwvorming tusschen de vaatlissen. De tubuli
contorti zijn door de cellige infiltratie uit elkaar gedrongen en
over het algemeen gedegenereerd. De kernen der epitheelcellen zijn
zwak gekleurd, terwijl het protoplasma gezwollen is en een vacuolaire
structuur te zien geeft. Verschillende dezer tubuli vertoonen desquama-
tie van het epitheel, terwijl in het lumen leukocyten worden aange-
troffen. (Fig. 5).

Op andere plaatsen zijn hyperplastische veranderingen aan de tubuli
waar te nemen en hebben deze een grillig, geslingerd verloop.

Vaak treft men ontstekingshaarden aan in de directe omgeving van
bloedcapillaircn. Deze zijn vaak verwijd, met inbochtingen als gevolg
van haardvormige ontsteking. Deze inbochtingen zijn met endotheel-
cellen bekleed, welke vaak eenigermate gewoekerd zijn. Doorbraak
in de capillairen alsmede thrombusvorming werd niet gezien. Wel
waren, met name in de mergsubstantie, bloedinkjes aanwezig.

Op vele plaatsen zijn de ontstekingshaarden in het bastgedeelte
geconflueerd, waardoor de indruk van een diffuse ontsteking wordt
verkregen.

Sneevlakte. Naast diffuus ontstoken gedeelten, afzonderlijke haardjes te zien in de schors.

Fig. 5. Nier, rund. Vergr. 94 X .
Ontstekingshaard in het bastgedeelte. Celrijk infiltraat met reuzencellen
(type Langhals). De tubuli contorti zijn uiteengedrongen en gedegenereerd.

aanwezig. Deze bestonden uit een structuurlooze massa, welke zich
gelijkmatig, zwak met eosine kleurde en waarin pycnotische kernresten
werden aangetroffen.

Het microscopisch beeld had veel overeenkomst met dat, hetwelk
bij vogeltuberculose in de nier van het varken wordt gezien. Ook hier
was een ontsteking aanwezig, welke door de aanwezigheid van reuzen-
cellen en epitheloïdecellen een specifiek karakter had aangenomen
(Clarenburg (41)).

Spieren. Evenals in de nieren zijn de haarden in de musculatuur niet
door bindweefsel afgekapseld. In tegenstelling met hetgeen in de nieren
werd waargenomen, waren in vele spierhaarden belangrijke regressieve
veranderingen in het centrum aanwezig. Deze centra bestonden veelal
uit een structuurlooze grondsubstantie — welke na kleuring met haem-
aluin-eosine een roze tint aannam — waarin resten van kernen,
doch vaak gedegenerereerde of necrotische spiervezelen of resten hier-
van aanwezig waren (fig. 6).

Met het grooter worden der haarden valt een toeneming van het
gedegenereerde centrum waar te nemen. Rondom dit centrum sluit
zich een zeer celrijke granulatiezone aan. De cellige elementen worden
hier gevormd door lymphocyten, polymorphkernige leukocyten, fibro-
blasten, epitheloïde cellen en reuzencellen.

Hiertusschen worden bindweefselvezelen en enkele capillaire bloed-
vaten, alsmede spiervezelen in verschillend stadium van degeneratie
waargenomen. De dwarsstreeping bij deze spiervezelen was over het
algemeen verdwenen, terwijl hier en daar een woekering van sarco-
blasten aanwezig is.

De reuzencellen, welke in de granulatiezone voorkwamen, hadden
een verschillend aspect. De meesten hadden wandstandige kernen
(LANGHANS-tvpe), echter waren bij andere de kernen over het geheele
protoplasma verdeeld. Tevens werden verschillende reuzencellen aan-
getroffen, welke aan één zijde een breeden uitlooper vertoonden.

begrensd. Van een fibreuze afkapseling is geen sprake. In de directe
omgeving der haarden ziet men cellige infiltraten tusschen de spier-
vezelen, waaraan overigens geen veranderingen zichtbaar zijn (Fig. 7).

Behalve de hierboven beschreven haarden komen in het spierweefsel
met name in het interstitium kleinere ontstekingshaarden voor, meestal
zonder centrale regressie. Deze zijn over het algemeen op dezelfde
wijze opgebouwd als de granulatie-zone der grootere haarden. Er
komen echter ook ontstekingshaarden voor waarbij reuzencellen en
epitheloïdecellen ontbreken. Vaak worden de kleine ontstekingshaarden
in de directe omgeving van kleine bloedvaten aangetroffen.

In het omgevende, gezonde spierweefsel worden enkele sarcospori-
diën gezien. Deze zijn in de spiervezelen gelegen en hebben geen waar-
neembare reactie veroorzaakt.

Zooals uit de literatuuropgaven blijkt, heeft men in de coupes en
\' itstrijkpreparaten van het Röckl\'sche granuloom talrijke malen
occen — streptococcen — Gram-positieve en -negatieve staafjes en
nkele malen zuurvaste microöorganismen waargenomen.

Het materiaal dat ons ten dienste stond werd dientengevolge aan
en zeer nauwkeurig microscopisch onderzoek onderworpen. Noch in
de natiej-preparaten, noch in die welke met methyleenblauw, thionine of Giemsa
gekleurd waren kon een enkel microörganisme worden aangetoond. Ook in de

uitstrijkpreparaten alsmede in de coupes, waarbij een kleuring op zuurvaste staafjes
werd toegepast, waren zelfs na urenlang zoeken geen zuurvaste elementen te be-
kennen. Dit was in tegenspraak met de onderzoekingen van Heinrich
(36) die een bijzondere techniek toepaste en hiermede in de meeste
gevallen zuurvaste staafjes en korrels kon aantoonen. De methode
van Heinrich komt in hoofdzaak hier op neer, dat men het granulo-
mateuze weefsel met het bevriesmicrotoom fijn maakt, daarna 24 uur
met 20 % antiformine behandelt — de vloeistof met de 3 voudige hoe-
veelheid gedestilleerd water vermengt, om ten slotte de eventueel aan-
wezige microörganismen (waaronder eventueel zuurvaste staafjes) met
behulp van ligroïne te absorbeeren.

De preparaten worden vervaardigd uit de bovenstaande ligroïne
laag (zie voor meer uitvoerige gegevens Monatshefte f. prakt. Tierh.k.
Bd. 23, 1912, P. 483).

Met deze methode gelukte het ook aan ons om uit 3 gevallen van
Röckl\'sche granulomatosis zuurvaste staafjes op te sporen.

Het was ons echter bekend dat in flesschen met gedestilleerd water
in zeer veel gevallen zuurvaste staafjes worden aangetroffen.

Ter controle werd daarom door ons het gebruikte gedestilleerde
water, al of niet gemengd met fijn gesneden normaal weefsel, met
ligroïne behandeld en op zuurvaste elementen onderzocht. In bijna
alle preparaten konden wij op tuberkelbacillen gelijkende staafjes en
korrels aantoonen.

Hiermede verliezen de positieve bevindingen van Heinrich alle waarde en
moet men vasthouden aan de conclusie, dat nog nimmer bij het Röckl\'sche granu-
loom zuurvaste elementen met zekerheid zijn aangetoond.

Ten einde na te gaan of een bacterieele oorzaak aan de granulo-
mateuse veranderingen ten grondslag kon liggen, werden verschillende
voedingsbodems met het materiaal geënt. Het kweeken geschiedde
zoowel aerob als anaerob.

Noch op agar — serumagar — gelatine — bouillon — bloedserurn ■—-
serumbouillon •—- voedingsbodems van Petragnani—tarozzi-bouillon
— kon eenig microörganisme worden gekweekt.

Talrijk zijn de pogingen geweest om tc trachten met het ziekte-
materiaal van het Röckl\'sche granuloom de ziekte bij andere dieren
te voorschijn te roepen. Evenwel zonder resultaat. Wel gelukte het aan
sommige onderzoekers tuberculeuze veranderingen bij hun proef-
dieren op te wekken (zie literatuur), doch bij deze gevallen waren bij
het rund, waarvan het infectieuze materiaal afkomstig was, naast de
granulomen in de spieren of subcutis, ook tuberculeuze veranderingen

in de organen aanwezig. Wanneer men in aanmerking neemt dat bij
de tuberculeuze individuen af en toe tuberkelbacillen tijdelijk in het
lichaam circuleeren, dan is het niet buitengesloten, dat deze ook in
de granulomateuze spierveranderingen terecht komen. Aan het con-
stateeren van tuberkelbacillen in het granulomateuze weefsel, mag in
dergelijke gevallen geengroote aetiologische waarde worden toegekend.

Met het granuloommateriaal, uit de spieren en van de nieren, werden
resp. geënt 5 haantjes (te voren met negatief resultaat getuberculineerd
met vogeltuberculine) — 6 cavia\'s — 3 konijnen en 1 kalf van 4 maan-
den oud.

De entingen werden zoowel intraveneus, intramusculair, als sub-
cutaan verricht.

Bij het kalf werd het ziektemateriaal behalve intraveneus ook in
staart en kruisspieren ingespoten.

Alle dieren werden maandenlang geobserveerd (bij het kalf strekte
deze periode zich tot 8 maanden uit) en daarna gedood.

Resultaat : Noch tijdens het leven, noch bij de sectie, werden bij deze
dieren verschijnselen geconstateerd, die deden denken aan het Röckl\'-
sche granuloom.

Wanneer wij tenslotte een vergelijking maken tusschen het Röckl\'sche
granuloom en de aandoening, welke in Amerika onder den naam van
Skin- en Subcutaneous Lcsion bekend staat, dan kan men als punten
van overeenkomst de histologische bouw en de nog onbekende aetiologie
van beide naar voren brengen. Daarnaast zijn evenwel ook groote ver-
schillen aanwezig. Zoo vindt men het Röckl\'sche granuloom voor-
namelijk gezeteld in het spierweefsel, terwijl de Skin- of Subcutaneous
Lesions, zooals de naam reeds aanduidt, alleen in huid en subcutis
worden aangetroffen. Spieraandoeningen vindt men bij deze laesies
in dc literatuur niet aangegeven.

Vaak dragen de laesies een pyogeen karakter en gelijken op abscessen
waarvan de inhoud uit een min of meer geleiachtige massa bestaat.
Dergelijke abscesvormingen worden bij het Röckl\'sche granuloom niet
aangetroffen.

Een ander kenmerkend verschil tusschen beide aandoeningen is dat
bij de Skin- en Subcutaneous Lesions bij microscopisch onderzoek
zuurvaste staafjes worden aangetroffen. Dit is bij het Röckl\'sche gra-
nuloom niet het geval. De positieve bevindingen, zooals deze door
Heinrich worden aangegeven, berusten naar alle waarschijnlijkheid
op een vergissing (zuurvaste staafjes reeds in het aq. dest. aanwezig).

Wat de aetiologie van het Röcklsche granuloom betreft, deze ligt
nog grootendeels in het duister. De naam Blastomycosis, zooals deze
door Foulerton is aangegeven, is alleen gebaseerd op het feit, dat
bij microscopisch onderzoek enkele malen ovale, dubbel gecontou-
reerde lichaampjes in de spierhaarden zijn geconstateerd. Deze lichaam-

pjes zijn alleen door Foulerton en von Ostf.rtag gezien en door andere
onderzoekers nimmer waargenomen. Het verdient daarom aanbeveling
de naam ,,Röckl\'sch granuloom" te gebruiken, allereerst om priori-
teitsredenen en verder omdat hiermede de aetiologie der aandoening
buiten beschouwing blijft.

Voorzoover kon worden nagegaan, werd een aandoening in de
nieren, als door ons medegedeeld, nog niet in de literatuur vermeld.
Toch moet deze nierverandering gelijk worden gesteld met die
in de spieren, zulks in verband met het macroscopisch en microscopisch
aspect. Bovendien had het bacteriologisch onderzoek, zoowel als het
dierexperiment bij beide aandoeningen hetzelfde resultaat. Er konden
n.1. geen bacillen worden aangetoond, terwijl cavia\'s, konijnen en haan-
tjes na enting geen ziekelijke afwijkingen vertoonden. Het zal zonder
meer duidelijk zijn, dat hier van gewone tuberculose geen sprake is.
Evenwel moet aan de mogelijkheid van een atypische tuberculose
worden gedacht, waarbij dan vooral, gezien de overeenkomst van het histo-
lo^ische beeld met de vogeltubercidose bij het varken, de gedachte aan vogel-
tuberculose wordt opgewekt. Het is bekend, dat bij vogeltuberculose
van zoogdieren, spaarzaam bacillen kunnen voorkomen, terwijl deze
een zeer geringe virulentie voor laboratoriumproefdieren kunnen
bezitten.

Over de genese der reuzencellen vindt men in de literatuur wel
aangegeven (Hungerbühler), dat deze uit gedegenereerde spier-
vezelen ontstaan, waaromheen zich een krans van cellen gegroepeerd
heeft. De onjuistheid van deze meening kon bij het microscopisch
onderzoek van ons geval worden aangetoond. De kernen waren n.1.
in het protoplasma der reuzencellen gelegen, terwijl ook in het inter-
stitium reuzencellen werden aangetroffen. Wel werden in onze pre-
paraten gedegenereerde spiervezelen met groot aantal kernen gezien.
Deze waren echter gemakkelijk van de echte reuzencellen te onder-
kennen.

Ten slotte zij hier nog melding gemaakt van een ziektegeval van een
ander jong rund, waarbij tijdens het leven knobbels op verschillende
plaatsen onder de huid aanwezig waren. Een dezer knobbels werd
operatief verwijderd. Bij het histologisch onderzoek kon de diagnose
Röckl\'sch granuloom worden gesteld. Bij dit onderzoek bleek tevens, dat
ook de oppervlakkinge huidmusculatuur bij het proces betrokken was.
Het merkwaardige van het geval was, dat na eenige weken de knobbels
uit zich zelfgrootendeels verdwenen.

De tuberculinatie met vogeltuberculine bij dit rund viel positief uit.
De aanwezige kippenstapel bleek aan tuberculose lijdende te zijn.
Natuurlijk is deze bevinding voor velerlei uitlegging vatbaar. Wij
willen echter hierop niet verder ingaan, doch dit geval alleen beschou-
wen als een vingerwijzing om bij voorkomende gelegenheid de aan-
dacht op den aviairen tuberkelbacil gericht te houden.

Op ons verzoek werd ons door de Amerikaansche onderzoekers
Daines en Feldman materiaal van „subcutaneous lesions" toegezonden.
Dit materiaal was afkomstig van verschillende huidgedeelten van het
rund. Het microscopisch onderzoek gaf uiteenloopende beelden te zien,
afhankelijk — zooals Daines en Austin aangeven —- van den ouder-
dom der laesies. Over het algemeen kon een haardsgewijze ontsteking
worden opgemerkt. Veelal was hierbij centraal een coagulatienecrose,
vaak met verkalking aanwezig. Rondom dit gedegenereerde centrum
bevond zich een zeer celrijke laag, waarin vele lymphocyten, doch ook
epitheloïde en reuzencellen, voorkwamen. In sommige gevallen was
een fibreuze afkapseling aanwezig. Buiten deze haarden bestond er
sterke vascularisatie en cellige infiltraten, welke voornamelijk peri-
vasculair waren gelegen.

In verschillende haarden, met name in de necrotische centra werden
zuurvaste elementen, soms in mono-diplococcen-vorm, doch vaak in
staafjesvorm gevonden. Deze zuurvaste staafjes waren morphologisch
niet van tuberkelbacillen te onderscheiden.

Het microscopisch onderzoek der weefselveranderingen bij de ,,skin-
lesions" vertoonde veel overeenkomst met het door ons beschreven
geval. Daarentegen vormde de positieve bacterioscopische bevinding
een kenmerkend verschil. Aangezien echter door vele Amerikaansche
onderzoekers in verschillende gevallen deze zuurvaste microörganismen
niet werden gevonden en de proefdierexperimenten grootendeels een
negatief verloop hebben, behoeft deze bevinding niet op een verschil-
lende aetiologie te berusten. Zoolang het aetiologisch agens niet met
zekerheid is vastgesteld, is omtrent een eventueele identiteit der bïide
processen met zekerheid geen oordeel uit te spreken.

Het zij ons vergund den heeren Daines en Feldman op deze plaats
onzen hartelijken dank te betuigen voor de toezending van het materiaal.

In deze publicatie wordt een samenvattend critisch overzicht gegeven
van de literatuur omtrent het Röckl\'sche Granuloom bij het rund. In ver-
band hiermede worden ook besproken de skin and subcutaneous lesions,
die in Amerika vaak bij het rund worden waargenomen. Alhoewel de
aetiologie ook door schrijvers niet kon worden opgehelderd, achten
zij een causaal verband met vogeltuberculose niet uitgesloten.

Een geval van het Röckl\'sche Granuloom bij een zevenjarig rund
wordt uitvoerig beschreven. Hierbij werden, naast spierveranderingen,
eveneens specifieke afwijkingen in de nieren waargenomen.

Behalve histologies en cultureel werd het Granuloom-materiaal
ook experimenteel op cavia\'s, konijnen, hoenders en een kalf
onderzocht. Het cultureel en dierexperimenteel onderzoek verliep
negatief.

i. Röckl, Ueber einen Fall von multiplen Granulationen in der Muskulatur eines Stieres.
Tierärztl. Mitteilungen, Lydt in Jahrg. XX 1895, P. 97.

Degive en van hertsen, Observations relatives à la virulence et la contagion de la
phtisie tuberculeuse. Ann. de méd. vét. 1870 P. 853.

5. Zwart en Frenkel, Blastomycosis b. h. rund. Tijdschr. v. Vergelijkende Geneesk.
Dl. III, 1918.

6. Couvreur, Un cas de tuberculose cutanée, souscutanée, et musculaire généralisée chez
une vache. Ann. de méd. vét. 1931, No. 4, Avril P. 161.

7. Liénaux, Examen de quelques pièces pathol. Ann. de méd. vét. 1890. P. 87.

8. Hertwig, Ueber einen seltenen Fall von Tuberculose beim Rinde. Ref. Zeitschr. f.
Fleisch- und Milchhygiene 2 Jahrg. P. 112.

10. Kesevitsch, Muskeltuberkulose beim Rinde. Ref. Zeitschr. f. Fleisch- und Milch-
hygiene 5 Jahrg, P. 115.

11. Rasmussen, Embolisk Muskeltuberkulose hos Kvaeget. Maanedskr. f. Dyrläg. 1895.

12. Hanozet, Tuberculose du tissu cellulaire sous-cutané et des muscles chez un boeuf. Ann.
de méd. vét. 1897. P. 30.

13. Dürbeck, Inveterierte Tuberkulose beim Rinde. Jahresber. d. K. Tierärztl. Hoch-
schule, München 1896/97 P. 84.

14. Foulerton, On the Pathology of Specific Granulomata in horses and Cattle. The
Journ. of comp, pathol. and ther. 1898 P. 103.

15. Ericht, Blastomykose in der Muskulatur einer Kuh. Zeitschr. f. Fleisch- und Milch-
hygiene 1 7 Jahrg. Heft g.

16. Schwaebel, Ueber die knotige Muskeltuberkulose des Rindes. Inaug. Diss. Univer-
sität Gieszen 1908.

17. PéRARD en Ramon, De l\'existence des tuberculides chez les bovidés. Compt. rend.
Soc. de biol. 1913, P. 133.

ig. Meiszner, Ein Beitrag zur Blastomykose des Rindes. Zeitschr. f. Fleisch- und Milch-
hygiene, P. ig6, 1916.

20. Grüttner, Beitrag zur Kenntnis des Muskelknoten beim Rinde. Zeitschr. f. Fleisch-
und Milchhygiene XXXI Jahrg. P. 267.

21. Grüttner, Ein Fall von Muskeltuberkulose beim Rinde. Zeitschr. f. Fleisch- und
Milchhygiene XXXV. Jahrg. 1925, P. 97.

22. Mitchell, Bovine subcutaneous tuberculosis. J. A. V. M. A. August 1928, P. 493.

25. Elder, Lee, Piielps, Studies with bovine Skin lisions. J. A. V. M. A. 1929, P. 51.

26. Traum, Lymphangitis in cattle caused by an acid-alcoholic-fast organism. Am. Vet.
Rev. 1919, P. 639.

28. Sanfelice, Über die pathogene Wirkung der Blastomyzeten. Z. f. Hygiene 29 Bd.
1898.

30. Crohn, Ein Fall von Blastomykose. Z. f. Fleisch- u. Milchhygiene, 1918, P. 223.

31. Crawford, Studies in so-called ,,Skin-Lesion" tuberculosis. J. A. V. M. A. June
1928.

33. Lutter, Ueber die sog. knotige Muskeltuberkulose des Rindes. Diss. Gieszen 191g.

34. Ziegler, Knotige Muskelnekrose. Handbuch d. sp. path. Anat. der Haust. 1929,
P. 428, Bd. 5.

36. Heinrich, Granuläre Formen der Tuberkelbazillen. Monatsh. f. parkt. Tierheilk.,
Bd. 23, 1912, P. 483.

41. Clarenburg, Over vogelluberculose in nier en milt bij het varken. Tijdschr. v. Dier-
geneesk. Dl. 58, ad. 7 Jg. 1931.

In dieser Publikation wird einen zusammenfassenden kritischen Ueberblick ge-
geben über die Literatur betreffend das Röcklse Granulom beim Rinde. In Zusam-
menhang damit werden auch die ,,skin and subcutaneous lesions" besprochen die
in Amerika oft beim Rinde konstatiert werden. Obwohl auch von Verfassern die
Aetiologie nicht aufgeklärt werden konnte, so glauben sie doch, dass ein Kausal-
zusammenhang mit der Vogeltuberkuiose nicht ausgeschlossen ist.

Ein Fall von Röckl\'s Granulom bei einem 7 jährigen Rinde wird ausführlich
beschrieben. Es wurde hierbei ausser Muskelveränderungen auch specifische Ab-
weichungen in den Nieren beobachtet.

Nicht nur histologisch und kulturell, sondern auch experimentell wurde das
Granulom-Material untersucht und zwar mit Meerschweinchen, Kaninchen,
Hühnern und einem Kalb. Die kulturellen und tierexperimentellen Versuche liefer-
ten negative Resultate.

In this publication a critical summarizing survey is given of the literature 011 the
Röckl granuloma in the bovine. In this connection also the skin and subcutaneous
lesions which are frequently observed in bovines in America are discussed.

Though the authors were not able to explain the etiology, they believe that there
may exist a causal relationship with abian tuberculosis.

Further the authors give details of a case of Röckl granuloma in a seven years
old cow. In this case, besides muscular lesions also specific lesions in the kidneys
were observed.

The granuloma material was examined histologically, culturally and by inocu-
lation on guineapigs, rabbits, fowls and a calf.

Cette publication donne un résumé critique de la littérature sur le granulome de
Röckl chez le boeuf. En ce rapport, les auteurs discutent aussi les lésions cutanées
et sous-cutanées fréquemment observées chez le boeuf en Amérique. Quoique les
auteurs n\'aient pas non plus réussi à expliquer l\'etiologie, ils croient qu\'il peut
exister des relations causales avec la tuberculose aviaire.

Un cas de granulome de Röckl chez une vache âgée de sept ans est décrit en dé-
tails. En ce cas, on a observé a côté des lésions musculaires aussi des lésions spécifi-
ques des reins.

La matière du granulome fut examinée histologiquement, par voie de culture et
pas l\'inoculation au cobaye, au lapin, à la poule et à un veau.

Ons Tijdschrift moet in het diergeneeskundig leven in velerlei be-
hoeften voorzien. Het heeft zich in de rij zijner buitenlandsche genooten
een vooraanstaande plaats weten te veroveren als wetenschappelijk
archief van onderzoekingen en waarnemingen, die door Nederlandsche
dierenartsen worden verricht. Schrijver dezes is van oordeel, dat de
blijvende waarde van ons orgaan vooral in deze functie is gelegen.

Ter voorlichting en als voorname bron van post universitair onderwijs
voor Nederlandsche dierenartsen dragen de rubrieken van literatuur-
overzichten, boekbesprekingen, referaten en bibliografie in belangrijke
mate bij tot verspreiding der diergeneeskundige wetenschap onder
hare beoefenaren. Als orgaan der Maatschappij voor Diergeneeskunde
dient het alle officieele mededeelingen der besturende colleges, verslagen,
financieele overzichten alsmede berichten over feesten en droeve plech-
tigheden te bevatten. Het nadert daarmede meer het karakter van een
dag- of weekblad, zoo ook door de ingezonden stukken en andere
controversen, waaraan de Redactie gaarne ruimte biedt.

Velen zijn van oordeel, dat daarnevens voor ons tijdschrift nog een
ander arbeidsveld is weggelegd, n.m.1. het opnemen van beschouwingen
over maatschappelijke vraagstukken, voor zoover deze ontspringen aan
de wisselwerking tusschen de beoefening der diergeneeskunde en het
maatschappelijk leven. Doch deze beschouwingen moeten van bijzon-
deren aard zijn. Zij zouden geacht moeten worden eensdeels de ziens-
wijze weer te geven die omtrent deze punten ,,in de Maatschappij voor
Diergeneeskunde voorzit", anderdeels leiding moeten geven aan de
handelingen der leden dezer Maatschappij.

Het is alsof men de verhouding van een dagblad van bepaalde politieke
of economische richting tot zijne lezers ook op ons Tijdschrift wil
overplanten. Diergeneeskundige en andere medewerkers aan bladen
die deze vraagstukken, zij het van een ander gezichtspunt, behandelen,
concludeeren uit de afwezigheid van zulke artikelen over een concreet
onderwerp, dat daarvoor in diergeneeskundige kringen geen belang-
stelling bestaat.

Wij wenschen met nadruk vast te leggen dat dit besluit ongegrond
is. Er worden tal van zaken ernstig en grondig in onze Maatschappij
en in andere diergeneeskundige genootschappen behandeld, zonder
dat daarvoor lange bloemrijke betoogen in ons Tijdschrift noodig zijn.
En met name op het gebied der vleeschkeuring is hiervan een klemmend
voorbeeld aan te halen.

Vleeschkeuring is het onderzoeken en beoordeelen van slachtdieren
met het oog op hunne geschiktheid als voedingsmiddel voor den mensch.

Deze beoordeeling dient niet te geschieden naar het toevallig individu-
eele inzicht van den keurenden dierenarts, doch volgens vaste zoo
nauwkeurig mogelijk omschreven regels, die op wetenschap-
pelijke basis en in gemeen overleg der beste deskundigen,
worden vastgesteld. De opstelling van deze regels beheerscht
de doeltreffendhefd van de keuring, de gelijkvormigheid daarvan
in het geheele land en de mate waarin deze overheidsmaat-
regel in het maatschappelijk leven ingrijpt.

Het besef van de overwegende beteekenis van dit vraagstuk uit maat-
schappelijk oogpunt leefde in de vereeniging van directeuren van open-
bare slachthuizen in zulk een mate, dat reeds in 1928 een commissie
werd benoemd om de bestaande voorschriften te dezer zake aan een
nader onderzoek te onderwerpen en voorstellen tot vernieuwing te doen.
Het Rapport dezer commissie werd in het nummer van 15 Mei 1933
van dit Tijdschrift opgenomen. Men kan zeggen dat in dit rapport
de resultaten zijn verwerkt van de wetenschappelijke onderzoekingen
van tal van Nederlandsche dierenartsen, welke in den vorm van tijd-
schriftartikelen en dissertaties verschenen. Deze vorm van belangstelling,
die tot moeilijken geestelijken arbeid zoo velen aanzette, wordt door
genoemde critici gemakshalve over het hoofd gezien.

Hoewel gemeld rapport allerwege met waardeering werd ontvangen,
moest worden voorzien, dat op verschillende punten door hen, die niet
aan de samenstelling deelnamen, doch over een omvangrijke prac-
tische ervaring beschikken (de keuringsveeartsen) nog vele nuttige
opmerkingen gemaakt zouden kunnen worden. Door de „groep kennis
der menschelijke voedingsmiddelen van dierlijken oorsprong" uit onze
Maatschappij werd dit ontwerp-keuringsregulatief andermaal in studie
genomen. Het resultaat van deze studie is te vinden in het vernieuwde
ontwerp opgenomen in het 15 Mei nummer van dezen jaargang.

Uit het bovenstaande blijkt dus dat men in breeden diergeneeskun-
digen kring de verantwoordelijkheid voor een juiste uitvoering der
vleeschkeuringswet tijdig heeft gevoeld en naar krachten heeft bijge-
dragen tot de ontplooiing daarvan.

Doch men heeft het daarbij niet gelaten. Door het Hoofdbestuur
der Maatschappij voor Diergeneeskunde werd tot den betrokken Minis-
ter de vraag gericht om van advies te mogen dienen bij een herziening
van de hier bedoelde voorschriften.

Op dit verzoek werd afwijzend beschikt; slechts werd door den Mi-
nister verzocht den Hoofdinspecteur de opmerkingen der Mij. over het
ontwerp der slachthuisdirecteuren kenbaar te maken.

Vele leden der Mij. voor Diergeneeskunde zijn verantwoordelijke
leiders der keuringsdiensten.

Overleg met deze Mij., over de het nauwst bij deze keuring betrokken
voorschriften wordt afgewezen.

In den jongsten tijd hoort men alierwege van een aanstaande wijziging
der „Vleeschkeuringswet". Een der inspecteurs belast met het toezicht
op de uitvoering van deze wet heeft in een vergadering van slagers
reeds mededeeling gedaan dat dit ontwerp aan deze organisatie
om advies zal worden gezonden. Bij de Maatschappij voor Dier-
geneeskunde, het lichaam dat de overgroote meerderheid der verant-
woordelijke uitvoerders van deze wet omvat, is daarover tot heden
nog niets bekend.

Inderdaad het wekt verwondering, dat onder dergelijke omstandig-
heden verscheidene dierenartsen nog met taaie vasthoudenheid aan de
oplossing der zich bij de keuring voordoende vraagstukken blijven
voortwerken, waar zij niet de minste zekerheid hebben, dat van hunnen
nuttigen arbeid partij getrokken zal worden. Ook wij willen deze weg
verder bewandelen en veronderstellen, dat uiteindelijk van ministerieele
zijde alsnog van de adviezen der Mij. in bovenstaande aangelegenheid
gebruik gemaakt zal worden.

Dan zal door aller samenwerking opnieuw een gronsslag zijn gelegd
voor een zooveel mogelijk eensluidende keuring van gelijke gevallen.
Wij verwijzen in dit verband naar hetgeen aan de samenvatting van
dit opstel voorafgaat. Vermelden wij tevens, dat thans in de organen
der Mij. aan de orde is gesteld een herziening van de omschrijving
der voor de keuring noodige methoden van onderzoek, waaromtrent in
opgemelde rapporten reeds vele nuttige wenken zijn gegeven. Den
heeren critici die geringe belangstelling in diergeneeskundige krin-
gen voor de uitvoering der vleeschkeuringswet constateeren, willen wij
er opmerkzaam op maken, dat dit werk moet geschieden in de studeer-
kamer, het laboratorium en in de slachthal. Het schrijven van
beschouwende artikelen baat hier niet.

Er blijft naast bovenstaande onderwerpen echter nog een breed
arbeidsveld ter bewerking over t.w. de beantwoording van de vraag
of de bestaande organisatie der vleeschkeuringsdiensten een goede
uitvoering van de vleeschkeuringswet waarborgt.

Reeds in de Wet zelve liggen de maatregelen verankerd, die haar
goede uitvoering moeten verzekeren. Men heeft den Minister een gan-
sche inspectie, met hoofdinspecteur en inspecteurs ter zijde gesteld
om daarop toch volledig zekerheid te bezitten.

Mag men het dan van „diergeneeskundige kringen" verwachten
dat zij zich op den stoel van den Minister zullen zetelen en hooghartig
zullen nagaan of deze inspectie haar werk goed volbrengt en beschou-
wingen over gewenscht geachte verbeteringen ten beste gaan geven.
Zij, die weten wat verantwoordelijke leiding beteekent, zullen zich
daarvan op principieele gronden onthouden.

Echter wanneer ondanks het gemelde bij de wet gestelde toezicht
grove tekortkomingen boven twijfel komen vast te staan, dan eerst
zou de buiten partijen staande deskundige aan zijn plicht te kort doen,

indien hij niet naar vermogen de oorzaak dezer gebreken trachtte
aan te duiden. Daar dit geval zich thans voordoet is er aanleiding dit
artikel in hoofdzaak daaraan te wijden.

Tijdens het proces in zake de onregelmatigheden aan het
abattoir te Rotterdam is komen vast te staan dat de tweede
gemeente des lands zich eenvoudig boven de wet heeft gesteld
door de voorschriften van de keuring vóór de slachting ge-
durende een lange reeks van jaren niet uit te voeren.

De uiteindelijke verantwoordelijkheid voor dezen met alle begrip
van bestuursbeleid spottenden toestand dragen de onderscheidene Mi-
nisters, die in deze periode met de uitvoering van deze wet zijn belast,
althans voor zooverre zij op de hoogte geweest zijn van dezen misstand.

Het is van fundamenteele beteekenis deze verantwoordelijkheid hier
vast te leggen omdat alleen de Minister de macht bezit, door de in de
wet neergelegde voorzorgsmaatregelen in werking te doen treden,
een einde aan dergelijke toestanden te maken. Wij hebben hier met
name het oog op art. 10 der wet. Wij zijn van oordeel dat zoodra den
Minister misstanden als de Rotterdamsche bekend zouden zijn geworden
hij deze slechts ter beoordecling aan Gedeputeerde Staten der Provincie
ZuicI-Holland had te zenden met verzoek aan de Gemeente Rotterdam
,,een of meer bepaalde voorzieningen" ter zake voor te schrijven.
Het 3e, 4e en 5e lid van dit artikel waarborgt, dat een afdoende voor-
ziening desnoods op beslissing van de Kroon tot stand zou zijn gekomen.

Wat baat het of men zulke afdoende maatregelen in de wet neerlegt,
indien de betrokken Minister, zoo hij van zulke ergerlijke wetsont-
duiking kennis droeg deze niet met het volle gewicht van zijn hooge
autoriteit in toepassing brengt.

Wij hebben ons hier beperkt, tot het onomstootelijk vaststaande
feit van het ontbreken van de keuring tijdens het leven. Zouden inge-
wijden in ernst durven volhouden dat dit de eenige tekortkoming
bij de uitvoering der wet was. Wat zou een streng deskundig onder-
zoek naar de keuring na het slachten, de bedwelming der dieren,
de inrichting der hallen enz. ter zake aan het licht brengen ?

Doch één voorbeeld in deze is voldoende. De beteekenis van den
nagelaten maatregel blijft hier buiten discussie. De wet eischt haar
toepassing. Dan moet zij geschieden.

Het heeft geen zin na te gaan welke Minister deze verantwoorde-
lijkheid draagt en nog minder of deze daarvoor alsnog ter verant-
woording kan worden geroepen. Dit zijn vraagstukken, die hier niet
behandeld kunnen worden. Echter indien bedoelde Minister ter
zake voor de vierschaar werd geroepen zou hij op één verklaring
onmiddellijk en volledig van alle verantwoordelijkheid worden
ontheven, n.m.1. indien hij verklaarde, dat hem nooit een rapport
van den Hoofdinspecteur daarover had bereikt. En indien dan blijkt
dat genoemde Hoofdinspecteur geen afschrift van een dergelijk rapport

kan toonen, zoodat elk misverstand, zoek raken enz. is uitgesloten, dan
eindigt daarmede voor den Minister het geding op de meest eervolle
wijze.

Men ziet hieruit welk een verantwoordelijk ambt, dat van den Hoofd-
inspecteur is. Nu treft hem het volle gewicht van de verantwoordelijk-
heid voor gemelden misstand en \\ an alle maatschappelijke en zedelijke
gevolgen voor alle betrokkenen. Doch ook de Hoofdinspecteur kan zich
evenals de Minister beroepen op verontschuldiging van onwetendheid
en deze verantwoordelijkheid terug wijzen op grond van het ontbreken
van rapporten ter van den zake bevoegden inspecteur.

Deze laatste mist het voorrecht, zich op onwetendheid te kunnen
beroepen. Art. 32 der wet geeft hem het volledig recht van enquête.

Moet dan de inspecteur voor het betrokken district bij ontstentenis
van ambtelijke rapporten hier als de zondebok worden aangewezen ³Wij laten in het midden of het verbijsterende bericht, dat gemelde
wetsontduiking met zijn voorkennis en goedkeuring is geschied, volledig
juist is. Hij kon en mocht hier geen toestemming toe verleenen.

Wij constateeren echter dat hier een inspecteur gesteld werd om
zaken te inspecteeren, waarvan hij niet op de hoogte kon zijn, waartoe
hij niet bevoegd was in dien zin, dat hij geen enkele titel kon aanvoeren,
waarom hij een beter inzicht in de uitvoering dezer wet zou hebben,
dan de onder hem gestelde hoofden van dienst. Deze inspecteur en ver-
scheidene met hem hadden vóór zij met deze inspectie werden belast
slechts zeer weinig met vleeschkeuring te maken gehad en zeker nooit met
de organisatie van gemeentelijke vleeschkeuringsdiensten. De nood-
lottige samenvoeging van de inspectie voor de vleechkeuringswet met
die van de veewet was oorzaak, dat verschillende personen voor een
taak geplaatst werden, waarvoor zij elke voorbereiding en ervaring
misten. Het is als een eeresaluut aan deze heeren vast te stellen, dat
niet méér ongelukken daaruit zijn voortgevloeid. Tegen deze samen-
voeging is door vele diergeneeskundigen en met name door de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde met klem geprotesteerd. Merken wij
op, dat ook de Hoofdinspecteur slechts ervaring had van de
verhoudingen die de keuring voor export beheerschen en dus de Inspec-
teurs niet kon voorlichten over de ingewikkelde vraagstukken die zich
bij de organisatie der keuring in groote gemeentelijke diensten voor-
doen. Het is niet het minst de onjuiste opzet der inspectie welke
tekortkomingen bij de uitvoering der wet in beginsel mogelijk maakte en
zoo golft de verantwoordelijkheid daarvoor van de daarmede belaste
personen weer terug naar hen, die deze samenvoeging van diensten
hebben doorgezet tegen het advies der beste deskundigen in.

Ten slotte is er echter nog een andere kant aan dit vraagstuk. Aan
het hoofd van het Rotterdamsche abattoir kan men personen verwachten,
die ook zonder inspectie hun functie naar behooren zullen vervullen,
en er niet over zullen denken een wet grootscheeps te ontduiken,

tenzij zij in de materieele onmogelijkheid verkeerden de opgelegde taak
uit te voeren. Zij dragen daarvoor toch hoofdelijk de aansprakelijkheid.
Die aansprakelijkheid houdt uitsluitend in, dat zij aan het gemeente-
bestuur hadden in te dienen een met redenen omkleed voorstel, aan-
gevende de voorzieningen van personeelen en materieelen aard, die
de invoering van de nieuwe wet noodig maakte. Het heeft allerwege
de aandacht getrokken, dat noch door de Rechtbank overlegging van
een afschrift van zulk een plan is verzocht, en evenmin zulks door
bedoelde hoofdambtenaren, wier beleid door verscheidene sprekers
in dit geding werd becritiseerd, is overgelegd.

De deugdelijkheid en doeltreffendheid van het door hen ingediende
werkplan zouden deze hoofdambtenaren volledig van elke verant-
woordelijkheid hebben ontslagen en deze hebben gelegd op de schouders
van hen die de uitvoering hebben verijdeld, t.w. de hoogere bestuurs-
organen der Gemeente. Wij achten het zelfs niet toelaatbaar, dat de
directie de hulp van de inspectie zou hebben ingeroepen om eenig plan te
verwezenlijken door druk zijnerzijds op gemelde gemeentelijke organen.

De inspectie, constateerende de wetsontduiking, zou reeds op eerste
aanvraag via het Gemeentebestuur van zulke voorstellen kennis hebben
kunnen nemen, en de doorvoering hebben kunnen bepleiten.

Een der betrokken Hoofdambtenaren heeft te kennen gegeven, dat hij
bij het indienen van zulk een plan door den toenmaligen Burgemeester
op de vingers is getikt over de keuze der woorden waarmede hij zijn
voorstellen toelichtte. Zulks staat gemelden Burgemeester vrij. Elke af-
wijking van zakelijke argumenten is hier ontoelaatbaar. Echter zoolang
wij den werkelijken inhoud dezer voorstellen niet kennen hebben wij ons
van een eind-oordeel daarover te onthouden.

Aannemelijk is dus, dat er, al dan niet doeltreffende, plannen zijn
ingediend, doch dat deze niet zijn uitgevoerd. Als oorzaak wordt op-
gegeven de financieele toestand der Gemeente. Hier ontmoeten wij een
volgende maatschappelijke invloed die tot gemelde wantoestanden
heeft geleid.

Alle keuringsdiensten met abattoirs hebben in de laatste jaren groote
sommen aan batige saldi in de Gemeentekas doen vloeien, ongerekend
de indirecte bijdragen en retributies die op elke begrooting voorkomen
(tarieven electriciteit, water, bijdrage in algemeen beheer en centrale
administratie der gemeente enz.).

De keuringsdiensten werden opgenomen in het kader der „bedrijven",
welke bedrijven dienen moesten om gelden in de Gemeentekas te bren-
gen voor allerhande doeleinden. Het slacht- en keurloon ontaarde in
een plaatselijke belasting op het vleesch. Slechts een klein en steeds
minder toereikend wordend deel dezer inkomsten werd beschikbaar
gesteld ter verbetering van den dienst te Rotterdam.

Hier ligt schijnbaar een sterk argument ten gunste van de stelling,
dat het beheer over dezen dienst derhalve niet in handen der Gemeente
gelaten kan worden. Echter dan moet men waar maken, dat de toe-

stand overal op één lijn met Rotterdam ware te stellen. Zulks is niet
het geval. Er zijn verscheidene slachthuisgemeenten, waar men een
voortreffelijke personeels-bezetting aantreft, behoorlijke afschrijving
op gebouwen en machines heeft plaats gehad en een reserve voor uit-
breiding en vernieuwing werd gemaakt. Het lijkt al een heel onjuiste
politiek, deze voortreffelijke beheerders te beloonen, door hen uit hun
ambt te ontzetten. Reclasseering der uitbuiters door nauwer finantieel
toezicht van de zijde der staatsorganen is het aangewezen middel.

Alvorens dus tot het uiterste van staatsuitvoering der vleeschkeurings-
wet te grijpen onderzoeke men of geen reorganisatie van deze diensten
in het leven ware te roepen, die volledige hygiënische waarborgen
biedt, terwijl zij niet tot extra gemeentelijke belasting op het vleesch
aanleiding geeft.

Wij hebben gemeend de verschillende omstandigheden die het op-
treden van misstanden in de hand moesten werken uitvoerig te mogen
schetsen, als achtergrond waartegen men de beklaagden in het Rotter-
damsche proces heeft te zien. Hoe schamel en van hoe luttele plaatse-
lijke beteekenis steekt het hen ten laste gelegde aftegen de niet gevoelde
verantwoordelijkheid van vele autoriteiten en colleges die bij de in-
richting van hun dienst een aandeel hadden. Echter hoe noodlottig
hoe diep ingrijpend in het bestaan van tal van betrokkenen was hun
schaamteloos optreden. Zij legden den gebruikers van het slachthuis
ten eigen bate nog een extra belasting op, onverschillig of deze geheven
werd ,,om gauw geholpen te worden", dan wel of daar eenige andere
reden voor heeft bestaan.

De Rechtbank heeft hun mate van strafbaarheid of schuld gewogen
en in de termen van het vonnis uitgedrukt. De Nederlandsche Rechter-
lijke Macht bezit een fijn onderscheidingsvermogen tot het afwegen
van verantwoordelijkheid, schuld en boete. Wij hebben ons over de
mate van schuld dezer lieden niet uit te laten.

Deernis dringt zich naar voren, met de gezinnen van hen die dit
vonnis tegen zich hoorden eischen. Zeker sommige dezer gezinnen
hebben tijden van ongebreidelden materieelen voorspoed gekend, de
tegenslag wordt daardoor te ernstiger gevoeld. Doch deernis is een ar-
tikel, dat in een wetenschappelijk betoog geen gewicht in de schaal
legt. De schrijver, die in de toekomst uit dit proces stof zal putten tot
een lokale zedenschildering van dezen tijd zal zijn taak te schooner
volbrengen naarmate hij aan dit medegevoel volledig recht zal doen
wedervaren.

Wij hebben slechts tot plicht na te gaan in hoeverre de bestaande
toestand, die zulke vreeselijke gevolgen medebracht gewijzigd dient
te worden en dan wel in de eerste plaats ter zake van de taak die wij
aan de ambtgenooten der veroordeelden in engeren zin mogen op-
dragen.

wet draagt de keuring in eerste instantie op aan „personen", die in het
bezit zijn van het diploma van veearts en vervolgt dan :

„onder toezicht en verantwoordelijkheid van deze personen, kunnen
„in de, bij algemeene maatregel van bestuur aan te wijzen gevallen
„mede worden belast personen die .... bevoegd zijn als hulpkeur-
meester van vee- en vleesch op te treden".

Om het even wat deze laatste personen ook doen, zij moeten het
steeds doen onder toezicht en verantwoordelijkheid van de eerstge-
noemden. Wij zijn van oordeel dat de wet hier geen twijfel open laat.
Iemand werkt alleen onder toezicht van een ander wanneer beide in
hetzelfde lokaal werken, zoodat de laatste de handelingen van de eerste
ten minste kan zien. Hoe kan de toeziener anders ooit de verantwoor-
delijkheid voor de handelingen van de gecontroleerde op zich nemen !

Wij zijn dan ook van oordeel dat overal waar aan de hulp-
keurmeesters de keuring van slachtdieren is opgedragen
zonder dat daarop direct en voortdurend toezicht van dieren-
artsen wordt uitgeoefend aan de Wet geweld wordt aangedaan.

Zulks heeft niets te maken met de vraag, of er dan geen hulpkeur-
meesters zijn die het in een aantal gevallen ook wel alleen kunnen en
evenmin met de vraag of alle dierenartsen wel de geschikte en daartoe
bekwame personen zijn om dit toezicht uit te oefenen. Nog minder met de
vraag of hierdoor bij de uitvoering van de Wet in landelijke gemeenten
wel van de medewerking van hulpkeurmeesters gebruik gemaakt kan
worden. De Wet eischt dit toezicht, als een waarborg bij de keuring.

Men heeft dus slechts de keus tusschen wetswijziging of integrale
handhaving van dit voorschrift.

Men kan zich voorstellen, dat om redenen van practischen aard et-
de voorkeur aan wordt gegeven den dierenarts nu maar al het werk
op te dragen, of in andere gevallen hem den bijstand van een of twee
hulpkeurmeesters te verschaffen op wier handelingen hij toeziet en
waarvoor hij de verantwoordelijkheid dientengevolge aanvaardt.

Doch de Wet laat niet toe, dat de hulpkeurmeester keurt op uren
en plaatsen, waar geen dierenarts in zijn onmiddellijke nabijheid
aanwezig is.

Het keuren van slachtdieren voert nu eenmaal tot het ingrijpen
in het eigendomsrecht van de eigenaren der slachtdieren. En al is het
begrip eigendom nog zoo variabel (Zie Wells, Work-Wealth and
Happiness of Mankind 1933) ingrijpen van de overheid daarin kan
slechts geschieden onder volledige uitvoering van de bij de Wet ge-
stelde voorschriften.

Deze zijn en worden in tal van plaatsen niet nageleefd. Wij hebben
slechts het besluit te trekken, hulpkeurmeesters alleen dan werkzaam-
heden bij de keuring op te dragen wanneer een dierenarts in de on-
middellijke nabijheid is, zoodat hij inderdaad op de handelingen van
den hulpkeurmeester kan toezien en daarvoor zooals de Wet eischt
de verantwoordelijkheid kan aanvaarden. Dat dit standpunt een in-

grijpende reorganisatie van de personeelsbezetting in tal van keurings-
diensten mede brengt, met name in landelijke gemeenten doet aan de
juistheid daarvan niets af.

Het hier bedoelde proces zou nog op tal van punten tot bespreking
aanleiding kunnen geven, waarbij het onderscheid bij de uitvoering
der Wet in de verschillende gemeenten ter sprake moest komen. Aan-
vankelijk kreeg men zelfs den indruk dat de deskundige, die bij de in-
structie bijstand verleende, er aan een anderen dienst een verwijt
van maakte, dat hij de gegeven voorschriften te streng uitvoerde. Ge-
lukkig verscheen later een persbericht dat zulks niet in de bedoeling
had gelegen zoodat twijfel aan de juiste handhaving der Wet in laatst-
bedoelden dienst dus ook niet bij buitenstaanders mag blijven bestaan.

Wij moeten onze beschouwingen echter samenvatten om niet te veel
ruimte in beslag te nemen.

Naar onze overtuiging is gebleken dat als aanleidende oorzaak van
de vastgestelde onregelmatigheden moet gelden een onjuiste uitvoering
van de vleeschkeuringswet, omdat het Koninklijk slotwoord : „Lasten
„en bevelen dat .... alle Ministerieele Departementen, Autoriteiten,
„Colleges en Ambtenaren, wie zulks aangaat, aan de nauwkeurige uit-
voering de hand zullen houden",

Het is niet gebleken dat wetswijziging het eerste noodige is om her-
haling te voorkomen. Integendeel, de Wet blijkt middelen te bevatten
om al deze tekortkomingen te corrigeeren. Wel is komen vast te staan
dat bij een doeltreffende uitvoering van de vleeschkeuringswet onder-
scheidene Ministeries betrokken zijn t.w.

het departement voor sociale zaken, voor de uitvoering in engeren zin;
het departement voor economische zaken, voor zoover betreft de
vraag of samenvoeging van hoofdinspectie voor deze
Wet en directie van den Veeartsenijkundigen dienst
gehandhaafd zal blijven;
het departement van binnenlandsche zaken, voor zoover betreft de
functie van den Keuringsdienst in het kader van
het gemeentelijk en gewestelijk bestuursapparaat;
het departement van financiën, omdat bij het wegvallen van de plaat-
selijke belastingen op het vleesch, die uit dezen
dienst zijn gegroeid, compensatie van dit tekort
gezocht moet worden.

In het vonnis werd voor de beklaagden als verzachtende omstandig-
heid aangehaald, dat bij de opvolgende directies de gelaakte misbruiken
bekend waren, terwijl zij daartegen geen maatregelen troffen.

Wij vestigen er de aandacht op, dat evenmin door de hoogere ge-
meentelijke provinciale of rijksautoriteiten wien de handhaving der
vleeschkeuringswet is opgedragen, de in de Wet voorgeschreven maat-
regelen zijn genomen om zoo noodig over het hoofd dezer directeuren

JAARVERSLAG VAN DEN BURGELIJKEN VEEARTSENIJKUNDIGEN
DIENST IN NED ,-INDIE EN VAN HET VEEARTSENIJKUNDIG
INSTITUUT OVER 1932.

Personeel. Einde 1932 bestond het personeel uit : 1 Hoofd van den Dienst ; 5 In-
specteurs ; 37 Gouvernementsveeartsen, waarvan 23 iste klasse ; 1 Landbouwcon-
sulent voor de pluimveeteelt; 62 Gouvernements Indische veeartsen, waarvan 16
iste klasse.

Besmettelijke veeziekten. De algemeene gezondheidstoestand van den vee-
stapel liet over het verslagjaar niet te wenschen over. Alleen in den ambtskring Wa-
tampone (Celebes) was de toestand minder gunstig van wege de talrijke miltvuur-
en septichaemiegevallen.

Anthrax (miltvuur). Behalve in bovengenoemde streek kwamen verspreid
nog wel sporadische gevallen dezer ziekte voor, doch door politiemaatregelen en
toepassing van preventieve entingen werd uitbreiding voorkomen. Indien mogelijk,
werden ook zieke dieren met groote doses serum curatief behandeld. Zoowel paarden,
runderen, varkens als geiten vielen als slachtoffer dezer ziekte.

Septichaemia haemorrhagica, bij herkauwende dieren en varkens. Behalve
op het eiland Celebes kwam deze ziekte weinig voor. Sedert in streken waarvan
bekend is dat septichaemie jaarlijks voorkomt, preventief de dieren met serum en
vaccin worden ingespoten, worden daar nog slechts sporadische gevallen gerap-
porteerd.

Aphthae epizoöticae (mond- en klauwzeer) bij herkauwende dieren en var-
kens. Op Java kwam deze ziekte vrijwel algemeen verbreid voor ; in de buitenge-
westen bepaalde zij zich hoofdzakelijk tol Bandjermasin, Medan en Koetaradja.
Het verloop was over het algemeen goedaardig.

Op Java komt deze ziekte nog steeds veel voor, vooral in de stalhouderijen, waar
vaak nog toestanden bestaan, die met de meest elementaire begrippen van hygiëne
spotten. Ook Celebes bleek sterk besmet te zijn. Overigens bepaalde deze ziekte
zich tot de ambtskringen Rabu (Soembawa), Mataram (Lombok), Padang en Fort
de Koek.

SacchiJromycose. Alleen op Java en Zuid-Celebes werd deze ziekte in verslag-
jaar waargenomen.

Scabiës bij eenhoevige en herkauwende dieren, kwam vrijwel algemeen ver-
spreid voor en maakte talrijke slachtoffers onder buffelkalveren en geiten. Dat
schurft zich zoo sterk kan uitbreiden, staat in verband met het feit dat de bevolking
steeds verzuimt van het voorkomen kennis te geven.

Vervolg van bladi. 704.
heen de trotsche wapenspreuk van het Nederlandsche Wapen onver-
kort ook voor deze Wet te doen gelden.

Het is de ambtelijke plicht van bovengenoemde autoriteiten om daar-
toe thans zonder verwijl over te gaan.

Moge zulks dan eindelijk de taak ontlasten van de tallooze ambte-
naren, die, werkende in bescheiden positie, reeds zooveel jaren onder
moeilijke omstandigheden hun beste krachten inspanden voor de juiste
uitvoering dezer zoo noodige en heilzame VV\'et.

Surra bij alle vee. Op Sumatra kwam Surra in alle ambtskringen voor; op
Java in eenige gewesten. Naast toepassing van politiemaatregelen, werd deze ziekte
bestreden met curatieve en prophylactische middelen en naganolinjecties al dan
niet gecombineerd met atoxyl of arsokoll, waarmede bevredigende resultaten wer-
den verkregen.

Piroplasmose, bij herkauwende dieren. In de afdeeling Madioen van de pro-
vincie Oost-Java werden vele gevallen dezer ziekte geconstateerd. Overigens be-
paalde zij zich tot sporadische gevallen. Met afwisselend resultaat werden injecties
toegepast van trypaanblauw of trypaflavine.

Tuberculose. Ook in dit verslagjaar is het aantal gevallen van tuberculose op
Java belangrijk verminderd nml. van 170 in 1931 tot 122 ultimo 1932. Te Makassar
werden eveneens gevallen van tuberculose geconstateerd ; het betrof overal runderen ;
bij buffels kwam de ziekte niet voor.

Rabiës. Aan het einde van het verslagjaar was het aantal gevallen van honds-
dolheid belangrijk minder dan in 1931. Terwijl de bestrijdingsmaatregelen op Java
over het algemeen vrij goed werden uitgevoerd, liet dit in de buitengewesten nog
veel te wenschen over, voornamelijk in de Minahassa en Atjeh. De meeste gevallen
werden vastgesteld in den ambtskring Bandoeng, waar 23 gevallen bij honden en
i geval bij een aap werden geconstateerd. Totaal werden 2372 honden afgemaakt.

Lymphangitis infectiosa (farcin du boeuf). Alleen op de Oostkust van Su-
matra werden 2 gevallen bij runderen vastgesteld, die beide herstelden.

Gangraena emphysematosa (houtvuur) kwam uitsluitend op Java voor en
werd bestreden door toepassing van serum en filtraatentingen.

Diverse onderzoekingen. In verslagjaar werden in den ambtskring Balige
4399 varkens en 2413 honden op trichinosis onderzocht ; bij 103 varkens en 37
honden bleken de bevindingen positief. Bij een massaal onderzoek van ratten konden
ook in verslagjaar geen trichinendragers gevonden worden.

Trichinosis is bij den mensch nog niet geconstateerd in de Bataklanden. Dit feit
gaf den Gouvernementsveearts te Balige aanleiding eens na te gaan of de bij batak-
varkcns aangetroffen trichinen op apen kunnen worden overgebracht. Een vol-
wassen mannelijke Lampong-aap werd gevoerd zoowel met vleesch van een kunst-
matig geïnfecteerde witte rat als ook met sterk trichineus varkensvleesch. Na 18 dagen
werden bij deze aap hevige spiercontracturen waargenomen en 26 dagen daarna
konden in geëxcideerde spierstukjes zeer veel jonge trichinenlarven worden aange-
toond.

Lamziekte (Sandfeldkrankheit). Vermoedelijk zijn gevallen van deze ziekte
voorgekomen onder runderen in den ambtskring Padang Sidempoean. De ver-
schijnselen, waaronder zij optrad waren speekselvloed, braken, spierzwakte en pa-
ralyse. Alhoewel het in het Veeartsenijkundig Instituut niet gelukte den bacillus
botulinus te isoleeren, is het toch zeer waarschijnlijk dat deze ziektegevallen zijn
veroorzaakt door een botulinus-intoxicatie.

Hygiëne. Melkerijen. Tengevolge van den sterk verminderden melkafzet in
dezen malaise-tijd en de daling van den melkprijs is er te Malang een bond opge-
richt van melkproducenten, die den prijs van de melk vaststelde op 18 cent per
flesch of 24 cent per liter. Ter verbetering van de kwaliteit van het melkvee werden
met Gouvernementssteun een 20 tal dekstieren verstrekt, afkomstig van de boerderij
„Generaal de Wet" te Tjisaroea, waarvan er 16 voor Java en 4 voorde buitengewesten
waren bestemd.

Paardenfokkerij. De werkzaamheden van den veeartsenijkundigen dienst in
het belang van de paardenfokkerij bepaalden zich hoofdzakelijk tot opwekking
van belangstelling bij de bevolking en het trachten de reeds verkregen resultaten
te handhaven. Financieele voordeden zijn er in den tegenwoordigen tijd in Indië
op het gebied van de paardenteelt moeilijk te bereiken.

Runderfokkerij. Voor de runderfokkerij was de belangstelling van de bevol-
king over het algemeen zeer bevredigend. Op het eiland Soemba breide zich de
fokkerij van Ongole-vee gestadig uit en werd veel fokmateriaal naar Java afgezet.

Op Flores werden bevredigende resultaten verkregen met de fokkerij van Madoera-
vee en op Timor en Celebes met het Bali-rund, dat daar blijkbaar goed aanslaat.

Te Pengarasan (afdeeling Batang) is nog steeds een Landsfokkerij met door-
gangsstallen, waarin het van Soemba aangevoerde Ongole-vee tijdelijk verblijft,
alvorens in de dessa\'s te worden verstrekt. Ook is daar een dip en cattlerace gemaakt,
om de dieren die veel last hebben van teken eens per week te dippen. Geregeld
wordt de dipvloeistof onderzocht op haar gehalte aan natrium-arseniet, om zeker
te zijn van de afdoende werking.

Kleinveeteelt. In het Gouvernements Proefstation voor kleinveeteelt te Buiten-
zorg werden kruisingsproeven gedaan met het veredeld Duitsch landvarken en het
Soemba-varken en het groot Torkshire-varken met het Bali-varken. De voorloopige
resultaten dezer kruisingsproeven zijn goed. De witte kleur der Europeesche rassen
domineert, zoodat de kruisingsproducten bijna wit zijn. In alle deelen van den
archipel bestond weer veel belangstelling voor verbetering van den inheemschen
geitenstapel door kruising met Etawahbokken, die op verschillende Gouvernements-
fokstations worden aangefokt, zoodat onmogelijk aan alle aanvragen van fokma-
teriaal kon worden voldaan.

Voor verbetering van den pluimveestapel bleek bij de bevolking over het alge-
meen weinig belangstelling te bestaan.

Het Veeartsenijkundig Instituut. Het personeel bestond ultimo 1932 uit :
i Directeur ; 4 bacteriologen ; 1 zoöloog; 3 assistenten; 1 gedetacheerden Gouver-
nements Indisch veearts.

Serodiagnostiek. Totaal werden 3655 serumreacties verricht; het aantal
monsters ingezonden materiaal voor onderzoek bedroeg 3285.

Ten behoeve van diagnostische malleïnaties in de praktijk werd een hoeveelheid
van 10.863 ^cc- onverdunde maleïne verzonden en 20.171 c.c. tuberculine B voor
de ophthalmo-tuberculinatie.

Ten behoeve van de praktijk werden afgeleverd 1.075.100 ^cc\' serum en 412.650
c.c. vaccin, voor inspuiting bij buffels en runderen lijdende aan septichaemie, dan
wel ter voorkoming dezer ziekte.

In 69% der gevallen werden reeds zieke dieren door middel van curatieve in-
spuitingen genezen.

Ter bestrijding en voorkoming van anthrax werden afgeleverd 465.000 c.c.
serum en 77.560 c.c. vaccin. Met de preventieve entingen in streken, die jaarlijks
geteisterd werden door miltvuur, werden be\\redigende resultaten verkregen.

Eveneens werden zeer gunstige resultaten bereikt met injecties van kiemvrij
boutvuurfiltraat en serum ter voorkoming en bestrijding van Sarcophysema gangrae-
nosuin bovum (boutvuur) een ziekte die in Indië zeer verspreid voorkomt zooals
de laatste jaren is gebleken.

De immunisatieproeven tegen de pseudo-vogelpest werden onverminderd voort-
gezet, doch hebben tot nog toe geen practisch bruikbare resultaten opgeleverd, zoo-
dat men in Indië nog steeds machteloos staat tegenover deze ziekte. Intusschen
zijn door het hoofd van den B. V. Dienst maatregelen beraamd om het pluimvee
in het Reglement op de veeartsenijkundige Overheidsbemoeienis en Veeartsenij-
kundige Politie op te nemen. \'r Hoen.

De Italiaansche onderzoeker Mazzucchi heeft een miltvuur-entstof bereid docr
aan de miltvuurbacillen een saponin-oplossing toe te voegen. Bij een miltvuur-
epizoötie in Oostenrijk werd door Gerlach deze z.g. ,,Carbozoö"-entstof gebruikt
bij ongeveer 15000 dieren. Daar Mazzucchi de bereiding niet wil mededeelen,

1) Huber, F. L., Over de waarde van glucoside-miltvuurentstoffen. Veeartsenijkundige
mededeelingen No. 80, blz. 91. N.-I. Bladen voor Diergeneeskunde 1933.

heeft Hruska getracht na te gaan hoe deze entstof gemaakt wordt. Volgens hem
berust de methode op de toevoeging van saponin. Hruska zegt dat digitonine nog
beter is dan saponine, daar de locale necrose die bij deze entingen steeds ontstaat,
sneller geneest; bovendien gebruikt hij in plaats van het volvirulente virus, het
Pasteursche vaccin II.

Huber heeft proeven genomen door zoowel saponine als digitonine te gebruiken,
voorts nam hij het vaccin II Pasteur, doch ook volvirulent virus ; het aantal dagen
contact tusschen virus en glucoside werd gevarieerd, eveneens de concentratie
van de glucoside-oplossing. De resultaten waren evenwel onregelmatig, zoodat deze
methoden niet zeer geschikt zijn voor toepassing in de praktijk.

Door het een paar maal door de vlam halen van dek- en voorwerp-glaasjes worden
de daarop aanwezige miltvuursporen niet gedood.

Sarwar i) deed hieromtrent proeven en stelde vast dat, om de bacillen te dooden,
het uitstrijksel 5 maal een seconde door de Bunsenvlam moet gehaald worden
(hitte 220° C.).

Om de sporen te dooden moest hij die manipulatie minstens 9 maal doen en
de temperatuur van de uitstrijk moest daarbij 320° C. bedragen.

Harnach 2) vermeldt verschillende proeven, genomen om het residuwater in
looierijen te bevrijden van eventueele miltvuursporen die er met huiden in zijn
gekomen. Noch sedimentatie- noch coagulatieproeven gaven afdoende resultaten,
en het zou, volgens hem, wenselijk zijn dat residu-water nog te filtreeren door filters.

Sistek 3) deed eenige proeven met de volgende uitslag : Het gelukte niet bij vol-
wassen vogels, door cutane enting met groote dosis virulente cultuur of met milt-
vuurbloed van een aan de ziekte gestorven duif, een doodelijke bacteriaemie te
veroorzaken. Alleen ontstond een lokaal ontstekingsoedeem, waarin men 5 dagen
na de infectie nog levende bacillen vond.

Door subcutane en door intraveneuze enting met groote dosis zeer virulent mate-
riaal kon bij volwassen vogels een doodelijke infectie worden veroorzaakt : dood
na 3 tot 7 dagen.

Een genezen vroegere huidinfectie kon niet een latere subcutane besmetting
verhinderen.

Subdurale infectie leidde niet in alle gevallen tot algemeene bacteriaemie en dood.

Intraoculaire besmetting was niet doodelijk, ofschoon 15 dagen na de infectie
nog levende anthrax-bacillen aanwezig waren. Vrijburg.

In Frankrijk heeft men bij een groot aantal schapen de miltvuur-enting volgens
de methode van Besredka beproefd, (intradermale enting met levend vaccin).
Het aantal gevallen van entmiltvuur was echter groot. Brune, Renauldon en
Guyon 4) zijn van meening dat de virulentie van het vaccin zoo dicht grenst aan
de pathogeniteit van het volvirulente virus, dat geringe uitwendige invloeden als
b.v. koud weer, pas geschoren zijn, enz. reeds entmiltvuur kunnen bevorderen.

De schrijvers beschouwen deze methode dan ook als slecht en geven aan terug
te keeren tot de oude methode van enten met twee vaccins. Jac. Jansen.

2) Harnach, R., Studie sedimentace koagulace spot antrakovych v odpadnich vodach.
Klin. spisy v.s.z., ref. Revue vet. Slave, 1934, No. 4, p. 135.

3) Vojenské zdravotnické listy 1932 ; ref. Revue vet. Slave, 1933 No. 1, blz. 17.

4) Brune, C., Renauldon et Guyon, Vaccination anticharbonneuse intradermique en
un temps. Accidents. Revue génerale de méd. vét. 1932, No. 41, p. 607.

Stylianopoulos i) vermeldt een geval van mastitis bij een koe, door anthrax-
baeillen. Verder spoot hij bij drie schapen, door het tepelkanaal, virulente miltvuur-
bacillen in de uier. De dieren kregen enkele dagen koorts, verder mastitis en zwelling
van de regionale lymphklier. In het bloed waren geen bacillen te vinden (cultuur-
en cavia-proef), ook geen precipitinen ; wel waren gedurende eenige dagen bacillen
in het secretum van het besmette uier-kwartier. Ook uit de lymphklier werden,
door punctie, anthrax-bacillen verkregen. Na twee maanden was de uier weer
normaal. Een tweede inspuiting van bacillen in hetzelfde of een ander kwartier,
had weer een tijdelijke uitscheiding van bacillen met het uiersecreet ten gevolge,
maar geen algemeene reactie. Ook inspuiting van virulente cultuur onder de huid
veroorzaakte geen reactie. De dieren waren dus immun. De aandoening had zich
echter beperkt tot melkklier en lymphklier.

Een koe kreeg miltvuur en werd met groote serum-doses behandeld, waardoor
de temperatuur de derde dag tot 39°i daalde. Na drie dagen weer koorts en een
acute mastitis aan drie kwartieren, met anthraxbacillen in het dunne vlokkige
uier-secreet. De volgende dag waren in de schijnbaar normale melk uit het vierde
(linker voor)kwartier ook miltvuurbacillen aanwezig ; dit kwartier werd toen ook
ziek.

Na 2 maanden waren de acute verschijnselen verdwenen en bleef een chroniese
catarhale mastitis over ; in het secreet waren steeds anthraxbacillen ; de hoeveelheid
melk was verminderd maar oogenschijnlijk weken lang normaal, met iets vermeerderd
sediment. De volgende maanden werd geprobeerd de miltvuurbacillen door chloor-
septol-inspuitingen (via tepelkanaal) te bestrijden. Een acute verergering der mastitis
was het gevolg, met optreden van streptococcen en staphylococcen, en ook nog
miltvuurbacillen. Deze werden ook nog 6 maanden na het begin der aandoening
uit het secreet van het, toen atrophiese, uier, (l.v. en r.a. kwartier) gekweekt ; de
koe stond toen twee maanden droog en kalfde daarop. Het l.v. kwartier scheen
nu hersteld te zijn en gaf per dag 3—4 liter melk ; miltvuurbacillen werden in dat
kwartier niet meer gevonden. In de drie andere kwartieren waren in de schijnbaar
normale melk nog miltvuurbacillen, en de melkgift was gedaald tot 200 c.c. en
later 100 c.c. per kwartier. De streptococcen en staphylococcen werden niet meer
aangetroffen. De koe was schijnbaar gezond en goed gevoed en had normale tem-
peratuur. Zij bleef nog 5 maanden na het kalven in observatie en werd toen geslacht.
De melk van de drie zieke kwartieren werd 3 & 4 maanden na het kalven weer
dun vloeibaar en vlokkig, en bleef steeds miltvuurbacillen bevatten. Het l.v. kwartier
bleef gezond.

Bij de sectie werd een chroniese catarhale mastitis gevonden van drie kwartieren.
Miltvuurbacillen vond men alleen in die drie kwartieren ; lymphklieren en organen
waren steriel.

Positieve Ascoli-reactie gaven de drie zieke kwartieren en de uier-, lenden-,
darmbeenlymphklieren en rechter boegklier.

De miltvuurbacillen in de kwartieren waren (in gering aantal) aanwezig in de
alveolen ; niet in of onder het epitheel.

De uit melk gekweekte typiese miltvuur-kolonies schenen na eenige maanden
groei op agarplaat iets te degenereeren ; een scheen het vermogen van sporen-
vorming verloren te hebben. Ook was de pathogeniteit verminderd. Bij het begin
der ziekte waren de (sporenvrije) bacillen uit de melk voor konijnen vol-virulent.
Drie maanden later stierven de met uit de melk gekweekte bacillen besmette konijnen
eenige dagen later dan normaal ; na het kalven stierf geen der 9 (met bacillen-
houdend bezinksel uit de melk) (subcutaan) besmette konijnen aan miltvuur ;

wel muizen en cavia\'s. Wel waren de uit die melk aangelegde culturen ook voor
konijnen virulent.

Het kalf, dat 5 maanden lang dagelijks de bacillenhoudende melk dronk, bleef
gezond en kreeg geen miltvuur. Waarschijnlijk had het reeds intra-uterin immuniteit
gekregen. Ook waren de bacillen niet erg virulent ; een muis kon ook met de bacillen-
houdende melk niet per os besmet worden ; wel, doodelijk, subcutaan.

Rothstein en Welt i) beschrijven het ziektebeeld van deze ziekte bij kinderen.
De aandoening is zeldzaam en de verschijnselen zijn meerendeels niet karakterestiek;
meestal zijn het die van een tamelijk acute of chroniese sepsis, met verschillende
locale symptomen; zoo heeft men een gastro-intestinaal, renaal, nervo-musculair,
cardiaal, cerebraal, en dermaal type, met combinaties. Duurt enkele dagen tot een
•aar.

De karakterestieke voelbare subcutane knobbeltjes komen maar in ongeveer
12% der gevallen voor; excisie en path. anatomies onderzoek daarvan kan de diag-
nose met zekerheid doen stellen.

Pathol. anatomies beslaat een necrose van de media der arteriën, met fibrineus
exsudaat en cellige infiltratie om de arterie-wanden; proliferatie van de intima
en desquamatie van het endoteel, en vaak locale infarcten en bloedingen. Het gevolg
is een obliteratie van het lumen van de arterie. Deze veranderingen kunnen gelo-
caliseerd zijn of op vele plaatsen tegelijk.

Men beschouwt de ziekte als een soort sepsis: de oorzaak is nog onbekend. Bij schijn-
bare sepsis, met negatieve bloedcultuur en onverklaarbare verschijnselen, moet
men aan deze ziekte denken, en naar de subcutane knobbeltjes zoeken.

Lhermittf. en Trelles 2) vonden bij sectie van een patiente die langen tijd
verschijnselen van nerveuze degeneratie aan de onderarmen had gehad (met onbe-
kende oorzaak), beiderzijds in de N. medianus een, bij den mens nog niet beschreven,
infiltratie met lymphoblasten, zooals die bij neurolymphomatosis gallinarum voor-
komt.

De Bruine Ploos van Amstel 3) dringt er op aan, bij dreigende hart-dood steeds
een inspuiting toe te passen in het hart (liefst in de hartholte) van 1 c.c. adrenaline
Parke Davis.

Men spuit in met een recordspuit met dunne, 6 a 10 c.M. lange naald, twee
vingersbreed links van het sternum, in de vierde intercostaal-ruimte; de naald
wordt eerst naar de onderkant van het borstbeen ingestoken: de borstwand is ge-
woonlijk ongeveer 2 c.M. dik, de hartspier 4—5 m.M.; aan het ophouden van de
weerstand merkt men dat men in de hartholte is; (diepte van het insteken der naald
3l—5 c.M.).

De injectiespuit moet geheel gevuld zijn; de inspuiting moet langzaam geschieden.
De inspuiting is onschadelijk en werkt levensreddend in de vele gevallen waar de
stervende een gezonde hartspier heeft, (zoo bij verdrinking, ophanging, bevriezing,
shock, narcose-dood, dood door electr. stroom, koolmonoxyde- en andere gasver-
giftigingen, longoedeem, griep) en heeft dan, spoedig verricht, in 100% der gevallen

1)J. L. Rothstein en S. Welt, Amer. Journal of Diseases ofChildren; ref. in
Geneesk. Gids, 193 4, No. 10, blz. 223.

2) La Presse medicale 1934, No. 15, réf. N. T. v. G. 1934, I, No. 11, blz. 1238.

succes —■ cn dient verricht te worden in vele gevallen waarbij men (dikwijls zonder
succes) langen tijd kunstmatige ademhaling toepast.

De methode werd het eerst toegepast en aanbevolen in 1919 door Vogt. Volgens
Boruttau is in die gevallen van Sekunden-herztod de dood het gevolg van „Herz-
kammerflimmern"; digitalis en coffeïne zijn dan niet alleen nutteloos maar bevor-
deren het Flimmern zelfs. Het spreekt vanzelf dat bij hart-dood door afsluiting der
coronar-arteriën ook van adrenaline niet veel te verwachten is.

Onder de titel: „Ueber Wirkung und Anzeige der Bluttransfusionen bei den
grossen Haustieren" wijdt Kuhn i) een lang artikel (dat minder voor referaat ge-
schikt is) aan de bloedtransfusie. Hij wijst er op dat er ook bij de dieren dikwijls
directe en indirecte indicaties bestaan om deze ,,Heilmethode" toe te passen.

Ivahoff en Prodanoff 2) behandelen gevallen waarbij bloedzuigers zich in de
pharynx hebben vastgezet, bij groote huisdieren, met irrigatie met een voor dat
doel vervaardigde spoelcatheter. (Jubilaumkatalog Firma Hauptner, S. 289). Deze
Ivanoff\'se catheter wordt door de neus ingebracht; als spoelvloeistof wordt gebruikt
chloroformwater (1 c.c. chloroform op 200 c.c. water, goed geschud). Deze vloeistof
doodt onmiddellijk de bloedzuigers. Deze catheter wordt in de kliniek te Sofia ook
gebruikt bij pharyngitiden van paarden. Vrijburg.

Buresch 3) bericht bij hevige anaemieën na maagbloedingen, met groote dosis
ferrum rcductum (6—8—10 gr.) goede resultaten te hebben verkregen; kleine hoe-
veelheden zouden volgens hem niet helpen. Het ferrum reductum wordt door het
zoutzuur van de maag omgezet in ferrochloride, dat gemakkelijk door het digestie-
apparaat kan worden opgenomen. Veenendaal.

Volgens Schottmüller e.a. is sepsis een toestand waarbij zich in het lichaam
een ziektehaard bevindt, vanwaar uit voortdurend of periodiek pathogene bacteriën
in de bloedstroom komen, zoodat door die invasie subjectieve of objectieve ziekte-
verschijnselen optreden. Dat ziektebeeld is zeer verschillend, ook af hankelijk van
aantal en virulentie der bacteriën.

Sluimerende infectie, meestal een gevolg van een afgeloopen zware ontsteking,
is de toestand waarbij de ziektekiemen in het lichaam in leven en virulent zijn ge-
bleven. De voorwaarden daarvoor schijnen vooral in beenderen en gewrichten
aanwezig te zijn; meestal zijn het strcptocoeccn, gonococcen, anaeroben, zelden
staphylococcen. Oorzaak van opflikkeren der infectie kunnen zijn: trauma, operatie,
algemeene ziekte, die het weerstandvermogen van het organisme verzwakken.

Fortner en Pfaffenberg 5) hebben dit jaar bij den mens reeds 17 (familie)
epidemieën vastgesteld, (waarvan 14 in Berlijn), in \'t geheel 42 gevallen, waarvan
10 doodelijk. Bij sectie van twee daarvan werd het virus in long, lever, en milt ge-

3) Buresch: Die Behandlung schwerer Anaemien bei Magenblutungen mit grossen
Eisendosen. Deutsch. Med. Woch. 1933. S. 882.

4) Kuntzen, Aertzl. Rundschau; Schmitz, Deut. Zeitschr. Chir.; ref. Tier. Rund-
schau 1934, No. 21.

5) Reichsgesundheitsbl. 1934, 350; ref. Zeitschr. f. Fleisch u. Milchhyg. 1934
Heft 17, S. 339.

vonden. Ook vonden zij het virus bij 17 papagaaien van de betreffende families.
Van deze vogels waren 16 oogenschijnlijk gezond; een was 3 weken geleden gestorven.
Om het virus aan te toonen is het noodig met verdacht materiaal intraperitoneaal
witte muizen te besmetten. Bij de sectie zijn dan in het peritoneaalvocht de Levin-
thal\'se lichaampjes te vinden, die waarschijnlijk de oorzaak van de ziekte zijn.
Het zijn op coccen gelijkende vormen (op de grens van zichtbaarheid; moeilijk
door biirkefeld-kaarsen te filtreeren en niet te kweeken op de gewone voedings-
bodems. Schrijvers entten van een mensen-stam 30 muizen-passages; deze waren nog
doodelijk voor de dieren in een verdunning van 1 : 10 millioen.

De redactie vroeg mij eenige referaten te geven uit het tijdschrift Nutrition Ab-
stracts en Reviews, Vol. II, no. 3, jaarg. 1934.

Hoewel dit dus referaten van referaten worden, meende ik aan dit verzoek te moeten
voldoen, gezien de belangrijkheid van het genoemde tijdschrift.

In aanmerking genomen de lijvigheid van een enkel nummer der Nutr. Abstr.
a. Rev. is het slechts mogelijk hier en daar een greep te doen.

Vóór de referaten komt steeds in ieder no. van N. A. a. R. een oorspronkelijk
artikel, in dit geval : The digestion and utilisation of Crude Fibre door Prof. E. Man-
gold. Na een overzicht van de, meest algemeen bekende, literatuur, wordt vooral
gewezen op de verteerbaarheid van ruwvezel door vogels.

In tegengestelling met de gangbare meening dat ruwvezel door hoenders niet,
of bijna niet verteerd wordt, komt schr. op grond van proeven, in zijn instituut ge-
nomen, tot de overtuiging dat gerekend moet worden met vert. coëff. van 20—30.
Bij rantsoenberekeningen voor pluimvee moet dus aan het gehalte aan ruwvezel-
stoffcn aandacht geschonken worden. Verschillende factoren beïnvloeden de ver-
teerbaarheid, o.a. de aard van het voedsel (van een zelfde graansoort gaven par-
tijen van verschillende herkomst ook sterk varieerende vert. coëfficiënten). M.
wijst er op dat ook voor de andere componenten een dergelijke variatie is waar te
nemen en dat de vert. coëff. der verschillende bestanddeelen (eiwit, ruwvezel enz.)
in dezelfde richting varieeren.

Naast de orthocellulose, nauw daarmede verwant, is de hemicellulose te noemen
(inclusief de pentosanen). Deze polysachariden zijn vooral voor plantencters van
beteckenis (verleerbaarheid kan tot 90 % gaan). Lignine het meest resistente be-
standdeel der celwanden heeft de laagste vert. coëff., hoewel de verteerbaarheid van
totaal ruwvezel niet recht evenredig is met de hoeveelheid lignine welke er in
voorkomt.

Verschillende factoren waarvan de verteerbaarheid van ruwvezel afhankelijk
is, zijn :

2e. de samenstelling van het rantsoen (in verband met maag- en darmflora)
vooral bij herkauwers van beteekenis. De verhouding van eiwitten tot N-vrije stoffen
speelt hierbij een belangrijke rol.

3e. fijnheidsgraad van het voedsel en daarmede in verband oppervlaktever-
grooting (malen doet dikwijls de verteerbaarheid van ruwvezel toenemen, echter
niet altijd).

4e. verschillende andere factoren (bereiding van het voeder, mechanische en
chemische behandeling met het doel, in tijden van voedselgebrek, stoffen rijk aan
ruwvezel als hout en stroo te kunnen voederen).

Verschillende referaten over vitaminen en dc werking dezer stoffen. Volgens de
nieuwste opvattingen spelen verschillende vitaminen een rol bij de oxydatie-reductie

processen. Rachitis zou niet alleen een probleem van Ca-P. verhouding zijn, doch
meer van een verlaagd metabolisme (W. Kollath, Wie werken die Vitamine.
Ned. Klin. 1933, 29,1230-34).

Van alle vitaminen is deze physiol. werkzaamheid nog niet aangetoond, doch
alles wijst er op dat wij een stap nader zijn gekomen tot de kennis van de werking
dezer zoo belangrijke stoffen.

Vitamine A gaat gemakkelijk in de melk over ; een voederrantsoen rijk aan deze
stof, toegediend aan zoogende ratten, had een gunstigen invloed op de jongen, zelfs
nog weken nadat zij gespeend waren (H. Fasold und H. Peters, Münch. Med.
Wochenschr. 1933, 80, 1427-1429).

Teneinde het vitamine A-gehalte van melk en boter in wintertijd te verhoogen
was vooral Alfalfa-hooi en kunstmatig gedroogd gras van waarde ; over silage zijn
verschillende schrijvers het niets eens (Biochem. J. 1933 27. 878-888; J. Dairy Sc.
■933- 16. 355- 361).

Geslagen soyakoeken bevatten meer vitamine-A dan het z.g. soyaschroot (waaruit
de olie verwijderd is door extractie). Voor varkens en kippen voldoet echter in
andere opzichten het vet-arme schroot veel beter.

Na de behandeling van 25 steriele koeien met tarwekiemolie (intra musculair)
werden 17 weer vruchtbaar. Terecht wordt echter gewezen op het feit dat in ver-
schillende gevallen het effect eerder aan andere omstandigheden moet worden toe-
geschreven dan aan de injectie van het vitamine /T-preparaat (Ver. Journal. 1933,
89, 416—420).

De hoeveelheden vitamine B en koper in plantaardige stoffen en dierlijke weefsels
schijnen evenredig te varieeren.

Met ijzer is dit niet geval (Zeitschrift f. d. ges. exp. Med. 1933, 89, 765-770).

De hoeveelheid B., vitamine in eieren is afhankelijk van het rantsoen der kippen.
De broeduitkomsten hangen daarmede samen (Poultry Science 1933, 12, 332-333).

Het vitamine C is nu ook chemisch bekend, n.1. als ascorbinezuur, en kan ook be-
reid worden. (Buil. Soc. Chem. biol. 1933. 15. 694-1705^. Chem. Soc. 1933 Sept.
1270-1290. Hoppe Seyler\'s Ztschr. f. physiol. Chem. 1933. 219; Bez. d. deutsch
Chem. Gesellsch. 1933. 66. 1054-1057).

Er schijnt een parallellisme te bestaan tusschen vitamine C en Caroline (het voor-
stadium van vitamine A). Het rijpe corpeus lutcum van koe en varken dat rijk is
aan vitamine A werd onderzocht op vitamine C door middel van een dibromphenol-
indophenoltitratic. Ook was het mogelijk cavia\'s tegen scheurbuik te beschermen
met extracten uit die corpora lutea.

Het zich ontwikkelde corpus luteum bevatte evenmin als wanneer het in terug-
gang was, het vitamine C (ascorbinezuur). Ook in het ovarium en in de liquor
folliculi ontbrak het vitamine C. (Hoppe Seyler\'s Ztsch. f. physiol. Chem. 1933.
219. 275-277).

Behalve de zoo even genoemde stof wordt voor bepaling van het vitamine C-
gehalte (o.a. in melk en serum) gebruik gemaakt van het 2—6 dichloorphenolin-
dophenol. Specifiek is deze reactie echter niet, daar zij berust op oxydatie-reductie.
(Nature 1933. 132. 27-28).

Het vitamine Z>-gehalte van eidooiers afkomstig van hennen die een extra gift
vitamine D in den vorm van levertraan, viosterol of ultraviolet licht bestraling hadden
ontvangen, werd door middel van de line-test op ratten bepaald.

2 % Levertraan in het voedsel bleek de optimale dosis te zijn. 4—6 % maakte
de dooiers niet rijker aan vitame D.

Ook met viosterol werd een gunstig resultaat verkregen. De optimale levertraan-
dosis was te profereeren boven een aequivalentc viosterol-dosis.

Bestraling van de hennen met een koolbooglamp (15 minuten per dag) gaf het-
zelfde effect als 1 % levertraan in het voedsel. (Poultry Science 1933. 12).

Speciaal het vitamine A speelt een rol bij infectieziekten ; diphterie-immuniteit
wordt sterk beïnvloed door voeding en zonlicht (vitamine D). (Munch. med. Wo-
chenschrt. 1933. 80. 1388-1389).

Intraveneuse injectie van 125% joodnatrium (hoeveelheid niet vermeld) doet
de normale hoeveelheid jodium in eieren (5—18 gamma) sterk stijgen (tot 400 gamma
en hooger). Het grootste gedeelte van het jodium werd organisch gebonden in de
dooier aangetroffen.

Voor therapeutische doeleinden kunnen dus op deze wijze jodium-eieren verkregen
worden (Arch. f. exp. Pthol. u. Pharmakol 1933. 171. 260-268).

Ten einde de productie van verschillende koeien te kunnen vergelijken, in ver-
band ook met de toegevoerde energie in het voedsel, wordt die productie uitgedrukt
in de z.g. F.C.M. (fat-corrected milk). D.w.z. de hoeveelheden geproduceerde melk
(van verschillend vetgehalte) worden allen omgerekend op melk van 4 % vet 1).

Voor verschillende runderrassen kan voor de omrekening op energiebasis de
formule 0.4 M plus 15F gebruikt worden, waarin M het gewicht van de melk is en
F het gewicht van het melkvet. Een K.G. 4 % melk is 750 Cal. v. d. Plank.

18th. Report of the Director of Veterinary Services and Animal Industry, Union of South
Africa, August, 1932.

Studies in Mineral Metabolism XVIII. Phosphorus in the Nutrition
of Sheep (Final Report). P. J. du Toit, A. I. Malan and J. W. Groenewald,
biz. 611-630.

XX. Iodine in the Nutrition of Sheep. A. I. Malan, P. J. du Toit and
J. W. Groenewald. Ibid. 651-676.

XXI. A Comparison of Phosphatic Supplements for the Prevention of
Aphosphorosis. A. I. Malan and P. J. du Toit. Ibid. 677-702.

XXIII. Phosphorus and Iodine Supplements in Field Experiments
with Sheep. J. G. Bekker. Ibid.. 733-750.

XXIV. On the Administration of Phosphorus to Animals through
their Water Supply. J. G. Bekker. Ibid. 751-797.

XXV. The Effect of Calcium and Magnesium Supplements on the
Growth of Merino Sheep. J. W. Groenewald. Ibid. 799-803.

L\'Aphosphorose des Herbivores. A. Theiler et H. H. Green. Bulletin de
1\'Académie Vétérinaire de France 6, No. 7, 271-304. (1933).

De hierboven aangegeven negen verhandelingen met hun talrijke tabellen, gra-
fieken en technische bijzonderheden, die de resultaten weergeven van, meerendeels
op groote schaal, in Zuid-Afrika uitgevoerde proefnemingen, leenen zich niet tot
een volledige en toch overzichtelijke bespreking. Er wordt daarom volstaan met een
opsomming van de belangrijkste uitkomsten. Voor verdere bijzonderheden worden
belangstellenden naar de oorspronkelijke publicaties verwezen.

1. Toediening van phosphor, in den vorm van secundair natriumphosphaat,
in een hoeveelheid, aequivalent met het P-gehalte van 2 lb. goed Engelsch hooi,
heeft bij schapen een gunstigen invloed op den groei. Overmaat phosphaat belem-
mert den groei in geringe mate. Phosphorgebrek spiegelt zich af in het gehalte aan
anorganisch phosphaat van het bloed.

2. Bij voldoende P-opname is bij schapen het gewicht van de vacht 32 % hooger,
de „staple length" 16.6 % grooter en de haardikte 13.5 % meer dan bij P-insuffi-
ciënte voedering. Overmaat P veroorzaakt geen meerderen wolgroei.

1) Overman, O. R. and Gaines, W. L., Milk and energyformulas for various breeds
of cattle (J. Agrie, Res. 1933. 46).

schapen slechts dan een ongunstigen invloed op den algemeenen gezondheidstoe-
stand, wanneer tevens zeer P-arm voeder wordt verstrekt. In dit geval blijkt de jo-
diumtoediening de verschijnselen van aphosphorosis nog te versterken. Zestien
maanden na beëindiging van de jodiumproef hadden de met KI gevoederde ooien
— ook die, welke niet op P-deficiënt voedsel waren geweest — een gestoord voort-
plantingsvermogen, zich uitende in abortus en sterfte der lammeren in de eerste
dagen na de geboorte.

4. De toediening van phosphorpraeparaten aan runderen geschiedt het beste
in den vorm van secundair natriumphosphaat. In werkzaamheid hierop volgende
zijn te noemen : gepraecipiteerd calciumphosphaat en beendermeel (al of niet
zonder gelatine).

5. Phosphor uit secundair natriumphosphaat wordt practisch voor 100 %, uit
beendermeel voor ongeveer 70 %, door runderen opgenomen. De hoeveelheid
calcium, die door de nieren wordt uitgescheiden, neemt toe naarmate het voedsel
minder P bevat. Toediening van natriumphosphaat aan een dieet met weinig P
beinvloedt de opname en de retentie van calcium in gunstigen zin. Toevoeging van
CaCO_e aan voeder met laag P-gehalte doet de resorptie van P afnemen. Toevoeging
van natriumphosphaat aan een diëet, dat weinig Ca bevat, veroorzaakt weliswaar
een grootere P-opname, echter wordt tevens veel phosphaat via de nieren uitge-
scheiden. Het verbruik van eiwitten, koolhydraten, aether-extractiefstoffen en vezel
in het voeder staat blijkbaar niet onder invloed van voldoende of onvoldoende
P- en Ca-voorziening.

6. De gunstige invloed van P-toediening (in den vorm van beendermeel) op de
gewichtstoeneming van schapen, wordt bevestigd. Jodium (als KI) is hierop zonder
invloed.

7. De phosphor-aanvulling 10 g P₂0₅ per dag per koe) kan geschieden door
secundair natrium-phosphaat op te lossen in het drinkwater. Ter voorkoming van
neerslagen is toevoeging van een weinig zwavelzuur noodzakelijk. Bovendien lost
men nog een spoor kopersulfaat in het water op (1 : 250.000), teneinde algengroei
tegen te gaan.

8. CaC0₃, in een hoeveelheid van 7 g per dag, heeft een gunstigen invloed op
den groei van Merino schapen. Aanvulling van het voedsel met magnesium ver-
oorzaakt geen snelle gcwichtsvermeerdering.

9. Tenslotte wordt door twee bij uitstek deskundige onderzoekers (Theiler
en Green) een uiteenzetting gegeven van het vraagstuk der aphosphorosis.

Torao Imai i) heeft de kennis omtrent de functie van de milt trachten uit te brei-
den door bij het konijn op verschillende wijze bereide miltextracten subcutaan in
te spuiten en de veranderingen van het bloedbeeld na te gaan.

Het aantal erythrocyten nam af, (tot 50 % en meer), dat van de lcukocyten nam
toe ; de toeneming van de laatste is tusschen 3 en 8 uur na de inspuiting maximaal.
Met de vermindering van het aantal erythrocyten (tot 13 %) gaat vermeerdering
van het haemoglobinegehalte samen. Deze toeneming kan lang blijven bestaan.

Bij dieren, waar te voren de milt was weggenomen, werd een sterkere werking
waargenomen dan bij normale. Steeds was de werking na 3 dagen afgeloopen.

De werkzame bestanddeelen van het extract bleken thermostabiel, doch werden
niet nader vastgesteld. Roos.

1) Imai, T. Über den Einfluss verschiedener Milzextrakte auf das Blutbild. The Tohoku
Journal of exp. Medicine, 22, 1933, 293.

De bijzondere eigenschappen van het longslijmvlies zijn al sinds Claude Bernard
en Magendie bekend, n.1. de geweldig snelle absorptie van allerlei stoffen (genees-
middelen, kleurstoffen) waarbij de werking vrijwel even snel als bij een intraveneuze
inspuiting optreedt.

Aan den anderen kant is echter het binnendringen van ziektekiemen (pneumococcen,
miltvuur-, tuberkelbacillen, enz.) langs de aërogene weg veel moeilijker ; de ver-
schillen tusschen aërogene en intraveneuze experimenteele infecties zijn sprekend.

Als overtuigd voorstander van den mesenchymalen oorsprong der z.g. alveolair-
epitheelcellen, geeft Fried i) in dit artikel een samenvattend overzicht van zijn
eigen onderzoekingen en van de verschillende meeningen in de literatuur.

Hij komt tot de conclusie, dat de z.g. alveolair-epitheelcellen, macrophagen zijn
en dat zij een essentieel onderdeel van het reticulo-endotheliale systeem vormen.
Zij zijn dus steeds ter plaatse aanwezig, als bekleedende cellen en in de alveolair-
septa, en treden bij infecties onmiddellijk actief op.

Talrijke mooie microfoto\'s en platen verduidelijken dit helder geschreven betoog.

Dr. Christnach 2) deelt ervaringen mede, opgedaan tijdens en na de ovario-
tomie van 8 nymphomane merries. Bij 7 werd de dorsovaginale methode, by 1 de
ventrovaginale methode gevolgd.

De dorsovaginale ovariotomie geschiedt bij het staande dier, na toediening van
10—15 gr. chloralhydraat per os en extradurale anaesthesie met 10 c.c. 2 % tutocain.
De verdere modus operandus is de bekende incisie met bistouri caché boven de
cervix, inboren met de hand en afkneuzen der ovariae met de ecraseur (ref.).

De ventrovaginale methode geschiedt bij het liggende dier onder diepere narcose,
met 22—28 gr. chloralhydraat. Het achterstel wordt hooger gelegd. De perforatie
van de vagina geschiedt direct onder de cervix ; het bovenliggende ovarium wordt
geextirpeerd. Voor extirpatie van het andere wordt het paard op de andere zijde
gewenteld.

Complicaties bij de dorsovaginale (staande) methode : neervallen van de patiënt,
waardoor in één geval dunne darmlissen uit de vulva kwamen en tot op den grond
hingen. Na reiniging met lauw water en repositie is alles goed afgeloopen. Bij een
andere patiënt is het rectum geperforeerd door verkeerd manipuleeren. Ook dit
liep goed af. Een patent stierf na 8 weken ; aanwezig bleek peritonitis sicca, puru-
lente baarmoeder- en nierontsteking. In één geval demonstreerde patiënt een over-
gevoeligheid voor de tutocaine ; na 20 minuten sterk zweeten, neervallen en i 3 uur
verlamd blijven liggen.

De invloed van ovariotomie op de nymphomane verschijnselen is zeer twijfel-
achtig. Bij langdurige nymphomanie is het resultaat slechts bij uitzondering gunstig ;
minder slecht zijn de kansen bij korteren bestaansduur van de verschijnselen (hoog-
stens I jaar). Schrijver houdt de ventrovaginale methode bij het liggende dier voor
het meest doelmatig, vooral omdat bij het staande dier het neervallen zeer storend is.

(Ik ben van meening dat de epidurale anaesthesie het neervallen in de hand werkt.
In de etappen-ziekenstallen heb ik destijds verschillende ovariotomieën bij het staande
dier verricht, zonder dat de neiging tot vallen hinderlijk was. Epidurale anaesthesie
bestond toen nog niet. De paarden werden gepraamd en wanneer de neiging tot
hangen of vallen bemerkt werd, werd de praam iets losser gedraaid en het euvel
was verholpen.

1) Fried, B. M., The Lungs and the macrophage System. Arch. of Path. 1934, Bd.
17, blz. 76.

2) Christnach, Dr., Erfahrungen bei Stutenkastrationen. Zeitschr. für Vet.kunde,
^Aug- \'933> Pag- 290-

Ook volgens mijn ervaring was de invloed van ovariotomie (al of niet gepaard
met cliterodectomie) op de nymphomane verschijnselen zeer twijfelachtig. Zouden
de verschijnselen der z.g. ,,pismerrie\'s" meestal geen karakterfouten zijn, die mogelijk
niets met ziekelijke geslachtsfuncties te maken hebben? Ref.).

Dr. Yves Pincemin i) beschrijft verschillende methodes van verdooving van den
ondervoet bij. runderen, voor klauwbehandeling. Afbeeldingen verduidelijken een
en ander betreffende de vertakkingen van zenuwen en de insteekplaatsen voor de
injecties.

Pesadoro geeft drie injecties ; een op de voorzijde, halverwege de pijp, in de
mediaanlijn ; de twee andere bij de plantairzenuwen, eveneens halverwege de pijp.
Hoeveelheid vloeistof per injectie 5 c.c.

VVester en Beyers geven eveneens drie injecties ; een op de voorzijde van den
kogel in de mediaanlijn en de twee andere aan de zijkanten iets voor en boven de
bijklauwen. Hoeveelheid vloeistof per injectie 25 k 30 c.c.

Sönksen past circulaire anaesthesie toe. De insteekplaatsen zijn aan de zijvlakten
van den kogel, iets meer naar voren. De canule wordt ± 7 c.M. onder de huid
gestoken, naar voren iets in benedenwaartse dwarse, naar achteren iets in boven-
waartse dwarse richting. De 25 a 30 c.c. injectievloeistof wordt gelijkelijk onder
de huid verdeeld.

Er bestaat bij deze methode gevaar voor verwonding van bloedvaten en tevens
kans, dat geen totale gevoelloosheid optreedt, doordat de N. tibialis anterior bij den
kogel een diepe ligging heeft. Deze kans loopt men ook bij de methode VVester
en Beyers.

Schrijver geeft de volgende methode aan : De injectiepunten liggen alle op hetzelfde
niveau aan de iste phalange (kootbeen) en zijn vier in getal, iste een van 10 c.c.
op de voorvlakte in de mediaanlijn, de canule in benedenwaartse richting, 2de
een van 10 c.c. aan de achtervlakte in de mediaanlijn (dus onder de bijklauwen),
de canule naar beneden gericht; 3de een van 5 c.c. aan de laterale vlakte van het
kootbeen langs de buigpezen ; en 4de een van 5 c.c. in het midden van de laterale
vlakte van het kootbeen d.i. iets verder naar voren dan de 3de. Als injectievloeistof
gebruikt schrijver 1 % cocaïne met adrenaline. Crezée.

Brummelkamp 2) behandelde met succes chroniese wonden en zweren met weinig
neiging tot genezing (zooals die bij den mens vooral aan het onderbeen voorkomen)
door toepassing van warmte. Een I5tal gevallen, waar het ulcus maanden, zelfs
•aren, had bestaan, veelal met substantieverlies, onregelmatige harde randen, en
necrotiese ondergrond, genazen binnen 3 tot 4 weken. Schrijver verbond de wond
met boorzalf en maakte voor de verwarming gebruik van een doek, die om het been
werd geslagen en electries (met thermophoor) werd verwarmd.

Door tussen ulcus en warme lap een laag vette watten te leggen kon nu de tem-
peratuur van ulcus en omgeving steeds op 42⁰ C. gehouden worden. Elke 4 dagen
werd het ulcus met jodium-benzine gereinigd en opnieuw verbonden.

In gevallen dat deze methode in de steek laat kan men operatieve behandeling :
para-arterieele neurotomie, uitsnijding en lap-transplantatie, enz. overwegen.

Volgens Lobenhofff.r 3) zijn bij maagkanker de resultaten niet bemoedigend ;
53 % operatie-sterfte, en meestal spoedig recidive ; de gemiddelde levens-verlenging
is korter dan bij partieele rcsectie. Bij ulcus is de operatie zelden aangewezen, maar
kan succes hebben. Het gevaar voor eventueele pernicieuze anaemie kan misschien
voorkomen worden door de moderne therapie.

1) Pincemin, Dr. Yves, Technique de 1\'anesthesie du pied chez les Bovidés. Ree. de med.
vet. Juin 1933, pag. 341.

Denk i) raadt aan om, voor men (zoo mogelijk) embolectomie doet, intraveneuze
inspuiting van eupaverine te probeeren, daar bij de afsluiting van een bloedvat
secundair vaatcontractie aanwezig is. In 6 (van de 10) gevallen had hij daarmee
succes. De werking duurt 2—3 uur ; men moet de inspuiting, van 1—2 ampullen,
telkens herhalen als de circulatie minder goed wordt.

Hoflund 2) vermeldt 8 gevallen van steenen in de urethra bij 7 rammen en een
bok. De zitplaats was steeds het processus vermiformis urethralis (het wormvormig
aanhangsel van de penis) dat een praedilectieplaats schijnt te zijn voor steenen die
uit nierbekken of blaas komen. (Volgens Oppermann blijven steenen in de urine-
wegen bij rammen meestal in de Svormige bocht steken).

De steenvorming schijnt veelal in verband te staan met te zware voeding. Vier
van de acht gevallen verliepen letaal, door verkeerde of te late diagnose ; bij vier
volgde, na operatie, genezing.

Het is zaak spoedig de diagnose te maken. Bij de behandeling moet de penis
naar buiten getrokken worden, hetgeen in vele gevallen niet gemakkelijk is. Schrijver
steekt een pink in het praeputium, tracht met de nagel de steen van achteren te om-
vatten, en langzaam, met hulp van de andere hand, de penis naar voren te halen.
Het wormvormig aanhangsel wordt onder of boven de steen geamputeerd. Gevaar
voor latere strictuur schijnt niet te bestaan. (Volgens Marshall zou de operatie
steriliteit ten gevolge hebben, daar bij de copulatie het processus in de cervix zou
dringen en het sperma zoo direct in de uterus komen. Iwanow heeft echter door
proeven bewezen dat de operatie geen invloed heeft op de bevruchting).

De transplantatie moet geschieden onder aseptische cauteelen ; entiseptica mogen
daarbij niet worden gebruikt, wel eventueel physiologische keukenzoutoplossing.
Slechts kleine stukjes huid worden overgebracht (epidermis -j- deel der papillair-
laag ; geen vet of bindweefsel). De techniek wordt nader door Self 3) beschreven.

De wondoppervlakte wordt gering gescarificeerd, zonder dat daarbij evenwel
bloedingen ontstaan. Als bedekking geeft Self aan gebruik te maken van een ste-
riele gummispons, die geregeld wordt vochtig gehouden met physiologische NaCl-sol.
en met enkele hechtingen aan de huid wordt gefixeerd.

F.nkcle voorbeelden van succesvolle transplantaties bij honden worden beschreven.
De behandeling geschiedde onder narcose (geen locale anaesthesie!).

De bloeduitstortingen zetelen meestal aan de binnenzijde der oorschelp. Re-
sorptie vindt meestal zelden plaats en gaat dan nog vaak met retractie en schrom-
peling van de oorschelp gepaard. Bij den hond ligt in een zeer groot deel der gevallen
(80 %) een Otitis externa eraan ten grondslag (ook aan een parasitair oorlijden
dient daarbij te worden gedacht).

Voor een goede behandeling dienen ook de oorzaken voor het ontstaan van het
bloedoor te worden weggenomen. De eigenlijke behandeling is een chirurgische
en moet volgens Isensee 4) onder narcose geschieden. Een locale anaesthesie door
inspuitingen aan de oorbasis is mogelijk, maar volgens hem niet steeds voldoende.

Het athaematoom wordt door Isensee voor de helft gespleten en vervolgens het
bloedextravasaat verwijderd. Daarna worden perichondrium, oorschelp en uit-

2) Hoflund, S., Ueber Harnsteine im wurmförmigen Anhang des Penis, beim Schaf-
und Ziegenbock. Archiv, für wiss. u. prakt. Tierheilk. 1934, 67 Band, 4 Heft, S. 340.

3) Self, Skin-grafting in canine practice. J. Amer. Vet. Med. Ass. 1934, p. 163.

4) Isensee, Die chirurgische Behandlung des Othaematoms. Berl. Tierärztl. Woch.
1934, S. 228.

wendige huid door dichtbij elkaar aangebrachte, perforeerende hechtingen, vast
met elkaar verbonden. Na ongeveer acht dagen zou herstel zijn verkregen. Het op
den kop gelegde oor wordt door middel van een elastisch verband gefixeerd. Het
voordeel van aldus te opereeren zou volgens I. hierin bestaan dat het haematoom
reeds direct na het ontstaan ervan met succes zou zijn te opereeren. Veenendaal.

Aethernarcose bij paard, varken en hond met behulp van een daartoe
geschikt apparaat.

De intraveneuze, orale of rectale toediening van narcotica bezit nadeelen die
vooral hierin bestaan dat het eenmaal in het lichaam gebrachte narcoticum niet
meer uit het lichaam kan worden verwijderd (nicht-Steuerbarkeit).

Völker en Weingart i) beschrijven hier een methode van inhalatie-narcose,
die het mogelijk maakt een juist gedoceerd aetherluchtmengsel te krijgen. De voort-
geleiding van de aetherdampen uit het vat waarin de aether zich bevindt, tot het
dier, geschiedt door middel van een slang die of in een gesloten masker of in een
catheter, welke in de trachea wordt gebracht, is bevestigd. Het gebruik van het masker
is het eenvoudigst. Een nadeel daarbij is dat, bij langdurig gebruik, zich veel secretum
daarin ophoopt.

Bij het masker zuigt het dier het aetherluchtmengsel zelf, door inspiratie, in. Ook
kan eventueel het mengsel met behulp van een gummiballon worden aangedreven.
De aanwezigheid van een uitlaatventiel in het masker maakt een onbelemmerde
uitademing mogelijk.

Het aetherluchtmengsel is te regelen. Voor snellere verdamping der aether is het
glazen vat waarin dit zich bevindt, omgeven door een metalen houder, waarin lauw-
warm water wordt gebracht (30—40 °C.) De narcose wordt ingeleid door een basis-
narcoticum en de narcose verder met aether voortgezet. Bij den hond werden kli-
nisch bruikbare resultaten met morphine verkregen. De morphine werd intraveneus
aangewend en wel per 10 K.G. lichaamsgewicht ongeveer 30—40 mgr. van een
i—4 % oplossing. De onaangename braakbewegingen zouden dan ontbreken ;
wel zou een kort, maar hevig excitatiestadium hierbij voorkomen.

Ter verkrijging van een snelle, diepe narcose in 1—3 min. laten zij eerst zuivere
aetherdampen inhaleercn.

Voor nadere bestudeering van de narcose-apparaten dient het origineel (met foto\'s)
te worden geraadpleegd.

Ervaringen omtrent aethernarcose bij katten met behulp van een bij-
zonder daartoe vervaardigd narcosekastje.

Door het inwerking treden van het ,,Reichs-Tierschutzgesetz" van 24 Nov. 1933,
hebben de algemeene narcose en de plaatselijke anaesthesie voor de Duitsche dieren-
artsen bijzondere beteekenis gekregen.

Bij de kat wordt met succes de aethernarcose bewerkstelligd met een z.g. narcose-
kastje (zie ook Hinz : Tierarztl. Rundsch. 1933, S. 159).

Lampe 2) gebruikte daartoe een zeshoekig kastje. Ter betere en snellere verdam-
ping wordt de aether met een recordspuit op een gegolfde glazen plaat gespoten ;
een verstuiver met ballonaanjager is dan ook hierbij niet noodig.

De inhoud van het kastje bedraagt ± 19 I.. Met 30—33 c.c. aether wordt gemid-
deld na 3—4 min. een diepe slaap verkregen.

1) Völker und Weingart, Die Aethernarkose des Pferdes, Schiveines und Hundes
mittels besonderer Apparaturen, Deutsch. Tierarztl. Woch. 1934, S. 82.

2) Lampe, Erfahrungen über Inhalations-Aethernarkosen mit besonderen Narkosebehaltern
bei Katzen und anderen Heimtieren. Berl. Tierarztl. Woch. 1934, S. 229.

De verdere narcose vindt plaats door het hoofd van het dier, in een hals-manchet
gefixeerd, in het kastje te laten.

Gebruikt werd aether ad narcosin, maar ook wel zuivere zwavelaether ; evenwel
geen aether met atropine, zooals Hinz heeft aanbevolen om het speekselen tegen
te gaan. Veenendaal.

Epivan-natrium, een barbituur-praeparaat, wordt in den handel gebracht door
I.G. Farbenindustrie Hoechst. Daar waterige oplossingen ervan slechts enkele uren
houdbaar zijn, wordt kort voor het gebruik een 10 % oplossing bereid. Nadat de
oplossing op lichaamstemperatuur is gebracht, wordt ze zeer langzaam intra-
veneus ingespoten. Soms wordt een excitatiestadium opgemerkt : soms ook is het
ontwaken onrustig. De duur der narcose is kort, ± 20 min. tot 1 uur ; na het ont-
waken is soms nog sterke ataxie aanwezig.

De invloed op ademhaling en polss i gering ; de uitscheiding geschiedt door
de lever ; nadeeligen invloed op de nieren oefent het niet uit ; de werking is indivi-
dueel verschillend. Als dosis wordt door Knebel i) aangegeven 0.3 c.c. der 10%
oplossing per K.G. lichaamsgewicht.

Om de diepte der narcose vast te stellen werd de oorreflex nagegaan, door lucht
in de uitwendige gehoorgang te blazen. Bij voldoende narcose reageert het dier daar-
op niet meer met kopschudden. Voor langere operaties werd meer ingespoten ;
evenwel hoogstens 0.5 c.c. per K.G. Zijn conclusie is dat het „Epivan-natrium"
bij juiste aanwending, in de aangegeven hoeveelheid, een zeer snel intredende, on-
schadelijke en ongevaarlijke narcose verwekt bij honden, voor alle operaties van niet
te langen duur.

Steffens 2) heeft met „Epivan-natrium" 28 narcosen bij 12 proefhonden gedaan
en later nog 16 bij kleinere en wat grootere operaties. Als dosis optima werd ge-
vonden voor jongere dieren tot twee jaar, 30 m.gr. ; voor oudere dieren 40 m.gr.
per K.G. lichaamsgewicht. Ook hij geeft aan dat de intraveneuze injectie langzaam
moet geschieden ; per minuut 1 c.c. der 10 % oplossing. Hoe langzamer ingespoten
wordt, des te beter is de weking. Dan treedt tijdens de injectie reeds diepe slaap op
waarvan de duur gemiddeld 12—15 minuten bedraagt.

Bij wat hoogcre doseering (40—60 m.gr. per K.G.) is de narcoseduur wel tot
30 min. te verlengen. De dosis letalis zou bedragen 90—100 m.gr. per K.G. Het
middel werd door alle honden goed verdragen. Wanneer toevallig iets van de op-
lossing in het subcutane weefsel terecht kwam, werden geen nadeelen daarvan ge-
zien. De pols en het hart werden er slechts weinig door beïnvloed : de inwerking op
de ademhaling was individueel verschillend en wel de frequentie meestal iets ver-
minderd (4—6 per min.) Bij het ontwaken trad versnelling der ademhaling op en
begonnen de dieren te hijgen ; de temperatuur daalde slechts weinig.

In 10 % der gevallen was de narcose voor een operatie niet voldoende ; jonge,
krachtige dieren waren het minst goed onder narcose te brengen. In 20 % der ge-
vallen traden excitatie-verschijnselen op (tremor, krampen, onrust) .Bij en na het
ontwaken waren de dieren onrustig, hadden onzekere bewegingen en vielen om ;
het onrustige postnarcotische stadium werd af en toe door rustig slapen afgewisseld.
Atactische bewegingen waren nog na 6 uur waar te nemen.

Als voordeelen worden genoemd : de kleine hoeveelheid welke noodig is, de ge-
makkelijke toediening, de snelle werking, de relatieve ongevaarlijkhcid, de groote
therapeutische breedte ; als nadeelen : de korte duur van narcotische werking, de
individueele verschillen, de excitaties in ± 20 % der gevallen, de lange onrustige

1) Knebel, Epivan-Natrium, ein neues Mittel zur intravenösen Allgemeinnarkosen bei
Hunden. Tier. Rundsch. 1933, S. 746.

2) Steffens, Die Epivan-natrium Narkose im Vergleich zu den bisher geübten Verfahren.
(Beitrag zur Narkose des Hundes). Tier. Rundsch. 1933, S. 844.

nasiaap, de „nichtsteuerbarkeit" der narcose. Of met bepaalde middelen, na de
operatie aangewend de narcose te onderbreken is, dient nog te worden uitgemaakt.

Het oordeel van Velü en Zottner i ) omtrent epivan-natrium als algemeen nar-
coticum is wat gunstiger dan dat van Duitsche zijde.

Ganslmayer 2) heeft bij 26 proefhonden een onderzoek hiernaar ingesteld. Adem-
haling, bloeddruk en hartwerking werden langs den bloedigen weg kymographisch
gemeten bij 15 dieren : bij de overige honden werden pols, ademhaling, temperatuur
en verder de narcosewerking en de duur der narcose subjectief nagegaan.

Bij een snelle intraveneuze inspuiting trad een shockachtig symptomen-complex
op (voorbijgaande ademhaling-stilstand, excitatie, sterke bloeddrukdaling) ; bij een
gefractioneerde inspuiting was de bloeddrukdaling minder, maar volgens sommigen
zou het excitatie-stadium dan van langeren duur zijn. De dosis bedroeg 0.3 c.c.
per K.G. lichaamsgewicht van een 10 % oplossing.

De narcose gaf groote individueele verschillen te zien. De narcose-duur bleek ook
af te hangen van de doseering. De hartwerkzaamheid was versneld (dus snelle pols),
na ongeveer 10 minuten was het aantal polsslagen weer normaal. De bloeddrukdaling
was eveneens van voorbijgaanden aard.

De ademhaling werd langzamer ; evenwel niet bij een therapeutische dosis. Ex-
citaties werden in de meeste gevallen opgemerkt ; ook in het postnarcotische stadium.

Het middel biedt volgens G. geen voordeelcn boven andere barbituurzuurprae-
paraten als b.v. „pernocton" en kan voor den hond niet worden aanbevolen.

De dosis hangt volgens Kargkr 3) vooral af van den leeftijd en de algemeene toe-
stand van het dier. De duur der narcose is afhankelijk van de ouderdom der pa-
tiënten, van de algemeene toestand, van de ingespoten hoeveelheid en van de snel-
heid der injectie. Een verlenging der narcose is door een herhaling der inspuiting
te verkrijgen. Het wordt vooral als basisnarcoticum gebruikt. Speciaal bij jonge
honden treden soms sterke excitatie-verschijnselen op. De narcose-diepte is zeer
ongelijk ; een verder nadeel is de postnarcotische onrust. Volgens K. is het middel
voor de praktijk niet aan te bevelen.

Schmitt 4) heeft gedurende een vijftal jaren het „Pernocton" bij verschillende
huisdieren aangewend en is daarbij tot de volgende conclusies gekomen :

Het gebruik van „Pernocton" is ook nog heden bij mensch en dier gerechtvaar-
digd. De doseering is individueel; de injectie moet langzaam plaats hebben, waarbij
de aangegeven dosis voor de verschillende dieren als de hoogst toelaatbare moet
worden beschouwd, n.1. voor hond, kat, schaap, geit, kip, 0.35 c.c. der 10 % op-
lossing per K.G. lichaamsgewicht; voor varken 0.2—0.27 c.c.

Bij iedere diersoort is de voedingstoestand (vetrijkdom) in aanmerking te nemen.
Voor hond en kat is „Pernocton" in veel gevallen een vol-narcoticum. Bij schaap,
geit, varken en kip is de werkingsduur korter en is het enkel als basis-narcoticum te
gebruiken. Een methode is aangegeven om ook grootere hoeveelheden der oplossing

1) Velu en Zottner, L\'anesthesie générale par l\'èpivan sodique en injection intraveneuse.
Bull, de l\'Acad. Vét. 1934, p. 407.

2) Ganslmayer, Ein Beitrag zur Epivan-Narkose beim Hund. Veterinarski Arhiv. 1934.

3) Karger, Beitrag zur intravenösen Epivan-natrium-Narkose beim Hund. Deutsch.
Tierärztl. Woch. 1934, S. 87.

4) Schmitt, Fünfjährige Erfahrungen mit dem injizierbaren Hypnotikum Pernocton
bei verschiedenen Haustieren (Hund, Katze, Schaf, £iege, Schwein, Huhn). Arch. f. Tier-
heilk. 1933, S. 46.

langzaam intraveneus in te spuiten. Pernoeton oefent op het hart, vaten en darm
een verlammenden invloed uit. De uitscheiding ervan geschiedt niet door de speeksel-
klieren ; het bezit geen speekseldrijvende werking. Veenendaal.

Foss en Schwalm i) vergeleken de aether-narcose met de lumbaal-anaestesie
bij 4000 patiënten waarvan de helft (voor een operatie) onder aether-narcose, de
andere helft onder lumbaal-anaestesie was geopereerd. Over \'t geheel genomen
was de beoordeeling in het voordeel van de lumbaal-anaestesie.

Tropacocaïne wordt, daar het weinig giftig zou zijn, aanbevolen als lumbaal-
anaesteticum.

Bolten 2) vermeldt twee gevallen, bij mannen, die na de inspuiting, tengevolge
van een spastiese blaasverlamming, niet meer spontaan konden urineeren, welke
toestand 3 en 6 weken duurde ; in een der gevallen pas na een operatie (laminec-
tomie) werd opgeheven. B. is van meening dat door de sterk prikkelende werking
van het middel een circumscripte arachnoiditis spinalis (lepto-meningitis) is ontstaan.

Naar aanleiding van een eerder in dat tijdschrift (de Revista) verschenen ar-
tikel paste Lorenzo Rubio 3) bij twee operaties bij een veulen en een muildier
de intraperitoneale injectie van chloralhydraat toe. Daarbij werd ingespoten 25 gram
per 100 K.G. levend gewicht ; de oplossing werd klaargemaakt vlak voor het gebruik
en op lichaamstemperatuur ingespoten. In beide gevallen gedurende 4.8 uur voor
de operatie absoluut dieet. De duur der narcose is niet waargenomen, daar, voor
vlugger ontwaken, 2 c.c. 1 °/₀₀ strychnine opl. is ingespoten. Het bijkomen was zeer
rustig. Graafsma.

In ons land wordt meestal bij kunstmatige ademhaling de methode van Sil-
vester toegepast. Hierbij wordt, bij drenkelingen b.v., (na reinigen van mond
en keel, naar voren brengen der tong, even op de buik leggen met het hoofd lager
om eventueel water door de mond te laten afvloeien), de patiënt op de rug gelegd
(met de schouders iets hooger, door een kussentje onder te leggen), en worden
gelijktijdig en langzaam (tienmaal per minuut), de armen over het hoofd gestrekt
en weer terug bewogen.

Nu raadt Dr. Loos 4) aan, liever de methode van Schäfer toe te passen, die nog
eenvoudiger is en ook in de meeste landen bij voorkeur gebruikt wordt : Na inspectie
van de mondholte wordt de patiënt voorover gelegd, met het hoofd ondersteund
door de onderarm, zoo dat mond en neus vrij liggen. De persoon die de bewerking
uitvoert plaatst zich schrijlings over de schijndoode, met het gezicht naar diens
hoofd gekeerd. Hij buigt zich voorover en drukt met wijduitgespreide handen de
borstkas ter hoogte van de 11e tot 12e rib ; na eenige tellen richt hij zich op, (de
handen ter plaatse latende) en heft de druk eenige tellen op, enz.

Bij de methode Schäfer is dus niet de inademing maar de uitademing actief;
de inspiratie wordt aan de elasticiteit van de borstkas overgelaten. Slijm en vocht
worden bij deze methode gemakkelijker ontlast. Eén persoon kan desnoods twee
drenkelingen tegelijk helpen.

3) Anestesia por el cloral, en inyecciön intraperitoneal, por Lorenzo Rubio. Revista
de Hygiene y sanidad Pecuarias. Oct. 1933.

Uitgegeven ter herdenking van het vijf-en-twintigjarig professoraat van Prof. P. van
der Wielen, hoogleeraar in de pharmaeie te Amsterdam, bestaande uit verhande-
lingen van pharmaceutische en medische oud-leerlingen.

Behalve de 20 zooeven bedoelde verhandelingen bevat deze bundel de lijst van de
voornaamste publicaties van den jubilaris. Een deel der opstellen behandelt zuiver
pharmaceutische onderwerpen. Over de verhandelingen welke de lezers van dit
tijdschrift vooral zullen interesseeren mogen hier de volgende korte referaten worden
gegeven.

Prof. Dr. I. Snapper en Dr. A. Grünbaum, Over een nieuwe oxydatie en synthese in
de hondennier.

Schrijvers herinneren eraan dat zij konden aantoonen, dat de nier een belang-
rijke rol bij de |8-oxydatie speelt. Zij behandelen thans hun proeven waarbij honden-
nier met phenylpropionzuur plus glycocoll werd doorstroomd. Daarbij bleek dat dit
aromatische zuur tot het onverzadigde kaneelzuur (een oxvdatie-proces) wordt
omgezet. Dit laatste zuur wordt door hondennier niet verder omgezet, echter wel
door kalfsnier. Geeft men een hond na wegneming van beide nieren phenylpropion-
zuur dan laat zich in de organen benzoezuur aantoonen, zoodat de nier niet noodig
is voor afbraak van het phenylpropionzuur. Of de oxydatie buiten de nier via het
kaneelzuur verloopt is onbekend.

Prof. Dr. U. G. Bijlsma, Pharmaceutisch onderzoek van digitalisbladen met behulp van
biologische methoden.

Schrijver sluit aan het onderzoek van Dr. Hoekstra (Diss. Utrecht 1931) aan
om de digitoxine naast de andere glucosiden te bepalen. Hij komt tot de conclusie
dat waarschijnlijk digitoxine en ook andere glucosiden splitsingsproducten zijn
van de oorspronkelijk in het blad, voordat het geoogst werd, aanwezige glucosiden
en vindt samenwerking tusschen pharmaceut-chemicus en experimenteel phar-
macoloog voor verder onderzoek gewenscht.

Prof. Dr. E. W. Walch, Over de vorming van exotoxine door staphylococcen.
Herinnerd wordt aan tragische gevolgen van injectie met vloeistoffen die met
staphylococcen besmet waren. Schrijver onderzocht het parallelisme tusschen vi-
rulentie en afscheiding van toxinen bij verschillende staphylococcenstammen en
tevens of de verschillende werkingen van staphylococcenfiltraten aan verschillende
stoffen of aan één en hetzelfde toxine moeten worden toegeschreven. Op de eerste
vraag is schrijver geneigd in negatieven zin te antwoorden, terwijl op de 2de vraag
het antwoord schijnt gegeven te moeten worden dat er geen reden is om meer dan
één toxine aan te nemen, zoodat de vaststelling van den haemolytischen titer vol-
doende is.

Dr. J. Temminck Groll, De bloedzuiger als toxicologisch proef die\'.
Gewezen wordt op het gebruik dat Claude Bernard reeds in 1856 van den bloed-
zuiger voor dit doel maakte en op de geschiktheid van dit dier voor het leveren van
glad spierweefsel en daarmede het effect van verschillende vergiften op contracties
na te gaan. Schrijver onderzocht op deze wijze o.a. nicotine, physostigmine, ace-
tylcholine en phenolen.

G. Sant, Iets over den invloed van glucose op de draaiing van bloedserum van gezonden,
hyperglycaemici en anderen.

Schrijver past zijn vroeger beschreven methode, eenigszins gewijzigd toe om de
draaiing van bloedserum te bepalen, nadat de eiwitstoffen gehvdroliseerd zijn. Aan
den proefpersoon werd glucose (1 gr. per K.G. lich. gew.) toegediend en den invloed
op de draaiing nagegaan. Bij gezonde personen bleek binnen 3—5 uren de oor-
spronkelijke waarde teruggekeerd. Bij hyperglycaemici duurde dit steeds langer.
Ook bij andere afwijkingen dan hyperglycaemie werd deze vertraging gevonden.
Nagegaan werd ook het verband tusschen de eiwitstofwisseling en het verdwijnen

Kort verslag van de Hoofdbestuurs-vergadering, gehouden op Zaterdag
2 Juni 1934 om tien uur, in Hotel Terminus te Utrecht.

Behalve Dr. Brands, die bericht van verhindering gezonden had, waren op deze
vergadering alle leden aanwezig. Bij het behandelen van de notulen van de verga-
dering van 3 Maart j.1. werd door den voorzitter medegedeeld, dat het vermelde in
het kort verslag der H.B.vergafering van 3 Maart, geplaatst in het Tijdschrift van
15 April blz. 440, in zake het B.C.G. vaccin, in zooverre wijziging behoeft, dat op
het oogenblik het B.C.G.vaccin beschikbaar wordt gesteld voor de enting van jonge
dieren op stallen met een hoog reactie-cijfer en dat aanvragen daarvoor te richten
zijn aan den Inspecteur van den Veeartsenijkundigen Dienst, belast met de tuber-
culose-bestrijding, P. J. \'t Hooft te \'s Gravenhage.

In bovengemeld kort verslag is ook medegedeeld, dat het H.B. zich wenden zou
tot de verschillende groote Veeverzekering-Maatschappijen in zake het niet aan-
stellen van personen tot agent, wanneer vermoed werd dat deze personen onbevoegd
de veeartsenijkundige praktijk uitoefenen.

Door de Assurantie Mij van i8g6 te \'s Gravenhage is hierop geantwoord, dat zij
geen agenten aanstelt zonder te voren bij de dierenartsen inlichtingen omtrent die
personen ingewonnen te hebben. Door dus aan het verzoek om inlichtingen te geven
te voldoen, hebben de dierenartsen het zeifin de hand dergelijke personen als agent
te weren ; hieraan schijnt echter niet steeds te worden voldaan.

1. een schrijven van Prof. Dr. A. Ki.arenbeek en Dr. C.J. Folmer met de mede-
deeling, dat zij hunne benoeming tot lid der commissie in zake de hondententoon-
stellingen aannemen.

2. een schrijven van den Inspecteur van den Veeartsenijkundigen Dienst K. de
Vink te \'s Gravenhage in antwoord op de door het H.B. gevraagde inlichtingen om-
trent het salaris, vastgesteld voor den directeur van het slachthuis te Bodegraven.
Overeenkomstig den inhoud van dat schrijven heeft het D.B. geen verdere stappen
gedaan.

3. een schrijven van het bestuur van de afdeeling Overijssel, waarin het verklaart
op 20 Maart 1934 te Deventer te hebben onderzocht de rekening en verantwoording
van den penningmeester der Mij. voor Diergeneeskunde, alsmede van de bij hem in
beheer zijnde fondsen, te weten : het D. F. van EsvELD-fonds, het Ondersteunings-
fonds en het R-fonds, waarbij gebleken is dat alle bescheiden volkomen in orde
werden bevonden, zoodat zij voorstellen den penningmeester te déchargeeren. Dezs
décharge werd verleend.

4. een schrijven van een tweetal collega\'s in verband met de toepassing van do
Omzetbelasting. De secretaris deelde mede, dat hem gebleken was, dat in zake
de toepassing van de Omzetbelasting bij het afleveren van geneesmiddelen op recept
door dierenartsen, de meeningen van de Inspecteurs der directe belastingen, invoer-
rechten en accijnzen niet gelijkluidend zijn. De Inspecteurs te Nijmegen en te Breda
b.v. zijn van meening, dat deze aflevering vrij is van belasting, die te Zwolle en
Utrecht zijn van tegenovergestelde meening.

Vervolg van bladz.. 723.
van suiker. Schrijver beschouwt zijn uitkomsten als een versterking voor de theorie
der onvoldoende verbranding van koolhydraat bij hyperglycaemici.

Deze jubileumbundel, die zooals in het voorwoord gezegd wordt „voor den leer-
meester moge gelden als een blijvende getuigenis van hun hoogachting, waardeering
en dankbaarheid", getuigt door de lijst der publicaties tevens van het groote aandeel
dat Prof. van der Wielen gedurende meer dan dertig jaren in de pharmaceutische
litteratuur in het bijzonder in ons land heeft gehad. B. S.

Om afdoende inlichtingen ter zake te verkrijgen is daarom op 10 April een schrijven
gericht aan Zijne Excellentie den Minister van Financiën, waarop tot nu toe nog
geen antwoord ingekomen is. Zoodra dit inkomt, zal het in het tijdschrift ter kennis
der leden worden gebracht.

5. een schrijven van een collega, waarin deze het H.B. vraagt wat het denkt
te doen ten opzichte van het vastgestelde salaris van den keuringsveearts aan het
slachthuis te Amersfoort (3125-3660).

Nadat door den secretaris medegedeeld waren de inlichtingen daaromtrent door
hem verkregen van den directeur van dat slachthuis, coll. E. A. Galf.sloot, besloot
het H.B. te dezer zake geen nadere stappen te doen.

6. een schrijven van de afdeeling Mil. Paardenartsen, waarbij ter goedkeuring
werd aangeboden het voor de afdeeling ontworpen reglement ; deze goedkeuring
werd verleend.

7. een schrijven van het Organiseerend Comité voor het 12de Internationaal
Veeartsenij kundig Congres te houden te New-York van 13 tot 18 Augustus 1934,
waarin de Mij. uitgenoodigd werd een officieelen afgevaardigde te willen zenden
naar dat Congres.

Aangezien de kosten verbonden aan de uitzending van een afgevaardigde veel
te hoog zijn, besloot het H.B. aan een der leden van de Mij., die toch dat congres
bezoeken, te vragen of deze zich beschikbaar zou willen stellen als afgevaardigde
der Mij. ; hiervoor werd een zeker bedrag, waarvan het maximum werd bepaald,
uitgetrokken als gedeeltelijke tegemoetkoming in de kosten.

Nu de Koninklijke goedkeuring op de wijziging onzer Statuten was afgekomen,
moesten door het H.B. nog, overeenkomstig het gewijzigde artikel 16, de werkzaam-
heden van het penningmeesterschap opgedragen worden, hetzij aan den onder-
voorzitter, hetzij aan den secretaris; de vergadering droeg deze op aan den secretaris.

Tot leden der Maatschappij werden aangenomen : H. Welling te Leeuwarden,
F. J. Hilwig te Heusden, en J. W. M. Coeberc.h te Oosterbeek, de beide laatsten
met ingang van 1 Juli a.s.

In verband met de op denzelfden dag te houden bijzondere algemeene vergadering
werden nog enkele punten der agenda uitgesteld tot de H.B.vergadering te houden
op 7 Juli a.s.

Achteraf blijkt, dat verzuimd is in het kort verslag van de vergadering van 3 Maart
de namen te vermelden van de collega\'s op die vergadering als lid der Mij. aan-
genomen. Het waren de volgende : B. de Jong te Nieuw-Vennep, R. P. Venema
te Murmerwoude, Th. J. Moons te Mill, Dr. F. Bromberg te Schiebroek, A. C. W.
Veldhuizen te Rotterdam en H. Veurman te Steenwijk.

Bij geiten komt, niet zoo zelden, de slechte gewoonte voor, haar eigen melk uit
te zuigen. Het wordt niet altijd dadelijk opgemerkt. Natuurlijk moet de kleine
melkgift opvallen ; ook vermageren de dieren. De oorzaak is onvoldoende bekend ;
misschien kalkgebrek in sommige gevallen ?

Om het zelf-melken te verhinderen kan men de hals-beweging belemmeren
door eenige houten staafjes (zoo lang als de hals van de geit), aan de einden ver-
bonden aan lederen halsriemen, om de hals te binden.

De Hooge Raad heeft 3 Mei j.1. arrest gewezen in de zaak van de bewuste Haar-
lemsche koe, welke bij invoer werd afgekeurd.

„dat aantasting van eens anders eigendomsrecht niet onrechtmatig is, in-
dien deze noodzakelijk is tot het afweren van een onmiddellijk dreigend ernstig
gevaar voor het leven of de gezondheid van derden".

De Hooge Raad heeft dus het cassatieberoep verworpen en de gemeente Haarlem
in het gelijk gesteld. Al mag deze beslissing nu zeer gunstig zijn voor de gemeente
Haarlem, de vraag waar het bij de invoerkeuring juist om gaat, n.1. of de gemeente
van invoer reeds elders goedgekeurd vleesch, ook als blijkt dat niet gekeurd is volgens
de bepalingen van de wet, bij invoer nog eens mag keuren of alleen mag nagaan of er
sedert de keuring in de gemeente van uitvoer veranderingen zijn opgetreden, waardoor
het voorwaardelijk goedgekeurd of afgekeurd moet worden, is niet nader opgelost.

De gemeente van invoer zal zelfs nu, als zij b.v. vleesch, elders van goedkeurings-
merken voorzien, afkeurt, nader moeten kunnen aantoonen, dat dit noodzakelijk is tot
het afweren van een onmiddellijk dreigend, ernstig gevaar voor het leven of de gezondheid van
derden, daar deze afkeuring anders kan opgevat worden als een onrechtmatige aan-
tasting van eens anders eigendomsrecht en de gemeente van invoer tot schade-
vergoeding kan worden aangesproken. Wordt een gemeente in een bepaald geval
tot schadevergoeding aangesproken, dan zal dat aantoonen lang niet in alle gevallen
gemakkelijk zijn.

In „Slachthuis-Keuring-Markt" van Mei j.1. kwam onderstaande mededeeling
voor, ontleend aan een bericht in de Deutsche Tierärztliche Wochenschrift van
14 April, 1934.

In een slachthuis in Duitschland was een slager met een knecht bezig een rund
te slachten, toen een andere slager hem de darmen van een (tuberculeuze) koe
te koop aanbood. Toen de eerstgenoemde slager deze darmen wilde bekijken, viel
hij plotseling met zijn rug op den vloer, en kwam daarbij terecht op den scherpen
kant van een beschadigde tegel, zoodat hij ernstig letsel bekwam.

De slager stelde de stad hiervoor aansprakelijk, hetgeen hij motiveerde door het
volgende. Hij was uitgegleden over een stukje vleesch ; de gemeentewerklieden
hadden verzuimd de slachtplaats behoorlijk te reinigen, wat des te meer noodza-
kelijk was, omdat er tevoren een tuberculeuze koe geslacht was. Verder was hij
in een met water gevuld gat in den vloer blijven haken en daardoor gevallen. De vaak
vochtige tegelbekleeding was bovendien te glad en niet geschikt als vloerbedekking.

Het „Oberlandesgericht", dat de klacht het eerst behandelde, wees deze af.
Immers, een vloerbedekking bestaande uit gladde tegels is hygiënisch gemakkelijk
te reinigen, wordt zeer vaak toegepast en is op zichzelf niet bijzonder glad. Bovendien,
al reinigt men den vloer gercgeld,j blijven wel hier en daar stukjes vleesch liggen. In het
aanwezig zijn hiervan mag dan ook niet de oorzaak gezien worden van het vallen,
daar bovendien ieder, die een slachthuis bezoekt, eenigermate voorzichtig moet zijn.

Het „Reichsgericht" was het niet geheel met het bovenstaande eens. Het wijst
erop, dat degene, die op een terrein ook slechts een beperkt verkeer voor menschen
toelaat, voor de veiligheid van dit verkeer moet instaan. Beslissend is in dit geval
de toestand van de inderdaad aanwezige gaten in den vloer met het oog op gevaar
voor het verkeer. Wanneer volgieten met cement van deze gaten niet had geholpen,
dan had men andere maatregelen moeten nemen. Daarom kan de klacht niet geheel
worden afgewezen, omdat de bezichtiging ter plaatse in hooge mate waarschijnlijk
maakte, dat klager in één der gaten is uitgegleden en gevallen. Daarentegen kan de
gemeente niet verweten worden, dat om hygiënische redenen de vloer met gladde,
en niet met geribde tegels bedekt is.

Het beroep van den Inspecteur van de Volksgezondheid tegen een salaris-
korting van den Keuringsveearts-Hoofd van Dienst te Tietjerksteradeel
ongegrond verklaard.

De raad van Tietjerksteradeel besloot in zijn vergadering van 18 Mei 1933 op de
jaarwedden van den keuringsveearts-hoofd van dienst en van den hulpkeurmeester

over het jaar 1933 een korting toe te passen van 5 % van de eerste ƒ 1000 en 10%
van het meerdere, tenzij de Rijkskorting 1933 individueel minder bedroeg, in welk
geval de laatstgenoemde korting toegepast zou worden.

Nadat Gedep. Staten dit raadsbesluit hadden goedgekeurd, ging de Inspecteur
hiertegen in beroep, aanvoerende : dat de verleende goedkeuring zijns inziens niet
in het belang van den betrokken keuringsdienst is ; dat dienaangaande zij opgemerkt,
dat de keuringsveeartsen een uitzonderlijke positie onder de ambtenaren innemen,
aangezien het ambtenaren zijn, wier functie hun geen volle dagtaak verschaft;
dat het dan ook zijns inziens in het algemeen niet geoorloofd is deze ambtenaren
gelijk te stellen met ambtenaren, die in de uitoefening van hun ambt wel een volle
dagtaak vinden en het naar zijne meening niet opgaat de tegenwoordige gebruikelijke
kortingen en salarisverminderingen ook zoo maar zonder meer op de jaarwedden
van ambtenaren, als de onderhavigen, toe te passen ; dat de jaarwedden van de keu-
ringsveeartsen in het algemeen, van het begin van de invoering van de Vleesch-
keuringswet, ongeveer 1922, vrijwel steeds dezelfde zijn gebleven en zij althans niet
hebben gedeeld in de ook toen ter tijde op de salarissen van andere zoogenaamde
„volledig-ambtenaren" toegepaste verhoogingen, tengevolge van de tijdsomstandig-
heden ; dat hij, afgezien hiervan, meent, dat het geenszins ongeoorloofd is om van
ambtenaren als de onderhavigen, in verband met de crisisomstandigheden, evenals
van de andere ambtenaren, een offer te vragen in den vorm van eene tijdelijke korting
op de jaarwedde, overeenkomstig de tegenwoordige geldende Rijksregeling, mits
de betrokken jaarwedde op peil kan worden beschouwd ; dat hij, indien dit laatste
echter niet het geval is, het niet in het belang van den dienst acht op de wedde eenige
korting toe te passen ; dal hij het salaris van den hulpkeurmeester op peil acht, zoo-
dat hij er geen bezwaar tegen heeft, dat op deze wedde een tijdelijke korting over-
eenkomstig de Rijksregeling wordt toegepast ; dat de jaarwedde van den keurings-
veearts-hoofd van dienst echter niet gezegd kan worden op peil te zijn ; dat diens
jaarwedde ƒ 2000 bedraagt en deze ambtenaar daarvoor in het jaar 1932 heeft
moeten verrichten de keuringen van 926 noodslachtingen en gestorven dieren,
alsmede de keuring van 1058 normale of bedrijfsslachtingen ; dat de gemeente T.
tot dusverre nog steeds geen regeling inzake de noodslachtingen heeft getroffen en
deze slachtingen derhalve plaats hebben bij de veehouders ; dat hierdoor de bedoelde
ambtenaar in de uitgestrekte gemeente T. aanzienlijke vervoerkosten heeft, die door
hem uit zijn wedde moeten worden bestreden ; dat deze vervoerkosten zeer aanzien-
lijk zijn, hetgeen moge blijken uit het feit, dat de meerbedoelde functionaris per
jaar ongeveer 10.000 K.M. alleen voor den keuringsdienst aflegt, hetwelk dus over-
eenkomt met een bedrag voor vervoerkosten ad. 10.000 X 8ct. = ƒ 800; dal van zijne
eigenlijke jaarwedde derhalve, ongeacht de reeds toegepaste korting voor pen-
sioensbijdrage, ƒ 1200 overblijft, waarvoor deze titularis heeft te verrichten :

a de keuring van ongeveer 926 noodslachtingen en gestorven dieren en 1058
normale- of bedrijfsslachtingen ;

b) het, in verband met het groote aantal noodslachtingen, ook groote aantal
gevallen, waarin het vleesch bacteriologisch moet worden onderzocht, namelijk
61 maal in het jaar 1932 ;

c) een, in verband met het groote aantal bedrijfsslachtingen (in het jaar 1932
in het totaal 3523 stuks) ook groote getal keuringen van die gevallen, waarin de
hulpkeurrneester niet tot het doen van eene uitspraak bevoegd is : en

d) de, in verband met het groote aantal keuringen, ook omvangrijke admini-
stratieve, leidende en controleerende werkzaamheden, verbonden aan den dienst ;

dat hierbij nog dient te worden vermeld, dat de keuringsx eearts-hoofd van dienst,
bij afwezigheid met verlof van den hulpkeurmeester (die op 14 dagen verlof per
jaar recht heeft) dezen in al zijne werkzaamheden moet vervangen ; dal naar zijne
meening niet uitvoerig behoeft te worden betoogd,dat eene honoreering van zuiver
ƒ 1200 voor alle bovenbedoelde werkzaamheden beslist onvoldoende is; dat ook uit
eene vergelijking met andere gemeenten, waar de omstandigheden, wat den vleesch-
keuringsdienst betreft, ongeveer gelijk zijn, zooals Achtkarspelen, Dantumadeel
en Smallingerland, blijkt, dat de salarieering van den meerbedoelden functionaris
in de gemeente T. te laag is.

De Kroon meende echter, dat met Gedep. Staten moest worden aangenomen,
dat de bezoldiging van den keuringsveearts-hoofd van dienst te T. niet dermate
laag is, dat eene korting, als waartoe de gemeenteraad met het oog op de huidige

financieele omstandigheden had besloten, en welke niet boven de Rijkskorting uit-
ging, voor dezen ambtenaar ontoelaatbaar zou zijn te achten en heeft daarop het
beroep ongegrond verklaard.

Maastricht. Tijdens het einde van de koelperiode 1932 deed zich het eigenaardig
verschijnsel voor, dat het uit de welput opgepompte koelwater aanmerkelijk in tem-
peratuur was gestegen. Was deze temperatuur oorspronkelijk 10 i 11 graden C.,
in de wintermaanden steeg deze tot 16° C., tengevolge waarvan de koelmachine
meer stroom verbruikte. Een onderzoek naar de oorzaak van deze abnormale hooge
temperatuur werd ingesteld met behulp van het Rijksbureau voor drinkwater-
onderzoek en den Geologischen Dienst der Staatsmijnen. De oorzaak kon niet, ook
na proefboringen in de omgeving van het slachthuis, worden vastgesteld. Zonder
nadere aanwijsbare oorzaak bleek in het voorjaar 1933 de temperatuur van het op-
gepompte water tot 14° C. gedaald te zijn, welke daling aanhield, zoodat in den
zomer weer een temperatuur van 11° C. was bereikt.

De onbruikbaarmaking van cadavers, organen, enz. geschiedt steeds nog door
middel van een verbrandingsoven. In verband met het plan tot stichting van een
destructor voor Zuid-Limburg werden wel reeds besprekingen gevoerd.

Terwijl de buitenlandsche invoer van vleesch zeer gering was, nam de binnen-
landsche invoer, vooral van varkensvleesch, zeer sterk toe, waardoor er ter plaatse
veel minder varkens werden geslacht.

Er werden een 1774 winkelinspecties gehouden, verdeeld over 169 slagersbedrijven
en daarnmede verband houdende inrichtingen. Hierbij werden 28 maal partijtjes
vleesch en vleeschwaren ter plaatse onbruikbaar gemaakt. Tuberculose kwam voor
bij 18.86 % der runderen, 2,46 % der varkens. Een positief bacteriologisch onderzoek
kwam voor bij 24 van de 167 gevallen, nl. b\'ij 7 runderen (van de 74), 1 graskalf
(8), i vet kalf (25), 6 nuchtere kalveren (20), 7 varkens (29), en 2 paarden (11).

Kerkrade. Op het einde van het jaar kwam het slachthuis in het bezit van nieuwe
onderzoekings- en darmslijmtafels, uitgevoerd in roestvrij en zuurbestendig staal
en geleverd door de Noord-Nederlandsche Machinefabriek te Winschoten. Vermeld
wordt, dat deze tafels, in de genoemde uitvoering, voor het eerst in Nederland zijn
geplaatst te Kerkrade en aldaar goed bevallen.

Door den directeur cn een hulpkeurmeester werden ruim 1000 winkelinspecties
verricht, bij 68 slagers, 154 andere vleeschverkoopers en 5 gestichten. Tuberculose
kwam voor bij 21,3 % der runderen, 2,1 % der graskalveren, 1,3 % der vette kal-
veren en 4,2 % der varkens.

Ter voldoening aan art. 9 der Statuten van bovengenoemde Stichting is door
den secretaris-penningmeester, Dr. H. J. van Nedervf.f.n, onderstaand verslag
over den toestand der Stichting over het jaar 1933 ingezonden.

De Uitgaven bedroegen aan:
Onderzoek Prof. De Josselin de Jong
Publicatie onderzoek Prof. van Oijen.
Verdere onkosten...................

Hierbij dient te worden opgemerkt, dat nog een gedeelte van de kosten der publi-
catie van het onder leiding van Prof. van Oijen verricht onderzoek komt ten laste
der rekening over 1934.

L. J. Quarles van Ufford, Handleiding voor de behandeling van de kat. 3e
dr. \'s Gravenhage, Ned. Ver. tot bescherming van dieren, 1934. 8°. 16 blz. m. afb.

M. Kramer, Grasland. Zwolle, Uitg.-Mij. W. E. J. Tjeenk Willink, 1934. KI. 8°.
72 blz. met 16 fig. ƒ 0.90

Leidraad voor het land- en tuinbouwonderwijs onder red. van A. Schuttevaer en
E. J Lankwarden. Serie A, No. 14.

Land-, luin- en boschbouwkundig woordenboek.....op het gebied van land-, tuin-
en boschbouw, veeteelt, bijenteelt en zuivelbereiding. In het Ned., Fransch, Engelsch
en Duitsch, samengest. door T. J. Bezemer. Met medew. van H. A. J. M. Beekman e.a.
Arnhem, Van Loghum Slaterus Uitg.-Mij., 1934. 8°. ƒ 10.50

A. Anghinoni, La parola del veterinario. Mantova, tip. de la voce di Mantova,
1933- ⁸°- 75 P- Lire 7-—

S. A. Boccolari, Contributo alla conoscenza delle splenomegalie negli animali.
Modena, tip. G. Ferraguti e C., 1933. 8°. 92 p.

E. Reggiani, Sterilita e ridotta fecondita del bestiame da cause extragenitali.
Pisa, Nistri-Lischi, 1933. 8°. 105 p. Lire 15.—

F. Rodighiero, Sulla struttura del bulbo olfattorio degli animali macrosmatici.
Roma, L. Pozzi, 1933. 8°. XIII -f 341 p. c. 125 fig. e 10 tav. Lire 50.—

E. J. Thompson and V. T. Sander, Steer feeding. Fargo, Agr. Coll., 1933. 8°.
23 p. w. 4 fig.

Collega A. H. Veenbaas, Directeur van den Gezondheidsdienst van vee in Fries-
land, schreef in het Officieel Orgaan van den Algemeenen Nederlandschen Zuivel-
bond, een reeks Opstellen over bovenstaand onderwerp.

Deze zijn nu in brochure-vorm overgedrukt. De F.N.Z. was zoo vriendelijk ons
een te zenden. Wij geven die gaarne aan belangstellende lezers ter inzage.

De Minister van Staat, Minister van Economische Zaken, a.i.,
heeft goedgevonden :

met ingang van 1 Juli 1934 tot wederopzegging te benoemen tot plaatsver-
vanger van den Inspecteur van den Veeartsenijkundigen Dienst in het

a. Andries de Boer te Noordwolde; b. Atte Hibma te Wommels ; c. Reinder
de Boer te Giekerk ; d. Atte Hibma te Terschelling ; e. Yntje Heida te Beester-
zwaag ; ƒ. Gerrit Heeringa te Workum ; g. Jan Tiete Zantinga te Gorredijk;
h. Oene Wijtess Mulder te Hemelum ; i. Jacob Dijkstra te Kollum.

In all. 12, van 15 Juni, blz. 655, regel 15 en 18 van onderen, staat:
calciumchloraat-oplossing moet zijn : calciumchloride-oplossing.

G. P. Goodearl, Artificial incubation. Fargo, Agr. Coll., 1933. 8°. 12 p. w. 4 fig.
North Dakota Agr. Coli. Agr. Ext. Div. Circ. no. 120.

L. M. Roderick and G. S. Harshfield, Pregnancy disease of sheep. Fargo,
Agr. Coll., 1932. 8°. 31 p. w. 4 fig.

North Dakota Agr. Coll. Agr. Ext. Div. Techn. Bull. No. 261.
P. F. Trowbridge and A. Severson, Meat on the farm. Prt. 1—4. Fargo, Agr.
Coll., 1933. 8°.

Prt. 1. Pork slaughtering, cutting and curing. 40 p. w. 37 fig.
Prt. 2. Beef slaughtering, cutting and curing. 39 p. w. 37 fig.
Prt. 3. Lamb slaughtering, cutting and curing. 19 p. w. 23 fig.
Prt. 4. Killing and dressing poultry. By O. A. Barton. 12 p. w. 7 fig.
North Dakota Agr. Coll. Agr. Exp. Stat. Circ. No. 47—50.
T. H. Gillespie, Is it cruel? A study of the condition of captive and performing
animals. London, Jenkins, 1934. 8°. 182 p. w. ill. Sh. 6.—

O. Greig, Notes on mating stallions and mares. Moretonhampstead, W. Sho-
brooke, 1934. Sh. 1.3

Humane and inhumane methods of destroying animals. Verbatim report of proceedings
of a Conference organised by the Animal Defence Society. London, Animal Defence
Society, 1934.

M. J. A. des Ligneris, Immunity in Rousfowl sarcoma and its bearing on the
problem of the nature of normal and cancerous growths. Johannesburg, The South
African Institute for med. research, 1934. Gr. 8°. 193 p. w. 85 fig.

B. Grzimek, Vademekum für die Geflügelpraxis. Wittenberge, Verlag: Tier-
ärztliche Rundschau, 1934. 8°. 26 S.

Schlachtsteuergesetz vom 24. März 1934 nebst Schlachtsteuerdurchführungsverord-
nung. Hrsg. im Reichsfinanzministerium. Berlin, C. Heymann, 1934. 8°. 36 S.
W. Wowra, Die Fütterung der Schweine. 2te Aufl. Berlin, P. Parey, 1934. 8°.

Tu. Camf.nzind, Handbuch der Rindviehzucht und Pflege. i3tc Aufl. Kleine
Ausg. unter Mitw. von Bruchholz, Dillner, Heinke u. a. Leipzig, Dt. Tierzucht-
Verlags- und Handels.ges., 1934. 8°. Mit 180 Abb. u. 4 färb. Taf. M. 3.75
Das deutsche Reichstierschutzgesetz vom 24. Nov. 1933 mit amtlicher Begründung.
Erl. von Giese und Kahler. Berlin, Weidmann, 1934. Kl. 8°. 132 S. M. 3.—
E. Behrens, Das Deutsche Widderkaninchen. Seine Zucht und Pflege. 8te Aufl.
Neubearb. von K. König. Leipzig, F. Poppe, 1934. 8°. 39 S. m. Abb. M. 0.90
Dr. F. Poppe\'s Bibliothek f. Kaninchenzüchter. Bd. 10.

H. Gutbrod, Bäuerliche Schweinezucht. 2te Aufl. Freising, F. P. Datterer, [1934]-
Gr. 8°. 88 S. m. 39 Abb. M. 2.—

Weihenstephaner Schriftensammlung f. prakt. Landwirtschaft. H. 15.
A. Fehsenmeier und W. Wagner, Leitfaden für die Fleischbeschau und Trichi-
nenschau in Baden. Karlsruhe, Macklot, 1934. 8°. 352 S. M. 6.—
A. Fischer, Die Kältemaschine in der Milchwirtschaft. Ihre Konstruktion, Wir-
kungsweise und Behandlung. 2te Aufl. Hildesheim, Molkerei-Zeitung, 1934. 8°.
244 S. m. Abb. M. 4.50
R. Limbach, Zäune, Hecken, Tore, Schutzhütten und Tränkanlagen auf Dauer-
weiden. Bauart und Einrichtung der gebräuchlichsten Zäune, Tore u. s. w. Nach
einem Entwurf und Zeichnungen von A. Limper dargest. Berlin, Selbstverlag der
R.K.T.L., 1933. 8°. 107 S. m. 118 Abb. M. 2.50
W. Hecker, Die Frischmilchversorgung des Rhein-Main-Gebietes. Berlin, P.
Parey, 1934. 4°. 84 S. m. 9 Abb. und Diagr. M. 9.—
Berichte über Landwirtschaft. N. F. Sonderh. 89.

Franke, Verzeichnis der deutschen und deutschsprechenden Aerzte, Zahn-
ärzte, Tierärzte und Apotheker im Ausland und in den abgetretenen Gebieten.
Leipzig, G. Thieme, 1933. 8°. 84 S. M. 5.—

Bericht über das Tierseucheninstitut (früher Veterinärinstitut) der Universität
Leipzig für die Jahre 1924—1933. Erst, von A. Ebf.r. Berlin, R. Schoetz, 1934.
8°. M. 2.80

E. Payr, Gelenksteifen und Gelenkplastik. Bd. 1. Berlin, J.Springer, 1934. Gr.
8°. XIII 880 S. m. 240 z. T. färb. Abb. M. 124.80

Bd. 1. Pathologische Biologie der Gelenke. Pathogenese und path. Anatomie
der Ankylosen. Klinik, Diagnostik und Anzeigestellung.

A. Eber und R. Pallaske-Eber, Die durch Obduktion feststellbaren Geflügel-
krankheiten. Hannover, M. und H. Schaper, 1934. 8°.

M. Jöhnk, Geburtshilfe beim Pferd. Beobachtungen und Erfahrungen eines
Praktikers. Berlin, R. Schoetz, 1934. Gr. 8°. 94 S. M. 4 40

Beschreibung des veterinärärztlichen Geräts vom 4. Februar 1933. Berlin, Mittler,

F. Sternal, Ueber den Einfluss der Vieh- und Fleischzölle auf die Vieh- und
Fleischpreise im Inlande. Halle, Akad. Verlag, 1934. Gr. 8°. 97 S. in. 12 Taf. M. 4.40

Ergebnisse der Hygiene, Bakteriologie, Immunitätsforschung und experimentellen
Therapie. Fortsetzung des Jahresberichts über die Ergebnisse der Immunitätsfor-
schung. Hrsg. von W. Weichardt. Bd. 15. Berlin, J. Springer, 1934. 4⁰. 794 S. m.
44 Abb. M. 112.—

D. Wirth, Einführung in die klinische Diagnostik der inneren Erkrankungen
und Hautkrankheiten der Haustiere. Berlin u. s. w., Urban und Schwarzenberg,

1934. 8°. 180 S. m. 115 Abb. M. 6.—
W. Kirsch, Silofutter, seine Gewinnung und Verwendung. Berlin, P. Parey,

Fraysse, Contribution à l\'étude anatomoclinique de la bronchopneumonie in-
fectieuse en médecine vétérinaire. Thèse de Toulouse. 1934.

Faure, La race bovine garonnaise : son élevage dans le Lot-et-Garonne. Thèse
de Toulouse. 1934.

Lasserre, Contribution à l\'étude de la funiculite aiguë de castration chez les
solipèdes : phlébite spermatique. Thèse de Toulouse. 1934.

Guillemot, De la contention des solipèdes en vue des opérations chirurgicales.
Thèse de Toulouse. 1934.

Campistron, Infections gazeuses post-partum chez la vache. Thèse de Toulouse.
\'934-

Hautcoeur, Essais de prophylaxie de la tuberculose bovine par le B. C. G. dans
une exploitation de l\'arrondissement de Cambrai. Thèse de Paris. 1934.

Sergent, L\'ultravirus tuberculeux chez certaines espèces animales. Thèse de
Paris. 1934.

Monpert, Recherches sur le métabolisme chloré dans les néphrites du chien.
Thèse de Paris. 1934.

David, Contribution à l\'étude du traitement de la rétention purulente des sinus
chez le cheval. Thèse de Paris. 1934.

Berthaud, De I\'hippophagie et du cheval de boucherie. Thèse de Paris. 1934.
Hugaud, Le mouton du Macina ; son amélioration en vue de la production
lainière. Thèse de Paris. 1934.

O. Werner, Untersuchungen über den Einfluss der künstlichen Höhensonne
auf die Milchmenge und den Milchfettgehalt sowie auf den Eiweissgehalt in der
Milch und im Blutserum von Ziegen. Inaug.-Diss. Hannover. 1933.

G. von Kurnatowski, Ein Beitrag zur systematisierten Geschwulstbildung.
Inaug.-Diss. Leipzig. 1934.

E. Hennig, Blutdruckmessungen bei der kombinierten Ghloralhydrat-Aether-
narkose an Pferden. Inaug.-Diss. Leipzig. 1934.

A. Leberl, Die Entwicklung des internationalen Handels mit Gefrier- und
Kühlfleisch. Inaug.-Diss. Berlin. 1933.

E. Müller, Eisenbestimmungen in Rahm, Butter und Quarg unter bes. Be-
rücksichtigung der Butterbereitung aus eisenhaltigem Rahm. Inaug.-Diss. Halle.
\'933-

H. Paulsen, Die Futtergrundlagen in den schleswigholsteinischen Marschen
unter bes. Berücksichtigung der Milchviehfütterung. Inaug.-Diss. Kiel. 1933.

A. Schräder, Beiträge zur Kenntnis der Milchsäuerung. Inaug.-Diss. Königs-
berg- \'933-

W. Uppenborn, Untersuchungen über die Trächtigkeitsdauer der Stuten mit
einem Anhang : Untersuchungen über Zwillingsgeburten beim Pferd. Inaug.-Diss.
Berlin. 1933.

C. Esser, Klinische und anatomische Beiträge zur Diagnose der Trächtigkeit
des Rindes. Inaug.-Diss. München. 1933.

C. Keller, Vergl. Zellen- und Kernmessungen bei grossen und kleinen Hühner-
rassen zur Prüfung der genetisch bedingten Wuchsunterschiede, zugl. ein Beitrag
zur Frage des rhytmischen Wachstums der Kerne. Inaug.-Diss. Berlin. 1933.

W. Rondorf, Oertlicher Stoffwechsel und Gewebsreaktion. Erzeugung von
Epithelneubildungen an der Kaninchenzunge durch anorganische Salze und or-
ganische Substanzen. Inaug.-Diss. Köln. 1933.

W. Koch, Ueber Wachstums- und Altersveränderungen am Skelett des Wisents.
Habilitationsschrift München. 1933.

R. Boesche, Untersuchungen an Vliesen der Probeschur der D. L. G. Schau
1930 in Köln. Inaug.-Diss. Halle. 1933.

H. Clausen, Die I^rutterverwertung der Milchkühe bei verschiedener Ernährung
und Leistung. Inaug.-Diss. Rostock. 1933.

D. Djaparid, Beitrag zur Frage des Einflusses einer verschiedenartigen Ernäh-
rung tragender Sauen auf die Entwicklung der Ferkel. Inaug.-Diss. Göttingen.
\'933-

H. Engler, Quantitative Verdauungsversuche am Ifaushuhn. Inaug.-Diss.
Zürich. 1933.

W. Husmann, Methoden der Regulierung von Milchmärkten. Inaug.-Diss.
Berlin. 1933.

H. Kaak, Beitrag zur Kenntnis der Roggenfütterung in der Schweinemast.
Inaug.-Diss. Berlin. 1933.

R. Knibbe, Der Nährwert der Nacktgerste im Vergleich zu bespelzten Gersten
beim Schwein. Inaug.-Diss. Halle. 1933-

J. F. Langlet, Untersuchungen über die Vererbung und Abhängigkeit der
Fruchtbarkeit bei Schafen. Inaug.-Diss. Halle. 1933.

A. Lübke, Path.-histol. Befunde an den zur bakteriol. Fleischbeschau eingesand-
ten Organen von Schlachttieren unter bes. Berücksichtigung der für Paratyphuser-
krankungen charakteristischen Veränderungen. Inaug.-Diss. Berlin. 1933.

N. Mertgen, Ein Beitrag zur Behandlung der durchgehenden Vorderwand-
hornspalte. Inaug.-Diss. Berlin. 1933.

S. Nejad, Ueber den Einlluss von Natriumeitratinfusionen auf das Blutbild des
Pferdes. Inaug.-Diss. Berlin. 1933.

H. ScHäncKE, Ueber die Verwertbarkeit von Ballenabdrücken für den Identi-
tätsnachweis bei Hunden. Inaug.-Diss. Berlin. 1933.

K. Krause, Das Blutbild des Rindes bei puerperalen Erkrankungen. Inaug.-Diss.
Leipzig. 1934.

K. Scharf, Ueber den Nachweis von Krankheitserregern im Knochenmark
bei Geflügelseuchen. Inaug.-Diss. Leipzig. 1934. Du Buy.

Den 25sten dezer zal het vijftig jaren geleden zijn, dat Dr. A. Vrij-
burg het diploma van veearts verwierf.

Alle collegae zullen spontaan de goede gewoonte volgen, ons eere-
lid daarbij hartelijk geluk te wenschen, omdat een ieder beseft, welk
een voorrecht het is, het ambt zijner keuze gedurende een halve eeuw
te hebben mogen uitoefenen. Maar slechts moeilijk kan men zich een
voorstelling vormen van de innerlijke voldoening welke een levensar-
beid, zich uitstrekkende over zoo lange reeks van jaren wel moet geven.

Het bewustzijn dat men zijn werkkracht en kunde gedurende zoo
langen tijd in dienst heeft mogen stellen van allen en van alle zaken,
die daarop een beroep deden, moet wel tot groote dankbaarheid stem-
men.

Zoo er een onzer is, die daarbij een open oog heeft gehad voor de
zich ontwikkelende mogelijkheden in zijn beroep, dan is het zeker
Dr. Vrijburg geweest. Om het zeerst hoort men ook in dit opzicht
zijn arbeid in Nederland onder den evenaar prijzen. De staat van
dienst, dien hij zich daar vergaarde ware zeker voldoende om hem een
teren op die lauweren als verdere levensvulling toe te staan.

Doch na zijn terugkeer in ons noordelijk Koninkrijk wist Dr. Vrij-
burg zich den dank van alle Nederlandsche dierenartsen te verwerven,
door de wijze waarop hij het uitgeven van ons Tijdschrift heeft ver-
zorgd. Daarbij is weer het kenmerkende voor dezen nauwgezetten en
vluggen werker, dat hij den daaraan verbonden arbeid in vollen omvang
aanvaardde. Wie weet de moeilijkheden verbonden aan de tallooze
wenschen der auteurs beter te overwinnen ? Wie heeft een nimmer
falende samenwerking met de drukkerij weten te organiseeren. zoodat
het Tijdschrift verschijnt met een regelmatigheid als een cosmisch
verschijnsel? Wie zou het omvangrijke beheer over de afdeeling ruil -
tijdschriften zóó kunnen inrichten als hij, opdat elke referent juist die

stukken krijgt, waarnaar zijn belangstelling het sterkste uitgaat. Het
is waarlijk geen sinecure daarnaast alle proeven en revisies te lezen en
te herlezen, zoodat taal en uiterlijk van ons Tijdschrift blijven voldo:n
aan de eischen, die wij in de Redactie daaraan meenen te mogen
stellen.

Het zal de goedkeuring van ons mederedactielid niet wegdragen,
wanneer wij op deze wijze voortgaan zijn verdienste voor ons orgaan
te schilderen. Doch wij kunnen met het bovengenoemde volstaan
omdat het duidelijk aantoont op welke wijze hij zich al bijna een kwart
eeuw daaraan heeft gegeven.

Het bewustzijn, daarmede tal van collegae van dienst geweest te
zijn, moge Dr. Vrijburg de moeite en zorgen vergoeden, die zulk een
langdurige arbeid mede brengt. Doch hij veroorlove ons dan ook uit
naam van die tallooze collegae de recht hartelijke gelukwenschen bij
het bereiken van dezen mijlpaal uit te spreken en den wensch te uiten,
dat het hem gegeven moge zijn, zich te midden van zijn gezin, nog
langen tijd aan den zoo zeer gewaardeerden arbeid te kunnen geven.

Als conclusies van het in het jaar 1930 door Berger, in zijn qualiteit
van Directeur van den Veeartsenijkundigen Dienst, aan den Minister
van Staat, Minister van Binnenlandsche Zaken en Landbouw, uitge-
brachte verslag¹), betreffende de proefnemingen in Nederlandsche
veebedrijven met de entstof Calmette—Guérin, worden vermeld,
dat :

ie. de enting geen aanspraak kan maken op de qualificatie : eenvoudig
in toepassing (van het standpunt van den veehouder beschouwd);

2e. aangenomen wordt, dat de enting onschadelijk is ten opzichte
van het rechtstreeks verwekken van tuberculose en

3e. hoewel de enting niet absoluut afdoende is gebleken deze toch
den indruk geeft van verhoogden weerstand tegen tuberculose-infectie
en de geënte dieren over het algemeen clinisch geen afwijkingen hebben
vertoond.

Aan de laatstgenoemde conclusie is in bedoeld verslag de volgende
zin toegevoegd :

„Op bedrijven waar vóór de toepassing van de enting steeds runderen
wegens tuberculose moesten worden van de hand gedaan, behoefde
zulks na de entingen niet meer en bij niet weinige veehouders onder-
vinden de entingen dan ook waardeering, welke gevoelens echter wel
verminderd worden door de vermelde entknobbels en door het reageeren
op de tuberculine".

Met de conclusies uit hun rapport ²) bevestigden Berger en Frenkel
de beide resoluties van de Speciale Commissie voor den B. C. G. van
de Hygiëne-Afdeeling van den Volkenbond, dat : „de enting volgens
de technique van Calmette en Guérin chez les animaux de l\'espèce
bovine se montre d\'une parfaite innocuité et que les observations
recueillis dans la pratique du B. C. G. chez les bovidés témoignent
que cette souche de bacilles possède des qualités prémunisantes vis-à-vis
de l\'infection tuberculeuse naturelle".

Maar bovendien dankte Berger hieraan de opdracht een rapport
samen te stellen over de huidige bestrijding der tuberculose bij het

1 Proefnemingen in Nederland, in de gewone praktijk der veehouderij, met de
entstof Calmette—Guérin (B. C. G.) tegen de tuberculose bij runderen, verricht
door den Veeartsenijkundigen Dienst, Alg. Landsdrukkerij, \'s-Gravenhage 1930.

2 Prof. Dr. H. C. L. E. Berger en Dr. H. S. Frenkel. Vaccination anti-tuber-
culeuse avec le B. C. G. : Etat actuel de la question. Bulletin de l\'Office Inter-
national des Epizoöties, 1930. T. III, p. 797.

rund, welk rapport³) in het jaar 1932 verscheen en waarvan de con-
clusies door FOffice in de 6e zitting zijn vastgelegd.

In zijn aan laatstbedoeld rapport toegevoegd addendum bespreekt
Berger de vraag of en zoo ja, in welke mate de anti-tuberculeuze
enting volgens de methode Calmette—Guérin, bij de bestrijding van
de tuberculose zou kunnen worden toegepast.

Op grond van het feit, dat de in de verschillende landen genomen
maatregelen ter bestrijding van de tuberculose zijn te beschouwen als
indirect-preventieve en daarbij geen enkele maatregel is, welke ten
doel heeft het dier zelve direct tegen de infectie te beschermen, komt
Berger tot de conclusie, dat het wenschelijk is de B. C. G.-enting,
als zijnde een directe beschermingsmaatregel, te combineeren met de
verschillende bestrijdingssystemen. Die conclusie luidt :

„Elle pourait être introduite dans la prophylaxie volontaire réglé-
mentée par l\'Etat, dans les élévages fortement contaminés. Afin de
prévenir des complications regrettables, la pratique et le contrôle de
la vaccination par le B. C. G. auraient être confiés au Service Vétéri-
naire de l\'Etat".

Het is in het bijzonder deze conclusie, welke mijn aandacht had
getrokken, omdat het verdere verloop van de sedert het jaar 1925
in de provincie Friesland met den B. C. G. verrichte proefnemingen,
reeds aanwijzingen gaf, dat het inderdaad mogelijk zou blijken, om
veebeslagen, waarin de kans om de tuberculose op een andere wijze
met succes te bestrijden uitgesloten is, met behulp van de B. G. G.-
enting, geheel tuberculose-vrij te maken.

Het komt mij daarom dienstig voor de resultaten van die proef-
nemingen hier te vermelden en daarbij terloops enkele opmerkingen
te maken over bijzonderheden, welke zich bij de proefnemingen hebben
voorgedaan.

Zes veebeslagen zijn, in opdracht van den Directeur van den Veeartse-
nijkundigen Dienst, in overleg met den Directeur van den Gezond-
heidsdienst voor vee in Friesland, Collega A. H. Veenbaas, voor de
proefneming aangewezen, als zijnde beslagen, waar de bij laatsten
Dienst gevolgde methode van bestrijding tot nog toe geen voldoend
succes had opgeleverd.

Aanvankelijk is de proefneming dan ook in samenwerking met den
Directeur van bovengenoemden Dienst genomen en na enkele jaren
door den ondergeteekende voortgezet.

De te enten kalveren werden in het algemeen, zooals in Friesland
gebruikelijk is, direct na de geboorte, in een daarvoor ingericht hok
in de schuur afgezonderd. Dit is geen volledige afzondering (zooals
voor de enting feitelijk wordt geëischt), aangezien de koestal onder

3) Prof. Dr. H. C. L. E. Berger. Les méthodes de prophylaxie de la tuberculose
bovine et leurs résultats. Bulletin de l\'Office International des Epizoôties. Vol.
VI, No. 1. pag. 1—40.

hetzelfde dak is gelegen, maar een voor de praktijk m. i. toch vol-
doende wijze.

Een andere wijze van afzondering, b.v. in een apart gebouw, is in
de bedrijven in Friesland slechts bij zeer hooge uitzondering mogelijk.

De proefdieren zijn gedurende de eerste maand na de geboorte niet
met gekookte of gepasteuriseerde melk gevoed; eerst nà het voorschrift
van Guérin in het jaar 1927 ^{4 en 5} ) heeft dit soms wel plaats gehad,
maar zeker niet als regel. Wel is daarna zooveel mogelijk de melk van
reactie-vrije dieren aan de proefdieren verstrekt.

De proefdieren zijn, na een- of twee maal te zijn geënt, zooveel mo-
gelijk geplaatst naast verdachte dieren, „hoesters" enz., ten einde
zooveel infectiekansen als in de praktijk mogelijk is te ondergaan.

Vooraf diene een kort overzicht van deze 6 veebeslagen, welk over-
zicht gedeeltelijk reeds in het in den aanvang aangehaalde rapport
van den Directeur van den Veeartsenijkundigen Dienst is opgenomen,
maar ook hier voor het juiste inzicht in het verloop der proefnemingen
dient te worden vermeld. De gegevens zijn bovendien aangevuld met
de na de samenstelling van bedoeld rapport bekend geworden bijzon-
derheden.

I. Een bedrijf met 58 koeien en 16 pinken toen de proef in het jaar
1925 werd aangevangen; steeds veel tuberculose; in 1923 werd zelfs
bij een afgemaakt paard tuberculose van de wervelkolom geconsta-
teerd.

In December 1924 reageerden positief van de 58 koeien er 31 van
3 jaar en ouder en 5 van 2 jaar op de tuberculineproef, totaal 36 of
± 70 %, terwijl bij 2 runderen open longtuberculose werd vastgesteld.
Van de pinken reageerden 1 dier positief en 1 twijfelachtig.

Voor de eerste maal werden in de jaren 1925, 1926, 1927, 1928,
1929, 1930 en 1931 geënt resp. 21, 28, 22, 18, 24, 22 en 27 kalveren,
totaal 152 stuks. Deze dieren werden ieder jaar opnieuw geënt.

In het jaar 1932 is de proefneming beëindigd; de oudste dieren waren
toen 8 maal geënt.

II. Een bedrijf met in het jaar 1925, 30 koeien en 11 pinken. Steeds
veel tuberculose. Voor 2 jaar een open lijder, een koe met uiertuber-
culose.

In December 1924, aanvang van de proef, reageerden positief 27
koeien en 1 pink; bij 4 runderen was het sputumonderzoek positief.

In dit bedrijf werden de kalveren zeer slecht geïsoleerd en meestal
gedurende de eerste dagen in den stal gehouden, waar ook een of meer
open lijders aanwezig waren. In Maart 1927, werd b.v. bij een koe
uiertuberculose gediagnotiseerd.

In de jaren 1925, 1926, 1927, 1928, 1929, 1930, 1931 en 1932 werden
voor de eerste maal geënt resp. 9, 11, 8, 9, 5, 11, 6 en 13 kalveren,
in totaal 72 stuks, welke dieren ieder jaar opnieuw geënt zijn.

In het jaar 1932 is de proefneming gestaakt; de oudste dieren waren
toen 8 maal geënt.

III. Een veebeslag, in het jaar 1925 bestaande uit 14 volwassen
koeien, 5 pinken en 7 kalveren, waarvan bij de tuberculinatie reageer-
den 8 van de 14 runderen en in welk beslag herhaaldelijk open lijders
waren waargenomen.

In de jaren 1925, 1926, 1927, 1928, 1929, 1930, 1931 en 1932 werden
voor de eerste maal geënt resp. 5, 5, 6, 4, 9, 6, 5 en 7 kalveren, in to-
taal 47 stuks. De herenting dezer dieren had ieder jaar plaats.

IV. Dit veebeslag bestond in het jaar 1925, toen de proef begon, uit
22 koeien en 7 pinken.

De eigenaar verloor elk jaar soms twee runderen aan tuberculose.
De tuberculinatie gaf als resultaat : 12 koeien en 1 pink positief.

In de jaren, 1925, 1926, 1927, 1928, 1929, 1930 en 1931 werden
voor de eerste maal geënt resp. 13, 14, 16, 17, 11, 15 en 15 kalveren,
in totaal 101 stuks, welke dieren ieder jaar geënt zijn.

V. Bij het begin van de proefneming in het jaar 1926 bestond dit
beslag vee uit 22 koeien, 8 pinken en 10 kalveren.

Herhaaldelijk was hier tuberculose en ook open geconstateerd.
De tuberculinatie leverde op : 16 runderen en 2 pinken een positieve
reactie.

In de jaren 1926, 1927, 1928, 1929, 1930, 1931 en 1932 werden voor
de eerste maal geënt resp. 14, 12, 14, 12, 15, 11 en 16 kalveren, in
totaal 94 stuks, welke ieder jaar opnieuw geënt zijn.

VI. Een bedrijf, dat in het jaar 1925 toen de proef begon uit 38
volwassen koeien en 10 pinken bestond, waarvan 20 stuks positief rea-
geerden en waaronder steeds veel tuberculose was voorgekomen.

In het jaar 1926 werden hier 16 kalveren geënt, waarvan er op onge-
veer 12 dagen na de enting 3 stierven en 2 ziek waren.

Het onderzoek wees uit, dat door den praktiseerenden dierenarts
paratyphus-serum was ingespoten en dat in dit veebeslag de kalver-
ziekten-verwekkers zoodanig aanwezig waren (de veehouder had de
omtrent het voorkomen van deze ziekten voor den aanvang der proef
gestelde vraag ontkennend beantwoord !), dat de proef niet kon wor-
den voortgezet.

Uit mijn desbetreffende aanteekeningen vermeld ik hier, dat de ent-
plaats van een der gestorven kalveren, zeer rijk bleek te zijn aan velerlei

soorten van bacteriën. De tong vertoonde het beeld van kalverdiphterie,
de longen een pneumonie met pleuritis, de milt was vergroot en week.
Uit de organen werden paratyphus-bacillen gekweekt; in de longen
werden naast de paratypbus-, etterbacteriën aangetroffen.

Merkwaardig zag de entplaats aan het kossum eruit; deze plaats was
a. h. w. geheel necrotisch ontstoken.

De veehouder wilde het Rijk, via Collega Veenbaas en ondergetee-
kende, aansprakelijk stellen voor de schade, maar aangezien de schuld
meer aan zijn zijde lag, schreven wij hem ten slotte maar een brief in-
houdende, dat het, zoolang zijn veebeslag besmet is met kalverziekten-
verwekkers, in het belang van de proef niet gewenscht was, deze voort
te zetten.

Intusschen vermeld ik dit geval, omdat ook hieruit weer blijkt, dat
de enting in besmette veebeslagen tot funeste gevolgen aanleiding
kan geven en door voorvallen als het beschrevene in miscrediet zou
kunnen komen te staan.

Bijzonderheden hebben zich bij de entingen niet voorgedaan. Een
enkele maal trad later een absces op, dat na verloop van tijd geopend
werd. Ook deden zich bij al deze herëntingen geen enkele maal anaphy-
lactische verschijnselen voor, die zich blijkens de literatuur, bij hooge
uitzondering, wel elders hebben voorgedaan (zie i) bldz. 15).

De entknobbels verdwijnen als regel; soms blijven er echter van erwt-
tot duivenei-grootte knobbels over.

Zooals uit het bovenstaande blijkt was in alle proefbeslagen de ge-
legenheid tot infectie met tuberkelbacillen, afkomstig van het oudere
vee, zeker in ruime mate aanwezig.

Maar ook door het niet voorschrijven van het toedienen van ge-
pasteuriseerde of gekookte of tuberkelbacillen-vrije melk gedurende
de eerste levensmaand van de kalveren, hebben de vóór het jaar 1927
geënte dieren en ook nog vele van de daarna geënte dieren zeker meer
dan voldoende kans gehad om geïnfecteerd te worden (zie b.v. geval
II). Op deze laatste omstandigheid kom ik bij de secties nog terug,
maar ik wil er hier nadrukkelijk de aandacht op vestigen, omdat dit
m. i. van groot belang is voor de beoordecling van de verkregen resul-
taten.

In totaal zijn dus in de genoemde jaren geënt, resp. herënt 466
proefdieren, niet medegerekend, de 16 kalveren, bedoeld onder VI.

Van deze 466 proefdieren zijn er in totaal 123 door verkoop, slach-
ting, zonder tijdig bericht daarvan, uitvoer naar het buitenland, enz.,
niet kunnen worden gecontroleerd.

Onder controle staan alsnog 213 runderen, terwijl 130 proefdieren
volledig zijn geseceerd.

Verzamelen wij de betreffende aanteekeningen en sectie-verslagen
in een staatje, dan geeft dit het volgende beeld :

Uit bovenstaande opgave blijkt dus, dat in 10 gevallen van de 130
secties tuberculose is waargenomen bij de geënte dieren, zoodat de
conclusie mag worden getrokken, dat de enting niet „absoluut af-
doende" is gebleken. In het reeds eerder aangehaalde rapport \') wordt
op blz. 33 eveneens een staatje gegeven van de secties en stellen wij
dit staatje en het bovenstaande naast elkaar, dan blijkt, dat het resul-
taat van de secties in Friesland in het algemeen veel gunstiger is ge-
weest, dan dat van de secties over het geheele land, waaronder ook
die uit Friesland.

Het is natuurlijk onmogelijk hiervoor een verklaring te geven;
wij volstaan dus met het constateeren van dit feit en bepalen ons tot
het maken van enkele opmerkingen omtrent de positieve bevindingen.

Nc. I : 2 (3 X), 2 (5 x), i (6 X), i (7 X). In totaal : 66 secties,
waarvan 24 (1 x), 13 (2 x), 8 (3 x), 5 (4 x), 6 (5 X), 6 (6 x),
3 (7 X ) en i (8 x).

No. II : 2 (3 x). In totaal : 5 secties, waarvan 1 (1 x), 2 (3 X),
i (5 X) en i (6 X).

No. III : i (6 x). In totaal : 8 secties, waarvan 1(1 X), 3 (2 X),
i (3 X), i (4 X), i (5 X), en i (6 X).

No. IV : i (3 x). In totaal : 40 secties, waarvan 28 (1 X), 4 (2 x),
3 (3 X), 3 (4 X), i (5 X) en i (9 X).

No. V: in totaal : 11 secties, waarvan 7 (1 x), 1 (2 x), 1 (3 X)
en 2 (4 x), (geen positieve secties).

Wij zien dus, dat in beslag No. I, naar verhouding de meeste positie
ve secties bij de meer dan 5 X geënte dieren zijn voorgekomen (slechts
één uitzondering) en zooals reeds is opgemerkt zijn deze proefdieren,
evenals die uit de overige beslagen van vóór 1927, niet en daarna
slechts soms gedurende de eerste maand met gepasteuriseerde of tuber-
kelbacillen-vrije melk gevoed.

Overigens meen ik het resultaat, dat in dit sterk tuberculeuze vee-
beslag onder de bovenbedoelde omstandigheden is geweest, dat van
de 66 secties er 6 positief uitvielen, (J- 9 %) niet ongunstig te mogen
noemen.

Bij alle tuberculeus bevonden gescccerde dieren heeft zich geen
enkel verschijnsel der ziekte voorgedaan; klinische tuberculose was
beslist afwezig.

In veebeslag No. II zijn 2 positieve bevindingen voorgekomen bij
3 X geënte dieren. In dit beslag was de afzondering geheel onvol-
doende en één dezer proefdieren is gevoed met melk (ook gedurende
de eerste maand) afkomstig van een koe met uiertuberculose.

Het andere positieve proefdier kan mogelijk ook met laatstbedoelde
melk zijn gevoed, of in de eerste maand door het in den stal aanwezige
aan open-tuberculose lijdende rund geïnfecteerd zijn.

Conclusies ten opzichte van het aantal secties, acht ik hier, uit hoofde
van het geringe aantal secties, niet gerechtvaardigd.

In proefbedrijf No. III kwam een positieve sectie voor bij een 6 X
geënte koe, waarvoor, behalve de bovengenoemde algemeene, geen
bijzondere omstandigheden zijn aan te voeren.

Proefbedrijf No. IV leverde op de 40 secties één positieve bevinding
bij een 3 X geënte koe op. Hierbij werd één klein verkaasd haardje
in een der bronchiale lymphklieren aangetroffen. De infectiekansen
waren in dit bedrijf niet zoo groot als in de andere proefbedrijven,
want de veehouder verkocht veel vee en natuurlijk direct de meest

verdachte dieren. Om deze reden acht ik het trekken van een con-
clusie uit de secties niet juist. Intusschen leverde hij veel dieren naai
andere bedrijven, die daar zijn doorgeënt en waarop ik later terugkom.

In proefbedrijf No. V kwam bij de 11 secties geen enkele positieve
voor en hoewel het aantal secties hier niet zoo groot is als in de bedrijven
No. I en IV, is op grond daarvan het resultaat van de enting m. i.
onder de bovenvermelde omstandigheden toch gunstig te noemen.

Op grond van het eindresultaat van de secties, zijnde dus een posi-
tieve bevinding bij 7,6 %, daarbij in aanmerking nemende, dat :

ie. Verreweg het grootste aantal der positieve bevindingen voor-
kwam bij dieren, die 3 of meermalen waren geënt en die in de eerste
maand na de enting geen gepasteuriseerde of tuberkelbacillen-vrije
melk hadden gehad;

2e. ondanks de sub 1 vermelde omstandigheid in 38 gevallen van
de in totaal 48 meer dan 3 X geënte runderen, d. i. dus 78 %, de
sectie volkomen negatief uitviel;

3e. in 3 van de 10 positieve gevallen slechts heel geringe tuberculeuze
afwijkingen, n.1. één of enkele haardjes in lymphe-klieren werden
waargenomen;

4e. in i geval, n.1. proefbedrijf No. II, (door de voeding met melk
van een koe met uiertuberculose) de infectie van het proefkalf a. h. w.
voor de hand lag, terwijl het 2e. in dit bedrijf voorgekomen positieve
geval zeer waarschijnlijk mede hieraan mag worden toegeschreven en
5e. bij de sectie van de 4 dieren, waarbij longtuberculose werd aan-
getroffen, bleek, dat het in geen dezer gevallen open tuberculose betrof;
meen ik het resultaat van de enting gunstig te mogen noemen.

Voorts is ondergeteekende de meening toegedaan, dat uit bovenver-
melde feiten blijkt, dat de enting inderdaad verhoogden weerstand
tegen de tuberculose geeft en een immuniseerende werking uitoefent.

Dit laatste leid ik bovendien nog af uit de omstandigheid, dat be-
houdens in één geval, alle geënte dieren, waarbij bij de sectie tuber-
culose werd vastgesteld, sterk verkaasde processen te zien gaven, welke
locaal en niet uitgebreid in de betreffende organen voorkwamen, als-
mede, dat bij geen dezer dieren sprake was van een algemeene tuber-
culose of van eenig klinisch verschijnsel van de ziekte. Ook die dieren,
waarbij in de longen tuberculose werd waargenomen, hebben nimmer
gehoest, terwijl de voedingstoestand steeds goed is geweest.

Er is echter nog een ander feit, dat, naar mijne meening een bewijs
te meer levert voor de juistheid van de laatste stelling.

De eigenaren van de proefbedrijven I en IV leverden veel proef-
dieren aan andere veehouders af. Deze dieren werden aldaar herënt,
bleven onder controle en werden op mijn verzoek, zooveel mogelijk
naast zgnd. ,,hoesters" geplaatst en sommige dezer dieren zijn
7 jaar bij andere veehouders ondergebracht geworden. De meesten
dezer veehouders bestreden de ziekte onder hun vee niet.

Uil mijn aanteekeningen blijkt, dat uit proefbedrijf No. i, 5 dieren
zijn verkocht aan andere veehouders, uit No. III 1, uit No. IV 3 en
uit No. V 1, welke bij hun nieuwe eigenaars resp. 4 jaar, 2 jaar, 2 jaar,
2 jaar, ijaar, 3 jaar, 7 jaar, 1 jaar, 1 jaar en 4 maanden verblijf hebben
gehouden en waarvan het aantal malen van enting resp. 8, 7, 6, 7, 6,
3, 9, 3, 4 en 5 is geweest.

Slechts 2 dezer eigenaren bestreden de ziekte onder hun vee, maar
deze veestapels waren nog vrij sterk tuberculeus en bij een dezer vee-
houders waren open lijders meermalen gesignaleerd.

Van de overige veehouders wisten de meesten niets ten opzichte
van het voorkomen van de ziekte onder hun vee, maar herhaaldelijk
werd mijn betreffende vraag beantwoord met de mededeeling : „ver-
leden jaar een slijter opgeruimd of veel last van hoesters".

Aangenomen mag dus zeker worden, dat de bedoelde proefdieren
bij deze veehouders infectiekansen in voldoende mate hebben gehad
en bij de sectie bleek bij alle 10 dieren geen enkele tuberculeuze afwij-
king aanwezig te zijn.

En al is dit aantal nu niet zoodanig groot, om met het volste rccht
een afdoend oordeel uit te spreken, toch acht ik het volkomen gemoti-
veerd om daaruit af te leiden, dat inderdaad de enting een immunisee-
rende werking heeft, een conclusie, waartoe vele proefnemers, als in
Ierland, Oostenrijk, Frankrijk, Italië, enz., (zie rapport ¹), blz. 39—
42) kwamen en een oordeel, hetwelk ook Berger, zij het dan ook
minder positief, omdat de proefnemingen toen nog niet voldoend
langen tijd waren voortgezet, in zijn rapport naar voren brengt (1),
blz. 44.).

De meening van de onderzoekers in Canada, dat, indien men de
dieren maar lang genoeg observeerde, men zou zien, dat de resultaten
niet gunstig waren, wordt door het bovenstaande m. i. allerminst
bevestigd.

Zooals reeds is opgemerkt werden de entingen in de proefbedrijven
beëindigd in :

Proefbedrijf No. I, in het voorjaar 1931,
Proefbedrijf No. II, in het voorjaar 1932,
Proefbedrijf No. III, in het voorjaar 1932,
Proefbedrijf No. IV, in het voorjaar 1931,
Proefbedrijf No. V, in het voorjaar i93^>
ten einde te kunnen nagaan hoe het resultaat daarna zou zijn. De
betrokken veehouders verklaarden zich bereid, de dieren en hun vee-
stapels onder controle te blijven stellen en ter zake alle mogelijke
medewerking te blijven verleenen.

Deze controle kon gemakkelijk worden uitgevoerd omdat de vee-
houders bij den Gezondheidsdienst voor Vee in Friesland bleven of

weer waren aangesloten en deze veestapels dus ieder jaar getuberculi-
neerd worden.

De betreffende tuberculinatie-lijsten zijn mij van die zijde steeds
zeer bereidwillig ter beschikking gesteld, waarvoor ik Collega Veenbaas
hier gaarne mijn dank betuig.

Het doel van de controle van de tuberculinatie-lijsten was tweeledig.
Gaarne wilde ik n.1. trachten te bepalen, hoelang het geënte vee,
nadat met het enten was opgehouden, positief bleef reageeren, en hier-
omtrent volgen enkele mededeelingen.

Uit die staten blijkt, dat bij alle veehouders de dieren, welke dus in
proefbedrijf No. I, sinds 1931, maar in de overige proefbedrijven sinds
1932, niet meer zijn geënt, als zij :

7 maal waren geënt nog ieder jaar positief reageerden, behoudens
een uit proefbedrijf No. II, welke dier dit jaar niet reageerde (opmer-
kelijk is, dat dit dier in 1927 toen het tweemaal was geënt, ook niet
reageerde);

Bij de 4 maal geënte dieren komt er echter een wijziging in, want
van de 3 jaar niet meer geënte dieren reageerde er dit jaar 1 twijfel-
achtig en i niet. Alle overigen reageerden positief, terwijl van de twee
jaar niet meer geënte dieren allen nog poritief reageerden, behalve
een, welke dit jaar geen reactie vertoonde (ook dit dier reageerde enkele
jaren tevoren, n.1. in 1930, niet).

Wij zien dus, dat bij de 4 maal geënte dieren het positief-reageeren
niet meer zoo constant is, als bij de 5-, 6- en 7-maal geënte dieren.

Bij de 3 maal geënte dieren blijkt de verhouding zich sterk te wijzigen,
in dien zin, dat hier veel meer negatieve reacties voorkomen, want
hiervan reageerden er 6 positief en 10 niet. Bij de negatieve reacties
zijn er 3, welke de laatste 3 jaar niet meer zijn geënt, maar ook twee
van de positieve betreffen dieren als de laatstbedoelde.

De overige 4 positieve en 7 negatieve zijn dieren, welke gedurende
de laatste twee jaar niet meer zijn geënt. Het verschil in jaren van
,,niet-meer-geënt-zijn" is hier dus blijkbaar van geen invloed op het
al of niet meer reageeren.

Van de 2 maal geënte dieren reageerden er dit jaar nog 4 positief,
10 negatief en 3 twijfelachtig.

En ten slotte blijkt, dat van de een-maal geënte dieren er dit jaar nog
6 positief en 10 negatief reageerden.

Een vaste conclusie valt uit het bovenstaande niet te trekken, daar-
voor is het gedrag van de minder dan vier maal geënte dieren nog te
wijselvallig. Wel schijnt het, dat de grens bij de vier maal geënte die-
ren ligt en dat alvast mag worden aangenomen, dat de meer dan 4 maal
geënte dieren zullen blijven reageeren.

De waarnemingen zullen echter nog worden voortgezet en misschien
zal later, vooral als het dan tevens mogelijk is over de sectie-verslagen

van deze proefdieren te kunnen beschikken, ten opzichte van het rea-
geeren en de immuniteits-vraag wel een vaste conclusie kunnen worden
getrokken. Ik hoop hierop later nog terug te komen.

Het interesseerde mij echter nog meer om te weten hoe het met den
nieuwen aanfok op de proefbedrijven verder zou gaan, nadat met het
enten was opgehouden. Immers daaraan zou een oordeel omtrent de
doeltreffendheid van de enting kunnen worden ontleend.

Uit de tuberculinatie-lijsten blijkt nu, dat in alle vijf de proefbeslagen
de nieuwe aanfok, sinds het beëindigen van de enting, geen reactie
vertoont.

Proef beslag No. I : 11 dieren, geboren in 1932, bij de tuberculinaties
in 1933 en 1934, allen negatief en 15 dieren, geboren in 1933, bij de
tuberculinatie in 1934, allen negatief.

Proefbeslag No. 11:4 dieren, geboren in 1932, bij de tuberculinaties
in 1933 en 1934, allen negatief en 10 dieren, geboren in 1933, bij de
tuberculinatie in 1934, allen geen reactie.

Proefbeslag, No. III : 4 dieren, geboren in 1932, bij de tuberculina-
ties in 1932 en 1933 allen negatief en 10 dieren, geboren in 1933, bij
de tuberculinatie in 1934 negatief.

Proefbeslag IV : 9 dieren, geboren in 1932, bij de tuberculinaties
in 1933 en 6 daarvan (3 verkocht) in 1934, negatief, alsmede 8 dieren
in 1933 geboren, bij de tuberculinatie in 1934 allen negatief.

Proefbeslag V : (hier is de enting het laatst beëindigd, zoodat nog
slechts één jonge generatie ter beschikking is) 11 in 1932 en 1933 ge-
boren dieren, bij de tuberculinatie in 1934 allen negatief.

Op sommige dezer bedrijven zijn door toevallige omstandigheden
dieren wel eens niet geënt en toch aangehouden, in totaal 6 stuks.
Al deze dieren zijn bij de jaarlijksche tuberculinaties (en daaronder
zijn er reeds met 4 tuberculinaties), reactie-vrij gebleken.

En ten slotte wijs ik er nog nadrukkelijk op, dat na het toepassen
van de enting in deze 5 besmette veestapels, geen gevallen van sterfte
of opruimen van dieren, uit hoofde van tuberculose, meer zijn voorge-
komen, hetgeen voordien wel herhaaldelijk het geval was.

Nu acht ik het zeker nog niet geoorloofd op grond van bovenvermelde
bevinding een definitief eind-oordeel omtrent de doeltreffendheid van
de B. C. G.-enting uit te spreken, daarvoor is de tijd m. i. nog te kort.
Maar toch meen ik reeds thans, uit de omstandigheden, dat :

ie. de beide jongere generaties, alsmede de niet-geënte oudere dieren,
ook na het beëindigen van de enting in de 5 (in diverse gedeelten
van de provincie Friesland gelegen) proefbeslagen op twee achtereen-
volgende jaren vrij zijn en wat de 2-jarige en niet geënte dieren betreft
ook vrij zijn gebleven (een feit, dat in die betreffende veebeslagen vóór
de enting in jaren niet was voorgekomen) en

dat het dus inderdaad mogelijk blijkt in veebeslagen, waar de
tuberculose op de gebruikelijke methoden van bestrijding niet was
uit te roeien, met behulp van de B. C. G.-enting de ziekte met succes
te bestrijden en deze beslagen geheel tuberculose-vrij te maken.

Het spreekt vanzelf, dat de waarnemingen zullen worden voortgezet,
te meer, omdat hier een proef, geheel volgens Protokol II (zie i) pag.
li en 12) opgezet, sinds het jaar 1932 wordt genomen in een groot,
sterk tuberculeus veebeslag, omvattende ± 60 stuks hoornvee, waaruit
tevens ten opzichte van de doeltreffendheid der meerbedoelde enting,
zeker vaste conclusies zullen kunnen worden getrokken.

Samenvattende meen ik, uit het verloop van de proefnemingen, zoo-
wel wat de secties, als wat de gang van zaken na de enting betreft, en
er daarbij met nadruk op wijzende, dat de resultaten zijn verkregen,
ondanks het feit, dat de proeven niet zoodanig zijn uitgevoerd, dat
aan alle door Calmette en Guérin ter zake gestelde voorwaarden is
voldaan, deze resultaten zeker gunstig te mogen noemen.

Op grond daarvan schaar ik mij dan ook aan de zijde van Haring,
Traum, Hayes en Henry ¹) en Bax, Hautcoeur en Bayer ²), Guérin,
Richart en Boissière ³) e. a., die een gunstig perspectief in de enting
zagen of daarmede eveneens zeer gunstige resultaten verkregen.

Daarom acht ik het in den aanhef geciteerde, door Berger in het
Office International des Epizoöties gedane, voorstel om de verschillende
bestrijdingsmethoden te combineeren met de B. C. G.-enting ook zeer
terecht gedaan. Ik meen zelfs verder te mogen gaan en te besluiten
met de conclusie, dat uit de vermelde resultaten, niet alleen de wen-
schelijkheid, maar ook de praktische en succesgevende bruikbaarheid
van dc B. C. G.-enting in bedrijven als de bedoelde 5 proefbedrijven
zelfs zonder een combinatie met een andere bestrijdingswijze, voldoende
blijkt.

Het verheugt mij hieraan te kunnen toevoegen, dat deze meening
door den Directeur van den Veeartsenijkundigen Dienst wordt ge-
deeld. Reeds in verschillende provincies (Groningen, Friesland, Drenthe
en Zuid-Holland) wordt de enting, onder leiding en toezicht van het
Veeartsenijkundig Staatstoezicht, niet alleen meer als proef, maar als
bestrijdingsmethode of als aanvullingsbestrijdingsmethode, op ver-
scheidene veebedrijven toegepast en het is mij bekend, dat bij den Di-
recteur het voornemen bestaat hieraan allengs meer en meer uitbrei-
ding te geven.

2 C. Guérin. Etat de la question de la préniunition anti-tuberculeuse chez les
Bovidés par le B. C. G. en France .Recueil de Medecine Vétérinaire. Tome C.
IX, 1933, No. i.

3 C. Guérin, A. Richart et M. Boissière. Essai de prophylaxie de la tuber-
culose bovine par le B. C. G., dans une exploitation rurale infectée (1921 —1927).
Annales de l\'Institut Pasteur. Tome XLI. 1927, pag. 233.

De voorbehoedende enting tegen tuberculose met den B. C. G. is door
schrijver in 5 proefbedrijven, allen veestapels, welke op de gebrui-
kelijke andere bestrijdingswijzen niet tuberculose-vrij te maken en
sterk tuberculeus waren, gedurende de jaren 1925 tot en met 1932 bij
466 proefdieren toegepast.

De proefdieren zijn zooveel mogelijk naast zgnd. „hoesters" ge-
plaatst, zijn grootendeels in de eerste maand niet met gekookte- of
tuberkelbacillen-vrije melk gevoed en zijn aan voldoende infectie-
kansen blootgesteld.

Bij 10 dezer secties (7,6 %), alle 3—7 maal geënte dieren, werd
tuberculose waargenomen. Een dezer tuberculeuze dieren was gedu-
rende de eerste maand gevoed met melk van de aan uiertuberculose
lijdende moeder.

In 3 der positieve gevallen waren slechts één of enkele zeer kleine
haardjes in lymphe-klieren aanwezig. In 4 gevallen was longtubercu-
lose (verkaasde haarden) voorhanden. Geen dezer gevallen was een
open vorm. De betreffende dieren hadden nooit eenig klinisch verschijn-
sel vertoond en hoestten niet.

Bij 38 van de 48 meer dan 3 X geënte runderen (d. i. 79 %), 61 een-
maal en 21 twee-maal geënte dieren viel de sectie geheel negatief uit.

Bij 10 naar andere bedrijven (waar de ziekte meestal niet werd be-
streden) verplaatste, van 3—9 maal geënte dieren, geplaatst naast
„hoesters", viel bij sectie geen tuberculose waar te nemen.

Op grond hiervan acht schrijver het resultaat van de enting zeker
gunstig, terwijl z. i. dit resultaat de immuniseerende werking van de
enting bewijst. De na het beëindigen van de enting in 1931 en 1932
in de proefbedrijven geboren dieren, alsmede 6 toevalligerwijze niet
geënte dieren, zijn tot op heden bij de jaarlijksche tuberculinaties vrij
van tuberculose gebleken.

Schrijver komt mede daarom tot de conclusie, dat het zeker wensche-
lijk is (zooals Berger in 1\'Office International des Epizoöties voor-
stelde) om de verschillende bestrijdingssystemen met de B. C. G.-
enting te combineeren, en hij acht ook de praktische en succesgevende
bruikbaarheid van de enting in bedrijven als de proefbedrijven, zelfs
zonder een combinatie met een andere bestrijdingswijze, door het ver-
loop van de proeven voldoende aangetoond.

Die Antituberkulose-Impfung mit B.C.G. ist von Verfasser auf 5 Versuehsfarmen
an 466 Tieren während der Jahre 1925 bis und mit 1932 versucht worden. Die
betreffenden Bestände waren stark infiziert und mit den andern gebräuchlichen Me-
thoden nicht tuberkulosefrei zu machen. Die Probetiere sind, in so weit es mög-
lich war, neben vermutlich infizierte (hustende) Tiere gestellt worden, und sind im
ersten Monat nicht mit gekochter oder tuberkelbazillen-freier Milch gefüttert.

Von 466 Tieren sind 130 seziert worden. Bei 10 dieser Sektionen (7.6%) wurde,
(alle 3—7 Mal geimpften Tiere) Tuberkulose gefunden. Eins dieser tuberkulösen
Rinder war während des ersten Monats mit der Milch einer an Eutertuberkulose
leidender Kuh gefüttert worden.

In drei der positiven Fälle wurden nur vereinzelte sehr kleine Herde in den
Lymphdrüsen gefunden.

In 4 Fällen war Lungentuberkulose (verkäste Herde) vorhanden aber keine
offene F\'orm. Die betreffenden Tiere zeigten keine klinischen Erscheinungen und
husteten nicht.

Bei 38 von den 48 mehr als 3 Mal geimpften Tieren (79%), bei 6i einmal und
21 zweimal geimpften Tieren fiel die Sektion völlig negativ aus.

10, 3—9 Mal geimpfte Tiere, wurden nach anderen Betrieben gebracht (wo
die Krankheit nicht bekämpft wurde) und neben hustende Tiere gestellt ; bei die-
sen 10 Tieren wurde später bei der Sektion keine Tuberkulose festgestellt. Auf
Grund dieser Versuche erachtet Verfasser das Resultat der B.C.G. Impfung als
günstig ; auch beweisen sie die immunisierende Wirkung der Impfung.

Die nach dem Beenden der Impfung in 1931 und 1932 in den Versuchsfarmen
geborenen Kälber, als auch 6 zufällig nicht geimpfte Tiere haben sich bis jetzt
bei den jährlichen Tuberkuloseuntersuchungen als frei von Tuberkulose erwiesen.
Aus diesen Gründen kommt Verfasser zu der Schlussfolgerung, dasz es wünschens-
wert ist (wie Berger in L\'office International des F.pizooties vorschlägt) die ver-
schiedenen Bekämpfungssysteme mit der B.C.G. Impfung zu kombinieren. Er
glaubt auch die praktische und erfolgreiche Anwendung der B.C.G. Impfung
allein, ohne Kombination mit andern Methoden, in Betrieben wie den obener-
wähnten durch diese Versuche vollständig bewiesen zu haben.

The author carried out inoculation experiments with B.C.G. (method Calmette
and GueRiN) on 466 cattle belonging to 5 farms, during the period 1925—1933.

The concerning herds were heavily infected and the other usual methods had
failed to make them free from tuberculosis.

The experimental animals were placed as much as possible next to suspected
animals (coughers), not fed with boiled milk or milk free from bac. tuberculosis
during the first month and were sufficiently exposed to chances of infection.

Of 466 experimental animals 130 were completely autopsied. At ten of these
autopsies (7,6 per cent), it concerned all animals which had been given 3—7 ino-
culations, tuberculosis was found, (one of these tuberculous cows had been fed
during the first month with milk from a mother affected with tuberculosis of the
udder).

In three positive cases only one or very few small centres were present in the
lymphatic glands.

In 4 cases a pulmonary tuberculosis was encountered (caseous foci), however,
no open tuberculosis. The concerning animals did not show clinical signs of tu-
berculosis and did not cough.

In 38 out of 48 cattle vaccinated more than 3 times, (79 per cent), in 61 animals
which had received only one inoculation and in 22 animals which had received
two vaccinations, autopsy was absolutely negative.

culosis control was carried out) and placed next to coughing animals. Afterwards, at
autopsy these animals have found to be free from tuberculosis.

From these experiments the author concluded that the result of B.C.G. vacci-
nation is favourable ; the immunising value of the vaccination is also demonstrated.

The calves born on these experimental farms in 1931 and 1932, after the ino-
culations had been stopped, and also 6 animals which had not been inoculated,
have hitherto appeared to be free from tuberculosis at the annual tuberculin test.

The author comes to the conclusion that it is desirable (as proposed by Berger
in L\'Office international des Epizooties) to combine the different methods of control
with the B.C.G. vaccination and he is of opinion that the experiments have suf-
ficiently demonstrated that the B.C.G. vaccination alone, not in combination
with other methods, can make herds as described free from tuberculosis.

L\'auteur a pratiqué l\'inoculation antituberculeuse avec B.C.G. (méthode Cal-
mette et Guérin) dans 5 exploitations, sur 466 animaux, de 1925 jusqu\'à 1933.
Les effectifs en question étaient gravement infectés et les autres méthodes utili-
sées pour les rendre indemnes de tuberculose étaient restées sans succès.

Les animaux en expérience furent placés autant que possible à côté d\'animaux
suspects (des tousseurs) ; ils n\'ont pas été alimentés avec du lait bouilli ou indemne
de bacilles tuberculeux et ils ont été exposés suffisamment à des chances d\'infec-
tion. 130 sujets ont été autopsiés complètement.

Dans 10 de ces autopsies, soit 7,6 p. 100, (tous ces animaux avaient reçu 3—7
inoculations) on a constaté de la tuberculose, (une de ces vaches tuberculeuses
avait été nourrie pendant le premier mois avec du lait d\'une mère atteinte de
tuberculose mammaire).

Dans trois cas positifs un seul ou très peu de petits foyers furent observés dans
les ganglions lymphatiques.

Dans 4 cas il existait une tuberculose pulmonaire (des foyers caséeux), pourtant
pas une tuberculose ouverte. Ces animaux ne présentaient pas de signes cliniques
de tuberculose et ne toussaient pas.

Parmi 48 animaux, inoculés plus que trois fois, 38, soit 79 p. 100, ainsi que 61
animaux inoculés une fois et 21 vaches vaccinées deux fois ne présentaient pas de
tuberculose à l\'autopsie.

10 animaux qui avaient reçu, 3—9 inoculations furent transportés à d\'autres
exploitations (ou où ne combattait pas la tuberculose) et placés à côté de tousseurs.

Chez ces 10 animaux on n\'a constaté aucun cas de tuberculose à l\'autopsie plus
tard.

Se basant sur ces expériments l\'auteur considère le résultat de l\'inoculation
avec B.C.G. comme favorable et il est d\'avis que l\'action immunisante est démon-
trée.

Des veaux nés dans ces exploitations en 1931 et 1932 après la terminaison
des inoculations, ainsi que 6 animaux qui avaient échappé à l\'inoculation, ont
paru jusqu\'ici indemnes de tuberculose à la tuberculination annuelle.

Après ces expériences l\'auteur conclut qu\'il est désirable (comme Berger le pro-
pose à l\'office international des Epizooties) de combiner les différentes méthodes
de combattre la tuberculose avec la vaccination B.C.G. et il estime que la valeur
pratique et l\'utilité certaine de l\'inoculation avec B.C.G. seule, pas en combinai-
son avec d\'autres méthodes, dans de pareiles exploitations sont suffisamment dé-
montrées par ces expériences.

Uit de Parasitologische Afdeeling van het Intituut voor Parasitaire- en
Infectieziekten der Rijks-Universiteit te Utrecht.
Directeur: Prof. Dr. L. DE BLIECK.

OVER DEN INVLOED VAN VITAKALK OP DE ONTWIKKE-
LING VAN ASCARISLARVEN BIJ DE CAVIA.

In 1916 deed Stewart de opzienbarende ontdekking van de passage
der Ascarislarven door het lichaam van den gastheer. Hij toonde
aan hoe na voedering van rijpe geëmbryoneerde eieren van Ascaris
lumbricoïdes, de larven zich dóór den darmwand naar de lever, en
vervolgens naar de longen begeven om tenslotte via trachea en oesopha-
gus opnieuw in het intestinum terecht te komen. Hiermee kwam het
Ascaris-vraagstuk plotseling in het brandpunt der algemeene belang-
stelling te staan en tal van publicaties hieromtrent hebben sindsdien
het licht gezien.

Alhoewel Stewart op grond van zijn eerste onderzoekingen zich
een verkeerde voorstelling van den ontwikkelings-cyclus der Ascariden
had gevormd door muis en rat als noodzakelijke tusschengastheeren
te beschouwen, uit zijn verder onderzoek en mede dank zij het werk
van Ransom, Ransom en Forster, Ramson en Cram, Fülleborn,
Yoshida, e. a. is gebleken, dat de ontwikkeling direct geschiedt.

In de medische zoowel als in de vétérinaire wetenschap had de Asca-
riasis steeds gegolden als een tamelijk onschuldige aandoening met
locaal karakter, welke slechts bij hevige besmetting ziekteverschijnselen
teweeg bracht. De bestrijding was geheel hiermede in overeenstemming.
Nu echter gebleken was, dat de pathogeniteit der Ascariden zich als
gevolg van de lichaamspassage van bepaalde ontwikkelingsstadia veel
verder uitstrekt dan de localisatie van de volwassen worm liet vermoeden,
kwam ook de bestudeering der bestrijding in een urgenter stadium.
Moet nog steeds het nemen van hygiënische voorzorgsmaatregelen
op den voorgrond geplaatst worden, in de laatste jaren is een factor
hieraan toegevoegd, die direct verband houdt met de vermeerderde
kennis omtrent de ontwikkeling der Ascariden in het organisme van
den gastheer. Duidelijk wordt dit, indien men zich de volgende vraag
stelt : kan het organisme zoodanig gunstig beïnvloed worden, dat het
in staat is de passage van de Ascarislarven te verhinderen of althans
te belemmeren.

Ilja Winnitzky, naar aanleiding van wier werk ons onderzoek
werd gedaan, stelde ter beantwoording van dit vraagstuk een uitvoerig
onderzoek in. In twee series experimenten, waarbij resp. cavia\'s en
katten werden gebruikt, heeft zij getracht door toediening van Ca-
zouten en Vitamines het gestelde doel te bereiken. Bij de cavia-proef
gebruikte zij Ca-phosphaat, Ca-carbonaat en een preparaat, dat

onder den naam van Vitakalk door de Chemische fabriek Marienfelde
in den handel wordt gebracht en waarvan als samenstelling wordt
opgegeven :

a. Chloor-Calcium-zetmeel. b. Ultraviolet bestraalde droge gist.
c. Zeer werkzame plantaardige vitamine-dragers, d. Licht verteerbare
Phosphor-zouten.

Tevens werden een aantal dieren gevoederd met Vitakalk, waaraan
A- en D-Vitamine waren toegevoegd in den vorm van levertraan en
maisolie. Gedurende twee maanden werd dit aan 32 cavia\'s, verdeeld
in 4 groepen ieder van 8 dieren, in een bepaalde hoeveelheid naast
het gewone voer toegediend, in welken tijd geregeld de gewichtstoe-
neming gecontroleerd werd. Ter controle diende een groep, eveneens
bestaande uit 8 dieren, die slechts het gewone stalvoeder ontvingen.

Aan het einde van de voederperiode werden alle dieren per os besmet
met een groot aantal rijpe eieren van de Ascaris lumbricoides en na
verschillende tijden afgemaakt. Nagegaan werden nu de macrosco-
pisch zichtbare pathologische veranderingen in lever en longen, terwijl
het aantal der zich daarin bevindende larven ruw werd geschat door
microscopisch onderzoek van weefselstukjes, die op willekeurige plaatsen
uit deze organen werden genomen.

Zij kwam tot de conclusie, dat door de Ca-zouten, maar vooral
door het Ca-Vitamine preparaat „Vitakalk" een zeer gunstigen invloed
werd uitgeoefend op het organisme, in dien zin, dat het zich resistenter
betoonde tegen de doorboring van Ascarislarven. Ook in de groei-
tabellen toonde zij een gunstige werking van de Vitakalk aan. Ter
verklaring van deze feiten wees zij op de werking, die Ca uitoefent
op het organisme in het algemeen als ontgiftend, functiebevorderend,
conserveerend en op de cel in het bijzonder door gunstige beïnvloeding
van den colloidalen toestand van het protoplasma.

Haar tweede proef werd ingesteld met 26 katten, waarvan de eene
helft paardevleesch met Vitakalk, de andere helft alleen het eerste
ontving. Nadat de dieren ruim een maand aldus gevoederd waren,
werden zij besmet met rijpe eieren van Toxocara cati. Bij deze proef
kreeg zij eveneens een duidelijk verschil ten gunste van de met Vita-
kalk gevoederde groep.

Aangezien het voor de bestrijding van Ascariasis van zeer groot
belang zou zijn, indien de extra-toediening van een dusdanig Ca-
Vitaminepreparaat als een belangrijke prophylactische maatregel
aangemerkt zou kunnen worden, heb ik getracht in het hierna beschre-
ven experiment bevestiging van bovenvermelde resultaten te verkrijgen.

In dit verband dienen hier eerst nog enkele proeven vermeld, door
Baudet genomen aan het Institut für Schiff- und Tropenkrankheiten
te Hamburg in 1932. Dit onderzoek werd niet gepubliceerd, de tabellen
werden mij echter welwillend ter beschikking gesteld.

Bij deze proeven werden ratten gebruikt, waarvan een gedeelte
gedurende twee maanden naast het gewone voedsel Vitakalk ontving.

Na de besmetting met een bepaald aantal rijpe Ascaris-eieren van
het varken, werd dagelijks het aantal eieren en larven geteld, dat met
de faeces het lichaam verliet. Vijf dagen later werden de dieren gedood
en de organen onderzocht op het voorkomen van pathologische ver-
anderingen, terwijl uit lever en longen de larven verzameld werden
en het aantal nauwkeurig vastgesteld. De resultaten van dit onderzoek
wettigden echter niet de conclusie, dat Vitakalk aan de ratten een meer-
dere resistentie ten opzichte van Ascarislarven had verleend. Verder
bleek uit het onderzoek van Baudet, dat de ratten eigenlijk geen
geschikte dieren zijn voor besmettingsproeven met Ascaris-eieren, daar
een groot deel van de ingegeven eieren en de daaruit vrij gekomen
larven, met de faeces uitgescheiden worden en de larven dus niet in
de longen terecht komen, een bevinding, die ik zelf ook bij enkele
proeven met ratten heb kunnen vaststellen. Op advies van Baudet
heb ik daarom dit onderzoek nog eens herhaald met cavia\'s.

Voor deze proef werden eieren gebruikt, afkomstig van de Ascaris
lumbricoides van het varken. De hiervoor benoodigde spoelwormen
werden verzameld op het abattoir te Utrecht, daartoe in de gelegenheid
gesteld door den Directeur, den Heer J. P. van der Slooten, wien
ik hierbij dan ook ten zeerste dank breng voor zijn welwillendheid.

Men gaat nu als volgt te werk. Uit de uterus van een volwassen
vrouwelijke spoelworm worden de eieren verzameld, waarbij men er
op let slechts die stukken van de uterus te nemen, welke goed ontwik-
kelde eieren, voorzien van een duidelijke dikke schaal, bevatten. Deze
eieren worden in een Petrischaal, ongeveer voor een derde gedeelte
met 2 % formaline gevuld, in een broedstoof bij 26° C. geplaatst.
Na een zekere tijd, varieerend van 10 tot 20 dagen hebben zich beweeg-
lijke embryonen in de eieren ontwikkeld. Voor de besmetting werden
steeds culturen gebruikt die ouder waren dan 6 weken.

Om bij benadering een bepaald aantal rijpe eieren te krijgen, kan
men verschillende methoden toepassen. Het meest nauwkeurig leek
mij de volgende. Van een bekende hoeveelheid eener formalinecultuur
wordt na flink schudden met een fijn verdeelde pipet 1/20 c.c. op een
vetvrij voorvverpglaasje gebracht en bedekt door een verdeeld dekglas.
Het door mij gebruikte glaasje was 2.4 c.M. breed, 2.8. c.M. lang
en verdeeld in m.M². Deze afmetingen bleken juist voldoende om
1/20 c.c. cultuur volkomen te bedekken, zonder gevaar te loopen dat
de vloeistof aan weerszijden wegvloeide. Met kleine vergrooting worden
alle vierkantjes geteld, waarbij, zooals vanzelfsprekend is, slechts de
eieren met goed ontwikkelde embryonen worden meegerekend. Een
eenvoudig rekensommetje geeft tenslotte het juiste aantal eieren,
dat in de vloeistof aanwezig is.

Ter vaststelling van het aantal larven, verzameld uit lever en longen
der besmette cavia\'s, kan men op dezelfde wijze te werk gaan.

Dit geschiedde, behoudens een enkele wijziging op de door Fülle-
born aangegeven manier. Genoemde organen van het gedoode proef-
dier worden zeer fijn verdeeld en als dunne laag gebracht op een stuk
zijdegaas, dat den bodem vormt van een aan weerszijden open cylinder.
Dit wordt geplaatst in een puntglas, dat daarop met physiol. Na.Cl.
van 40° C. gevuld wordt, zoodanig, dat het orgaanmateriaal juist onder
het vloeistofniveau staat. Het geheel wordt nu gedurende 2 uur in de
broedstoof van 37⁰ C. geplaatst. De larven gaan zich tengevolge van deze
voor hun activiteit gunstige temperatuur bewegen en vallen door de
mazen van het zijdegaas, waarna zij zich verzamelen onder in het
puntglas. Hebben de glazen 2 uur in de broedstoof gestaan, dan worden
de cylinders verwijderd en de vloeistof ongeveer ^ uur bij kamertempe-
ratuur gehouden, zoodat men zeker is dat alle larven bezonken zijn.
Vervolgens giet men zeer voorzichtig de bovenstaande vloeistof af;
alleen het gedeelte, dat zich geheel onder in het glas bevindt, blijft
behouden. De hoeveelheid hiervan wordt vastgesteld, waarna het tellen
der larven op de in voorgaande voor de eieren reeds beschreven wijze
kan geschicden. Heeft men te veel vloeistof overgehouden of verwacht
men slechts weinig larven in de vloeistof, dan verdient het aanbe-
veling de hoeveelheid te verminderen door centrifugeeren met een
gewone handcentrifuge.

Fülleborn gebruikte in plaats van puntglazen platte cylinder-
glazen, waardoor alle vloeistof gecentrifugeerd moest worden, waarbij
de kans grooter werd dat larven tijdens de voorbereidingen verloren
gingen.

In het geheel werden 30 jonge cavia\'s gebruikt van ongeveer 350
Gram, die alle afzonderlijk in een ruimte geplaatst werden. Hiervan
ontvingen 20 dieren (groep A) dagelijks naast het gewone stalvoeder
Vitakalk, in een doseering van 2.5 Gram per 1000 Gram lichaams-
gewicht. Vitakalk, waarvan de samenstelling reeds eerder werd vermeld
en dat door de fabrikanten wordt aanbevolen als een middel, dat in
elk opzicht aan de Vitamine-behoeften van de dieren kan voorzien,
is een lichtbruin gekleurd poeder, hetwelk in vochtigen toestand tot een
taaie, slijmige massa wordt.

De grootste moeilijkheid bij de uitvoering der proef bleek te schuilen
in het feit, dat het preparaat zeer ongaarne door de cavia\'s wordt op-
genomen. Verschillende methoden werden geprobeerd; als meest
doeltreffend bewees zich de toediening tezamen met in schijven gesneden
mangelwortelen, waarover het in een dun laagje gestrooid werd.
Ilja Winnitzky paste dezelfde methode toe en ook de doseering kwam
met de hare overeen. Van moeilijkheden bij de toediening maakt zij
geen gewag.

De voedering werd ongeveer twee maanden voortgezet, gedurende
welken tijd eens per week het gewicht der dieren werd gecontroleerd.

al of niet in lichte mate gezwollen.
matig sterk aangetast : bloedrijk en duidelijk gedegenereerd ;

zeer sterk aangetast : bloedrijk en sterk gedegenereerd ; steeds vergroot.
Long :

Uit de tabellen i en 2 blijkt duidelijk, dat van een vermeerderden
groei van de dieren, geplaatst in groep A ten opzichte van die van
groep B geen sprake is. Juist het omgekeerde is het geval. Zien wij
bij groep A een gemiddelde gewichtsvermeerdering van 139.55 Gram,
bij groep B is deze 153.4 Gram, wat dus een meerdere gewichtstoe-
neming van 13.85 Gram van de contróledieren beteekent.

De verklaring van dit feit zou ik willen zoeken in hetgeen hier-
boven reeds werd opgemerkt n.1. dat de Vitakalk een middel is, hetwelk
door de cavia\'s, vooral in het begin, met grooten tegenzin wordt opge-
nomen. Na eenigen tijd raken de dieren er aan gewoon en gaat de
voedselopname beter.

Bekijken wij in dit verband de graphische voorstelling, dan zien wij
hoe naast een mindere gewichtstoeneming de groeikromme van groep
A een onregelmatig verloop heeft, in tegenstelling met de gelijkmatige
gewichtsstijging bij groep B.

Het bijna horizontale verloop van de curve gedurende de eerste
2 a 3 weken is dus uit bovenstaande voldoende te verklaren, evenals
de snelle stijging hierna. Na ongeveer 6 weken is het gemiddelde ge-
wicht van beide groepen bijna gelijk en hadden wij op dit tijdstip de proef
beëindigd, dan ware de bcoordeeling van de Vitakalk alleszins gunstiger
geweest. In het verdere verloop ziet men echter opnieuw een achter-
blijven in groei optreden. Hoe dit te verklaren ? Het meest aannemelijk
lijkt het mij, dit te beschouwen als gevolg van de ongunstige werking
van de Vitakalk op het digestie-apparaat bij langdurige toediening;
m. a. w. het middel wijkt door zijn slijmig-papperige consistentie te
veel af van het normale voer van een knaagdier.

Nadat de voederproef ruim twee maanden was voortgezet, werden
de dieren per os besmet met 100.000 rijpe eieren van Ascaris lumbricoi-
des, afkomstig van het varken. Dit geschiedde onder lichte aether-
narcose met behulp van een maagsonde op een recordspuit. Vier a 5
dagen later werd de algemeene toestand van de dieren opgenomen,
waarbij steeds de longen direct geausculteerd werden. Vervolgens

werden de cavia\'s met chloroform gedood, lever en longen nauwkeurig
bekeken en tenslotte de hierin voorkomende larven geteld. Bij de
lever werd gelet op het voorkomen van zwelling, degeneratie en abnor-
male bloedrijkdom, terwijl in de longen kleinere of grootere bloedingen
optreden.

Bij de bespreking van de tabellen 3 en 4 kan ik kort zijn. Nóch de
klinische bevindingen, nóch de zichtbare afwijkingen aan lever en
longen geven met recht aanleiding tot een conclusie ten gunste van
één der beide groepen. Eenigszins anders is dit met het aantal larven
gevonden in genoemde organen. Beschouwt men de gemiddelden
van beide organen bij beide groepen, dan valt er een gering verschil
waar te nemen.

Bij groep A minder larven in de lever, maar meer in de longen
dan bij groep B, wat kan wijzen op een grootere resistentie van de
dieren van groep B, met het gevolg dat de passage der larven door het
lichaam vertraagd wordt.

Zonder dat er te veel waarde aan gehecht mag worden, valt hieruit
toch te lezen, evenals dit bij de groeitabel eenigermate het geval was, dat
de Vitakalk een werking heeft uitgeoefend, tegengesteld aan die, welke
er op grond van de resultaten, verkregen door Ilja Winnitzky in soort-
gelijke proeven van verwacht mocht worden.

Bij cavia\'s heeft toediening van „Vitakalk" (Marienfelde) geen
gunstigen invloed op den groei, evenmin vermeerdert zij de resistentie
der dieren tegen een invasie van Ascaris-larven.

Aan 20 Cavia\'s werd gedurende 2 maanden Vitakalk (2.5 gram
per k.g. lichaamsgewicht) naast het gewone stalvoeder toegediend.
Ter controle dienden 10 dieren, die gewoon gevoederd werden. Ge-
durenden deze tijd werden de gewichten geregeld gecontroleerd. Na de
voederperiode kregen alle dieren per os 100.000 rijpe eieren van
Ascaris lumbricoides van het varken. Vier a 5 dagen later werden de
dieren klinisch onderzocht en vervolgens afgemaakt. Afwijkingen aan
lever en longen werden nagegaan en het aantal van de in deze organen
zich bevindende Ascaris-larven zoo nauwkeurig mogelijk vastgesteld.

Bij de groep, die Vitakalk ontving, kon ten opzichte van de contröle-
dieren geen meerdere gewichtstoeneming vastgesteld worden. Zelfs
was van de eerste groep de gemiddelde gewichtsvermeerdering lager dan
van de laatste, wat geweten wordt aan het feit dat de Vitakalk ongaarne
door de cavia\'s werd opgenomen en bij langdurige toediening waar-
schijnlijk een ongunstige werking uitoefent op het digestie-apparaat van
een knaagdier.

aantal larven, aanwezig in lever en longen kwamen in zooverre met
het voorgaande overeen, dat ook hier van een gunstige werking van
de Vitakalk geen sprake was; eerder kreeg men den indruk, dat het
tegengestelde het geval was.

Deze bevindingen stemmen dus niet overeen met die, welke Ilja
Winnitzky met Vitakalk bij cavia\'s verkregen heeft.

: ,, .. » » J 1922; 79; p. 1094.
Ransom, B. H. and Cram, E. B. : Amer. Journ. of Trop. Med. ; 1921 ; p. 129.
Ransom, B. H. and Förster, W. D. : Journ. of Parasitol ; 1919 ; 5 ; 3.
Stewart, F.: Parasitology; 1917; p. 213.

: >, ; 1921 ; P- 37-
Winnistky, Ilja. : Zeitschr. f. Pelztier- u. Rauchwarenkunde ; 1932 ; Bd. 4 ; N. 2 ;
p. 81 — 145.

Es wurde während zwei Monaten an zwanzig Meerschweinchen neben der nor-
malen Nahrung Vitakalk (2,5 Gramm pro K.G. Körpergewicht) verabreicht.
Zehn Kontrolltiere wurden in normaler Weise gefüttert. Nach der Fütterungsperiode
erhielten alle Tiere 100,000 reife Eier von Ascaris lumbricoides des Schweines
per os.

4 bis 5 Tage nachher wurden die Tiere klinisch untersucht und dann getötet. Ab-
weichungen an Leber und Lungen wurden untersucht und die Anzahl der in diesen
Organen befindlichen Ascarislarven wurde möglichst genau bestimmt.

Bei der Gruppe welche Vitakalk erhalten hatte war die mittlere Gewichtszunahme
nicht grösser sondern kleiner als bei den Kontrolltieren, welches Verfasser der Tat-
sache zuschreibt, dass Vitakalk ungern von den Meerschweinchen aufgenommen
wird, und Vitakalk bei längerer Verabreichung wahrscheinlich einen ungünstigen
Fiinfluss auf die Verdauungsorgane des Nagetieres ausübt.

Die Anzahl der Larven in Leber und Lungen war bei den Versuchstieren, die Vita-
kalk erhielten, nicht kleiner als bei den Kontrolltieren. Es konnte also von einer
günstigen Wirkung durch Vitakalk nicht die Rede sein ; vielmehr wurde gegen-
teiliges konstatiert.

Die aus den Versuchen des Verfassers resultierenden Ergebnisse stimmen also
nicht überein mit denen von Ilja Winnitzky. Sie behauptete, dass Verabreichung
von Vitakalk an Meerschweinchen die Tiere widerstandsfähiger macht gegen In-
vasion mit Ascaridenlarven.

During two months 20 guineapigs received 2,5 Vita-chalk (2,5 gr. per kg. body-
weight) added to their daily ration. 10 control animals were fed as usually. The
weights were controlled at regular intervals. After this period 100.000 mature eggs
of Ascaris lumbricoides of the pig were administered per os to all animals. 4 to 5
days later a clinical examination took place, whereafter the animals were killed.
A search was made for lesions of the liver and the lungs. The number of Ascaris
larvae present in these organs was estimated as exactly as possible.

In the group which had received Vita-chalk the average increase in weight was
not more than in the controls, but less. The author attributes this to the fact that
Vita-chalk is distasteful to guineapigs and that a prolonged administration pro-
bably has an unfavourable action on the digestive apparatus of rodents.

The number of larvae encountered in the liver and lungs of the animals which
had received Vita-chalk was not lower than in the control animals. So, no favou-
rable effect of Vita-chalk was observed ; on the contrary, rather the reverse.

The results of author\'s experiments do not agree with those of Ilja Winnitzky,
who came to the conclusion that administration of Vita-chalk to guineapigs makes
them more resistant to invasion with Ascaris larvae.

Pendant deux mois 20 cobayes recevaient avec leur ration habituelle 2,5 grammes
de chaux ,,Vita" par kilogramme d\'animal; à 10 animaux de contrôle on a donné
la ration normale. Les poids furent contrôlés régulièrement. Au bout de ces deux
mois tous les animaux reçurent par voie buccale 100.000 oeufs (contenant un em-
bryo) d\'Ascaris lumbrocoides du porc. Quatre à cinq jours plus tard les ani-
maux furent examinés et ensuite sacrifiés. L\'auteur a recherché les lésions du foie
et des poumons et a établi aussi exactement que possible le nombre des larves
d\'Ascaris se trouvant dans ces organes.

Chez le groupe qui a reçu de la chaux „Vita" l\'augmentation moyenne de poids
n\'était pas plus élevée que chez les animaux de contrôle, mais plus basse, ce que
l\'auteur attribue au fait que les cobayes n\'aiment pas la chaux ,,Vita" et qu\'une
administration prolongée exerce probablement une action défavorable sur l\'appareil
digestif de ces rongeurs.

Le nombre des larves se trouvant dans le foie et dans les poumons des animaux
qui avaient reçu la chaux „Vita", n\'était pas plus petit que chez les animaux de
contrôle. Il n\'était donc pas question d\'une action favorable par la chaux ,,Vita",
le contraire était plûtot le cas. Les résultats de l\'auteur ne correpondent donc pas
avec ceux d\'ilja Winnitzky qui a conclu de ses recherches que l\'administration
de chaux ,,Vita" à des cobayes les rend plus résistants à une invasion par des larves
d\'Ascaris.

Uit de afdeeling Infectieziekten van het Instituut voor Parasitaire- en
Infectieziekten der Rijks-Universiteit te Utrecht.
Directeur: Prof. Dr. L. DE BLIECK.

Als men de literatuur over de ziekte van Aujeszky (Pseudowut, mad
itch, paralysis bulbaris infectiosa, jeukpest) bestudeert, blijkt het dat
de subcutane besmetting bij de muis niet gelukt, de intracerebrale
infectie echter wel.

Voor zoover mij bekend is, werd tot nu toe niet beschreven of het
virus, bij een muis intracerebraal ingespoten, verder op muizen is over
te brengen, wat misschien wel van belang is, daar door vele passages
het virus van karakter zou kunnen veranderen. Uit het volgende blijkt
dat muizenpassages mogelijk zijn.

Van een rund, dat gestorven was aan een lijden waarvan het klini-
sche beeld de ziekte van Aujeszky deed vermoeden, werd konijn 482
subcutaan ingespoten met hersensuspensie gram hersenen gesuspen-
deerd in 2 c.c. physiologische keukenzoutoplossing). Dit konijn stierf
na 5 dagen; het dier kreeg op de plaats van injectie de typische jeuk.

Met hersenen van dit konijn werden muizen intracerebraal geïnfec-
teerd. Er werd een suspensie gemaakt van £ gram konijnenhersens
in 4^ c.c. physiologische keukenzoutoplossing. Hiermede werden inge-
spoten de muizen 687 t/m 695. De injectie geschiedde, ook bij de volgende
passages, in de linkerhersenhelft; de dosis was 1/20 c.c. Het volgende
resultaat werd verkregen :

695 begint 12.12 1932 hevig aan het oor te krabben en krabt \'s morgens
13.12 1932 nog. Deze muis werd gedood teneinde te dienen voor
het bereiden van de suspensie voor de 2e passage.

Voor de 2e en daarop volgende passages werd genomen 1/20 c.c.
suspensie, die bereid werd door de rechterhersenhelft te suspendeeren
in 4! c.c. physiologische keukenzoutoplossing.

Bij de laatste passages was de incubatie 3 dagen. De muizen van
deze 17 passages stierven alle aan de ziekte van Aujeszky. Uit het
nu en dan verrichte bacteriologisch onderzoek bleek dat rnicroörganis-
men de dood niet veroorzaakt hadden.

Subcutane infecties, verricht met materiaal van spontane gevallen
uit de praktijk slaan bij de muis niet aan. Teneinde na te gaan of het
virus na een aantal muizenhersenpassages subcutaan aanslaat, werden
met hetzelfde materiaal van de 12e passage als waarmede de 13e
passage intracerebraal te infecteeren was, 3 muizen (959, 960 en 961)
16. i .\'33 met 1/20 c.c. subcutaan geïnfecteerd en 25.1.\'33 nogmaals
geïnfecteerd met | c.c. suspensie van de 14e passage; het materiaal
was in dit geval van de muis met enorme jeuk. Geen der muizen werd
ziek. Evenzoo waren nog 3 muizen (8, 9 en 10) 16.1 .\'33 subcutaan
geïnfecteerd met 0.2 c.c. en 25.1.\'33 subcutaan met £ c.c.; zij bleven
gezond.

Deze muizen (960 stierf ondertusschen, evenwel niet aan de ziekte
van Aujeszky) werden onderzocht op immuniteit door ze intracere-
braal in te spuiten met 1/20 c.c. virulente muizenhersensuspensie.
Het reusltaat was :

Er bleek dus wel eenige immuniteit te zijn. Deze immuniteit was
echter gering, immers er stierf 50%. De muizen 8 en 9 stierven aan een
op 22.2.\'33 verrichte intracerebrale injectie met virulente konijnen-
hersens. De muizen 8 en 9 stierven na 5 en 7 dagen; de 2 controles
na 2 en 4 dagen. Een aanduiding van immuniteit ten opzichte van viru-
lente konijnenhersens was er dus toch wel.

De intracerebrale infectie van muis op muis slaat gemakkelijk aan
en is blijkbaar onbeperkt door te voeren. De mortaliteit is 100 %.
Een deel der dieren krijgt jeuk.

Na 14 passages slaat het virus subcutaan ingespoten niet aan. Muizen
subcutaan met groote dosis ingespoten, hebben eenige immuniteit.

De hersenpassages bij muizen zullen verder voortgezet worden om
na 100 passages het virus opnieuw te onderzoeken.

Die Maus ist empfänglich für das Virus der Paralysis bulbaris infectiosa, wenn
intracerebral infiziert wird. Intracerebrale Ueberimpfungen gelingen leicht. Ver-
fasser machte 17 Passagen. Die Sterblichkeit ist 100%. Ein Teil der geimpften Tiere
bekam Jucken. Subkutane Impfungen gelingen nicht. Auch nach 14 Gehirnpassagen
verursacht das Virus, wenn subkutan infiziert, keine Krankheitssymptome. Mäuse,
subkutan mit grosser Dose infiziert, sind einigermassen immun.

Die Gehirnpassagen (Mäuse) werden weiter fortgesetzt und nach 100 Passagen
soll das Virus nochmals untersucht werden.

Mice are susceptile to the virus of paralysis bulbaris infectiosa, when injected
intracerebrally. The virus can be easily transferred by intracerebral inoculation.
The author carried out 17 passages. The mortality is 100 per cent.

A part of the inoculated animals suffer from itching. The virus cannot be trans-
ferred by subcutaneous inoculation.

After the 14th cerebral passage the virus, subcutaneously injected, remains without
effect. Mice subcutaneously inoculated with large doses, have some immunity.

The intracerebral passages in mice will be continued in order to examine the virus
again after 100 passages.

La souris est sensible à une injection intracércbrale du virus de la paralysis bul-
baris infectiosa. Cette infection réussit facilement. L\'auteur a fait 17 transmissions.
La mortalité est de cent pour cent. Une partie des animaux inoculés fut atteinte
de démangeaison.

On ne réussit pas à infecter la souris par la voie sous-cutanée même après 14 trans-
missions intracerebrale du virus.

Après une inoculation sous-cutanée avec une grande dose la souris est en quelque
sorte immunisée.

On va continuer les transmissions intracérébrales chez la souris afin d\'exa-
miner le virus après 100 transmissions.

Twaalf jaar is het geleden dat het Antidiphtherin (de Blieck—van
Hf.elsbergen) in den huidigen vorm het eerst als voorbehoedmiddel
tegen pokken en diphtherie bij kippen werd aangewend en sindsdien
zijn millioenen kippen in vele landen ter wereld ermede behandeld.
Van iedere enting geldt het, dat alleen de praktijk een afdoend antwoord
over hare ongevaarlijkheid en betrouwbaarheid kan geven. Zelfs de
meest nauwkeurige laboratoriumproeven kunnen te dezen opzichte de
praktijk niet evenaren.

De groote verscheidenheid en variabiliteit der in de natuur voor-
komende virusstammen alsmede de tal van onbekende factoren, maken
het vrijwel onmogelijk de natuur geheel na te bootsen.

Wat het Antidiphtherin betreft is deze twaalfjarige praktijk een
voortdurend succes geweest en wordt zij in vele landen door iederen
deskundige als een absoluut betrouwbare entstof beschouwd. Het
behoeft geen nader betoog, dat de ervaring, welke met deze voorbe-
hoedende entstof is opgedaan, van geen enkel ander preparaat bekend is.
Alvorens op deze ervaring nader in te gaan is het gewenscht aan te geven
langs welke lijnen de immunisatie tegen diphtherie en vogelpokken
in de laatste vijftien jaren zich heeft bewogen. De Blieck en van Heels-
Bergen zijn een der eersten geweest die in 1920 op groote schaal be-
gonnen zijn kippen voorbehoedend te enten. Oorspronkelijk zijn zij
uitgegaan van kippenpokkenvirus, dat op spontane wijze, zonder
toepassing van eenige kunstgreep was gemitigeerd. De pathogeniteit
van deze entstof was zoodanig, dat in het laboratorium-experiment
geen enkele kip in hare gezondheidstoestand werd geschaad, terwijl
de immuniteit gelijk was aan die, welke na het doorstaan der ziekte
verkregen wordt. Toch bleek deze entstof in de praktijk niet 7.00 ideaal
als men verwacht had. Evenals er in de natuur krachten voorkomen,
die eene smetstof mitigeeren, zoo bleken er ook te zijn, die een gemiti-
geerd virus wederom virulent kunnen maken. Het feit deed zich n.1.
voor, dat spoedig van uit de praktijk klachten kwamen dat de entstof
een te groote pathogeniteit bezat. Hiermede was praktisch het vonnis
over deze entstof geveld, daar een enkele klacht de voordeelen zelfs
van een koor van lofuitingen te niet doet. Deze klachten leidden er
toe te trachten om langs andere wegen de pathogeniteit van het kippen-
pokkenvirus zoodanig te beïnvloeden, dat een constant, voor de kippen
apathogeen virus, verkregen werd, d.w.z. dat het virus niet tot genera-
lisatie aanleiding gaf. Zij zijn er in geslaagd langs biologischen weg
door passage van het virus door een andere diersoort een constant

werkende entstof te verkrijgen. Op het Pluimveecongres te Ottowa,
alsmede op het Internationaal Veeartsenijkundig Congres te Londen
zijn hierover mededeelingen gedaan.

Alvorens de resultaten, welke met deze entstof in de laatste twaalf
jaren zijn verkregen, nader onder de oogen te zien, zullen wij in het
kort die entstoffen bespreken, welke de laatste vijftien jaren bij de vogel-
diphtherie in toepassing zijn gebracht.

a) Wanneer men over deze entstoffen een enkel woord wil zeggen,
dan kan direct worden medegedeeld, dat de gedoode entstoffen, vanwege
de geringe immuniteit die ontstaat, geen blijvend succes hebben gehad.

b) Het onverzwakte kippenpokkenvirus is in Amerika geruimen tijd
toegepast en wordt nu nog toegepast met alle nadeelen, welke eraan
verbonden zijn. Al spoedig was dan ook het voorschrift, dat in gezonde
toornen met deze entstof niet geënt mocht worden.

c) De gevaren, welke aan de spontaan verzwakte entstof van de
Blieck—van Heelsbergen, waren verbonden, zijn zooeven reeds naar
voren gebracht, zoodat voor bespreking overblijven het duivenpokken-
virus en het „Antidiphtherin".

Van deze laatst genoemde entstoffen is het ,,Antidiphtherin" wel
het meest bekend, zoodat wij over de resultaten, welke met deze ent-
stof zijn verkregen, iets uitvoeriger kunnen zijn.

d) Wat het duivenvirus betreft, vindt deze entstof tegenwoordig in
vele landen toepassing.

Vooral de totale onschadelijkheid voor kippen heeft de toepassing
in sterke mate bevorderd. Over den graad van immuniteit welke met
deze entstof wordt verkregen, loopen de meeningen echter uiteen.
Velen meenen dat de prikkeling van het kippenorganisme te zwak
is om een langdurige en diepe immuniteit te verzekeren. De enquête,
welke hierover door Dr. Loijrens, directeur der Rijksseruminrichting
is ingesteld en waarvan het resultaat in het Tijdschrift voor Dierge-
neeskunde is medegedeeld, luidt niet ongunstig. Men moet evenwel
bedenken, dat de ervaring over deze entstof nog gering is. Wat zal
deze duivenstof doen in tijden van grooten regenval en koude of in
jaren, waarin de diphtherie kwaadaardig heerschende is. Te dezen
opzichte ontbreken voldoende gegevens. In Engeland wordt de duur
der immuniteit, na enting met duivenpokkenvirus, op hoogstens 6 maan-
den gesteld.

Wanneer wij nu tot het ,,Antidiphtherin" terug keeren, dan weten
wij dat het ook in de jaren 1926 en 1929, toen de diphtherie aller-
kwaadaardigst heerschte en in de niet geënte toornen tallooze slacht-

offers maakte, uitstekend heeft voldaan. Geen enkele entstof is op een
dusdanige manier op zijn werking in de praktijk onderzocht als het
„Antidiphtherin".

Vanaf 1921 is iedere klacht in Nederland, België, en een deel van
Duitschland ter plaatse door ons onderzocht en geen enkele maal is
het voorgekomen, dat de entstof schuld droeg aan het minder gunstige
resultaat.

Ter bevestiging van onze ervaring hebben wij in 1933 aan een 30-tal
dierenartsen, die tot de geregelde en grootste gebruikers van Anti-
diphtherin behoorden, hun meening gevraagd over den duur der
immuniteit en eventueele schadelijke werking.

De communis opinio van al deze dierenartsen, die ieder voor zich
20 tot 300 duizend kippen hadden geënt, was onverdeeld gunstig.

Over de immuniteit was men alle jaren zeer tevreden geweest,
terwijl geen enkel nadeelig gevolg, ook niet voor zeer jonge dieren,
werd waargenomen. Men was algemeen van oordeel, dat het Anti-
diptherin den pluimveestapel zeer belangrijke diensten heeft bewezen
en dal iedere andere diphtherie-entstof niet eerder beoordeeld mocht worden
dan nadat zij ongeveer eenzelfde gebruiksperiode achter den rug had.

Wat den duur der immuniteit betreft, deze is in de praktijk moeilijk
te beoordeelen, daar op vele bedrijven de dieren na het tweede jaar
worden opgeruimd. De gemiddelde duur werd geschat op 1 a 2 jaar,
wat ruim voldoende is en waardoor kan worden volstaan met alleen
de jonge hennen te enten. Waarschijnlijk strekt zich echter de iminu-
niteitsduur nog langer uit. Een zeer sprekend voorbeeld werd hier-
omtrent door één onzer persoonlijk waargenomen.

Op een bedrijf van 3000 kippen werden sedert 7 jaren uitsluitend
de 1-jarige dieren geënt. In 1932 waren op het bedrijf aanwezig 1,
2, 3 en zelfs 4-jarige kippen, alle in rennen, die voldoende dicht bij
elkander lagen en waartusschen voldoende contact bestond om dc
ziekte vrijwel over den geheelen kippenstapel te doen uitbreiden.

Ongeveer een maand nadat de 1-jarige dieren in 1932 waren geënt,
brak onder deze hokken diphtherie in hevige mate uit. Een 50-tal
dieren is gestorven of afgemaakt en de ziekte heeft onder deze één-
jarige dieren algemeen geheerscht. fcchter bleven de 2, 3 en 4-jarige
kippen geheel vrij van de ziekte.

Ten einde na te gaan wat de oorzaak was van het optreden der
ziekte onder de 1 -jarige dieren, is een aantal der toen nog niet aan-
getaste dieren gerevaccineerd, waarbij aan het licht kwam, dat de
meeste dezer dieren een sterk positieve entreactie met Antidiphtherin
kregen; zij waren dus niet geïmmuniseerd door de enting, welke 1 maand
te voren had plaats gehad. Zeer sterk bestond het vermoeden, dat de
enting niet lege artis was verricht; een goede controle 8 dagen na de
enting had niet plaats gevonden (een grove fout, die helaas zeer dik-
wijls wordt gemaakt. Wij wezen er reeds vroeger op, dat bij een naar
behooren uitgevoerde enting ook een controle van de entreactie behoort ! Door de

zeer lage tarieven, waartoe de dierenartsen verplicht worden, wordt
de controle vaak achterwege gelaten en wordt de enting dikwijls te
snel en daardoor technisch onvoldoende uitgevoerd.

Van de 2, 3 en 4-jarige kippen is elk een tiental opnieuw geënt
met Antidiphtherin.

Merkwaardig, deze reageerden niet of bijna niet ; vele vertoonden
een abortieve reactie. Hierdoor wordt verklaard, dat onder de over-
jarige dieren geen spontane ziektegevallen zijn voorgekomen. Na
revaccinatie van alle 1 -jarige dieren kwam de ziekte onder deze ook
spoedig tot stilstand.

Dit geval bewijst naast andere persoonlijke waarnemingen en die
van vele collega\'s in de praktijk, dat éénmaal enten met Antidiphtherin,
op de juiste wijze verricht, en waarbij dus een goede positieve ent-
reactie ontstaat, voldoende is om de kippen voor hun geheele leven
(meestal maximum 3 jaren) te immuniseeren.

Toch dient aangeraden te worden uit voorzichtigheid, indien in de
omgeving pokken en diphtherie in eenigszins virulenten vorm voor-
komen, de dieren opnieuw te enten.

1. Gebruik steeds versche vloeibare Antidiphtherin, of indien droge
entstof wordt gebruikt, maak deze dan kort voor het enten vloeibaar.

2. Zorg dat de veeren over een voldoende oppervlakte geheel zijn
uitgetrokken, ook de stoppels.

4. Laat U niet verleiden tot „records" in het aantal te enten dieren
per uur, om daardoor den prijs der enting te kunnen verlagen.

Joseph Delmont i) vermeldt dat men in de bekende badplaats Pistyan (Czecho-
Slowakije) er op ingericht is ook dieren als Kurgasten te ontvangen. De behandeling
geschiedt onder toezicht van de Bezirkstierarzt Dr. Fr. Reiter. „Die Radioaktivität
der Thermen wirkt nicht nur heilend ; viele behaupten auch verjüngend auf die
Tiere".

Foto\'s verduidelijken hoe een renpaard modderbad-behandeling krijgt, tegen
tendo-vaginitis aan de voorbeenen, en een herdershond zwavelbaden en modder-
omslagen tegen rheuma.

1) Joseph Delmont : Ein Kurort für kranke Tiere. Der Oesterreichische Tierarzt
1934, No. 10, S. 81.

De bekende, door Meyer i) samengestelde statistiek over de waargenomen
vleeschvergiftigingen in Duitschland gedurende de jaren 1931 en 1932 bevat, even-
als de reeds vroeger van Meyer op dit gebied verschenen verhandelingen, weer
zeer veel wetenswaardigs, zoodat ik het iets uitvoeriger wil refereeren dan hier
gewoonte is.

Alle in 1931 en 1932 aan het ,,Reichs-Gesundheitsamt" bekend geworden en na-
der onderzochte vleeschvergiftigingen werden verwerkt. Het aantal is grooter dan
in de voorafgaande jaren. Er blijkt vooral uit, dat het grootste aantal gevallen niet
tot de eigenlijke vleeschvergiftigingsgevallen moet worden gerekend, maar meer
tot de z.g. levensmiddelenvergiftigingen. In 1931 werden onderzocht 152 gevallen
met 992 ziektegevallen en 27 met doodelijken afloop (2,72 %); in 1932 daarentegen
156 gevallen met 2059 ziektegevallen en 25 sterfgevallen (1,21 %).

Wat de verdeeling der gevallen over de verschillende maanden van het jaar betreft, kwamen
in Mei—October voor in 1931 —103 gevallen en in 1932—1 12 gevallen, in November
—April echter 1931 met 49 gevallen en 1932 met 44 gevallen.

Gemiddeld over de jaren 1923—1932 werden in de maanden Mei—October
waargenomen 70,8 % der vleeschvergiftigingen, met 89,4 % der ziektegevallen en
73,4 % sterfgevallen en in de maanden November—April 29,2 % der vleesch-
vergiftigingen, met 19,6 % der ziektegevallen en 26,6 % der sterfgevallen.

Vleeschsoorten. De meeste vleeschvergiftigingen werden in beide jaren waarge-
nomen door het gebruik van worst, daarna volgen verschillende vleeschsoorten,
waaronder ook gevogelte en visch, vervolgens rundvleesch, varkensvleesch, en daarna
in veel geringere mate paardenvleesch, kalfsvleesch en schapevleesch.

Rol der noodslachtingen. lil den loop der jaren 1923—1932 blijkt de rol, welke de
noodslachtingen bij het ontstaan der vleeschvergiftigingen spelen, te zijn afgenomen.
Over de verschillende jaren zijn de cijfers daaromtrent : 1923 met 30 noodsl., ;
1924 met 18 , 1925 met 15, 1926 met 19, 1927 met 20, 1928, met 18, 1929 met 10,
1930 met 10, 1931 met 7 en 1932 met 9. Dit is vermoedelijk het gevolg van een betere
uitvoering van het bacteriologisch vleeschonderzoek bij de vleeschkeuring.

Huisslachtingen. Vleesch van huisslachtingen afkomstig veroorzaakte in veel meer
gevallen vleeschvergiftigingen dan in de voorafgaande jaren. In 1931 waren het
36 vleeschverg. (23,7 %) en in 1932 zelfs 43 gevallen (27,6 %). Dit toenemen is het
gevolg van het toenemen van het aantal huisslachtingen door de ongunstige tijds-
omstandigheden. Van deze 79 huisslachtingen waren er 35 gekeurd. In 42 gevallen
was de oorzaak een postmortale infectie van het vleesch, in 7 gevallen een intra-
vitale infectie en in 30 gevallen was de infectiemodus onbekend. Vooral de gebrekkige
en onhygiënische behandeling van het vleesch bij huisslachtingen blijkt derhalve
tot vleeschvergiftiging aanleiding te geven.

Gehakt. De rol van het gehakt blijkt, vergeleken met de voorafgaande jaren
1923—1930 (met 38 % van alle gevallen) iets te zijn verminderd. In 1931 was het
slechts 17,1 % der gevallen en in 1932 23,1 %. Wat de vleeschsoorten betreft,
staat het rundergehakt bovenaan, dan volgt het varkensgehakt en ten laatste het
paardengehakt. Bij de 62 gehaktvergiftigingen \'van beide jaren werd in 50 gevallen
de bacterie gevonden ; in 43 gevallen bleken enteritisbacillen (Gïrtner en Breslau)
de oorzaak.

Gehakt van noodslachtingen was in beide jaren in 5 gevallen de oorzaak van vleesch-
vergiftiging. Dit betroffen alle intravitale infecties ; nl. eenmaal van een paard,
eenmaal van een varken en 3 maal van het rund.

Het paard was wegens ouderdomszwakte en te sterk gebruik, waardoor het niet
meer kon opstaan, in nood geslacht, zonder dat een bacteriologisch vleeschonderzoek
was verricht.

Na het gebruik van rauw gehakt van dit dier werden 59 personen ziek, met 1 sterf-
geval. In bloed, gal en milt van den gestorven persoon werden Breslaubacillen gevon-
den, evenals in de organen van het dier.

b. noodslachting van een koe met mastitis en endometritis. Het rauwe gehakt
veroorzaakte bij 20 personen ziekte. Gekookt of gebraden vleesch was onschadelijk.
Gärtnerbacillen.

c. noodslachting van een koe, ziekte onbekend ; 12 personen ziek. Breslau-
bacillen bi) de patiënten ; in het vleesch niets aan te toonen.

Het varken was in nood geslacht wegens indigestie, 26 zieken. Breslaubacillen
oorzaak.

Gehakt van huisslachtingen. Tweemaal gaf dit aanleiding tot vleeschvergiftiging,
éénmaal was het gehakt afkomstig van een, wegens spijsverteringsstoornissen, ziek
varken en éénmaal van een zieke koe, waarbij het bacteriologisch vleeschonderzoek
niet volgens de voorschriften was verricht. Hier bleek een Brcslau-infectie in het
spel te zijn.

Bij de overige gehaktvergiftigingen bleek 5 maal de slager bacillendrager, 2 maal
betrof het ziekten van het personeel, 4 maal bleken zeer onhygiënische toestanden
in de slagerij te heerschen, terwijl 6 maal een ondeskundige bewaring bij den ver-
bruiker de oorzaak was. In één geval werden de bacillen alleen gevonden op het
omwikkelpapier.

Dierziekten. Als dierziekten, welke tot noodslachting aanleiding gaven, werden
genoemd : paard — blijven liggen wegens ouderdomszwakte ; rund — haemoglobi-
nurie, digestiestoornissen en darmcatarrh, uier- en uterusontsteking en beenbreuk ;
kalf — enteritis ; varken — indigestie.

Bij 16 gevallen van noodslachting is gebleken, dat minstens in 5 gevallen de vleesch-
vergiftiging had kunnen worden voorkomen, als het bacteriologisch vleeschonder-
zoek behoorlijk was uitgevoerd geworden.

Vleeschwaren. In de beide jaren gaf worst in 84 gevallen (27,3 %) aanleiding
tot vleeschvergiftiging, met 14,4 % van het aantal ziektegevallen en 25 % der sterf-
gevallen. Hiervan waren 27 gevallen afkomstig van leverworst, 18 van bloedworst
en 5 van kookworst.

Toebereid vleesch (o.a. bussenvleesch, corned beaf, pekelvleesch, enz.) gaf 38
vleeschvergiftigingen (12,3 %).

(» Pluimveevleesch gaf 15 vleeschvergiftigingen (4,9 %). Hiervan 8 door ganzen-
vleesch (alle met Breslaubacillen), 4 door kippenvleesch, 1 door patrijsvleesch en
i door duivenvleesch.

Vischvleesch gaf 29 vleeschvergiftigingen (9,4 %). Slechts in 3 gevallen werd de
oorzaak gevonden (Breslau-, Gärtner- en Schottmüllerbacillen). In 6 gevallen werd
botulismus gevonden. Van de visschen bleken vooral haring, schclvisch, bokking
en sardines in olie gevaarlijk te zijn.

Bacteriën. Van de 308 vleeschvergiftigingen kon in 207 gevallen (67,2 %) de ver-
oorzaker gevonden worden. Hiervan werd 41 maal botulismus klinisch gediagnosti-
seerd. Door de eigenlijke vleeschvergiftigingsbacillen werden 148 vergiftigingen
(48 %) veroorzaakt, en wel door Breslau 105 (34,1 %), Gärtner 43 (14 %) en
Schottmüller 24 (7,8 %), Suipestifer 3 en Paratyphus C, Newport, 1 geval.

Verder werden nog 16 maal Golibacteriën, 6 maal Proteus en 47 maal botulinus
gevonden. Van deze 47 laatste gevallen kon slechts in 6 gevallen de botulinus-

bacil aangetoond worden, terwijl de overige 41 gevallen slechts klinisch werden
gediagnostiseerd.

Intravitale of postmortale infectie. Volgens de ingekomen berichten en waarnemingen
zou in 18 gevallen een intravitale infectie de oorzaak zijn, De overige gevallen zouden
dus te wijten zijn aan een postmortale infectie, dus meer levensmiddeleninfectie.

Schuldvraag. In 23 gevallen was de slager de schuldige (13 maal onhygiënische
behandeling, en 10 maal slager of diens personeel bacillendrager). In 30 gevallen
was de verbruiker de schuldige (25 maal verkeerde behandeling en 5 maal bacillen-
dragers).

De beteekenis van bacillendragers voor de vleeschkeuring. Waaraan
kan men deze herkennen ?

De strijd tegen de vleeschvergiftigingsbacillen kan, volgens Standfusz i), vanuit
drie richtingen geschieden, n.1.

a. door uitvoering van het bacteriologisch vleeschonderzoek bij de vleesch-
keuring ;

b. door een levensmiddelen-controle, waarbij vooral het gehakt een gevaarlijk
product vormt ;

c. door een bacteriologisch-serologisch onderzoek van alle dieren van stallen,
waarvan een met vleeschvergiftigingsbacillen besmet dier afkomstig is, waardoor
men de z.g. bacillendragers zal kunnen ontdekken.

Zooals Standfusz mededeelt heeft men reeds in Pruisen, Saksen en Mecklenburg
de ,,paratyphus der runderen" onder de ziekten gerangschikt waarbij de Staats-
Veterinaire Dienst ingrijpt en verschillende maatregelen neemt.

Vervolgens bespreekt S. de vraag, of deze bacillendragers onder de runderen bij
de vleeschkeuring kunnen worden herkend of worden vermoed ? Na een definitie
van „Dauerausscheider" gegeven te hebben, vermeldt hij de ervaringen, welke men
heeft opgedaan in het Veterinair Onderzoekingsinstituut te Potsdam bij het onder-
zoek van een 20-tal bacillendragers, waarvan 9 dieren zelfs permanent bacillen
uitscheidden.

Men vond, dat, behalve een positieve agglutinatietiter tot zelfs 1 op 4000, vooral
bacillen aanwezig bleken in galblaas, leverlymphklier, lever, en darmlymphklieren,
wat zou wijzen op een parenteraal binnendringen van de bacillen vanuit het darm-
kanaal. Een verspreiding der bacillen door het geheele lichaam werd niet waar-
genomen.

Vooral van belang voor de vleeschkeuring is z.i. het feit, dat deze dieren vrijwel
steeds een miltzwelling te zien geven, waarbij vooral de miltfollikels grooter zijn dan
normaal. Soms was deze miltzwelling het eenige, waardoor deze bacillendragers
bij de vleeschkeuring opvielen.

Standfusz wekt alle collega\'s op aan deze miltzwelling bij bacillendragers aan-
dacht te schenken. Mocht door andere onderzoekers deze bevinding van het In-
stituut te Potsdam worden bevestigd, dan zou men inderdaad hieraan een belang-
rijk symptoom hebben.

Onderzoekingen bij runderen, welke Enteritis-Gartnerbacillen uit-
scheiden met de faeces.

Rikvel 2) geeft in dit artikel zijn waarnemingen weer bij een 4-tal „Daueraus-
scheider". De bacterieverspreiding door de faeces was niet alleen bij de verschillende
dieren verschillend, maar zelfs bij een zelfde dier onregelmatig. De agglutinatie
was steeds positief.

Kalveren, welke bij „Dauerausscheider" geboren zijn of met zulke dieren samen
in een stal verblijven, schijnen pas aan een Gartnerinfectie te gaan lijden, als zij op
een of andere manier in ongunstige omstandigheden komen en verzwakken.

1) Standfusz, Dr. R. Was bedeuten die Dauerausscheider von Fleischvergif lern für die
Fleischbeschau? Sind sie erkennbar? Deutsche Schlachthof-Zeitung, Jg. 34, 1934, pg- 1.

2) Rievel, Versuche an Rindern, die Dauerausscheider von Enteritis-Gürtnerbakterien
mit dem Kote sind. Arch. f. Tierheilkunde, Bd. 66, 1933, pg. 316.

Wel bestaat natuurlijk het gevaar van een verontreiniging met besmette faeces.
Daarom heeft men voorgeschreven, dat de melk, afkomstig van stallen, waar men
bacillendragers heeft aangetroffen, steeds gekookt in consumptie moet worden ge-
bracht. Wordt deze gekookte melk echter met faecesdeeltjes besmet, dan bleek reeds
na 6 uur een 5de deel van alle in de melk aangetroffen bacteriën uit Gärtnerbacillen
te bestaan. In tegenstelling hiermede werden in rauwe melk de met faecesdeeltjes
daarin gekomen Gärtnerbacillen na een 18 urig verblijf in de broedstoof door de
melkflora overwoekerd.

De sectie der 4 runderen was, wat betreft de Gärtnerbesmetting, geheel en al nega-
tief, evenals het resultaat van het bacteriologisch vleeschonderzoek.

In beenderen, organen, lymphklieren en vleeschdeelen werden geen Gärtner-
bacillen aangetroffen. Wel bij 2 dieren inden darminhoud en bij alledieren in de gal
(hierin zelfs in reincultuur).

De gal biedt als bacteriedepót van Gärtnerbacillen de beste diagnostische moge-
lijkheid bij het bacteriologisch onderzoek van geslachte runderen, welke als „Dauer-
ausscheider" bekend zijn of er van verdacht worden.

De Gärtnerinfectie van het volwassen rund gelijkt, volgens Karsten i), veel
op die van het kalf. Het klinisch en pathologisch-anatomisch beeld is bij het kalf
karakteristieker. De graad der klinische verschijnselen kan zoowel bij het kalf als
bij het rund zeer verschillend zijn. Soms kan zelfs de infectie geheel symptoomloos
verloopen, om onder bepaalde omstandigheden af en toe klinisch merkbaar te worden.
In het algemeen duren deze infecties bij het rund weken, soms zelfs maanden, waarbij
men dan vermagering en secundaire orgaanveranderingen kan waarnemen. Terwijl
men bij het kalf zelden de z.g. bacillendragers aantreft, is dit juist weer het geval
bij volwassen runderen.

Voor het aantoonen van cle Gärtnerbacillen is bijzonder geschikt de gal. Karsten
meent zelfs, dat het gebruik van gal bij het bacteriologisch vleeschonderzoek moet
worden voorgeschreven.

Junack 2) wijst erop, hoe de titel van Karsten\'s bekende monographie „Der
Paratyphus der Kälber" minder juist is, daar men bijna steeds Gärtnerbacillen of
ook wel colibacillen aantreft, echter geen paratyphusbacillen. Beter zou het daarom
zijn van Gärtnerbacillosis te spreken. Hij vond verder, dat men bij dergelijke ge-
vallen steeds minstens 48 uur de aangelegde culturen in de broedstoof moet laten,
daar dit langer verblijf bij 37\' G. tot dusver de eenvoudigste en beste Anreiche-
rungsmethode blijkt te zijn in die verdachte gevallen, waarbij na 16—18 uur nog
geen positief cultuureel-resultaat is te zien.

Junack heeft nu in de jaren 1931 en 1932 te Berlijn waargenomen 128 van para-
typhus verdachte gevallen bij kalveren statistisch verwerkt. Bij de sectie hadden deze
dieren leverhaardjes, gezwollen milt, nierpetechiën, longhaardjes of icterus.

Van deze gevallen werd in 52 gevallen of 40,6 % Gärtnerbacillosis aangetroffen,
terwijl in 76 gevallen of 59.6% het onderzoek negatief was, althans geen para-
typhusbacillen werden gevonden. Hiervan waren o.a. 7 gevallen steriel, 41 met
coli, meestal in lever en nieren, 3 met proteus, en 15 met coccen.

Dit negatief resultaat bij de toch nog typische leverhaardjes is, volgens Junack,
vermoedelijk het gevolg van een reeds beginnende genezing. Deze kalveren zijn
ook klinisch volkomen gezond.

1) Karsten, Erfahrungen und Betrachtungen üher die Enteritis-Gärtner-Infektion des
Rindes. Arch. f. Tierheilk. Bd. 66, 1933, pg. 189).

2) Junack, Z^ur Diagnostiek und Beurteilung der Gärtnerbazillose des Kalbes und der
übrigen Fleischvergif terinfektionen des Rindes. Zur Technik und Indikation der bakteriologischen
Fleischuntersuchung. Deuts. Schlachthof Zeiting, Jg. 33, 1933, pg. 285.

Ook de beoordeeling „kalveren met Gartnerbacillosis moeten steeds worden af-
gekeurd", wil Junack minder streng maken. Sterilisatie acht hij meer aangewezen.

Vervolgens geeft hij nog enkele technische raadgevingen, in acht te nemen bij de
uitoefening van het bacteriologisch vleeschonderzoek. Zoo acht hij het niet nood-
zakelijk, steeds een pijpbeen van het te onderzoeken dier te gebruiken, geeft hij meer
de voorkeur aan Conradi-Drigalskiplaten, vindt de muizenvoederingsproef niet
van zooveel beteekenis, enz.

Tenslotte wijst hij nog op het verschijnsel van icterus, wat steeds als een bijzondere
aanwijzing moet worden opgevat om een bacteriologisch onderzoek in te stellen
en tevens een kookproef te verrichten.

De virulentie van vleeschvergiftigingsbacillen in bevroren-, gezouten-
en gepekelde levers.

In analogie aan de onderzoekingen van Zeller en Beller, die de houdbaarheid
van varkenspestvirus nagingen in gepekelde, gezouten en bevroren vleeschwaren,
onderzocht Henniger i), hoe zich vleeschvergiftigingsbacillen verhouden in ge-
pekelde, gezouten en bevroren levers. Behalve suipestiferbacillen betrok Henniger
ook nog in zijn proeven Breslau- en Gartnerbacillen, alsmede Schottmüllerbacteriën.

Allereerst bleek het hem dat, bij een herhaalde orale infectie van het varken met
groote hoeveelheiden cultuur van de verschillende bacteriën, het slechts in enkele
gevallen gelukte, na den dood van het dier de betreffende bacteriën in de lever aan
te toonen. Was dit wel het geval, dan vond hij meestal suipestiferbacillen in de lever
en de andere bacteriesoorten meer in de andere organen.

Het was dus zeer moeilijk intravitaal besmette levers te krijgen, zoodat ook enkele
steriel verkregen levers van gezonde slachtvarkens postmortaal door hem werden
besmet en voor het onderzoek gebruikt.

Van een 40-tal proefdieren waren de levers van 13 varkens en 2 kalveren geschikt
voor een verder onderzoek, terwijl verder nog een 6-tal kunstmatig besmette levers
werden gebruikt.

Deze levers werden nu in handpalmgroote stukken gekoeld, droog gezouten en
in pekel gelegd en ingevroren. Allereerst bleek nu, dat het nog cultureel mogelijk
was de paratyphusbacillen in de gekoelde leverstukken (koelceltemperatuur o° tot
—4⁰ C.) tot 4 maanden lang aan te toonen, bij de droog gezouten monsters eveneens
tot 4 maanden, bij de gepekelde stukken tot 6 maanden en bij de bevroren monsters
tot 15 mnd. na het begin van de proef.

Verder bleek, dat de biochemische en serologische eigenschappen van de ver-
schillende paratyphuskiemen door de proefneming niet waren veranderd. Wel zag
men, dat het aantal bacteriën in den loop van de proefneming sterk verminderde,
echter een algeheel verdwijnen van de paratyphuskiemen werd praktisch niet be-
reikt, zelfs niet na den langsten proeftijd van 15 maanden.

In een tweede serie proefnemingen ging Henniger de pathogeniteit van de para-
typhuskiemen na, welke het bevriezingsproces hadden doorgemaakt. Hij vond dat
bevroren, experimenteel besmette varkenslevers bij een muisproef nog na 39 weken
infectieus waren. De pathogeniteit van de bevroren bacillen was dus blijkbaar nog
niet afgenomen.

Kligler en Olitzki 2) hebben getracht het verloop van een perorale Gartner-
infectie bij muizen in alle stadia der ziekte door een bacteriologisch onderzoek van
de organen na te gaan. Zij vermelden dat zij als eenige porte d\'entree een infectie
der mesenteriale lymphklieren konden constateeren, waarna pas een verspreiding
van de bacillen door het lichaam en de vorming van bacteriehaardjes in lever en
milt plaats vond. De Gartnerbacillen konden in alle stadia der ziekte in de darmen

1) Henniger, E. Versuche über die Haltbarkeit von Fleischvergiftungserregern in Gefrier-,
Salz- und Pökellebern. Zeits. f. Fl. u. Milchhyg. Jg.44, 1933, pg. 84.

2) Kligler und L. Olitzki, J. I., Der Infektionsmechanismus bei der peroralen Gärtner-
infektion der Mäuse. Z. f. Hyg. Bd. III, 1930, pg. 711.

worden aangetoond. Kligler en Olitzki konden verschillende stadia in het verloop
van deze darminfectie waarnemen. Allereerst een incubatiestadium, waarbij de
meeste positieve bevindingen werden verkregen in de laatste gedeelten van het
darmkanaal. Verder nog een stadium, waarbij de ziekte reeds in genezing overgaat,
echter het individu toch nog bacillen herbergt. Hierbij zag men alleen in het begin
van het darmkanaal de bacillen.

Door proeven met intraveneuze injectie van bacteriën van de zelfde stam kon
worden vastgesteld, dat ook grootere hoeveelheden bacteriën in lever en milt vlug
worden opgevangen en vernietigd, en dat bij verscheidene dieren zelfs binnen i dag
na zoo\'n toediening van een groote hoeveelheid bacteriën een algeheele sterilisatie
van het lichaam plaats kan vinden.

In verband hiermede schijnt een primaire sepsis van uit het darmkanaal niet
aannemenlijk te zijn. de Graaf.

De medici hebben aan het voorkomen van tuberkelbacillen in de urine steeds
veel aandacht geschonken. Niertuberculose is dan ook bij den mensch tamelijk
veelvuldig; meer dan een derde der suppuratieve nieraandoeningen zou van tuber-
culeuzen aard zijn. In de meeste gevallen moet hierbij chirurgisch worden ingegre-
pen. De diagnostiek berust hoofdzakelijk op het vinden van de bacillen in de urine;
een negatief resultaat kan evenwel nog niet met absolute zekerheid niertuberculose
uitsluiten. Verder kunnen soms ook zonder tuberculeuze nierveranderingen, de ba-
cillen in de urine terechtkomen.

Met de meening dat een gezonde nier de bacillen niet doorlaat en dat bij een
bacillurie steeds nierlaesies aanwezig moeten zijn, zijn niet allen het eens.

Remlinger b.v. meent bij cavia-proeven gevonden te hebben dat ook de gezonde
nier de bacillen kan doorlaten en hetzelfde zou Diest bij het konijn hebben vastge-
steld. Ook bij den mensch zouden soortgelijke bevindingen zijn gedaan. Robin,
Brion en Casson i) hebben bij 26 honden, waarbij klinisch verschijnselen van tuber-
culose bestonden en de tuberculinatie positief uitviel, urineonderzoek op tuberkel-
bacillen verricht. Het voorkomen van tuberkelbacillen in de urine werd vastgesteld
door cavia\'s met het urinesediment in te spuiten.

Bij 14 honden (54%) was de bevinding positief. Bij 19 honden werd sectie verricht.
Bij 7 daarvan werden karakteristieke niervcranderingen onderkend. Tevens werden
dan steeds ook op andere plaatsen der urinewegen veranderingen gevonden en verder
in ingewanden en soms in andere organen. Zij meenen dat een primaire niertuber-
culose of een niertuberculose als gevolg van een ascendeerende infectie der urine-
wegen, bij den hond zeer zeldzaam is. De nieraandoeningen werden vaak eenzijdig
aangetroffen; de zetel was hierbij veelal de corticalis.

Beschrijvingen der veranderingen, zoowel de ma- als microscopische, worden
gegeven. Nimmer werd vastgesteld tuberculose van de papillen, noch een pyelo-
nephritis, welke wel als bij den mensch voorkomend wordt beschreven; ook geen
uitgebreide destructie van het parenchym, welke tot cavernevorming aanleiding
geeft. Dit zou volgens hen, vermoedelijk verband houden met de relatief snelle
ontwikkeling der processen bij den hond. De degeneratieve veranderingen zouden
den tijd missen zich te ontwikkelen; ook al omdat dergelijke dieren vroegtijdig worden
gedood.

De niertuberculose van den hond bleek niet steeds gepaard te gaan met bacillurie.
Van zes dieren, waarbij bij de sectie tuberculeuze nierveranderingen werden aan-
getroffen, was tijdens het leven slechts bij vier de tuberkelbacil in de urine vast-
gesteld.

Schrijvers zijn dan ook van meening dat bij niertuberculose van den hond, het
aantal positieve urinebevindingen geringer is dan bij den mensch.

De oorzaak ervan zou gelegen zijn in het feit dat bij den hond, zooals micro-
scopisch bleek, meer gesloten veranderingen in het schorsgedeelte voorkomen;
bij den mensch daarentegen meer oudere laesies met caverne-vormingen en open
verbindingen met de urinewegen.

In enkele gevallen werd geconstateerd bacillurie zonder nierlaesies. Bij dieren
met tuberculeuze orgaanveranderingen en met nierveranderingen niet van tuber-
culeuzen aard, werd soms toch geen bacillurie vastgesteld.

Lesbouyries vond de bacillurie steeds met meer of minder duidelijke nierverande-
ringen gepaard gaande. Volgens hem is het vaak zeer moeilijk met zekerheid te zeggen
of de nier wel geheel gezond is. Microscopisch kleine laesies toch kunnen reeds tot
doorgankelijkheid der nier en bacillurie aanleiding geven.

Een gezonde, krachtige, goed gevoede, duitsche herdershond wierp vier jongen,
een teef en drie reuen. De diertjes waren alle gezond, werden vier weken gezoogd
en groeiden goed. Gedurende de zoog-periode kregen zij nog gekookte melk en ge-
kookte eieren, Na het spenen werden drie der hondjes ziek onder verlammings-
verschijnselen. Een dezer diertjes was na 14 dagen dood; een ander werd gedood
en het derde met vitakalk, waarin o.a. B. vitaminen, chloorcalcium en phosphorzuur
voorkomen, behandeld, waarna snelle genezing volgde.

Als voedsel was verstrekt: resten van middageten, gekookte gepolijste rijst en ge-
kookte melk. Nauwkeurig onderzoek zoowel van het periphere als centrale zenuw-
stelsel werd verricht. Veranderingen aan het periphere zenuwstelsel konden door
Ostertag en Möller i) niet worden vastgesteld. Ook in het ruggemerg bleken
de motorische banen intact; wel werden veranderingen waargenomen aan de groote,
motorische gangliencellen, o.a. van voorste hoornen, ruggemerg en hersenschors.

Het schijnt, schrijven zij, karakteristiek te zijn voor een aantal ,,Mangel-Krank-
heiten", die gepaard gaan met neurologische en psychische symptomen, dat niet-
tegenstaande aanwezige verlammingen in acute stadia, met de ons ten dienste
staande methoden geen veranderingen aan de zenuwen en zenuwvezelen, maar
uitsluitend aan de groote motorische elementen, zijn te vinden.

Bij bestraling van de huid van den hond zijn volgens Pommer 2), naar het tijdstip
van optreden, drie groepen van reacties te onderscheiden; ie. de vroegreactie,
2e. de hoofdreactie, 3e. de na-reactie.

De eerste treedt meestal korten tijd na de bestraling op, duurt 1—2 dagen, is van
geen beteekenis en verdwijnt weer volkomen. Te onderscheiden is hierbij een al-
gemeene en een locale reactie. De locale reactie uit zich in een voorbijgaande roodheid
en eventueel geringe huidzwelling. Bij bestraling van eczemen en acne is hiermede
rekening te houden.

De algemeene reactie treedt meestal bij dieptebestralingen, b.v. van abdominale
nieuwvormingen, op, in den regel nog den zelfden dag der bestraling en duurt
gewoonlijk slechts enkele uren. Waarschijnlijk handelt het hier om intoxicaties door
celverval-producten.

De hoofdreactie is de eigenlijke röntgenreactie en treedt enkele dagen tot drie
weken na de bestraling, al naar de toegediende stralenhoeveelheid, te voorschijn.
Hierbij worden onderscheiden: a. het suberythemateus effect; b. het eenvoudige
eczeem; c. het bulleus exantheen en d. het röntgenulcus.

1) Ostertag und Möller: Ein Spontan-avitaminose des jungen Hundes. Zeitschr. f.
Infektionskr. 1928.

2) Pommer: Röntgentherapie der Hautkrankheiten bei Hunden und Katzen. III Die bio-
logische Wirkung der Röntgenstrahlen auf die Haut der Hunde: Röntgenreaktion, Schädigungen und
ihre Verhinderung. Wien. Tierärztl. Monatschr. 1934, S. 169.

verschillend sterken haaruitval (vooral van pigmentlooze- of weinig gepigmenteerde
huid of huidgedeelte) tevens neemt daarbij de pigmentatie toe. Bij een sterk gepig-
menteerde huid intusschen heeft pigmentvermindering plaats. Spoedig na den haar-
uitval vertoont de huid een geringe afschilvering en droogheid.

Binnen 4—5 weken heeft meestal weer haargroei en restitutie ad integrum plaats
gevonden (epilatie-dosis).

Het eczeem (b) kenmerkt zich, na een latente periode van 2—3 weken, door
ontstekingsverschijnselen van de huid (dermatitis) als roodheid, warmte, zwelling
en pijnlijkheid, gepaard gaande met haaruitval en ontwikkeling van papulae, die
in acht dagen weer genezen zijn. Na de desquamatie treedt weer haargroei op;
de ontstekingsverschijnselen zijn na 6—8 weken weer verdwenen (erytheem-dosis).

Het bulleus exantheem en het röntgenulcus (c en d) behooren reeds tot de rönt-
genbeschadigingen en dienen te worden vermeden. Zij zijn het gevolg van een
eenmalige te sterke doseering of van te kort na elkaar toegediende zwakkere doses.
Na een latenten tijd van meestal 12—14 dagen treedt hierbij haaruitval, sterke
roodheid, pijnlijkheid, blaarvorming en een donkerverkleuring der huid op. (ver-
branding 2de graad door dubbele erytheemdosis). Omtrent het röntgenulcus ont-
breken gegevens bij den hond.

De na-reacties treden eerst geruimen tijd na de bestraling op. Hierbij komt het
tot de ontwikkeling van witte haren (blijvend), huidatrophie en alopecia.

De bestraalde huidplaatsen blijven daarbij overgevoelig; slecht genezende zweren
kunnen gemakkelijk zich hierin vormen.

Verder werd opgemerkt een chronisch indureerend huidoedeem enkele maanden
na een herhaalde reactie van den eersten graad, na bestraling met sterk gefiltreerde
stralen. De veranderingen zouden berusten op beschadiging van lymphvaten en
diepere bloedvaten en van het weefsel zelf, waardoor een slechtere voeding der huid
ontstaat.

Een aluminiumfilter mag, ter voorkoming van röntgenbeschadigingen, nooit wor-
den vergeten.

De hoeveelheid en hardheid der stralen moeten juist zijn vastgesteld; de dosis
moet verband houden met de gevoeligheid van de verschillende huiddeelen en weef-
sels. Door den nadeeligen invloed op de witte bloedcellen b.v. kunnen leucopeniën
optreden.

Als beschuttende maatregelen tegen primaire- en secundaire stralen en tegen
strooistraling dient gebruik te worden gemaakt van loodgummi-schorten en hand-
schoenen, loodglas en van kamertjes met van loodplaten voorziene wanden.

De aetiologie dezer ziekte is niet in alle deelen opgehelderd. Lindau i) noemt de
volgende theorieën:

ie. neurogene diabetes, die als een functioneele neurose van het centrale zenuwstel-
sel en wel meer speciaal van het vasomotorisch, sympathisch systeem wordt op-
gevat.

3e. gastro-enterogene diabetes, teruggevoerd op verteringsstoornissen in maag
en darmen.

6e. myogene diabetes, teruggevoerd op abnormale verhoudingen der spierwerk-
zaamheid.

8e. diabetes, teruggevoerd op een complex van verschillende processen in het
lichaam.

vastgesteld; alle waren reeds oud. De dieren hadden grooten eetlust; dronken veel en
vermagerden; (het optreden van cataract wordt niet vermeld, ref.); het suiker-
gehalte der urine was steeds zeer hoog (5.68—9.09%), het s.g. daarvan 1.030—1.050.
Het lijden ging vaak met nephritis gepaard. Een der honden had bij de sectie slechts
leververanderingen (hepatogene diabetes ?)

De dieren werden zooveel mogelijk op diabetes-dieet gesteld; de koolhydraten
grootendeels vervangen door eiwitten en vet en vooral werd vleesch verstrekt, het-
geen evenwel wanneer tevens nephritis bestaat, nieuwe moeilijkheden oplevert. Van
de insuline-behandeling kon geen gebruik worden gemaakt.
Allergische huidreacties bij honden.

Burns i ) heeft hieromtrent bij honden onderzoekingen gedaan, welke in het origi-
neel dienen te worden nagelezen.

Van verschillende voedingsmiddelen werden extracten bereid en de voedsel-
allergenen hetzij voorzichtig ingewreven op de oppervlakkig gescarificeerde huid,
hetzij intradermaal ingespoten.

Met de scarificatie-methode werden onvoldoende resultaten verkregen; de in-
tradermale methode bleek beter.

Opvallend was dat sla-extract in vijf van de zes gevallen een positief resultaat
opleverde.

Elphick 2) heeft bij een 13 jaar ouden hond, die lijdende was aan hydrops ascites,
in de buikholte adrenaline (opl. 1 : 1000) gebracht. Den eersten dag werden 10 drup-
pels ingespoten, den tweeden dag 15 druppels, den derden dag 5 druppels en deze laatst-
genoemde dosis verder om de drie dagen herhaald. Na de achtste inspuiting werd
opgehouden. Twee maanden later bleek de ascites nog niet te zijn teruggekeerd.

Bayer 3) merkte in zijn praktijkgebied (Isergebergte) veel kropgevallcn bij honden
en menschen op. Hij vermoedt dat wel 20—30 % van alle honden er aan lijdende
zijn. Voor het ontstaan der krop zijn verschillende theorieën opgesteld, ie. endogene
momenten, als herediteit, endotoxinen, invloed van andere endocrine klieren ;
2e. onspecifieke exogene momenten als : exogene intoxicaties, infecties, door darm-
bacteriën afgescheiden toxinen, domesticatie, slechte hygiënische toestanden. Goed
te verdedigen zijn deze hydrotellurische en infectie-theorieën niet.

Eender meest verbreide en ondersteunde theorieën is die van het jodiumgebrek.
Volgens deze theorie ligt de oorzaak der krop in een tekort aan jodium in het op-
genomen voedsel en het drinkwater. Tengevolge hiervan zou het komen tot een phy-
siologische arbeidshypertrophic en zwelling der schildklier, (epitheliale, parenchy-
mateuze hypertrophie). Door daarop volgende degeneratieverschijnselen en ver-
meerdering van bindweefsel ontstaat de krop. In het centrum treedt degeneratie
op ; in de peripherie vindt verdere groei plaats. Behalve de locale symptomen (grootte-
toeneming) treden als gevolg der gestoorde schildklierfunctie secundaire algemeene
verschijnselen op, vooral wanneer de hypofunctie reeds gedurende de fetale periode
aanwezig was, hetgeen in endemie-gebieden meestal het geval is. Dan komt het tot
blijvende ontwikkelingsstoornissen (Cretinismus, krophart). Onder krophart worden
verstaan de stoornissen van het hart die door de mechanischen druk op de respiratie-
wegen optreden ; de hypertrophie van de rechter ventrikel ontstaat meestal langs
een omweg over het longemphyseem. De gevolgen van den overmatigen groei, woe-
kerings- en degeneratieprocessen zijn : colloidophooping, adenoom- en colloid-
knobbels, apoplectische bloedingen, cysten en verkalkingen en ten slotte beenige
gezwelvormingen, eventueel struma maligna (kanker).

bevattende zouten (vooral joodkalium). Het jodium-gebruik dient echter binnen
biologische grenzen te blijven. Reeds een dagdosis van 500 millioenste gram kan
nadeel doen en tot hyperthyreojodismus (thyreotoxicosen) leiden. Tenslotte wordt
nog op de kropoperatie volgens Kocher, zooals die bij den mensch wordt uitgevoerd,
gewezen.

Een aetiologisch met krop verwante ziekte is cretinismus. Deze komt slechts daar
voor, waar ook krop voorkomt en berust op stoornissen der schildklierfunctie.

Om therapeutisch wat te bereiken worden wel schildkliertabletten, al of niet
gelijktijdig met jodium, verstrekt. Honden met verschijnselen van cretinismus zullen
wel niet worden behandeld, maar worden gedood. De therapie is n.1. nogal duur
en vol succes wel niet te verkrijgen.

Het onderzoek kan omvatten : ie. de functiebepaling der maag door gefractio-
neerde uitheveling ; 2e. de gastroscopie ; 3e. het röntgenologisch onderzoek ; 4e. het
histologisch onderzoek van verschillende uitgesneden deelen van de maag.

Faber deelt de maagaandoeningen als volgt in : gastritis met achylie ; gastritis
met hypochylie ; gastritis met hyperchylie.

Hierbij wordt ervan uitgegaan dat de functiestoornissen de karakteristieke symp-
tomen der gastritis zijn.

De mate der secretie-stoornissen wordt in de eerste plaats naar de zoutzuur-
uitscheiding bepaald. Achylie is dan met anaciditeit, hypochylie met hypoaciditeit
en hyperchylie met hyperaciditeit gelijk te stellen.

De maagfunctie wordt bepaald nadat de honden 18—24 uur hebben gevast. De
maaginhoud wordt gefractioneerd uitgepompt.

Bredderman i) vond voor het bevorderen der maagsecretie alcohol (300 c.c. 5%
opl. per os) en histamine (1 c.c. 1 °/₀₀ opl. subcutaan) doelmatig.

De chromoscopische functiebepaling door middel van neutraalrood, die daarin
bestaat dat bepaalden tijd na de intraveneuze inspuiting der kleurstof (2 c.c. I %
opl.) deze in het maagsap verschijnt, is in veel gevallen gelijktijdig met de secretie-
prikkeling ingesteld. Onderscheiden worden bepaling van het vrije zoutzuur (in-
dicator dimethylgeel) en bepaling van de totale aciditeit (vrij zoutzuur, aan eiwit
gebonden zoutzuur, de organische zuren; indicator phenolphthaleïne).

De kwantitatieve aciditeitsbepaling geschiedt door middel van de titratie-methode
met \'/₁₀ N. NaOH opl. Een tekort aan vrij zoutzuur wordt bepaald door middel
van terugtitratie met ¹ /₁₀ N. H. Cl.

Het afgelezen aantal verbruikte c.c. NaOH vermenigvuldigd met tien geeft de
zuurgraad aan.

Een zuurgraad van 30—50 voor vrij zoutzuur wordt als normaal beschouwd.
Als normale secretieduur na alcohol- of histaminetoediening wordt 70—150 min.
aangegeven. Bij hypoaciditeit wordt zoutzuur verstrekt.

Samenvatting : Bij patiënten met maagklachten werden onderzoekingen en functie-
bepalingen met secretiebevorderende middelen (alcohol-histamine) uitgevoerd en
door middel van gefractioneerde uitheveling en titratie verschillende gevallen van
normale aciditeit en hypo-, hyper- en anaciditeit vastgesteld.

De chromoscopische functiebepaling met neutraalrood is niet betrouwbaar. Re-
gelmatige veranderingen omtrent hoeveelheid maagsap en slijm zijn bij de afzon-
derlijke aandoeningen niet vastgesteld.

De substitutie-therapie met zoutzuur geeft bij hypo- en anaciditeit vaak goed
resultaat. Bij groote hoeveelheid slijm-vorming zijn maagspoelingen goed.

Maagaandoeningen door middel van functiebepalingen vastgesteld, zijn niet
steeds van organischen aard. De graad der functiestoornis staat in geen verband
tot den graad der organische veranderingen. Daarom is het ook niet mogelijk aan de
hand der functioneele bevindingen tot anatomische veranderingen te besluiten en

1 Breddermann: Das Gastritis-problem des Hundes. Deutsch. Tierärztl. Woch.
1934, S. 89.

omgekeerd uit de histologische beelden bepaalde functiestoornissen te onderkennen.

Niettegenstaande bovengenoemde feiten wordt toch in gevallen van maagfunctie-
stoornissen van gastritis gesproken, omdat voor de clinicus het symptoom der functio
laesa het cardinale punt voor het bestaan van een ontsteking is (de conclusies waartoe
Breddermann komt zijn verstrekkender dan het artikel toelaat, ref.).

Het vaststellen van een gastritis door middel van een nieuwe, een-
voudige methode.

De methode bestaat in bezichtiging van een ingedroogde druppel maagsap.
Henning i) gebruikt daarvoor het tweede gedeelte van het door middel van gefrac-
tioneerde maaguitpomping verkregen nuchtersecreet. Het secreet wordt gefiltreerd,
op een voorwerpglaasje gedruppeld en bij gelijkblijvende temperatuur ingedroogd.

Microscopisch ziet men, bij normaal maagsap, talrijke keukenzoutneerslagen van
karakteristieken vorm. De ingedroogde druppels vertoonen aan den rand dan slechts
een smallen zoom. Bij hevige diffuse aandoening van het maagslijmvlies (slijmvlies-
atrophie ; hevige, hypertropische gastritis met of zonder zoutzuurafscheiding) is
reeds macroscopisch een verheven sterk glanzende doorzichtige ring op te merken,
die de peripherie van het praeparaat omgrenst (ringphenomeen). Microscopisch
ziet men hierbij een breede, doorzichtige, structuurlooze randlaag, vaak met eigen-
aardige retractie-figuren doortrokken. Het zou zijn bewezen dat deze periphere
ringzone uit eiwit bestaat. Dit phenomeen treedt daarom ook op bij eiwitrijke
urine, verder ook wanneer kunstmatig eiwit wordt toegevoegd. De eiwitnatuur van
den ring is ook met behulp van eiwit-kleurreacties vastgesteld.

Ringbreedte en eiwitgehalte verloopen ongeveer parallel. Het phenomeen is
reeds macroscopisch waarneembaar bij een eiwitgehalte van 25—30 mgr. % en bij een
ringbreedte van 0.1 m.M. In de dierproef is door het verwekken van een subacute
alcoholgastritis een sterke verbreeding van den ring, gepaard gaande met een gelijk-
tijdige toeneming van het eiwitgehalte, vast te stellen. Volgens Henning gaat een
diffuse benadeeling van het maagslijmvlies van hevigen aard alzoo gepaard met een
verhoogd eiwitgehalte van het maagsap, hetgeen op een eenvoudige manier door
middel van een ingedroogde druppel nuchter maagsap kan worden nagegaan.
De methode zou ook geschikt zijn voor het onderzoek van lichaamsvochten als b.v.
urine, transsudaat, exsudaat enz. Veenendaal.

Tot de raadselachtige parasieten, die bij den hond in de buikholte en andere
sereuze holten worden aangetroffen, behoort Tetrathyridium elongatum. Deze
parasiet is wat Europa betreft, vooral bekend in Z.-Frankrijk. Er is reeds spoedig
verband gezocht tusschen dezen parasiet met Mesocistoides lineatus, een lintworm
die eveneens in Z.-Frankrijk veel bij den hond voorkomt. Tetrathyridium doet zich
voor als een blaas van verschillende vorm en grootte en kan in zeer groot aantal in
de sereuze holten van den hond worden gevonden. Deze blazen veroorzaken een
hevigen graad van ascitis. Veelal zijn de blazen steriel en hebben allerlei vormen.
Zij kunnen zich sterk vermeerderen. Wanneer men enkele blazen in den buik van
een proefhond brengt, dan vermeerderen zij zich zoodanig dat binnen twee maanden
klinische symptomen van ascitis zijn waar te nemen.

Ssolonitzin 2) beschrijft een geval van deze ziekte bij een hond. Met de blazen
die behalve in buik- en borstholte ook in het pericard werden aangetroffen, besmette
hij een kater, die vooraf vrij gemaakt was van lintwormen ; 26 dagen later ging
dit dier dood en er werden 11 exemplaren van Mesocistoides lineatus in den dunnen
darm aangetroffen. Het verband tusschen Tetrathyridium elongatum en Mesoci-
stoides lineatus zou door dit experiment dus bevestigd worden.

Letard i) maakt melding van een geval van prénatale infectie met ascariden
bij 4 jonge buldoggen. Deze waren onmiddellijk na de geboorte, die zeer moeilijk
verloopen was, van de moeder gescheiden en ondergebracht bij een anderen hond, die
reeds 4 jongen had. Den 24sten tot 28sten dag na de geboorte werden de jonge buldoggen
ziek, zij zogen niet meer en vermagerden snel, Met de ontlasting en door braken
kwam een aantal spoelwormen af, waarvan enkele exemplaren al volwassen waren.
Dit wijst op een intrauterine infectie, temeer daar de 4 andere jonge honden, die in
hetzelfde nest werden groot gebracht, vrij bleken te zijn van spoelwormen. De in-
trauterine infectie is bekend, deze waarneming toont opnieuw aan dat men bij jonge
honden daarmede rekening dient te houden. Baudet.

Volgens Schlingmann 2) zouden er bij honden twee ziekten voorkomen, die
beide als hondeziekte worden aangeduid.

Een daarvan zou in het district Detroit als oorzaak hebben de bac. bronchisep-
ticus, welke door Ferry het eerst is beschreven ; de andere zou verwekt worden
door een filtreerbaar virus (Carré, Laidlaw en Dunkin). Dieren, welke van den
bronchisepticus-infectie hersteld of hiertegen geimmuniseerd waren, bleken niet
immun te zijn tegen het virus en ook omgekeerd niet. (Zie ook ref. blz.
1012, jaarg. 1933).

Als secundaire ziekteverwekkers worden genoemd staphylo- en streptococcen.
Ook hiertegen werd een serum bereid.

Honden door Schlingmann te Detroit geïmmuniseerd met serum en vaccin
(v. bac. bronchisepticus) bleken onvatbaar te zijn voor de natuurlijke hondeziekte-
besmetting ; de vatbaarheid voor het filtreer-virus van Laidlau en Dunkin bleef
intusschen bestaan.

Bacteriologisch onderzoek der milt van honden, welke voor de bereiding van het hondeziekte-
virus en vaccin worden gebruikt.

De incubatietijd van de hondeziekte bedraagt ongeveer vier dagen ; dan treedt
koorts op, welke slechts korten tijd (24—36 uur) aanhoudt. Twee of drie dagen
daarna weer wat temperatuur-verhooging en eerst den loden k I2den dag hoogere
koorts en duidelijke klinische verschijnselen. Gebleken is nu dat de grootste virus-
concentratie in de milt, valt ongeveer op den ioden—I2den dag.

Pyle 3) kon uit dergelijke milten soms de salmonella enterilidis isoleeren, maar
hiermede de ziekte niet verwekken. Het grootste deel der milten bleek evenwel ste-
riel ; bac. bronchisepticus werd nimmer uit dergelijke milten gekweekt.

Bij de simultaan-enting wordt aan de eene zijde intraden.aal virus ingespoten,
aan de andere zijde subcutaan hoogimmunserum.

Little en Lentz 4) hebben het scrum geconcentreerd en een reinigingsproces
laten ondergaaan om de serumshock en de eiwitreactie te verminderen. Het door
hen gebruikte serum was ook gericht tegen bac. bronchisepticus en streptococcus
•cerebritis canis.

1) Letard, E., Hérédité des maladies parasitaires. Ascaridiose prénatale. Revue vét.
LXXXV, 1933, p. 440—442.

2) Schlingmann : Studies on canine distemper. IV. Immunisalion of dogs by means of
bacterial products. The Journ. Am. vet. med. Ass. 1933. p. 604.

3) Pyle : The bacteriology of spleens in the preparation of the Laidlaw — Dunkin canine
distemper prophylactic. The Journ. Am. vet. med. Ass. 1933, p. 618.

4) Little and Lentz : Production of immunity to canine distemper by serum concentrate-
Jiving virus, simultaneous injections. The journ. Am. vet. med. Ass. 1933, p. 405.

Verce i) geeft hier morphologisch, cultureel en serologisch een beschrijving van
deze microbe, welke behoort tot de paratyphus B groep en wel meer speciaal tot het
type Aertrycke. Op eventueele gevaren wordt gewezen.

Olga Woodward 2) beveelt aan, dieren waarbij de kans op besmetting groot
is o.a. dieren, die naar tentoonstellingen gaan, of dieren, die met aan hondeziekte
lijdende dieren in contact komen) met serum in te spuiten. Ook zou het serum
gunstig werken, indien het in het begin der ziekte wordt ingespoten.

Bijdrage tot de behandeling van de niet parasitaire Otitis externa van
den hond.

De waarnemingen en ervaringen in de Kliniek te Brünn gedurende verscheidene
■aren bij de behandeling van de otitis externa bij den hond opgedaan, worden hier
door Srnetz medegedeeld 3).

Inwerking van vuil en vochtigheid op de epidermis der uitwendige gehoorgang
kan gemakkelijk een ontsteking dezer dunne huid bewerkstelligen ; microörganismen
spelen daarbij dan een secundairen rol. Honden met afhangende ooren en honden
waarbij in de gehoorgang een sterke beharing aanwezig is, lijden vooral aan otitis
externa. Voor de genezing ongunstig is de meer of minder sterke verticale stand der
gehoorgang. Hierdoor kan het opgehoopte secretum niet afvloeien en blijft stag-
neeren. De ontsteking wordt daardoor onderhouden en ook naar de diepere deelen
verplaatst.

Behalve uitwendige-, spelen zeer zeker ook inwendige oorzaken (o.a. stofwisse-
lingsstoornissen) een rol. De aandoening is dan ook niet zoo heel zelden na- en in
het verloop der hondeziekte gezien. De prognose dient voorzichtig te worden gesteld.
Een nauwkeurige en vaak langdurige behandeling is noodig. Vooral ongunstig zijn
die gevallen waarbij woekeringen in de uitwendige gehoorgang bestaan. Als reini-
gingsmiddelen zijn wel aanbevolen loodwater en een oplossing van waterstofperoxyde.

Sommigen o.a. Heusser zijn tegen het gebruik van waterige oplossingen en ge-
bruiken vetoplossende vloeistoffen, die het voordeel bezitten snel te verdampen.

Vooraf dienen de oorschelp en de buitenste deelen der gehoorgang te worden ge-
reinigd en eerst daarna ook de diepere deelen.

Op de indeeling der otitiden wordt nader ingegaan en op de analogie ervan met
de indeeling der huidziekten gewezen.

Volgens Srnetz moet aan een dergelijke indeeling geen groote practische waarde
worden toegekend. De ervaring leerde hem dat aan de reiniging der gehoorgang
meer beteekenis moet worden toegekend dan nu vaak het geval is en dat een be-
handeling niet driemaal per week, maar zoo noodig zelfs driemaal per dag moet
worden verricht. Voor de eerste reiniging wordt door hem lauwwarm wateren later
een H₂0₂ sol. of 40 % alcohol gebruikt. Waterige oplossingen vindt hij minder
raadzaam, daar het vocht slechts moeilijk geheel uit de gehoorgang kan worden
verwijderd. Als alcoholische oplossingen werden gebruikt AgNO_a, |—5 % ;
salicylzuur 5%; dijozolresorcine-spiritus 3%.

Ook deze oplossingen, hoewel meer vluchtig, kunnen bij langer verblijf in het
oor, nadeelen geven. Door hem is in den laatsten tijd nog slechts van een £ % AgN0₃-
opl. gebruik gemaakt. Ook zalven zijn volgens hem zeer moeilijk weer geheel uit
de diepte der gehoorgangen te verwijderen. Om dezelfde reden is hij van het gebruik
van poeders geheel terug gekomen, (door ref. zijn met acid. boric. pulv. en andere
poeders toch af en toe zeer goede resultaten verkregen).

1 ) Verge : Presence du bacille d\'Aertrycke chez deux chiens atteints de la maladie de Carré.
Bull, de l\'Acad. Vet. de France. 1934, p. 71.

2) Woodward, Olga: Some experiments of the „Field" distemper serum as a preventive
and curative agent. The Vet. Ree. 1934, p. 376 .

3) Srnetz: Beitrag zur Therapie der nichtparasitären Otitis externa des Hundes. Prager
Arch. f. Tierm. 1933, S. 129.

Anaestheseerende geneesmiddelen worden eveneens afgeraden. Operatieve be-
handeling der otitis externa wordt door hem slechts in de hevigste gevallen, wanneer
sterke woekeringen de mechanische reiniging verhinderen, gedaan. Afdoend succes
is hiermede door hem niet gezien.

Naast de locale behandeling werd door hem ook nog wel de z.g. „Reizkörper"-
therapie toegepast, (caseosan, staphyloyatren). Hiermede had hij verscheidene
malen goede resultaten ; van „perlacar" intusschen niet.

De door hem aanbevolen behandeling is : vooraf grondige reiniging der gehoor-
gang ; 2 a 3 maal per dag droge oorbehandeling ; vaak lucht en licht laten inwerken ;
wisseling van het voedsel (doelmatige voeding); indien magelijk geen medicamenten
in het oor brengen wegens de moeilijke verwijdering daarna ; controle ook na schijn-
bare genezing ; watteprop soms met £ % AgN0₃ gedrenkt ; bij sterke secretie en
korstvorming met 40 % alcohol.

Tengevolge van de hardnekkigheid tegen medicamenteuse behandeling van
otitis externa bij den hond is gezocht naar een operatieve behandelingsmethode.

Lapolla i) geeft eerst een overzicht van den anatomischen bouw van de uit-
wendige gehoorgang en merkt daarbij op, dat tengevolge van dezen bouw het dui-
delijk is, dat iedere medicamenteuse behandeling moet falen. Daarom maakt schr.
een opening in de gehoorgang aan de buitenvlakte van de tweede buiging daarvan ;
ter plaatse is de huid bedekt met kort haar, de huid is dun, de musculus parotidea-
auriculare neemt het midden van deze streek in, terwijl de glandula parotidea er
onder ligt en daarna het cartilago annulare. Vervolgens liggen er een tak van de
art. mastoidea et auriculare posteriore en takken van de vena auriculare benevens
takken van het ie en 2e paar hersenzenuwen.

Onder algemeene of locale anaesthesie legt schr. het cartilago annulare bloot
na uit de huid een schijfje te hebben weggesneden en maakt in het cartilago een
ovale opening, zoodat het onderste deel van de gehoorgang geopend is. Na ver-
wijdering van detritusinassa, uitspoelen van de gehoorgang met physiologische
NaCl of 26 pro mille borax of 15 pro mille carbonas natricus inwater, gedurende
eenige dagen.

Atresie of Chondritis van de gehoorgang zag schr. nimmer en hij bereikt goede
resultaten zelfs bij ernstige gevallen. Versólewel.

Pommer 2) heeft gedurende vijf jaren, 72 gevallen van eczemateuze huidver-
anderingen van chronischen aard van de uitwendige gehoorgang bestraald. De
oogen werden met een loodplaatje beschut. Het middenoor reageert op bestraling
met alle verschijnselen van ontsteking; dit oorgedeelte dient hierbij dus eveneens
te worden beschut.

Gecontraïndiceerd zijn volgens hem gedurende de bestralingstherapie, jodium-
en teerpraeparaten, alsmede cocaïne- en anaesthesine-zalven. Wel dienen de ooren
vooraf te worden gereinigd b.v. met een waterstofperoxyde-oplossing.

Bestraling vond plaats bij: otitis externa ceruminosa hyperplastica, otitis externa
squamo-crustosa hyperplastica en otitis externa purulenta, erosiva-ulcerosa, hyper-
plastica.

1) La Clinica Veterinaria Anno XII, No. 11, pag. 829.
Laboratorio di patologia e clinica chirurgica.

Reale Instituto superiore di Medicina Veterinaria di Napoli.
La Cura Chirurgica dell\' otite catarrale esterna nel cane.
(Condrostomia auricolare). Dott. L. Lapolla.

2) Pommer: Röntgentherapie der Otitis externa bei Hunden und Katzen. Tierärztl. Rund-
sch. 1934, S. 176.

verdikking en een te sterke productie van de gl. ceruminosae. Als dosis werd ge-
geven de epilatiedosis. Het verkregen resultaat was hierbij zeer goed.

Bij de tweede gehoorgang-aandoening bestaat veel jeukte en ophooping van een
dik secretum in de diepte. Ook hierbij was het resultaat goed.

Bij het laatstgenoemde oorlijden, gepaard gaande met vorming van een stinkend
exsudaat, was het resultaat bevredigend.

Van de 72 gevallen genazen door de bestraling 47; verbeterden 10; toonden zich
refractair 7 en herstelden 8 niet. Daar de bestraling werd toegepast in verouderde
gevallen, welke reeds tevergeefs medicamenteus waren behandeld, is het succes zeer
goed te noemen.

Veel nieuws wordt in dit, door Stainton i) bewerkt artikel niet gegeven.
Als behandeling bij demodicosis wordt genoemd: inwrijving eenmaal daags met een
5% oplossing van natriumhyposulfide; 2 min. wachten en daarna behandeling
met een 3% oplossing van acidum aceticum. Hierbij zou ontwikkeling van zwavel
in status nascendi plaats vinden. Bij schimmelziekte wordt door hem aanbevolen
acidum salicylicum en acidum benzoïcum; bij dermatosen van endogenen aard
miltextracten en bij furunculose locale injecties met chininesulfaat-oplossingen
(± 8%).

Edington 2) nam bij een 11 jarigen kater een wond en dikte aan de rechter
hoofdhalsstreek waar; in ongeveer een week was schijnbaar weer herstel opgetreden.
Twee maanden later werd het dier aan het rechter voorbeen kreupel en bleek de
rechter okselstreek gezwollen.

Uit de oorspronkelijke wond kon nu etter worden gedrukt, waarin geelwitte
korreltjes voorkwamen. Geïsoleerd werden Streptothrix actinomyces (actinomyces
bovis) en verder bac. actinomycetem comitans.

De beteekenis dat beide microörganismen zoo vaak naast elkaar voorkomen
is tot heden niet te geven. Waarschijnlijk zijn groeibevorderende substanties hierbij
in het spel. Vaak wordt n.m.1. gevonden in cultures dat rondom de grootere strep-
tothrix-koloniën, talrijke kleinere zich ontwikkelden, gevormd door de bac. actino-
myces comitans.

De bacil is zeer verbreid in de natuur, maar nestelt zich enkel in weefsel waarin
tevens actinomyces voorkomt. Voor den groei der actinomyces schijnt de zuurstof-
spanning van het weefsel van grooten invloed te zijn.

Maag- en darmzweren komen bij dieren veel minder veelvuldig voor dan bij den
mensch. Hel ulcus rotundum intestini chronicum is nog het meest bij het kalf vast-
gesteld.

Het ontstaan van dergelijke ulcera is nog onvoldoende verklaard. Almejew 3)
beschrijft hier een geval bij een 4J jaar ouden kater. De zweer kwam voor op de
grens van pylorus en duodenum en had na perforatie tot peritonitis geleid.

1) Stainton : Some skin diseases in the dog and cat. The Vet. Ree. 1934, p- 389.

3) Almejew : Ulcus rotumdun intestini chronicum. Deutsch. Tierärztl. Woch. 1934,
S. 198.

The Toxicology of Plants in South-Africa. by Douw G. Steyn, B. Sc., Dr.
Med. Vet., D. V. Sc., Central News Agencv, Limited, 1934. L 2 7 S 6 d., pp. 631.

Het is zeker geen toeval, dat in het verloop van nog geen twee jaar, niet minder
dan twee zeer belangrijke boekwerken zijn verschenen over vergiftige planten van
Zuid-Afrika. Wij herinneren in de eerste plaats aan The Medicinal and Poisonous
Plants of Southern Africa by Watt and Breyer-Brandwyk, en vestigen vervol-
gens de aandacht op bovengenoemd boek van Steyn. De kennis van de zoo uiter-
mate rijke en belangwekkende flora van Zuid-Afrika wordt door het verschijnen
van dergelijke boeken op uitnemende wijze verrijkt en verspreid. Hoewel uit den
aard der zaak in beide werken wel over dezelfde planten gesproken wordt, vullen
zij elkander weder op talrijke andere plaatsen aan, zoodat het raadplegen van het
eene, zoowel als het andere, noodzakelijk zal blijken voor hen, die zich voor de
Zuid-Afrikaansche flora, maar in het bijzondere voor de daar voorkomende giftige,
dus mogelijk ook therapeutisch werkende planten, interesseeren.

Nu momenteel in de Europeesche landen de belangstelling der medische wereld
voor de natuurlijke geneesmiddelen van plantaardige afkomst merkbaar is ver-
flauwd, treft het, hoe toch weder voortdurend onze aandacht wordt gevestigd op
planten, die physiologisch sterk werkzame bestanddeelen bevatten en dus moge-
lijkheden bieden voor geneeskrachtige toepassingen.

Het kan niet in de bedoeling liggen een uitvoerig overzicht van het werk van
Steyn te geven, omdat het onderwerp te speciaal is voor de lezers van dit blad.
Wij kunnen hier volstaan met op het verschijnen ervan de aandacht te vestigen,
vooral van diegenen die, om welke reden ook, belang stellen in de Zuid-Afri-
kaansche artsenij- en vergiftige planten. Het boek is breed opgevat. Men vindt
er belangwekkende beschouwingen in o.a. over Definition of a Poisonous Plant;
Classification of Poisons ; Absorption of Poisons ; The Fate of Plant Poisons in the
Body ; Modes of Action of Plant Poisons ; The Toxic Principles of Plants and their
Physiological Significance ; enz.

De opzet is wel pharmacologisch, maar toch mede phytochemisch, zoodat het
niet alleen uit medisch en pharmaceutisch, doch tevens uit algemeen natuur-
wetenschappelijk standpunt bezien van beteekenis is. De vele wenken en raad-
gevingen met betrekking tot het opsporen en vaststellen van vermeende vergif-
tigingen van dieren door het eten van verdachte planten kunnen niet alleen voor
Zuid-Afrika, maar overal van groot nut zijn, omdat lang niet altijd voldoende
zekerheid bestaat aangaande de al of niet giftigheid van bepaalde gewassen. De
giftige planten van Zuid-Afrika worden ten slotte in systematische volgorde genoemd
en beschreven, terwijl bovendien — voor zoover bekend — haar mogelijk werk-
zame bestanddeelen genoemd zijn. De symptomen der vergiftigingsverschijnselen
bij dieren, soms ook bij den mensch, de anatomische en histologische veranderingen
in organen en weefsels worden vermeld, benevens de behandeling en de mogelijk-
heid van het voorkomen der vergiftigingen.

Voegen wij hier nog aan toe, dat photografische afbeeldingen van herbarium-
en ander materiaal den tekst verluchtigen, dan meenen wij voldoende aandacht
aan dit wel verzorgde en degelijk bewerkte boek te hebben geschonken. Tot slot
wijzen wij er terloops op, dat ook in Zuid-Afrika tal van Senecio-soorten voor-
komen, die in slechten reuk staan, zooals ook ten onzent, waar zij eveneens aan-
leiding tot vergiftigingsverschijnselen kunnen geven. In Afrika spreekt men zelfs
van een Seneciosis en in verband daarmede worden niet minder dan een tiental
soorten besproken. Of de giftigheid echter wel aan alcaloïden is toe te schrijven
zooals ook in het boek vermeld staat, lijkt mij niet zeker, of men moet aminozuren
en daarvan afgeleide aminen als zoodanig willen beschouwen. Het boek biedt aan
phytochemici een nog vrij wel onontgonnen terrein, waarop zeker veel belangrijks
zal te vinden zijn. Maar ook als mogelijke artsenijenschat kan het, echter meer
nog het boek van Watt en Breyer-Brandwyk, ongetwijfeld van groot belang zijn,,
zoodra de tijden daarvoor weer rijp worden. W. C. de Graaff.

Vrijdag 22 Juni 1934 n.m. 5 uur vervoegden zich twee personen aan mijn woning.
Een van hen deed het woord, en vertelde mij te zijn ambtenaar van het regeerings-
bureau voor landbouwcrisiszaken en tevens onbezoldigd rijksveldwachter. Hij
toonde mij zijn penning !

Hij deelde mij mede, dat hij mij verbaliseerde, omdat ik op 21 Juni aan de nood-
slachtplaats alhier twee varkens goed gekeurd had.

Ik vroeg hem, of hij mij zeggen kon, wat beide varkens gemankeerd hadden.
Dat wist hij niet; had daarmede ook niets te maken, was geen deskundige — maar
zei het volgende :

Ieder dier, dat aan een noodslachtplaats geslacht werd, mocht nooit worden goed-
gekeurd.

Ik stond paf van deze uitlegging van het Keuringsregulatief — maar was nog
meer verwonderd, dat men dergelijke menschen ambtenaar maakt, en op de platte-
landskeuringsdiensten loslaat. Ik heb zijn mededeeling voor kennisgeving aange-
nomen, en beide menschen verzocht spoedig heen te gaan.

Beide varkens waren vóór de slachting gekeurd! No. 1 had een fractuur van den
4den lendenwervel, en van het 1. caput femoris en lichte kneuzingen in het onder-
huidsche bindweefsel, omtrek ulnair gewricht.

No. 2 had een pleuritis en pericarditis van ouden datum. Het waren zware
varkens, zij zijn door mij goedgekeurd.

Ik deel dit geval mede, omdat ik niet wist, dat deze soort ambtenaren bestonden,
en als waarschuwing voor de collega\'s. Wij leven in een rare wereld, die nog gekker
wordt als men zich van dergelijke menschen bedient om de handhaving van de
Vleeschkeuringswet te controleeren.

Vergadering van 13 Mei 1934 te Arnhem. Aanwezig waren 33 leden en 2 intro-
ducé\'s. Na opening werden de notulen gelezen en goedgekeurd ; ingekomen stukken
niet van belang.

Voor derde plaatsvervangend lid van den Centralen Raad werd candidaat
gesteld Dr. J. A. Beyers. Voorstellen voor de algemeene vergadering in October
werden niet ingediend.

Als afgevaardigde naar de Bijzondere Algemeene vergadering op 2 Juni werd
aangewezen H. van den Berg en als plaatsvervanger Dr. C. J. Rab.

Bij de behandeling van het rapport der kwakzalverij-commissie gaf de voor-
zitter de noodige inlichtingen en hij wees er met nadruk op welke consequenties
de voorgenomen bestrijdingsmaatregelen voor de dierenartsen meebrengen. Aan
den afgevaardigde werd opgedragen te wijzen op het gevaar verbonden aan den
dubbelen titel dierenarts-veearts ; verder om bij „dieren" aan te geven zoo mo-
gelijk te spreken van : „dieren in den meest uitgebreiden zin" of zoo dit niet aan-
genomen wordt de woorden „konijnen en pluimvee" te veranderen in „pelsdieren
en gevogelte". Verder ging men met het rapport accoord.

Hierna volgde een bespreking over de tuberculose-bestrijding en zijn tarieven.
Gewezen werd op de moeilijkheden welke men ondervindt van de uiteenloopende
tarieven in die plaatsen waar de verschillende werkgebieden aan elkaar grenzen.

Een uniform tarief over het geheele land is niet mogelijk, omdat Friesland en
Twente met „druppelaars" werken. Bovendien zijn de omstandigheden in de ver-
schillende deelen van het land vaak zeer uiteenloopend. Door onderling overleg
van de verschillende afdeelingen en besprekingen met de betreffende bestrijdings-
organisaties, is waarschijnlijk het meest te bereiken.

Besloten werd dat het Bestuur zal overwegen of wijziging van het derde Bindend
Besluit gewenscht is en zoo ja, deze wijziging voorbereiden voor de volgende ver-
gadering, alwaar dan tevens de tarieven zullen worden vastgesteld.

Na de pauze kreeg Dr. Beyers het woord voor zijn voordracht over „Ziekten van
het jonge dier" zich in hoofdzaak beperkende tot kalf en veulen. De meest voor-
komende ziekten werden uitvoerig besproken, waarbij spreker vooral wees op de
onderzoekingen van de laatste jaren en de veranderingen in de therapie. Hierop
volgde een geanimeerde discussie waaraan bijna alle leden deelnamen.

De woorden van den voorzitter werden dan ook met een krachtig applaus on-
derstreept, toen hij den geachten spreker niet alleen dankte voor zijn schitterende
voordracht maar hem een spoedig tot weerziens toeriep.

Bij de rondvraag kwam nog ter sprake de uitspraak van den Centralen Raad
in de kwestie Dr. de Zeeuw. Men is algemeen door deze uitspraak teleurgesteld
en besloten werd het Hoofdbestuur te verzoeken eens te overwegen of door wij-
ziging van ons Huishoudelijk Reglement dergelijke handelingen in den vervolge
strafbaar kunnen worden gesteld en zoo ja deze wijziging te willen voorbereiden
en te zijner tijd aan de algemeene vergadering voor te leggen.

Nadat nog verschillende kleinere zaken werden besproken, sloot de voorzitter
de vergadering. De Secretaris,

De 40^e Kringavond werd gehouden 7 Juni j.1. Aanwezig waren 14 leden en 1
introducé.

De voorzitter, Dr. Folmer, hield een rede, waarin een overzicht gegeven werd
van de gebeurtenissen in den Kring vanaf zijn oprichting.

Tot onder-voorzitter werd gekozen J. Heeg te Halfweg, die intusschen deze
benoeming heeft aangenomen.

Dr. D. J. Kok draaide een filmpje af over experimenteele stille kolder. Een paard
ingespoten met bulbocapnine vertoonde dezelfde verschijnselen als bij stille kolder
worden waargenomen.

Dr. A. van Manen hield een voordracht over : „Het gevaar van den bovinen
tuberkelbacil voor den mensch".

Dr. Folmer demonstreerde eenige preparaten, n.1. een darminvaginatie bij een
python ; een misvorming (bicephalus) bij een kat, welke nog twee dagen geleefd
heeft, en een paar gevallen van kootbeenfractuur bij het paard, die in de stad nogal
eens voorkomen en waarvan de diagnose niet altijd gemakkelijk is te stellen.

Den Baars deed eenige mededeelingen uit de praktijk. Hij demonstreerde een
prisma-model thermometer, te verkrijgen bij Brocades en Stheeman. Deze heeft
het voordeel boven de gebruikelijke, dat hij minder breekbaar is en gemakkelijker
is aan te leggen. Verder maakte hij melding van een door hem met goed gevolg
verrichte operatie bij een konijn met extra-uterine zwangerschap.

Den Baars is een voorstander van het castreeren van katers op een leeftijd van 3
maanden, hetgeen door andere collega\'s wel wat te jong wordt geacht.

Hij weigert het coupeeren van honde-ooren ; men behoeft niet beangst te zijn
hierdoor cliënten te verliezen, integendeel men apprecieert dit standpunt.

Inspuiting van hondeziekte-serum volgens Engelsche methode beveelt hij niet
aan ; het resultaat is twijfelachtig ; bovendien is het een dure behandeling.

Ten slotte bepleitte hij een goede huidverzorging bij den hond, waardoor heel
wat eczemen kunnen worden voorkomen.

De invloed van de crisisheffing op geslacht rundvee op het vleeschver-
bruik in Nederland.

Ter verkrijging van een inzicht in het verloop van het verbruik van rund-, kalfs-
en varkensvleesch onder invloed van de crisisheffing op de beide eerstgenoemde
vleeschsoorten heeft de afdeeling Statistiek van het I.andbouw-Crisis-Bureau ge-
gevens verzameld met betrekking tot het aantal slachtingen voor de binnenlandsche
consumptie en deze gegevens gepubliceerd in de „Handelsberichten" van 31 Mei
\'934-

Uit dit artikel, waarin vele staten en enkele zeer interessante graphieken voor-
komen, is het volgende ontleend.

Dieren, welke geslacht werden ter verwerking in vleeschwarenfabrieken, evenals
de voor de C. R. C. verrichte slachtingen, werden niet in de gegevens verwerkt.
Sedert begin Sept. 1933 werden cijfers bijeen gebracht betreffende de slachtingen
in een 16-tal slachthuizen, gelegen in verschillende streken van ons land, en welke
slachthuizen typeerend zijn voor de verschillende deelen des lands, zoodat mag
worden aangenomen, dat de aldus verkregen totalen een aanwijzing geven omtrent
het verloop van de binnenlandsche consumptie van vleesch.

a) dat de invoering van de crisisheffing, gepaard met de distributie van het blik-
vleesch, in 1933 het aantal slachtingen van runderen vrij belangrijk (ruim 8 %)
deed dalen. In verband daarmede daalde het verbruik van rund- en kalfsvleesch
met ongeveer 10 %.

b) Ten deele herstelde de hieruit voortvloeiende achteruitgang in het totale
vleeschverbruik zich geleidelijk, doordat de vraag naar vleesch zich afwendde van
het duurder geworden rundvleesch naar het varkensvleesch.

c) Het totale verbruik van rund-, kalfs- en varkensvleesch is na het invoeren van
de heffing lager dan tevoren.

In de maanden Jan. en Febr. 1934 valt ten opzichte van Sept. 1933 een achter-
uitgang in het verbruik van rund- en kalfsvleesch van ruim 22 % te constateeren ;
voor Maart 1934 is dit cijfer 19 %. Het aantal slachtingen van runderen bewoog
zich in het eerste kwartaal van 1934 op een peil, dat gemiddeld ruim 20 % lag
beneden dat in Sept. 1933. Deze daling was aanmerkelijk grootcr dan de achter-
uitgang van het verbruik, welke in Nov. en Dcc. 1933 als gevolg van de crisisheffing
en de distributie van het blikvleesch geconstateerd werd en moet derhalve andere
oorzaken naast deze heffing tot grondslag hebben gehad, hetgeen mede blijkt uit
den achteruitgang in het verbruik van varkensvleesch, hetwelk zich in de eerste
maanden van 1934 voordeed.

Kring Barsingerhorn. Dit verslag bestaat uit 3 gedeelten, n.1. gegevens over de
keuring van vee en vleesch, verder over de noodslachtplaats en ten slotte over de
verwerkingsinrichting.

A. Keuring van vee en vleesch. Opvallend is de groote vermindering van het aantal
bedrijfsslachtingcn van varkens, n.1. 35—40 % minder dan in de jaren 1932 en
1931. Terwijl eveneens het aantal slachtingen van paarden is afgenomen, neemt
dat van runderen en nuchtere kalveren weer toe. Van den vrijbank werd veel ge-
bruik gemaakt; niet minder dan 34 runderen, 15 graskalveren, 157 nuchtere kal-
veren, 5 eenhoevige dieren, 83 varkens en 78 schapen werden daarop verkocht.
Cysticercosis werd slechts eenmaal bij een rund en eenmaal bij een graskalf vast-
gesteld. Tuberculose kwam voor bij runderen 25 %, cn varkens bijna 70 %.

B. Noodslachtjilaats. In de centrale noodslachtplaats werden van het totaal aantal
noodslachtingen van den geheelen kring, 3306 dieren, 2616 dieren geslacht; zeer
zeker een groote toeneming sinds de oprichting van deze noodslachtplaats, toen er
1048 dieren werden geslacht. In de particuliere noodslachtplaatsen werden in

ig3o nog 690 noodslachtingen gekeurd. Waren <-r in den kring in 1930 nog 13
particuliere noodslachtplaatsen, dit aantal is thans tot 5 gedaald, daar de overige
8 eigenaars hun bedrijf van noodslachter hebben omgezet in dat van bedrijfsslachter.

Aan de eigenaars v an de ingebrachte goedgekeurde dieren werd j 5889.38 uit-
betaald. In de bewaarplaats van vleesch is de ammoniakkcelmachine, welke niet
voldeed, vervangen door een automatisch werkende Frigidaire installatie, die met
zwavel-dioxyde werkt.

C. Verwerkingsinrichting. In de verwerkingsinrichting te Schagen werd verwerkt
het afgekeurde materiaal uit de 9 gemeenten van den Kring en uit de gemeenten
Den Helder, Anna Paulowna en Wielingen. In het geheel werd behandeld pl.m.
235.000 K.G. materiaal, waaruit werd verkregen 49.150 K.G. diermeel en 23.097
K.G. vet. De opbrengst van het meel heeft bedragen ƒ4698.50 en van het vet
ƒ 2576.58. Door de Crisis-Rundvee-Centrale werden ter destructie aangeboden 70
runderen. Deze dieren waren als verwerkingsmateriaal zeer ongunstig ; leverden
pl.m. 6 % vet en diermeel met zoo\'n hoog gehalte aan aschbestanddeelen (24 %),
dat dat meel niet aan de algemeene handelsvoorwaarden kon voldoen.

Omtrent de financieele resultaten wordt het volgende medegedeeld : De keurings-
dienst gaf ƒ 1653.43 winst, hetgeen belangrijk lager is dan in de voorgaande jaren,
daar het aantal slachtingen is afgenomen.

Het verlies van de noodslachtplaats, zijnde ƒ838.91, is verminderd tengevolge
van het meerdere gebruik. Op de verwerkingsinrichting werd ƒ 9594.25 verloren,
wat vooral het gevolg is van de zeer lage prijzen van vet en meel. Vermeld wordt
verder nog, dat door de regeering een onderzoek wordt ingesteld naar de bestaans-
mogelijkheid van destructoren, teneinde na te gaan of deze prijzen moeten worden
gesteund. Uit dit onderzoek zal zonder twijfel blijken, dat die gemeenten, welke
gevolg hebben gegeven aan de voorschriften om te voorzien in de destructie, nu
belangrijke olfers moeten brengen, zoodat steun van de regeering aangewezen is.
Over den geheelen dienst werd een verlies geleden van ƒ 2376.96.

Zeist. Daar het hout van de krabtafels zeer slecht werd, werd een proef genomen
met aanwending van een plaat eterniet, welke op de tafel werd geschroefd. Deze
proef viel gunstig uit, zoodat in het verloop van 1934 successievelijk alle tafels zullen
worden verbeterd.

Het aantal slachtingen nam in totaal 10 % af. Aan de 41 slagerswinkels werden
1601 bezoeken gebracht, terwijl 51 inspecties werden verricht in vleeschwaren-
winkels.

Tuberculose kwam voor bij 9.11 % der runderen, 11.56 % der varkens en 0.31 %
der kalveren.

Medio Juni is de nieuwe destructor te Son (Noord-Brabant) van den Noord-
Brabantschen Chr. Boerenbond door den Minister van Sociale Zaken officieel
geopend. Deze installatie is gebouwd volgens het systeem Bruno Hassel, door de
machinefabriek Stork tc Hengelo, en bezit een capaciteit van 30.000 K.G. per 24
uur. De cadavers en dierlijke afvalproducten worden gesteriliseerd onder inwerking
van indirecten stoom en daarna gedroogd onder vacuum. Het gesteriliseerde en
gedroogde materiaal komt daarna in de roteerendc extractieketels, waar het vet
door middel van benzine wordt geëxtraheerd en via distilleerapparaten, enz. in de
vettanks terecht komt. Het residu, d. i. het meel, wordt vervolgens naar de maalderij
gebracht, waar het tot een bepaalden graad van fijnheid gemalen wordt. Door de
vetextractie via benzine is het vetgehalte van het diermeel regelbaar, zoodat men
dit alnaar de eisch kan vaststellen. Verder krijgt men een z.g. blank diermeel.

Met deze installatie is ons land, uit een oogpunt van volksgezondheid, een zeer
nu\'tige inrichting rijker geworden.

In de mededeelingcn van de Directie van den Landbouw, verschenen in de
Handelsberichten, wordt bekend gemaakt het volgend overzicht betreffende het

aantal slachtingen over het eerste kwartaal 1934, samengesteld uit gegevens, ver-
strekt door den Hoofd-Inspecteur van de Volksgezondheid.

Normale slachtingen : 144.014 runderen, 13.942 graskalveren, 29.612 vette
kalveren, 189.835 nuchtere kalveren, 355.050 varkens.

Afgekeurd werden : 3991 runderen, 1628 graskalveren, 262 vette kalveren, 6997
nuchtere kalveren en 4267 varkens.

De „Vee- en Vleeschhandel" teekent bij deze cijfers aan, dat bij de 144.014
runderen ook zijn begrepen circa 50.000 runderen, door de Rundveecentrale ge-
slacht. Het normaal aantal slachtingen keeft dus bedragen ruim 96.000 runderen,
tegen 122.000 in het eerste kwartaal 1933, of bijna 25 % minder. De varkensslach-
tingen liepen ruim 33.000 terug, of pl.m. 10 % bij het eerste kwartaal 1933.

B. en W. van Zaandam hebben besloten de opening van het nieuwe slachthuis
vast te stellen op 1 Augustus a.s. Bij de openingsplechtigheid, welke zal geschieden
door den Minister van Sociale Zaken, zullen B. en W. benevens raadsleden van
Zaandam en Burgemeesters, Wethouders en raadsleden van andere Zaangemeenten
aanwezig zijn.

Het geheele werk kon worden uitgevoerd zonder begrootingsoverschrijding,
terwijl zelfs een geduchte tegenvaller moest worden opgevangen. Door den Rijks-
dienst voor bestrijding der watervervuiling werd n.1. als eisch gesteld, dat het af-
valwater van het slachthuis in gezuiverden toestand op de Zaan gebracht mocht
worden en niet geloosd in den polder Oostzaan. Teneinde aan dezen eisch te kunnen
voldoen, werd voor ƒ 29.000 een speciale pompinstallatie geplaatst. de G.

Bij de promotie van Mej. J. Voet, assistente bij Prof. Dr. A. Klarenbeek,
was zeer groote belangstelling, zelfs zoo groot, dat de Senaatskamer geheel
gevuld was.

Voor een gedeelte kan die belangstelling wel zijn oorzaak vinden in het feit,
dat Mej. Voet, die in 1930 de eerste vrouwelijke dierenarts in ons land werd,
ook bij deze promotie de eerste vrouwelijke doctor in de Veeartsenijkunde werd.

Na afloop van de besprekingen, waaraan behalve door Prof. Klarenbf.ek als
promotor, ook deelgenomen werd door de Prof. Dr. B. Sjollema en Dr. H.
Schornacel, werd, namens Prof. Dr. G. Krediet, den waarnemend Rector
Magnificus, door Prof. Klarenbeek Mej. Voet bevorderd tot doctor in de
Veeartsenijkunde.

Bij het uitspreken van zijn gelukwensch herinnerde Prof. Klarenbeek ook
nog aan de verdiensten van de promovenda bij de bestudeering van de ziekte
van Weil.

De redactie sluit zich volgaarne aan bij de vele gelukwenschen, die onze
eerste Nederlandsche vrouwelijke doctor in de Veeartsenijkunde, van zoovele
zijden heeft ontvangen.

Het 2e Internationale Congres voor Geographische Pathologie zal gehouden
worden te Utrecht in het Pathologisch Instituut Pasteurstraat 2 van 26 t/m 28
Juli a. s.

Vrijdag 27 Juli 9 uur referaat van Prof. Krause (Giessen) over arteriosclerose
der huisdieren en van Prof. Fox (Philadelphia) over arteriosclerose der wilde
dieren.

K. Hofstra, verhuisd van Utrecht naar Voorburg (Z.H.), Heldenburger-
dwarsstraat 20.

25 Juli 1934 was een gedenkwaardige dag in de annalen der
diergeneeskunde in Holland. Het was dien dag niet alleen 50 jaar
geleden, dat Dr. A. Vrijburg tot dierenarts werd bevorderd, maar
ook de secretaris onzer Maatschappij vierde dien dag een jubileum
en wel dat van zijn 40-jarig veeartsschap. Ik heb het genoegen
gehad hem dien dag de gelukwensen der Maatschappij voor Dier-
geneeskunde te mogen overbrengen.

Ik mocht bij die gelegenheid in herinnering brengen, dat de
heer van Heusden voor de dierenartsen in Nederland veel heeft
gedaan. Want bijna zijn gehele leven heeft hij op de een of andere
wijze in de een of andere positie in de Maatschappij doorgebracht.
In de afdeling Gelderland-Overijsel heeft hij bijna onafgebroken
25 jaar deel uitgemaakt van het bestuur. Op het ogenblik is hij
haar voorzitter en dat hij als zodanig wordt gewaardeerd, zal hem
dien dag duidelijk zijn geworden. Hoevele jaren hij in het Hoofd-
bestuur der Maatschappij zitting heeft gehad, weet ik niet precies,
maar geen der dierenartsen zal, behalve misschien de heer Dr. Dhont,
zijn record breken. Hij is hier steeds een der vooraanstaande figuren
geweest op wiens raad niet alleen prijs werd gesteld, maar wiens
initiatief en arbeidskracht terecht steeds de bewondering wekten.
Dat hij op den voorgrond is getreden werd niet door hem gewild,
maar lag in den aard der zaak. Bekroning voor zijn diensten was
wel het feit, dat hij met algemene stemmen tot secretaris werd
verkozen. Deze zeer verantwoordelijke positie vervult hij op een
wijze, die hoog gewaardeerd moet worden. Ook hier komen zijn
capaciteiten, zijn werkkracht, zijn doorzicht en kennis van zaken
geheel ten goede aan den Nederlandschen dierenarts. Ook het
Tijdschrift voor Diergeneeskunde telt hem onder zijne redactieleden.
Het was mij dan ook een genoegen den heer van Heusden dien
dag te mogen gelukwensen en namens de Maatschappij de hoop te
mogen uitspreken, dat het hem nog lang gegeven moge zijn in het
belang der veeartsenijkunde te blijven werken.

Uit vele onderzoekingen van den laatsten tijd is wel gebleken, dat
geslachtsomkeer een van de voornaamste factoren voor het optreden
van intersexualiteit of hermaphroditismus bij mensch en dier is. Welke
de oorzaak is voor dit verschijnsel, is althans voorloopig, nog onbekend.
Wel mag men aannemen, dat evenals bij de bevruchting wordt bepaald,
dat een individu van het mannelijke of van het vrouwelijke geslacht
zal zijn, ook bepaald wordt in gevallen van intersexualiteit, dat het dier
een intersex zal worden. Dit is dus geheel in overeenstemming met de
opvatting van Halban, die drie soorten eieren aannam, nl. mannelijke,
vrouwelijke en hermaphrodiete. Hierop kan men alreeds de meening
baseeren, dat een intersex onmogelijk een dier kan zijn, dat een mozaïek
is van mannelijke en vrouwelijke kenmerken, maar een wezen moet
zijn met een eigen geslacht, een eigen genitaalapparaat en een eigen
geslachtsleven, m.a.w. een éénheid moet zijn. Zijn bij een normaal dier
de variaties, die het geslacht te zien geeft, betrekkelijk gering, bij een
intersex zijn de grenzen, waarbinnen het varieert zeer ruim en worden
zij bepaald door het mannelijke aan den eenen en het vrouwelijke aan
den anderen kant. Als men uitgaat van de opvatting, dat ieder individu
bisexueel is aangelegd, dat bij normaalgeslachtelijke dieren het eene
geslacht het andere zoodanig overheerscht, dat dit niet tot uiting
kan komen, dan is bij een intersex wel het eene geslacht in den regel
sterker dan het andere, maar dit laatste kan zich toch altijd nog op de
een of andere wijze meer of minder volkomen uiten. De groote verschillen
die hierbij kunnen voorkomen, maken, dat de juiste plaats, die een inter-
sex tusschen het mannelijke en het vrouwelijke inneemt, moeilijk is te
bepalen en dat er dus veel onderscheid moet worden gemaakt wat het
genitaalapparaat, den lichaamsbouw en het geslachtsleven betreft.
Hieraan zal het hebben gelegen, dat men niettegenstaande de vele
onderzoekingen, die op het gebied der hermaphrodisie zijn verricht en de
groote belangstelling, die dit onderwerp steeds heeft gehad, toch nog zoo
bitter weinig op dit gebied weet. Geheel anders is dit bij de normaal-
geslachtelijke dieren, waar men, dank zij de castraties en de endocrino-
logische onderzoekingen, dieper op de physiologie van het geslachts-
leven is kunnen ingaan. Bij de intersexen staat dit physiologische onder-
zoek nog slechts in de kinderschoenen. Ik heb getracht door het syste-
matisch verrichten van castraties op intersexueele varkens en geiten
den invloed na te gaan, die de genitaalklier op het verdere genitaalappa-
raat van deze dieren uitoefent en ben daarbij tot de conclusie gekomen,
dat er van een overeenkomstigen invloed sprake is als bij het normaal-

geslachtelijke dier, maar dat zich deze merkwaardigheid voordoet, dat
het onverschillig is van welke samenstelling de gonade is. Een in-
tersexentestis bevordert even goed den groei van een intersexenbaar-
moeder als een intersexenovarium of een ovariotestis dat doet. Ook
is de invloed dezelfde op den groei en ontwikkeling van den inter-
sexenprostaat. Het genitaalapparaat van een intersex is ongeacht
zijn samenstelling even zoo goed een eenheid, als dat het geval
is bij een mannelijk of een vrouwelijk dier.

Wanneer men zich houdt aan de ervaringen, die uit de endocrino-
logische onderzoekingen bij normaalgeslachtelijke dieren zijn voort-
gekomen, moet men aannemen, dat het mannelijk genitaalapparaat
zijn ontwikkeling en instandhouding grootendeels dankt aan het tes-
ticulaire hormoon, het vrouwelijke aan het ovariale hormoon. Gaat
men in deze gedachtengang verder, dan zou voor het intersexenapparaat
moeten gelden, dat een overeenkomstige werking wordt uitgeoefend
door een door de gonade af te scheiden intersexueel hormoon. De
bouw en samenstelling van het orgaan zou voor de afscheiding van
ondergeschikte beteekenis zijn, evenals de celsoort of -soorten, die er
verantwoordelijk voor zouden moeten zijn. De onderzoekingen, die
mijn oud-assistent prof. de Regt heeft uitgevoerd in het laboratorium
van prof. Ringer hebben mij overtuigd, dat mijn idee omtrent de aan-
wezigheid van een intersexueel hormoon op verkeerde basis berustte.
Ik had te weinig rekening gehouden met het feit, dat ieder normaal-
geslachtelijk dier in zijn urine niet alleen het aan het geslacht eigene
hormoon afscheidt, maar ook dat van het andere geslacht, doch steeds
in een zoodanige verhouding, dat het eigen hormoon in verreweg de
grootste hoeveelheid aanwezig is. In de intersexenurine zijn testiculaire
en ovariale hormonen naast elkander aanwezig, maar in een geheel
andere verhouding dan in die van normaalgeslachtelijke dieren. Van
een intersexueel hormoon bleek geen sprake te zijn. In een hcrma-
phrodiet blijft dus de mogelijkheid bestaan, dat het ovariale hormoon
zorgt voor de baarmoeder en het testiculaire voor de mannelijke, ac-
cessoire geslachtsklieren, die iedere intersex in meerdere of mindere
mate bezit. Een onderzoek in deze richting zal nog moeten worden
ingesteld, maar zal speciaal wat het verkrijgen van de geschikte proef-
dieren betreft een groote moeilijkheid blijken te zijn. Wanneer ik de
gegevens van de castratieproeven en van de onderzoekingen van de
Regt met elkander verbindt, is gebleken, dat die beide hormonen
door hetzelfde orgaan moeten worden afgescheiden. De meeste inter-
sexen bezitten alleen testes, zoodat deze dan beide soorten hormonen
zullen moeten bereiden. Deze waarneming moet ons inzicht in het ver-
band, dat er tusschen de morphologie en de physiologie van een orgaan
bestaat, wel eenigszins wijzigen. Wij waren tot nu toe gewend aan te
nemen, dat b.v. de interstitieele cellen in den testikel verantwoordelijk
gesteld moesten worden voor de secretie van het testiculaire hormoon
en de follikelcellen in het ovarium voor het ovariale, maar wanneer

een testis beide vormt, moeten wij deze voorstelling laten vallen en is
er omtrent de beteekenis der histiophysiologie van de organen van
interne secretie, die de testis en het ovarium zijn, met de oude opvatting
weinig meer te bereiken. Daarbij komt nog, dat de intersex, die voor
de proeven van de Regt werd gebruikt, naast een testikel een ova-
riotestis met follikelcysten had, welker inhoud geen follikelhormoon
bleek te bezitten. Lipschütz is tot een overeenkomstige conclusie ge-
komen, zooals blijkt uit een heel interessant geval van mannelijke
pseudohermaphrodisie bij den mensch. Deze persoon was in al zijn doen
en laten vrouwelijk, maar bezat testes, die geen ovarialen inslag bleken te
vertoonen. Hier moesten dus de vrouwelijke eigenschappen van dit
testes bezittende individu aan deze organen worden toegeschreven.
Het feit, dat men bij intersexen tot dergelijke van het gewone recept
afwijkende conclusies komt, rechtvaardigt de meening, dat Halban
zeker gelijk heeft gehad, toen hij aan de gonaden niet meer dan een
protectieve werking toekende bij de ontwikkeling van het genitaal-
apparaat. De oorzaak voor de ontwikkeling in bepaalde richting moet
bij de bevruchting worden gezocht in het toen vastgelegde genotype.

Naast deze individuen, die men direct als intersexen herkent, zijn
er andere, die hunne vermannelijking danken aan een tumor. Bij mijn
onderzoek, voor zoover het zulke dieren betreft, heb ik alleen te doen
gehad met ovariale tumoren en laat ik dus de bijniertumoren, aan welke
soms een overeenkomstige werking kan worden toegekend, buiten
beschouwing. Voor zoover mij bekend zijn dergelijke gezwellen bij den
mensch, de kip, de eend, het paard en het rund waargenomen. De groote
vraag, waarom het nu hier gaat is deze: heeft men hier te doen met die-
ren, die men met intersexen op één lijn kan stellen, m.a.w. heeft hier
verandering van geslacht plaats of is hier slechts sprake van het optreden
van mannelijke verschijnselen in een individu, dat overigens geheel
vrouwelijk blijft. In nauw verband hiermede staat de kwestie of de tumor
de oorzaak is van het optreden dier verschijnselen of dat zij op inter-
sexueelen bodem staande slechts secundair met die verschijnselen in
verband moet worden gebracht.

Men kan van vermannelijking spreken, wanneer een vrouwelijk
individu mannelijke eigenschappen aanneemt. Aangenomen dat deze
definitie juist is, dient vast te staan wat een vrouwelijk individu is en wel-
ke eigenschappen mannelijk zijn. Het eerste punt levert in het algemeen
geen moeilijkheden op. Bij de vogels en de zoogdieren bestaat een zoo-
danig in het oog springend dimorphisme, dat de bepaling van het
geslacht alleen dan wanneer het intersexen betreft moeilijkheden geeft.
Die gevallen nu zijn dank zij het veelvuldig onderzoek der laatste jaren
ook met groote zekerheid te onderkennen, zoodat wij tot de conclusie
kunnen komen, dat het vrouwelijk zijn van een bepaald individu zuiver
is aan te geven. Niet steeds is het voldoende vast te stellen, wanneer
men van mannelijke eigenschappen bij een vrouwelijk dier kan spreken.
Er zijn er waarvan vaststaat, dat zij steeds in mannelijke richting wijzen.

Als zoodanig gelden grooter of penisachtig worden van de clitoris,
het voor den dag komen van een mannelijke geslachtsdrift en van een
mannelijke psyche, het bij de kippen grooter worden van kam en lellen,
het bij de eenden heesch worden van het eerst zoo heldere kwaken,
het bij den mensch waarnemen van een mannelijke beharing en van
een mannelijke stem. Doch er zijn ook eigenschappen, die voor manne-
lijk gelden en het niet zijn of het niet steeds behoeven te zijn. Als zoo-
danig mogen genoemd worden haneveeren en sporen bij kippen, het
„mannelijke" veerenkleed van de eend, lichte beharing van de bovenlip
en de kin bij de vrouw, het elkander bespringen van vrouwelijke run-
deren, die bronstig zijn enz.

Wanneer nu één van de echte, mannelijke eigenschappen bij een
vrouwelijk dier voor den dag komt, mag men dan direct van ver-
mannelijking spreken ? Op deze vraag een positief antwoord te geven
is dikwijls zeer lastig, Voor den mensch, die zich veel minder natuurlijk
gedraagt dan het dier, zou ik gaarne het antwoord schuldig blijven.
Bij de dieren is het ook niet altijd mogelijk de feiten juist te interpre-
teeren. Een paar voorbeelden mogen de moeilijkheden demonstreeren.
Van een toom kippen is de haan gestorven. Na korten tijd neemt
een der hennen de leiding op zich, roept de andere hennen om zich
wanneer er wat te eten is, treedt hen alsof zij een echte haan geworden
was, maar gaat zelf door met eieren te leggen. Is hier vermannelijking
in het spel ? Het geheel der nieuwe eigenschappen wijst zeer duidelijk
in deze richting; toch is het niet zoo, want zoodra wordt niet een nieuwe
haan aan de toom toegevoegd of de leidster legt hare aangenomen
functies neer en onderwerpt zich, zooals het een hen betaamt, aan haren
nieuwen heer. In een toom eenden ontbreekt een woerd, of de woerd,
die erbij behoort, is wat traag in de uitoefening van zijn mannelijke
plichten of zwemt te ver uit de buurt. Geslachtsdriftige eenden treden
nu elkander. Of steeds dezelfde eend daarbij als woerd dienst doet,
heb ik niet kunnen vaststellen. Wordt nu een woerd bij de toom gevoegd,
of komt er een in de buurt, dan treden de eenden niet elkander, maar
trachten beide door den woerd getreed te worden. Dus dit wijst niet op
vermannelijking bij die eenden. Ook bij zoogdieren kan het soms zeer
moeilijk zijn. Paarden hebben niet de gewoonte als de runderen el-
kander te bespringen. Wanneer nu een merrie, die het nooit heeft
gedaan, het gaat doen, is dat dan een bewijs van vermannelijking ?
Het zou ook aan abnormaal groote geslachtsdrift toegeschreven kunnen
worden, al uit die zich gewoonlijk bij merries op geheel andere wijze.
In zoo\'n geval is het van het hoogste belang ook op andere kenmerken
te letten, opdat een complex van symptomen aangegeven kan worden,
die alle in dezelfde richting wijzen. Het bespringen van andere merries
alleen zou ik nog niet als een absoluut bewijs voor vermannelijking
willen laten gelden, al wijst het wel sterk in die richting. Ieder geval
moet op zich zelf beoordeeld worden door een deskundige, die veel
ervaring heeft, omdat anders fouten niet zullen uitblijven. Ook dit zou

ik met behulp van een paar voorbeelden willen demonstreeren. Een
eigenaar van een pluimveefokkerij bemerkt aan het grooter worden
van kam en lellen meer of minder vlug al naar het ras, dat hij kweekt,
welke van de kuikens tot hanen en welke tot hennen zullen uitgroeien.
Hij ontdoet zich uit economische overwegingen zoo snel mogelijk
van de eerste en meent dus alleen henkuikens over gehouden te hebben.
Een ervan krijgt evenwel haneveeren in den zadel en sikkels in den staart,
doch kam en lellen blijven klein. Het dier groeit uit tot een groote
kip met haneveeren, maar met een kop, waarvan de versierselen zelfs
nog kleiner blijven dan die van een hen. Na verloop van tijd komen er
ook nog sporen aan de pooten en nu is de eigenaar er volkomen van
overtuigd met een kip te doen te hebben, die bezig is te vermannelijken.
Waarschijnlijk vormen deze dieren een groot gedeelte van de kippen,
waarvan men zegt, dat zij in hanen veranderen en waarover reeds
in den tijd der Romeinen en in de middeleeuwen werd geschreven.
Het onderzoek van deze dieren heeft steeds uitgewezen, dat men hier
met hanen te doen heeft, die een geheel mannelijk genitaalapparaat
bezitten, waarvan de testes veel te klein zijn en waarin een bouw te
onderkennen is, die overeenkomt met dien van de testes van jonge
kuikens. Van spermiogenese is geen sprake, wel liggen er tusschen
de indifferente epitheelcellen aan den wand en soms ook wel in het
lumen der tubuli seminiferi verspreid enkele spermatogoniën. De
verklaring voor het eigenaardige voorkomen dezer dieren moet waar-
schijnlijk hierin worden gezocht, dat de kleine testes hormonaal be-
neden de drempelwaarde functioneeren, met dit gevolg, dat die eigen-
schappen, die zich onder den invloed van het testiculaire hormoon
moeten ontwikkelen, te weten de kopversierselen, niet tot ontplooiing
komen, terwijl die, welke het neutrale type kenmerken nl. de hane-
veeren en de sporen, op den voorgrond treden. De naam „genuine
kapuinen" dien men deze dieren heeft gegeven, klopt wel met het uiter-
lijk voorkomen, niet met den waren, geslachtelijken toestand. Dat
hoogstwaarschijnlijk het type een gevolg is van een te geringe hormoon-
functie der testes moge het volgende voorbeeld aantoonen. Een Buff
Orpington heeft de grootte en de veeren van een haan en aan zijn pooten
zeer lange sporen. De kopversierselen zijn voor een haan te klein.
In den winter en in het vroege voorjaar is het dier sexueel indifferent,
maar munt uit door enorme gulzigheid en egoïsme. De andere dieren
krijgen, als dit dier er bij is, zoo goed als niets te eten en dat wil voor de
spreekwoordelijk hebzuchtige kippen wat zeggen. Tegen den zomer
verandert dit dier ten goede. In plaats van het grenzenlooze egoïsme
treedt een neiging op om voor de hennen te gaan zorgen, ze te roepen
als er wat te eten is. De kam en de lellen worden grooter, het dier
begint te kraaien en met hanen te vechten. De attenties voor de hennen
worden steeds grooter en weldra gedraagt het zich als een echte haan.
In het najaar verdwijnen de attenties meer en meer, houdt het kraaien
op en keert de enorme gulzigheid weer terug. Alleen het uiterlijke

voorkomen van den haan, ook de groote kam en lellen blijven. Ter
verklaring van deze merkwaardige verschijnselen zij aangegeven, dat
waarschijnlijk als gedurende den zomer de testes hunne normale
vergrooting doormaken de hormoonfunctie dezer organen boven de
drempelwaarde uitkomt en de typisch mannelijke verschijnselen doet
ontstaan. Wanneer dan in het najaar de testes zich verkleinen, wordt
tegelijkertijd hun functie gedrukt met dit gevolg, dat deze weer onder
de drempelwaarde komt en de kapuine-eigenschappen dus weer voor
den dag komen. Alleen kam en lellen hebben tot aan den dood in
December hun grootte van den zomer gehandhaafd. Het is alsof de
hormoonwerking van den testikel in de indifferente periode van het
dier niet sterk genoeg was om de groote kopversierselen te doen ont-
staan, wel daarentegen om ze later in hunne ontwikkeling te onder-
houden. Bij het onderzoek bleken zeer kleine testes aanwezig te zijn
met spermatogoniën, maar zonder spermiogenese. Van ovariaal weefsel
was geen spoor te vinden.

De tot nu toe aangehaalde voorbeelden betreffen dieren, die nooit
vrouwelijk zijn geweest en waarbij dus ook nooit van vermannelijking
sprake kan zijn. Er is een tweede groep, waarvan ook wordt gemeend,
dat zij door vermannelijking wordt gekenmerkt, maar die alleen ge-
karakteriseerd wordt door het voor den dag komen van het mannelijke
vederkleed bij kippen en eenden. Het mooiste voorbeeld, waaraan ik
dit kan demonstreeren, is dat van een zeer oude, 35-jarige eend, die al
dien tijd als lokeend in een eendekooi had dienst gedaan en in het
laatste jaar geheel van voorkomen was veranderd, doordat het de
mooie veeren en ook het krulletje op den staart kreeg van den woerd.
Toen mij het dier werd gegeven, leek het, wat de veeren betreft, een vorm
tuoschen een eend en een woerd. Bij onderzoek bleek het genitaal-
apparaat zeer atrophisch te zijn en was er van een ovarium zelfs bij
microscopisch onderzoek niets meer te vinden. Het dier is dus te verge-
lijken met één, waarop ovariotomie is gedaan. Van zulke weet men
al lang, dat zij het neutrale type aannemen en daarmede dus de veeren
van het „mannelijke" dier. Dat is ook hier het geval en van vermanne-
lijking mag dus niet worden gesproken, al wordt het wel dikwijls ge-
daan.

Naast deze twee groepen zijn er hennen, die nadat zij langeren of
korteren tijd eieren hebben gelegd daarmede ophouden en een groote
kam en lellen krijgen, zooals een haan die bezit. M.a.w. er ontstaat
een dier, dat men kan definieeren als een kip met een hanekop. Bekend
is, dat de kopversierselen zeer duidelijk op het testishormoon reageeren
en daarom ook als test worden gebruikt. Zij zijn dus onmiskenbaar
mannelijke verschijnselen. Ik heb 4 van zulke dieren jaren achter el-
kander kunnen waarnemen en nooit iets bijzonders aan hen bemerkt.
Zij zijn geslachtelijk indifferent, kraaien niet, vechten niet; zij leven
en eten, hebben groote kam en lellen. Een van de vier zou volgens den
vorigen eigenaar hebben gekraaid en de kippen bij het voer hebben ge-

roepen, doch zoolang ik het dier heb bezeten, heeft niemand zoo iets
waargenomen. Een andere kreeg na verloop van eenige jaren weer de
kam en lellen van de hen terug, maar ging geen eieren meer leggen.
Alle vier bleken bij de sectie een klein, inactief ovarium te bezitten;
twee hadden bovendien nog een tumor, waarvan een gesteeld was.
Deze bleek een kleincellig sarcoom te zijn, de andere een osteofibroom.
Het dier, dat deze laatste tumor had, was dat, dat weer hen was ge-
worden. Bij de derde hing aan het ovarium, aan een steel, die van het
centrum van den eierstok uitging, iets, dat op een gezwel geleek, maar
bij nader onderzoek een gedeelte van het ovarium bleek te zijn, welks
follikels waren verdwenen en waarvan de holten waren opgevuld met
een bloederige massa, waarin naast gedegenereerde witte bloedcellen,
vele fibrinedraden zichtbaar waren, terwijl op enkele plaatsen reeds een
beginnende organisatie was waar te nemen. Deze vorm van follikel-
degeneratie gevolgd door opvulling met een degenereerend bloed-
coagulum werd ook bij die kip in enkele follikels waargenomen, die
het kleincellig sarcoom bezat. De vierde kip van deze groep had oogen-
schijnlijk slechts een kleinen eierstok. Bij nader microscopisch onderzoek
bleken evenwel alle vier ovaria gekenmerkt te zijn door een vermeer-
dering der medullaire cellen (ook „lutealcells", internacellen, inter-
stitieele cellen, luteinecellen genoemd), die in den bindweefsel wand van
de follikels voorkomen, maar ook verspreid in het ovariale stroma
zijn gelegen.

Ten opzichte van deze medullaire cellen zij opgemerkt, dat zij be-
schouwd worden als afkomstig te zijn van de medullaire strengen, die
aan de corticale, waaruit de eicellen ontstaan, voorafgaan en die de
homologa der testisbuisjes zijn. De medullaire strengen vallen in cellen
uiteen, die in het stroma ovarii terecht komen en zich daarin zouden
differentieeren tot de medullaire cellen. Oorspronkelijk zijn deze
medullaire strengen afkomstig van het kiemepitheel, dat ook aan de
corticale strengen het aanzijn heeft gegeven. Dus wat de oorsprong
betreft zijn de eicellen in het ovarium, de zaadcellen in den testis en de
medullaire cellen van den vogeleierstok op één lijn te stellen.

Ten einde het bestek van deze mededeeling niet te overschrijden,
beperk ik mij wat deze 4 gevallen betreft tot de algemeene mededeeling,
dat in alle vier ovaria de medullaire cellen in grootere dan normale
hoeveelheid aanwezig zijn en dat zij geen neiging vertoonen zich in
strengen of anderszins te rangschikken. Of hieruit reeds direct de con-
clusie mag worden getrokken, dat de mannelijke verschijnselen van deze
vier kippen tot deze ovariale cellen mogen worden teruggebracht is,
voorloopig althans, wel een beetje boud gesproken. De mogelijkheid
is niet buiten te sluiten, dat andere organen van interne secretie door
abnormale vormingen en dienovereenkomstige functies tot verschijn-
selen van vermannelijking aanleiding geven. Bijniertumoren hebben
op dit gebied een bepaalde reputatie. Ik heb geprobeerd in deze richting
een onderzoek in te stellen, maar in geen der gevallen was er van een

besliste verandering van één van de organen van interne secretie
sprake, terwijl ik niet in staat was te constateeren of er wijzigingen
van geringeren aard aanwezig waren, omdat de normale bouw voor
de beide geslachten, op verschillende leeftijden en in verschillende jaar-
getijden niet bekend zijn. Ik heb dan ook van geen van alle gevallen,
die in dit artikel worden besproken, aanteekeningen van de organen
van interne secretie gemaakt.

In aansluiting aan deze vier noem ik twee, die ik naar de plaats van
herkomst aanduid met de namen Hilversum en Zeist. De eerste kreeg
een groote kam en lellen, ging kraaien en stelde zich tegenover hanen
in gevechtspositie. Voor er van ruien sprake was, is het dier bij ons
gestorven. Zeist was een mooi witte Wyandotte uit een prijswinnaars-
stam, maar werd weggedaan, omdat zij een groote kam en lellen kreeg.
Zij gedroeg zich overigens als een kip en werd door de hanen als zoo-
danig aangezien. Zij liet zich niet gemakkelijk treden, dit geschiedde
slechts met geweld. Op het laatst kwamen er sporen voor den dag. In
de driejaren, die het dier in mijn bezit is geweest, heeft het nooit hane-
veeren gekregen. Het vertoonde minder vermannelijking dan Hilver-
sum. Bij de sectie had deze laatste een behoorlijk ontwikkelden eileider
en een zeer klein inactief ovarium, waarop een kleine, knikkergroote
tumor was gezeten. De eierstok laat het beeld van follikeldegeneratie
zien. Het gezwelletje bestaat geheel uit cellen, die een goed gekleurd
protoplasma bezitten, waarin een ronde kern met fijn verdeelde chro-
matine en één of twee nucleoli is gelegen. De kernen wisselen zeer in
grootte. Sommige cellen zijn gedegenereerd en klonteren tot een grootere
massa samen, waarin meer kernen te zien zijn. Men zou geneigd zijn
hier aan een grootcellig sarcoom tc denken, maar in verband met het-
geen die dieren laten zien, die duidelijker verschijnselen van verman-
nelijking vertoonen en met die welke slechts een groote kam en lellen
bezaten, is het m.i. beter ook deze tumorachtige vermeerdering van
cellen te beschouwen als eene van de medullaire cellen.

Zeist bleek bij den dood een grooten eileider en een klein, rustend
ovarium te hebben, waarop een ronde verdikking aanwezig was. Het
ovarium had geen enkele normale follikel meer, er waren nog slechts
holten over, die met een sereuze vloeistof waren gevuld. Om vele van
zulke follikels, maar vooral in de ronde verdikking kwam een woekering
van groote, protoplasmarijke cellen voor, die een duidelijke ronde
kern met een fijn chromatine netwerk en één of twee nucleoli bezaten.
Alle kernen waren van vrijwel gelijke grootte. Deze cellen hadden de
neiging zich in strengen te rangschikken, die dan dicht bij elkander
gingen liggen en een gebogen vorm aannamen, met het gevolg dat
men bij den aanblik van zoo\'n gedeelte van het praeparaat zich niet
aan den indruk kon ontworstelen, dat het geheel ging gelijken op een
jonge testikel, vooral wanneer dan nog in enkele der strengen zich
een nauw lumen scheen te willen vormen. Tusschen de apart liggende
cellen en de strengen bestonden geleidelijke overgangen, zoodat als

waarschijnlijk mag worden aangenomen, dat de eene vorm uit den
anderen is voortgekomen. Als men Zeist met Hilversum gaat vergelijken,
die alleen maar de losse cellen vertoonde, is de eerste de laatste voor.
Tijdens het leven was Hilversum verder dan Zeist gegaan op het gebied
der vermannelijking.

Volgende op deze beide „haankippen" komt er een groep bestaande
uit „woerdeend" Hindeloopen, haankip Rotterdam K. en haankip
Assen S. De eerste was een kwakertje, dat gedurende twee seizoenen
eieren had gelegd, daarna na den rui de mooie, glanzende veeren en
het krulletje op den staart van den woerd had gekregen en in plaats
van het heldere kwaken van de eend het heesche geluid van den woerd
liet hooren. Bovendien ging het de eendjes treden. In den laatsten
tijd was het getrouw in gezelschap van een kwakereendje uit hetzelfde
nest ten opzichte waarvan het zich geheel als een mannelijk dier ge-
droeg. Beide diertjes kwamen in mijn bezit. Helaas werd het vrouwtje
al heel gauw door de ratten opgegeten en om hetzelfde lot aan het
mannetje te besparen, werd het afgemaakt. Jammer genoeg hebben
wij het dus maar korten tijd in zijn gedragingen kunnen volgen en zijn
de veranderingen, die zich in het ovarium voltrokken, maar weinig
gevorderd. Bij de sectie bleek dit diertje, dat twee jaren eieren had
gelegd een zeer sterk geatrophieerden eileider en een klein inactief
ovarium te bezitten, waarin alleen nog maar kleine follikels aanwezig
waren. De grootere en de primaire zijn allemaal verdwenen. In het
kiemepithelium komen diepe plooien voor, die men gemakkelijk voor
invaginaties zou kunnen houden. Verspreid komen in het orgaan plaat-
sen voor, waar vele cellen met veel protoplasma en ronde kern met
fijne chromatinebrokjes en een nucleolus bij elkander zijn gelegen,
die zich in strengen rangschikken en zoowel in den wand der follikels
als in de mergsubstantie zijn gelegen. Bovendien zijn er op verschillende
plaatsen buisjes aan te wijzen, die een gebogen vorm kunnen hebben.
Zij liggen hier niet zoo dicht op elkander als in het vorige geval en hebben
een wijder lumen. Ook zijn de bekleedende cellen iets lager. In hoe-
verre deze verschillen op de diersoort zijn terug te brengen, waag ik
niet te beslissen, omdat ik slechts één eend in mijn verzameling heb
gehad, die vermannelijking te zien gaf, maar toch is het opvallend,
dat hier dezelfde gedachtengang bij het constateeren der veranderingen
kan worden gevolgd als bij de andere dieren.

Van veel belang is de haankip Rotterdam K. Volgens den eigenaar
was dit een kip, die van geslacht veranderde. Zij had in haar tweede
levensjaar eieren gelegd, vermoedelijk ook nog in haar derde, maar
zeker niet meer in haar vierde. In den loop van dit laatste jaar zijn er
in den kraag mooie haneveeren gekomen, evenals op de borst en in
de vleugels. De laatste vooral hadden een mooien metaalglans. Ook in
den zadel en in den staart waren er mooie, lange spitse veeren bijge-
komen. De kam en de lellen werden eveneens grooter, maar hadden

nog niet dien omvang, die zij bij hanen van hetzelfde ras (Italiaansche
leghorn) bezitten. Het gedrag was mannelijk geworden, het dier deed
pogingen hennen te treden. Door een ziekte was het aan één oog blind
geworden, maar was overigens steeds gezond geweest. In den eersten
tijd scheen dat ook bij ons het geval te zijn, maar korten tijd daarna
werd het ernstig ziek en stierf onder sterke vermagering. Sporen bezat
het bij zijn dood nog niet. Bij de sectie kwam een algemeene tuber-
culose voor den dag. Het ovarium was er ook in betrokken en sterk
vergroot. Op de niet ontstoken gedeelten zijn kleine follikels in gering
aantal aanwezig. Aan den rechterkant werd niets gevonden.

De follikels zijn, alhoewel klein, van verschillende grootte en van
onregelmatigen vorm, vooral tengevolge van de schrompeling, die de
praeparaten van dit dier helaas vertoonen. In den regel is de follikel-
wand dun, is het bekleedende epitheel verdwenen of nog in den vorm
van een plat laagje aanwezig. In de meeste gevallen is er van een gra-
nulosa niets meer te vinden, zoodat dan de geheele wand uit een dun
bindweefsellaagje bestaat. Daar waar een bloedvat of een celstreng
is gelegen, is de wand wat dikker, soms zelfs aanmerkelijk verdikt. Er
zijn er dan meer celstrengen, die gezamenlijk in de follikel een uit-
puiling doen ontstaan. Op andere plaatsen is een groot gedeelte van
den follikclwand in het bezit van zulke celstrengen, waarbij zich reeds
enkele doorsneden van buisjes kunnen hebben gevoegd. Van een uit-
puilen in de follikelholte is het nu een terugdringen van die holte tot
een kleiner lumen geworden, terwijl er ook vele follikels zijn, waarin
het lumen totaal is verdwenen en er dus een rond lichaam is ontstaan
opgevuld met strengen en buizen.

Primaire follikels zijn niet met zekerheid onderkend. Wel herinnerde
een enkel klein protoplasmascholletje in de randsubstantie er aan,
maar daar is het bij gebleven.

Het overige gedeelte van de geslachtsklier is gekenmerkt door een
buitengewoon grooten rijkdom aan strengen en buizen, die zoo dicht
bij elkander zijn gelegen, dat ze bijna het geheele gezonde gedeelte
van het orgaan uitmaken. De strengen bestaan uit cellen, die betrek-
kelijk rijk zijn aan protoplasma en onderling samenhangen. Grenzen
zijn niet meer waar te nemen. De kernen liggen basaal, hebben fijne
chromatinebrokken en een nucleolus en zijn rond. Het protoplasma
kleurt zich goed. Tusschen de strengen liggen fijne strookjes bind-
weefsel. Soms is een nauw lumen voor den dag gekomen. De zoo ge-
vormde buisjes liggen eveneens dicht bij elkander, zijn gekronkeld,
soms vertakt. Spermatogoniën en spermiogenese ontbreken.

Geheele gedeelten bestaan alleen uit tubuli, andere alleen uit stren-
gen, weer andere hebben beide ; soms ligt een enkele van de eene
soort tusschen de andere, dan weer liggen zij groepsgewijze vermengd.
Ook zijn er plaatsen in het medullaire gedeelte, waar te midden van
het bindweefsel en de vaten strengen verspreid of in groepjes, soms ook
buisjes voorkomen.

Opmerkelijk is, dat er op verscheidene plaatsen degeneratie van
groote groepen tubuli en strengen optreedt. Soms kan men duidelijk
een overgangsgebied tusschen normale en necrotische deelen onder-
scheiden, dan weer grenzen ze direct aan elkander. Op den overgang
zijn de stadia der necrobiose te zien. Eerst ontstaan in de tubuli of
strengen pycnotische kernen en verliest het protoplasma zijn regelmatig
voorkomen. Het gaat uit ronde druppeltjes bestaan, die los van elkander
gaan liggen. Dan neemt het aantal normale kernen nog sterker af
en wordt het protoplasma van alle cellen tezamen een massa los liggende
bolletjes ; de basale rangschikking der kernen gaat verloren, zoodat
weldra niets meer te zien is dan met eosine rood gekleurde bolletjes
en kernresten of heelemaal geen kernen meer. Hier en daar kunnen
nog kernschimmen zichtbaar zijn. De fijne bindweefselschotjes geven
het ten slotte ook op, eerst de cellen en dan de vezelen, zoodat er ein-
delijk niets meer dan een ondefinieerbare massa overblijft, waarin nog
langen tijd de rangschikking der tubuli tusschen het bindweefsel als
een schim te zien is.

Ook is deze geslachtsklier rijk aan pigmentcellen, die hetzij als en-
kelingen, hetzij in kleine groepjes of in groote conglomeraten bij el-
kander liggen. Men treft ze niet tusschen de buizen of strengen aan,
maar apart van deze in het bindweefsel, ook wel in den follikelwand.

Het kiemepitheel, dat het geheele orgaan heeft omgeven, is niet
overal meer aanwezig. Doordat slechts een zeer dunne kapsel de stren-
gen en de tubuli van de oppervlakte scheidt en deze bindweefsellaag
zelfs kan ontbreken, maakt het hier en daar den indruk alsof de strengen
en buisjes of direct aan de oppervlakte liggen óf onder tegen het kiem-
epithelium aan komen. Deze ligging zou tot de opvatting kunnen voeren,
dat zij dan ook hier uit het kiemepitheel ontstaan. Niettegenstaande
hiernaar een nauwkeurig onderzoek is ingesteld, heb ik nergens een
beeld kunnen vinden, dat deze opvatting bewees. Het is niet meer dan
een eenvoudige begrenzing. Ook op andere plaatsen, waar zelfs het
kiemepithelium meer- en veellagig kan zijn, is er van een proliferatie
als bij de zoogdierintersexen geen sprake.

De oorsprong der strengen en tubuli is in deze geslachtsklier niet
duidelijk meer na te gaan. Het feit echter, dat in de wanden der folli-
kels, waar altijd medullaire cellen te vinden zijn, strengen optreden,
wijst er m.i. wel op, dat ook hier waarschijnlijk woekering dezer cellen
het begin der vorming is. Of men hier reeds van testisbuisjes mag spreken
en de klier dus als ovariotestis mag betitelen, zou ik nog niet willen be-
slissen, alhoewel er alreeds een bepaalde overeenkomst in bouw te
constateeren is. De vraag of men hier met een tumor, dan wel met een
hyperplasie te doen heeft, is m.i. van weinig belang, daar het er meer
op aankomt de nieuwvorming te kenmerken als de oorzaak voor de
vermannelijking.

Men verstaat tegenwoordig onder koliekpijnen de pijnen die in de
buikorganen ontstaan en welke op een karakteristieke wijze tot uiting
komen. De naam geeft aan, dat de oorzaak het meest in de darmen,
met name in het colon wordt gezocht. Waar het betreft het paard is
dit zeer juist gedacht.

Men onderscheidt om die reden wel ware koliek en valsche koliek.
De ware koliek zou dan ontstaan in de darmen (enteralgie) of de maag,
de valsche koliek in één der andere buikorganen.

Teleologisch moeten ook deze pijnen worden opgevat als een nood-
signaal van het organisme, waardoor het individu zich bewust wordt,
dat ergens iets niet in den haak is.

De koliekpijnen worden natuurlijk evenals andere pijnen opgewekt
door een abnormale prikkeling van zenuwuiteinden; zij worden be-
wust door voortplanting langs de sympathische zenuwbanen, namelijk
vooral langs de nervus splanchnicus, die ze langs de achterste wortels
van het ruggemerg bewust doet worden.

Merkwaardigerwijze kan men ook zonder narcose of anaesthesie
bij het levende dier in normale darmen drukken, snijden, kerven en
branden, zooveel men wil, zonder pijn op te wekken.

Ook de andere buikingewanden (lever, galblaas, nieren en blaas)
zijn ongevoelig bij traumatisch ingrijpen.

Desgelijks is het volgens vele chirurgen gesteld met de visceraalplaat
van het peritoneum.

Toch kunnen blijkens de ervaringen bij menschen alle buikorganen
de zitplaats zijn van heftige pijnen. Iets soortgelijks ziet men bij hersen-
aandoening. Ook de hersenen blijken ongevoelig bij operaties. Toch
kunnen vaatkramp en vaatembolie in de hersenen tot heftige hoofdpijn
bij den mensch aanleiding geven.

Zijn de sympathische zenuwen, die de ingewanden van sensibile
zenuwen voorzien niet pijngevoelig ?

Het doorsnijden van fijne zenuwtakken en uiteinden is niet gevoelig,
blijkens het ongevoelig zijn van operaties van de ingewanden.

Ook de nervus splanchnicus bevat pijngevoelige zenuwen, zonder
ruggemergszenuwen te bevatten.

Echter de pijnoorzaak zetelt in den regel daar waar de zenuwtakken
zich verbreiden en niet in den stam of in de gangliën.

algie) bij den mensch betreft, dat heftige contracties van den darm
door anaemiseering van de zenuwuiteinden de pijn zou veroorzaken.
(Nothnagel, £ur Pathogenese der Kolik. Archiv, f. Verdauungskrankh.
Bd. XI 1905, S. .17).

Echter men kan met een tang ze zoo plat drukken als papier of ze
met een electrischen stroom zich zoo sterk laten samentrekken, dat ze
„bretthart" zijn, zonder dat de menschen of dieren daardoor pijn
krijgen (Lennander, Über Nothnagel\'s zweite Hypothese der Darm-
koliksehmerzen. Mitteilungen aus dem Gebiete der Medizinische Chi-
rurgie Bd XVI, 1906; Wilms, Münch. Med. Wochenschrift, 1904,
No. 31).

Chirurgen (Lennander, Wilms) die zich telkens weer overtuigden
van de pijnloosheid der darmen bij operaties, meenden de oorzaak van
de koliekpijnen te moeten zoeken in de rekking van de parietaalplaat
van het peritoneum, die van sensibile zenuwen uit de ruggemergs-
zenuwen is voorzien en zeer gevoelig is. Zij verklaren het klinisch waar-
genomen feit, dat darmcontracties en vooral tetanie van den darm
over een groote uitgestrektheid („Darmsteifung") de pijn veroorzaken,
door aan te nemen, dat bij die contracties daar waar de darmen door
het darmscheil de parietaalplaat van het peritoneum zijn vastge-
hecht, deze op die plaats wordt gerekt.

Ook deze verklaring bevredigde echter niet, omdat rekking van het
peritoneum bij darmpijnen niet steeds bestaat.

In de laatste jaren is vooral de aandacht gevestigd op het feit, dat
afklemming of onderbinding van de vaten der ingewanden bij proef-
dieren en patiënten steeds pijn veroorzaakt, een verschijnsel waarop
in 1862 de veterinair-physioloog M. J. Colin reeds heeft gewezen
(Comptes rendus des Séances de 1\'Academie des Sciences 1862, p. 403).
De visceraalplaat van het peritoneum is dus niet overal ongevoelig.
De pijnzenuwen verloopen langs de vaten.

Met dit feit worden tegenwoordig door verschillende onderzoekers
de ingewandspijnen in verband gebracht afsnoering, rekking, ont-
steking, en embolie van de vaten (Kappius, Med. Klinik, 1920). Door-
dat de pijnzenuwen op die wijze betrekkelijk dun gezaaid zijn is de
„relatieve analgesie" die men aan de ingewanden opmerkt verklaar-
baar (Hoffmann, Mitteilungen aus den Grenzgebieten der Medizin
und Chirurgie. Bd. 36, blz. 317).

Oi.t (D. T. Wochenschr. 1932, S. 327) wijst er op, dat de zenuwen
van de plexus coeliacus en de plexus mesentericus in verband met
nabij gelegen aneurismata verminosa ontstoken kunnen geraken en
dan aanleiding kunnen geven tot motorische en secretorische stoor-
nissen van de darmen, wat tot koliek kan leiden. Naar de meening van
Olt zou dit dikwijls het geval zijn. Hij zegt „Kolik des Pferdes ist
mit geringen Ausnahmen auf den Parasitismus des Sclerostomum
bidentatum zurückzuführen".

Experimenteel hebben Fröhlich en Meijer (Z^ur Frage der visceralen
Sensibilität. Zeitschr. f. d. gesammte experiment. Medizin Bd. 29,
1922, S. 87) gevonden, dat bij honden, wanneer de darmwand door
BaCl₂ in sterke contractuur wordt gebracht of wordt gerekt door de
darm met een ballon op te blazen, pijnuitingen ontstaan. Vooral schijnt
de dikke darm gevoelig. Sepsis zou de pijn verminderen.

Deze resultaten van het experimenteel onderzoek komen zeer goed
overeen met de klinische ervaringen bij paarden. De klinicus heeft
gelegenheid telkens waar te nemen, dat heftige darmcontracties en
tympanie buikpijn veroorzaken, en ook dat na het optreden van sepsis
door secundaire peritonitus de pijnuitingen verdwijnen.

Het schijnt overigens, dat door plaatselijk auto-intoxicaties, zooals
die bij ontsteking of verstopping optreden, de darmen gevoeliger worden
dan zij onder normale omstandigheden zijn.

Hiermee is echter volstrekt niet alle waarde aan de opvatting van
Lennander en Wilms ontnomen.

Het feit dat bij verschillende koliekvormen (darmsteen, buiktumoren)
de paarden gaarne op den rug gaan liggen, of plat op de rechter zijde
(zandkoliek) wijst er m.i. op dat dit de dieren verlichting van pijn
geeft, doordat de tractie aan het peritoneum wordt verminderd. Ook
het harde, strengvormige, pijnlijke, achterste darmscheil, die bij paar-
den soms is te voelen, wijst er op, dat er een pijnlijke tractie aan de
parietaalplaat van het peritoneum voor kan komen bij koliek van
paarden.

De oorzaken voor de darmpijnen gelden ook voor het ontstaan van
maagpijnen en der zgn. valsche koliekpijnen in de musculaire buizen
van de lever, de galblaas, het nierbekken, de ureteren en de pisblaas.

De merkwaardige tegenspraak tusschen de ervaringen en opvattingen
der chirurgen en der internisten blijft echter voor en na bestaan, zonder
dat een allen bevredigende verklaring is gevonden.

Bestrijding der ouderdomsverschijnselen door gedeeltelijke verwoesting
van testicelweefsel.

Sedert enkele jaren is door Lebedinsky een nieuwe verjongingsmethode toegepast
die daarin bestaat dat een deel van het testicelweefsel wordt vernietigd. Bij een
tweetal honden hield de gunstige werking meer dan driejaren aan. De verschillende
ouderdomsbezwaren verdwenen na den ingreep na verschillend langen tijd. Ook
bij een hengst van 14 jaar, een stier van 10 jaar en een man van 60 jaar werd de
operatie verricht.

Lebedinsky : Bekämpfung der Alterserscheinungen durch teilweises Zerreiszen
und Zerdrücken des Hodengewebes. Die über 3£ Jahre andauernde Operations-
wirkung bei Hunden. Das Schwinden von Alterserscheinungen infolge teilweisen
Zerreiszens und Zerdrückens des Hodengewebes. Acta societatis biologiae Lativae.
\'933- P- \'33- ^ref- Münch. Tierärztl. Woch. 1934. S. 77.

Hayden, Fincher en Sampson i) wijzen op het veelvuldig voorkomen van aty-
pische kalfziekte en beschrijven 9 gevallen, daarbij de behandeling aangevend.
Bij de meeste dieren werd aceton in bloed en urine aangetoond echter in hoe-
veelheden die of niet of nauwelijks boven de normale zijn. Toch nemen zij -— vooral
op grond van het bij eenige dezer dieren uitblijven van een gunstig effect van in-
jecties met Calcium gluconaat en van het veelal genezen der dieren door middel
eener intraveneuze of subcutane injectie van glucose — aan dat bij eenige dezer
dieren acetonaemie voorkwam.

De ziekte trad bij de meeste dezer dieren eenige weken na den partus op. Bij
een dier kwamen ovariaal-cysten voor ; een ander dier leed aan septische metritis.
Slechts een der dieren vertoonde de typische symptomen van zuivere acetonaemie
(o.a. sterk vermageren, sufheid) en alleen hier was het bloedsuikergehalte ver-
laagd, zooals ook bij typische acetonaemie in ons land voorkomt. Toch was ook
hier het acetongehalte nog veel lager dan in den regel bij zuivere acetonaemie ge-
vonden wordt.

Hayden en zijn medewerkers vinden ook zelf dat de meeste gevonden aceton-
gehalten niet abnormaal zijn. Zij denken aan de mogelijkheid dat de aceton-ge-
halten in hun monsters veel lager waren dan in een eerder stadium der ziekten en
nemen ook aan dat een hoog suikergehalte van het bloed niet met acetonaemie
samengaat. Ref. heeft het voorkomen van lage suikergehalten van het bloed bij
acetonaemie vroeger aangetoond (dit tijdschrift, Dl. 54, 1927), ook de mogelijk-
heid, dat bij dit syndroom op den duur het aceton uit bloed en urine verdwijnt
n.1. dan wanneer al het reservevet opgeteerd is (dit tijdschrift, Dl. 51, 1924).

Clucose-therapie bij een puerperale ziekte, zijnde een atypische kalf-
ziekte gelijkende op acetonaemie.

A. T. en R. T. Gilyard. 2) beschrijven 4 gevallen, die alle vlot genazen door
middel van een intraveneuze injectie van 1 Liter eener glucose-oplossing van 12%
in drie en van 15% in één geval. Er kwam bij deze dieren slechte eetlust, moeilijk
urineeren, sufheid, soms onvermogen om te rijzen en in één geval mastitis voor.
In drie gevallen deed zich de afwijking enkele dagen na het kalveren voor ; in het
4de was dit reeds ruim een maand achter den rug. Acetonbepalingen werden niet
verricht. Ref. heeft in 1926 subcutane in plaats van intraveneuze injectie van glu-
cose aangeraden omdat bij gezonde melkkoeien reeds 50 gr. glucose in J uur intra-
veneus ingespoten, hart en ademhaling duidelijk beïnvloedde.

Wanneer men zeker is van typische acetonaemie zal een intraveneuse glucose-
injectie wel geen groot gevaar opleveren en bestaat kans op een sneller effect.

Voor 1916 is over bovengenoemde ziekte weinig in de literatuur te vinden. Toch
zijn wel gevallen voorgekomen, hoofdzakelijk bij oudere dieren. Toestand van de
weide schijnt geen invloed te hebben. Men ziet het op goeden en slechten weidegrond.
Dieren die voortdurend op stal staan kunnen ook aangetast worden. Het aantal
patiënten neemt in de laatste jaren in Duitschland belangrijk toe. Men heeft aan

1) C. E. Hayden, M. G. Fincher and Jesse Sampson : Acetonemia and Acetonemia
uiith Parturienl Paresis. (Atypical Milk fever). The Cornell Veterinarian, 1933, No. 4,
p. 368.

2) A. T. Gilyard and R. T. Gilyard : Glucose Therapy in a parturient disorder,
atypical of milkfever and resembling acetonemia. The Cornell Veterinarian, 1933, No. 4,
P- 377-

3) LymphozytomatosedesRindes. Evers. Berliner Tierarztl. Wochenschrift No. 38, 1933.

een infectie gedacht. Het verloop is meestal chronisch, doch ook acute gevallen
zijn bekend. Typisch symptoom is het sterk zwellen van de lymphklieren. Is dit
het geval met de lymphklieren die in het wervelkanaal liggen, dan zijn verlam-
mingen en niet kunnen opstaan verschijnselen. Algemeene tuberculose en lympho-
zytomatose komen zeer zelden tegelijkertijd voor. Aandoening van het hart kan ver-
warring geven met een traumatische pericarditis. Differentieel diagnostisch moet
men er aan denken, dat aan de traumatische pericarditis steeds een traumatische
gastritis met de bekende symptomen voorafgaat. Bij een traumatische pericarditis
zal de eigenaar steeds opgemerkt hebben, dat het dier eenigen tijd geleden ook niet
in orde geweest is. G. J. de Gier.

De oorzaak van de actinomycose, d.w.z. de infectieziekte met anatomische ver-
anderingen, bestaande uit een etterige granuleuze ontsteking waarbij het voor-
komen van de z.g. kolven karakteristiek is, is niet steeds dezelfde.

Wij weten dat de actinomycose van de weeke deelen van het rund (tong, wang,
lippen, lymphklieren) veroorzaakt wordt door een Gram-negatieven bacil, die door
Lignières en Spitz in 1902 en 1903 beschreven is en welke genoemd is Actino-
bacillus Lignièresi Brumpt 1910. Bijna alle gevallen van actinomycose van den
mensch, alsmede die van de beenderen bij het rund en verder de uieractinomycose
van het varken worden veroorzaakt door een Gram-positieve staafjes-bacterie,
Streptothrix (Actinomyces) Israëli Kruse 1896. Behalve deze twee bacterie-soorten
kunnen ook Micrococcen (uieractinomycose van varken en rund), B. pyogenes
en Mycobacterium tuberculosis veranderingen te voorschijn roepen, die onder
het anatomisch beeld van actinomycose (kolfvorming) te rangschikken zijn.

De oorspronkelijke naam Actinomyces bovis Harz 1877 heeft zijn ontstaan te
danken aan het feit, dat Harz het proces bestudeerd heeft in den actinomycotischen
etter, waarin hij de radiair gelegen draden en kolven had waargenomen. Het
materiaal dat Harz bestudeerde was echter afkomstig van tong- en van kaakacti-
nomycose, waarvan wij thans weten dat deze door twee verschillende microör-
ganismen verwekt worden. Het organisme dat Boström in 1891 onder den naam
van Actinomyces bovis Harz 1877 als oorzaak van actinomycose heeft aangeduid
en dat in de meeste leerboeken als zoodanig is aangegeven, heeft met actinomycose
niets te maken. De meening van de meeste onderzoekers is dan ook wel, dat de
Actionmyces van Bosiröm als een verontreiniging moet worden opgevat. Bij acti-
nomycose van het rund werd tot nu toe door Pinoy (1913) in 2 van 16 gevallen
Actinomyces bovis Harz gevonden, waarbij in een dezer gevallen ook nog Strep-
tothrix (Actinomyces) Israëli werd aangetroffen. Verder vond Lignières in 1901
nog 4 gevallen, waarbij Actinomyces bovis Harz geisoleerd werd. Door alle andere
onderzoekers, en dat is een zeer groot aantal, werd echter steeds Streptothrix
(Actinomyces) Israëli of zeer naverwante bacteriën als oorzaak van de actinomycose
van het rund aangetoond.

De culturen van Actinomyces Harz zijn gekenmerkt door haar schimmelachtig
uiterlijk, terwijl zij in minder gunstige omstandigheden luchtmycelia vormen en
tevens sporen (conidiën) die ontstaan zijn uit stukken van het luchtmycelium.
Deze schimmels zijn bijna altijd aerobe saprophyten van den bodem en van het
water.

Streptothrix Israëli, een der oorzaken van actinomycose van mensch en dier,
heeft heel andere eigenschappen, zoo zelfs dat dit microörganisme in 1931 door
Radtke tot de Corynebacteriën is overgebracht en genoemd is Corynebacterium
Israëli (Kruse 1896) Radtke 1931.

1) Haupt, H. und Zeki, M. : Ist der Erreger der Knochen-actinomycose des Rindes
zur Gattung Actinomyces oder zur Gattung Corynebaklerium zu stellen ? Centralbl. f. Bakt.
¹ >30, 1933, p- 91 — 102.

bacteriën van verschillende herkomst en met stammen van Streptothrix Israëli,
afkomstig uit gevallen van actinomycose van runderen en varkens. Zij komen tot
dezelfde conclusie als Radtke. De eigenschappen van Corynebacterium Israëli
(Kruse 1896) Radtke 1931 zijn als volgt :

Morphologie : Onbeweeglijke Gram-positieve bacteriën, die ongeveer zoo dik
zijn als de vlekziekte- en diphtheriebacil. De lengte is zeer verschillend (lange
draden, staafjes, tot coccenachtige vormsels). In de weefsels vindt men overwegend
draden, staafjes of coccenvormen of mengsels van deze vormen. Aan de uiteinden
der staafjes dikwijls knotsvormige opzwellingen, die men ook aan de draden soms
kan waarnemen. Soms zijn de draden in het midden 3—5 maal zoo dik als de rest.
In de 7 microscopische preparaten uit de culturen vindt men overwegend diph-
therieachtige staafjes (knotsvorming en onregelmatige kleuring) terwijl de draad-
vorming daar op den achtergrond treedt. Deze staafjes liggen afzonderlijk, doch ook
in V en L vorm gerangschikt. De draden zijn dikwijls vertakt. De Y-vormige ver-
takking wordt bij de staafjes zelden gezien. Het is nog niet uitgemaakt of de in den
actionomycotischen etter voorkomende straalsgewijze gerangschikte vormsels ge-
deelten van den verwekker zijn of deze bevatten, daar dergelijke vormsels ook bij
Actinomycose voorkomen, die door andere verwekkers veroorzaakt worden (Ac-
tinobacillus, coccen, mycobacterium tuberculosis). Men helt daarom tegenwoordig
tot de meening over dat deze kolven uitsluitend reactieproducten van het weefsel
van den gastheer zijn.

In een publicatie van Klimmer i) vindt men in hoofdzaak de bevindingen van
Radtke, Haupt en Zf.ki (medewerkers van Klimmer) weergegeven wat betreft
de aetiologie van de actinomycose. Klimmer beschouwt evenals Radtke, Haupt
en Zeki de oorzaak van de actinomycose voor zoover het actinomyces Streptothrix
Israëli betreft, als behoorende tol de Corynebacteriën en niet tot het geslacht Ac-
tinomyces. Baudet.

Een stal runderen, die kunstmatig met para-tuberculose besmet was, werd ge-
durende 6 jaar door Hagan en Zeissig 2) nauwkeurig geobserveerd. Het infec-
tieuze materiaal werd langen tijd met het voedsel gegeven. Het resultaat was, dat
de natuurlijke infectie lang niet altijd tot stand kwam, zelfs niet onder zeer ongun-
stige omstandigheden. Incubatie-tijd varieerde sterk en wel van 5 maanden tot drie
jaar (3 van de g proefdieren bleken geïnfecteerd te zijn). Zijn de dieren in de jeugd
besmet geraakt, dan komen de eerste symptomen pas na het kalven. Oudere dieren
kon men zeer moeilijk infecteeren. Vogeltuberculine intraveneus of subcutaan
ingespoten geeft binnen 3 tot 5 uur een flinke stijging van temperatuur, wanneer
tenminste de vogeltuberculine van voldoende sterke concentratie is en de dosis niet
te klein genomen wordt. Stijging van de temperatuur 8 uur na de injectie heeft
geen waarde voor het onderzoek.

Ter controle van de vogel-tuberculine zijn de dieren nauwkeurig nagegaan hetzij
zij geslacht werden of totdat er klinische verschijnselen optraden. Soms reageerden
gezonde dieren. Waarschijnlijk heeft dan een voorbijgaande infectie plaats gehad.
Dieren, die reageeren en verder normaal schijnen te zijn moeten afgezonderd worden.
Onderzoek in den stal 2 a 3 maal per jaar is voldoende. Virulentie der para-tuberkel-
bacillen is van invloed op het ontstaan der ziekte. Complementbinding is niet
specifiek voor deze bacillen. Soms komt een positieve reactie voor bij niet geinfec-

1) Klimmer, M. : Z_ur Aetiologie der Aktinomykose der Tiere. B. t. W. 10, 1934, p.
145—151.

2) W. A. Hagan and Alexander Zeissig : Studies on the control of Johne\'s Disease.
The Cornell Veterinarian. Jan. 1933 en Journal of the Amer. Vet. Med. Ass. Maart
1933-

teerde dieren. Zwaar-zieke dieren reageeren niet op de vogel-tuberculine, hoewel
de complementbinding dan altijd positief is.

Omtrent het voorkomen van paratyphus bij kalveren in Italië is weinig bekend.
Strozzi 7) heeft een onderzoek ingesteld bij het naar het Instituut voor Infectie-
ziekten te Brescia opgezonden materiaal en vond op 160 onderzochte kalveren 14
maal paratyphus. De leeftijd der kalveren varieerde van één week tot 3 maanden.
Tijdens het leven waren de verschijnselen niet steeds duidelijk geweest. Bij 6 kal-
veren werd geen miltzwelling gevonden ; macroscopisch in geen enkele lever necrose
(Ledschbor-haardjes). Deze was microscopisch wel aan te toonen, zoowel in lever
als milt.

Uit alle organen bij alle kalveren werden paratyphusbacillen gekweekt en wel
Paratyphus Gärtner. Door biochemisch en serologisch onderzoek bleken zij ook
allen tot dezelfde soort te behooren n.1. bac. paratyphus Gärtner (Dublin, Kiel),
(de eenige Gärtner, die geen arabinose vergist). Ze is speciaal pathogeen voor
kalveren, weinig voor den mensch. Hofstra.

In Frankrijk wordt op 100 gevallen van lintworminfectie bij den mensch 99 maal
Taenia saginata en 1 maal T.solium gevonden. De graad van infectie van de tus-
schengastheeren, in dit geval het rund en het varken, hangt af van de wijze waarop
het voedsel wordt opgenomen, maar ook van het feit dat de geledingen van T.-
solium seriegewijze worden gedeponeerd, terwijl die van T.saginata afzonderlijk
bij den mensch vrijkomen. Beide oorzaken hebben tot gevolg dat het varken sterker
met blaaswormen besmet is dan het rund. Lièvre 8) beschrijft een geval van cysti-
cercosis van een runderhart, waarbij 171 finnen geteld konden worden. Het is
zeer aannemelijk dat het aantal blaaswormen nog grooter geweest is, daar ver-
schillende kleinere exemplaren nog aan de aandacht ontsnapt kunnen zijn. Cysti-
cercosis van de hartspier van het rund is wel bekend, maar dergelijke uitgebreide
infecties behooren toch tot de uitzonderingen.

Lièvre brengt deze sterke infecties in verband met waarnemingen van copropha-
gie bij runderen, waarbij deze dieren gretig menschelijke excrementen opnamen.
Op deze wijze kan men de hevige besmettingen met blaaswormen bij runderen
verklaren.

Iwanoff 9) heeft een uitgebreid onderzoek verricht van de verschillende haardjes,
die men in de mesenteriale lymphklieren van rund en buffel kan aantreffen. Hij
geeft een uitvoerige beschrijving van de verschillende vormen, waaronder deze
haardjes zich kunnen voordoen. Voor een kort referaat leent dit artikel zich niet.
Vastgesteld is o.a. dat de veel besproken groene haardjes in de mesenteriaallymph-
klieren zoowel door Pentastomen, Trematoden en Nematoden veroorzaakt kunnen
worden. Baudet.

Curasson en Didier 10) stelden vast (in Soedan) dat bij bloedzuigers, het bloed
gezogen van runderpest-dieren, geen runderpest-virus bevat ; bloedzuigers spelen
dus bij de verbreiding der ziekte geen rol. Vrijburg.

7) Dott Pietro Strozzi : II paratifo dei vitelli in Italia. La Clinica Veterinaria,
1934. N. 5. p. 337.

8) Lièvre, H. : Cysticercose eardiaqe bovine. Rev. Vét. LXXXV, 1933, p. 373—376.

9) Iwanoff, X. : Untersuchungen über die sog. Pentastomen- oder Trematodenknötchen
in den Gekröslymphknoten von Rind und Büffel. Ztschr. f. Inf. krh. der Haustiere, 25,
\'933, P- 155—>90-

10) Bull. Soc. path. exot. 1932, p. 44; Revue vet. et journal de med. vet. 1934,
mars, p. 173.

Van de Trichostrongyliden-larven, die gedurende 4 wintermaanden buiten
gehouden werden, bleken 97—99% dood te zijn. De larven die na deze periode nog
herleven zijn zoo weinig actief, dat zij niet meer in staat zijn te besmetten.

De koude en de afwisseling van herfst in winter en van winter in lente zijn machtige
prophylactische factoren, welke van veel invloed zijn op het bevrijden der weiden
van Trichostrongyliden-larven. Wat in Rusland geldt, kan maar niet zonder meer
voor ons land worden aangenomen, aangezien de Hollandsche winters niet met
de Russische te vergelijken zijn. Toch zal een vorstperiode in ons land veel bijdragen
tot het vernietigen van wormlarven, vooral wanneer deze koude periode zich ge-
durende de wintermaanden eenige malen herhaalt. (Ref.)

Coccidiën en Strongyloides zijn stalparasieten. Met Nematodirus en Trichuris
en waarschijnlijk ook nog andere Nematoden, die geen tusschengastheer hebben,
kan op stal een besmetting plaats vinden. Echte weideparasieten zijn leverbotten
en longwormen van het geslacht Synthetocaulus (Muellerius). De besmetting met
Dictyocaulus en maag-darm-wormen geschiedt in hoofdzaak op de weide. Waar-
schijnlijk heeft de besmetting met lintwormen (Moniezia) op de weide plaats. Bij
de lammeren worden hoofdzakelijk coccidiën en lintwormen als ziekteoorzaak
aangetroffen en verder ook Strongyloiden en Trichuris.

De besmetting met de echte weideparasieten heeft meestal gedurende de herfst-
maanden plaats. De lintworm-besmetting geschiedt bij voorkeur einde April en
begin Mei. Met de kleine leverbot worden de lammeren in hoofdzaak einde Juni
begin Juli geïnfecteerd.

Chabertia ovina, een tot de Strongyliden behoorende darmparasiet, komt veel-
vuldig voor bij schapen in Australië. Clunies en Kauzal 3) hebben getracht na
te gaan in hoeverre deze parasiet aanleiding tot darmaandoeningen kan zijn. Zij
hebben daartoe een 5-tal lammeren met larven van Chabertia besmet. Bij deze
lammeren werden na eenige weken dunne faeces, soms gemengd met slijm en bloed
ontlast. Het eigenaardige was dat de ingegeven larven zich nog niet tot volwassen
wormen hadden ontwikkeld en dat deze darmaandoening dus door de nog niet vol-
wassen parasieten veroorzaakt is. Bij de sectie werden slechts enkele volwassen exem-
plaren aangetroffen. In de faeces van deze dieren werden dan ook geen of slechts
zeer spaarzaam eieren van Chabertia gevonden. Uit een diagnostisch oogpunt is
dit dus van belang. Afgezien dus van de nadeelen, welke door volwassen wormen
veroorzaakt kunnen worden, zooals men dit bij natuurlijke infecties kan waarnemen,
blijkt het dat tijdelijke, doch ernstige verschijnselen tijdens de ontwikkeling van deze
wormen ontstaan kunnen.
Cysticercosis bij schapen.

Marotel en Vitu 4) vermelden een uitgebreid geval van cysticercosis van d_espieren bij het schaap. Deze parasitaire aandoening behoort tot de uitzonde,
ringen. In het geheel zijn er een io-tal gevallen in de literatuur beschreven

1) Zavadovsky, M. M. and Vorobiova, E. I. : Does winterfrost free the ground
of the Trichostrongylidae larvae ? Transactions on the Dynamics of Development. VIII,
1934, p. 203—206. (Russisch) Résumé in Engelsch.

2) Schmid, F. : Der Einflus von Stall- und Weidehaltung auf den Parasitenbefall bei
Schafen, insbesondere bei Lämmern. Centralbl. f. Bakt. I, 130, 1933, p. 338—348.

3) Clunies Ross, I. en Kauzal, G. : Preliminary note on the pathogenic importance
of Chabertia ovina (Fabricius, 1788). The Austr. Vet. Jl. 6, 1933, p. 215—218.

4) Marotel et Vitu : Troisième observation française de ladrerie ovine. Revue Vet.

welke zijn geconstateerd in Engeland, Duitschland en Frankrijk. De vraag is nu van
welken lintworm deze blaasworm afkomstig is. Het gaat hier om 3 blaaswormsoorten.

ie. Cysticercus solius. (Marotel wil niet meer spreken van Cysticercus cellulosa
daar deze benaming is ontstaan in den tijd, dat men nog niet wist dat deze blaas -
worm in verband stond met Taenia solium. Vandaar dat hij tegenwoordig aan deⁿblaasworm denzelfden naam geeft als den lintworm, dus Taenia solium en Cysti-
cercus solius. Dit bespaart het onthouden van allerlei dubbele benamingen. Ref.)

2e. Cysticercus ovis. Cobbold (1869) beschouwde de bij het schaap in de spieren
voorkomende blaaswormen als behoorende tot een nieuwen lintworm, die bij den
mensch zou parasiteeren, en die hij destijds den naam van Taenia tenella had ge-
geven. Het was hem echter niet gelukt een schaap dezen blaasworm te bezorgen door
een infectie met eieren van de door hem bedoelde T.tenella van den mensch. Volgens
Chatin zou deze T.tenella niets anders geweest zijn dan kleine exemplaren van
T.solium.

3e. Cysticercus hydatigenus ; de oude naam is Cysticercus tenuicollis. De naam
T.marginata is nu vervangen door T.hydatigena, vandaar dat Marotel den blaas-
worm nu ook Cysticercus hydatigenus wil noemen.

Ransom heeft in 1913 licht in deze zaak gebracht. Hij besmette 5 honden met
blaaswormen, afkomstig uit schapevleesch en 2 honden met blaaswormen afkomstig
van het peritoneum van schapen (Cysticercum hydatigenus). Deze 7 honden bleken
later met lintwormen besmet te zijn. De lintwormen van de eerste 5 honden ver-
schilden echter morphologiseh met die van de laatste twee. Bij deze twee honden
werden typische exemplaren van T.hydatigena (marginata) gevonden. Uit dit
experiment was dus gebleken, dat de blaaswormen die in de spieren van de schapen
werden aangetroffen, in ieder geval niet afkomstig waren van T.solium, daar de
finnen van dezen parasiet zich bij den hond nimmer tot lintworm kunnen ontwik-
kelen.

En verder bleek uit dit experiment dat de blaaswormen, die bij het schaap in de
spieren worden aangetroffen thuisbehooren bij een lintworm, die bij den hond
parasiteert. Deze lintworm toont echter belangrijke verschillen met Taenia hyda-
tigena (marginata) en moet dus als een nieuwe soort worden beschouwd.

De voornaamste conclusie uit dit experiment is deze, dat men uit een hygiënisch
oogpunt beschouwd, niet bevreesd behoeft te zijn voor een infectie van den mensch
met lintwormen door het nuttigen van schapevleesch, dat deze blaaswormen bevat.
Ransom heeft aan dezen blaasworm den naam van Cysticercus ovis gegeven, zooals
deze reeds door Cobbold in 1869 genoemd werd. Daar Cobbold dezen parasiet
echter onvoldoende beschreven had, is deze naam niet te handhaven en wordt
deze blaasworm door Marotel aangeduid met den naam van Cysticercus ovi-
pariens, welke in 1873 door Maddox gegeven was.

Marotel bestrijdt de opvatting van Henry, die nog steeds aanneemt dat de
Cysticercosis van de spieren bij het schaap veroorzaakt wordt door 3 verschillende
soorten van blaaswormen. Henry baseert zijn meening op de grootte der haken,
die hij bij verschillende gevallen in de blaaswormen gevonden heeft.

Marotel vindt deze methode ondeugdelijk, omdat de grootte en vorm der
haken zeer wisselt al naar gelang de ouderdom van de blaasworm. Als voorbeeld
noemt hij o.a. Cysticercus ovipariens. De haken verschijnen hierin eerst na de 6e
week van de ontwikkeling. Zij groeien dan tot de 10e week, waarin de blaaswormen
volwassen zijn, tot ongeveer 180 Dit is in 40 dagen dus gemiddeld 5 per dag.
Wanneer dus de haken gemeten worden kort voordat de blaaswormen geheel ont-
wikkeld zijn, kan dit een belangrijk verschil in de grootte der haken geven.

Wanneer men bovendien in aanmerking neemt de wisselende grootte van de
haken van verschillende volwassen exemplaren van één lintwormsoort, dan zal
men bij de determinatie zeker geen conculsie mogen trekken uit de maten van de
haken. Wil men met absulote zekerheid het bestaan van Cysticercus solius bij het
schaap uitsluiten, dan moet men schapen besmetten met eieren van Taenia solium
en nagaan of zich daarin de blaaswormen in de spieren ontwikkelen en ook een

proefpersoon finnig schapenvleeseh doen opnemen en daarna controleeren of
Taenia solium zich bij dezen persoon ontwikkelt.

Tot nu toe blijft Marotel daarom cysticercosis van schapevleesch beschouwen
als afkomstig van Taenia ovipariens van den hond. Zoolang door experimenten
niet met zekerheid is uitgesloten dat Cysticurcus solius bij het schaap voorkomt,
moeten de vleeschkeuringsdiensten, volgens Marotel, met deze mogelijkheid
rekening blijven houden en daarom beslag op het vleesch leggen. Baudet.

Roderick, Harshfield en Merchant i) namen vroeger bij de hier bestudeerde
zwangerschaps-ziekte van schapen enorme vetafzettingen in de lever waar. Het
chemisch onderzoek leerde nu verder dat bij 8 zieke dieren het vetgehalte van
delever, berekend op droge stof, tusschen 54.1 en 66.1% en bij zes gezonde drachtige
schapen tusschen 5,7 en 9.1% schommelde.

Het glycogengehalte van norm. levers, berekend op droge stof, was 11,5—13,4%,
dat van zieke 0.14 tot 1,4%.

Het suikergehalte van het bloed was bij de zieke schapen meestal lager dan bij
de gezonde. De gehalten aan cholestrine en aminozuren van het bloed, waren bij
de gezonde en de zieke schapen nagenoeg gelijk. Verstoringen van de koolhydraat-
stofwisseling beschouwen zij als het fundamenteele bij deze ziekte. Dit was ook de
conclusie van anderen (Sampson c.s. ibidl 184).

Zij onderzochten verder of beschadiging van de lever door vertraagde excretie
van kleurstoffen bij deze schapen kan worden aangetoond. Er werd hierbij op grond
van Shaw\'s uitkomsten (J. Amer. Vet. Med. Ass. 82, 199 (1933) ,,rose bengal"
aangewend. Het verwachte resultaat werd inderdaad verkregen ofschoon in mindere
mate dan bij Shaw\'s proeven. B. S.

In het zuidoosten van Frankrijk heerste de laatste jaren (in herfst en winter)
onder eenige kudden schapen een ziekte, met de kliniese verschijnselen : geen eet-
lust, icterus, haemoglobinurie, koorts (tot 40° C.), veelal abortus, meestal letale
afloop binnen 48 uren. Enkele, (vooral ooien, na abortus) herstellen. De verschijn-
selen zijn dan na 14 dagen verdwenen.

Sectieverschijnsclen : hevige icterus ; milt soms vergroot ; in pericard een weinig
cxcudaat.

De ziekte had een enzoöties karakter; echter was het aantal zieke dieren in een-
zelfde kudde niet groot, zelden meer dan een tiende gedeelte. Een volgend jaar
zag men geen nieuwe gevallen in zoo\'n kudde. In 1927 waren de eerste gevallen ;
men dacht wel aan Piroplasmose, maar het bloedonderzoek was onvoldoende om
de diagnose te bevestigen. In 1932 werd aan de school te Toulouse een ziek schaap
onderzocht, en men vond nu in het bloed coccenvormige lichaampjes, soms 3 en
meer in een gezichtsveld ; de meeste lagen aan de peripherie in de roode bloed-
cellen, enkele meer centraal ; meestal maar een in eenzelfde bloedcel.

Het schaap kreeg een intraveneuse inspuiting van ichtargan. (0.002 per K.G.
lichaamsgewicht) en herstelde. Van het zieke schaap werd 30 c.c. bloed bij een
ram ingespoten; deze had na 8 dagen koorts, 41⁰ C. gedurende 2 dagen, toen
bleef de temp. schommelen tussen 39°5 en 40° en werd de 25e dag weer 38°. Na
anderhalve maand weer koorts ged. ongeveer een maand ; toen bleef de temp.

1) Lee M. Roderick, G. S. Harshfield and W. R. Merchant : Further obser-
vations on the functional pathology of pregnancydisease of ewes. The Cornell Veterinarian,

2) CuiLLé, Chelle et Cazaux : Contribution a l\'étude des piroplasmoses du mouton.
Premières observations d\'anaplasmose en France. Revue gén. de med. vét. 1934»
No. 507, Mars, p. 129.

normaal. Geen ieterus of haemoglobinurie ; wel, na het begin der koorts, in de
roode bloedcellen de coccenvormige lichaampjes en een weinig anisocytose. Ander-
halve maand na de inspuiting met besmet bloed waren de lichaampjes verdwenen.
Na 6 intraveneuse inspuitingen met trypanblauw, (om de 2 dagen 100 c.c.
i % oplossing) (6 maanden na de injectie met virulent bloed, en 4J maand
na het verdwijnen van de coccenvormige lichaampjes) verschenen ze weer.

(Volgens Du Toit kunnen bij lijders aan chroniese anaplasmose, dergelijke
inspuitingen het weer verschijnen der parasieten ten gevolge hebben).

Het dier kreeg ook weer koorts, tot 40° C., en verloor zijn eetlust. De coccenv.-
lich. verdwenen weer 4 dagen na de laatste trypanblauwinspuiting.

Een getuige-ram die op dezelfde manier met trypanblauw was ingespoten, bleef
gezond en kreeg geen coccenv. lich. in het bloed. Op grond van hun bevindingen
stelden schrijvers de diagnose anaplasmosis.

Anaplasmosis bij schapen is reeds in verschillende landen waargenomen ; dit is
het eerste geval in Frankrijk gediagnostiseerd. Het feit dat in de betreffende kudden
slechts weinig dieren ziek werden, verklaren schrijvers door aan te nemen dat de
overige dieren waarschijnlijk min of meer immuniteit hadden ; in dat geval zou de
ziekte niet pas geïmporteerd zijn maar reeds lang bestaan. In Frankrijk is al lang
een ziekte onder schapen bekend als ,,ictère hemorhagique" (Moussu) met der-
gelijke verschijnselen ; dat zou, volgens schrijvers, waarschijnlijk anaplasmose zijn.

(Babesiellosis, door een Babesia-soort, is reeds vroeger in Frankrijk bij schapen
vastgesteld).

Schrijvers uiten geen vermoeden hoe de dieren besmet worden ; zooals bekend
kan anaplasmosis door verschillende tekensoorten overgebracht worden.

Johnson i) beschrijft een geval van Johne\'s disease, waar 21 schapen aan
diarrhee leden, gepaard met oedeem, bleeke slijmvliezen, vermagering. Voor vast-
stelling der diagnose werd een der schapen geslacht. Bij dit dier werden vrijwel
dezelfde verschijnselen aan het darmkanaal aangetroffen als bij het rund. Micro-
scopisch werd de bacil van Johne aangetoond.

De schapen werden geweid op een weiland, waar koeien hadden geloopen, die
lijdende waren aan paratuberculose. B.

In Jugoslavie schijnt pokken bij schapen nog vrij veel voor te komen. Ter be-
strijding van deze ziekte wordt daar in den laatsten tijd een enting met gesensibi-
liseerd virus volgens BRiDRé-BoquET (ook wel de Algiersche methode genoemd)
toegepast. Hierbij ontstaat slechts een locale reactie, generaliseering komt niet
voor, en het gevormde virus op de plaats van injectie is voor gezonde schapen niet
gevaarlijk. Men kan dus enten in onbesmette gebieden. Reeds bij 200.000 schapen
zouden goede uitkomsten zijn verkregen.

Vucovic 2) verdedigt nog de oude methoden zoolang de nieuwe niet absoluut
hare meerderheid hebben bewezen.

CARRé 3) geeft eene uitvoerige beschrijving van een bij lammeren voorkomende
verlamming, die niets met eene aandoening van het centraal zenuwstelsel te maken
zou hebben, maar waarvan de oorzaak moet worden gezocht in digestiestoringen
(constipatie).

1) The Veterinary Record, 23 Dec. 1933. (Réf. uit Recueil de Med. Vet. Febr.
1934. No. 2, p. 107).

3) Contribution à l\'étude clinique des entérites des agneaux. (Paraplégie enzootique). Revue
generale de Med. Vét. 15 Nov. 1933. No. 503, p. 665.

De enteritis zou ontstaan door verkeerde voeding ; de ooien (gevoed met bieten
o.a.) geven onvoldoende melk, de lammeren eten, door honger gedreven, te vroeg
en niet passend voer en dit geeft aanleiding tot het optreden der ziekte.

Het artikel is interessant om te lezen, maar te lang om hier eenigszins uitgebreid
te worden gerefereerd. B.

Deze aandoening kenmerkt zich doordat van een kudde schapen plotseling
eenige dieren doodziek worden tengevolge van een hevige mastitis. De uier wordt
blauw van kleur, voelt koud aan, krijgt necrotische plekken. De dieren zijn totaal
lusteloos, hebben hooge temperatuur en sterven binnen 2 dagen.

Serafini i) beschrijft een paar gevallen, waarbij genezing werd verkregen door
behandeling met streptococcen-serum en tegelijkertijd chirurgisch ingrijpen, be-
staande in het maken van diepe insnijdingen in den uier, verwijdering van het ne-
crotische weefsel en daarna opvulling met tampons gedrenkt in waterstofperoxyde.
Genezing volgde binnen 14 dagen. Hofstra.

Van Klein-Azië uit is in Griekenland in 1920 een ziekte binnengedrongen, die
als een pleuropneumonie verloopt. Deze ziekte komt voor bij geiten. In 1931 slaagde
men er in de ziekte geheel te onderdrukken door uitgebreide strenge maatregelen
toe te passen en den import van geiten uit Klein Azië te beperken. Na dien tijd zijn
geen ziektegevallen meer waargenomen. Het virus is dus vermoedelijk een obli-
gate parasiet. De smetstof schijnt filtreerbaar te zijn. Het maken van vaccins zou te
probeeren zijn, doch de beste en minst kostbare bestrijding van deze ziekte is het
nemen van strenge maatregelen : import verbieden, isoleeren van ziektehaarden,
vernietiging van zieke en verdachte dieren. Jac. Jansen.

Ramon en Lf.métaykr 3) wijzen er op dat tetanus bij runderen, schapen en
geiten veel minder voorkomt dan bij het paard. Zij vragen zich af wat hiervan
de reden is. Allereerst werd nagegaan of bij deze dieren een spontaan antitetanus-
toxine kan voorkomen. Dit is inderdaad het geval. Door cavia\'s met tetanustoxine
plus het te onderzoeken serum in te spuiten bleek, dat in het algemeen de oudste
runderen het meeste antitoxine bezitten. Daarna werd nagegaan of antitetanus-
toxine-vorming in een bepaalde landstreek al dan niet voorkomt. Hiertoe werden
48 runderen uit het Seine- en Oisegebied, 48 uit het Noorden en 11 uit Normandië
onderzocht. Bij nagenoeg alle dieren werd antitoxine aangetoond. Het interressante
is nu dat bij normale paarden geen antitetanustoxine voorkomt. De schrijvers ver-
moeden dat als het paard tetanusbacillen per os opneemt, deze in de maag on-
werkzaam worden, het paardelichaam zal dus niet door tetanusbacillen of toxine
geprikkeld worden tot vorming van antistoffen. Bij de herkauwers echter komt het

1) Dott. Brunetto Serafine : Mastite gangrenosa infettiva delle pecore (mal del
ragna). La Clinica Veterinari, 1934, No. 4, p. 317.

2) M. Stylianopoulos, (Saloniki) : Considérations sur la Pleuropneumonie des chèvres en
Grèce et contribution à son étude expérimentale.

G. Ramon et E. Lemétayer : Sur l\'immunité antitétanique naturellement acquise
chez les animaux d\'espèces bovine, ovine et caprine. Son existence. Son mécanisme. Essais d\'im-
munologie comparée, bladz. 183.

voedsel niet direct in de echte maag, doch eerst in de groote voormagen; hierin
zou toxineproductie mogelijk zijn, de voormaagwanden zouden dit resorbeeren
met als gevolg antitoxinevorming. Jac. Jansen.

Düker i) had, behalve bij grastetanie, met bovengenoemde behandeling ook
succes in gevallen van osteomalacie bij koeien. Hij gebruikte de Calciumchloride-
magnesiumchloride-lösung : Paresolyt Perleberg. Vrijburg.

Tetrachloorkoolstof, in de gebruikelijke dosis van i cc, werd gebruikt om de
volwassen leverbotten bij de schapen af te drijven. De slak, die in Californië als
tusschengastheer dienst doet is Galba bulimoides. Het beste middel om de slakken
te dooden bleek kopersulfaat te zijn. Om in stroomende beken de slakken te dooden,
werden zakken met kopersulfaat in kristallen in het begin van den stroom geplaatst.
Door dammen liet men nu het water zoodanig stijgen, dat boven het water uit-
stekende banken, die veel slakken bevatten overstroomd werden met het kopersul-
faathoudende water. Daarna werd een volgend stuk onder handen genomen. Poelen
en plassen werden met kopersulfaat in poedervorm bestrooid. Moerassige weiden
werden met kopersulfaat en zand bestrooid, om een betere verspreiding te verkrijgen.
In uitgestrekte moerassige weiden werd zelfs gebruik gemaakt van vliegmachines.
Er werden 24 H.A. land, waarin poelen waren met een gemiddelde diepte van 4
inches, bij wijze van proef met behulp van een vliegmachine met een mengsel van
kopersulfaat en zand (1:2) bestrooid. Eenige weken later werd dit stuk gecontro-
leerd. Er werden geen levende slakken meer gevonden. De luchtvaartmaatschappij
was bereid deze bestrooiing in het vervolg te verrichten voor een bedrag van een
dollar per acre (acre = 40,47 are). R. Jay 2) geeft verder de hoeveelheden koper-
sulfaat op, die men noodig heeft om stroomend water en moerassige weiden te
ontslakken. Hij wijst op het gevaar voor de visschen, die ook gevoelig zijn voor
kopersulfaat. Hij raadt daarom aan, vischhoudende wateren slechts te behandelen
onder aanwijzingen van een expert. De planten worden niet gedood, maar algen
en schimmels wel. Bovengenoemde maatregelen hadden zeer veel succes.

Niet alleen werden in de slachthuizen bijna geen aangetaste levers meer gevon-
den, maar ook de verliezen aan schapen aan deze ziekte liepen belangrijk terug.
Uit een district werden de volgende getallen gemeld.

Schade door de leverbotziekte bij schapen in 1927 : $ 20.000 ; in 1928 : 25.000 ;
in 1931 : geen verlies.

Uit een ander district in 1927 : $ 5.000 ; in 1928 : 1.500 ; in 1931 : geen verlies.

De slakkcn-bestrijding, gecombineerd met de behandeling der schapen kan
dus tot een totale uitroeiing van deze ziekte leiden. Baudet.

2) Jay, R. ; The campaign against liver flukes in California and the results. The Cornell
Veterinarian XXIII, 3, 1933, p. 272—279.

Mededeelingen van het Gouvernemenls Proefstation voor Pluimveeteelt te Buitenzorg.

De voederproeven met daarmede gepaard gaande valnest-contröle geschiedde
met twee groepen Rhode Island Red-hennen, van elk 41 stuks. Gebruik werd ge-
maakt van het P.P. legmeel 8 en 10, dat uit inheemsche producten is samengesteld,
het Liebig-vleeschmeel en het N.T.F. diermeel. Onderzoeker is nu tot de gevolg-
trekking gekomen, dat toevoeging van 7J% Liebig vleeschmeel aan een legmeel,
dat als dierlijk voedermiddel daarenboven reeds 7j% Hollandia-vischmeel bevat,
resultaten geeft die, ook in economisch opzicht, over het geheel beter zijn dan
die welke verkregen worden met een legmeel dat, behoudens vervanging van het
Liebig-vleeschmeel door 7j% N.T.F. diermeel, wat samenstelling betreft gelijk
is aan het eerstbedoelde.

Anaerobe bacillen en de door hen veroorzaakte infecties bij de huisdieren
in Nederlandsch-Indië.

Overzicht van de in 1931 en 1932 aan het Veeartsenijkundig Instituut onderzochte gevallen
van Osteomyelitis bacillosa bubalorum, door F. C. Kraneveld en Raden Djaenoedin.

Zooals bekend werd deze ziekte het eerst waargenomen en onderzocht door
wijlen collega de Does in 1895 en 1896 in de residenties Cheribon en Tegal. De
laatste jaren worden gevallen van dit lijden bij buffels vrijwel uitsluitend van
Sumatra vermeld. In de meeste ambtsressorten werd deze ziekte geconstateerd,
die met kreupelheid gepaard gaat en waarbij steeds het heup- of boeggewricht
met humeris of femur in het proces worden betrokken. Door schrijvers worden 9
gevallen dezer ziekte beschreven naar aanleiding van toegezonden materiaal uit
de ambtskringen Benkoelen, Fort de Koek, Padang en Teloek Betoeng. Ook hier
localiseerde het lijden zich bijna uitsluitend in humeri en femuri. In één geval was
behalve het beenmerg van een femur ook dat van een tibia in het proces betrokken.
In een ander geval bleek het merg van beide humeri en van een femur aangetast.

Zoowel in het ontstoken beenmerg als in den inhoud der intramusculaire abscessen
werd bij microscopisch onderzoek in alle gevallen een groot, staafvormig, sporen-
vormend micro-organisme aangetroffen, dat morphologisch geheel overeen kwam
met den bacil, die als de veroorzaker dezer specifieke osteomyelitis wordt be-
schouwd.

In de meeste gevallen werd het uitsluitend aangetroffen ; in 2 gevallen echter
werden ook staphylococcen, in een ander geval streptococcen aangetoond. Een
chemisch onderzoek van enkele niet aangetaste beenderen van lijders aan deze
ziekte bevestigde de vroegere waarneming, dat geen praedisponeerend moment
voor het ontstaan der beenmergaandoening (een abnormale samenstelling der been-
substantie) bestaat.

Van oudsher kwam in deze streek een uitstekend paard voor, met evenredige
lichaamsbouw en goeden draf, daarbij een aangenaam rustig temperament. Sedert
1898 is daar echter gekruist met Sandelhout-hengsten en eenige Batakkers, later
ook met Sandelhout-Arabieren. Het oorspronkelijke type is zoodoende op vele
plaatsen verdwenen ; het fokdoel, nl. een paard te verkrijgen met meer massa en
grootere gebruikswaarde, is na verloop van jaren wel bereikt. Geen wonder, dat in
het tegenwoordige paard dezer streek de invloed van den Sandelhout overheer-
schcnd is.

Bij een wegens ongeneeslijk ooglijden afgemaakte kat werd sectie verricht en
een onderzoek op trichinosis ingesteld. Het dier bleek sterk mets piertrichinellen
besmet te zijn. Verder werd door schrijver bij een kat een voederproef gedaan met
trichineus materiaal, waarvoor diende het gevilde cadaver van een zeer sterk posi-
tieve proefrat. Na 24 uur had deze kat reeds dunne bloedige ontlasting, terwijl na

2 dagen microscopisch in de faeces jonge trichinellen werden gevonden. Tien dagen
na de infectie bleek de kat zich weer hersteld te hebben, doch bij sectie werden 32
dagen na de kunstmatige besmetting zoowel in de praedilectie-spieren als in de
overige lichaamsspieren veel trichinellen aangetroffen, die reeds een duidelijk
kapsel hadden gevormd. In verband hiermede wordt gewezen op het gevaar van
mogelijke verspreiding der trichinosis over Nederlandsch-Indië door honden en
katten.

Uit de pathologisch-anatomische afdeeling der Ned. Indische veeartsenijschool te Buitenzorg,
Directeur Dr. J. Witkamp.

Schrijver vond in het darmkanaal van een haan een aantal draadwormen, die
bij microscopisch onderzoek stronggyloïdes bleken te zijn. Deze worm had ongeveer
dezelfde maten als de strongvloïdes papillosus, op grond waarvan hij door schrijver
met deze soort wordt geïndentificeerd.

Extracten uit de verslagen der militaire paardenartsen, waaruit te vermelden vallen
een paar gevallen van insolatio gepaard gaande met zeer versnelde, oppervlakkige,
soms stootende ademhaling, temperatuur 39.5, hartslag ± 150. De therapie bestond
in een aderlating, waarbij 7 liter bloed werd afgenomen, Ijskap op den schedel en
tevens het geheele paard laten bespuiten met een waterstraal. Verder subcutaan
20 c.c. kamferolie (25%). Na deze behandeling werden de spiertrillingen minder
en hielden ten slotte geheel op, zoodat het dier veel rustiger werd.

Een der patiënten is na deze behandeling, terwijl het zich liet aanzien dat ge-
nezing zou intreden, plotseling bezweken, terwijl de tweede volkomen hersteld kon
worden ontslagen.

Volgens Ingram en Musgrave 1) zijn in de laatste 5 jaar in New South Wales
(Australië) 7 personen gestorven door spinne-beten. De betreffenden waren meestal
buitenshuis en \'s nachts gebeten.

Er zijn drie soorten : Atrax robustus, A. formidabilis en Lathrodectus hasseltii;
vooral de eerste twee zijn gevaarlijk.

De verschijnselen bij Atrax-beet zijn vooral neurotoxies ; pijn en locale verschijn-
selen zijn niet hevig. De beet van Lathrodectus veroorzaakt wèl hevige pijn en
minder sterke zenuwverschijnselen ; ook minder sterfgevallen (6 %). Behandeling
met convalescenten-serum schijnt wel succes te hebben; verder symptomatiese
behandeling.

Ook in N.-Amerika zijn ziekte-verschijnselen door de beet van gifspinnen, vooral
Lathrodectus (mactans) welbekend.

Djamal Pasha behandelde in Transjordanie een door een gifspin gebeten en
bijna stervende patiënt met succes met anti-scorpioenserum.
------Vr.

1) Med. jl. Australia 1933; Amer. jl. Med. Sci. 1933, No. 3; Fol. Med. Int.
Oriënt. 1933. ref. Trop. diseases buil. 1934, No. 1.

Dr. David Wirth. Einführung in die klinische Diagnostiek der inneren
Krankheiten und Hautkrankheiten der Haustiere. 1934.

Urban u. Schwarzenberg, Berlin N 24, Friedrichstr. 105 B. Prijs R.M. 5.—,
gebonden R.M. 6.—.

De bekende internist Wirth te Weenen zegt in een voorwoord, dat dit kleine
boekje bestemd is voor de studenten die pas in de kliniek zijn gekomen, om hun
een kort algemeen overzicht te geven van de gebruikelijke onderzoekingsmethoden
en de klinische diagnostiek.

Voor dit doeleinde, dus voor wat wij vroeger wel noemden de „propädeutische
kliniek", schijnt mij het boekje inderdaad zeer geschikt. Photo\'s en afbeeldingen,
die voor het meerendeel goed zijn, verduidelijken den tekst.

De afgestudeerde zal er natuurlijk niet veel in vinden wat hij niet behoort te weten.

De verantwoordelijkheid voor- en het toezicht op de werkzaamheden
van den hulpkeurmeester.

Op blz. 696 van Afl. 13 van het Tijdschrift behandelt van Oijen ,,de Vleesch-
keuringswet en hare Uitvoering".

De strekking van zijn betoog is eene aansporing tot eerbied voor de Wet en tot
richlige naleving van bij of krachtens de Wet gegeven voorschriften.

Het behoeft geen betoog, dat wij hem hierin gaarne volgen. Ook wij hebben
in verschillende functies steeds met woord en daad eene richtige uitvoering van
de Vleeschkeuringswet bepleit, al hebben wij daarbij erkend, dat, bij een levende
materie als vee en een natuurproduct als vleesch van (gezonde of zieke) slacht-
dieren, nooit van een starre uniformiteit in die uitvoering sprake zal kunnen zijn
en steeds voor subjectief inzicht, zij het dan binnen vrij enge grenzen, ruimte zal
blijven.

Tot zoover dus bijna volledige overeenstemming. Maar op één punt verschillen
wij met van Oijen ernstig van meening, nl. ten aanzien van zijn interpretatie van
artikel 25 der Vleeschkeuringswet.

De voorstelling, welke hij hier van de begrippen „toezicht" en „verantwoorde-
lijkheid" geeft, is naar ons inzicht volmaakt onjuist en stellig anders dan de wet-
gever bedoeld heeft of kan hebben.

Nemen wij eerst „de verantwoordelijkheid". Ach, waarvoor is een abattoir-
directeur al niet verantwoordelijk ? Voor de gebouwen en werktuigen zijner in-
richting, voor de integriteit zijner ambtenaren, voor de betrouwbaarheid der weeg-
werktuigen .... en zeker ook voor de keuring der onder hem werkzame ambte-
naren, zoowel keuringsveeartsen als hulpkeurmeesters.

Dat de Wet deze verantwoordelijkheid hier met name noemt, beteekent niet an-
ders, dan dat de zelfstandigheid, welke den hulpkeurmeester door de Kroon gegeven
is (zie paragraaf 12 van het K.B. van 5 Juni 1920, S. No. 285) en die door deze
voorschriften zelf is gelimiteerd, onder verantwoordelijkheid van den Keurings-
veearts tot die gegeven grenzen beperkt moet blijven.

Hoe deze nu de verantwoordelijkheid wil dragen, moest hem eigenlijk worden
overgelaten, juist zooals dat met alle verantwoordelijkheid het geval is. Onder de
hiertoe te bezigen middelen behoort natuurlijk „toezicht" en het is daarom feitelijk
overbodig, dat artikel 25 der Wet dit met name noemt. Wij zien in deze redactie
dan ook niet anders, dan een versterking van het voorschrift „dat de Keurings-
veearts verantwoordelijk is". Maar in elk geval is onder dat „toezicht" niet te
verstaan, wat van Oijen daaromtrent vermeldt. Hoe nu ? Is een toezicht „steek-

proefgewijs" of met andere controle-middelen niet voldoende, d.w.z. niet vol-
doende aan de wettelijke bepalingen? Maar waarom is van Oijen dan niet radi-
caler dan hij is, waarom acht hij het dan voldoende, dat de Keuringsveearts ,,in
het zelfde lokaal is" als de Hulpkeurmeester? Als die Keuringsveearts zelf keurt,
kan hij onmogelijk toezicht houden. Hij zal dus de handen in den zak moeten
steken, achter dezen moeten gaan staan, diens handgrepen moeten bewaken en
geen aandacht voor andere zaken kunnen hebben. „Hoe kan de toeziener anders
ooit de verantwoordelijkheid voor de handelingen van den gecontroleerde op zich
nemen" zeggen wij hier nu, spottenderwijs, van Oijen na.

Neen, zóó niet, en ook niet zooals van Oijen het voorstelt, heeft de wetgever
het bedoeld. Wie de paragraaf 12 van het bovengenoemde K.B. leest, kan daarin
niets anders zien dan een voorschrift om den al te ambitieuzen hulpkeurmeester
te remmen en den al te gemakzuchtigen keuringsveearts te beletten, te veel aan
den hulpkeurmeester, meer dan hij krachtens zijn opleiding en kennis vermag,
over te laten. Ja, hij is er thans verantwoordelijk voor, dat deze niet verder gaat
dan in deze paragraaf is aangegeven. Verdere strekking hebben deze voorschriften
stellig niet.

De door van Oijen gehuldigde opvatting van „toezicht" is al te letterlijk. Hoe
zouden, naar deze opvatting, de Hoofdinspecteur en de Inspecteurs zich wel moeten
kwijten van de hun bij artikel 31 der Wet opgelegde taak, „het houden van toe-
zicht op de naleving van deze Wet" ? Moeten de leden van de Kamer van Toe-
zicht op de Notarissen aan de schrijftafel der notarissen plaats nemen ? Hebben
de leden van de Commissie van Toezicht op het Lager Onderwijs van 9 tot 4 school ?

Eerbied voor de Wet is naar onze opvatting alleen aan te kweeken wanneer
men de Wet leest naar des wetgevers bedoeling en niet naar wat men er zelf wel
gaarne van zou wenschen !

Mijn geachte opponent gaat uit van de onderstelling dat in § 12 van het K.B.
van 5 Juni 1920, S. No. 285, nadere voorschriften zouden zijn vervat omtrent de
wijze waarop de keuringsveearts hoofd van dienst de verantwoordelijkheid voor
de werkzaamheden van de hulpkeurmeester zou moeten dragen. Deze opvatting
is onjuist. Zulks is inderdaad overgelaten aan het eigen inzicht van dezen func-
tionaris. Alleen de wet voegt hem uitdrukkelijk toe, dat hij die verantwoordelijkheid
in vollen omvang draagt.

Indien mij andermaal het vervullen van het zoo verantwoordelijk ambt van hoofd
van dienst zou worden opgedragen zou ik deze, ter zake van de werkzaamheden
der hulpkeurmeesters, alleen aanvaarden in den vorm als in mijn vorig opstel aan-
gegeven. Ik sta in deze opvatting niet alleen. Ik ken o.a. in mijn onmiddellijke na-
bijheid een grooten keuringsdienst (abattoir met kring-gemeenten) alwaar in het
slachthuis hulpkeurmeesters keuren onder het wakend oog van den directeur en
zijn staf. Het zullen niet vele dieren zijn, die gekeurd worden zonder dat een der
dierenartsen daarover bij leven of dood een deskundig oog heeft laten gaan. De
buitendienst wordt echter door dierenartsen verzorgd. Telkens wanneer ik voor een
landelijke slagerij de auto van den dienst zie stil houden, stel ik met blijdschap de
ijver en toewijding vast waarmede de betrokken collegae deze moeilijke taak ver-
vullen en prijs ik het nauwgezet ambtelijk geweten van dit hoofd van dienst, die deze
uitvoering van art. 25 der wet als de eenig aanvaardbare heeft weten door tezetten.

Ik kan dan ook niet anders doen dan collega van der Slooten danken voor de
ongezochte gelegenheid mij geboden mijn meening toe te lichten aan de hand van
bovengemeld voorbeeld.

Het zou mij gemakkelijk gevallen zijn de uiteenzettingen van collega van der
Slooten even schertsendcr wijze te beantwoorden als zij te mijnen koste luiden.

Ik acht de zaak daartoe te ernstig en beperk mij kortheidshalve tot het boven-
staande. C. F. van Oijen.

Programma van de 82ste Algemeene Vergadering, te houden
op Vrijdag 12 en Zaterdag 13 October 1934 in het
Jaarbeursgebouw te Utrecht.

Huishoudelijke vergadering in de zaal van de Industrieele Club,
Jaarbeursgebouw.

Op 31 December 1935 treedt af van het Dagelijksch Bestuur de
ondervoorzitter, de Heer W. van der Burg ; deze is herkiesbaar.

Op 31 December 1934 treden af de afgevaardigden van de Afdee-
lingen Overijssel, Gelderland—Overijssel, Noord-Holland en Noord-
Brabant, de Heeren van der Weerd, Odé, Dr. Postma en Kirch ;
de Heer Kirch is niet herkiesbaar, de drie overigen wel.

Op 31 December 1934 treedt af van de Redactie van het Tijdschrift
Prof. C. F. van Oijen ; deze is herkiesbaar.

Op 31 December 1934 treedt af van de Redactie A. van Heusden,
die ook herkiesbaar is. Eventueele candidaten kunnen door de af-
deelingen, overeenkomstig art. 75 van het Huishoudelijk Reglement,
bij het Hoofdbestuur, dat de verkiezing verricht, worden opgegeven,

5. Verkiezing van een secretaris der Maatschappij wegens perio-
dieke aftreding ; de aftredende is herkiesbaar.

6. Verkiezing van een Voorzitter van den Centralen Raad wegens
het bedanken van Dr. J. J. F. Dhont.

Door de afdeelingen Groningen—Drente en Gelderland—Over-
ijssel is hiervoor candidaat gesteld : Dr. J. A. Beyers te Utrecht.

7. Voorstel van het Hoofdbestuur tot wijziging van art. 50 van het
Huishoudelijk Reglement.

In aansluiting met de het vorig jaar aangebrachte wijziging in art. 16,
waarbij de datum van 1 Juni veranderd werd in 15 Juni, is het noodig
ook de beide data van 1 Juni, voorkomende in art. 50, te veranderen
in 15 Juni.

8. Voorstel van het Hoofdbestuur tot aanvulling van het Huishou-
delijk Reglement in verband met de groepen.

Van het bestuur van de groep „Kennis der menschelijke voedings-
middelen van dierlijken oorsprong" is door het Hoofdbestuur het
volgend schrijven ontvangen.

„De praktijk heeft reeds bewezen, dat de instelling der groep nuttigen
arbeid ten dienste van de Maatschappij heeft opgeleverd. Onze groep
is echter van oordeel dat een nadere regeling van de verhouding der
groep tot de Maatschappij niet langer mag ontbreken. Wij meenen
dat dit het best kan geschieden door opneming van een bijzondere
paragraaf „van de groepen" in het Huishoudelijk Reglement der
Maatschappij. Wij bieden U daartoe een ontwerp aan, met het ver-
zoek de opname daarvan in het Huishoudelijk Reglement der Maat-
schappij te willen bevorderen."

In het door de groep ingediende ontwerp heeft het Dagelijksch
Bestuur gemeend een enkele wijziging te moeten aanbrengen. In
overleg met het bestuur van de groep wordt nu door het Hoofdbestuur
de navolgende aanvulling van het Huishoudelijk Reglement der
Maatschappij voorgesteld.

Art. 26a. Vijftien of meer leden der Maatschappij, welke een bij-
zonder gedeelte der diergeneeskunde beoefenen of daarin belang
stellen, kunnen zich vereenigen tot een groep.

De erkenning der groep geschiedt door het Hoofdbestuur; deze
erkenning kan niet plaats hebben, alvorens het reglement der groep,
waarin inrichting en werkwijze der groep worden vastgelegd, door
het Hoofdbestuur is goedgekeurd.

Maakt het Hoofdbestuur bezwaar tegen de erkenning, dan berust
ten slotte de beslissing bij de algemeene vergadering.

Art. 26b. De leden der Maatschappij, die lid van een groep wen-
schen te worden, geven zich op bij den secretaris der Maatschappij,
die voor verdere doorzending der opgave aan den groepssecretaris
zoo spoedig mogelijk zorg draagt.

Ieder lid der Maatschappij kan desgewenscht bij meer dan één
groep worden aangenomen.

Art. 26c. De besturen der groepen zullen door het Hoofdbestuur
worden gecommitteerd, overeenkomstig de artikelen 2 en 3 van het
Huishoudelijk Reglement, voor de bijzondere aangelegenheden
behoorende tot het gedeelte der diergeneeskunde, waarvoor elk der
groepen werd ingesteld.

Art. 26d. De secretaris van de groep zendt jaarlijks vóór 15 Januari
een ledenlijst, vermeldende de namen der leden in het pas begonnen
jaar en vóór 1 Mei een verslag omtrent de werkzaamheden en den
toestand der groep gedurende het afgeloopen jaar, aan den secretaris
van het Hoofdbestuur.

9. Voorstel van het Hoofdbestuur tot vaststellen van bepalingen
voor Ziekenfondsen.

te trachten te komen tot het oprichten van een ziekenfonds voor de
behandeling van dieren, heeft het Hoofdbestuur gemeend in deze
regelend te moeten optreden, zoodat het uit zijn midden een commissie
aanwees, aan wie werd opgedragen deze zaak nader onder de oogen
te zien. In aansluiting aan het door die commissie uitgebracht rapport
worden door het Hoofdbestuur de volgende regelingen voorgesteld.

Voorop staat, dat door de Maatschappij moet worden vastgesteld
een bindend besluit, waarbij het aan de leden verboden wordt mede
te werken aan ziekenfondsen of abonnementen af te sluiten, indien
de voorwaarden waaronder deze werken, niet zijn goedgekeurd.

Deze goedkeuring zal geschieden door de besturen der bijzondere
afdeelingen en zal moeten gelden zoowel voor de leden dier afdeeling
als voor de leden van de algemeene afdeeling, werkzaam in het werk-
gebied der afdeeling.

Daar volgens het Hoofdbestuur de „vrije dierenartsenkeuze" een
der hoofdvoorwaarden zal zijn, voor het verleenen van medewerking
aan een ziekenfonds, heeft het gemeend, dat ook daarover een bepaling
in het bindend besluit moest worden opgenomen.

Bovendien wordt een aanvulling van het Huishoudelijk Reglement
voorgesteld, waarbij de afdeelingen verplicht worden bepalingen
vast te stellen, waaraan de ziekenfondsen of abonnementen zullen moe-
ten voldoen.

Het moeten aangeven van bepalingen, ook door afdeelingen, waarin
zelfs aan oprichting van ziekenfondsen nog niet gedacht wordt, is daarom
voorgesteld, opdat, wordt tot oprichten van een fonds of tot het in-
stellen van een abonnement overgegaan, men te allen tijde daarvoor
gereed zal zijn.

De vaststelling van het werkgebied der afdeeling geschiedt, evenals
dit in art. 63 van het Huishoudelijk Reglement voor de bindende
besluiten is bepaald, door het Hoofdbestuur op advies van de betrokken
afdeeling.

Daarnaast zullen door het Hoofdbestuur de richtlijnen worden
aangegeven, waaraan de door de afdeelingen vast te stellen bepalingen
zullen moeten voldoen, willen deze de goedkeuring van het Hoofd-
bestuur verkrijgen. Door het aangeven van de richtlijnen voor de
bepalingen en door het goedkeuren door het Hoofdbestuur ervan,
blijft toch, niettegenstaande de goedkeuring van de fondsen en de
abonnementen geheel gegeven wordt in handen van de afdeelings-
besturen, het Hoofdbestuur het lichaam dat er voor zorg draagt, dat
ziekenfondsen of abonnementen aan bepaalde eischen voldoen.

Daar de omstandigheden, waaronder bij de ziekenfondsen gewerkt
zal woorden in de verschillende afdeelingen zeer uiteenloopend zijn,
is het aangewezen, dat de beoordeeling er van overgelaten wordt aan
de afdeelingsbesturen. Bij overlaten aan het Hoofdbestuur zou dit
zich toch steeds in verbinding moeten stellen met de afdeelingsbe-
sturen, voor het tot goedkeuren zou kunnen overgaan.

Ten slotte meent het Hoofdbestuur nog nadrukkelijk te moeten
mededeelen, dat het op het standpunt staat dat door het Hoofdbestuur
geen pogingen zullen worden gedaan om de oprichting van zieken-
fondsen te bevorderen ; gezien echter de ervaring opgedaan bij de
tuberculose-bestrijding wil het Hoofdbestuur er voor zorgen gereed
te zijn, wanneer tot oprichten van ziekenfondsen of afsluiten van
abonnementen wordt overgegaan.

„Het is aan de leden van de Maatschappij voor Diergeneeskunde
verboden medewerking te verleenen aan ziekenfondsen of abonne-
menten af te sluiten, indien de reglementen van die fondsen of de
voorwaarden dier abonnementen niet zijn goedgekeurd.

Deze goedkeuring geschiedt door het bestuur der bijzondere af-
deeling, waartoe het lid behoort of zoo het betrokken lid ingeschreven
is in de algemeene afdeeling, door het bestuur der afdeeling, in wier
werkgebied hij zijn beroep uitoefent.

Geen goedkeuring kan worden verleend, indien in de reglementen
van het ziekenfonds niet uitdrukkelijk de behandeling door den eigen
gekozen dierenarts voor iederen deelnemer is verzekerd".

Art. 22a. Door elke bijzondere afdeeling worden bepalingen
vastgesteld, waaraan eventueele in haar werkgebied op te richten
ziekenfondsen of af te sluiten abonnementen zullen moeten voldoen.

Deze bepalingen behoeven, alvorens zij in werking kunnen\'treden,
de goedkeuring van het Hoofdbestuur ; bij niet goedkeuren door het
Hoofdbestuur heeft de afdeeling recht van beroep op de algemeene
vergadering.

De aanvrage om goedkeuring moet binnen een maand na het vast-
stellen der bepalingen bij het Hoofdbestuur zijn ingekomen.

Art. 22b. Het werkgebied der afdeeling, waarvoor de door haar
vastgestelde bepalingen zullen gelden, wordt vastgesteld door het
Hoofdbestuur, na ontvangen advies van de betrokken afdeelingen.

Als overgangsmaatregel vraagt het Hoofdbestuur machtiging om,
wanneer er reeds leden mochten zijn, die thans nog geldende en vóór
i Januari 1934 gesloten verbintenissen met ziekenfondsen hebben
aangegaan of andere gelijksoortige overeenkomsten hebben loopen,
tijdelijk van een of meer der vastgestelde bepalingen ontheffing te
kunnen verleenen, nadat hiertoe hetzij door den belanghebbende,
hetzij door het betrokken afdeelingsbestuur een verzoek is ingediend.

10. Verslag van den toestand van de Maatschappij, van hare geld-
middelen, van het van Esveldfonds, het Ondersteuningsfonds en het
R.-Fonds, waarvoor verwezen wordt naar dit nummer van het Tijdschr.

In de volmachten der afdeelings-afgevaardigden behooren niet
alleen het aantal, maar ook de namen van de leden, die op de afdee-
lingsvergadering hun stem uitbrachten, te worden vermeld. Zijn niet
alle opgegeven leden bij de stemming over een bepaald agenda-punt
aanwezig geweest, dan behoort dit ook in de volmacht te worden ver-
meld ; deze leden zijn dan gerechtigd bij dat punt nog op de algemeene
vergadering te stemmen.

De volmachten der afgevaardigden worden vóór de vergadering bij
den secretaris ingediend.

Vrijdagavond ongeveer half zeven gemeenschappelijke maaltijd
in het Jaarbeursgebouw a ƒ 3.50 per persoon ; aangifte hiervoor bij
den secretaris uiterlijk tot en met Woensdag 10 October.

Wetenschappelijke Vergadering op Zaterdag 13 October
des voormiddags half elf, in de groote dinerzaal van het Jaar-
beursrestaurant .

2. Dr. J. Grashuis, Zelhem, over „Voederrantsoenen voor run-
deren en varkens ; enkele ziekten bij varkens".

3. Dr. H. S. Frenkel, Rotterdam, over „Onderzoekingen over het
virus van mond en klauwzeer."

4. J. A. J. M. Kirch, Uden, over „Behandeling van besmettelijke
huidziekten in gascellen."

Overdrukken van het programma worden niet meer gevoegd bij
het Tijdschrift, maar zullen op de afdeelingsvergaderingen aan de
leden worden verstrekt. van Heusden.

Rekening en Verantwoording van de Maatschappij voor Diergeneeskunde over het jaar 1933.

ƒ	5.610	89
-	736	—
-	215	67
-	30	03
ƒ	6-592	59

Saldo Deposito-rekening Twentsche Bank ƒ 732.60
,, Nutsspaarbank................. - 262.77

Subsidie Maatschappij voor Diergeneeskunde......................................J n.ooo.—

Opbrengst abonnementen verkochte exemplaren..................................- 2.043.40

Ontvangsten van derden............................................................................- 53\'-5°

Honorarium medewerkers..........................................................................- > -889.75

Honorarium redactie..................................................................................- 600.—

Honorarium administratie..........................................................................- 4°°-—

Honorarium type-werk................ .............................................." «9-49

Honorarium vertalingen..............................................................................- 3²¹ -5°

Verschotten en kleine onkosten................................................................- 3¹6 36

Aan Acta Veterinaria Neerlandica..........................................................- 250.—

Nadeelig saldo 1932....................................................................................- \'73-—

De Penningmeester van het Tijdschrift voor
Diergeneeskunde :
(w.g.) C. F. van Oijen.

Voor platen, cliché\'s, tabellen....................................................................- 400. -

Honorarium medewerkers..........................................................................- 1.450.—

Honorarium vertalingen résumé\'s ............................................................- 300. -

Subsidie Maatschappij voor Diergeneeskunde........................................ƒ 9.000.

Opbrengst abonnementen..........................................................................- 1.850.-

Opbrengst advertenties...............................................................- 700.-

Opbrengst van derden................................................................................- 100.—

ISij het opstellen van deze begrooting werd uitgegaan van de gedachte, dat het
tijdschrift naar omvang behouden moet worden op ten minste 84 vel, terwijl aan
de andere zijde de kosten ten laste der Maatschappij niet hooger mogen bedragen
dan ƒ 9.000.—. Op grond van de beschikbare gegevens over 1932 en 1933 konden
de posten voor extra kleine letter en porti te samen met ƒ 100.— lager worden ge-
raamd dan voor 1934. Ook kon de post honorarium redactie met ƒ 200.— ver-
minderd worden, wijl de heer van Heusden deze arbeid als bezoldigd secretaris
verricht.

Kon de opbrengst uit abonnementen ƒ 150.— hooger worden gesteld dan voor
1933, die voor opbrengst advertenties moet ƒ 400.- lager worden geraamd. Om
nu bovengesteld doel te bereiken moesten de posten voor platen enz. en voor hono-
raria medewerkers met circa 20% verminderd worden.

Wij merken daarbij het volgende op. Over 1933 is een batig saldo beschikbaar
van circa ƒ 900.—. Het is te verwachten dat hiervan aan het eind van 1934 nog
een belangrijk bedrag voorhanden zal zijn.

Mochten er in 1935 bijzondere eischen aan de kas gesteld worden, dan kan dus
daaruit worden geput. Zou echter een ietwat voordeeliger resultaat worden bereikt,
b.v. door het weer opleven der advertenties, dan zou het niet noodig zijn boven-
genoemd saldo met het bereikte overschot te vergrooten. Wij zouden dan ook
machtiging willen vragen de thans toegepaste korting van 20% op de honoraria
in dat geval te verminderen op zoodanige wijze als de beschikbare middelen zullen
toelaten, tot ten hoogste de thans geldende bedragen.

Rekening van van Boekhoven 930 exemplaren ....................................f 1.023.63

Diverse drukwerken......................................................................................- 21.50

Verschotten der redactie..............................................................................- 70.02

Blijkens nader ingekomen bericht werden in 1933 aan 64 studenten jaarboekjes
afgeleverd k f 1.—■ per stuk; de opbrengst verminderd met 10% contractueel aan
de Firma van Boekhoven afgestaan is dus ƒ 64.--- ƒ 6.40 = ƒ 57.60.

Deze post was bij de afrekening over 1933 geschat op ƒ 75.—, zoodat het batig
saldo over dat jaar ƒ 17.40 kleiner wordt dan in die rekening aangegeven. Dit komt
dus op ƒ 82.81 —ƒ 17.40 = ƒ 65.41.

Bovendien moet de post verkoop losse exemplaren van de rekening van van
Boekhoven dan met dit bedrag verminderd worden. Zij beloopt dan ƒ 149.85 —
ƒ 57.60 = ƒ 92.25. Tenslotte werden in 1934 64 exemplaren aan studenten geleverd
ad ƒ 1.—. Dit bedrag werd door den penningmeester der Maatschappij geïnd.

Over de uitgaven zijn geen nadere opmerkingen te maken ; zij kwamen vrijwel
overeen met de bij de begrooting gestelde posten.

Ten slotte stellen wij U voor het batig saldo ad ƒ 24.51 over te brengen op de
rekening 1935.

De Penningmeester der Redactie van het
Diergeneeskundig Jaarboekje :
(w.g.) C. F. van Oijen.

Van de oude leden der Maatschappij bedankten er 25, de nieuwe waren allen
reeds candidaat-lid en ontvangen dientengevolge reeds het jaarboekje. Het aantal
te verwachten candidaat-leden in 1935 is niet groot, zoodat vermoedelijk met 875
exemplaren volstaan kan worden. Dientengevolge kan het aantal te drukken
exemplaren op 875 terug gebracht worden.

De van de candidaat-leden te ontvangen gelden worden door den penningmeester
der Maatschappij geïnd. Het komt onze redactie derhalve gewenscht voor hiervoor
geen afzonderlijke post meer op de begrooting te voeren, doch dit bedrag in de
subsidie der Mij. op te nemen. Deze laatste post moet dan van ƒ850.— op ƒ900.—
gebracht worden.

Bij een omvang van 9} vel kan dan een sluitende rekening tegemoet gezien worden.

Het zal aan den lezer van ons Tijdschrift, die gewend is kennis te nemen van de
verslagen van Hoofdbestuursvergaderingen, van onze Algemeene Vergadering en
van Afdeelingsvergaderingen, geenszins ontgaan zijn dat het afgeloopen jaar voor
onze Maatschappij er een is geweest van groot belang. En wel in verschillend op-
zicht. De Algemeene Vergadering toch, van oudsher de afspiegeling van al wat
ons in veterinair-maatschappelijk opzicht het meest interesseert, nam verschillende
belangrijke besluiten, welker gevolgen niet in het minst evenredig zijn aan den tijd,
die ter vergadering aan hunne bespreking werd besteed. Ik noem in de eerste plaats
de aanneming van het rapport der secretariaatscommissie, hetwelk na ampele
discussie geschiedde. De reden voor deze vlotte aanneming moet wel gezocht worden
in de degelijke voorbereiding door de betreffende commissie onder leiding van
Prof. Krediet en de serieuze behandeling in de Bijzondere Afdeelingen onzer Maat-
schappij, waarvan sommige zelfs een aparte commissie benoemden om aan de
afdeelingsvergadering over het rapport verslag uit te brengen. De secretariaats-
commissie mocht het genoegen smaken haar rapport te zien aangenomen, zonder
dat er een woord aan veranderd hoefde te worden. Als resultaat hiervan wordt
het secretariaat volgens de in het rapport aangegeven lijnen uitgebreid in de richting
van een ambtelijk secretariaat. Op velerlei gebied in ons beroep en ons vereenigings-
leven nam de bemoeienis van den secretaris een dergelijken omvang aan, dat de
vervulling van het secretariaat niet langer meer naast een anderen volledigen werk-
kring als een „bijbaantje" kon worden opgedragen. Met het schrijven van dit ver-
slag verricht ondergeteekende dan ook zijn laatste secretariaatswerk, dat hij met
gemengde gevoelens heeft overgedragen aan zijn opvolger, collega A. van Heusden
te Nijmegen. Met gemengde gevoelens, omdat het werk eensdeels zijn volle belang-
stelling en ambitie had, maar omdat andersdeels het onvolkomene in de uitvoering,
zuiver een gevolg van permanent tijdtekort, op den duur leiden moest tot te weinige
bevrediging en stellig niet in het belang onzer Maatschappij was.

Wel een zeer gelukkige coïncidentie was het, dat de nieuwe secretaris geen vreemde
in ons bestuurscollege was en zonder voorbehoud als een „oudgediende" kon worden
beoordeeld. Immer pas had collega van Heusden een zesjarig Hoofdbestuurslid-
maatschap achter den rug, gevolgd door een eenjarig lidmaatschap van den Cen-
tralen Raad, dat ontijdig beëindigd werd, omdat onze Maatschappij hem koos
tot haar penningmeester en daarmee tol lid van het Dagelijksch Bestuur. Was
hiermee dus in zekeren zin een gelukkige continuïteit geschapen in het bestuur
onzer Maatschappij, ook in ander opzicht benoemde de Algemeene Vergadering
functionarissen, die hunne sporen reeds hadden verdiend in het Hoofdbestuur.
Dr. Dhont, reglementair tot heengaan gedwongen na gedurende 18 jaren onze
Maatschappij in hare hoogste functie te hebben geleid op een wijze, die ons aan
onzen dank en waardeering uiting deed geven door hem tot eerevoorzitter te benoe-
men en de herinnering aan zijn persoon voor het veterinaire nageslacht vast te
leggen door de instelling van een gouden Dr. DHONr-medaille, werd opgevolgd
door Prof. Krediet, die vroeger al eens gedurende een zesjarige periode en ook
gedurende de laatste 4 jaren als afgevaardigde de afdeeling Utrecht in ons Hoofd-
bestuur had vertegenwoordigd. En als ondervoorzitter herkoos de vergadering
collega W. van der Burg, te \'s-Gravenhage, die nog slechts een enkel jaar geleden
deze functie vaarwel had gezegd, maar voor wien slechts een enkel jaar van non-
actief voor onze Maatschappij was weggelegd. Het penningmeesterschap, vroeger
imperatief aan het ondervoorzitterschap gebonden, is daar door een wijziging
der statuten los van gemaakt, zoodat het thans al naar de omstandigheden zich
voordoen, kan worden opgedragen aan den secretaris of den ondervoorzitter. Thans
vervult collega van Heusden beide functies, zoowel het secretariaat als het pen-
ningmeesterschap.

Behalve de verkiezingen voor de vacatures in het Dagelijksch Bestuur moest er
ook een nieuwe voorzitter worden gekozen voor den Centralen Raad en niet minder

dan twee nieuwe leden. Met algemeene stemmen werd Dr. Dhont als voorzitter
van den Centralen Raad gekozen, terwijl de collegae W. ten Hoopen te Groningen
en P. J. de Jong te Culemborg de vaceerende plaatsen kwamen bezetten, terwijl
coll. J. A. Klauwers te Amsterdam, die bedankt had als lid, een benoeming als
plaatsvervangend lid aannam.

Een andere zaak van gewicht, die op de Algemeene Vergadering tot stand kwam
na korte bespreking, was de herziening van het reglement op het D. F. van Esveld-
fonds. Dit reglement, dat om de tien jaar kan worden herzien, was in 1923 niet
gewijzigd, zoodat het fonds als fonds met een zuiver wetenschappelijke strekking
was gecontinueerd, echter niet in overeenstemming met het gevoelen van vele
leden onzer Maatschappij, die de baten van het fonds, waaraan zij jaarlijks contri-
bueerden, ook voor liefdadige doeleinden wilden bestemmen, n.1. ter ondersteuning
van behoeftige collega\'s of c.q. hun nagelaten betrekkingen. Dit gevoelen was tijdig
in goede banen geleid door een voorstel van coll. W. van der Burg, dat nog een
geringe wijziging onderging, alvorens het op het programma der Algemeene Ver-
gadering werd geplaatst, die het aannam, zoodat wij er op mogen vertrouwen,
dat in de toekomst zoowel hart als verstand onzer leden gediend zullen worden
door het veranderde doel van het fonds, dat de nagedachtenis aan D. F. van Esveld
levendig houdt.

Stipte ik hierboven het voornaamste aan van het behandelde in het huishoudelijk
gedeelte der Algemeene Vergadering, ook in de Hoofdbestuursvergaderingen
werd veel in het belang onzer leden verricht. Deze Hoofdbestuursvergaderingen
zijn gehouden op 11 Maart, 8 April, 1 Juli, 12 October en op 16 December. In die
van 8 April werd het secretariaatsrapport behandeld ; in die van 1 Juli werd het
programma voor de Algemeene Vergadering opgesteld en ten slotte volgde op de
vergadering van den t6en December het eenigszins feestelijk gevierde afscheid
van onzen voorzitter Dr. Dhont uit het Hoofdbestuur.

Voor een tweetal belangrijke zaken benoemde het Hoofdbestuur een speciale
commissie, die beide aan het einde van het verslagjaar haar taak nog niet hadden
beeindigd en die in een rapport het Hoofdbestuur van voorlichting zullen dienen.
Ik bedoel in de eerste plaats de commissie tot bestrijding der kwakzalverij, waarin
onder presidium van Dr. Dhont werden gekozen Prof. de Blieck, Prof. Krediet
en de collegae Karsemeijer, Kirgh, Kranenburg, Tenhaeff en ondergeteekende,
terwijl later aan de commissie als secretaris werd toegevoegd coll. van Heusden.

Het is reeds legio malen op verschillende plaatsen verkondigd, hoe de practische
uitoefening van ons beroep zeer moeilijke tijden doormaakt, waarin de waarde-
vermindering van den veestapel, gevoegd bij de aanzienlijke inkrimping, vooral
van den varkensstapel en straks ook van den runderstapel, maakt dat dc veehouder
veel minder van diergeneeskundige hulp gebruik maakt dan vroeger. Veel spoediger
gaat hij over tot kwakzalverij, omdat hem dat voordeeliger uitkomt, hoewel dit
schijn blijkt te zijn. Daarnaast is de voornaamste vijand van den practicus de onge-
breidelde leekenhandel in sera en entstoffen van buitenlandsche herkomst. Deze geeft
in vele deelen des lands een dergelijken steun aan de kwakzalverij, dat men er onwille-
keurig toe komt om nog eens na te lezen, wat de overheid destijds toch mag hebben
bewogen om een serum- en entstofcommissie in te stellen, welker rapport, in 1929
verschenèn, tot conclusies komt, die mede door de vertegenwoordigers der groote
landbouworganisaties zijn aanvaard. Toch hebben deze conclusies nog nooit tot eeni-
gen overheidsmaatregel gevoerd, waaruit blijkt dat de regeering dezen hand over hand
toenemende leekenhandel in sera en entstoffen aan banden wil leggen. Het ziet er
voor den practiseerenden dierenarts met dat al niet rooskleurig uit. Wanneer de
economische depressie op landbouw- en veeteeltgebied zich blijft handhaven is een
verpauperiseeren van dit gedeelte van het universitair opgeleide intellect onzer
natie er het onontkoombaar gevolg van. Een energiek terugdringen der kwakzal-
verij zou dit kunnen voorkomen en tot deze taak moet de kwakzalverijcommissie
medewerken, hoewel de sceptici onder ons er weinig vertrouwen in hebben dat

wij in staat zullen zijn de kwakzalverij te breidelen, wanneer de regeering daartoe
niet meewerkt.

In de tweede plaats is ingesteld een commissie, die regelen zal hebben voor te
stellen, waaraan poliklinieken voor on- en minvermogenden zullen hebben te
voldoen. Voorzitter dezer commissie is Prof. Klarenbeek en als leden werden
gekozen Dr. Folmer te Amsterdam en de collegae J. M. Hoogland (den Haag)
en SiCLiNG (Breda).

Vindt het polikliniekwezen zijn werkterrein in de groote stad, ook te plattenlande
won de idee der georganiseerde verleening van diergeneeskundige hulp veld en wel
in den vorm van op te richten diergeneeskundige ziekenfondsen. Aan dit onderwerp
werden op verschillende Hoofdbestuursvergaderingen besprekingen gewijd. Met
loffelijken ijver heeft de afdeeling Friesland de studie van dit onderwerp ter hand
genomen, zoodat het Hoofdbestuur meende voorshands een afwachtende houding
te moeten aannemen. Zoodra echter het rapport der betreffende commissie uit
de afdeeling Friesland verschenen was heeft het Hoofdbestuur deze aangelegenheid
in alle Bijzondere Afdeelingen aan de orde doen stellen, ten einde te kunnen be-
oordeelen of het de oprichting dezer fondsen moest bevorderen, dan wel er zich
toe beperken moest om de nadeelen, die ongetwijfeld ook voor den practiseerenden
dierenarts aan de oprichting van ziekenfondsen verbonden kunnen zijn, te voor-
komen of tot een minimum te reduceeren. Het spreekt vanzelf dat naast een vrije
dierenartskeuze de kwestie der tarieven hierbij een voorname factor is en het laat
zich aanzien, dat het in de toekomst tot de competentie der afdelingsbesturen zal
gaan behooren, hierin regelend op te treden.

Een andere zaak, waaraan het Hoofdbestuur in het afgeloopen jaar volle aandacht
heeft besteed, ook al bleek daarvan tot dusver weinig in de groote pers en in ons
eigen orgaan, is de positie der dierenartsen, verbonden aan Keuringsdiensten voor
Waren. Hoewel het tijdsgewricht stellig niet gunstig is voor het scheppen van nieuwe
ambtelijke functies blijft het toch altijd een tekortkoming, dat aan deze keurings-
diensten, welker bemoeienissen zich voor 2/3 deel tot ,,de melk" uitstrekken, de voor-
geschreven dierenarts meestal slechts op papier deel uitmaakt van het wetenschap-
pelijk personeel, hoewel het belang van veterinaire controle bij de winning en be-
handeling van melk thans toch wel algemeen wordt erkend ook buiten onze kringen.

De ontwikkeling van de studentenorganisatie tot den Diergeneeskundigen Stu-
denten Kring, D.S.K., had den moreelen en daadwerkelijken steun van het Hoofd-
bestuur. Ondergeteekende werd door het Hoofdbestuur aangewezen als zijn ver-
tegenwoordiger in de commissie van toezicht en toen D. S. K. haar eenjarig bestaan
vierde, alsmede bij de reünie met de studenten na onze Algemeene Vergadering,
kregen wij den indruk dat er gelukkig weer meer saamhoorigheidsgevoel onder
de studenten heerscht dan wij de laatste jaren konden bespeuren.

Onze belangstelling in het studentenleven beperkte zich niet tot D. S. K., ook in
ruimer verband verleenden wij onze medewerking n.1. door de aanwijzing van het
Hoofdbestuurslid Odé in de veterinaire afdeeling van de commissie uit het Inter-
national Student Service, die eensdeels een werkverruiming in de intellectueele
beroepen nastreeft en andersdeels middelen beraamt om een overgrooten toeloop
van studenten naar onze universiteiten en hoogescholen te beperken.

In het candidaat-lidmaatschap onzer Maatschappij werd ook een wijziging
gebracht, zoodat de pas afgestudeerde collegae aanstonds het volledige lidmaatschap
van onze Maatschappij kunnen verwerven, zonder dat hun dit grootere finantieele
offers vraagt, dan indien zij hun candidaat-lidmaatschap hadden gecontinueerd
gedurende den daarvoor gestelden termijn.

Was het in een vorig verslagjaar de crisis-varkenscentrale, welker werk alle be-
langstelling van het Hoofdbestuur had, ditmaal vroeg de rundercentrale onze
medewerking die wij verleenden door de aanwijzing van Dr. van der Plank na-
mens onze Maatschappij als lid in de commissie van advies. Terwijl de varkens-
centrale werkt met de hulp der vleeschkeuringsdiensten, maakte de rundercentrale
de georganiseerde tuberculosebestrijding onder het rundvee dienstbaar aan het

door haar gestelde doel. Het is daardoor dat er tegen het einde van het verslagjaar
in veehouderskringen een ongewone belangstelling ontstond voor de tuberculose-
bestrijding. In streken, waar alle propaganda tot dusverre had gefaald, verrezen
de tuberculosebestrijdingsvereenigingen als paddestoelen. Wij zullen afwachten,
wat er van deze bestrijding beklijven zal ook in volgende jaren. Voorloopig is zeker
dat onze bindende besluiten inzake de tuberculosebestrijding aan belangstelling
wonnen en in het Hoofdbestuur, alsmede in menige afdeeling aan grondige be-
sprekingen werden onderworpen.

Evenals voorgaande jaren hebben wij ook ditmaal afspraken gemaakt met de
leiders der groote pluimveeorganisaties, de A. N. P. V. en de N. P. F. over de massa-
entingen tegen diphtherie. De onderhandelingen werden namens het Hoofdbestuur
gevoerd door een kleine commissie, bestaande uit Kirch. Dr. Tap en onderge-
teekende. Besloten werd een zeer laag tarief aan de leden te adviseeren, niet dan
nadat door den secretaris een kleine enquête was gehouden onder een 15-tal collegae
met speciale ervaring in de pluimveepraktijk. Tot dit lage tarief moest wel worden
geadviseerd, omdat de pluimveeeigenaars te kust en te keur entstoffen konden be-
trekken uit den Ieekenhandel of door kwakzalvers konden laten enten. Hoewel
het lage tarief hier en daar kritiek op het Hoofdbestuur heeft uitgelokt was men na
afloop van het seizoen toch vrijwel algemeen tevreden over de werking en in de
pluimveecentra konden verscheidene collegae weer een vermeerdering van het
aantal geënte dieren constateeren. vergeleken bij het vorige jaar.

De commissie voor post-universitair onderwijs, welker secretaris, Prof. Krediet,
bedankte wegens zijn verkiezing tot voorzitter onzer Maatschappij en die in de com-
missie werd opgevolgd door Prof. Klarenbeek, organiseerde in het voorjaar cur-
sussen in de kennis der tuberculose in de provinciën Friesland, Noord-Holland,
Brabant en Limburg en in het najaar cursussen voor de ziekten bij jonge dieren
in de provinciën Friesland en Groningen-Drente. Deze cursussen mochten zich
veelal in een aandachtige belangstelling verheugen.

Ons Tijdschrift behield zijn vooraanstaande plaats in de rij der veterinaire vak-
bladen. Een gevoelig verlies leden wij en de redactie in het bijzonder door het onver-
wacht overlijden van haar voorzitter, Prof. Kroon, die ook voorheen als voorzitter
der Maatschappij steeds zijn beste krachten aan onze gemeenschap heeft gegeven.
Nadat in deze vacature voorloopig voorzien was door het benoemen van coll. van
Heusden, werd deze, na zijn benoeming tot secretaris, in verband met de in het
secretariaatsrapport neergelegde wenschen, als zijn opvolger aangewezen.

Aan het initiatief van de redactie van ons Tijdschrift danken wij het, dat onze
Maatschappij thans ook een tweede uitgave bezit, namelijk de Acta Veterinaria
Neerlandica, waarin onderzoekingen worden gepubliceerd, die te omvangrijk zijn
voor een tijdschriftartikel en welker uitgave toch gewenscht is. Een reglement op
de uitgave werd vastgesteld en contracten met drukker en uitgever werden afgeslo-
ten. In het verslagjaar zag een tweetal nummers dezer Acta het licht en wel een
van de hand van Prof. Krediet, handelende over de castratie van intersexen en een
van de hand van Prof. Sjollema. die ter gelegenheid van zijn 25-jarig ambtsjubileum
bij het veterinair onderwijs op verzoek zijner leerlingen, een samenvatting heeft
geschreven van zijne onderzoekingen inzake stofwisselingsstoornissen. Van deze uit-
gave, tevens als huldeblijk bedoeld, kon onze voorzitter ter gelegenheid van de Al-
gemeene Vergadering aan Prof. Sjollema het eerste exemplaar aanbieden.

Stemt deze nieuwe uitgave als uiting van een nieuw streven onzer Maatschappij
tot voldoening in deze tijden van malaise, ook in ander opzicht zijn er nog enkele
heugelijke feiten in herinnering te brengen. Zoo werd in 1933 nog een 34-tal nieuwe
leden geboekt, maar belangrijker is het nog dat in het afgeloopen jaar een geheele
nieuwe afdeeling zich aanmeldde en door het Hoofdbestuur als Bijzondere Afdeeling
werd erkend in zijn vergadering van 1 Juli. Het betreft de afdeeling der militaire
paardenartsen, die op 17 Juni vergaderde en besloot als Bijzondere Afdeeling tot
onze Maatschappij toe te treden. Zij vaardigde haar voorzitter, Dr. Brands, af naar
het Hoofdbestuur en deze werd daarin op de vergadering van 12 October welkom

geheeten terwijl ter gelegenheid van de Algemeene Vergadering door Dr. Dhont
woorden van welkom en waardeering voor het besluit tot toetreding aan het adres
van de nieuwe afdeeling werden gericht, die beide malen den bijval der aanwezigen
opriepen.

Behalve de Hoofdbestuursvergaderingen zijn er ook nog een aantal vergaderingen
van het Dagelijksch Bestuur gehouden, meestal te Utrecht en doorgaans ter voor-
bereiding van de Hoofdbestuursvergaderingen of voor het houden van afzonderlijke
besprekingen. Verscheidene malen ook zijn er door een of meer leden van het Dage-
lijksch Bestuur besprekingen gevoerd, bezoeken gebracht aan autoriteiten aan De-
partementen van Algemeen Bestuur, enz. Verschillende malen ook was het Hoofd-
bestuur vertegenwoordigd op vergaderingen en congressen, waar onze aanwezig-
heid gewenscht was, ook een enkele maal bij de bespreking over belangrijke maat-
schappelijke aangelegenheden in afdeelingsvergaderingen bijv. die over de vetari-
naire ziekenfondsen in de afd. Friesland.

Behalve de besprekingen werd door de Maatschappij een briefwisseling gevoerd
van vele honderden uitgaande brieven en iets meer ingekomen stukken, een totaal
aantal, dat zich steeds nog in opgaande lijn beweegt. Hieronder keeren telkens weel-
de adviezen aan gemeentebesturen terug, die ingevolge de Ambtenarenwet moeten
worden gevraagd bij het voorstellen van wijzigingen in de dienstvoorwaarden van
hel gemeente-personeel, in casu het veterinaire personeel van den vleeschkeurings-
dienst.

Het bureau voor plaatsvervanging was in de gelegenheid om vele tientallen malen
plaatsvervangers of assistenten uit te zenden en kon aan alle aanvragen voldoen, tot
welk goed resultaat de slechte tijdsomstandigheden ook hunne medewerking ver-
leenen, waardoor eensdeels het aanbod verhoogd en andersdeels de vraag ver-
kleind is.

In de afdeelingen heerschte over het algemeen een vrij opgewekt vereenigings-
leven, waarvan de verslagen in ons Tijdschrift getuigen.

Terwijl in de laatste jaren het getal onzer leden, dat ons door den dood ontviel,
opmerkelijk klein was, in 1933 is helaas weer een grooter aantal vakbroeders van
ons heengegaan. Zoo betreurden wij in de eerste plaats het overlijden van den
oudsten dierenarts in ons land, Dr. J. Mazurf. te den Haag, die in velerlei opzicht
voor onze Maatschappij en voor ons beroep eminent werk heeft verricht, evenals
Prof. Dr. H. M. Kroon, die ons te midden zijner werkzaamheden ontviel. Tot
de ouderen, die voorts van ons heengingen, mogen wij rekenen H. Veenstra te
Haarlem, Joh. Plet te Heerenveen, J. M. A. van Nes te Soestdijk, K. F. Wiersum
te Haren bij Groningen, D. de Fluiter te Schildwolde en J. Flohil te Haarlem.
Maar ook onder de jongeren, die nog in den opgang van hun leven waren, vroeg
de onverbiddelijke dood zijn offers ; Dr. H. C. van der Heijde op Corsika, M. C.
Reisinoer te Holten en H. A. Driessen te Heijthuizen (L.) werden op nog jeugdigen
leeftijd aan hun gezin ontnomen.

Wij sluiten ons aan bij de woorden van piëteit, die door onzen voorzitter ge-
sproken zijn in zijn openingsrede ter Algemeene Vergadering, waarin hij hunne
nagedachtenis in ons midden eerde. Deze nagedachtenis zal voor ieder hunner
in eigen kring in dankbare herinnering worden bewaard.

In de Hoofdbestuursvergadering van 6/7 Juli 1934 zijn de hierna vermelde bin-
dende besluiten in zake de tuberculose-bestrijding met het daarbij vermelde werk-
gebied voor elke bijzondere afdeeling afzonderlijk, goedgekeurd.

1. De leden van de afdeeling Gelderland-Overijssel der Maatschappij voor
Diergeneeskunde verplichten zich geen tuberculine af te geven aan anderen dan
aan dierenartsen of onder hun direct toezicht werkend hulppersoneel. Dit laatste
alleen bij die bestrijdings-organisaties, die vóór 1 Juli 1932 reeds hiervan gebruik
maakten.

2. De leden van de afdeeling Gelderland-Overijssel der Maatschappij voor
Diergeneeskunde, geen volambtenaar zijnde, verplichten zich bij deelname aan
eenige tuberculose-bestrijding de „vrije dierenartsenkeuze" zonder eenig voorbehoud
te aanvaarden.

3. De leden van de afdeeling Gelderland-Overijssel der Maatschappij voor
Diergeneeskunde verplichten zich bij deelname aan eenige tuberculose-bestrijding
steeds een tarief te berekenen, dat is vastgesteld door het afdeelingsbestuur na overleg
met het betrokken lid.

Werkgebied : de provincie Gelderland met uitzondering van die gemeenten,
vermeld bij het werkgebied der afdeeling Utrecht, benevens de Overijsselsche
gemeenten : Deventer, Diepenveen, Bathmen, Olst, Wijhe, Heino, Dalfsen. Zwolle,
Zwollerkerspel, Staphorst, Hasselt, Kampen, Kamperveen. Zalk Veecaten. Wilsum,
IJsselmuiden, Grafhorst, Genemuiden, Zwartsluis, Stad Y\'ollenhove, Ambt Vollen-
hove, Blokzijl, Blankenham en Kuinre.

De leden van de afdeeling Noord-Brabant van de Maatschappij voor Diergenees-
kunde verplichten zich :

2. Bij deelname aan eenige tuberculose-bestrijding de „vrije dierenartsenkeuze"
als zoodanig, zonder eenig voorbehoud, te aanvaarden.

Toelichting : De manier, waarop het wordt uitgevoerd, wordt aan het afdeelings-
bestuur overgelaten. Het voorkomt oneerlijke concurrentie.

3. Steeds een tarief te berekenen, dat in overleg met de betreffende organisaties
is vastgesteld met inachtneming van een minimum tarief van één gulden per rund
per onderzoek.

Toelichting : Het tarief van één gulden is voor de bestrijding met Rijkssteun
niet als te hoog aan te merken, doch te beschouwen als een middel om de bestrijding
ingang te doen vinden.

Werkgebied : de provincie Noord-Brabant met uitzondering van de gemeente
Cuyck en omgeving.

De leden der Afdeeling Limburg der Maatschappij voor Diergeneeskunde ver-
plichten zich :

1. Geen tuberculine af te geven of te doen afgeven aan anderen dan dierenartsen.

2. Bij deelname aan eenige tuberculose-bestrijding de „vrije dierenartsenkeuze"
zonder eenig voorbehoud te aanvaarden.

3- Steeds een tarief\' te berekenen, dat in overleg met de betreffende organisaties
is vastgesteld, met inachtneming van een minimumtarief van één gulden per
onderzoek.

Van dit minimumtarief kan door het afdeelingsbestuur schriftelijk ontheffing
worden verleend, op verzoek van, en aan een dierenarts, die bij de tuberculose-
bestrijding mededinging ondervindt van een collega, welke geen lid is van de
Afdeeling Limburg van de Mij. voor Diergeneeskunde. Het tarief wordt dan door
het Afdeelingsbestuur in overleg met den betrokken dierenarts vastgesteld, en in
de ontheffing vermeld. Van elke ontheffing, welke telkens voor één jaar wordt
verleend, doet het bestuur mededeeling op de najaarsvergadering.

Werkgebied : de provincie Limburg alsmede de gemeente Cuyck en omgeving
in de provincie N.-Brabant.

A. De leden der afdeeling verplichten zich geen tuberculine af te geven aan
anderen dan dierenartsen.

B. De leden der afdeeling verplichten zich bij deelname aan eenige tuberculose-
bestrijding de „vrije dierenartsenkeuze" als zoodanig, zonder eenig voorbehoud,
te aanvaarden.

C. De leden der afdeeling verplichten zich bij deelname aan eenige tuberculose-
bestrijding steeds een tarief te berekenen, dat is vastgesteld door het afdeelings-
bestuur. na overleg met de betrokken organisatie en gehoord het lid, daarmede belast.

Werkgebied : de provincie Utrecht en de buiten die provincie gelegen gemeenten,
te weten : Vianen. Leerdam, Geldermalsen, Tiel, Druten, Oudewater, Woerden,
Bodegraven, Nieuwveen. Hilversum, Putten. Barneveld, Harderwijk en Ede.

1. De leden van de afdeeling Noord-Holland, verplichten zich geen tuberculine
af te geven aan anderen dan dierenartsen.

2. De leden van voornoemde afdeeling verplichten zich, bij de tuberculose-
bestrijding geen tuberculine te gebruiken, anders dan bij :

a. een georganiseerde tuberculose-bestrijding, als zoodanig door de afdeeling,
eventueel het afdeelingsbestuur, erkend ;

b. particuliere veehouders of bedrijven, die voldoende garantie geven voor hun
handelingen met dieren lijdende aan clinisch waarneembare tuberculose, één en
ander geheel ter beoordeeling van de afdeeling of in spoedeischende gevallen het
afdeelingsbestuur.

3. De leden van voornoemde afdeeling verplichten zich bij deelname aan eenige
tuberculose-bestrijding, de „vrije dierenartsenkeuze" als zoodanig, zonder eenig
voorbehoud te aanvaarden.

4. De leden van voornoemde afdeeling verplichten zich steeds een tarief te
berekenen, dat in georganiseerd overleg met de betreffende organisaties is vastgesteld.

Werkgebied : de provincie Noord-Holland behalve het eiland Terschelling en
de gemeente Hilversum.

Van den Heer Dr. J. J. F. Dhont is bericht ingekomen, dat hij met ingang van
i Januari 1935 bedankt ais voorzitter van den Centralen Raad.

Daar ik tot nu toe nog niets gehoord had op het schrijven van 10 April 1934,
No. 249, gezonden namens de Maatschappij aan Zijne Excellentie den Minister
van Financieën in zake de toepassing van de Omzetbelastingwet 1933, had ik mij
wederom in verbinding gesteld met den Heer Inspecteur der Directe belastingen,
invoerrechten en accijnzen te Nijmegen.

Genoemde Inspecteur deelde mij mede, dat bij Resolutie van Zijne Excellentie
den Minister van Financiën van 19 April 1934, No. 34, o.m. wordt bepaald :

„Ten slotte wordt medegedeeld dat ook de verstrekkingen door apotheekhoudende
dierenartsen van geneesmiddelen geacht moet worden op recept te geschieden."

Aangezien nu onder de vrijstellingen van omzetbelasting, vermeld bij tabel B
behoorende bij de Omzetbelastingwet o.m. zijn aangegeven : „geneesmiddelen,
voor zoover op recept verstrekt" is door bovenstaande resolutie beslist dat de af-
levering van geneesmiddelen door dierenartsen op recept vrij is van omzetbelasting.

voor bereiding van geneesmiddelen, fleschjes, zalfdoozen, poederdoozen, papieren

zakken, kurken, etiketten, zalfpotjes enz." te kunnen inslaan, zonder dat wegens

invoer daarvan invoerrecht ingevolge genoemde omzetbelastingwet verschuldigd
»»»»»»»» . . t . i t «

Wat de chemicaliën enz. betreft, wordt de omzetbelasting reeds verwerkt in
de prijzen van den groothandel, zoodat daarvoor toch reeds de belasting betaald
wordt en er geen voordeel mede te behalen is. Hoogstens zou men in de vrijstelling
van fleschjes, zalfdoozen enz. eenig voordeel kunnen hebben, welk voordeel echter
niet opweegt tegen de daaraan verbonden administratieve lasten.

Mijn reeds eerder aan de collega\'s gegeven raad niet over te gaan tot het aan-
vragen van een vrijstelling van omzetbelasting bij aankoop, blijf ik van zelf ten
volle handhaven. De secretaris,

Het bestuur der afdeeling deelt mede, dat het, in verband met een ingekomen
verzoek van het Genootschap voor Landbouw en Kruidkunde te Utrecht, voor
het enten van kippen tegen diphterie in het komende seizoen het onderstaande
tarief heeft vastgesteld, welk tarief het vorig jaar door het Hoofdbestuur der
Maatschappij met de A.N.P.V. en haar dochter-organisatie, de L.G.P.B., even-
eens was overeengekomen.

bij het enten van 100 dieren ƒ 4.— ; 200 dieren ƒ 6.— ; 300 dieren ƒ 8.— ; 400
dieren ƒ 10.— ; 500 dieren ƒ 12.— ; 600 dieren ƒ 13,50— ; 700 dieren ƒ 15,— ; 800
dieren ƒ 16,50 ; 900 dieren ƒ 18,— ; 1000 dieren ƒ 19,50.

De opgegeven getallen van de kippen betreffen het aantal op elke boerderij of onder-
neming, en niet het aantal, dat gelijktijdig voor de enting wordt opgegeven.

Wordt met antidiphterin van de Blieck—van Heelsbergen geënt, dan wordt
deze extra berekend ; de entstof der Rijksseruminrichting niet. Verder moet aan
de eischen worden voldaan, dat de dieren zijn opgekrat, zoodat zonder stagnatie
kan worden doorgewerkt en dat bij de enting over twee personen moet kunnen
worden beschikt, welke eischen ook het vorige jaar zijn gesteld.

den Haag. Het geheele vaste personeel bestond uit 47 ambtenaren en 58 werk-
lieden. Op het einde van het jaar kwam de reeds elders beschreven nieuwe verkoop-
hal klaar en werd in Januari 1934 in gebruik genomen. Door deze nieuwe verkoophal
zal er, volgens het verslag, in de eerstvolgende tien a vijftien jaren niet tot uitbreiding
van de slachthallen voor runderen en klein vee behoeven te worden overgegaan ;
het geslachte vee kan nu direct uit de slachthal worden verwijderd en worden op-
gehangen in de nieuwe hal, zoodat in de slachthallen voortdurend nieuwe ruimte
ontstaat. Op het dak van de slachthal voor klein vee werden 6 lichtkappen aange-
bracht, zeer ten voordeele van de keuring.

De opmerking wordt gemaakt, dat het verslagjaar zich vooral gekenmerkt heeft
door een sterk verhoogden prikkel tot ontduiken der bepalingen van de vleesch-
keuringswet. Eenerzijds trachtte men de invoerkeuring te ontloopen, anderzijds
zag men een toeneming van het frauduleuze slachtbedrijf. Vermoedelijk zijn de
verschillende crisisheffingen hieraan niet vreemd.

In 1933 werden 14361 winkelbezoeken afgelegd, bij welke controle werden in
beslag genomen 4868 K.G. vleesch, 383 K.G. vet, 418J K.G. slachtafval en 19.3
K.G. vleeschwaren. Het aantal slagerijen bedroeg 591, terwijl er 17 inrichtingen
waren tot het bereiden van vleeschwaren of worst.

Tuberculose kwam voor bij 21.91 % der runderen, 1.58 % der graskalveren,
°-75 % der vette kalveren, 13.7 % der varkens, 0.03 der schapen, 0.04 % der nuch-
tere kalveren en 11.76 % der geiten.

Been- of gewricht-tuberculose kwam voor bij 503 varkens, of 6.59 % van het
aantal geconstateerde tuberculosegevallen en 0.9 % van het aantal geslachte var-
kens. Bij runderen waren deze cijfers resp. 0.78 % en 0.16 %, waaruit mag worden
geconcludeerd, dat deze vorm van tuberculose bij varkens veel meer voorkomt
dan bij runderen.

Actinomycose werd aangetroffen bij 14 runderen. Echinococcose kwam voor bij
102 paarden, 99 runderen en 37 varkens. Vooral het percentage paarden is zeer
hoog, nl. 8.25 % ; vele uit het buitenland ingevoerde slachtpaarden vallen echter
hieronder.

Cysticercosis werd aangetroffen bij 282 runderen (1.08 % van het aantal geslachte
dieren) en 72 graskalveren (2.37 %), welke cijfers iets lager zijn dan in 1932. Levend
waren de gevonden parasieten bij 44 runderen (0.17 %) en 15 graskalveren (0.49 °„).

Omtrent de positieve bevindingen bij het bacteriologisch vleeschonderzoek wordt
het volgende vermeld : Bacteriën uit de paratyphusgroep werden 1 7 maal aange-
troffen en wel bij 2 vette en 2 nuchtere kalveren met miliair-necrose ; 5 nuchtere
kalveren met polyarthritis ; 1 nuchter kalf met spierbloedingen, nierpetechiën en
milttumor ; 1 uit nood geslacht nuchter kalf, hetwelk „flauw" geweest zou zijn,
maar behoudens slechte kleur na slachting geen afwijkingen te zien gaf; 2 varkens
met varkenspestverschijnselen ; 1 varken met necrotiseerende oorontsteking, necrot.
pneumonie en huidabscessen ; 1 gestorven rund met melkziekte ; 1 gestorven rund
met darmbloeding en doode vrucht en 1 uit nood geslacht paard met algemeene
acute peritonitis.

Colibacteriën werden gekweekt uit 2 nuchtere kalveren met polyarthritis, 1
nuchter kalf met arthritis en 1 uit nood geslacht nuchter kalf met spierbloedingen
en miltzwelling. Ovale bacillen werden aangetoond bij 1 varken met borstziekte.
6 maal werden vlekziektebacillen gevonden bij varkens met urticaria of endocar-
ditis.

Bact. pyogenes werd gekweekt uit 1 rund met multipele leverabscessen, abscessen
in longen en milt, nierpetechiën en miltzwelling.

Diplococcen werden vastgesteld bij 1 rund met pyaemische verschijnselen, uit-
gaande van een traumatisch, ichoreus miltabsces ; 1 nuchter kali\' met leverabsces-
sen en arthritis, en 2 nuchtere kalveren met polyarthritis. Streptococcen kwamen
voor bij i nuchter kalf met septische verschijnselen. Saprophyten werden gekweekt
uit i rund met traumatische pericarditis en pleuritis en 1 nuchter kalf met lever-
abscessen en necrotiseerende pneumonie.

De pH-bepaling werd in 1933 systematisch bij alle daarvoor in aanmerking
komende gevallen verricht. Hooge getallen werden gevonden bij sterk vermoeide
dieren, hydraemiën en nieraandoeningen. De hoogste pH (7.1) werd gevonden
bij een uit nood geslacht rund wegens loodintoxicatie.

Voor het vaststellen van miliairtuberculose werden in alle daarvoor in aanmerking
komende gevallen vriescoupes gemaakt. Hierbij is gebleken, dat de macroscopische
diagnose van nier-miliairtuberkels vrijwel nooit met zekerheid is te maken. Een
voorwaardelijke goedkeuring van slachtdieren wegens nier-miliairtuberculose,
zonder dat coupes gemaakt zijn, is niet verantwoord.

De kook-en braadproef gaf in 6 gevallen een positief resultaat, en wel bij 4 varkens
met cryptorchidie, 1 varken met icterus en 1 uit nood geslacht paard met maag-
ruptuur.

Het aantal processen-verbaal, opgemaakt in het verslagjaar door de ambtenaren
van den keuringsdienst, bedroeg 90, d. i. meer dan tweemaal zooveel als in 1932.

Wat het aantal slachtingen betreft, wordt medegedeeld, dal het aantal geslachte
varkens 55675 bedroeg, of 26710 minder dan in 1932. Meer werden geslacht 2141
runderen, 22 paarden, 238 kalveren, 3318 schapen, 3878 zooglammeren en 6 geiten.
De invoer van vleesch en vet uit het buitenland bedroeg 204.629 K.G. minder dan
in 1932, terwijl de invoer uit het binnenland een vooruitgang aantoonde van 755.221
K.G.

Winst ƒ244.528.21. Geraamd was ƒ318.400.- . Dat het werkelijke winstcijfer
aanmerkelijk lager is dan het geraamde bedrag is hoofdzakelijk een gevolg van de
invoering der Crisis-Varkenswet, waardoor veel minder varkens zijn geslacht.

Volgens een publicatie van het Centraal Bureau voor de Statistiek verschenen
in het Maandschrift voor de Statistiek van dat bureau, zou men, volgens de voor-
loopige uitkomsten van de bedrijfstelling van 31 December 1930, in ons land hebben
11.284 slagerijen, waarin werkzaam zijn 18.769 man personeel, waaronder 4647
vrouwen. Uit een beschouwing, welke de ,,Vec- en Vlceschhandel" over deze cijfers
geeft, blijkt, dat slechts in 2198 slagerijen (19.48 % van het totaal aantal) het be-
drijfshoofd alleen werkzaam is. In 3746 slagerijen (33.20 % van het totaal aantal)
heeft hij de hulp van 1 persoon in zijn bedrijf. In 1052 gevallen is hierbij vrouwelijke
hulp aanwezig.

Het grootste aantal slagerijen, nl. 5.098 of 45.18 % van het totaal aantal, hebben,
behalve het bedrijfshoofd, 2—5 personen in dienst. Hierin zijn werkzaam 13.113
personen, waaronder 3299 vrouwen.

Slechts een zeer klein aantal slagerijen, n.1. 214, hebben 6 -10 man personeel,
en slechts 28 slagerijen hebben 11—50 personen in dienst.
Het eerste slachthuis in Drente.

Op Maandag 2 Juli, j.1. heeft, door den Burgemeester van Assen, aldaar de offi-
cieele opening plaats gehad van het nieuwe slachthuis.

In zijn openingsrede deed de Burgemeester uitkomen, dat ook bij de tot stand-
koming van dit slachthuis vele moeilijkheden waren te overwinnen. Reeds in 1925
was er contact met de slagers over de vraag, of er een slachthuis moest komen,
of dat de slagers hun eigen inrichtingen in orde zouden maken in overeenstemming
met de eischen, welke de Vleeschkeuringswet stelt. Zoowel voor- als tegenstanders
werden aan het woord gelaten. Ten slotte werd in een vergadering met de slagers
met 16 stemmen voor en 8 tegen en 1 blanco, tot de oprichting van een slachthuis
besloten. Terwijl men aanvankelijk er over heeft gedacht een exportslachterij,

welke gemeente-eigendom was, door verbouwing tot openbaar slachthuis geschikt
te maken, is men daarvan tenslotte terug gekomen en besloot men een geheel nieuwe
inrichting te bouwen.

Ofschoon men er ƒ185.000.— voor had uitgetrokken, hebben de kosten maar
ƒ165.000.— bedragen, zoodat men nog ƒ 20.000.— beneden de raming is gebleven.
Voor dat bedrag is een keurige inrichting verkregen, waarop zoowel de gemeente
Assen als de provincie Drente trotsch kunnen zijn.

Uit heffingen op ingevoerd vleesch wil men in Engeland een fonds stich-
ten, waaruit premies op Engelsch slachtvee zullen worden betaald.

Blijkens een bericht in de N. R. Ct. heeft de Minister van Landbouw in het Lager-
huis medegedeeld, dat met de Dominions en Argentinië besprekingen zijn geopend
over de heffing van een belasting op ingevoerd vleesch. De opbrengst van deze
belasting moet gestort worden in een „veefonds", waaruit aan de Engelsche vee-
houders steun zal worden verleend. Voorloopig ontbreekt echter nog de toestem-
ming van de Dominions en Argentinië. Teneinde nu toch den steun te kunnen uit-
keeren heeft de Regeering 3.000.000 pond beschikbaar gesteld, welk bedrag dan
zal worden voorgeschoten door het consolidatiefonds. Later zullen deze voorschotten
gedekt moeten worden uit de belasting op ingevoerd vleesch.

Blijkbaar gaat men in Engeland denzelfden weg als in ons land, zij het met dit
verschil, dat men voorloopig alleen het ingevoerde vleesch uit de Dominions en
Argentinië heeft belast.

Maarssen en Maarsseveen willen zich losmaken van den keuringskring
Utrecht en een eigen kring vormen.

In een vergadering van den gemeenteraad van Maarssen en Maarsseveen op
2 Juli j.1. is aangenomen het voorstel van B. en W. tot het vormen van een eigen
vee- en vleeschkeuringsdienst voor deze 2 gemeenten.

Tot nu toe bestond er een overeenkomst tusschen deze gemeenten en de gemeente
Utrecht, waarbij aan den keuringsdienst te Utrecht het toezicht op de slagerijen
en de keuring van vee en vleesch was opgedragen. In verband met het feit, dat
zich te Maarssen collega Anderson heeft gevestigd en men wil trachten, dezen voor
de 2 genoemde gemeenten te behouden, stellen nu B. en W. voor per 1 Nov. a.s.,
als het contract met Utrecht vernieuwd moet worden, de overeenkomst op te zeggen
en over te gaan tot het instellen van een eigen keuringsdienst. B. en W. deelen
daarbij mede, dat de keurloonen ongewijzigd zullen blijven.

Bij de behandeling kwamen zoowel voor- als tegenstanders aan het woord, terwijl
tenslotte het voorstel met 7 stemmen vóór en 4 tegen werd aangenomen.

Wordt dit raadsbesluit door Gedep. Staten goedgekeurd, dan zal men dus krijgen
een wijziging van een zuiver ambtelijken dienst in een niet-ambtelijken dienst,
daar de dierenarts ter plaatse ook de praktijk zal mogen blijven uitoefenen. Voor
de plaatselijke slagers wordt de toestand minder mooi, daar men ook een nood-
slachtplaats met vrijbanklokaal in Maarssen wil stichten, terwijl nu alle vrijbank-
dieren naar Utrecht worden vervoerd.

De Raad van Hooge en Lage ^uja/uaie heeft besloten zich niet aan te sluiten bij de
destructor te Son. Volgens het bericht zijn er nog 25 gemeenten in Noord-Brabant,
welke daarbij niet aangesloten zijn.

In een raadsvergadering van de gemeente Avenhorn kwam in behandeling een ver-
zoek van de gemeente Hoorn om aansluiting bij het slachthuis te bestendingen.
Eerder waren tot het slachthuis toegetreden 4 van de 8 dorpen, betrokken bij den
vleeschkeuringsdienst, kring Hoorn. Gedep. Staten hadden toen echter de overeen-
komst nietig verklaard.

De gemeenteraad besloot nu met 5 tegen 1 stem de aansluiting niet te bestendigen,
waarop de burgemeester mededeelde, dat hij tegen dit besluit bij Gedep. Staten
in beroep zou gaan, omdat hij het in strijd achtte met het algemeen belang en met
de moreele verplichtingen, welke men met den bouw van het slachthuis tegenover
Hoorn indertijd op zich had genomen. de G.

B. deJong, Nieuw Vennep; Dr.J. C. van der Slooten, den Haag; D G. de Vries,
Nieuw Namen ; Dr. A. Vrijburg, den Haag.

A. E. ten Broeke, Utrecht ; J. M. Fillekes, Hillegersberg ; Dr. J. Hellemans,
den Haag ; A. van Heusden, Nijmegen ; W. F. Hilwig, Heusden ; J. Kraamf.r,
Koudekerke ; A. Marcus, Nijmegen ; M. H. de la Vieter, den Haag ; Dr. G.
G. J. Westholz, Veur.

Gaarne wenscht ondergeteekende bovengenoemde collegae namens de Redactie
geluk op dezen voor hen zoo gedenkwaardigen dag en wel in het bijzonder diegene,
die zich als lid der Maatschappij voor Diergeneeskunde ook tot de behartiging
der algemeene diergeneeskundige belangen aangetrokken gevoelden. Moge het
hun gegeven zijn ook in dit opzicht nog vruchtdragenden arbeid te verrichten.

Mej. Dr. J. Voet, assistente aan de kliniek voor kleine huisdieren van Prof.
Klarenbeek te Utrecht, is de eer te beurt gevallen door het Nederlandsche Fonds
Pasteur voor het jaar 1934—\'35 te zijn verkozen tot boursière. Zooals uit verschil-
lende publicaties voldoende bekend is, heeft Mej. Voet gedurende vier jaren met
Prof. Klarenbeek samengewerkt o.a. aan de bestudeering van de ziekte van Weil.
Zij is de tweede dierenarts, die door deze vereeniging werd uitgezonden ; de eerste
was Prof. Klarenbeek zelf, toen ter tijd conservator, die in 1926—\'27 aan het
Institut Pasteur in het laboratorium van Prof. Levaditi werkzaam was in verband
met spirochaetosen bij de dieren.

J. Slager te Schoonhoven verkreeg, na driejarige studie, te Leiden den titel van
Mr. in de Rechten.

No. i ; Lepra ; Tropische Ophtalmologie ; Beri-beri ; Pellagra ; Pest ; Cholera ;
Medische Entomologie.

No. 2 : Gele Koorts; Recurrens en andere Spirochaetosen ; Leptospirosis ;
Rattebeet-koorts (rat-bite fever) ; Gifslangen en haar gif; Helminthiasis ; Sprue.

No. 3 : Rabiës ; Malaria : Zonnesteek (heatstroke) ; Slaapziekte (trypanosomiasis).

No. 4 : Kala-azar ; De typhusgroep (typhusgroup of fevers) ; Verruga (Carron\'se
ziekte) ; Dengue ; Lepra ; Frambosia en Syphilis ; Amoebiasis en Dysenterie.

Aan belangstellende leden wordt het Trop. Dis. Buil. op aanvraag, ter inzage
gezonden.

De algemeene vergadering van bovengenoemde vereeniging, gehouden te Zeist
op Woensdag 27 Juni 1934 werd namens onze Maatschappij bijgewoond door
Dr. H. J. van Nederveen te \'s-Gravenhage.

„In zijn jaarverslag deelde de secretaris-penningmeester mede, dat de sterfte
aan alle vormen van tuberculose in 1933 verder is gedaald tot 5.98 per 10.000 der
gemiddelde bevolking (tegen 6.45 in 1932 en 7.30 in 1931), met welk cijfer Nederland

behoort tot de meest begunstigde landen van Europa. Met voldoening werd vast-
gesteld, dat in dit opzicht van een nadeeligen invloed van de verminderde welvaart
der bevolking nog weinig is te bespeuren. Aan den anderen kant werd gewezen
op het feit, dat op alle consultatiebureaux een naar verhouding sterke toeneming
van het aantal lijders aan open longtuberculose is waargenomen, welke toeneming
volgens enkele der ter vergadering aanwezigen voor de toekomst meer beteekenis
heeft dan de daling in het sterftecijfer. De voorzitter meende echter, dat hierin
geen aanleiding aanwezig is voor overdreven angst.

De Emmabloemcollecte, die in 1933voorden 25sten keer werd gehouden, bracht
op ƒ 135.576.86, tegen ƒ 155.674.17 in 1932, met een netto opbrengst per bloempje
van 9.38 cent (10.94 ^cent \'^{n 1}93²)- Hierin kwam dus de invloed der tijdsomstandig-
heden duidelijk tot uitdrukking.

Een belangrijke vraag is dan ook, hoe in het tekort aan geldmiddelen kan worden
voorzien, nu de bijdragen van overheid en van particuliere zijde zoo zeer zijn ver-
minderd. Bij het bestuur zijn hiertoe plannen in voorbereiding, welke ten doel
hebben in eenigerlei vorm een beroep te doen op den steun van de bevolking.

Na enkele verdere besprekingen van huishoudelijken aard werd een gemeen-
schappelijke koffiemaaltijd gehouden, waarna in den namiddag een bezoek werd
gebracht aan het nieuwe sanatorium „Berg en Bosch" te Bilthoven, dat door de
R.K. Vereeniging tot bestrijding der tuberculose „Herwonnen Levenskracht" is
gebouwd ter vervanging van het oude sanatorium te Apeldoorn."

Naast de gebruikelijke opsomming van het vele routinewerk, dat onder leiding
van Sergent in het Instituut Pasteur van Algiers in 1933 is verricht, geeft dit korte
jaarverslag een samenvatting van de wetenschappelijke onderzoekingen, die daar-
naast zijn verricht en welke in 53 artikelen reeds elders waren gepubliceerd.

Het feit, dat voortdurend infecties plegen op te treden bij bewoners van bepaalde
huizen („malariahuizen") is wel eens verklaard door bij de mug een instinct aan
te nemen, dat haar er toe drijft weer te keeren naar de zelfde plaats, waar zij den
eersten maal heeft bloed gezogen. Bij experimenteel onderzoek is van een dergelijke
drang, om bij het bloedig maal een gehechtheid aan de omgeving te toonen, niets
gebleken.

Een onderzoek naar een filtreerbaren vorm van den vogelmalaria-parasiet heeft
geen resultaat gegeven.

Met een nieuw praeparaat „rhodoquine U" werden goede uitkomsten verkregen
bij de behandeling tegen alle ontwikkelingsstadia van Plasmodium praecox.

Voor het ontstaan van Orientbuilen is overbrenging door stekende insecten
(Phlebotomen) vastgesteld. Ook de viscerale Leishmaniosen bij mensch en hond
worden waarschijnlijk door een Phlebotoom verbreid.

In 1933 werden voor de eerste maal in Algiers 2 gevallen van febris recurrens
gezien. Het virus dezer ziekte werd ook aangetroffen in teeken van een hond, die
zich in de naaste omgeving van een patiënt bevond. Met deze teeken gelukte hel
de cavia te besmetten. Uit een en ander wordt de gevolgtrekking gemaakt, dat
in de natuur de hondeteek misschien een rol speelt bij de overbrenging van de
infectie op den mensch.

In Algiers zijn sedert 1924 reeds ongeveer 16000 kinderen met B. C. G. geënt.
De sterfte van kinderen beneden een jaar is bij de geënte kinderen 10,7 %, tegen
18 % bij niet-geënte kinderen, welke onder gelijke omstandigheden leven.

Met cutireacties is uitgemaakt, dat tuberculeuze infectie bij de inheemsche be-
volking toeneemt, al naar mate het contact met de Europeesche beschaving inniger is.

waart hen blijkbaar niet voor pandemieën. Ver afgelegen oasen werden door griep
bezocht, die veel slachtoffers maakte.

Zeer gunstige resultaten zijn verkregen met de voorbehoedende enting van het
vee tegen piroplasmosen.

Sedert 20 jaren worden de schaapspokken bestreden door vaccinatie met een
gesensibiliseerd virus. De uitkomsten van deze behandeling blijven een groot succes.

Sommige vergiften van insecten maken cavia\'s refractair tegen het gif van den
adder. Bijengif geeft witte muizen een relatieve immuniteit voor het gif van schor-
pioenen. van der Hoeden.

Doctoraalexamen \\e gedeelte : geslaagd op 3 Juli 1934 de Heeren : E. Bakema : P.
J. N. Koomen ; G. Wouters en H. J. van Zwol.

Doctoraalexamen 2e gedeelte : geslaagd op 3 Juli 1934 de Heeren : J. van Boven ;
C. Tavejee ; L. Harmsen ; G. A. M. de Monye.

Veeartsenijkundig examen : geslaagd op 5 Juli 1934 de Heeren : A. van Keulen ;
P. van Schaik en H. L. L. van Werven.

Op 21 Juni 1934 bevorderd tot Doctor in de Veeartsenijkunde : A. A. J. Ooms op
een proefschrift getiteld : Bijdrage tot de aetiologie der vleeschvergiftigingen.

Op 28 Juni 1934 : A. P. Middelkoop op een proefschrift getiteld : De intraperi-
toneale chloraalhydraatnarcose bij het jonge varken.

Op 29 Juni 1934 : Mejuffr. Jeannette Voet op een proefschrift getiteld : Een
onderzoek naar de waarde van enkele vitamine-D preparaten voor kuikens en
tevens naar de mogelijkheid vitamine-D preparaten door middel van kuikens te
standaardiseeren.

Op 3 J^ut\' ¹934 \'■ L- W. M. Lobel op een proefschrift getiteld : Lepra bubalorum.
(cum laude).

Op 12 Juli 1934 : H. G. Aalfs, op een proefschrift getiteld : De rundveeteelt op
het eiland Bali.

ENKELE GEVALLEN VAN ABNORMALE DRACHTIGHEID
EN DRACHTIGHEIDSBELOOP BIJ PAARD EN RUND

Paard : Den 23sten April 1925 werd hulp gevraagd voor een gekruist
Belgische merrie van A. A. te O.-L., waarbij de anamnese werd ge-
geven „dat paard moest veulenen, doch er kwam niets".

Aangekomen ter plaatse was het paard zoo volkomen rustig en be-
daard en was er uiterlijk aan het dier zoo weinig waar te nemen dat
men het vermoeden van den eigenaar dat de geboorte zoo dicht nabij
was, ernstig in twijfel zou kunnen trekken. Bij het vaginale onderzoek,
hetwelk het paard heel gewillig en zonder eenig verzet toeliet, werden
in de scheede geen deelen der vrucht waargenomen. De baarmoeder-
mond was geheel geopend en bij het verder aftasten in het lumen der
baarmoeder kon ook daar niets worden gevonden van een veulen en
men haast zou beginnen te gelooven dat de geboorte reeds had plaats
gehad, hetwelk echter door den eigenaar ten stelligste werd ontkend.
Bij zoo diep mogelijk indringen, zoover als dat maar eenigszins kon,
bleek dan ook dat heel ver naar voren iets van een vrucht was te voelen.
Ofschoon het gedeelte van het foetus dat dan te bereiken was met
geen mogelijkheid kon worden omvat, omdat het te diep lag, mocht
worden aangenomen dat dit gedeelte van den onderarm moest zijn met
het ellebooguitsteeksel. Het betreffende gedeelte zal ongeveer te be-
tasten zijn geweest over een lengte van 12—15 c.M. en een breedte
van ongeveer 5—7 c.M. Verder was het niet te bereiken, waren arm
en uitgespreide hand niet bij machte zich nader te oriënteeren. Na
eenige vergeefsche moeite iets meer gewaar te worden of te trachten
er eenig houvast aan te krijgen om het wat meer in den uterus te brengen,
besloot ik de hulp van mijn collega Luten in te roepen, die zeer spoedig
ter plaatse was en die over heel wat meer praktijk-ervaring beschikte
dan ik. Doch ook deze was niet in staat aan het raadselachtige geval
wat meer klaarheid te geven en kwam ook niet verder dan het betasten
van het beschreven gedeelte der vrucht.

Besloten werd toen eenige uren te wachten, in de hoop op een mis-
schien nog spontaan optredende liggingsverandering, en van mijn
zijde ook wel om bericht en raad hoe verder te handelen. Dit onderzoek
had plaats ongeveer drie uur in den namiddag en ik was \'s avonds onge-
veer zeven uur weer bij de merrie. Toen was de toestand nog volkomen
dezelfde als op het oogenblik toen werd besloten nog eenige uren te
wachten. Thans echter liet de merrie zich dat voortdurend onderzoek niet
meer welgevallen en was dit bij het staande dier, zonder levensgevaar, niet
meer uit te voeren; derhalve werd besloten het paard neer te leggen.

Helaas leverde dit ook geen resultaat op ; steeds bleef hetzelfde deel der
vrucht te betasten, zonder dat van deze laatste ook verder maar het
geringste was waar te nemen of dat het mogelijk bleek haar iets meer in de
richting van de baarmoeder te krijgen. Na eenige uren vruchteloozen
arbeid, waarbij de merrie ook nog telkens de vesica urinaria om- en
uitstulpte, die dan heel gemakkelijk te reponeeren was, werd geadvi-
seerd het dier op te ruimen. Het werd dan ook op staanden voet door
de onderlinge paarden-verzekering verkocht.

Naar ik later mocht vernemen heeft ook nog een naburig collega
getracht de verlossing te bewerkstelligen met even weinig succes en
daarna ook nog een verloskundige met hetzelfde povere resultaat en
eerst toen is het paard dan uiteindelijk uit zijn hopeloozen toestand
verlost door afmaking.

Een tweede, ongeveer soortgelijk geval, maakte ik dit voorjaar in
Maart mede, toen mijn assistentie door genoemden collega werd gevraagd.
Ook hier betrof het een gekruist Belgische merrie en ook hier dezelfde
verschijnselen van de zijde van vagina, cervix en uterus. In zooverre
was hier eenige wijziging, dat ook in de diepte weliswaar iets werd
waargenomen van de vrucht, vermoedelijk een pijpbeen, doch dit
was omgeven door een vrij dik vlies, vermoedelijk de baarmoederwand.
Ook hier werd na eenige uren vergeefschen arbeid tot slachting geadvi-
seerd. De sectie der beide dieren kon helaas niet worden verricht, daar
zij naar elders vervoerd waren.

Het betrof hier dus een tweetal gevallen van vermoedelijk extra-
uterine drachtigheid.

Een abnormaal drachtigheidsbeloop nam ik waar bij één der warm-
bloed-stamboekmerries uit het betrekkelijk kleine centrum van hoog-
staande warmbloedfokkerij in deze omgeving. Het betrof hier de
schimmelmerrie Hernia. Hernia, slip of the pen van den Heer Hoofd-
inspecteur der Nat. Ver.? (Ik deel expresselijk mede schimmelmerrie,
omdat de algemeen verbreide meening bestaat, zoover mij bekend
niet wetenschappelijk te verklaren, dat schimmels voor verschillende
invloeden gevoeliger zijn dan paarden van andere kleur).

Deze merrie werd geheel normaal bevrucht ; telkens werd zij na dek-
king, meestal na de eerste, drachtig. Zij is in den loop der jaren door
drie verschillende hengsten gedekt en haar beide kinderen, waarover
even later, zijn van één vader, nadat zich bij denzelfden hengst, toch
ook hetzelfde verschijnsel had voorgedaan.

Nadat zij dan had afgeslagen ging alles goed gedurende ongeveer
9 a 10 maanden. Een maal heeft zij voluit 11 maanden gedragen, doch
ook toen was het veulentje zoo zwak, dat het na ruim 24 uur stierf,
terwijl de andere veulens dood ter wereld kwamen. In het geheel bracht
zij 4 doode veulens, in 4 achtereenvolgende jaren.

Nu is de associatie in deze omgeving in het bezit van een prima hengst-
houder met jarenlange ervaring en deze ried aan de merrie op zoodanig
tijdstip te doen dekken dat het veulen in geen geval voor Aug. zou worden
geboren, zoodat de merrie de laatste maanden der drachtigheidsperiode
in de wei zou kunnen loopen en het veulen ook daar geboren zou
worden. Na eenige overreding besloot de eigenaar dit dan nog eens
te probeeren. En het resultaat ? De merrie bracht het volgend jaar
de nu 4J- jarige Rawilnia en het daaropvolgende jaar, toen de proef
werd voortgezet, de thans -jarige Suwilnia. Weer een jaar later na
voortzetting der proef in denzelfden geest, een hengstveulen, dat echter
een flinke ontsteking kreeg van den navel en daaraan te gronde ging.
Toen bleef de merrie een jaar lang onbevrucht en nu meende de eige-
naar het er toch maar eens weer op te moeten wagen om het tijdstip
van dekking zoodanig te kiezen dat het veulen werd geboren in het
voorjaar, omdat een zoo late geboorte van het veulen zeker geen aan-
beveling verdient. Dit nu geschiedde in het voorjaar van 1933 en de
merrie werd weer drachtig. Helaas waren de resultaten van deze
overweging weinig schitterend. Weer werd het veulen geboren in de
10e maand en heeft geen teekenen van leven gegeven. Ofschoon dit
laatste nu wel geen absoluut bewijs is voor het bijzondere verloop van
de drachtigheid bij deze fokmerrie (het kan immers ook een normale
abortus zijn geweest) geeft dit feit toch wel te denken.

Voor hen, die niet op de hoogte mochten zijn van de naamgeving
bij het stamboek der Nationale Vereeniging ter bevordering der paar-
denfokkerij in Nederland deel ik hier nog even mede dat elk veulen in
hetzelfde jaar geboren steeds een naam krijgt beginnend met denzelfden
letter van het alphabet, waarbij de Q, de X, en de Y worden weg-
gelaten ; b.v. Hernia, Iflora, Otavi, Rawilnia enz.). Ook hieruit blijkt
dus dat Hernia, die voor het eerst als driejarige werd gedekt, 4 niet
levensvatbare veulens heeft gebracht alvorens Rawilnia werd geboren.

Al betreft het hier nu ook maar één geval zoo achtte ik dit abnormaal
beloop der drachtigheid bij deze fokmerrie toch merkwaardig genoeg
het hier mede te deelen.

Rund : Ook bij het rund werden enkele afwijkingen waargenomen,
zoowel wat betreft de ligging der vrucht buiten de baarmoeder als
wel een veel te lange drachtigheidsduur, waarbij de vrucht zich echter
op de normale plaats in de baarmoeder bevond. Hier moet dus door
de een of andere oorzaak de normale ontwikkeling der vrucht zijn ge-
stoord door oorzaken die wij niet kennen en zij geven ons misschien
ook nog tevens een bijzonderen kijk op de physiologie van het geboorte-
proces.

Een zeer langdurige dracht met een buitengewoon sterke ontwikke-
ling der vrucht, zooals die door sommige practici werd aangetroffen,

heb ik tot heden nog niet ontmoet. Dit zegt natuurlijk niets en te oor-
deelen naar datgene wat deze over de verlossing bij dergelijke gevallen
meedeelden, hoop ik ook van zoo\'n ontmoeting verschoond te blijven.

Daar het in het afgeloopen winterhalfjaar nogal eens voorkwam
dat eigenaren van aan de crisis-rundvee-centrale geleverde runderen
van deze organisatie bericht ontvingen dat hun op het geleverde dier
een vrij hoog bedrag werd gekort, omdat het betreffende dier niet het
minimum aantal geëischte maanden drachtig was, lijkt het mij niet
geheel van belang ontbloot, hier deze abnormale beloopen van drachtig-
heidsduur mede te deelen. Te meer aanleiding vond ik daartoe omdat
ook een mijner cliënten bijna de dupe was geworden van een dergelijke
beslissing en hoewel de genoemde organisatie aanvankelijk op haar,
formeel natuurlijk juist, standpunt bleef staan, kwam zij daar toch van
terug, toen haar juiste en niet twijfelachtige mededeelingen konden
worden verstrekt dat ook hier iets bijzonders in het spel moest zijn,
hetgeen de genoemde organisatie, even natuurlijk, niet anders dan tot
eer kan strekken en waardoor het vertrouwen van den landbouwer
wordt versterkt en het billijkheidsgevoel bevredigd.

Den 9 December 1930 werd ik geroepen bij een koe van J. A. te C.,
die teekenen ging vertoonen dat zij zou aborteeren. Volgens eigenaar
was zij 7 maanden drachtig. Bij vaginale exploratie was de baarmoeder-
mond geopend, doch kon evenmin daar als in de baarmoeder iets van
de vrucht worden waargenomen. Met hand en arm zoo diep mogelijk
indringende kon ik na eenig zoeken met de toppen van de vingers een
klauwtje waarnemen. Dit lag echter zoo ver weg dat ik het onmogelijk
met de hand kon omvatten. Na eenige moeite en door het veroorzaken
van een iets golvende beweging gelukte het echter het beentje bij het
klauwtje te grijpen en toen was het een kleine moeite om de vrucht
in het lumen der baarmoeder te brengen en zoo de partus te bewerk-
stelligen.

Een bijna eender verloopend geval maakte ik mede bij een koe van
J. H. M. te S. Deze koe had een normale drachtighcidsduur en had
verschijnselen van kalven, doch er kwam niets. De eigenaar had zelf
eerst eens geëxploreerd en had geen vrucht kunnen ontdekken en
meende nu dat het dier reeds gekalfd had. Alvorens dan ook mijn
hulp in te roepen had hij het land (het was in in den wcidetijd) geheel
afgezocht, slooten en greppels nagezien echter alles zonder eenig
resultaat. Aanvankelijk meende ook ik dat de geboorte moest hebben
plaats gehad ; alles was normaal, alleen de baarmoeder was erg groot.
Ook hier was weer met zoo ver indringen als maar eenigszins kon,
een klauwtje te voelen en kon de geboorte van het kalf op dezelfde
manier geschieden als bij het eerste geval.

Zeer eigenaardig en zeer vreemd was het gesteld met een vaars van
Gebr. H. te D. Deze vaars was volgens de laatste dekking eind Augustus
voldragen en hoewel de eigenaren in Juli met geen mogelijkheid een kalf
konden „stooten", begrepen zij er niet veel van, omdat de vaars, die tus-
schen eenige weidekoeien werd gehouden, ook nooit teekenen van tochtig-
heid te zien gaf. Mij werd verzocht het dier daarom op drachtigheid
te onderzoeken, met de mededeeling erbij dat indien het niet drachtig
was het aan den slager zou worden geleverd, omdat de voedingstoe-
stand zoo buitengewoon goed was. Dit onderzoek had plaats op 15
Juli 1929. De vaars was inderdaad vet, doch tevens een heel goed
exemplaar wat exterieur betrof; maar noch uitwendig, noch rectaal
was ook maar iets van een vrucht waar te nemen, en de drachtigheids-
kans moest dus wel minimaal klein geacht worden. De vaars bleef
waar zij was tot 12 October ; op dien datum had zij verschijnselen
dat ze zou kalven en aangezien dit niet ging zooals het moest werd
hulp gevraagd. Bij het onderzoek was de vulva zoo klein dat het eerst
met moeite gelukte in de vagina in te dringen en ook bij het dieper
inbrengen van hand en arm klemde zij (de vulva) als een vaste, pijn ver-
oorzakende ring om mijn arm, zoodat deze wel gesnoerd leek, hetgeen
geleidelijk verbeterde. Ook hier weer niets, noch in de vagina, noch
in den uterus, doch ook hier gelukt het na eenige moeite een zeer klein
kalfje, dat nog niet eens goed behaard was, ter wereld te brengen, het-
geen, nadat het in de baarmoeder was gebracht, heel gemakkelijk
plaats vond.

Terwijl de beide vorige dieren het er verder zonder eenig nadeel
afbrachten, ging deze vaars echter na eenige weken aan parametritis,
gevolgd door pyaemie, te gronde.

Hier betrof het dus drie gevallen van extra-uterine drachtigheid
(waarschijnlijk dus vruchtontwikkeling in het oviduct) en duurde zij
in het laatste geval bijzonder lang. Vergissing is hier uitgesloten omdat
het dier in de stalperiode werd gedekt, dus ook geen snoepreisje kon
hebben gemaakt, en wel van zoodanig gehalte was dat de eigenaars
wel degelijk nauwkeurig den normalen kalftijd wisten.

Een ander geval van zeer langdurige drachtigheid, met normaal
kalf in de baarmoeder gelegen, betrof een koe van A. N. te C. Ook dit
dier was in November gedekt en dus kon in Augustus een kalf worden
verwacht. Het dier gedroeg zich geheel normaal doch de eigenaar
kon op het laatst van Juni op de gebruikelijke manier van een vrucht
niets waarnemen. Den 28sten Juni werd deze koe door mij rectaal en
vaginaal onderzocht en bleek drachtig te zijn. Ik vroeg den eigenaar of
hij zich toch niet kon hebben vergist in de dekking. Doch daar was

geen sprake van. De vrucht voelde namelijk zoo bijzonder klein aan ;
naar schatting was het dier niet langer dan ongeveer 6 maanden
drachtig, zoover zulks natuurlijk bij rectaal exploreeren was te con-
stateeren.

Den i4en October riep de eigenaar mijn hulp nog eens in voor het
zelfde dier met de vraag ,,of het nu niet mogelijk was dat ik mij inder-
tijd had vergist of dat het kalf dood was of anderszins", omdat de koe
nog steeds geen verschijnselen had van spoedig te zullen kalven. Ik
kon echter den man geheel gerust stellen ; de vrucht leefde en aan de
geboortewegen was niets abnormaals te ontdekken. Ik werd dan ook
volkomen in het gelijk gesteld toen het dier na eenige weken, ik meen
begin November, zonder eenige deskundige hulp, een levend kalf van
normale grootte ter wereld bracht.

Bij W. G. te L. was het een oudachtige, niet erg florisante koe, de
eenige trouwens die de man al sedert jaren bezat, die zich ook eigen-
aardig gedroeg. De eigenaar en zijn zuster, hadden al een veertien
dagen beurtelings \'s nachts gewaakt, omdat de koe, die toch al ver
over tijd was, toch eindelijk wel eens zou kunnen kalven. Ten einde
raad echter wendde hij zich tot mij, hoe hij er toch wel mee aan moest.
Het dier toonde bij mijn komst niet eenig teeken van een ophanden
zijnde verlossing en ik begreep dan ook volstrekt niet dat de menschen
nu daarvoor hun nachtrust hadden opgeofferd. Bij vaginaal en rectaal
onderzoek bleek in de baarmoeder een klein kalf aanwezig te zijn, doch
overigens werd niets waargenomen dat op iets abnormaals kon wijzen,
noch verschijnselen die er op konden wijzen dat de partus al nabij was.
Als eenige troost kon ik den menschen dan ook meedeelen dat ze gerust
zouden gaan slapen, want dat het nog wel een tijdje zou duren voor
zij de jonggeborene zouden mogen begroeten. Later vernam ik van
hem dat de koe nog ongeveer een maand had gedragen en zijn bezit
vermeerderd was met „een akelig misselijk klein kalfje".

Hoewel niet geheel passend in het kader der vorige gevallen is ook
het volgende abnormale drachtigheidsverloop wel zeer merkwaardig.

Een vaars van J. H. te H. liep een eind van de boerderij in de weide ;
het toezicht wordt dan waargenomen door iemand die in de buurt
van zoo\'n weide woont. In de tweede helft van October stuurde deze
een boodschap aan den eigenaar dat bij de vaars moest halen, daar deze
vermoedelijk het kalf zou verwerpen. Het dier werd op de boerderij
gebracht, en was volkomen gezond, met echter alle verschijnselen dat
het kalf vermoedelijk al verworpen was ; gezwollen vulva, volle uier.
De eigenaar besloot dan ook maar het dier te melken ; de vaars gaf
ongeveer 14 liter per dag. Wie schetst echter zijn verbazing toen op
een avond in December de knecht hem meedeelde dat hij bij het melken

„leven" meende te hebben waargenomen bij dit dier en inderdaad
bleek dat het dier nog kalven moest. Getracht werd nu de vaars droog
te zetten, doch dit mislukte. Half Februari had de verlossing plaats en
kwam het tot een maximum melkgift van 22 liter.

Mijn hulp was niet gevraagd voor deze vaars, wel mijn advies en ik
heb het beloop wel kunnen volgen. Heeft hier misschien tweeling-
zwangerschap plaats gevonden, waarbij een vrucht inderdaad ge-
aborteerd is ?

Het was in de eerste jaren van mijn vestiging als practiseerend dieren-
arts dat ik werd geroepen bij een koe van Gebr. H. te H. Het betrof
een magere, ondervoede koe, die niet kon staan en blijkbaar moest
kalven. Een torsio uteri bleek aanwezig, die nadat het dier uit den stal
was verwijderd, en op den dorschvloer was gelegd, door wenteling werd
opgeheven. De baarmoedermond was nog niet geheel en al geopend,
zoodat het hoofd nog niet geheel kon passeeren. Door inbrenging van
een haak in het oog en zeer voorzichtig te trekken werd het kalf ge-
makkelijk geboren toen het hoofd maar eenmaal in de vagina was.

Nu was het ook toen reeds mijn gewoonte om steeds nadat de ver-
lossing had plaats gehad nog even na te gaan of er zich nog iets bij-
zonders voordeed. Tot mijn niet geringe verbazing en tevens ontstel-
tenis, voelde ik in de fundus uteri een scheurtje zoo groot dat ik er met
4 vingers door heen kon voelen en zoo de binnenvlakte der dij kon
aftasten. Hoe ik er toe kwam, doet er hier niet toe, het was misschien
niet geheel te prijzen, doch ik liet het dier niet slachten. Na eenige
dagen vernam ik nog niets van de koe en toen kon ik niet nalaten
toch eens te gaan informeeren.

Het bleek dat de koe weer stond en kerngezond was en dat ook is
gebleven, niet het minst tot verheugenis van den jongen practiseerenden
dierenarts.

Een plaatselijke veeverloskundige, iemand die zeer voorzichtig is
en die zeker geen domme waaghalzerij zou uithalen, was geroepen
bij een vaars, waarbij de geboorte niet recht wilde vlotten. Bij zijn
onderzoek had hij gemerkt dat het kalf verkeerd lag, doch tevens ge-
merkt dat er iets abnormaals was, omdat hij zooveel bloed aan zijn
handen kreeg. Hij vertrouwde het toen niet meer en bleef er liever
met zijn handen af en verzocht dat mijn hulp zou worden ingeroepen.
Ook hier was een uterusruptuur aanwezig, die redelijkerwijze gesproken,
ook spontaan moet zijn ontstaan. De man is inderdaad een voorzich-
tig, betrouwbaar persoon en heeft geen enkel instrument gebruikt
en ontdekte ook onmiddellijk het abnormale. Ook hier moest tot af-
making worden geadviseerd.

Bij de verlossing of beter die verlossingen bij de merrie waar onze
hulp voor wordt gevraagd is het mij eenige malen gebleken dat het
paard, gedurende den tijd dat de repositie moest worden bewerkstelligd,
de blaas uitperste ; deze was dan vrij gemakkelijk te reponeeren ofschoon
wel eens recidive optrad.

Onlangs echter, nu eenige weken geleden, werd \'s nachts mijn hulp
ingeroepen voor een merrie van W. H. te R., waarbij de anamnese
werd gegeven dat het paard geweldig perste, doch dat de geboorte niet
vorderde en nu hing er zoo\'n blaas achter.

Met bekwamen spoed haastte ik mij naar de boerderij ; het paard
bleek tamelijk onrustig en er hing inderdaad een blaas achter, die echter
niet veel verschil toonde met een gewone waterblaas, zoodat ik er mij
eenigszins over verwonderde dat deze niet door of vanwege den eigenaar
was geperforeerd. Het bleek echter wel degelijk de vesica urinaria te
zijn.

Alvorens iets aan de eigenlijke verlossing te doen, achtte ik het
noodzakelijk allereerst deze te reponeeren. Dit ging niet gemakkelijk
door de onrust en het persen van het paard en ik spoot het paard 400
milligram morphine in. Ik bracht toen de blaas geheel terug in de va-
gina en trachtte repositie te bewerkstelligen door ze met de eene hand
in de vagina te houden en ze met de andere als het ware van de fundus
af leeg te drukken. Op deze manier gelukte het mij na eenige moeite
ze op haar plaats te krijgen, waarna ook het persen der merrie, ver-
moedelijk ook reeds mede tengevolge der morphinewerking, minder
werd.

Het veulen lag in stuitgeboorte en de draaiing had niet volledig
plaats gevonden. De repositie hiervan was heel gemakkelijk en de par-
tus kon al heel vlug worden getermineerd, waarna ik het paard onder
dek liet afstappen. Voor alle zekerheid heb ik het paard zes dagen
achtereen 20 gram hexamethyleen-tetramine gegeven en hoewel ook
de secundinae \'s avonds nog met vrij veel moeite moesten worden
verwijderd, heeft het dier absoluut geen nadeeelige gevolgen onder-
vonden van zijn abnormalen toestand.

Tot een van de vooral in oorzakelijk opzicht meest eigenaardige
en betrekkelijk zeldzaam voorkomende ziekten van het rund, welke
tijdens het leven van het dier geen aanleiding schijnt te geven tot een
diepgaande storing van den algemeenen gezondheidstoestand en
waarvan dan ook vaak de pathologisch anatomische verschijnselen
eerst na de slachting aan den dag treden, behoort een eigenaardige,
tot knobbelvorming in de spieren — en dan meestal in de oppervlak-
kigst gelegen spieren, een enkele maal ook in dieper gelegen spier-
groepen en organen, van welke laatste meer speciaal longen, lever
en uitwendige genitaliën van den stier in de verschillende publicaties
genoemd worden — aanleiding gevende aandoening, meer bekend
onder den naam van „Roecklsche granuloom", voor het ontstaan
waarvan tot op heden geen specifiek (eenheids)organisme kan aange-
wezen worden.

Alvorens over te gaan tot de beschrijving van ons geval komt het
mij niet ongewenscht voor eerst een kort overzicht te geven van het-
geen in de literatuur omtrent deze aandoening staat aangegeven.

Dat de aan het eind van dit schrijven genoemde literatuur door mij
hier niet uitgebreider behandeld is geworden, is een gevolg van het
feit, dat ik na inzending van mijn artikel aan de Redactie van ons
Tijdschrift, harerzijds bericht ontving, dat door haar enkele weken
geleden juist een groot artikel van H.H. Heelsbergen en Clarenburg
over Roecklsch granuloom ontvangen werd, hetwelk o. a. de heele
literatuur grondig behandelt, reden waarom ik mij, om niet in te
uitgebreide onnoodige herhalingen te vervallen, tot de volgende regels
zal beperken.

Zoo geeft dan o. a. Ziegler in het Handboek van Joest, deel V, een
beschrijving van het door ons bedoelde ziekteproces onder den naam
van : „Knotige Muskelnecrose". Macroscopisch zou een vrij groote
overeenkomst met tuberculose bestaan, welke evenwel geen bevesti-
ging vindt in het histologische beeld noch in de bacteriologische be-
vindingen.

Zwart en Frenkel konden in een door hen onderzocht geval geen
tuberkelbacillen aantoonen, terwijl het histologische beeld volgens
hen evenmin specifiek zou zijn voor tuberculose.

Volgens Van Heelsbergen zou de vogeltuberkelbacil onze bijzon-
dere aandacht verdienen als veroorzaker van de hier bedoelde aandoe-
ning o. a. omdat hij eenmaal bij een rund met Roecklsch granuloom een

positieve intradermale reactie kreeg met aviaire — echter ook met
bovine-tuberculine.

Besana komt na onderzoek van een geval van „Muskelknoten beim
Rind" bij uitsluiting van andere mogelijkheden tot de diagnose :
„Spiertuberculose". Zoo eveneens Couvreur, welke den Kochschen
bacil noemt als veroorzaker van een ziektegeval bij een rund, waarbij
naast tuberculose van longen, lever en pleura uitgebreide knobbel -
vorming gevonden werd in cutis, subcutis, musc. masset, diaphragma
en in ongeveer alle andere spieren.

Hungerbühler evenwel kon in 14 door hem onderzochte gevallen
van z.g.n. Knotige Muskeltuberculose niet met zekerheid een tuber-
culeuzen grondslag aantoonen.

Van Heelsbergen wijst verder (zie zijn „Vogeltuberculose bij het
rund") op een veelvuldig in Amerika voorkomende ziekte, gekenmerkt
door het optreden van intracutane, meerendeels echter subcutane
knobbels bij het rund, waarbij in aethiologisch opzicht gedacht wordt
aan den tuberkelbacil o. a. door het vinden in 91 % van de gevallen
van zuurvaste staafjes in de knobbels en doordat sommige dezer zieke
dieren reageerden op tuberculine.

Een soortgelijke aandoening werd o. a. door wijlen Dr. Stapensea
te Semarang bij karbouwen waargenomen. Een goede beschrijving
van deze ziekte vindt men in de Ind. Diergeneesk. Bladen, Deel 38,
6e afl. van de hand van Dr. Kok en Roesli. Deze vonden bij een buffel
knikker- tot aardappelgroote knobbels, waarvan de kleinere los onder
de huid — subcutaan dus gelegen — en de grootere vast met de huid
verbonden waren. De kleinere waren hard, de grootere daarentegen
vrij zacht van consistentie. Deze knobbels bevonden zich aan den
kop, hals, voorborst, buikvlakte en in de flanken. Kok onderscheidt
jongere en oudere haarden, waarvan de eerste klein, uitwendig geelwit
van kleur en op doorsnede niet verkaasd bleken, terwijl de andere
groot, zacht soms zelfs eenigszins fluctueerend aanvoelend, op door-
snede een duidelijke verkazing, soms gedeeltelijke verkalking — zand-
korrelachtig — te zien gaven. De allergrootste geleken veel op een
oud absces, waarvan de inhoud bestond uit een geelgroene, kalkwater-
achtige pus.

In jonge knobbels werden vele, in oudere slechts gedegenereerde,
tot korrels uiteengevallen, eenigszins op tuberkelbacillen gelijkende
zuurvaste staafjes gevonden. Cultuur en dierproeven verliepen nega-
tief. Volgens het Hoofd van het Veeartsenijkundig Laboratorium
zou deze aandoening ,,met aan zekerheid grenzende waarschijnlijk-
heid" voor tuberculose gehouden moeten worden.

In dit geval zou m. i. de sterke verweeking veroorzaakt kunnen zijn
door secundaire lymphogene infectie vanuit kleine huidwondjes, we-

tende dat buffels de gewoonte hebben zich vaak tot aan de ooren toe
in den modder te nestelen.

Het voorgaande als geheel beschouwd, krijgt men den indruk, dat
bij het rund grof pathologisch anatomisch in velerlei opzicht op elkaar
gelijkende en elkaar aanvullende ziekteprocessen voorkomen waaraan
— zie het eenigszins op elkaar gelijkende histologisch beeld, het vinden
van zuurvaste staafjes en ten slotte het somtijds positief uitvallen van
verrichte tuberculinaties — een mogelijk tuberculeuzen grondslag
m. i. niet zonder meer ontzegd kan worden.

Het voorgaande als inleiding beschouwend, kan nu worden mede-
gedeeld, dat eenigen tijd geleden aan het Abattoir te Amsterdam een
rund, waaraan bij het passeeren van de levende keuring geen afwij-
kingen waren waargenomen, werd geslacht, waarbij na slachting
„tuberculose" van lever, longen en rechter subparotideale lymphklier
werd gevonden, terwijl eveneens in de oppervlakkige spieren van kop,
borst en buik enkele groot = knikkergroote knobbels werden waar-
genomen, welke voorloopig in verband met het „tuberculeuze" proces
van de organen voor tuberculeuze nieuwvormingen werden gehouden.
Bij nader onderzoek bleken zich caudo-dorsaal van de mondspleet
aan beide zijden van den kop, in de musc. lev. lab. sup. prop. een
drietal, in een rechte lijn op eenigen afstand van elkaar gelegen, knikker-
groote —- sterk boven het oppervlak van de spier promineerende —
bijna bolronde haarden te bevinden. Eveneens bevonden zich enkele
(een totaal van 10 niet overschrijdend) van dergelijke haarden in
de oppervlakkige musculatuur van onderborst en onderbuik. Boven-
dien werden nog in het spiergedeelte van het dunne middenrif één
—■ plat ovaal en i 3 c.M. lang — en in de diepere halsspieren links
even voor den borstingang een tweetal soortgelijke (waarvan één
i kipeigroot) haarden gevonden. Over het algemeen varieerde de
grootte van deze haarden van die van een knikker tot die van een
kipei. Somtijds werden in de omgeving van de grootere haarden enkele
kleinere, hagelkorrelgroote, gevonden. Vaak bleek een dunne bind-
weefselkapsel aanwezig, terwijl enkele van de grootere haarden met
weinig moeite uit hun omgeving waren los te maken. De consistentie
van de knobbels was tamelijk hard, eenigszins elastisch en deed daarom
denken aan gummi. Op doorsnede bleken zij ten deele, soms bijna
geheel — speciaal die aan den kop — verkaasd en waren dan hoog-
geel, eidooiergeel, van kleur. Het randgedeelte van deze knobbels
bestond meesttijds uit een hyaline grijswit weefsel, waarin, en dit
vooral bij de grootste haarden, vaak weer kleinere, miliaire, hooggeel
gekleurde necrotische centra te zien waren. Men krijgt den indruk
alsof met het grooter worden van zoo\'n haard telkens een nieuw dun
laagje van dit half doorzichtige bindweefsel gevormd wordt, waarin
zich dan weer nieuwe allerkleinste haardjes ontwikkelen, in welke
dan al heel spoedig centrale necrose begint op te treden. Van verkal-
king was macroscopisch niet veel waar te nemen. Eveneens bevonden

zich in het caudo-ventrale gedeelte van het rechter achter uierkwartier
verschillende erwt- tot hazelnootgroote gelijksoortige knobbels, d. w. z.
de grootere waren feitelijk ingelaten in het uierweefsel en waren dus
half omgeven zoowel door den subcutis als door het uierparenchym;
op doorsnede bleken deze knobbels volkomen gelijksoortig aan die
uit de spieren.

Het is m. i. opmerkelijk dat vooral de ventrale zijde van het rund
n.m.1. borst, buik en uier was aangetast, alhoewel niet in sterke mate.

In de lever bevonden zich in het rechter gedeelte ter hoogte van de
Spiegelsche kwab een tweetal aardappelgroote haarden en in het linker
dunnere gedeelte één ^ knikkergroote, allen van ongeveer hetzelfde
type als reeds beschreven. Alleen in zooverre daarvan afwijkend, dat
het bindweefsel zich hier tot een vrij solied netwerk had ontwikkeld,
in welks mazen ± hagelkorrelgroote grootendeels verkaasde korrels
gelegen waren. In de leverlymphklieren geen zichtbare veranderingen.
(Bovendien bestond een vrij hevige distomatose).

Over de eenigszins oedemateuze longen waren verschillende flink
aardappelgroote, vrijwel ronde, licht afgekapselde haarden zoodanig
verdeeld, dat ^ in ieder van de verschillende longkwabben één exem-
plaar aanwezig was, behalve dan nog enkele duiveneigroote haarden
welke daarnaast in de beide hoofdkwabben gevonden werden. Boven-
dien was op eenigen afstand van één dier grootste knobbels één ±
klein erwtgroot haardje in het licht oedemateuze interlobaire bindweef-
sel aanwezig. Aan de buitenzijde van een tweetal grootere knobbels
bevond zich verder een gedeelte roodbruin gekleurd ontstoken long-
weefsel, terwijl de regionaire bronchus met een taai licht geelgrijs
slijm gevuld was. Het is verder merkwaardig dat deze „tuberculeuze"
haarden zich vrijwel steeds bevonden in de onmiddellijke nabijheid
van de grootere bronchiën, zelfs zoodanig dat in één geval twee grootere
bronchiaalvertakkingen geheel tegen de buitenzijde van den betrokken
haard aan zijn komen te liggen, terwijl deze van zijn kant door de voort-
woekerende buitenste jongere, macroscopisch meer korrelig uitziende
zóne, den bronchiaalwand zelve reeds zoover had aangetast, dat direct
onder het bronchiaalslijmvlies reeds de hooggeel gekleurde necrotische
centra zichtbaar werden. Over het geheel genomen bleek het aspect
van deze longknobbels weer vrijwel gelijk aan die uit de spieren enz.,
n.m.1. een centraal gedeelte van meer of minder sterk homogeen ver-
kaasd karakter, kleine onregelmatige eilandjes van licht rood gekleurd
hyalin weefsel insluitende, terwijl het randgedeelte een meer korrelig
voorkomen had en het geheel omgeven werd door een uiterst dunne
bindweefselkapsel.

In de trachea bevond zich verder even boven de bifurcatie aan de
linkerzijde een i 3 c.M. lange gestrekte en i| c.M. hooge fungeuze
woekering, waarin naast kleinere hooggeel gekleurde even zichtbare
necrotische centra grootere onregelmatige — vrij gemakkelijk uitdruk-

bare — necrotische proppen zichtbaar waren. Bovendien bevonden
zich in de submucosa (dorsaal bij den tracheaalband) ter hoogte van
den ₃den—₇den ring enkele erwt-boongroote ronde knobbels, centraal
verweekt. Deze verweeking was een zoodanige dat de gevormde necro-
tische massa\'s gedeeltelijk, doch samenhangend, met een weinig krab-
ben met het mes te verwijderen waren. Deze verweeking vond men
ook in lichte mate geheel centraal in de necrotische kern van de groote
longknobbels. Vermoedelijk zal zij haar ontstaan te danken hebben
aan secundaire infectie.

Bronchiale en mediastinale lymphklieren waren tuberculeus aan-
gedaan, met een macroscopisch beeld van verkazing en tevens geringe
maar duidelijke verkalking.

Terwijl macroscopisch bij de diverse knobbels in spieren, lever,
longen en uier de indruk gevestigd werd alsof een vrij scherpe afgrenzing
tegen het omringende weefsel zou bestaan in den vorm van een dunne
eenigszins hyaline bindweefselkapsel, bleek nu uit het histologisch
onderzoek dat van een duidelijke perifere afsluitende kapselvorming
geen sprake was. Wel zag men bindweefselnieuwvorming in den vorm
van jong granulatieweefsel of ouder meer gevormd bindweefsel, het-
welk b.v. in staat is tot het uiteenrafelen van een spierbundel in losse
fibrillen •— laatste microscopisch te herkennen aan de gele kleur met
kleuring volgens Gieson en aan een duidelijke dwarsstreping — terwijl
in het tusschen de losse spierfibrillen ingegroeide bindweefsel vaak
verscheidene zeer jonge submiliaire, voor het ongewapend oog abso-
luut onzichtbare, nieuwvormingen te zien waren.

Daar over het algemeen het histologisch beeld van de ziektehaarden
in spieren, longen en lever vrijwel hetzelfde is, kan hier worden vol-
staan met een enkele, voor allen geldende, beschrijving.

Zoo vindt men dan bij de allergrootste haarden geheel centraal een
necrotische kern, soms bijna den geheelen haard innemende door
haar grootte en gekenmerkt door haar licht eosinroode kleur, waarin
bovendien hier en daar — meer trouwens dan het macroscopisch
beeld deed verwachten — geringe kalkafzettingen gevonden werden.
Hierop volgde zonder scherpen overgang, dus zeer geleidelijk, een
eveneens door eosinc licht rood gekleurd deel waarin nog vele blauw
gekleurde kernen en kernresten voorkwamen. Hierbij aansluitend
een vrij breede strook weefsel, veel gelijkende op jong granulatie-
weefsel door de aanwezigheid van fibroplasten, rondcellen met donker
gekleurde kernen, enkele eosinophyle leucocyten, jonge vaten en hier
en daar een enkele reuzencel. Op sommige plaatsen waren in dit
weefsel direct tegen den buitensten rand van de necrotische kern
gelegen kleine meer omschreven cellige ophoopingen bestaande uit
vaak één duidelijke reuzencel en verschillende epitheloïde cellen.

reerde haarden werden meermalen in direct verband met hen staande
jongere haardjes gevonden, ovaal tot rond van vorm, centraal vaak
wat lichter van kleur door beginnende necrose. Naast deze grootste
en minder groote haarden werden verder alleen microscopisch waar-
neembare, geheel vrijliggende allerjongste stadia van deze haardjes
aangetroffen, voor een deel tusschen de grootere gelegen, voor een ander
niet onbelangrijk deel buitenwaarts uitgroeiende in de zgn. perifere
kapsel tot zelfs geheel daarbuiten. Zij zullen daar vermoedelijk ont-
staan zijn door locale lymphogene uitzaaiing. Histologisch doen zij
denken aan het klassieke beeld van een miliair tuberkel, nml. een
buitenste zóne van klein rondcellig infiltraat, soms meer alleen aan
twee tegengestelde plaatsen opgehoopt, zoodat het geheel eenigszins
spoelvormig aandoet, waarbinnen een gezamenlijk optreden van
epitheloïd- en reuzencellen. Van deze laatste vaak verscheidene.
Hierbij dient opgemerkt, dat vooral in de jongste en jongere haardjes
vaak zeer veel reuzencellen voorkomen, veel meer dan in de op granu-
latieweefsel gelijkende randgedeelten der centraal in regressie verkee-
rende grootere haarden.

Van de waargenomen reuzencellen waren vele van het Langhansche
type. Sommige, van een schijnbaar ander type, waren buitengewoon
groot en onregelmatig van vorm. Zij allen bezitten verscheidene korte
protoplasma-uitloopers. Vele schijnen oppervlakkig gezien kleine
cellen of losse kernen als insluitsels te bevatten; soms schijnbaar in een
vacuole liggende. Bij verstellen van de micrometerschroef bleken zij
echter veelal in een uitholling van den rand van de reuzencel of tus-
schen twee van haar protoplasmauitloopers te liggen. Bij een toevallige
dwarsdoorsnede van dergelijke plaatsen kwamen deze kernen dan
schijnbaar in een vacuole in het protoplasina van de reuzencel te
liggen.

Tuberkelbacillen waren in diverse coupes, gemaakt van de aange-
dane spieren en organen, van de fungeuzc nieuwvorming in de trachea
en in uitstrijkpreparaten van het bronchiaalsputum niet aantoonbaar.

Op grond van het histologisch onderzoek kan m. i. redelijkerwijze
worden aangenomen, dat het proces op tuberculeuzen grondslag
berust, eendeels door het vinden van locale, lymphogene uitzaaiingen
van submiliaire haardjes (klassiek beeld van tuberkels), anderdeels
door het aanwezig zijn van het eigenaardige granulatieweefsel, terwijl
bekend is, dat een soortgelijk weefsel gevonden werd bij een geval
van nierontsteking bij een varken, veroorzaakt door den vogeltuberkel-
bacil. Ook het vinden o. a. van de eerder beschreven fungeuze nieuw-
vorming in de trachea (afgezien van tuberculose en actinomycose
is mij geen ziekteproces bij het rund bekend, waarbij dergelijke afwij-

kingen in de luchtpijp kunnen voorkomen, terwijl actinomycose in dit
geval absoluut was uit te sluiten) benevens de aanwezigheid van een
„tuberculeus" haardje van denzelfden macroscopischen bouw in
de rechter subparotideale lymphklier bij gelijktijdige aanwezigheid
van de knobbels in de spieren van den kop pleit m. i. hier voor.

Rest mij een woord van dank aan H.H. Collega\'s van het Pathologisch
Instituut te Utrecht voor de bereidwilligheid, waarmee zij het aan hun
opgestuurde deel van het materiaal hebben willen onderzoeken.

„Ter aanvulling van ons schrijven van 4 December 1933 betreffende
„runderorganen verdacht van blastomycose, waarvan wij op grond
„van het histologische beeld de voorloopige diagnose tuberculose stelden,
„kan ik nader mededeelcn, dat de ingespoten cavia na afmaken lijdende
„bleek te zijn aan algemeene tuberculose o. a. de regionaire lglae
„van de entplaats. Histologisch was nu het beeld klassiek, terwijl
„zoowel in uitstrijkjes als coupes typische zuurvaste staafjes zijn ge-
bonden."

Beschreven wordt een ziektegeval, in dc literatuur bekend als Roeckl-
sche granuloom, bij een rund, waarbij behalve macroscopisch veel op
tuberculose gelijkende nieuwvormingen in longen en longlymphklie-
ren, lever, uier en r. subp.arotideale lymphklier eveneens soortgelijke
op tuberculose gelijkende knobbels werden gevonden in hoofdzaak
in de oppervlakkige musculatuur, en vrijwel uitsluitend aan de ventrale
zijde van het lichaam. Uit het sectiebeeld, gecombineerd met de resul-
taten van het histologisch onderzoek, volgens hetwelk een zeer groote
overeenkomst met echt tuberculeuze aandoeningen bestaat, kan wel-
haast met zekerheid afgeleid worden, dat het ziekteproces van tuber-
culeuzen aard is.

1. Besana. Muskelknoten beim Rind (als referaat). Berliner Tierärztliche Wo-
chenschrift 1922.

2. Gouvreur. Tuberculose cutanéc, sous cutanée et musculaire généralisée
chez une vache.

3. Van Hf.elsbergen. Vogeltuberculose bij het rund.
Tijdschrift voor Diergeneeskunde 1932, deel 59.

4. Hungerbühler. Uebcr Muskeltuberculose bei Mensch und Haustiere.
Inaugural-Dissertation Giessen, 1910.

6. J. Kok en Roesli. Huidtuberculose (?) bij buffels.
Nederlandsch-Indische bladen voor Diergeneeskunde. Deel 38, 6e aflevering.

7. Zwart & Frenkel. Blastomycosis bij het rund.
Tijdschrift voor vergelijkende Geneeskunde. Deel 3, 1918.

Verfasser berichtet über einen Fall von Röckische Granulom beim Rinde. Tuber-
kulose-ähnliche kleine Tumoren wurden gefunden, in der oberflächlichen Mus-
kulatur, fast nur an der ventralen Seite, und ausserdem in den Lungen, Lungen-
lymphdrüsen, Leber, Euter und subparotidealen Lymphdrüsen.

Sektionsbefund und histologische Untersuchung wiesen auf Tuberkulose hin.
Tuberkelbazillen wurden nicht in den Tumoren und im Bronchial-schleim gefunden.

The author records a case of Röckl granuloma in a cow. Small tumours resem-
bling tuberculosis were found in the superficial musculature, nearly exclusively
at the ventral side of the body. They were further encountered in the lungs, lymphatic
glands of the lung, liver, udder, subparotideal lymph gland.

In the tumours and in the bronchial mucus no tubercle bacilli were found. Autop-
sy and histological examination pointed to tuberculosis.

L\'auteur décrit un cas de granulome de Röckl chez une vache. De petites tumeurs
rappelant la tuberculose furent trouvées dans la musculature superficielle, presque
exlusivement au côté ventral du corps ; puis dans les poumons, les ganglions lympha-
tiques, les poumons, le foie, la mamelle, le ganglion lymphatique subparotideal.

Dans les tumeurs et dans le mucus branchial des bacilles de Koch ne furent
pas trouvés.

„Toevalligerwijze kwam mij, het voorgaande reeds geschreven zijnde,
een in Amsterdam, als onderdeel van een partij vleesch, ingevoerde
runderstaart in handen, waaraan zich, in hoofdzaak in de staartspieren
aan de laterale zijden, een groot aantal erwt- tot duiveneigroote knob-
bels bevonden. Deze waren ongeveer bolrond van vorm en voorzien
van een eenigszins hyaline, glanzende, schijnbaar iets vochtige bind-
weefselkapsel. Op dwarsdoorsnede bleken zij vrijwel totaal, homogeen
gummi-achtig verkaasd. In den buitenrand waren ook enkele, schijnbaar
vrij liggende, miliaire haardjes, te zien, welke eveneens grootendeels
verkaasd waren. Geheel centraal in het verkaasde gedeelte was somtijds
een onregelmatige licht geelrose kern te zien, terwijl in de rest, vooral
bij de kleinere knobbels, een vrij duidelijke alhoewel onregelmatige,
concentrische teekening te zien was, tot stand gekomen, doordat dit
verkaasde gedeelte bij scherper toezien door uiterst smalle iets hyaline-
strooken onderverdeeld werd in vaak onderbroken, eenigszins concen-
trisch gelegen lagen.

Histologisch : Groot centrum van necrotisch weefsel, waarin veel
kernresten, plaatselijk meer of minder sterk opgehoopt en overgebleven
collageen weefsel. Dan een aansluitende zóne van granulatieweefsel
waarin o. a. vrij veel lymphocyten. Hierin enkele plaatsen met kleine
ophoopingen van protoplasmarijkere cellen (epitheloid cellen?) terwijl
de binnenst gelegen zóne er van gelijkmatig tot necrose schijnt te ver-
vallen. Perifeerwaarts volgt dan een strook fibrillair bindweefsel, met
Gieson duidelijk rood gekleurd, terwijl daarbuiten in het intramusculaire
bindweefsel enkele microscopisch kleine haardjes gevonden worden,
buitengewoon veel gelijkend op tuberkels, centraal één of meer reuzen-
cellen (ongeveer Langhansch type), epitheloid- en lymphocytaire cellen".

De haankip Assen S. is 20 maanden in mijn bezit geweest. Het dier
zou volgens den vorigen eigenaar bezig zijn haan te worden : vermoe-
delijk had het wel eieren gelegd, maar zekerheid daaromtrent was niet
te krijgen ; het dier had een groote kam en lellen gekregen, de veeren
waren gemengd geworden, in kraag en zadel „mannelijk", op den rug
meer intermediair, aan de borst meer vrouwelijk en in den staart sikkels
van halve lengte, de sporen zijn groot en recht. In den tijd, dat ik het
dier heb gehad, heeft het nooit eenige geslachtsdrift getoond, nooit
geruid, nooit gevochten en nooit gekraaid.

Bij de sectie lijken bijnier en schildklier iets vergroot te zijn, maakt
de eileider den indruk nooit gefunctioneerd te hebben en is de linker
geslachtsklier klein en hobbelig van oppervlakte. Rechts is niets ge-
vonden.

Aan de linker geslachtsklier is bij microscopisch onderzoek nog te
zien, dat het een ovarium is geweest. Er zijn nog follikels aanwezig,
waarvan alleen de wand over is en waarin een inhoud voorkomt, die
in geen opzicht meer aan een eicel herinnert, maar waarschijnlijk niet
meer dan een sereuze vloeistof is geworden, waarin enkele histiocyten,
hetzij apart of in een groepje liggend vrij in het lumen of tegen den
wand aan zijn gelegen. Op enkele plaatsen is heel duidelijk te zien,
dat deze cellen uit den wand komen en zich lumenwaarts verplaatsen.
De granulosa is nergens meer aanwezig, de theca komt direct tegen
het lumen aan. Medullaire cellen liggen er weinig in de follikelwanden.
Aanleiding tot de vorming van strengen en tubuli schijnen zij slechts
op een paar plaatsen te zijn geweest. Door deze vormingen opgevulde
follikelholten zijn in de praeparaten aanwezig, evenals een enkele fol-
likel in welks wand buisjes te zien zijn.

De gewezen follikels liggen in het algemeen aan de periferie. Het
grootste gedeelte van het orgaan van de hilus en de mergsubstantie
af tot aan de enkele follikels toe wordt ingenomen door tubuli en strengen
die voor het grootste gedeelte nauw aaneengesloten zijn gelegen met
zeer weinig stroma er tusschen in. Hier en daar is wat meer bindweefsel
te zien en ook zijn er enkele plaatsen, die den indruk geven van vor-
mingsplaatsen der tubuli en strengen te zijn.

Wanneer hier van strengen en buisjes gesproken wordt moet aan de
eerste een andere beteekenis worden toegekend dan zij tot nu toe hebben
gekregen, aangezien zij op geen enkele wijze op de strengen gelijken,

die tot nu toe zijn besproken en geen aanleiding geven tot de vorming
der buisjes. Met deze hebben zij niets gemeen.

De tubuli hebben een lumen en een hoog epithelium, dat uit cellen
kan bestaan, die duidelijk ten opzichte van elkander begrensd zijn,
maar ook een syncytium kunnen vormen. In het laatste geval kan het
voorkomen, dat er vele vacuolen in aanwezig zijn en het protoplasma
zich door een draderige structuur kenmerkt, zooals dat ook te vinden
is in testes van hermaphrodiete en cryptorche zoogdieren, of in testes
van oude, steriele dieren. De kernen, die tegen de membrana propria
of iets minder ver basaal zijn gelegen, hebben bij deze buisjes niet
meer die ronden of ovalen vorm, die zij in die met een mooi epithelium
nog bezitten. De kernen zijn door eenige fijne chromatinebrokjes en
een nucleolus gekenmerkt. In vele tubuli komen tusschen de proto-
plasmarijke cellen, smallere voor, die er als het ware tusschen in gedrukt
zijn. Haar protoplasma is dichter van structuur, donkerder gekleurd
en omgeeft een basaal gelegen kern, die eveneens plat gedrukt is, een
donkere kleur heeft en bijna geen bouw meer laat zien. In enkele buisjes
zijn deze cellen in de meerderheid en in zeer enkele het eenige bestand-
deel. Het geheele beeld, dat door dien grooten rijkdom aan tubuli wordt
verkregen, doet zeer sterk aan een testis denken, te meer daar zij ge-
kronkeld verloopen en dikwijks vertakt zijn. Spermiogenese ontbreekt,
evenals spermatogoniën ; toch zijn er enkele cellen, die in zooverre
uit de lijn vallen, dat ze zich door een ronde hof van lichter gekleurd
protoplasma omgeven, alsof zij zich in de richting van een spermato-
gonie zouden willen dilTerentieeren. In testes van jonge hermaphro-
diete zoogdieren kan soms hetzelfde beeld gevonden worden.

Daar, waar de zoogenaamde vormingsplaatsen liggen, kan het
volgende gezien worden. In het bindweefsel liggen groote, protoplasma-
rijke cellen, met een ronde of ovale kern, die door een fijn chromatine
en een nucleolus gekenmerkt is. Sommige van deze kernen zijn inge-
snoerd, ook zijn zij soms dubbel. Ik vermoed, dat zij zich langs den weg
der amitose vermeerderen. Deze cellen worden niet alleen apart, maar
ook in strengen gevonden, die zich duidelijk onderscheiden van de zoo
juist genoemde. Niet in deze vormingsplaatsen, maar wel elders is te
zien, dat uit zulke strengen van groote cellen buisjes ontstaan, zoodat
aangenomen mag worden, dat ook weer hier dezelfde vormingsmodus
aanwezig is als in de andere gevallen.

De eerstgenoemde strengen, die tusschen de buisjes in liggen, vallen
op door hun licht protoplasma en de kleine, donkere, granaatappel-
achtige kernen. Het protoplasma is bijna niet gekleurd en heeft een zeer
fijne schuimstructuur. De fijne schotjes zijn slechts bij sterke vergrooting
zichtbaar en omgeven kleine holten. De kleine kernen liggen midden
in de cel, zijn onregelmatig en hoekig van vorm en in het bezit van korte,
spitse uitsteeksels. Van een kernstructuur is niet veel meer te zien.
Tegen een donkeren achtergrond steekt een enkele donkere vlek (nu-
cleolus ?) af. Deze lichte cellen liggen zeer dicht tegen elkander aan en

zijn door dunne lijntjes duidelijk van elkander gescheiden. Zoo ge-
vormde strengen passen zich aan de ruimten tusschen de tubuli aan.
Soms ziet men maar een enkele, soms meer, ook kunnen zij in de meer-
derheid in het gezichtsveld zijn.

Omtrent hun ontstaan kan ik geen zekere mededeeling doen. Het
lijkt mij toe alsof zij uit de bindweefselcellen voortkomen, welker pro-
toplasma schuimig van bouw wordt. Daarna gaat de kern schrompelen
en de granaatappelvorm aannemen. Men kan ze als enkele cellen, of
in kleine groepjes en strengen aantreffen zoowel op die plaatsen, waar
ook de buisjes ontstaan als elders in het bindweefsel. Of deze strengen
ook in verband staan met de vermannelijking, weet ik niet. Bij geen der
andere dieren zijn zij gevonden. Het lijkt mij dus het beste ze te ver-
melden, maar er verder geen aandacht aan te besteden, tot zij meer
gevonden zijn.

Volgende op deze groep van drie dieren vermeld ik er één, die wel
in dit onderzoek thuis behoort, maar waarvan ik uit de tijdens het leven
waargenomen verschijnselen niet tot vermannelijking mocht besluiten.
Het betreft een mooie witte Leghornhaan, die mij om zijn eigenaardig
gedrag werd gezonden. Het eenige mannelijke kenmerk naast zijn
habitus was zijn kraaien, dat hij veel en goed deed. Tusschen kippen
gedroeg hij zich zeer rustig. Van geslachtsdrift was geen sprake. Zoodra
was niet een haan in het zicht of het dier ging op de vlucht, zelfs al be-
droeg de afstand tusschen hem en zijn soortgenoot 30 of 40 Meter en
al maakte de laatste heelemaal geen aanstalten om hem te naderen.

Nadat het dier eenigen tijd in mijn bezit was geweest en er zich geen
verschijnselen voordeden, die er op wezen, dat in dit dier nog eenige
verandering zou plaatsvinden, werd het afgemaakt. Het geslachts-
apparaat zag er als volgt uit : Links was een groote, onregelmatige ge-
slachtsklier aanwezig, die den indruk maakte van een grillig gevormde
testis te zijn. Door de aanwezigheid van enkele blaasjes, waaronder een
enkele gesteelde, was de mogelijkheid niet buiten te sluiten, dat deze
klier een ovariotestis zou zijn. Links was er ook een goed ontwikkelde
eileider met fimbria. Rechts lagen er twee testes achter elkander. De
craniale was niet met de tweede en met den ductus deferens verbonden.
De bursa Fabricii is nog goed ontwikkeld.

Het microscopisch onderzoek van de linker geslachtsklier bevestigde
de macroscopische diagnose van ovariotestis. Het ovariale gedeelte
bestaat uit een rij van onregelmatige follikels, die aan eene zijde van
het orgaan gelegen zijn. De eicellen zijn verdwenen en vervangen door
een waarschijnlijk sereuze vloeistof. Primaire follikels heb ik niet ge-
zien. Medullaire cellen schijnen er niet in den follikelwand te liggen.
Ik heb ze er althans niet gezien en woekeringen ervan als in de beide
vorige gevallen heb ik niet waargenomen. Aan die zijden, waar de fol-
likels ontbreken ligt om het orgaan een dunne tunica albuginea,
met uitzondering van een paar gedeelten, waar het bindweefsel veel
breeder is en wigvormig naar het centrum gekeerd is. Het geheel is

omgeven door kiemepithelium, dat nergens mvaginaties vertoont ot
strengen in het onderliggende weefsel inzendt. Van de zijde van het
kiemepithelium is dus geen nieuwvorming te verwachten.

Het overige en verreweg het grootste gedeelte is testiculair en bestaat
uit dicht op elkander gelegen testisbuisjes, waartusschen sporadisch
een tusschencel is te zien. In de buisjes valt de spermiogenese op, die
zeer abnormaal verloopt. De direct in het oog vallende verschillen zijn,
dat de spermatiden alle een pycnotische kern hebben, dat de zich
vormende spermiën alle van abnormalen vorm zijn en dat zij geen
spermienaren vormen, zooals bij een normalen haan wel het geval is.
Misschien staat dit laatste in verband met het zeer gering aantal cellen
van Sertoli, dat in de buisjes voorkomt. Een nader onderzoek naar
deze abnormale spermiogenese moet nog worden ingesteld. In enkele
buisjes komen resten van het epitheel te midden van een necrotische
massa voor.

Het belangrijkste van dit orgaan met het oog op de vermannelijking,
waarvan in dit artikel sprake is, zijn de processen, die de tubuli doen
ontstaan. Zooals reeds is opgemerkt, is er van een activiteit van het
kiemepitheel geen sprake. Of dit in een vroeger stadium geen ver-
schijnselen zal hebben vertoond, blijve buiten beschouwing. Thans is
een ander proces in vollen gang. Overal waar de tunica albuginea uit
een breede bindweefsel laag bestaat, worden nieuwe buisjes gevormd.
Alle stadia zijn hier soms in een enkel gezichtsveld duidelijk te volgen.
Het begin is ook hier een vermeerdering der groote, protoplasma-
rijke cellen met ronde kern met fijne chromatinebrokken en nucleolus.
Men kan ze verspreid zien liggen, in groepen bij elkander, maar ook
in strengen gerangschikt, die van verschillenden vorm en dikte kunnen
zijn. In deze strengen treden lumina op, die ze doen veranderen in
testisbuisjes. In verreweg de meeste gevallen van vermannelijking is het
de rangschikking der tubuli, of hun gelijkenis met testisbuisjes uit een
embryonaal, fetaal of juveniel orgaan, dat ons tot de opvatting moet
voeren hier met onvolkomen tubuli seminiferi te doen te hebben, maar
dergelijke vergelijkingen kunnen in dit geval achterwege blijven,
omdat hier de spermiogenese in de jonge buisjes even goed te zien is
als in het testiculaire gedeelte zelf en evenals in dit abnormaal verloopt.
Soms schijnt de neiging om in deze richting te gaan functionneeren zoo
groot, dat zoodra de strengen zijn gevormd de spermiogenese reeds
een aanvang neemt, doordat men er reeds spermiocyten in kan aan-
toonen. In grootere, blijkbaar oudere strengen zijn er bovendien sper-
miocyten van de tweede orde en spermatiden zichtbaar. Dit geheele
proces in zijn opvolgende stadia tot en met de abnormale spermio-
genese, voor zoover zij in het testiculaire gedeelte waargenomen kan
worden, vindt hier en daar in de tunica albuginea plaats binnen het
bereik van het gezichtsveld.

De indruk, die het geheele proces van de vorming der tubuli geeft,
is deze, dat de in den wand ontstane tubuli aan het testiculaire gedeelte

De beide testes van dit dier onderscheiden zich van de ovariotestis
alleen hierdoor, dat er slechts testisbuisjes zijn met dezelfde spermio-
genese als in het testiculaire gedeelte zoo juist zijn beschreven. Van
een vorming van buisjes of van resten van follikels is niets gevonden.

Alhoewel dus deze haan tijdens zijn leven, voor zoover wij daar van
weten, geen aanleiding heeft gegeven tot het vermoeden hier met een
geval van vermannelijking te doen te hebben, is de uitslag van het
microscopisch onderzoek toch zoodanig, dat men kan zeggen hier met
een intersex te doen te hebben, die processen van aanmaak van testis-
buisjes laat zien, die geheel dezelfde zijn als in de tot nu besproken
processen van vermannelijking. De groote beteekenis van de waarne-
mingen bij dit dier gedaan ligt hierin, dat er een schakel wordt gevormd
tusschen de dieren, die geslachtsverandering vertoonen door tumoren
en die welke onbetwistbare intersexen zijn.

Haankip Breda E. kwam in October 1926 in mijn bezit. Het was
toen alreeds een kip van een paar jaar. Men zou het een soepkip kunnen
noemen. Laten wij den ouderdom gering schatten en zeggen 3 jaar.
Volgens den eigenaar ruide het dier dikwijls, kraaide iederen ochtend
en legde af en toe ook wel eens een ei. Ook bij ons heeft het dat laatste
nog gedaan, maar kraaien deed zij in haar nieuwe omgeving niet.
Ook van veel ruien hebben wij niets gemerkt. Wat de reden is, dat een
dier zich in de nieuwe omgeving anders gedraagt dan in de oude, weet
ik niet, maar opvallend is het wel. Na den rui in het najaar van 1929
kwamen in plaats van henneveeren haneveeren voor den dag en begon-
nen zich sporen te ontwikkelen. De kopversierselen bleven vrouwelijk,
eieren werden niet meer gelegd. Het dier leek een haan meteenhennckop.
In den loop van 1930 zijn kam, lellen en oorlappen grooter geworden
en begon het dier, alhoewel een zeer sonoor geluid voortbrengend, te
kraaien. Op 1 Januari 1931 werd voor de eerste maal gezien, dat het
een hen trad. Den nieuwen haan werden toen 6 hennen gegeven, waar-
voor hij als echte haan zorgde. Zooveel mogelijk werden alle eieren,
die deze 6 hennen legden in de broedmachine gedaan en gecontroleerd.
Alle voorzorgen werden genomen, dat deze 6 kippen niet door een
anderen haan konden worden bevrucht. Ik ben overtuigd, dat dit ook
niet is gebeurd. De eieren van 1931 bleken alle onbevrucht te zijn,
in die van 1932 bevatte een ei een embryo van 5 dagen broeden en een
ander een kuiken, dat de schaal niet kon breken en dus dood geboren
werd. Ook bij de eieren van 1933 waren er twee bevrucht. Een kuiken
stierf een dag na het uitkomen, de tweede leeft nu (April 1934) nog,
is 10 maanden oud en gelijkt een witte leghornhen, tot welk ras ook de
6 kippen behoorden. De haan was rasloos en bont van veeren. Het
hennetje is goed gezond en normaal van vorm, maar is veel te klein,
legt nog geen eieren, wat even oude, andere hennen al lang doen. Ook
is het wat zijn gedragingen betreft sexueel indifferent. Het is dus achter-

lijk in zijn ontwikkeling. In het laatste gedeelte van den zomer en in
den herfst werd de haan steeds lusteloozer, maakte den indruk zeer
zwak te zijn, stoorde zich niet meer aan de kippen, zat veel in elkander
gedoken in de zon, at zeer weinig, kortom gedroeg zich als een oud
dier, zoodat uit vrees, dat het dier zou sterven, het op 4 October 1933
werd afgemaakt. Naar schatting was het toen op zijn minst 10 jaar
oud. Bij de sectie bleek de voedingstoestand van het dier goed te zijn.
Aan een ziekte leed het niet, zoodat aangenomen moet worden, dat het
gedrag van den laatsten tijd werkelijk aan den ouderdom moet worden
toegeschreven.

Links en rechts is een kleine geslachtsklier gelegen. De linker is on-
regelmatig van oppervlak en meet 0.7 X 0.6 X 0.6 cm. Ventraal van
de nieren is een fijn gekronkelde ductus deferens te volgen. De rechter
geslachtsklier lijkt een kleine testis en is glad van oppervlakte. Haar
afmetingen zijn : 1.1 X 0.6 X 0.4 cm. Ook hier is de ductus deferens
zeer dun.

De rechter gonade bestaat slechts voor een klein gedeelte uit te tis-
buisjes, het andere deel is rete en epididymis. De zaadbuisjes zijn zonder
spermatogoniën en zonder spermiogenese. Zij hebben een indifferent
epitheel, waarvan de kernen voor een deel tegen den wand van het
buisje en voor een ander deel door het lumen verspreid liggen. Om de
kernen bevindt zich een protoplasma, dat een syncytium vormt en
waarin vele vetdruppels hebben gelegen, maar nu in de paraffine-
preparaten door holten zijn vervangen. Tegen den wand van het buisje
vormt het protoplasma een aaneengesloten laagje, voor het overige
is het draderig van structuur, zooals dat ook bij hermaphrodiete zoog-
dieren en oude dieren het geval is. De kernen zijn rond tot ovaal, hebben
een membraan, nucleolus en duidelijk chromatinenetwerk. Intersti-
tieele cellen zijn niet waargenomen.

De linker geslachtsklier is een testis, die in vele opzichten van die
van een normalen haan afwijkt. Om het geheel bevindt zich een kapsel,
die aan een zijde geheel tegen de vena cava aanligt. Zij is dun, alleen
daar waar het antrum (rete) testis en de epididymis erin gelegen zijn,
is zij iets dikker. Van deze kapsel uit gaan bindweefselschotten de klier
in, die, nadat deze zich nog eens hebben gedeeld, vakken van min
of meer ronden, ovalen of onregelmatigen vorm omsluiten, waarin de
testisbuisjes gelegen zijn. Tusschen deze komt slechts zeer weinig in-
terstitieel bindweefsel voor, waarin sporadisch een tusschencel is aan
te toonen. De tubuli zijn alle zonder spermatogoniën en zonder sper-
miogenese. Zij hebben een indifferent epitheel, dat op een membrana
propria is ingeplant. De doorsnede der tubuli is zeer afwisselend. De
kleinste vallen in het preparaat op door hun donkere kleur. De chro-
matinerijke, ronde kernen liggen dicht naast elkander tegen de mem-
brana propria, het hen omgevende protoplasma vormt een syncytium,
vult het lumen geheel op en is op enkele kleine vacuolen na homogeen.
Het wordt door haemaluin paars gekleurd. In buizen van iets grootere

doorsnede zijn de kernen iets grooter en iets lichter gekleurd, hebben
een duidelijk chromatinenetwerk met nucleolus, liggen nabij de mem-
brana propria iets verder uit elkander te midden van een syncytieel
protoplasma, dat veel minder sterk gekleurd is, grootere vacuolen en
een draderige structuur vertoont, die aan de buisjes een dwarse, of een
naar het lumen gerichte min of meer radiaire streping geeft. In de
wijdste buisjes overheerscht de draderige bouw van het protoplasma
en liggen de kernen, die kleiner en onregelmatiger, ook donkerder ge-
kleurd zijn, niet meer zoo regelmatig langs den wand. Enkele zijn naar
het lumen verschoven. Hier en daar liggen tusschen deze laatst be-
schreven buisjes nauwere tubuli of strengen, die onderling samen-
hangen en een donkerder protoplasma hebben.

De bevindingen aan het genitaalapparaat van dit dier, dat eieren
heeft gelegd en later vader van een levende kip is geworden, stemmen
niet overeen met de verwachtingen, die op een resultaat van grootere
beteekenis hadden gehoopt. Dit dier is te oud geworden om nog een
volledige spermiogenese te laten zien, die zonder twijfel moet hebben
bestaan. De rechter testis biedt geheel het beeld van een van een seniel
dier, in de linker lijkt het alsof er nog buisjes van verschillenden leeftijd
zijn, al is er van aanmaak geen sprake meer, maar geen van alle func-
tionneeren in germinatieven zin. De oudste waarschijnlijk niet meer,
en de anderen worden niet meer in de gelegenheid gesteld.

Bij zoogdieren komt de vermannelijking minder voor dan bij vogels,
wanneer men voorloopig de gevallen van hermaphrodisie buiten be-
schouwing wil laten. Behalve de waarnemingen, die men bij den mensch
heeft gedaan en die door Robert Meyer systematisch zijn bewerkt
zijn er 2 gevallen van het rund en een van het paard bekend. Het laatste
heb ik zelf kunnen onderzoeken en komt in het kort weergegeven op
het volgende neer. Een merrie toont sterke mannelijke geslachtsdrift
en bespringt als een hengst alle andere merries van den stal. Zij heeft een
clitoris, die zich heeft vergroot en heeft zware kaken gekregen. Het is
een dier geworden van de habitus van een merrie, maar met een hou-
ding en een blik als van een hengst. Bij het clinisch onderzoek blijkt
het rechter ovarium sterk vergroot te zijn. Nadat beiderzijds ovarioto-
mie is gedaan, zijn de mannelijke eigenschappen verdwenen. Bij het
microscopisch onderzoek der beide eierstokken blijkt het rechter een
cystadenoma partim tubulare te zijn. Het aantal cystes is buitenge-
woon groot. Naast grootere zijn er zeer vele kleinere. Over het algemeen
zijn zij met een epithelium bekleed, dat aan de granulosa van een fol-
likel herinnert, terwijl in het omgevende bindweefsel vele cellen zijn
gelegen, die met de theca-internacellen van den follikelwand overeen-
komen. Daarnaast zijn er vele strengen en tubuli, die eveneens uit een
follikelepitheel bestaan en die te midden van groote massa\'s theca-
internacellen liggen. Dat vele van de cystes een groote overeenkomst
bezitten met follikels blijkt ook hieruit, dat er zijn, die in hun wand

een membraan van Slavjansky vertoonen als in de atretische follikels
van normale ovaria zichtbaar is. In het rechter ovarium komen in het
niet gezwelachtig veranderde gedeelte primaire follikels voor. Het
linker ovarium is niet in het bezit van een tumor, maar heeft, naast het
gewone beeld van een paardeovarium, enkele cystes.

Hetgeen de tumor van het rechter ovarium laat zien, is op het eerste
oog zeer verschillend met dat wat de kippen hebben vertoond. In wezen
echter niet. Het follikelachtige karakter der cystes wijst er m.i. op, dat
deze wat hunne genese betreft, in verband moeten worden gebracht
met de kiemelementen van het ovarium, d.i. met de medullaire of de
corticale strengen. De tubuli en de strengen hebben dezelfde celsoort
als de cystes. Er bestaat dus een overeenstemming tusschen deze beide
soorten van vormingen, men kan ze van dezelfde celsoort afleiden.
Evenals bij de kippen en de woerdeend heeft men hier te doen met
nieuwvormingen, die uitgaan van een embryonaal weefsel, waaruit
in normale gevallen kiemelementen te voorschijn komen. In welke
richting deze zich normaal zullen ontwikkelen, hangt geheel af van
hetgeen bij de bevruchting is vastgelegd.

Tot zoover de gevallen van vermannelijking, die ik heb mogen ver-
zamelen en die ik naast mijn gevallen van intersexualiteit heb onder-
zocht. De vraag, die zich thans voordoet is deze : is vermannelijking
iets anders dan intersexualiteit, ja dan neen ? Het antwoord moge
in de volgende bespreking worden gegeven.

De gegevens bij de bestudeering der waargenomen gevallen bij kip,
eend en paard verkregen leveren, wanneer ze op bepaalde wijze worden
geïnterpreteerd, een logische en niet gewrongen verklaring van de ver-
mannelijking, die in het kader der intersexualiteit past. Het is noodig,
dat daartoe, evenals bij de verklaring der intersexen is geschied, terug-
gegrepen wordt naar de organogenese der geslachtsklieren en daarin
die stadia op te zoeken, die het materiaal kunnen leveren voor de nieuw-
vormingen, die in alle gevallen zijn gezien. De hoofdstadia der ont-
wikkeling, die hiervoor in aanmerking komen, zijn :

a. vorming van het kiemepithelium uit het cocloomepitheel aan de
ventromediale zijde van de oernier, nadat de primaire gonocyten van
de kiembaan zich derwaarts hadden verplaatst ;

b. optreden van den bindweefselepitheelkern door het indringen
van kiemepitheelcellen in het onderliggende mesenchym, waarbij de
eerste de specifieke bestanddeelen der gonaden zulllen leveren en het
laatste het stroma of interstitium ;

c. differentiatie der medullairstrengen en het rete uit den bind-
weefselepitheelkern ; de strengen zijn een product van het kiemepitheel ;

Dat verhindert echter niet, dat zij, zooals bij de onderzoekingen naar
het ontstaan der intersexen duidelijk is gebleken, in bepaalde omstan-

digheden tot testisbuisjes kunnen worden. De medullaire strengen
worden in den bal tot de tubuli seminiferie en zijn dus een weefsel,
waaruit zich kiemcellen kunnen differentieeren. Bij het vrouwelijk
dier kunnen deze strengen eicellen leveren, die te gronde gaan, terwijl
de strengen zelf ook verdwijnen, maar op een geheel andere wijze.
Bij de zoogdieren is er van een degeneratie en daarop volgende necrose
geen sprake ; de samenstellende cellen worden tusschen de andere van
het stroma opgenomen en zijn er weldra niet meer van te onderscheiden.

Bij de vogels worden zij tot de zoogenaamde „lutealcells", luteine-
cellen of interstitieele cellen, die in het ovariale stroma verspreid voor-
komen en een vast bestanddeel vormen van den thecawand. Het zijn
groote cellen van hoekigen vorm, die een ronde kern met fijne chro-
matinebrokken en een nucleolus bezitten en een protoplasma hebben,
dat na osmuimfixatie fijne granula bezit. In met formaline gefixeerde
preparaten valt het protoplasma vaak op door zijn lichte kleur en schuim-
achtigen bouw. De namen, die deze cellen hebben gekregen, zijn mis-
leidend. Het zijn geen luteinecellen als in een geel lichaam en ook geen
interstitieele cellen van von Leydig. Het ware beter ze naar haar her-
komst medullaire cellen te noemen, zooals ik in dit artikel gedaan heb.

Deze medullaire cellen zijn m.i. van de grootste beteekenis in al de
gevallen van vermannelijking, die hier beschreven zijn. Wanneer men
er aan wil denken, dat zij afkomstig zijn van de medullaire strengen,
die tot zaadbuisjes worden in het mannelijke dier, dan is de verwant-
schap tusschen deze cellen en het mannelijk zijn reeds aangetoond.
Want het komt er op aan, wil men tot een verklaring komen, die als
uit de gevallen voortkomende kan worden beschouwd, dat men tot
cellen teruggrijpt, die in de eerste plaats de potentie zouden moeten
bezitten mannelijk weefsel te kunnen leveren en in de tweede plaats
in het ovariale st-roma moeten zijn gelegen. Men heeft dan de keuze
tusschen :

a. de primaire gonocvten, die langs den weg van de kiembaan
in het stroma kunnen zijn gekomen en er niet door degeneratie uit
zijn verdwenen, maar onherkenbaar tusschen de bindweefselcellen
worden opgenomen ;

tot ei- of follikelcellen zijn geworden. Zij zullen uit den aard der zaak
groote uitzonderingen zijn. Ook de primaire gonocvten zijn m.i. de
aangewezen cellen niet, al voldoen zij aan de voorwaarden. Zij hebben
op de medullaire cellen tegen, dat zij nooit bewezen hebben de neiging
te bezitten zich tot strengen en buizen te rangschikken. Men vindt ze
tijdens de genese van de gonade overal in de klier verspreid liggen,
in de kapsel, in de medullaire strengen, in het rete. Dat werkelijk de
medullaire cellen in aanmerking komen om als bron te dienen voor
het weefsel, dat bij alle gevallen van vermannelijking bij de vogels

is aangetoond, bewees haankip Rotterdam K., die duidelijk de
vorming van tubuli uit de medullaire cellen in de theca folliculi
demonstreerde. Ook de woerdeend Hindeloopen en de haankip Assen S.
gaven aanwijzigingen in deze richting. In de laatste zijn ook de beelden
gezien, die op een vermeerdering langs amitotischen weg wezen. Dat
deze cellen zich rangschikken in strengen en dat hierin lumina optreden
is gezien in de gevallen, die na haankip Hilversum zijn beschreven,
het mooiste in den haan, die alleen maar kraaide.

Dat embryonale cellen het uitgangspunt zouden moeten vormen,
is reeds eerder aangegeven door Robert Meyer, die drie groepen van
ovariale tumoren onderscheidt, die uit zulke cellen zouden ontstaan :

2. Grootcellig carcinoom, disgerminoom (seminoom), dat aan geen
geslacht gebonden is ;

3. Tubulaire tumoren met hunne overgangen naar bijna of geheel
solide tumoren, die vermannelijking kunnen veroorzaken.

Deze laatste groep interesseert natuurlijk het meeste, omdat aan haar
de macht tot vermannelijking wordt toegekend. Toch is het van belang
deze drie groepen ook nog uit een ander gezichtspunt te bekijken.
Waarom voeren niet alle drie groepen tot vermannelijking, of waarom
missen zij niet alle drie deze potentie. De embryonale cellen, waaruit
zij alledrie ontstaan, zijn toch dezelfde. Daarbij komt nog, dat de derde
groep uit tumoren van zeer uiteenloopenden bouw bestaat, die alleen
hun epitheliale natuur tot basis hebben.

Wanner ik deze twee feiten : a. slechts één groep, die het vermogen
heeft en b. van epithelialen aard zijnde uit embryonale cellen is voort-
gekomen, met elkander combineer, moet ik tot de conclusie komen,
dat er een algemeene oorzaak in het individu werkzaam moet zijn,
die tot de eigenschap van deze groep : te voeren tot vermannelijking,
leidt. Het is minder de morphologische bouw van den ovarialen tumor
dan wel de algemeene oorzaak, laat ik die noemen den geslachtslijken
toestand, waarin het individu verkeert, waar het op aan komt, wil er
vermannelijking optreden.

Dat werkelijk het al of niet aanwezig zijn, van een tumor voor de
vermannelijking de hoofdzaak niet is, wordt het duidelijkste gedemon-
streerd door de beschreven haankippen en woerdeend. Nu eens is het
een tumor van de medullaire cellen uitgaande, die gevonden is, dan
weer krijgt men den indruk, dat het het ontstaan van een testis is, die
in het spel is, terwijl er ook gevallen zijn, waarbij men wel van een
hyperplasie, maar niet van een tumor zou willen spreken. Juist deze
feiten toonen m.i. duidelijk aan, dat er tusschen de vermannelijking
als bij een intersex en de vermannelijking door een tumor in wezen
geen verschil bestaat en dat in beide gevallen in het individu, dat
het proces ondergaat, de verandering van geslacht bezig is zich te vol-
trekken en dat onder dien invloed de medullaire cellen in het eene geval
tot een testis en in het andere tot een tumor uitgroeien. Beide zijn ver-

schillende uitingen van hetzelfde proces, dat naar Goldschmidt alge-
meen als de oorzaak voor het optreden der intersexualiteit zal moeten
worden beschouwd.

Er wordt op gewezen, dat als men van vermannelijking spreekt,
men zich eerst goed op de hoogte van het geval moet stellen en steeds
ieder geval op zich zelf moet beoordeelen. Aan een reeks kippen en een
eend werd nagegaan welke verschijnselen van vermannelijking er zijn
waar te nemen en welke veranderingen er in het ovarium zijn opge-
treden. Steeds blijkt dat vermannelijking gepaard gaat met vermeer-
dering van medullaire cellen, die als zoodanig kunnen voorkomen,
zich in strengen kunnen rangschikken, tot buisjes kunnen worden, die
het karakter krijgen van testiskanaaltjes waarin zelfs Spermiogenese
kan ontstaan. Een geval is er van volkomen geslachtsomkeer. De kip,
die eieren had gelegd, is vader van een kuiken, dat nog leeft en zich tot
hen zal ontwikkelen.

Gewezen wordt op een paard, dat vermannelijking vertoonde en dat
een ovarium had waarin eveneens woekering van embryonaal weefsel
was te constateeren.

De conslusie, waartoe dit onderzoek heeft geleid, is, dat vermanne-
lijking door tumoren evenals het hermaphroditisme der zoogdieren
berust op intersexualiteit in den zin van Goldschmidt.

Es wird darauf hingewiesen, dass, wenn von Vermännlichung die Rede sein soll,
man sich über den betreffenden Fall zuerst gründlich unterrichten und jeden Fall
stets für sich beurteilen muss. Bei einer Reihe von Hühnern und einer Ente wurde nach-
gegangen welche Erscheinungen mit der Vermännlichung einhergehen und welche
Umänderungen in dem Ovarium aultreten. Es zeigt sich immer, dass die Vermänn-
lichung mit einer Zunahme von medullären Zellen zusammen geht, die als solche
vorkommen, sich zu Strängen anordnen, Röhrchen bilden können, die den Cha-
rakter von Testiskanälchen annehmen können und worin sogar Spermiogenese
entstehen kann. In einem Falle trat eine vollkommene Geschlechtsumkehrung auf.
Ein Huhn, das Eier gelegt hatte, ist Vater eines Kückens, das noch lebt und sich
zur Henne entwickeln wird.

Es wird auf ein Pferd hingewiesen, das Vermännlichung zeigte und das ein Ova-
rium besass worin ebenfalls Wucherung embryonalen Gewebes beobachtet wurde.

Die Schlussfolgerung, wozu diese Untersuchung geführt har, ist, dass Vermänn-
lichung durch Tumoren gerade so wie der Hermaphroditismus der Säugetiere auf
Intersexualität im Sinne Goldschmidt\'s beruht.

The author is of the opinion that every case of change of a female individual into
a male one must bejudged on its own symptoms and that one has to know all par-
ticulars of the case.

In a series of fowl and in one duck the symptoms of such a change and the chan-
gements in the ovaria were observed.

The change always appeared to be attended by an increase of medullar cells, that
can occur as such, that can range themselves in rows, that can form small tubes,
which can obtain the character of testis canals, in which even spermiogenesis can

occur. In one case a total change of the sex was seen : a hen, that has laid eggs, is
father of a chicken, that still lives and will develop itself into a hen.

A horse that showed a change of sex, had an ovarium in which morbid growth
of embryonic tissue could be stated.

The author concludes from his investigations that change of females into males,
caused by tumours, rests on intersexuality, according to Goldschmidt, just as the
hermaphroditism of mammalia.

Si l\'on parle de masculinisation il faut d\'après l\'auteur que le cas soit soumis à un
examen profond et systymatique et que du reste chaque cas soit jugé a part.

Chez un seul canard et chez toute une série de poules l\'auteur a suivi tant les
symptômes de masculinisation que les altérations ovariennes.

11 parait que toujours la masculinisation est accompagnée d\'une augmentation
de cellules médullaires qu\'on peut voir sous l\'aspect normal, qui peuvent se ranger
en cordes, ou qui peuvent former des tubes prenant le caractère de canaux testicu-
laires, dans lesquelles peut même s\'engendrer spermatogenèse. Dans un cas l\'on
constatait une transformation sexuelle complète ; et notamment chez une poule
qui, après avoir pondu des oeufs, devient le père d\'un poussin qui se développera
comme poule. A l\'ovaire d\'un cheval qui présentait des symptômes de masculi-
nisation, l\'on pouvait constater des proliférarions de tissu embryonnaire.

La conclusion à laquelle l\'auteur est arrivé à titre de ses expériences c\'est que la
masculinisation par tumeurs, ainsi que l\'hermaphroditisme, se fondent sur inter-
sexualitc dans le sens de Goldschmidt.

In een ei van een franse kip, (die gewoonlijk groote eieren legde, soms met twee
dooiers), werd een klein ei gevonden, met schaal, ter grootte van een duive-ei,
en alleen eiwit bevattend, geen dooier. Rij navraag bleek, dat in de laatste jaren,
onder vele millioenen eieren, nog 5 dergelijke gevallen zijn vastgesteld.

Een dergelijk klein ei veroorzaakt waarschijnlijk geen reactie, die noodig is voor
het uitstooten van het ei, en blijft liggen in het gedeelte der eileider waar de schaal
gevormd wordt; wordt daar door een volgend (normaal) ei ingehaald, en in dc
schaal daarvan ingesloten 1).

Middelen bij moeilijk te openen stopflessen zijn : kloppen met houten hamer ;
de hals door de vlam halen ; het bovengedeelte der fles in heet water dompelen ;
glycerine of een ander oplossingsmiddel tussen hals en stop laten vloeien.

Men kan ook de fles plaatsen in een steriliseer-apparaat met stroomendc water-
damp. In de meeste gevallen wordt dan door de druk die in de fles ontstaat de stop
van de fles geslingerd 2).

(Uit het Openbaar Slachthuis te Groningen).
HET AANTAL TE KEUREN SLACHTDIEREN PER UUR

Het mag wel een hachelijke onderneming heeten, wanneer iemand
het wagen zou zich te verklaren tegen de conclusie, die Veenstra
heeft aangegeven in het artikel: „Over het aantal te keuren slacht-
dieren" in afl. 9 van dezen jaargang, ten opzichte van het aantal dieren,
dat hoogstens per uur door een keuringsambtenaar kan worden ge-
keurd. Deze conclusie luidt, dat een keuringsambtenaar, bij een be-
hoorlijk uitgevoerde keuring, niet meer dan 8—io runderen of 30—40
varkens per uur kan keuren en dan nog slechts, indien het grootendeels
„gezonde" dieren betreft.

Een hachelijke onderneming daarom, omdat Veenstra die onge-
twijfeld gezag heeft in het vleeschkeuringswereldje, deze conclusie
zoo pertinent heeft gesteld, zoo bij voorbaat gevrijwaard voor alle
kritiek, dat hij niet aarzelt uitdrukkelijk te verklaren, dat bij de keuring
van 14—16 runderen of 50—60 varkens per uur reeds lang niet meer
van een voldoende keuring kan worden gesproken ; ja zelfs, hij zou
verlangen dat de inspectie maatregelen neemt tegen een dergelijke
onvoldoende keuring. Veenstra moet dan wel buitengewoon zeker
van zijn zaak zijn, terwijl zijn conclusie moet berusten op exacte waar-
neming.

In het bewuste artikel heb ik tevergeefs gezocht naar de wijze van
waarneming. Veenstra schrijft op blz. 468 : „Wat nu de uurprestatie
te Amsterdam betreft, valt mede te deelen, dat 8—10 runderen of 30—40
varkens kunnen worden gekeurd". Hoe hij daaraan gekomen is staat
er niet bij, men moet dat maar aannemen.

Heeft Veenstra zich verzekerd van de medewerking der Amster-
damsche keuringsveeartsen en hen laten controleeren, hoeveel runderen
en varkens zij precies per uur kunnen keuren, of heeft Veenstra zelf
op verschillende tijdstippen den een of anderen keuringsveearts, eventueel
zichzelf, op tijd gecontroleerd ? Om te komen tot een zuivere uurpre-
statie is dat toch wel noodig.

Ik kan mij niet vereenigen met de conclusie van Veenstra. Voor-
dat ik mij echter zette tot critiseeren, wilde ik eerst zekerheid hebben
ten opzichte van mijn eigen uurprestatie. Ik heb te dien einde
nauwkeurig nagegaan hoeveel minuten ik deed over het keuren van
verschillende groepen runderen en varkens op verschillende dagen.

De groepen varkens, die ik hier op het oog heb, werden geslacht door
eenzelfde groep loonslagers. De varkens worden altijd in een lange

rij naast elkaar gehangen ; de kransen worden in dezelfde volgorde op
lange tafels gelegd ; de organen komen achter het varken te hangen.

De keuring begint met het nazien der kransen, waarbij natuurlijk
extra aandacht besteed wordt aan de portaalklieren (wie snijdt in
Amsterdam de portaalklieren aan ? valt dit onderzoek binnen of buiten
den aangegeven keuringstijd ?). Daarna worden de organen in een rij
achter elkaar nagezien, waarbij meteen de achterkanten der varkens
worden geïnspecteerd ; vervolgens worden de voorzijden der varkens
onder handen genomen, waarbij ik zoo te werk ga, dat ik, beginnende
bij een achterklauw, de eene helft van boven naar beneden onderzoek ;
(waarbij de inwendige darmbeenklier wordt ingesneden alsmede het
stuk portaalklier, wanneer dat aan het longhaasje is blijven zitten) ;
daarna worden de kaakklieren ingesneden, waarna de andere helft in
omgekeerde volgorde wordt afgewerkt. Zoo heb ik een vaste lijn te
pakken, waardoor ik behoorlijk vlug kan werken, zonder iets te ver-
geten.

De runderen worden meestal geslacht door loonslagers. De organen
worden door hen uitgesneden en aan de paal gehangen, behoorende bij
de slachtplaats. Dit wordt door hen altijd goed gedaan, terwijl zij er
op getraind zijn om een groot deel van de pancreas aan de lever te
laten zitten, zoodat alle portaalklieren aan de lever zelf kunnen worden
ingesneden. De runderen en varkens, waarvan ik de keuringstijden heb
opgenomen, hingen klaar, zoodat ik geen oogenblik heb behoeven te
wachten en de keuring achter elkaar door kon gaan.

Bij de levende keuring worden de dieren die iets mankeeren naai-
de afdeeling voor ziek vee verwezen, zoodat in de hallen alleen „ge-
zonde" dieren worden geslacht.

Zooals men ziet verschillen mijn keuringstijden nogal vrijwat met
die, door Veenstra aangegeven. Er zou al van onvoldoende" keuring
gesproken moeten worden, wanneer men zijn maatstaf aan zou leggen.
Ik kan echter met een gerust geweten verklaren, dat er geen sprake is
geweest van onvoldoende keuring. Ook bij de aangegeven groepen
ben ik rustig te werk gegaan, zonder overhaasting of wat dan ook ;
de organen zijn nauwkeurig onderzocht, alle deelen van het dier zelf
hebben hun beurt gehad ; ik zou niet weten, wat ik nog langer bij die
dieren had moeten uitvoeren.

Vanwaar dan deze verschillen ? Er zijn misschien factoren aan te
wijzen, waardoor de keuring in Amsterdam wat langzamer verloopt.
In Amsterdam b.v. blijven de organen met de natuurlijke hechtmid-
delcn aan het dier verbonden. De keuringsveearts ziet of alles in orde
is en geeft daarna toestemming tot uitsnijden ; dat houdt op, hoewel
niet veel. Het percentage tuberculose is in Amsterdam veel grooter
clan hier, maar daar komt het niet in de eerste plaats op aan ; de vraag
is, of er in Amsterdam veel longen- en levertuberculose voorkomt,
(eventueel met grootere uitbreiding). Hier maar weinig ; het is wel
merkwaardig hoeveel het aantal uitgebreide vormen van tuberculose
verminderd is bij vroeger vergeleken. Dat zijn allemaal factoren die
meetellen. Een tegengestelde factor is echter weer aanwezig in het
uitsnijden van distomatose-veranderingen, wat door ons zelf gedaan
wordt, in tegenstelling met Amsterdam. Nu verschilt dat misschien
niet zooveel in tijd, want ik ben van meening dat, voordat de opzichter
aanwezig is en de lever aan hem is overgedragen, de distomatose-
veranderingen voor een groot deel al uitgesneden kunnen zijn ; men
krijgt daar op het laatst een groote handigheid in.

De tijd van keuring hangt voor een groot deel ook daarvan af, of
men veel aan het dier moet wegsnijden, b.v. contusies, verontreinigingen,
abscessen e.d. Contusies bij varkens kunnen de keuring flink ophouden,
ook het verwijderen van parasitaire haardjes in de lever.

De keuringstijden van de verschillende groepen runderen loopen
niet veel uiteen (weinig uitgebreide tuberculose, weinig bijzondere
veranderingen) ; anders is dat bij de varkens. Hebben wij een rij kleine
varkens (z.g. worstvarkens) te keuren, waaraan vaak geen enkele af-
wijking is te bespeuren, dan wordt het uurgemiddelde ver boven de 50,
(alweer buiten en behalve het nazien der kransen), terwijl men toch

alles nauwkeurig heeft bekeken. Anders wordt het zoodra men, vooral
bij zware varkens, contusies uit moet snijden of wanneer portaalklier-
tuberculose aanwezig is. Neem b.v. de groep op 2 Juni : 8 varkens in
18 minuten, d.i. omgerekend per uur 27 varkens. Zoo kan men alle
mogelijke uurgemiddelden krijgen, wanneer men verschillende com-
binaties heeft van afwijkingen.

De grootste verschillen in de keuringstijden van Veenstra en mij
vormen wel de runderen (door Veenstra gemiddeld 9, door mij ge-
middeld 15 per uur). De genoemde factoren kunnen dat groote ver-
schil toch dunkt mij niet veroorzaken, maar dan vraag ik nog eens,
hoe komt Veenstra aan dat getal ? Heeft hij misschien het aantal
dieren, geslacht op een dag, gedeeld door het aantal uren, dat de
keuringsveeartsen in de hallen werkzaam geweest zijn, om aldus tot een
uurgemiddelde te komen ? Ik vermoed, dat dit zijn berekening geweest
is, een berekening, die hij dan ongetwijfeld over verschillende dagen
gemaakt zal hebben ; op deze manier komt men echter niet tot een
juiste uurprestatie, hoogstens tot een gemiddelde dagprestatie. Immers
er zijn, zelfs bij drukken aanvoer, op zoo\'n dag altijd wel eens oogenblik-
ken, dat men met de keuring moet wachten, omdat er dan geen dier
volkomen klaar hangt. Dat zal in Amsterdam ook wel voorkomen en dat
moet ook wel voorkomen, anders zouden de keuringsveeartsen niet
2 X % ^{uur rust} kunnen nemen, waarbij de taak door de overblijvende
keuringsveeartsen wordt overgenomen.

Hoe het zij, ik ben van meening, dat Veenstra ergens een fout heeft
gemaakt bij de berekening van het uurgemiddelde.

Wanneer Veenstra zou zeggen, dat de dagprestatie in Amsterdam
per keuringsveearts zooveel runderen of zooveel varkens bedraagt,
dan hebben anderen zich daarbij neer te leggen, omdat Veenstra
— en de Amsterdamsche directie in het algemeen — daarop voor hun
bedrijf een uitsluitenden kijk hebben. Wil men echter hieruit de uur-
prestatie gaan herleiden en deze als vaststaand aangeven ook voor
andere bedrijven, dan kan ik daarmee niet instemmen.

Ik heb met genoegen de zakelijke en opbouwende critiek van van der Kamp
betreffende dit belangrijke vraagstuk bestudeerd, en dank de Redactie voor de mij
geboden gelegenheid daarop dadelijk te antwoorden. Ik wil dit openhartig doen ;
mijn eenige doel is, door de bonafide collega\'s te overtuigen of zelf overtuigd te
worden, eraan mee te werken de vleeschkeuring in goede banen te leiden. En daar
ik meen dat dit evenzeer de bedoeling is van van df.r Kamp en den Groninger keu-
ringsdienst, als He onze, zal ik mij gaarne gewonnen geven wanneer uit de beschou-
wingen zou blijken dat op bepaalde punten mijn uitspraken iets te streng zouden
zijn geweest.

Ik heb inderdaad niet beschreven hoe deze waarnemingen zijn gedaan. Echter
zijn mijn cijfers wel door grondige ervaring verkregen en op juiste wijze vastgesteld.
Dit is als volgt geschied : reeds eenige jaren lang dient iedere dierenarts dagelijls

een lijstje in met de juiste tijdstippen tusschen welke is gekeurd, en gepauzeerd,
en het aantal dieren van iedere soort dat in iedere periode is gekeurd. Daar dagelijks
meestal eenige dierenartsen uitsluitend in runder- of varkenshal keuren, wordt de
vaststelling der keurgemiddelden voor deze twee diersoorten niet bemoeilijkt door
vermenging met kleinvee, en staan dus de genoemde cijfers voor Amsterdam muur-
vast m. i. Zij zijn geregeld vastgesteld op dagen dat er van leege oogenblikken tus-
schen de keuring geen sprake is. (In de pauzes worden op die dagen de afwezige
dierenartsen door andere in de hal vervangen, of de dieren hangen wat langer voor ze
gekeurd worden.) Zij zijn verkregen uit de ervaring van en door bespreking met
4 25 dierenartsen, n.1. 15—17, welke op de spitsdagen al verscheidene jaren hier
werkzaam zijn en de overige die hier werkzaam zijn geweest en later naar andere
abattoirs zijn gegaan.

Dat ik meende ons standpunt zoo positief te moeten stellen vindt zijn grond in twee
redenen :

ie. dal vele deskundigen van meening schijnen te zijn. dat op grond van allerlei
plaatselijke verschillen (kwaliteit der dieren, hevigheid en frequentie der voor-
komende afwijkingen, werkwijze en outillage bij de keuring) het in het geheel niet
mogelijk zou zijn, normen of maxima vast te stellen ; tegen deze passieve houding
kan m.i. niet met genoeg klem worden opgekomen ;

2e. dat er normen worden genoemd die in sommige keuringsdiensten regel
zouden zijn (b.v. 90 varkens per persoon per uur) welke ieder serieus werker, die
op grond van eigen keuring uit ervaring weet wat er te koop is, de haren ten berge
moeten doen rijzen.

Mijn bedoeling was dan ook niet ; „critiek uitgesloten", maar : „komt maar op
met critiek". Het laatste dan in de eerste plaats bedoeld voor hen die getallen als
bovengenoemde als norm zouden willen goed praten. Tegenover critiek van die
zijde gevoelde ik mij paraat, en meen ik in de hoofdzaak ook van der Kamp c.s.
aan onze zijde te zullen vinden. Hoe dichter de normen van anderen bij de onze
komen, hoe minder afwijzend, en nog minder veroordeelend, wij daar tegenover
kunnen staan. En wat die de onze naderende normen betreft moet ik toegeven dat
meeningsverschil mogelijk is over de vraag, of de keuring bij die normen reeds on-
voldoende moet worden genoemd, dan wel of het juister en billijker is te zeggen,
dat die keuring wel behoorlijk wordt uitgevoerd, doch gezien het peil waarop de
vleeschkeuringskennis momenteel gekomen is nog voor verbetering vatbaar is.

Ik wil thans nader op de cijfers ingaan en mij daarbij niet alleen bepalen tot het
door van der Kamp berekende gemiddelde, maar ook de schommelingen daar-
omheen bezien en heb daartoe diens bedragen alle omgerekend tot het aantal dat
dan in het zelfde tempo per uur gekeurd zou zijn. Dan is het door v. d. K. per uur
gekeurde aantal varkens respectievelijk 27 (zware varkens met 25% portaalklier
— tuberculose) — 35 — 36 — 48 — (waaronder 30% zware castraten) — 60 —
60 — 60 — 63 — 70, dus 27 tot 70 per uur, (gemiddeld 47).

Runderen 12 — 12-— 14 — 14 — 15 — 15 — 16 — 16 — 16 — 16 — 16 — 17 — 20,
dus 12 — 20 per uur, (gemiddeld 15).

Daar ik voor Amsterdam als normen gaf 30—40 varkens en 8—10 runderen, zijn
de uiterste grenzen voor Amsterdam, 15 a 20 — ±5° varkens en 5 a 6 — ± 14
runderen.

De abnormaal lage uitersten te Amsterdam worden een enkelen keer verkregen
als er abnormaal veel afwijkingen worden gevonden ; de abnormaal hooge uitersten
zijn een zéér enkelen keer bereikt door enkele van de snelst keurende dierenartsen,
als het een partij vrijwel geen afwijkingen vertoonende varkens of idem jongere run-
deren betrof, en er behoefte was aan geforceerd snelle keuring.

Als we dan daarbij opmerken dat deze Amsterdamsche uitzonderingen gelijk zijn
aan de normen te Groningen- en de gemiddeld te Groningen geslachte dieren niet
beter maar wel slechter kunnen zijn dan de dieren bij de keuring waarvan te Am
sterdam die abnormaal hooge aantallen zijn bereikt — dan moet uit het boven-
LXI 50

staande wel de conclusie worden getrokken, dat het verschil niet alleen kan worden
verklaard, uit het door van der Kamp genoemde en ook ons bekende feit, dat het
te Groningen geslachte materiaal aanmerkelijk beter is dan het Amsterdamsche,
maar dat bij hetzelfde materiaal de keuring zooals ze te Amsterdam wordt uitgevoerd meer
tijd vraagt dan die zooals ze te Groningen geschiedt. Zoo is de laatste conclusie m.i. zoo
algemeen en neutraal mogelijk gesteld.

Wij moeten thans dus nog ingaan op de mogelijke oorzaken van het laatstgenoemde
feit. Deze kunnen, m. i. slechts zijn :

ie. langzamer werktempo van het geheele korps dierenartsen ;
2e. meer tijdverlies door buiten de directe keuring staande doch daar uit voort-
vloeiende werkzaamheden ;
3e. uitvoeriger onderzoek.

ad. ie. dit zou voor bepaalde personen het geval kunnen zijn, is dit echter zeker
niet voor al de „vogels van diverse pluimage" zooals die in een groot korps ambte-
naren wat verschil in werksnelheid. energie, ambitie betreft, uiteraard voorkomen.

Wel zou het verschil maken voor de waardeering der cijfers van v. d. Kamp,
of hij op de genoemde dagen slechts een of enkele malen een half è één uur heeft
gekeurd, of dat hij, evenals te Amsterdam, zes uur aan een stuk (met inbegrip van
twee pauzes) zou hebben gekeurd. In het eerste geval zouden zijn cijfers hoogst-
waarschijnlijk lager uitvallen als hij ook het volledige dagrooster had moeten af-
werken.

ad. 2e. In dit opzicht lijkt het inderdaad mogelijk dat aan een kleiner abattoir
minder tijd verloren zou gaan met uit de keuring voortvloeiende werkzaamheden,
als overdracht van niet goedgekeurde of te bewerken dieren en deelen aan op-
zichters en vergelijking van de afkeuringsnotities met dergelijk personeel, omdat
daar misschien met minder scherpe en gedetailleerde regelingen voor al die zaken
kan worden volstaan dan aan een groot abattoir, wil men aan het laatste de zaak
goed in handen hebben. Verder maakt het ook verschil, zooals v. d. K. ook op-
merkt, dat te Groningen de geslachte dieren meer bij één slachtploeg berusten, te-
Amsterdam bij vele, waardoor telkens met ander slachtpersoneel contact moet
worden verkregen ; alsmede dat te Amsterdam de organen met de natuurlijke ver-
bindingen in de dieren hangen en pas mogen worden uitgesneden en opgehangen
in tegenwoordigheid van den dierenarts (een maatregel waar o.i. alles voor en
niets tegen te zeggen is, en waarvan het ons niet duidelijk is waarom ze niet aan alle
slachthuizen wordt voorgeschreven. Zonder deze zijn verwisselingen wel zeer ge-
makkelijk).

Hier staat echter tegenover dat te Amsterdam iedere dierenarts voortdurend
vergezeld is van een gemeente-slager, die allerlei handlangersdiensten verricht,
de afgekeurde deelen in de confiscaatbak werpt, (uitsluitend) de scheilklieren in-
snijdt enz. v. d. K. heeft den tijd voor de keuring der kransen niet meegerekend.
Heeft hij dit misschien ook niet gedaan voor allerlei uit de keuring van een partij
voortvloeiende werkzaamheden als hier genoemd ?

ad. 3. M. i. kunnen echter de onder 2e. genoemde oorzaken de verschillen niet
en zeker niet geheel verklaren en moeten wij tot de conclusie komen, dat het on-
derzoek te Amsterdam in sommige opzichten uitvoeriger, uitgebreider, diepergaand
is dan te Groningen.

Met meer of minder waarschijnlijke juistheid acht ik de volgende punten daarvoor
in aanmerking te komen :

a. te Amsterdam blijven magen en darmen nog op natuurlijke wijze onderling
en met scheil-, maag- en rectum-vet verbonden, tot na de keuring bij de dieren
(runderen zoowel als varkens) aanwezig, en worden deze onderdeden alle aan een
bezichtiging onderworpen, waarbij tevens afkeuringen met de daaruit voortvloei-
ende overdracht van dit heele orgaansysteem ter verdere afmaking onder toezicht,
en ter confisceering der daarvan afgekeurde onderdeden, tijdverlies geven.

de keuring van het vet afgemaakt en wordt veelal slechts het scheilvet regelmatig
bij ieder dier onderzocht.

b. Wordt hier nogal ingegaan op beoordeeling van den toestand van het vleesch,
wat betreft verschijnselen van hydraemie, onvoldoende uitbloeding en zuurgraad-
verlaging met verminderde deugdelijkheid dientengevolge, abnormale kleur of
consistentie, zoowel als op plaatselijke lymphklierveranderingen als aanwijzers van
verborgen contusies, fracturen of ontstekingen, met name gewrichtsontstekingen,
zooals monarthritis, polyarthritis bij runderen in verband met mastitis of metritis
enz. ; bij varkens primaire polyarthritis tengevolge van infectieziekten zonder
andere infectieverschijnselen (waarover Buitenhuis binnenkort zal publiceeren).

c. het zoomvet uitgevouwen en op adhaesieve ontstekingsverschijnselen onder-
zocht, welke dikwijls voorkomen zonder afwijkingen aan het buikvlies.

e. bij iedere lever de galgangen op twee of drie plaatsen ingesneden, ongeacht
of er uitwendig distomateuze galgangveranderingen zijn te zien of niet; en verder
bij lichtere, niet tot afkeuring leidende gevallen van echinococcosis (een enkele
blaas) en teleangiectasieën de lever voor nadere bewerking aan ander personeel
overgedragen ;

ƒ. de inwendige darmbeen-lvmphklieren onderzocht, evenals de beide uierlymph-
klieren (oppervlakkige en diepe) van iedere uierhelft, en de helften zelf ingesneden.

g. alle kop- en hals-lymphklieren bij afwijking der submaxillaire lymphklieren
onderzocht of in ieder geval verwijderd.

Wat de keuring van varkens betreft moet ik nog vermelden dat in onze normen
de keuring der kransen (met de daaraan bevestigde maag en darmen) is inbegrepen,
in die van van der Kamp niet (waarom niet ?)

En tenslotte verwijs ik nog naar het in 1929 of 1930 in dit tijdschrift gepubliceerde
Rapport der Keuringsveeartsen aan groote Slachthuizen, hoofdstuk „Höchstzahlen",
en memoreer daaruit dat de serieuze onderzoekers in Duitschland reeds vóór de uit-
breiding der Duitsche voorschriften van 1922 tot de keuring van 45—50 runderen
per dierenarts in een ± 6-urige dienst per dag kwamen, en tevens dat Hoefnagel
reeds in 1921 tot de conclusie kwam, dat voor de keuring van een gezond rund 5
minuten noodig zijn.

Gaumann i) deed proeven omtrent de invloed van schimmels en bacteriën op
temperatuur en ademhaling van planten, en vond dat de plant daarop plaatselijk
reageert. Een mechaniese verwonding van een aardappelknol had een temperatuur-
stijging tengevolge ; bij infectie met schimmels en bacteriën werd deze temperatuur-
toeneming veel hooger. Ook de ademhaling was verhoogd.

Volgens schrijver zijn deze verhoogingen van temperatuur en ademhaling een
reactie van het levende weefsel dat zich tegen de infectie verzet.

KRITISCHE BETRACHTUNG DER GESETZLICHEN VOR-
SCHRIFTEN UND DER ORGANISATION DER KADAVER-
VERWERTUNG IN HOLLAND

Collega H. A. Pulles te Eindhoven heeft een uitvoerige studie ge-
maakt van het destructorwezen in Nederland, de resultaten daarvan
in een lijvig boekwerk neergelegd en daarmede in het begin van dit
jaar te Bern den doctorstitel verkregen.

In de inleiding, waarmede het werk aanvangt, geeft de schrijver
een overzicht van de methoden, welke ten dienste staan om cadavers
op te ruimen (begraven, verbranden) evenals die, welke speciaal onder
de term „Kadaververwertung" worden gerangschikt.

Bovendien wordt een historische terugblik gegeven over het ontstaan
der destructiebedrijven in Nederland. Direct wordt men reeds duidelijk
ingelicht omtrent het standpunt, dat de schrijver inneemt in de kwestie :
overheidsdestructie of niet, door zijn woorden : „wir wollen . . . schon
hier darauf hinweisen, dasz nach unsere Ansicht die Kadaververwer-
tung, welche nach dem Fleischbeschaugesetz als sozialhygienische Masz-
nahme beabsichtet war, in Holland zu einem Geschäft herabgesunken ist,
wobei die Frage nach den erforderlichen Anlagekosten, sowie nach
den möglichen Gewinnaussichten das ausschlaggebende Motiv ge-
worden ist für die Beantwortung der Frage, ob man sich zur Aus-
führung der gesetzlichen vorgeschriebenen Masznahmen bequemen
will."

Zoomin hier als elders neemt de schrijver een blad voor zijn mond,
als hij zijn meening uit, of op fouten of tekortkomingen van personen
of zaken meent te moeten wijzen.

Critisch worden bestaande wettelijke voorschriften, ten aanzien
van destructoren, speciaal de M. B. van 10 April 1926, onder de loupe
genomen en getoetst aan den werkelijken toestand, zooals die bij ver-
schillende bezoeken van destructoren werd aangetroffen. Ook wordt
weer vastgesteld, evenals Reitsma in 1929 deed (Diss. Utrecht), dat
de eigenlijke „Verwertung", d. w. z. het bereiden van voedermiddclen
formeel lijnrecht in strijd is met het „onbruikbaar maken voor voedsel
voor mensch en dier" zooals we op verschillende plaatsen in de wet
kunnen lezen.

Nagegaan wordt in hoeverre in de apparatuur der moderne destruc-
toren alle levende organismen gedood worden en of hier en daar niet
een lek zit, waardoor de goede werking te niet gedaan zou kunnen

worden. Jammer genoeg blijkt, dat lang niet overal volgens P., aan de
voorschriften, betrekking hebbende op deze materie, streng de hand
wordt gehouden. Zoo schijnt het voor te komen, dat bij enkele inrich-
tingen het spoel- en schrobwater zonder desinfectie, in de polderslooten
wordt geleid, hetgeen fatale gevolgen kan hebben.

Uitvoerig worden de moeilijkheden geschetst verbonden aan het
verzamelen van afgekeurde dieren en deelen, ten plattelande ; immers
zijn hier vaak de boerderijen, waar zich het materiaal bevindt, moei-
lijk te bereiken. De schrijver is van oordeel, dat het verzamelen moet
geschieden door en op kosten van de overheid (vleeschkeuringsdienst)
en niet betaald door den boer of verhaald op de inrichting, welke de
cadavers, etc. verwerkt. Hij is van oordeel, dat dan het ophalen sneller
en beter zal geschieden en in vervoermiddelen, welke aan de daarvoor
gestelde eischen voldoen.

Met recht wordt veel aandacht besteed aan het onderkennen van be-
smettelijke dierziekten, speciaal van die, zooals miltvuur, welke gevaar
opleveren voor den mensch, omdat door het vervoer de kans op besmet-
ting buitengewoon veel grooter is geworden.

Een gedetaillerde beschrijving van de inrichting en de exploitatie
der zich thans in Nederland bevindende bedrijven wordt den lezer niet
onthouden. Ten slotte behandelt de schrijver in een uitvoerig hoofd-
stuk op gedocumenteerde wijze de vraag, wie eigenlijk de destructie
behoort uit te voeren. Na wat wij in het begin schreven, is het duidelijk
dat P. een beslist voorstander is van overheidsuitvoering en deze op
overtuigende wijze bepleit.

Met dit alles heeft Collega Pulles een uitnemend overzicht geschre-
ven van den huidigen stand van het destructievraagstuk en de tot dus-
verre gevonden oplossingen (?).

Het geeft ons een alleszins uitvoerigen en degelijken blik op dit gebied
en stelt de voetangels en klemmen klaar voor de oogen. Daarvoor heeft
Pulles zeker onzen dank verdiend.

Na een opsomming van de verschillende entmethoden tegen vlekziekte sedert
1882 en de daaraan verbonden nadeelen van het enten met levende cultuur, geeft
Dott. C. Cerruti i) een beknopt overzicht van de onderzoekingen over de werking
van gal in den voedingsbodem, bij runderpest, rabiës, bac. van Eberth, vogelcholera
enz. Kolda en Panisset bestudeerden de werking van runder- en varkensgal in
den voedingsbodem op vlekziektebacillen. Zij, evenals schr., vonden, dat bij 25 %
gal in de bouillon, de bacillenlichamen verdwijnen om plaats te maken voor de
vorming van bezinkende vlokjes, bestaande uit lange draden, die zich bij kleuring
Gram-negatief verhouden.

Ook door toevoeging van gal aan 24—48 uur oude cultuur ontstaan deze draden,
terwijl de bacillenlichamen verdwijnen. Overenting op galhoudende bouillon,
ook na 20—30 passages, doet na 24 uur eveneens een dradig-vlokkig neerslag ont-
staan, bij kleuring Gram-negatief. Overenting op galvrije bouillon geeft weer normale
Gram-positieve vlekziektebacillen.

Het blijkt, dat bij het konijn endoveneuse of subcutane enting van galcultuur
immuniteit doet ontstaan tegen latere enting met anders doodelijke dosis vlekziekte-
cultuur. De endoveneuse enting van cultuur die 16—18 maal is overgezet is nog
doodelijk ; bij subcutane enting blijkt een dergelijke cultuur apathogeen.

Schr. meent dat de werking van de gal is te verklaren door zijn colloidale samen-
stelling en den invloed daarvan op de inwendige structuur van het eiwitmolecule
zoowel van de geproduceerde toxinen als van het bacterielichaam.

Dott. G. Pacchioni 2) vermeldt voederproeven met door vlekziektecultuur ge-
ïnfecteerd voedsel bij hond, kat, kip en grijze rat, waarna microscopisch, cultureel
en biologisch faeces-onderzoek.

Het blijkt, dat de digestietractus bij de vleescheters vlekziektebacillen vernietigt;
die van kip en grijze rat niet. Deze laatsten scheiden de bacillen met de faeces uit,
zoodat kippen en grijze ratten mogelijke infectiebronnen voor vlekziekte zijn.

Het is bekend, dat vlekziektebacillen in de natuur tot de meest resistente nict-
sporenvormende microörganismen behooren. Tegenover rotting hebben vlekziekte-
bacillen eene betrekkelijk groote resistentie ; uit begraven cadavers heeft men nog
na 280 dagen virulente bacillen kunnen kweeken. Direct zonlicht doodt deze bac-
teriën in 12 dagen, terwijl de virulentie onder den invloed van het licht spoedig
vermindert. In een zuren bodem verliezen zij ook hunne virulentie en sterven hierin
spoedig. In vochtigen grond kunnen zij zeer lang in leven blijven en men neemt
zelfs aan, dat vlekziektebacillen zich saprophytisch in den bodem zouden kunnen
ontwikkelen.

Stickdorn was in de gelegenheid vlekziekteculturen te onderzoeken van ver-
schillenden leeftijd tot 17 jaar oud. Hij heeft daarbij gevonden, dat vlekziektebacillen
17 jaar in leven kunnen blijven, doch dat deze na 9 h 10 jaar apathogeen waren
geworden voor proefdieren.

Bij de verplaatsing der Seruminrichting is gevonden een doos met bouillon-
culturen van vlekziektebacillen en streptococcen in toegesmolten cultuurbuisjes,
waarop als datum stond 12 September 1915. Microscopisch waren in de vlekziekte-
culturen, waarvan de bouillon geheel helder was geworden, geen kleurbare bacillen
meer aanwezig ; in het praeparaat werden slechts sporadisch Gram-positieve coccen-
achtige lichaampjes gevonden, welke ook wel kleurstofkorreltjes zouden kunnen
geweest zijn. Culturen op agar, uit deze vlekziektcbouillon aangelegd, kwamen
niet tot ontwikkeling, daarentegen wel de cultuur daaruit aangelegd in bouillon.
De virulentie van de in bouillon opnieuw gekweekte bacillen bleek nog zoodanig
te zijn, dat een muis en een duif, ingespoten met 0.01 c.c.m. van deze cultuur,
binnen drie dagen stierven. Van de oorspronkelijk bewaarde cultuur was 0.1 c.c.m.
voor deze dieren niet meer doodelijk ; hierin waren blijkbaar te weinig bacillen
aanwezig om eene doodelijke infectie tot stand te brengen. Hiermede zijn dus be-
vestigd de onderzoekingen van Stickdorn, dat onder bepaalde omstandigheden
vlekziektebacillen 17 jaar in leven kunnen blijven; echter is tevens gebleken, dat
zij ook hun virulentie gedurende dien tijd, althans in eene nieuwe cultuur, ten op-
zichte van proefdieren kunnen blijven behouden.

De streptococcenculturen, gedurende denzelfden tijd en onder gelijke omstan-
digheden bewaard, bleken gestorven te zijn. Deze bacteriën waren in het micros-
copisch praeparaat nog duidelijk Grampositief gekleurd.

Opvallend is hier het verschil tusschen vlekziektebacillen en streptococcen. Van
de vlekziektebacillen zijn alleen korrels overgebleven, echter zoo weinig, dat de
bouillon helder is ; deze korrels groeien echter in nieuwe bouillon uit tot bacillen,
die nog een groot deel hunner oorspronkelijke virulentie behouden hebben. De
streptococcen zijn in onveranderden toestand gebleven, de bouillon nog duidelijk
troebel gelijk eene versche streptococcencultuur, maar de coccen zijn gestorven.

Door Rosenbach is in 1909 er op gewezen, dat vlekziektebacillen na eenige weken
regressieve veranderingen te zien geven, waarbij zij zich minder kleuren, een kor-
relig aanzien krijgen en ten slotte in korrels uiteen vallen. Deze korrelvorming
is wel aangezien voor een soort sporenvorming. Echte sporen zijn het evenwel
niet, want door verwarming van 10—15 minuten bij 6o° C. zijn zij reeds gedood.
Niet onmogelijk is het, dat die korrels toch een verweermiddel der organismen
zijn, waardoor hun levensvatbaarheid blijft bestaan, al zijn zij dan ook niet bestand
tegen al die invloeden waartegen de echte sporen nog weerstand bieden.

In hoeverre is het bovengenoemde resultaat nu van belang voor den gebruiksduur
der vlekziekteculturen voor de preventieve inenting? In den loop der jaren zijn een
groot aantal onderzoekingen in deze richting gedaan met zeer uiteenloopende re-
sultaten.

Aigner vond, dat vlekziekteculturen bij 6—10° C. bewaard eerst na 100 dagen
in virulentie, ten opzichte van muizen, verminderden, Harajda, dat de virulentie
afneemt na 4 maanden. Grüfe vond dat dit eerst na 12 maanden, terwijl Stickdorn
meent, dal na 4 weken de virulentie reeds te veel afgenomen kan zijn.

Aan de Rijksseruminrichting zijn proeven genomen, waaruit gebleken is, dat
culturen, bij gewoon daglicht bewaard, na 14 dagen waren gestorven, terwijl in
andere buisjes na 6 maanden de bacillen nog zoo virulent waren, dat proefdieren
erdoor gedood werden.

Voor de bruikbaarheid van de entcultuur is het echter gewenscht den termijn
niet te lang te nemen en met het oog op het feit, dat zij in 14 dagen kunnen sterven,
te stellen op 8 dagen. Men is praktisch dan steeds zeker voldoende virulente bacillen
voor de immunisatie in te spuiten. Het is toch niet te verwachten, dat het verweer
van het lichaam, waardoor de immunstoffen gevormd worden, even krachtig zal
zijn, wanneer gedegenereerde bacillen worden ingespoten als bij normale vol-
levensvatbare bacillen. De gedegenereerde bacillen zullen opgenomen en vernietigd
zijn, voordat zij gelegenheid hebben gehad zich te ontwikkelen. De antigene wer-
king zal veel geringer zijn en de daardoor opgewekte immuniteit onvoldoende om
een spontane infectie onschadelijk te maken.

In sommige kippenfokkerijen bestaat de gewoonte om eieren met afgestorven
kuikens, en ook wel doode dieren aan varkens te voeren. Wagener i) (Landsberg
a. Warthe) heeft nu nagegaan in hoeverre dit nadeelig kan zijn voor de varkens.

Het bleek, dat bij twee varkens gedurende een proeftijd van 7 maanden noch
door herhaalde voedering van kuikens met pulloruminfectie of met reinculturen,
noch door eenige subcutane injecties, ziekteverschijnselen optraden.

Het varken schijnt dus een hooge natuurlijke immuniteit te bezitten t.o.v.
bac. pullorum. B.

Deze parasiet, die als maagworm bij katten voorkomt, werd bij deze diersoor\'
in Hongarije tot nu toe niet aangetroffen. Des te merkwaardiger is het, dat Kot"
lan en Mócsy 2) dezen parasiet vonden als oorzaak van een chronische maagaan"
doening bij varkens. Daar bij de sectie enkele exemplaren van Hyostrongylus ru"
bidus gevonden werden, dacht men eerst dat deze worm, die als de verwekker de^rmaagstrongylose van het varken bekend staat, de oorzaak van de ziekte was. Late^rbleek dat dit niet het geval was en dat een groot aantal exemplaren (20 onder een
dekglas van 18 X 18 m.m.) van Ollulanus tricuspis in de maag der zieke varkens
werden aangetroffen. Voor uitvoerige gegevens raadplege men de origineele
publicatie, waarin men tevens een aantal duidelijke foto\'s en teekeningen vinden
kan. Baudet.

Het nummer van Maart 1934 van The Vet. Journ. is een „special pig number".
Naast artikels van pathologischen aard, komen ook andere onderwerpen in be-
handeling.

Beokett 3) beschrijft een geval van „paratyphus", veroorzaakt door Salmonella
suipestifer, op een varkensfokkerij van 4000 dieren. De eerste sterfte werd opgemerkt
bij biggen van 8 tot 12 weken, daarna bij varkens tot 6 maanden oud ; de sterfte
onder volwassen varkens was gering.

Vergroote, oedemateus gezwollen mesenteriale lymphklieren zouden typisch
zijn voor paratyphus.

De z.g. „boutons" (met concentrische lagen en verdieping in het centrum) bij
chronische pest zouden nimmer bij deze paratyphus worden gevonden.
Darmtuberculose bij het varken.

Tol den laatsten tijd heeft men tamelijk algemeen aangenomen, dat darmtuber-
culose van het varken zeldzaam voorkomt. Te Rostock heeft men hieromtrent de
literatuur nauwkeurig nagegaan, terwijl tevens de tegenwoordige opvatting aan
kritiek wordt onderworpen.

Een oordeel uitspreken over de veelvuldigheid of zeldzaamheid van het voorko-
men van darmtuberculose bij het varken is thans nog niet goed mogelijk. Te
Rostock schijnt men met de mogelijkheid te rekenen, dat het niet zoo zeldzaam is
als tot nu toe vrij algemeen werd aangenomen.

Walther Bolle 4), de schrijver van het artikel, verklaart nader histologisch
onderzoek noodig, speciaal bij jonge dieren met tuberculose, van de mesenterial.

1) K. Wagener : Infektionsversuche mit dem Bakterium pullorum beim Schwein. D.T.W
No. 12, 1934, p. 180.

2) A. Kotlan en J. v. Mocsy : Ollulanus tricuspis Leuck als Ursache einer chronischen
Magenwurmscheuche beim Schwein. D.T.W. 44, 1933, p. 689—692.

3) Beckett : JVecrotic enteritus (paratyhoid) and its dijf erential diagnosis. The Vete-
inari Journal. March 1934. Vol 90. No. 3, p. 113.

4) Dr. Walther Bolle : Die Darmtuberkulose des Schweines. Betrachtung vom Path.
Anat. Standpunkt. Archiv f. wissensch. u. Pr. Tierheilkunde, 67 Band 4 Heft, 1934,
p. 291.

lymphklieren en overige organen. B. zelf beschrijft 2 gevallen ; aan deze beschrij-
ving zijn een achttal figuren toegevoegd.

Quin en Shoeman i) beschrijven een leverziekte bij het varken, welke zij om
hare onbekende oorzaak en septicaemisch karakter, gepaard met de pathol. anat.
verschijnselen, bovenstaanden naam hebben gegeven.

Volgens Q. en S. zijn er enkele mededeelingen bekend, welke waarschijnlijk
dezelfde ziekte betreffen.

In dit onderhavige geval stierven van een kudde van 130 stuks na een ziekte van
niet langer dan 2 dagen, 32. Varkenspest kon worden uitgeschakeld. Bij de sectie
werd gevonden : hyperaemie van alle lymphklieren en in sommige petechiën, die
ook werden aangetroffen in nieren, blaas, sereuse membranen, hart. In pericardium
en buikholte een sereus vocht ; milt niet vergroot, maar donker gekleurd.
Vergiftiging bij varkens.

Drie Fransche dierenartsen, Pincteaux 2) beschrijven een in hun praktijk vrij
veelvuldig voorkomende ziekte bij varkens, waarvan zij de oorzaak zoeken in ver-
giftiging als gevolg van het toegediende voedsel.

Het tamelijk samengestelde voedsel bestaat üit: producten van de zuivelbe-
reiding : ondermelk, karnemelk en wei; meelsoorten en granen : tarwe, rogge,
gerst, mais en vooral haver ; wortels en verschillende bladeren : aardappels, bieten
(mangelwortels) knollen, topinambours, kool en eventueel pompoenen. De samen-
stelling verschilt naar het seizoen. Dit mengsel wordt gekookt in hoeveelheden
voldoende voor een dag, soms voor eenige dagen.

De ziekteverschijnselen treden als regel terstond na de voeding op en bestaan in :
speekselen, braakbewegingen (weinig braken), abnormale geluiden, wankelende
gang, zich plotseling verplaatsen van den ecnen kant van het hok naar de andere zijde
en gelijken soms iets op epilepsie. De ooren soms lei-kleurig ; de dieren voelen koud
aan, vooral de extremiteiten. Geen diarrhee.

De ervaring leerde, dat de ziekte die meestal doodelijk verloopt, pas ontstaat,
wanneer bieten in het gekookte voedsel aanwezig waren en alleen, wanneer een
„potvol" ecnigen tijd had gestaan alvorens het werd toegediend : b.v. geen ver-
schijnselen bij den ten maaltijd, wel bij den 2en of derden.

Secties leveren weinig resultaat op ; ook het chemisch onderzoek bracht geen
opheldering.

Vergiftiging door suikerbieten worden in de laatste jaren (o.a. uit Duitschland)
nu en dan gepubliceerd. Genoemde drie heeren meenen, dat de biet of de bladeren
niet schadelijk zijn ; dat het kooksel met de wortel of den bladeren terstond na het
koken evenmin giftig is, maar dat het toxische agens pas optreedt enkele uren na
het koken, dus bij de afkoeling.

Ook hier weer het sterven kort na opneming van het toegediende voedsel, dat
eveneens gekookt was en waarvan een voornaam bestanddeel bestond uit bieten.

Het giftige, werkzame bestanddeel schijnt nog niet te zijn gevonden. Wanneer
geen koken voorafgaat aan het toedienen van het voedsel treedt ook geen vergifti-
ging op. B.

1) Q_uin en Shoeman : Idiopathic hemorrhagic hepatitis of swine. Journ. of the Am.
Vet. Med. Association, May 1933, Vol. 35, No. 5.

2) Pincteau, Pincteau (fils) et René Pincteau : Intoxications des porcs par les ali-
ments cuits a base de betteraves. Revue Vét. et Journal de Méd. Vét. 1934, Mars, p. 144.
Sausfeau. Avril, p. 202.

3) Ant. Penco y Ramon Camayo : Yiruela porcina? Revista de Hygiene y Sanidad
Pecuarias. Octubre 1933.

waar, die zij, in verband met den leeftijd der aangetaste dieren, het snelle verloop
en een daarbij optredende roodblauwe huidverkleuring, voor vlekziekte hielden.
Spoedig namen zij, bij nauwkeurige bestudeering van het geheele proces, echter
papulae, vesiculae en korsten waar, wat de gedachte op pokken voerde.

Klinisch varieerden de symptomen : een uitgebreide eruptie van kleine knob-
beltjes (kanariezaad) waarbij de dieren niet ziek waren ; grootere nieuwvormingen ;
ook wel papels van erwtgrootte met later vuilbruine, vastzittende korsten, die een
diep litteeken achterlieten. Ook dieren met ernstige septichaemische verschijnselen,
die alle na 15 tot 20 dagen stierven. Ten slotte nog chronische vormen. Aantal
aangetaste dieren 526, daarvan stierven 190. Hierbij bleken uitsluitend aangetast
te zijn de jonge varkens van 3 tot 12 maanden.

Ziekten van de huid konden, gezien de cyclische ontwikkeling van de aandoe-
ning. uitgesloten worden. Evenzoo konden zij uitsluiten vlekziekte, septichaemie en
pest, aangezien bij de bact. onderzoekingen geen bacteriën werden gevonden. Deze
negatieve bevinding zou eventueel in de richting van een virus wijzen.

Een enting van 12 varkens en 6 schapen met ovine pokkenlvmphe en van schapen
met virulent materiaal van een ziek varken, bleef negatief bij de varkens en bij de
met het agens geënte schapen, terwijl zij flink positief was bij de met ovine lvmphe
geënte schapen.

Csontos en Nyiredi i), verstaan onder „pockenartiger Hautausschlag" een
huidaandoening bij biggen, die ongeveer optreedt tegen den tijd van spenen. Dit
huidlijden kenmerkt zich door omschreven verhevenheden, aan de oppervlakte
waarvan een etterhoudende vlakke blaas ontstaat (later een korst) en die is om-
geven door een kringvormigen wal. De ziekte staat in geen aetiologisch verband met
pokken.

Meestal wordt aangenomen dat het huidlijden bijna steeds optreedt tezamen
met een inwendig lijden of terstond daarna. Slechte hygiënische verhoudingen en
stofwisselingsziekten (rachitis, avitaminosen) vooral ook darmziekten, worden
beschuldigd. C. en N. hebben nagegaan of ook niet de steek van luizen (haemato-
pinus suis) ermee in verband zou kunnen staan.

De door hen verkregen uitkomsten bij verschillende proeven wijzen wel eenigs-
zins in die richting. Wanneer de ziekte eenmaal aanwezig is zouden luizen kunnen
meewerken tot verdere uitbreiding.

Ook histologisch zijn de aangetaste huidplekken door hen onderzocht. Toch
bevelen ook zij aan, dat men nog steeds in toornen, waar dit huidlijden voorkomt,
dient te zoeken naar vaststelling en daarna behandeling van het „grondlijden".

Daarnaast is het aanwenden van middelen ter bestrijding der luizen aangewezen,
daar een herhaald steken der parasieten een verergering van het exantheem zou
veroorzaken.

In eene varkenshouderij in Armenië werden van Januari tot Juni de meeste biggen
ziek : hoofdzakelijk op den leeftijd van 2 tot 3 weken. Het begon met „diarrhee",
en bij vele, maar niet bij alle, trad een op pokken gelijkend exentheem op. Van
964 biggen stierven er 492, d. i. meer dan 50%.

1) Untersuchungen über die Aetiologie des pockenartigen Hautausschlages der Ferkel. D.T .W.
\'933, ^N°- 34, hl. 529.

2) Prof. Herrmann, Ass. Chluszzow : Eine Ferkelkrankheit mit pockenähnlichem
Ausschlag. B.T.W. 1933, S. 808.

Bij nader onderzoek, door eene commissie van deskundigen ingesteld, werd
aanvankelijk aan pokken gedacht. Het pokkenvirus kon echter niet worden aange-
toond, wel telkens Bact. septic, haem.

(Bij het lezen van het artikel komt onwillekeurig de gedachte op : ,,zou men hier
niet te doen gehad hebben met de in ons land wel bekende, hoewel niet opge-
helderde „biggenziekte" ? ref.)

Prof. Küst i) van de veterinaire verloskundige universiteitskliniek te Giessen,
die in de vier laatste jaren verschillende onderzoekingen heeft ingesteld betreffende
dit onderwerp bij merrie, koe en teef, heeft nu ook de uitkomsten gepubliceerd van
proeven bij drachtige zeugen. De volgende uitkomsten werden verkregen : van
den 23en tot den 3oen dag der dracht scheiden zeugen vrij veel ovariaalhormoon
uit (dit is echter individueel verschillend).

In de i ie week tamelijk veel; kort na de geboorte niet; op den I4en dag na de
geboorte soms.

Hormonen van het voorste kwabje der hypophyse werden noch in de urine, noch
in het bloed vastgesteld. Het aantoonen van hormonen in de urine van drachtige
zeugen heeft voor de onderkenning der drachtigheid geen waarde.

Lentz 2) deelt mede, dat hij bij zeugen, welke direct na de partus geen melk
afscheiden en wiiarbij geen mastitis aanwezig is, goede resultaten heeft verkregen
met intramusculaire inspuitingen van Pyrodalbun. Dit middel is verkrijgbaar in am-
pullen van 10 c.c., juist voldoende voor een injectie.

Als surrogaat voor jonge biggen in de plaats van de moedermelk gebruikt hij o.a. :
i deel koemelk, 1 deel kalkwater, \\ deel zoete room, en 1 /8 deel melksuiker.

Grashuis geeft aan : gelijke deelen koemelk en gekookt water, waaraan per liter
een eetlepel suiker wordt toegevoegd.

Herz 3) is van meening, dat herniae bij gecastreerde beeren (in het scrotum)
en navelbreuken vaak in verband staan met een absces. Wanneer geen complicaties,
zooals inklemming enz., aanwezig zijn en de breuk dus goed beweeglijk is, beveelt
hij injecties aan van 70% alcohol. Ook liesbreuken en andere buikbreuken behandelt
hij met alcohol.

Hij brengt het dier in rugligging en spuit op verschillende plaatsen intracutaan
i a 2 c.c. in. Hoe grooter de breuk hoe meer injectieplaatsen. Er ontstaat dan een
sterke zwelling, maar dit schijnt de dieren weinig te hinderen.

Meestal is een enkele behandeling voldoende, soms moet deze na 8 dagen worden
herhaald.

In het Slavische referatenblad No. 4 komen twee referaten voor van artikels van
A. Klobouk en O. Doubrava 4) over deze, ook wel Teschener varkensziekte genoemde
ziekte. Het is eene infectieuse ontsteking van hersenen en ruggemerg, met o.a. als
symptomen verlamming en krampen. De smetstof zou een, het Berkefeldsche filter
passeerend, virus zijn.

1) Prof. Dr. Küst und Dr. Max Struck : Untersuchungen über die Sexualhormon
ausscheidung im Harn und im Blute tragender Sauen. D.T.W. 1934, No. 4, p. 54.

Het pathologisch anatomisch beeld brengt, als regel, weinig aan het licht. Bij
kunstmatige infectie werden bij ruim 50% der geseceerde dieren pneumonische
haarden gevonden.

Het eerste referaat eindigt met deze opmerking : „Die Beziehungen der Schwei-
nelahme zu andern Viruskrankheiten ins besondere zur Schweineseuche sind
Gegenstand weiterer Studiën".

Door Balozet, Cordier en Menager i) wordt bericht over een enzoötie onder
varkens in Marokko en Tunis. Hoewel misschien voor ons land van geen beteekenis,
lijkt mij het geheele ziekteproces zoo interessant, dat het de moeite van een referaat
loont.

De aangetaste dieren hebben zenuwverschijnselen, uitgaande van de hersenen en
steeds bleek een absces aanwezig te zijn. Steeds werd dit absces gevonden in de pedunculi
cerebri. Het verloop van de ziekte is als volgt :

Het dier zondert zich af, eet minder gretig, vermagert een weinig en houdt zoo
nu en dan den kop naar eene zijde gewend. Deze houding wordt steeds vaker aan-
genomen en wordt dan permanent. Vervolgens komen de locomotie-storingen ;
het zieke varken verplaatst zich in een cirkel, naar den kant waarnaar het hoofd
gewend is. Dan merkt men op, dat de snuit en de lippen opgetrokken zijn aan den
kant tegenovergesteld aan die, waarnaar het hoofd is gewend. Wanneer dus de kop
naar rechts (en benedenwaarts) wordt gewend zijn de manegebewegingen ook
naar rechts, maar de snuit en de lippen worden links opgetrokken ; verder wordt
tandenknarsen gehoord. Het dier valt om, (in bovengenoemd voorbeeld steeds
op de rechterzij) slaat met zijn pooten, knerst op de tanden, rolt om zijn lengteas
(mouvements en tonncau). Deze crises worden frequenter en heviger, tenslotte
blijft het dier liggen, de pooten schudden in clonische krampen, en sterft in de
laatste crisis. De duur der ziekte is van drie tot zes & zeven weken. Nog nimmer
zagen de waarnemers herstel.

In een toom worden altijd verscheidene dieren ziek, tegelijk of achtereenvolgens ;
van één toom stierven op deze wijze een twintigtal.

De abscessen bevinden zich altijd op dezelfde plaats nl. in de pedunculi cerebri ; inhoud
kaasachtig, met grijsachtige lichtgroene kleur ; grootte van erwt tot hazelnoot.
Steeds wordt daarin gevonden de bacillus pyogenes, of alleen of te zamen met andere,
meest streptococcen.

Uit deze vindplaats van de abscessen kunnen de waargenomen symptomen
worden verklaard. Uit de hersenlaesies speciaal de incoördinatie der bewegingen.
Uit den druk op den oorsprong van het 5e paar hersenzenuwen (n. trigeminus)
de contractie van de bovenlip (n. maxillaris) ; op het 6e paar (n. oculomotorius),
op het 7e paar (n. facialcs). afwijking van de punt van den neus naar den kant van
de laesie, door prikkeling van de zenuwen aan haar oorsprong ; op het 8e paar
(n. acusticus).

De localisatie van de abscessen was nog te meer merkwaardig, daar op andere
plaatsen van het lichaam nooit een werd gevonden.

Twee van de vele secties gaven de verklaring van de localisatie der hersenabs-
cessen.

De eene sectie betrof een varken, dat geslacht was, nadat het niet meer kon staanj^
Hier werd een kleine hoeveelheid pus gevonden rondom het gemeenschappelij
uitgangspunt van n. acusticus en n. facialis, tusschen de protuberantia en de hiatu^sauditivus internus. Er waren overigens twee boven elkaar gelegen abscessen in de
pedunculus.

1) L. Balozet, Georgette Cordier et J. MéNAGER : Le bacille pyog\'ene de Grips,
agent d\'enzootie de mastoidites et d\'abcès du cerveau chez le porc. Bull, de l\'Acad. Vét. de
France, Octobre 1933. No. 8, p. 352.

Een tweede varken werd afgemaakt in het beginstadium der ziekte (afwijking
van den kop). De hersenen waren normaal. Maar ter hoogte van de hiatus auditivus
internus was de dura mater opgelicht. 8 a 10 m.M.). Uit den top van deze ver-
hevenheid kwam de gemeenschappelijke stam van n. facialis en n. acusticus. De pus
was kaasachtig van consistentie. Uit deze vondst kon worden besloten dat de gevon-
den abscessen een uituiendigen oorsprong hadden. Bij verder onderzoek van den
schedel ter plaatse bleek, dat in de holte van de pars mastoidea van het slaapbeen
pus aanwezig was en dat een plekje van het achterste deel van de bulla tympanifor-
mis genecrotiseerd was. Dit deel bevindt zich in de onmiddellijke nabijheid van het
canalis facialis met de n. facialis. En langs de scheede van deze zenuw zou de in-
fectie zich hebben uitgebreid naar de pedunculi cerebri, wanneer het dier was
blijven leven.

De infectie zou dus, voor wat de abscessen betreft, uitgaan van de mastoiditis,
terwijl deze op haar beurt weer zou worden opgewekt door besmetting met den
pyogenes-bacil van uit de pharynx langs middenoor en tuba auditiva.

Deze eigenaardige verschijnselen bij biggen vanaf de geboorte schijnt in vele
landen (ook in ons land) voor te komen. Pa yen, Ballot en Fournier i) geven
er nu weder een beschrijving van bij biggen op eene fokkerij van 40 zeugen. Twee
of 3 ongeveer van een overigens gezonde toom biggen waren aangetast. Verschijn-
selen : aanhoudende frequente „trillingen" schudden het heele lichaampje zoodanig,
dat de meesten zich niet op hun beenen kunnen houden.

Geen enkele behandeling heeft succes. Wanneer zij liggen houden de „rillingen"
op; ook gedurende de voedering verdwijnen zij, maar terstond daarna komen ze
weer terug.

Sectie brengt tot nu toe niets aan het licht. In dit geval verdween de „ziekte",
nadat een andere beer voor de fokkerij werd gebruikt. Rasveredeling schijnt een
rol te spelen.

Deze afwijking is reeds meer besproken; de vorming van haemoglobine blijft
achter bij andere ontwikkelingsprocessen. De oorzaak van dit achterblijven zou in
hoofdzaak de geringe toevoer van ijzer- (en koper) zouten zijn. Onderzoekingen
van de laatste 10 jaren hebben bevestigd, dat toevoeging aan het melkdieet van
kleine hoeveelheden oplosbare ijzer- en koperzouten of ijzerzouten alleen, deze
voedings-anaemie kunnen tegenhouden.

Hamilton, Hunt en Carroll 2) hebben nogmaals deze ziekte nader onder-
zocht en daarbij ook het bloedbeeld nagegaan.

Een tamelijk uitgebreid literatuur-overzicht is aan het artikel toegevoegd. Wie
zich voor dit onderwerp interesseert zal in de lezing ervan zeer zeker veel vinden
wat reeds in andere verhandelingen voorkwam, maar toch ook de uitkomsten van
oorspronkelijke onderzoekingen. Het geheel geeft een goed overzicht van den tegen-
woordigen stand van het vraagstuk, benevens een geschiedkundige inleiding.

Zoowel toevoeging van ijzer- (koper) zouten aan een voor jonge biggen geschikt
voeder als het bestrijken van den uier met een dergelijke zoutoplossing is voldoende
om de afwijking te voorkomen.

2) T. S. Hamilton, G. E. Hunt and W. E. Carroll : Overdruk uit ; Journal
of Agricultural Research, Vol. 47, No. 8, Washington, D. C., October 15, 1933.

Hand- en Machinaal Melken. A. Terpstra, Prijs ƒ i.io. Uitgave 1934, H. J.
Remmelink, Zelhem.

Dit boekje geeft een samenvatting van de leerstof, welke bij het Middelbaar
Landbouw-onderwijs en bij de melkers-cursussen wordt gegeven en behandelt als
zoodanig veel meer dan de titel zou doen vermoeden. Dat het melken zelfde grootste
plaats inneemt spreekt vanzelf en daarbij wordt voor het machinaal melken een
zeer groote plaats ingeruimd. Het boekje vervalt niet in diepzinnige beschouwingen
en moet als een uitstekende leidraad worden beschouwd bij de opleiding van prac-
tici tot gediplomeerde melkers, voormelkers, controleurs voor zuivelfabrieken en
dergelijke. Dierenartsen, die belast zijn met de instructie van deze stof of met het
toezicht op het onderwijs daarvan, zullen goed doen kennis te nemen van den in-
houd van dit werkje, terwijl het voor zelfstudie aan ontwikkelde veehouders kan
worden aanbevolen. M.

Opstellen over Houw en Inrichting van Boerderijen. Door A. H. Veen-
baas, Directeur van den Gezondheidsdienst voor Vee in Friesland, te Leeuwarden.

Deze opstellen zijn verschenen in het officieel orgaan van den .F-N.Z. en het is
een gelukkige gedachte geweest ze te bundelen. Hierdoor krijgen wij nogeens een
overzicht bijelkaar van den bouw en inrichting van schuren en stallen ; uit den aard
der zaak hoofdzakelijk in de provincie Friesland, doch ook wel voor andere streken
van belang. Hoewel geen nieuwe gezichtpunten erin voorkomen, geven naast de
tekst een aantal platte gronden, foto\'s en teekeningen een uitstekend overzicht van
verschillende staltypen.

Spann i) geeft een uitvoerig overzicht van hetgeen over de biologie van de run-
derhorzel bekend is. Ook thans kennen wij den juisten weg nog niet, die de larven
in het lichaam afleggen, nadat zij de huid van den gastheer doorboord hebben.
Voor de praktische bestrijding is van belang, kennis te nemen van het vliegvermogen
van de runderhorzel. Men meende tot op heden dat dit insect zich ongeveer 5 K.M.
verplaatsen kon. Uit de nieuwere onderzoekingen van Gansser (1933) is komen
vast te staan dat het vlieggebied zeer beperkt is en niet grooter dan 300 M. be-
draagt. fn de natuur geobserveerder underhorzels bleken slechte, trage vliegers te
zijn, die zich geluidloos verplaatsen en bij voorkeur stukken van 20 M. lang vlie-
gen op ongeveer 1 M. hoogte. Dan zetten zij zich weer neer op zonnige plekken,
van waar zij na eenigen tijd weer verder vliegen. Volgens Peter en C.LasER leeft
de runderhorzel slechts 3—5 dagen.

Voor de praktijk is deze waarneming van belang, omdat men in het algemeen
van meening was, dat het nutteloos was in beperkten kring een bestrijding van de
runderhorzel te organiseeren, daar het gevaar bestond dat horzels uit naburige
streken afkomstig, het vee weer zouden kunnen besmetten. Dit gevaar is nu dus
niet meer van belang. De verplaatsing van runderhorzels door den wind blijft altijd
nog mogelijk. Spann geeft hiervan enkele voorbeelden.

1) J. Spann : Die Biologie der Rinderdasselfliegen. M. t. W. 85, 3, 1934, p. 26—31.

Door de vriendelijkheid van collega Dr. A. A. J. Ooms, keuringsveearts aan he.
abattoir te Nijmegen, was ik in de gelegenheid kennis te nemen van diens proef-
schrift, welke tot onderwerp de aetiologie der vleeschvergiftigingen had.

Een der stellingen van dit belangrijk proefschrift luidt als volgt: ,,Het diagnosti-
ceeren van den aard van kleine grijs-witte haarden in de nieren bij dieren lijdende
aan tuberculose, kan alleen geschieden met behulp van histologisch onderzoek".

Deze stelling trok uit den aard der zaak in hooge mate mijn aandacht, omdat
ik in mijn hoedanigheid als Directeur van de Slachtveeverzekering „de Slachtvee-
Onderlinge" S.O.. kon constateeren, dat herhaalde malen sterilisatie van het vleesch
van runderen lijdende aan chronische tuberculose (in vele keuringsdiensten) werd
voorgeschreven, indien daarbij in de nieren kleine grijs-witte haardjes werden
aangetroffen. Zulks werd in het meerendeel der gevallen beschouwd als een ver-
schijnsel van een acute bloedinfectie, omdat zoo met het bloote oog deze grijs-witte
haardjes den indruk maakten miliaire tuberkels te zijn.

Daar nu een collega, werkzaam aan een abattoir, waarvan de Directie, zooals
velen gebleken zal zijn. op het terrein der vee- en vleeschkeuring interessante vond-
sten heeft gedaan, zeer zeker in overleg met deze Directie, in zijn proefschrift een
stelling poneerde, die van groot belang kan zijn voor de uitspraak omtrent al of
niet onvoorwaardelijke goedkeuring van het vleesch van een rund, lijdende aan
tuberculose, spreek ik de verwachting uit, dat genoemd histologisch onderzoek in
alle keuringsdiensten zal plaats vinden. Bestaat hiertoe geen voldoende gelegen-
heid, dan kunnen toch zonder bezwaar de nieren worden opgezonden naar een der
Instituten van de Faculteit voor diergeneeskunde te Utrecht.

Met genoegen nam ik kennis van de mededeeling op bladzijde li van het jaar-
verslag van het abattoir Den Haag. Wij lezen daar : „Voor het vaststellen van
miliair-tuberculose werden in alle daarvoor in aanmerking komende gevallen
vriescoupes gemaakt. Hierbij is gebleken, dat de macroscopische diagnose van nier-
miliair-tuberculose vrijwel nooit met zekerheid is uit te maken. Een voorwaarde-
lijke goedkeuring van slachtdieren wegens nier-miliair-tuberculose zonder dat vooraf
coupes zijn gemaakt, is niet verantwoord".

De stelling van collega Ooms geeft voor hier te lande geen nieuw denkbeeld aan.
Immers Professor Schornagel wees er het vorig jaar in het tijdschrift voor dierge-
neeskunde met recht op, dat het pathologisch-anatomisch onderzoek in de vleesch-
keuring dikwijls dient te worden aangevuld met een microscopisch-histologisch
onderzoek van sommige organen, vooral van de nieren.

In het Zeitschrift für Fleisch- und Milchhygiene van i Juli j.1. waarin Kolbe uit
Leipzig een Sammelreferaat geeft over tuberculose, schrijft deze op blz. 367, dat
Hoefnagel een histologisch onderzoek voorstelt in die gevallen, waarin verschijn-
selen van een acute miliair-tuberculose geconstateerd worden.

Mag ik tevens van deze gelegenheid gebruik maken om de collega\'s, Hoofden
van vleeschkeuringdiensten, te verzoeken, zooveel mogelijk te willen toezien, dat
de bewijzen van afkeuring en voorwaardelijke goedkeuring, afgegeven door hunnen
keuringsdienst, kloppen met de werkelijke keuringen. Tot heden ondervond ik in
dezen reeds meestal de volle medewerking, maar de treurige feiten, den laatsten
tijd aan het licht gekomen, motiveeren m. i. dit verzoek.

Naar aanleiding van het artikel van Dr. van Hf.elsbergen over Immuniteit
na Enting met „Antidiphtherin" even voorloopig in het kort het volgende :

Met verschillende conclusies in dit artikel ben ik het niet eens, o.a. dat men een
diphtherie-entstof niet eerder zou mogen beoordeelen dan nadat men er ongeveer
dezelfde ervarings-periode mee had dan met antidiphtherin. Bovendien zijn mij
van deze entstof, evenals van andere in ons land gebruikte, mislukkingen bekend,
die er op wijzen, dat zelfs na een jarenlange ervaring deze entstof nog lang niet
voor 100% zekerheid geeft.

Het is echter niet noodig hier thans verder op in te gaan daar ieder, die met de
vaccine-bereiding en aanwending op de hoogte is, weet, dat men steeds voor ver-
rassingen kan komen te staan. Het is bij de beoordeeling daarvan maar de kwestie
van welken gezichtshoek uit men ze beschouwt of wenscht te beschouwen.

Totaal onjuist is echter de conclusie op pag. 765, waar onder d) duivenvirus ver-
meld wordt, dat de enquête, hierover door den Directeur der Rijksseruminrichting
ingesteld, niet ongunstig luidt !

Deze enquête betrof de in 1932 tegen sterk verlaagden prijs beschikbaar gestelde
entstof der Rijksseruminrichting (inmiddels weer verlaagd tot 0,1 cent per kip).
Deze entstof moet echter niet thuisgebracht worden in de groep d) duivenvirus,
doch in de groepen C) verzwakt kippenpokkenvirus en D) duivenvirus, tezamen.

Uitgebreide proeven, reeds sedert 1929 genomen, hebben uitgemaakt, dat een
mengsel van c en d gunstiger werkt dan d alleen ; terwijl de immuniteit in een zeer
hoog percentage der gevallen langer duurt dan een jaar. De geheele pessimistische
beschouwing, welke Dr. van Heei.sbergen verder aan de duivenvirusentstof vast-
knoopt, vervalt hierdoor.

Tevens is gebleken, dat men deze entstof reeds bij kuikens van één week oud met
succes kan gebruiken en de immuniteit bij deze enting op zeer jeugdigen leeftijd ook
meer dan een jaar duurt.

De heer „den Baars" zegt volgens het verslag van de kringvergadering te Am-
sterdam : „Inspuitingen van hondenziekte-serum volgens Engelsche methode be-
veelt hij niet aan. Het resultaat is twijfelachtig en het is een dure behandeling."

Wanneer wij nu weten, dat de heer den Baars ongeveer een 12 tal zegge twaalf
malen een dosis hondenziekte-serum heeft gebruikt en wanneer wij verder be-
denken, dat het succes van het serum direct afhankelijk is van den tijd van toepassing
na de infectie — een tijd die zéér moeilijk met zekerheid is vast te stellen — dan
is het voor mij heelemaal niet „twijfelachtig" dat collega den Baars op die kring-
vergadering een praatje heeft gehouden, waaraan niet de allerminste wetenschap-
pelijke waarde mag worden gehecht. Bovendien is zulk geschrijf onverantwoorde-
lijk daar het misschien een collega weerhoudt het serum te gebruiken en een honden-
leven verloren gaat, dat misschien behouden had kunnen blijven. En wat de kwestie
van „dure behandeling" betreft, dat is de zaak van den eigenaar en mag uit weten-
schappelijk oogpunt nooit een pro of contra vormen.

Kort verslag van de Hoofdbestuurs-vergadering. op Vrijdag en Zater-
dag 6 en 7 Juli 1934 in Hotel Terminus te Utrecht.

Uitgezonderd Dr. Brands, die door dienst verhinderd was, waren op de Vrij-
dagavond-vergadering vele, op de Zaterdag-vergadering alle leden aanwezig.

1. een dankbetuiging van den Secretaris van de Nederlandsch-Indische Ver-
eeniging voor Diergeneeskunde voor den ingekomen telegrafischen gelukwensch
bij het gouden jubileum.

2. een dankbetuiging van collega Kolonel J. N. Ballangée te \'s Gravenhage.
voor de ontvangen gelukwenschen en de bloemen bij zijn 6o-jarig jubileum als
dierenarts.

3. een schrijven van het bestuur van den Diergeneeskundigen Studenten-Kring
met het verzoek om evenals het vorige jaar, wederom een bijdrage van de Maat-
schappij te mogen ontvangen ; besloten werd ƒ 50.00 te storten in de kas van D.S.K.

4. een schrijven van de afdeeling Gelderland—Overijssel, waarin deze mededeelde
het te betreuren, dat de Centrale Raad zich op het standpunt stelt in een kwestie
als die b.v. van Dr. de Z. niet te kunnen straffen ; de afdeeling vreest dat dit voor
onze Maatschappij nadeelige gevolgen zal kunnen hebben.

Het Dagelijksch Bestuur is echter van meening dat een dergelijke overtreding
wel gestraft zal kunnen worden, en wel op grond van de art. 40, derde alinea en art.
4ii van het Huishoudelijk Reglement en toepassing van de art. 26 en ie van de
Statuten.

Op een daaromtrent door het D. B. aan den C. R. gericht schrijven werd mede-
gedeeld, dat de C. R. van oordeel is, dat een overtreding als die van Dr. de Z. op
grond van bovenvermelde artikelen niet gestraft kan worden ; dit zou alleen moge-
lijk zijn, wanneer daarover een bindend besluit van het H. B. of van de Mij., bestond.

5. een schrijven van het bestuur van de A.N.P.V. waarin dit mededeelt, dat het
besloten heeft dit jaar geen besprekingen te houden met onze Mij. voor vaststel-
ling van een tarief bij het enten tegen diphtherie en bij het onderzoek op pullorum,
omdat :

a, het enten tegen diphtherie op het oogenblik op zoo vele verschillende manieren
geschiedt, dat een voorschrift voor één dezer manieren geen algemeen belang
heeft ;

b, de ervaring geleerd heeft dat de dierenartsen zich voor een groot deel moeilijk
met het door het H.B. vastgestelde tarief konden vereenigen.

Het schrijven eindigt met een dankzegging voor hetgeen in samenwerking be-
reikt werd, terwijl het vertrouwen wordt uitgesproken, dat, mocht in de toekomst
samenwerking weer gewenscht worden, deze ook weder zal kunnen plaats hebben.

6. een schrijven van den Secretaris van het Genootschap voor Landbouw en
Kruidkunde te Utrecht, met verzoek om even als het vorige jaar een verlaagd tarief
voor het enten van kippen tegen diphtherie te willen vaststellen en den leden der
Maatschappij te adviseeren tot toepassing van dat tarief.

In verband met het reeds vroeger genomen besluit om voor dit jaar geen tarieven
voor de leden der Mij. aan te bevelen, wordt besloten bovengenoemde vereeniging
te verzoeken zich daarover in verbinding te stellen met het bestuur van de afdeeling
Utrecht.

Door collega Kirch werd hierbij medegedeeld, dat in de afdeeling Noord-Bra-
bant besloten is tot toepassing van het volgend tarief: 4 cent per stuk bij een aantal
onder de 150, 3 cent voor een aantal daarboven ; elk erf als een afzonderlijke opgave
te beschouwen.

7. een schrijven van collega K. R. Kuipers te Alphen a.d. Rijn, waarin hij mede-
deeling doet van het optreden van een ambtenaar van het bureau van Landbouw-

crisiszaken. Aangezien hiervan reeds melding is gemaakt in het tijdschrift van 15
Juli, blz. 784, wordt daarnaar verwezen.

Besloten wordt voorloopig af te wachten, totdat door den betrokken Inspecteur,
aan wien ook mededeeling is geschied, de eventueel noodige maatregelen genomen
zijn.

8. een schrijven van den Heer Directeur van de Vereeniging van Nederlandsche
Gemeenten, in antwoord op een door den secretaris gedaan verzoek om ons wel te
willen mededeelen in hoeverre onze Mij. te beschouwen is als vakvereeniging.

Besloten wordt dit uitvoerig antwoord, alvorens het te publiceeren, om nader
advies te stellen in handen van de groep : Kennis der menschelijke voedingsmid-
delen van dierlijken oorsprong.

Een groot gedeelte van den tijd werd in beslag genomen door de behandeling en
vaststelling van het programma voor de 82ste algemeene vergadering ; vooral het
voorstel tot vaststellen van een bindend besluit in zake de ziekenfondsen met de
daaraan verbonden reglementsuitbreiding was onderwerp van langdurige discussie.

Daar het programma voor die algemeene vergadering reeds geplaatst is in het
tijdschrift van 1 Augustus, moge hiernaar worden verwezen.

Het zou van belang kunnen zijn, dat ingeval bij de behandeling van een verzoek
om preferent-verklaring in een faillissement, waarbij een andere uitspraak wordt
gegeven dan door den Rechter-Commissaris in het behandelde faillissement voor
de rechtbank te Arnhem (zie tijdschrift van 15 Mei blz. 540), overgegaan kan
worden tot het instellen van een renvooi-procedure.

Wegens de daaraan verbonden kosten vroeg het D. B. toestemming van het
Hoofdbestuur, om hiertoe, wanneer het noodig zou blijken, te kunnen overgaan ;
deze toestemming werd verleend.

De bindende besluiten in zake de tuberculose-bestrijding van een vijftal afdee-
lingen en de daarbij behoorende werkgebieden werden door het H.B. goedgekeurd,
voorloopig voor den tijd van één jaar ; mededeeling van een en ander is reeds ge-
schied in het tijdschrift van 1 Augustus, waarnaar verwezen wordt.

Het rapport uitgebracht door de commissie ingesteld door het Hoofdbestuur,
naar aanleiding van het door den Diergeneeskundigen Kring Amsterdam inge-
diend rapport in zake de veterinaire keuring op hondententoonstellingen, werd
door het H.B. behandeld en goedgekeurd.

Besloten werd, dat de in het rapport aangegeven besprekingen, te houden met
den Raad van Beheer op Kynologisch Gebied, zullen geschieden door de com-
missie, die het rapport uitbracht. Eerst na het houden van die besprekingen zal dit
worden gepubliceerd.

Behalve van de afdeeling Zuid-Holland waren van de afdeelingen ingekomen
rapporten in zake de salarieering van kcuringsveeartsen.

Besloten werd een uittreksel uit die rapporten te zenden aan de afdeelingen,
opdat deze van de in deze materie zoo ver uiteenloopende meeningen kunnen kennis
nemen. Nadere besprekingen hierover zullen nog gehouden worden.

De behandeling van het rapport van de commissie in zake de veterinaire polikli-
nieken werd tot een volgende vergadering uitgesteld, omdat het rapport te laat was
ingekomen om alle leden van het H.B. nog in de gelegenheid te steller er inzage
van te nemen. De Secretaris,

Deze vergadering was geheel gewijd aan huishoudelijke onderwerpen. Na voor-
lezing van de notulen van de vorige vergadering en behandeling van de ingekomen
en verzonden stukken, werd het jaarverslag voorgelezen en goedgekeurd. Collega
Vis te Bodegraven werd als nieuw lid aangenomen.

Vastgesteld werd vervolgens de redactie van het derd: Bindend: Besluit betref-
fende de tuberculosebestrijding, waarop ook het werkgebied der Afdeeling ter sprake
kwam.

Rotterdam. Het aantal inrichtingen, als bedoeld in artikel 19 der VI. wet, bedroeg
728. Behalve deze inrichtingen waren er nog circa 1200 zaken, waar naast artikelen
ook vleeschwaren werden verkocht, welke toezicht vereischten. Bij al deze inrich-
tingen werden slechts ongeveer 3000 bezoeken afgelegd, natuurlijk een te gering
aantal. Daarnaast, zegt het verslag, was er evenwel controle op de weekmarkten
voor zoover het vleesch, vleeschwaren, wild en gevogelte betrof en stonden ook
stations en havens onder toezicht op hetgeen van elders aan versch vleesch werd
aangevoerd.

Terwijl aan het slachthuis bij 16,11% runderen, 0,44% kalveren, 0,13% paar-
den en 6,60% varkens tuberculose werd aangetroffen, kwam deze ziekte bij 39,23%
runderen, 0,13% kals\'eren en 4,16% varkens voor, geslacht in den keuringskring
Rotterdam.

Cysticercosis kwam voor bij 336 runderen (afgestorven), 122 runderen (levend),
6 graskalveren (afgestorven )en 1 graskalf (levend). Echinococcose bij 385 runde-
ren, 141 paarden en 1 varken.

Bacteriologisch werd onderzocht het vleesch van 968 slachtdieren, benevens
106 monsters diermeel. Bij deze laatste kreeg men 15 maal een positief en 91 maal
een negatief resultaat. Het aantal positieve bevindingen bij de slachtdieren bedroeg
4 bij de runderen (van de 672), 4 bij de kalveren (83), 2 bij 79 paarden, 8 bij 111
varkens.

Verder bevat het verslag nog vele gegevens ever het aantal geslachte dieren (ge-
splitst over de gemeente Rtd. en Hoek van Holland met den keuringskring), over
de exportkeuring, het grootste aantal geslachte dieren op één dag voor binnenlandsch
gebruik gedood, over den aanvoer van levend vee, over het aantal op te stallen dieren,
enz.

Omtrent de levende keuring wordt medegedeeld, dat sinds 28 Aug. 1933 de le-
vende keuring werd ingevoerd.

Dit verslag bevat gegevens over het jaar 1932 en 1933. Alleen van het laatste
verslagjaar worden enkele cijfers medegedeeld. De keuringskring omvat 10 ge-
meenten.

Na benoeming van een afgevaardigde en plaatsvervangend afgevaardigde voor
de Bijz. Alg. Vergadering werd besproken het programma van deze Bijz. Alg. Verg.
Met 18 tegen 1 stem bleek de vergadering te zijn voor de door de commissie voor-
gestelde wijziging van art. 1 der Wet op de Uitoefening der Veeartsenijkunde (zie
bldz. 19 van het rapport inzake het onderzoek en de bestrijding der kwakzalverij).
Met algemeene stemmen was men voor de overgangsperiode, bedoeld op pg. 20
van het rapport, terwijl, men met 16 tegen 3 stemmen meeging met de voorge-
stelde uitbreiding van art. 20 (zie bl. 21 van het rapport), waarbij door het woord
„dieren" moeten worden verstaan, behalve eenhoevige en herkauwende dieren,
varkens, en honden, ook katten, konijnen en pluimvee.

Bij de rondvraag kwam nog ter sprake de omzetbelasting en werd tevens geïn-
formeerd, waarom door de C. R. C. nog steeds de beloofde ƒ 25 aan den veehouder
wordt onthouden, niettegenstaande deze laatste toch een sectieverslag inlevert.
Medegedeeld werd, dat het Hoofd-Bestuur deze kwestie in onderzoek heeft.

Het aantal varkensslachtingen verminderde, vergeleken met dat in 1932, met
34%. Voor een deel werd dit weer goedgemaakt door een stijging van 13% van de
hoeveelheid ingevoerd varkensvleeseh en bovendien door een meer of mindere
toeneming van de slachtingen der andere diersoorten. Aan de beide noodslacht-
plaatsen te Zaandam en Wormerveer werden aangevoerd 301 uit nood geslachte
of gestorven dieren. Door den ophaaldienst werden uit het district opgehaald 582
cadavers, welke werden gedestrueerd in de destructor te Purmerend.

Echinococcose kwam voor bij 3,1% runderen, 32,5% paarden en 0,21% schapen.
Tuberculose werd waargenomen bij 28,5% runderen, 0,9% kalveren, 0,44% paar-
den, 10% varkens. Het totaal aantal keuringen, uitgezonderd die van ingevoerd
vleesch, bedroeg 19.919 stuks.

De poging van de gemeenten Maarssen en Maarsseveen tot vorming van
een eigen keuringsdienst.

Zooals te verwachten was hebben Gedeputeerde Staten van Utrecht het gemeen-
schappelijk raadsbesluit van de gemeenten Maarssen en Maarsseveen tot vorming
van een zelfstandigen keuringsdienst niet goedgekeurd. Deze goedkeuring is ont-
houden op grond van de overweging, dat het uittreden uit een goed werkende or-
ganisatie op zich zelf reeds de eenheid van uitvoering van de Vleeschkeuringswet
over een groot gebied verbreekt en dat zulks alleen verantwoord zou zijn, als er
gerechtvaardigde klachten zouden bestaan, waaraan bezwaarlijk is tegemoet te
komen, en voorts, dat een richtige functioneering van den dienst in den keurings-
kring Utrecht in het algemeen door het uittreden van de gemeenten Maarssen en
Maarsseveen zal worden geschaad.

Een uitspraak van één der Amsterdamsche kantonrechters over de
doorvoer van vleesch.

Blijkens een bericht in de „Vee- en Vleeschhandel" van 3 Juli j.1. werd door
één der Amsterdamsche kantonrechters een vonnis gewezen, dat betrekking heeft
op „doorvoer van vleesch".

Volgens dit bericht bevat de Amsterdamsche Verordening op den Keurings-
dienst de bepaling, dat uit andere gemeenten ingevoerd vleesch naar het abattoir
moet worden overgebracht om aldaar te worden gekeurd. Een ander artikel opent
de mogelijkheid, dat B. en W. van de vorengenoemde verplichting dispensatie
verleenen.

Een eigenaar of bestuurder eener groote slachterij buiten Amsterdam gevestigd,
die veel vleesch naar verschillende andere plaatsen per auto verzond en daarvoor
door Amsterdam moest rijden, doch (zooals ter zitting bleek) geen vrijstelling van
invoerkeuring had bekomen, wenschte zich daaraan niet te onderwerpen. Het ge-
volg daarvan was, dat proces-verbaal werd opgemaakt op grond, dat hij vleesch
vervoerde, dat niet van het vereischte, Amsterdamsche goedkeuringsmerk was
voorzien, welk feit, naar de meening van den keuringsdienst, overtreding van
art. 35 der Vleeschkeuringswet opleverde. Van de bewering van den belangheb-
bende, dat hij het vleesch niet in-, doch doorvoerde, werd derhalve geen nota ge
nomen ; men hield zich aan den letter der verordening.

Ter zitting van het Kantongerecht werd namens verdachte betoogd, dat de
bepaling, dat het vleesch gekeurd en daarvoor dus keurloon betaald moest worden,
in dit geval bindende kracht miste en wel met het oog op art. 147 der Grondwet,
Dit artikel, althans voor zoover hiermede verband houdende, luidt : „De (plaat-
selijke) belastingen mogen den doorvoer, den uitvoer naar en den invoer uit andere
gemeenten niet belemmeren".

De verplichting om voor doorvoer bestemd vleesch te laten keuren en daarvoor
keurloon te betalen komt dus neer (aldus het betoog van verdachte) op een belas-
ting, die den doorvoer belemmert.

De kantonrechter achtte dit verweer onjuist. De keuringsverordening, welke
de overbrenging naar het slachthuis en keuring van het vleesch voorschrijft, is niet
een belastingverordening, noch een verordening, die heffing van keurloon nood-

zakelijk ten gevolge heeft. De gemeente is wel bevoegd, doch niet verplicht, keurloon
te heffen, zoodat het betoog van verdachte zich ten onrechte richt tegen de keu-
ringsverordening. Deze verordening steunt op de wet en is op wettelijke wijze tot
stand gekomen. Van strijd met de Grondwet of met een andere wet is dus geen
sprake. Op die gronden veroordeelde de kantonrechter verdachte tot ƒ 5 boete, sub-
sidiair hechtenis.

De kantonrechter stelde zich dus op een zuiver juristisch standpunt en sprak
zich niet uit over de billijkheid der verordening.

Van belang is het in deze nog te vermelden, dat de keuringsverordening te Am-
sterdam ook de mogelijkheid tot doorvoer toelaat, mits deze geschiedt met een
openbaar middel van vervoer. In casu betrof het vervoer per auto.

Burgemeester en Wethouders van Baarn stellen den Raad voor met de N.V. Gekro
te Overschie een overeenkomst aan te gaan inzake het onbruikbaar maken voor
voedsel voor mensch en dier van vleesch en vleeschwaren, die afgekeurd zijn. Zij
vermelden, dat de destijds gesloten overeenkomst met de N.V. Ned. Thermo-Che-
mische Fabrieken als vervallen kan worden beschouwd, omdat niet is overgegaan
tot de stichting van een destructor te Woerden.

Evenals te Baarn, stellen ook B. en W. van Soest en Maarssen den raad voor met de
,,Gekro" een overeenkomst aan te gaan. de G.

Hoewel het 50 jaren beoefenen der diergeneeskunde slechts wijst op een resis-
tent lichaam, en het naar beste krachten vervullen van een betrekking niet meer
is dan plicht, en dus in een en ander geen bizondere verdienste steekt, ben ik toch
zeer getroffen door de vele bewijzen van sympathie, waardeering en collegialiteit
die mij op 25 Juli ten deel vielen. Ik betuig daarvoor mijn hartelijke dank, en zij
zullen voor mij een aanmoediging zijn om, te zamen met mijn mede-redacteurs,
ons tijdschrift steeds zoo goed mogelijk aan zijn doel te doen beantwoorden.

Op de welwillende, en onmisbare, medewerking van de leden van onze Maat-
schappij hopen wij ook verder te mogen rekenen. A. Vrijburg.

12de Internationaal Veeartsenij kundig Congres, te New-York van 13
tot 18 Augustus 1934.

Op bovengenoemd congres zal onze Maatschappij vertegenwoordigd worden
door collega A. H. Veenbaas te Leeuwarden.

Tot gedelegeerde van de Nederl. Regeering bij het Congres te New York, is
door den Minister benoemd : Prof. Dr. L. de Blieck te Utrecht.

Voor het tijdvak van 1 September 1934 tot 1 September 1935 zijn in de com-
missie, belast met het afnemen van het examen ter verkrijging van een Rijksdiploma
als hoefsmid, benoemd : tot lid en voorzitter : Dr. G. M. v. d. Plank te Utrecht;
tot lid en plaatsvervangend voorzitter : Prof. Dr. J. H. Hartog te Utrecht ; tot
leden : S. van Angeren, onderwijzer in practisch hoefbeslag, te Utrecht ; N. Bol-
der, onderwijzer in practisch hoefbeslag, te Utrecht ; Dr. R. H. J. Gallandat
Huet, luitenant-kolonel, chef van den Militairen veterinairen dienst te den Haag ;
H. Vossers, onderwijzer in practisch hoefbeslag, leeraar aan de ambachtsschool
te Utrecht ; tot plaatsvervangende leden: A. Kroeze, onderwijzer in practisch
hoefbeslag, te Grolloo ; H. J. Vrielink, veearts, te Emmen ; P. Verhoeven, onder-
wijzer in practisch hoefbeslag, te Cuyk, en Dr. H. J. Weekenstroo, militair paar-
denarts ie klasse, te Bennekom.

Verslag der werkzaamheden van den veeartsenijkundigen Dienst over
het jaar 1932.

Dit verslag is dezer dagen verschenen en wel in een veel beknopteren vorm dan
wij gewend zijn, zulks uit een oogpunt van bezuiniging.

De algemeene gezondheidstoestand van het vee wordt gunstig genoemd, hetgeen
zeker niet ten onrechte mede wordt toegeschreven aan den gunstigen hooioogst,
zoowel in qualitatieven als quantitatieven zin, en het geringe gebruik van krachtvoer.

De particuliere bestrijding der tuberculose ging achteruit, maar die met
Rijkssteun breidde zich uit. Uitvoerige tabellen geven een overzicht van de vee-
stapels die onder controle stonden, de reactie-percentages enz. Opmerkelijk is
wederom het enorme verschil van het perccntage-reactiedieren boven 2 jaar in
de onderscheidene districten : Groningen 7.6 % ; den Haag 69 % ; Rotterdam
39 % ! Drente spant de kroon met ruim 1 %, doch ik vermoed dat dit een drukfout
is; uit de meegedeelde cijfers bereken ik tenminste een hooger percentage. De
Vereen. Noordholland had van 6359 dieren beneden de 2 jaar 420 of te wel 66 %
reacticdieren. Dit moet natuurlijk 6.6 % zijn. Kleinigheden misschien, maar zoo
licht komen er foutieve opgaven door in de litteratuur !

Bereken ik het aantal open lijders, dat gevonden is (4.07) op het totaal aantal
runderen boven de 2 jaar, dan kom ik tot een percentage van bijna 0.6 % ; neem
ik het totaal aantal onderzochte runderen, dan wordt dit zelfs 0.4 %. Berekend
op het aantal volwassen dieren is het bijna 2J %.

Het deed mij genoegen in dit officieel verslag een waarschuwing te lezen voor
het al te groote vertrouwen in de tuberculinatie. ,,De tuberculine, die over het
algemeen als een zeer betrouwbare indicator mag worden beschouwd, laat ons
wel eens in de steek en het komt voor dat den runderen, die geen reactie hebben
getoond, na slachting aan open tuberculose blijken te hebben geleden". Hoe dikwijls
brengen wij dit in de kliniek de studenten niet onder het oog, als wij hun dergelijke
gevallen kunnen demonstreeren (en heusch niet alleen bij sterk vermagerde of
cachectische dieren!), maar hoe vaak is het blijkbaar later vergeten !

In Groningen heeft men in 3 jaar tijds een daling van het reactie-percentage
gezien van 17.2 % op 8.6 %. Voorwaar een mooi resultaat.

In het algemeen gewaagt het verslag, terecht nog, in voorzichtige termen, van
een goed resultaat der tuberculose-bestrijding.

„Er zijn aanwijzingen in het cijfermateriaal der vleeschkeuringsdiensten, die op
goede gronden doen vermoeden, dat het lijden langzaam afneemt". Is dit juist,
dan megen wij dubbel en dwars tevreden zijn; van een snellere uitroeiing zal nooit
sprake kunnen zijn, en wie te optimistische verwachtingen bij de veehouders verwekt,
doet m. i. aan de bestrijding meer kwaad dan goed.

Betreffende het houtvuur werdt gezegd, dat deze ziekte zichtbaar afneemt,
waarschijnlijk tengevolge van het sterk verminderen der bcdcminfectie.

Terecht wordt opgemerkt ten aanzien van de distomatose dat nog te weinig
de specifieke geneesmiddelen hiertegen, met name bij de schapen, worden toegepast.

De z.g. maden- of wormziekte werd bij het schaap zoo goed als niet waar-
genomen, behalve in de Wieringermeer, waar ongeveer 1300 dieren werden geweid.
Verscheidene dieren sneuvelden, niettegenstaande de dieren een waschkuur hadden
ondergaan en een afgerichte knecht zich bijna uitsluitend bezig hield met het uit-
zoeken en opknappen der wormschapen.

Het Instituut voor Parasitaire en Infectieziekten, dat een onderzoek heeft inge-
steld, was van meening, dat op dit nieuwe land nog geen voldoende aas aanwezig
was vcor de vliegen tot het leggen der eitjes en dat hier nog ontbrak de natuurlijke
vijand der vlieglarve, een sluipwesp.

Daarom werd aangeraden een paar doode schapen verspreid in den polder te
laten liggen en voorzorgsmaatregelen te nemen, dat uit de hierin gelegde eieren
zich geen vlieglarven konden ontwikkelen en verder om sluipwespen te kweeken en
in te vceren (contingenteeringsmaatregelen zijn hiervoor nog niet getroffen).

Geregeld keert de klacht terug over de veehouders, die nog steeds onvoldoende
aandacht besteden aan de behandeling van verschillende huidziekten als tricho-
phytie en runderschurft. Even geregeld vraag ik mij af, waarom van overheidswege
niet een duwtje in de goede richting wordt gegeven. Speciaal de sarcoptesschurft
van het rund veroorzaakt een volstrekt niet gering te achten schade, afgescheiden

nog van het feit, dat vele veehouders-gezinnen de gevolgen in zeer letterlijken
zin aan den lijve voelen.

Ik kan mij met de beste wil der wereld niet verklaren, waarom wel streng wordt
opgetreden tegen de schapenschurft en niet tegen de schurft der koeien, die ik van
veel meer beteekenis acht. De veehouders worden, in hun eigen belang, tegenwoordig
toch heusch wel zoodanig gemassregelt, dat men niet behoeft op te zien tegen eenige
eenvoudige bepalingen als b.v. verbod van vervoer. Ik stel mij voor, dat als op
deze wijze de ziekte meer algemeen belangstelling kreeg, de veehandel er ook bij
werd betrokken, al spoedig, door op centrale plaatsen gascellen te bouwen, deze
lastige huidziekte de kop zou zijn ingedrukt.

Bij het hoofdstuk „vergiftigingen" trok mijn aandacht een kwikvergiftiging,
veroorzaakt door kwikdampen, ontwikkeld na besproeiing van aardappelen met
sublimaatoplossing ter ontsmetting. Bij welke dieren wordt niet vermeld. Blijkbaar
waren de zoo behandelde aardappelen in den stal opgeslagen. Zouden hier werkelijk
kwikdampen in het spel zijn ? Kopervergiftiging werd vastgesteld na het gebruiken van
Californische pap in een boomgaard. Dit moet natuurlijk zijn Bordeaux\'sche pap.

Met groote voldoening kan worden vastgesteld dat het\' aantal sterfgevallen ten-
gevolge van de kopziekte (grastetanie) sterk vermindert dank zij de succesvolle
therapie bij vroegtijdig ingrijpen.

Alexander, R. A., and du Toit, P. J. : The Immunization of horses and
mules against horsesickness by means of the neurotropic virus of mice and guinea

Bekker, J. G., de Kock, G. v. d. W., and Quinlan, J. B. : The occurrence
and identification of bluetongue in cattle the so-called pscudo—foot and

Du Toit P. J., Malan, A. L., and Groenewald J. W. : Studies in Mineral
Metabolism XXXI. Minimum mineral requirements of Cattle. Second Report 565

Du Toit P. J., Malan A. L., Louw J. G., Holzapfel C. R., and Roets
G. C. S. : A study of the mineral content and feeding value of natural pastures

Mitchell D. T., Bayer A. M., and Canham A. S. : Urginea capitata Ba-
ker—the berg slangkop, its toxic effects on ruminants, with an brief botanical

(De cijfers tussen haakjes duiden het aantal vroeger vastgestelde gevallen aan,
die i Mei niet waren geëindigd).

Mond- en klauwzeer : bij 55 (53) eigenaars, waarvan in Groningen bij 3 (1) ; Fries-
land bij 25 (9) ; Overijsel bij 1 ; Gelderland bij 10 (20) ; Utrecht bij 1 (4) ; Noord-
holland bij 4 (2) ; Zuidholland bij 3 (7) ; Zeeland bij 1 (4) ; Noordbrabant bij 2
(6) ; Limburg bij 1 eigenaar.

Scabiës (sarcoftes en dermatocoptes) bij paard en schaap : 20 gevallen bij 1 eig. (466 bij
24 eig.), waarvan in Groningen (12, waarbij 5 paarden, bij 2 eig.) ; Friesland (54
bij 11 eig.) ; Drenthe (192 bij 4 eig.) ; Gelderland (84 bij 3 eig.) ; Utrecht (14 bij
i eig.) ; Noordholland 20 bij 1 eig. ; Zuidhclland (110 bij 3 eig.).

Rotkreupel bij schapen : 415 gevallen bij 20 eig. (377 bij 39 eig.), waarvan in Gro-
ningen 14 bij 3 eig. (107 bij 3 eig.) ; Friesland 252 bij 7 eig. (50 bij 11 eig.) : Drenthe
14 bij 3 eig. (7 bij 2 eig.) ; Gelderland 4 bij 1 eig. (73 bij 12 eig.) ; Utrecht (19 bij
i eig.) ; Noordholland 127 bij 4 eig. (64 bij 5 eig.) ; Zuidholland 4 bij 2 eig. (57 bij
5 eig.).

Anthrax : 13 gevallen bij 13 eig. (2 bij 2 eig.) ; waarvan in Groningen 1 ; Gelder-
land 5, waarbij 1 paard, (1) ; Utrecht (1) ; Noordholland 1 ; Zuidholland 3 ; Noord-
brabant i ; Limburg 2 gevallen, waarbij 1 varken.

(De cijfers tussen haakjes duiden het aantal vroeger vastgestelde gevallen aan die
i Juni niet waren geëndigd).

Mond- en klauwzeer : bij 132 (45) eigenaars, waarvan in Groningen bij 13 (1) ;
Friesland bij 110 (25) ; Gelderland bij 2 (12) ; Utrecht bij 3 ; Nocrdholland bij (2) ;
Zuidholland bij 3 (2) ; Zeeland bij (1) ; Noordbrabant bij (1) ; Limburg bij 1 (1).

Scabiës (sarccptes en dermatocoptes) bij paard en schaap : 231 gevallen bij 2 eig. (398
bij 17 eig.) ; waarvan in Groningen (12, waarbij 9 paarden, bij 2 eig.) ; Friesland
(14 bij 4 eig.) ; Drenthe 231 bij 2 eig. (189 bij 3 eig.) ; Overijsel (3 bij 1 eig.) ; Gel-
derland (84 bij 3 eig.) ; Utrecht (14 bij 1 eig.) ; Noordholland (20 bij 1 eig.) ; Zuid-
holland (62 bij 2 eig.).

Rotkreupel bij schapen : 314 gevallen bij 11 eig. (733 bij 46 eig.), waarvan in Gro-
ningen 236 bij 3 eig. (121 bij 5 eig.) ; Friesland (299 bij 16 eig.) ; Drenthe 10 bij
3 eig. (21 bij 5 eig.) ; Gelderland (62 bij 8 eig.) ; Utrecht (19 bij 1 eig.) ; Noord-
holland 66 bij 3 eig. (154 bij 6 eig.) ; Zuidholland (57 bij 5 eig.) ; Noordbrabant
i geval.

Anthrax : 6 gevallen bij 6 eig. (2 bij 2 eig.), waarvan in Overijsel 1 : Gelderland
3, waarbij 1 paard (1) ; Zuidholland (1) ; Limburg 2 gevallen.

Gevestigd : J. G. Ojemann te Amsterdam (N.) Adelaarsweg 30. Tel. 85404.
Spreekuren: 1.30—2.30 uur en 7—8 uur.

(De vermelding, onder Personalia, in afi. 15, blz. 844, berust op vergissing).
Inspecteur Dr. C. Kunst, 8 maanden verlof naar Europa, ingaande 2 Dec. 1934\'
Dr. J. A. Kaligis, belast met dienst 2e Inspectie-afd., standplaats Fort de Koek.
Gouv. veearts Dr. A. Doeclas, 9 maanden verlof naar Europa, ingaande 1 Dec.
Jhr. Dr. W. Strick van Linschoten, van buitenl. verlof terug, herplaatst als
eerstaanw. paardenarts te Salatiga.

Niettegenstaande het feit, dat onze kennis van het mond- en klauw-
zeer (infecdositeit der ziekte, tenaciteit van de smetstof buiten het
dierlijke lichaam) in den laatsten tijd aanzienlijk is toegenomen, bleek
alsnog geen rationeele bestrijding dezer ziekte mogelijk. De wetenschap
heeft zich maar al te veel met het virus-vraagstuk bezig gehouden,
thans is daaromtrent het doode punt bereikt. Daarentegen zijn voor
andere virusziekten, o.a. bij hondsdolheid en varkenspest, ook zonder
diepergaande kennis dezer vira afdoende bestrijdingen gevonden.
Het immunisatie-vraagstuk verdient naar mijn meening meer aan-
dacht van de bevoegde autoriteiten, terwijl slechts door wetenschap in
samenwerking met practische ervaring iets te bereiken valt.

Door de geregelde publicaties in dit tijdschrift zijn wij van de vor-
deringen van het mond- en klauwzeer-onderzoek voortdurend op de
hoogte gehouden. Winjcel bericht over onderzoekingen, die hij ge-
deeltelijk door eigen waarnemingen bevestigen kon, o.a. dat speeksel,
neusspiegelvocht en melk reeds in het incubatietijdperk der ziekte de
smetstof bevatten. Deze wordt ook reeds in dit stadium door de nieren
en den darm uitgescheiden ; daarentegen is het bloed in vele gevallen
vrij van virus bevonden, hoewel men vrij algemeen van meening is,
dat zich het virus in dit ziektestadium in het bloed sterk ontwikkelt.
Slijmvliezen der mond- en keelholte en vagina, wondjes, vooral aan de
tepels, worden als de voornaamste toegangspoorten voor het virus be-
schouwd.

Het mond- en klauwzeer kan men als een ziekte van het lymphvaten-
stelsel opvatten ; de smetstof dringt bij voorkeur langs lymphogene
wegen het lichaam binnen. Zeer waarschijnlijk zijn verschillende
klieren de schuilplaatsen, waarin het virus voor groei (Anreicherung)
een geschikt milieu vindt. Hieruit volgt, dat het speeksel en de melk
reeds in een zeer vroeg ziektestadium veel virus bevat, waardoor de
tong, het mondslijmvlies en de voeten (zoolkliertjes) op de eerste plaats
in het ziekteproces betrokken zijn.

De bij mond- en klauwzeer zoo typische blaren worden als primaire
opgevat ; maar tracht niet veeleer het lichaam door blaarvorming
groote hoeveelheden smetstof kwijt te raken ? Zoodra de blaaront-
wikkeling voltooid is, verdwijnt tevens de koorts en vermindert sterk
het virusgehalte van het bloed en laat zich reeds het begin van het
immunisatie-proces aantoonen. Slechts in het incubatietijdperk schijnt
de virusontwikkeling mogelijk te zijn, terwijl bij het klinisch zieke dier
het virus geen voorname rol speelt, want door de blaarvorming is het
ziekteproces gelocaliseerd en kan het bloed reeds antistoffen bevatten.

Hoe gedraagt zich het virus ten aanzien van andere lichaamsklieren,
o.a. de milt en de lever, ten opzichte van het reticulo-endotheliale
systeem en het bloed ? Mogelijkerwijze vindt in een van de groote bloed-
klieren gedurende den tijd der virusontwikkeling (incubatietijdperk)
een vermeerdering of ophooping van virus plaats, zoodat wellicht een
bron voor voldoende hoeveelheden smetstof, geschikt voor een actieve
immunisatie te vinden is; m.a.w. omdat de cultuur in vitro niet mogelijk
gebleken is, moeten wij trachten de cultuur van het virus in vivo te ver-
krijgen.

Naar mijn bescheiden meening, heeft men zich te veel laten inti-
mideeren door het z.g.n. blaarverschijnsel en het is ook niet mogelijk
geweest langs den weg van blaar-onderzoek tot een oplossing te komen.
Bovendien kan in lichte ziektegevallen de blaarvorming heelemaal
achterwege blijven.

Een vaccin tegen de ziekte, geschikt een voldoende immuniteit te
verstrekken, moet aan verschillende eischen voldoen. Het moet zijn
levend, doch verzwakt en constant, terwijl het practisch moet zijn te
hanteeren en in groote hoeveelheden moet zijn te verzamelen (Belin,

Het virus formolé (Vallée, Carré en Rinjard, 1926) voldoet aan
bovengenoemde eischen. De door formaline \'gedoode smetstof blijkt
bij het rund een sterk immuniseerende kracht te bezitten, ,,dat nog eens
kan uitgroeien tot het middel waarop men wacht" (Winkel). Boven-
genoemde auteuren gebruikten virushoudend bloed en blaarinhoud
voor hun proeven bij runderen, gedood in formaline 2 c.c. op 1000 c.c.
(dosis 100—500 c.c. bloed). 23—34 dagen na enting met formalinebloed
bleken de runderen nog gevoelig te zijn voor infectie, terwijl de dieren,
met formaline-blaaremulsie geënt, zich volkomen hadden geïmmuni-
seerd.

Engelsche onderzoekers (Bedson, Maitland en Burbury, 1928)
hebben met geformalineerd lymphe-virus uitgebreide proeven op
cavia\'s verricht. Reeds 2 dagen na enting was immuniteit aanwezig,
een groot aantal kleine doses had meer uitgewerkt dan een klein aantal
groote doses. ,,De snelheid, waarmede de immuniteit inzet en de houd-
baarheid van het vaccin bij lage temperatuur stellen de mogelijkheid,
dat dit of een ander soort vaccin geschikt mag blijken om vee een vol-
doende immuniteit te bezorgen" (Winkel). Deze onderzoekers hebben
ook cavia-bloed en -serum voor hun immunisatie-proeven gebezigd,
waarbij het geformalineerd serum 20 maal sterker bleek te zijn dan
het bloed, waarmede zij onregelmatige uitkomsten verkregen. Voor
het rund ontbreekt hieromtrent een nader onderzoek, terwijl bij andere
virusziekten (o.a. varkenspest) juist een zekere affiniteit tusschen virus
en roode bloedlichaampjes kon worden vastgesteld.

Wil men tegen het mond- en klauwzeer met gedoode smetstof im-
muniseeren, dan doen zich in het begin bepaalde moeilijkheden voor.
Reeds de vraag, hoe voldoende hoeveelheden virus te verkrijgen zijn,

brengt ons moeilijkheden. Blaarinhoud te verzamelen is slechts voor
wetenschappelijke laboratorium-proeven mogelijk ; het bloed als
smetstofbron zal in vele gevallen teleurstellen, omdat het zoo vaak
virusarm is bevonden bij oogenschijnlijk zieke dieren. Men moet een
zorgvuldige keuze doen van het dier, bestemd voor het bloedtappen.
Op grond van ervaringen met reconvalescenten-bloed weten wij, dat
het bloed van verschillende patiënten niet evenzeer werkzaam is en dat
wij goed doen het bloed van verschillende dieren te bezigen. Voor
het juiste tijdstip waarop het bloed veel virus kan bevatten bezitten
wij in ons geval een aanwijzing, omdat de generalisatie van het proces
een koortsreactie opwekt ; m.a.w. het stadium van de hoogste tempe-
ratuur is een practische indicatie voor het bloedtappen. In dit stadium
— aan het eind van het incubatietijdperk — heb ik temperaturen tot
41.5° C. gemeten, terwijl het dier slechts vage kenteekenen voor mond-
en klauwzeer te zien gaf; zijn de reeds gevormde blaren doorgebroken,
dan verdwijnt de koorts en is het bloed dan voor het doel veel minder
geschikt.

Voor de bereiding der entstof heb ik uitsluitend gedefibrineerd bloed
gebezigd ; gewone filtratie door doeken is mogelijk ; minder kans tot
ongewenschte infecties geeft het afzuigen boven een koperen gaasje
op een zuigtrechter, aangesloten op een waterstraalpompje. De be-
werking geschiedt onder toevoeging van 2 c.c. formaline op 1000 c.c.
van het filtraat, terwijl het product vóór het gebruik 2 X 24 uren in
de ijskast moet worden bewaard. Bij een temperatuur omstreeks het
vriespunt blijft het aldus bereide bloed gedurende 2 maanden goed
houdbaar.

Het te behalen succes met deze entstof staat niet alleen in verband
met de juiste keuze van den serumleverancier, maar hangt ook af van
verschillende onbekende factoren ; o.a. is het niet mogelijk om alle
gezonde runderen met geformalineerd virus een voldoende immu-
niteit te bezorgen ; de gedoode smetstof geeft slechts een verhoogden
weerstand tegen de virus-infectie en deze is mogelijkerwijze van niet
langer duur dan bij passieve immunisatie.

Van groot belang is het juiste tijdstip der enting. Men mag de dieren
niet te vroeg en niet te laat inspuiten. Eveneens als bij de serumtherapie,
moet men zorgen voor besmettingskans bij de reeds geënte dieren,
want slechts de levende smetstof schijnt een afdoende immuniteit op
den duur te kunnen bewerken.

Omdat reeds 2—3 dagen, nadat de dieren zijn ingeënt, een zekere
graad van immuniteit optreedt, is de actieve immunisatie ook mogelijk
bij gezonde dieren van een stal vee, waarbij enkele dieren verschijn-
selen van mond- en klauwzeer hebben, vooral indien men van vroegere
ziekte-gevallen over een flinken voorraad smetstof beschikt.

Veelal zullen wij hiermede te laat komen, meer in het bijzonder
indien reeds verscheidene dieren zijn aangetast en de ziekte dus ver-
moedelijk binnen enkele dagen bij het overige vee zal uitbreken. Betere

resultaten verkrijgt men bij toepassing der „actieve" immunisatie op
de niet direct door een ziektehaard bedreigde dieren, b.v. door enting
van het jongvee op eenzelfde erf of van het vee in de aangrenzende
weiden. Men vergete echter nooit de dieren naderhand met actief
virus, dat is smetstof van versche ziektegevallen, te besmetten. Waar
zulks niet mogelijk is, zal men genoodzaakt zijn de enting binnen 10
dagen te herhalen.

Wat de dosis betreft, heb ik bij volwassen runderen 50—75 c.c.,
bij kalveren tot één jaar 25 c.c. en bij varkens een evenredig kleiner
dosis geformalineerd bloed ingespoten. Het werken met relatief kleine
hoeveelheden bloed levert het meest in het oog loopend voordeel
tegenover de behandeling met reconvalescentenbloed, resp. is het mo-
gelijk een groot aantal dieren te immuniseeren. Vanwege de koorts-
reactie heeft men eenige controle op de deugdelijkheid der entstof en
bovendien heeft men, door de bereiding ter plaatse, de zekerheid
met het streekvirus te doen te hebben.

Een meer of minder sterke overeenkomst bestaat tusschen de resul-
taten verkregen met bloed van dieren, waarbij de ziekte haar hoogte-
punt heeft bereikt, en dat van herstellend vee. Mogen wij derhalve in
het onderhavige geval een z.g.n. „actieve" immunisatie veronderstellen,
of zijn onze gewone immuniteitsbeginselen van actief tegenover passief
op virusziekten niet toepasselijk ? In elk geval schuilen in het formaline-
virus-complex zeer bijzondere eigenschappen ; activeering van reeds
aanwezige immunstoffen is echter niet uitgesloten.

De opmerkzame lezer zal reeds uit bovenstaande beschrijving kunnen
concludeeren, dat de bereiding van al dan niet bruikbare entstoffen
uit het bloed van zieke dieren maar al te veel van onzekere factoren
afhangt. Eveneens onzeker zijn dan ook de resultaten bij toepassing
van deze immunisatie-methode in de praktijk. Gedurende de mond-
en klauwzeer-epizoötie 1929 en 1930 heb ik ruim 100 runderen met
formaline-bloed ingespoten. Hiermede kon ik in de meeste gevallen
slechts een meer goedaardig verloop der ziekte verkrijgen — in tegen-
stelling tot het overige gedeelte van het land had in mijn praktijk-
gebied de ziekte een ernstiger karakter ; slechts in één stal van 12 melk-
koeien, waarvan reeds 2 dieren door de ziekte waren aangetast, werd
door inspuiting van de overige 10 dieren met formaline-bloed een
bevredigend resultaat verkregen ; bij één van de ingeënte dieren had
zich een groote blaar op den neus ontwikkeld; bij 2 andere dieren trad
een zekere stijfheid op, echter zonder eenig blaarverschijnsel — daar-
entegen was het verloop der ziekte bij de 2 niet ingespoten, reeds zieke
dieren, zeer ernstig. Ook door inspuiting met geformalineerde melk,
afkomstig van zieke koeien kon ik geen betere resultaten verkrijgen.

Verder heb ik een orgaan-vaccin gebezigd, bereid uit milt en lever
van mond- en klauwzeer-patiënten. Om financieele redenen heb ik
de dieren niet op het hoogtepunt van de ziekte kunnen laten slachten,
maar pas kort daarop. Ook was mij indertijd de publicatie van Bergeon

en Cebè omtrent de bereiding van orgaan-extracten niet bekend,
waarvan het principe berust op de inwerking van conc. NaCl-oplossing
op het orgaanmateriaal ; door het osmotische drukverschil tusschen
celplasma en zoutsolutie barsten de celmembranen, waardoor het
virus zoo volledig mogelijk door de cel wordt vrijgegeven.

Met geformalineerd orgaan-virus (vooral uit de milt) heb ik een op-
vallend resultaat verkregen, nl. dat bij de hiermede ingespoten dieren
het uitbreken der ziekte gedurende 10 dagen werd tegengehouden ;
het ziekteverloop was in vergelijking tot niet-geënte dieren uit denzelfden
stal goedaardig. Mogelijkerwijze was om eerstgenoemde redenen het
door mij gebezigd extract niet sterk genoeg om de ziekte in het geheel
te voorkomen.

Alvorens in deze richting met proeven door te gaan zou men vooraf
nog heel wat detail-werk moeten verrichten, o.a. een nader onderzoek
moeten instellen naar de eigenschappen van het orgaan-virus, histolo-
gisch weefselonderzoek, enz.

In dit verband wil ik nog opmerken, dat ik, 1926, in de gangliencellen
van aan mond- en klauwzeer gestorven cavia\'s, cel-insluitsels heb kunnen
aantoonen, die zeer veel gelijkenis hadden met Negrische lichaampjes.
Het is mij echter niet gelukt door hersenpassage van het virus een
bruikbare entstof uit hersenmateriaal te verkrijgen.

Schrijver is van meening, dat men bij mond- en klauwzeer de virus-
ontwikkeling in de bloedklicren gedurende het incubatie-tijdperk
moet bestudeeren. Zijn reeds klinische symptomen, rsp. blaarvorming
aanwezig, dan is het ziekteproces gelocaliseerd. Elders gevormde ziek-
testoffen worden langs lymphogene wegen verwijderd en het bloed
kan reeds antistoffen bevatten. Het geheele probleem laat zich tot
de vraag samenvatten : „waarom zijn juist het tong- en mondslijm-
vlies, de tepels en klauwen in het ziekteproces betrokken ?"

Immunisatie werd geprobeerd te verkrijgen door 50—75 c.c. gefor-
malineerd bloed, afkomstig van runderen met hooge koortstempera-
turen, in te spuiten bij 100 runderen. Hiermede werden geen bevre-
digende resultaten verkregen.

Van op het hoogtepunt der ziekte geslachte runderen werd een
orgaan-vaccin uit de milt en lever bereid. Bij de hiermede ingespoten
runderen kon het uitbreken der ziekte gedurende 10 dagen worden
tegengehouden.

Verf. ist der Meinung, dass man bei der Maul- und Klauenseuche die Virus-
entwicklung in den Blutdrüsen während der Inkubation studieren muss. Mit dem
Auftreten von klinischen Symptome, bzw. der Blasenbildung, lokalisiert sich der
eigentliche Krankheitsprozess. Irgendwo gebildete Krankheitsstoffe werden mit
der Lymphe ausgestossen und kann das Blut sogar schon Antistoffe befassen. Das
ganze Problem lässt sich in die Frage zusammenfassen : „Warum offenbart sich
die Krankheit gerade auf der Zungen- und Maulschleimhaut, an den Zitzen und
Klauen ?"

In Immunisierungsversuchen wurde das Blut von Rindern mit hoher Fieber-
temperatur, nach Formalinzusatz, bei 100 Rindern in Dosen von 50—75 ccm.
eingespritzt. Damit konnten keine regelmässigen Erfolge erzielt werden.

Von auf dem Höhepunt der Krankheit geschlachteten Rindern wurde ein Organ-
vaccin aus der Milz und Leber bereitet. Damit eingespritzte Rinder zeigten eine
ro-tägige Immunität.

The author is of the opinion, that in foot and mouth disease one has to study
the development of the virus in the blood glands during the time of incubation.

If there are already blisters or other clinical symptoms, the process is localised and
the blood may already contain antitoxins.

The whole problem can be taken together to the question : why especially the
mucous membranes of tongue and mouth, the teats and feet are involved in the
process.

The author tried to get immunization in too cows by injecting them 50—75 c.c.
formalined blood of ill cows with high fever, but no satisfying results were obtained.

An organ vaccin of spleen and liver was prepared from cows killed on the cul-
minating-point of the disease.

In cows injected with those vaccins the outbreak of the disease could be retarded
10 days.

L\'auteur est d\'avis que le développement du virus aphteux dans le foi et la rate
doit être étudié pendant la périod- d\'incubation.

Si des signes cliniques resp. des aphtes ont fait leur apparition alors le processus
morbid s\'est localisé et le sang peut déjà contenir des anticorps.

Il croît pouvoir résumer tout le problème dans cette question ; „Pour quelle
raison est-ce que justement la muqueuse linguale et buccale, les trayons et les
onglons sont affectées par la maladie ?"

Pour évoquer de l\'immunité, l\'auteur a injecté 100 bovidés en doses de 50—75
ccm., de sang formolé provenant de bovidés malades, dont la température était fort
élevée ; cependant sans en obtenir des résultats satisfaisants.

D\'après, il a préparé de la rate et du foie pris des bovidés tués pendant la crise
de la maladie un organo-vaccin ; chez les bovidés injectés avec ce vaccin il pouvait
retarder de 10 jours l\'éruption de la maladie.

BACTERIOLOGISCH VLEESCHONDERZOEK BIJ PARA-
TYPHOSE VAN HET RUND. DE BEOORDEELING VAN
Z.G.LOCALE PARATYPHUS UIT EEN OOGPUNT
VAN VLEESCHKEURING.

Zeer terecht merken Over en v. Manen (i) op : ,,De paratyphus-
bacil is in zijn gevolgen het belangrijkste lagere organisme, waarmee
wij in de vleeschkeuring te maken hebben." Zij wijzen tevens op de
groote waarde, welke het bacteriologisch onderzoek van slachtdieren,
mits deugdelijk uitgevoerd, voor de bestrijding der paratyphusinfecties
bij den mensch heeft. De pathogeniteit van de verschillende vertegen-
woordigers der paratyphusgroep voor den mensch loopt echter zeer
uiteen. Er zijn enkele salmonellosen aan te wijzen, welke vermoedelijk
zeer weinig pathogeen zijn, waarvan door velen zelfs een apathogeniteit
voor den mensch wordt aangenomen (Gartner-septicaemie van het
kalf, enz.). Van deze geringe- of a-pathogeniteit kan men echter nooit
volkomen zeker zijn, omdat wij de factoren niet kennen, waaronder,
deze microörganismen hun virulentie en andere eigenschappen kunnen
wijzigen. Vrijwel algemeen stelt men zich in de vleeschkeuring dan
ook op het standpunt, dat het geheele slachtdier moet worden afge-
keurd, indien bacteriën, behoorende tot de paratyphusgroep, in de
musculatuur worden aangetroffen. De vraag dringt zich echter aan
ons op, of in deze gevallen niet met steriliseeren kan worden volstaan,
aangezien hierbij toch de bacillen worden gedood. In de literatuur
zijn verschillende gevallen vermeld, waarbij op het bestaan van ther-
mostabiele toxinen wordt gewezen. Uit eigen ervaring is mij echter geen
enkel geval van vleeschvergifliging bekend, dat uitsluitend door toxinen is veroor-
zaakt. Integendeel valt het steeds op, dat vleesch, hetwelk lol ernstige ziekte-
verschijnselen bij verschillende personen heeft aanleiding gegeven, in gaar gekook-
ten of goed doorbraden toestand geen nadeelige gevolgen heeft. Het vraagstuk
der thermostabiele toxinen heeft, in weerwil van de uitgebreide literatuur,
welke hieromtrent bestaat, nog geen bevredigende oplossing gevonden.
In verband hiermede is afkeuring van vleesch, waarin paratyphus-
bacillen aanwezig zijn, rationeel te achten.

De vraag doet zich nu voor, hoe de beoordeeling moet zijn, indien
paratyphusbacillen in één of meer organen, daarentegen niet in de
musculatuur worden aangetroffen (z.g. locale paratyphus). Met name
bij de Gaertner-septicaemie der kalveren wordt dit veelvuldig waar-
genomen. Door Luxwolda (2) en Douma (3) werd reeds in 1913 resp.

in 1916 over bacteriologische onderzoekingen bij kalveren bericht,
waarbij in de organen enteritis-Gaertnerbacillen waren gevonden,
echter het vleesch en de vleeschlymphklieren steriel bleken. In Duitsch-
land werden gedurende het jaar 1931 bij 41% van de kalveren, welke
paratyphusbacillen herbergden, deze uitsluitend in de organen aan-
getroffen, terwijl dit percentage in de beide, hieraan voorafgaande
jaren 40 bedroeg (4). Ook in ons laboratorium werden analoge gevallen
waargenomen.

Voor een goed begrip van deze bevindingen dient er echter met
nadruk op te worden gewezen, dat bij het bacteriologisch onderzoek
van slachtdieren slechts enkele spiermonsters (zelden meer dan 2)
worden onderzocht, terwijl veelal het materiaal uitsluitend op vaste
voedingsbodems wordt uitgestreken en derhalve geen ophoopings-
methode wordt toegepast. Bovendien wordt veelal het resultaat na kor-
ten bebroedingstijd en uitsluitend met het bloote oog afgelezen.

Deze z.g. locale paratyphus heeft groote practische beteekenis, aan-
gezien omtrent de beoordeeling hiervan, uit een oogpunt van vleesch-
keuring, verschillende opvattingen bestaan. Voor ons land vinden wij
omtrent de beoordeeling van paratyphus der slachtdieren in het
„Keuringsregulatief" voorgeschreven, dat het geheele dier moet worden
afgekeurd in alle gevallen van : „ziekten, waarbij microörganismen
van de coli-typhusgroep in het vleesch worden aangetroffen". Wan-
neer in dit verband het begrip „vleesch" moet worden opgevat in den
zin der Vleeschkeuringswet, dan moeten ook de organen hiertoe worden
gerekend en zal dus in de hierboven onderstelde gevallen eveneens tot
afkeuring van het geheele dier moeten worden overgegaan ; indien
met „vleesch" bedoeld wordt „musculatuur" (skeletspieren) behoeft
geen afkeuring plaats te vinden.

Ter vergelijking met de Hollandsche voorschriften vermeld ik hier
de regeling, welke in de Duitsche Rijksvleeschkeuringswet is vast-
gelegd. Tot i Nov. 1933 moest in gevolge deze wet het geheele dier
als ondeugdelijk voor menschelijk gebruik worden beschouwd, in alle
gevallen, waarbij door het bacteriologisch vleeschonderzoek vleesch-
vergiftigers werden aangetoond. (§ 33 Abs. 1 Nr. 7 BB.A), met uit-
zondering van kalveren, welke voorwaardelijk werden goedgekeurd
(gesteriliseerd), indien bij het bacteriologisch onderzoek uitsluitend in
de organen vleeschvergiftigers werden aangetroffen, het vleesch echter
vrij hiervan bleek te zijn (§ 37, III Nr. 7 BB.A) (5). Met ingang van 1
Nov. 1933 is § 37, III Nr. 7 BB.A uit de Duitsche Rijksvleeschkeu-
ringswet geschrapt en moeten alle dieren worden afgekeurd, indien
verwekkers van vleeschvergiftigingen aanwezig zijn (De Duitsche wet
spreekt van „Das Vorhandensein von Fleischvergiftungserregern").

v. Ostertag (7) wijdt een korte bespreking aan deze wetswijziging
en merkt op, dat een gevolg hiervan is :

„dasz auch das Fleisch von Kälbern, bei denen Fleischvergiftungserreger nur
in den Organen festgestellt worden sind, in Zukunft als untauglich zu behandeln

ist, also auch das Fleisch aller Kälber mit den miliären Nekroseherden in
der Leber, wenn in den Herden noch züchtbare Erreger vorhanden sind".
Direct laat hij hierop volgen : „Diese Bestimmung wird die Kritik der
in der Fleischbeschau tätigen Tierärzte hervorrufen, die das Fleisch
dieser Tiere, nach unschädlicher Beseitigung der Organe, auf Grund
reicher Erfahrungen für unschädlich halten".

Naar mijn meening zou deze kritiek echter onjuist zijn en wel op
grond van het feit, dat bij het aantoonen van paratyphusbacillen in
één of meer organen, men geen zekerheid heeft, dat deze in de mus-
culatuur afwezig zijn, ook niet na bacteriologisch onderzoek van en-
kele spierstukken. Deze opvatting wordt o.m. gesteund door enkele
uitgebreide onderzoekingen bij slachtdieren, waarbij bleek, dat para-
typhusbacillen zeer onregelmatig verspreid in de musculatuur kunnen
voorkomen. ¹)

Schoon en Ooms (9) hebben nadien over waarnemingen bericht,
welke geheel met de mijne overeenstemmen. Zij verrichtten een uit-
voerig bacteriologisch onderzoek bij 2 in nood gedoode runderen.
Bij het inleidende onderzoek, hetwelk zich tot milt, lever, nier en een
gedeelte vleesch uitstrekte, werden in 3 resp. 2 (nier negatief) organen
enteritis-Gaertnerbacillen aangetoond, daarentegen niet in het vleesch.
Vervolgens werden van dezelfde dieren 22 monsters vleesch en 8
lichaamslymphklieren resp. 11 monsters vleesch en 8 lichaamslymph-
klieren onderzocht. Bij al deze onderzoekingen werd van elk monster
geënt in een buis druivensuikerbouillon, alsmede op een Gasznerplaat.
De resultaten zijn door mij in tabel 1 samengevat.

Het belangrijkste van deze onderzoekingen is, dat slechts uit een
klein aantal der onderzochte vleeschmonsters Gaertnerbacillen werden
gekweekt. Nadrukkelijk wijzen Schoon en Ooms erop, dat men bij het
bacteriologisch onderzoek niet kan volstaan met vleesch, maar ook
organen en lymphklieren hierin moet betrekken. Tevens moeten vol-

1 Naar aanleiding van deze onderzoekingen werd door raij een voordracht
gehouden voor de Onderafdeeling voor Diergeneeskunde van het 24ste Neder-
landsch Natuur- en Geneeskundig Congres. Een korte samenvatting van deze
voordracht is in de handelingen van dit Congres opgenomen (8). Hierin wordt
o. a. meegedeeld, dat in alle gevallen, waarbij paratyphusbacillen in de organen
worden aangetroffen, het geheele dier dient te worden afgekeurd. Ditzelfde vinden
wij terug in de gewijzigde Duitsche Rijksvleeschkeuringswet.

gens hen van elk monster niet alleen een vaste (electief-) voedings-
bodem doch tevens een vloeibaar medium (bouillon of liever druiven-
suikerbouillon) worden geënt. De noodzakelijkheid van het gebruik
der Gasznerplaten kan echter niet uit de aangehaalde onderzoekingen
worden afgeleid, aangezien geen enkel monster uitsluitend groei op
deze voedingsbodems te zien gaf, terwijl dit met het meerendeel der
monsters wel in druivensuikerbouillon het geval was.

De door mij verrichte onderzoekingen hadden betrekking op een
in nood geslacht volwassen rund en een normaal geslacht jong kalf.

Geval i. Vrouwelijk rund ²), oud 11 jaar. Volgens mededeeling van
den eigenaar was dit rund op 5 October 1931 des avonds ernstig ziek
geworden en „uit de melk geraakt". Den volgenden dag werd het dier
per veewagen naar de noodslachtplaats te Culemborg vervoerd, al-
waar den zelfden avond de slachting plaats vond. Bij het onderzoek
voor het slachten maakte het dier een zeer zieken indruk (temperatuur
37,8° C., zeer frequente, zwakke pols, snelle ademhaling). Tevens
viel op, dat het dier mager was, en weinig, doch dunne ontlasting uit-
scheidde. De vermoedelijke diagnose luidde : enteritis. Bij de keuring
na het slachten werd het volgende opgemerkt : Hart : puntbloedingen
onder het epicard, met name in het coronnaire vet. Milt : slap, weeke
pulpa, twijfelachtig gezwollen. Nieren : sterk gezwollen, zeer bleeke
kleur (parenchymateuse degeneratie). Lever: doorzaaid met zeer
kleine, nauwelijks zichtbare, grijsgele haardjes (Ledschbor), verdikte
galgangen (distomatose). In den normalen uterus was een klein kalfje
aanwezig. Overigens werden geen veranderingen aangetroffen.

Op 8 October d.a.v., dus 2 dagen na de slachting, werd een stuk
van de lever, alsmede een gedeelte musculatuur uit de adductoren
voor bacteriologisch onderzoek ontvangen. Van elk monster werd een
buis bouillon-agar en een buis druivensuikerbouillon geënt. Den
volgenden dag vertoonden de voedingsbodems, welke met leverweefsel
waren bedeeld, een rijken groei van Bacillus enteridis Gaertner, daaren-
tegen waren de met vleesch geënte voedingsbodems — ook na 3 dagen bebroeden —
steriel gebleven.

In verband met deze bevinding was het gewenscht, na te gaan of
de aanwezigheid der Gaertnerbacillen zich tot de lever beperkt had
dan wel of deze ook in de overige organen en musculatuur konden
worden aangetoond. Op verzoek werden ons voor dit doel nog ver-
strekt : 7 groote stukken vleesch, een gedeelte milt, 2 nieren, een ge-
deelte uier met supramammaire lymphklieren, een gedeelte hartspier,
een gedeelte long, een vang- en een boeglymphklier. Dit materiaal
werd op 9 October, dus 3 dagen na de slachting, ontvangen en onmid-
delijk bacteriologisch onderzocht. Van elk monster werd geënt een buis

bouillon-agar, een buis druivensuikerbouillon alsmede een Endo-
fuchsine-agarplaat.

Den volgenden dag waren uit milt, nieren en hartspier culturen van
enteritis-Gaertnerbacillen gegroeid. Uit de overige organen alsmede
uit het vleesch was, althans bij macroscopisch onderzoek, geen bac-
teriëngroei waar te nemen. Ten einde gelegenheid tot vermenigvuldi-
ging van eventueel aanwezige kiemen te geven, werden de geënte
voedingsbodems nog gedurende 2 dagen in de broedstoof geplaatst.
Na verloop van dezen tijd, dus na 3 dagen bebroeden, werd de agar-
oppervlakte der geënte voedingsbodems met enkele c.M³. physiolo-
gische keukenzoutoplossing afgespoeld. Van de aldus verkregen sus-
pensies, alsmede van de druivensuikerbouillon uit de verschillende
geënte buizen, werd een oese op Endo-fuchsine-agarplaten uitge-
streken. Deze platen werden bij 37⁰ C. geplaatst en den volgenden dag
onderzocht. Van verdachte koloniën werden ter voorloopige oriën-
teering proefagglutinatie-reacties met agglutineerend Gaertner-, Aert-
rycke-, Schottmüller- en Suipestiferserum in een verdunning 1 : 50
ingesteld. Hierop volgden onderzoek op de bonte rij en gewone agglu-
tinatiereacties met dezelfde sera.

Op deze wijze gelukte het in 2 stukken vleesch enteritis-Gaertnerbacillen aan
te toonen, daarentegen niet in long, uier, lymphklieren en de overige
gedeelten musculatuur.

Voor een gemakkelijk overzicht zijn de resultaten van het bacterio-
logisch onderzoek in tabel 2 weergegeven.

-4- = Enteritis-Gaertnerbacillen aangetoond.
— = Geen enteritis-Gaertnerbacillen gevonden.

Wij zien hieruit, dat alle voedingsmedia, welke met lever-, milt- of
nierweefsel waren geënt, groei van enteritis-Gaertnerbacillen te zien
gaven. Deze groei bestond op de vaste voedingsbodems uit een groot
aantal koloniën of uit een beslag. Uit de hartspier en uit het vleesch-
monster No. 7 werd een veel geringere groei verkregen. Hier was op
de agar, rondom het geënte stukje spierweefsel, uitsluitend een smalle
grijze zoom tot ontwikkeling gekomen, welke uit een reincultuur van
Gaertnerbacillen bestond. De Endopiaten, welke met deze monsters
waren bestreken, bleven steriel, evenals de agarvoedingsbodem, welke
met vleeschmonster No. 4 was geënt. Van vleeschmonster No. 7 was
de groei der paratyphusbacillen op agar eerst na 2 dagen macroscopisch
zichtbaar.

Het belangrijkste resultaat van dit bacteriologisch onderzoek is, dat van de 8
onderzochte stukken vleesch, slechts in 2 paratyphusbacillen konden worden aan-
getoond. Vermeld dient nog, dat van de vleeschmonsters 5 en 6 een
groot aantal stukjes in een kolfje druivensuikerbouillon werden geënt.
Zelfs na 3 dagen bebroeden was geen bacteriëngroei aanwezig.

Op 30 Maart 1933 werd van collega v. d. Steur¹) voor bacteriologisch
onderzoek ontvangen 2 stukken vleesch, benevens een nier en de
milt, afkomstig van een i 14 dagen oud kalf, hetwelk bij de keuring
voor het slachten geen ziekteverschijnselen had. In de nierschors be-
vonden zich talrijke, zeer kleine, grijze haardjes, waarvan vele met
haemorrhagischen hof. De milt was sterk gezwollen en doorzaaid met
submiliaire, grijze haardjes. Microscopisch bestonden de milt- en
nierhaardjes uit een specifiek granulatieweefsel (z.g. paratyphushaard-

Uit beide organen en de 2 stukken vleesch werd geënt op bouillon-
agar en in druivensuikerbouillon. Den volgenden dag was uit de milt
en de nier een rijke en reine groei van enteritis-Gaertnerbacillen op-
getreden, daarentegen bleven alle met vleesch geënte voedingsbodems, ook na 3
dagen bebroeden, stieriel.

Gezien de resultaten, bij het hiervoren beschreven rund verkregen,
was het van belang, na te gaan of de overige musculatuur van het kalf
vrij van ziektekiemen was. Voor dit onderzoek, hetwelk 2 dagen na
het voorafgaande plaats vond, werden ons de beide voor- en achter-
vierendeelen welwillend ter beschikking gesteld.

Van elk vierendeel werden van 5 verschillende plaatsen stukjes vleesch
geënt op bouillon-agar, in druivensuiker-bouillon en tevens in tetra-
thionaatbouillon volgens Müller. Laatstgenoemd voedingsmedium
werd in het onderzoek betrokken, ten einde na te gaan of hierin een
betere ophooping van eventueel aanwezige paratyphusbacillen zou
optreden dan in druivensuikerbouillon. De directe uitstrijk op Endo-

1 Gaarne betuig ik hier mijn dank aan collgea v. d. Steur voor zijn bijzondere
medewerking.

platen werd achterwege gelaten, aangezien deze voedingsbodem bij
het onderzoek van niet verontreinigd materiaal geen voordeelen boven
het gebruik van bouillon-agar biedt. In het geheel werd dus van 20
verschillende plaatsen het vleesch op 3 verschillende voedingsmedia
geënt. Bovendien werden beide boeglymphklieren alsmede één lgl.
poplitea op dezelfde wijze onderzocht. De geënte agar-buizen werden
gedurende 3 dagen op groei van paratyphusbacillen nagegaan, na
welken tijd de agaroppervlakte met physiologische zoutoplossing
werd afgespoeld en op Endo-platen uitgestreken. Uit de beide vloeibare
media werd na 1, 2 en 3 dagen bebroeden eveneens op deze platen
geënt. Het verdere onderzoek der Endopiaten geschiedde als bij geval.

De resultaten van het bacteriologisch onderzoek bij het kalf zijn in
tabel 3 samengevat.

9 •

11 .
12.

Vleeschmonster 13.

14-
\'5-

„ 16.

\'7-

Lgl. poplitea .....

Vleeschmonster 18

„ 20

„ 22

= Enteritis-Gaertnerbacillen aangetoond.
— = Geen enteritis-Gaertnerbacillen gevonden.

Zooals hieruit blijkt konden slechts in j van de 22 onderzochte stukken vleesch
paratyphusbacillen (bac. enteritidis-Gaertner) worden aangetoond. Van de 64
voedingsbodems, welke met vleesch werden geënt, bleven 58 steriel,
terwijl de overige 6 groei van Gaertnerbacillen te zien gaven. Van de
3 onderzochte lichaamslymphklieren gaf alleen de rechter boeglymphklier een
positief resultaat.

Op de agarvoedingsbodems, welke met weefsel uit de rechter boeg-
lymphklier en vleeschmonster No. 21 waren geënt, was de groei van
Gaertnerbacillen eerst na 2 dagen macroscopisch zichtbaar.

In de druivensuikerbouillon was de groei steeds na 1 dag bebroeden
aantoonbaar, daarentegen was zulks bij de tetrathionaatbouillon,
welke met vleeschmonster 13 was geënt eerst na 2 dagen het geval.
Deze laatste bevinding is niet in overéénstemming met de meening
van Holzel en Glietenberg (10), volgens welke bij ophooping in
tetrathionaatbouillon met een bebroeding gedurende 3 resp. 5—6
uur de gunstigste resultaten worden verkregen.

Het is opvallend, gezien het steriel blijven van verreweg het grootste
aantal geënte voedingsbodems, dat van eenzelfde monster alle ge-
bruikte voedingsmedia een positief resultaat gaven (vleeschmonster
No. 9 en een Igl. cervicalis sup.) De verklaring hiervoor is gelegen in
het feit, dat voor het enten van de 3 voedingsmedia uit één monster
hetzelfde mesje werd gebruikt, zonder dat dit tusschentijds werd gesteri-
liseerd.

De Gaertnerbacillen, afkomstig van de gevallen 1 en 2, behoorden
op grond van hun cultureele eigenschappen alle tot het type Kiel.
Zij bezaten een sterke pathogeniteit voor muizen. Deze dieren stierven,
zoowel na voedering als na een infectie per os, in een tijdsverloop van
4—10 dagen.

Uit de hiervoren beschreven onderzoekingen blijkt, dat met name
in de musculatuur de eventueel aanwezige paratyphusbacillen zeer
onregelmatig verspreid en in gering aantal kunnen voorkomen. Deze
bevinding is in overeenstemming met de resultaten, door Schoon en
Ooms (9) bij hun onderzoekingen verkregen. Elkeles en Standfusz
(11) deelen hieromtrent het volgende mede: „Die Beobachtungen
bei der bakteriologischen Fleischbeschau haben vielmehr gezeigt,
dasz mit Fleischvergiftern behaftete Schlachttiere die Erreger im
Muskelfleische nicht selten nur in sehr geringer Menge beherbergen".

Het bovenstaande leert ons, dat bij het aantreffen van paratyphus-
bacillen in de inwendige organen, geen zekerheid kan worden gegeven
voor de afwezigheid dezer xnicroörganismen in de musculatuur, ook
al valt het bacteriologisch onderzoek van enkele stukken vleesch nega-
tief uit. Integendeel moet in deze gevallen de kans groot worden ge-
acht, dat hier en daar in de musculatuur paratyphusbacillen aanwezig
zijn. In verband met het in de vleeschkeuring vrijwel algemeen inge-

nomen standpunt, dat bij aanwezigheid van paratyphusbacillen in de
musculatuur tot afkeuring van het betreffende slachtdier wordt over-
gegaan, dient men dan ook in gevallen, waarbij deze bacillen uitsluitend
in de inwendgie organen worden aangetoond, eenzelfde uitspraak te
doen. Het is echter de vraag of, althans in een aantal gevallen (b.v.
klinisch gezonde dieren) niet met sterilisatie kan worden volstaan.

De vraag is nu, hoe de beoordeeling moet zijn, indien slechts in één
of enkele der inwendige organen paratyphusbacillen worden aange-
troffen.

Het is een bekend feit, dat. in de inwendige organen (hieronder te
verstaan milt, lever en nieren) paratyphusbacillen in gering aantal
kunnen voorkomen. Met name is dit het geval bij klinisch gezonde
dieren. In weerwil van de aanwezigheid van voor paratyphus ken-
merkende pathologisch-anatomische veranderingen konden Pallaske
en Lommatzsch (12) bij een aantal kalveren de Gaertnerbacillen
slechts in één orgaan of in het geheel niet aantoonen.

In één van de beide runderen, welke door Schoon en Ooms (8)
werden onderzocht, konden in een nier geen paratyphusbacillen worden
aangetoond, daarentegen wel in 2 van 11 hierop onderzochte stukken
vleesch. Hieruit volgt, dat de afwezigheid van deze bacillen in een der
inwendige organen, geen zekerheid geeft voor de onschadelijkheid
van het vleesch. Uitgebreid vleeschonderzoek van slachtdieren, waarbij
paratyphusbacillen slechts in één der inwendige organen werden aan-
getoond, vind ik in de literatuur niet vermeld. Aangezien als regel
de paratyphusnacillen vanuit den darm via de bloedstroom worden
verspreid, moet met de mogelijkheid rekening worden gehouden,
dat ook in de andere organen en in de musculatuur deze bacillen aan-
wezig zijn. Volgens Haffner (13) is bijna steeds een algemeene in-
fectie aanwezig. Zooals uit de door mij beschreven onderzoekingen
blijkt, gelukt het soms pas na een uitgebreid onderzoek, de in de mus-
culatuur aanwezige paratyphusbacillen aan te toonen. Een dergelijk
onderzoek is in de practijk moeilijk of niet door te voeren en geeft
bovendien bij een negatief resultaat nog geen voldoende zekerheid.
Het is om deze reden, dat ook bij het aantreffen van paratyphusbacillen
in slechts één der inwendige organen het geheele dier moet worden
afgekeurd.

De resultaten, welke bij deze onderzoekingen werden verkregen,
zijn mede van belang uit een oogpunt van epidemiologie der vleesch-
vergiftigingen. Indien slechts enkele deelen van een slachtdier aan-
leiding geven tot ziekteverschijnselen bij den mensch, wordt n.1. veelal
een postmortale infectie aangenomen. Op grond van het feit, dat de
paratyphusbacillen slechts in klein aantal en onregelmatig verspreid
in de musculatuur kunnen voorkomen, behoeft een intravitale infectie
van het betreffende slachtdier in deze gevallen niet te worden uitge-
sloten.

In Duitschland moet, in gevolge de reeds vermelde wijziging der
Rijksvleeschkeuringswet, met ingang van i Nov. 1933 een bacterio-
logisch vleeschonderzoek worden ingesteld bij dieren, ,,bei denen,
obgleich sie gesund erscheinen, kurz vor der Schlachtung das Aus-
scheiden von Fleischvergiftungserregern bakteriologisch nachgewiesen
ist". Indien het resultaat van dit onderzoek negatief uitvalt worden
deze dieren voorwaardelijk goedgekeurd (gesteriliseerd), omdat bij
het slachten een verontreiniging van het vleesch met genoemde bacillen
wordt aangenomen. De organen met nevenorganen (b.v. darmen met
scheil, tezamen met lever en buikspeekselklier), waaruit de uitscheiding
van vleeschvergiftigers bacteriologisch is vastgesteld, worden afgekeurd
(6).

Bij het onderzoek van faeces en bloedserum, afkomstig van 208 kli-
nisch gezonde runderen, geslacht in het abattoir Utrecht, werden door
mij bij 3 volwassen dieren (1,5%) enteritis-Gaertnerbacillen in de
faeces aangetoond (14). Vooropgesteld, dat dit percentage de gemiddelde
frequentie van bacillen-uitscheiders in Nederland weergeeft, zouden
alleen reeds volgens bovengenoemde voorschriften 1,5% van het aantal
slachtrunderen moeten worden gesteriliseerd. Naar mijn meening is
een dergelijk strenge beoordeeling van alle paratyphusbacillen-uit-
scheidende dieren niet gerechtvaardigd. Wel is het ten zeerste gewenscht
bij deze dieren een uitgebreid bacteriologisch onderzoek in te stellen,
ten einde z.g. latent geïnfecteerde dieren te onderkennen. Indien dit
onderzoek echter gunstig uitvalt, kan tot goedkeuring worden over-
gegaan. Het optreden van verontreiniging van het vleesch met para-
typhusbacillen uit den darm, bij behoorlijk uitgevoerde slachtingen,
wordt sterk overdreven. Indien werkelijk verontreiniging van het
vleesch met paratyphusbacillen uit den darm ernstig te vreezen was,
zouden wij een grooter aantal gevallen van vleeschvergiftiging mogen
verwachten.

Ten slotte volgen hier enkele opmerkingen over de wijze, waarop
het bacteriologisch vleeschonderzoek dient te worden ingesteld. Be-
langrijke gegevens hieromtrent vindt men in de publicatie van Frenkel
(15), terwijl daarna enkele beschouwingen hieraan zijn gewijd door
Schoon (16). Voor het onderzoek op de aanwezigheid van een para-
typhusinfectie komen in de eerste plaats, zoo niet uitsluitend, de or-
ganen in aanmerking. Frenkel zegt : ,,Voor het vinden van een bacterie
als oorzaak van bacteriaemie zou men m. i. met het onderzoek van de milt kunnen
volstaan". In het algemeen kan men hiermede instemmen. Er worden
echter in de literatuur gevallen van paratyphus bij het kalf beschreven,
waarbij uitsluitend in de lever enteritis-Gaertnerbacillen werden
aangetoond. Het is natuurlijk de vraag of hier geen locale processen
aanwezig waren, zonder verspreiding in de overige gedeelten van
het lichaam. Zooals reeds werd opgemerkt, ontbreken hierover nauw-
keurige waarnemingen. Zonder meer, behoudt de opvatting van

Frenkel haar volle beteekenis. Gezien de resultaten, welke in de door
mij beschreven gevallen werden verkregen, moet echter met de moge-
lijkheid rekening worden gehouden, dat in de gevallen, waarbij uit-
sluitend in de lever paratyphusbacillen worden aangetoond, deze
ook in de musculatuur voorkomen. In verband hiermede lijkt het mij
niet gewenscht, met name bij klinisch gezonde dieren, waarbij ver-
denking op de aanwezigheid van een septicaemie bestaat, met het
onderzoek van de milt te volstaan. In een circulaire van den Minister
van Arbeid, Handel en Nijverheid van 15 Februari 1923 wordt aan-
gegeven, welk materiaal voor het bacteriologisch vleeschonderzoek
naar het Centraal Laboratorium voor de Volksgezondheid moet worden
opgezonden. Dit materiaal bestaat uit :

a. Een spierstuk uit een voor- en uit een achtervierendeel, benevens
de overeenkomstige vleeschlymphklieren ;

d. materiaal van eventueel aanwezige plaatselijke haarden met regio-
naire lymphklieren.

Voor het onderzoek naar het bestaan van een paratyphusinfectie
moet m. i. de lever hierbij worden betrokken, terwijl met uitzondering
van dieren, welke gestorven of wegens ziekte in nood gedood zijn of
waarbij de ingewanden niet tijdig uit het lichaam zijn verwijderd, het
onderzoek van musculatuur en vleeschlymphklieren als regel achter-
wege kan blijven.

Wat de te gebruiken voedingsbodems betreft, kan naar onze ervaring
worden volstaan met schuin gestolde agar en druivensuikerbouillon,
zooals ook door Frenkel wordt aangegeven. Een directe uitstrijk op
electiefbodems is bij het bacteriologisch vleeschonderzoek overbodig,
aangezien het te onderzoeken materiaal als regel niet of slechts in ge-
ringe mate verontreinigd is. Om dezelfde reden behoeft geen ophooping
in speciale voedingsmedia (tetrathionaatbouillon volgens Muller,
enz.) plaats te vinden. Hiervoor kan met het enten in druivensuiker-
bouillon worden volstaan.

Het is van belang, vooral bij het bacteriologisch onderzoek van
klinisch gezonde dieren een voldoende hoeveelheid materiaal op of
in de voedingsbodems te brengen. Verschillende malen is mij n.1. bij
het onderzoek van organen, afkomstig van klinisch gezonde kalveren
en duiven gebleken, dat de voedingsbodems, welke met slechts weinig
materiaal waren geënt (spateluitstrijk) steriel bleven, terwijl na enting
van een grootere hoeveelheid uit dezelfde organen groei van paraty-
phusbacillen viel waar te nemen. Deze groei treedt dan op de vaste
voedingsbodems veelal niet op als afzonderlijk liggende kolonies, doch
als een smalle zoom rondom het geënte weefselstukje. Bij het enten
van stukjes vleesch of organen is het derhalve gewenscht, de geënte
weefseldeelen na het uitstrijken op de voedingsbodem te laten liggen
en niet na de enting te verwijderen, zooals nog wel geschiedt.

Over den incubatieduur zijn in de literatuur zeer uiteenloopende
opgaven verstrekt. Volgens Doetsch (17) moet deze op minstens
8—10 uur worden gesteld, waarbij het onderzoek op bacteriëngroei
met behulp van een plaatcultuurmicroscoop dient te geschieden.
Beyer (18) acht een bebroeding gedurende 10 uur alleen dan vol-
doende, indien minstens 3 orgaanmonsters (milt, lever, nier) worden
onderzocht. Pallaske en Lommatzsch (12) evenals de meeste onder-
zoekers houden aan een bebroedingstijd van 18—20 uur vast. Bij een
aantal klinisch gezonde kalveren, welke wegens de keuringsbevin-
dingen van paratyphus verdacht waren, zagen zij echter eerst na i
40 uur groei van Gaertnerbacillen uit vleesch en vleeschlymphklieren
optreden. Bij een ministerieele beschikking van 8 September 1933 (19)
is in Pruisen voorgeschreven, dat de geënte voedingsbodems minstens
18 uur in een broedstoof bij 37° G. moeten verblijven.

Bij deze opgaven dient men wel in aanmerking te nemen, dat de
tijd, waarbinnen groei van paratyphusbacillen optreedt, afhangt van
den toestand van het te onderzoeken materiaal. Indien een bacteri-
ologisch onderzoek direct na de slachting wordt ingesteld, zal deze
groei op een later tijdstip zichtbaar worden, dan wanneer met dit
onderzoek geruimen tijd wordt gewacht. Bovendien zijn hierbij de
omstandigheden van belang, waaronder het materiaal bewaard wordt
(temperatuur, vochtigheid). De ervaring leert ook, dat het onderzoek
van gestorven en zieke dieren, sneller tot een positief resultaat leidt,
dan wanneer het materiaal afkomstig is van klinisch gezonde dieren,
terwijl als regel een rijkere groei uit de organen dan uit de muscula-
tuur is waar te nemen. Deze bevindingen zijn te verklaren uit het
meer of minder groote aantal bacteriën, dat ten tijde van het bac-
teriologisch onderzoek aanwezig is. Misschien spelen hierbij ook
immuniteitsfactoren een rol (aanwezigheid van antilichamen).

Over het algemeen behooren de paratyphusbacillen tot de snel
groeiende microörganismen. Bij het overenten van een cultuur op
agar of in bouillon is reeds binnen 4 uur macroscopisch zichtbare groei
aanwezig. Uit organen van zieke- en gestorven dieren kan men dezen als
regel na 10 uur waarnemen, bij gezonde dieren is dit soms pas na 2 X 24
uur het geval. De tijd, waarbinnen met het bloote oog waarneembare
groei uit de musculatuur optreedt, is zeer verschillend en kan zich tot
2 dagen, misschien zelfs langer uitstrekken. In tegenstelling met de
organen, is de groei uit het spierweefsel meestal karig.

Onze ervaring leert, dat bij het bacteriologisch onderzoek met een
bebroedingstijd van ± 18 uur kan worden volstaan, onder voorwaarde
dat de geënte voedingsbodems, waarop of waarin na dezen tijd geen
macroscopisch zichtbare groei is opgetreden, microscopisch op de aan-
wezigheid van bacteriën worden onderzocht. Dit kan geschieden door
het bezichtigen van gekleurde uitstrijkpraeparaten uit het geënte
weefsel, evenals door Frenkel (15) is aangegeven voor het opsporen

van anaerobe bacteriën in vleesch of door het onderzoek van hangende-
druppel-preparaten.

Na een uitgebreid bacteriologisch onderzoek van enkele slacht-
dieren, waarbij paratyphusbacillen in de inwendige organen waren
aangetoond, kon worden vastgesteld, dat deze bacillen zeer onregel-
matig verspreid in de musculatuur voorkwamen. Slechts uit enkele
van de talrijke onderzochte stukken vleesch konden paratyphusbacillen
worden gekweekt. Voor de practijk der vleeschkeuring volgt hieruit,
dat in dergelijke gevallen door een eenvoudig bacteriologisch onder-
zoek, waarbij slechts enkele spierstukken worden onderzocht, geen
garantie voor de afwezigheid van paratyphusbacillen in de musculatuur
kan worden gegeven.

Enkele mededeelingen worden gedaan, aangaande de wijze van in-
stelling van het bacteriologisch vleeschonderzoek alsmede over het
aflezen der entingsresultaten.

1. Over en v. Manen, Paratyphus bij een paard. Tijdschr. v. Diergeneeskunde,
Deel 60, blz. 249 (1 Maart 1933).

2. Luxwolda, De bacteriën-flora van het vleesch en de vleesch-lymphklieren
bij 62 kalveren met septicaemische verschijnselen. Tijdschr. v. Veeartsenijk.,
Deel 40 (1913).

3. Douma, Het voorkomen van enteritis- of paratyphus B-bacillen bij kalveren.
Tijdschr. v. Diergeneesk., Deel 43, blz. 720 (1916).

4. Die Ergebnisse der Schlachtvieh- und Fleischbeschau im Jahre 1931. Ref.
Ztschr. f. Fl. u. Milchhyg., 15 Nov. 1933, S. 71.

5. Robert von Ostertag, Lehrbuch der Schlachtvieh- und Fleischbeschau,
Stuttgart 1932.

6. Verordnung zur Änderung der Ausführungsbestimmungen A zum Reichs-
fleischbeschaugesetz von 10.8.1933. Ztschr. f. Fl. u. Milchhyg., Jg. 43, S. 479
(15 Sept. 1933).

7. v. Ostertag, Die Neuregelung der bakteriologischen Fleischuntersuchung
im Deutschen Reiche nach der Verordnung zur Änderung der Ausführungs-
bestimmungen zum Reichsfleischbeschaugesetz vom 10. August 1933. Ztschr.
f. Fl. u. Milchhyg., Jg. 44, S. 1 (1 Okt. 1933).

8. Clarenburg, Paratyphus uit een oogpunt van vleeschkeuring. Handelingen
v. h. 24e Ned. Nat.- en Geneesk. Congres, gehouden te Wageningen op 18,
19 en 20 April 1933, blz. 233.

9. Schoon en Ooms, Een paratyphus (Gaertner)-bevinding bij een slachtdier.
Tijdschr. v. Diergeneesk., Deel 60, blz. 1318 (15 Dec. 1933).

10. Glietenberg, Vorschläge zur Vereinfachung der bakteriologischen Fleisch-
untersuchung. Ztschr. f. Fl. u. Milchhyg., Jg. 44, S. 44 (1 Nov. 1933).

11. Elkeles u. Standfusz, Die Paratyphosen. Handbuch der pathogenen Mikro-
organismen, 1931, Bd. 3, S. 1683.

12. Pallaske u. Lommatszch, Beitrag zur Frage der Beziehungen des anatomi-
schen Befundes zum bakteriologischen Untersuchungsergebnis beim sog.
Kälberparatyphus. Ztschr. f. Fl. u. Milchhyg., Jg. 33, S. 102 (1932).

13. Haffner, Gehäuftes Vorkommen von Gaertnerinfektionen. Ztschr. f. Fl. u.
Milchhyg. Jg. 39, S. 193 (1929).

14. Clarenburg, Bacteriologische- en serologische onderzoekingen bij klinisch
gezonde runderen op de aanwezigheid van paratyphusbacillen in de faeces en
paratyphusagglutininen in het bloed. Tijdschr. v. Diergeneeskunde Dl. 61,
blz. 335. .Jrg- \'934-

15. Frenkel, Bacteriologisch vleeschonderzoek, Tijdschr. v. Diergeneeskunde,
Dl. 60, blz. 917, Jrg. 1933.

16. Schoon, Enkele beschouwingen over het bacteriologisch vleeschonderzoek.
Tijdschr. v. Diergeneesk., Deel 60, blz. 917 (1933).

17. Doetsch, Zur Technik der bakteriologischen Fleischuntersuchung. Ztschr.
f. Fl. u. Milchhyg., Jg. 35, S. 265 (1925).

18. Beyer, Beitrag zur Technik der bakteriologischen Fleischuntersuchung. Ztschr.
f. Fl. u. Milchhyg., Jg. 43, S. 231 (1933).

19. Nieuwe Voorschriften over het bacteriologisch vleeschonderzoek in Pruisen.
Tijdschr. v. Diergeneesk., Deel 61, blz. 159 (1934).

Bei einer bakteriologischen Untersuchung einiger Schlachttiere, wobei Para-
typhusbazillen in den innern Organen gefunden wurden, konnte konstatiert worden
dass diese Bazillen sehr unregelmässig in der Muskulatur vorkamen. Nur aus einigen
von den zahlreichen untersuchten Fleischstückerl konnten Paratyphusbazillen
gezüchtet werden.

Für die Praxis der Fleischschau folgt hieraus, dass in solchen Fällen eine ein-
fache bakteriologische Untersuchung, wobei nur einige Muskelstücke untersucht
werden, die Abwesendheit von Paratyphusbazillen in der Muskulatur nicht be-
dingt.

Bacteriological examination of a number of slaughter animals, in which para-
typhoid bacilli were found in the internal organs, showed that these bacilli were very
irregularly spread in the musculature.

Onlyfrom a few out of a great number of pieces of meat examined, parathyphoid
bacilli could be cultivated.

The following consequence may be drawn with regard to the practice of meat
inspection : a simple bacteriological examination when only a few pieces of meat
are examined, gives no guarantee for the absence of paratyphoid bacilli in the mus-
culature.

L\'examen bactériologique de plusieurs animaux de boucherie, révélant des
bacilles paratyphiques dans les organes internes, a démontré que ces bacilles étaient
très irrégulièrement répandus dans la musculature.

Sur un grand nombre de viandes examinées, on n\'a pu cultiver des bacilles para-
typhiques que de quelques pièces.

Il s\'ensuit pour la pratique de l\'inspection des viandes que, dans de pareils cas,
un seul examen bactériologique compremant seulement un petit nombre de muscles,
ne donne pas de garanties pour l\'absence des bacilles dans la musculature.

Over de behandeling van de prolapsus uteri is reeds verschillende
keeren het een en ander in het tijdschrift verschenen. Verwonderd
heeft het mij, dat weinig of niets vermeld is geworden over de ampu-
tatie van het betrokken orgaan en de resultaten hierbij verkregen.
Daar ik in den loop van enkele jaren een vijftal amputaties heb ver-
richt, wil ik gaarne hiervan mijn ervaring meedeelen.

Alhoewel repositie bij het rund bijna altijd mogelijk is, zijn er toch
verschillende contra-indicaties, die het ongewenscht maken de omge-
stulpte baarmoeder te reponeeren. Ik noem hier gangraeneuse plekken
(dofzwart van kleur), perforeerende wonden. In deze gevallen kan men
natuurlijk dadelijk tot slachting adviseeren. Door de opbrengst van het
vleesch wordt de schade van den eigenaar eenigszins verminderd.
Mijns inziens loont het echter zeer zeker de moeite bovengenoemde
operatieve behandeling in te stellen. Deze methode is in staat het dier
in kwestie te redden en alzoo den eigenaar in de gelegenheid te stellen
nog een betrekkelijk langen tijd van zijn koe als melkproduct profijt
te trekken.

Geval I. Dit was een dier, dat reeds een dag of vijf geleden had aan
retentio secundinarum. Op den zesden dag echter begon het hevig
te persen met het gevolg, dat een prolapsus uteri optrad. Bij aankomst
in den stal bleek mij, dat het dier sterk vermagerd was ; volgens den
eigenaar had het na het afkalven weinig voedsel meer tot zich genomen.
De achterblijvende nageboorte verspreidde een bijna ondragelijken
reuk. De melkgift was tevens zeer sterk verminderd. Den eigenaar werd
er op gewezen, dat repositie waarschijnlijk onmogelijk was ; in elk
geval was dit sterk af te raden. Er bleef voor hem dus niets anders over
dan het dier te laten slachten. In verband met den onaangenamen geur,
die er van het dier uitging, kon ik hem er spoedig van overtuigen, dat
dergelijk vleesch voor de consumptie ongeschikt zou worden bevonden.
Vervolgens maakte ik hem er attent op, dat er nog een mogelijkheid
was n.1. de baarmoeder en adnexa te verwijderen. Al hoewel hij nooit
had gehoord, dat een rund zonder ,,lijf" kon leven en hij mij een
beetje wantrouwend stond aan te kijken, kon ik hem toch bewegen deze
operatie eens te probeeren.

De methode, die ik toegepast heb, is zeer eenvoudig en practisch
best uitvoerbaar. Een eerste vereischte is, dat nagegaan wordt, of er
zich ook ingewanden in den geprolabeerden uterus bevinden, dan wel
of de vesica urinaria mee ongestulpt is. Is dit niet het geval, dan kan
men beginnen.

Het instrumentarium is al zeer eenvoudig, n.1. een scherp mes is
voldoende. Als verder materiaal is benoodigd een tamelijk dik touw
(ik gebruik altijd het touw, dat gebruikt wordt om de staarten op stal
op te binden). Een elastische ligatuur heb ik niet gebruikt. Zooveel
mogelijk wordt er voor gezorgd, dat het materiaal aseptisch is. De
operatie kan zoowel bij het liggende als staande dier worden verricht
(ik prefereer het laatste, omdat dan de geprolabeerde baarmoeder
zoo ver mogelijk naar buiten treedt). In het touw wordt aangebracht
een lus, die bij trekken aan de uiteinden dicht gaat en vanzelf niet meer
grooter wordt, dus een z.g. chirurgische lus. Deze lus wordt om de ge-
prolabeerde baarmoeder gebracht tot zoo dicht mogelijk bij de cervix.
Aan de beide einden van de lus worden een paar dunne houtjes be-
vestigd. Door twee helpers wordt vervolgens de lus langzamerhand
aangehaald, zoo lang, dat het onmogelijk is de lus nog kleiner te maken.
Voor alle zekerheid wordt er vervolgens nog een knoop op gelegd.
Een tweede lus kan er op dezelfde manier naast de eerste worden
aangebracht; noodzakelijk is dit echter in geen geval. Vervolgens
wordt de baarmoeder afgesneden ongeveer een kleine 10 c.M. beneden
de cervix. Dit afsnijden verricht ik heel langzaam om te zien of er nog
een bloeding ontstaat ; bij goed aanhalen der uiteinden van de lus
bestaat daarvoor echter weinig gevaar.

De koe werd direct na de amputatie zeer onrustig, waarschijnlijk
door sterke anaemie. De eigenaar meende reeds, dat het verkeerd ging.
Ik stelde hem echter gerust met de mededeeling, dat deze verschijnselen
na enkele uren wel zouden verdwijnen. De stomp werd vervolgens
naar binnen gebracht, zoodanig dat de touwtjes buiten de vagina
bleven. Voorloopig werd 24 uur afgewacht.

Bij mijn bezoek na 24 uur, maakte het dier, hoewel wel wat suf,
een veel beteren indruk. Het at wel een beetje, maar herkauwde nog niet.
De verdere behandeling bestond hierin, dat de eigenaar zelf met slang
en trechter de vagina irrigeerde met een tberapogeen-oplossing ;
bovendien gaf ik hem een stomachicum om den eetlust op te wekken.
Na i 9 dagen is de stomp afgevallen. Het dier is volledig hersteld en
de eigenaar was dankbaar, dat het niet afgemaakt was. Den heclcn zomer
heeft hij het gemolken (grootste hoeveelheid 27 L. per dag), ook nog
den daaropvolgenden winter opstal en tenslotte is het dier voor een be-
vredigend bedrag aan den slager verkocht. Het was voor dit doel in
behoorlijke conditie.

Dit eerste geval heb ik eenigszins uitvoerig beschreven, omdat ik
deze behandeling zelf nooit had geprobeerd, noch had zien uitvoeren.

Geval II. Direct na het kalven ontstond een prolapsus uteri. Het
reponeeren ging tamelijk moeilijk wegens de zeer beperkte stalruimte.
Eindelijk kreeg ik het dier in goede ligging en kon ik de repositie be-
werkstelligen. Nu laat ik altijd na de repositie het dier opjagen, om den
uterus beter op zijn plaats te krijgen. Alle pogingen echter faalden
hierbij. Het dier bleef persen, zoodat ik tot de conclusie kwam, dat

alles nog niet op zijn plaats lag. Na een uur of wat kwam de baar-
moeder dan ook weer naar buiten, zoodat ik met goedvinden van den
eigenaar direct besloot tot de amputatie over te gaan. Eigenaardig was,
dat na de amputatie het dier direct opsprong. Den volgenden dag kwam
de eigenaar waarschuwen, dat het niets wilde eten en sterk kreunde.
Na onderzoek constateerde ik een indigestie gepaard gaande met trom-
melzucht. De veehouder had het dier \'s nachts los op de deel gelaten
en van deze gelegenheid had het gebruik gemaakt zich eens extra te
goed te doen aan het daar aanwezige voeder. Nadat dit lijden met
medicamenten twee dagen was behandeld, verliep de genezing na de
amputatie vlot. Na 10 dagen viel de stomp af. De eigenaar vond
deze methode prachtig; volgens hem mooier dan repositie. Bij een
vorige gelegenheid had het dier een hevige endometritis gehad met
sterke vermagering gepaard gaande, zoodat hij wekenlang getobd
had om het eenigszins in conditie te krijgen. Vandaar dat hij deze
methode prefereerde boven de repositie.

Geval III. Dit betrof een koe rnet een perforeerende wond in de
baarmoeder. Repositie was uitgesloten. Na de amputatie werden geen
nadeelige gevolgen opgemerkt. Melkgift was later uitstekend ; alleen
wilde het later niet vet worden.

Geval IV. De repositie was gunstig verloopen. Na een dag of zes
verminderde de eetlust, ook was de melkgift gering. Den volgenden dag
trad een hevige persing op met het gevolg, dat de baarmoeder om-
stulpte. M. i. een zeer gelukkig verschijnsel, daar anders het dier ge-
storven was. De baarmoeder was sterk ontstoken en verspreidde een zeer
onaangenamen reuk. Dadelijk ben ik tot amputatie overgegaan. Na
enkele weken was ook dit dier weer in goede conditie, ook wat de melk-
gift betrof.

Geval V. Het betreffende dier had zwaar gekalfd. Met veel moeite
was de emphysemateuze vrucht geboren; 12 uur later was de uterus
geprolabeerd. Bij mijn aankomst bleek het dier zwaar ziek te zijn,
kreunde erg ; de uterusmucosa was sterk aangedaan, bovendien was
er een perforeerende ruptuur. Ik heb bij dit dier nog een amputatie
geprobeerd, maar enkele uren na de operatie stierf het.

Meer gevallen heb ik tot dusver niet gezien, die voor een amputatie
in aanmerking kwamen. Resumeerende kom ik tot de conclusie ; dat
het dc moeite waard is om in gevallen, waarbij repositie uitgesloten
is door een of andere complicatie, of doordat zij niet te bewerkstelligen
is, de amputatie te verrichten. Vier van de vijf door mij behandelde
gevallen zijn vlot genezen ; een resultaat, dat naar mijn meening een
dergelijke operatie volkomen rechtvaardigt.

Met een enkel woord wil ik nog opmerken, dat ook varkens op deze
zelfde manier worden behandeld. Repositie valt in den regel niet mee
en in voorkomende gevallen ga ik direct tot amputatie over, veelal
met goed resultaat. Voorwaarde is, dat het varken niet te lang heeft

Den 5den Nov. 1933 werd mijn hulp ingeroepen bij een rund waar-
van de volgende anamnese : Gisteravond is het dier wat onrustig
geworden (trippelen) en is gedurende den nacht vruchtwater kwijtge-
raakt. Een paar uur geleden was het dier zoo lusteloos en erg slap op
de beenen geworden ; geen werking meer op de vrucht. De normale
kalftijd zou in het laatst van Dec. zijn geweest.

Daar wij hier met een geval van abortus te doen hadden, dacht ik
niet mijn instrumentarium ten behoeve van luchtinsuflatie in den uier
noodig te hebben en liet het daarom thuis.

Bij aankomst kon de patiënt nauwelijks staan en moest gesteund
worden. De kleine doode vrucht, die normaal lag, was gemakkelijk te
extraheeren zonder dat de koe perste.

Nu werd het moederdier onderzocht. Pols, temperatuur en adem-
haling normaal, terwijl alle verschijnselen van melkziekte aanwezig
waren. De diagnose melkziekte werd gesteld ; ik vond het geval wel
vreemd omdat ik er niet eerder van gehoord had.

Vervolg van bladzijde 923.
gelegen met een prolapsus uteri, daar anders veel kans bestaat, dat
het sterft door te veel bloedverlies.

Verfasser ratet, bei Fällen von prolapsus uteri bei Kuh und Schwein, wobei
Reposition nicht möglich, oder (durch Komplikationen) nicht wünschenswert ist,
zu amputieren.

Auch ökonomisch ist es für den Besitzer meistens vorteilhafter wie das Schlachten
des betreffenden Tieres.

The author recommends to perform amputation of the uterus in cases of prolapsus
uteri in cows and in pigs, when réduction is not possible or not desirable (in view
of complications).

Also, from an economical point of view, amputation of the uterus is generally
more advantagious for the owner than slaughtering of the concerning animal.

L\'auteur conseille l\'amputation de l\'utérus prolabé dans les cas de renversement
de l\'utérus chez la vache et le porc dans lesquels la réduction n\'est pas possible ou
pas désirable (à cause de complications).

Au point de vue économique l\'amputation de la matrice est en général plus
avantageuse pour le propriétaire que l\'abatage de l\'animal.

Splenitis chronica. Een vergroote milt is bij de keuring van var-
kens een niet zeldzame bevinding, maar kan bij normale slachtingen
meestal worden teruggebracht tot een stuwing, die veelal wordt ver-
oorzaakt door milttorsie, somtijds ook door verhindering in den afvoer
van het veneuze bloed, door een oorzaak, die elders moet worden ge-
zocht (chronische hepatitis, vlekziekte-endocarditis etc.). De milt is
dan groot en stevig en heeft bij doorsnede een donkerroode kleur.

Met deze overwegingen viel het mij echter moeilijk tevreden te zijn,
toen ik 24 Januari j.1. in de exportslagerij te Akkrum, bij een geslacht
baconvarken van prima kwaliteit, naast een chronische hepatitis, een
milt aantrof met de zeker ongewone afmetingen van 61 X 13 X 3 c.M.
en een gewicht van 1588 gram, omdat dit orgaan (zie photo) tevens
doorzaaid was met milium- tot erwtgroote, grauw-grijze haardjes,
die ook op de donker roodbruine doorsnede van het orgaan overal
waren te vinden.

Teneinde in dezen nader te worden ingelicht, verzond ik een paar
stukjes milt ter onderzoek aan het pathologisch instituut van Prof.
Schornagel, aan wien ik tevens meedeelde, dat, behalve dan een
chronische leverontsteking, geen andere afwijkingen bij het varken
waren waargenomen en ik ook door anamnetisch onderzoek geen na-
dere inlichtingen had kunnen ontvangen.

Prof. Schornagel deelde mij mede, dat hij het onderzoek de milt
het beeld vertoonde van een chronische splenitis, waarbij in de fol-
likels vrij veel bindweefsel was nieuwgevormd, terwijl in de pulpa
oudere stuwing met pigmentafzetting en ook jonge trombose voor-
kwam. Het geheel noemde Prof. Schornagel een zeer ongewoon

goed ter been. Zij was in vrij goede conditie en gaf na het kalven meestal
ruim 20 L. melk. Zij kalfde nu voor den 4den keer.

In het T. v. D. van 1 Apr. 1934 wordt door Benazzato Grisigneno
een geval vermeld van kalfziekte, die 2 dagen na abortus gediagnosti-
seerd werd, in de 7de maand der drachtigheid.

Nu ook melkziekte tijdens en na abortus werd geconstateerd, is mij
de vraag „waardoor ontstaat melkziekte" nog moeilijker geworden
om op te lossen.

beeld, dat niet mocht worden verward met de hyperplasia follicularis
spienis, die door Kitt is beschreven. Daar is de verandering een ge-
volg van woekering van lymphoide weefsel in de follikels, al of niet
thuisbehoorende bij de leucosen, terwijl in het onderhavige geval een
ontstekingsproces gaande was, waarbij juist het aantal lymphocyten
in de follikels verminderde.

Multiple heterotope ontwikkeling der testes. Bij een geslacht
baconvarken van het mannelijke geslacht vond ik den 29 Juni op het
peritoneum een zevental tumorachtige woekeringen van lichtbruine
kleur. Testes waren bij dit varken niet te vinden, maar ik kreeg den
indruk, dat de tumoren uit testiculair weefsel bestonden, hetgeen
versterkt werd door den karakteristieken geur, die in de buikholte viel
te constateeren.

De tumoren hadden een grootte van noot tot klein kippenei. Hoe
verwonderd was ik echter, ook op het schcil en op de serosa van den
darmwand, op zeker een tiental plaatsen hetzelfde weefsel te vinden,
van milium- tot hazelnootgrootte.

Prof. Schornagel aan wien ik een paar stukjes ter onderzoek toe-
zond, deelde mij mee, dat de tumoren inderdaad bestonden uit nor-
maal testiculairweefsel, met zeer veel interstitieele cellen, zooals men
bij ectopische testikels veelal vindt.

Een geheel analoog geval wordt door Nif.berle beschreven (zie
Lehrbuch der speciellen Pathologischen Anatomie der Haustiere blz.
606), die meedeelt dat ook Sedelmeyer een gelijk geval zag en het
betitelt met den naam, dien ik aan het begin van deze mcdedeeling
plaatste.

IS A.T. 10 EEN GESCHIKT MIDDEL OM RECIDIVE VAN
TETANIE EN PARESIS PUERPERALIS BIJ RUNDEREN
TEGEN TE GAAN EN OM WEINIG ERNSTIGE
GEVALLEN DEZER SYNDROMEN TE GENEZEN?

De dierenartsen, die ervaring met de behandeling van grastetanie
en van tetanie door andere oorzaken hebben verkregen, weten hoe
gevaarlijk en onaangenaam het optreden van recidive bij dit syn-
droom is. Het bezit van een deugdelijk middel om recidive te voor-
komen, zou dus zeer welkom zijn. Hetzelfde geldt tot op zekere hoogte
ook voor de vermijding van recidive bij paresis puerperalis.

Door toediening per os van calciumzouten, eventueel van deze
zouten plus vitamine D, zal wel herhaaldelijk recidive zijn te voor-
komen, in andere gevallen is deze behandeling niet afdoende. Subcu-
tane injecties van parathormone heeft in de diergeneeskunde voor
dit doel geen of weinig toepassing gevonden. De prijs van dit middel is
wel een der redenen daarvan.

In den laatsten tijd is een middel bij den mensch in gebruik gekomen,
speciaal bij gevallen van tetanie, die met de hierboven genoemde mid-
delen niet afdoende te genezen zijn, waarop ik hier de aandacht wil
vestigen omdat er m.i. reden bestaat om het te beproeven ter voor-
koming van recidive na intraveneuse injectie van het gewone mengsel
van calciumchloride en magnesiumchloride, zoowel bij tetanie als
bij paresis puerperalis.

Dit middel is hel A.T. 10 (anti-tetaniemiddel No. 10) van Hotrz.
Het heeft zijn ontstaan te danken aan een nader chemisch onderzoe\'\'."
van het als vitamin D bekende, door bestraling van ergosterine met
ultra-violetlicht verkregen product. Het was nl. gebleken dat in het
vitamin-D. veelal een stof aanwezig (de calcinose factor) is, die daar-
aan bij hooge doseering een vergiftige werking en tevens hypercal-
caemie teweegbrengt. Holtz heeft het A.T. 10 in kristallijnen vorm
kunnen afscheiden. Het bezit niet de voor het vitamine-D. karakteris-
tieke physiologische eigenschappen. De kristallen worden, in olie
opgelost, door Merck te Darmstadt en door de I. G. Farben in den
handel gebracht. Dit laatste geschiedt voorwaardelijk, n.1. alleen aan
klinieken welke bij de toepassing er van het Ca-gehalte van het bloed-
serum controleeren. De prijs is voor toepassing bij onze groote huis-
dieren op dit oogenblik nog te hoog. De hoeveelheid, die vermoedelijk
voor het aangegeven doel noodig is, kost met inbegrip der onkosten thans
J 35,-—. Men mag verwachten dat bij toenemend gebruik en vereen-
voudigde bereiding de prijs sterk zal dalen. Het is een middel dat
wegens zijn vergiftigheid en zijn cumulatieve werking met voorzichtig-
heid toegediend moet worden. Het wordt per os aangewend.

Bij doelmatige doseering heeft men volgens experimenten met
dieren (met honden) geen gevaar te duchten, zelfs niet bij zeer lang-
durige toepassing bijv. gedurende eenige maanden. Het middel wordt
per os (bijv. in melk) toegediend en gestandardiseerd op muizen.

De werking, d.w.z. het verhoogen van de Ca-spiegel, heeft vrij
langzaam plaats, veel minder snel dan die van parathormon, maar
blijft langer bestaan.

Het is denkbaar dat voor het bovenbedoeld doel het A.T. 10 bij
runderen niet snel genoeg werkt. Mogelijk is het intusschen dat met
een hoogere dosis de Ca-spiegel sneller verhoogd wordt. Misschien
heeft het ten gevolge dat de invloed der intraveneuze injectie van het
gebruikelijke zoutmengsel langer blijft bestaan ; dat rn.a.w. bij toe-
passing vóórdat het ingespoten Ca grootendeels uit de bloedbaan
verdwenen is, het een daling beneden het normale gehalte voorkomt.

Dit kan slechts door het experiment worden uitgemaakt. Omtrent
de ervaringen met dit middel bij den mensch moge het volgende wor-
den medegedeeld.

Prof. Snapper vond bij een vrouw met tetanie na strumectornie
dat de krampen met parathormon en calcium niet geheel te onder-
drukken waren. Alleen met groote doses parathormon plus intrave-
neuze Ca-injectie en vitamine D per os kon een dragelijke toestand
in stand worden gehouden. Het bloedserum bevatte 4 tot 6 mg.% Ca,
het anorg. P was sterk verhoogd, en veranderde door de hoogste doses
der genoemde middelen niet noemenswaard.

Op 27 Sept. werd met de A.T. 10 toediening begonnen. Op 30 Sept.
bevatte het bloedserum 8,8 mg.% Ca. Er was in drie dagen totaal
20 c.c. aangewend. Bij een tweede geval van tetanie na een schildklier-
operatie, eveneens bij een vrouw, hielp het parathyroid praeparaat
Henning niet voldoende, ook werd met kalk per os en vitamine A en
D geen normale toestand verkregen ; er bleef een toestand van latente
tetanie bestaan. Door A.T. 10 steeg het bloedserum Ca in 5 dagen
van 6 op 8,4 mg% (aangewend werd in 4 dagen totaal 1 7 cc van dit
middel). Bij een man met idiopathische tetanie, bij wien geringe
kramptoestanden, positieve symptomen voor latente tetanie en
een Ca-gehalte van het bloedserum van 6,5—7,5 mg%, voorkwamen,
kon met parathormon en lactas calcicus wel een normaal bloed-Ca-
gehalte verkregen worden. Bij dezen patiënt werkte de A.T. 10 toe-
diening langzaam op het bloed Ca-gehalte. De patiënt gevoelde zich
eerst onder invloed van dit middel beter en als herboren, de hvpo-
calcaemie verdween.

Dr. Jordans deelt een geval van tetanie na strumectornie bij een
vrouw mede ¹) waarbij andere praeparaten dan A.T. 10 niet het ge-
wenschte succes hadden. Zij leed aan ernstige krampaanvallen. Het

Ca-gehalte van het bloedserum was tot 5,8 mg% verlaagd. Door
middel van A.T. 10 en wel 2 cc. op 7 en 2 cc. op 9 Febr., was het op
13 Febr. gestegen tot 9,3. Vooraf was het door veel parathormon en
lactas calcius boven de oorspronkelijke waarde geweest. Op 7 Febr.
was het 7,8 mg%. De Ca-afgifte via de nieren steeg door de A.T. 10
toediening tot nagenoeg het dubbele, zoodat Dr. J. het noodig acht om
tijdens deze therapie ook Ca-praeparaten te geven. Riedel ¹) be-
handelde 4 patiënten met postoperatieve tetanie, bij welke de gewone
behandeling geen bevredigende gevolgen had, met A.T. 10. De resul-
taten waren bij alle gunstig.

Gissel ²) vermeldt de genezing van 4 ernstige gevallen van opera-
tieve tetanie met A.T. 10.

Martini en Heymer ³) moesten bij een geval van postoperatieve
tetanie grooter hoeveelheden A.T. 10 aanwenden om succes te ver-
krijgen, dan andere onderzoekers. Zelfs gaven zij per dag 15 cc plus
40 cc Ca-Sandoz ⁴), terwijl anderen in Duitschland met 3 cc, zelfs
in ernstige gevallen, genezing verkregen.

Winterstein ⁶) heeft 6 gevallen van postoperatieve tetanie met
A.T. 10 behandeld en genezen. Hij zegt : „es ist erstaunlich wie die
Symptome verschwinden".

W. deelt mede, dat Holtz hem berichtte ook bij andere tetanie-
vormen driemaal een goed resultaat met A.T. 10 te hebben gehad
Ook Prof. Snapper genas, zooals hierboven werd medegedeeld, een
geval van idiopathische tetanie met dit middel. Het komt mij voor
dat het hierboven medegedeelde reden geeft om A.T. 10 ter voor-
koming van recidive bij grastetanie en andere tetanievormen zoo-
mede bij paresis puerperalis van het rund — eventueel bij andere dier-
soorten — te beproeven. Men zou verder kunnen nagaan of bij weinig
ernstige en bij slepende gevallen dit middel zonder voorafgaande
injectie van Ca- en Mg-chloride afdoende verbetering brengt. De
doseering zal nog moeten worden onderzocht, waarbij rekening ge-
houden zal moeten worden met den tijd welke na de zooeven bedoelde
injectie verliep. Ook zal bedacht dienen te worden dat het A.T. 10
slechts langzaam een duidelijk effect uitoefent en dat gelijktijdige toe-
diening van Ca-zouten per os waarschijnlijk gewenscht is.

4 Niet zonder beteekenis is misschien dat zij bovendien veel chloorammonium
gaven. Het Ca. Sandoz werd intraveneus gegeven.

Een lintworm van den hond, Diphyllo-Bothrium Raillieti Ratz en het
bijbehoorende Plerocercoid, Sparganum Raillieti Ratz, van het varken,

door W. C. Ph. Meyer, Gouvernementsveearts te Balige en Sahar, Gouvernements
Indisch veearts te Balige.

Door schrijvers werd in 1932 in het oude archief een correspondentie aangetroffen
van den toenmaligen Gouvernementsveearts Sohns, gedateerd Taroetoeng 6 Juli
1909. In dit schrijven werd medegedeeld, dat tegelijk een aantal parasieten en pa-
thologisch materiaal waren verzonden, afkomstig van varkens, n.1. een hoeveelheid
plerocercoiden, aangetroffen onder het peritoneum parietale in de reuzels. Slechts
eenmaal werd een exemplaar los in de buikholte gezien. De lengte bedraagt van
i tot 32 c.M., de breedte 1 m.M., terwijl de kleur wit is en de bewegingen zeer
levendig. Uitdrogen doodt hen in weinige oogenblikken.

In de afdeeling Bataklanden van Tapanoeli komt het plerocercoid van Diphyl-
lobothrium Raillieti volgens onderzoekers heel dikwijls bij varkens voor, terwijl
de volwassen lintworm vaak bij honden in dezelfde streek werd waargenomen.
Spontane infectie met dezen parasiet kan ook bij de kat voorkomen. Blijkbaar is in-
fectie van den mensch uitgesloten. Twee proeven in die richting genomen verliepen
negatief. In verband met het negatieve verloop der autoinfectie van Kotlan, die
eveneens op dit gebied onderzoekingen heeft verricht, mag met vrij groote zekerheid
aangenomen worden, dat meergenoemde parasiet niet overgaat op den mensch.

Over de biologie van het virus der peristomatitis bij schaap en geit, door
Dr. F. C. Kraneveld en Raden Djaenaedin, uit de afdeeling voor algemeen onder-
zoek van het Veeartsenijkundig Instituut te Buitenzorg. Directeur Dr. C. Bubber-
man.

Een onderzoek werd ingesteld naar het weerstandsvermogen van in korsten-
materiaal aanwezig peristomatitis-virus tegenover de inwerking van glycerine en
direct zonlicht. Het eerste gedeelte had ten doel na te gaan op welke wijze het best
materiaal geconserveerd kan worden dat ter onderzoek wordt gezonden naar het
Veeartsenijkundig Instituut ; met het tweede gedeelte werd beoogd vast te stellen
of vernietiging van virus voldoende snel zou kunnen geschieden op om deze wijze
besmette stallen in de praktijk te ontsmetten.

Het bleek nu, dat in korstenmateriaal aanwezig peristomatitis-virus gedompeld
in gewone handelsglycerine vrij snel in virulentie achteruit gaat en in 60 dagen
totaal kan afsterven. Uit vroegere proeven is bekend, dat in luchtdroog op kamer-
temperatuur (27—30° C.) en in het donker bewaard korstenmateriaal aanwezig
virus tot li maanden zijn virulentie kan behouden en na 12 maanden nog in staat
is een lichte infectie te verwekken, zoodat voor het opzenden over groote afstanden
en voor het aanhouden van de stammen in het laboratorium het luchtdroog korsten-
materiaal dus het meest in aanmerking komt.

Door inwerking van rechtstreeks zonlicht (temp. 43—48° C.) ontstond wel eenige
vermindering in virulentie van dezelfde smetstof, doch een gedurende 42 uur felle
belichting in zonlicht was zelfs niet in staat het virus te vernietigen. Voor ontsmet-
ten van stallen in de praktijk is deze methode derhalve niet bruikbaar gebleken.

Mededeeling van het proefstation voor kleinveeteelt te Buitenzorg. Eenige
cijfers over de gewichten van biggen, door Dr. J. Merkens.

Schrijver vermeldt in eenige staten de resultaten van wegingen van biggen. Op
den 3den dag na de geboorte worden deze dieren aan het proefstation genummerd
en gewogen, terwijl dit wegen om de 14 dagen wordt herhaald. Het is hem nu ge-
bleken, dat het veredeld Duitsch Landvarken (V. D. L.) de grootste biggen werpt,
die gedurende de zoogperiode (59 dagen) ook het meest in gewicht toenemen.

De zeugen en biggen van verschillende rassen worden op dezelfde wijze gevoed
en verpleegd, dus geven de cijfers goede gegevens voor vergelijking van die rassen.

De biggen afkomstig van een kruising Groot Yorkshire-Soembavarken staan
No. 2 op een leeftijd van 3 dagen en No. 4 op een leeftijd van 54 dagen.

De biggen van Groot-Yorkshire volgen wat geboortegewicht betreft op de Groot-
Yorkshire Soembabiggen, doch na afloop der zoogperiode komen ze op No. 2 te
staan. De biggen van het Soemba en Balivarken staan op de 6e en 7e plaats. Terwijl
bij de Europeesche rassen de mannelijke dieren de grootste gemiddelde gewichts-
toeneming bereiken, is dat bij de Indische juist omgekeerd. Eveneens is dit het geval
bij de gekruiste biggen.

Keratitis infectiosa bij runderen, door M. Soetisno, die in de maand Juli
1933 bij 81 runderen in de onderafdeelingen Sidjoendjoeng en Fort van der Capel-
len van het gewest Sumatra\'s Westkust een besmettelijke oogziekte vaststelde.
Meestal werd een der oogen aangetast ; bij enkele dieren kwam het lijden aan beide
oogen voor. Het begint met tranenvloed, gevolgd door een mucopurulente uitvloeiing
en ten slotte indroging. Na dit stadium vormt zich op het midden der cornea of
iets meer peripheer een klein, wit vlekje, dat zich geleidelijk uitbreidt, zoodat ten-
slotte de geheele cornea troebel is geworden. Bij 15 runderen ging de oogaandoening
gepaard met abscesvorming en ettering. Na doorbraak van het absces treedt in den
regel herstel op, doch blijft een klein wit vlekje op de cornea achter. Het geheele
verloop duurt 1—2 maanden. De behandeling bestond in isolatie der aangetaste
dieren en indruppelen der oogen met 1—2 % oplossing van sulfas zinci. Omtrent
dc oorzaak van dit ooglijden is niets naders bekend geworden.

Vijf en twintig jaren rundveeteelt in de Javanenkolonisatie Gedong-
Tataan, door Ajoebar, Gouv. Ind. veearts.

Deze Javanenkolonie dateert van 1905 en geleidelijk heeft zij uitbreiding onder-
gaan, zoodat in 1930 de oppervlakte ontgonnen grond 13.000 bahoe bedroeg, ter-
wijl de bevolking in dit jaar bestond uit ± 28.000 immigranten. Drie jaar na de
stichting werd een crediet verleend van ƒ10.000.— voor den aankoop van ploeg-
vee en landbouwwerktuigen. In midden-Java werden 100 koeien en 2 dekstieren
aangekocht, welk aantal tot en met 1914 geregeld werd aangevuld. Niet ver van
Gedong-Tataan werd van Gouvernementswege opgericht een fokstation voor de
zuiveren teelt van Gujrat-vee, een der groote, zware zeburassen. De geïmporteerde
koeien van Java werden gedekt door een paar stieren van dit ras en de hieruit ont-
stane kruisingsproducten bleken op lateren leeftijd uitstekende trekdieren te zijn.
Voor de overtollige fokproducten vonden de kolonisten een goed afzetgebied op
dc naburige cultuurondernemingen, die er een behoorlijken prijs voor besteedden.
Ultimo 1930 bedroeg de getalsterkte van den rundveestapel reeds 3144 stuks en in
1931 werden door dc kolonisten op de veepassars totaal 900 koeien verkocht. Het
gevolg van den verkoop van het vrouwelijke fokmateriaal was natuurlijk vermin-
dering van den veestapel. Deze liep dan ook terug tot 1500 stuks waarin de Regee-
ring op advies van den veterinairen dienst aanleiding vond om in te grijpen in het
welbegrepen belang der bevolking, zoodat thans het veeteeltbedrijf zich op genoemde
Kolonie weer in stijgende lijn ontwikkelt.

Bij een koe van de melkerij van het Leger des Heils te Semarang werd een woe-
kering waargenomen op de membrana nictitans. Heel geleidelijk was het proces
in omvang toegenomen en het dier werd geopereerd, waarbij de membrana nicti-
tans werd weggenomen, na plaatselijke verdooving met novocaïne-adrenaline
(²i %)• Een histologisch onderzoek van het tumorweefsel toegezonden aan het
Veeartsenijkundig Instituut te Buitenzorg bevestigde de diagnose. Na de operatie
trad vrij vlug herstel in en gedroeg het oog zich verder normaal.

Extracten uit de maand- en jaarverslagen der Gouvernements- en Provinciale veeartsen.
Rapport betreffende de eerste enting tegen septichaemia epizoötica van den
bufjel en varkensstapel in een gedeelte der onderafdeeling Makale-Rantepao (afdeeling
Loewoe, gewest Celebes en Onderhoorigen), door S. M. Syffers, Gouvernements-
veearts.

in den ambtskring Watampone voor. In streken waar zij bijna uitsluitend in bepaalde
tijden van het jaar wordt waargenomen (regentijd) is het aangewezen de dieren
voor het begin van den natten moesson te enten daar na de enting een immuni-
teit optreedt van ongeveer een half jaar. Daar waar septichaemie het geheele jaar
door voorkomt, zou derhalve 2 maal per jaar geënt moeten worden, wat in de praktijk
vaak bezwaarlijk is.

De medewerking van de bevolking bij de entdagen liet over het algemeen niet
te wenschen over ; in de meeste gevallen werd ook tijdig kennis gegeven van het
voorkomen van ziektegevallen. Bij de enting van buffels werd gebruik gemaakt
van z.g. Amerikaansche entstallen, bestaande uit een van bamboe opgebouwde
gang van 20 meter lengte en 85 c.M. breedte. Gemiddeld werden hier 15 dieren
tegelijk ingedreven, die desgewenseht door dwarslatten van elkaar gescheiden wer-
den. Hoogdrachtige zeugen en buffels werden niet geënt, evenmin heel jonge dieren.
Voor zoover bekend stierven van de 10.471 geënte buffels en 4065 varkens, 6 buffels
en 2 varkens, binnen 6 dagen na de enting ; terwijl onder het tegen septichaemie
geënte vee in de onderafdeeling Makale-Rantepao gedurende bijna een half jaar
geen enkel geval dezer ziekte is waargenomen. Het verdient derhalve aanbeveling
om in streken waar de veestapel veel te lijden heeft van sepiichaemie, jaarlijks
eens of tweemaal de preventieve enting toe te passen.

In een viertal artikels geeft Frauchiger i) resultaten van zijn anatomisch onder-
zoek weer van de hersenen van paarden die leden aan stille kolder.

In zijn uitvoerige inleiding geeft hij vooral een overzicht van het werk van dexler,
die het meest op dit gebied gewerkt heeft. Pathogenetisch spreekt Dexler van een
hydrocephalus internus acquisitus. In de meeste hand- en leerboeken wordt de
stille kolder dan ook onder dit hoofdstuk behandeld, een opvatting waarmede
Frauchiger, zooals wij zien zullen, het niet eens is. Volgens Dexler zou er door
abnorme bloeddrukverhouding een vergrooting der groote hersenen ontstaan.
In 1927 echter geeft hij aan, dat die vergrooting zou ontstaan doordat primair de
lat. ventrikels verwijd zouden worden door afsluiting van het for. Monroi door de
plexus chorioideus. Door deze vergrooting zou de occipitaal pool geperst worden
door de spleet die het tentorium cerebelli openlaat, waardoor een gedeelte van den
medialen wand van de occipitaal pool als een wrong in de ruimte achter het ten-
lorium zou komen te liggen, de ruimte waarin midden- en kleine-hersenen liggen.
Anatomisch vond Dexler bij alle gevallen van stille kolder deze „Druckwulst".
Deze zou op zijn beurt drukken op het vierheuvelig lichaam, waardoor de hierin
liggende aquaeductus dicht gedrukt zou worden. Hierdoor weer meer stuwing van
cerebro-spinaal vloeistof in de lat. ventrikels waardoor een circulus vitiosus ont-
staat.

Een overzicht wordt gegeven van de vorming, resorptie en circulatie van de cere-
bro-spinaalvloeistof. (Zooals men weet heerschen hierover nog zeer tegenstrijdige
opvattingen ; wie er uitvoeriger over georiënteerd wil zijn, zou ik willen verwijzen
naar een samenvattend artikel van Flexner in ,,the Quarterly Review of Biology",
^dec- "933)-

In totaal werden 9 gevallen van stille kolder onderzocht. De hersenen werden
zorgvuldig uit den schedel gehaald en eerst daarna in 6—10 % formaline gefixeerd.
Na het fixeeren werden zij gewogen en gemeten. Een horizontale snede werd aange-
bracht boven het corpus callosum, een dwarse snede voor het corpus mamillare.

Microscopisch werden stukjes van de plexus, ependym en van den drukwrong
onderzocht, gekleurd met haematoxyline-eosine en haematoxyline van Gieson.

1) Dr. Med. Ernst Frauchiger Über den Dummkolder des Pferdes. Schweizei
Archiv. f. Tierheilk. 1933, No. 12, 1934, No. 1, 2, 3.

Wat de beschrijving van de klinische symptomen betreft, alleen geval 2 vertoonde
het klassieke beeld van stille kolder. Maar bij de andere gevallen lijkt het dat de
diagnose van stille kolder wel erg ruim genomen is. Bijv. geval IV, een dier dat in
het begin wat atactisch was en verlammingsverschijnselen had van lip, oog
en tong. Het dier uitte pijn bij aanraking van hals en hoofd, werd langzamerhand
apathisch. Geval VI ontwikkelde zich in aansluiting aan symptonen van pernicieuse
anaemie.

Bij geval IX was er een perforeerende wond in de linker slaapstreek die een ette-
rige meningitis veroorzaakt had. Ik noem deze gevallen om te laten zien dat, zooals
gezegd, de schrijver de diagnose van stille kolder dunkt mij wtl erg ruim neemt
en er alle ziektebeelden onder thuisbrengt, waarbij hersenverschijnselen optreden
en de dieren langzamerhand apatisch worden.

Wat de resultaten van het anatomisch onderzoek betreft, bij geen der 9 onder-
zochte gevallen zag Frauchiger een duidelijke vergrooting van de laterale ventri-
kels. Alleen bij geval 2, het typisch klinische beeld van stille kolder, stroomde bij
aansnijding van de reukkolven cerebro-spinale vloeistof in een straal weg, maar
ook in dit geval werd geen vergrooting der ventrikels gevonden. Volgens Frauchiger

het aantal onderzochte gevallen te klein om te mogen besluiten, dat bij stille
kolder nooit een hydrocephalus internus zou voorkomen, maar wel mag men eruit
afleiden, dat men stille kolder niet als een hydrocephalus internus mag definieeren.

Zijn meest typische macroscopisch-anatomische vondst was wel dat in alle geval-
len een meer of minder duidelijk occipitale protrusie, dus een drukwrong werd ge-
vonden. In 2 der onderzochte gevallen werd een cholesteatoom van de plexus cho-
rioideus gevonden, dat zoo groot was, dat het atrophie van de omliggende deelen
veroorzaakt had.

In de meeste gevallen vond Frauchiger een afplatting van de basale vlakte van
medulla oblongata, pons en hersenschenkels en vormverandering van de basale
vlakte van kleine hersenen en een afplatting van de vierde ventrikel. De oorzaak
ervan zoekt hij in een zwelling der hersenen waardoor de vloeistof in de sub-ara-
chnoïdale ruimte daar ter plaatse weggedrukt is en die deelen tegen den beenigen
wand gedrukt zijn geweest. De wijze van fixatie van de hersenen (eerst na uitnemen
uit de schedel) lijkt mij echter voor het beoordeelen van den vorm, maar ook voor het
beoordeelen der grootte der ventrikels minder goed. Beter is in elk geval ze te fixeeren
in den schedel, zonder dat eerst de cerebro-spinale vloeistof gelegenheid heeft gehad
weg te stroomen, en wel door doorspui ting door het arterieele systeem met 10 %
formaline onder niet te hoogen druk en gelijkertijd geopend zijn van de vena jugu-
laris.

Bij alle onderzochte gevallen waren lengte en breedte der groote hersenen en ook
die der kleine hersenen enkele m.M. grooter dan de gemiddelde normale afmetingen.
Ook het gewicht was gemiddeld een kleine 40 gram grooter dan het gemiddelde
normale gewicht.

In de veneuse sinus van de dura mater werd gekeken naar het voorkomen en ook
naar het aantal der granulaties van Pachioni. Zooals men weet worden deze vorm-
sels aangezien als plaats van resorptie van de cerebro-spinale vloeistof. Het onder-
zoek van Weed die voor het eerst de arachnoidvlokken in de sinus beschreef en vond
dat de genoemde granulaties gehypertropheerde en seniel veranderde arachnoid-
villi zijn, schijnt Frauchiger onbekend te zijn, anders zou hij de bloedsinus wel
microscopisch onderzocht hebben naar den toestand dezer vlokken. Het microsco-
pisch onderzoek leverde weinig positiefs op. Verschijnselen van hersenoedeem wer-
den niet gevonden, ook geen sub-piale en sub-ependymale bloedingen zooals Dexler
ze beschrijft.

In alle gevallen zegt Frauchiger werd een vergrooting der hersenen, een hersen-
zwelling gevonden. Hij wil dan ook de path. anat. definitie van stille kolder als hy-
drocephalus internus acquisitus\'vervangen door de aanduiding „hersenzwelling".
In de humaan-pathologie kent men het begrip hersenzwelling, een zwelling die
niet het gevolg is van hyperaemie of van vermeerdering van de vrije vloeistof (dus

geen hersenoedeem, hydrops meningeus of hydrocephalus ; ook niet een vergrooting
veroorzaakt door gezwellen of ontstekingen). Misschien is ze physisch-chemisch
te verklaren door een vermeerderde vloeistofopneming der cellen, maar het wezen
ervan is nog onbekend. Klinisch uit ze zich door storingen in het bewustzijn, apathie
en stijfheid. Oorzaak van de zwelling zouden zijn infecties, intoxicaties en hersen-
gezwellen. Wil men objectief de zwelling aantoonen. dan moet men natuurlijk, zegt
Frauchiger, de verhouding van schedelvolumen tot hersenvolumen bepalen, iets
wat nog niet geschied is bij den stille kolder van het paard. Maar toch wijzen de
gevonden vormveranderingen der hersenen in die richting en meent hij dan ook
dat zeer zeker het wezenlijke van stille kolder te zoeken is in de hersenzwelling.

Nis i) vond in de inguinaalstreek bij een 3-Jjarige ruin een vuistgroot gezwel,
dat 4 maanden bestond, langzamerhand grooter werd en met de hand gemakkelijk
was weg te drukken. Daar bij rectaal onderzoek bleek, dat een hernia uitgesloten
kon worden, werd het gezwel operatief verwijderd. Het bleek een groote spatader
te zijn, uitgaande van de vena pudenda externa.

Hornung 2) geeft een gedeeltelijk literatuuroverzicht betreffende wormziekten
(Ascariasis, Strongylosis en Oxyuriasis) van het paard. Nieuwere gezichtspunten
worden hierin niet geopend. In het gedeelte waarin de therapie wordt besproken
vestigt hij de aandacht op Plasmarsin, een arseen-natriumverbinding met phos-
phorzouten en strychnine. Dit middel wordt 2—5 maal achtereen met tusschentijd
van 4—5 dagen ingespoten en het zou gunstig werken bij Strongylosis van het
paard. Door het controleeren van het gewicht der behandelde paarden en door
faecesonderzoek kan men een indruk krijgen van de werking van het middel, die
volgens Hornung gunstig is. Verder maakt hij melding van het gebruik van San-
tostibin, tartarus emeticus, Distol comb. Dit laatste middel bevat behalve FJxtract-
filicis ook hexachlooraethaan-componenten. Tetrachloorkoolstof, dat thans in de
literatuur toch bekend staat als een uitstekend middel tegen de verschillende darm-
parasieten van het paard, wordt door den schrijver in het geheel niet genoemd.

Habronema megastomum, H. muscae en H. microstomum, die als volwassen
parasieten in de maag van het paard leven, veroorzaken als volwassen parasieten
weinig schade. In het larvenstadium zijn zij echter de oorzaak van ernstige huid-
aandoeningen, bekend onder den naam van plaies d\'ete, esponjas, dermatitis granu-
losa, bursattee, en summer sore. Ook kunnen zij bij het paard peribronchitis
nodularis veroorzaken.

Het is zeer moeilijk om de paarden, die met de maagworm besmet zijn aan te
toonen ; het is aan Descazeaux en Morel 3) nooit gelukt, de eieren van dezen
parasiet in de faeces te vinden, niettegenstaande zij dikwijls met sterk besmet ma-
teriaal te doen hadden.

Zooals bekend, zijn de vliegen de tusschengastheeren van deze parasieten (Musea
domestica en Stomoxys calcitrans). Deze xenodiagnostiek bestond nu daarin, dat

1) Dott. Lanciotto Nisi Contribulo alla casistica délit varici nel cavallo. La Clinica
Veterinaria, 1934, No. 4. p. 322.

2) Hornung, J. : Z^usammenf^assmS ^von 7 nicht veröffentlichten Arbeiten über Wurm-
befall und Wwmbekämpfung bei den Pferden. Z. f. Veterink. 46, 7, 1934, p. 241—254.

3) Descazeaux et Morel • Diagnostic biologique (xenodiagnostic) des Habronemoses
gastriques du cheval. Bull, de la Soc. de Path. Exotique XXVI, 8, 1933, p. 1010—1014.

men op faeces van verdachte paarden de eieren van deze vliegen bracht. De larven
die zich daaruit ontwikkelen nemen in de mest de larven van de Habronema op.
Wanneer de vliegenlarven zich nu tot vlieg ontwikkeld hebben (na 8—12 dagen)
kan men gemakkelijk in de proboscis de larven van Habronema aantreffen,
waardoor men dus de diagnose gesteld heeft, dat het paard, waarvan deze faeces
afkomstig was, besmet is met Habronema. De technische bijzonderheden kan men
in het origineele artikel vinden. Baudet.

Gedurende den oorlog kwam infectieuze bloed-armoede steeds heerschend onder
de paarden van het Duitsche leger voor. In 1920 was het verliescijfer nog 264 : in
1921, 88 ; in 1922, 18. Eerst in 1929 werd het laatste geval geconstateerd.

Het virus is filtreerbaar, onzichtbaar en zeer resistent. Of het een levende of niet
levende stof is, of het een eiwit is of aan eiwit gebonden voorkomt, is niet bekend.
Het is een ziekte der eenhoevigen. Alleen het varken en de mensch worden bij groote
uitzondering aangetast.

De infectie heeft plaats door voedsel, stroo of drinkwater, dat verontreinigd is
door virulente urine. Virushoudend vuil uit de hoeven bleek na 14 dagen nog in-
fectieus te zijn. Hiermee is duidelijk, dat gezonde paarden en zelfs menschen de
ziekte kunnen verspreiden en dat de smetstof in den stal langen tijd blijft leven.
Ook weiden kunnen besmet worden. Vliegen zouden tevens een groote rol spelen bij
de overbrenging der smetstof. Hiertegen pleit volgens Richters i), dat de ziekte bij
het nemen van doeltreffende maatregelen tot één stal beperkt blijft, en dat steeds
naast elkaar staande paarden ziek worden.

Er zijn vele manieren aangegeven om de ziekte te onderkennen. De methode,
die de meeste zekerheid geeft, is die waarbij bloed van zieke paarden aan gezonde
wordt ingespoten.

In het Duitsche leger wordt de haemogram-methode echter toegepast. Het be-
langrijkste diagnosticum hiervan is het gedrag dei lymphocvten. In het begin van den
acuten koortsaanval ontstaat een plotselinge, zeer sterke vermindering van het aan-
tal lymphocyten, terwijl in het laatste stadium van of vlak na het einde der koorts-
periode, lymphocytose optreedt. In het koorts-vrije en in het chronische stadium
wordt afwisselend lymphocytose of een normaal aantal lymphocyten gevonden.
Van bijzonder belangrijke diagnostische beteekenis is het wanneer deze vermindering
reeds voor de koortsperiode wordt waargenomen.

Het aantal erythrocyten is alleen gedurende de koorts verminderd. I.ater is het
constant cn vrij normaal.

Eerst wanneer deze bloed-onderzoekingen stelselmatig, en over minstens vier
weken gedaan zijn, is de diagnose met zekerheid te stellen.

Een andere methode is nog die der \'leverpunctie met de trocar van Sven-wali..
Dobberstein namelijk heeft aangetoond, dat het mesenchymalc cel-apparaat door
infectieuze anaemie voortdurend wordt geprikkeld, hetgeen na verloop van tijd
duidelijk zichtbaar wordt aan het reticulo-cndotheel van lever en milt. Deze vei-
anderingen lijken op die, welke men ziet bij chronische proteïn-veigiftiging.

Een behandeling wordt niet ingesteld. Alle zieke en verdachte dieren worden
afgemaakt.

Verschillende onderzoekers houden zich bezig met het uitwerken van een im-
munisatie-methode. Quentin maakte in het laboratorium te Alfort een vaccin uit
de milt van een paard dat in het stadium van hooge koorts gestorven was. De dieren
die hij hiermede behandelde, werden 2 maal geënt met een tusschentijd van een
maand. Hij plaatste ze daarna in een geinfecteerden stal. Hij zegt, dat ze gezond
bleven.

1) Prof. C. E. Richters : E\'jahningen der Heeresverwaltung bei der ansteckenden Blut-
armut der Pferde. Zeitschrift für Veterinärkunde Mai—Juni 1934. S. 166.

Ramon en lemétayer hebben ook dergelijke proeven genomen, maar zijn tol
tegengestelde conclusies gekomen. Zij hebben g paarden met een ongeveer gelijk
vaccin ingespoten. Alle 9 verdroegen dit zonder nadeelige gevolgen. Zij zijn daarna
geënt met virus, en werden even ziek als niet met virus voorbehandelde proefpaarden.

Aangezien tusschen kunstmatige en natuurlijke infectie een verschil is, heeft men
nog proeven genomen met troepen-paarden der spahi\'s in N. Afrika 1). De vaccin-
paarden werden nu in een besmette streek gebracht te zamen met niet geënte paar-
den. Tusschen beide was geen verschil te bemerken ten opzichte van de ziekte, die
in Juni en Juli met de komst van de steekvliegen, die als de overbrengers worden
beschouwd, uitbrak.

De conclusie is, dat de methode Quentin van geen waarde is, en dat naar een
andere immunisatie-methode moet worden gezocht. H. Lubberts.

Dr. F. Hecke 2) geeft een krities overzicht (met bibliografie) van de onderzoe-
kingen, tot nu toe gedaan, omtrent deze ziekte. Vrijburg.

Nergens wordt zoo vaak een therapie ingesteld, zonder dat een juiste diagnose
gesteld is, als bij steriliteit. De groote moeilijkheid is om met zekerheid de diagnose
endometritis te stellen. ERisMANNen Saxer 3) meenen een zeer bruikbaar symptoom
te hebben in de Cervicitis, die gepaard gaat met de endometritis. Hiertoe hebben
zij het genitaalapparaat van 68 runderen, die wegens steriliteit geslacht werden,
macroscopisch en microscopisch onderzocht. Wat van de Cervicitis klinisch is te
diagnostiseeren, is het proces dat zich om de portio vaginalis afspeelt ; bij een en-
dometritis is deze te rood van kleur. Met een speculum of door de cervix met een
tang naar achteren te halen is dit vast te stellen. Het resultaat van hun onderzoek
was, dat van de 68 gevallen 62 het beeld van een catarrhale endometritis te zien
gaven ; in drie gevallen was het proces van tuberculeuzen aard. Van de 63 endome-
tritis-gevallen gaven 61 een meer of minder sterke roodheid van de cervix te zien ;
in vier gevallen was deze achterwege gebleven. Een geval van roodheid van de cer-
vix zonder endometritis en 2 gevallen, waarbij noch de cervix noch de uterus aan-
getast waren, werden waargenomen. In het eene geval, waarbij de cervix wel rood
was, maar geen endometritis werd gevonden, moet men er rekening mee houden,
dat slechts een deel van de uterus microscopisch onderzocht kan worden.

Schrijvers wijzen er tevens op dat bij uterus-tuberculose in vele gevallen klinisch
geen enkele bijzondere afwijking te vinden is.

Het jonge corpus luteum steekt als een kleine sterk roode verhevendheid boven
het oppervlak van het ovarium uit, dit neemt toe totdat 3/4 deel boven het opper-
vlak uitsteekt om daarna weer terug te gaan en als een paar weken oud corpus
luteum in het ovarium te blijven zitten. Bij het intreden van de volgende bronst,
hetzij op de normale dan wel na langere tusschentijd is het nog te groot. De rijpende
follikel blijft in grootte achter bij normaal. Wij hebben hier dus al te doen met een
corpus luteum persistens.

1) Docteurs H. VéLU, G. Zottner, L. Faure et Sarthon : Essais de Vaccination
contre V anemie infectieuse des Equidés par virus formulé. Bulletin de 1\'Acad. Vet. de France
\'934. No. 4, p. 155.

2) Dr. F. Hecke, Verbreitungsweise und Bekämpfung der ansteckenden Blutarmut der
Pferde. Deut. tier. Woch. 1934, No. 26, S. 403.

3) H. Erismann en E. Saxer : Z^ur Diagnose der Endometritis catarrhalis des Rindes.
Schweiz. Arch. f. Tierhk. 1933, blz. 534.

lenten inhoud; in 14 gevallen was het slijmvlies te rood en in 4 gevallen was de op-
pervlakte bedekt met blaasjes of knobbeltjes. In tegenstelling met de cervix geeft
de vagina dus geen betrouwbare aanwijziging omtrent het al of niet aanwezig zijn
van een endometritis. T.

Meggio i) deelt zijn ervaringen mede bij de behandeling van pyometra. De
beste resultaten gaf de methode Albrechtsen ; na irriagtie met physiol. keuken-
zoutopl. inbrengen van sol. lugoli, vermengd met carbo animale.

De normale cervix moet tusschen twee bronstperiodes zacht zijn en geen kloven
te zien geven. Het orificium externum moet juist in het midden van het hondensnuitje
liggen. Bij jonge dieren mag het orificium nauwelijks te voelen, bij oude met de
pink te passeeren zijn. Het slijm uit de cervix mag geen witte of grijze vlokken be-
vatten. Zeer dikwijls ontstaat echter een ontsteking en catarrh van dit deel van de
cervix, als gevolg van inscheuringen tijdens de partus, hetzij dat er hulp is verleend,
hetzij dat de koe alleen kalft. De kracht van de weeën is immers vaak gelijk aan de
kracht van zes mannen. Na de partus zijn de wondranden gezwollen, dit deel van
de cervix is nog veel te groot als de involutie van het overige deel al geheel beëin-
digd is. Het orificium externum komt excentrisch te liggen. De wondranden blijven
steeds spermatolysinen afscheiden. Door de mechanische irritatie van het excen-
trische orificium door de penis bij het dekken, kan volgens Ott 2) „Ausstoszung
und Beunruhigung" van de eicel veroorzaakt worden. In het slijm vindt men dan
kleine vlokjes. Therapeutisch geven onlstekingwerende en slijmoplossende mid-
delen (Fluan) goed succes. Dc bovenste epitheellaag wordt verwijderd en hier-
mee de bron van de spermatolysinen, en tevens is bij de volgende partus de cervix
weer volkomen elastisch.

Verder wordt nog een beschrijving gegeven van partieele endometritis als oor-
zaak van steriliteit. Bij het gedrongen Beyersche rund komt als afwijking bij de
partus de teruggeslagen kop veel voor. Hierbij beleedigen de snuit en de tanden
van de onderkaak bij elke wee of nog erger bij ondeskundige hulp den uteruswand,
die hier tegen de harde bekkenbeenderen ligt. Bij exploratie vindt men dan ook de
vernielde mucosa, waarin bacteriën de rest doen. Dit geeft natuurlijk moeilijkheden
bij het drachtig worden. Tijdens en 11a dc bronst is de cervix door vermeerderde
slijmsecretie van het ontstoken geweest zijnde deel van den uterus voor een vinger
passeerbaar. Hierdoor is het mogelijk elastische entozonstaven of oplossingen in te
brengen. Beweging is hierna noodzakelijk voor goede verdeeling van het medica-
ment. Specifieke niet-specifieke prikkcltherapie doet de genezing volkomen zijn.

Na een overzicht van de literatuur te hebben gegeven beschrijft Küs\'r 3) een ex-
perimentcel opgewekt geval van abortus veroorzaakt door de trichomonaden.

Een tweejarige stier, die nog nooit voor de fokkerij gebruikt was, dekte een nor-
male koe. Deze koe verwierp haar kalf in de zesde maand van de dracht ten gevolge
van trauma ; Abortus Bang en trichomonaden konden uitgeschakeld worden.
Een paar dagen na deze dekking werd de stier met pus van een pyometra, waarin
veel trichomonaden aanwezig waren, geïnfecteerd. Enkele Gram-positieve staafjes
werden ook in deze pus gevonden. De acute ontstekingsverschijnselen (zwelling van
het praeputium, pijn bij het urineeren, niet willen dekken, verkleving van de haren

1) Dott. Gioacchino Meggio : Osservazioni sulla piometra dei bovini. La Clinica
Veterinaria, 1934. N. 2, pag. 162.

van de pluim) van de hierdoor opgewekte balanopostitis verdwenen na een paar
dagen, het dier dekte toen weer vlot. De protozoën werden steeds in wisselende
hoeveelheden in het seeretum aangetroffen. Op het slijmvlies waren knobbeltjes
als bij colpitis granulosa van de koe. De penis en het praeputium werden met physio-
logische keukenzoutoplossing schoongespoeld, waarna de trichomonaden en de
knobbeltjes verdwenen. Na 8 weken bevruchtte de stier weer, zonder dat ziekte-
verschijnselen bij de vrouwelijke dieren hierna werden waargenomen.

Tijdens het bestaan van de balonopostitis dekte de stier een koe, die drie keer nor-
maal gekalfd had, en steeds normaal tochtig werd. Pathologische veranderingen
aan het genitaalapparaat werden niet geconstateerd. Vijf uur na de coitus werd het
dier onrustig, de vulva begon te zwellen, het vaginaalslijmvlies was rood, een geringe
muco-purulente uitvloeiing trad op. Na den derden dag werden de verschijnselen weer
minder. Trichomonaden werden nu in het etterige seeretum aangetroffen. Ver-
schijnselen wijzend op blaasjesuitslag zijn steeds achterwege gebleven.

Na 6 weken bleek de koe drachtig te zijn. Het vaginaalslijmvlies was te rood, wat
gezwollen en oneffen, de cervix onregelmatig en door slijmig seeretum omgeven.
Het sijmvlies van den ventralen vaginawand was vooral bij de cervix bezaaid met
kleine knobbeltjes. Trichomonaden waren steeds aan te toonen. Na 3J maand nam
de uitvloeiing toe, de kleur ervan werd chocolade-achtig, de vulva begon te zwellen.
Spoedig daarna werd het fetus met de vruchtvliezen uitgedreven. Hierin konden
enkel trichomonaden aangetoond worden. Na 9 dagen waren ze verdwenen. Drie
weken later waren als eenige afwijking van het genitaalapparaat enkele gezwollen
follikeltjes te vinden.

Volgens schrijver hebben de dieren, die spontaan geïnfecteerd zijn, op den 2en a
3en dag na hel aborteeren dikwijls bronstverschijnselen, zij worden dan gedekt wat
natuurlijk aanleiding geeft tot sterke verspreiding van de smetstof. Treedt geen
rententio secundinarum op, dan worden de dieren bij de eerst volgende dekking
meest weer drachtig ; treedt rententio secundinarum op, dan ontstaat een chro-
nische purulente endometritis, cervicitis, ovariaalaandoeningen en vaginitis. Vooral
tijdens de bronst uit deze laatste zich in zwelling van het slijmvlies en in het ontstaan
van knobbeltjes, vooral zeer veel bij de cervix in den onderwand. Wordt het kalf
niet uitgestooten, dan treedt maceratie met aansluitende pyometra op. Ook kan
direct na de coitus een endometritis ontstaan, die chronisch wordt of ook tot pyo-
metra leidt. Deze dieren worden geregeld tochtig.

In de omgeving van Giessen komt dit lijden veel voor. Een nauwkeurige controle
van den dierenarts op de bedrijven kan de aangetaste dieren doen onderkennen
en de verbreidingen tegengaan. T.

Riedmüller i) heeft infectieproeven met reincultures van trichomonaden gedaan.
Bij een jonge os werd 10 c.c. serumbouillon-cultuur in het praeputium gebracht.
Na 24—48 uur waren geen flagellaten aan te toonen. Bij slachting na 4 dagen waren
de genitaliën volkomen normaal.

Een kalf werd intravaginaal besmet met 2 c.c. exsudaat afkomstig van peritonitis
bij een cavia. Dit exsudaat bevatte geen bacteriën. Binnen 48 uur was het vagina-
slijmvlies sterk rood, er bestond uitvloeiing, die aan eigeel deed denken, ook trad
bij het inbrengen van een speculum pijnreactie op.

Een normale koe werd besmet met 6 c.c. exsudaat van een cavia. Na 24 uur werd
het vaginaalslijmvlies rood, er ontstond een grijs exsudaat met gele vlokken. Bij
slachting na 9 dagen werd nog een lichte roodheid van het vestibulum en een diffuse
roodheid van de portio vaginalis uteri waargenomen. In het vrij heldere slijm waren

1) Dr. L. Riedmüller : Experimenteller abortus beim Rind verursacht durch vaginale
Übertragung von Trichomonaden. Schw. Arch. f. Tierhk. 1933, blz. 457.

zeer veel trichomonaden aanwezig ; in den uterus en in de vesica urinaria ont-
braken ze geheel.

Een derde koe, lijdende aan gegeneraliseerde tuberculose had voor het inbrengen
van 17 c.c. serumbouilloncultuur sterke roodheid van het scheedeslijmvlies en een
grijze, taaislijmige uitvloeiing. Na vier dagen, waren spaarzaam trichomonaden
aan te treffen. Na drie dagen was het slijmvlies sterk rood gekleurd, het exsudaat
bevatte vlokken en was rijk aan trichomonaden. Bij de slachting na 9 dagen konden
slechts in de vagina en in het orificium uteri externum flagellaten aangetoond wor-
den. In de cervix zelf en in den uterus werden enkel tuberkelbacillen gevonden.

Proefkoe No. 4 was 4 maanden drachtig en had een geringe vaginitis. De cervix
was over een afstand van 2 c. M. voor den vinger passeerbaar, de slijmprop ontbrak. Tricho-
monaden werden niet gevonden, ook ontbraken agglutininen tegenover de bac.
abortus Bang. Door het vaginaal inbrengen van 8 c.c. van een dicht gegroeide serum-
cultuur van trichomonaden nam de roodheid der vagina toe, terwijl in het secretum
vlokken ontstonden, het aantal trichomonaden was zeer groot. De uitvloeiing die
rijk aan trichomonaden was, bleef aanhouden, na 25 dagen aborteerde de koe.

In het fetus (dat behalve sereuse inhoud in de lichaamsholten geen afwijkingen
te zien gaf) en in het vruchtwater waren zeer veel trichomonaden aanwezig. Bacteriën
konden niet worden aangetoond, evenmin agglutininen tegenover de bac. abortus
Bang. Bij de sectie, die 4 dagen na de partus verricht werd, werden verschijnselen
van reten tio secundinarum waargenomen ; alleen in de onbevruchte hoorn werden
nog trichomonaden aangetroffen. Ook bij dc natuurlijke infectie worden ze dikwijls
snel door dc accidenteele kiemen verdrongen.

Schrijver meent hier te doen te hebben met een geval van abortus opgewekt door
een reincultuur van trichomonaden. T.

De firma, die deze entstof in den handel bracht, garandeerde, dat na een jaar 95%
van de ingespoten dieren agglutinatorisch niet meer reageerde en dat hetzelfde
percentage een voldragen kalf zou voortbrengen.

Van een groep van tien vaarzen, die voor de enting negatief reageerden, reageer-
den na een jaar allen positief. Twee aborteerden en twee wilden niet drachtig worden.

Van een tweede groep van tien oudere koeien, waarbij de kalveren liepen, waren
6 bij het begin negatief, na 12 maanden waren 8 positief, 2 twijfelachtig, 6 bleven
steriel, 4 kalfden normaal.

Van een groep van 30 stuks, die het vorige jaar gust waren gebleven of geabor-
teerd hadden, kalfden elf normaal, zeven waren drachtig, zes aborteerden en 6
bleven steriel.

38% van alle dieren kalfde normaal, van 18% is het verloop niet bekend, 14%
aborteerde, 28% bleef steriel en 2% bracht te vroeg een levend kalf ter wereld,
94% reageerde n a 1 jaar positief, bij 6% was de reactie twijfelachtig. Alle drie
groepen liepen te zamen, tevens werd een groep, 18 h 20 keer zoo groot, onder de-
zelfde omstandigheden gehouden. Deze groep had wat hooger percentage normaal
kalvende dieren dan de ingespoten groep. Beide waren slechts aan de natuurlijke
infectie blootgesteld.

In 1926 brak besmettelijk verwerpen (bac. abortus Bang) uit in een troep Guern-
seys.

Ter bestrijding werden enkel een paar jonge vaarzen de volgende jaren door
Pincher 2) met een avirulent abortusvaccin geënt. In 1933 reageerde geen enkel
dier met sterker verdunning dan 1 : 100 positief.

1) C. H. Kitschman : A Study of Bang abortion live germ vaccine in a buf herd. Cor-
nell Vet. 1933. No. 23, blz. 308.

2) M. G. Fincher : The time element in Bangs disease control. Cornell. Vet. 1933.
No. 23, blz. 312.

Door sterfte, steriliteit en hoogen leeftijd waren de reageerende dieren langzamer_rhand verdwenen, de kudde werd op peil gehouden door eigen aanfok.

Bareggi i) houdt een warm pleidooi voor het op groote schaal toepassen van ge-
noemde enting. Er wordt lang niet genoeg geënt, want de groote waarde van het
vaccin zetelt niet alleen in het bestrijden van het besmettelijk verwerpen maar
vooral in het genezen der naziekten, zooals retentio secundinarum, vaginitis,
endometritis, pyometra.

Wordt een van deze ziekten geconstateerd, dan volgt direct een inspuiting van
5 c.c. vaccin in de staartplooi ; na 2—3 dagen ontstaat op de injectieplaats een koud
absces ter grootte van een ei. In een tijdsverloop van 10—15 dagen wordt dit gere-
sorbeerd ; soms breekt het door naar buiten. De patiënten zijn in dezen tijd steeds
genezen. De verklaring hiervoor luidt aldus : het vaccin oefent een aantrekkende
werking uit op de bacteriën, die in de geslachtsorganen zijn gezeteld ; vandaar het
tegelijkertijd ontstaan van een absces en het genezen der aandoening.

Uit de beschrijving blijkt, dat Ruitsz 2) te doen heeft gehad met een inversio
vesicae bij een varken ontstaan tijdens de partus. De urineblaas was als vuistgroote
licht roode ballon, die zich met een steel aan den ventralen vaginawand vasthechtte
buiten de vulva getreden. Craniaal hiervan was voor den bekkeningang een big te
voelen. Repositie van de blaas mislukte door het persen. Extractie van de big gaf
groote kans op ruptuur van de omgestulpte blaas. Daarom werd laparotomie ver-
richt onder chloroform-narcose ; de big werd door middel van sectio caesarea uit
den uterus verwijderd. Daarna werd de blaas gereponeerd. Hiertoe werd de wijs-
vinger van de linkerhand in de omgestulpte blaas gebracht en werd met de andere
hand vanuit de vagina druk er op uitgeoefend. De operateur scheen dit zelf te doen.
(Hij heeft de ervaring opgedaan, dat de aseptiek bij het varken niet zoo\'n groote
rol speelt. In slechts drie van de honderd laparotomieën volgde tetanus). Teneinde
opnieuw omstulpen te voorkomen, werd de urethra tijdelijk dicht gehecht. Bij een
ruptuur van de blaas zou amputatie noodig zijn geweest.

Weis 3), die slachthuisveearts is in Bremen, heeft op het laboratorium aldaar
trachten te onderzoeken of en in hoeverre er histologische en chemische verschillen
bestaan tusschen versch en bevroren vleesch en of deze verschillen eventueel zouden
te gebrutken zijn voor het aantoonen van bevroren vleesch in worst en gehakt.

Histologisch zijn er inderdaad verschillen aanwezig tusschen versch en bevroren
vleesch. De vorming van holten tusschen de afzonderlijke spierfibrillen en het scheu-
ren van het sarcolemna zijn verschijnselen, die bij het histologisch onderzoek van
worst en gehakt te gebruiken zijn. Men tracht echter tegenwoordig, zooals uit de

1) Dott. G. Bareggi : La bonifica della nostre stolle mediante la vaccinazione antiaborto
con bacilli vivi. La Clinica Veterinaria 1934. N. 2. p. 159.

2) F. Ruitsz : Reposition des Prolapsus vesicae urinariea mit Ausräumung des Uterus
nach Flankenschnicht. Der Oesterr. Tierarzt. 1933, blz. 222.

3) H. Weis : Der Unterschied im histologischen und chemischen Bau zwischen Frisch-
und Gefrierfleisch und seine Verwertung bei der Lebensmittelkontrolle von Wurst und Hack-
fleisch. I. D. Hannover, ref. Zeits. f. Fl. und Milchhyg. Jg. 43, 1933, pg. 232.

proeven van Kallf.rt is gebleken, deze veranderingen door een snel bevriezen en
een langzame ontdooiing „reversibel" te doen worden. Door bovengenoemde be-
handeling van het bevroren vleesch verminderen inderdaad deze veranderingen,
blijven echter histologisch toch steeds aantoonbaar.

In worst en gehakt bevroren vleesch te onderscheiden, is zeer moeilijk, vooral
als, volgens voorschrift, op juiste wijze ontdooid bevroren vleesch is gebruikt. Ver-
der geeft het verwerken van versch vleesch in de gehaktmachine aanleiding tot het
verscheuren en uit elkaar plukken van spierfibrillen, zoodat het histologisch beeld
van de spierfibrillen in de worst dan grootendeels gaat gelijken op dat van het
bevroren vleesch.

Echter naar verhouding treden toch steeds holten en verscheuringen op in worst
en gehakt, gemaakt van bevroren vleesch, althans in meerdere mate dan bij het
gebruik van versch vleesch.

Een quantitatief chemisch onderzoek geeft wegens de geringe procent-verschillen
in de chemische bestanddeelen van beide vleeschsoorten geen enkel houvat. Boven-
dien zou een dergelijk onderzoek nog bemoeilijkt worden door het aanwezig zijn
van kruiden, zouten en andere stoffen in de worst, welke een chemisch onderzoek
kunnen beïnvloeden.

Reeds in een vroegere publicatie heeft Brekenfeld i) een tweetal stellingen ge-
poneerd, n.1. :

a) Uit prima materiaal, in een hygiënisch bedrijf, vervaardigde worst bevat
in coupes geen of slechts enkele bacteriën of bacteriënnesten.

b) Uit door bacteriën doorwoekerd vleesch of in een vuil, onhygiënisch bedrijf
vervaardigde worst bevat, al naar de mate van de bacterieele doorwoekering of de
graad van vuilheid van het bedrijf, talrijke, tot een enorm aantal, afzonderlijk lig-
gende bacteriën of bacteriënnesten.

In 48 slachterijen en werkplaatsen werden 1111 de hygiënische bedrijfsverhoudingen
opgeteekend en later eveneens de gegevens van het bacterioscopisch onderzoek
van uit die werkplaatsen afkomstige vleeschwaren, als worst, gehakt, enz., tabel-
larisch gerangschikt cn met de vorige gegevens vergeleken.

In 81% der gevallen zag men nu een overeenstemming tusschen de graad der
bedrijfshygiëne en het bacteriegehalte der vleeschwaren, waaruit, volgens Bre-
kenfeld, de conclusie is te trekken, dat het bacterioscopisch onderzoek van vleesch-
waren voor de levensmiddelen-hygiëne een goedkoope, eenvoudige en alleszins be-
trouwbare methode is. In eenige microfoto\'s laat B. duidelijk zien, hoe gemak-
kelijk een bacterieele doorwoekering van vleeschwaren door een bacterioscopisch
onderzoek is aan te toonen.

In dit artikel deelt Schönberg 2) in het kort zijne ervaringen mede, welke hij
heeft opgedaan bij het onderzoek van een groot aantal worsten volgens de methode
van Brekenfeld (koken van het materiaal in formaline, ijscoupes en kleuren der
coupes met methyleenblauw).

Y olgens Schönberg is deze methode in het bijzonder geschikt voor het aan-
toonen van bacteriën. Deze methode is zelfs te verkiezen boven het maken van
een eenvoudig „Klatschpraeparaat", reeds door Bongert in 1908 aanbevolen.
In de coupes krijgt men n.1. niet alleen een inzicht in het aantal en de soort der aan-
wezige bacteriën, echter ziet men ook, waar deze bacteriën in de worstdeeg liggen
en hoe zij verdeeld zijn. Voor een beoordeeling van worst is het n.1. van het grootste
belang of de bacteriën alleen in het bindweefsel liggen of dat zij ook in het inwendige
van de grootere orgaanstukjes, spierdeeljtes, enz. gelegen zijn. In versche, in deug-

1) Brekenfeld : Die Baklerioskopie der Fleischwaren als Spiegelbild der hygienischen
Verhältnisse des herstellenden Betriebes. Arch. f. Hyg. Bd. 107. 1932, pg. 193.

2) Schönberg: Uber Erfahrungen mit dem Wurstuntersuchungsverfahren nach Breken-
feld. Z. f. Fl. und Milchhyg. Jg. 43, 1933, pg. 325.

delijken staat verkeerende worst vindt men n.1. de grootere spier- en orgaandeeltjes
inwendig steeds kiemvrij.

Bij het onderzoek bleek verder, dat de meeste worsten steeds, soms zelfs enorm
vele bacteriën bevatten, ook die worsten, die uit uitstekend materiaal en in zoo
hygiënisch mogelijk ingerichte bedrijven zijn vervaardigd. Het aantal aanwezige
bacteriën zegt dus niet zoo veel. Wel vond Schönberg dat een zeer groot aantal
bacteriën, gelegen door de geheele worstdeeg en in een niet te tellen aantal, slechts
in bedorven worst wordt aangetroffen, welke worst dan echter ook bij een grof-
zintuigelijk onderzoek als ondeugdelijk wordt aangemerkt. De Brekenfeldsche me-
thode kan dus nooit alleen voor een beoordeeling van worst worden gebruikt.
Volgens Schönberg is deze methode bijzonder geschikt voor het onderzoek van
lichtransige worst en van gekookte metworst.

In het algemeen meent Schönberg het volgende schema van onderzoek bij worst
te moeten aanbevelen :

2). het maken van „Klatschpraeparaten" uit verschillende gedeelten van de
worstdeeg, kleuring volgens Gram en histologisch onderzoek met kleuring met
methyleenblauw,

In aansluiting aan hun vroegere, door mij reeds gerefereerde, onderzoekingen
over den duur der bruikbaarheid van het bloed van slachtdieren, gingen Kammel
en Riedel i) na, of en in \\ elke mate door chemische middelen geconserveerd bloed
nog voor worstfabricatie zou zijn te gebruiken.

In een eerste reeks van proefnemingen werden een 4 tal 5 Literbussen gevuld
met gewoon, tijdens het slachten opgevangen, bloed, dat reeds 3 uur was bewaard
Het aantal bacteriën van dit bloed bedroeg per cc 42000. Aan 3 der bus-
sen werd toegevoegd respectievelijk 3%, 5% en 10% keukenzout. Na een verblijf
van 11 weken in een vrieshuis van -5⁰ C. bleek het volgende :

Bus 1. iets afwijkende reuk, geen smaakverandering, aantal bacteriën 12.900.000
Bij uitstrijken in een dunne laag kreeg men een karmijnroode kleur, dus reeds in
eenigszins bedorven toestand.

Bus 2. reuk normaal, smaak iets zoutig, bact. aantal 469.500, dunne uitstrijk ook
karmijnrood.

Reeds 3 uur na het verlaten van het vrieshuis werden van deze bloedmonsters
bloedworst gemaakt. Het bloed bleek dezelfde bindkracht te bezitten als normaal
versch bloed, terwijl de bloedworsten geheel normaal bleken.

In een tweede proevenreeks werd 4 uur oud varkensbloed genomen, weer de
zelfde hoeveelheid keukenzout toegevoegd en de bussen 10 dagen bewaard in een
koelhuis bij 0° C. Het aantal bacteriën bedroeg 142000 per cc.

Ook hier waren de uit dit bloed vervaardigde bloedworsten geheel normaal,
zag men geen afwijkingen in consistentie, smaak en houdbaarheid.

In een ministerieele verordening in Oostenrijk, waarbij bepaald werd, dat het
verboden is ongekookte of ongebraden varkensvleeschwaren te verkoopen, in voor-
raad te hebben, enz., als niet het gebruikte varkensvleesch op de aanwezigheid van
trichinenjs_onderzocht, wordt een uitzondering toegelaten, n.1. worsten, die in haar

1) Kammel en Riedel : Versuche über die Verwendbarkeit konservierten Schlachttier
blutes zur Wurstherstellung. Tier. Rundschau, Jg. 39, 1933, pg. 175.

samenstelling of bereiding als „salami" zijn te beschouwen. Als „salami" worden in
het algemeen die worsten beschouwd, welke onder gebruik van keukenzout, pekel-
oplossing en worstkruiden uit rauw, fijngesneden, vet varkensvleesch zijn gemaakt
en door rooken of aan de lucht drogen verduurzaamd zijn. Bijkbaar steunde deze
uitzonderingsbepaling op de alom verspreide meening, dat in sterk gezouten vleesch-
stukjes de trichinen in de oppervlakkige lagen in ongeveer 14 dagen afsterven. Een
experimenteel bewijs, dat dit afsterven inderdaad bij salamiworsten zou plaats
vinden, was echter tot heden nog niet geleverd. Henneberg en Bachlechner i)
deden nu proeven i deze richting en vonden o.a., dat reeds na 3 dagen rooken
in versch gestopte salamiworsten een belangrijk deel der daarin aanwezige trichinen
afgestorven is.

Vanaf den 13 den dag kwamen geen levende trichinen meer voor. Uit hun proef-
nemingen bij een 6tal speciaal voor dit doel vervaardigde salamiworsten, waarbij
na verschillenden tijdsduur, loopende van 3—78 dagen, door een chemisch onder-
zoek tevens het water-, keukenzout-, nitriet- en nitraatgehalte in % werd bepaald,
bleek, dat voor het afsterven der trichinellen niet de min of meerdere droogtegraad
van de worsten verantwoordelijk moet worden geacht, maar veelmeer de betere
diffusieomstandigheden, welke men in een fijnverdeelde worstdeeg aantreft.

Als resultaat van dit onderzoek zou derhalve moeten worden voorgeschreven,
dat alleen salamiworsten, welke minstens 4 weken oud zijn, een uitzondering zouden
mogen maken. de Graaf.

Terzagiii 2) beschrijft drie gevallen, waarbij voor den mensch pathogene bacillen
in worst werden aangetroffen en waarvan twee een infectie veroorzaakten.

Het eerste geval betrof een bediende in een comestibleswinkel, die miltvuur-
carbonkels aan zijn hand kreeg. Daar in die streek veel miltvuur voorkwam, werden
eenige monsters vleesch en worst uit die zaak nader onderzocht. Microscopisch
zoowel als bacteriologisch werd niets gevonden, maar van de 15 met worstemulsie
ingespoten cavia\'s stierven er 2 aan miltvuur. Daar deze beide cavia\'s ingespoten
waren met afkrabsel van het omhulsel (darm), denkt schrijver, dat de darm af-
komstig was van een dier, lijdende aan miltvuur.

Het tweede geval betrof een partij worst, waarvan vermoed werd, dat er ongekeurd
varkensvleesch in verwerkt was. Zoowel het microscopisch als bacteriologisch
onderzoek was negatief; de ingespoten cavia\'s bleven in leven, maar twee biggen
stierven binnen vier dagen aan vlekziekte.

In het laatste geval, was er in een dorp voedselvergiftiging ontstaan na het eten
van worst. De ziekte had het beeld van een gastro-enteritis en er werd gedacht aan
paratyphus. Daar alle patiënten van eenzelfde partij worst hadden gegeten, werd
deze nader onderzocht. Bij het bacteriologisch onderzoek bleken er op de Gassner-
platen veel paratyphus-kolonies te zijn gegroeid. De ingespoten proefdieren (ca-
via\'s muizen en katten) stierven alle aan paratyphus-infectie. Biochemisch en
serologisch gedetermineerd bleek de bacil een paratyphus-Breslau te zijn. Bij on-
derzoek naar de herkomst der worst bleek, dat hierin kalfsvleesch was verwerkt
van ongekeurde kalveren.

Daar in Italië het bacteriologisch vleeschonderzoek van gestorven en in nood
gedoode dieren niet bij de wet verplichtend is gesteld (al wordt het wel gedaan
over het algemeen) dringt schrijver aan op wettelijke maatregelen en strenger
optreden bij het in den handel brengen van ongekeurd vleesch.

1) Dr. O. H. Henneberg en Dr. Bachlechner : Über die Abtötung von Trichinellen
in Salamiwürsten. Wiener Tierärztliche Monatsschrift, Jg. 20, pg. 350.

2) Dott Pietro Terzaghi : Tre casi di infezione in carni insaccate. La Clinica Ve-
terinaria. 1934. N. 5. p. 369.

In dit artikel deelt Baars i) zijn ervaringen mede, opgedaan bij de, gedurende
6 jaar in het Veterinair Onderzoekingsinstituut te Stettin, verrichte 6190 bacterio-
logische vleeschonderzoekingen en 8 positieve bacteriologische vleeschonderzoe-
kingen, naar aanleiding van plaats gehad hebbende vleeschvergiftigingen.

Bij 3716 runderen werd in 32 gevallen of 0,86 % vleeschvergiftigers gevonden,
bij 857 kalveren in 66 gevallen of 7,7 %, bij 1316 varkens in 2 gevallen of 0,15 %,
terwijl bij 71 schapen, 227 paarden en 3 geiten geen vleeschvergiftigers werden
gevonden. In 94 gevallen werden Gartnerbacteriën, in 4 gevallen Breslaubacteriën
en in 2 gevallen Suipestiferbacillen gevonden.

Bij vergelijking van het Anreicherungsverfahren met tetrathionaatbouillon met
den groei in melksuiker- en druivensuikerbouillon bleek het Baars, dat in het alge-
meen een groei van 6 uur bij 37⁰ C. in tetrathionaatbouillon onvoldoende is, zelfs
in enkele gevallen geen succes gaf, zoodat hij meent, dat minstens 10 uur voor
deze Anreicherungsmethode noodig zijn. Verder werden de gevonden paratyphus-
enteritisstammen niet alleen biochemisch, maar ook serologisch met specifieke
typen-serae onderzocht. De Gartnerbacteriën bleke- voornamelijk bij kalveren
voor te komen.

Ten slotte wijst Baars er op, dat bij de bestrijding der Gartnerbaciliosis der
runderen vooral het onderzoek naar bacillendragers, eventueel bacillenverspreiders,
in de daarvoor in aanmerking komende veebedrijven, noodzakelijk is. In den loop
van 6 jaren werden 37 veebestanden met 1645 runderen op deze wijze onderzocht
en daardoor 7 bacillenuitscheiders opgespoord. De bacillen kwamen vooral voor
in galblaas en lever. Deze 7 dieren werden geslacht en daarbij geen pathologisch -
anatomische afwijkingen aangetroffen.

Als curiosum vermeldt Baars nog, dat bij het bacteriologisch vleeschonderzoek
gedurende de 6 jaren 1928—1933 in totaal nog 33 gevallen van miltvuur werden
ontdekt, waaronder zelfs 25 gevallen, waarin men in het geheel geen verdenking
op miltvuur had gehad.

In aansluiting aan een vleeschvergiftigingsgeval door metworst (welke worstsoort,
volgens door Goerttler verrichte onderzoekingen, men tot de meest bacterierijke
worstsoort moet rekenen) heeft Nida 2) bij 130 metworstmonsters, afkomstig van
gewoon in consumptie gebrachte metworsten bij verschillende slagers, een onderzoek
ingesteld naar het voorkomen van vleeschvergiftigers. Hij kreeg zoodoende 19
bacteriestammen van Gram-negatieve, bewegelijke staafjes, welke geen indol
vormden. Hiervan bleken 4 stammen inagglutinabele bacteriën uit de paratyphus-
enteritisgroep. Echte vleeschvergiftigers werden echter bij dit onderzoek niet
gevonden.

Naar Höltzel 3) mededeelt werden in een veestal in Boven-Beieren 4 runderen
als verspreiders van enteritisbacillen ontdekt. Ofschoon de dieren gezond schenen,
werden zij geslacht en werd een bact. vleeschonderzoek verricht. Bij de slachting
bleek dier 1 een chronisch-traumatischc peritonitis te hebben, dier 4 leverdistoma-
tosis, terwijl dier 2 en 3 geen path.-anatomische veranderingen te zien gaven.

Behalve de voor het B. V. O. voorgeschreven 8 monsters werden ook nog onder-
zocht 4 lymphklieren, hart, uier, bloed, gal en faeces en op Conradi-Drigalski en
Endopiaten gekweekt.

Bij dier i werden bij de eerste enting uit gal en faeces, en uit lever en nieren
eerst na Anreicherung en overenting op Drigalskiplaten Breslaubacteriën gekweekt.
Dit dier werd geheel voor consumptie afgekeurd, terwijl de dieren 2, 3 en 4 voor-
waardelijk werden goedgekeurd.

In een tweetal uitvoerige artikelen over deze bacterie komt Majnaric Roman
tot een zestiental stellingen, waarvan wij de volgende samenvatting geven : De
beweeglijke bact. fluorescens liquefaciens door Majnaric Roman¹) gekweekt uit een
gestorven blei, kwam overeen met de door Fehlman beschreven bact. salmonicida,
die de oorzaak is van de furunculose bij de salmoniden. Deze bacterie is groen
en beweeglijk en verliest deze eigenschappen door verdere kweeking in het labora-
torium gedurende 6 maanden, niet. Ook bij eerste dierpassage behoudt zij deze
eigenschappen, maar bij verdere passage wordt zij bruin en onbeweeglijk, maar
weer op voedingsbodem gekweekt, krijgt zij haar groene kleur terug (als ook door
Fehlman aangegeven). De bruin gekleurde bacterie is voor forellen en witvisschen
beide pathogeen en veroorzaakt ook bij enting op blei een op furunculose gelijkend
ziektebeeld.

Bij voortgezette passage door karperachtigen ontstond om de bacterie een kapsel,
waarom Majnaric R. (daar ook bij witvisschen een roodverkleuring van de niet
gepigmenteerde huid optrad) verwantschap met bac. ciprinicida meende te mogen
aannemen. Voorts werd bij geïnfecteerde visschen een zekere photophobie waar-
genomen. Bij de goudvisch wordt exophtalmus veroorzaakt, bij paling (benevens
verschijnselen van septicaemie) ook talrijke bloedingen in de musculatuur en een
bloedig geïnfiltreerde zwelling op de entplaats. In deze zwelling vindt men naast
roodc en witte bloedlichaampjes, talrijke gebogen staafjes (vibrionen).

Uit de literatuur (zie M. Pi.ehn, Praktikum der Fischkrankheiten) kennen wij
de hier door Roman genoemde vischziektcn : ie de furunculose der salmoniden,
2e de vlekziekte der karperachtigen, 3e infectieuse exophtalmie, 4e ulceratieve
septicaemie, 5e de vlekziekte en knobbelziekte van de paling.

Schrijver nu meent na zijn onderzoekingen te mogen aannemen, dat als de ver-
oorzakers van deze ziekten niet identisch zijn, zij misschien variaties zijn van één
bacteriesoort n.1. van dc bac. fluorescens liquefaciens.

Schereschewsky2) vond bij een elft uit de Kaspische Zee in de huid drie tumoren
die bij onderzoek, door Prof. Schorr, Leningrad, sarcomen bleken (Spindelzellen-
sarkom). Gezwellen en gezwelachtige verdikkingen komen bij visschen dikwijls in
de huid voor. De vischhuid heeft een krachtig regeneratief vermogen. Daardoor
worden vaak gewone verdikkingen waargenomen, echter ook niet zelden tumoren.
Massasterfte bij visch in den winter.

Massasterfte van visch, door rotting van de organische stof in het water aan-
wezig, is in de zomermaanden herhaaldelijk waargenomen. Allerlei soort visch
wordt dan slachtoffer en juist dit bewijst dat men dan niet met een infectieziekte
te doen heeft, omdat deze meestal aan de soort eigen zijn.

Reiner Müller 3) beschreef in de Gesundheits-Ingenieur 1932—624, een massa-
sterfte bij een buitentemperatuur van 4—7⁰.

Als oorzaak van het sterven in dergelijke gevallen resumeert Müller : ie het
sterven van waterplanten die C.0₂ opnemen en 0₂ afgeven ; 2e opstijgende gas-
blazen verspreiden in het water veel O opnemende bacteriën ; 3e bij het ontwijken
der gasblazen uit het water wordt ook O meegenomen en ontwijkt; 4e door rotting
treedt H₂S op dat giftig werkt; 5e er ontstaan giftige bacteriënproducten.

Deze ziekte (Aal-Rotseuche) komt in de Oostzee herhaaldelijk voor. (1898,
1925, 1926, 1932). De oorzaak, door Meyer i) vibrio anguillarum genoemd, leeft
in het slijk voorkomend in de inhammen met geringe diepte en weinig waterver-
versching. Misschien vindt de vibrio hier een gunstige verblijfplaats om het geringe
zoutgehalte van het water 1—3 "/oo> daar zij bij een zoutgehalte van 8 "/oo sterft.

In een havenstad als Stettin, zegt Dr. Laudien 2) waar veel visch wordt aange-
voerd, behoeft de dienst der vischkeuring al heel zelden visch in beslag te nemen
wegens bederf. De bevolking stelt alleen prijs op levend versche visch en de visch -
verkoopers probeeren dan ook niet minderwaardige visch te verkoopen. Maar
door den grooten aanvoer, zoo gaat schrijver voort, krijgt de keuringsveearts hier
wel meer dan ergens elders de kans ziektegevallen waar te nemen, waarvan hij dan
allerleerst beschrijft een geval van Lymphocysten bij een bot. Lymphocysten
komen alleen voor bij de Pleuronectidae. Het zijn nieuwvormingen in hoofdzaak
uit bindweefselcellen bestaande, voorkomend op huid en vinnen. Het beeld dat
zich hier voordoet, doet aan de parelziekte bij het rund denken. Als oorzaak van
deze huidziekte wordt door Nöller een filtreerbaar agens of een protozoa-achtige
parasiet aangegeven.

2e. Ascaris capsularis in filets van kabeljauw. Op de markt te Stettin
werd het vleesch van kabeljauw, in stukken, van huid en graten ontdaan, als visch-
filets te koop aangeboden. In het bijzonder als deze filets tegen het licht werden
gehouden, werd er een grauwwitte, soms grauw-roode worm in waargenomen van
2—4 c.m. lang en £—1 m.m. dik. Het bleek de ascaris capsularis te zijn, volgens
Prof. Ostertag de jeugdvorm van ascaris decipiens die bij zeehonden voorkomt.

3e. Ascariden bij de kwabaal. De kwabaal (Zoarces viviparus) een, zooals
ook de latijnsche benaming aanduidt, levend barende zeevisch, die in de Noord-
en de Oostzee voorkomt, wordt soms in groote hoeveelheid te Stettin aan de markt
gebracht. In het huidslijm van deze visch leeft vrijwel altijd een 2—6 c.m. lange,
^—ii m.m. dikke ascaris, de contracaecum auctum (Sprehn). Deze parasiet leeft
ook in den darm van verscheidene andere zeevisschen.

4e. Lintwormen bij tarbot. Zooals bovengenoemde ascaris bij de kwabaal,
leeft soms op de huid van de tarbot de dibothriocephalus punctatus, een 20 c.M.
lange en £—4 m.m. breede lintworm, die niet schadelijk is voor den mensch. Naar
mededeeling van Fiebioer en Ostertag komt deze lintworm ook voor in den darrn
van de rog.

Na het aanbrengen van snijwonden in den rug van visschen (grondeling, cobitis
fossilis) bleef Harabath3) de genezing observeeren en komt daarbij tot de con-
clusie, dat de genezing van wonden bij visschen langzaam gaat, dat echter de epi-
theel-bedekking vlugger gaat dan bij warmbloedigen. Harabath is hier wel in
tegenspraak met anderen (Plehn), die aan de vischhuid een krachtig regeneratief
vermogen toekennen.

in de sceletmusculatuur was tot heden nog niet beschreven. Kahloi) vermeldt
een geval.

Fiebiger2) onderzocht bouw en mechanisme van den karpersnuit en komt daarbij
tot de conclusie, dat de verlenging, die het dier aan zijn mondgedeelte kan aan-
brengen, niet alleen opnemen van voedsel vergemakkelijkt, maar in moeilijke ge-
vallen ook de ademhaling mogelijk maakt, doordat het dier, na met halfuitgebrachten
snuit lucht te hebben opgenomen, deze, tot de zuurstof verbruikt is, achter de mond-
plooi gedeponeerd houdt. S. Ferwerda.

De bacteriën, die visch-bederf veroorzaken en een poging tot hun bestrij-
ding.

Na gewezen te hebben op de groote schade, die in den vischhandel de rottings-
bacteriën kunnen veroorzaken, (soms groote\' massa\'s visch moeten als bedorven
worden vernietigd) deelen Schönberc, en DebeliC3) de resultaten mee, die zij
met het kweeken van deze bacteriën op verschillende voedingsbodems bereikten.
Zij komen daarbij tot de conclusie, dat het meestal psychrophile bacteriën zijn,
die behalve enkele verschillen, groote overeenkomst hebben in vorm en biologische
eigenschappen. Een groot gedeelte behoort tot de groep fluoresceerende bacteriën.
Het zijn meerendeels zeer beweeglijke staafjes van verschillende lengte en breedte,
meest recht, soms gekromd, Gram-negatief en aëroob. Zij produceeren alle een
kleurstof, het geel-groene bacterio-fluorescine en zijn streng psychrophil. Alle ge-
vonden bacteriën, in het bijzonder de lluoresceerende, zijn uiterst gevoelig voor
zuren, weshalve zij op een voedingsbodem met een pH van 6, niet of zeer slecht
groeien. In tegenstelling met de pH waarde van vleesch, 5, 8—6, die bij goede
bewaring langen tijd behouden blijft, ligt de pH van visch altijd hooger, waaruit
zich voor een niet onbelangrijk deel de betere houdbaarheid van vleesch verklaart.
Bij het kweeken van bacteriën die rotting bij visch veroorzaken, werden ook vaak
riekende stoffen gevormd, waardoor gedeeltelijk de reuk van bedorven visch kan
worden verklaard.

Bij het nagaan van den invloed van bepaalde conserveeringsmiddelen op de
gevonden bacteriën, bleken boorzuur, urotropine en benzoëzure ester zonder wer-
king. Zij hadden op den bacteriëngroei geen invloed. Wel werkten doodend of ver-
traagden den groei der bacteriën : azijnzuur en ook wijnsteenzuur. De resultaten
bij proeven met deze beide genomen bewezen, dat door de inwerking van zuren
bacterieel bederf van visch kan worden verlangzaamd.

Bijzonder geschikt daartoe was een 0.6—1 % oplossing van wijnsteenzuur. Dit
feit is van beteekenis, omdat wijnsteenzuur gemakkelijk oplost in water, geen on-
aangename smaak heeft en in genoemde concentratie onschadelijk is voor den mensch.

Killeffer 4) toonde aan, dat bij vleesch en visch in koude (koelen, vriezen),
waarnaast veel C0₂ was toegevoegd aan de omringende lucht, een aanmerkelijk
gestegen houdbaarheid viel te constateeren.

Door middel van pH bepalingen kon worden aangetoond, dat vleesch en visch
uit de atmosfeer koolzuur hadden opgenomen. De spaarzame bacteriën en schim-
mels, die bij een dergelijke temperatuur nog een geringe vermeerdering te zien
geven worden door het koolzuur gedood of verlamd. Schrijver komt dan ook tot

de conclusie, dat koolzuurijs een buitengewoon goed koelmiddel is, omdat het
naast zeer gewaardeerde kwaliteiten als koelmiddel in engeren zin, ook nog een
conserveerende werking heeft.

Bij bederf van visch zijn de bacteriën de hoofdschuldigen, want zij dringen vanaf
de oppervlakte in de musculatuur. Dit zijn, zooals Schönberg reeds vond psychro-
file bacteriën. Delebic i) isoleerde van de oppervlakte en uit het binnenste van
het vischvleesch 41 verschillende bacteriën, welke echter niet nader werden gedeter-
mineerd. Meestal zijn het Gram-negatieve staafjes.

Bij proefnemingen om de houdbaarheid te verhoogen werden de volgende chemi-
caliën toegepast : Acidum boricum, Acidum p-oxybenzoicum-aethylester. Acidum
tannicum, Urotropinum en Acidum tartaricum.

Vooral dit laatste heeft zeer goed voldaan. In een 0.6 % oplossing in water be-
hield de visch daarin aanmerkelijk langer dan normaal haar goede kleur en stevig-
heid en bleek dan volgens nadere onderzoekingen nog volkomen versch te zijn.

Men kent bij het bewaren twee roode verkleuringen van de visch ; c!e ééne is
een bewijs van kwaliteit en de andere is een bewijs van bederf door bacteriën. Deze
laatste treedt hoofdzakelijk aan de randen van den kop op en aan de buikopening.
Kweeken gelukte Bedford 2) het beste op platen bestaande uit gelatine, pepton
en versch spiersap van heilbot. In tegenwoordigheid van olie neemt deze laatste
stof de oranje roode kleur aan. Bij den groei bleek, dat aan de oppervlakte de bac-
teriën een vaste laag vormden en een nader onderzoek wees uit dat zij een speciale
voorliefde voor zuurstof hadden. Bij afwezigheid of een tekort werd de kleur fletser
en trad soms heelemaal niet meer op. Zoo bleek ook de lage temperatuur een rem-
mende factor te zijn. Ditzelfde bleek bij een te hoogen zuurgraad, waarbij allereerst
de kleur verdwijnt en de groei geremd wordt en bij nog sterkere stijging vermeer-
deren de bacteriën in \'t geheel niet meer.

Deze bacteriën komen voor in het zeewater en vinden in het water in de bassins
aan boord en in het smeltwater in de koelhuizen voor visch een goede gelegenheid
zich te vermeerderen.

Dr. Pf.tter 3) isoleerde uit verschillende soorten gezouten visch en uit een mon-
ster zout de navolgende bacteriën, die een roode kieur verwekten :

Bacterium halobium, Sarcina morr/iuae (welke door haar verschillende groeivormen
vroeger verschillende benamingen heeft gekregen als : Sarcina morrhuae Farlow,
Micrococcus (Diplococcus) morrhuae Klehbahn, Sarcina morrhuae Klehbahn),
Bacterium trapanicum, en als vierde de Sarcina gigantea.

Voor het kweeken werden bodems gebruikt met 30 % keukenzout en 1 % pep-
ton. Klehbahn had gevonden, dat wanneer de zout-concentratie verlaagd werd,
er zwelling van de bacteriën optrad, maar dat deze bacteriën dan nog niet dood
waren. Bij terugenten in het 30 % milieu verdwenen deze vormen weer. Alleen
te geringe concentraties en overbrengen in water had den dood van de micro-
organismen ten gevolge. De andere bacteriën hadden daar geen last van, tenminste
niet in een zoo sterke mate.

Volgens de onderzoekingen van Dr. Pettf.r worden deze bevindingen bevestigd
en zou het mogelijk zijn, dat de opzwelling een gevolg was van imbibilie van het
protoplasma, maar met zekerheid is dat met bewezen.

Van Bacterium halobium komen twee vormen voor, n.1. met en zonder ga-j.
De gashoudende drijven en vormen een vliesje aan de oppervlakte. De vacuolen
zijn door druk en door reagentia uit de bacteriën te verdrijven.

De roode kleur is een gevolg van caratinoïde stoffen in de cel, waaruit geïsoleerd
werden bacterioruberine a en b. De b-vorm komt veel minder voor dan de a-vorm.
Spectroscopisch vertoont a de volgende banden : I max. bij 522 uu, II max. bij
490 uu, III max. bij 466 uu ; en de b : I max. bij 502 uu, II max. bij 482 uu. De
kleurstoffen zijn oplosbaar in zwavelkoolstof en petroleum-aether. Zij zijn echter
niet verwant aan het bacterio-purperine van de purperbacteriën en ook niet aan
de Bacillus prodigiosus.

Bacterium halobium is de meest kieskeurige van de reeks. Zooals reeds bleek is
zij zeer gevGelig voor de zoutconcentratie. Bovendien wil zij niet groeien in een
milieu, waarin geen pepton of eiwit aanwezig is. Bij de andere soorten doet een
eenvoudiger organische stikstof-verbinding wel groei optreden en kan men de
NaCl vervangen door KC1. Dit laatste kan voor de Bacterium halobium niet. Wel
een gedeeltelijke vervanging.

Sarcina gigantea vertoont hetzelfde verschijnsel als de roode wieren. Dompelt
men ze in een suikeroplossing, dan schrompelen ze samen, terwijl de wand opzwelt.
Terugbrengen in NaCl-oplossing doet den normalen toestand terugkeeren. De ver-
klaring hiervoor is, dal het protoplasma voor suiker niet, maar voor zout wel door-
laatbaar is. De opzwelling van de wand moet het gevolg zijn van de aanwezigheid
van een cuticula, die in het normale geval tezamen met het protoplasma de zwelling
van den wand tegengaat.

Rose 14) wijst er op dat in tegenstelling met visschen, het vleesch van schaal-
dieren steeds kiemhoudend is, waarbij de musculatuur van den staart meer bacteriën
bevat dan die van de scharen. In hoofdzaak zijn het psychrophile en mesophile
bacteriën, welker aantal na den dood sterk toeneemt. Anaërobe kiemen komen
weinig voor. Men moet als eisch stellen, dat deze schaaldieren levend ter markt
worden gebracht, opdat het aantal kiemen in het vleesch zoo klein mogelijk is.

Nieuwe Amerikaansche proefnemingen omtrent de voorziening van
kalk en phosphor bij het melkvee. (Uit de physiologische afdeeling van het
Rijkslandbouwproefstation te Hoorn). Landbouwkundig tijdschrift 46ste Jaargang,
No. 560 en 561.

Dr. Brouwer geeft de resultaten weer van een groot aantal proeven met genoemde
anorganische stoffen onder verschillende omstandigheden bij herkauwers verricht.

Dit „Sammclrcfcrat" zou niet anders weer te geven zijn dan door het volledig
afdrukken, hetgeen niet mogelijk is.

Ik volsta daarom met eenige aanhalingen uit het „Besluit" en verwijs verder
naar het oorspronkelijke artikel.

Bevestigd wordt dat melkkoeien in den aanvang der lactaticpcriodc dikwijls
negatieve kalk- en phosphorbalansen te zien geven.

Meestal schijnt echter het mineraal verlies aanmerkelijk kleiner en korter van
duur te zijn dan vroeger werd aangenomen. Het mineraal verlies kan verminderd
of opgeheven worden door bijvoeding van genoemde stoffen, waarbij voor een
goede Ca-P-verhouding moet worden zorg gedragen. Heeft het dier (gedurende
den droogstal) zijn mineralen voorraad beter kunnen aanvullen, dan schijnen de
balansen sterker negatief te zijn. Er bestaan echter individueele verschillen, terwijl
het base-overschot van het voedsel niet te klein mag zijn ; Vitamine-D preparaten
of bestraling hebben weinig invloed. Van den invloed van andere mineralen is nog

14) Dr. W. Rose : Ueber den Keimgehalt von Krustentieren und seine Wert für ihre Beur-
teilung. Berl. Tier. Wochenschr. 1933, Nr. 37, S. 589; Nr. 39, S. 621.

Aan een door den Raad eener gemeente op 29 Juni 1933 vastgestelde instructie
voor den keuringsveearts, goedgekeurd bij besluit van Gedeputeerde Staten van
Gelderland van 5 September 1933 No. 209, is bij Koninklijk Besluit van 19 Januari
1934 No. 92, onder vernietiging van het besluit van Gedep. Staten, goedkeuring
onthouden, op grond van het feit, dat de keuringsveearts o.a. bij ziekte en verlof zelf
voor een vervanger moet zorgen.

Als gevolg daarvan hebben nu B. en W. aan den Raad voorgesteld om het salaris
van den keuringsveearts terug te brengen van ƒ1800.— op ƒ 1600.— ; getracht
zal nu worden, om, mocht de Raad dit voorstel van B. en W. aannemen, ook
hiervan vernietiging te verkrijgen. Van Heusden.

weinig of niets bekend. In versch groen voer, of hooi dat zorgvuldig buiten invloed
van de zon is gedroogd, is een gunstige factor aanwezig (niet een van de bekende
vitaminen), mogelijk een afzonderlijk „groenvoeder vitamine".

Met eenige restrictie kan gezegd worden dat het toevoegen van kalk en phosphor
aan rantsoenen arm aan deze stoffen geen verbetering geeft in melkopbrengst,
groei, weerstandsvermogen of voortplanting. Slechts bij zeer productieve koeien
en bij zeer mineraal-arme rantsoenen mag men een opvallend resultaat verwachten.

De schrijver geeft als basis voor de toevoeging van kalk, de getallen van Kellner,
met een kleine wijziging voor zeer productieve koeien.

Voor een koe van 500 K.G. levend gewicht 50 Gr. Ca O. voor onderhoud en
daarboven 2,5 Gr. Ca O voor elke K.G. melk. Voor iedere K.G. melk bov en de
20 5 Gr. CaO. Een koe van 500 K.G. 1. g. die 25 K.G. produceert moet dus krij-
gen 50 plus 20 X 2,5 plus 5 X 5 is 125 Gr. Ca O.

De verhouding Ca/P moet pl.m. 1 zijn en liggen tusschen 0,5 en 2 ; rekent men
met de verhouding Ca0/P₂0₆ dan geldt een gemiddelde van 0,6 a 1 terwijl de
grenzen zijn 0,3—1,2.

Volgens Huffman c.s. mag de totale hoeveelheid P (resp. P₂ 0₅) voor een koe
van 500 K.G. niet aanmerkelijk dalen beneden 11 gP (resp. 25 g. P₂0₆) voor onder-
houd, vermeerderd met 1,7 g. P. (resp. 25 g. P₂0₆) voor elke K.G. melk.

Beendermeel (mits reukvrij en bacteriologisch zuiver) gemalen krijt, fijngemalen
schelpen, zuivere mergel en misschien ook superphosphaat, zijn door de lagere
prijzen en evenhooge werkzaamheid aan te bevelen boven phosphorzure voeder-
kalk en geslibd krijt.

Met rotsphosphaat moet voorzichtigheid betracht worden, om zijn hooge fluo-
rium-gehalte. Toevoeging van keukenzout £ a 1 % is meestal gewenscht. Van
ijzer zag Brouwer nog geen resultaten ; de proeven met koper van Prof. Sjollema
zijn den lezers van dit tijdschrift bekend.

Op de 8e zitting van het Comité de 1\' Office International des
Epizooties, te Parijs, is, met 23 van de 24 stemmen, voor den tijd
van 3 jaar, tot president van dat Comité benoemd : de vice président
Prof. Dr. Berger.

Blijkens een mededeeling in het R.K. Slagersvakblad van 3 Aug. j.1. heeft de
Commissie van Overleg (gevormd uit de verschillende slagersorganisaties, als de
Ned. R.K. Hanzebond van Slagerspatroons, de Nederl. Slagers-Bond) zich, naar
aanleiding van diverse klachten, tot den Minister van Sociale Zaken gewend met
het verzoek, betere regelen te treffen voor den verkoop van voorwaardelijk goed-
gekeurd vleesch, het z.g. vrijbank-vleesch. Er wordt op gewezen, dat, hoewel de
bedoeling van het bepaalde in de art. 54 en 59 van het Koninkl. Besluit van 5 Juni,
1920, Stbl. 285, waarin deze verkoop nader geregeld wordt, uitstekend is, de prak-
rijk leert, dat dit voorgeschreven toezicht in vele gevallen tekort schiet. Op het platte-
land worden zelfs voor den verkoop van dit vleesch „klanten" gevraagd; het wordt
thuis bezorgd en gevent, en de keuringsveearts acht zich, wat het toezicht betreft,
reeds gedekt, wanneer hem een lijst met namen van afnemers en van het afgenomen
kwantum vleesch in bezit wordt gesteld.

Vandaar dat bovengenoemde Commissie heeft verzocht om den tekst van artikel
59 van genoemd K.B. zoodanig te wijzigen, dat de aflevering uitsluitend onder toezicht
mag geschieden. Zulks is gedaan omdat naar Nederlandsch recht de aflevering geen
deel van den koop uitmaakt.

Bij een dergelijke wijziging zouden de verkoop en de aflevering van het vleesch
beide geregeld zijn en de bedoeling der bepalingen in bovengenoemde artikelen
meer tot zijn recht komen.

Te Zaandam is op 1 Aug. j.I. in tegenwoordigheid van een groot aantal genoo-
digden het nieuwe slachthuis door den burgemeester officieel geopend. Het ligt
in de bedoeling deze nieuwe inrichting als centrale slachtplaats voor de geheele
Zaanstreek te bestemmen. Bij de opening waren nog slechts 5 Zaangemeenten,
nl. Zaandam, Koog, Zaandijk, Oost- en Westzaan aangesloten ; het ligt echter in
het plan der regeering, naar de Inspecteur mededeelde, te bevorderen, dat alle
slachtingen in de Zaanstreek in de toekomst te Zaandam zullen plaats vinden.

Natuurlijk ontbraken de noodige toespraken niet. De Zaanstreek is een model-
inrichting rijker geworden.

In het onlangs verschenen jaarverslag van den Veeartsenijkundigen Dienst over
1932 wordt op blz. 55, waar de uitvoer en het toezicht op bacon worden besproken,
de volgende afwijking van in Engeland ingevoerde bacon besproken. In Juni van
1932 kwam een bericht binnen van den Chief Veterinarv Inspector te Edinburgh,
dat een sterke groene verkleuring bij bacon was waargenomen, terwijl daarin koper
was aangetoond. Daar noch bij het betreffende bedrijf, noch bij het vervoer naar
de haven van verscheping een oorzaak van deze verkleuring kon worden gevonden,
moest deze wel bij de verscheping liggen en werd de oorzaak in de gebruikte dek-
kleeden gezocht. Het voor deze partij gebruikte dekkleed werd op verzoek uit
Schotland terug gezonden en een gezouten varkenskop en pooten werden gedurende
24 \'uur in het kleed gelegd, met een gewicht bezwaard. Tevens werden eenige ge-
zouten varkenspooten rechtstreeks met koper in aanraking gebracht, door er een
koperen draad en schroeven door te steken. Bij de eerste proef vertoonde zich reeds

na 20 uur een sterke groene verkleuring van de gebruikte varkensdeelen, terwijl
door de R.S.I. in deze verkleuring eveneens koper werd aangetoond. Bij de tweede
proef trad, doch eerst na veel längeren tijd, rondom de insteekplaatsen, een groene
verkleuring op, die echter niet hetzelfde aspect had en zich ook lang niet in die
mate uitbreidde. Toen de aanleidende oorzaak was opgeheven kwamen geen
klachten meer binnen. de G.

De Minister van Economische Zaken, Gelet op de beschikking van den Minister
van Staat, Minister van Binnenlandsche Zaken en Landbouw, van 20 Juli 1931
(Nederlandsche Staatscourant van 20 Juli 1931, No. 138), zooals deze laatstelijk is ge-
wijzigd en aangevuld; Mede gelet op de artikelen 70 en 71 der Veewet; Heeft
goedgevonden te bepalen :

In voornoemde beschikking wordt in plaats van het bepaalde onder B, a, gesteld :

3e. nader aan te wijzen gezouten varkensvleesch, bestemd voor uitvoer naar
Groot-Britannië, Noord-Ierland en den Ierschen Vrijstaat ;

De heer Hoefnagel bericht ons, dat hem, uit een particuliere correspondentie
met Prof. Nieberle, te Leipzig, gebleken is, dat ingevolge eener bespreking onder
meer tusschen Prof. v. Ostertag, Prof. M. Müller en Prof. Nieberle in het Rijks-
Ministerie, onderzoekingen zijn ingesteld in het laboratorium van laatstgenoemde,
over het voorkomen der bacilaemie bij acute miliair-tuberculose ; zulks in tegen-
stelling met de zoogenaamde „abortive Spiitgeneralisalion".

Na afsluiting van deze onderzoekingen zullen de wettelijke bepalingen herzien
worden.

Op het Congres „für Naturforscher" te Hannover, zal Prof. Nieberle over deze
onderzoekingen een mededeeling doen.

Veterinärmedizinische Vorträge auf der Tagung der Gesellschaft deut-
scher Naturforscher und Ärtzte.

Hauptsitzung: Sonnabend, den 15. September 1934., um 9 Uhr in der
Aula der Tierärztlichen Hochschule zu Hannover.

Thema : „Erbbiologie und Rassenforschung". Ref. : Butz, Hannover. Im An-
schluss daran tagen die beiden Abteilungen 33 und 34.

Sonnabend, den 15. September 1934, 11 Uhr, im klinischen Hörsaal der Tier-
ärztlichen Hochschule zu Hannover.

4. Heilwirkungen der Bluttransfusion bei den Haustieren (Kuhn, Alickendorf-
Hadmersleben).

6. über veterinärchirurgische Orthopädie und neuzeitliche Therapie der
Sehnen- und Sehnenscheidenerkrankungen (Henkels, Hannover).

7. Neue Anwendungsgebiete der Geschlechtshormone (Koch, München).
Sonntag, den 16. September 1934, von 9—13 Uhr:

1. Die diagnostische Gelenk- und Sehnenscheideninjektion bei Lahmheiten
(Westhues, München).

2. Die konservative Behandlung einiger häufiger Zahnerkrankungen des Pferdes
(Becker, Sarstedt).

4. Impotentia coeundi infolge Dysfunktion der Afterpenismuskeln beim Zucht-
bullen. Heilung durch Myotomie beider Muskeln (Götze, Hannover).

5. Pathologie und Therapie des Wasserstoffwechsels bei Hunden (Völker,
Hannover).

Einführende : Prof. Dr. Lund, Hannover und Prof. Dr. Grüttner, Hannover.
Im Anatomischen Hörsaal der Tierärztlichen Hochschule zu Hannover.
Sonnabend, den 15. September 1934, von 16—18 Uhr :

1. Die Stellung des Tierarztes in der öffentlichen Gesundheitspflege (v. Os-
tertag, Tübingen).

2. Die Bedeutung der Fleischkonservierung für die deutsche Wirtschaft
(Schwerdt, Berlin).

1. Das Milchgesetz und die Milchkontrolle (Lerche, Berlin und Schönberg,
Berlin).

2. Die Tuberkulose und ihre Bedeutung für die Nahrungsmittelkunde (Nie-
berle, Leipzig).

3. Die Empfänglichkeit des Meerschweinchens für Gcflügeltuberkulose (Helm,
Berlin).

5. Erfahrungen mit der Entozonbehandlung in Galtbeständen (Trautwein,
Freiburg i. Br.).

Bemerkung : Unter Leitung von Direktor Dr. Schwerdt, Berlin ist eine Be-
sichtigung der Wurst- und Fleischkonservenfabrik Ahrberg in Hannover vorgesehen.

„An die Geschäftsstelle der 93. Versammlung der Gesellschaft Deutscher Natur-
forscher und Ärzte".

Het Bulletin No. I, (Tome VIII) van het Office International des Epizooties, bevat een
verslag van de 8e zitting van dat Comité, gehouden te Parijs, en bevat de volgende
rapporten :

La situation sanitaire en 1933. par M. E. Leclainche (Directeur de TOffice).
Les dystrophies osseuses des animaux domestiques : A. Theiler en H. H. Green.
Considérations critiques sur Vetiologie et la prophylaxe de la septicaemie hemorrhagique : R.
Manniger.

Standardisation des produits biologiques, des serums et des vaccins : F. Gerlach en L.
F. D. E. Lourens.

Les maladies infectieuses des volailles : C. Cernaianu.
La peste aviaire : A. M. Rachad.

La lutte conlre les moniézioses ; invasions des moutons par les vers rubanées : K.J. Skriabinf,
en R. S. Schulz.

Voor zoover voor onze lezers van belang zullen deze rapporten worden gerefe-
reerd. Vr.

Contagieuze peripneumonie : in Spanje waren nog 798 gevallen, in Rusland 3 kleine
haarden.

Mond- en klauwzeer : kwam in alle landen voor : in Engeland brak het op 26 plaat-
sen uit, en werden 7641 dieren gedood. De infectiebron was in vele gevallen niet
met zekerheid bekend.

In Nederland, Frankrijk en België was in de zomermaanden een sterke, in de
herfst snel teruggaande uitbreiding der ziekte.

In Duitsland, Denemarken en Zwitserland waren maar weinig ziektehaarden ;
even zoo in de andere landen.

Vlekziekte bij varkens, was, in meer of mindere mate, in de meeste landen aanwezig.

Varkenspest en Septicaemie bij varkens : hierover zijn geen juiste opgaven te doen
daar in de statistieken de verschillende varkensziekten zeer verschillend betiteld en
gerangschikt worden.

Malleus : In West-Europa hier en daar een sporadies geval. In Polen 287 besmette
stallen; Rumenie 812; Rusland 302; Joego-Slavie vele gevallen.

Hondsdolheid : België, Groot-Britannie, Nederland, Noorwegen, Zweden en Zwit-
serland waren vrij ; In Duitsland 67 haarden ; in Italië 498 ; Frankrijk 374 gevallen ;
Spanje 703 ; Griekenland 107 ; Turkije 107 haarden ; Rusland 186 haarden. In
Midden-Europa heerste de ziekte hevig : Polen 2446 haarden, Hongarije 668, Ru-
menie 1725; Tchecho-Slovakije 1375 gevallen.

Bang\'se ziekte komt in alle landen voor, maar wordt nog te weinig in de statistie-
ken vermeld.

Infectieuze anaemie bij paarden, komt in Duitsland en Frankrijk voor ; krachtige
bestrijding is wenselijk, om verdere uitbreiding legen te gaan.

Pullorum-ziekle komt overal voor ; de bestrijding laat in vele landen nog veel te
wensen over. Vrijburo.

(De cijfers tussen haakjes duiden het aantal vroeger vastgestelde gevallen aan,
die i Juli niet waren geëindigd).

Mond- en klauwzeer : bij 459 (133) eigenaars, waarvan in Groningen bij 43 (10);
Friesland bij 352 (112) ; Drenthe bij 1 ; Overijsel bij 19; Gelderland bij 11 (4) ;
Utrecht bij 3 (3) ; Noordholland bij 24 ; Zuidholland bij 2 (2) ; Noordbrabant
bij 4 ; Limburg bij (2) eigenaars.

Scabiës (sarcoptes en dermatocoptes) bij paard en schaap : 5 gevallen bij 1 eig. (465 bij
it eig.), waarvan in Groningen (11 paarden, bij 2 eig.) ; Friesland (10 bij 2 eig.) ;

Drenthe 5 bij 1 eig. (407 bij 4 eig.) ; Overijsel (3 bij 1 eig.) ; Utrecht (14 bij 1 eig.);
Noordholland (20 bij 1 eig.).

Rotkreupel bij schapen : 25 gevallen bij 3 eig. (895 bij 44 eig.), waarvan in Groningen
(356 bij 8 eig.) ; Friesland 1 (277 bij 12 eig.) ; Drenthe (31 bij 8 eig.) ; Gelderland
(44 bij 6 eig.) ; Utrecht (19 bij 1 eig.) ; Noordholland 24 bij 2 eig. (120 bij 6 eig.) ;
Zuidholland (48 bij 3 eig.).

Anthrax : 14 gevallen bij 13 eig., waarvan in Friesland 1 ; Overijsel 1 ; Gelder-
land 5 bij 5 eig. ; Noordholland 2 bij 2 eig. ; Noordbrabant 3 bij 3 eig. ; Limburg
2 bij i eigenaar.

Verhuisd : J. M. Hoffmann, van den Bosch naar Overschie, Rotterd. Rijweg 53,
giro 157392.

P. Vissf.r (Oud Hoofd der Openb. Gem. Gezondh. dienst te Medan) gevestigd
te den Haag, Frederik Hendrikplein 35. \'

De teeken-bestrijding in de Vereenigde Staten werd begonnen in 1906, met
het doel de Texaskoorts onder het rundvee te bestrijden.

15 (zuidelijke) Staten, bevattende 985 Counties, waar die ziekte heerste, werden
onder quarantaine gesteld. De bestrijding ging uit van het Bureau of Animal In-
dustry te Washington. Strenge bepalingen werden gemaakt betreffende vervoer
van vee, en verplichte teekenbaden van alle aanwezige runderen, om de 14 dagen.
Bescherming van de niet aangetaste streken door verbod van vervoer van vee en
paarden en muildieren uit het besmette gebied naar onbesmette streken.

De bestrijding was zeer moeilijk, vooral door onverschilligheid van de eigenaars
van het vee.

Om de teeken sneller uit te roeien bleek het wenselijk om ook de paarden en
muildieren in besmette streken geregeld te laten baden, in 1928 trad een wet in
werking waarbij bepaald werd dat ook slachtvee, voor het naar elders verscheept
werd, een teekcndoodend bad moet ondergaan.

Op i November 1932 waren van de 985 besmette Counties nog 89 onder quaran-
taine. Volgens het Report of Committee on tick-eridication zal spoedig de staat
Florida geheel bevrijd zijn van de teeken die Texaskoorts overbrengen. In Texas
heeft de teekenbestrijding ook goede vorderingen gemaakt ; iets minder in Louisiana.

Aan die drie staten is onlangs door de Federale Regeering weer $ 900.000 toe-
gestaan voornamelijk voor teekenbaden (dips).

Het Committee dringt er op aan dat in de nog besmette, en in de aangrenzende
Staten, de autoriteiten voldoende hulp zullen bieden, zoodat de laatste Texaskoorts
teeken in de Ver. Staten spoedig uitgeroeid zullen zijn 1).

Als men de schijnbaar onoverkomelijke bezwaren in aanmerking neemt, zal men
respect moeten hebben voor het slagen van dit groote probleem en Faulder i)
zegt terecht dat, wanneer dat doel bereikt is, degenen die de teeken-verdelging

begonnen zijn, samen moeten kernen op de plaats van de eerste bad-installatie
(dipping-vat), om die gebeurtenis feestelijk te gedenken.

Van de pioniers der Texaskoorts-bestrijding zijn Kilborne en Cooper Curtice
nog in leven.

Smith en Kilborne kregen in 1889 van de Regeering opdracht de ziekte te
bestudeeren en maatregels ter bestrijding te beramen.

Deze geleerden volbrachten (binnen vier jaren) deze opdracht schitterend, en
hun verslag is nog steeds een Standaardwerk, waaraan hun opvolgers bijna niets
hadden tce te voegen.

Zij ontdekten niet alleen de bloedparasiet die de Texaskoorts veroorzaakt, maar
stelden ock vast dat de ziekte alleen via de teek (Bcöphilus annulatus) (bovis) word t
overgebracht, en dat deze teek als tussen-gastheer van de parasiet fungeert.

Ook konden zij de ziekte overbrengen door inspuiting met besmet bloed, bij
gezonde runderen.

Smith en Kilborne noemden de parasiet ,,Pyrosoma bigeminum" ; daar het
bleek (Patton, 1895), dat deze naam in de Zoölogie reeds aan een andere diersoort
gegeven was, werd door Patton de naam ,,Piroplasma" voorgesteld.

Babès had in Europa reeds in 1888 een op de Texaskoorts-parasiet gelijkend
organisme bij een runderziekte ontdekt en het ,,Haematococcus" genoemd,-welke
naam in 1893 door Starcovici werd verbeterd in „Babesia". (Deze naam heeft
dus de oudste rechten. Ref.).

De American Veterinary Medical Association begiftigde in 1933 de nog in leven
zijnde pioniers Dr. Kilborne en Dr. Cooper Curtice met de gouden medaille.
Dr. Kilborne antwoordde daarop met een schrijven, dat voor collega\'s die in
bovengenoemde ziekten belang stellen, interessant is, en, verkort, hieronder moge
volgen. (Overgenomen uit het Amerikaanse tijdschrift). Vrijburg.

„I can assure you that 1 appreciate the honor, although coming to me forty
years after the work was done. I feel that I ought to be thankful that I am still living
to be able to receive it in person. Too often honors come to men after they have
passed on.

It may be of interest to you to learn how Texas fever work was started. I well
remember being in Dr. Salmon\'s office in the Bureau of Animal Industry in the
spring of 1889, and Dr. Salmon saying to me, Kilborne, I wish you and Smith
would conduct some experiments on Texas fever and see if you can discover the
cause of the disease.

I asked him what line of experiment he would suggest. His reply was, I don\'t
know. I will leave that to you you and Smith.

A few days later, after conferring with Dr. Smith, I called at Dr. Salmon\'s office
and suggested to him that if we were to conduct experiments in Texas fever I ought
to go to North Carolina and get some material, meaning cattle and ticks.

The result of our experiments is history. See Texas Fever Bulletin No. 1, Bureau
of Animal Industry, published in 1893.

Much of the credit for our investigation of Texas fever as well as other diseases
investigated by the Bureau of Animal Industry by Drs. Smith, Curtice and myself
should also be extendet to members of the Cornell University faculty, who fitted
us for our scientific investigation.

1 wish to extend to you, and through you to the Amer. Vet. Med. Association,
my thanks for the handsome medal and more especially for the sentiment accom-
panying it."

Van sommige dierziekten o.a. miltvuur, trichinose e. a. is het reeds
lang bekend en wordt het ook toegegeven, dat zij een gevaar vormen
voor de gezondheid van den mensch.

Van andere o. a. het besmettelijk verwerpen bij het rund, veroorzaakt
door den Bang\'schen bacil is dat pas in de laatste jaren gebleken ;
zooals bekend is het eerste geval hier te lande gediagnostiseerd door
v. d. Hoeden.

Van een derde groep, waartoe o. a. de bovine tuberculose behoort,
wordt weliswaar erkend, dat zij voor den mensch een zeker gevaar
oplevert, maar dat gevaar wordt door vele medici niet op de juiste
waarde geschat.

2e. Een over het algemeen te geringe samenwerking tusschen medicus
en veterinair ; beiden voor een groot deel voortvloeiend uit de vaak
onvoldoende bekendheid bij talrijke medici met den rol, welke dier-
ziekten spelen in de ziektekunde van den mensch.

In dit verband is het wel te betreuren, dat de leerstoel voor verge-
lijkende geneeskunde te Leiden na den dood van Prof. de Jong is op-
geheven.

Door het instellen van een uitgebreider onderzoek in de daarvoor
in aanmerking komende gevallen is al dikwijls verband aangetoond
tusschen ziekten van den mensch met die van het dier.

Een uitgebreider serologisch onderzoek bij paratyphosen heeft in
de laatste jaren eenige malen eene infectie van bac. suipestifer bij den
mensch aan het licht gebracht, met als gevolg, dat samenwerking werd
gezocht met den veterinairen dienst.

Dat blijkt ook wel uit de rede, welke Dr. Josephus Jitta, voorzitter
van den Gezondheidsraad te \'s-Gravenhage, op het 34e Nederlandsche
Congres voor Openbare Gezondheidsregeling op 28 en 29 Juni 1929
te Middelburg gehouden, heeft uitgesproken.

Hierin zegt hij o. a. : „Naast de bacteriologie toont vooral de sero-
,,logie ons het groote belang, dat er bestaat voor innig contact en goede
„samenwerking tusschen menschen- en dierenartsen.

1 Naar eene voordracht gehouden in den Diergeneeskundigen Kring Araster-
dam op 7 Juni 1934.

„Beide doen ons middelen aan de hand om besmettelijke ziekten
„te bestrijden en te voorkomen.

„Vele aandoeningen vertoonen zich op overeenkomstige wijze, zoo-
„wel bij den mensch als bij het dier, terwijl ook vele ziekten van het
„dier op den mensch kunnen worden overgebracht. In dit verband
„moet o. a. worden genoemd het gevaar voor infectie met tuberkel-
bacillen, dat den mensch van de zijde der dieren (honden, vooral
„runderen) bedreigt".

Na verder nog de beteekenis van de samenwerking voor de oplossing
van verschillende ziektekundige vraagstukken te hebben betoogd, zegt
hij ten slotte : „het komt mij voor, dat de band tusschen menschen-
„en dierenarts inniger moet worden, dan tot nog toe het geval is".

Dat niet alle medici doordrongen zijn van het gevaar van de bovine
tuberculose voor den mensch, bewijzen wel de discussies, welke hier-
over in den Raad der gemeente Enschede in October 1933 gevoerd
zijn, naar aanleiding van het ontslag van den dierenarts bij den Keu-
ringsdienst van Waren aldaar ; dit gevaar werd door een raadslid-
medicus als zeer klein beschouwd, terwijl door het raadslid, den dieren-
arts Zwijnenberg het gevaar van besmetting vooral voor jeugdige
personen groot werd geacht.

Was in deze de medicus dezelfde meening toegedaan geweest als de
veterinair, wellicht ware de dierenarts voor den Keuringsdienst behou-
den gebleven, tot heil van de Volksgezondheid.

Is dat gevaar nu inderdaad zoo klein ? Wij zullen zien, dat dit abso-
luut het geval niet is.

Zooals bekend werd de bac. tuberculosis in 1882 door Robert Koch
ontdekt. Op het tuberculose congres in 1901 te Londen, beweerde
Koch dat de besmetting van den mensch met den runder tuberkelbacil
zoo zeldzaam was, dat er uit hygiënisch oogpunt voor den mensch
geen bepaalde bestrijdingsmaatregelen genomen behoefden te worden.

Koch grondde deze meening op zijne ongeveer negatief uitgevallen
proeven om runderen met humane bacillen te infecteeren en verder
hierop, dat bij een zoo uitgebreid voorkomen van rundertuberculose
de primaire intestinale tuberculose bij den mensch een gewone bevin-
ding zou moeten zijn.

Wat het eerste argument betreft beging Koch de fout uit zijne con-
clusies, dat het rund weinig of niet vatbaar zou zijn voor humane
tuberculose de gevolgtrekking te maken, dat omgekeerd de mensch zoo
goed als niet vatbaar zou zijn voor de bovine tuberculose. Echter bleek
het al heel spoedig aan andere onderzoekers dat het rund niet geheel
en al onvatbaar is voor de infectie met humane tuberkelbacillen (Tho-
massen, Royal Commission).

Wat het tweede argument betreft, werd de mogelijkheid over het
hoofd gezien, dat de tuberkelbacil de intestinale mucosa kan passeeren
zonder een spoor achter te laten.

Trouwens in Engeland en Schotland verrichte secties toonden aan,
dat de primaire intestinale infectie heelemaal niet zoo zeldzaam is.

Talrijke onderzoekers in verschillende landen hebben zich daarna
met deze kwestie beziggehouden.

In Engeland is het de daartoe ingestelde Royal Commission geweest,
die een rapport heeft uitgebracht, waaruit blijkt, dat Koch zich ver-
gist had en dat de bovine tuberkelbacil niet alleen de oorzaak kan zijn
van een goedaardigen en gelocaliseerden vorm van tuberculose, maar
ook van ernstige gegeneraliseerde en doodelijk verloopende vormen
van tuberculeuze meningitis en phtisis pulmonum.

De onderzoekingen van de Royal Commission zijn in Engeland
voortgezet door F. en A. Griffith, Eastwood e. a.

Belangrijke onderzoekingen naar het voorkomen van den bovinen
tuberkelbacil bij den mensch zijn verder gedaan door Bruno Lange
van het Reichsgesundheitsamt, Jensen te Kopenhagen en verder door
talrijke onderzoekers over de geheele wereld.

De bovine tuberkelbacil kan bij den mensch huidtuberculose veroor-
zaken. Deze doet zich nog al eens voor als een tuberculosis verrucosa
cutis. De infectie is veelal eene contact-infectie en wel meer speciaal
door inoculatie.

Personen, die veel met tuberculeus materiaal omgaan als dieren-
artsen, slagers e. d., zullen hiervan wel het meest slachtoffer worden.

Volgens Diernhofer zou 3 % van het aantal beambten aan het
abattoir te Berlijn aldus met den bovinen bacil zijn besmet.

Ledermann geeft aan, dat huidinfectie ook tot stand kan komen
door ectogene superinfectie met eigen kiemen door middel van het
sputum ; door haematogene metastase en als contiguiteits tuberculose
van een dieper gelegen haard.

Van 65 door Ledermann waargenomen gevallen van tuberculosis
verrucosa cutis waren er 48 van het mannelijk en 17 van het vrouwelijk
geslacht, dus overwegend van het mannelijk geslacht.

Drie gevallen werden bacteriologisch onderzocht ; één bleek veroor-
zaakt door het humane type, twee door het bovine type en betroffen
een melker en een slager.

Van de in de navolgende landen onderzochte gevallen van huid-
tuberculose bleken in Duitschland 21.3%; in Engeland 48.6%; in
Schotland 53.8 % veroorzaakt te zijn door het bovine type.

Dat de bovine tuberkelbacil als veroorzaker van huidtuberculose
bij den mensch niet alleen een groot gevaar is voor kinderen, maar
ook voor volwassenen, blijkt hieruit dat van de 74 in Duitschland onder-
zochte gevallen bij personen boven 16 jaar er niet minder dan 13 aan
den bovinen tuberkelbacil moesten worden toegeschreven, waarbij nog
twee gevallen komen met gemengde infectie van bovine en humane
tuberkelbacillen.

De niet pulmonaire vormen van bovine tuberculose bij den mensch
worden meest veroorzaakt door eene intestinale infectie, dus eene

voedsel-infectie ; in hoofdzaak is de tuberkelbacillen bevattende melk
hier de schuldige.

In de eerste plaats kan men hierbij verwachten tuberculose van de
cervicaal- en mesenteriaalklieren.

Van hieruit kunnen zich tuberculeuze processen elders in het lichaam
ontwikkelen en zien wij gegeneraliseerde tuberculose, meningitis tuber-
culosa, ernstige longprocessen enz. ontstaan.

Doordat melk het hoofdvoedsel bij kinderen is, is het verklaarbaar,
dat de bovine infectie bij kinderen veelvuldiger voorkomt dan bij vol-
wassenen, al zal dunkt mij ook wel eenig verschil bestaan tusschen de
vatbaarheid voor bovine tuberculose bij het jonge en het wat oudere
individu.

Wij zien dan ook het aantal gevallen van bovine tuberculose bij den
mensch op lateren leeftijd minder worden.

Zooals ik zeide zien wij bij de voedsel-infectie het eerst en meest
cervicaalklier- en abdominaal tuberculose.

Tot ongeveer 1931 waren in Duitschland de percentages van bovine-
infectie bij cervicaalklier en abdominaal tuberculose respectievelijk
22.3 % en 32.7 % van de onderzochte gevallen.

Van 116 onderzochte gevallen van abdominaal tuberculose kwamen
niet minder dan 11 infecties door bovine tuberkelbacillen voor bij
personen boven 16 jaar.

Griffith geeft op, dat bij, tot het midden van 1931 onderzochte
gevallen van cervicaalklier tuberculose het percentage door bovine
bacillen veroorzaakt, bedroeg bij kinderen beneden 5 jaar : in Enge-
land 85.7 % ; in Schotland 84.9 %.

Voor alle leeftijden bedroeg het percentage : 45.7 % voor Engeland ;
73.6 % voor Schotland.

Jensen geeft aan, dat de halskliertuberculose in Kopenhagen evenals
in de provincie overwegend door het bovine type wordt veroorzaakt.

Bij kinderen beneden 15 jaar werd de bovine stam in i 4/5 van het
aantal onderzochte gevallen gevonden.

Voor gegeneraliseerde tuberculose en meningitis tuberculosa bedroe-
gen de percentages veroorzaakt door het bovine type voor alle leef-
tijden : in Duitschland 8.4 % ; in Schotland 13.3 %.

Van de 30 gevallen van tuberculeuze meningitis in 1930 en 1931
door Griffith onderzocht moesten er 10 d. i. 33.3 % aan het bovine
type worden toegeschreven.

Van de 63 in Engeland onderzochte gevallen van meningitis tuber-
culosa bleken er 19 van het bovine type, hiervan : 8 bij kinderen bene-
den 5 jaar ; 9 bij kinderen van 5 tot 15 jaar ; 2 bij personen boven 15
jaar.

Jensen vond dat bij de door hem onderzochte gevallen van tubercu-
leuze meningitis ^ van het aantal gevallen was veroorzaakt door den
bovinen bacil, bij kinderen beneden 5 jaar bedroeg dat zelfs de helft

Voor been- en gewrichtstuberculose bedroegen de percentages :
in Duitschland 4.6 % ; in Engeland 18 % ; in Schotland 42.8 %, van
de onderzochte gevallen.

Deze percentages waren voor tuberculose van het urogenitaal appa-
raat : in Duitschland o % ; in Engeland 17.4 % ; in Schotland 9.1 %.

Van de door Jensen onderzochte gevallen van niertuberculose
waren er 20 % veroorzaakt door den bovinen tuberkelbacil.

Zijn deze percentages voor Duitschland al niet gering, voor de andere
genoemde landen zijn zij al bijzonder hoog, hetwelk mogelijk samen-
hangt met een hooger percentage tuberculose onder bet rundvee of
een minder hygiënische melkverzorging.

De pulmonaire vorm, vereischt wat de wijze van infectie betreft een
uitvoeriger bespreking.

In Duitschland waren volgens Bruno Lange van 345 onderzochte
gevallen van long- of longkliertuberculose slechts 2 door den bovinen
bacil veroorzaakt, waarbij nog komen 2 gevallen van personen boven
16 jaar, waarbij gemengde infecties van humane en bovine bacillen
werden gevonden.

Hieraan voegt hij in een aparte rubriek toe een aantal onderzochte
gevallen van longtuberculose bij personen, die uit hoofde van hun
beroep veel met vee in aanraking komen als melkers e. d.

Het aantal van dergelijke onderzochte gevallen bedroeg 40 en in
niet minder dan 8 gevallen d. i. in 20 % werd de bovine bacil aange-
toond ; een niet gering percentage dus.

De Directeur van het sanatorium voor longlijders te Grabowsee
stuurde het sputum van een zijner patiënten op naar het Institut für
Infektionskrankheiten ter onderzoek op het type van den tuberkelbacil,
omdat deze patiënt de opmerking had gemaakt, dat hij volgens zeggen
van een ouden kameraad besmet zou zijn door ziek vee. Inderdaad
bleek na onderzoek de bewuste tuberkelbacil van het bovine type te
zijn.

Daarna stuurde Schultes weer 3 maal sputum afkomstig van in het
melkbedrijf werkzame patiënten ter onderzoek op en ook in deze ge-
vallen werd de tuberkelbacil van het bovine type gekweekt.

Van de tot het midden van 1931 in Engeland en Schotland onder-
zochte gevallen van phtisis pulmonum werd in Engeland van de 492
onderzochte gevallen slechts in 0.8 %, in Schotland van de 548 onder-
zochte gevallen in 3.6 % de bovine tuberkelbacil waargenomen.

Cumming en zijne medewerkers publiceeren in 1933 weer 14 nieuwe
gevallen van longtuberculose, waarbij het bovine type kon worden
vastgesteld.

In ditzelfde jaar bericht hij over 14 gevallen van longtuberculose bij
menschen, die met vee in contact kwamen en waarvan er 4 bleken te
zijn veroorzaakt door het bovine type.

Daddi in Italië vond in het sputum van 150 lijders aan longtubercu-
lose slechts 1 maal den zuiveren bovinen tuberkelbacil.

Het percentage longtuberculose van bovinen oorsprong verschilt
dus wel zeer met dat van de niet pulmonaire vormen.

De vraag is nu langs welken weg kan de bovine tuberkelbacil bij den
mensch longtuberculose veroorzaken.

Griffith stelt zich op het standpunt, dat de longtuberculose veroor-
zaakt door den bovinenbacil, oorspronkelijk berust op eene intestinale
infectie en wel omdat bij vele van dergelijke patiënten aanwijzingen
werden gevonden zooals vergroote cervicaalklieren, die wijzen op een
infectie langs de darmtractus.

Wel zou echter volgens hem de mogelijkheid bestaan, dat infectie
van mensch op mensch met den bovinenbacil door eene inhalatie
infectie met het sputum kan plaats hebben.

Anderen o. a. Bi.acki.ock wijzen de meening, dat tuberculeuze long-
aandoeningen bij volwassenen op een weder opflikkeren van in de
kindschheid opgedane infectie zouden zijn terug te brengen, volkomen
van de hand.

Cumming zegt naar aanleiding van de door Bruno Lange gepubli-
ceerde gevallen van bovine longtuberculose bij melkers en van zijn
eigen vier gevallen bij personen, die met vee in aanraking kwamen, dat
het vermoeden van eene inhalatie tuberculose bij lieden, die veel met
vee omgaan niet zonder meer verworpen kan worden.

Vermoedelijk zal het wel zoo zijn, dat de bovine bacil zoowel door
eene intestinale- als door een inhalatie infectie longtuberculose bij den
mensch kan veroorzaken.

ie. doordat de mensch de door het tuberculeuze rund uitgehoeste
tuberkelbacillen bevattende druppeltjes inademt ;

2e. doordat het tuberculeuze rund een ander rund aanhoest, de uit-
gehoeste tuberkelbacillen bevattende druppeltjes drogen op de huid
van dat rund op en bij het reinigen van zulk een dier waait het stof,
dat dus tuberkelbacillen bevat op en kan aldus den mensch infecteeren ;

3e. infectie door het sputum van een mensch met bovine longtuber-
culose op een ander mensch.

Maar niet alleen kan de infectie van rund op mensch en van mensch
op mensch plaats vinden, maar ook van mensch op rund.

In dit laatste geval zou dus een persoon met bovine longtuberculose
een tuberculose-vrije stal kunnen besmetten.

Cumming wijst hier op en geeft den dierenartsen in overweging hier-
aan te denken, wanneer zich in een tuberculose-vrije stal, niet te ver-
klaren gevallen van tuberculose zouden voordoen.

Hoe staat het nu met de infectie van den mensch met den bovinen
tuberkelbacil in ons land ?

Prof. Wolf is van meening, dat in Nederland de rundertuberkelbacil
slechts in een gering percentage de oorzaak schijnt te zijn van tuber-
culose bij den mensch.

Spronck en Roëi.i. vonden bij 32 patiënten, die aan tuberculose
gestorven waren 3 maal (i 10%) den bovinen tuberkelbacil.

Voor meer dan 10 jaar heeft Poliakoff 18 gevallen van chirurgische
tuberculose onderzocht op bovine tuberkelbacillen, echter zonder posi-
tief resultaat.

Van Leusden vond bij 100 volwassen personen, waarvan 85 aan uit-
gebreide longtuberculose en 15 aan andere tuberculeuze afwijkingen
waren gestorven 4 maal den bovinen stam (8 %), bovendien 3 atypische
stammen.

In g van 50 gevallen (18 %) van primaire darmtuberculose of chirur-
gische tuberculose bij kinderen beneden 10 jaar bleek de bovine tuber-
kelbacil de veroorzaker te zijn.

Het vorig jaar is een onderzoek van Boer uit de kliniek van Prof.
Gorter gepubliceerd. Bij 32 kinderen met longtuberculose werden in
6 gevallen (i 20 %) in den nuchteren maag inhoud tuberkelbacillen
van het bovine type aangetroffen. Verder werd onderzocht het lumbaal-
vocht van 19 kinderen met meningitis tuberculosa ; in 8 gevallen werd
hieruit de bovine tuberkelbacil geisoleerd. Het onderzoek van 11 pa-
tiënten met chirurgische tuberculose had tot resultaat, dat 1 maal
(10 %) de bovine bacil werd gevonden.

Van den Berg, die zich al eenige jaren op het laboratorium van Prof.
Wolf met een dergelijk onderzoek bezig houdt, vond bij 50 gevallen
van chirurgische tuberculose 3 keer rundertuberkelbacillen (6%)
(nog niet gepubliceerd, schriftelijke mededeeling van Prof. Wolf).

Hoewel uit de verrichte onderzoekingen al wel blijkt dat de bovine
tuberkelbacil in een niet gering percentage de veroorzaker is van
tuberculose bij den mensch, zal voor een beter inzicht in het voor-
komen van bovine tuberculose bij den mensch hier te lande, echter
een uitgebreider onderzoek noodig zijn.

Geven ons nu de genoemde buitenlandsche cijfers een juist beeld
van het voorkomen van de bovine tuberculose bij den mensch ?

Natuurlijk niet, want feitelijk zouden dan alle gevallen van tuber-
culose onderzocht moeten worden. En hoewel meer speciaal in Engeland
en in Duitschland een zeer groot aantal gevallen is onderzocht, is dat
toch slechts een klein gedeelte van alle gevallen van tuberculose.

Zouden alle gevallen onderzocht worden, dan zou het mogelijk
kunnen zijn, dat het percentage bovine-infecties hooger zou blijken
te zijn, althans voor bepaalde ziektetoestanden en bepaalde categorieën
van personen ; maar het is niet onmogelijk, dat het percentage voor
alle gevallen te zanten lager zou uitvallen, omdat het niet onwaarschijn-
lijk is, dat die gevallen nader zijn onderzocht, waarbij men eene bovine
infectie vermoedde.

Indien inderdaad in het lichaam het eene type en hier speciaal het
bovine type in het andere (humane) type zou kunnen overgaan, dan
zouden bovengenoemde cijfers natuurlijk van veel minder waarde zijn.

Wel kunnen we zeggen, dat in dit geval het percentage bovine
infecties véél en véél grooter zou zijn.

Indien het eene type in het andere kan overgaan, dan zal men
intermediaire vormen kunnen verwachten.

Griffith en Bruno Lange beweren echter, dat deze niet voor-
komen en dat deze z.g. intermediaire vormen niets anders zijn dan
varianten van het eene of het andere type.

In ieder geval blijkt uit het resultaat der buitenlandsche onder-
zoekingen dunkt me wel, dat de bovine tuberkelbacil een niet onbe-
langrijke rol speelt in de ziektekunde van den mensch.

De bovine bacil is niet zoo onschuldig voor den mensch als men wel
eens heeft gedacht.

Griffith en Bruno Lange zeggen dan ook, dat de meening van
sommige artsen, dat eene lichte bovine infectie in de jeugd tot zekere
hoogte nuttig is ter verkrijging van eene immuniteit tegen latere in-
fectie, een gevaarlijk argument is.

Afgezien, dat eene immuniteit volkomen problematisch is, kan
niemand voorspellen, wat zich uit een zelfs lichte infectie met bovine
bacillen kan ontwikkelen.

Het is dus in het belang van de volksgezondheid den strijd aan te
binden tegen den bovinen tuberkelbacil.

Sommigen meenen, dat het voldoende is indien wordt overgegaan
tot pasteurisatie van de melk.

Ofschoon de melk een der voornaamste bronnen der infectie is en
wij dus met pasteurisatie al een heel eind zouden komen, hebben we
echter gezien, dat de infectie met bovine bacillen op nog andere wijzen
kan geschieden.

Om deze tegen te gaan zullen wij dus den directen strijd moeten
aanbinden tegen de tuberculose bij het rundvee.

Deze directe strijd zal ook wenschelijk zijn, omdat men vreest, dat
bij het geringer worden van het aantal gevallen van tuberculose bij
den mensch, veroorzaakt door den humanen bacil, de gevallen van
tuberculose veroorzaakt door het bovine type zullen toenemen.

Jammer genoeg wordt hier te lande van geneeskundige zijde nog te
weinig aandacht aan deze kwestie geschonken.

Hier is een schoone taak weggelegd, welke slechts tot een goed einde
zal kunnen worden gebracht, door nauwe samenwerking van medicus
met dierenarts.

DE POSITIEVE ALCOHOLPROEF BIJ MELKVEE ALS
AFWIJKING EN ALS HULPMIDDEL VOOR DE DIAG-
NOSTIEK VAN GRASTETANIE

In liet verslag van de werkzaamheden der Rijksseruminrichting,
1932, werd een en ander medegedeeld over de afwijkende verhouding
van de melk ten opzichte van de alcoholproef. Een normaal verschijnsel
is dit bij biestmelk, welke schift, zoowel bij het koken, als bij de alco-
holproef als gevolg van den hoogen titer- en reëelen zuurgraad (lage
pH). Beijers heeft onlangs mondeling mededeeling gedaan omtrent

Schrijver wijst op het niet te onderschatten gevaar van den bovinen
tuberkelbacil voor den mensch en dringt aan op een uitgebreid onder-
zoek van het voorkomen hier te lande van den bovinen tuberkelbacil
bij den mensch en op een intensieve bestrijding van de tuberculose
bij het rundvee in het belang van de volksgezondheid.

Eene nauwe samenwerking van menschen- met dierenarts zal hierbij
niet gemist kunnen worden.

Verfasser deutet hin auf die nicht zu unterschätzende Gefahr des bovinen Tu-
berkelbazillus für den Menschen und er verlangt eine gründliche Untersuchung
über das Vorkommen des bovinen Tuberkelbazillus beim Menschen hier zu I.ande
und, im Interesse der Volksgesundheit, eine intensive Bekämpfung der Tuberku-
lose beim Rindvieh.

F.ine enge Zusammenarbeit zwischen Arzt und Tierarzt ist hierbei unumgäng-
lich.

The author draws attention to the danger of the bovin tubercle bacil for man,
which is not to be underestimated.

He insists on an extensive investigation into the presence of the bovin tubercle
bacil in man in Holland and on a rigorous control of tuberculosis in cattle in the
interest of public health.

Emphasis is laid on the necessity for collaboration between the veterinarian and
the physician.

L\'auteur attire l\'attention sur le danger qu\'offre pour l\'homme le bacil tuber-
culeux du type bovin. Il insiste sur une enquête étendue sur la présence de ce bacil
chez l\'homme en Hollande et sur une lutte intense contre la tuberculose du bétail
à l\'intérêt de la salubrité publique.

Dans ce but une collaboration étroite entre le vétérinaire et le médecin est indispen-
sable.

onderzoekingen van biestmelk, waarbij hij o.a. een zuurgraad tot 18
S.H. heeft kunnen aantoonen.

In de practijk krijgt men deze afwijking te zien bij koeien midden
in de lactatieperiode, in het bijzonder tegen het eind van het stalver-
blijf. De verwachting, dat de melk bij weidegang direct normaal zou
w^:orden, is in vele gevallen niet bevestigd, temeer omdat zelfs in de
weide (vooral indien de dieren gedurende langen tijd nat gras moeten
eten) dit gebrek bij een groot aantal koeien optreedt.

In het laatste geval zou men een vergiftiging kunnen veronderstellen,
doordat de dieren met het waterrijke gras te veel opgeloste meststoffen,
o.a. KN0₃, tot zich nemen. Bij nader beschouwing zullen wij zien,
dat een gedeelte dezer dieren is aan te merken als „candidaat-patient"
voor grastetanie.

Van dit melkgebrek ondervindt de veehouder veel last en geldver-
lies, indien hij de melk voor de consumptie levert, wijl deze melk
spoedig aanbrandt.

Blijkens ervaring van den directeur der zuivelfabriek te Leuth,
gaf de melk bij twee maal dagelijksche levering, gevolgd door sterke
onderkoeling, aanleiding tot klachten van den consument, nl. dat de
melk meestal aanbrandde. Bij stalcontröle bleek de melk van verschil-
lende koeien sterk op alcohol te schiften, terwijl deze bij éénmalige
aflevering aan de fabriek (de avond- en morgenmelk te zamen) geen
afwijking had.

Voor de behandeling van melkschifting is door Beijers de toedie-
ning van bicarbonas natricus aanbevolen. Zelf heb ik dit middel,
tegenover kalkzouten \') en levertraan toegepast, waarmede ik echter
weinig succes kon verkrijgen. Wij moeten hierbij rekening houden
met het feit, dat na verloop van eenigen tijd de melk ook zonder therapie
weer normaal kan worden.

In verscheidene hardnekkige gevallen, — o.a. bij koeien met hoogc
melkproductie, die reeds langen tijd op stal en daarna in de weide
bedoelde melkafwijking te zien gaven — verkreeg ik een opvallend
succes door 50 c.c. melk, van de patiënt zelf afkomstig, onderhuids
in te spuiten.

Zonder op verdere beschouwingen omtrent eventueele oorzaken
in te gaan, ben ik mede op grond van het resultaat met deze behandeling
van meening, dat een groot aantal gevallen van melkschifting niet in
de eerste plaats veroorzaakt wordt door een storing van het zuur-

base-evenwicht, maar dat het verschijnsel veeleer aansluit bij physio-
logische verhoudingen in de regulatie van de melksecretie en berust
op een hormonale functiestoornis van het secerneerend orgaan. ,,Het
gebrek schiften bij de alcohol- en kookproef gelijkt dan ook veel op het
normale verschijnsel bij melk van versehe koeien. Het verschil is, dat
het optreedt midden in de lactatieperiode bij enkele dieren, gehouden
onder de zelfde omstandigheden als de andere koeien, die melk geven
met een normale reactie". (Verslag Rijksseruminrichting).

Schiften op de alcoholproef heb ik regelmatig in de melk van gras-
tetanie-patiënten kunnen vaststellen. Voor het verkrijgen van uni-
forme uitkomsten is het noodzakelijk niet de melk van de eerste stralen
voor de reactie te bezigen, maar eerst flink door te melken, alvorens
het melkmonster te nemen. De alcoholproef geeft een aanwijzing ten
opzichte van den reëelen zuurgraad. Men moet derhalve de versch-
gemolken melk onderzoeken. Bij het bewaren gedurende enkele uren
schiftte de melk minder sterk, terwijl de titreerbare zuurgraad verhoogd
was. Dit verschijnsel staat in verband met bacteriënwerking.

De melk van deze patiënten kan dan nog vaak juist koken verdragen ;
toevoeging van rosolzuur geeft een zalmkleur ; de titerzuurgraad en
het eiwitgehalte vallen binnen de normale grenzen.

De melkschifting bij grastetanie staat mogelijkerwijze direct in ver-
band met de minerale stofwisselingsstoornis bij deze ziekte. De ver-
hoogde phosphorzuur-uitscheiding door de nieren ¹) bij de patiënten
wijst veeleer op een primaire indigestie met opvolgende acidosis, snel
te beïnvloeden, zooals blijkt uit de gebruikelijke prophylactische laxans-
toediening, door snelle darmontlediging.

Voor de practijk is mij de alcoholproef een waardevol hulpmiddel
gebleken, waardoor wij in staat zijn de diagnose op grastetanie vroeg-
tijdig vast te stellen. Evengoed is deze eenvoudige reactie ten behoeve
van de differentieel-diagnose tegenover andere ziekten (niet tegenover
paresis puerperalis !) zeer goed te gebruiken.

Het eenige vroeg-symptoom van grastetanie is de plotseling vermin-
derde melkopbrengst. De veehouder zal dan een dergelijk dier van zelf
beter gadeslaan en zal spoedig opmerken, dat het niet met de andere
koeien overloopt te grazen, en weldra zal blijken, dat andere ziekte-
verschijnselen, o.a. tandenknarsen, schrikachtigheid, locomotiestoor-
nissen, op den voorgrond treden.

Omdat de onderkenning der ziekte in het beginstadium, met behulp
van toepassing der alcoholproef op de melk, beter mogelijk is, kan men
de patiënten door toediening van calcium- en magnesium-zouten
(eventueel gecombineerd met een laxans) per os behandelen, hetgeen
op zich zelf reeds een groot voordeel is.

1 De verhouding tusschen zuur en alkali wordt door de nieren met behulp
van primaire en secondaire phosphaten Na₂HP0₄ geregeld.

Deze ziektegevallen worden zelfs nog midden in den zomer aange-
troffen, vooral indien bij dag en nacht een groot temperatuurverschil
bestaat. Andere factoren, o.a. het jonge (eiwitrijke) gras, voor de ont-
wikkeling van het volledige ziektebeeld van grastetanie schijnen in dit
jaargetijde te ontbreken. Wij zien dan slechts een meer of minder luste-
loos dier, waarvan op den duur het haarkleed dor uitziet en dat vooral
\'s morgens na een kouden nacht nagenoeg geen melk geeft, die boven-
dien sterk op alcohol schift.

Vanwege de ongunstige werking van kalkzouten op de samenstelling
der melk (waarschijnlijk ook op de melksecretie) heb ik in den laatsten
tijd het kalkvoedsel slechts in den vorm van hooi, naast magnesium-,
natriumsulfaat en extracturn aloes, laten geven, terwijl deze patiënten
gedurende den nacht werden opgestald.

Een groot aantal gevallen van melkschifting berust zeer waar-
schijnlijk op een functiestoornis van de melkklier. Door subcutane
inspuiting van 50 c.c. melk, van de patiënt zelf afkomstig, verkreeg
schrijver spoedig herstel.

Schifting bij de alcoholproef kon in de melk van grastetanie-patiën-
ten regelmatig worden aangetoond. Met behulp van deze eenvoudige
reactie is het mogelijk deze ziekte vroegtijdig vast te stellen en ten
opzichte van andere ziekten te onderscheiden.

In vielen Fällen beruht die Milchgerinnung (positive Alkoholprobe) auf einer
Funktionsstörung der Milchdrüse. Verf. empfehlt für die Behandlung dieser Ab-
weichung bei dem Milchvieh 50 ccm der eigenen Milch subeuten einzuspritzen.

Verf. zufolge ist die positive Alkoholprobe in der Milch ein regelmässiges Symptom
bei der Grastetanie (Frühjahrsweidekrankheit). Mit Hilfe dieser einfachen Reak-
tion ist eine sichere Früh- und DilTerenzialdiagnose dieser Krankheit möglich.

A great number of cases of curdling of milk is most probably due to a disturbance
in the function of the lacteal gland.

By subcutaneous injection of 50 c.c. milk from the patient himself the author
obtained successful results.

Curdling to the alcohol test could be regularly demonstrated in milk from cows
suffering from grass-tetany.

This simple reaction is a useful method to diagnose this disease at an early stage
and to distinguish it from other diseases.

Un grand nombre de cas de caillement du lait sont très probablement causés
par un mauvais fonctionnement des glandes mammaires. Par une injection sous-
cutanée de 50 c.c. de lait provenant de l\'animal même, l\'auteur a obtenu une guérison
rapide.

Le caillement par l\'épreuve de l\'alcohol dans le lait d\'animaux atteints de téta-
nie d\'herbage a pu être régulièrement observé. A l\'aide de cette simple réaction,
il est possible de reconnaître rapidement cette maladie et de la différencier d\'autres
maladies.

In een der vorige artikels heb ik de opmerking gemaakt, dat ik het
nog niet voor een uitgemaakte zaak hield, dat bij onze pasgeboren
kalveren de doorbraak der melktanden zoo ver gevorderd is, als men
op grond van Veenstra\'s onderzoek zou denken. Ik breng in her-
innering, dat van de 4236 door Veenstra onderzochte kalveren 34
vier, 916 zes en 3286 acht melktanden hadden.

Teneinde dit nader na te gaan, heb ik gedurende eenigen tijd aan-
teekening gehouden van de gesteldheid der mondholte van pasgeboren,
onder normale omstandigheden ter wereld gekomen, kalveren, die mij
onder de oogen kwamen. Dit aantal bedraagt thans 171. Hiervan
bleken 5 vier, 93 zes en 73 acht tanden te bezitten. In procenten uit-
gedrukt krijgen wij dus het volgende resultaat:

De vraag is nu of dit verschil tusschen de Friesche en de Terschei-
linger kalveren met betrekking tot het aantal bij de geboorte aan-
wezige melktanden, veroorzaakt is door het toeval, of dat er inder-
daad van een werkelijk bestaand onderscheid mag worden gesproken.
Het zal slechts mogelijk zijn door een mathematische bewerking van
het voorhanden zijnde feitenmateriaal, deze vraag te beantwoorden.

Nemen wij als willekeurig gemiddelde (A) 8 tanden aan, dat is b
(het verschil tusschen het werkelijk en het aangenomen gemiddelde)

M₂ = 6.7954 tanden. ? = ± 0.54 kl. eenh. <7 = ^ 1.08 tanden.
m₂ — 0.0826 tanden. M₂ i m₂ = 6.79 ± 0.0826 tanden.

Nu is de gemiddelde fout, m diff., van een verschil van twee onaf-
hankelijk van elkaar vastgestelde gemiddelden M_x en M₂ (dat hier
dus is 7.53 — 6.79 = 0.74 tanden) met de middelbare fouten m, en
m₂, groot :

Nu moet in ieder geval een verschil driemaal 7,00 groot zijn als zijn
middelbare fout, om het als werkelijk aanwezig te kunnen beschouwen.
In ons geval is het ruim 9 X zoo groot. Er bestaat dus inderdaad ver-
schil tusschen deze beide soorten kalveren ; toeval kan hier worden
uitgesloten.

Het spreekt wel vanzelf, dat deze berekening ons niets zegt omtrent
het ontstaan of de oorzaak van dit onderscheid ; er wordt slechts een
verschil geconstateerd, niet verklaard. Zooals ik reeds vroeger zeide,
zoek ik de oorzaak er van vooral in het feit, dat Veenstra niet, al-
thans niet uitsluitend, pasgeboren kalveren heeft onderzocht. Of dit
de eenige oorzaak is, zal slechts door voortgezette onderzoekingen
kunnen worden uitgemaakt.

Vragen wij ons thans af, of het inderdaad juist is — zooals b.v.
Lesbre en Schultze meenen te hebben opgemerkt — dat de stier-
kalveren gemiddeld met meer tanden ter wereld komen dan de koe-
kalveren. Beide auteurs wezen daarbij op een verschil in drachtig-
heidsduur; stierkalveren zouden in het algemeen langer gedragen
worden dan koekalveren, een conclusie waartoe ook anderen komen.
Herinnerd zij hier aan de onderzoekingen van Sabatini *).

Schultze onderzocht 28 stierkalveren ; hiervan hadden 20 acht
melktanden en 8 zes. Van de 21 door hem onderzochte koekalveren
hadden 12 acht tanden en g zes. Hoe belangrijk dit verschil opper-
vlakkig ook lijkt, wij mogen daaruit niet zonder meer concludeeren,
dat er inderdaad onderscheid tusschen beide soorten kalveren, wat
betreft het aantal bij de geboorte aanwezige melktanden, bestaat.
Immers voor de stierkalveren vinden wij M, ± m_t = 7.4286 i 0.17
tanden, en voor de koekalveren M₂ i m₂ = 7.1428 ± 0.218 tanden.

Het verschil met zijn gemiddelde fout is hier dus 0.2858 ± 0.27.
De fout is dus bijna even groot als het verschil en dientengevolge kan
van eenig onderscheid tusschen beide soorten kalveren geen sprake
zijn.

Schwarz kreeg tegenovergestelde uitkomsten. Van zijn 29 stierkal-
veren hadden 13 alle tanden (44.83%), terwijl van de 27 koekalveren
18 acht tanden bezaten (66.7%). Nu zijn hierbij 2 kalveren, die nog
slechts in het bezit waren van 2 melktanden ; beide waren te vroeg
geboren (resp. 10 en 12 dagen). Nemen wij aan, dat het eene een
stier- en het andere een koekalf was en laten wij beide buiten beschou-
wing, dan kunnen wij het resultaat van Schwarz\' onderzoek aldus
samenvatten :

M₂ •— M, is dus 0.46 ± 0.26 tanden. Ook hier bestaat dus geen
werkelijk verschil tusschen beide groepen kalveren.

De verdeeling van het door mij onderzochte materiaal naar het ge-
slacht der kalveren geeft het volgende resultaat :

Uit geen der hier naar voren gebrachte uitkomsten van onderzoe-
kingen betreffende het aantal melktanden dat stierkalveren en koe-
kalveren bij de geboorte bezitten, is dus een werkelijk bestaand verschil
tusschen beide soorten kalveren te constateeren, hoe klein soms het
aantal onderzochte dieren ook was.

Behalve het aantal tanden noteerde ik ook, hoeveel kalveren de moe-
ders ter wereld hadden gebracht. In het volgend staatje zijn deze ge-
gevens samengevat :

Hieruit blijkt dus, dat van de onderzochte 130 eerste en tweede kalfs-
koeien 59 kalveren geboren werden met 8 melktanden. De meening
van Schwarz, dat dergelijke moeders uitsluitend of grootendeels
kalveren ter wereld brengen „mit einem noch nicht voll entwickelten
Schneidezahngebisz", zulks in tegenstelling met de oudere koeien
waarvan de kalveren in hoofdzaak met 8 melktanden geboren zouden
worden, schijnt mij dus niet juist, en de theorie, die zegt, dat dit ver-
oorzaakt wordt door het feit, dat de laatste dieren hunne vruchten
„mehr Nährmaterial abgeben" kunnen dan de eersten omdat van deze
de „körperliche Entwicklung noch nicht abgeschlossen" is, kan, hoe
verdienstelijk zij op zich zelf ook moge zijn, naar mijn oordeel niet
als juist worden erkend.

De schrijver hield bij 171 kalveren aanteekening van het aantal,
bij de geboorte aanwezige, melktanden ; dit bleek in 5 gevallen 4
te zijn, terwijl 93 X 6 en 73 X 8 tanden werden aangetroffen. Tus-
schen stier- en koekalveren bestond in deze geen verschil :

Van de onderzochte 130 kalveren afkomstig van iste en 2de kalfs-
koeien, bleken 59 reeds in het bezit van alle melktanden te zijn, zoo-
dat de schrijver de meening van Schwarz, dat van dergelijke moeders
slechts of in hoofdzaak kalveren geboren worden met een nog onvol-
ledig melkgebit, niet juist acht.

Verfasser beobachte bei 171 Kälbern die Anzahl der bei der Geburt vorhandenen
Milchzähne. Es zeigte sich dass in 5 Fällen 4, in 93 Fällen 6, und in 73 Fällen 8
Zähne vorhanden waren.

Von den 130 untersuchten Kälbern, von Kühen stam nend die ihr erstes oder
zweites Kalb bekamen, waren 59 schon im Besitz von allen Milchzähnen. Verfasser
erachtet die Meinung von Schwarz, dass von solchen Müttern nur oder gröszten-
teils Kälber geboren werden mit einem noch unvollständigen Milchgebiss, als
nicht richtig.

In 5 cases this number appeared to be 4, whilst 93 times 6 and 73 times 8 in-
cisors were found.

59 of the 130 researched calves from cows that had calved once or twice appeared
to have already all milk teeth, so that the author does not share the opinion of
Schwarz that such mothers only, or for the most part drop calves with an incom-
plete set of milkteeth.

L\'auteur a enrégistré chez 171 veaux nouveau-nés le nombre des dents de lait
présentes chez la naissance ; il parut qu\'en 5 cas ce nombre portait 4, en 93 cas 6,
en 73 cas 8.

Du reste aucune différence a cet égard ne put être constatée entre les veaux
femelles et les taurillons :

De l\'examen de 130 veaux nés de mères dans la première ou deuxième gestation,
il parut que 59 avaient déjà, chez la naissance, tous les dents de lait ;

de sorte qu\'après l\'auteur, l\'opinion de Schwarz n\'est pas juste où celui-ci
prétend que les veaux de telles mères le plus souvent sont nés avec un râtelier de
lait encore incomplet.

l it de Parasitologische Afdeeling van het Instituut voor Parasitaire -
en Infectieziekten der Rijks-Universiteit te Utrecht.
Directeur: Prof. Dr. L. DE BLIECK.

In Dl. 60, 1933 van dit Tijdschrift, hebben wij een mededeeling
gedaan van het resultaat van onderzoekingen betreffende verschillende
middelen, die aanbevolen worden ter bestrijding van de runderhor-
zellarve. Hiertoe behoorde ook derrispoeder. Dit jaar hebben wij de
onderzoekingen over derrispoeder voortgezet en wel met de bedoeling
om na te gaan, of het mogelijk zou zijn het Derris-waschmiddel sterker
te verdunnen, zonder dat daardoor de werkzaamheid beïnvloed werd
en ook of het toevoegen van een conserveeringsmiddel de houdbaar-
heid van het waschmiddel zou kunnen verlengen. Tevens leek ons ook
van belang te controleeren of met het waterige derris-extract, onmid-
dellijk na de bereiding, bevredigende resultaten te verkrijgen zijn en
hoelang dit extract zonder conserveeringsmiddel bruikbaar blijft.

Derrispoeder was ons ter beschikking gesteld door de Afdeeling
Handelsmuseum van het Koloniaal Instituut te Amsterdam en bevatte
ruim 7% rotenon.

De tot nu toe gebruikelijke verdunning was 1 op 10. Men liet daartoe
i K.G. derrispoeder met 9000 Gr. water gedurende 24 uur extra-
heeren, waarna 1 L. water met 250 Gram zeep toegevoegd werd.
Wij hebben in onze verdere proefnemingen de zeep weggelaten, aan-
gezien het gebruik van zeep ons overbodig bleek te zijn en het bereiden
van de waschvloeistof daardoor onnoodig gecompliceerd werd. Zooals
uit de bijgevoegde tabel blijkt, werkte het waterig derris-extract 1:10
zonder zeep even goed. Bij de kalveren Nos. A.5, A.7, A.9, A.10, B.i
en B.7 bleken 11a 1 behandeling alle larven op één na gedood te zijn.

Daar de prijs van derriswortel in de laatste jaren gestegen is en
deze zeer zeker voor poeder dat een behoorlijk gecontroleerd rotenon-
gehalte heeft eerder hooger dan lager zal worden, is het van belang te
weten of men dus met een geringere concentratie van het waschmiddel
zou kunnen volstaan, waardoor de kosten van de behandeling zouden
dalen.

Derrispoeder werd daartoe 24 uur met water geëxtraheerd in con-
centraties van i : 20, 1 : 40 en 1 : 60. Een viertal kalveren werd hier-
mede eenmaal behandeld door de waschvloeistof flink met een borstel
op de met horzellarven besmette rughuid in te wrijven. Het wasch-
middel werd voor het gebruik geschud, zoodat het derrispoeder weder

met de vloeistof gemengd was. Het inborstelen duurde slechts enkele
minuten. Uit de resultaten van deze proef, welke men in bijgaande
tabel vermeld vindt (kalveren Nos. B.5, B.8, B.9 en B.10), blijkt dat een
verdunning van 1 : 40 in staat was alle larven (24 stuks) te dooden.
Met een verdunning van 1 : 60 werd bij een kalf (B.10) voldoende
resultaat bereikt, bij een ander kalf (B.g) was dit echter onbevredigend.

Uit een schrijven, dat wij van Collega Stonebrink uit Hollum ont-
vingen, bleek ons dat deze op advies van Collega P. de Boer te Schagen
er reeds toe was overgegaan de derris-wassching te verdunnen tot
i : 30. Hij had gebruik gemaakt van derrispoeder dat een rotenon-
gehalte had van 7—8%. Dit hooge gehalte van rotenon bleek niet
noodzakelijk te zijn voor het verkrijgen van goede resultaten, daar
Collega P. de Boer met de verdunningen van 1 : 30 van derrispoeder
dat 2% rotenon bevatte, eveneens zeer goede gevolgen had.

De onderzoekingen van Stonebrink liepen over een groot aantal
dieren, n.1. ongeveer 1635 stuks, waarvoor 545 L. van het waschmiddel
gebruikt werd. Stonebrink is zeer tevreden geweest over dit wasch-
middel en schrijft hierover : ,,De resultaten zijn geweldig. Door bij-
zondere omstandigheden ben ik in staat den heelen veestapel te contro-
leeren. De tuberculose-bestrijding vindt n.1. nu plaats. Bij de controle
werden meteen alle ruggen betast. Mijn indrukken zijn deze : De
koeien, welke het dunst in het haar zijn laten de beste resultaten zien.
Na een week ziet men daar nog slechts enkele vlakke knobbels. Daar
dit meest de oudere dieren zijn, kan de kwestie van huiddikte misschien
van belang zijn. Bij de jongere dieren, de hokkelingen, ziet men soms
de knobbels wat opzetten. Alle knobbels, die ik tot nu toe ter controle
uitgedrukt heb (en dat zijn er veel) bevatten een slappe doode larve."

Collega Stonebrink meldt verder dat hij in een geval heeft aange-
toond, dat een kwartier na de wassching de uitgedrukte larven reeds
dood bleken te zijn. Als onaangename nevenverschijnselen noemt hij
het optreden van urticaria bij een aantal dieren, 24 uur na de behan-
deling. Dit waren oudere dieren. Deze verschijnselen zal men natuurlijk
steeds kunnen verwachten bij die behandelingsmethoden, waarbij de
doode larven in de huid blijven zitten. De resorptie van de producten
van deze larven zal, speciaal bij oudere dieren, die reeds vroeger een
infectie met larven hebben doorgemaakt tot het ontstaan van urticaria
aanleiding kunnen geven. Indien men met runderhorzellarven besmette
kalveren een kleine dosis larven-extract intraveneus inspuit, ontstaan
plotseling anaphylactische verschijnselen. De larven, die na de behande-
ling in de huid achter blijven en sterven, kunnen dus onder bepaalde
omstandigheden wel eens tot het ontstaan van urticaria aanleiding
geven. Van de ruim 1600 dieren, die door Collega Stonebrink be-
handeld waren, kwamen hem 12 gevallen van urticaria ter kennis,
dit is dus slechts een klein percentage van de behandelde dieren.

Conclusie : Waterig derris-extract, (extractietijd 24 uur) geeft in
een verdunning van 1 : 30 en 1 : 40 uitstekende resultaten. Hierdoor

worden de kosten van de behandeling op 1/3 of 1/4 verminderd in ver-
gelijking met de tot nu toe gevolgde bereidingswijze, waarbij het extract
slechts tot i : 10 verdund was.

Sommige veehouders vinden het een bezwaar, dat derrispoeder eerst
24 uur geëxtraheerd moet worden, alvorens het te kunnen gebruiken.
Speciaal in streken, waar bepaalde onthorzelaars met de behandeling
belast zijn, wordt het gebruik van derrispoeder daardoor bemoeilijkt.
Wij hebben daarom een proef genomen bij 3 kalveren (A.6, A.8, en
A.i 1), welke met een waterig extract ter sterkte van 1 op 10 behandeld
werden, onmiddellijk nadat het derrispoeder met het water gemengd
was. De extractie-tijd was hier dus al heel gering, zoodat men kan
aannemen, dat het water hier voornamelijk dienst gedaan heeft om het
derrispoeder goed verdeeld op en in de wormknobbels te brengen.
De resultaten waren zeer bevredigend. Bij twee kalveren, respectievelijk
met 10 en 18 larven, bleken deze larven na 1 behandeling dood te zijn,
terwijl bij het derde kalf van de 18 larven er 15 gedood waren. Hier-
door komt dus het bezwaar van 24 uur extraheeren te vervallen. Een
proef met een grooter aantal kalveren zou echter nog wenschelijk zijn,
vooral om na te gaan of dit zelfde resultaat ook bereikt wordt met
sterkere verdunningen.

Waterig derris-extract i : 10, onmiddellijk gebruikt na de bereiding
geeft zeer bevredigende resultaten. Hierdoor kan het bezwaar ver-
vallen dat het derris-waschmiddel eerst 24 uur moet extraheeren in
water, alvorens het te kunnen gebruiken.

Bekend is, dat een oud extract van derrispoeder zijn werking ver-
liest. Dit kan het gevolg zijn van omzettingen die daarin plaats vinden,
waardoor de werkzame bestanddeelen veranderingen ondergaan, zoo-
dat de larvicide werking verloren gaat. Inderdaad ziet men bij oude
waterige extracten een min of meer bruine verkleuring ontstaan, en
tevens ontstaat er nog al eens gasontwikkeling, hetgeen blijkt wanneer
de kurk van de flesch verwijderd wordt. Wij hebben nagegaan of toe-
voeging van formaline hierop een gunstigen invloed zou uitoefenen,
in de hoop dat het extract zijn werking zou blijven behouden. Boven-
dien werd derrispoeder, dat reeds eenmaal geëxtraheerd was, nogmaals
gebruikt, om te controleeren of het 2e extract hiervan nog werkzame
bestanddeelen bevatte. Door onze experimenten, welke bij 5 kalveren
(B.2, B.3, B.4, B.6 en B.11) genomen werden en waarbij wij gebruik
maakten van 6 weken oude extracten, kwam vast te staan dat het niet
geconserveerd extract ter sterkte van 1 op 10, na zes weken geen invloed
meer uitoefende op de larven (B.4), evenmin was dit het geval met
het 2e extract, zoowel met als zonder formaline (B.2 en B.3). Bij 2 kal-
veren (B.6 en B. 11), die met het ie extract in formaline behandeld
waren, waren de resultaten zeer uiteenloopend. Terwijl bij het eene

dier (B.6) alle 13 larven gedood waren, had dit preparaat bij het andere
kalf (B.11) in het geheel geen gevolgen gehad.

De 26 larven, die op dit kalf aanwezig waren, bleken na de behan-
deling niet gedood te zijn.

De extracten werden bereid, door derriswortel met water (1 : 10)
gedurende 24 uur te extraheeren ; het bovenstaande extract werd
daarna van het op den bodem liggende poeder afgezogen.

Waterige extracten van derrispoeder van 6 weken oud (1 : 10)
hebben hun werking verloren. Door toevoeging van formaline

verkrijgt men geen zekerheid dat deze extracten hun werking behouden.
Extracten van derrispoeder, dat reeds eenmaal geëxtraheerd is, oefenen
geen werking uit op de larven.

Het vorige jaar hebben wij al kunnen vaststellen, dat rotenon in zalf-
vorm (2% in vaseline) een sterke larvicide werking heeft. Aangezien
de veehouders aan een waschmiddel de voorkeur geven hebben wij
een vloeistof samengesteld, waarin rotenon ter sterkte van ongeveer
^% aanwezig was.

Op advies van Prof. de Bussy, Directeur van de Afdeeling Handels-
museum van het Koloniaal Instituut te Amsterdam, werd rotenon
eerst opgelost in aceton en daarna met 2% zeepwater gemengd. (10 Gr.
rotenon, oplossen in 250 cM-. aceton en mengen met 4 L. water, waar-
aan zeep tot 2% is toegevoegd). De zeep moet dienen om het middel
gemakkelijker te doen inwrijven. Aangezien rotenon langzamerhand
weer neerslaat, moet men het mengsel onmiddellijk vóór het gebruik
gereed maken.

Uit het resultaat, dat wij bij een kalf (A.i) bereikt hebben, blijkt
dat van de 8 larven er 6 na een wassching gedood waren. Dit is dus
bevredigend. De prijs van rotenon bedraagt thans ongeveer 70 gulden
per K.G. en van chemisch zuivere aceton 65 cent per K.G., zoodat
4 L. waschmiddel ongeveer 85 cent kost, indien het geringe bedrag van
de zeep niet medegeteld wordt. De prijs kan dus geen bezwaar zijn.
Het feit dat men het waschmiddel ter plaatse bereiden moet, is het eenige
dat het algemeen ingang vinden hiervan zou kunnen belemmeren.
Dat 2% rotenon-zalf gunstig werkt, hebben wij bij twee kalveren
A.3 en B.4 wederom kunnen aantoonen. Zij, die de moeite willen
nemen de haren van de wormknobbels af te knippen, kunnen met
gewone vaseline reeds succes boeken, zooals blijkt bij kalf A.2, waar
14 van de 16 larven gedood werden. Het bezwaar van de vaseline is
natuurlijk, dat het inwrijven zeer zorgvuldig op elke wormknobbel
moet geschieden. De tijd, die hiermede en met het wegknippen der haren
verloren gaat, zal voor velen een beletsel zijn dit eenvoudige middel
toe te passen.

Dit preparaat wordt bereid door de Chemische Fabriek „Marien-
felde", Berlijn-Marienfelde en het wordt door deze firma aangekon-
digd als „standarisierter Extrakt aus der Derriswurzel mit einem
garantierten Gehalt von ca. 25% Gesamtextrakt mit ca. 8% Rotenon".
Vóór het gebruik moet het met water worden verdund. Voor de be-
strijding van de runderhorzellarven wordt 20 cc. gemengd met 1 L.
water ; het is gewenscht de behandeling na 1 dag te herhalen. Is dit
niet mogelijk, dan moet men de concentratie van 30 cc. op 1 L. water
gebruiken. Er ontstaat dan een geelwitte emulsie. Bij de runderhorzel -
bestrijding v/ordt het inwrijven van het middel met de hand het meest
aanbevolen. Wij hebben bij onze proeven met dit middel uitsluitend
gebruik gemaakt van een borstel, omdat deze methode van behan-
deling bij de experimenten met waterig derrisextract zeer goed ge-
bleken is en zij tevens uitstekende resultaten had. Om de werking
van verschillende middelen onderling te kunnen vergelijken, leek het
ons het beste de borstel in alle experimenten te blijven gebruiken.
Om dezelfde reden hebben wij met derrilavol slechts één behandeling
toegepast in een verdunning van 30 Gr. op 1 L. water.

Gaan wij de resultaten van deze enkele behandeling na, dan blijkt,
dat bij 4 van de 14 kalveren alle larven (26 stuks) gedood waren. Bij
de overige 10 dieren bleken van het totaal aantal larven (307) er 160
gedood te zijn. Bij 2 kalveren (niet in de tabel vermeld) hebben wij toen
2 dagen achter elkaar een wassching met derrilavol toegepast. Bij de
controle na een week is ons gebleken, dat van de 36 wormknobbels er
nog 31 goed gespannen waren. Uit verschillende dezer knobbels werd
ter controle een larve uitgedrukt, die nog levend bleek te zijn.

Hoewel de werking van derrilavol in sommige gevallen zeer bevre-
digend is, staat zij ten achter bij die van het waterig derrisextract.
Dat derrilavol niet in alle opzichten voldaan heeft, houdt waarschijn-
lijk verband met den ouderdom van de larven, daar de oudere minder
gevoelig voor dit middel bleken te zijn dan de jongere exemplaren.
Abdassol.

Schering-kahlbaum A. G. te Berlijn maakt een poedervormig
product onder den naam van Abdassol. Het werkzame bestanddeel
is een gecontroleerd derrisextract. Het preparaat is lang houdbaar.
Met water gemengd geeft dit poeder een schuimend mengsel. Dit wordt
niet bereikt door de toevoeging van zeep, maar door een „Netzmittel",
dat door zijn neutrale reactie de derrisbestanddeelen niet beschadigt.
Zeep zou n.1. een schadelijke werking daarop uitoefenen (Zunker :
„Die Abtötung von Dassellarven mit Derris-Extrakten." B. t. W.
1934, p. 243). Voor i L. waschmiddel is 50 gram Abdassol noodig.
Met i L. kunnen 5-—10 dieren gewasschen worden. Aangeraden wordt

de dieren 14 dagen voordat zij in de weide gaan te behandelen en dan
onmiddellijk voor de weidegang nog eens, om daardoor de larven te
dooden, die gedurende deze termijn een opening in de huid geboord
hebben. Larven, die dus reeds een ademopening in de huid van het
rund gemaakt hebben, zouden door een wassching gedood worden.

Wij hadden slechts 5 kalveren ter beschikking om dit middel te
controleeren. Bij deze dieren werden in totaal 127 wormknobbels
aangetroffen. Het waschmiddel werd gedurende enkele minuten flink
op de rughuid ingewreven. Bij de controle, die een week later geschiedde,
bleken nog 71 larven levend te zijn. Dit werd gecontroleerd door uit-
drukken van de larven en ook door de aanwezigheid van nog sterk ge-
spannen wormknobbels. Ingeval de larve dood is, blijkt dit na enkele
dagen door het verslappen en langzamerhand verdwijnen van de
wormknobbel. .

Deze resultaten wijken dus eenigszins af van die van Zunker, die
met dit preparaat van Schering-Kahlbaum zulke gunstige resultaten
verkregen heeft. De oorzaak ligt voor een deel waarschijnlijk hierin,
dal men niet altijd de larven voldoende met het middel bereikt. Van-
daar dikwijls tegenstrijdige resultaten met een overigens goed werkend
middel. Verwijzen wij daartoe b.v. nog even naar onze proeven met
waterig derrisextract bij de kalveren B.6 en B.11, die beide met het-
zelfde waschmiddel op dezelfde wijze behandeld werden. Bij het eene
dier waren alle larven dood, terwijl bij het andere geen resultaat ver-
kregen werd. Het al of niet verdwijnen van de korstjes op de openingen
der wormknobbels door het borstelen, zal hier zeer zeker van invloed
zijn. Hiervan hangt toch voor een groot deel af of het waschmiddel
de larven bereiken zal.

De resultaten met abdassol verkregen, waren niet zoo gunstig als
die, welke Dr. Zunker met dit middel bereikt heeft. Het aantal proef-
dieren, dat ter beschikking stond, was echter te klein om een definitieve
beslissing over de werkzaamheid van dit preparaat te kunnen nemen.

Afgezien van de gevallen van urticaria, die door Stonebrink wer-
den waargenomen, hebben wij nog nimmer eenige nadeelige invloed
van de derriswassching op de behandelde dieren waargenomen. Het
ontstaan van urticaria is trouwens niet speciaal een gevolg van het
gebruik van derris. Dit verschijnsel kan men verwachten als gevolg
van elk middel, waarbij de larve in de huid gedood wordt en daar
achterblijft. De behandelingsmethode, waarbij men de larve uitdrukt,
levert nog meer gevaar op voor het ontstaan van urticaria (Rosen-
fieber, zooals dit in Denemarken genoemd wordt), omdat hierbij de
kans groot is, dat enkele larven in de huid stuk gedrukt worden, waar-
door de resorptie van de vloeistof uit de larven mogelijk is.

De personen, die met derrispoeder omgaan en dit voor het gebruik
geregeld afwegen, ondervinden dikwijls als onaangenaam verschijnsel
een droog gevoel van het mond- en neusslijmvlies, gepaard gaande
met een min of meer onaangename invloed op den smaak. Wij zelf
hebben dit tenminste kunnen opmerken. Uit een schrijven van Collega
Stonebrink blijkt dat hij zeer gevoelig was voor derrispoeder. Er
was een eczeem in het gezicht ontstaan en het neusslijmvlies was zeer
gevoelig geworden, zoodat het snuiten pijnlijk was. Ook ontstonden
er kloofjes in de huid van de handen. De gevoeligheid van de huid
schijnt zeer individueel te zijn. Wij ondervonden geen nadeeligen invloed
van derrispoeder op de huid. Evenmin zijn aan Collega Stonebrink
klachten ter kennis gekomen van veehouders, die hun dieren met het
derris-waschmiddel behandeld hadden.

Het zou wel aan te bevelen zijn, derrispoeder in bepaalde hoeveel-
heden, b.v. voldoende voor 10 L. waschmiddel in gesloten zakjes ter
beschikking te stellen ; indien men deze vóór het gebruik, desnoods
onder water opent, beperkt men hiermede het stuiven, waardoor bo-
vengenoemde Verschijnselen voorkomen worden bij personen, wier
slijmvliezen gevoelig blijken te zijn voor derrispoeder.

Uit de resultaten van eenige vergelijkende proeven wordt de con-
clusie getrokken, dat het waterig derris-extract niet behoeft onder te
doen voor de verschillende preparaten, die uit dit poeder bereid zijn.
Het tot nu toe gebruikelijke waterig extract (i : 10) (gedurende 24
uren geëxtraheerd) kan minstens 3 maal zooveel verdund worden
(1 : 30) zonder dat de werking daardoor verminderd wordt. Hierdoor
worden de kosten van een derris-behandeling belangrijk verminderd.

Waterig derris-extract (1 : 10), dat onmiddellijk na de bereiding
gebruikt werd, had zeer bevredigende resultaten. Hierdoor zou de
tijd van 24 uur extraheeren in water komen te vervallen, hetgeen
voor de toepassing van dit poeder in de praktijk van belang is. Het
voordeel van de in de handel gebrachte preparaten zooals Derrilavol,
en Abdassol is, dat men snel de waschvloeistof gereed heeft. Dat deze
preparaten niet in alle gevallen even goede resultaten hadden als
waterig extract uit derrispoeder, behoeft geen verband te houden met
een minder goede werking van deze preparaten, maar kan ook haar
oorzaak vinden in het feit dat door de behandeling niet altijd alle
larven met het waschmiddel in aanraking komen en dus niet gedood
worden, hetgeen ons bij het gebruik van waterig derris-extract ook
gebleken is. Al is rotenon niet het eenige werkzame bestanddeel van
derrispoeder, toch is weer gebleken, dat rotenon alleen zeer afdoende
doodend werkt op de runderhorzellarven.

Die Versuche der Verfasser zeigten dass man den gebräuchlichen wässerigen
Extrakt von Derrispulver (i : 10, und 24 Stunden extrahiert) weiter verdünnen
kann bis 1 : 30, ohne dass die Wirkung herabgesetzt wird.

Der starke wässerige Extrakt (1 : 10) konnte sofort benutzt werden (ohne 24
Stunden extrahieren).

Die verschiedenen mit Derrispulver bereiteten Präparate : Derrilavol, Abdasol,
u. a., sind nicht besser als der wässerige Extrakt.

Auch Rotenon gelöst in Aceton und gemischt mit Seifenwasser, gab gute Resultate.

The experiments of authors showed that the usual watery extract of Derris-
powder (1 : to, drawn during 24 hours) can be diluted up to 1 : 30 without decrea-
sing its action.

The strong watery extract (1 : 10) can be used immediately without drawing
during 24 hours.

The different preparations of derrispowder : Derrilavol, Abdasol, a. o. are not
more effective than the watery extract.

Rotenon dissolved in acetone and mixed with soap water yielded also good results.

Les auteurs ont démontré par des expériences que l\'on peut affaiblir l\'extrait
aqueux usuel de poudre de derris (1 : 10, extraire pendant 24 heures) jusqu\'à 1 : 30,
sans que l\'action diminue.

L\'extrait aqueux 1 : 10 peut être employé immédiatement sans l\'extraire pendant
24 heures.

Les différentes préparations de poudre de derris : Derrilavol, Abdasol e. a. ne
sont pas meilleures que l\'extrait aqueux.

Aussi rotenon dissous dans l\'aceton et mêlé avec de l\'eau de savon donne de
bons résultats.

Il faut avoir soin que toutes les larves soient mises en contact avec le médicament

i levende larve uitgedrukt; rest dood.
Alle larven dood.
Alle larven dood.
Alle larven dood.

3 levende larven uitgedrukt ; rest dood.
18 levende larven uitgedrukt ; rest dood.

knobbels aanwezig.
7 levende larven uitgeknepen ; nog 28 gespannen
knobbels aanwezig.

„ANTONIE VAN LEEUWENHOEK", Nederlandsch Tijdschrift voor Hy-
giëne, Microbiologie en Serologie, 1934, Deel 1, No. 2.

H. W. Julius: Bacteriedoodende stoffen in weefselculturen. (2 figuren,
12 curven, 1 tabel).

Weefselcultures (in het door Juuus gewijzigde toestel van de Haan) werden
geënt met bacteriën. De ongedifferentieerde fibroblastachtige cellen vormden daar-
bij niet-specifieke bactericiede stoffen. Schr. rekent genoemde cellen tot die van
het reticulo-endotheliale stelsel. Dezelfde verschijnselen als Juuus waarnam zijn
destijds door Wolff en Ras in vivo gevonden. Dit zou de onderstelling recht-
vaardigen, dat de bactericiede stoffen in het organisme van het dier eveneens
worden gevormd door dergelijke cellen. In vitro heeft een regelmatig verdwijnen
van de bactericiede stoffen plaats; dit berust op vernietiging dezer stoffen dooi
de levende cellen. De toestand van primaire bactericidie heerschte in het tijdvak,
waarin de leucocyten uit de weefselcultures verdwijnen.

A. Tasman en A. W. Pot: Over varianten van Bact. paratyphi-B (type
Schottmüller) die uit druivensuiker geen gas vormen, (met 1 schema)
(IVe mededeeling).

J. Idzerda en W. A. G. van Everdingen : Bijdrage tot de kennis en be-
oordeeling der electrometerlampen. (llle mededeeling) (met 7 schematische
figuren).

Overzicht van de theorie der electrometerlampen en de toepassing van deze
voor het meten van kleine potentiaalverschillen.

Sardjito : Een mededeeling over het kweeken van visschen in de lang-
zame zandfilters te Makassar (Celebes N. O. I.) met het doel den loop-
tijd der filters te verlengen. (Met 4 tabellen en 6 foto\'s).

Teneinde het zandfilter in de waterleidingbassins te reinigen van de microflora
(algen) en -fauna is gebruik gemaakt van bepaalde visschen, die reeds in klein
aantal in staat bleken den levensduur van de filterlaag aanmerkelijk te verlengen.
Ondanks beschadiging van het oppervlakkige filtervlies waren de uitkomsten
volledig gunstig.

G. J. van den Bovenkamp en W. H. Kisjes : Verschillen tusschen ge-
ïnactiveerd en ongeïnactiveerd serum van gezonden en zieken.

A. Clarenburg : Van Oijen, La méthode Loewenstein appliquée au sang
des bovidés.

Critische beoordeeling van het in de Acta Veterinaria Neerlandica (1, 3, 1934)
neergelegde onderzoek.

A. Vedder : Bacillus alcalophilus n.sp., benevens enkele ervaringen met
sterk alcalische voedingsbodems, (met 3 foto\'s).

Beschrijving van een nieuwe, uit faeces gekweekte, bacterie, die alléén op sterk
alcalische voedingsbodems groeit.

Kritisch onderzoek van de beschikbare gegevens leidt Wilson i) tot de conclusie,
dat bacteriaemie bij tuberculose veel minder vaak voorkomt dan door verschil-
lende onderzoekers wordt beweerd. Bacteriaemie van een intensiteit die door de
tegenwoordige onderzoekmethoden kan worden aangetoond, is behalve als een
voorbijgaand verschijnsel, slechts zelden bij tuberculose aanwezig, tenzij de ziekte
in een min of meer acuut stadium verkeert, vergezeld van uitgebreide veranderingen
of recente generalisatie. De bacteriaemie komt wellicht in 5—10 % van ernstige
progressieve gevallen van longtuberculose voor en in 30—40 % van de gevallen
van miliaire- en hersenvliestuberculose. Bij patiënten die aan tuberculose gestorven
zijn, kunnen in i 50 % tuberkelbacillen in het hartebloed worden aangetoond.
Er is practisch geen aanwijzing dat een bacteriaemie van tuberkelbacillen ooit
voorkomt bij : gewrichtsrheumatiek, polyarthritis, chorea, multipele sclerose,
schizophrenie, retrobulbaire neuritis, Hodgkin\'sche ziekte en bepaalde huidziekten,
bij afwezigheid van macroscopisch herkenbare tuberculose. Evenmin is er eenige
aanwijzing, dat de tuberkelbacil een daadwerkelijke rol bij ontstaan van genoemde
ziekten speelt. Het groote aantal positieve bevindingen van sommige onderzoekers
meet worden toegeschreven aan de talrijke moeilijkheden verbonden aan het aan-
toonen van tuberkelbacillen, zooals: 1. het voorkomen in lytisch bloed van zuur-
vaste partikels, die sterk op tuberkelbacillen kunnen gelijken ; 2. het nalaten van
elementaire voorzorgen bij gebruik van oude voorwerpglaasjes, vloeipapier en
cederolie ; 3. de onmogelijkheid om op grond alleen van het microscopische onder-
zoek een onderscheid te maken tusschen tuberkelbacillen en zuurvaste saprophyten
afkomstig uit water, stof, excreta, enz. ; 4. het macroscopisch herkennen van tuber-
kelbacilkolonies in voedingsbodems ; 5. het stellen van de diagnose tuberculose
bij geënte proefdieren op onvoldoende gronden (aantoonen van zuurvaste bacillen
in organen zonder macroscopische afwijkingen ; aantoonen van zuurvaste bacillen
alleen op de entplaats of in dc regionaire lymphklier zonder verdere verschijnselen
van tuberculose ; verwisseling met andere ziekten (salmonella, pasteurella, brucella)
op grond van macroscopisch onderzoek; positieve tuberculine-reactie zonder
verschijnselen van tuberculose bij de sectie).

W at betreft de onderzoekingen van Loewenstein, is het op grond van de beschik-
bare gegevens onmogelijk, om zijn vérstrekkende conclusies te aanvaarden. Er
is geen reden om te gelooven, dat het kwccken van den tuberkelbacil uit het bloed,
van eenige practische waarde voor de vroegtijdige diagnose van tuberculose zal
zijn.

De meeningen omtrent het al of niet bestaan van een filtreerbaar tuberculose-
virus (ultravisibcl, filtreerbaar virus of filtreerbare granula) zijn ten zeerste ver-
deeld. De voorstanders baseeren hun meening in hoofdzaak op de volgende ver-
anderingen :

ie. Cachexie der, met fikraat geënte, proefdieren, 2e. positieve tuberculine-
reactie, 3e lymphklierzwelling, 4e het optreden van zuurvaste bacillen in de orga-
nen, v.n. in de lymphklieren.

Aan de hand van door hem verrichte onderzoekingen toont Keiiti Kimura 2)
aan, dat geen dezer criteria positieve beteekenis heeft.

Enkele dagen-, een maand- en verschillende maanden oude tuberkelbacillen-
culturen, tuberculeus sputum, pleuraexsudaat en avirulente Koch\'sche bacillen

2) Keiiti Kimura, Ueber die ultravisible Form des Tuberkelbazillus. The Tohoku
Journal of Experimental Medicine. Vol. 22, Nos. 5 en 6, p. 475—505 (31 Jan. 1934).

werden door Chamberland L 3 gefiltreerd. Het filtraat werd bacterioscopisch,
cultureel en door inspuiting bij cavia\'s onderzocht ; controle-cavia\'s werden met
( ltraat ingespoten, dat gedurende 1 uur op 6o°C. was verhit. Van alle proefdieren
werden de voornaamste lymphklieren, de milt, de lever en de longen in uitstrijk-
preparaten op de aanwezigheid van bacillen en granula onderzocht. Verder werden
met emulsies van deze organen cavia\'s ingespoten, terwijl bovendien een histologisch
onderzoek van deze organen werd verricht.

Deze proeven gaven geen positief bewijs voor de filtreerbaarheid van tuberkel-
bacillen. Verschillende proefdieren toonden vermagering, een positieve tuberculine-
reactie, Iymphklierzwelling of zuurvaste vormsels (granula of bacillen) ; dit was
echter in gelijke mate bij de contróle-dieren het geval.

De vermagering wordt volgens schr. veroorzaakt door de inwerking van tuber-
culine.

Een positieve tuberculine-reactie kon niet alleen met verhit en onverhit filtraat
worden opgewekt, doch tevens door inspuiting van tuberculine of soortvreemd
eiwit (parallergie of heterogenetische tuberculine-reactie). Deze allergie kan der-
halve niet zonder meer als een reactie op een ultravisibel filtreerbaar virus worden
beschouwd. De genoemde allergie bleef op zijn langst gedurende 8 weken aan-
toonbaar.

De Iymphklierzwelling is een gevolg van toxinen ; histologisch werden hyperaemie,
catarrh van de randsinus en zwelling van het reticulo-endotheliale systeem waar-
genomen (lymphadenitis), echter geen tuberculeuse veranderingen. Dezelfde af-
wijkingen werden na inspuiting van tuberculine opgemerkt.

Zuurvaste bacillen en granula konden eveneens in organen van gezonde- en
aan onbekende ziekten gestorven cavia\'s worden aangetoond. Deze bacillen en
granula waren echter, na behandeling met zwavelzuur, niet in cultuur te brengen.
Dit gelukte evenmin bij de met filtraat behandelde dieren. Wel kon hierbij enkele
malen een cultuur van saprophytische zuurvaste bacillen worden verkregen.

Ten slotte toonde schr. nog aan, dat de granula van tuberkelbacillen onder nor-
male omstandigheden nooit Chamberland L 3 passeeren. Hiervoor gebruikte hij
een avirulente tuberkelbacillencultuur, welke geheel uit granula bestond. Deze
granula konden zich in 24 uur tot staafjes ontwikkelen. Voedingsbodems, welke
met filtraat van deze cultuur werden geënt, bleven echter steeds steriel.

Ieder, die in het vraagstuk van het filtreerbare tuberculose-virus belang stelt,
zij deze publicatie, waarin tevens de omvangrijke literatuur in beknopten vorm
verwerkt is, ter lezing aanbevolen.

Bij een stam afkomstig van Calmette heeft Feldman i) getracht de pathogeni-
teit te verhoogen door overenting op glycerine-eibodem. Overzettingen werden
om de 30 dagen gedaan. Van iedere opvolgende subcultuur werden 4 cavia\'s inge-
spoten, 2 intracerebraal, i subcutaan en 1 intraperitoneaal. Totaal werden 15
overzettingen verricht. Van een totaal van 58 geënte cavia\'s werden bij 11 cavia\'s
afwijkingen gevonden, die histologisch niet van tuberculose te onderscheiden waren.
Van al deze 11 gevallen werden positieve cultures van zuurvaste bacillen verkregen.
Van deze 11 cavia\'s waren er 9 intracerebraal, 1 intraperitoneaal en 1 subcutaan
geinfecteerd. Pogingen om met materiaal van deze dieren nieuwe caviae te infec-
teeren, zijn tot op heden mislukt.

Schr. concludeert, dat deze B. C. C. stam een zekere mate van pathogeniteit voor
de cavia niet kan worden ontzegd, en dat het beweerde, „onschuldige" karakter
ervan, niet zonder bedenken kan worden aanvaard.

1) W. H. Feldman, The Pathogenicity of the Bacillus of Calmette-Guérin. Americ.
Journ. of Pathology 1932, Bd. 8, blz. 755.

Van een duidelijk verhoogde virulentie bij voortkweeken op glycerine-eibodem,
zijn na 15 generaties geen aanwijzingen gevonden.

Op grond van hun onderzoekingen besluiten Rich en Mc Cordock i), dat een
diffuse, tuberculeuze meningitis niet een direct en onmiddellijk gevolg is van een
hacmatogene infectie van de meningen. Hierbij ontstaan slechts verspreide tuberkels
in klein aantal: geen diffuse meningitis. Deze laatste ontstaat doordat bacillen
uit oudere kaashaarden in de directe omgeving, in de cerebrospinale vloeistof terecht
komen. Bij een nauwkeurig onderzoek werden dergelijke haarden gevonden in het
hersenweefsel en ruggemerg, in de meningen, in de plexus chorioideus en in de
beenderen die het centrale zenuwstelsel omhullen, en wel in 77 van de 82 onder-
zochte gevallen. In 75 van deze gevallen was de kaasnaard in hersenen, ruggemerg
en meningen te vinden. Van de 5 negatieve gevallen was het onderzoekmateriaal
onvolledig.

De kakkerlak moet volgens Read 2) om de volgende redenen, als een mogelijke
(mechanische overbrenger van tuberculose worden beschouwd :

te. uitstrijkjes van den darminhoud van kakkerlakken, die gelegenheid hebben
om geïnfecteerd sputum op te nemen, zijn steeds positief voor tuberkelbacillen.

2e. bacillen uit den kakkerlakkendarm afkomstig zijn in staat om bij de cavia
tuberculose te veroorzaken.

3e. bij histologisch onderzoek blijken de bacillen niet in den darmwand doch
uitsluitend in het darmlumen te verblijven.

Rohertson 3) vestigt nog eens de aandacht op het overigens bekende feit, dat
tuberculeuze processen geheel zonder klinische verschijnselen kunnen vcrloopen.
Klinisch herkende processen kunnen rustig worden ; zij kunnen dan voor de rest
van het leven als genezen worden geschouwd, terwijl zij inderdaad niet genezen
zijn. Zoo kunnen eveneens z.g. genezen gevallen na wisselende tijdstippen weer
klinisch actief worden. Het is daarom zoowel voor den medicus als voor den patiënt
dc veiligste weg om bij tuberculose steeds met de mogelijkheid van een activeering
van het proces rekening te houden.

Door groote doses bestraalde ergosterine toe te dienen gelukte het Brand, Holtz
en Vogei. 4) experimenteel verkalking in de weefsels op te wekken rondom para-
sieten, die daar ingesloten lagen. Dit werd aangetoond bij trichinen en bij Cysti-
cercus pisiformis. Eveneens kon dit worden aangetoond bij Cysticercus fasciolaris

1) A. R. Rich and H. A. McCordock, The Pathogenesis of tuberculous Meningitis.
Bull. John Hopkins Hsp. 1933, Bd. 52, blz. 5.

2) Henry C. Read Jr., The Cockroach as a possible Carrier of Tuberculosis. Americ.
Rev. Tuberc. 1933, 28, 267.

3) H. E. Robertson, The persistence of tuberculous infection. Americ. Journ. of Path.
\'933, 9, 7"-

4) T. v. Brand, F. Holtz, en H. Vogel : Experimentelle Verkalkung unter dem Ein-
fluss des Calcinosefaktors bei Befall mit tierischen Parasiten. Ztschr. f. Parasitenkde. 6,

en Eimeria stiedae. Bij Schistosomen-eieren, die in het weefsel lagen werd de kalk
in de eieren vastgelegd en niet in het omgevende weefsel.

Ongeveer 100 soldaten worden volgens Mac Arthur i) jaarlijks uit het Engel-
sche leger ontslagen voor „epilepsie". In veel gevallen bleek het echter mogelijk
aan te toonen, dat Cysticercosis de oorzaak van deze ziekte was. (Cysticercus cellu-
losae). De prodromale symptomen waren hoofdpijn, koorts, spierpijnen en zwelling
der spieren. Soms zijn er in het geheel geen verschijnselen bij personen met hevige
spiercysticercosis. Somtijds zijn de cysten palpabel, zijn in grooter of kleiner aantal
aanwezig ; zij liggen afzonderlijk of in groepen, worden grooter of nemen in om-
vang af om somtijds geheel te verdwijnen. De tijd die verloopt tusschen het afsterven
van de cyste en het verkalken van de scolex wordt bij cysten in de spieren op ongeveer
3 jaar gesteld. Cysticercosis van de hersenen is behalve voor epilepsie ook gehouden
voor hysterie, hersentumor, gedissemineerde Sclerosis, acute encephalitis, melancholie,
mania acuta en dementia precox. De aangetaste personen waren dikwijls zorgeloos,
onbetrouwbaar en ongedisciplineerd. Een nauwkeurig onderzoek van top tot teen,
waarbij geen bijzonderheden gevonden worden, sluit nog niet uit, dat de persoon
vrij is. Bij negatieve eosinophilie en negatieve complementbindings- en huidreactie
kan toch nog een uitgebreide besmetting bestaan. Door het uitsnijden van een
cysticercus kan de diagnose alleen met zekerheid vastgesteld worden. Van belang
voor den patiënt is ook de moreele steun, wanneer hij weet dat de ziekte geen ver-
band houdt met epilepsie, zoodat er geen kans bestaat dat zijn kinderen later aan deze
ziekte zullen gaan lijden.

De gevaarlijkste tijd van deze gevallen van Cysticercosis bleek te zijn ongeveer
6—8 jaar na de infectie.

Kenji Momma 2) kon aantoonen dat de granula, die zich in het vas deferens van
spoelwormen bevinden, geagglutineerd werden door normaal bloedserum van ver-
schillende zoogdieren, te weten van mensch, hond, konijn en kat. Wanneer hij deze
sera echter vooraf met de granula samenbracht gedurende 2 uur bij 37⁰ C. en daarna
centrifugeerde, was het bovenstaande serum niet meer in staat granula van dezelfden
spoelworm te agglutineeren. Bracht men dit serum echter samen met granula van
andere spoelwormen, dan werden deze weer geagglutineerd (geagglomereered).
Zoo kon hij b.v. aantoonen. dat normaal konijneserum na absorptie van de granula
van varkensascaridcn daarna niet meer in staat was deze granula te agglomereeren,
maar wel die van honden- en katten-ascariden en ook omgekeerd. Een uitzon-
dering hierop maakten de spoelwormen van mensch en varken. Na absorptie van de
granula van de varkensspoelwormen was het serum niet meer in staat de granula
van den varkcnsspoelworm en evenmin die van den menschenspoelworm te agglo-
mereeren. Omgekeerd gelukte deze agglomeratie evenmin.

Volgens Kenji Momma wordt door deze serologische reactie de identiteit van
beide spoelwormsoorten vastgesteld. (Reeds door andere serologische onderzoekin-
gen zooals precipitatie en complementbinding, was dit door verschillende onder-
zoekers vastgesteld. Dit is de reden dat men thans den spoelworm van mensch en
varken door één naam n.1. Ascaris lumbricoides aanduidt. Infcctieproeven,
waardoor het gelukt het varken met den spoelworm van den mensch te besmetten en
omgekeerd de mensch met dien van het varken zouden hier absolute zekerheid
brengen. Hiraishi heeft op dit gebied interessante experimenten gedaan, waarbij
het hem gelukte biggen met menschen-ascariden te besmetten. Deze experimenten
waren echter niet geheel overtuigend, omdat later bleek dat de zeugen niet allemaal

1) W. P. Mac Arthur : Cysticercosis as seen in the British Army, with special reference
to the production of Epilepsy. Trans. Roy. Soc. Trop. Med. and Hyg. 1934, 27 No. 4,
P- 343—357- réf. Trop. Dis. Bull. 1934, 31, No. 6, p. 394.

2) Kenji Momma : Agglutinative action of normal bloodserum on granules in vas deferens
of Ascarids. Arch. f. Schiffs- u. Tropenhyg. 38, 7, 1934, p. 273—282.

vrij van ascaridcn waren, een eisch, die men toch zeker stellen moet. Eerst wan-
neer aan deze voorwaarde voldaan is, zou men met zekerheid tot identiteit kunne"
besluiten. Een groote moeilijkheid bij deze proeven zal echter steeds zijn, dat het
zoo moeilijk is biggen experimenteel spoelwormen te bezorgen door toediening van
geëmbryonneerde eieren van den spoel worm van het varken. Ref.).

Trichomonas vaginalis kan bij de vrouw een hardnekkige chroniese fluor albus
veroorzaken ; de afscheiding is lichtgeel tot lichtgroen van kleur en min of meer
schuimend.

Kissling i) vond in Genève van 260 patiënten met witte vloed, in 97 gevallen
(32,3%) trichomonaden.

Hoehnk geeft als behandeling aan : deppen van de vaginaalwand met 1 % su-
blimaat gevolgd door 5% borax-glvcerine ; eerst dagelijks, dan eenmaal in de twee
dagen, daarna 2 maal per week.

Kissling brengt in de vagina yatrin-capsules ; den volgenden dag borax-glycerine-
capsules.

De tot de Gamasidae behoorende Dermanyssus avium komt vooral voor bij
hoenders, kalkoenen, eenden, ganzen, duiven, kanarievogels.

Deze vogelmijt houdt zich overdag schuil in nesten, kooien en hokken der vogels
en komt \'s nachts te voorschijn om bloed te zuigen.

Zij kan anaemie en uitvallen van veeren, en bij jonge vogels zelfs de dood ver-
oorzaken.

Ook kunnen toevallig huisdieren ; hond, kat, paard en rund er mee besmet worden,
en ook de mens.

Ruiter 2) vermeldt een geval bij een dienstmeisje, met verschijnselen van hevige
jeuk en op urticaria gelijkende papels. In bed en kleeren en in de reten van het dak-
kamertje werden mijten gevonden en als Dermanyssus avium gedetermineerd.
Het bleek dat de parasieten waren aangebracht door duiven die op het dak nestelden.

Een bijzonder geval van Myiasis wordt door Harvey 3) beschreven. Een man
werd 3 maal geopereerd in een tijdsbestek van 3 jaar voor urethraal strictuur, steen-
vorming en tenslotte voor een perineaal-fistel. Tot aan zijn dood toe behield de
patiënt een kunstmatige urethra-fistel. Eenige maanden voor zijn dood leed hij
plotseling aan hevig braken. In het braaksel werden levende vlieglarven gevonden.
Veertien dagen later nog een aanval van braken. Het braaksel, dat bloedig was,
bevatte levende larven. Ook werden deze in de faeces en in het product gevonden,
dat uit de blaas geloosd werd. Eenige dagen voor den dood werden geen larven
meer in het braaksel gevonden, maar wel in faeces en blaasinhoud.

Van de verzamelde larven was een groot deel dood. Met een deel van de levende
werd verder gekweekt. Uit 114 stuks werden 43 q en 50 fj van Calliphora erythro-
cephala gekweekt, en verder een q en ^ van C. vomitoria en een exemplaar van
Lucilia.

Omtrent de wijze van infectie kon geen zekerheid verkregen worden. Waar-
schijnlijk is deze uitgegaan van de bestaande urethra-fistel.

3) W. Hf.nwood Harvey : A case of Myiasis, due to Calliphora erylhroce/ihala, occuring
in man. Parasitology 26, 2, 1934, p. 306—307.

Opname van een patiënt met een niet alledaagsch ziektebeeld van koepokken
was aanleiding, dat naar de besmetting een onderzoek werd ingesteld. Hij had deze
infectie gekregen van een veestapel, welker dieren lijdende waren aan blaren op de
tepels, die doorbraken, korsten vormden, kratervormige zweren gaven en langza-
merhand weer vol granuleerden. De veestapel bestaande uit 35 dieren was niet al-
gemeen ziek, maar het melken was zeer pijnlijk en de melkgift was tot\'/₃ gedaald.

Behalve patiënt waren nog andere melkers aangetast en wel drie knechts en een
meid, terwijl de eigenaar ondanks vele kloven in zijn handen niet werd geinfecteerd.
De diagnose koepokken van rund en mensch werd door opgezonden vocht aan het
Centraal Laboratorium bevestigd.

Schepel i) verwijst verder voor de differentieeldiagnose naar Streptococcen-
en Staphylococcen-infecties, Mond- en Klauwzeer, „Melkerknoten" en Koepokken.

Verder een beschouwing over de aetiologie, waarin hij de conclusie van Van
Heelsbergen deelt, dat het virus van variola, vaccine, natuurlijke koepokken,
stomatitis equi, vogelpokken en vogeldiphtherie alle variaties zijn van eenzelfde
oervirus. M.

Bij het ontstaan van embolie in een slagader trekt de arterie zich om de embolus
samen. Om die contractie op te heffen spoot Denk 2) 30—60 m.g. eupaverine
Merck intraveneus in. 30 minuten na de injectie verdween de stuwing in de huid-
capillairen ; de kliniese verschijnselen verbeterden ; het betreffende been voelde
warmer aan en de kleur verbeterde.

De inspuitingen moeten om de 2—3 uur herhaald worden, tot de circulatie goed
blijft. Van de 10 zoo behandelde patiënten werd bij 6 de circulatie voldoende en
ontstond geen necrose.

Indien na 1—2 inspuitingen geen verbetering komt, doet Denk embolectomie ;
hij is van meening dat door het verslappen der vaatwand na de injectie de em-
bolus perifeer verplaatst wordt en dan minder schadelijk is ; of wel dat langs de
embolus door het verwijde vat voldoende bloed stroomt om necrose te voorkomen,
en tijd te laten voor anastomose-vorming.

Hoitink 3) deed proeven op honden, om uit te maken welke vloeistof het best
als bloed-vervangmiddel, bij levensgevaarlijk acuut bloedverlies dienst kan doen.
Het bleek dat geen der verschillende infusie-vloeistoffen beter werkt dan keuken-
zout-oplossing. Toediening van 0,9% keukenzout-oplossing verdient de voorkeur,
zelfs boven de bloed-transfusie. De oplossing moet steriel zijn en op lichaamswarmte.
Bij acuut levensgevaarlijk bloedverlies is de snelle vulling van het vaatstelsel een
eerste vereiste. Onderhuidse inspuiting gaal te langzaam ; de vloeistof moet, liefst
met eenige kracht, in het vaatstelsel (ader) gespoten worden. Men kan een irri-
gator, met slang en canule, gebruiken. Hoeveel men moet inspuiten hangt af van
het geval ; kan men spoedig na het bloedverlies ingrijpen, dan kan men wat minder
inspuiten dan (waarschijnlijk) verloren ging ; bij de proefhonden werd gewoonlijk
⁴ ₅ van die hoeveelheid ingespoten, fs, na inspuiting van een kleine hoeveelheid,
de uitwerking onvoldoende, dan spuit men meer in. Het klinies beeld moet hierbij
aanwijzing geven, vooral als er reeds eenige lijd verloopen is sedert het bloedverlies.

1) J. A. C. Schepel : Koepokken-infectie bij den mensch. Ned. Tijdschr. v. Genees-
kunde. Jg. 78. II. No. 17. blz. 1855.

3) Dr. A. W. J. H. Hoitink : Behandeling van acuut levensgevaarlijk bloedverlies door
inspuiting van vloeistof. Geneesk. Bladen 1934, V.

(deels zware) gevallen van tetanus bij paarden, met bicarbonas soda ; intraveneus,
van een 7% oplossing (opgelost in kokend water, daarna afgekoeld tot 20° C.)
500 tot 2000 c.c. ; vooraf een rectale toediening van 25—40 gram chloral.

In enkele gevallen werd de behandeling na 2 tot 4 dagen herhaald. (Morsen bui-
ten de ader had ontsteking met infiltratie tengevolge).

17 paarden herstelden (85%). Bijna dadelijk na de inspuiting waren de dieren
weer in staat te drinken ; volledig hersteld pas na t tot 3 weken.

Twee merkwaardige gevallen van besmetting in het slagersbedrijf.
(Weilsche ziekte en tuberculose).

Grüttner i) beschrijft een geval van Weilsche ziekte (acute, met koorts ver-
loopende infectie, geelzucht, milt- en leverzwelling, eiwit in urine, spijsverterings-
stoornissen, spierpijnen) bij een in de huidenbranche werkzamen slagersknecht.
De infectie is hoogstwaarschijnlijk via kleine huidwondjes ontstaan, daar de patiënt
de op de bodem liggende afvallen, waaraan hij dikwijls door rattenbeten veroor-
zaakte defecten kon waarnemen, met onbeschutte handen moest aanpakken en
verwerken.

Verder wordt een tubereulose-infectie aan hand en onderarm van een slagers-
patroon beschreven, welke infectie vermoedelijk was ontstaan door een onbedui-
dende verwonding, het schaven aan een beenstukje van een aan tuberculose lijdend
rund.

Teneinde hierin eenige klaarheid te brengen heeft Geiger i) proeven genomen.
Stukken van de dunne darm afkomstig van pestzieke varkens werden in gaas en
daarna in vliegengaas gewikkeld en vervolgens in een mesthoop gebracht, waar zij
verschillende tijden verbleven om dan op hun virulentie te worden onderzocht,
voorzoover het daarin voorkomend virus betrof.

Urine werd genomen, door middel van steriele flesschen, uit eene verzamelplaats
van urine afkomstig van besmette stallen. Deze urine werd later door Seitzfilter
gefiltreerd.

G. komt nu (zooals ook vroeger reeds is vastgesteld) tot de volgende conclusies :

Mest als zoodanig komt voor het overbrengen van viruspest nauwelijks in aan-
merking. In stukken darm wordt het virus in de mest na ongeveer 3 dagen gedood
(onwerkzaam).

Urine bevat als regel bij varkenspest slechts virus, dat door rotting
zeer snel, binnen enkele seconden, onwerkzaam wordt gemaakt. Urine speelt dus,
vooral wanneer, zooals in Duitschland, de behandeling daarvan (evenals de mest)
volgens veterinaire voorschriften plaats heeft, bij de verspreiding van viruspest
nauwelijks een rol.

In de laatste paar jaren zijn een groot aantal onderzoekingen ingesteld betref-
fende dit onderwerp.

Een der eersten was Michalca, die in 1931 zijn resultaten publiceerde verkregen
bij simultaanenting. Hij beschouwde hierbij eveneens de kwestie der virusdragers.

1) Grüttner : Z^wei bemerkenswerte Unfälle im Fleischergewerbe. (D.T.W. Jg. 41,
\'933. Pg- 813).

pest met een kritiek van het werk van Michalca. Zij meenden te hebben aange-
toond, dat het virus na injectie hoogstens 26 dagen in het lichaam verbleef.

Als derde uit Budapest kwam nu, ook nog in 1932, Hegyeli, die ongeveer ook
dezelfde cijfers publiceerde voor urine, milt en lymphklieren.

In December 1933 verscheen toen nog eene publicatie van Uhlenhuth, Miessner
en Geigf.r betreffende onderzoekingen op dit terrein, waarbij zij hadden geconsta-
teerd, dat bij simultaan geente varkens tot den 39sten dag daarna hel virus in de
urine aangetoond kon worden.

Volgens een in Mei 1933 gepubliceerd onderzoek door Beller en Biermann
werden hierbij ongeveer dezelfde resultaten verkregen, hoewel in één geval het virus
nog op den (>7sten dag na enting kon worden aangetoond.

Hierop volgde Sarnowiec (Polen) in Augustus 1933 met de mededeeling, dat
den i f)den dag na de enting urine en speeksel hunne virulentie verloren hadden.

Volkomen overeenstemming was dus niet bereikt, en met het oog op de beteekenis
van hel vraagstuk heeft nu Mc. Bryde i) nog eens weer proeven ingesteld. Hij meent,
aan het slot van zijne publicatie, dat het laatste woord over deze kwestie nog niet
is gesproken. Ook constateerde deze onderzoeker, dat de uitscheiding van virus
met de urine onregelmatig plaats vindt.

Voor hen, die zich met dit onderwerp bezig houden, ligt hier dus nog een arbeids-
terrein ter exploitatie.

Wladislaw Sarnowiec 2) constateerde, dat de zieke dieren reageerden op een
injectie van gedefibrineerd bloed en dat zich op de plaats van injectie eene warme,
pijnlijke verhevenheid ontwikkelde.

Hij heeft nu zijn onderzoek in die richting voortgezet, waarbij hij tot de conclusie
kwam, dat men hier te doen had met een allergisch verschijnsel. Als antigeen bezigt
hij een inspuiting van gelijke deelen bloed en ricinusolie, welke hij intradermaal
aanwendt. Gevolg hiervan zou zijn, een locale, thermische en algemeene reactie.

Sarnowiec meent, dat de resultaten van zijn proeven hem het recht geven tot
de volgende conclusies :

a. het antigeen, waarvan men zich bedient, moet van ernstig zieke dieren af-
komstig zijn ; (forme aigue) ;

c. de aanwending moet geschieden kort na de eerste verschijnselen der ziekte,
omdat dan de reactie het meest in het oog springt.

2e. Bij positieve reactie ziet men zwelling (ter grootte van een noot tot die van
een hand) die warm en pijnlijk is; verder eene temperatuurstijging, en eene orga-
nische reactie, geen eetlust, apathie, dyspnoe, rillingen, krampen; de inguinale
lymphklieren zijn hypertrophisch, pijnlijk en warm.

De moeilijkheid bij de bestrijding van varkenspest bestaat nog steeds hierin,
dat de juiste diagnose in de meeste gevallen slechts kan worden gesteld door entings-
proeven op gezonde biggen.

Vooral in Duitschland, waar de „Veterinar-polizei" zich met de bestrijding
bemoeit, zou een minder kostbare en meer eenvoudige methode zeer welkom zijn.

1 ) C. N. Mc. Bryde, The persistence of Hogcholera virus in the bodies of swine, after
simultaneous inoculation. Journ. A. V. U. Ass. March 1934. vol. 37, No. 3, p. 420.

2) W. Sarnowiec, Nowa metode rospoznawania enz• (Nouvelle méthode de diag-
nostic de la peste porcine) Wiadomosci Weterynaryjne. Luty 1934. T. XIII. No
163, p. 95.

In Rostock heeft men getracht eene dergelijke methode te vinden en Krüger i)
deelt hiervan een en ander mede.

Men heeft getracht door paraglutinatie en ook door infectie van cavia\'s een stap
verder te komen. Men ging uit van het idee, waarop de diagnose bij vlektyphus
berust. Hierbij bezigt men de „specifiek-onspecifieke" aglutinatie met Proteus-
bacillen (reactie van Weil-Felix, paraglutinatie) en men wilde nu nagaan of deze
methode ook te gebruiken zou zijn voor de diagnostiek bij varkenspest.

(Buiten beschouwing zij hier gelaten of de vlektyphus werkelijk docr een virus
wordt veroorzaakt of wel door b.v. de Rickettsia Prowazeki).

Het gelukte werkelijk om 5 keer Proteusbacillen te kweeken uit varkens, waarvan
4 afkomstig waren uit nier of blaas en die de karakteristieke eigenschappen hadden,
van de stammen. Echter viel de aglutinatie zoo ongeregeld uit, dat hierop nog
geen peil kon worden getrokken.

Wat nu het aanwenden van de cavia betreft, in plaats van de duurdere biggen,
zij het volgende opgemerkt :

Tot nu toe is de infectie met pestvirus vrijwel steeds zonder gevolg gebleven.
Pathologisch-anatomisch vindt men zoo goed als niets, en temperatuur-verhcoging
wordt slechts bij enkele geconstateerd. Zooals bekend tast het virus vooral het
capillairepithelium aan bij varkens. Dit werd ook geconstateerd bij een na infectie
gestorven cavia in nier en bijnier evenals bloedingen in omliggend weefsel. Krüger
zegt dat de mogelijkheid bestaat bij het varken onspecifieke bacteriën te vir.den,
die voor paraglutinatie kunnen worden gebruikt.

Tot nu toe worden tamelijk algemeen de bij varkenspest voorkomende haemorrha-
gische lymphklieren als een haemorrhagische lymphadenitis en als een anatomisch ken-
merk van de varkenspest aangezien. Nu is deze diagnostische beteekenis gedurende
de laatste jaren eenigszins onzeker geworden, doordat b.v. Nieberle in 1930 be-
weerde, dat de opvatting, als zou bij acute varkenspest eene haemorrhagische
lymphadenitis voorkomen, foutief is. Volgens N. hebben wij hier te doen met slechts
een resorptie van bloedlichaampjes uit andere lichaamsdeelen, zonder dat daarbij
de lymphklieren wezenlijk aangedaan zijn.

Hiertegenover staan Seifried en Röhrfr. Deze hebben vastgesteld, dat bloedin-
gen en necrotische haarden in lymphklieren, bij werkelijke gevallen van pest, be-
rusten op primaire veranderingen van de bloedvaten, die afkomstig zijn van inwer-
king van het pestvirus. Prof. Seifried (München) heeft nu met H. Herbstreith 2)
wederom een histologisch onderzoek ingesteld. Tot een voor de praktijk, bij macros-
copisch onderzoek, afdoende oplossing zijn zij echter niet gekcmen.

De bij acute varkenspest, en in verband met zuiver lymphogene bloedresorptie,
voorkomende haemorrhagische lymphklieren wijzen op een verschillende oorzaak
van ontstaan en ook op een verschillend verloop van het ontstaan.

Echter kan het macroscopisch beeld zoo gelijk zijn, dat een onderscheiding
niet mogelijk is. Daardoor wordt nu dus de diagnostische beteekenis van haemorrha-
gische lymphklieren voor de diagnose varkenspest geringer. Zij kan nog gebruikt
worden voor de anatomische vaststelling dezer ziekte, wanneer resorptie van grootere,
door andere oorzaken ontstane bloedingen kunnen worden uitgesloten ; en ook
wanneer andere, karakteristieke, anatomische kenmerken voor varkenspest gevonden
worden (teekens van septicaemie).

Ook is van beteekenis voor de differentieel-diagnostiek de regionaire begrenzing
der haemorrhagische lymphklieren, in verbinding met resorptie van bloed.

1) H. Krüger, Untersuchungen zur experimentellen Feststellung d. Schweinepest. Zeitschr.
f. Inf. parasit. Krankh. u. Hyg. d. Haustiere. 45 Bnd. 2/3 Heft. p. 210.
2 B. T. W. 1934. N\'o. 13, p. 230.

In twijfelachtige gevallen dient men nog weer zijn toevlucht te nemen tot histo-
logisch onderzoek en het aantoonen van de bij varkenspest optredende karakteris-
tieke vaatveranderingen.

In de laatste jaren leest men zoo nu en dan van aanwending van orgaanweefsel,
waarin het virus wordt verondersteld aanwezig te zijn, bij virusziekten (o. a. varkens-
pest, runderpest).

Het orgaanweefsel wordt fijngemalen en veelal gemengd met glycerine, physiolo-
gische Na Cl.-solutie en met een desinficiens.

Boynton i) beschrijft de bereiding van een dergelijk vaccin en de daarmede
genomen proeven. Als verzwakkend agens bezigde hij (in de plaats van toluol of
phenol) eucalyptusolie. Voor het verkrijgen van het „sap" van organisch weefsel
werden gebruikt : milt, lever, lymphklieren, hart en „rood" beenmerg.

De geheele methode is nog slechts in het stadium van proefneming en zal verder
uitgewerkt dienen te worden.

In de nummers 10 en 11 van het D. T. W. 1934 geven Köbe en Schmidt 2) van
het instituut op Riems een uitvoerige beschrijving van een onderzoek naar aan-
wijzingen om te komen tot eene juiste diagnose t.o.v. beide genoemde ziekten.

Bij de sectie vindt men bij chron. pest veelal gastro-enterilis, bij griep catarrhale broncho-
pneumonie.

Bacteriologisch bij chron. pest verschillende bacteriën, bij griep B. influen.;ae suis en
streptococcen.

Door verschillende onderzoekers is reeds aangegeven, dat jonge biggen van
immune zeugen een tamelijk hoogen graad van immuniteit bezitten t.o.v. virus-
varkenspest.

J. H. Burt 3) heeft getracht deze jonge dieren nu in deze periode met actief
pestvirus blijvend onvatbaar te maken.

Het is mogelijk permanente immuniteit te verwekken bij jonge biggen van immune
zeugen wanneer zij vóór den leeftijd van 18 dagen ingespoten worden met 1.5
tot 2 c.c. actief pestvirus.

Zeugen, die met virus geimmuniseerd zijn brengen deze immuniteit over op
hare biggen zoowel van de 2en en 3en worp als van den eersten.

Deze immuniteit is zoo hoog, dat weerstand wordt geboden aan eene tweede
enting van 5 c.c. virus na eene periode van 94 tot 143 dagen na de eerste enting.

Deze weerstand was van zoodanigen aard, dat zeugen van 18 maanden een hy-
perimmunisatie doorstonden van 5 c.c. virus per K.G. lichaamsgewicht.

Blootstelling aan infectie onder natuurlijke verhoudingen zal nu nog dienen tot
nadere orienleering. B.

De meeningen omtrent het voorkomen van hereditaire immuniteit bij biggen
van zeugen, die immun zijn tegen varkenspest, hetzij na een natuurlijke, hetzij
na een kunstmatige infectie, zijn erg verschillend. De Europeesche onderzoekers

1) W. Hutchins Boynton, A. Tissue vaccine for Hog Cholera. Journ. of the Am.
Vet. Med. Ass. Dec. 1933. Vol. 36. No. 6, p. 747.

2) Köbe und Schmidt, Differentialdiagnose zvcisschen chronischer Schweinepest und
Ferkelgrippe. D. T. W. No. 10, p. 145. D. T. W. No. 11, p. 163.

3) J. H. Burt, Studies on Hog Cholera Immunity. Journ. of the Amer. vet. med.
ass. January 1934. No. 1.

als Schneider. Uhlenhuth, Miessner en Geiger zijn de meening toegedaan,
dat de immuniteit, die de jongen van immune zeugen bezitten, uitsluitend toege-
schreven moet worden aan een passieve immuniteit (veroorzaakt door het opnemen
van immunlichamen met de moedermelk) die alleen tijdens de zoogperiode aan-
wezig zou zijn en na het spenen snel zou afnemen. Rohomyi denkt zelfs, dat deze
immunlichamen alleen maar voorkomen in de colostrum. Daartegenover staat
de meening van Amerikaansche onderzoekers o. a. Pickens. Welsh, Poelma en
Benner die naast deze passieve immuniteit ook een actieve aannemen, die dan
verkregen zou zijn tijdens het intra-uterine leven en die meer cf minder lang
na het spenen zou blijven bestaan.

Cominotti i) stelde een onderzoek in bij twee drachtige zeugen, die gehypcrim-
inuniseerd waren volgens de methode Dorset-Niles. Gedurende de drachtigheid,
partus en zoogen, werden de dieren ver van alle besmetting gehouden, 4 biggen
van de eene zeug werden 122 dagen na de geboorte (77 dagen na het spenen) en
7 biggen van de andere zeug resp. na 144 (96) dagen elk 1 c.c. virulent pestvirus
subcutaan ingespoten. Geen van allen kreeg ziekteverschijnselen, terwijl controle-
varkens van denzelfden leeftijd aan acute pest stierven.

Hier is dus veeleer een bewijs voor actieve hereditaire immuniteit dan voor een
passieve door de melk, al wil schrijver uit deze beide proeven geen vergaande con-
clusies trekken.

In den laatsten tijd treedt de vraag of parasitaire immuniteit bestaat zeer op den
voorgrond. Verschillende onderzoekingen zijn op dit gebied, met positieve resultaten,
reeds verricht. Omtrent eventueele immuniteit tegen een besmetting met Heterakis
gallinae, die voornamelijk bij kuikens in de blinde darmen leeft, heeft Clapham 2)
belangrijke gegevens verkregen. Allereerst heeft zij nagegaan of een infectie van
Heterakis gallinae de kuikens beschut tegen een tweede infectie met rijpe eieren van
dezen parasiet. De proeven werden genomen met kuikens van 12 dagen oud. Deze
werden met een tusschentijd van 14 dagen met 100 rijpe eieren van Heterakis gal-
linae besmet en 10 dagen na de laatste besmetting onderzocht.

Bij een tweede proef werden kuikens van 40 dagen oud gebruikt ; en de tweede
infectie vond 13 dagen later plaats. Uit de grootte van de wormen kon gemakkelijk
nagegaan worden of zij van de eerste of van de tweede infectie afkomstig waren.

Uit de resultaten van deze proef bleek dat het aantal wormen, dat zich door de
tweede infectie ontwikkeld had niet belangrijk minder was dan dat van de eerste
infectie, zoodat aangenomen kon worden dat door deze eerste infectie geen immuni-
teit was ontstaan.

Ook heeft Clapham nagegaan of de leeftijd van de kuikens van invloed was op
het aanslaan der infectie. Zij besmette een aantal kuikens van een leeftijd varieerer.d
van 12—209 dagen oud, elk met 400 rijpe eieren van Heterakis gallinae. Het bleek
hem, dat de grootste gevoeligheid voor de besmetting bestond op een leeftijd van
10—12 weken, doch dat de oudere dieren toch, zij het in mindere mate, met Hete-
rakis gallinae besmet bleken te zijn. Drie van de proefkuikens, die met dit aantal
van 400 eieren besmet waren op een leeftijd van 151 dagen, bleken bij de sectie
geen Heterakis gallinae te herbergen. Deze dieren bezaten dus een individueele
ongevoeligheid voor dezen parasiet.

1) Prof. Luigi Cominotti, Contribulo allo studio della eredo-immunita contra la peste
suina. La Clinica Veterinaria 1934. No. 2, p. 95.

2) P. A. Clapham, Some observations on the reponse oj chickens to infestation with Hete-
rakis gallinae. Jl. of Helminth. XII, 2, 1934, p. 71—78.

haalde besmetting met kleine doses eieren het aantal parasieten in de coeca grooter
is, dan wanneer in eens een groote dosis ingegeven werd. Deze eerste wijze van
besmetting komt ook meer overeen met de natuurlijke wijze van infectie. Zij gaf
o. a. aan verscheidene kuikens een dosis van 1000 rijpe eieren : het aantal wormen
dat zich ontwikkelde was zeer gering, bij een dier werden b.v. slechts 3 wormen
gevonden, terwijl bij een kuiken na een infectie met 300 eieren 118 wormen in de
coeca gevonden werden.

Volgens een onderzoek van Baker e. a. zou de aanwezigheid van Heterakis
gallinae de groei van de kuikens bevorderen.

Clapham heeft door vergelijkende proeven aangetoond, dat dit niet juist is. Het
zou ook zeer vreemd zijn, indien parasieten een gunstigen invloed op den gastheer
zouden uitoefenen (Ref.)

Baker was cok van meening dat Heterakis gallinae de gasvorming in de coeca
zou beletten ; bij kuikens di ■ vrij waren van deze parasieten zouden geregeld met
gas gevulde blinde darmen aangetroffen worden. Ook deze veronderstelling van
Baker is door Clapham aan de hand van vergelijkende proeven weerlegd.

De eiren van Heterakis gallinae zijn zeer resistent. Ontwikkelde exemplaren
van Heterakis gallinae werden in buisjes in den grond bewaard. Zelfs na 12 maan-
den bleken de eieren, uit deze wormen verzameld, nog in staat kuikens te be-
smetten.

In den laatsten tijd worden veel onderzoekingen gedaan op het gebied van voeding
en parasitisme. Sommige onderzoekers geven aan, dat Vitamine-A-gebrek ten
gunste komt voor de ontwikkeling van darmparasieten. Phyllis Clapham i) kwam,
wat betreft de ontwikkeling van Heterakis gallinae bij kuikens niet tot dezelfde
conclusie. Zij had niet veel succes met de besmetting van kuikens, die op een Vita-
mine-A-arm dieet gehouden waren; in vergelijking met de normaal gevoederde dieren
was hier niet veel verschil in het aantal parasieten waar te nemen. Dit bleek echter
wel het geval te zijn wanneer een voedsel verstrekt werd dat arm aan mineralen was.
Dit dieet bestond uit 50 dl. gele mais, 15 dl. witte mais, 35 dl. tapiocameel en ! %
levertraan.

Bij kuikens, die met dit dieet gevoederd werden, was het aantal exemplaren van
Heterakis gallinae na experimenteele infectie belangrijk hooger dan bij de kuikens
die een normaal dieet ontvangen hadden.

Taylor (1928) is van meening dat de luchtpijpworm (Syngamustrachea) van
musschen morphologisch niet te onderscheiden is van die van de kuikens en de
kalkoenen en dat een bepaalde affiniteit bestaat voor elk dezer diersoorten, zoodat
er b.v. geen besmetting te vreezen zou zijn van musschen op kuikens.

Morgan en Clapham 2) hebben zeer interessante experimenten genomen door
de besmettingsmogelijkheid van Syngamus trachea van verschillende vogelsoorten
op kuikens na te gaan. Zij komen tot de volgende conclusie : Het gehikte kuikens
te besmetten met rijpe eieren van Syngamus trachea afkomstig van roeken en fa-
zanten, terwijl deze infectie niet gelukte met eieren van Syngamus trachea, afkom-
stig van patrijzen en musschen. Bovendien waren de resultaten zeer wisselend,
daar Syngamus trachea zich slechts bij een gedeelte der kuikens ontwikkelde.

Veel beter waren de resultaten wanneer zij de kuikens besmetten met regen-
wormen, die vooraf met eieren van S. trachea gevoederd waren. De aangetaste
kuikens gaven dan het volledige beeld van de gaapziekte te zien.

i P. A. Clapham, Some observatioris on the effect of dietary deficiency 011 infestalion
of chickens with the nematode Heterakis gallinae. Jl. of Helminth. XII, 3, 1934, p. 123—126.

2) D. O. Morgan and P. A. Clapham, Some observatioris on Cafieworms in Poultry
and gamebirds. Jl. of Helminth. XII, 2, 1934, p. 63—70.

bij de overbrenging van Syngamus trachea, blijkt dat Eisenia foetida de voornaamste
is. De andere aardworm Lumbricus terrestris is hiervoor veel minder belangrijk.

Door middel van Eisenia foetida kon Clapham i) kuikens besmetten met Syn-
gamus trachea afkomstig van fazanten, patrijzen, roeken en kuikens. Ook gelukte
het Syngamus merulae op kuikens over te brengen. In de spieren van den aard-
worm vindt men de larven van Syngamus trachea. Zij liggen daar in een dunne
hyaline cyste. In tegenstelling met de resultaten van andere onderzoekers vond
de schrijfster deze larve nimmer in het darmkanaal. In de spieren van denaardworm
vindt men de larve niet veel verder ontwikkeld dan in het ei van Syngamus trachea,
wanneer de larve daarin totaal ontwikkeld is. Het schijnt dus dat de aardworm
uitsluitend dient als veilige bergplaats voor de larven van Syngamus trachea ; zij
zijn in dezen tusschengastheer voor uitdroging beschut en bevinden zich in het zoo-
genaamde 3e larven-stadium ; zij hebben zich echter van de oude cuticula ontdaan.
Deze laatste, welke de larve beschutten moet voer schadelijke invloeden, hebben
zij in den aardworm niet meer noodig.

Men moet bij het onderzoek der aardwormen er op bedacht zijn dat er verschil-
lende andere nematoden zijn, die zich in het coeloom en in de spieren van aard-
wormen encysteeren. Deze zijn echter allen goed van de larven van Syngamus
trachea te ondei scheiden, vooral indien men let op den typischen vorm van den wand
van de pharynx.

In hel algemeen neemt men aan dat alleen pasgeboren kuikens gevoelig zijn voor
ren infectie met aardwormen. Clapham kon aantoonen, dat kuikens van 10 weken
oud ook te besmetten waren, mits men hun dieet verstrekte dat arm was aan vila-
mine-A of aan mineralen, speciaal kalk. De controle-kuikens, die normaal gevoed
werden, bleven vrij van Syngamus trachea.

Granouili.it 2), die in Cochinchina praetiseert, maakt gebruik van naphtaline
opgelost in olie om het pluimvee van darmparasieten te bevrijden. Voor 40 dieren
wordt 4 gram naphtaline (ongeveer het gewicht van een naphtalineballetje) in 2
soeplepels olie opgelost, nadat eerst de naphtaline fijn gemaakt is.

Dit mengsel wordt met rijst gemengd. De dieren, die zich in het begin eenigszins
door de geur van de naphtaline laten afschrikken, nemen later de rijst echter goed
op. Volgens den schrijver worden goede resultaten bereikt.

Duke 3) kon in Uganda, (Midden Afrika), hoenders besmetten met Trypanosoma
Brucei en Tr. Rhodesiense, door de dieren te laten steken door besmette vliegen
(Olossina inorsilans en Gl. palpalis). Ook gelukte het, hoewel met moeite, om ge-
zonde glossinen te besmetten door ze op een met Tr. Rhodesiense, besmette kip te
laten zuigen. Het is dus denkbaar dat hoenders tot verspreiding van nagana en
slaapziekte bijdragen.

Schneider 4) vermeldt vergiftigingen van hoenders door in de gevoederde tarwe
aanwezige bolderik. Verschijnselen : bij de jonge dieren, verminderde eetlust, mat-
heid. bevvegingstoornissen, vermagering, blauwzwarte kam : bij de sectie maagdarm-
ontsteking, leverdegeneratie. De tweejarige hennen hadden in één bedrijf weinig
van de ziekte te lijden ; in een ander daarentegen wel. Vrijburg.

1) P. A. Clapham, Experimental studies on the transmission of Gapeworm (Syngamus
trachea) by earthworms. Proceed, of the Royal Soc. B., vol. 115, 1934, o. 18—29.

2) Granouih.it, Note sur l\'emploi économique d\'un vermifuge chez tes volailles. Rex\'.
Vet. LXXXV, 1933, p. 388—390.

3) Parasitology 1933, No. 2. réf. in Int. Review of Poultry Science 1934, No. 3—4,
P- >45-

4) Kormade-vergiftung beim Geflügel. Archiv, f. Geflügelkunde 1933. Ref. Oester-
reich. Tierarzt 1934, 13, S. in.

Op grond van eigen onderzoek en literatuur-studie geven Oberling en Guérin i ) een
uitstekend overzicht van den tegenwoordigen stand van het hoender-Ieucosevraagstuk,
waarin alle moderne onderzoekingen, zooals van Fürth, Engelbreth-Holm,
Battaglia-leinati en Jarmai tot hun recht komen. Ook de verhouding tot de
anaemie en de overentbare gezwellen worden uitvoerig behandeld, waarbij ver-
schillende nieuwe gezichtspunten zich voordoen.

De verschillende leucosevormen worden uit een klinisch-diagnostisch oogpunt,
vooral wat de cytologie betreft, aan de hand van duidelijke gekleurde afbeeldingen
besproken.

Het artikel leent zich overigens niet voor een kort referaat, doch kan gezien de
groote wetenschappelijke belangstelling die het leueosevraagstuk tegenwoordig
heeft, warm worden aanbevolen.

De invloed van vleeschconserveeringsmethoden op de levensvatbaarheid
van Brucella suis, voorkomende in organen van besmette varkens.

In deze Amerikaansche studie van Huddleson, Johnson en Hamann 2), welke
studie uit 3 gedeelten bestaat, is vooral het tweede deel voor ons van belang, daar
hierin de schrijvers de resultaten mededeelen van den invloed van vleeschconser-
veeringsmethoden, te weten bevriezen en pekelen, op de levensvatbaarheid van
Brucella suis, voorkomende in organen.

Bij 41 geslachte, besmette varkens werd allereerst een onderzoek ingesteld naar
het voorkomen van Brucella suis in organen. Men kreeg toen het volgende resultaat :
de milt bleek 18 maal positief, maaglymphklieren 8 maal, inwendige darmbeens-
klieren 7 maal, supramammaire lgl. 6 maal, lever 5 maal, nieren 4 maal, mesen-
teriale lgl. 3 maal en de bronchiale lgl. 2 maal.

Vervolgens werd nagegaan de invloed van het bevriezen bij --10 F. Direct
na het slachten werden daartoe eenige besmette organen en lymphklieren bacterio-
logisch onderzocht en dit herhaald 11a een bewaren bij io° F. gedurende respectie-
velijk 5, 10, 30 en 40 dagen. Teneinde niet te veel in getallen te moeten vervallen
zij hier vermeld, dat in de eerste 10 dagen van bewaring bij —10 F. er geen merk-
bare vermindering optrad van het aantal Brucellakolonies. Ook bij langer bewaren
bleek de invloed van de lage temperatuur overigens niet groot te zijn.

Daarna werden 8 milten van besmette varkens direct onderzocht en vervolgens
bewaard in een pekeloplossing, zooals gebruikt wordt bij het pekelen van hammen,
schouders, enz. Ook dan werden de milten weer na 5, 10, 20, 30, 40 en 45 dagen
cultureel onderzocht. Het resultaat was nu, dat in het algemeen pas na 5 dagen
pekelen een sterke vermindering van het aantal bacillen optrad. Geheel verdwijnen
deden ze echter niet. Zelfs nog na 45 dagen kon men in enkele gevallen nog de Bru-
cella suis aantoonen.

Schönberc 3) waarschuwt tegen het gebruik van het door Stroh aangegeven en
in het handboek van Möller-Rievel opgenomen schema van de oudcrdomstabel
van vliegenlarven. Volgens zijn meening zijn temperatuur, licht, en de aard van de
voedingsbodem van buitengewoon veel belang voor de groei der larven, terwijl

1) Ch. Oberling et M. Guérin, La leucémie érythroblaUique ou éiythroblastose trans-
missible des poules. Buil. du Cancer 1934, 23, 38.

2) Huddleson, Johnson en Hamann : A study of Brucella infection in swine and
employes of Packing-houses. (Journ. of the Amer. Veter. Med. Ass. Deel 83, 1933. pg. 16)

3) Schönberg : Z_^UY Alterbestimmung der Vermadung von Fleisch und Fleischwaren.
(Berl. Tierarztl. Wochens. Jg. 50, 1934, pg. 26).

verder deze groei bij gunstige omstandigheden (b.v. zomer) vlugger geschiedt dan
tot dusver is aangegeven.

Bij een beoordeeling moet daarom, naast de lengte der maden, ook steeds worden
acht geslagen op de veranderingen van de betreffende voedingsbodem, op de tem-
peratuur (bij 8° C. heeft men b.v. een algeheele stilstand van de groei), op de licht-
verhoudingen (bij een sterkere lichtinwerking ziet men een geringere groei), en
op de geschiktheid van het betreffende levensmiddel als voedingsstof voor de larven
(bij geheel versche vleeschwaren ziet men b.v. een tijdelijke, voorbijgaande groei-
stilstand).

Het voorkomen van pokkenvirus in vleesch. organen en bloed van runde-
ren, welke voor de bereiding van pokkenlymphe zijn gebruikt.

Deze proeven van Zeller, Gildemeister en Hilgers i) werden genomen met
het doel eenige aanknoopingspunten te krijgen voor de beoordeeling van vleesch
van dieren, welke voor het winnen van pokkenlymphe gebruikt zijn.

Van 9 met pokkenvirus cutaan besmette jonge runderen, die op deze infectie met
een flinke buikzwelling en sterke koorts reageerden, bleven 2 dieren tot aan de
volledige genezing bewaard. De 7 andere dieren werden op de hoogte van het pok-
kenexantheem bevrijd van de pokkenlymphe ; daarna werden 5 van deze dieren
geslacht en 2 dieren verder nagegaan. De 4 niet geslachte dieren waren spoedig
weer geheel gezond.

Bij de 5 geslachte dieren was onder het entveld aan de buik een sterk, geelachtig
ontstekingsoedeem aanwezig, terwijl de liesplooi- en de inwendige darmbeenklieren
min of meer sterk gezwollen waren.

Het gelukte niet het pokkenvirus in het bloed van de cutaan geënte kalveren
tot op het tijdstip van het wegnemen van de pokstof, ook niet na zelfs 4—5 dagen
na de cutane enting, aan te toonen.

In het vleesch was het virus, onmiddellijk na de slachting, bij 3 van de 5 onder-
zochte kalveren aan te toonen ; 24 uur na de slachting was dit in geen enkel vleesch-
monster meer mogelijk. In de inwendige organen kon af en toe. met uitzondering
van de lever, welke steeds een negatief resultaat opleverde, het virus zoowel direct
als na 24 uur na de slachting, worden aangetoond.

Echter 48 uur na de slachting waren alle orgaanoverentingen negatief. Het onder
de entplaats gelegen oedeem bevatte steeds zeer rijkelijk virus.

Het belang van deze onderzoekingen voor de praktijk der vleeschkeuring is dus : vleesch van
entkalveren, waarin reeds 24 uur na de slachting het virus niet meer is aan te toonen,
en waarin de groei-omstandigheden van het virus met de toenemende rijping van
het vleesch steeds ongunstiger worden, kan 3 dagen na de slachting met zekerheid
als virusvrij worden beschouwd.

In de organen is nog wel 24 uur na de slachting het virus aan te toonen, echter
ook hier zijn de omstandigheden voor het voortbestaan van het virus eveneens
ongunstig. Evenzoo kunnen dus organen van cntkalveren 3 dagen na de slachting
als hoogst waarschijnlijk smetstofvrij worden beschouwd.

Het tijdstip van het begin van bederf trad, volgens Hertha 2), bij bloed zonder
eenige toevoeging gemiddeld na 26 uur op, bij bloed met een 5 % keukenzouttoe-
voeging na 39 uur en met 10 % salpetertoevoeging na 32 uur op. Ook nam Hertha
waar, dat de verschijnselen van bederf bij bloed bij droog weer eerder te voorschijn
treden dan bij een aanhoudend regenweer. Als oorzaak is het daarmede samengaande

wisselende kiemgehalte van de lucht aan te merken. Hoogere temperaturen be-
vorderen de rotting.

Keukenzout, en ook in geringere mate salpeter, oefent een remmenden invloed
uit op de ammoniakvorming in het bloed : deze invloed neemt nog toe bij lagere
temperaturen, terwijl hij verdwijnt bij 30° tot 32⁰ C. Eveneens werkt het keukenzout
nog remmend op de zwavelwaterstofvorming.

Verder vond Hertha bij zijn onderzoekingen nog verschillen in kleur en druppel-
vorming tusschen bloed zonder en bloed met keukenzout- en salpetertoevoeging.

Er werden door Miller i) bij runderen onder 18 maanden 105 bloedhoeveel-
heid-bepalingen, volgens de kleurmethode, verricht. De bloedhoeveelheid werd
door hem opgegeven in cc³, per pond lichaamsgewicht.

Hij vond, dat de bloedhoeveelheid varieert van 21 tot 33,1 cc³, per pond lichaams-
gewicht. Verder schommelden 75 % der gevonden waarden tusschen 25 en 30 cc³.
Het gemiddelde van 81 bepalingen bedroeg 27,7 cc³. Wisselingen in het lichaams-
gewicht veroorzaakten direct veranderingen in de bloedhoeveelheid. Gedurende de
dracht bestaat er een duidelijk waarneembare vermeerdering van de bloedhoeveel-
heid, welke vermeerdering evenredig is met de gewichtstoeneming tot aan de partus.
Direct na de partus treedt een vermindering van bloedhoeveelheid en lichaams-
gewicht op.

Het bleek Miller verder, dat de bloedhoeveelheid door para-tuberculose slechts
¹ einvloed wordt in verhouding der door deze ziekte veroorzaakte lichaamsgewicht-
afneming.

Eiken keuringsveearts wordt wel eens gevraagd te willen vaststellen of bij z.g. goed
afgeleverde slachtvarkens een al of niet te volle maag aanwezig is. Voor zoover mij
bekend bestaan er over deze kwestie geen gegevens. Interessant zijn daarom de door
Geiger 2) verrichte onderzoekingen op dit gebied. Hij verrichtte zijne proeven
bij verschillende series varkens.

Van een drietal series varkens, welke op verschillende wijzen waren gevoederd
en op verschillende tijdstippen na de laatste voedering waren geslacht, werd het
gewicht der maag bepaald. Allereerst bleek hem, dat er geen verband bestaat
tusschen het levend gewicht en het maaggewicht.

Hij komt tot de conclusie dat slachtvarkens met een gewicht van de gevulde maag
van meer dan ± 4 pond (2000 gram) niet nuchter kunnen zijn afgeleverd. Een
voedering op den morgen van de slachtingsdag kan men met eenige zekerheid
aannemen als het gewicht van de maag met inhoud 2500 gram of meer bedraagt.

Vervolgens deed Geiger een reeks van w-egingen bij varkens, waarbij hij niet
alleen het gewicht van de volle maag bepaalde, maar ook van de leege maag en
van den inhoud.

Eindconclusie : Als bij varkens van een levend gewicht van 100—150 K.G. na de
slachting het gewicht van de maag met inhoud 5 pond of meer bedraagt, of het
gewicht van de inhoud is 4 pond of meer, dan kan op grond van bovenstaande
onderzoekingen worden aangenomen, dat deze varkens niet „futterleer" zijn af-
geleverd. Dit geldt echter uitsluitend voor varkens, welke zonder voorafgaand transport
zijn geslacht. Het is 11.1. gebleken, dat vooral gedurende een transport het verterings-
proces ongunstig wordt beïnvloed. Dikwijls blijkt dan de hoeveelheid inhoud van
de maag 2 maal zoo groot te zijn, ook zonder dat een niet-toelaatbare voedering
heeft plaats gehad.

Verder gelden bovenstaande cijfers, als op de voorafgaande avond geen over-
voedering heeft plaats gehad.

Geeft de z.g. halssnede bij kippen een waarborg voor een volledige uit-
bloeding en snelle dood?

In verband met een artikel van Grzimek (B.T.W. 1933, pg. 35), waarin deze,
naar aanleiding van de anatomische verhoudingen der verschillende bloedvaten
in de larynxstreek bij kippen, tot de conclusie komt. dat het slachten van kippen
dtor een halssnede vlak achter de snavel niet altijd voldoende zekerheid geeft,
dat alle halsvaten, en in het bijzonder de beide carotiden, doorgesneden worden
en dat derhalve dientengevolge geen volledige uitbloeding van het dier zal plaats
hebben, heeft Schönberg i) bij 33 op de pluimveemarkt te Berlijn in beslaggenomen,
geslachte kippen, welke door bovengenoemde slachtmethode waren gedood, nage-
gaan, hoever de halsbloedvaten waren doorgesneden.

Hij vond. dat slechts bij 3 dieren niet alle vaten waren getroffen, en wel bij 1 kip
waren de beide carotiden niet doorgesneden en bij 2 kippen respectievelijk de
carotis slechts aan eene zijde getroffen.

Vooral zou men deze onvoldoende doorsnijding aantreffen, als de halssnede
te ver halswaarts wordt verricht : dit heeft dan bovendien ten gevolge, dat de
dieren niet voldoende uitbloeden, doordat zich onder de halshuid een bloedzak
vormt. Dit halsgedeelte van de kip gaat bij het eenigszins lang bewaren van de
i eslachte kippen, b.v. op markten, enz. zeer spoedig in bederf over.

Schönberg komt dan ook tot de conclusie, dat, bij een goede uitvoering van de
halssnede, steeds alle groote halsbloedvaten worden doorgesneden en men, naast
een snelle dood, ook een goede uitbloeding verkrijgt.

In een strafzaak wegens wildstrooperij had Be)ngf.rt 2) als deskundige na te
gaan, of bloedvlekken op 2 bewijsstukken van wild (en welke soort ?) of van slacht-
dieren (vooral geit. konijn of varken) afkomstig waren en hoe oud de vlekken waren.

Door de eiwitdifferentieeringsmethode bleken de bloedvlekken van een ree af-
komstig. Deze diagnose werd naderhand nog bevestigd door het microscopisch
e nderzoek van enkele gevonden haren, welke als reeharen werden herkend (merg-
laag neemt de geheele breedte van het haar in, bastlaag is slecht te zien, cellen
der inerglaag polyedrisch, tamelijk regelmatig vijfhoekig en even groot).

Gratzl 3) heeft bij ongeveer 200 paarden endoscopische onderzoekingen van
den luchtzak gedaan en daarbij

i. Het normale beeld bestudeerd; 2. onderzocht, of de luchtzakken in normalen
toestand in open verbinding staan met de keel of luchtdicht hiervan zijn afgesloten ;
3. getracht, de functie der luchtzakken te verklaren.

Hij deed al deze onderzoekingen met de laryngoscoop van Wirth, waarbij
echter het knievormige gedeelte, dat het lampje bevat, werd vervangen door een
langer snavelvormig gedeelte.

Meestal ligt de tubaspleet ter hoogte van de onderste neusgang ; echter komen
er ook uitzonderingen voor op dezen regel.

Vrij gemakkelijk gaat de endoscoop naar binnen nadat het dier zoo juist geslikt
heeft : de dekkleppen liggen dan blijkbaar niet zoo stijf tegen den keelwand. Meestal
is de endoscopie zonder al te veel bezwaar uit te voeren.

Voordat de endoscoop in den luchtzak gebracht is, kunnen de tubaspleet en de
dekklep worden bekeken. Voert men de endoscoop tot onder de dekklep naar bin-

nen, dan kan men het vestibulum tubae auditivae bezichtigen. Schuift men nu de
endoscoop tot in den luchtzak, dan kan onder normale omstandigheden het volgende
worden waargenomen :

Een deel der tuba, het dorsale ongedeelde deel van den luchtzak, de pharyngeale
en gedeeltelijk ook de caudale eindzak van de mediale afdeeling en ongeveer de
bovenste helft der laterale afdeeling, verder de groote tongbeenstak, het pars. tym-
panica van het slaapbeen, de schedelbasis met het tuberculum musculare, de tuba
auditiva, de M. stylohyoideus, jugulohyoideus, digastricus, pterygoideus medialis
et lateralis ; tensor et levator veli palatini, longues capitis et restus capitis ventrales,
de art. carotis externa, maxillaris externa et interna ; een spiertak der vena max.
interna, de N. glossopharyngeus, hypoglossus, tympanicus, tensor tympani, de Ghorda
tympani en de Plica occlusiva.

Om na te gaan of de luchtzakken in rust geheel van de keel zijn afgesloten werd
de endoscoop in een der luchtzakken gebracht.

Nu werd op den anderen een druk uitgeoefend door met de hand de larynx op te
heffen. De mediale scheidingswand der beide luchtzakken staat dan bol naar den
kant waar de endoscoop is ingebracht. Dit kan alleen optreden, wanneer de niet
bezichtigde luchtzak geheel gesloten is, zoodat geen lucht kan ontwijken. Wanneer
de 2e ook geopend wordt, verdwijnt de welving. Bij den anderen kan dit wel. daar
deze, doordat de endoscoop is ingevoerd, niet meer gesloten is.

Bij ongeveer 100 paarden werd deze methode toegepast en hieruit bleek, dat
inderdaad in rusttoestand de luchtzakken geheel afgesloten zijn van de pharynx.

Bij de onderzoekingen naar de functie der luchtzakken werd de theorie van
Skoda getoetst (de luchtzakken zijn mechanische hulpapparaten, die voor een
goede slikbeweging noodig zijn).

Bij endoscopisch onderzoek bleek, dat tijdens een slikbeweging de vertebrale
keelwand, waarmee de ventrale pharynxwand der luchtzak vast is verbonden,
naar voren en beneden wordt getrokken ; bovendien kon een passieve verplaat-
sing van den ventralen wand der mediale luchtzakafdeeling door de beweging der
larynx worden vastgesteld.

Deze beide bewegingen zijn volgens den schrijver voor een goede slikbeweging
onontbeerlijk en worden begunstigd door de beide luchtzakken. Deze komen tijdens
een slikbeweging in open verbinding met de keel, waardoor een veerende onderlaag
ontstaan zou. Wanneer door pathologische toestanden de verbinding belemmerd
wordt, kunnen ernstige slikbezwaren ontstaan.

Injectie en implantatie van het voorste gedeelte der hypophyse bij hypo-
sexueele en seniele dieren.

Giacomo Pighini i) beschrijft experimenten over de werking van extracten van
het voorste deel der hypophyse bij injectie of implantatie van dat deel zoowel bij
mannelijke als vrouwelijke dieren; den invloed op de ontwikkeling der puberteit
bij jonge mannelijke dieren en de heropwekking der sexualiteit bij seniele dieren.

Volgens schr. geschiedt de overgang der hypophyse-hormonen in het lichaam
niet alleen langs endocrine wegen doch ook via de zenuwbanen : wederzijdsch wordt
door de hypotalamus der hersenen en de hypophyse invloed uitgeoefend, het eenc
deel kan zijn werking niet ontplooien zonder het andere en omgekeerd.

Een beschrijving van de wijze van inplantatie der voorste lobi van de hypophyse,
afkomstig van slachtdieren, binnen 2—4 uur na de slachting volgt. Extract wordt
bereid uit de vocrste lobi met physiologische NaCl, voor iedere lobus 10 cc.

Beschrijving van toepassingen bij te late puberteitsontwikkeling van mannelijke
dieren, bij vrouwelijke dieren tot het heropwekken van uitgebleven bronst, en bij
seniele dieren (paard en hond) teneinde deze weer geschikt te maken voor hun werk

1) Dott Prof. Giacomo Pighini : Iniezioni ed inesti di ipofisi anteriore in animale
iposessuali e senili. La Nuova Veterinaria Anno XII No. 11. pag. 446.

(Course- en springpaard en jachthond). Tenslotte toepassing bij een geval van
hypophysaire chondrodistrophie bij den mensch.

Bij dit laatste geval blijkt de invloed der hormonen uit de voorste lobi der hypo-
physe op den beendergroei uit Röntgenopnamen.

Bij een geslacht rund, 10 jaar oud, goede voedingstoestand, werd door Mon-
troni i) melanose geconstateerd van meningi cerebrale e spinale, bijnieren (cor-
tex en medulla), nierbckken, serosae van borst- en buikholte, enkele longlobuli en
subcutis.

Bij histologisch onderzoek bleek het pigment gevormd te zijn door de epitheel-
cellen van de bijniercortex, die er een geringe hoeveelheid van bevatten opge-
sloten in histiocyten, die beweeglijk zijn. de sinusoïdale vaatwanden doorboren en
aldus in den bloedstroom komen.

In geen der andere aangedane organen wordt iets dergelijks waargenomen,
zoodat schr. tot de conclusie komt, dat de bijnier de plaats is geweest waar het
pigment ontstond. Versélewel.

Een zwak veulen dat reeds drie dagen 11a de geboorte stierf, had een ontwikkeld
uier (15 bij 9 c.M.), met 1,3 c.M. lange tepels), waaruit { Liter melk gemolken werd.

Met honig naar huis vliegende werkbijen brengen dikwijls 50 m.G. mee, en
vliegen in doorsnee 7 maal per dag uit. (maximum 17 maal).

Malleüs is in Westeuropa uitgeroeid ; komt nog voor in Midden-, Oost- en Zuid-
europa. Door de oorlog is het aantal gevallen in verschillende landen vermeerderd.
In Polen stierven (of werden afgemaakt) van 1922-1933 15217 paarden aan de
ziekte. In 1932 was het aantal met malleüs besmette paarden in Polen nog 68;
in Duitsland 7; Oostenrijk 1 : Hongarije 13; Tschecho-Slovakije 16: Iialié 40;
Griekenland 32 : Spanje 41 : Turkije 57 : Sovjet Rusland 427 ; Yougo-Slavië 1595.

G. I. Wallage en Rhoda Grouch 5) vermelden dat blijkens onderzoekingen
van anderen Bacillus typhosus langer dan twee jaar en vier maanden in roomijs,
dat in bevroren staat werd bewaard, in leven bleef.

Zij konden hetzelfde bewijzen voor Salmonella entcritidis, Salmonella Aertrijcke,
Brucella abortus Bang, idem Porcine Brucella melitensis, Mycobacterum tuber-
culosis hominis, bovis en avium. v. O.

1) Dott L. Montroni, Assistente nell\' istituto di anatomia patologica veteri-
naria. Reale Universita di Bologna. Genesi surrenale del pigmento in un caso di melanosi
di un hue. La Nuova Veterinaria Anno XII, No. 12, pag. 481.

5) The survival of pathogenic microorganismus in ice cream.
Journal of Dairy Science XVI. 1933, bladz. 315.

De uitgever zond onze redactie ter bespreking een herdruk van bovengenoemd
wereldbekend boek. Bij vergelijking van de druk-technische bijzonderheden blijkt,
dat wij hier le doen hebben met een volmaakt ongewijzigden herdruk der zevende,
resp. achtste oplage, waarvan het eerste deel verscheen in ig22 en het tweede in
1923. De nieuw uitgekomen boeken zijn dan ook gedateerd 1922 en 1923. Prijs
ie Band R.M. 21.20 (geb. 23.70) ; 2e Band R.M. 37.30: geb. 40.50.

Men zal begrijpen dat het geen zin heeft een critische bespreking aan te vangen
van een werk, dat reeds meer dan tien jaar geleden geschreven werd. Reeds bij het
verschijnen van het zooveel kortere Lehrbuch der Fleischbeschau van de hand van
denzelfden schrijver, wees ik op de moeilijkheid, aan de zich snel ontwikkelende
wetenschappelijke vleeschkeuring, bij het samenstellen van dergelijke uitvoerige
werken, volledig recht te doen wedervaren. Te meer geldt dus hier, dat men voor
vele grondbeginselen in dit werk nog wel een gcede leidraad zal vinden, doch dat
op velerlei gebied het verlangen naar meer recente inlichtingen zal blijven beslaan.

Het getuigt van grooten moed. dat de uitgevers desondanks dezen herdruk, keurig
uitgevoerd, ter markt hebben gebracht. Hoe gaarne zou men eciiter een nieuwe be-
werking van dit handboek begroeten, waarbij de schepper der moderne vleesch-
keuring rekening zou hebben kunnen houden met de vele nieuwere inzichten op
dit gebied.

Dit verslag behoeft hier eigenlijk geen bespreking. Het vormt een daad, die in
scherpe begrensdheid den lezer voor oogen wordt gesteld. Men is geneigd de indruk-
wekkende lijst met 2400 tuberculose-vrije bedrijven en een ongeteld aantal dieren
te vergelijken met de bescheiden lijsten uit de aanvangsjaren om ter dege den voor-
uitgang te kunnen vaststellen. Het zegt den lezer toch iets, wanneer hij waarneemt
dat in veegemeenschappen met c.a. 40 % reageerende dieren, dit percentage in
tien jaar tot 8 % terug loopt. Houdt men stand dan zal binnen enkele jaren zulk
een veegemeensehap van 2400 tol 4000 stuks praktisch vrij zijn van tuberculose
(blz. 5.)

Inderdaad er is hier plaats voor teekenen van waardeering van collega\'s en over-
heid voor den onder leiding van dezen directeur verrichten pioniersarbeid.

Onvermoeid werpt deze een blik in de toekomst, spreekt de hoop uit, dat ook
op den vasten wal spoedig tuberculose-vrije streken zullen ontstaan naar het onvol-
prezen voorbeeld van Ameland en keert zich legen hen, die meenen dat dit tubcr-
culose-vrij zijn de weerstandskracht van het ras zou verminderen. Terecht schuwt
hij de aan het toeval overgelaten infectie; om zoo noodig dien weerstand te verhoo-
gen kan de B. C. G. enting in het geding komen.

Van algemeene beteekenis zijn de proeven over het dooden van tuberkelbacillen,
die onder het hoofdstuk Pasteurisatie worden vermeld waarvan wij de resultaten hier
zeer kort samenvatten.

Bindende Besluiten in zake de /«Afrcu/oj«-bestrijding voor de Afdeeling Noord-Holland.
Bij het hieromtrent medegedeelde in het tijdschrift van i Augustus 1934, blz.
837 is een fout gemaakt wat betreft het werkgebied.
Het door het Hoofdbestuur vastgestelde werkgebied is :
de provincie Noord-Holland behalve de gemeente Hilversum.

Wij kunnen hier niet ingaan op de moeilijkheden die de reactie van Storcii
oplevert bij de controle op korte verhitting bij lagere temp. doch onderschrijven
die volkomen.

Ook in de volgende hoofdstukken bevat het verslag veel vermeldenswaards. Men
gaat den strijd tegen de abortus-infectie opzetten als tegen de tuberculose; bravo!
Onder de uier-aandoeningen wordt melding gemaakt van infectie, van melkers met
koepokken. Kalverziekten (Paratyphus) en varkensziekten passeeren de revue.

Bij het verslag van de afd. „Melk", wordt de gunstige werking van van hel uit-
spuiten der flesschen met hcete chloorbleekloog genoemd, terwijl ook het onderzoek
op „boterzuurbacteriën" o. a. in kuilvoer de aandacht vroeg.

Men kan er van op aan dat dit alles niet dan in dagen van strijd is bereikt, strijd
ook met de collega\'s practici. Een deel van den arbeid van het tuberculose-onder-
zoek, wordt onder controle van den dierenarts aan veeconlroleurs opgedragen.
Het ligl er maar aan welk deel van dezen arbeid dit is. Deze dienst , die haar vaan,
steunend op eigen kracht, zoo fier hoog houdt, geve den dierenarts wat des dierenarts
is en kweeke geen kwakzalvende helpers. Moge het de afd. Friesland en den direc-
teur door wederzijdsche tegemoetkomendheid gelukken hier inderdaad volkomen
zuivere verhoudingen te scheppen en te behouden.

De redactie ontving ter bespreking de tweede herziene en vermeerderde druk
van het werkje getiteld ,,Wat geschiedt er in Nederland in het belang der
Volksgezondheid ?"

Handboek, samengesteld door den heer Ad. ter Gock, voorzitter van het
Hoofdbestuur der provinciale Utrcchtsche Vereeniging „Het Groene Kruis",
met een voorwoord van Mr. L. Lietaert Peerbolte.

Uitgegeven bij de Algemecne Periodieken Maatschappij. I.ochem 1934.
Prijs f 2.25. (457 blz.).

Men vindt daarin een overzicht van alle mogelijke instellingen, ambtenaren
en colleges, die zich bezighouden met de bevordering der sociale hygiëne in
den uitgebreidsten zin van het woord.

In het overzicht van het staatstoezicht op de volksgezondheid, vindt men
korte notities over de instanties belast met de uitvoering van de „Warenwet"
en van de Vleeschkeuringswet, alsmede het Veeartsenijkundig Staatstoezicht.
Beide laatstgenoemende onderwerpen worden door Prof. Berger beschreven.

In de Afdeeling VI Volksvoeding, vinden wij o. a. gegevens over abattoirs, het
zuivelwezen, melkcontrole-stations enz.

Het geheel is inderdaad een handig adresboek voor wie op eenigerlei wijze
met deze tak van staatszorg in aanraking komt en bevat bovendien een schat
van andere gegevens op dit gebied.

Het ligt, naar ons door de C. Z. C. wordt medegedeeld, in het voornemen van
de Grisis-Zuivel-Centrale (C. Z. C.). hiertoe door den Minister van Economische
Zaken gemachtigd, om hare bemoeienissen mede dienstbaar te maken aan de
bevordering van eene hygiënische en zoo doelmatig mogelijke melkwinning en
aan de saneering van den rundveestapel.

Dit laatste doel tracht zij o. a. te bereiken door bij de tuberculose-bestrijding
onder het rundvee de behulpzame hand te bieden.

Zij meent dat dit doel kan worden bevorderd door de melkveehouders, leveran-
ciers van consumptiemelk op Regeeringscontract, bij de bestrijding van boven-
genoemde ziekte financieel te steunen.

In verband hiermede heeft de C. Z. C. met de provinciale organisaties, die in
de consumptie-mclkgebieden, als hier bedoeld (de provincies Noord- en Zuid-
Holland en Utrecht) bestaan en wier doel is : „bestrijding van de tuberculose onder
het rundvee, volgende de Rijksvoorschrijften \', samenwerking gezocht en verkregen.

Melkveehouders met Regeeringscontract, die de tuberculosebestrijding onder
hun rundvee ter hand wenschen te nemen, moeten zich, teneinde den hieronder
omschreven steun van de C. Z. C. te verkrijgen, aansluiten bij een der bovenge-
noemde provinciale organisaties. Vrijwel in elke omgeving is een locale onder-
afdeeling (locale bestrijdingsorganisatie) van deze organisaties gevestigd. Mocht
dit bij uitzondering niet het geval zijn, dan gelieven de veehouders zich te wenden tot:
voor N.-Holland : den heer E. Koster Dzn., Landbouwhuis, Alkmaar ;
voor Z.-Holland : den heer A. Louter, Oostenburgerdwarslaan 23, Voorburg ;
voor Utrecht : den heer Ir. J. S. Swierstra, Rijksveeteeltconsulent, Prins Hendrik-
laan 39, Utrecht.

De veehouders verbinden zich hierbij de tuberculose onder hun rundvee te be-
strijden volgens de Rijksvoorschriften, waardoor zij (bij naleving der bepalingen)
de door het Rijk vastgestelde subsidie, n.m. ƒ 0.50 per rund en per jaar als tegemoet-
koming in de kosten van onderzoek, benevens ƒ25.— bij eventueele afslachting
van een aan open tuberculose lijdend rund, deelachtig worden.

Naast deze tegemoetkomingen van de zijde van het Rijk stelt de G. Z. C. voor
de melkveehouders met Regeeringscontract bij het bestrijden der tuberculose onder
hun rundvee de navolgende jaarpremies beschikbaar :

A. Voor geheel tuberculosevrijc bedrijven ƒ2.50 per melkkoe.
Wanneer op een bedrijf onder het melkvee voorkomen tot 10 % reacticdieren,
ƒ1.50 per melkkoe en bij 10 t. m. 25% reactiedieren ƒ 1.— per melkkoe.

li. Voor veebeslagen met een hooger reactiepercentage dan 25 wordt, indien
dit percentage in vergelijking met het vorig jaar een daling te zien geeft, een premie
verstrekt van ƒ 0.05 per melkkoe voor elk procent, dat het reactiepercentage der
melkkoeien is gedaald.

Is b.v. van een bedrijf het percentage met 10 % gedaald, dan ontvangt de vee-
houder 10 maal ƒ0.05 of ƒ 0.50 per melkkoe (jongvee is van alles uitgesloten).

De C. Z. C. meent, dat het hierdoor voor de consumptiemelk-leveranciers moge-
lijk wordt met zoo weinig mogelijk kosten hunnerzijds een ziekte te bestrijden, die
aan de veehouders telkenjare groote financieele schade toebrengt en waarvan de
bestrijding uit een oogpunt van bevordering van de Volksgezondheid van uitnemend
belang moet worden geacht. De C. Z. C. geeft dan ook in ernstige overweging deze
bestrijding, onder bovenstaande voorwaarden, nog dezen herfst ter hand te nemen.

Het is hiertoe noodig, dat belanghebbenden zich spoedig aanmelden bij een be-
strijdingsorganisatie als eerder bedoeld, dan wel zich wenden tot een der drie overige
adressen, onder mededeeling, dat men is consumptieleverancier op z.g. Regeerings-
contract.

Nijmegen. In den loop van 1933 is de uitbreiding van het koelhuis gereed gekomen,
zoodat thans aan alle slagers te N. een afzonderlijke cel kan worden verhuurd.
Evenals op andere plaatsen is te N. de minder rooskleurige toestand in het slagers-
bedrijf oorzaak, dat er echter juist steeds meer vraag komt naar kleine cellen en
zelfs, dat verschillende slagers zeer bezwaarlijk een cel kunnen betalen. Deze toe-
stand, gecombineerd met het feit, dat steeds meer slagers overgaan tot het aan-
schaffen van een kleine koelinstallatie, is oorzaak, dat niet alleen de huidige, doch
ook de toekomstige positie van het koelhuis aanleiding geeft tot eenige zorg ; niet
onmogelijk wordt het geacht dat in de toekomst naar een andere wijze van koel-
huisexploitatie moet worden gezocht.

Gedurende 1933 werden 1298 inspecties gehouden en wel 591 in slagerijen en
707 in winkels van vleeschwarenverkoopers. De toestand betreffende de inrichting,
zindelijkheid en netheid was bij de slagers voor ongeveer 50 % zeer goed, 42 %
goed. ongeveer 8 % minder goed, en bij de vleeschwarenverkoopers voor ongeveer
31 % zeer goed, ongeveer 59% goed, 8% minder goed en 2 % onzindelijk.

Bij de keuring van 6387 runderen bleken 58 levende finnen te bevatten of 0.908 %.
Verder kwamen nog 133 maal afgestorven finnen voor. Bij 7,92 % kwam tuberculose
voor. Echinococcusblazen werden gevonden bij 18 runderen of 0,28 %.

Van de 21.207 voor de stad geslachte varkens waren 459 of 2,16 % tuberculeus.
De kook- en braadproef moest 23 maal worden verricht, waarvan 10 maal met po-
sitief resultaat.

Geslacht werden 922 nuchtere kalveren en 3204 vette- en graskalveren. Een
nuchter kalf moest worden afgekeurd wegens miliair-tuberculose. Bij een vet kalf
werd een levende fin in het hart aangetroffen. Bij alle kalveren kwam bij 0,75 %
tuberculose voor.

Bij de paarden kwam in 16 gevallen of 3,16 % echinococcosis voor. De levende
keuring bleek in tal van gevallen nuttige aanwijzingen te geven voor de keuring
van het geslachte dier.

Van de zieke en in nood geslachte dieren, welke voor een bacteriologisch onder-
zoek in aanmerking kwamen, was ongeveer 10 % kiemhoudend. Kiemhoudend werd
een slachtdier beschouwd, als de musculatuur, ~oo noodig bij herhaald onderzoek, door-
groeid is meI bacteriën, of indien in een der organen of het vleesch bacteriën van de paratyphus-
enteritisgroep werden aangetroffen. In vele gevallen bleek de pfl-bcpalitig van het vleesch
een waardevol hulpmiddel bij de beoordeeling.

Blijkens een bericht in de Vet. Record, heeft Grace, „Veterinary Officer and
Meat Inspector" te Cardiff. bij gelegenheid van een Congres van het Koninklijk
Gezondheids-Instituut, er zijn verwondering over uit gesproken, dat Engeland,
terwijl het wel een goed georganiseerde vleeschkeuring verlangt in alle landen,
welke vleesch invoeren, zelf op goed geluk en zeer ongelijk de vleeschkeuring uitoefent
bij het vleesch, afkomstig van dieren, geslacht in het land zelf. Hij sprak zijn af-
keuring uit over de vele wetten en verordeningen, welke blijkbaar op geheel onvol-
doende wijze deze materie regelen.

Gegevens over een aantal bij het slagersbedrijf betrokken bedrijven in
Nederland.

In de jongste afleveringen van het Maandschrift van het Centraal Bureau voor
de Statistiek worden, naar de „Vee- en Vleeschhandel" mededeelt, verschillende
gegevens vermeld omtrent de resultaten, verkregen bij de bedrijfstelling op 31 Dec.
1930. Over de onderstaande bedrijven vindt men een en ander vermeld.

Vetsmelterijen. Hiervan bestonden 31 stuks, voor het meerendeel kleine bedrijven,
want van deze 31 vallen er 26 met een personeelsbezetting van 2—10 personen.
In het geheel waren in deze inrichtingen werkzaam 180 personen, waaronder 16
vrouwen of nog geen 10 %.

Abattoirs. In ons land waren eind 1930 een 90 abattoirs,werkende met 1062 man
personeel, waaronder 41 vrouwen waren, dus 4%. Naar een indeeling volgens
het in het bedrijf werkzame personeel waren er 15 slachthuizen met 1 man persi -
neel, 37 stuks met 2—5 personen, 14 stuks met 6—10 man personeel, 20 stuks met
i i—50 man personeel en 4 abattoirs met 51 —200 man personeel. De meeste slach -
huizen blijken dus een personeelbezetting te hebben van 2—5 personen ; vrouwelijk
personeel komt hierbij niet voor, dit treedt pas op in de groep van 6—10 personen,
waarbij van het totale personeel van 113 menschen 13 vrouwen zijn, dus 11 %.
In de slachthuizen met 11—50 man personeel werken totaal 427 menschen, wa<.r-
onder 18 vrouwen, of slechts 4%. Bij uitbreiding in de personeelsbezetting blijft
het aantal vrouwelijk personeel dus sterk achter.

Exportslachterijen. Ultimo 1930 waren er 71, waarin werkzaam 938 personen,
waaronder slechts 15 vrouwen, of nog geen 2 %. Het grootste aantal, n.1. 23 stuks,
heeft 2—5 personen in dienst. 22 stuks hebben 11—50 personen in dienst. Hietin
werken in totaal 473 personen, waaronder 8 vrouwelijke personen. Er waren slechts
3 exportslachterijen, met 51—200 man personeel ; hierin werken in totaal 23g
personen, waaronder 4 vrouwen.

Slachterijen zonder winkel. In totaal zijn er 291 van deze bedrijven : voor een gr * t
deel vallen deze onder de groep t-mans bedrijven, n.1. 188 stuks, of ongeveer 65 %.
In de volgende groepen daalt het aantal dan geleidelijk, om ten slotte met 4 fce.\'ri -
ven met 103 personen te eindigen in de groep 1 1—50 personen.

Yleeschwarenfabrieken. In totaal telde Nederland einde 1930 11 1 vleeschwarei-
fabrieken, die aan 3421 personen, waarvan 201 vrouwen, of G %, werk verschaften.
Het grootste aantal fabrieken heeft 2—5 man personeel, n.1. 39, In nog 18 bedrij-
ven kwam slechts 1 man personeel voor.

Darmbewerkerijen. In het geheel werden 78 van deze bedrijven geteld, met in
totaal 704 man personeel, waaronder 210 vrouwen, of 30 %. Uit de statistiek blijkt,
dat in het algemeen met het toenemen van het personeel het percentage vrouwen
stijgt, n.1. van 6 % bij de bedrijven met 6—10 man personeel, tot 51 % bij de be-
drijven met 51—200 man personeel.

Blijkens een mededeeling in het Avondblad van de N. R. Ct. van 28 Aug. j.1.
is op een diner, dat te Stockholm werd gegeven naar aanleiding van het terugkeeren
van een wetenschappelijke expeditie uit Noord-Siberie. een vleeschschotel opge-
diend, bereid uit het vleesch van een mammouth, die de expeditie, welke onder
leiding stond van Prof. I.indbergh. bij Taiga, in Noord-Siberië, in het ijs inge-
vroren had gevonden. Het vleesch van dit dier was voortreffelijk geconserveerd
en de expeditie zond een deel ervan naar Stockholm. Bij een nauwkeurig onder-
zoek bleek, dat het vleesch nog zeer goed bruikbaar was, waarop tijdens het banket
een daaruit bereide schotel aan de gasten werd voorgezet, welk gerecht den heeren
uitstekend schijnt te hebben gesmaakt.

Naar aanleiding van een rondschrijven van Gedep. Staten van NoordHolland
aan de gemeentebesturen van die provincie, waarin die gemeenten wordt aange-
raden inzake de destructie aansluiting te zoeken bij één der in de provincie Noord-
Holland reeds aanwezige destructoren, heeft de commissie van uitvoering van den
vieeschkeuringsdienst kring Barsingerhorn, in tegenwoordigheid van den Inspecteur,
een bespreking gehouden met vertegenwoordigers van de gemeenten en vleesch-
keuringskringen, die naar het oordcel van Gedep. Staten in aanmerking komen
zich voor de destructie aan te sluiten bij den destructor te Schagen.

De Raad van Geervliet besloot, in verband met de groote kosten én voor de ge-
meente èn voor de belanghebbenden, geen overeenkomst aan te gaan met de Gekro
te Overschie.

De gemeenten Doorn, Vreeswijk, Driebergen-Rijsenburg, Jaarsveld. Harmeien en Z<"
besloten wel lot aansluiting bij de Gekro.

Wij treffen in het Algemeen Zuivel- en Melkhygiënisch Weekblad van 31
Augustus de onder „Maatschappij voor Diergeneeskunde" in deze afl. vermelde
publicatie van de Orisis-Zuivel-Centrale aan.

Kort samengevat komt zij hierop neer, dat onder medewerking van de Pro-
vinciale organisaties ter bestrijding van de tuberculose onder het rundvee, de
Crisis-Zuivel-Centrale deze laak ter hand neemt. Naast de voordeden die uit
de bestlijding volgens het z.g. Rijks-systeem voor de veehouders voortvloeien,
worden premies beschikbaar gesteld voor geheel tuberculose-vrije bedrijven en
bedrijven met minder dan 10 resp. 25 % reageerders. Zelfs aan bedrijven die
van nog hooger percentage naar omlaag gaan, wordt een kleine geldelijke tege-
moetkoming toegezegd.

Wij meenen dat het hier de plaats is aan het bestuur dezer Crisis-instelling
en in het bijzonder aan den Regeeringscommissaris hulde en dank te betuigen
voor dit initiatief.

Hiermede wordt wederom een slap gezet op den weg waardoor de crisismaat-
regelen dienstbaar worden gemaakt aan de verbetering der melkvoorziening. Het
lijkt ons toe dat het op den weg der dierenartsen ligt de veehouders met deze
gunstige bepalingen bekend le maken en hen aan te sporen zich bij deze be-
strijding aan te sluiten. C. F. Oijf.n.

Mede namens den voorzitter der Groep brengt ondergeteekende in herinnering,
dat de Algemeene Vergadering der Maatschappij zal aanvangen op Vrijdag 12
October des namiddags te 2 uur.

In aansluiting daaraan zal een groepsvergadering worden gehouden op den zelfden
dag des morgens van 10.15 tot circa 1 uur.

De Agenda zal in het volgend No. van dit Tijdschrift bekend gemaakt worden.
Thans kan reeds daaromtrent het volgende worden medegedeeld.

Hoewel het niet in de bedoeling ligt het advies der groep over een ontwerp
keuringsregulatief (zie dit Tijdschrift van 1 Mei 1934) in extenso aan de orde te
stellen, zal gaarne het woord worden verleend aan die leden, die over eenig
onderdeel hun eventueele afwijkende meening nader met argumenten willen be-
pleiten. I.eden die hiervan gebruik willen maken, worden verzocht aan onder-
geteekende vóór 25 September, daarvan mededeeling te doen, onder vermelding
van het te bespreken onderwerp.

Op 28 April 1.1. is opgericht de „Nederlandsche Vereeniging voor cardio-
logie". Eere-voorzitter is Professor M. F. Wenckebach te Weenen ; voorzitter:
Professor W. Kuenen te Leiden ; onder-Voorzitter : M. S. Lingbeek te Arnhem
en secretaris-penningmeester : F. J. van Mervennée, Sweelinckstraat 12, den
Haag.

In de vergadering van 30.juni 1.1. is besloten, dat de vereeniging een zuiver weten-
schappelijke zal zijn en dat ieder arts of diergeneeskundige, die zich voor de cardiologie
interesseert, zich bij den secretaris als candidaat-lid kan opgeven. De contributie
is vastgesteld op f 5.— per jaar.

Op verzoek van Dr. Mervennée vestigen wij gaarne de aandacht op deze nieuwe
vereeniging.

J. C. Peters, Rotterdam, verhuisd naar Walenburgerweg 106B, Rotterdam
(Blijdorp). Telef. 4:553.

G. M. van der Plank, Varkensfokkerij. Handboekje voor cursussen in varkens-
kennis en voor varkensfokkers. Doetinchem, Uitg. Mij. C. Misset, 1934. 8°. III
67 blz. m. afb. ƒ 1.—

Hilaire, Grondbeginselen der algemeene veeteelt (veeverbetering). Wetteren,
Drukkerij der Beroepsschool Sinte-Barbara, 1934. 4⁰. 94 blz. m. fig. fr. 5.—

VV. P. E. de Hart, De menschelijke en dierlijke werkelijkheid in verband met
vivisectie en anti-vivisectie. Bussum, Uitg.-Mij. C. A.J. van Dishoeck, 1934. 8°.
103 blz. ƒ 1.75

H. G. Aalfs, De rundveeteelt op hel eiland Bali. Proefschr. aan de Veeartsenij-
kundige Faculteit. Utrecht, H. J. Smits, 1934. Gr. 8°. 174 blz. m. 2 krtn en 3 uitsl.
tab.

Verslag omtrent de werkzaamheden van den veeartsenijkundigen dienst en den
gezondheidstoestand van den veestapel in 1932. \'s Gravenhage, Algemeene Lands-
drukkerij, 1934. Gr. 8°. 94 blz. Dept. van Econ. Zaken. Directie v. d. Landbouw.
Veeartsenijk. Dienst.

Verslag van de gemeenteslachtplaats te Utrecht over het jaar 1933. [Door J. P.
van der Slooten]. Utrecht. 1934. 8°. 21 blz.

Jaarverslag van het openbaar slachthuis en de veemarkt te Rotterdam over het
jaar 1933. [Door M. J. J. Houthuis]. Rotterdam, van Waesberge, Hoogewerff en
Richards, 1934. Gr. 8°. 18 blz.

P. Toens, Suursels en die maak daarvan in kaas- en botterfabrieke. Pretoria, Die
Staatsdrukker, 1934. 8°. 19 blz. met 7 fig.

A. Sanson, Beknopte verhandeling over de meeste ziekten onzer huisdieren,
peerdcn, runders, verkens, schapen, geiten, honden enz. of eenvoudige begrippen
van veeartsenijkunde. Oostcamp, L. Vervarcke, [1934]. 16°. 224 blz. m. pl.

J. van Canneyt, Bijdrage tot de proefondervindelijke studie der syphilitische
en pseudosyphilitische oogletsels bij het konijn. Gent, Gesticht voor hygiëne en bak-
teriologie, 1934. 8°. X 109 blz. m. pl.

G. Borrelli, Compendio di diagnostica ginecologica bovina. Appendice. La
pratica ginecologica bovina nella difesa contro Ia sterilita. Casoli, G. Spoltore,
\'933- 8°. 246 p. c. 44 tav. Lire 25.—

D. Giannotti, I raggi ultravioletti in zootecnia. 1\'isa, Nislri-Lischi, 1933. 8°.
97 p. c. fig. Lire 18.—

A. Romolotti e G. Montanaro, L\'influenza della castrazione suil\' accrescimento
ponderale e metrico dei giovani bovini. Palermo, scuola lip. Ospizio di beneficenza,
■933- 4°- 47 P- c. fig. e 5 tav.

E. Wernicke, El paso del ganado lanar desde el antiguo al neuvo mundo. Buenos-
Aires, El Campo, 1934. 8°.

J. Duche, Les actinomyces du groupe Albus. Paris, P. Lcchevalier et fils, 1934.
Gr. 8°. 377 p. av. 20 fig. et 4 pl. fr. 100.—

C. Fermi, Revue critiques [!] sur les principales méthodes antirabiques. Sassari,
tip. G. Gallizzi, 1934. 8°. 36 p.

J. van Haelst, Adénopathie régionale avec présence de tréponèmes chez le co-
baye atteint de svphilis expérimentale. Paris, Masson et Cie, 1933. 8°. 23 p. av.
fig-

Les principales races de poules. Les races pondeuses. Pâturages, Inst. mod. d\'avicul-
ture et de cuniculture, [1934]. 4⁰. 24 p. av. pl.

J. Marcq. et J. Lahaye, Extérieur du cheval. Paris, Libr. agricole de la maison
rustique, 1934. 8°. 277 p. av. fig. fr. 45.—

A. Fouassier, Pour le boucher et le charcutier. Paris, Dunod. 1934. 12⁰. VIII
180 p. fr. 16.—

E. M. PoLETTi, La cellule vivante. Physiologie et pathologie cellulaires. Paris,
G. Doin et Cie, 1934. Gr. 8°. 134 p. fr. 25.—

Livestock diseases report of the Department of Agriculture, New South Wales, for
the year ending June 30th, 1933.

Report of the civil veterinary department, Punjab, for the year 1932—33. [By
Quirke). Lahore, Government Printing Office, 1934. 8°.

D. H. Haler, Aids to pathological technique. London, Baillière, Tindall and
Cox, 1933. 8°. X 187 p. w. 18 fig. and 9 tab. Sh. 3.6

Annual report of the Massachusetts agricultural experiment station for the year
ending Nov. 1930, 1933. Amherst, Massachusetts State College, 1933. 8°. 67 p.

Seventh annual report of the Council for scientific and industrial research, year ended
30th June 1933. Canberra, The Commonwealth Government Printer, 1933. 8°.

D. H. Bergey, Bergey\'s manual of determinative bacteriology. 4th ed. London,
Baillière, Tindall and Cox, 1934. Gr. 8\' . Sh. 27.—

T. J. Mackie and J. E. McCartney, An introduction to practical bacteriology.
A guide to laboratory work. 4th ed. London, Livingstone, 1934. 8°. VIII 504 p.

A. F. Shull, Laboratory directions in principles of animal biology. London,
Me Graw-Hill, 1934. 8°. 100 p. w. ill. Sh. 6-

M. F\\ Mc Taogart, A handbook for horse owners. London, Methuen, 1934.
8°. VIII 176 p. w. ill. Sh. 5.—

E. S. Schäfer, The essentials of histology. Ed. by H. M. Carleton. 13th ed. Lon-
don, Longmans, Green and Co., 1934. 8°. 640 p. Sh. 15.—

Annual report of the Imperial Institute of veterinary research, Muktesar, for the
year ending 31st March, 1933. Delhi, Manager of Publ., 1933. 8°. 56 p.

A. W. Anderson, Problems of animal nutrition and animal husbandry in
Northern Nigeria. Aberdeen, Imp. Bureau of animal nutrition, 1933. 8°. 52 p.

U. Gerhardt, Biologie der Fortflanzung im Tierreiche. Berlin, J. Springer,
1934. 8°. VII 148 S. m. 47 Abb. M. 4.80

G. Boas, Die natürliche Brut und Aufzucht der Kücken. Neubearb. von J.
Schneider, 6te Aufl. Leipzig, Hachmeister und Thal, [1934]. Kl. 8°. 48 S. m. 29 Abb.

P. Hohmann, Landwirtschaftliche Geflügelzucht. 7te Aull. Leipzig, Hachmeister
und Thal, [1934]. Kl. 8°. 80 S. m. 42 Abb. Lehrmeister-Bücherei. Nr. 95/96.

P. Hohmann, Nutzbringende Hühnerzucht. 11 te Aufl. Leipzig, Hachmeister
und Thal, [1934]. Kl. 8°. 64 S. m. 36 Abb. und 1 färb. Taf.

F,. Becher, Einfache quantitative, klinisch-chemische Harn- und Blutunter-
suchungsmethoden. Eine Anleitung zur Ausführung diagnostisch wichtiger quant.
Methoden ohne bes. Laboratoriumseinrichtung. Jena, G. Fischer, 1934. Gr. 8".
XII 4- 165 S. m. 7 Abb. im Text. M. 9.—

Gesetze und Verordnungen über die Milchwirtschaft. Eine Sammlung der zum
Neuaufbau der deutschen Milchwirtschaft erlassenen Gesetze und Verordnungen.
M. 1 vierfarb. Wandkarte mit Abgrenzung der Milchwirtschafts- und Milchver-
sorgungsverbände. Hildesheim, Molkerei-Zeitung, 1934. 8°. 232 S. M. 4.—
Gehes Codex der pharmazeutischen und organotherapeutischen Spezialpräparate
(einschl. der Sera, Impfstoffe, Kosmetica . . .). 6te Aufl. Nachtr. 1. Dresden,
Schwarzeck-Verlag, 1934. Gr. 8°. 264 S. M. 4.—
R. Neunzig, Die Kanarienmischlingszucht. Leipzig, Hachmeister und Thal,
[1934]. Kl. 8°. 40 S. m. 18 Abb.
Lehrmeister-Bücherei. Nr. 25.

J. Spann, Die Schäden der Rinderdasselfliegen. 4te Aufl. Hannover, M. und
H. Schaper, 1934. 8°. 32 S. m. Abb. M. 0.60

H. F. O. Haberland, Die operative Technik des Tierexperimentes mit anato-
mischen und topographischen Bemerkungen. 2te Aufl. Berlin u. s. w., Urban und
Schwarzenberg, 1934. 4⁰. XI 434 S. m. 382 Abb. M. 30.--

C. Schwarz, Grundzüge der Physiologie des Menschen und der Tiere. Ein
kurzgefasstes Lehrbuch . . . Berlin, u. s. w., Urban und Schwarzenberg, 1934.
Gr. 8°. IX 373 S. m. 57 Abb. im Text und 2 färb. Taf. M. 8.—

F. Koch, Das Mendelsche Gesetz, für Züchter .... dargest. 2te Aufl. Leipzig,
Hachmeister und Thal, 1934. Kl. 8°. 48 S. m. 11 Abb.
Lehrmeister-Bücherei. Nr. 591.

B. Osterkamp, Die Aufgaben der schwarzbunten Niederungszucht Deutschlands
unter bes. Berücksichtigung der Ostfriesen. Neudamm, J. Neumann, 1934. Gr.
8°. 132 S. m. 9 Stammtaf. M. 9.—

W. Wowra, Schweineställe wie Praktiker sie bauen. Ncudamm, u. s. w., J. Neu-
mann, 1934. Gr. 8°. M. 1.50
W. Schäpi rclaus, Die F urunkulose der Forellen und ihre Bekämpfung. Neudamm,
J. Neumann, 1934. Kl. 8°. 30 S. m. 5 Textabb.

E. Moser, Leitfaden der Huf- und Klauenkrankheiten. Stuttgart, F. Enke,
1934. 8°. 240 S. m. 44 Abb. M. 12.80

Veröffentlichungen aus den Jahres-Veterinär-Berichten der beamteten Tierärzte
Preussens für die Jahre 1931 und 1932. Jg. 22, Tl. 1. Zusammengest, von Musse-
meier in Gem. mit Hofferber. Berlin. R. Schoctz, 1934. 8 . 187 S. m. 9 Abb. im Text,
6 Taf. und 2 Ktn. M. 9.—

M. Reiss, Die Hormonforschung und ihre Methoden. Berlin u. s. w., Urban und
Schwarzenberg, 1934. 8 . XII 415 S. m. 26 Abb. im Text. M. 17.—

A. Wulf, Die Stubenkückenzucht. M. Anleitung zur Selbstanfertigung eines
Brutofens. [71c Aufl.], Leipzig, Hachmeister und Thal. I1934], Kl. 8°. 80 S. m.
25 Abb.

Labrousse, Des fractures du maxillaire inférieur chez le chien. Thèse de Lyon.
¹934 ■

Roger, Des indications du massage gynécologique chez la vache. Thèse de Lyon.
\'934-

Fondrai , Contribution à l\'étude des bursites du garrot dues à Brucella abortus.
Thèse de Lyon. 1934.

Larue, Les animaux de travail de la ferme et la motoculture. Thèse de Lyon.
\'934-

Verger, Contribution à l\'étude du diabète insipide ( liez les carnivores domesti-
ques. Thèse de Lyon. 1934. du Buy.

Fig. 11. Uitstrijkpreparaat van darmmucosa met honderden
zuurvaste bacillen (eend, tuberculose) (± iooo x).

Fig. III. Uitstrijkprcparaat van long met groep zuurvaste
bacillen (eend, tuberculose) (± 1300 x)

Fig. V.
Van I. naar r.
leverlbc. eend
(iScM.lang),
lever- en milt-
tbc., levertbc.,
normale lever.

VERSLAG VAN DEN AFGEVAARDIGDE VAN DE MIJ.
VOOR DIERGENEESKUNDE NAAR HET 12e INTERNATIO-
NALE VETERINAIRE CONGRES TE NEW-YORK.

Dc terugreis op de zeer weinig bevolkte boot van de Norddeutsche
Lloyd leent zich goed voor het weergeven van de indrukken, die
aan de overzijde werden opgedaan gedurende een verblijf van 14
dagen.

De Nederlandsche delegatie, die zich 3 Augustus had ingescheept
op de fraaie Statendam van de Holland-Amerikalijn, vertrok midder-
nacht naar de overzijde van de Oceaan. Het was wel een zeer klein
getal. Het gezelschap bestond uit de regeeringsafgevaardigde Prof.
Dr. L. de Blieck, vergezeld van Mevrouw df. Blieck, en ondergetee-
kende, die de Mij. voor Diergeneeskunde op het congres zou vertegen-
woordigen.

Het is zeer te betreuren, dat de Nederlandsche groep zoo klein was.
Verschillende omstandigheden moeten als oorzaak worden aangemerkt.

Van groot belang echter zou het blijken, dat onze regeeringsafgevaar-
digde tevens secretaris is van het Internationale Comité, waardoor de
positie van dezen afgevaardigde wel een zeer bijzondere was, welke
ook aan de afgevaardigde onzer Mij. bijzondere introductie gaf.

Voor de wijze, waarop Prof. de Blieck Nederland en de Nederland-
sche Diergeneeskunde heeft vertegenwoordigd, wil ik hier gaarne een
woord van hulde uitspreken. Zoowel tijdens het congres als gedurende
de week daarna, die aan excursies naar wetenschappelijke instituten
werd besteed, bleek het weer, dat hij zijn internationale functie met
eere bekleedt.

In de toekomst zal een groot aantal Nederlandsche dierenartsen
moeten optrekken, naar de congressen in Europa, als dc afstand niet
meer een zoo belangrijke rol speelt, opdat velen van zijn introductie
kunnen profiteeren en omgekeerd de opkomst van vele Nederlanders
de positie van onzen internationalen secretaris versterkt.

Nu Zwitserland in 1938 de veterinairen van de geheele wereld zal
ontvangen, hebben wij Nederlanders een schoone gelegenheid, in
grooten getale te komen.

Het is voor de plaats, die de dierenarts en de diergeneeskunde in
de samenleving innemen, van zoo groot belang, dat deze congressen
regelmatig worden gehouden, en goed bezocht.

Uit den mond van Dr. Eichhorn vernamen wij, hoe dagelijks in
de Amerikaansche pers over geheel Amerika belangrijke mededeelingen
over het congres zijn verschenen en van welk een groot belang dit werd
gevoeld voor de professie.

Wij hebben een groote taak te vervullen, door zoowel de veiligheid
van het bezit van een gezonde veestapel te beschermen als te waken
voor de gezondheidstoestand van de mensch. Naarmate naar buiten
hiervan meer blijkt, stijgt de belangstelling van outsiders. Om onze

congressen mogelijk te maken, zijn vele leden noodig. Laten wij voor
zoover we nog niet hebben ingeschreven, dit alsnog doen, opdat de
belangrijke rapporten, welke over eenige maanden zullen verschijnen,
in vele handen komen. Laten wij ons vooral voornemen, in ieder geval
het Zwitsersche congres te bezoeken.

Het Amerikaansche congres is een groot succes geweest. Van Ameri-
kaansche zijde is al het mogelijke gedaan, de bezoekers zooveel mogelijk
gelegenheid te geven voor contact. Voor hunne groote gastvrijheid
past hier een woord van oprechten dank. Overal werden de deuren
voor ontvangst wijd geopend ; ieder stond klaar de behulpzame hand
te bieden, opdat ieder zich in New-York thuis zou gevoelen. Daarvoor
leende zich ook zoo bijzonder de huisvesting in het groote Waldorf-
Astoria-Hotel.

Men behoefde nooit het hotel te verlaten, vergaderde in de groote
ballroom en omgeving, logeerde in het groote hötel met zijn 42 ver-
diepingen, dat een oppervlakte inneemt door 4 straten begrensd, waarin
ook alle recepties en diners konden plaats vinden.

Deze huisvesting, die nergens in de wereld gegeven kan worden,
was er op berekend, dat het m. i. te sterk bezette programma kon wor-
den afgewerkt. Men verloor geen tijd, was met een lift onmiddellijk
waar men zijn moest.

In dit zeer luxueuse hotel waren wij, dank zij de bemoeiingen van
het congresbestuur, voor een redelijken prijs onder dak gebracht, ont-
moetten wij elkaar elk oogenblik weer in de door koude lucht gekoelde
„Main-lobby", die de aanwezige leden wel alle kon bevatten. Een
betere gelegenheid voor voortdurend onderling contact is niet denk-
baar.

Het Amerikaansche comité komt alle lof toe voor de regeling van dit
congres. Dat de temperatuur en vooral het klimaat voor ons Europeanen
minder geschikt is om onze hersenen voor het verwerken van de vele
indrukken ontvankelijk te houden, kan moeilijk aan het Bestuur geweten
worden. Het zeer bijzondere vochtige klimaat vermoeit ontzettend.
Zonder kunstmatige afkoeling zou een samenzijn van zoovelen niet wel
mogelijk zijn geweest. Op uitstapjes naar verschillende wetenschappe-
lijke inrichtingen zou pas blijken de afmattende invloed van dit klimaat.
Toch zijn wij nog fortuinlijk geweest. De dag van onze aankomst en
vooral de eerste dag van ons verblijf is er veel regen gevallen, waardoor
de groote hitte van voorheen getemperd werd.

Meestal hadden wij een bewolkte lucht, met sterk vochthoudende
warme atmosfeer, zooals wij die in Europa kennen tegen onweer.

Ontzettend drukkend, zware warme lucht, waardoor af en toe de
buitengewoon agressieve zon doorkomt.

Maandag 13 Augustus werd het congres om 10 uur geopend. Van
het internationale comité ontbrak de president, Prof. Leclainche,
zoodat Dr. Eichhorn als voorzitter fungeerde, Prof. de Blieck als

Secretaris. Op voorstel van Dr. Eichhorn werd Dr. J. Mohler, Direc-
teur van het Bureau of Animal Industry, door het congres gekozen tot
Voorzitter, terwijl Dr. Hoskins als Secretaris fungeerde.

Van de 3000 ingeschreven leden, werd het congres bezocht door
i 700 dierenartsen ; 32 landen hadden een vertegenwoordiger gezonden.

Ik heb den indruk gekregen, dat van regceringssteun, althans finan-
cieel, geen sprake was. De Vereeniging van Amerikaansche Dieren-
artsen en vooral de ,,Leading Men" hebben zich dus wel zeer ver-
dienstelijk gemaakt, zoowel door organisatie als de wijze van ontvangst.

De receptie op Maandagavond, het diner voor de afgevaardigden
van de verschillende landen en de verschillende diergeneeskundige
organisaties, alsmede dat voor alle leden, zijn uitstekend geslaagd. Wij
kregen gelegenheid, met typisch Amerikaansche gewoonten kennis te
maken. Vooral de „entertainments" op de diners zijn zeer bijzonder.
In Amerika geniet men tijdens een diner blijkbaar niet alleen van
muziek, er treden ook zangers en zangeressen op, zelfs kregen wij
goocheltoeren en rolschaatsenwonderen te zien.

Op de excursies, welke wij hetzij privé, hetzij in groot verband
hebben gemaakt, kwam altijd de Amerikaansche gastvrijheid naar
voren. Persoonlijk was ik in de gelegenheid een indruk te krijgen van
den goeden opzet van de officieele excursies, terwijl ik tevens door de
welwillendheid van onzen regeeringsafgevaardigde in de gelegenheid
werd gesteld de laboratoria te bezoeken, welke anders vermoedelijk
niet in die mate voor mij toegankelijk geweest waren.

Ik was in de gelegenheid een bezoek te brengen aan Princeton en
Plainsboro, waar ik het Rockefellerinstitute for Medical Research
en de Walker-Gordon-farms heb gezien.

De Plainsboro-farm is 3000 acres groot, waarvan 1400 gecultiveerd
zijn. De veestapel bevat ongeveer 1000 melkkoeien en 400 droge koeien.
Bovendien zijn er 600 kalveren en vaarsen en 55 stieren.

De dieren worden gevoerd met 30 pond geënsilcerde mais, 9 pond
gedroogd alfalfa-hooi, pond gedroogde pulp en g t pond graan.

Sedert November 1933 wordt hier gemolken op een soort carousel,
„De Rotolactor".

Zooals bekend loopen de koeien op een draaiende schijf, worden
afgespoeld, daarna aan de machine gezet. Al draaiende zijn ze uitge-
molken en loopen weer vanaf de schijf in den gang naar hun stal. De
melk wordt automatisch gewogen, de opbrengst genoteerd ; een nieuwe
koe vervangt telkens de uitgemolkene en wordt weer gereinigd, terwijl
de gebruikte tepel-houders en melkflesch, waarin gemolken is automa-
tisch gereinigd en ontsmet worden. Als de koe 1 ƒ3 van de baan heeft
afgelegd, is zij schoon, is de machine gereinigd en kan het melken weer
beginnen. Het vee is vrij van abortus en vrij van tuberculose.

Over de wijze, waarop het bedrijf wordt uitgeoefend, zou nog veel
te zeggen zijn ; de ruimte laat dit echter niet toe.

het Rockefeller-institute kan worden meegedeeld, dat het „Institute
for Medical Research" in 1901 gesticht is door John D. Rockefeller,
om ziekten te bestudeeren. Hij heeft fondsen gegeven voor het gebouw
en outillage. Het instituut staat geheel op zichzelf, zonder verbinding
met welke universiteit ook. Het staat onder directie van Dr. Simon
Flexner met een groote staf van wetenschappelijke werkers. Groote
laboratoria en een hospitaal voor de bestudeering van verschillende
ziekten, bevinden zich in New-York-city. In 1915 werd in Princeton
een afdeeling gesticht voor dieren- en plantenpathologie onder directie
van Dr. Theobald Smith. De laboratoria zijn gesticht op een terrein
van 800 acres land, dicht bij de universiteit van Princeton. De staf van
geleerden kan zich uitsluitend wijden aan wetenschappelijk onderzoek.
In de afdeeling plantenpathologie wordt vooral in virusziekten gewerkt :
op die voor de dierziekten zijn thans in studie: varkensinfluenza, pseudo-
dolheid (= de ziekte van Aujeszki), encephalomyelitis. Verder worden
daar bestudeerd bacterieele infecties als de ziekte van Johne, mastitis
bij koeien, coryza bij vogels, verder wormziekten bij schapen en konij-
nen. Men is ook bezig studie te maken van metabolisme bij bacteriën
en den aard van enzymen.

Hadden wij Vrijdagmiddag gelegenheid gehad, voor de nogal ver-
moeiende excursie naar Princeton, \'s avonds werden wij door de groote
melkorganisaties van New-York uitgenoodigd aan een diner, waarna
wij van 10 tot 12 werden onderhouden over het nut van melkhygiëne
in het algemeen en over de geschiedenis van de melkvoorziening van
New-York. Deze uiteenzettingen werden ons gegeven als inleiding voor
een excursie naar de groote melkpasteurisatie-inrichtingen in New-
York. Daar \'s nachts gepasteuriseerd wordt, vertrokken wij om half
één van het Waldorf-Astoria-Hotel met autobussen om deze inrichtin-
gen te gaan zien. Hoe interessant deze excursie ook mocht zijn, zij
bleek na den inspannenden dag teveel van onze energie te hebben ge-
vraagd ; pas om 4 uur keerden wij in ons Hotel terug.

Zaterdagmorgen kregen wij de sluitingszitting van het congres. Oin
12 uur \'s nachts werden wij in slaapwagens naar Ithaca gevoerd, waar
wij de Cornell-university zondag bezochten. Een buitengewoon interes-
sante dag, waarop wij gelegenheid kregen verschillende instituten te
zien en met de leiders nader kennis te maken. Wij kregen ook gelegen-
heid het fokvee-bedrijf van deze universiteit te zien, waar ons o. a.
een 4-tal Friesche koeien werden getoond, met buitengewoon hooge
opbrengsten. Na Maandag de excursie naar Niagara-falls te hebben
meegemaakt, keerde ik terug om mij per trein naar Washington te be-
geven waar ik in gezelschap van Prof. de Blieck gelegenheid had,
dank zij de groote welwillendheid van den directeur John Mohler
en zijn wetenschappelijke staf, zeer veel te zien op de laboratoria van
het Bureau of Animal Industry te Washington en het onderzoek-
station van dat Bureau te Bethesda.

logie, Dr. Dorset, het hoofd van de physisch-chemische afdeeling,
Cotton en Buck de onderzoekers voor abortus in Bethesda, en meer
anderen, hadden wij gelegenheid een goed inzicht te krijgen in de wijze
van onderzoek en de bereiding van biologische producten aan deze
laboratoria.

Een paar dagen later zouden wij, door de groote welwillendheid van
den directeur Dr. Eichhorn, in de gelegenheid zijn te Perlriver de
Lederle-laboratoria te zien en, meer in het bijzonder, de bereiding van
het varkenspest-serum, dat hier in zoo ruime mate wordt gefabriceerd.

Het is wel jammer, dat ook hier weer de temperatuur een groot
beletsel was om gedurende vele uren de hersenen te dwingen al datgene
op te nemen, wat in zoo ruime mate werd aangeboden.

Ten slotte nog iets over het congres, al zal dit uit den aard der zaak
kort moeten zijn.

Een bezwaar van een groot congres is, dat vele secties gelijktijdig
moeten vergaderen, waardoor vele belangrijke samenkomsten niet
kunnen worden bijgewoond. Bovendien was een bezwaar, dat de rap-
porten niet eenige weken voor den aanvang van het congres gedrukt
waren verschenen. Ons werd alleen een resumé van de rapporten in
verschillende talen ter hand gesteld, toen wij reeds in New-York ge-
arriveerd waren. Over enkele maanden zullen pas de rapporten ver-
schijnen.

Het was wel jammer, nu aan Nederland betrekkelijk veel rapporteurs
waren toegewezen, vergeleken althans met de andere landen, dat onze
rapporteurs, behalve dan Prof. de Blieck, niet aanwezig waren.

In Amerika hebben wij ook weer groot bezwaar ondervonden van
het zich alleen in één taal tc kunnen uitdrukken.

Prof. Steck uit Bern, een Zwitser, die in Zuid-Afrika heeft gewoond
en dus alle drie moderne talen tot zijn beschikking heeft, heeft veel
steun gegeven, door geregeld te vertalen.

Prof. df. Blieck heeft zich in zijn sectie hiervoor moeite gegeven,
terwijl ik ook in een sectie de discussies kon vergemakkelijken door de
Duitsche inleiders in het Engelsch en Engelsche debaters in het Duitsch
te vertalen, waarbij mij is gebleken, dat Prof. Steck een zeer zware
taak heeft gehad.

Het congres stond in het teeken van de Amerikaansche wetenschap-
pelijke beoefening van ons vak, hetgeen voor de hand ligt. Het groote
bezoek was aan de Amerikanen te danken. Zij zien blijkbaar minder
op tegen groote reizen dan wij. Zoo ontmoette ik o. a. Dr. Traum uit
Californië, die 3000 mijlen per auto had afgelegd, wat hem 10 dagen
nam, om het congres te bezoeken. Een afstand als van Europa naar
New-York.

De behandelde onderwerpen lagen deels op het terrein van de toe-
gepaste wetenschap ; vele waren van zuiver wetenschappelijke waarde.
Vele vergaderingen waren uitstekend bezocht. Na afloop vertoonde

men eiken dag filmen, o. a. van het Bureau of Animal-Industry. In
verschillende zalen werden tentoonstellingen gehouden door instituten
en handelsfirma\'s. Mooi waren de inzendingen van het Bureau of
Animal Industry, bijzonder interessant hetgeen de Lederle-laboratoria
hadden tentoongesteld.

In dé eerste op Dinsdagmorgen las prof. Verge het door Leci.ainche
uitgebracht rapport met betrekking tot nieuwe plannen voor de be-
strijding van besmettelijke ziekten. In dezelfde zitting besprak Mohler
het verband tusschen de veterinaire wetenschap, de veefokkerij en de
volksgezondheid, waarbij hij den nadruk legde op de noodzakelijkheid
van wettelijke bescherming van het veeartsenijkundige beroep. Woens-
dagmorgen werd een algemeene zitting gehouden van de eerste sectie,
welke omvatte de pathologie, bacteriologie en besmettelijke ziekten.
In deze zitting kwamen aan de orde :

Deze algemeene zitting van de eerste sectie werd Donderdagmorgen
vervolgd, omdat het program te overladen was.

Op dien morgen had bovendien de tweede algemeene zitting plaats,
waarin Prof. Ostertag de contrôle op marktmelk besprak ; bovendien
kwamen hier aan de orde het onderzoek op filtreerbare smetstoffen
en de nieuwe onderzoekingen over besmettelijk verwerpen. In het
vervolg van de algemeene zitting van de eerste sectie moesten de onder-
zoekingen over mond- en klauwzeer besproken worden. Het geheel
was wel zeer overladen. Alleen het feit, dat niet alle rapporteurs waren
opgekomen, maakte behandeling in zoo kort tijdsbestek mogelijk.

De overige onderwerpen werden in sectievergaderingen behandeld.
In de eerste sectie werden, behalve de in de algemeene zitting van die
sectie behandelde onderwerpen, besprekingen gehouden over miltvuur,
lymphadenitis bij schapen, het overbrengen van smetstof van paarden-
encephalitis door muskieten, de classificatie van para-typheuze ziekten,
gasoedem en infectieuze anaemie bij paarden.

De sectie voor pathologie en besmettelijke ziekten gaf dus reeds een
zeer veelzijdige staalkaart van belangrijke onderwerpen. Bovendien
was er een sectie voor heelkunde, ziektekunde en verloskunde, de
tweede sectie.

De vierde sectie behandelde vogelziekten ; de vijfde tropische ziek-
ten ; de zesde hygiëne van vleesch en melk ; de zevende veefokkerij
en veevoeding.

Men zal mij gaarne vergeven vermoed ik, dat ik niet uitvoerig
stilsta bij al het verhandelde. Het is trouwens niet mogelijk bij alle

zittingen tegelijk aanwezig te zijn. De algemeene zittingen konden door
ieder worden bijgewoond. Aan deze zal ik dan ook een oogenblik aan-
dacht schenken. Ik meen verder nogmaals met aandrang te moeten
verwijzen naar de zeer belangrijke rapporten welke men kan verkrijgen,
door zich alsnog te laten inschrijven bij Dr. Baudet, Instituut voor
parasitaire ziekten te Utrecht.

In de eerste plaats wil ik dan wijzen op de belangrijke redevoering
van Dr. John. Mohler, den directeur van het Bureau of Animal Indu-
stry, die den nadruk heeft gelegd op de groote economische beteekenis
van de veterinaire professie, voor de bescherming van den zoo waarde-
vollen veestapel. Hij heeft het volle licht doen vallen op het belang van
den gezondheidstoestand van het vee voor de volksgezondheid en op de
waarde van veterinaire controle op levensmiddelen van dierlijken
oorsprong. Hij heeft er den nadruk op gelegd, dat het van belang is
voor de veefokkerij, met name bij hét opdrijven van de productie-
capaciteit, dat veterinairen meespreken bij de beoordeeling van doel-
matige voedselvoorziening. Hoe meer de productieve waarde stijgt,
des te noodzakelijker wordt de regelmatige veterinaire controle.

Neemt de dierenarts dus een zeer belangrijke plaats in in de volks-
huishouding, hij heeft ook recht op een behoorlijke wettelijke bescher-
ming van zijn beroep. Indien deze bescherming onvoldoende is, zal
een goed functionneerende veeartsenijkundige dienst niet mogelijk zijn,
zullen tot schade voor de gemeenschap slechte invloeden blijven wer-
ken. In deze richting is ook voor ons land nog veel te doen.

Prof. Verge van Alfort las een resumé van het prae-advies van Prof.
Leclainche : ,,Une Police Sanitaire moderne".

De Directeur van het „Office International des cpizoöties" is van
meening, dat de oude methoden welke van zooveel beteekenis zijn ge-
weest voor het uitroeien van besmettelijke ziekten (longziekte, veepest,
schaapspokken, kwade droes, miltvuur) niet toegepast kunnen worden
voor andere (tuberculose, virus-pest bij varkens, ziekte van Bang,
piroplasmose, anaplasmose, ziekte van Johne, vogelziekten).

Wij moeten eerst vaststellen, volgens bestaande of te verbeteren
methoden van onderzoek, of en in welke mate de genoemde ziekten
voorkomen.

Dan moeten de zieke dieren, die niet met voordeel gehouden kunnen
worden, worden opgeruimd en moet een opbouw van den veestapel
plaats vinden met gezonde dieren.

Men moet certificaten geven voor gezonde dieren van staatswege, door
organisaties van den staat of door erkende organisaties, welke niet alleen
betrekking hebben op het dier zelf, doch ook op den veestapel waaruit
zij komen.

Hierdoor zal een voortdurende controle van den veestapel noodig
zijn. De dierenarts zal dus permanent hygiënisch toezicht op de boer-
derijen uitoefenen.

Met genoegen heb ik deze verdediging aangehoord van een systeem,
dat wij sedert 1920 in Friesland gepropageerd hebben. De elegante
wijze waarop het werk van Leclainche door Verge werd voorge-
dragen maakte het luisteren bovendien tot een genoegen. Voor de
zooveelste maal zou ik willen opwekken, voor geheel Nederland maat-
regelen te beramen, waardoor een dergelijke organisatie mogelijk
wordt.

In de tweede algemeene zitting heeft prof. von Ostertag op welspre-
kende wijze, zooals wij dat van hem gewoon zijn, de noodzakelijkheid
bepleit van veeartsenijkundige controle van het melkvee.

Met nadruk werd er op gewezen van hoe groot belang het melkver-
bruik is tegenover het vleeschverbruik (0.3 L. per hoofd per dag is
het. verbruik in Duitschland en Nederland, in Amerika is het opgevoerd
tot een halven Liter).

Door de pasteurisatie wordt\' de melkhygiëne belangrijk gesteund ;
toezicht van veeartsenijkundige zijde is echter noodzakelijk, omdat
wij tenslotte zuivere melk van gezonde koeien moeten pasteuriseeren.
Voor „certified milk", welke dus niet gepasteuriseerd wordt, wenscht
von Ostertag maandelijksch onderzoek van het vee door een dieren-
arts, terwijl natuurlijk bovendien noodig is controle van de melk en
van den stal. Uit practische overwegingen moet beperking worden
opgelegd voor de gewone consumptiemelk.

Al acht hij het gevaar voor den mensch van „Gelbe-Galt-strepto-
coccen" gering en is hij overtuigd, dat infectie door den bacil van
Bang slechts zelden door melkdrinken wordt veroorzaakt, toch is hij
van meening, dat tuberculose en paratyphus-achtige aandoeningen
bij het rund, zelfs de mogelijkheid van infectie met miltvuurkiemen,
veeartsenijkundige controle wettigen.

Bij monde van den Health-Officer van de Board of Health van New-
York is ons gewezen op de groote waarde, die men in New-York hecht
aan de bepaling, dat alle voor consumptie bestemde melk met uitzon-
dering dan van „certified milk" voldoende gepasteuriseerd wordt.
Zooals reeds vroeger gezegd, kon men ons in New-York modelinrich-
tingen toonen met een zeer groote capaciteit. De „Dairy Lea" kan
een kwart millioen pounds per dag verwerken, de Sheffield farmers
Milk Co. één achtste millioen per dag. Voor een stad met elf millioen
inwoners, waar dagelijks zes millioen quart (= kwart gallon = 1.136
L.) melk geconsumeerd wordt en waarvoor 1.200.000 koeien melk
leveren, staat men voor een zware taak ; 100 menschen, waaronder
verscheidene dierenartsen, controleeren geregeld de melk, die tot op
een afstand van 400 Miles (afstand Amsterdam—Parijs) wordt aan-
gevoerd in groote tankwagens.

In de algemeene zitting zijn verder behandeld de nieuwere onder-
zoekingen over filtreerbare smetstoffen en die over besmettelijk ver-

werpen. Naar de rapporten verwijzende, wil ik over abortus Bang
enkele korte opmerkingen maken.

Uit de discussies is wel duidelijk gebleken, dat men over de geheele
wereld uitroeiing van de ziekte door hygiënische maatregelen, de meest
gewenschte bestrijding acht. Zoo heeft o. a. Dr. Holth uit Noorwegen
er den nadruk op gelegd, dat z. i. de met abortus Bang geïnfecteerde
dieren de slechtste melkproducenten zijn, wat m. i. terecht door anderen
tegengesproken is, waarom men in Noorwegen belangrijke geldelijke
offers voor het opruimen van de besmette dieren gebracht heeft. Cot-
ton en Buck wijzen er m .i. terecht op dat de omstandigheden voor
dergelijk radicale maatregelen in vele bedrijven niet aanwezig zijn.
Daar waar men de besmettingskansen niet in de hand heeft, wenschen
zij te enten met culturen van matige virulentie. Uit de vele door hun
genomen proeven meenen zij te kunnen concludeeren, dat voldoende
weerstand kan worden gegeven en weinig kans bestaat op het creëeren
van smetstofdragers als de enting geschiedt op den leeftijd van zes tot
acht maanden. Op grond van het feit dat kalveren, welke niet geslachts-
rijp zijn, binnen eenige maanden radicaal afrekenen met een be-
smetting, hebben wij in Friesland reeds vele jaren deze stelling
verdedigd.

Prof. O. Bang heeft een uitstekend referaat gegeven over de proe-
ven genomen bij jongvee met betrekking tot de pathogenese en de
immuniteit.

Prof. Finzi van Milaan heeft vooral de diagnostische methoden
behandeld meer in het bijzonder de Allergische reacties en de Chemo-
therapie. Van inspuiting van Urotropine meent hij succes te hebben
gezien. Hij wijst vooral op het nadeel van chemotherapeutischc behan-
deling voor zoover geen immuniteit ontstaat.

Hij is van meening dat zoowel met betrekking tot het tuberculose-
allergeen als het voor de diagnostiek te gebruiken abortus-allergeen
overleg moet worden gepleegd door geleerden van de geheele wereld
om tot standaard-methoden van bereiding te komen. Hij heeft een
lans gebroken voor dooden met formaline om anatoxine te verkrijgen,
waardoor een meer specifieke werking zou ontstaan, zonder nadeelige
bijwerkingen.

Over virusziekten hebben Manninger en Gerlach gerapporteerd.
Hun rapporten geven een samenvatting van de kennis op dit oogen-
blik.

Op het congres hebben het mond- en klauwzeer, de varkenspest, de encepha-
lomyelitis bij het paard een speciaal onderwerp van bespreking uitgemaakt.

In Amerika heeft men door afmaken op groote schaal (de laatste
maal zijn 77.000 dieren afgemaakt) het mond- en klauwzeer
uitgeroeid.

Men heeft hier natuurlijk groot belang bij een nauwkeurige diagnos-
tiek. Dr. J. Traum van de Berkeley University heeft verslag gegeven
over de nieuwste onderzoekingen in Amerika. Tot dusverre gaf vesicu-
laire stomatitis practiseh de eenige moeilijkheid voor de difierentieele
diagnostiek.

In 1932—1933 kwam echter onder de met afval gevoerde varkens
een ziekte voor die zeer sterk aan mond- en klauwzeer herinnerde
(o. a. groote blaren aan mond en neus). Guineesche biggetjes waren
echter moeilijk te besmetten ; bij koeien lukte dit niet ; voor paarden
bleek de smetstof virulent. Het virus is ook in Riems gecontroleerd en
bleek van mond- en klauwzeervirus te verschillen ; het verschilt ook
van dat van de vesiculaire stomatitis. Men noemt deze ziekte vesiculair
exantheem bij varkens.

Prof. Flückiger (Bern) directeur van den Veeartsenijkundigen
Dienst in Zwitserland heeft nogmaals een lans gebroken voor het af-
slachten, opdat de ,,Dauerausscheider" de ziekte niet zullen onder-
houden.

De passieve immunisatie duurt te kort, de actieve is nog altijd ge-
vaarlijk (Dauerausscheider).

Het is zeer te betreuren dat van Duitsche zijde niet is gerapporteerd
over de resultaten van de bestrijding door seruminjecties.

Rapporteurs waren Dr. Dorset, leider van de biochemische afdeeling
van het Bureau of Animal Industry, die nog steeds zijn studies voortzet
destijds met de ontdekking van het virus zoo succesvol begonnen, en
Dr. J. Michalka van het Veeartsenijkundige Instituut te Mödling in
Oostenrijk.

Dorset is van meening dat het succes van de simultane enting wel
vast staat nu meer dan 300.000.000 biggen in de Ver. Staten zijn geënt
gedurende twintig jaren. Men heeft noodig een virulent virus met een
plus dosis aan serum (vooral niet te kleine over-doseering van serum,
daar de veiligheid grooter wordt en de immuniteit blijkbaar niet wordt
beïnvloed door een grootere hoeveelheid serum in te spuiten).

Dr. Michalka deed mededeelingen van dc jongste pogingen om
door gebruik van formolvaccin te immuniseeren. Dit vaccin wordt
gemaakt uit organen van aan varkenspest lijdende dieren.

Hoewel geen absolute beschutting gegeven wordt, krijgt men toch
een relatief hoogen weerstand. Deze entstof zou geschikt zijn voor niet
geïnfecteerde bedrijven.

Mijn destijds gepubliceerde ervaringen kloppen niet met deze gun-
stige berichten. Het verdient wel aanbeveling een proef te nemen met
Amerikaansch serum en entstof. Het is echter de vraag of onze varkens
van nature evenveel weerstand hebben als Hongaarsche en Ameri-
kaansche.

I)e ziekte van Borna, in Amerika met den naam equine encephalo-
mvelitis betiteld, schijnt blijkens de onderzoekingen van Dr. Kelser
door muskieten overgebracht te kunnen worden. Hij bracht althans
verslag uit van zijn genomen proeven, volgens welke de ziekte overgaat
door muskieten van cavia op cavia, van cavia op paard en van het
paard terug op cavia. In de muskieten vermeerdert zich het virus ;
zes dagen na de infectie kan de ziekte reeds worden overgebracht. De
muskieten blijven infectieus tot 42 dagen na de infectie. Direct contact
van paard op paard geeft geen infectie. Hij vermoedt dat het hier
zal zijn als bij gele koorts en dengue dat ook andere aedessoorten de
ziekte overbrengen. Het virus is neurotrope. Wij kregen een film te
zien, waarop de verschijnselen van de ziekte goed waren weergegeven.

In de algemeene zitting van de eerste sectie is de uitroeiing van de
tuberculose alsmede de immuniteit en de beschermende enting bespro-
ken. Het is wel zeer te betreuren dat Guérin niet aanwezig was. Het
spreekt vanzelf dat in Amerika, waar met zooveel energie de tubercu-
lose streeksgewijs wordt uitgeroeid, voor de enting weinig belangstelling
bestaat. Dr. Watson uit Canada is, evenals hij dat in Londen deed,
tegen de enting te velde getrokken. Het congres heeft zich tenslotte
geconformeerd aan de door Zwick geamendeerde conclusies van het
Haagsche Congres waarbij de enting verwezen is naar het terrein van
de proefnemingen. Men is dus algemeen van meening dat met kracht
moet worden doorgezet de bestrijding met hygiënische middelen.

Het komt mij voor dat wij ook in Friesland voldoende hebben aan-
getoond, dat door energiek aanpakken de tuberculose onder den vee-
stapel teruggedrongen kan worden. Wight de chef van de afdeeling
tubcrculose-bestrijding van het Bureau of Animal Industry heeft
gewezen op den geweldigen arbeid welke sedert 1917 in Amerika tot
stand is gebracht.

In 191 7 is men begonnen met enkele „pure bred herds" vrij van de
ziekte te maken. Bijna 60 % van alle counties hebben thans minder
dan een ^ % reageerende dieren. Dergelijke counties worden verklaard
„to be a modified acredited area". In vele gebieden kwamen slechts
zeer weinig reageerders voor, zoodat het afmaken daarvan niet op al
te groote bezwaren stuitte, al was oorspronkelijk het verzet bij vele
veehouders groot. De film van het bureau, welke ons getoond werd
na afloop van de vergaderingen, geeft dit verzet voldoende weer. Voor
het melkgebied van New-York lijken mij de omstandigheden veel
moeilijker. In een week zijn hier onlangs 5000 reageerders gesignaleerd.
In de maand Juli werden 16.000 reageerders geslacht. Zoowel technisch
als financieel worden hier hooge eischen gesteld.

Het werk wordt hoofdzakelijk verricht door door de overheid erkende
practiseerende dierenartsen, welke werken onder Staats-federale direc-
tie. De test bestaat in intradermale inspuiting in de huid tusschen de

straartplooien met een door Dorset onder groote voorzorgen gemaakte
bijzondere tuberculine. Men spuit zeer oppervlakkig een tiende c.c.
van deze tuberculine in en beschouwt bij de controle na 72 uren elke
zwelling als positief.

Thans zijn onder controle 4^ millioen veestapels met 43 millioen
stuks vee, hetgeen 65 % van den geheelen veestapel uitmaakt. 3 mil-
lioen reageerders zijn reeds afgemaakt.

Aan stal-desinfectie wordt veel aandacht besteed ; men gebruikt
het z.g. safety solvent (1 %-oplossing van natrium orthophenylphenate.

De voorstanders van enting komen vooral uit landen waar zeer veel
tuberculose onder het vee voorkomt en de veehouders voor voldoende
medewerking voor de bestrijding niet te vinden zijn. De tegenstanders
zijn van meening, en theoretisch moet men het m. i. daarmede eens
zijn, dat vooral revaccinatie zware reacties kan geven. Watson is
van meening dat regressieve processen dan kunnen veranderen in pro-
gressieve. Hij vond bij zijn proeven gedurende 10 jaren dat de resis-
tentie welke in de jeugd, na de enting, beslist aanwezig is, snel af-
neemt in den tijd van rijpheid tot volledigen uitgroei (2 tot 4 jaar).

De beschikbare ruimte laat niet toe nog meer bijgewoonde sectie-
vergaderingen te refereeren. Het ware overigens zeer verleidelijk de
belangstelling te prikkelen voor verschillende belangrijke onderwerpen,
welke op het congres zijn behandeld. Ik meen te moeten volstaan met
dit verslag en verder naar de rapporten te kunnen verwijzen.Ik wil
echter alleen nog wijzen op de belangrijke zittingen, waarin de defi-
ciëntie-ziekten zijn behandeld, alsmede die waar de paralysis-ver-
schijnselen bij melkkoeien zijn behandeld. De besprekingen over
parasitaire ziekten zijn aanleiding geweest voor het tot stand komen
van de internationale commissie met Dr. Holl als voorzitter en
Dr. Baudet te Utrecht als secretaris.

Uit de Afdeeling Infectieziekten van het Instituut voor Parasitaire- en
Infectieziekten der Rijks-Universiteit te Utrecht.
Directeur : Prof. Dr. L. DE BLIECK.

Dat tuberculose bij eenden voorkomt is bekend, ook in ons land kent
men deze ziekte. Toch hoort en leest men hierover niet veel, wat de
indruk wekt alsof tuberculose bij eenden een zeldzame bevinding zou
zijn.

Onlangs werden door mij vele eenden onderzocht en het aantal
gevallen van tuberculose was zoo groot en vele secties zoo verrassend,
dat ik meen mijne bevindingen te moeten vermelden.

De aanleiding tot het onderzoek naar het voorkomen van tubercu-
lose bij eenden, was het resultaat van 500 secties op kippen, allen af-
komstig uit één gebied. Een verslag van deze 500 secties werd gegeven
in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde AH. 4, 15 Febr. 1934, bladz.
185—190.

Van de 500 kippen hadden 124 (24.8 %) geleden aan tuberculose.
Het was dus lang niet onmogelijk, dat in dit gebied ook bij eenden veel
tuberculose gevonden zou worden ; een onderzoek werd nu ingesteld
bij 100 eenden. Uitsluitend 2 rassen werden gezien, n.1. witte Indische
loopeenden en Khaki-Campbell eenden. De secties werden verricht
in de maanden October, November, December 1933, Januari, Februari,
Maart, April, Mei, Juni 1934.

Macroscopisch werden de in- en uitwendige organen onderzocht,
daarna volgde een bacterioscopisch onderzoek. Daar een serologisch-,
cultureel- en experimenteel onderzoek van alle gevallen te veel perso-
neel, voedingsbodems, proefdieren enz. gevergd zou hebben, werd een
dergelijk onderzoek slechts in een deel der gevallen verricht.

Voor volledigheid volgen thans eerst orgaanziekten en afwijkingen
van niet-infectieuzen aard.

Trauma : 10 eenden waren gestorven aan de gevolgen van trauma,
(groote subcutane bloedingen, fracturen van hals of dijbeen, enkelen
met puntbloedingen op het hart ; bacteriologisch onderzoek negatief).

Abnormaal gewricht : 1 X abnormaal kniegewricht, atrophische mus-
culatuur, uitgehongerd dier.

Salpingitis-peritonitis: 26 X. Evenals bij de kip ziet men dikwijls
salpingitis, peritonitis of gecombineerd salpingitis-peritonitis ; hierbij
kan men ook allerlei eiconcrementen zoowel in den eileider als in de
buikholte aantreffen.

In vele van deze gevallen werden Ziehl-Neelsen preparaten ge-
maakt om tuberculose uit te sluiten.

Traumatische gastritis-hepatilis-peritonitis : i X. Een stuk ijzerdraad
had den spiermaagwand doorboord en had via de lever den buikwand
bereikt.

Maagfistel: i X. De kliermaag stond via een buisvormige streng
met de lichaamsholte in verbinding, magen en darmen waren onder-
ling vergroeid, chronische peritonitis, een vreemd voorwerp werd niet
gevonden, het geheele beeld wees er echter wel op dat de oorzaak
traumatisch geweest moet zijn.

12 dieren waren gestorven door een lijden van de cloaca. Men ziet
bij deze eenden een chronische diphtherische ontsteking van de cloaca,
bij uitwendige inspectie zijn gele membranen waar te nemen, die
slijmvlies-zweertjes bedekken ; soms is er in meer of mindere mate
prolapsus cloacae. Het rectum kan zeer overvuld zijn, de inhoud is
meestal vrij dik van consistentie, het is soms een vuistgroote faeces-
massa ; in den eileider zit dikwijls eenei dat niet heeft kunnen passeeren.
Vrij dikwijls is ook een peritonitis ontstaan. Eenmaal werd rectum-
ruptuur gezien. Deze ziekte is ons ook bekend uit het ingezonden
materiaal, dat het Instituut voor onderzoek ontvangt.

Jicht\'. 3 X. (sectiebeeld — kip, n.1. abnormale nieren, overvulde
ureteren, zoutbeslag op hart en lever en andere organen).

Deze diagnose kon bij 6 eenden met zekerheid gesteld worden.
Het sectieverslag van het ie geval luidde : diffuus vergroote lever, geen
haardjes, de milt heeft groote gele knobbels.

Het Ziehl-Neelsen preparaat van deze beide organen bevat massa\'s
zuurvaste bacillen, ie. diagnose is dus tuberculose. Dit dier had tevens
chronische oöphoritis ; het aspect was als dat van een kip met chroni-
sche pullorumziekte, eenige eifollikels waren gesteeld, de inhoud was
deegachtig of hard. Uit de veranderde follikels werd geënt. Het resul-
taat was, dat een bacterie rechtstreeks in reincultuur gekweekt werd
met de volgende eigenschappen : klein staafje, sterk beweeglijk, Gram
negatief; aëroob en anaëroob, groeit gemakkelijk op agar (streep en
steek), groeit op gelatine (streep en steek) en vervloeit de gelatine niet.
Op aardappel ontstaat een wit beslag, op serumagar is de groei zeer
goed, eveneens in bouillon en serumbouillon. In de voedingsbodem

van Gersbach wordt geen indol gevormd, in peptonkeukenzout-melk-
suiker is geen gasvorming, in peptonkeukenzout-druivensuiker wel.
Melk stolt niet. In lakmoeswei van Petruschky is eerst iets roodkleu-
ring, die later verdwijnt. Op de Gassnerplaat is gele verkleuring ; op
de Endopiaat is kleurlooze groei ; neutraalrood slaat om tot geelgroen ;
in Barsiekow-nutrose-melksuiker ontstaat geen zalmkleurig neerslag ;
in Barsiekow-nutrose-druivensuiker wel. Deze bacterie hoort dus thuis
in de paratyphus-groep.

Ook het 2e geval waaruit een paratyphus-bacil gekweekt was betrof
een eend met oöphoritis. Dit dier had tevens salpingitis-peritonitis.

Ook in het 3e, 4e en 5e geval werd de paratyphus-bacil gekweekt
uit het veranderde ovarium. Het 6e geval betrof een eend met lever-
tuberculose ; het ovarium was veranderd, uit de follikels werd een para-
typhus-bacil gekweekt. Bij een 7en eend gelukte het niet den paratyphus-
bacil aan te toonen, de sectie was echter zeer verdacht. Deze eend had
namelijk oöphoritis met zeer harde droge eifollikels. De geënte voedings-
bodems uit die follikels en uit de lever bleven evenwel steriel.

Van de 100 eenden waren dus minstens 6 lijdende aan paratyphus.
Deze 6 stammen werden verder bestudeerd ; enkele infectieproeven
werden verricht. Ondertusschen werden gestorven eendenkuikentjes,
hier ingezonden voor onderzoek, die afkomstig waren uit hetzelfde
gebied als dat van de eenden, onderzocht. Zij bleken aan paratyphus
gestorven te zijn.

Deze gevallen van eenden- en eendenkuiken-paratyphus worden
nader uitgewerkt; na afloop hiervan hoop ik in een aparte mededeeling
hierover een en ander te vermelden, vooral ook omdat dit onderwerp
(besmette eenden-eieren !) thans nog al de belangstelling heeft.

De laatste en voornaamste ziekte, die nu nog te noemen valt, is de
Tuberculose. 34 van de 100 eenden, dus 1/3 deel is lijdende geweest
aan tuberculose. Alle 34 diagnoses werden gesteld na het maken van
een of meer Ziehl-Neelsen preparaten, enkele malen werd de bacil
gekweekt op glycerine-aardappel en in glycerine-bouillon. Bovendien
werd dc diagnose eenige malen bevestigd door een histologisch onder-
zoek, verricht door Dr. H. J. M. Hoogland.

Alle 34 gevallen uitvoerig te bespreken zou te ver voeren ; ik zal
ze daarom zeer kort vermelden en alleen de merkwaardige gevallen iets
uitgebreider noemen.

1. Lever diffuus vergroot; geen haarden (*), milt groote haarden (*), haardjes
in de sereuze vliezen(*).

5. Lever (*), milt (*), tevens tuberculose van hart en hartezakje (peri- en epicar-
ditis). Het Ziehl-Nf.elsen preparaat van het hart en hartezakje was zeer zwaar *.

8. Lever-tbc. met groote en kleine haarden (*), de milt was misvormd tot een
groote droge gele massa (*).

9. Lever diffuus vergroot (*), milt groote haarden (*) ; dit dier had tevens een
abnormaal ovarium, uit de follikels werd een paratyphusbacil gekweekt.

10. Lever diffuus vergroot, slechts enkele haardjes (*), milt groote haarden (*),
longen enkele groote haarden (*), voorts een tuberculeuze pleuro-peritonitis (*).

11. Milt (*), long (*) en sereuze vliezen (*); de lever was zeer groot en hard, het
Z.N.preparaat was zwaar positief. Dr. H. J. M. Hoogland constateerde hierbij,
evenals bij eenige volgende gevallen uitgebreide chronische amyloidose.

12. Milt met haarden (*), nieren met haardjes (*), long met haarden (*). De
lever was zeer groot en hard met een dikke witte kapsel. Ook nu weer vermeldde
het histologisch onderzoek uitgebreide amyloidose.

13. Enorme lever, diffuus vergroot met hier en daar een erwt-groote haard (*),
milt zwak positief, tuberculeuze peritonitis met zeer veel vocht in de lichaamsholte.

15. Lever iets vergroot, iets gevlekt, Z.N.preparaat zwaar positief, milt iets
vergroot, geen haardjes, Z.N.prep. zwaar positief, tbc. van het peritoneum (*),
nierpreparaat negatief.

16. Lever vergroot, zeer veel kleine haardjes (*), milt vergroot veel kleine
haardjes (*), sereuze vliezen (*), tbc. van de darmmucosa, tbc. van de omgeving van
slokdarm en trachea, enorme kaasachtige tuberculose van de r.long, de l.long is
geheel misvormd tot een gele massa ; tuberculose van het pericard (*).

Dit is het eerste geval met tuberculose van den darm. Wel werd reeds vele malen
tuberculose van de darmserosa gezien, namelijk in die gevallen waar alle sereuze
vliezen aangetast waren, doch darmmucosa-tbc. werd nog niet gevonden. In dit
geval evenwel, werden enkele gele zweertjes op de mucosa van het rectum gezien.
Het Ziehl-Neelsen preparaat bevatte zeer veel tubercelbacillen. Dit geval van darm-
tuberculose was dus van geringe uitgebreidheid doch met groote bacillen-rijkdom.

17. Groote lever met aan den rand een erwtgroote tbc. haard (*), sereuze vliezen (*),
milt te groot en gevlekt (*). In de lichaamsholte 500 cc. geel vocht. De nieren schijn-
baar normaal doch het microscopisch preparaat was (*).

18. Dit was een geval van zeer uitgebreide tuberculose ; reeds voor dat de
lichaamsholte geopend werd, kon de diagnose gesteld worden. Bij insnijding van
de borstmusculatuur werd een rijstkorrel-groot haardje, gelegen midden in spier-
weefsel, gevonden. Het Z.N.preparaat was sterk positief. Voorts werden positieve
preparaten gemaakt van het bindweefsel en kliertjes rondom larynx en trachea,
longen, sereuze vliezen, luchtzakken, lever, milt, nieren en darmmucosa. De pre-
paraten van het beenmerg waren negatief. De long-tbc. was weer zeer uitgebreid,
⁵/₆ deel was geheel verkaasd en verkalkt ; het dier heeft met ¹/₆ van zijn long moeten
ademhalen. Beide luchtzakken waren uitgebreid tuberculeus veranderd. De lever
was enorm groot; vele versche en oude bloedstolsels werden onder de leverkapsel
aangetroffen. De milt was diffuus vergroot. De darmmucosa-tuberculose was we-
derom zeer gering. In de buikholte was zeer veel vocht. Aan de hersenen werden
geen afwijkingen gezien.

ig. In de korte leverkwab een groote tbc.haard (*), de milt is week en bevat
vele haardjes (*), het peritoneum zit vol met kleine knobbeltjes (*). In de buik-
holte is ongeveer 500 cc. vocht.

20. Groote lever met knikkergroote spekachtige haarden (*), milt eveneens
met knikkergroote spekachtige haarden (*), haardjes in pancreas (*), nieren gevlekt
(*). In het rectum is op de mucosa een dubbeltje-groote platte gele haard te zien ;
het Z.N.preparaat was weer enorm zwaar positief. Aan het beenmerg was niets te
zien, het Z.N.preparaat bevatte echter wel zuurvaste bacillen.

21. Sereuze vliezen (*), veel geel vocht in de lichaamsholte met gele vlokken.
Lever met erwtgroote tumorachtige knobbels (*), in de milt groote haarden (*),
in de long een haardje (*). In de coeca enkele kleine haardjes (*). De preparaten
gemaakt van nier en beenmerg negatief.

22. Sereuze vliezen (*), veel vocht in de buik. Lever diffuus vergroot (*), milt
met haarden (*), luchtzakken (*), rest negatief.

23. Veel geel vocht in de buik, groote diffuus gezwollen lever met hier en daar
oude bloedstolsels. Z.N.preparaat sterk positief, milt met enorme knobbels (*),
rest (ook beenmerg) negatief.

24. Veel geel vocht in de buik. Enorme groote stugge lever (volgens Dr. H. J.
M. Hoogland behalve chronische tbc. uitgebreide amyloidose) met groote knobbels
(Z.N.preparaat zwaar *). Rest (ook beenmerg) negatief.

25. Tuberculose van de longen, de linker long was zeer sterk aangetast, in de
rechter waren eenige groote haarden.

Het Z.N.prep. was zwaar positief. Lever en milt waren macroscopisch normaal.
De Z.N.preparaten van lever, milt en beenmerg waren negatief.

Dit is dus een afwijkend geval. De voorafgaande 24 eenden hadden allen lever -
tuberculose al dan niet gecombineerd met tuberculose van andere organen, waar-
onder eenige malen de long ; deze eend had uitgebreide long-tuberculose, terwijl
door gewoon macroscopisch onderzoek en het maken van uitstrijkpreparaten niet
in andere organen tuberkelbacillen konden worden aangetoond.

26. Lever (*) (doorspikkeld met kleine haardjes), milt (*) (groote verkaasde
knobbels) sereuze vliezen (*). Het beenmerg bevatte veel zuurvaste bacillen.

27. Zeer veel geel vocht in de lichaamsholte, enorme peritonitis (*), lever (*,)
milt-, beenmerg-. Op de mucosa van de salpinx werden kleine ronde gele haardjes
gezien ; het Z.N.preparaat was positief. Het ovarium had een aspect als bij para-
typhus, de geënte voedingsbodems bleven echter steriel.

28. Enorme aerocystitis ; de gele inhoud bevat zeer veel zuurvaste bacillen. Het
proces strekte zich voorts uit langs de trachea, deze was omgeven door dungele pus,
ook de longgedeelten gelegen tegen de luchtzakken waren aangetast. Overigens
werden geen afwijkingen gezien. De ziehl-neelsen-preparaten van lever, mil ten
beenmerg waren negatief. Dit is dus een geval, overeenkomende met No. 25.

29. Peritonitis met zeer veel geel vocht in de buikholte (*). Alle sereuze vliezen
der lichaamsholte stroef, geel, gekorreld ; eveneens de beide luchtzakken (*). De
lever vergroot en doorzaaid met vele milliaire haardjes (*). De milt eveneens te
groot en doorzaaid met haardjes (*). Nier- en beenmerg negatief.

30. In tegenstelling met geval 29, waar uitgebreide tbc. gevonden werd doch
geen nier-tbc. was geval 30 een eend met nier-tuberculose, terwijl aan de andere
organen macroscopisch geen afwijkingen gezien werden.

I.ever iets gedegenereerd aspect (*). Milt oogenschijnlijk normaal (*). Salpinx :

uitgebreide tuberculose van het slijmvlies, het Z.N.prep. sterk positief; ook in de
eifollikels van het ovarium kunnen enkele zuurvaste bacillen aangetoond worden.
Alle sereuze vliezen zijn aangetast, in de kliermaag zijn een aantal kleine gele
haardjes te zien, het Z.N.preparaat is zwak positief. Voorts zijn er haarden in de
long (*). Ook het preparaat van het pancreas is positief. Het Z.N.preparaat van de
nier evenwel negatief.

32. Geringe tuberculose van lever (*) en milt (*), rest — (doodsoorzaak was
hier een prolapsis cloacae).

33. I.ever (*) (geheel doorzaaid met vele haardjes), milt (*) (groote haarden),
long (*) (groote haarden), sereuze vliezen (*) en nieren (*) (de nieren waren
macroscopisch normaal, het Z.N.prep. was evenwel positief).

34. Veel geel vocht in de buikholte. Lever sterk vergroot, veel haardjes *. Nieren
—, milt —, longen —, beenmerg —.

Oöphoritis; uit de follikels met taaigelen inhoud werd rechtstreeks een reincultuur
van paratyphusbacillen gekweekt. (In die gevallen waarbij de Ziehl-Neelsen
preparaten van organen negatief waren, mag men nog niet concludeeren dat die
organen niet tuberculeus waren; de bedoeling is geweest de nadruk er op te leggen,
dat men bij uitgebreide tuberculose toch dikwijls bij een bacterioscopisch onder-
zoek negatieve bevindingen krijgt in organen waar men dat niet zou verwachten
b.v. in milt en nier).

Uit het voorafgaande blijkt dus dat er in ons land gebieden zijn,
waar eenden-tuberculose lang niet zeldzaam is. Bij de sectie van een
eend moet men er op verdacht zijn, dat nagenoeg in elk orgaan, dat
afwijkingen vertoont, tuberkelbacillen kunnen voorkomen. In het
algemeen vindt men de bacillen in groote hoeveelheden ; zij zijn vaak
in hoopen gegroepeerd. Levertuberculose gecombineerd met peri-
tonitis met veel vocht in de buik, komt het meest voor ; de lever kan
hierbij zonder macroscopisch zichtbare haardjes zijn. In dergelijke
gevallen denke men dus steeds aan tuberculose ; het maken van een
Ziehl-Neelsen-preparaat is steeds noodig. Dit geldt ook voor long-
haarden, luchtzak-aandoeningen enz. Kortom, ziet men iets bij een
eend dat men niet onmiddellijk met zekerheid kan diagnostiseeren,
dan is het zoeken naar tuberkelbacillen noodzakelijk.

Darmmucosa-tuberculose komt weinig voor, meestal ziet men het
alleen in gevallen van uitgebreide tuberculose ; ook dan nog is de
darm-tuberculose meestal gering (eenmaal, dit betrof een eend die
hier voor onderzoek in 1932 werd ingezonden, werd uitgebreide darm-
tuberculose gezien, het aspect was hier als dat bij de kip, n.1. kastanje-
groote haarden in den darmwand, die deels hol zijn en met het darm-
lumen in open verbinding staan ; dit dier had tuberculose van lever,
milt, nier, sereuze vliezen, darm, longen, omgeving van de trachea,
en van het pancreas.).

In de Ziehl-Neelsen-preparaten lagen de bacillen veel in hoopen,
zij waren lang en meestal sterk gekorreld en gaven den indruk van het
aviaire type te zijn. Eenige malen werd geënt op glycerine-aardappel
en in glycerine-bouillon ; de groei was slijmiger en sneller dan bij het
bovine type.

Uit een gebied waar tuberculose vermoed werd, werden 100 eenden
onderzocht ; het resultaat was 34 secties van eenden met tuberculose.
Meestal ziet men lever-tuberculose, peritonitis en veel vocht in de
buikholte. In de organen ziet men soms geen haarden, maakt men
evenwel een Ziehl-Neelsen-preparaat, dan is de diagnose meestal
direct gesteld, daar de organen nagenoeg steeds zeer rijk aan bacillen
zijn, die dikwijls in groote groepen liggen. Ook komen gevallen van
luchtzaktuberculose en van longtuberculose voor.

Darmtuberculose werd weinig en in meestal geringe uitbreiding
gezien. Bij deze 34 eenden werden tuberbelbacillen aangetoond in :
borstmusculatuur, hart en hartezakje, rondom de trachea, longen,
luchtzakken, kliermaag, darmen, lever, milt, nieren, pancreas, sereuze
vliezen, salpinx, eifollikels, beenmerg. Voorts worden 6 secties van
eenden met chronische oöphoritis genoemd ; in al deze 6 gevallen werd
een paratyphus-bacil uit het ovarium gekweekt. (Tweemaal werden
tuberculose en paratyphus gelijktijdig gediagnostiseerd).

Aus einer Gegend, in der das Bestehen von Tuberkulose vermutet wurde, wurden
ioo Enten untersucht. Bei 34 Sektionen wurde Tuberkulose festgestellt. Meist
sieht man Lebertuberkulose, Peritonitis und reichlich Flüssigkeit in der Bauch-
höhle. In den Organen findet man manchmal keine Herde. Macht man aber ein
ZtEHL-NEELSEN-Präparat, so lässt sich die Diagnose sofort stellen, da die Organe
meist sehr viele Bazillen enthalten, die häufig in grossen Gruppen zusammen liegen.
Auch kommen Fälle von Luftsack- und von Lungentuberkulose vor. Darmtuber-
kulose wurde selten und meist in geringer Ausdehnung gefunden. Bei diesen 34
Enten wurden Tuberkelbazillen gefunden in : Brustmuskulatur, Herz und Herz-
sack, um die Trachea, Lungen, Luftsäcken, Muskelmagen, Darm, Leber, Milz,
Nieren, Pankreas, seröse Häute, Salpinx, Eifollikeln, Knochenmark. Weiter wurde
bei 6 Sektionen eine chronische Oophoritis gefunden. In allen diesen 6 Fällen wurde
ein Paratyphusbazillus aus den Ovarien gezüchtet (Zweimal wurde gleichzeitig
Tuberkulose und Paratyphus gefunden). An Cloacitis waren schliesslich 12 Enten
gestorben.

From a district, where tuberculosis was suspected, 100 ducks were examined.
34 autopsies of ducks suffering from tuberculosis were performed. In most cases
tuberculosis of the liver, peritonitis and much liquid in the abdominal cavity was
noted. In the organs nodules sometimes are absent, but by means of a Ziehl-Neel-
sen preparation diagnosis can be readily established in most cases, the organs being
nearly always rich in bacilli, which are often situated in great groups.

Cases of tuberculosis of the air-sacs and pulmonary tuberculosis were also encoun-
tered.

Tuberculosis of the intestines was rarely observed and mostly not extensive. In
these 34 ducks tubercle bacilli were demonstrated in the chest musculature, heart
and pericardium, round about the trachea, in the lungs, air-sacs, proventriculus,
intestines, liver, spleen, kidneys, pancreas, serous membranes, salpinx, follicles,
bone marrow.

6 autopsies of ducks with chronic oophoritis are reported ; in all these 6 cases
a paratyphoid bacillus could be cultivated from the ovaries.

Dans une region suspecte de tuberculose une centaine de canards furent examinés.
Le résultat était 34 autopsies de canards atteints de tuberculose. Dans la plupart
des cas on a trouvé une tuberculose du foie, une péritonite et beaucoup de liquide
dans la cavité abdominale. Dans les organes, les foyers font parfois défaut, mais à
l\'aide d\'un préparât microscopique (Ziehl-Neei.sen) le diagnostic est en général
bientôt établi, parce que les organes sont presque toujours riches en bacilles, souvent
situés en masses.

11 existe aussi des cas de tuberculose des sacs aériens et de tuberculose pulmonaire.

La tuberculose de l\'intestin était rare et en général peu étendue. Chez ces 34

canards, on a pu mettre en évidence des bacilles de Koch dans la musculature de
la poitrine, le coeur et le péricarde, autour de la trachée, dans les poumons, les sacs
aériens, le ventricule succenturié, les intestins, le foie, la rate, les reins, le pancréas
les muqueuses séreuses, le salpinx, les follicules et dans la moelle osseuse.

On a autopsié 6 canards atteints d\'une oöphorite chronique ; dans tous ces cas
on a pu cultiver un bacille paratyphique en partant de l\'ovaire.

De laatste jaren is het vergiftigingsbeeld van verschillende dier-
soorten met het bulbocapnine, een van de alcaloïden, welke men uit
de Corydalis cava heeft kunnen isoleeren, herhaaldelijk een onderwerp
van studie geweest. Door de Jong en Baruk werd de aandacht ge-
vestigd op de overeenkomst van deze vergiftigingsverschijnselen met
de symptomen der catatonie, een toestand, welke in het verloop van
een veel voorkomende geestesziekte, de schizophrenie, kan worden
gezien. Als uitdrukking van deze gelijkenis noemden deze schrijvers
het symptomencomplex der bulbocapnine-vergiftiging zelf, de expe-
rimenteele catatonie.

De verschijnselen, welke men bij katten en honden, die met een
bepaalde hoeveelheid bulbocapnine zijn ingespoten, kan waarnemen,
zijn in het kort de volgenden. Afgezien van de grovere bewegingen,
waarmede het dier zich in de ruimte verplaatst, vertoont ook het rustig
staande dier bijna voortdurend bewegingen van het hoofd, de oogen
en de ooren, waarmede het reageert op het gebeuren in de omgeving.
Na het inspuiten van het alcaloïd houden deze spontane bewegingen
op, waardoor het dier een opmerkelijk star voorkomen krijgt. Het
kan in dezen toestand uitstekend staan en zelfs, wanneer men het van
een kleine hoogte vooruit werpt, zijn lichaamsgewicht correct op-
vangen. Door het ontbreken van spontane bewegingen blijft het dan
in den stand, waarin het neerkwam, staan. Tracht men het staande
dier door het voor- of achterwaarts te duwen tot loopbewegingen te
brengen dan ondervindt de drukkende hand een vaak zeer krachtigen
weerstand. Dit verschijnsel werd door de Jong en Baruk „negativisme"
genoemd.

Op prikkels reageert het vergiftigde dier minder sterk dan het normale.
Sterke geluidsprikkels veroorzaken gewoonlijk nog wel een duidelijke
reactie, maar het dier loopt hierbij toch nooit weg. Op pijnprikkels
(knijpen en steken in de huid van rug, extremiteiten en neus) volgt
vaak in het geheel geen reactie. Bij de kat kan men hierbij soms ge-
miauw en slaan met den staart opmerken; het dier loopt echter niet weg.
Ook op proprioceptieve prikkels is de reactie verminderd. Terwijl wij
bij het normale, staande dier zien, dat het, wanneer wij de extremi-
teiten in van den normaalstand afwijkende houdingen brengen, deze
in het algemeen snel corrigeert, kunnen wij na het inspuiten van bul-
bocapnine in bepaalde dosis, opmerken, dat deze correctie tot den
normaalstand achterwege blijft. Het gelukt zoo het dier, gedurende
langeren tijd, in houdingen te laten staan, welke men normaal niet
ziet, b.v. met gekruiste of met zeer wijd uiteenstaande voorbeenen.

Tenslotte kunnen hij de met bulbocapnme vergiftigde dieren nog
verschijnselen van de zijde der vegetatieve organen worden gevonden.
Zeer dikwijls ziet men een, soms zeer krachtigen speekselvloed, soms
ook een versnelling van de ademhaling, mictie, defaecatie.

De bovenbeschreven symptomen worden na de subcutane inspuiting
van het phospbor- of zoutzure bulbocapnine in doses van 15—25 mGr.
per K.G. lichaamsgewicht van het proefdier gezien. Daar hierbij de
cataleptische symptomen op den voorgrond staan, kan men dit beeld
met den naam experimenteele catalepsie aanduiden.

Wordt de hoeveelheid ingespoten bulbocapnine verhoogd dan ziet
men in plaats van een hypomotorisch stadium een toestand van hyper-
rnotiliteit, zich uitende in snelle loopbewegingen en sprongen, ont-
staan (hyperkinesie). Nog hoogere doses van dit alcaloid veroorzaken
tonisch-klonische krampen.

Het is aan een van ons opgevallen, dat de verschijnselen der acute
bulbocapnine-vergiftiging op verschillende punten doen denken aan
het symptomencomplex, dat men met den naam „stille kolder" aan-
duidt. Om nu deze overeenkomst nader te onderzoeken hebben wij een
aantal proeven genomen met een paard en dit voor pharmacologische
proeven ongebruikelijke dier met bulbocapnine ingespoten. In plaats
van het alcaloïd, zooals men dit bij den hond en de kat gewend is,
subcutaan in te spuiten, injicieerden wij het bij het paard intraveneus
(in de V. Jugularis externa). Proeven bij honden hadden ons geleerd,
dat bij intraveneus toedienen voor het verkrijgen van het catalep-
tische stadium veel minder van dit dure alcaloid noodig is dan bij sub-
cutane injectie. Het verloop van de vergiftiging is bij intraveneuse
inspuiting veel sneller dan na subcutane injectie. Het beeld ontwikkelt
zich enkele minuten na de toediening en duurt niet langer dan 15—20
minuten. De minimum dosis, waarbij het bulbocapnine bij den hond
intraveneus gegeven, nog beslist cataleptische verschijnselen kan te
voorschijn roepen, was ongeveer 5 mGr. per K.G. lichaamsgewicht.
Ook bij het paard hielden wij ons bij onze proeven aan deze lage dosis.
Het bulbocapnine werd zeer langzaam ingespoten om hyperkinetische
verschijnselen te vermijden, welke men bij den hond na een onvoor-
zichtig snelle intraveneuse injectie vaak kan waarnemen en die bij dit
groote en sterke proefdier ongetwijfeld tot moeilijkheden aanleiding
zouden hebben gegeven.

Tot onze beschikking stond een aftandsche, bruine ruin, een Lithauer
van 220 K.G. lichaamsgewicht. Het dier was clinisch gezond.

Bij het onderzoek vóór de inspuiting van het door ons gebruikte
paard, merkten wij op, dat het dier vrij levendig was en duidelijk deel
nam aan het gebeuren om hem heen. Zonder moeite liet het zich aan
het hoofdstel vóór- en achterwaarts leiden. Onder den man bereden,
gehoorzaamde het op de normale wijze den teugel en kon men het
gemakkelijk de verschillende gangen doen aannemen. Het dier re-

ageerde hevig op sterke accoustische prikkels ; bij het afschieten van een
revolver ging het paard de hoogte in. Ook op een pijnprikkel zagen
wij de normale reacties ; wanneer wij het dier b.v. op den zeer gevoeligen
kroonrand trapten trok het den voet weg en hief dezen soms op. Trachtten
wij de voorste extremiteiten te kruisen of wijd uiteen te plaatsen dan
werden deze abnormale standen snel gecorrigeerd. Aan het paard
voorgehouden gras of brood werd uit de hand aangenomen, gekauwd
en geslikt.

Spoten wij nu 1000 mGr. bulbocapnine-phosphaat intraveneus bij
dit paard in (d.i. i 4,5 mGR. per K.G. lichaamsgewicht) dan werden
gedurende of kort na de injectie bij enkele proeven bewegingen gezien,
welke als lichte hyperkinesieën kunnen worden opgevat. Vaak ook
zagen wij het dier gedurende en na de inspuiting kauwbewegingen
maken en slikken. Binnen enkele minuten ontwikkelde zich vervolgens
de cataleptische toestand waarbij het paard onbeweeglijk bleef staan ;
ook de kleine spontane bewegingen van het hoofd en de ooren hadden
vrijwel opgehouden. De blik was star geworden. Trachtte men het
dier weg te leiden dan bleek dit onmogelijk ; zelfs door een krachtig
man kon het betrekkelijk kleine paard door trekken aan het hoofdstel
niet tot voortbeweging worden gebracht. Fig. I is vervaardigd naar een
foto, welke opgenomen werd gedurende deze poging. Men ziet hierop
het dier zich schrap zetten, terwijl de lengteassen van hoofd en hals
in eikaars verlengde komen te liggen. Ook liet het paardje zich evenmin
door krachtig duwen tegen het hoofd tot achteruitloopen bewegen.
Op Fig. II zien wij, hoe het zich tegen de op hem uitgeoefende kracht
verzet. Slechts door het gelijktijdig duwen van 2—3 man gelukte het,
dit proefdier tot het doen van enkele trage passen voor- of achterwaarts
te brengen. De juist beschreven verschijnselen moeten als een analogon
van het door de Jong en Baruk beschreven negativisme worden op-
gevat. Werden vervolgens de reacties op verschillende prikkels onder-
zocht dan bleek de reactie op geluidprikkels wel verminderd, maar
toch nog duidelijk aanwezig te zijn. Werd b.v. een revolver in de
buurt van het vergiftigde dier afgeschoten dan lichtte dit wel het
hoofd met verwijde neusgaten op en trilde over het geheele lichaam,
maar het bewoog zich niet van zijn plaats. De reactie op een pijnprikkel
was zeer gering ; bij het trappen op den kroonrand werd de voet niet
weggetrokken. Op steken in de huid reageerde het dier weinig of niet.
Ook op andere prikkels, het brengen van een vinger in het oor, of het
tippen met de vingers in de neusgaten, welke bij het niet vergiftigde
dier een heftige reactie tengevolge hadden, reageerde het paard na
de bulbocapnine-injectie bijna niet. Het diepe gevoel bleek eveneens
gestoord. Werden de voorbeenen gekruist dan werd deze abnormale
stand niet gecorrigeerd en kon het dier zoo gedurende langen tijd
blijven staan (Fig. III). Ook konden de voorbeenen worden gespreid
zonder dat deze houding werd verbeterd (Fig. IV). Dezen laatsten
stand van de voorbeenen kan men ook bij het grazende paard soms

Fig. III. Het paard kon na de bulbocapnine-inspuiting gedurende
langeren tijd met gekruiste voorbeenen blijven staan.

IV. Het vergiftigde dier corrigeerde een ge-
iden stand van de voorbeenen niet. Een
hen de lippen gebracht stuk brood werd
vastgehouden, maar niet gekauwd.

Fig. V. Nadat de hoef van het eene voorbeen
op den kroonrand van het andere been was ge-
plaatst, kon het dier weer langeren tijd in deze
houding blijven staan.

opmerken, waarbij dan echter het hoofd naar den grond is gebogen.
Met opgeheven hoofd is deze houding wel als aphysiologisch te be-
schouwen. Voor de inspuiting werd zij althans snel gecorrigeerd. Ook
kon men het dier längeren tijd met de hoef van het eene voorbeen op
den kroonrand van het andere laten staan, zonder dat ook deze houding
werd verbeterd (Fig. V). Werd het paard een stuk brood voorgehouden
dan nam het dit op het hoogtepunt van de vergiftiging niet aan.
Wanneer wij het tusschen de lippen brachten dan werd het vastge-
klemd, maar niet opgegeten. Het dier kan op deze wijze lang met het
voedsel tusschen de lippen blijven staan (Fig. IV). Was de vergifti-
gingstoestand minder diep dan werd het brood aangenomen, maar
na eenige kauwbewegingen liet het paard dit weer vallen.

De corneareflex, zoowel als de oogknipreflex op dreigbewegingen
bleven bij het met bulbocapnine vergiftigde dier intact.

Wat dc verschijnselen der vegetatieve organen betreft, zagen wij
enkele malen een geringe salivatie, enkele malen defaeceerde het dier
onder bulbocapnine-invloed. Bijna altijd prolabeerde de penis. Een-
maal werd een zóó hevige transpiratie opgemerkt, dat liet zweet van
het dier afdruppelde. De ademhaling was vaak versneld.

Vijftien tot twintig minuten na de injectie gingen de verschijnselen
langzaam terug. Het eerst ontstonden spontane bewegingen met het
hoofd. Vervolgens gelukte het, het dier, zij het ook zeer traag, aan
het hoofdstel weg te leiden. Langzamerhand kwam de normale snelheid
van beweging terug en werd de reactie van het dier op zijn omgeving
duidelijker. Een half uur tot 45 min. na de inspuiting was het paard
uiterlijk weer normaal.

Vergelijken wij de, in het voorafgaande beschreven, verschijnselen
der acute bulbocapnine-vergiftiging met die van den stillen kolder
dan zijn er verscheidene punten van overeenkomst aan te wijzen. Zoo
is bij beide toestanden het motorisch initiatief verminderd of zelfs
opgeheven, de blik star en neemt liet dier weinig of in het geheel geen
deel aan het gebeuren in de omgeving. Het negativisme gedurende de
bulbocapnine-vergiftiging is vergelijkbaar met de bijzondere vorm
van steegsheid, welke soms bij paarden lijdende aan stillen kolder
wordt gezien. Bij beide toestanden vinden wij een vermindering van
de huidgevoeligheid en van het diepe gevoel, waardoor abnormale
houdingen van de extremiteiten niet worden gecorrigeerd. Ook de
verschijnselen, welke wij opmerkten bij pogingen het dier gedurende
de bulbocapnine-vergiftiging voedsel te doen opnemen, kan men bij
den stillen kolder waarnemen.

Wij moeten dus concludeeren, dat vele van de symptomen, welke
den stillen kolder kenmerken, ook gedurende acute bulbocapninc-
vergiftigin g zijn terug te vinden.

Uit het laboratorium van het Openbaar Slachthuis te Nijmegen.
(Directeur Dr. R. VAN SANTEN.

IS BIJ HET BACTERIOLOGISCH VLEESCHONDERZOEK
EEN ANREICHERUNGSMETHODE NOODZAKELIJK?

Indien men voorstander is van het „Nederlandsche standpunt"
dat men door middel van het bacteriologisch vleeschonderzoek slechts
wil uitmaken of een slachtdier al of niet kiemhoudend is, dus geen
nadere differentiatie noodig acht, is het overbodig de waarde van een
specifieke Anreicherungsmethode na te gaan. Het bepaalde in Art. I
van de Ministerieele beschikking van 15 Juli 1920 (het zg. keurings-
regulatief), waarbij afkeuring voorgeschreven wordt in gevallen waar-
bij rnicroörganismen van de coli-typhusgroep in het vleesch worden
aangetroffen, zou in het bestaande verband gevoeglijk kunnen ver-
vallen. In elk geval van kiemhoudendheid toch zal reeds algeheele
afkeuring moeten volgen, ongeacht met welke soort bacteriën men
te doen heeft. Alleen bij het vinden van vlekziektebacillen is een iet-
wat zonderlinge afwijking van dezen regel toegestaan, daar in die ge-
vallen voorwaardelijk kan worden goedgekeurd ter sterilisatie.

Wat moet men echter onder kiemhoudendheid verstaan ? Het
vinden van bacteriën in het vleesch in engeren zin ? Bij het samen-
stellen van het keuringsregulatief zal dit vermoedelijk wel zoo bedoeld
zijn. De lever is in zeer veel gevallen kiemhoudend ; de nieren zijn dit
in veel gevallen. Houdt men zich aan het Nederlandsche standpunt
dan is het betrekken van de lever en de nieren in het bacteriologisch

De verschijnselen van de acute bulbocapninc-vergiftiging bij het
paard werden beschreven en deze vergeleken met de symptomen van
den stillen kolder.

Die Erscheinungen der akuten Bulbocapninevergiftung beim Pferde werden
beschrieben und sie werden verglichen mit den Symptomen von Dummkoller,
womit sie viel Ucbcreinstimmung zeigen.

The symptoms of acute bulboeapnine intoxication in the horse are described and
compared with the symptoms of hydrocephalus internus chronicus with which they
bcar a great resemblance.

L\'auteur décrit les symptômes de l\'intoxication aigu par la bulboeapnine
chez le cheval. Ces symptômes ressemblent beaucoup à ceux de „hydrocephalus
internus chronicus" du cheval.

vleeschonderzoek absoluut overbodig eu een verkwisting van tijd en
voedingsbodems. Indien bacteriën uit lever en (of) nieren gekweekt
worden, zal toch wel niemand tot afkeuring besluiten. Welke beslissing
zal men nemen als de milt b.v. coccen blijkt te herbergen en het vleesch
kiemvrij is? Een antwoord op deze vraag moet ik schuldig blijven.
In dit verband zij ook opgemerkt dat wanneer het bacteriologisch
vleeschonderzoek ingesteld wordt eenigen tijd na het slachten, men
vaak niet zal kunnen uitmaken of de kiemhoudendheid van de milt
berust op intravitaal aanwezige bacteriën dan wel op een verontrei-
niging. Wie aan de huidige voorschriften wil voldoen kan volstaan
met het onderzoek van de milt, eenige lymphklieren en eenige mon-
sters vleesch in druivensuikerbouillon, omdat zoowel aerobe als anae-
robe bacteriën hierin tot groei komen. In bepaalde gevallen kan een
agarplaat daarnaast gewenscht zijn, omdat miltvuurbacillen hierop
een typischen groeivorm te zien geven (medusahoofd).

Geheel anders zal de techniek van het bacteriologisch vleeschonder-
zoek zijn als men zich naast het opsporen van andere bacteriën speciaal
tot doel stelt het opsporen van specifieke bacteriën in casu bacteriën
behoorende tot de paratyphus-enteritidis groep. Volgens sommige
auteurs is een nadere differentiatie van gevonden kiemen niet ge-
wenscht en wel om de volgende redenen. Indien paratyphusbacillen
gevonden worden, zoo zegt men, weet men precies waarmee men te
doen heeft en men kent alle mogelijke eigenschappen van deze kierr.en.
Wanneer echter onspecifieke bacteriën gevonden worden, weet men
van de eigenschappen dezer kiemen niets af en zou men dus het be-
treffende slachtdier nog ongunstiger moeten beoordeelen. Hier kan-
echter direct tegen in gebracht worden dat omgekeerd ook waar is,
dat indien vleesch aanleiding geeft tot schadelijke gevolgen voor den
mensch, in de meeste gevallen paratyphusbacillen de oorzaak blijken
te zijn. Ik kan er volkomen mee accoord gaan dat men aan het vleesch
(in engeren zin) van een slachtdier den eisch van kiemvrijheid stelt.
Bij het onderzoek van vleesch alleen zou dus een differentiatie niet
noodig zijn, echter bij het bacteriologisch onderzoek van organen is
dit absoluut noodzakelijk.

Tegenwoordig zijn de meeste onderzoekers het er vrijwel over eens
dat het meerendeel der vleeschvergiftigingen berust op intravitale
infecties der slachtdieren met bacteriën behoorende tol de paratyphus-
enteritidisgroep, welk vraagstuk ik uitvoerig heb behandeld in mijn
dissertatie (1934) en waarover ik hier niet verder zal uitweiden. Bij
het bacteriologisch vleeschonderzoek stelt men zich naast het op-
sporen van bepaalde bacteriën (miltvuur, vlekziekte, enz.) speciaal
ten doel het onttrekken aan de consumptie van voor den mensch scha-
delijk vleesch. Men zal dus zooveel mogelijk dieren moeten opsporen
welke geïnfecteerd zijn met bacteriën behoorende tot de paratyphus-
©nteritidisgroep. Bij het aantreffen van paratyphus-bacteriën, ook al
zijn deze slechts in één orgaan aanwezig, zal algeheele afkeuring moe-

ten volgen, omdat bij een eenige dagen later ingesteld onderzoek
deze specifieke bacteriën ook in verschillende organen en in het vleesch
gevonden kunnen worden, hetgeen door onderzoekingen aan het
Nijmeegsche slachthuis is aangetoond. (Tijdschr. voor Diergeneesk. 15
December 1933). Hieruit volgt al direct dat men dus het bacteriolo-
gisch onderzoek zoo uitgebreid mogelijk zal moeten doen, en de lever
en nieren, hoewel zij vaak kiemhoudend zijn, niet gemist kunnen
worden. Men zal dus monsters milt, lever, nier, lymphklieren en
vleesch moeten uitstrijken op electiefbodems (Conradi-Drigalski,
Endo of Gaszner). Maar ook met deze methode is het niet altijd
mogelijk om spaarzaam aanwezige paratyphusbacteriën aan te toonen.
Daartoe is dan een of andere Anreicherungsmethode noodzakelijk.
Men zou kunnen zeggen : indien slechts één of meer organen geïnfec-
teerd zijn en wel zoo spaarzaam dat de specifieke kiemen alleen met
behulp van een Anreicherungsmethode kunnen worden opgespoord,
zal het vleesch van die slachtdieren wel onschadelijk zijn. Dit is een
veronderstelling welke moeilijk is te bewijzen. Inderdaad zullen zeer
vaak dergelijke dieren in consumptie komen zonder eenig nadeelig
gevolg. Echter onder bepaalde omstandigheden (zomertemperatuur,
maken van gehakt, alcalische reactie van het vleesch) is de mogelijk-
heid niet uitgesloten dat dergelijke slachtdieren aanleiding geven tot
vleeschvergiftiging. Het is toch wel algemeen bekend dat vleeschver-
giftigingen zoo vaak op een „geheimzinnige" niet te achterhalen wijze
optreden. Niet onmogelijk is ook dat vele z.g. zomerdiarrheeën bij den
mensch berusten op het gebruik van gehakt of worst afkomstig van der-
gelijke slachtdieren, hoewel in de meeste dier gevallen de juiste bacterio-
logische diagnose niet wordt gesteld.

Bovendien is het vinden van paratyphusbacillcn niet alleen van be-
teekenis omdat daardoor het betreffende dier aan de consumptie wordt
onttrokken maar ook omdat daardoor de stal van herkomst kan worden
opgespoord. Men bereikt dus met het bacteriologisch onderzoek op
deze wijze een tweeledig doel.

Een Anreicherungsmethode heeft ten doel om uit spaarzaam geïn-
fecteerd en sterk verontreinigd materiaal paratyphusbacillen te iso-
leeren. Deze bodems zouden den groei van saprophyten (speciaal coli-
bacillen) remmen en den groei van paratyphusbacillen bevorderen.
Aanvankelijk werd deze methode alleen gebruikt voor diagnostische
doeleinden n.1. voor het onderzoek van faeces, bloed, urine enz. Later
heeft zij ook toepassing gevonden bij het bacteriologisch vleeschonder-
zoek en zij is thans in de Pruisische bepalingen van 8 Sept. 1933 ge-
biedend voorgeschreven. Elk monster moet n.1. minstens 6 uur worden
bebroed in den bodem volgens L. Muller waarna wordt uitgestreken
op een electiefplaat.

Hölzel en Lachenschmidt onderzochten verschillende Anreiche-
rungsmethoden (Kaiser, Conradi, Hoder, Killian, LéoN Muller)
en vonden de laatste verreweg de beste. Ook Standfusz was het met

behulp van den bodem volgens Muller mogelijk paratyphusbacillen
uit faeces te isoleeren in gevallen dat dit met andere Anreicherungs-
methoden niet gelukte.

Door mij werden eenige proeven in vitro gedaan om de waarde van
den tetrathionaatbodem volgens Muller na te gaan.

ie Proef. Bij een buis coli bouillon-cultuur werd gevoegd i oese van
een Gärtner bouillon-cultuur en goed geschud. Van deze buis, waarin
dus een zeer groote overmaat coli-bacillen aanwezig was, werd i oese
gebracht in een buis bouillon en i oese in een buis Mullersche bouil-
lon, welke in de broedstoof werden geplaatst. Om uit te maken hoe lang
Anreicherung noodig was, werd na 3, 6, 12 en 24 uur 1 oese uit deze
buizen verdeeld in 5 c.c. steriel water, goed gemengd en 1 oese daarvan
gelijkmatig uitgestreken over een Gasznerplaat en 24 uur bebroed.
Het verdeelen in steriel water werd gedaan omdat ik anders vreesde
geen afzonderlijke koloniën op de platen te krijgen.

Hieruit volgt dat het slechts met behulp van den bodem van Muller
mogelijk was paratyphus-bacillen aan te toonen. Met Anreicherung
in gewone bouillon gelukte dit niet. Na 3 uur Anreicherung in Muller
kwam op de Gasznerplaat slechts 1 enkele coli-kolonie tot groei. Na
6, 12 en 24 uur Anreicherung in Muller kwam geen enkele coli-kolonie
op de Gasznerplaat te voorschijn ; terwijl na Anreicherung in gewone
bouillon de coli-bacillen rijkelijk groeiden. De groei van coli-bacillen
wordt in den Mullerschcn bodem dus wel zeer sterk geremd. Na 12 uur
Anreicherung in Muller kwam slechts 1 paratyphus kolonie op. Dit
was waarschijnlijk hieraan te wijten dat de uitstrijken uit Muller ge-
maakt werden na verdunning in steriel water. Indien directe uitstrijken
uit den Mullcrschen bodem op de Gasznerplaten ware toegepast, zou
misschien reeds na 6 of 12 uur Anreicherung een goede groei van para-
typhus bacillen hebben plaats gehad. Daarom werd deze proef nog eens
herhaald.

2e Proef. De oeses uit de gewone bouillon werden ook hier weer voor
het uitstrijken op de platen verdund in 5 c.c. steriel water. De oeses
uit de Mullersche buis werden direct uitgestreken.

Hoewel dus in de Mullersche bouillon slechts 1 oese van de gemengde
cultuur (Coli-Gartner), dus een zeer minimale hoeveelheid para-
typhus-bacillen gebracht werd, bleek toch dat 6 uur Anreicherung
reeds voldoende was om een behoorlijk afleesbaren groei van paratyphus
bacillen op de platen te krijgen. Tevens bleek mij dat 12 tot 16 uur
bebroeden van de platen voldoende was. Daarna toch gingen de kolo-
niën samenvloeien.

In beide proeven werd uit den Mullerschen bodem steeds een reincul-
tuur van paratvphus-bacillen gekweekt. De vraag deed zich voor ofcoli-
bacillen in dezen bodem afsterven. Om dit na te gaan werd een Mullersche
buis geënt met een oese van een coli-bouillon-cultuur en geplaatst in de
broedstoof. Na 3, 6, 12 en 24 uur werd overgeënt in een buis bouillon
en bebroed bij 37⁰ C. Alle buizen bleven steriel. Deze laatste proef
werd nog eens herhaald, maar nu werd de Mullersche buis geënt met
i oese van een schuine agar-colicultuur. Na 3, 6, 12 en 24 uur werd
overgeënt in bouillon en bebroed. Steeds kwamen nu deze buizen tot
groei. Een geringe hoeveelheid colicultuur sterft dus in Mullersche
bouillon af, een grootere hoeveelheid was na 24 uur nog aan te toonen.

Uit deze in vitro gedane experimenten blijkt dus de groote waarde
van den Mullerschen bodem voor het isoleeren van spaarzaam aan-
wezige paratyphus-bacillen. De vraag is echter of deze bodem ook
waarde heeft voor de praktijk van het bacteriologisch vleeschonder-
zoek. Hölzel en Lachenschmidt achten een Anreicherungsmethode
hierbij absoluut noodzakelijk. Zonder deze zouden zij veel minder
paratyphusbevindingen hebben gedaan (B.T.W. 23 Sept. 1932).

Hölzel (Jahresbericht der bakteriologischen Fleischuntersuchungs-
Stelle am Slachthof München 1933 D.S.Z. 25 Mei 1934) beschrijft
3 gevallen van paratyphusbevindingen bij slachtdieren :

ie. bij een paard werden Breslau-bacillen alleen na Anreicherung
in de lever gevonden.

2e. bij een varken werden Breslau-bacillen gevonden in vleesch en
alle organen na directen uitstrijk.

3e. bij een koe werden paratyphus-bacillen gekweekt uit lever en
nieren met behulp van den Mullerschen bodem. Zonder gebruik van de
Anreicherungsmethode kwamen geen paratyphus-bacillen op de platen
tot groei. Ook de praktijk heeft dus uitgewezen dat een Anreicherungs-
methode noodzakelijk is.

Indien een orgaan, b.v. de milt, rein of nagenoeg rein geïnfecteerd
is met paratyphus-bacillen, zal het weinig zin hebben een specifieke
Anreicherung toe te passen. Met een eenvoudig uitstrijken of een
Anreicherung in gewone bouillon zal men dan ook zijn doel bereiken.
Speciaal voor het onderzoek van de lever en de nieren, welke blijkens
de statistieken vaak alleen en spaarzaam geïnfecteerd kunnen zijn,
zal een specifieke Anreicherung zeer zeker zijn beteekenis hebben.
Stelt men zich bij het bacteriologisch vleeschonderzoek ten doel zoo-
veel mogelijk intravitaal met paratyphus-bacillen geïnfecteerde dieren

op te sporen dan zal men, wil men consequent zijn, een Anreicherungs-
methode moeten inschakelen.

Uit onderzoekingen der laatste jaren blijkt meer en meer dat het
meerendeel der vleeschvergiftigingen veroorzaakt wordt door slacht-
dieren welke intravitaal geïnfecteerd zijn met paratyphus-bacillen.
Daar deze bacillen in zeer veel gevallen uitsluitend voorkomen in
organen gemengd met andere saprophytische kiemen, betoogt schrijver
de wenschelijkheid van een Anreicherungsmethode bij het bacterio-
logisch vleeschonderzoek. Door proeven in vitro bleek hem dat de
Mullersche bodem daartoe zeer geschikt is.

Aus Untersuchungen der letzten Jahren zeigt sich immer mehr, dasz die Mehrzahl
der Fleischvergiftungen von Schlachttieren verursacht wird die intravital infiziert
sind mit Paratyphusbazillen.

Da diese Bazillen in sehr vielen Fällen ausschlieszlich zusammen mit andern
saprophytischen Bakterien in den Organen vorkommen, hält Verfasser eine An-
reicherungsmethode bei der bakteriologischen Fleischschau für ratsam.

Aus Versuchen in vitro erwies sich der Muller\'sche Nährboden als sehr geeignet
dazu.

Researches during the last few years showed that the greater number of cases
of meatpoisoning are due to slaughter animals which have been intravitally infected
with paratyphoid bacilli.

As in many cases these bacilli are only met with in organs, mixed with other
(saprophytischen) bacteria, the author emphasizes the desirability of using special
culture media (Anreicherungsmethode) when inspecting meat bacteriologically.

Experiments in vitro showed that the media of Muller is very useful to that pur-
pose.

Des recherches faites dans ces dernières années il résulte que le plus grand nombre
des intoxications carnées doivent être attribuées à des viandes provenant d\'animaux
de boucherie intravitalcment infectés par des bacilles paratyphiques.

Dans la majorité des cas ces bacilles ne se rencontrent dans les organes qu\'en
combinaison avec d\'autres bactéries (saprophytes) de sorte que l\'auteur conseille
de se servir d\'une méthode intensifiante (Anreicherungsmethode) à l\'examen
bactériologique des viandes.

Des expériments ont montré que le milieu nutritif de Muller se prête bien à ce but.

Het vóórkomen van cascado bij de geit, door Dr. C. Bubberman en Dr.
F. C. Kraneveld. Zooals vermoed werd komt deze huidziekte, die door schrijvers
bestempeld wordt met den naam van „Stephanofilariasis" niet alleen op Celebes
en Zuid-Sumatra bij het rund voor. Ook in andere streken is dit huidlijden reeds
waargenomen, niet alleen bij runderen, doch ook bij geiten, zoodat het waarschijnlijk
bij buffels te gelegener tijd eveneens wel zal worden geconstateerd. In ziektemateriaal
door den Gouvernements Indisch veearts Walandouw te Gorontalo toegezonden
en afkomstig van een bok. kon de aanwezigheid van de Stephanofïlaria Dedoesi
worden aangetoond. Na het constateeren van dit eerste geval werden uit deze
afdeeling weldra meer gevallen bij geiten gerapporteerd.

Evenals bij het rund doet deze huidziekte bij de geit zich voor als een dermatitis
squamosa et crustosa circumscripta, terwijl ook het histologisch beeld voor beide
diersoorten gelijk is.

Een en ander in verband met den Arabischen hengst: ,,Noer Jemani",
door Dr. C. P. A. Dieben.

Schrijver vestigt er de aandacht op, dat het nut van de metisageproeven, (kruising
van Arabier met Sandelhout) destijds ingezet te Padalarang en voortgezet in de
Padangsche Bovenlanden, is geweest, dat een zeer belangrijk aantal gebruiksdieren
is gefokt, met meer taille, adel en actie dan het oorspronkelijke paard. Overigens
is met deze kruisingsproeven niet bereikt hetgeen men er zich van had voorgesteld,
lntusschen is deze proefneming gestaakt, al bleek de wenschelijkheid om een zuiver
Arabischen hengst ter beschikking te hebben voor dekking van vrouwelijke kruisings-
producten met voldoende taille. Gelukkig kon deze wensch vervuld worden, doordat
van den heer van der Meulen, Assistent-Resident van Pajakoemboeh, tegen hoogst
billijken prijs, een juist uit Arabië ontvangen hengst kon worden overgenomen.
Deze hengst, „Noer Jemani" genaamd, is rechtstreeks afkomstig van den Imam
van Jemen en wel uit Chama\'is en moet als een goe exemp aar beschouwd worden.

Reticulitis traumatica bij het rund door Dr. J. P. Fooy, Gemeente-veearts
te Soerabaia.

Twee gevallen van dit lijden worden beschreven, een bij een zesjarigen zebu-
stier, die als trekdier dienst deed en een bij een 8 jarige melkkoe. Bij geen van beide
volgde een aandoening van het pericardium, zooals zoo vaak wordt waargenomen
na inslikken van een of ander scherp voorwerp. Uitvoerig worden deze gevallen
beschreven, terwijl schrijver de aandacht vestigt op de groote waarde van de benzi-
dine-reactie voor de diagnostiek van traumata der netmaag bij het rund, door het
opnemen van vreemde voorwerpen. Eveneens wordt uitvoerig behandeld de beteeke-
nis van de reactie van de urine voor de diagnostiek in het algemeen en in het bijzonder
bij indigesties In het eerst beschreven geval werd constant een zure reactie der urine
geconstateerd, met een tegelijkertijd aanwezige chronische indigestie, veroorzaakt
door een vreemd voorwerp. In het tweede geval was deze aandoening niet aan-
wezig en bleek de reactie van de urine normaal.

Het voorkomen van den gasbacil van Fraenkel in straatstof, aarde enz.,
door Dr. F. C. Kraneveld en Raden Djaenoedin.

Onderzocht werden monsters van straatstof, aarde afkomstig van sport en speel-
terreinen, zand uit zandbakken die voor kinderspeelplaats gebruikt werden. Het bleek
nu dat het aantal Fraenkelsporen in de diverse soorten materiaal zeer kan uiteen-
loopen, doch dat in totaal 50 onderzochte stoffen, het voorkomen van den gasbacil
van Fraenkel was vast te stellen.

Met verschillende voedermengsels werden door schrijver proeven genomen op
varkens.

Hieromtrent deelt Dr. J. M. G. Numans in het jaarverslag over 1932 van den Militair
diergeneeskundigen dienst mede, dat de voorziening in de behoefte aan gras voor de
legerpaarden in Ned. Indië steeds veel zorgen heeft gebaard, vooral nadat de Sandel-
houtpaarden waren vervangen door Australische paarden.

In 1912 is de toenmalige Directeur van het Remonte-depot en de Tamme Stoeterij
te Padalarang begonnen met het kweeken van gras op vloeiweiden in eigen beheer
ter gedeeltelijke voorziening in de behoefte aan lang voer voor het groot aantal
paarden in beide inrichtingen. In de eerste plaats bleek dit een groot financieel
voordeel te zijn en verdiende het ook uit een hygiënisch oogpunt de voorkeur boven
het per contract betrekken van gras van een aannemer.

Begin 1916 werd aan de productie van gras, in sawahcultuur gekweekt, uitbreiding
gegeven door aankoop van een complex bevloeide sawahgronden te Tjimahi.

Jaren geleden werd reeds getracht door hooivoedering een oplossing te vinden
voor het vraagstuk van de voedselvoorziening der paarden in oorlogstijd en tijdens
expedities en manoeuvres. In 1878 werd voor hel eerst bij het Ned. Indische leger een
proef genomen met geimporteerd Europeesch hooi. Van wege de hooge kosten moest
hier verder van worden afgezien. De in Indië zelf genomen proeven om hooi te be-
reiden hadden aanvankelijk een minder gunstig resultaat, doch sedert 1932 is te
Padalarang bij het Remonte-depot hoofdzakelijk tijdens de Oostmoessons hooi
bereid dat van behoorlijke kwaliteit bleek te zijn.

Intusschen is gebleken dat het heel goed mogelijk is alle legerpaarden met lang
voer, afkomstig van gras en hooilanden, in eigen beheer, zoowel in vredes- als oor-
logstijd te kunnen voeden; zoodat thans de geheele gras- en hooicultuur ten behoeve
der legerpaarden onder éénhoofdige leiding van den Directeur van het Remonte-
depot is gesteld. \'t Hoen.

Gedurende een viertal jaren werden eenige stallen door Kastli i) aan een nauw-
keurig onderzoek onderworpen, waardoor men tol de conclusie gekomen is, dat
het microscopisch onderzoek van het sediment niet voldoende is om alle strepto-
coccen-dragers te ontdekken. Worden microscopisch geen streptococcen gevonden,
dan blijken ze in de culturen toch nog herhaaldelijk aanwezig te zijn. Door deze
omstandigheid wordt het bestrijden van de uierziekten weer aanmerkelijk verzwaard,
want, naast de inspectie van de dieren en hel microscopisch onderzoek van het sedi-
ment, moet men nu ook nog een bacteriologisch onderzoek doen, hetgeen weer tijd in
beslag neemt en de zaak kostbaarder maakt. Toch kan men het laatste onderzoek
niet missen als men wil bereiken, dat een stal absoluut streptococcen-vrij is. Evenals
in ons land is ook in Zwitserland opgemerkt, dat de achterkwartieren vaker aange-
tast zijn dan de voorkwartieren.

Het behandelen van de zieke kwartieren met chemische middelen als b.v. Ube-
rasan of Entozon gaf geen voldoende resultaten. Een groot percentage van de be-
handelde dieren was niet streptococcen-vrij. Enten met stalspecifiek vaccin als
curativum is niet afdoende. Gunstige resultaten bereikte men, wanneer de dieren
prophylactisch met vaccin behandeld werden. Nog steeds is een van de beste bestrij-
dingsmiddelen het afzonderen van de zieke dieren. de Gier.

1) Dr. P. Kastli: Systematische Erhebungen iiber den gelben Galt im Kontrollgebiet des
Laboratoriums der bernisclien Miclhverbandes. Schweizer Archiv für Tierheilkunde, 9 Heft
^SeP<- \'933)-

Naast de bekende voedingsbodems heeft Zavagli i) eenige andere cultureele
media vervaardigd, welke weinig verandering brachten. Ook het onderscheid in
Escherichia Coli en Aerobacter aerogenes werd onderzocht, waarbij ook deze onder-
zoeker vond, dat de morphologische eigenschappen nogal eens varieeren. Bepaalde
stoffen als keukenzout, verschillende andere bacteriën en ook het gehalte aan room
waren van invloed op de kans om in korten tijd Coli te dooden, waaruit Zavagli
de conclusie trok, dat een pasteurisatie-apparaat wel goed kan werken en er toch
nog in de gepasteuriseerde melk Coli aanwezig kan zijn. De aanwezigheid van Coli
in melk legt voor het grootste gedeelte althans getuigenis af omtrent de omstandig-
heden van winning en bewaring van dit voedingsmiddel. Hij is van meening dat de
aanwezigheid van Coli in water ernstiger is dan in melk, omdat Coli een later op-
getreden infectie is en niet in de melk aanwezig bij afscheiding. Voor gewone straat-
melk wordt door hem een colititer van 100 toelaatbaar geacht en voor melk, die
rauw gedronken wordt, mag de titer het getal 10 niet overschrijden.

Coveney en Edington 2) hebben hier de caviaproef nog eens van alle zijden
bekeken. De zekerheid wordt gehandicapt door den langen duur. Daarom hebben
zij getracht daaruit eerder een juistere conclusie te trekken door een tweetal cavia\'s
met het zelfde sediment in te spuiten. Bij klierzwelling wordt de ééne gedood en de
andere voor controle nog eenigen tijd in leven gelaten.

Bereiding en toepassing van tuberculine worden eveneens aan een ernstige beschou-
wing onderworpen, evenals de minimale doses tuberculine en de hoeveelheid te
centrifugeeren melk.

Melkers en melksters hebben soms puisten, die men echter niet voor pokken
behoeft aan te zien. Het begint met een klein verheven infiltraatje, dan ontstaat
er een korstje met een del en daarna granuleert de wond weer dicht. De melkers
beweren, dat zij deze aandoening krijgen van koeien, welke kleine blaasjes aan de
tepels hebben, die door vliegenbeten zouden ontstaan. Smeren zij hun handen
voor het melken in met vaseline, dan treedt de aandoening niet op.

Barkworth 4) vergeleek de kleine plaatmethode met de door het „Ministry of
Agriculture" aangegeven officieele methode en kwam daarbij tot de conclusie, dat
deze zeer goed bruikbaar is voor melk met een lager kiemgetal dan 30.000. Zij gaf
echter geeri uitsluitsel over het coligehalte. (Hetwelk deze methode ook niet beoogt,
terwijl in dergelijke melk coli afwezig behoort te zijn. (Ref.)

Men noemt deze ziekte Trembles 5) (of Milk Sickness) naar het hoofdsymptoom
van dit lijden. Niet alleen runderen maar alle dieren, die geheel of gedeeltelijk
zich met gras voeden, zijn er gevoelig voor. Het gif, tremetol, dat ook in de melk
wordt uitgescheiden, bevindt zich in de volgende planten: Eupatorium urticae-
folirm, Aplopappus hcterophyllus en Aplopappus fructicosus. Van deze eerste soort
groeien ook varianten in Nederland. De Aplopappus is hier onbekend. Wanneer
koeien en schapen hiervan eten worden ze ziek. Aanvankelijk zijn de symptomen

1) Dr. vittorio Zavagli: Z^um Vorkommen und zur Bedeutung der Coli-Aeroger.es-
Keime in der Milch. Zeitschr. f. Inf. Krh. par. Krh. und Hyg. d. Haust. Bd. 45 H 2/3.

2) M. J. Coveney and J. W. Edington: The Biological tat for the presence of M.
tuberculosis in Milk. The Veterinary Record vol. XIV. No. 17, p. 447 ( 1934)•

3) Dr. E. H. la Chapelle: „Melkerknoten". Ned. Tijdschr. v. Gcneesk. Jg. 78,
II, No. 15, biz. 1633.

4) H. Barkworth. Van Oyen\'s Test: A rapid method for counting high class milk. Journal
South-Eastern Agricultural College, W^rye, Kent, No. 32, 12 July 1933.

5) J. F. Couch: Trembles (or Milk Sickness). United State Department of Agri-
culture, Circular No. 306, November 1933.

niet 200 typisch: ataxie, depressie, veel liggen, moeilijk opstaan, en traag loopen.
Later staan ze met gebogen rug, de vier pooten dicht bij elkaar en afhangende
kop, daarbij hevige trillingen van de musculatuur, zelfs zoo dat het lichaam in lon-
gitudinale richting heen en weer schokt. Vaak treedt hierbij dan collaps op. De eet-
lust is gering, de temperatuur is normaal, de pols is slap, de ademhaling vertraagd,
later versneld. Bovendien lijden de dieren aan hevige constipatie, later treedt coma
op en de dood.

Verder treedt bij deze ziekte een sterke acetonlucht op den voorgrond; aceton
wordt op de gebruikelijke wijze uitgescheiden. Men vond in 100 c.c. urine zelfs
35 mgr. aceton.

De sterfte bij ernstige aandoening is zeer groot, meestal gaat het dier te gronde.
De lichtere gevallen kunnen genezen, maar na maanden zijn de dieren nog zwak
en spoedig vermoeid. Therapie bestaat hoofdzakelijk uit laxantia en stomachia,
verder preventief afmaaien of beter nog uitroeien van de planten.

Met de melk wordt de tremetol op de kalveren en de menschen overgebracht,
waarbij de verschijnselen dezelfde zijn als hierboven beschreven. Zelfs in de boter
is het gif volkomen intact, zoodat \'s winters zelfs deze ziekte bij menschen kan voor-
komen (koelhuisboter). Het tremetol heeft een cumulatieve werking. Sommige
koeien hebben zelf deze verschijnselen niet wanneer ze in geringe mate vergiftigd
zijn; hun melk geeft evenwel reeds verschijnselen bij kinderen en kalveren. Volgens
mededeelingen van practici is het vleesch ook giftig voor consumenten. Het voeren
van kleine hoeveelheden vergiftigd vleesch aan honden en katten heeft dit niet
bevestigd.

Prof. van den Burg i) bespreekt een Engelsche brochure: High temperature
short time pasteurization.

Wil men goed pasteuriseeren, dan moeten de schadelijke kiemen, zooals tuberkel-
bacillen worden gedood. Nu eischen onze westelijke naburen bovendien nog dat
de melk na het pasteuriseeren toch nog een behoorlijke roomlaag in de flesch vormt.
Dit is echter ook van tijd en temperatuur afhankelijk.

Men heeft nu in een graphische voorstelling de temperaturen en tijden vastgelegd,
waarbij de tuberkelbacillen gedood worden en die waarbij de oprooming juist niet
meer plaats vond.

Zet men deze waarden nu op de gewone wijze in de graphische voorstelling uit,
dan ontstaan er twee krommen die elkaar bij 75⁰ C. en 3 sec. snijden.

Zet men de tijd uit in zijn logarithrnische waarde dan krijgt men in plaats van twee
krommen, twee divergeerende lijnen vanuit het punt 75⁰ C. en 3 sec. Tusschen
deze lijnen ligt dan het gebied, waarbij tuberkelbacillen zijn afgestorven en de
oprooming nog behoorlijk plaats vindt.
Gepasteuriseerde en bevroren melk.

Munkwitz, Berry en Boyer 2) onderzochten het verschil tusschen bevroren
en gepasteuriseerde melk. Het bleek, dat bij bevriezen de albumine voor een groot
gedeelte uitvlokte en dat bovendien lactose en asch neersloegen en ook de proteïnen.
Het vet klonterde ook wat samen. Naarmate de melk langer bevroren geweest was
waren de verschijnselen sterker en vormde het vet groote onregelmatige druppels.

Men heeft ratten gevoerd met hetzelfde quantum voeder, waaronder ook melk,
die voor de eene helft proefdieren bevroren en voor de andere helft gepasteuriseerd
was. Na twaalf weken werden de dieren gedood en werden er van de dijbeenderen
analyses gemaakt. In gewicht, noch in kalkgehalte der beenderen, noch physiek
bleken de met bevroren melk gevoerde ratten achter te staan bij die, welke gepas-
teuriseerde melk hadden gedronken.

1) Over hel pasteuriseeren van melk. Officieel orgaan van den Algemeenen Neder-
landschen Zuivelbond 1934, No. 22, pag. 336.

2) R. C. Munkwitz, M. H. Berry et W. C. Boyer: Some effects of freezing on ths
physical and nutritional properties of milk. Exper. Station Record, vol 69, Oct. 1933, p. 574.

W. v. d. Akker i) vertelt met welk : moeilijkheden men in Java te kampen heeft
bij de melkbedrijven en hoe het tekort van eenigen tijd geleden thans is omgezet
in een surplus, waarmede men geen weg weet. Men kan de bedrijven waarop men
melk wint in twee categoriën splitsen, de zgn. stadsmelkbedrijven en de fokmelk-
bedrijven. Deze laatste zijn de talrijkste en leveren ook de melkproduceerende
koeien voor de eerste. Tot voor korten tijd was er op Java veel vraag naar versche
melk en was de prijs geheel willekeurig. Hierdoor aangelokt verschenen er steeds
meer bedrijven, maar toen ook tengevolge van de verminderde economische toestand
door de Westerlingen en enkele Oosterlingen er minder vraag naar versche melk
kwam, zagen de bedrijven hun prijzen dalen en was er een surplus, waarvoor geen
behoorlijke bestemming kon worden gevonden.

Op de hbogvlakte van Bandoeng hebben de melkveehouders zich vereenigd in
de N.V. Bandoengsche Melkcentrale. Deze heeft 7/8 der totale productie in Ban-
doeng. Zij hebben reeds veel in melkhygiénischen zin verbeterd, maar hebben
thans een overschot van eenige duizenden liters. Het zou loonend zijn hiervoor
een kleine zuivelfabriek op te richten.

(Naar wij vernemen wordt aan de Centrale reeds boter en kaas gemaakt en
zijn besprekingen gaande voor het oprichten van een fabriek voor de bereiding
van gecondenseerde melk om zoo het overschot te verwerken, waardoor aan melke-
rijen de mogelijkheid geboden zou worden hun bedrijf uit te breiden. De Neder-
lands he Regeering overwoog indertijd de uitzending van een Zuiveldeskundige
naar Indië ter bestudeering van het zuivelvraagstuk daar. Plotselinge keer in de
politiek heeft ertoe geleid den inmiddels opgeroepen sollicitanten mede te deelen,
dat van een dergelijke benoeming werd afgezien. Wellicht kan de Crisiszuivel-
centrale overwegen een gedeelte van onze productie in Indië te plaatsen en de
Australische import te contingenteeren. Ref.)

De meest voorkomende botergebreken zijn zuur (goor), vettig (spekkig) en sterk.
Statistisch bleek, over de jaren 1928 t.e.m. 1933, dat het gebrek zuur (goor) voorkomt
in de periode Mei tot October. Het botervet krijgt in den weidetijd een andere
samenstelling, d.w.z. de consistentie van het vet wordt zachter, waardoor ze niet
zoo gemakkelijk uitgekamd kan worden. Het percentage ingesloten karnemelk is
daardoor grootcr, bacteriewerking doet de rest. Het gebrek vettig (spekkig) komt
voor in de maanden Jan. tot Mei, de periode waarin 80% der melkkoeien kalft.
Door het hojge gehalte „nieuwe" melk krijgt de boter een vettige smaak, welke in
Mei verdwijnt.

Sterk wordt de boter in de maanden Augustus tot December. Deze sterke lucht
bespeurt men ook aan de melk van oud-melksche koeien. Men brengt dat sterk
worden in verband met het hooge percentage van dergelijke koeien in deze maanden.

Peller 3) neemt stelling tegen de bewering, dat toeneming van vleeschgebruik
tot verhoogde kankerontwikkeling aanleiding zou geven. Wanneer deze bewering
juist was, dan zou kanker vooral een ziekte van de beter gesitueerden moeten zijn;
hiertegen pleit, dat in de Engelsche statistieken kanker het meest bij arbeiders
voorkomt. Hoewel Peller alcoholgebruik als een factor voor kankervorming aan-
neemt, blijkt dat wanneer alcoholgebruik met ruime vleeschvoeding gepaard gaat

1) Dr. W. v. d. Akker: Productie en afzet van melk op Java. Economisch Weekblad,
Jg. 3, No. 1.

2) F. Keestra: Het voorkomen van enkele botergebreken. Officieel Orgaan van den
Algemeenen Nederlandschen Zuivelbond (F.N.Z.). No. 8, 21 Febr. 1934.

(caféhouders) er minder carcinoom voorkomt dan bij alcohol met weinig vleesch-
gebruik (kellners).

Peller gelooft niet in een stijgende kankerfrequentie; een schijnbare toeneming
is het gevolg van een veranderde leeftijdsbezetting in de statistieken en verbeterde
diagnostiek.

Eenigszins in dezelfde richting wijst het onderzoek van Endrös i), die een streek
onderzocht waar de bevolking in de laatste 80 jaren in vrijwel onveranderde om-
standigheden was gebleven. In deze streek bestond een hooge kankersterfte. De
voeding, die oorspronkelijk bijna zuiver vegetarisch was, met onvoldoende vet en
eiwit en een overdaad aan koolhydraten, is echter in zooverre gewijzigd, dat naast
veel koolhydraten meer eiwit en vet gebruikt worden. Niettegenstaande deze dieet-
verandering is de kankersterfte practisch gelijk gebleven.

Niettegenstaande in Egypte het Bilharzia-carcinoom voorkomt en 13% van alle
kankergevallen omvat, is toch de totale frequentie van kanker slechts 1/10 van die
in Europa en Amerika. Speciaal carcinomen van de digestietractus zijn er zeldzaam,
ook bij daar levende Europeanen. Schrumpf-Pierron meent ras- en klimatologische
factoren te mogen uitsluiten en zoekt de oorzaak in de rijkdom aan magnesiumzouten
van de bodem; veel magnesium- en weinig kaliumzouten in het voedsel zouden
voor deze afwijkende frequentie aansprakelijk zijn.

Lombard 2) geeft in groote trekken een critisch overzicht van de literatuur over
dit onderwerp, waarbij al dadelijk blijkt dat van een bepaald aetiologisch verband
van talrijke plantaardige- en dierlijke parasieten (ascomyceten, blastomyceten,
sarcosporidiën, enz.) en de gezwellen waarin zij werden aangetroffen, niets is komen
vast te staan. Experimenteel konden soms pseudo-gezwellen (granulomen) met
dergelijke parasieten worden opgewekt. In andere gevallen lijkt het resultaat meer
op een gezwel, zooals bij de cholangitis coccidiosa van het konijn, maar de nieuw-
vorming mist de meest essentieele eigenschap van een gezwel: de autonome groei.

Bij de hoogere parasieten vinden we de klassieke voorbeelden: Cvsticercen-sarcoom
(Borrel, Bullock en Curtis). Spiropteracarcinoom (Fibiger), Cnemidocoptes-
carcinoom (Teutschlaendf.r), terwijl ook op het galgangcarcinoom bij distomatose
van de kat (Hoocland, Pelagatti) de aandacht gevestigd wordt. Voor deze gevallen
is een aetiologisch verband tusschen gezwel en parasiet óf experimenteel bewezen,
óf zeer waarschijnlijk te achten.

De voornaamste hypothesen betreffende de rol die de parasieten bij het ontstaan
van een gezwel spelen worden besproken, vooral de onderzoekingen van Borrel,
die meent, dat de parasieten overbrengers van een kankervirus zouden zijn. Met
groote volharding heeft Borrel al gedurende 40 jaar dit virus trachten aan te toonen,
zonder daarin echter overtuigend geslaagd te zijn.

Trouwens geen der experimenten geeft een afdoend antwoord over de wijze
waarop de parasieten hun rol bij het tot stand komen van een gezwel vervullen.

In 1930 hadden Dr. Freud en Dr. Kaminer de wereld opgeschrikt door hun
meening, dat alle dierlijke vetten onder aanvoering van palmitinezuur het vermogen
zouden bezitten kanker te verwekken. Vooral melk en hare producten waren fataal.

1) L. Endrös: A local study of the incidence of cancer. Zeitschr. f. Krebsf. 1932, Bd. 36,
biz. 165.

P. Schrumpf-Pif.rron: Rarity of cancer in Egypt and its probable cause. Zeitschr. f.
Krebsf. 1932, Bd. 36, biz. 145 (ref. Arch, of Path. 1933, Bd. 16, biz. 897—898).

3) Milch und Milchprodukte bei der Ernährung Krebskranker. Schweiz. Milchzeitung
Jg. 59, Nr. 57.

Doch ziet in 1933 doet Prof. Caspari, een kankerspecialist, in Fortschritte derTherapie,
het orgaan van de Duitsche Ziekenhuisdoktoren, Bd. 9, Heft 3, mededeelingen
van tegengestelden aard. Kanker genezen met melk en melkproducten gaat niet.
Wel zijn echter deze producten zeer waardevol voor geopereerden en lijders aan
kanker. Het bleek, dat boter en kaas de groei der gezwellen niet deden toenemen,
maar remden en zelfs hun volume deden slinken. Groot is daardoor de vreugde der
melkproducenten, welke benadeeld meenden te zijn en nu de melk en hare pro-
ducten weer in de lijst van het weinig afwisselende dieet der kankerlijders zien
opgenomen. Molanus.

Curasson 1) beschrijft een speciaal bij Angorageiten voorkomende vorm van
huidkanker, die tot nu toe alleen in Zuid-Afrika, maar door invoering van dit ras
in Oost-Afrika nu door hem ook in Soedan is geconstateerd. In sommige streken
treedt zij op als eene enzootie, maar niet bij andere geitenrassen en in de meeste
gevallen merkt men de tumoren alleen op aan het perineum, soms ook aan de hoorn-
basis, het oor en de schouder.

In het post-embryonale leven blijven resten van de chorda dorsalis soms aan-
wezig in de tusschenwervelschijven. Deze resten zijn herkenbaar aan de groote,
sterk vaculaire cellen met centrale kern; zij komen bij de mensch vooral in het gebied
van de sella turcica en in het achterste gedeelte van de wervelkolom voor.

Tumoren van deze embryonale resten uitgaande komen ook voornamelijk op
genoemde plaatsen -voor, terwijl één geval in dc halsstreek (Klebs) bekend is;
zij zijn zeldzaam. Ball en Auger 2) berichten nu het eerste geval bij dieren en wel
in de halsstreek van een 6 jarige Cockerspaniel. Dc stevige tumor (6 X 3—4 c.m.)
bevond zich tusschen de trachea en de eerste halswervels en werd grootendeels
operatief verwijderd. Een locale recidive trad zeer snel op en kon door Röntgen-
bestraling niet worden beïnvloed. Wegens optredende slik- en ademhalingsbezwaren
werd de hond afgemaakt. Een autopsie werd niet toegestaan. Het histologische beeld
komt overeen met de chordomen van de mensch; merkwaardig is het optreden van
klierachtige holten, zooals ook door Alezais en Peyron zijn waargenomen en die
mogelijk een herinnering zijn aan het canalis chordalis.

Alle drie de gevallen werden in de subcutis gevonden (éénmaal buikstreek, 2 maal
voorbeen). Vrij uitvoerig worden de literatuur, de verschillende vormen en de
indeeling der lymphangiomen besproken ; uit een klinisch oogpunt zijn van belang
de difTerentiaaldiagnose van chron. lymphstuwing en caverneus lymphangioom,
en de groote infectiekansen bij operatief ingrijpen.

Van de histologische bevindingen zij vermeld het ontbreken van kleppen in de
sinusachtige lymphruimten ; deze waarneming is zeker van groot belang voor de
differentiaaldiagnose lymphangioom-chron. lymphstuwing. Van geval 2 zijn enkele
goede microfoto\'s (zilverimpregnatie) afgebeeld.

2) v. Ball et L. Auger : Les chordomes ou tumeurs de la chorde dorsale chez l\'homme
et les animaux. Premier cas de chordome en pathologie comparée: Chordome cervical chez un chien.
Revue vétérinaire et Journal de Méd. vét. et de Zootechnie. 1933, blz. 185.

3) Kavernöses Lymphangion der Haut (Elephantiasis lymphangiomatodes). Th. Schmidt
W. tierärztl. Monatsschr. 1933, blz. 33.

De melanomen vormen een der moeilijkste hoofdstukken der gezwelleer. De
nog steeds bestaande controversen over epitheliale- of mesenchymale oorsprong
der pigmentvormende cellen worden in het artikel van Mc. Fadyean i) besproken
Mc. F. volgt in hoofdzaak de dissertatie van v. Dorssen en is met de meeste dier.
pathologen van meening, dat de schimmel-melanomen van bindweefsel-afkomst,
dus sarcomen, zijn. Uit eigen ervaring deelt Mc. F. twee gevallen van gepigmen-
teerde carcinomen mede. Nieuwe gezichtspunten komen echter niet voor den dag.

Bij honden veroorzaakt tetrachlooraethyleen meer pathologische afwijkingen
dan hexylresorcinol. Voor het onderzoek lieten Christensen en Lynch 2) de dieren
24 uur vasten en 24 uur na het toedienen van het middel werden zij gedood. De
dosis tetrachlooraethyleen bedroeg 1 c.c. op 4.8 K.G. lichaamsgewicht, 2 c.c. op
9.7 K.G., 3 c.c. op 12.2, 12.5 en 15.9 K.G. gewicht van den hond. Het werd \'s morgens
in weeke capsules toegediend; 4 uur na de kuur werd magnesiumsulfaat gegeven.
Na een enkele dosis konden de schrijvers een duidelijke depressie van hart en adem-
haling waarnemen, hetgeen nog duidelijker werd nadat het purgans gegeven was.
De lever was week en het hart was eenigermate diffuus vettig gedegenereerd. De nieren
bleken onveranderd, maar de dunne darm was steeds geplooid en gezwollen en dui-
delijk ontstoken. Een hond van 7.7 K.G. stierf na 9 doses van 2 c.c., terwijl een hond
van 14.1 K.G. na 5 doses van 3 c.c. bezweek. De afwijkingen in hart en lever werden
bij dit dier in sterker mate waargenomen. De nieren bleken onveranderd te zijn.

Het middel werd in harde capsules ingegeven, gevolgd door magnesiumsulfaat,
4 uur na de behandeling. Na een enkele dosis werden bij geen der honden zichtbare
afwijkingen waargenomen; microscopisch bleken lever en hart slechts zeer weinig
veranderd te zijn; de nieren waren normaal. Bij herhaalde doses waren lever en hart
zeer sterk veranderd. Een van de honden stierf 4 dagen na de 5e doses, een andere
werd ziek na de 3e dosis en werd gedood na de 4e dosis. Bij beide dieren werden
ontsteking, necrose en verweeking van den darm waargenomen. De nieren van deze
honden waren onveranderd. Baudet.

Giovine 3) geeft een overzicht van twee gevallen van spiropterosis bij den hond.
De symptomen zijn: verminderde eetlust, slikbezwaren, pijnlijke herhaalde bra-
kingen, die niet door geneesmiddelen zijn te beinvloeden, speekselvloed, lichte hoest,
normale temperatuur, versnelde gejaagde pols. De verschijnselen doen denken
aan rabiës, de dieren gaan te gronde aan inanitie.

Bij sectie worden in het thoracale deel van de oesophagus een of meer knobbels
aangetroffen bedekt door mucosa, waarin een kleine opening. Bij insnijden van de
knobbel blijkt deze door een labyrinth van gangen gevormd gevuld met bloedige
pus, waaruit bij druk een volwassen exemplaar van de spiroptera sanguinolenta
te voorschijn komt.

1) Sir John Mc. Fadyean. Journal of Comp. Pathology and Therapeutics 1933,
blz. 186.

2) B. V. Christensen en H. J. Lynch: The effect of anthelmintics on the host. I. Te-
trachlorethylene, II. Hexylresorcinol. Jl. Pharm. en Exper. Therap. 1933, 48, p. 311—316.

3) Prof. Domenico Giovine: Reale istituto superiore di medicina veterinatia di
Messina.) Ricerche e considerazioni sulla spiropterosi canina. La Nuova Veterinaria Anno
XII no. 5, pag. 201.

Sehr, meent, dat de gewone vindplaats in de aorta niet de geschikte plaats is voor
de spiroptera om volwassen te worden. Hij vond in de aorta nooit geheel volwassen
exemplaren, wel in de Oesophagus en meent dat de eieren ontlast worden met de
faeces en dat insecten, reptielen, vogels als tusschengastheer voor de larve dienen,
door den hond worden opgegeten, en deze infecteeren.

Bij de sectie van 100 hondencadavers te Messina werd 34 maal spiropterose van
de Oesophagus gevonden, 22 maal van de aorta. Verselewel.

In hoofdzaak worden in dit onderzoek beschreven de histopathologische ver-
anderingen van het centrale zenuwsrelsel bij hondenziekte. Hiervoor gebruikten
Marinesco c.s. i) gevallen met overwegend nerveuze verschijnselen (afgemaakt
7—20 dagen na het begin der ziekte). Het onderzoek is zeer uitgebreid en systema-
tisch verricht.

De veranderingen wórden zoowel in de witte- als in de grijze substantie gevonden
en omvatten ontstekingsprocessen en degeneraties. Het centrale zenuwstelsel wordt
vooral langs haematogenen weg aangetast.

Primair treedt hierbij op een haardvormige perivasculaire ontsteking, waarbij
de grootere vaten vooral lymphocytaire- en de capillaire bloedvaten plasmocytaire
\'infiltratie te zien geven: de vaatwand kan hierbij hyaline veranderd zijn. Als regel
is een meningitis cerebrospinalis aanwezig, van wisselende hevigheid en uitbreiding;
van uit de meningen kan ook het ontstekingsproces continu langs de vaatscheeden
voortschrijden. Aansluitend aan de ontstekingshaardjes om de vaten treden in de
witte substantie degeneratie van de ascylinders en demyelinisatie op; deze laatste
doet zich voor als vacuolaire gebieden (Lückenfelder). In jonge stadiën treedt
hierbij geen gliareactie op; er schijnt een zekere regressie van glieuze elementen te
ontstaan (clasmatodendrose met hypertrophie van het cellichaam), blijkbaar onder
invloed van het virus. In een later stadium treden gliahaarden op, waaraan micro-
en macroglia gelijkelijk deelnemen en waarbij phagocyten (korrelcellen) gevormd
worden.

In de grijze substantie zijn aan de gangliëncellen verschillende afwijkingen te
zien; zwelling van de cel, achromatose, excentrische kernplaatsing, neuronophagie
met verdwijnen der cellen. In het ruggemerg is vooral de grijze substantie rondom
het ccntraalkanaal (grijze commissuur) het sterkst aangetast.

Het sterkst veranderd zijn overigens:
het verlengde merg (corp. restiforme en pyramidenstrengen), kleine hersenen
(grijze en witte substantie), ammonshoorn en hersenbasis (pedunculi cerebri, tractus
opticus, tuber cinereum en infundibulum). Gezien de opvallend sterke localisatie
in deze basale hersengedeelten meenen de schrijvers, dat ook een direct indringen
van het virus via de neuskeelholte waarschijnlijk is te achten, naast de reeds genoemde
haematogene besmetting. Behalve deze beide besmettingswegen speelt ongetwijfeld
de cerebrospinale vloeistof een rol voor de secundaire verspreiding in het centrale
zenuwstelsel. De hersenschors is meestal weinig veranderd; het meeste nog de witte
substantie (corpus medulläre, corpus callosum, Capsula interna).

Ook in de spinale gangliën en enkele onderzochte gedeelten van periphere zenuwen
werden veranderingen gevonden.

Tevens hebben de schrijvers een onderzoek naar celinsluitsels ingesteld. Behalve
in gangliëncellen, waarin de lichaampjes overwegend intranucleair worden aan-
getroffen, worden zij ook in gliacellen gevonden. De meeste celinsluitsels worden in
het ruggemerg gevonden met afnemende frequentie naar de hersenen toe. De ver-
schillen met Negri\'sche lichaampjes worden uitvoerig besproken. In verband met
de door sommige onderzoekers veronderstelde parasitaire natuur van de „Staupe-

1) G. Marinesco, S. Draganesco, G. Stroesco. (de Bucarest). Recherches histo-
pathologiques sur la maladie des jeunes chiens. (Maladie de Carré). Annales de l\'Institut
Pasteur 1933, tome 51, blz. 219.

körperchen", is het van beteekenis, dat met verschillende methoden geen chromatine
kon worden aangetoond; hierdoor is de parasitaire theorie practisch onhoudbaar
gebleken. De lichaampjes naderen door hun karyotropie het meest tot die bij de
Borna\'sche ziekte, doch door het voorkomen in gliacellen wijken zij weer van andere
neurotrope virusziekten af.

Door de localisatie zoowel in de grijze en witte substantie van het centrale zenuw-
stelsel staat de hondenziekte als tusschenvorm tusschen ziekten met voorkeur voor
één dezer substanties. De vooral perivasculair optredende demyelinisatie groepeert
haar dicht bij de post-vaccinale encephalitis. H. J. M. Hoogland.

Bij het pathologisch-anatomisch onderzoek van endometritiden bij de teef is het
Tagliavini i) opgevallen, dat de aard der baarmoederaandoening afhankelijk is
van de hormoonwerking van het ovarium.

Hiervoor onderscheidt hij twee stadia in het ovarium, n.1. het aanwezig zijn van
corpora lutea of het bestaan van cysteus ontaarde follikels. Door de verschillende
hormoonwerking zou de aard der endometritis beinvloed worden.

Bij het voorkomen van corpora lutea is de baarmoeder dunwandig, de muscula-
tuur atrophisch; een o. tstoken mucosa met exsudatie van veel lympho-leucocyten,
veel regressie, een meer of minder groote hoeveelheid pus in dc baarmoederholte,
al of niet aseptisch.

Bevat het ovarium cysteus ontaarde follikels, dan is in het beginstadium de baar-
moeder dikwandig, de musculatuur hyperplastisch, het slijmvlies met veel bloedinkjes
en plasmacellen, soms cysten; geen inhoud. Later ook regressie van de mucosa en
sclerose der musculatuur onder invloed van de abnormaal groote afscheiding van
follikelhormonen.

De waarnemingen strekken zich uit over 55 gevallen, waarvan 24 met cysteus
ontaarde follikels in de ovariën; de andere met corpora lutea.

Uitgebreid worden de histologischen veranderigen van uterus en ovarium beschre-
ven. Eenige microfoto\'s zijn ter verduidelijking ingelascht. Hofstra.

Volgens parasitologische handboeken en enkele opgaven in de litteratuur behoort
de huiskat tot de definitieve gastheer voor de echinococcus granulosus, en kan deze
parasiet experimenteel op dc kat worden overgebracht, zoodat dit dier ook bij de
verspreiding der echinococcosis een rol speelt.

Blijkens de proeven, welke Lörinez 2) nam bij 11 honden en 51 katten, gaat de
postembryonale ontwikkeling van de echinococcus granulosus bij de kat veel lang-
zamer dan bij de hond. In de ontwikkeling treedt spoedig een stilstand in en de worm
degenereert. De geslachtsrijpheid wordt niet bereikt.

Een groot aantal katten had na een besmetting pathologische verschijnselen.
Van meer belang is het feit, dat van de 31 zorgvuldig gadegeslagen katten 14 spontaan
van een kunstmatige infectie genazen.

Bij de hond gelukt de infectie in 100%. Bij dit dier kan de worm de volkomen
geslachtsrijpheid in 36 dagen bereiken; toch hangt hier dc ontwikkelingstijd niet
zelden van individueele omstandigheden van den gastheer af. Niettegenstaande
dit feit is het aangewezen, honden, welke aan een infectie zijn blootgesteld geweest,
in een 5—6 tal perioden, met een week tusschenruimte, prophylactisch te behandelen.

Bovengenoemde onderzoekingen hebben niet opgelost de vraag of de tot dusver
slechts door 2 autoren bij katten gevonden soort van echinococcus oligarthus een
zelfstandige soort is of een biologische variatie van de echinococcus granulosus,
ontstaan in een niet-specifieke gastheer. de Graaf.

1) Aldo Tagliavini.:Di alcime alterazione uterine della cagna in rapporto alla funzionalita
ovarica. La Clinica Veterinaria, 1934. N. 4, p. 253.

2) Lörinez: Die Rolle der Katze in der Verbreitung der Echinococcosis. (Centr. f. Bakt.
Orig. Bd 129, 1933, pg. 1).

Tetrachlooraethyleen is veel minder giftig voor katten dan tetrachloorkoolstof.
De therapeutische dosis benadeelt de organen niet en de toxische werking wordt
niet verhoogd door bijvoeging van alcohol.

De eerste verschijnselen ontstaan bij een dosis van i c.c. per K.G. Bij een dosis
yan 4.5 c.c, per K.G. herstelden de katten nog; bij 5 c.c. per K.G. lichaamsgewicht
is de werking doodelijk. Bij deze dieren werd door Maplestone en Chopra i) in
hoofdzaak zwelling en vettige ontaarding van de lever waargenomen. Bij een geval
bleek tevens een geringe necrose van de lever te bestaan. Ook in de nieren werden
veranderingen vastgesteld. De conclusie is, dat in vergelijking 0.5 c.c. tetrachloor-
koolstof per K.G. meer schade veroorzaakt dan 5 c.c. tetrachlooraethyleen per K.G.
lichaamsgewicht van de kat. Baudet.

De trichinen verlaten haar kapsels zoodra zij in het darmkanaal van den gast-
heer komen. Dit valt samen met de digestie van het vleesch, waarin de kapsels be-
loten zijn en niet 24 uur later, zooals door sommige onderzoekers wordt aangegeven.
Reeds 17—18 dagen nadat het geïnfecteerde vleesch is opgenomen, gelukt het weer
met het vleesch van dit besmette dier een nieuwe infectie te bewerkstelligen.
Daarvoor is het niet noodig dat de jonge trichinen zich eerst ingekapseld hebben.
De vorming van kapsels in de spieren begint reeds de 4e week na de besmetting.
Een uur na de besmetting van de darm vindt men de jonge trichinen in de dunne
darm ; dit darmgedeelte wordt bij voorkeur door de trichinen aangevallen. In
dc maag en in de dikke darm kunnen zij zich niet ontwikkelen. Reeds 24 uur nadat
de trichinen zich aan het slijmvlies vast gehecht hebben kan men de geslachtelijke
differentiatie waarnemen. Na 48 uur treft men reeds bevruchte wijfjes met cm-
bryonen aan ; de embryonen komen na 80—go uur vrij (waarnemingen bij muizen
en katten). Indien men belet dat de trichinen zich aan het darmslijmvlies vast-
hechten, dan kunnen zij zich niet verder ontwikkelen. Brengt men de trichinen
in zijden zakjes in den darm, dan doorboren zij de wand van het zakje, om zich
zoo spoedig mogelijk aan het slijmvlies vast te hechten. Belet men dit door de wand
van het zakje met col\'odium af te sluiten, dan ontwikkelen zij zich niet verder,
doch blijven opgerold liggen, zooals men dit bij spiertrichinen kan waarnemen.
Dc trichinen dringen in de darmvlokken ; men kan hen daar reeds 12 uur na de
infectie in coupes aantoonen. In de darmvlokken vinden de trichinen het noodige
voedsel en de zuurstof, die zij aan hun gastheer onttrekken. Het bezit van een
pharyngeaalbulbus zou aantoonen dat de trichinen niet van de darminhoud van
de gastheer leven, maar van de lichaamsvochten van de gastheer. De strijd tegen
de darmtrichinen zou dus moeten geschieden met chemische stoffen, waarmede
men zou moeten bereiken, dat de trichinen de darmvlokken loslaten, waarna zij
zouden afsterven.

Door deze uitgebreide publicatie, van Heller 2), die met een aantal micro-
foto\'s voorzien is, zijn interessante waarnemingen bekend geworden. Zij zijn
echter niet alle nieuw, daar andere onderzoekers op dit gebied ook reeds goed
werk geleverd hebben.

Waar het om gaat is, een middel te vinden om de darmtrichinen af te drijven.
Hiermede zou men dan de darmtrichinellose, het zwaartepunt van de trichine-
infectie, met succes kunnen bestrijden. (Ref.). Baudet.

1) P. A. Maplestone en R. N. Chopra: The toxicity of Tetrachlorethylene to cats.
Indian Med. Gaz. 1933, 68, No. 10, p. 554—556. Réf. Trop. Dis. Bull. 31, 6, 1934.

2) Quelques observations sur la biologie de la Tricinella spiralis. Heller, M. Trans-
actions on the Dynamics of Development, VIII, 1934, p. 167—185 (Russisch),
met Fransch résumé.

Als uiterste tijdgrens van het door jonge spiertrichinen binnendringen van de
spieren wordt door Trawinski en Maternowska i) den igden dag na de infectie
genoemd. Op dezen dag zijn de jonge spiertrichinen morphologisch reeds volkomen
ontwikkeld, zoodat ze ook alreeds geslachtelijk gedifferentieerd zijn.

Jonge, nog nret ingekapselde spiertrichinen blijken, tengevolge van de hard-
heid van de chitinehuid, zeer resistent tegenover de inwerking van het maagsap
gedurende hun verblijf in de maag van een besmette gastheer. Volgens schrijvers
zou het negatief resultaat van besmettingsproeven met jonge spiertrichinen bij
gnieuwe gastheeren niet het gevolg zijn van een schadelijke, vernietigende werkin
van het maagsap bij dergelijke proefdieren, maar meer van het in een te jong
stadium verkeeren van deze jonge spiertrichinen. de Graaf.

Struck 2) vermeldt een zwangersc.hapsduur van 387 dagen bij een vierjarige
koe. Het kalf, dat tijdens de geboorte stierf, woog 82^ K.G. De volgende waar-
nemingen van andere schrijvers worden aangehaald : Charbonnel : koe 29 dagen
over tijd, kalf 88J K.G. ; Frodl : 12 maanden en 27 dagen, kalf 87 K.G. ; Wieland :
362 dagen, kalf 86 K.G. ; Weathy : 364 dagen, kalf 77 K.G. ; Tatam : 365 dagen,
kalf had tanden als een van 6 maanden ; Andres : 369 dagen, kalf 99 K.G. ; Andres
geeft nog, door anderen waargenomen, tijden aan van 309—439 dagen.

Foster 3) gaf aan honden voor en tijdens de zwangerschap, herhaaldelijk mijn-
wormlarven. De jongen bleken allen besmet en stierven 13—18 dagen na de ge-
boorte, aan mijnwormziekte, onder de gewone verschijnselen van anaemie. Zij
herbergden tussen 45 en 71 mijnwormen en eveneens jonge ascariden waarmee
zij eveneens praenataal besmet waren.

In de Zoölog. tuin te Moscow vond men dat struisvogelvlees goed smaakt. (Vol-
gens Brehms 4) worden de eieren en het vlees in Afrika door de inlanders gegeten
en heeft het vlees overeenkomst met rundvlees). Men wil nu in de zuidelijke steppen
van Sovjet Rusland op groote schaal struisvogels gaan kweeken. Elk paar kan per
jaar 15 ä 16 kuikens voortbrengen; de volwassen vogels wegen 50 tot 75 K.G.

Minder toxies maken van slangengif 5) was wenselijk daar de sterke toxiciteit
het onvatbaar maken van paarden (voor de antiserum-bereiding) tot een langdurig,
riskant en kostbaar werk maakte. In Zuidafrika heeft men proeven genomen en
is men geslaagd, zonder de antigene eigenschappen te schaden, door behandeling
van het gif met gal, solganal (een organies goudpreparaat), en formaline.

Veen 6) verwijderde bij een jongen een paraffïne-staafje dat in de urethra was
gestoken en in de blaas geglipt was, door het op te lossen in petroleum-aether,
dié met een gummi-catheter in de blaas werd gebracht. Hij wijst er op dat, wanneer
het mogelijk is, een in de blaas geraakt voorwerp op te lossen, dit verreweg de voor-
keur verdient boven operatief verwijderen.

1) Über Invasionsfähigkeit junger Muskeltrichinen. Trawinski ± Maternowska.
(Centr. f. Bakt. Orig. Bd. 128, 1933, pg. 328).

In de jaarverslagen over 1931 en 1932 van den Hoofdinspecteur, belast met het
toezicht op de naleving van de Vleeschkeuringswet, wordt vrij uitvoerig ingegaan
op de door keuringsdiensten vermelde cijfers betreffende cysticercosis. Dit valt te
waardeeren. Het is echter jammer, dat de desbetreffende cijfers en beschouwingen
zoo weinig systematisch zijn opgesteld en geen voldoende inzicht geven omtrent de
wijze waarop het desbetreffende onderzoek door de verschillende keuringsdiensten
wordt uitgeoefend, noch van de positieve resultaten voor de volksgezondheid hiervan,
en dus de hoofdzaak niet voldoende belichten. Er worden allerlei cijfers doorelkaar
opgesomd, nu eens van gevallen alleen van gestorven cysticercen, dan weer van le-
vende en gestorvene tezamen, en een enkele maal wordt slechts een greep gedaan
uit de gevallen alleen van levende, terwijl percentages zelden worden genoemd.

Het valt toch niet te ontkennen, dat het voornaamste deel van het onderzoek
op cysticercosis het onderzoek op levende exemplaren betreft, en het lijkt niet te veel
gevraagd, dat in bedoelde jaarverslagen aan de percentages der gekeurde dieren,
waarbij levende exemplaren worden gevonden, de meeste aandacht of tenminste
evenveel aandacht wordt besteed als aan die der afgestorvene. Dit nu wil mij toe-
schijnen niet het geval te zijn.

c. ,, ,, ,, ,, ,, ,, gestorven exemplaren, van verschillende keu-
ringsdiensten kan aanwijzingen geven omtrent verschillen en vermoedelijke tekort-
komingen in bepaalde diensten.

Daarbij dient dan verder terdege onderscheid te worden gemaakt tusschen een
verdacht laag cijfer voor afgestorven, en een idem voor levende cysticercen.

Hoewel vermelding van het aantal dieren met levende cysticercen niet als zoo-
danig op den kwartaalstaat wordt gevraagd, mag toch aangenomen worden, dat
steriliseeren wegens cysticercose als zijnde de sterkst waarde-verminderende be-
handeling, practisch niet voorkomt, en dat dus de in staat I onder „koelen" en „zou-
ten" vermelde gevallen (rubriek 8 en 9) alle in dien dienst opgespoorde dieren met
levende C. omvatten.

Een verdacht laag cijfer in deze beide rubrieken samen zal dus terecht twijfel
mogen wekken omtrent de nauwkeurigheid van het cysticercose-onderzoek, hoe-
wel er ook dan nog dieper op mogelijke andere oorzaken zal moeten worden
ingegaan, en tevens een overzicht ter plaatse omtrent de methode van onder-
zoek zal moeten worden verkregen.

Uit de cijfers zonder meer te concludeeren tot een onvoldoend onderzoek is
ook dan m.i. niet gerechtvaardigd. Zoo moet rekening worden gehouden met
de streken waaruit de geslachte dieren afkomstig zijn, en met het slachten van
een overwegend aantal oude, respectievelijk jongere dieren, gezien het feil dat
bij jongere dieren meer levende kiemen voorkomen dan bij oude.

Een laag cijfer voor de rubriek afgestorvenen cysticercen behoeft echter niet in de
eerste plaats aan onvoldoende onderzoek te doen denken. Hier kan ook ongetwijfeld
het verzuimen van geregeld noteeren van alle gevallen — als zijnde voor den
keuringsdienst ten opzichte van allerlei andere afwijkingen van ondergeschikt
belang — in het spel zijn. Temeer zal dit laatste waarschijnlijk zijn te achten
wanneer in die keuringsdiensten het aantal gerapporteerde dieren met levende
cysticercen percentsgewijze geen slecht figuur maakt ! (Uiteraard blijft overigens
het zoo nauwkeurig mogelijk noteeren van de aangetroffen afgestorven cysticercen
gewenscht). "

De secretaris verzoekt de eventueele deelnemers aan den gemeenschappelijken
maaltijd, te houden na afloop van de Huishoudelijke Vergadering op Vrijdag
12 October a.s., zich wel aan hem te willen opgeven aan zijn adres te Nijmegen,
uiterlijk Dinsdag 9 October; na dien datum is opgave nog mogelijk aan zijn adres
voor die dagen te Utrecht, Adr. van Ostadelaan 19. van Heusden.

Vergadering op Vrijdag 12 October des morgens te half elf in het Pathologisch
Instituut Biltstraat 166, Utrecht.

Verslag van de werkzaamheden van het bestuur ter zake van de organisatie
der groep in de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Verslag van de werkzaamheden der commissie voor de positie van leeken bij
de uitoefening van de „Vleeschkeuringswet" en de benoembaarheid tot hoofd
van dienst.

Adviezen uitgebracht aan het Hoofdbestuur der Maatschappij over „melk van
runderen vrij van tuberculose" en over de wijze waarop de Maatschappij werk-
zaam kan zijn ter behartiging van de maatschappelijke belangen der leden.

Demonstratie (met toelichting) door den heer B. Molanus van Methoden ter
bepaling van den ouderdom (het al dan niet versch zijn) van eieren.

Sluiting der vergadering te 12.45, ^ten einde des namiddags de huishoudelijke
vergadering der Mij. te kunnen bijwonen.

Het bestuur der groep zou het op prijs stellen indien vele leden zich opgaven
voor de gemeenschappelijke maaltijd der Maatschappij, die dien namiddag
wordt gehouden.

Dc Inspecteurs te den Haag 1) en te Leeuwarden 2) hebben blijkbaar, in
tegenstelling met dien te Amsterdam 3) e.a., ook de waarde der vermelding van ge-
vallen met levende C. gevoeld en door de cijfers van verschillende diensten uit
de rubrieken 8 en 9 van staat I te vergelijken, de verwijzing door den Hoofdinspec-
teur 4) naar alléén staat III rubriek I terecht aangevuld.

Het is te wenschen dat uit de volgende Jaarverslagen zal blijken, dat in boven-
geschetsten zin meer profijt uit de beschikbare cijfers is getrokken. Dan zal tevens
zijn voorkomen, dat door minder critisch lezenden uit de in dit opzicht door hun
onvolledigheid gemakkelijk een verkeerden indruk vestigende Verslagen onjuiste of
voorbarige conclusies worden getrokken, waartoe nu wel aanleiding bestaat.

Amsterdam. Het totaal aantal slachtingen liep terug van 215.491 in 1932
tot 193.992 in 1933, dus een achteruitgang van 21.499 stuks slachtdieren. Die ver-
mindering komt vooral op rekening van de varkens, waarvan het aantal slachtingen
terugliep met 29.902 stuks of ruim 29%. Eveneens ging het slachtcijfer voor nuchtere
kalveren en voor paarden achteruit. Doordat het bevroren buitenlandsch rund-
vleesch geen voldoende aftrek meer had, werd de gemeentelijke vleeschvoorziening,
het z.g. bevroren vleesch-monopolie, met ingang van 1 Juli beëindigd.

Bijzonder groot was de aanvoer van geslachte nuchtere kalveren en schapen,
afkomstig uit andere gemeenten. Evenals elders in ons land zag men ook te Amster-
dam, speciaal na de inwerkingtreding der Crisis-Varkenswet een sterke toeneming
van den invoer van varkensvleesch.

Zoo werden b.v. in 1931 aan het abattoir geslacht 105.891 varkens en toen in-
gevoerd 957.512 K.G. varkensvleesch; voor 1923 waren deze cijfers respectievelijk
70.784 en 1.932.051. De slachting narn dus af met 33%, de invoer steeg daarentegen
met 102%. Daar deze toestand zoowel voor de gemeente als voor de op het abattoir
gevestigde bedrijven zeer nadeelig is, hebben B. en W. in een schrijven aan den
Min. van Economische Zaken op deze kwestie de aandacht gevestigd en verzocht,
te willen doen nagaan, of het mogelijk zou zijn den invoer van varkensvleesch te
doen beperken. Ondanks dat B. en W. den Minister aan de beantwoording van hun
bedoeld schrijven hebben herinnerd, was aan het einde van het verslagjaar een ant-
woord nog niet ingekomen.

Wat het vleeschverbruik betreft, wordt medegedeeld, dat men het totale vleesch-
verbruik voor Amsterdam, volgens een bepaalden maatstaf, betreffende het ge-
middelde gewicht der verschillende diersoorten, in 1933 mag stellen op 31,1 millioen
K.G. Het aantal slagerswinkels bedroeg 1027 op 31 December.

Tuberculose kwam voor bij 34,11% der runderen, 0,66% der vette kalveren,
1,18% der graskalveren, 0,15% der nuchtere kalveren, 0,19% der eenhoevige
dieren, 11,08% der varkens, 1,35% der geiten. Het trichinenonderzoek leverde
een negatief resultaat op. Onder de rubriek bacteriologisch onderzoek wordt mede-
gedeeld, dat bacteriaemieën, veroorzaakt door paratyphus, werden aangetroffen
bij 7 nuchtere kalveren, 1 graskalf en 3 vette kalveren, alle met miliair-necrose;
i nuchter kalf met algemeene septicaemie-verschijnselen en 2 nuchtere kalveren
met acute omphalophlebitis. In verband met de in bovenbedoeld opzicht opgedane
ervaring is nogmaals de dringende noodzakelijkheid aangetoond, van een zeer
nauwkeurig onderzoek op de aanwezigheid van miliair-necrotische haardjes in lever
en nieren en het losmaken dezer laatste organen uit de vetkapsels. Voor dit onder-
zoek is, bij afwezigheid van voldoend daglicht, een in alle opzichten goede verlich-
ting der slachtruimte een besliste vereischte.

Het aantal afgelegde winkelbezoeken bedroeg 22.679; aantal inspecties op den
openbaren weg, inclusief markten 2402. Het totaal gewicht der aangehouden partijen
vleesch bedroeg 6161 K.G. Aangehouden en afgekeurd werden 1706 blikken vleesch -
conserven en 11.722 K.G. andere vleeschwaren. Door den dienst van veemarkt en
abattoir werd aan de gemeente uitgekeerd ƒ 370.670.—.

Utrecht. In het begin van het verslagjaar werd bij B. en W. een plan tot ver-
bouwing van de bestaande inrichting ingediend. Deze hebben echter, in verband
met de uiterste zuinigheid, welke betracht moet worden, nog geen aanleiding ge-
vonden, desbetreffende voorstellen aan den Gemeenteraad te doen.

Het aantal slachtingen van runderen steeg met 671. Ook het aantal slachtingen
van varkens vermeerderde met ongeveer 1500. Deze stijging wordt echter geheel
verklaard door de vermindering van den invoer van vleesch van elders geslachte
varkens met ongeveer 774.000 K.G. waaruit tevens volgt, dat ook in Utrecht het
varkensvleeschverbruik is teruggeloopen.

Toezicht werd uitgeoefend op 53 slagersbedrijven in de omliggende gemeenten
en 261 slagerswinkels en 570 vleeschwarenwinkels te U. Aan de winkels en werk-
plaatsen te U. werden 3636 bezoeken gebracht.

Tuberculose werd in den geheelen kring waargenomen bij 15,3% runderen,
\'3>&% varkens, 1% graskalveren en 0,7% vette kalveren. Cysticercose kwam voor
bij 88 runderen en 37 graskalveren; bij 13 runderen en 9 kalveren bleken de para-
sieten levensvatbaar.

Het bacteriologisch vleeschonderzoek gaf-bij 174 runderen slechts één positief
geval (colibacillen), bij 132 varkens 13 (vlekziektebacillen), bij 98 kalveren 1 (para-
typhusbacillen), terwijl dit onderzoek negatief verliep bij 30 paarden, 27 nuchtere
kalveren en 9 schapen en 59 vleeschwaren. Kook- en braadproef was van de 148
gevallen bij runderen 3 maal positief, en van de 20 gevallen bij varkens eveneens
3 maal positief.

Zutphen. Hoewel het aantal slachtingen, vergeleken met het vorige jaar, niet
noemenswaard is afgenomen, ziet men toch een opmerkelijk verschil tusschen de
slachting der verschillende diersoorten. Zoo werden 450 runderen meer en 1426
varkens minder geslacht, en weer 273 schapen meer geslacht. Het totaal aantal slach-
tingen bedroeg 10.292. Het aantal slagerswinkels bedroeg voor de gemeente Zutphen
41 en voor de gemeenten Gorssel en Warnsveld te zamen 14.

Tuberculose werd aangetroffen bij 5,18% der runderen, 0.56% der kalveren,
0,17% der nuchtere kalveren en 3,05% der varkens. Cysticercose kwam voor bij
166 runderen en 5 graskalveren; bij 22 runderen en 2 graskalveren bleken de finnen
levensvatbaar.

Reeds vroeger heb ik medegedeeld, dat in Pruisen de Minister van Landbouw
aan de daarvoor in aanmerking komende gemeenten heeft medegedeeld, dat z.i.
slechts dierenartsen in voorkomende vacaturen tot directeur en leider van een abat-
toir en veemarkt zouden benoemd mogen worden. In de ,,D. S. Z." van 10 April j.1.
trof ik een afschrift aan van bovengenoemd schrijven, waarin o.m. het volgende
over deze kwestie wordt gezegd. Naar de meening van den Min. zijn abattoirs en
veemarkten in de allereerste plaats hygiënische inrichtingen, alwaar slachting,
onderzoek en verhandeling van de slachtdieren plaats vindt, en vooral gesticht
ten bate van de vleeschverbruikers, terwijl daarna pas aan de belangen van andere
handelaars en gebruikers mag gedacht worden. Voor alles moet dus een leider
van een slachthuis het geheele gebied van de vleeschkeuring, verder bacteriologie,
veterinaire politie, onderzoek van levensmiddelen van dierlijken oorsprong, alsmede
koelhuistechniek kunnen beheerschen en een inzicht hebben in slachthuisorganisatie.
Al deze eigenschappen kan men het beste verwachten bij de dierenartsen, die tijdens
hun opleiding reeds kennis maken met bovengenoemde zaken en zich, door werkzaam
te zijn op een slachthuis, daarin meer kunnen specialiseeren. Ook uit financieele
overwegingen is een z.g. dubbel directoraat, nl. een niet-veterinair als directeur
van het bedrijf en een dierenarts als leider van de vleeschkeuring, af te raden, terwijl
allerlei conflicten tusschen deze 2 personen niet zullen uitblijven.

Nooit mag winstbejag het doel zijn van de leiding van een slachthuis; voor alles
blijft het een hygiënische inrichting, waarvoor zoo noodig de gemeenschap zich
een geldelijk verlies moet getroosten.

Volgens een bericht in de dagbladen heeft de Minister van Sociale Zaken aan de
gemeenten, welke nog niet zijn aangesloten bij een destructor of nog niet zelve voor-
zien in de destructie, nogmaals ontheffing verleend van de verplichting tot destructie
tot i Juni 1936. Al zullen er zeer zeker wel motieven zijn voor deze beslissing, toch
zullen de gemeenten, welke in de laatste maanden zich bij een destructor hebben
aangesloten en zich voor de destructie uitgaven getroosten, dit niet zoo aangenaam
vinden. de G.

Bij Kon. Besluit is P. H. van Kempen, voorzitter van de afd. Limburg van
de Maatschappij voor Diergeneeskunde, benoemd tot ridder in de Orde van
Oranje Nassau.

Op 3 Sept. j.1. stierf, op 70-jarige leeftijd, Prof. Dr. C. O. Jensen, Directeur
van het Staats-Serumlaboratorium te Kopenhagen; een ook in de hollandse
veeartsenij kundige wereld welbekend geleerde op pathologisch anatomisch en
bacteriologisch gebied.

Het Bestuur heeft de eer de leden van de Maatschappij voor Diergeneeskunde
uit te nodigen tot bijwoning van de jaarlijkse reünie op Vrijdag 12 October in
Hotel de 1\'Europe des avonds te ongeveer half tien.

(De cijfers tussen haakjes duiden het aantal vroeger vastgestelde gevallen aan,
die i Augustus niet waren genezen).

Mond- en Klauwzeer-, bij 1391 (452) eigenaars, waarvan in Groningen bij 170 (27);
Friesland bij 1108 (372); Drenthe bij 15 (2); Overijsel bij 50 (19); Gelderland bij
11 (6); Utrecht bij 4 (2); Noordholland bij 26 (21); Zuidholland bij 6 (1); Noord-
brabant bij i (2) eigenaars.

Scabiës (sarcoptes en dermatocoptes) bij paard en schaap\'. 47 gevallen bij 2 eig. (19 bij
4 eig.), waarvan in Groningen (11, paarden, bij 2 eig.); Friesland (3 bij 1 eig.);
Drenthe (5 bij 1 eig.); Gelderland 1 (paard) Zuidholland 46 bij 1 eigenaar.

Rotkreupel bij schapen: 217 gevallen bij i6eig. (642 bij 4.1 eig.), waarvan in Groningen
6 bij i eig. (127 bij 6 eig.); Friesland 45 bij 4 eig. (265 bij 12 eig.); Drenthe 98 bij
8 eig. (23 bij 6 eig.); Gelderland (26 bij 4 eig.); Utrecht (19 bij 1 eig.); Noordholland
10 bij i eig. (144 bij 8 eig.); Zuidholland 58 bij 2 eig. (38 bij 4 eigenaars).

Anthrax: 14 gevallen bij 10 eig., waarvan in Overijsel 1 (varken); Gelderland 4 bij
3 eig.; Utrecht 1; Noordholland 4 bij 1 eig.; Zuidholland 1; Noordbrabant 3 bij
3 eigenaars. Vr.

Dr. W. C. A. Doeve, Insp. B.V. Dienst, tien maanden verlof naar Europa, in-
gaande 2 Febr. 1935.

W. C. Pu. Meijer, Gouv. veearts, acht maanden verlof naar Europa, ingaande
23 Aug. 1934.

Dr. F. J. Munnik, belast met dienst ambtskring Mataram.
A. F. Waworoentoe, ter beschikking gesteld prov. Midden Java.

Ebert en zijn invloed op de warmbloedfokkerij in Midden-Nederland. Door
E. v. M. \'s Gravenhage, Adm. „Het Paard", 1934. 8°. M. 27 phot. ƒ 0.45
H. J. Kuyper en H. van der Noort, Siervisschen, leidraad en vraagbaak voor
het houden en kweeken van exotische siervisschen etc. 2de dr. Amsterdam, N.V.
Handelsdrukkerij Holdert en Co., 1934. 8°. M. 200 afb. en 24 gekl. pl.

R. Ubertalli, De beginselen der natuurlijke rijkunst. Uit het Ital. vert. door
J. M. Sfiies-Immink. Den Haag, W. P. van Stockum en Zoon, 1934. 8°. XII -)- 157
blz. m. i pl. ƒ 3.50

A. A. J. Ooms, Bijdrage tot de aetiologie der vleeschvergiftigingen. Proefschrift
a. d. Veeartsenijkundige Faculteit. Utrecht, Fa. Schotanus en Jens, 1934. 8°. 99 blz.
m. i afb.

H. J. van Houten, Het koelen van de melk. Wageningen, N.V. Gebr. Zomer en
Keuning\'s Uitg.-Mij., 1934.

J. Voet, Een onderzoek naar de waarde van enkele vitamine-D preparaten
voor kuikens en tevens naar de mogelijkheid vitamine-D preparaten door middel
van kuikens te standaardiseeren. Proefschrift a. d. Veeartsenijkundige Faculteit.
Utrecht, Drukkerij Vijlbrief, 1934. 8°. 128 blz. m. 9 fig.

A. P. Middelkoop, De intraperitoneale chloralhydraatnarcose bij het jonge
varken. Een klinisch en experimenteel onderzoek naar hare waarde in de operatieve
chirurgie. Proefschrift a.d. Veeartsenijkundige Faculteit. Utrecht, Hoeyenbos en Co.,
1934. 8°. 185 blz.

L. Weyer, Het inkuilen van gras en andere groenvoedergewassen in de praktijk.
M. aanh.: Nieuwe methoden van inkuilen. 2e dr. Doetinchem, Uitg. Mij. „C. Misset",
1934- 8°.

L. W. M. Lobel, Lepra bubalorum. Proefschrift a. d. Veeartsenijkundige Faculteit.
Utrecht, Schotanus en Jens, 1934. 8^C. 234 blz. m. 24 bl. phot.

C. Campisi, Pecore e pecorino della Sicilia. Allevamento, tosatura, mungitura,
fabbricazione dei formaggi pecorini. Catania, F. Battiato, 1933. 16°. 74 p.

B. Sciortino-Natoli, La contibilita negli allevamenti di bassa corte: avicoltura,
coniglicoltura, suinicoltura. 2a ed. Catania, F. Battiato, 1933. 16°. 109 p.

T. Bonadonna, Spunti di economia zootecnica danese. Portie;, tip. F.. Della Torre,
"933- 8°. 43 p. c. 6 tav.

J. M. Robson, Recent advances in sex and reproductive physiology. Edinburgh,
J. and A. Churchill, 1934. 8°. Sh. 12.6

D. G. Steyn, The toxicology of plants in South Africa. London, Gordon and
Gotch »1934. 8°. 631 p. w. 135 fig. £ 2.7.6

I. Forest Huddelson, Brucella infections in animals and man. Methods of labo-
ratory diagnosis. New York, The Commonwealth Fund, 1934. 8° XIV 108 p. w.
24 fig. $ 2.25

F. A. Hays and R. Sanborn, Breeding for egg production. Amherst, Massa-
chusetts State College, 1934. 8°. 27 p. w. fig.
Massachusetts Agr. Exp. Station. Bull. No. 307.

VV. H. Black and E. A. Trowbridge, Comparison of grain rations for beef calves
before and after weaning. Washington, Government Printing Office, 1933. 8°. 16 p.
U. S. Dept. of Agriculture. Techn. Bull. nr. 397.

R. W. Fairbrother, Handbook of filterable viruses. London, W. Heinemann
1934. 8°. IX 193 p. w. textfig. and 4 fig. on 3 pl. Sh. 7.6

H. Jouy, La culture du bacille de Koch sur les milieux à l\'oeuf. Méthode de Loe-
wenstein. Paris, G. Doin et Cie., 1934. 8°. 106 p. fr. 25.—-

Z. M. Bacq, Hormones et vitamines. Un aspect du problème des quantités in-
finitésimales en biologie. Paris, Hermann et Cie., 1934. 8°. 30 p. fr. 8.—
Coll. Actualités scient, et industr. No. 136.

P. Hauduroy, Les ultravirus pathogènes et saprophytes. Paris, Masson et Cie.,
1934. Gr. 8°. 462 p. fr. 60.—

L. Perbal, L\'utilisation de la charpente osseuse par les animaux vertébrés. 2e éd.
Paris, G. Doin et Cie., 1934. 8°. 170 p. fr. 25.—

Schauland, A. B. L (Ausführungsbestimmungen über Schlachtvieh- und Fleisch-
beschau im Inlande) für Fleischbeschauer und Trichinenschauer. Berlin, C. A.
Weller, 1933. 8°. 162 S.

Schauland, Die Sozialversicherungsangelegenheiten der Beschauer und das neue
Gebührenabrechnungsverfahren für Fleischbeschauer, Trichinenschauer und die
Abrechnungsstellen. Berlin, A. C. Weller, 1933. 8°. 153 S.

N. Lagerlöf, Morphologische Untersuchungen über Veränderungen im Sper-
mabild und in den Hoden bei Bullen mit verminderter oder aufgehobener Fertilität.
Uppsala u.s.w., Almquist und Wikseil, 1934. Gr. 8°. 254 S. m. 30 S. Abb. Kr. 10.—
Acta pathol. et microbiol. Scandinavica. Suppl. 19.

M. Eugling, Grundzüge der Hygiene. 3te Aufl. Wien, Urban und Schwarzenberg,
1934. 8°. 448 S. m. 155 Abb. M. 11.80

F. W. Preuss, Gewitterschaden. 5te Folge. Stettin, Selbstverlag, 1934. 8°. 48 S.

Folge 5. 1. Blitzwirkungen bei Mensch und Tier. 2. Was ist bei strittigen Unwetter-
schäden zu beachten ?

W. Bleyl, Viehwirtschaft und Viehstandsbewegung in der Landwirtschaft des
Freistaates Sachsen. Dresden u.s.w., Steinkopff, 1934. 4⁰. VI 80 S. M. 3.—
Die Lage der Landwirtschaft im Freistaat Sachsen. Erg. H.i

C. Ehrlich, Die wichtigsten Aufzuchtkrankheiten des Rindes. Berlin, P. Parey,
\'934- Gr. 8°. 23 S. m. Abb.
Anleitungen der Dt. Ges. f. Züchtungskunde. H. 30.

Die Verordnung über die Schaffung einheitlicher Sorten von Butter und die Ver-
ordnung über die Schaffung einheitlicher Sorten von Käse vom 20. Februar 1934.
M. Erl. von W. Schefold und L. Gebhard. Kempten, Deutsche Molkerei-Zeitung,
1934. 8°. 29 S. M. 1.—

IVas gibt es Neues in der Veterinärmedizin? Jahresbericht für das Jahr 1933, bearb.
für den Gebrauch des praktischen Tierarztes von V. Puttkammer. Heilsberg, Selbst-
verlag, 1934. 8°. M. 8.70
B. Grzimek, Das kleine Geflügelbuch. Ein praktischer Ratgeber für den Klein-
betrieb. Berlin, Verlag der Grünen Post, 1934. 8°. 119 S.m. 36 Abb. M. 1.80
H. A. Stolte, Formgestaltung im Tierreich. Stuttgart, Kohlhammer, 1934.
Gr. 8°. 27 S. m. Abb.

Fischl und Schlossbercer, Handbuch der Chemotherapie. Tl. 2. Leipzig, G.
Fischer, 1934. Gr. 8°. M. 55.—

Nationale Fettuiirtschaft. Eine Zusammenstellung der wichtigsten Bestimmungen
der Fettwirtschaft. Tl. 2. Von Wegener. Kempten, Deutsche Molkerei-Zeitung, 1933.
8°. 40 S. M. 1.35

Tl. 2. Butter und Käse nebst Anh.: Die Bewirtschaftung des Eiermarktes.
Höfer, Das italienische Militär-Veterinärwesen unter Friedens- und Kriegs-
verhältnissen. Berlin, Mittler und Sohn, 1934. 8°. 40 S.
Erg. Bde. zur Zeitschrift f. Veterinärkunde. H. 7.

E. Akerblom, Ueber die Aetiologie und Pathogenese der Futterrehe beim Pferde.
Berlin u.s.w., de Gruyter und Co., 1934. Gr. 8°. VI 168 S.m. 16 Fig. im Text und
auf 8 Taf. M. 12.—

Organisation und Durchführung der Galtbekämpfung (freiwilliges staatlich gefördertes
Galtbekämpfungsverfahren). Berlin, P. Parey, 1934. 4⁰. 8 S.

Aus: Ministerialblatt des Preuss. Landw. Ministeriums. 1934. Nr. 16.
General-Register der Zeitschrift für Veterinärkunde. Jg. 24—45 (1912—-1933).
Bearb. von R. Holm. Berlin, Mittler, 1934. 8°. 88 S. . M. 4.—

W. Bölsche, Tierseele und Menschenseele. 8te Aufl. Stuttgart, Franckh, 1934.
8°. 76 S. m. 7 Abb. M. 1.80

Vortragsreihe der Fachzeitschrift „Der Ziegenzüchter". Nr. 4.
H. Zeeb, Die Fütterung der Ziege. Dortmund, Verlag f. Kleintierzucht, [1934]-
8.° 16 S.

Vortragsreihe der Fachzeitschrift „Der Ziegenzüchter". Nr. 5.
L. Niggl und F. König, Die Dauerweide. Berlin, P. Parey, 1934. Gr. 8°. 23 S.m.
Abb. \' M. i.—

Reher\'s Jahrbuch für Pferdesport. Adressbuch der deutschen Vollblut- und Traber-
zucht, Renn-, Traber- und Turniersport unter Berücksichtigung des benachbarten
Auslandes. Nach amtl. Quellen bearb. Jg. 22. 1934. Berlin, A. Reher, 1934. 8°.
306 S. M. 5.50

P. Jordanoff, Einführung der Aseptik in die Veterinär-Chirurgie. Gerold,
Possneck, 1934. 8°. 169 S.m. 102 Phot.

Morel, Contribution à l\'étude des habronémoses. Thèse de Paris. 1934.
Delbauvre, Essais de traitement de la bronchopneumonie du chien par le bac-
tériophage. Thèse de Paris. 1934.

Gélassin, De l\'inspection des tueries particulières et des animaux abattus sur place
pour la consommation. Thèse de Paris. 1934.

Guouen, Contribution à l\'étude de nos connaissances sur le B.C.G.; son innocuité
chez le chien. Thèse de Paris. 1934.

Rollin, Contribution à la détermination dc l\'âge des solipèdes. Le signe de Mal-
vayne. Thèse de Paris. 1934.

Starozinski, Etude d\'une paraplégie à allure infectieuse chez les solipèdes: Thèse
de Toulouse. 1934.

Philibert, L\'actinothérapie dans le traitement des plaies et des fistules. Thèse
de Lyon. 1934.

Rochefrette, La médication chlorurée hypertonique dans les coliques du cheval.
Thèse de Lyon. 1934.

Gerbier, Les races ovines autochtones de l\'Auvergne et du Velay. Thèse de Lyon.
\'934-

Audras, De la pseudo-tuberculose du lièvre. Essais d\'immunisation. Thèse de
Paris. 1934.

Chantraine, Traitement des synovites par les injections intrasynoviales. Thèse
de Paris. 1934.

F. Küssel, Beitrag zur Hämosiderose beim Hund. Inaug.-Diss. Wien. 1934.
L. Pustelnik, Die Mikroreaktion nach Feulgen und ihre Anwendung bei einigen

pathologischen Veränderungen (Wut, Staupe, Geflügelpocken). Inaug.-Diss. Wien.
\'934-

H. Langer, Das Blutbild nach subkutaner Einverleibung von Ergotropin und
Perlacar. Inaug.-Diss. Wien. 1934.

W. Ramm, Makro- und mikroskopische Untersuchungen über post-mortale
Veränderungen bei karpfenartigen Fischen. Inaug.-Diss. Wien. 1934.

F. Tritremmel, Einfluss der Thyreo-Parathyreodektomie bzw. der Thyreodek-
tomie auf den Blutzuckerwert. Inaug.-Diss. Wien. 1934.

Boudet, Des injections intramusculaires; leurs points d\'élection chez le chien.
Thèse de Lyon. 1934.

O. Schlif.ter, Zur Frage der Mandeltuberkulose beim Rinde und ihrer Beziehung
zum Gesamtablauf der tuberkulösen Erkrankung. Inaug.-Diss. Leipzig. 1934.

F. Ameling, Ueber Tonsillar-Tuberkulose beim Schweine. Inaug.-Diss. Leipzig.
■934-

Joh. Lange, Beitrag zur Kenntnis der pathologischen Anatomie septischer Er-
krankungen der Haustiere. Inaug.-Diss. Leipzig. 1934.

J. Fechner, Der tuberkulöse primäre Herd bei Jungrindern nach Untersuchungen
am Material des Schlachthofes in Görlitz. Inaug.-Diss. Leipzig. 1934.

H. Wehner, Die Veränderungen des Leibesumfanges in Schwangerschaft und
Puerperium beim Rinde. fnaug.-Diss. Leipzig. 1934.

E. Grendinger, Untersuchungen über Geheimmittel gegen „gefährliche Krank-
heiten". Inaug.-Diss. Leipzig. 1934.

E. Neutard, Untersuchungen über Veränderungen im Fett- und Eiweissgehalt der
Kuhmilch im Verlauf der Gewinnung eines Gemelks. fnaug.-Diss. Hannover. 1934.

B. Scholz, Beitrag zur diagnostischen Verwertbarkeit der zelligen Bestandteile
und des Schleimes im Scheidenabstrich von Schweinen. Inaug.-Diss. Hannover.
>934-

K. H. Schubode, Vergl. experimentelle und histologische Hautuntersuchungen
über Maul- und Klauenseuche und Stomatitis vesiculosa beim Schwein. Inaug.-Diss.
Hannover. 1934.

O. Häussler, Untersuchungen über Leitungsanaesthesie am Kopf des Hundes.
Inaug.-Diss. Leipzig. 1934.

E. Vollmar, Missbildungen der Spermatozoen bes. beim Bullen und Hengst.
Inaug.-Diss. Leipzig. 1934.

R. Abf., Histologische Untersuchungen über zwei Fälle von exogener Pigmen-
tierung beim Rinde nach Injektion von Trypanblau. Inaug.-Diss. Hannover. 1934.

H. Denecke, Untersuchungen über die Xanthoproteinreaktion bei gesunden
und kranken Pferden. Inaug.-Diss. Hannover. 1934.

P. Dornhegge, Untersuchungen über die Wirkung einer „reizstofffreien" Aloe.
Inaug.-Diss. Hannover. 1934.

F. Eisele, Der heutige Stand der Fleckviehzucht in Oberbaden und Mittelbaden
unter bes. Berücksichtigung der „Munter" 342 b.z.w. „Max" 488-Erblinie. Inaug.-
Diss. Hannover. 1934.

W. Feldforth, Lebensfähigkeit der Rinderfinne bei Aufbewahrung von Stücken
finnigen Fleisches bei Temperaturen von 4- o bis—2° C. Prüfung von Lebenserschei-
nungen nach den gewöhnlichen Methoden, erforderlichenfalls auch Selbstversuehc
durch Verzehren solcher Finnen. Inaug.-Diss. Hannover. 1934.

R. Meyer, Das deutsche Weideschwein. Seine Zucht und sein Aufbau. fnaug.-
Diss. Hannover. 1934.

H. G. Schulze, Klinische Untersuchungen über die Entwicklung des Euters
und über das Einschieszen der Milch bei erstmals trächtigen Rindern. Inaug.-Diss.
Hannover. 1934.

B. Wand, Beitrag zur Karzinomatosc und Sarkomatose des Hundes mit primärer
Erkrankung der Leber, des Pankreas und des rechten Herzens. Inaug.-Diss. Han-
nover. 1934.

K. Buhr, Ueber Verbreitung und Stärke des Befalls von Hasen aus freier Wildbahn
mit Parasiten unter Berücksichtigung geologisch-klimatischer Verhältnisse. Inaug.-
Diss. Berlin. 1934.

R. Matzke, Die Beeinflussung des Meerschweinchenblutbildes durch Impfungen
mit lymphadenotischem Material vom Rinde. Inaug.-Diss. Berlin. 1934.

M. Seyfarth, Versuche zur Bekämpfung des Abortus Bang der Rinder. Inaug.-
Diss. Berlin. 1934.

E. Bothe, Scheiden gesunde Drüsen bei tuberkulöser Erkrankung anderer Organe
Tuberkelbazillen mit den Se- und Exkreten aus ? Untersuchung an den Nieren
tuberkulöser Meerschweinchen. Inaug.-Diss. Berlin. 1934.

H. Kampik, Kann durch Perkussion der Interkostalräume mit einem Spezial-
plessimeter zur Diagnose der Lungentuberkulose des Rindes beigetragen werden ?
Inaug.-Diss. Berlin. 1934.

J. Wagner, Der Einfluss des Waschens auf die Haltbarkeit des Hühnereies. Inaug.-
Diss. Berlin. 1934.

A. Nüsser, Vergl. Untersuchungen über die bakterizide Wirkung verschiedener
Desinfektionsmittel gegenüber dem Bacterium pullorum. Inaug.-Diss. Berlin 1934.

K. H. Kunst, Das Berliner Marstallveterinärwesen unter Kaiser Wilhelm I. Inaug.-
Diss. Berlin. 1934.

P. Thomas, Experimentelle Untersuchungen über den Einfluss der Mineralstoffe
auf die Oxydationslage des Körpers bei vitaminarmer Ernährung. Inaug.-Diss.
Belinr. 1934.

E. Brahm, Das „Corpus luteum" des Rindes in seinem anatomisch-physiologischen
Verhalten während der Schwangerschaft und im Nachgeburtsstadium mit bes.
Berücksichtigung des Abdrückens des Corpus luteum graviditatis bei der Retentio
secundinarum. Inaug.-Diss. Berlin. 1934.

H. Czapalla, Die Falkenheilkunde des Kurfürstlichen Amtsmannes Johann
Wolff aus Mündelsheim. Inaug.-Diss. Berlin. 1934.

K. Fenske, Das Rinderpestjahr 1711 in Mecklenburg-Strelitz. Inaug.-Diss. Berlin.
>934-

W. Habermalz, Rinderseuchen in Mecklenburg-Strelitz (1710—1753)- Inaug.-
Diss. Berlin. 1934.

W. Hofmeister, Beiträge zum normalen und pathologischen Blutbild des Huhnes.
Inaug.-Diss. Berlin. 1934.

E. Lundberg Kölle, Beitrag zur Behandlung von Hautleiden bei Tieren mit
Dijozol-F.inreibungen. Inaug.-Diss. Giesscn. 1934.

E. Daust, Beitrag zur Klinik und Behandlung des Trichomonadenabortus des
Rindes. Inaug.-Diss. Giessen. 1934.

H. Beyer, Ein Beitrag zur Anomalie der Sexualorgane des Rindes. Inaug.-Diss.
München. 1934.

W. Neff, Die Beeinflussung des Herzrhytmus beim Pferde durch Bremsversuch
und Karotis-Sinus-Druck. Inaug.-Diss. München. 1934.

H. Seifriz, Beitrag zur Diagnostik und Therapie der Uteruserkrankungen mittels
eines neuen Instrumentes. Inaug.-Diss. München. 1934.

G. S eber, Die Brauchbarkeit der Jodschnellreaktion zum Nachweis galtkranker
Milch. Inaug.-Diss. München. 1934. du Buy.

REDE VAN DEN VOORZITTER DER MAATSCHAPPIJ
VOOR DIERGENEESKUNDE BIJ DE OPENING
VAN DE 82ste ALGEMENE VERGADERING OP
ZATERDAG 13 OCTOBER 1934.

De gewone algemene vergadering van het jaar 1934 heeft de dieren-
artsen uit alle delen van ons vaderland weer samengeroepen om ge-
meenschappelijk de belangen der diergeneeskunde in haar ruimste
omvang te bespreken, zich te verrijken met de kennis, die door experi-
ment en studie verkregen, collegiaal ter algemener dispositie wordt
gesteld en om onder gezellige kout met studievriend en vakgenoot
de dagelijkse zorgen eens een keer te vergeten. Gij, die met zulke goede
bedoelingen de reis naar het oude Sticht hebt aanvaard, heet ik gaarne
hartelijk welkom. Ik hoop zeer, dat gij na afloop van de vergadering
echt tevreden huiswaarts keert en tot de hernieuwde conclusie zult
zijn gekomen, dat de band, waarmede de Maatschappij voor Dierge-
neeskunde hare leden bindt, een hechte is.

Tot enkelen der aanwezigen zou ik gaarne een apart woord willen
richten. Gaarne zou ik hier in de gelegenheid geweest zijn een bijzonder
hartelijk woord te mogen spreken tot Prof. Berger, den Directeur van
de Veeartsenijkundige Dienst. Hij vertoeft thans voor ambtsbezig-
heden in het buitenland en kan hier dus tot zijn spijt niet aanwezig
zijn. Ik wens hem van harte geluk met zijn herstel en ben er zeer ge-
lukkig mede, dat er tussen den Directeur van de Vee-artsenijkundige
Dienst en de Maatschappij voor Diergeneeskunde zulke goede
en vriendschappelijke betrekkingen bestaan.

De betrekkingen tussen onze Alma Mater en cle Maatschappij zijn
steeds goed geweest. De aanwezigheid van Prof. Roos en van Prof.
van der Kaay, resp. voorzitter en secretaris van de faculteit voor
veeartsenijkunde, legt hiervan opnieuw getuigenis af. Hoe kan het ook
anders ? Wanneer de faculteit zijn abituriënten ontslaat en met het
diploma van veearts de wereld instuurt, krijgt de Maatschappij het
jonge volkje over, dat hoe snel het zich zelf ook in de gelederen onder
de ouderen en meer ervarenen mag rangschikken, toch nooit zal ver-
geten, dat het daar in Utrecht het vak heeft geleerd, een mooi gedeelte
van zijn leven heeft gesleten onder de koesterende hoede van hoog-
leraren en docenten en van allen, die buiten de studie het leven het
leven waard maakten. Prof. Roos en Prof. van der Kaay, ik heet U
hartelijk welkom en ik hoop, dat U, die thans nog tot de jongsten der
hoogleraren behoort en nog weinig van Uwe leerlingen om U heen
ziet, de tijd moogt beleven, dat ge hier temidden van vele dankbare
leerlingen moogt zijn.

Dan mag ik een extra-woord zeggen tot onze Eere-leden Dr. Dhont
en Dr. Vrijburg, beide vergrijsd in de dienst der Maatschappij en
beide mensen, waaraan wij veel te danken hebben. In de loop van
het jaar hebben wij onzen Eere-Voorzitter Dr. Dhont mogen geluk-
wensen met zijn 8oste verjaardag en Dr. Vrijburg met zijn 50-jarig
veeartsjubileum. De woorden, die bij die gelegenheden gesproken of
of andere wijze tot uiting zijn gekomen, die van zoveel waardering en
toegenegenheid getuigden, klinken nog na, zodat ik ze nu niet meer
wil herhalen.

Telken jare hebben wij het genoegen enkele der collega\'s uit de over-
zeese gewesten in ons midden te zien. Ook nu roep ik de broeders
gaarne het welkom toe. De grote afstand en de geheel verschillende
belangen maken, dat er niet dat directe contact is, dat men tussen
twee zusters zou verwachten, maar veel is er toch, dat ons verenigt.
Ik wijs daartoe op de banden der wetenschap, op het feit, dat wij allen
uit dezelfde faculteit zijn voortgekomen en op de onderlinge gevoelens
van collegialiteit. Ik maak van deze gelegenheid gebruik tegenover
Indische collega\'s de gelukwensen te mogen uitspreken, die reeds
telegrafisch aan de Zustermaatschappij zijn gezonden bij gelegenheid
van haar 50-jarig bestaan. De Hollandse Maatschappij hoopt innig,
dat haar tropische collega nog vele jaren voor de belangen der Indische
dierenartsen mag strijden, de diergeneeskunde in de tropen tot nog
grotere bloei mag brengen en dat zij in de loop der jaren in omvang
en betekenis steeds mag toenemen. Wij in Holland zullen het proces
niet alleen met belangstelling volgen, maar zullen desgewenst gaarne
met raad en daad bijstaan.

Last but not least verwelkom ik de sprekers van deze dag, de heren
Frenkel, Grashuis en Kirch, die zoveel tot het welslagen zullen
bijdragen. Hun breng ik gaarne hulde en betuig ik reeds bij voorbaat
dank.

De 19de October 1933 overleed te Haarlem collega J. Flohil
en de 6de Januari 1934 collega C. Roodzant te Alkmaar. Zij beiden
laten bij ons als mens en als collega een diepe herinnering na. Wij
danken hun voor alles wat zij in het belang der Veeartsenijkunde en
voor de Maatschappij voor Diergeneeskunde hebben gedaan. Bij de
uitoefening van hun vak hebben zij steeds de naam van den veearts
hoog gehouden. Ik verzoek U, U van Uwe zetels te verheffen en een
ogenblik van stilte aan de nagedachtenis, van beiden te willen geven.

Verscheidene dierenartsen mochten in het afgelopen verenigingsjaar
een jubileum vieren of een gedenkwaardige datum in hun leven zien
voorbijgaan. Ik denk daarbij in de allerteerste plaats aan Kolonel J. N.
Ballangée te \'s Gravenhage, die op 20 Juni 1934 de dag mocht
herdenken, waarop hij voor 60 jaar het diploma van veearts verwierf,
en die niet alleen als paardenarts een uitstekende naam heeft verkre-
gen, maar op het gebied der veterinaire oogheelkunde belangrijk

wetenschappelijk werk heeft verricht. Aan dezen pionier onzer weten-
schap gaarne onze hulde. De 25ste Juli van dit jaar was het 50 jaar
geleden, dat Dr. A. Vrijburg te \'s Gravenhage, B. de Jong te Nieuw-
Vennep en D. G. de Vries te Nieuw-Namen tot veearts werden bevor-
derd. Zij hebben gedurende al die tijd ons vak getrouw gediend en
worden zeer door ons gewaardeerd. Wanneer de bescheidenheid van
Dr. Vrijburg mij niet verbood hem extra te loven voor alles wat hij
voor de Maatschappij en voor ons heeft gedaan, zou ik gaarne een
gedeelte van mijn rede aan hem willen wijden. Ik weet, dat ik hem
daarmede geen genoegen zou doen en volsta daarom met een hartelijk
woord van hulde en dank, dat zeer oprecht gemeend is. Ik hoop, dat
alle drie de gouden veeartsen nog vele jaren in gezondheid mogen
doorbrengen tot heil van hunzelf, hun gezin en van onze Maatschappij.

Naast dezen 60-jarige en naast de 3 50-jarigen zijn er dit jaar vele
40- en 25-jarigen. Ik weet niet of zij het zich reeds als een verdienste
aanmeten deze jubilea te willen vieren. Ik geloof niet, dat zij goed
doen te denken, dat het simpele feit van zo lang in leven te zijn geble-
ven, het enige verdienstelijke in het gebeuren is. Evenals een verjaardag
zijn zulke feiten de moeite van het herdenken dubbel waard. De bete-
kenis ligt vooral hierin, dat de mensheid data, zo ge wilt mijlpalen
nodig had om tegenover hem, die gedurende vele jaren trouw zijn plicht
heeft gedaan en dikwijls nog meer, getuigenis te kunnen afleggen van
het respect, dat men voor hem had verkregen en voor de wijze, waarop
hij zijn taak opvatte. En om hem te kunnen zeggen op de ingeslagen
weg voort te gaan, overtuigd als hij kan zijn, dat zijn werk en levens-
opvatting door anderen worden gewaardeerd. Dat zou ik tot al de
jubilerende collega\'s willen zeggen. Eén, Mijne Heren, wil ik even
apart noemen. Ook weer een beschcidene, die niet gaarne in het open-
baar gehuldigd wordt.

Collega van Heusden, secretaris onzer Maatschappij, wij zijn zeer
gelukkig, dat ge Uw tijd, Uwe vele gaven van hart en verstand in
dienst van de veterinaire gemeenschap hebt gesteld, die zeer met U
ingenomen is. Wij hopen allen, dat ge nog lang werkzaam moogt zijn
voor U en de Uwen en voor ons.

De afdeling Limburg herdacht 15 September 1934 de dag, waarop
zij voor 25 jaar (4 September 1909) te den Bosch werd opgericht.
Voor dien bestond er een afdeling Noord-Brabant-Limburg. In een
vriendschappelijke bespreking tussen de Noord-Brabantse en de Lim-
burgse dierenartsen kwam de afscheiding tot stand. Collega Bloemen
te Roermond werd ter gelegenheid van het 25-jarig jubileum tot eere-
lid van Limburg benoemd, omdat hij de voornaamste rol bij de oprichting
heeft vervuld. Als voorzitter der Maatschappij mocht ik als gast de
vergadering, de feestvergadering en de feestmaaltijd bijwonen en de
gelukwensen van ons allen overbrengen. Nadat de voorzitter P. van
Kempen uit Echt de herdenkingsrede had gehouden, kreeg Prof. Berger
het woord, die gemachtigd bleek te zijn collega van Kempen tot ridder

in de Orde van Oranje-Nassau te mogen decoreren. De gehele Maat-
schappij verheugt zich hartelijk in deze onderscheiding, waarmede wij
van Kempen ten zeerste gelukwensen.

De druk der tijden laat zich ook in veterinaire kringen geducht
gevoelen. Geen enkele categorie onzer mensen wordt daarbij vergeten.
De Indischman, die de beste jaren van zijn leven hard werkende in
de tropen heeft doorgebracht, ziet zijn pensioen sterk verminderen,
zijn overgespaard kapitaal sterk in waarde achteruitgaan, juist in
de tijd, dat de opvoeding zijner kinderen zo duur wordt. Het salaris
van den ambtenaar is steeds kleiner wordende ten gevolge van de
percentsgewijze vermindering, die het door de noodzakelijk geworden
bezuiniging moet ondergaan. Zolang het spook van ontslag als gevolg
van de reorganisatie van de dienst nog buiten de deur blijft, prijst
hij zich zelf nog gelukkig, maar komt ook dit grote onheil over het huis
dan is de slag volkomen. Wel brengt een wachtgeldregeling enige
leniging in de materiele nood, het gevoel, dat men, alhoewel tijdelijk,
geen nuttig lid meer van de Maatschappij is, geeft een zodanige morele
achteruitzetting, dat men aan zijn eigen betekenis gaat twijfelen. Het
tot nu toe gedane werk kan de maatschappij missen, het werk, waaraan
men zich met alle kracht en volkomen overgave heeft gegeven, doen
nu anderen er nog bij. Zo ergens dan is hier kalmte en moed nodig
om dc toekomst te durven inzien. Nieuwe posities zijn er niet en de
jongere collega\'s, die minder eisen kunnen stellen, zijn er voldoende
om de voorrang op een oudere te hebben.

De allerwegen in de boerenstand heersende malaise en de verminde-
ring van de waarde van de veestapel, die daarmede gepaard gaat,
heeft tot gevolg gehad, dat de hulp der practiserende veeartsen minder
vaak en minder snel wordt ingeroepen als tot nu toe gewoonte was
en heeft de inkomsten snel doen dalen. Vele eens bloeiende boerenbe-
drijven zijn verdwenen of noodlijdende geworden en kunnen uit de
opbrengsten den veearts niet of slechts ten dele betalen. De mentaliteit
der mensen is tevens een andere geworden, of uit zich op andere wijze,
dan in de tijden toen het goed ging. Toen was het niet voldoen der
rekening een schande en dorst men zich niet aan het oog van den schuld-
eiser te vertonen, thans lijkt dit een overwonnen standpunt en zijn de
slechte tijdsomstandigheden dc verontschuldiging voor de minder
gunstige wending in de houding. Ook dit is te verklaren en tot zekere
hoogte te billijken, maar het is dikwijls zo moeilijk waarheid en ver-
dichting van elkander te onderscheiden. Naast de verminderde inkom-
sten staan vermeerderde uitgaven. Niet alleen moet vaker voor een
enkele visite worden uitgereden, maar ook de transportkosten in dienst
van de vleeskeuring kunnen nu niet meer met die van de praktijk wor-
den meegenomen, terwijl er bij de bepaling van het salaris niet met
deze abnormale omstandigheid rekening is gehouden. Compensatie der
vermindering van inkomsten door uitbreiding van de praktijk is vrijwel

buitengesloten. Eensdeels zijn het de leken en de kwakzalvers, die tegen-
woordig vele werkzaamheden doen, die vroeger uitsluitend door vee-
artsen werden verricht, andersdeels zijn het de jonge veeartsen, die
zich alom vestigen en ook recht hebben op een behoorlijk bestaan. Zo
voor één de strijd om het bestaan hard is, dan is het wel voor den pas
afgestudeerde, die zijn veterinaire loopbaan onder de meest ongunstige
omstandigheden moet beginnen. Van zijn ausdauer, werkkracht en
karakter wordt veel geëist om het hoofd boven water te houden. Gelukkig
is hij jong en moedig en durft het leven aan, dat hem nog menige harde
les zal geven. Eén troost zit er voor den jongen dierenarts in de on-
gunst dezer tijden. Hij is gedwongen eenvoudig te beginnen, ouder ge-
worden zal hij de tijd zegenen, die hem er toe dwong weinig behoeften
te hebben.

Wanneer men zo de veterinaire hemel langs ziet, is hij overal
even donker en vraagt men zich af of er dan nergens een lichtpuntje te
bespeuren valt. Het feit, dat het in andere beroepen nog erger is, is
geen hoopgevend moment, zegt alleen, dat het er elders nog slechter
uitziet. Zolang het de boerenstand niet goed gaat, zal de veearts er de
terugslag van ondervinden. In zijn dagelijkse praktijk kan hem geen
steun worden gegeven, misschien dat uitbreiding van het terrein zijner
werkzaamheden enige ontspanning kan brengen ; hij zal zich zelf
moeten helpen. De Maatschappij voor Diergeneeskunde kan hem daar
niet zodanig tegemoet komen als zij wel zou wensen. Wel kan zij hem
steunen waar het massa-werkzaamheden betreft, die een collectief
arbeidscontract vereisen of waarbij de Maatschappij, voorzover zij daartoe
gemachtigd is, als vakvereniging kan optreden. Het Hoofdbestuur staat
steeds op de bres, waar het de behartiging der belangen der dieren-
artsen betreft.

Een dezer zaken, die de gemoederen ook buiten veterinaire kringen
ernstig heeft bezig gehouden, is zeker wel de strafzaak van het Rotter-
damse abattoir geweest, waar zich in de loop der tijden misbruiken
hadden ontwikkeld, waarvan niemand vermoed had, dat deze op
zo\'n wijze en in zo\'n omvang konden bestaan. Wij hebben allen als
direct-belanghebbenden in keurings- en abattoirskwesties de zaak nauw-
keurig in de couranten gevolgd, zodat ik ze niet in Uwe herinnering
behoef op te roepen. Gebleken is, dat geen der keuringsveeartsen van
het Rotterdamse slachthuis zich aan een of ander misdrijf heeft schuldig
gemaakt, zodat gemeend zou kunnen worden, dat ik gevoegelijk over
deze zaak zou kunnen zwijgen. Doch daarnaast staat, dat zulke toe-
standen, als waarvoor de hulpkeurmeesters veroordeeld zijn, bestonden
aan een inrichting, waarvan de leiding en het toezicht in handen was van
veeartsen, die dus een deel van de verantwoordelijkheid mededragen,
tenzij bewezen is, dat zij in geen enkel opzicht te kort zijn geschoten.

Het ligt niet in mijn bedoeling een beoordeeling te geven over be-
paalde bij het proces betrokken personen. Veeleer lijkt het mij aange-

wezen, dat ik tracht na te gaan welke algemene en veterinaire belangen
in het spel zijn geweest en op welke wijze wij ons voordeel kunnen
doen met de les, die Rotterdam ons heeft gegeven. Voor ieder, die het
proces nauwkeurig heeft gevolgd, zal het duidelijk zijn, dat de leiding
en het toezicht een te groot vertrouwen heeft gehad in het personeel
en dat de controle niet is uitgeoefend op een manier, die tot een onder-
drukking van het euvel heeft geleid. Integendeel, het fooienstelsel
breidde zich uit en werd met grote vrijmoedigheid toegepast. Tussen
het lagere en het hogere personeel ontbrak die sfeer van vertrouwen
en samenwerking, die voor een goede gang van zaken zo noodzakelijk
is. Ieder der beide groepen had zijn eigen belangen en zijn eigen dienst.
De misbruiken aan de ene kant en de weinig doeltreffende controle
aan de andere, maakten, dat de verwijdering steeds groter werd en de
gelegenheid geschapen werd, waardoor de ongeoorloofde handelingen
steeds uitgebreider konden worden en ten slotte tot een systeem werden
verheven. Merkwaardigerwijze wist iedere veearts in den lande van
het bestaan van minder goede toestanden aan het Rotterdamse slacht-
huis, of had er van horen praten. Wanneer dit werkelijk waar is, dat
ieder wist, dat de toestand niet deugde, dan hadden den directeur tal-
loze waarschuwingen moeten bereiken en wanneer dat niet het geval
is geweest, hebben vele collega\'s zich aan een grote nalatigheid schuldig
gemaakt. Was het alleen maar van horen zeggen, dat men op de hoogte
was, dan had men uit collegialiteit moeten zwijgen.

Verder is bij de behandeling van het proces voor de dag gekomen
hoe vroeger bestane en getolereerde verhoudingen in het licht der mo-
derne tijd gezien tot verkeerde opvattingen aanleiding kunnen geven,
die nu in het nadeel van den chef worden uitgelegd en het prestige
ondermijnen. Het simpele feit, dat dc directeur als plaatsvervanger
van den Inspecteur op het terrein van het abattoir malleineerde en
daarmede extra-inkomsten verwierf, werd verkeerd uitgelegd. Toch,
Mijne Heren, dient in den vervolge vermeden te worden, dat een ambte-
naar en vooral een hoofdambtenaar op het gewone terrein zijner
werkzaamheden iets anders is dan ambtenaar, tenzij het in het alge-
meen belang noodzakelijk is. Zo acht ik het voor het prestige allerminst
nuttig, dat er een combinatie met adviseur van een veeverzekering be-
staat. Hoe of men dit ook bekijkt, de ambtenaar en de adviseur hebben
niet steeds dezelfde belangen voor te staan, waardoor zich moeilijkheden
kunnen voordoen, die vermeden hadden kunnen worden. Vooral tegen-
over den ondergeschikte, die niet steeds dat subtiele onderscheidings-
vermogen heeft, dat in dergelijke omstandigheden een eerste vereiste
is. Iedere ambtenaar en vooral iedere hoofdambtenaar zij op het ter-
rein zijner dagelijkse werkzaamheden alleen ambtenaar en niets anders.
Eerst dan kan hij zijn plicht doen, zonder dat iemand aanleiding heeft
aan bijbedoelingen te denken. Dan blijft het prestige bewaard, voelt
de ondergeschikte in alle opzichten de meerdere in zijn chef en is hij
in zijn dienst gelukkiger.

Er heeft dus aan de leiding en het toezicht iets ontbroken dat in den
vervolge voorkomen moet worden. Doch hierin schuilt voor ons niet
de hoofdbetekenis van het proces. Op twee tekortkomingen is het
licht gevallen. De eerste is wel, dat het te Rotterdam toegepaste systeem
niet meer van deze tijd is. Toen indertijd in de beide grote gemeenten
van ons land de eerste slachthuizen werden opgericht, sprak men van
het Rotterdamse en van het Amsterdamse systeem. Bij het eerste werd
gebruik gemaakt van leken, die onder toezicht van een paar dierenartsen
het werk moesten verrichten, terwijl bij het tweede het werk aan de
dierenartsen werd opgedragen en aan leken alleen ondergeschikte
handelingen werden toevertrouwd. Wie een vergelijking kan maken
tussen de toestanden aan het Rotterdamse en het Amsterdamse abattoir
zal tot de conclusie moeten komen, dat het systeem van het laatste het
deugdelijkste is gebleken. Maar ook in het tweede opzicht verliest Rot-
terdam het van Amsterdam. In de eerste stad heeft men geen voldoende
nota genomen van de opmerkingen van den directeur, dat er noodzake-
lijke verbeteringen moesten worden aangebracht; in de tweede is men
in alle opzichten op de hoogte van zijn tijd gebleven en is het ondenk-
baar, dat er zich zulke toestanden zullen voordoen als te Rotterdam
geconstateerd zijn. Het is dus het Gemeentebestuur van Rotterdam,
dat geadviseerd moet worden de tot nu toe begane weg te verlaten en
zich in het algemeen belang te wenden in een richting, die door de
andere gemeenten reeds lang is ingeslagen. Wanneer dan werkelijk
mocht blijken, dat men ook hier de juiste richting wil, dan is, hoe ellen-
dig het ook voor de betrokken mensen is geweest, niet alle leed onnodig
geleden. Iedere andere weg ware evenwel beter geweest.

Een tweede bijzonderheid, die het afgelopen jaar heeft gekarakteri-
seerd, is de bestrijding der tuberculose onder het rundvee als een onder-
deel van de maatregelen, die genomen werden om de rundveestapel
in ons land in te krimpen. Dc werkzaamheden waren vooral in de
laatste helft der stalperiode van die omvang geworden, dat het bureau
voor plaatsvervanging een noodkreet uitte, dat het niet meer in staat
was jonge dierenartsen die nog geen emplooi gevonden hadden, uit te
zenden naar collega\'s, die behoefte aan een assistent hadden. De facul-
teit der veeartsenijkunde heeft toen een weg gevonden, waardoor
hulpverlening nog mogelijk zou zijn, maar hiervan is geen gebruik
meer gemaakt. Juist op het hoogste punt van de nood bleken er
genoeg dierenartsen zonder functie te zijn, die in de behoefte konden
voorzien.

Het laat zich aanzien, dat ook dit jaar weer in verschillende ge-
deelten van ons land veel aan de bestrijding der tuberculose zal worden
gedaan. De maatregelen, die door de Crisis-Zuivel-Centrale zijn aan-
gegeven, zijn wel in staat het besef onder de veehouders levendig te
doen worden, dat de bestrijding der tuberculose onder het rundvee
een groot algemeen belang is, zodat te verwachten is, dat zij met kracht

zal worden ter hand genomen of krachtig zal worden voortgezet. Veel
zal van de veeartsen worden gevergd, veel zullen zij geven. Ik wil van
deze plaats als Uw voorzitter enkele algemene opmerkingen maken,
die in het belang ener goed georganiseerde bestrijding zijn. Ik vermoed,
dat enkele ervan U allen wel bekend zullen zijn, maar wil het dan den
voorzitter, die geen practicus is, vergeven. Het Hoofdbestuur verwacht,
dat in deze bestrijdingsperiode iedere dierenarts zijn plicht doet en meer
dan dat ; dat hij bij de tuberculinatie en het klinisch onderzoek niets
nalaat, maar zijn vak toepast, zoals dat behoort ; dat zijn administratie
volkomen in orde is en dat hij zich geheel gedraagt volgens de voor-
schriften, die aan de bestrijdingsmethoden zijn verbonden en in onderling
overleg met de bestrijdingsorganisaties zijn vastgesteld. Wanneer allen
hieraan voldoen en ik spreek er mijn volkomen vertrouwen in uit, dat
er geen enkele dierenarts zal zijn, die dit vertrouwen zal beschamen,
dan zal het volgende jaar getuigd kunnen worden, dat de campagne
verlopen is op een wijze, zoals wij dat ons hadden voorgesteld.

Voor één ding wil ik nog gaarne even nader aandacht vragen. Het is mij
gebleken, dat de bindende besluiten niet in alle opzichten dat voordeel
hebben gebracht, dat wij er van hadden verwacht. Het was n.1 moeilijk
voor de leden der Maatschappij te concurreren tegen niet-leden, die
op geen enkele wijze gebonden waren en dus een lager tarief konden be-
rekenen, wanneer bestrijdingsorganisaties een prijsopgave verlangden.
Staat men zijn eigen leden toe dan ook maar voor een kleinere betaling
de werkzaamheden te verrichten, dan begaat men twee fouten. In de
eerste plaats zou dan de Maatschappij geregeerd worden door hetgeen
de niet-leden willen en in de tweede plaats weet ieder, die de tarieven
kent, dat zij reeds zodanig zijn gesteld, dat zij moeilijk verder verlaagd
kunnen worden, wil hetgeen er voor gedaan moet worden er niet onder
lijden. Dc weg om dergelijke moeilijkheden te voorkomen is, dat er bij
het sluiten van een overeenkomst met een vereniging van veehouders
die dc tuberculose onder het rundvee wil bestrijden, in de eerste plaats
aan gedacht wordt, dat alleen leden van de afdeling der Maatschappij
voor Diergeneeskunde in aanmerking kunnen komen om dc tuberculose
bij de dieren van de leden der bestrijdingsorganisaties te bestrijden.
Als tweede principe moet worden aangenomen, dat de vrije dieren-
artsen-keuze zal worden toegepast. Staat dit alles vast, dan kan er over
tarieven worden gesproken en over de maatregelen, die in een goed
georganiseerde bestrijding noodzakelijk zijn. Niet-leden der Maatschap-
pij kunnen onder dezelfde voorwaarden als de leden mededingen,
wanneer de noodzakelijkheid tot deze handelwijze blijkt. Zulke onder-
handelingen mogen nooit meer door een dierenarts particulier met een
veehoudersvereniging worden gevoerd. Hij heeft in zo\'n geval naar zijn
afdelingsbestuur te venvijzen. Dit onderhandelt met het bestuur der
bestrijdingsorganisatie, opdat een collectief arbeidscontract er het gevolg
van moge zijn. Eerst dan kan in onderling overleg met de boeren-
organisaties van een goed georganiseerde tuberculose-bestrijding ge-

sproken worden. Aan de volgende voorwaarde moet evenwel worden
voldaan. Elk lid van de afdeling moet zich onderwerpen aan de onder-
ling gemaakte afspraken. Hij moet zich slechts lid zijner afdeling, die
als het ware zijn vakvereniging representeert, voelen. Zelfstandige
onderhandelingen zijn uitgesloten, kunnen slechts nadelig werken.
Ieder lid moet dus de hiervoor noodzakelijke discipline voelen. Doet
hij dit niet, dan is hij nog niet vakverenigingsrijp en is hij in staat alles
in duigen te doen vallen. Daarmede laadt hij een grote verantwoordelijk-
heid op zich. Ik hoop zeer, dat alle leden zullen verrichten wat in deze
van hun wordt verwacht.

De grootste vijand van den dierenarts is de kwakzalver. Voor ieder
normaal denkend mens iets onbegrijpelijks, maar in de praktijk van het
leven maar al te waar. Waar haalt zo\'n leek zijn kennis van daan?
Wanneer ik eens een vergelijking zou gaan maken tussen de mogelijk-
heden, die zijn opleiding biedt en die van den veearts zou ik tot zulke
abnormiteiten komen, dat het nog onbegrijpelijker wordt, dat er kwak-
zalvers zijn, die niet alleen een bestaan hebben, maar het den veearts
bovendien dikwijls zeer lastig kunnen maken. Het kan niet de kennis
zijn, waarop de macht van die mensen berust. Er moeten dus andere
omstandigheden zijn, die hun in staat stellen hun bedrijf, als ik het eens
even zoo noemen mag, uit te oefenen. Er zijn hier drie personen in het
geding, de veearts, de kwakzalver en de boer. Wat weet de boer in het
algemeen van de ziekten van zijn vee ! Verondersteld wordt, dat hij de
verschijnselen kent van de in de wet genoemde besmettelijke veeziekten,
want hij moet er aangifte van doen. Op landbouwcursussen en derge-
lijke worden die hem misschien verteld. Verder neemt hij, als zijn dier
ziek is, bepaalde verschijnselen waar en tracht die misschien met huis-
middeltjes te genezen. In dit opzicht wijkt hij niet van de normale mens
af, die het ook bij zich zelf en bij zijn huisgenoten dikwijls probeert
te doen. Helpt het op deze wijze niet, dan zoeken velen steun in een
of ander oud boek over veeziekten. Wordt ook hierdoor geen baat
gevonden, dan wordt de alwetende buurman geraadpleegd. Laat ook
deze in de steek, dan komt de veearts of de kwakzalver aan de beurt.
Eén schakel heb ik nog vergeten, nl. hetgeen de landbouwbladen en
-blaadjes en soms ook grote bladen in hun rubriek over dierziekten
mededelen. Evenals het boek over veeziekten is dit wel de gevaarlijkste
literatuur, die men aan een leek kan voorleggen. Hij heeft geen voldoende
onderricht gehad om tot de diagnose van een ziekte te kunnen komen,
laat staan een differentieel-diagnose te kunnen stellen. In het wilde weg
tussen de vele ziekten die er zijn, die te vinden, waaraan het dier
lijdt, staat vrijwel gelijk met het zoeken van een speld in een hooiberg.
Wil men eerlijk zijn, dan moet men een dergelijke literatuur gevaarlijk
en ondoelmatig noemen. Dat de veehouder er gebruik van tracht te
maken, is hem niet kwalijk te nemen, maar wel moet men dat den
uitgever of redacteur van het blad doen of dengene, die die rubriek

verzorgt of dat boek heeft geschreven. Zolang dat niet door een dieren-
arts is gebeurd, kan het ons tot zekere hoogte koud laten en moeten wij
medelijden hebben met dengene, die zich zo knap waant, maar anders
wordt het wanneer het dierenartsen zijn, die zich daarmede bezighou-
den. Deze moeten wel precies weten wat ze doen. Zij staan in een moeilijk
parket. Aan de ene kant staat er de wens zijn kennis productief te maken,
aan de andere zijde het gevaar op niet denkbeeldige wijze de kwak-
zalverij te bevorderen. Als dekmantel kan gebruikt worden, dat het
populariseren van een wetenschap een uitstekend middel is om die weten-
schap een grotere waardering te laten ondervinden bij het grote publiek
en op die wijze bij te dragen tot een uitgebreidere toepassing ervan
in de praktijk. Zonder twijfel is dit laatste juist, maar het is slechts aan
weinigen gegeven tot zo iets in staat te zijn. Voor de popularisering
komen in aanmerking hoofdstukken uit de algemene vakken onzer
wetenschap, maar niet de behandeling van bepaalde ziekten en hare
verschijnselen. Daarmede wordt geen kennis van een leek verrijkt,
wordt aan de wetenschap geen dienst bewezen en wordt de gezondheids-
toestand van de veestapel niet gebaat. Populariseren van een weten-
schap kan slechts worden overgelaten aan de besten onder de besten
en dan nog alleen maar aan hen, die daarvoor een bepaalde knobbel
blijken te bezitten. Verreweg de meeste dierenartsen, die zich met de
behandeling van dergelijke ziekterubrieken bezig houden, deden het
beste er maar mede op te houden. Eerst dan bewijzen zij zich zelf, hunne
collega\'s en de maatschappij de grootste dienst. Wel neemt een ander
dit dan over, maar door gebrek aan kennis verloopt dan zo\'n rubriek
vanzelf. Het geleraar van kwakzalverij op deze wijze dient zo gauw
mogelijk een einde te nemen.

Mijne Heren, ik verliet dien boer toen hij voor de keuze stond een
kwakzalver of een veearts te halen. Wat geeft hier de doorslag ? Het
vertrouwen, dat in de kennis wordt gesteld, niet de kennis, die beide
ervan bezitten, want dan zou er nooit een kwakzalver gehaald worden.
Oppervlakkig geredeneerd zou men zeggen, dat in deze de prijs, die
voor de hulp wordt gerekend de doorslag zou geven, maar ik geloof niet,
dat dit de voornaamste factor is, vooral nu we weten, dat de tarieven
dier heren gewoonlijk veel hoger zijn dan die van den dierenarts. De
empiricus staat dichter bij de boer en kent de mentaliteit beter dan
vele dierenartsen, die niet van het platteland komende, zich in de
aanvang niet direct geheel aanpassen aan de nieuwe omgeving. Wij weten
toch allen wel, dat naast het toepassen van verworven kennis, het op-
treden een voorname factor is. Een tweede oorzaak is, dat er vele
dierenartsen zijn, die zelf geen verlossingen meer doen en dit voorname
werk hebben afgestaan aan den veeverloskundige en dat niettegen-
staande het feit, dat het nog steeds waar is, dat de kurk, waarop de
praktijk drijft, het goed kunnen doen van verlossingen is. Vele empirici
hebben als veeverloskundige hun entree gemaakt en vertrouwen ge-
kregen. Het kost dan niet zoveel moeite meer de indruk te vestigen

dat men ook op het verdere gebied der veeartsenijkunde geen vreemde
is. Enige mines bij het onderzoek alsof datgene, wat men doet, echt is,
de mededeling dat dan en dan een poeder kan worden gehaald, de
uiterlijke overeenkomst lijkt op die van een veearts.

Een van de voornaamste redenen, waarom de boer er in de laatste
tijd veel gemakkelijker toe overgaat een kwakzalver te halen of probeert
zich zelf te redden, is de uitgebreide lekenhandel in sera en entstoffen,
in instrumenten en geneesmiddelen. Ieder kan zich voorzien van de
sera, die hij wenst, van de spuit die voor de injectie nodig is. Ieder
doet den veearts na en lijkt nu wel een veearts te zijn. Maar wat hij den
dierenarts niet ziet doen, doet hij ook niet. En dat is in de grote meer-
derheid van de gevallen verreweg het voornaamste. Dit komt vooral
uit bij het curatieve enten. Het maken van de diagnose, waarop alles
berust, wordt door den leek nagelaten, of er wordt naar de ziekte ge-
raden. Wat weet de leek verder van het verschil tussen serum en vaccin,
van de werking ervan op het lichaam, van de betekenis ervan ? Is hij
op de hoogte van de nadelige gevolgen ? Weet hij aan welke gevaren
hij zelf kan bloot staan ? Wanneer een leek of een kwakzalver een koe
met melkziekte insulTleert, verricht hij zuiver mechanisch werk ; de om-
standigheden, waaronder alles moet geschieden, zijn hem onbekend
en deze zijn juist van zo grote betekenis. Zo zijn er veel meer voorbeelden
te noemen, die alle hierin met elkander overeenkomen, dat de dierenarts
wordt nageaapt door iemand, die geen verstand van zaken heeft,
maar door zijn optreden zodanig imponeert, dat hij de indruk geeft
het wel te hebben. De opleiding, de kennis van het gezonde en het zieke
dier in bouw en verrichtingen, van de methoden om ziekten te onder-
kennen, te genezen en te voorkomen, ontbreekt den boer en den kwak-
zalver ten enen male en toch tracht de eerste zich te redden buiten de
deskundige om. W^rat kan hieraan worden gedaan zonder dat hulp
van buiten behoeft te worden ingeroepen ?

In de eerste plaats moet de verkeerde indruk, die de boer heeft
van zijn eigen kennis en van die van den kwakzalver omtrent ziekten
van het vee, gewijzigd worden. Betere ontwikkeling door algemeen
vormend onderwijs op landbouwwinterscholen en -cursussen is hier
op zijn plaats, waarbij ik er de nadruk op leg, dat ervoor gewaakt
moet worden, geen halfweters te maken. Hiermede moeten veearts-
leraren ter dege rekening houden, terwijl vooral aan landbouwkundigen
gezegd moet worden, dat het gebied der dierziekten voor hun terra
incognita is. Zich daarmede bezig houden is grenzeloze pedanterie.
Maar niet alleen in het onderwijs moet het gezocht worden. Wij zelf
moeten het voorbeeld geven door onze wetenschap hoog te houden !
Alleen hij, die zich als een wetenschappelijk mens gedraagt en zijn
vak lege artis uitoefent, weet zich in de maatschappij daar te plaatsen,
waar hij behoort. Dan moet hij het gehele vak uitoefenen en niets,
maar dan ook niets, aan den leek overlaten. Men denke eraan wat een
fatale indruk het op den boer moet maken, wanneer hij de veearts

verwacht en hij ziet de knecht komen. En hoe moet zich de knecht
voelen, die met een lagere school-opleiding den universitair gevormden
veearts moet vervangen ? Gelukkig komen dergelijke gevallen niet voor,
maar het zou kunnen zijn, dat men er in gevallen van nood of haastige
spoed toekwam, bijv. om een boer snel te kunnen helpen. Het kwaad
zou dan gesticht zijn en aan de naam van den veearts grote schade zijn
toegebracht.

Voorts zij het mij vergund er op te wijzen, dat de dikwijls slechte
verstandhouding met de buurtcollega\'s zeer bevorderlijk is voor de
instandhouding en uitbreiding van de kwakzalverij. Van de onenigheid
wordt partij getrokken, vooral omdat uitlatingen ten nadele van el-
kander koren op de molen van den vijand van den veearts zijn. Men moet
nooit vergeten, dat het niet in het belang van de veeartsenijkunde,
van hare beoefenaren en van den veehouder kan zijn, dat er oncollegiale
verhoudingen tussen dierenartsen bestaan. De een wordt dan tegen den
ander uitgespeeld op een wijze, die voor alles en ieder onaangenaam
en nadelig is. Bovendien moesten wetenschappelijk gevormde en wel-
opgevoede mensen daarvoor te hoog staan. Zo oordelen ook de boeren,
die de strijd hebbende collega\'s in hun achting doen dalen. In de strijd
tegen de kwakzalverij trede iedere dierenarts apart op door zijn vak in
de volle omvang lege artis uit te oefenen, maar zorge hij er steeds
voor, dat door een goed toegepaste collegialiteit een eensgezind front
wordt gemaakt tegen het zich steeds meer uitbreidend getal der empirici.

Een ander verschijnsel van de laatste tijd is wel de grotere behoefte,
die er in veterinaire kringen schijnt te bestaan voor het vormen van
kleine groepen en verenigingen ter behartiging van bijzondere belangen.
Wanneer ik mij goed herinner, bestonden er een twintigtal jaren
geleden naast de maatschappij een militair-veterinaire vereniging,
een veterinair-hygienische vereniging, die thans ter ziele is, en een
vereniging van directeuren van gemeentelijke slachthuizen in Neder-
land. Ned.-Indië had hare Maatschappij voor Diergeneeskunde. Tel
ik nu in het jaarboekje het aantal kringen en verenigingen na, dan
kom ik tot een getal, dat 14 groter is. Daarvan is er slechts één een
algemene, nl. dc diergeneeskundige kring te Utrecht, waarvan het lid-
maatschap wordt aangeboden en waarvan de leden uitsluitend samen-
komen ter beoefening van de veterinaire wetenschap. Maatschappe-
lijke belangen mogen niet besproken worden. De oprichting is indertijd
geschied int overwegingen, die nu althans voor een gedeelte niet meer
gelden. Er is een tijd geweest, dat het in de hogere regionen van de
veeartsenijkunde niet steeds pais en vrede was. De toen vooraanstaande
mensen waren van een militante natuur en lieten de jongere veeartsen
niet die plaats, waarop deze toen meenden recht te hebben. Ten einde
ongestoord met collega\'s die belang stelden in de zuivere weten-
schappelijke beoefening van het vak, van gedachten te kunnen wisselen,
werd de Diergeneeskundige kring opgericht. Tot nu toe heeft hij zich

aan het aangegeven doel kunnen houden, is nooit in concurrentie
met de grote maatschappij getreden en heeft in de jaren van zijn be-
staan veel nut gesticht. De toen jongere dierenartsen zijn langzaam
aan een jaartje ouder geworden en de eens min of meer toepasselijke
spotnaam van „club der jonge geleerden" gaat, misschien moet ik het
met weemoed zeggen, zijn luister verliezen. Al de andere dertien
dienen ter behartiging van bijzondere belangen. Meestal zijn ze door
de practici in en voor een bepaalde streek gesticht. Dc kring Rotterdam
duidt het doel kort en bondig aan als het behartigen en steunen van
elkanders belangen in de ruimste zin des woords en het stelling nemen
tegen elke minder gewenste handeling bij de uitoefening der dier-
geneeskundige praktijk. M.a.w. dus het bevorderen der collegiali-
teit en het hoog houden van de eer van het vak. Dat zal zeker ons allen
uit het hart zijn gegrepen. Daarnaast zullen ook nog wel andere be-
langen gediend worden. Wanneer dierenartsen samenkomen kan het
moeilijk anders of dc diergeneeskundige wetenschap komt op de proppen,
moeilijkheden worden voorgelegd en besproken, raad wordt gevraagd
en raad wordt gegeven. U zult het allen met mij eens zijn, dat een der-
gelijk teken van veterinair leven aan de diergeneeskunde in Holland
ten goede moet komen, mits het bevorderen der collegialiteit in engere
kring, die in grotere kring geen nadeel doet. Integendeel, wanneer wij
ons steeds tonen als één aaneengesloten geheel bij het verdedigen
der veterinaire belangen en wanneer de een iets voor den ander over
heeft, kan er nog veel bereikt worden. Niet alleen naar buiten, maar
ook naar binnen. In het secretariaatsrapport is het zo duidelijk gezegd,
dat vooral het laatste een der eerste zaken is, waaraan gewerkt moet
worden, wil onze maatschappij zich in de richting van een vakvereniging
ontwikkelen. Alleen een goed toegepaste collegialiteit kan hiervan de
basis zijn.

Een andere uiting van de behoefte om zich aaneen te sluiten, is het
vormen van groepen binnen het kader der Maatschappij. Niet alle
leden denken daar gelijk over. Verscheidene menen, dat de organi-
satie in wat men zou kunnen noemen in hoofdzaak provinciale af-
delingen de basis is, waarop dc werkzaamheden in de maatschappij
moeten steunen en dat de groepen daaraan niet bevorderlijk zijn. Ook
maken zij een scheiding in de collega\'s, die de verschillende onder-
delen van het vak beoefenen en zouden dus de eenheid niet in stand
doen blijven. Meer of minder duidelijk staan hier de twee principes
tegenover elkander, die ook in vroegere jaren reeds de gemoederen
in beroering brachten. Van die tijd dateert een artikel van wijlen
prof. Markus over de splijtzwam, die toen de gelederen der veeartsen
dreigde te infecteren. Ook nu dreigde dat zelfde gevaar. Er waren
verschijnselen waar te nemen, die het niet onmogelijk maakten, dat een
grote groep dierenartsen zich buiten de maatschappij om zouden gaan
verenigen om hunne speciale belangen beter te kunnen behartigen.
Aan van Oijen en aan ten Tiiije hebben wij het te danken, dat dit niet

is gebeurd, omdat zij de idee van het vormen der groepen hebben ge-
propageerd, opdat de Maatschappij voor Diergeneeskunde de moeder
zou blijven onder wier vleugels voor alle veterinairen plaats zou zijn,
welke ook hunne belangen en verlangens zouden zijn. Beide heren
hebben ons weten te overtuigen, dat de besturen der groepen als per-
manente commissies het Hoofdbestuur ter zijde zouden staan om
voorlichting te geven op die gebieden, waarvoor zij zijn ingesteld.
Het Hoofdbestuur van de Maatschappij voor Diergeneeskunde blijft
het lichaam, dat o.m. op deze wijze voorgelicht, voor aller belangen
kan blijven zorgen en naar buiten alle dierenartsen representeert. Aan
de samenstelling der Maatschapij uit afdelingen wordt niets te kort
gedaan, integendeel zij zijn en blijven de pilaren, waarop de Maat-
schappij rust.

Ongemerkt past de Maatschappij zich aan de nieuwe omstandig-
heden en behoeften aan en blijft het centrum, waarin en waaromheen
alles draait. Ik geloof, Mijne Heren, dat wij met een Maatschappij,
die zooveel aanpassingsvermogen en vitaliteit toont, gelukkig mogen
zijn. Met het uitspreken van de wens, dat haar nog een lang en krachtig
leven moge zijn beschoren, verklaar ik de 82ste algemene vergadering
voor geopend.

Prof. Dr. L. P. le Cosquino de Bussy, Directeur van de Afd.
Handelsmuseum v.h. Koloniaal Instituut te Amsterdam maakte ons
attent op een vergissing voorkomend op blz. 975 betreffende de
kostenberekening bij het gebruik van derrispoeder in onze publicatie
over ,,de bestrijding van Runderhorzellarven met derris-extracten"
(15 Sept. No., blz. 974).

Het derrispoeder, dat Collega P. de Boer te Schagen in verdun-
ningen van i : 30 gebruikte, bevatte geen 2% doch 7—8% Rotenon.
Onze berekening, dat de kosten van de behandeling tot ¹/₃ of ¹/₁verminderd zouden worden, omdat vroeger het derrispoeder slechts
tot 1:10 verdund werd, is niet juist, daar in dit geval het derris-
poeder slechts 2% rotenon bevatte en dus veel goeclkooper was. Aan-
gezien derrispoeder van 7—8% rotenongehalte ongeveer 2 maal zoo
duur is als poeder dat 2% rotenon bevat, doch inplaats van 1 : 10
tot op i : 40 verdund kan worden, wordt de prijs niet tot ¹/₄, doch
tot de helft verminderd, hetgeen toch nog een belangrijke besparing is.

Wanneer wij de kennis der oogziekten van het dier zouden afmeten
naar de ontwikkeling van het onderwijs, dan zouden wij kunnen menen,
dat wel haast in 1913 die kennis tot ons kwam. Want eerst met Jakob
werden die ziekten systematisch gegroepeerd en werd gebruik gemaakt
van de hulpmiddelen, die de ontwikkeling van het oogonderzoek van
de mens opleverde, voor zover ze daartoe geschikt waren. Zijn werk,
dat der oogheelkunde, zal steeds een product blijven, dat getuigenis
aflegt van zijn werkkracht en liefde voor dit deel der wetenschap.
Wie echter meent, dat vóór Jakob de oogheelkunde een onbekend
en niet beoefend onderdeel van het vak was en dat daarover geen
gegevens bekend waren, doet verkeerd. Reeds eerder werd ze gedoceerd,
zij het meer een humane, dan een veterinaire oogheelkunde ; maar
ook vond ze reeds een enkele ernstige beoefenaar, die zoekende en do-
lende in een nog onontgonnen terrein, werd aangetrokken door de be-
koring, die de steeds nieuwe ontdekkingen opleverden.

zouden vooral aandacht wil-
^^B len vestigen op zijn onderzoe-
kingen van sciascopische aard
[ van het paardenoog, waarbij
in geval van sterkere graden
van myopie en bij het gebruik maken van een platte spiegel op een
meegaande, anormale schaduw al of niet naast de normale, bekende en

tegengaande schaduw, werd gewezen en wegen werden aangegeven om
dit anormale schaduwbeeld te elimineren ; eveneens op zijn refrac-
tiebepalingen van het paardenoog, waarbij hij o. a. verband aan-
wezig acht tussen sterkere graden van refractieafwijkingen (Myopie)
en schrikachtigheid ; zijn beschouwingen over maanblindheid, waarin
hij de erfelijkheidsfactor meent te moeten ontkennen ; zijn sciascopisch
bepaalde refractie van de beide hoofdmeridianen van het paardenoog,
met het doel, de betekenis van de spleetvormige pupil van het paard te
verklaren. Wanneer wij het werk van Ballangée op oogheelkundig
terrein samenvatten en het daarbij ook zien in het licht van de tijd,
waarin het tot stand kwam, dan mogen wij bewondering hebben voor
diens scherpe opmerkingsgave en liefde tot het doorgronden van weten-
schappelijke problemen. Het moet hem tot vreugde kunnen stemmen,
dat nog heden verschillende van de door hem vastgestelde feiten als
juist worden erkend, hetgeen de grootste voldoening voor hem zal
kunnen zijn.

1. Een en ander over het gebruik van den oogspiegel bij het paard. (Tijdschrift
v. Veeartsenijk. en Veeteelt i8g7, dl. XXIV).

2. Proeve tot verklaring van den overdwarschen spleetvorm van de pupil bij
het paard. (Tijdschr. v. Veeartsenijk. en Veeteelt 1897, dl. XXIV).

4. Enkele beschouwingen in zake het keuren op erfelijke gebreken. (Tijdschr.
v. Veeartsenijk. en Veeteelt 1898, dl. XXV).

5. Iets over Maanblindheid als koopvernietigend gebrek. (Tijdschr. v. Vee-
artsenijk. en Veeteelt igoo, dl. XXVII).

7. Een merkwaardig geval van asdraaiing van het oog bij het paard — Torticollis
ocularis. (Archiv fur Wissensch. 1906, Berlin).

8. Die zwei Linsenbildchen beim Pferde. (Zeitschr. f. Ticrmcdicin Sechstcr
Band 1902).

9. Die Skiaskopie beim Pferde. (Archiv f. Wissensch. und praktische Tierheil-
kunde 1904, Bd. 30, H. 1 en 2).

10. La determination des inégalités du fond de 1\'oeil. (Ree. de Mcd. vet. 15
Nov. i8gg).

11. La refraction de 1\'oeil du cheval déterminée par la skiaskopie. (Ree. de
Med. vet. 15 Januari 1898).

12. In het Ree. de Med. vet. 1901, pag. 22 komt een mededeeling voor betref-
fende de anormale schaduw bij de schaduwproef.

13. Stoornissen in het zien (in het oog gelegen) als oorzaak van schrikachtigheid
bij paarden. (Aug. 1898).

14. Verklaring af te geven door den paardenarts. (Militaire Spectator 1897,
22e deel, No. 11).

Een gebied van biologisch onderzoek dat steeds meer in het middel-
punt der belangstelling is komen te staan, is ongetwijfeld dat der virussen.
Steeds groter wordt het aantal ziekten van mensen, dieren en
planten, dat veroorzaakt blijkt te zijn door een vertegenwoordiger
van deze zo geheimzinnige groep van ziekte-oorzaken, maar ook
steeds groter worden de moeilijkheden welke aan het onderzoek naar
het wezen dezer smetstoffen verbonden zijn. Rivers geeft een lijst van
ziekten bij mensen, dieren en planten, welke het aanzienlijke aantal
van honderd reeds te boven gaat. Vele ziekten welke geacht worden
door een virus te worden veroorzaakt, zullen weliswaar blijken onder
de bacterieel verwekte ziekten te moeten worden gerangschikt, maar
ook het omgekeerde zal het geval zijn, zodat er een aanmerkelijk aantal
ziekten overblijft, waarvan ongetwijfeld een virus de oorzaak is.

Het feit dat men deze vraag kan stellen wijst er reeds op dat er aan
de definitie van het begrip „virus" moeilijkheden verbonden zijn.
Een der meest op de voorgrond tredende eigenschappen van een virus
is de filtrabiliteit. Neemt men deze als maatstaf aan voor de groepering,
dan zullen verschillende ziekteverwekkers tot de z.g. filtreerbare smet-
stoffen moeten worden gerekend, die nog duidelijk de eigenschappen
van bacteriën of protozoën vertonen. Zo zal men zich b.v. kunnen
afvragen of de verwekker van de longziekte der runderen tot de filtrer-
bare smetstoffen behoort. Met inachtneming eener juiste p-H der sus-
penderende vloeistof gelukt hel Weil\'sche spirochaeten een filter-
kaars te laten passeren. Toch rekenen wij deze ziekteverwekker niet
tot de virussen. De filtrabiliteit met betrekking tot de bacteriële fil-
terkaarsen, blijkt meer en meer een ondeugdelijk criterium te zijn voor
een virus sinds wij weten dat er bacteriën en protozoën zijn die aan deze
eigenschap voldoen.

Bij de filtratie spelen volgens nieuwere onderzoekingen nog andere
factoren een rol dan men vroeger aannam. Vroeger meende men dat
alleen de grootte der deeltjes de filtrabiliteit van een suspensie bepaalde.

Dank zij de colloid-chemie weten wij dat de wand der meeste ons
bekende filters met een negatieve lading bedekt is, die met een iono-
gene positieve lading uit de vloeistof, de z.g. electrische dubbellaag
vormt en dat het daardoor mogelijk is, dat kleine negatief geladen
deeltjes het porie-capillair kunnen passeren. De filtratie berust hier-
door niet alleen meer op een zeefwerking, maar is tevens aan electrische
invloeden onderhevig. Wanneer we zouden beschikken over een filter
met positief geladen wand, zouden negatief geladen deeltjes worden

aangetrokken ; door de aldus ontstane electrische dubbellaag zouden
de negatief geladen deeltjes geheel of gedeeltelijk worden tegengehouden.
De meeste virussen hebben negatieve lading en zo zouden zelfs deze
smetstoffen dan niet filtreerbaar blijken te zijn.

Wij zullen niet kunnen blijven spreken van filtreerbare smetstoffen
als synoniem voor virussen, aangezien wel alles wat wij onder virus
verstaan filtreerbaar is, maar niet alle smetstoffen, die filtreerbaar zijn
virus genoemd kunnen worden. Behalve de filtrabiliteit dienen er dus
nog andere eigenschappen aanwezig te zijn om een smetstof met de
naam virus te kunnen aanduiden. Tot die eigenschappen behoren
enkele welke door optisch onderzoek gevonden zijn. Met de gewone
microscopische hulpmiddelen zijn die smetstoffen, zelfs met de grootste
ons bekende vergrotingen, niet zichtbaar te maken. Ten opzichte
van deze optische onderzoekingen zijn zij dus invisibele smetstoffen te
noemen. Met donkerveldbelichting en ultramicroscoop zijn diffrac-
tiebeeldjes te zien van corpusculaire elementen, die wel beschouwd
worden de kleinste virusdeeltjes te zijn. Het is echter zeer waarschijn-
lijk, dat wij hiermede nog niet aan het eigenlijke virus toe zijn, doch
slechts de diffractiebeeldjes zien van de stof, die het virus bekleedt.
Wij moeten dus met de mogelijkheid rekening houden dat het virus
uitermate geringe afmetingen heeft.

Wanneer men een smetstof tot de virussen zal willen rekenen, zal
de nadruk moeten vallen op de zoeven beschreven optische gedragingen
als hoofdcriterium. De filtrabiliteit krijgt voor de determinering van
een smetstof meer betekenis, zodra men zijn onderzoek uitstrekt
tot de ultrafiltratie waaronder men het filtreren van suspensies door
z.g. ultrafilters verstaat. Deze ultrafilters worden als regel uit collodium
oplossingen vervaardigd. De poriënwijdte der collodiummcmbranen
hangt af van de concentratie der collodiumoplossing in azijnzuur,
uit welke oplossing deze membranen vervaardigd worden. Hoe gecon-
centreerder de oplossing is, des te fijner de poriën zullen worden. Hier-
mede heeft men het in zijn macht filtermembranen te maken, die in
staat zijn ook virussen tegen te houden, die anders gemakkelijk fijne
filterkaarsen zouden passeren.

Door deze ultrafiltratie, welke meestal onder druk geschiedt, meent
men verscheidene virussen naar hun deeltjesgrootte te kunnen onder-
scheiden, rekening houdende met de berekenbare poriëngrootte der
filtermembranen.

Volgens de methode der ultrafiltratie onderzocht, lopen de grootten
der virussen nogal sterk uiteen. Het virus van mond- en klauwzeer
(m. k. v.) behoort wel tot de allerkleinste. Galloway en Ei.ford be-
paalden de grootte van het m.k.v.-deeltje op 8 /x/x, wat ongeveer
overeenkomt met die van een haemoglobinemolecuul. Vaccine-virus
op deze wijze gemeten behoort tot de grovere virussoorten en meet
ca. 125—175 Verschillende bacteriophagen hebben een wisse-
lende deeltjesgrootte, n.1. van 8—70 fj.De onderzoekers stemmen

in deze grootte-bepaling niet overeen en men kan opmerken dat
een zelfde virus door den één tienmaal groter wordt bevonden
dan door den ander. Deze divergenties vinden hun oorzaak groten-
deels in de technische moeilijkheden, die aan het vervaardigen van
homogene ultrafiltermembranen verbonden zijn en de wijze waarop
de poriënwijdte berekend wordt.

Aan deze eigenschappen kunnen wij wel vaststellen dat een virus
van geheel andere geaardheid moet zijn dan een bacterie of een pro-
tozoön. Verstond men vroeger en verstaat men ook heden nog wel,
onder een virus een smetstof in het algemeen, meer en meer bedoelt
men er een smetstof mede welke de verschillende bovengenoemde
eigenschappen heeft.

Waar wij blijkens de nieuwste onderzoekingen weten, dat de af-
metingen van het kleinste virusdeeltje (van m.k.v.), zijnde ongeveer
8fj,/j., die van het haemoglobine-molecuul naderen, en Modrow de
grootte zelfs 2 a 3 fi)x vond, daar is zeer zeker de vraag op haar plaats
of deze smetstoffen leven.

Dit vraagstuk is in de laatste tijd sterk omstreden en het zal naar
het mij voorkomt moeilijk op te lossen zijn, of liever gezegd, onoplos-
baar zijn. Immers zolang wij niet weten wat „leven" is, kunnen we
moeilijk aan de eigenschappen dezer uiterst kleine deeltjes nagaan of
zij overeenkomen met de kentekenen, die ons het levend-zijn van iets
doen vaststellen. De notie welke wij van „leven" hebben vervluchtigt
steeds meer, naarmate de afmetingen kleiner worden. Terwijl aan de
grootte der levende wezens bij het toenemen der afmetingen, grenzen
zijn gesteld die voor ons waarneembaar zijn, wordt die van de kleinste
aan onze zintuigen onttrokken. Wij beschikken over nog slechts enkele
analogieën waaruit het leven dezer agentia moet worden vastgesteld.
Deze analogieën laten ons nog grotendeels in de steek, wanneer wij
hun aanwezigheid moeten bewijzen.

Toch valt het niet te verwonderen dat men over het algemeen nog
vasthoudt aan de gedachte van het levend-zijn der virussen voor zover
zij ziekteverwekkers zijn bij hogere dieren en planten. Minder sterk
houdt men daaraan echter vast, waar het betreft de bacteriophagen.
Immers vele onderzoekers met aan de spits Bordet, zijn van mening
dat bacteriophagen levenloze lytische stoffen zijn, door de bacterie
zelf gevormd.

Met betrekking tot andere ultravisibele agentia wil men daar nog
niet aan. En dit is naar zoeven reeds gezegd is, niet te verwonderen,
daar wij sedert meer dan een halve eeuw als verwekkers van infectie-
ziekten bacteriën en protozoën vonden. De geweldige invloed van de
scholen van Pasteur en Koch deed ook daar microörganismen ver-
moeden, waar deze met de meest nauwkeurige onderzoekingsmethoden
niet te vinden waren. Het gevolg was dat men het aan de nog gebrekkige
methodiek ging toeschrijven dat het microörganisme, hoewel organisme

zijnde, met de bestaande hulpmiddelen niet zichtbaar te maken was.
Men bleef in de bacteriologische gedachtengang voortgaan. Immers
de virussen kunnen infectieziekten verwekken die besmettelijk zijn, een
incubatiestadium hebben, met koorts gepaard gaan en min of meer
langdurige immuniteit achterlaten, allemaal kenmerken welke aan
ziekten door bacteriën of protozoën veroorzaakt, eigen zijn. Ook
hierin is een reden gelegen om aan de gedachte van het microörganis-
me-zijn vast te houden, dus het levend-zijn voor zéker of op zijn minst
voor hoogst waarschijnlijk te houden.

De invloed der opkomende bacteriologische wetenschap was zo
sterk, dat het lang geduurd heeft voordat de filtrabiliteit van smet-
stoffen geconstateerd werd.

In 1892 slaagde Iwanowski erin als oorzaak van de mozaikziekte
der tabaksplant een smetstof aan te toonen, die filterkaarsen passeerde.
Aan deze fundamentele ontdekking werd door de wetenschappelijke
wereld geen aandacht geschonken, zoodat het mogelijk was dat
Beyerink in 1899 geheel onafhankelijk van Iwanowski de filtrabiliteit
van het virus der mozaikziekte opnieuw kon ontdekken en daarmede
dus tevens de belangrijke vinding van den Russischen onderzoeker
kon bevestigen. Beyerinck noemde dit virus een contagium vivum fluidum,
waarbij wij het in het midden laten of het vloeibare contagium als een
moleculair dispers- of als een colloidaal systeem moest worden opgevat.

Aan beide onderzoekers is dus de notie der filtrabiliteit van smet-
stoffen te danken. Eveneens in 1899, gelukte het deze eigenschap te
constateren bij het in dit opzicht wel zeer ideale virus van het mond-
en klauwzeer en wel door Löffler en Frosch, die in tegenstelling met
Beyerinck, het levend- en corpusculair-zijn dezer smetstof aannamen.

Een der voornaamste kenmerken van leven wordt gezien in het
zich vermeerderen. Voor bacteriën had men dit gemakkelijk kunnen aan-
tonen. Minder gemakkelijk bleek zulks het geval te zijn voor de virus-
soorten. Alweer steunend op de bacteriologische onderzoekingsme-
thoden had men op allerlei denkbare voedingsbodems getracht virus-
soorten te kweken, indachtig de eisen door Robert Koch aan een
pathogeen microörganisme gesteld, de bekende postulaten : kweken
in reincultuur uit het zieke individu en met het gekweekte microör-
ganisme de ziekte opwekken. Zoals bekend is, mislukten al deze po-
gingen, wanneer het werkelijke virussen betrof. Nog vers liggen ons
in het geheugen de vermeend geslaagde pogingen tot kweken van het
m.k.v. door Willy Pfeiler ; de eveneens mislukte pogingen van
Frosch en Dahmen, die met hun photographie in ultraviolet licht een
aardige methode van onderzoek brachten. Bij deze ziekte, welke sedert
tientallen van jaren object van onderzoek was, zijn vaak bacteriën
en lichaampjes gevonden, die voor haar verwekkers werden gehouden
en ook heden nog zijn er onderzoekers, die grof corpusculaire elementen,
welke in ziekelijk weefsel of culturen bij andere virusziekten worden
aangetroffen, beschouwen met deze ziekten in oorzakelijk verband te

staan. Geen dezer onderzoekingen heeft zelfs ook maar een schijn van
bevestiging kunnen verwerven. Zij zijn slechts te beschouwen als min
of meer interessante historische wetenswaardigheden en slechts ver-
klaarbaar gezien in het licht der bacteriologische wetenschap.

Na enkele andere eigenschappen te hebben beschouwd, zullen wij
straks nader op de vraag of virussen levend of levenloos zijn, ingaan.

Dank zij de onderzoekingen van Harisson, Carrei., Rivers, Fischer
e.a. welke sedert ongeveer 20 jaar in gang zijn, is het mogelijk gebleken
dierlijke weefsels in vitro te kweken. Deze methoden van weefsel-
cultivering welke in hoofdzaak tweeërlei zijn, n.1. de dekglasmethode
en die der Carrel\'se flesjes, hebben de laatste jaren een uitgebreide
toepassing gevonden bij het onderzoek van virussoorten, bacteriën
zowel als van immuniteitsvraagstukken. Speciaal voor de studie der
virussoorten zijn deze cultuurmethoden van groot voordeel geweest.
Waar het tot heden niet gelukte virussen op de gebruikelijke voedings-
media te kweken, daar is men er thans in geslaagd een aantal dezer
smetstoffen in een daarvoor geschikte weefselcultuur te cultiveren.
Om enkele virussen te noemen waarbij aldus de kweek gelukt is : het
vaccine-virus, het virus der gele koorts, het herpesvirus, het m.k.v.
De meeste dezer smetstoffen zijn gekweekt volgens de methode van
Carrei.. Wat het m.k.v. betreft, dit werd het eerst door Hecke volgens
genoemde methode gekweekt op huidweefsel van cavia-embryo\'s.
Intusschen kweekten Maiti.and en Cowen-Maitland volgens een door
hen gevonden methode, waarmede zij reeds het vaccine-virus geculti-
veerd hadden, n.1. in een vloeibaar medium, ook het m.k.v. Later
werd door Striegi.er de methode Maiti.and gevolgd en verliet hij de
door Hecke aangevangen methode van Carrel. Striegler kon de
juistheid van de methode der Maitlands bevestigen.

De Engelse zoowel als de Duitse onderzoekers kweekten m.k.v.
van de cavia op weefsel van caviae. De hoeveelheden smetstof aldus
verkregen zijn echter gering en deden de behoefte gevoelen aan een
methode van cultivering, waarbij het mogelijk zou zijn een grote
hoeveelheid smetstof te verkrijgen. De cultuurmethode van de Haan
opende in dit opzicht ruimere perspectieven. Het gelukte Frenkel
en Julius in een door laatstgenoemden gewijzigd toestel van de Haan,
het vaccine-virus, in grote hoeveelheden, een zestal generaties achtereen
te kweken. In een door Frenkei. aangegeven apparaat voor het kwe-
ken van weefsel in vloeibaar medium gelukte het hem het m.k.v. in
grote hoeveelheid te kweken, echter zijn de voorwaarden waaronder
het kweken dient te geschieden nog zóó onvoldoende bekend, dat wissel-
valligheden in de resultaten niet konden worden vermeden. Voor-
lopig zij er hier nog dit van gezegd, dat een sterk onderscheid in de
eigenschappen van virussen ten duidelijkste gebleken is. Het m.k.v.
heeft n.1. in weefselculturen bijzondere voorkeur voor epitheelcellen,
zoals trouwens ook blijkt uit de infectie in vivo, terwijl vaccine-virus,

hoewel ook een z.g. dermotrope smetstof, in weefselculturen zich
met fibroblasten als voedingsmedium tevreden stelt. Het feit dat het
vaccine-virus behalve dat het als dermotrope smetstof ten opzichte
van andere weefselsoorten dan huid-epitheel minder kieskeurig is dan
m.k.v., ook een veel groter gebied van pathogeniteit bestrijken kan,
maakt het werken met deze smetstof aanmerkelijk gemakkelijker. In
dit verband behoeft slechts te worden gewezen op de gemakkelijkheid
waarmede het vaccine-virus op embryonaalweefsel van kippen groeien
kan en dat Stevinson en Butler in navolging van Woodruff en
Goodpasture er in slaagden, in gedurende 9 dagen bebroede eieren
een sterke vermeerdering van vaccine-virus in de chorio-allantoismem-
braan te verkrijgen.

Het was Volpino (1921) gelukt om pokkenvirus te kweken in 10
opeenvolgende generaties op een voedingsbodem bestaande uit gly-
cerine-gelatine met bloed, waarbij echter verontreinigingen waren
met microörganismen n.1. b.subtilis, b.proteus en verscheidene coccen.
Degkwitz kweekte in 18 passages mazelenvirus op een voedingsbodem
bestaande uit menselijk plasma, dat met andere microörganismen
verontreinigd was.

Van dit principe maakten Silber en Wostruchowa gebruik oin
vaccinevirus te kweken. Zij verdunden dermo-vaccine en filtreerden
het daarna door een Berkefeld N.-kaars ofwel door een Chamber-
land L. 3, waarna zij het filtraat brachten in gewone bouillon (pH
7.2), die 2 a 3 uur te voren geënt was met een oogje kephir-gist (torula
kephir). Het geënte buisje werd gedurende 3 dagen op een temperatuur
van 37° C. gehouden. Telkens werd nu een weinig van de aldus ver-
kregen cultuur in een volgend buisje overgeënt. Het gelukte hen aldus
het vaccine-virus 75 maal van buisje op buisje over te enten, waarbij
zij konden opmerken, dat de virulentie slechts weinig achteruit ging.
Het verschijnsel, waarbij het ene levende wezen de drager is van het
andere, noemen zij ,,allobiophoric" en de drager •— in dit geval de
gistcel — een „allobiophore", kortweg ,,allophore" microbe.

Tot nu toe zijn echter de resultaten met gekweekte virussen ver-
kregen, voor de praktijk nog van weinig betekenis gebleken en zullen
wij moeten afwachten of hiervan inderdaad succes te boeken zal zijn.
In verband met het vaccine-vraagstuk zou men kunnen denken aan een
steriele vaccine-bereiding, echter zijn de meningen over een langs de
weg der weefselcultuur verkregen vaccine verdeeld. Eenigen, waar-
onder Gildemeister, namen een sterke vermeerdering van virulentie
van het aldus gekweekte virus waar, dat onder deze omstandigheden
zonder meer niet voor de mensch kon worden aangwend. Met be-
trekking tot het mond- en klauwzeer-vraagstuk zou het van het hoogste
belang zijn een grote hoeveelheid smetstof langs histo-culturele weg
te kunnen kweken. Vooreerst al omdat het in een eenigszins aan-
merkelijke hoeveelheid verkrijgen van dit virus door middel van geïn-

fecteerde dieren, grote uitgaven vordert ; in de tweede plaats zou men
kunnen denken aan een vaccin voor immunisatie. (Striegler heeft
met door hem volgens de methode Maitland gekweekt m.k.v. de im-
muniteit van „durchseuchte" runderen kunnen verhogen. Zulks
geschiedde met virus afkomstig van de cavia). Ten slotte omdat door
de meer vereenvoudigde omstandigheden waarin het virus komt, en-
kele eigenschappen gemakkelijker kunnen worden bestudeerd. Hierbij
dient men echter dan toch nog altijd voor ogen te houden dat de
omstandigheden waaronder het virus tot vermeerdering komt, uiterst
gecompliceerd blijven, aangezien voor de groei van een virus, naar
algemeen wordt aangenomen, de aanwezigheid van levende cellen
een conditio sine qua non is. Weliswaar zijn er enkele onderzoekers
o.a. Eagles en ten dele ook de Maitlands, die menen dat voor
deze groei geen levende cellen nodig zijn ; maar noch de proeven van
eerstgenoemden, noch de opvatting van laatstgenoemde onderzoekers
konden door Rivers, Haagen e.a. worden bevestigd. Zelfs wordt
aangenomen (Borrel, Levaditi e.a.) dat voor de vermeerdering van
virus cellen nodig zijn die zich in deling bevinden. Beyerinck wijst
er in zijn bekende publicatie betreffende de mozaikziekte der tabaks-
plant reeds op, dat alleen de vegetatie-punten der plant, d.z. de plaat-
sen, waar de celdelingen plaats grijpen, voor infectie vatbaar zijn en
slechts daar het virus zich vermeerdert.

Alle volwassen weefsels blijven onaangetast, zijn echter wel in staat
onder bepaalde omstandigheden het virus te transporteren. Merk-
waardig is wel dat veel later deze belangrijke bevinding door vele
onderzoekers ook voor virus-ziekten bij dieren kon worden bevestigd.

Het is gebleken dat bij de virussen de waterstof-ionen-concentratie
een zeer belangrijke rol speelt. De meeste virussen hebben om actief
te blijven een milieu nodig, waarvan de p-H ongeveer bij 7,6 ligt.
Wanneer de p-H daalt, zodat het milieu zuur wordt, treedt vrij spoedig
inactiviteit op. Naar boven, dus bij hogere alcaliciteit, kan het virus
langer weerstand bieden. Onderzoekingen van Pyl, hebben uitge-
wezen, dat een pH van 6,5 het m.k.v. vrijwel onmiddellijk onwerk-
zaam maakt. Later is hij echter weer enigermate van deze uitspraak
teruggekomen toen hij opmerkte, dat de pH waarbij het m.k.v.
onwerkzaam wordt ligt tussen een gebied van 6,0 en 6,05. Verder
heeft hij gezien dat het m.k.v. twee optima van houdbaarheid heeft
n.1. een bij een pH 7,6 en een in het sterk zure gebied bij pH 3.0. Daar-
tussen ligt een gebied van geringe houdbaarheid. Pyl schrijft deze
geringe houdbaarheid toe aan het wisselen van het naakte virus van
de ene colloide drager (alcali-resistente) naar de andere (zuur-
resistente). Of deze verklaring houdbaar is, zal uit nadere experimenten
moeten blijken. Vooralsnog komt zij ons enigermate gedwongen voor.

Van de gevoeligheid voor een bepaalde pH van het milieu heeft
men gebruik gemaakt voor het vervaardigen van conserveringsvloei-

stoffen, welke men door toevoeging van buffermengsels op de ver-
eiste pH bracht. Hierdoor werd het mogelijk virus lange tijd
actief te houden, mits men daarbij tevens het aldus beschermde virus
bij lage temperatuur (schommelend om het vriespunt) bewaarde.
Het is ook de pH, die bij de kweekproeven van het virus in vitro zulk
een belangrijke rol speelt. Steeds is men genoodzaakt bij deze proeven
de pH in het verloop der cultivering nauwkeurig te controleren.
Vaak kon een plotseling onwerkzaam worden van virusculturen worden
toegeschreven aan een te lage pH, die zich inmiddels had ingesteld.

Voor het conserveren van m.k.v. wordt vaak gebruik gemaakt
van 50% glycerine waaraan een phosphaatbuffer is toegevoegd. De
groote zuurgevoeligheid van dit virus moge blijken uit het feit, dat
vlees afkomstig van dieren die aan mond- en klauwzeer lijdende
geslacht werden, spoedig vrij van actief virus wordt, hetgeen volgens
de onderzoekingen van Lourens, op varkens verricht, verband houdt
met post-mortale melkzuurvorming. Gildemeister, Zeller e.a. kon-
den aantonen, dat hetzelfde geldt voor vaccine. Zij onderzochten n.1.
kalveren, die voor de bereiding van vaccine-lymphe gediend hadden
en vonden, dat ook dit virus spoedig na de dood niet meer in de mus-
culatuur is aan te tonen. Daarentegen vond de Engelse commissie
voor mond- en klauwzeer-onderzoek, dat aphthen-virus in het been-
merg zijn activiteit kan bewaren.

De methoden van onderzoek welke wij op de virussen moeten toe-
passen liggen behalve op biologisch terrein voor een zeer belangrijk
deel op dat der physische chemie en colloidchemie. Door physisch-
chemische methoden toegepast op de colloidale systemen waarin het
virus zich bevindt, zijn in de laatste jaren dan ook inderdaad belangrijke
eigenschappen van virussen gevonden.

Zoo heeft men door middel van kataphorese, waaronder men ver-
staat de beweging van gesuspendeerde deeltjes in een electrolyt, onder
invloed van gelijkstroom naar één der electroden van een cel, gezien,
dat de meeste virushoudende deeltjes zich naar de anode begeven,
dus negatief geladen zijn. Men is hierdoor in staat geweest uit vloei-
stoffen het virus te reinigen. Bij kataphoretisch onderzoek speelt de
pH der suspenderende vloeistof een belangrijke rol zó zelfs, dat men
het ermede in zijn macht heeft de gesuspendeerde deeltjes naar de
positieve of naar de negatieve pool te laten lopen. (Het punt waarbij
de deeltjes noch naar de ene, noch naar de andere pool bewegen
noemt men het isoëlectrische punt. Voor m.k.v. hebben Olitzky en
Boëz de lading bepaald, welke zij bij een pH groter dan 8.0 positief,
voor een pH kleiner dan 8.0 negatief vonden. Sichert-Modrow kon
dit slechts voor een pH > 8.0 bevestigen. In ons land heeft van der
Schaaf deze methode van onderzoek op dermo-lapine toegepast en
gevonden dat de deeltjes een negatieve lading bij een pH 7.6 of 7.46
hadden.

Hoewel de meningen hierover nog verdeeld zijn, schijnen sommige
onderzoekers erin geslaagd te zijn een belangrijke ophoping van virus
aan de anode te constateren. Zo kon Olitzky door kataphorese
poliomyelitis-virus in het ruggemerg van een genezen aap aantonen.
Mochten dergelijke bevindingen niet op zichzelf blijven staan, dan
zouden wij in de kataphorese naast de adsorptie een mooie methode
hebben, om de aanwezigheid van virus in zeer verdunde suspensie
— die als zodanig door het dierexperiment niet kan worden aange-
toond — te bewijzen.

Ook bij deze onderzoekingen dient men echter wel steeds voor
ogen te houden, dat het onbeslist blijft of de lading werkelijk aan
het virus, dan wel aan zijn begeleidende substantie toekomt, die in
zekere zin de rol van colloide drager speelt. Voorlopig bezien lijkt
het mij zelfs niet onwaarschijnlijk, dat wij hier niet met het virus qua
talis te doen hebben.

Met de adsorptie als physische methode voor het onderzoek van
virussoorten heeft men ook successen behaald. Naar analogie van wat
reeds uit dc ferment-leer bekend was heeft men de daar gebruikelijke
methoden van onderzoek n.1. adsorptie en daarop volgende elutie,
bij virussoorten toegepast. Pijl ging na in hoeverre de methoden der
adsorptie en elutie, die speciaal door Euler en WiLLsTaTTER aan het
fermentonderzoek een nieuwe richting hadden gegeven, van toepassing
op het m.k.v. waren en welke practisch bruikbare resultaten ermede
bereikt konden worden. Onder adsorptie verstaat men een physisch-
chemisch proces, waarbij op de oppervlakte van een stof (adsorbens)
hetzij door electrische, hetzij door adhaesieve krachten, een andere
stof zich vasthecht. (Een nauwkeurige definitie van dit begrip is blijk-
baar^-niet te geven). Onder elutie verstaat men het wederom vrijmaken
van het adsorbaat.

Pyl vond nu, dat in de meeste gevallen de adsorbaten een posi-
tieve reactie bij de cavia te zien gaven. Volgens hem kan men aan de
adsorptie slechts waarde toekennen, wanneer de virussuspensie vóórdat
adsorptie plaats had, bij enting niet infectieus was, of wel dat deze vloei-
stof na de adsorptie haar infectie-vermogen verloren heeft. De ge-
bruikte adsorbentia hebben een verschillende lading. Als regel zijn
deze stoffen electronegatief, d.w.z. de oppervlakte hunner deeltjes
bezitten negatieve lading. Zo is b.v. kaolin een electronegatief ad-
sorbens, aluminiumhydroxyde electropositief, terwijl kool als een
neutraal adsorptie-middel geldt. Op de mate waarin in het algemeen
stoffen worden geadsorbeerd is de temperatuur van invloed en wel
stijgt het adsorptie-vermogen van een stof naarmate \'men haar afkoelt.
De curve, die de mate van adsorptie bij een bepaalde temperatuur
aangeeft noemt men adsorptie-isotherm. Zoals vanzelf spreekt, speelt
ook de toestand waarin het adsorbens zich bevindt een belangrijke
rol met betrekking tot haar activiteit. Zo dient men zich — wat lang

niet steeds bij deze onderzoekingen geschiedt — te voren ervan te
vergewissen of niet reeds stoffen, b.v. gassen aan het te gebruiken
adsorbens gebonden zijn. Men zal in zulke gevallen goed doen de
gassen met een vacuumpomp af te zuigen.

Pyl vond dat bij m.k.v. het adsorptie-evenwicht bij een tempera-
tuur van 20° C. en gebruik makende van kaolin, als regel binnen een
half uur intreedt; dan is dus bij die temperatuur de adsorptie maxi-
maal. Was eenmaal het virus geadsorbeerd, dan kon Pijl het weer
elueren door het te brengen in boorzuur-bufferoplossing met een pH
van 9.2. Hij zag dan, dat de eluaten na 20 min. dezelfde infectiositeit
hadden als de oorspronkelijke oplossingen, maar dat trots deze schijn-
baar gelijke infectiositeit van het eluaat en de oorspronkelijke virus-
suspensie, verliezen optreden, hetgeen blijkt uit het feit dat de adsor-
baten infectieus blijven. .

Belangrijk is hierbij dat met de methode der adsorptie de mogelijk-
heid is gebleken om virussuspensies, die te voren niet actief waren tot
activiteit te krijgen en wel dat men er het m.k.v. iooo-voudig mede
concentreerde. De groote practische beteekenis van deze werkwijze
komt hierdoor uit, dat ook in lichaamsvloeistoffen waarin onder de
gewone omstandigheden niet of nauwelijks smetstof is aan te tonen,
deze aantoonbaar wordt. Waldmann deelt mede dat wanneer men
van een recent geïnfecteerd dier de grootst mogelijke hoeveelheid
bloed en urine cutaan bij de cavia ent, men dan in een zeker percen-
tage der gevallen een positief entingsresultaat verkrijgt. Verwerkt
men echter grote hoeveelheden bloed, die men nooit in eens zou
hebben kunnen verenten, b.v. 1 liter bloed, en 1 L. urine, door middel
van adsorptie en verent men het adsorbaat, dan zal het percentage
der positieve reacties belangrijk groter zijn. Zelfs hebben Waldmann
en zijn medewerkers het onderzoek uitgebreid op dieren die z.g.
hersteld waren van mond- en klauwzeer en de lichaamsvloeistoffen
zowel als de se- en excreta gedurende een zekere periode na de in-
fectie onderzocht. Zij hebben bij runderen, die mond- en klauwzeer
doorstonden, gevonden dat het bloed lange tijd het virus kan her-
bergen, terwijl het met de urine wordt uitgescheiden. Dc langste tijd
gedurende welke zij deze uitscheiding hebben waargenomen, was
ongeveer een jaar. Met de methode der adsorptie kon dus het bestaan
van het langdurig smetstofdragen bij mond- en klauwzeer experimen-
teel en wel voor het eerst, worden vastgesteld. Het spreekt vanzelf dat
deze bevinding voor de epizoötologie van groot belang is en menig
duister ontstaan van een epizoötie kan verklaren.

Men heeft vaak getracht door middel van centrifugeren het virus
uit een vloeistof op te hopen en aldus een „Anreicherung" te bewerk-
stelligen. Met de snelste z.g. supercentrifuges, waarmede een toerental
van 40.000 en meer per minuut kan worden bereikt, gelukte het
Waldmann niet het m.k.v. uit een waterige suspensie te slingeren. Hij

zag dat het virus gelijkmatig in alle lagen der suspensie verdeeld blijft.
Ten opzichte van andere virussen is men tot dezelfde resultaten gekomen.

In hun gedrag ten opzichte van physische en chemische invloeden
blijken de virussen bijzondere eigenschappen te hebben. Tot voor
korte tijd meende men dat de resistentie dezer smetstoffen tegenover
warmte en uitdrogen gering was. Tot op zekere hoogte is dat ook juist,
maar veel hangt af van de omstandigheden waaronder deze physische
invloeden kunnen inwerken. Wij moeten er dan rekening mede hou-
den, dat wat de resistentie van het eigenlijke naakte virus betreft, wij
in het duister tasten en dat het zou kunnen blijken, wanneer wij in
staat waren het virus zuiver te isoleren, dat een geheel andere weer-
stand bij deze smetstoffen zou kunnen worden opgemerkt. Bij m.k.v.
vonden Gins en Krause een onmiddellijk afsterven wanneer het bij
8o° a ioo° C. verwarmd werd. Löffler en Frosch vonden dat het
bij 6o° C. in dichtgesmolten glascapillairen binnen 5—15 min. gedood
werd. Bewaart men het virus bij broedstooftemperatuur (37⁰ C.) dan
gaat het vrij spoedig te gronde. Bij de oudere onderzoekingen is echter
geen rekening gehouden met de zuurgraad van het milieu, waarin
het virus gesuspendeerd was, zodat er hier behalve van een physische,
ook van een chemische inwerking sprake kan zijn. Over het algemeen
ligt de temperatuur van het onwerkzaam worden van een virus wat
lager dan die waarbij de vegetatieve vormen der bacteriën afsterven.
Hierbij speelt het vochtgehalte een grote rol. Sichert-Modrow kon
aantonen, dat m.k.v. afkomstig van de cavia en onder hoog-vacuum
gedroogd boven phosphorpentoxyde bij 40°—45° C. gedurende l uur,
nog infectieus was na een verhitting gedurende 3 min. op 122° C.
Deze bevinding werd door Pyl bevestigd, die bovendien nog vaststelde
dat de droge lymphe minstens 2i uur bij 70° C. infectieus bleef, echter
na 4 uur dood (onwerkzaam) was.

Lage temperaturen worden door de ultravisibele smetstoffen zeer
goed verdragen. Men kan ze dan ook het best bij temperaturen welke
in de nabijheid van het vriespunt liggen, bewaren. Löffler en Frosch
zagen dat mond- en klauwzeerlymphe welke gedurende 8 uur aan een
temperatuur van —48° C. was blootgesteld, nog haar volle werkzaam-
heid behouden had, terwijl Nocard waarnam, dat lymphe bij —12⁰
tot -—15⁰ C. gedurende 2 maanden infectieus bleef. White vond dat
vaccine-virus na 15 uur in vloeibare lucht (—185° C.) nog actief was.
d\'Herelle stelde vast dat bacteriophagen, welke minder dan 17
dagen oud waren weerstand boden aan een 3 maal herhaalde inwerking
van vloeibare lucht (—185° C.) gedurende telkens 10 min.

Zandbergen vond dat trypanosomen (equiperdum) nog 9 min.
beweeglijk en na 25 min. nog infectieus waren in vloeibare lucht.
Ongkiehong onderzocht evenals Zandbergen in het cryogeen labo-
ratorium te Leiden, dysenterie-bacteriën van verschillend type.
De atoxische typen bleken resistenter tegen lage temperaturen, dan

de toxische. Deze laatste sterven bij —I90°C. en —253⁰ C. (vloeibare
waterstof) terwijl enkele atoxische stammen deze temperaturen dagen-
lang verdragen. Bac. typhi, b. paratyphi B. en A. werden bij een ver-
blijf in een temperatuur van —190° en —253⁰ C. gedurende 30 dagen
niet gedood.

Rivers deed proeven op uitgebreide schaal met colibacillen, vac-
cinevirus, virus III, herpes-virus, bacteriophaag, complement en
trypsine, welke hij aan de inwerking van vloeibare lucht blootstelde
en wel zodanig dat hij het te onderzoeken materiaal herhaaldelijk
afwisselend bevroor en ontdooide. Vooral het vaccine-virus bleek
uiterst resistent tegen deze rigoreuse inwerkingen. Hij zag dat sterker
verdunningen van de onderzochte virussen en fermenten meer nadeel
van deze bewerkingen ondervonden dan geconcentreerde suspensies.
Stockman en Minett vonden dat herhaald bevriezen en ontdooien
van m.k.v. in door ammonia gekoelde pekel, de activiteit van dat virus
niet verminderde.

Hieruit blijkt dus wel de grote weerstand welke virussen, fermenten,
maar ook bacteriën tegenover extreem lage temperaturen bezitten
en dat uit het gedrag van virussen tegenover deze temperaturen niet
licht tot een levenloos zijn dezer smetstoffen mag worden geconclu-
deerd. Blijkbaar is bij lagere organismen de organisatie waaraan het
leven gebonden is minder gevoelig voor deze lage temperaturen.
Weliswaar bleken volgens Rivers colibacillen minder weerstand-
biedend dan virussen en fermenten, want van de 180 milioen levende
kiemen per c.c. bleken er na 12 maal bevriezen en ontdooien nog
40.000 levensvatbaar te zijn ! De resistentie van virussen tegenover een
temperatuur van —185° C. kwam ongeveer met die van de fermenten
overeen. Fermenten kwamen ook niet steeds en vooral niet bij
verdunningen ongehavend uit de strijd. Rivers concludeert clan
ook dat destructie of inactivering van een actief agens door her-
haald bevriezen en ontdooien geen bewijs is dat dit agens levend was.
De verklaring voor deze verbluffend grote resistentie moet naar alle
waarschijnlijkheid gezocht worden in het stopzetten van alle ferment-
werkingen.

Het weerstandsvermogen van virussen tegen uitdrogen werd tot
voor kort algemeen voor gering gehouden, hoewel menige weide-
epizoötie welke van m.k.z. bij warme droge zomers werd waarge-
nomen toch te denken zou hebben moeten geven. De resistentie van
het virus tegen uitdrogen hangt echter grotendeels af van het ma-
teriaal waarin of waaraan het virus zich bevindt. Gedroogde lymphe
verliest zijn activiteit (bij m. en k.) veel spoediger da.n stukjes blaar-
wand. Maar toch is ook hiervan de resistentie vrij groot. De engelse
mond- en klauwzeer-commissie deelt mede, dat 1 : 50 verdunde en
gefiltreerde lymphe welke op voorwerpglazen gedroogd was boven
geconcentreerd zwavelzuur in een vacuumexsiccator, nog na 112

dagen infectieus bevonden werd. Burbury vond, dat gedroogd virus
zelfs 2 jaar infectieus bleef, wanneer het in volkomen droge atmos-
pheer bij i8° C. bewaard werd. Van veel belang bleek de vochtig-
heidsgraad der lucht te zijn, want hetzelfde materiaal verloor onder
overigens gelijke omstandigheden zijn activiteit, wanneer het in een
atmospheer met 70% vochtigheidsgraad bewaard werd. Stukjes blaar-
wand bleven zeer lang infectieus.

Trautwein zag, dat blaarwand in de buitenlucht bewaard, niet-
tegenstaande indrogen en wisselende weersgesteldheid tot 67 dagen,
infectieus bleef. Beyerinck heeft reeds bij zijn studies over mozaik-
ziekte der tabaksplant gezien dat stukjes gedroogd ziek blad na ge-
durende 2 jaar in het herbarium gelegen te hebben, nog infectieus
waren. Ook mozaik-virus op filtreerpapier geïmbibeerd en voor-
zichtig bij 40° C. gedroogd was nog werkzaam. Evenwel kon Beyerinck
opmerken, dat de virulentie van het gedroogde materiaal steeds ge-
ringer is dan die van het verse, wat door hem aan een gedeeltelijke
destructie van het virus werd toegeschreven !

Tegenover ultraviolette stralen bezit het m.k.v. weinig resistentie.
Hierbij is de snelheid waarmede het inactief wordt afhankelijk van het
substraat waarin het zich bevindt en van de concentratie, n.1. hoe
hoger de concentratie des te langer de bestraling met ultraviolet
licht moet duren (Trautwein).

Ten opzichte van chemicaliën hebben virussen eveneens vaak een
bijzonder gedrag. Allereerst valt op te merken dat deze groep van
smetstoffen gemakkelijk actief blijft in stoffen, die deletair voor bac-
teriën zijn. Algemeen blijkt, dat de virussen geconserveerd kunnen
worden in verdunde glycerine, terwijl bacteriën het daarin niet uit-
houden. Ten opzichte van carbol, sublimaat, alcohol, aethcr, chloro-
form, kamfer, toluol, bezitten de virussen een grote resistentie, terwijl
vegetatieve vormen van bacteriën en protozoën zelfs in grote ver-
dunningen van deze stoffen spoedig gedood worden. Wij konden
vaststellen dat m.k.v. tegen een rigoreuse behandeling met alcohol
waarmede het uit dc suspenderende vloeistof was neergeslagen en
een daaropvolgende urenlange ontvetting in een Soxhlet-apparaat,
nog bestand was en in staat bleek te zijn een eruptie bij caviae op te
wekken. Wanneer men echter het neerslaan door toevoeging van
alcali verhindert dan werd volgens de Amerikaanse mond- en klauw-
zeer-commissie het m.k.v. door alcohol evenals zulks bij bacteriën
het geval is, gemakkelijk gedood. Eigenaardig is daartegenover dat deze
smetstof zoo gevoelig is voor schommelingen in de pH.

Het virus der mozaik-ziekte van tabaksplanten bleek volgens
Beyerinck ook na praecipitatie met alcohol en daaropvolgende uit-
droging bij 40° C. zijn virulentie te behouden.

De toepassing van het begrip „virulentie" op de virussen biedt
moeilijkheden. Weliswaar wordt vrijwel algemeen nog aangenomen
dat ook de virussen een virulentie hebben en denkt men daarbij aan
het virulentie-begrip dat voor bacteriën geldt. Bij toenemende viru-
lentie van bacteriën zijn het de bacteriën zelf, die een groter ziek-
makend vermogen individueel ontplooien, b.v. toxischer producten
vormen, waarbij dan tevens in aanmerking wordt genomen de wissel-
werking van het ziekmakende agens en het lijdend voorwerp daarvan.
Daarbij spelen diersoort, leeftijd, levensomstandigheden, klimatolo-
gische omstandigheden, een grote rol en misschien spelen daarbij
omstandigheden welke wij niet kennen nog wel een veel groter rol
dan de hier genoemde. Voor virussen daarentegen is het zeer de vraag
of wij van virulentie in deze zin kunnen spreken en of hier de virulentie
niet meer een quantitatief dan een qualitatief begrip is. De andere
factoren, die het eventueel ziek wordend individu betreffen kunnen
dan overigens gelijk zijn. Treffend is, dat men vaak uiterst sterke ver-
dunningen van een virus kan maken zonder dat het zijn infectiositeit
verliest. Op deze quantitativiteit der werkzaamheid van een virus wijst
ook enigszins, het feit dat men uit vloeistoffen, die arm aan virus
zijn, door middel van physische methoden (kataphorese, adsorptie)
een actieve virusdosis kan herkrijgen. Beyerinck meent dat de ver-
mindering der virulentie van het gedroogde mozaik-virus niet berust
op een verzwakken van de sterkte, maar op een gedeeltelijke destructie.
Hij gelooft dus niet dat het virus getransformeerd wordt in een minder
werkzame vorm, aangezien hij met een geringe hoeveelheid verse smet-
stof verschijnselen opwekt, die naar het uiterlijk identiek zijn met die
welke door veel droog virus te voorschijn worden geroepen. Daar-
tegenover staat weer de ervaring dat sommige mond- en klauwzeer
virus-stammen gaandeweg in activiteit in opeenvolgende passages
door het varken verminderen, terwijl dezelfde smetstof in hoge mate
actief blijkt te zijn voor caviae. Dit nu zou erop kunnen wijzen dat de
virulentie van de smetstof slechts voor het varken qualitatief afnam,
maar haar volle qualitatieve eigenschappen ten opzichte van de cavia
behouden had. De verklaring hiervoor kan echter wel veel dieper lig-
gen dan wij op grond van deze feiten geneigd zouden zijn te veron-
derstellen.

In het T. v. D. van 15 April 1934 publiceerde Schoon cijfermateriaal
aangaande zijn onderzoekingen over dit onderwerp. Hij bepaalde
van verschillende spieren de pH en gaf tevens de kleur aan door een
cijfer van 1 tot 5. Uit de op deze wijze verkregen cijferreeksen meent
hij te moeten afleiden, dat het verband tusschen kleur en zuurgraad
der spieren van hetzelfde dier, op zijn minst genomen, twijfelachtig is.

Het wil ons echter voorkomen, dat er uit de door Schoon gepubli-
ceerde cijfers nog méér positieve houvast over deze kwestie te putten
is. Wij moeten ze dan niet zonder meer beschouwen, maar trachten
de van verscheidene dieren verkregen cijferreeksen in ééns te overzien,
door er één getal uit af te leiden, waarin het eventueele verband wordt
uitgedrukt.

Om hiertoe te geraken zijn eenige theoretische beschouwingen
noodig, waarbij wij uitgaan van de vraag, of de schommelingen in de
pH-cijfers der verschillende spieren evenredig zijn met die in de waar-
genomen kleurverschillen zooals zij door Schoon in cijfers zijn uit-
gedrukt. Indien dit voor 100% het geval was, zouden wij een formule
op kunnen stellen met behulp waarvan wij de schommelingen in de
kleurcijfers uit die in de pH-cijfers konden berekenen. Om dit nader
te preciseeren stellen wij het kleurcijfer van een spier van varken Vj
voor door : K_s, en het pH-cijfer dat bij diezelfde spier behoort door :
P_Sr Verder noemen wij het gemiddelde kleurcijfer van alle onderzochte
spieren van varken V,: K_V1 en het gemiddelde pH-cijfer : P_V1. De af-
wijking van het kleurcijfer van de spier S van het gemiddelde van
het varken V₁ wordt dan K_S1—K_V2 en die van het pH-cijfer P_Sl—P_Vl.
De formule die het verband tusschen deze waarden legt zou dus kunnen
luiden :

Hierbij is a de factor, die het verband aangeeft en die wij dus nader
willen leeren kennen. ¹)

Wij merken hiertoe allereerst op, dat de hier opgestelde formule
in een assenkruis, waarin langs de X-as de pH-cijfers en langs de Y-as
de kleurcijfers worden uitgezet, een rechte lijn bepaalt.

Elke spier waarvoor de beide waarden aan de formule voldoen zou
door een punt van die lijn kunnen worden voorgesteld.

In de figuur is S een zoodanig punt, terwijl de lengte van de lijn k
het kleurcijfer en die van de lijn p het bijbehoorende pH-cijfer aan-

1 Wij merken op, dat een op deze wijze bepaalde factor niet de z.g. correlatie-
coëfficient is, maar in de mathematische statistiek regressiecoefficiënt genoemd
wordt.

geeft. Al was nu de formule (1) en de erdoor bepaalde lijn AB een
volkomen ideale uitbeelding van het onderzochte physiologische ver-
schijnsel, dan zouden toch de punten, die door de waargenomen
cijferparen in het assenkruis bepaald kunnen worden, niet op de lijn
A B liggen, maar op verschillende afstanden er boven of beneden. De
afwijkingen van deze punten Sj, S₂, S₃ enz. van de theoretische lijn
moeten worden toegeschreven aan onvermijdelijke waarnemings-
fouten of andere door het toeval beheerschte omstandigheden. ¹)

Wij nemen dus aan, dat zij volgens de wet van het toeval om de
theoretisch juiste lijn gerangschikt liggen. Maar dan maakt onze
kennis van de toevalswet het ook mogelijk, uit de waargenomen punten
de theoretisch juiste lijn, of m.a.w. uit de waargenomen cijferparen de
theoretisch juiste formule, zoo dicht mogelijk te benaderen, omdat
wij de toevallige afwijkingen in de waargenomen cijfers er grootendeels

1 Ook al is er een verband, dan behoeft dit dus nog niet altijd uit elk waarge-
nomen cijferpaar volledig tot uiting te komen.

mee kunnen uitschakelen. Het hangt echter van de grootte dezer af-
wijkingen af, hoeveel waarde men aan het aldus gevonden verband
mag hechten. De afwijkingen bepalen dus de middelbare fout van de
coëfficiënt a en deze fout wordt in het algemeen ook kleiner, naarmate
wij over meer waarnemingen kunnen beschikken om a uit af te leiden.
Leidden wij a uit de bij één dier waargenomen cijfers af, dan zou de
fout die er aan kleefde, waarschijnlijk zóó groot zijn, dat weinig waarde
aan het gevonden verband mocht worden gehecht. Als wij echter bij
verschillende dieren gedane waarnemingen in één berekening willen
gebruiken, dienen wij ons eerst af te vragen of de algemeene individueele
kleurverschillen . tusschen de dieren onderling dan geen storenden
invloed gaan uitoefenen. Daartoe schrijven wij de formule (i) aldus :

K_S1 = a (P_S1— P_V1) K_VJen wij zien dan, dat het kleurcijfer van de spier S , van varken Vj door
de som van twee grootheden wordt bepaald, waarvan de eerste :

a (P_S1—P_V1) evenredig is met de afwijking van het pH-cijfer van
S, van het gemiddelde, terwijl de tweede : K_V1 het gemiddelde kleur-
cijfer van alle spieren van varken V_t voorstelt. Een ander dier, V₂, zal
naar alle waarschijnlijkheid een ander cijfer K_V2 hebben, maar daar
is het ons niet om te doen. Wij willen onderzoeken, of het gedeelte van
het kleurencijfer dat door de pH bepaald wordt, voor alle dieren op
dezelfde wijze van de pH-schommelingen afhangt. Hiertoe nemen
wij aan, dat de factor a voor alle dieren dezelfde is, ook al heeft elk dier
een ander individueel kleurgemiddelde. De algemeene kleurverschillen
der individuen hebben wij dan voor het bepalen van a niet noodig.
Uit het feit, dat deze verschillen in de door Schoon over gezonde
varkens gepubliceerde cijfers zeer klein waren, kan worden opgemaakt,
dat zij reeds grootendeels verdwenen zijn, doordat Schoon zijn kleur-
cijfers geen absolute waarde toekende, maar voor elk dier de donkerste
spieren een 5 en de lichtste een 1 gaf. Zijn cijfers geven dus wel de
verschillen tusschen spieren van één dier aan, maar niet het algemeene
kleurniveau. Hoewel zij dus voor het doel dat wij ons stellen bruikbaar
bleven, komt het ons voor, dat met behulp van een absolute kleuren-
schaal nog nauwkeuriger resultaten hadden kunnen worden verkregen.

Met inachtneming van de hier beschreven onderstellingen is het dus
mogelijk, uit de cijferreeksen van verschillende dieren een factor a
en zijn middelbare fout te berekenen en daarmee het verband wiskundig
te bepalen.

Een dergelijke berekening hebben wij uitgevoerd met de in Schoon\'s
tabel I vermelde cijfers voor 8 gezonde varkens. De M. subscapularis
en de M. pectoralis hebben wij echter buiten beschouwing gelaten,
omdat deze spieren niet bij alle dieren onderzocht zijn. Met behulp
van de z.g. methode der kleinste quadraten, waarop wij hier niet dieper
zullen ingaan, leidden wij uit de gevonden cijferreeksen een waarde
af a = 4.33 en een middelbare fout van a gelijk a — ± 0.53 (deze
beide cijfers zijn op 2 decimalen afgerond). Het uit de hier beschouwde

cijferreeksen blijkende verband is duidelijk positief, want het verschil van a
met o is belangrijk grooter dan 2 X de middelbare fout, wat minstens
noodig is als a een reeële beteekenis zal hebben ¹).

Het gevonden resultaat zegt dus, dat bij de hier beschouwde 80
spieren van 8 dieren elke 0.1 eenheid afwijking van het gemiddelde
pH-cijfer van het betreffende dier gemiddeld overeenkwam met een
afwijking van 4.33 X o. 1 eenheid van het gemiddelde kleurcijfer,
terwijl deze laatste afwijking met groote waarschijnlijkheid ligt tusschen
(4.33 — 2 X 0.53) X o. i = 3.27 X o. i eenheid en
(4.33 2 X 0.53) X o. i = 5.39 X 0.1 eenheid.

Dat deze grenzen bij de hier gebruikte cijferreeksen, die ten deele
op subjectieve wijze zijn bepaald, nog zoo eng blijken, doet het ver-
moeden rijzen, dat het bij gebruik van een objectieve methode van
kleurbepaling mogelijk zal blijken, het verband tusschen spierkleur
en pH, dat reeds uit de hier benutte cijfers duidelijk naar voren komt,
met nog grootere nauwkeurigheid vast te leggen.

Of dit bij de pH-bepaling ter beoordeeling van de deugdelijkheid
van varkensvleesch van practisch belang zal blijken, kan dan nader
onderzocht worden.

Uit door Schoon gepubliceerde cijfers omtrent zuurgraad en kleur
van varkensvleesch werd door een mathematische bewerking afgeleid,
dat reeds met behulp van een subjectieve kleurbeoordeeling een vast-
staand verband tusschen zuurgraad en spierkleur bij hetzelfde individu
kon worden aangetoond. Bij gebruik van een absolute kleurenschaal
zal dit verband waarschijnlijk nog nader kunnen worden gepreciseerd.

Aan de Physiologische afdeeling van het Rijkslandbouwproefstation te Hoorn
worden geregeld rekenmethoden toegepast, zooals in dit artikel gebruikt werden.
Zij dienen om de resultaten van voederproeven mathematisch te toetsen, en zijn
door Dr. E. Brouwer in de aangehaalde verhandeling uit de algemeene theorie
van de regressie-vergelijkingen afgeleid. Hoewel het hier voorkomende geval,
waarbij een voor alle cijfers geldige coëfficiënt uit eenige onderling verschillende
cijfergroepen is bepaald, nog niet werd gepubliceerd, was Dr. Brouwer zoo vrien-
delijk mij toe te staan er hier gebruik van te maken.

Aus den von Schoon mitgeteilten Ziffern bezüglich des Säuregrades und der Farbe
von Schweinefleisch liess sich durch eine mathematische Bearbeitung ableiten, dass
schon mit Hilfe einer subjektiven Farbenbeurteilung ein feststehender Zusammen-
hang zwischen Säuregrad und Muskelfarbe bei demselben Individuum nachweis-
bar ist. Beim Gebrauch einer absoluten Farbenskala wird sich dieser Zusammen-
hang wahrscheinlich noch genauer ermitteln lassen.

„BESTAAT ER EENIGE CORRELATIE TUSSCHEN DEN
ZUURGRAAD EN KLEUR VAN SPIERWEEFSEL?"

Onder bovenstaand opschrift doet Dr. J. G. Schoon in no. 8 blz. 415
van dezen jaargang van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde, mede-
deeling van enkele bepalingen van de pH, bij verschillende gekleurde
spieren, welke door hem werden verricht, en die, volgens hem, een
waarschuwing zijn om voorzichtig te zijn met al te groote waarde te
hechten aan de correlatie tusschen zuurgraad en kleur der spieren.

Ter herinnering moge hier vermeld worden, dat door mij op grond
van mijn ervaringen met de pH-bepaling bij een groot aantal dieren,
gecompleteerd door een serie speciaal daartoe ingestelde onderzoe-
kingen, in mijn eerste publicatie over deze onderzoekingsmethode
(T. v. D. dl. 59, afl. 21) gewezen werd op een zekeren samenhang
tusschen de pH en de kleur der spieren bij varkens, in dien zin dat bij
lichte spieren de pH lager (dus de zuurgraad hooger) was dan bij die
met donkere kleur ; dit was slechts geldig voor elk individu apart :
er mocht niet gesproken worden van een voor de geheele diersoort
geldenden regel, dat met een bepaalde kleurintensiteit een bepaalde
pH-waarde samenhangt. Er waren zóó weinig uitzonderingen op den
regel, dat ik gerust van een zeer vérgaande correlatie meende te mogen
spreken. Het doet mij genoegen, dat ook van andere zijde het onder-
werp eens is aangevat, daar ik tot nu toe nergens nog iets daarover
heb kunnen vinden. Schoon zegt, dat dit onderwerp den laatsten tijd
telkens weer naar voren komt en dat hier te lande door mij bij herhaling

de aandacht op dit verschijnsel is gevestigd ; men zou dus verwachten
dat reeds verscheidene publicaties er over bestaan. Bij informatie deelde
de schrijver mij mede, dat deze aanhaling slechts mijn artikelen en de
door mij geciteerde literatuur betreft (welke laatste echter vrijwel
niet de pH behandelt, wel de verschillende chemische samenstelling
der lichte en donkere spieren). Inderdaad bestaat er nog geen andere
literatuur.

Zooals vermeld is, werden elders vrij constant verschillen in chemische
samenstelling tusschen ongelijk gekleurde spiergroepen waargenomen,
zoodat een correlatie tusschen spierkleur en pH geen verwondering
behoeft te wekken. Wanneer Schoon meent, dat ik in mijn artikel over
melkzuurvorming in de spieren een verklaring heb willen geven voor de
door mij waargenomen correlatie, dan is dit niet juist, want als men
ziet, hoe ondanks alle onderzoekingen in verschillende speciaal daar-
voor ingerichte instituten men nog lang niet aan een voldoende inzicht
in de verschillende verschijnselen en dus allerminst aan een verklaring
toe is, matig ik mij na slechts enkele onderzoekingen op een scherp
omgrensd gebied, niet het recht aan de literatuur tot een verklaring
te kunnen samenvatten. De geheele beschouwing had slechts ten doel
het inzicht in de melkzuurvorming als grondslag van de pH-bepaling
en dus in de mogelijkheden en de begrensdheid van deze onderzoekings-
methode eenigermate te verhelderen, en te doen uitkomen, dat — gezien
de reeds bekende feiten •—- de door mij gevonden correlatie geen ver-
wondering behoeft te wekken.

Alvorens nu de door Schoon gegeven cijfers te bespreken, dien ik
er nog wel den nadruk op te leggen, dat wanneer men bij slachtdieren
in bepaalde gevallen de pH wil bepalen als steun bij de beoordecling
van het vleesch, het gewenscht is steeds daarvoor uit dezelfde spier-
groepen monsters te nemen ; bij het varken geldt dit zeer sterk, omdat
juist bij deze diersoort, door de verschillende kleur der spieren, anders
een betrouwbare vergelijkingswaarde ontbreekt. Dit is de beteekenis
van de door mij gevonden correlatie voor de praktijk der vleeschkeuring.
Als physiologisch verschijnsel is het echter van veel wijdere strekking.

Schoon splitst de 14 door hem (gedeeltelijk tegelijk met de mijne,
gedeeltelijk kort erna) onderzochte gevallen in gezonde en zieke var-
kens. De eerste groep van 8 stuks heeft voor ons de meeste waarde ;
hoewel ook deze dieren zekere invloeden hebben ondergaan (transport
enz.) waardoor de pH hetzij locaal, hetzij algemeen kan zijn beïnvloed,
kunnen we toch zeggen, dat hier de verhoudingen nog het meest de
normale benaderen ; bij zieke dieren is de kans grooter, dat oncontro-
leerbare invloeden afwijkingen teweeg gebracht hebben. Bij zieke dieren
met verhoogde pH naderen de waarden in de verschillende spiergroepen
elkaar, zoodat ook daardoor het overzicht onduidelijker wordt.

Van de „gezonde" groep (8 stuks) waren er 2 met uitgebreide
tuberculose, nl. no. 3 en no. 5, waarvan de laatste een iets verhoogde pH
heeft (voor de volledige lijst zie T. v. D. dl. 60, afl. 8). Andere, meer
locale afwijkingen, vind ik niet vermeld.

Er zijn enkele verschillen met de door mij gevonden waarden ; b.v.
ligt de M.longissimus dorsi op iets hooger niveau. Mogelijk ligt dit
aan de soort van varkens. Bij den M.quadriceps vond Schoon een
lagere pH dan ik ; vrij zeker vindt dit zijn verklaring daarin, dat hij
materiaal nam uit het laterale hoofd, en ik uit het mediale hoofd.
Nu is meer perifeer in den achtervoet de pH lager.

Ik heb de cijfers van Schoon eens naar de kleurintensiteit gerang-
schikt en kom dan tot de volgende lijst.

a en b. De beide waarden betreffen resp. de schoudercarbonade en den
M.subscapularis. In verband met het kleurcijfer zijn zij zeker te hoog, komen
echter in waarde overeen met de door mij gevonden cijfers, waarbij meestal
overeenstemming met de kleur bestond.

Ik meen, dat we voor ons doel beter doen, de zieke dieren (het betreft
de nos. i, 2, 3, 5, 6, 7, uit tabel 4, dl. 60, afl. 8 van het T. v. D.) voor
een vergelijking uit te schakelen, omdat factoren als mindere uitbloeding
hier afwijkingen kunnen doen verwachten, al zien we vooral bij die
dieren welke geen noodslachting waren, toch een stijging der pH met
de kleurintensiteit.

Bezien wij de lijst der 8 gezonde varkens, dan kan men m.i. niet
ontkomen aan den indruk, dat hier van een vérgaande correlatie sprake
is, zoodat mijn resultaten door Schoon feitelijk bevestigd zijn. Ook
door de uitspraak : „Wanneer men deze cijfers beziet, dan kan men
in het algemeen wel zeggen, dat de spiergroepen met het laagste pH
cijfer de lichtste kleur hebben (in dit geval dus ook het laagste kleur-
cijfer)".

De daaropvolgende alinea doet aan het bestaan van dezen regel geen
afbreuk, m.i. is het aantal over elkaar grijpende waarden niet groot
genoeg om mijn uitspraak : „vérgaande correlatie", te doen wankelen.
Vooral wanneer verschillen van 0,05 worden genoemd, is het trekken
van conclusies al zeer gevaarlijk, daar deze verschillen bij de colorime-
trische bepaling met een zeer grooten last aan waarnemingsfouten be-
laden zijn. Iets anders is het of men nu direct op de gevonden regels
vérstrekkende conclusies moet bouwen. M. i. is dit zeer gevaarlijk in
het tegenwoordig stadium.

Nu Schoon zijn cijfers in extenso heeft gepubliceerd, meen ik ook
de mijne uitvoerig te moeten weergeven, opdat men omtrent de
gronden van mijn uitspraak geheel is ingelicht. Nadat de frequente
samenhang tusschen spierkleur en pH mij was opgevallen, heb ik bij
een aantal dieren nader onderzoek gedaan. Mijn methode van aan-
teekening was primitiever dan die van Schoon; het zou mij weinig
moeite kosten om in mijn protocollen de kleurintensiteit in cijfers uit
te drukken, doch ik laat dit na, opdat elk critisch lezer nu in staat is
een onbevooroordeeld inzicht te krijgen.

De monsters vleesch werden in den regel als volgt verkregen. Bij den
M. semitendinosus (in een enkele vroegere publicatie M.adductores
genoemd) door uitsnijding van een monster bij den staartwortel. Om
materiaal te nemen uit de voor- en achterschenkels en uit de anconeï
werden ter plaatse de huid en het onderhuidschc weefsel gekliefd en
een insnijding in het vlecsch gemaakt, waarna met de schaar eenig
materiaal werd verwijderd. Materiaal uit de schoudercarbonade werd
na een insnijding aan de mediale zijde uit de diepte weggenomen ;
bij de ribcarbonade geschiedde dit deels op dezelfde wijze, deels nadat
het varken op slagersmanier was uitgesneden. Dit geschiedt hier her-
haaldelijk, om een goed overzicht te krijgen over den toestand van
vleesch en vet (spierbloedingen, onvoldoende uitbloedingen, multipele
abscessen) ; de handeling bestaat daarin dat de reuzel wordt omge-
slagen ; de rib wordt losgemaakt door een zaagsnede over het midden
der ribben en een verticale insnijding op de grens van sacrum en laatsten

lendenwervel en losprepareeren van de onderliggende speklaag ; los-
snijden van den bovenbil. Na deze voorbereiding werd dan vleesch ge-
knipt uit de muis, het mediale hoofd van den M.quadriceps en de
ribcarbonade, ook weer na het maken van een insnijding.

Bij het uitgesneden halve varken werd tevens nagegaan, hoe de
toestand van vleesch en vet op dat oogenblik was en werd de kleur der
spieren genoteerd. Meestal geschiedde deze beoordeeling vóór de
pH-cijfers bekend waren. Er bleek daarbij een vrij constante rang-
schikking naar de kleur mogelijk te zijn. Door vergelijking van den
toestand van het vleesch met de pH cijfers werden later steeds beter
kleur-afwijkingen onderkend. De lichtste kleur werd bij niet- of weinig
verhoogde waarden aangetroffen bij den M.long. dorsi, dan volgde de
M. biceps femoris, vervolgens de M.semi-tendinosus, M. anconeï,
M.quadriceps, schoudercarbonade, voor- en achterschenkel (n.1. de
buigers van den ondervoet.)

Nadat door vroegere ervaring de overeenkomst tusschen kleurinten-
siteit en pH was opgevallen, werden aanvankelijk alleen kleurafwijkingen
van den normalen regel genoteerd. Deze onvolledig genoteerde varkens
worden eerst verantwoord in 2 groepen, n.1. a de bijzondere slachtingen
(b. s.) (incl. noodslachtingen en gestorven dieren) en b de normale
slachtingen. (Het is mogelijk, dat bij de schenkels ook wel eens uit een
lichtere spier is geknipt).

4. Nephritis. Spieren achterhand bleek oedemateus. Lendenspieren idem. Zeer
licht varken. Vleesch spoedig verkleurd.

5. Algemeene tuberculose Hevig miliair longproces ; bijna geen normaal weefsel.
Cijfers na 72 uur. (na 24 uur waren: anconei 6,2 ; semitend 5,7). 128 K.G.

6. Algemeene tuberculose. Proces iets minder erg dan 4. Cijfers na 72 uur (na
24 uur: anconei 6,3; semitend 5,6). 80 K.G.

8. Tuberculose longen, lever, nieren. Zeer weinig respireerend longweefsel.
143 K.G.

1. Dood, gesloten, nog warm ingevoerd. Geen path. anat. afw. Zou gestikt zijn
tijdens het transport. Zeer blank vleesch.

2. Dood, met halssnede, warm ingevoerd. Vrij goed uitgebloed. Fractura ossis
sacri.

4. Hevige eontusie 1. tibia en- metatarsus. Gonitis dextra. Minder uitgebloed,
vleesch wat donker. Tbc. longen, lever, submaxillair klier.

6. Per as aangevoerd. T. 39,7° C. Fractura pelvis bilateralis. Huid iets rossig.

Meer volledig waren de notities betreffende de volgende varkens.
Voorzoover geen gegevens omtrent de kleurverhoudingen werden
verstrekt, weken deze niet van de boven als normaal opgegeven rang-
schikking af. Afwijkingen gelden ten opzichte van den normalen toe-
stand, zoo niet anders is vermeld.

1. Varken rillend, per as aangevoerd. Mager. Algemeene zeer uitgebreide,
hevige tuberculose, ook rug- en halswervel.

Long. dorsi bleek, schoudercarbonade donker, bovenbil vochtig, iets bleeker.
Quadriceps bont, biceps fem. bont, schenkels normaal, anconeï gedeeltelijk donker,
gedeeltelijk iels bleek.

2. Dood ingevoerd. Geen orgaanafwijkingen. Spieren sterk gedegenereerd.
Intermusculair oedeem. Quadriceps zeer donker ; bic. fem. sterk gedegen., adduc-
toren idem ; long dorsi zeer bleek ; schouder-carbonade gedeeltelijk donker, ge-
deeltelijk licht; anconeï gedegenereerd. Schenkels normaal.

3- Ademnood, gaat herhaaldelijk in zij-ligging. T. 38,8° C. Enkele nierpete-
chiën en 1 nierinfarctje. Tuberculose mesent. kl. Anconeï als normaal, schouder-
carb. normaal, long. dorsi normaal, voorschenkel relatief licht. Semitend. gedeelt.
donker gedeelt. lichter dan long-dorsi (uit laatste geknipt). Quadriceps lichter
dan achterschenkel, deels zelfs gelijk aan long-dorsi. Daaruit genomen. Achter-
schenkel relatief licht. 107 K.G.

4. Per as. T. 41,2° C. Geen path. anat. afwijkingen. Vleesch wat slap, niet kle-
verig. Long-dorsi zeer bleek. Biceps femoris iets donkerder. Schenkels normaal.
Semi-tend. licht. Quadriceps donker. Andere normaal aan lichte kant.

1. Algemeene tuberculose. Hevig proces longen, lever, milt. Long. dorsi en
schoudercarb. bleeker dan de rest. Normale verhoudingen. 91 K.G.

3. Algemeene tbc. Miliairproces Iongen, lever. Vleesch bleeker, behalve enkele
bovenschouderspieren en achterschenkel. Anconeï iets bont, schoudercarb. min-
der met vet doorgroeid. 80 K.G.

5. Alg. tbc. Quadriceps niet zoo donker, long dorsi minder bleek dan vorige.
122 K.G.

6. Alg. tbc. Niet uitgebreid, doch haemorrh. jong proces. Normale kleursver-
houdingen. Opname na g6 uur ; 6,0, 5,8, 5,6, 6,2, 5,8, 6,0, 5,9, 6,2. 107 K.G.

7. Alg. tbc. Tevens polyarthritis. Long. dorsi minder wit dan bij volgende
varken. Biceps fem. iels bont. Vrijwat donkerder dan volgende. 72 K.G.

8. Alg. tbc. Niet uitgebreid, jong proces. Long. dorsi en biceps fem. zeer bleek.
104 K.G.

9. Alg. tbc. Rug iets lichter, doorgroeid met vet. Schoudcrcarbonade normaal.
Anconeï en achterhand normaal. Opname na 48 uur. 131 K.G.

carb. doorgroeid met vet, achterhand donkerder, doch over \'t geheel vrij normaal.
104 K.G.

11. Alg. tbc. Anconeï normaal, quadriceps bont (quadriceps v. eene zijde ge-
heel rood : 6,2 ; andere gedeelt. rood : 6,2, gedeeltelijk bleek : 5,8). Bovenbil bont,
biceps fem. lichter, long.dorsi iets bleeker, schoudercarb. lichter dan normaal.
99 K.G.

12. Alg. tbc., bijna geen respireerend longweefsel. Levercirrhose. Bleek vleesch.
Schenkels het donkerst, long.dorsi bijna wit; biceps fem.bont, schoudercarb. iets
donkerder. 59 K.G.

13. Alg. tbc. Long. dcrsi relatief donkerder, schoudercarb. donker; quadriceps
en semitendin. relatief donker, bic. fem. idem.

14. Alg. tbc. Hevig miliair proces. Na 48 uur cijfers 5,8 6,0, 6,0, 5,4 6,3 5,8
6,5. Bic. fem. relatief donkerder, semitend. relatief bleek. Long.dorsi bleek, schou-
dercarfconade normaal, achterschenkel idem, voorschenkel bleeker ; anconeï bleeker.
Quadric. buiken verschillende tint. 6g K.G.

15. Alg. tbc. Quadric. donker. Bic.fem.bont, gedeeltelijk bleeker, glazig ge-
deelte donkerder dan normaal. Achterschenkel normaal. Semitend. normaal. Long
dorsi veel donkerder dan normaal. Schoudercarb. vrij donker. Anconeï genomen
uit zeer donkere buitenste spierlaag. 81 K.G.

16. Alg. tbc. Sepsisverschijnselen. Bepaling na 3 X 24 uur. Quadriceps relatief
licht, semitend. licht. Biceps fem. normaal tot licht. Long.dorsi verbazend bleek.
Voorschenkel als semitend. (dus relatief licht) Anconeï licht (dorsaal genomen).
Schoudercarb. ver naar achter genomen, vrij bleek, vet doorgroeid. Achterschenkel
relatief licht.

17. Alg. tbc. Miliair proces. Schoudercarb. vrij normaal, vet-doorgroeid. Long.-
dorsi idem, wel bleeker gezien. Voorschenkel donkerder dan schoudercarbonade.
Anconeï normaal. Vrij lichte schenkelspier. Quadriceps normaal. Voorschenkel
donkerder. Biceps fem. relatief donker.

18. Alg. tbc. Hevig miliair proces. Bepaling na 2 X 24 uur. Long.dorsi bleeker
dan volgende, vet doorgroeid. Schoudercarbonade donkerder dan No. ig, vet door
groeid. Semitend. iets donkerder. Quadriceps lichter dan No. ig. Schenkel vrijwel
zelfde kleur. Biceps fem. licht (vet?). Anconeï aan lichten kant. Beide schenkel-
spieren ook vrij licht. 70 K.G.

ig. Alg. tbc. Miliair proces. Bepaling na 2 X 24 uur. Schoudercarb. lichter,
met vet doorgroeid. Long.dorsi licht doch wel eens lichter gezien. Schenkel en
anconeï vrij licht, enkele spiertjes uitgezonderd. Semi-tend. vrij licht. Biceps fem.
wat donkerder. Quadriceps donker. Schenkel zelfde donkerheid, aspect als gewoon-
lijk. 75 K.G.

20. Alg. tbc. Long.dorsi niet zoo buitengewoon bleek. Schoudercarb. normaal
(vet doorgroeid). Semitend. normaal, gracilis donkerder. Biceps fem. zeer bleek.
Quadriceps lichter dan gewoonlijk. Voorschenkel en anconeï vrij licht. Geheel
is een normaal gekleurd varken aan den lichten kant, behalve juist de rug. 104 K.G.

21. Alg. tbc. (rustig). Fokvarken. Schoudercarbonade zeer donker. Long.dors.
relatief zeer donker. Zeer donkere bovenbil, iets donkerder dan schoudercarbonade
die meer vet. Iets lichtere spieren aan bovenschouder. Overigens zeer donkerrood
vleesch zonder veel intra-musculair vet. Zeer groot contrast met 18 en ig, die over
\'t geheel lichte kleur en hooge pH. (Demonstreert individueele geldigheid der
correlatie) 239 K.G. (113 K.G. spek).

22. Zeer blank varken zonder eenige path. anat. afwijking. Uitgezocht voor
onderzoek zooveel mogelijk normaal varken. Aangevoerd kort voor slachting Bar-
singerhorn. Long.dorsi zeer bleek, verder spieren donkerder dan regel. Schouder-
carb. vet-doorgroeid.

23. Pest. Achter- en voorschenkel zeer rood, long.dorsi zeer bleek. Semitend.
bleeker, quadriceps zeer donker. Schoudercarb. normaal, vet doorgroeid. Biceps
fem. zeer bleek, anconeï normaal.

Verder werden onderzocht ie. een achtervoet van een op lateren
leeftijd gecastreerde beer, waarbij de vetvorming beneden het middel-
matige was. Algem. tuberculose, ook geheele laatste gedeelte wervel-
kolom.

2e. Van een varken met 73 K.G. gewicht, dat achter lichter dan vóór,
en onderstaande waarden.

Van de volgende varkens werden soms contrasteerende stukken van
de anconei of M.semitend. onderzocht.

ie. Dood ingevoerd met halssnede. Geen path.anat. afw. Zeer blank, goed
vleesch. Anconeï (donkerder) 6,3 ; semitend. donker gedeelte 6,3, lichter gedeelte
6,i.

2e. Bijzondere slachting. Per as ingevoerd vóór openingsuur abattoir. Fractura
femoris sin. Pleuritis chron. Tuberculose lgl. subm. Minder uitgebloed. Anconei
(zeer donker) 6,8. Semitend. (licht) 5,7. Andere gedeelten dezer spiergroepen 5,9.

3e. Leverechinococcose. Geel (geen icterus). Mager,
anconeï: donker 6,3 semitend. : donker 6,3.

Tenslotte verdienen nog de volgende onderzoekingen vermelding,
dateerende van de laatste maand. Beide betreffen varkens met een
verhoogde pH, en geven dus een onduidelijk beeld (redenen eerder
vermeld). Toch vindt men zelfs hier in zekere mate de correlatie terug.

1. Bijzondere slachting. Vermagering. Diarrhee, T. 37,7° C. Groot
longabsces, uitgebreide levercirrhose, entcritis, nierpetechiën. Algem.
uitgebreide tuberculose 41 K.G.

Kleurintensiteit. pH : 1. biceps femoris 6.5 ; 2. „platte bil" 6,4;
3. rug 6,4; 4. semi-tend. 6.5; 5. quadriceps 6,7; 6. schoudercarbonade 6,8.

Eenige malen werden bij andere diersoorten spieren onderzocht
die in belangrijke mate in kleur verschilden ; steeds werd daarbij het
vermelde onderscheid in pH gevonden.

De lezer dient bij het trekken van conclusies uit deze protocollen de
meeste waarde te hechten aan de niet- of weinig verhoogde cijfers.

Van andere zijde werd de mogelijkheid geopperd, dat een verschil-
lende pH in spieren met ongelijke kleur zou berusten op een miswijzing
tengevolge van een intensiever kleur der extracten uit de donkere
spieren. In werkelijkheid zou het onderscheid in pH niet bestaan.
Deze mogelijkheid was door mij al eerder overwogen, doch terzijde
gesteld o.a. omdat :

ie. op grond van de scheikundige samenstelling der spieren een ver-
schil zeer aannemelijk is ;

2e. de extracten der lichte en donkere spieren niet sterk in kleur
verschillen, en wel allerminst een verschil van 5,6 tot 6,6 als meermalen
gezien, te verwachten zou zijn.

Daar evenwel de mogelijkheid bestond om den klcurinvlocd der ex-
tracten geheel uit te schakelen, door electrometrisch onderzoek, werden
van 2 varkens elk 4 verschillend getinte monsters vleesch opgezonden
naar het laboratorium van Prof. van Oijen te Utrecht, met verzoek,
van deze stukken de pH zoowel colorimetrisch als electrometrisch te
bepalen. Collega Molanus verrichtte dit onderzoek waarvoor ik hem
hier nogmaals mijn dank betuig. De resultaten waren :
a. Varken 168 K.G. Algemeene tuberculose.

6,82

6,53
6,04
6,6

6,39
5-93
5,9
6,11

Hiermee is aangetoond, dat het onderscheid in pH een gevolg is
van factoren, die in de spier zelf haar grondslag hebben.

In verband met bezwaren, welke van eenige zijde geopperd werden
tegen het bestaan van het door hem gevonden onderscheid in pH bij
verschillend gekleurde spieren en tegen zijn opvatting, dat er zelfs
een vérgaande correlatie tusschen spierkleur en pH zou bestaan, pu-
bliceert schrijver de resultaten van eenige electrometrische onderzoe-
kingen, die het colorimetrisch door hem gevonden onderscheid geheel
bevestigen, en de protocollen van de onderzoekingen, die hem tot hef
aannemen van een vérgaande correlatie leidden.

Wegen der geäusserten Bedenklichkeiten gegen die vom Verf. gefundenen pH-
Unterschiede bei verschieden gefärbten Muskeln und gegen die von ihm vertretene
Auffassung, dass es sogar eine weitgehende Korrelation zwischen Muskelfarbe und
pH gäbe, teilt Verf. die Ergebnisse einiger electrometrischer Untersuchungen,
welche die früheren colorometrische gefundenen Unterschiede gänzlich bestätigen
und die Untersuchungsprotokolle mit, welche zu der Annahme einer weitgehenden
Korrelation geführt haben.

The author has formerly found a difference in pH in different coloured muscles
and is of the opinion that there is a close relation between the colour of the muscles
and their pH.

Therefore the author publishes the results of some electrometrical researches,
that totally confirm the difference found by him coloromctrically and the protoclos
of the investigations, that have lead him to accept such a close relation.

En rapport des objections faites contre l\'existence de la différence en pH que
l\'auteur a trouvée chez des muscles différemment colorés ainsi qu\'on contre
sa conception qu\'il existerait même une corrélation profonde entre la couleur
musculaire et le pH.

l\'Auteur vient publier ici les résultats de quelques recherches électométriques
confirmant parfaitement la différence électrométrique qu\'il a pu constater, ainsi
que les protocoles des recherches qui l\'ont conduit à l\'acceptation d\'une corré-
lation profonde.

In de Klinische YVochenschrift van 28 Juli 1934 (13e Jrg. No. 30) vind ik onder
den titel „Muskelchemismus und Insulin", van de hand van Stefan Grzycki uit
het veterinair instituut voor physiologische chemie te Lwow, een aanbeveling tot
behandeling der haemoglobinurie van het paard met Insuline. Uitgaande van de
thans geldende verklaring der aetiologie trachtte schrijver na te gaan hoe het staat
met de glycolyse-tegenhoudende en glycolyse-bevorderende middelen.

Iedere vergiftiging der spiersubstantie leidt tot een ophooping van kreatinine
in de weefsels en tot een stoornis in de phosphageen-synthese. Insuline doet bij nor-
male spieren het kreatininegehalte dalen en verhoogt de phosphageen-synthese,
volgens schrijvers onderzoekingen.

Daar hij vermoedt dat de phosphageen-omzetting (door den spierarbeid) in haar
resynthese gestoord is door de overmaat van suiker, waardoor de ophooping van
ontledingsproducten (o. a. kreatinine en phosphaat) trachtte hij door insuline deze
laatstgenoemde producten te verminderen. Dit gelukte hem ook en schrijver is
enthousiast over deze resultaten, temeer door de snelle verbetering van het kli-
nische beeld, het verdwijnen der haemoglobinurie, en het verminderen der acidosis.

Helaas ontbreekt iedere beschrijving van de twee onderzochte gevallen, zoodat
het niet mogelijk is, eenig oordeel te vellen over den ernst der gevallen, de prognose,
en evenmin wordt gezegd, of de paarden zijn hersteld van hun spierdegeneratie,
want daar gaat het tenslotte om ! Dat de haemoglobinurie spoedig verdween zegt
niets en bewijst niet dat de dieren genazen. Met belangstelling zie ik uit naar de resul-
taten van anderen. Voorloopig — gegeven den aard der ziekte — die maakt dat
de dieren pas clinische symptomen te zien geven en daarna eerst in behandeling
komen als de spierdegeneratie reeds een voldongen feit is, ben ik erg pessimis-
tisch. Maar het is te probeeren !

Een dosis wordt niet opgegeven, maar gegeven de hooge bloedsuikerwaarden bij
deze ziekte, zal een dosis van 150 k 200 eenheden geen bezwaar zijn, dunkt mij.

Doria i) heeft bij 30 paarden met koliekverschijnselen met succes epidurale
anaesthesie toegepast. Als anaeslheticuin gebruikt hij 1—2 % tutocaine-opl. in hoe-
veelheden van 10—40 c.c., afhangende van de grootte van het paard en de hevigheid
van den koliekaanval. Ingespoten wordt tusschen den eersten en tweeden staartwervel;
de injectieplaats wordt gemakkelijk gevonden door vanaf het snijpunt van de lijn,
die de heupknobbcls verbindt, met de mediaanlijn, met den vinger naar beneden
te gaan tot er een verdieping wordt gevoeld. 5—10 min. na de inspuiting verdwijnt
de koliek ; er ontstaat paralyse van anus en rectum, zoodat gemakkelijk geëxploreerd
en een clysma gegeven kan worden.

Bij 5 patiënten werd geen pijnvermindering geconstateerd ; 3 hiervan stierven,
waarvan 2 met een maagruptuur en de andere met een darminvaginatie.

Op 15 Juli 1930 werd een paard van het 9de Reg. zware Veldartillerie voor
onderzoek naar „the Army Veterinary School" te Tokio gezonden. Het nam moei-
lijk voedsel tot zich, was dientengevolge mager, futloos, en bijzonder anaemisch.
De waarschijnlijkheidsdiagnose was, infectieuse anaemie.

Het paard stierf 30 Juli daarop zeer plotseling. Bij de sectie bleek, dat in het
voorste deel van de aorta een groot ancurysma zat. Dit had een hard kapsel van 1.5

1) L\'anestesia epidurale nel trattamento delle coliche del cavallo. Dott. Carlo Doria.

c.M. tot 6 c.M. dikte. In het bovenste deel zat echter een klein gaatje, waardoor
het dier inwendig was verbloed.

Hoewel Sayo en Kato i) geen wormen hebben gevonden, meenen zij toch op
grond van de structuur, die volkomen gelijk zou zijn aan die van de aneurysma
van de art. mesenterica anterior, met een worm-aneurysma te doen te hebben gehad.

Van Goidsenhoven en Bf.rtrand 2) deelen een geval mede van een veulen,
dat hoewel gezond geboren, na 48 uur koliekverschijnselen kreeg en 24 uur later
reeds gestorven was. Bij de sectie bleek, dat de navelstreng en omgeving sterk ge-
zwollen en bloedig geïnfiltreerd was. Buik- en borstholte bevatten vele liters hae-
morrhagisch vocht. Het pericard was gedeeltelijk gevuld met een iets lichtere vloei-
stof.

In uitstrijkjes van endotheel-weefsel van de navelvaten en van het vocht uit
buik- en borstholte, werden behalve enkele ketens streptococcen, vele groote Gram-
positieve bacillen gevonden. Van dit zelfde materiaal werden cultures aangelegd
op konijnebloed-agar, volgens de techniek van Fortner. Den volgenden dag waren
er behalve enkele kleine kolonies streptococcen, vele andere groote kolonies, die elk
omgeven waren door een gehaemolyseerde ringvormige zone. In lever-bouillon
gaven deze laatste troebeling en ontwikkelden zij gas. Een duif met 2 c.c. van deze
lever-bouillon-cultures geënt stierf binnen 24 uur. Het dier had uitgebreide kniste-
rende oedemen. Het onderhuids bindweefsel was sterk haemorrhagisch geïnfiltreerd.
Microscopisch werd een bacil gevonden gelijk aan dien van het veulen. Schrijvers
besluiten op grond van deze waarnemingen, dat zij bij dit geval te doen hebben
gehad met den bacil van Welch (clostridium Welchii) en eindigen met verschillende
redenen op te geven waarom het geen geval van post-mortale- noch van poly-
arthritis-infectie kan geweest zijn.

Dr. Gtratzl 3) zegt, dat verstoppingen van den blinden darm bij het paard niet
veroorzaakt worden door atonie, maar door hypcrtonie van den darmwand. Hij
heeft hierover vele onderzoekingen gedaan. Behalve door den anatomischen bouw,
is hij o. a. door de volgende waarnemingen tot deze conclusie gekomen :

a. het optreden van koliekpijnen, die niet kunnen ontstaan door trek van het
darillscheil of door verwonding van den darmwand ; b. rectaal worden steeds diepe
groeven in den darmwand gevoeld, door gespannen spieren veroorzaakt ; c. dras-
tische middelen hebben veelal minder gunstige werking dan anti-spasmodische ;

d. er treedt bij chronische lijders hypertrophie van de blinde-darm-musculatuur
op ; e. de verstopping begint in den kop van het coecum, dat is het hoogst gelegen
deel : ƒ. het ostium coeco-colicum wordt afgesloten of is alleen voor zeer dunnen
darminhoud passabel, waardoor verklaard wordt, dat diarrhee en coecum-verstop-
ping samen kunnen gaan.

Ondervermeld artikeltje bedoelt behalve de mededeeling van een bijzonder
geval van luxatic van het kogelgewricht, een lofzang op de X-foto. Dit voorjaar
hebben Marcenac en Carnus4), die clinische leeraren zijn aan de school te Sau-
mur, waar veterinairen gevormd worden tot paardenartsen, dit geval waar kunnen
nemen bij een 7-jarige merrie. De luxatie, die optrad aan het linker achterbeen,

1) A rare Case of Aneurysma found in the beginning portion of aorta in the horse, by M.
Sayo and T. Kato, (Journal of the Japanese society of Veterinary Science, pag.
17 March 1934).

2) Traumalose ombilicale à bacilles de Welch chez le poulain, par Ch. van Goidsenhoven
et G. Bertrand. (Annales de Méd. Vétérinaire No. 6, Juni 1934, pag. 261).

3) Die Pathogenese der Blinddarmverstopfungen des Pferdes, von Dr. E. Gratzl. (Wiener
Tierärtzl. Monatschrift, 1934, No. 16, S. 482).

4) Un cas de luxation metatarso-phalangienne latérale et incomplète chez le cheval ; par
M. M. Marcenac et Carnus. (Bull, de l\'academie, No. 7, Juli 1934, pag. 301).

geschiedde niet naar den voor- of achterkant van het gewricht, zooals in den regel
het geval is, maar naar buiten. Metasarsus en ondervoet maakten een hoek van
50° met elkaar. Cliniseh onderzoek deed denken aan een fractuur. De X-foto bracht
uit, dat men met een inclomplete luxatie te doen had. Ten einde de beenderen weer
op hun plaats te brengen, werd het dier onder narcose gebracht. Het reponeeren
gelukte niet eerder, dan nadat de patiënt in rugligging gebracht was, en het gelu-
xeerde been door een touw aan den zolder naar boven geheschen werd. Nadat het
paard circa 14 dagen in een broek gehangen had, mocht het vrij in de box rond-
loopen. Nog een week later was het gewricht weer geluxeerd en werd het paard
gedood.

Het paard was eigenlijk in behandeling genomen, omdat het binnen- vóór aan
den kogel een beursband-uitzetting had ter grootte van een ei. Schrijvers meenen,
dat dit bewijst, dat het bandmateriaal daar week was, en houden deze weekheid
voor de oorzaak van de luxatie, die plotseling in rust op stal was ontstaan.

Berwyn Jones i) heeft een twenter voor droes behandeld. Het dier had gedurende
die ziekte een submaxillair absces gehad. Na het herstel hield het zijn hoofd gestrekt.
De voorbeenen werden maaiend naar voren geplaatst, de achterbeenen stijf gehou-
den. Een duw deed het dier waggelen. Het kon niet van den grond eten. Onderzoek
op wormen en tuberculose was negatief.

Later zag hij, dat de vleugel van den atlas naar boven en naar voren was ver-
schoven. Hij drukte toen dit been weer met kracht op zijn plaats. Het resultaat was
verrassend. Na 13 dagen kon het paard zich in alle gangen bewegen. De eetlust was
ook geheel hersteld. Alleen werden de voorbeenen nog wijd geplaatst bij het grazen,
maar schrijver denkt, dat het dier dat toch zou doen, daar het een korten hals had.
Hij heeft nooit eerder een dergelijk geval gezien, noch ervan gelezen.

Bij den mensch is zoo iets wel bekend na ontstekingen in de nekstreek, dus in de
buurt van den atlas. Men denkt, dat door de hyperaemic, uitgaande van den ont-
stekingshaard, de aanhechtingspunten van de ligamenta transversa en van atlas
en draaier minder stevig worden, waardoor een dergelijke abnormale beweging
kan plaats hebben.

Vroeger kwamen gevallen van blastomycosis in Japan nogal veel voor. Sedert
Prof. Tohishigo, bijna gelijktijdig met Rivolta vond, dat deze ziekte veroorzaakt
wordt door saccharomyces farciminosus, zijn zoo goede bestrijdingsmethoden aange-
wend, dat ze practisch verdwenen is.

Dr. Otzuha en Dr. Kikuchi vonden later in de neusholte van paarden zachte
knobbeltjes veroorzaakt door een ander soort blastomycetes. Voor eenigen tijd heb-
ben Sajo, e. a. 2) bij een 17-jarig militair paard, deze laatste soort wederom
gevonden in de beenderen en in de omgeving van de bekkenholte. Sedert drie jaar
reeds had men waargenomen dat de kracht van het dier in de achterhand afnam.
Ten slotte kon het zich niet meer staande houden en stierf na korten lijd.

Bij de sectie bleek nu, dat het schaambeen en het zitbeen naar beide zijden ge-
zwollen waren. Bij betasten voelden sommige plaatsen nog hard aan, maar in zijn
geheel was het beenweefsel week. In de bekkenholtc en onder het zitbeen zaten twee
menschenhoofd-groote tumoren, waarvan het weefsel geleek op dat van een lipoom
of carcinoom. Microscopisch werd aangetoond dat in het tumorweefsel groote hoe-
veelheden ronde blastomycetes aanwezig waren. Daar niets anders te vinden was,
nemen schrijvers aan, dat zij de ziekte-veroorzakers waren.

1) Spontaneous hyperaemic subluxation of the altas in a two-year-old Colt, by Berwyn
Jones. (The Veterinary Record 21 July, 1934. pag. 828).

2) A Case of Blastomycosis on pelvic bones of horse, by M. Sayo e. a. (Journal of the
Japanese Society of Vet. Science, pag. 8, March 1934).

Over proefnemingen omtrent inkuilen met en zonder toevoeging van
mineraal zuur. (Rijkslandbouwproefstation Hoorn). Uitgave van het Ministerie
van Economische zaken. I.andbouwvoorlichtingsdienst, mededeeling No. 2).

In dit boekje (prijs ƒ0.25) ^van een veertigtal bladzijden worden uitvoerig de ge-
gevens gepubliceerd welke door het proefstation zijn verzameld en verwerkt en
vergelijkingen gemaakt tusschen Hollandsch kuilvoer en de mineraal-zuur methode
van conserveeren eenerzijds, en hooien anderzijds.

Objectief worden de voor- en nadeelen besproken ; voor iederen practiseerend
dierenarts een onmisbaar werkje. v. d. P.

De melkwinning in weide en stal, door S. Stuurman, Directeur van „Het
Melkcontrolestation Utrecht".

Een buitengewoon vlot geschreven populair boekje van pl.m. 60 blz. bestemd
ter voorlichting van melkveehouders. Collega\'s die een cursus in hygiëne geven
en den cursisten lectuur willen verstrekken, kan ik dit werkje warm aanbevelen.

2000 Exemplaren ervan zijn onder de veehouders in Utrecht verspreid en collega
Stuurman deelt mede : „mocht ook elders dit boekje begeerd worden, dan wende
men zich tot den schrijver".

Collega Stuurman, geïnspireerd door den stijl van P. de Kruif\'s „Bacteriën-
jagers" is er m. i. uitnemend in geslaagd den juisten toon te treffen om de categorie
lezers waarvoor het werkje bestemd is te boeien. v. d. P.

H. O. Mönnig : Veterinary Helminthology and Entomology. Uitgevers :
Baillière, Tindall and Cox, London. 1934. Prijs 30 S.

In zijn voorrede schrijft de auteur terecht, dat er wel verschillende goede werken
bestaan over de morphologie van helminthen en arthropoden, maar dat aan de
parasitaire ziekten, waarvan de parasieten slechts de actiologie zijn, nog betrekkelijk
weinig aandacht geschonken wordt. En deze ziekten zijn voor den dierenarts juist
zoo dikwijls van veel belang. Het was te verwachten, dat dit boek in een lang ge-
voelde behoefte voorzien zou, omdat Mönnig zoowel zoöloog als dierenarts is en
door zijn verblijf in Zuid-Afrika over een uitgebreide ervaring op het gebied van
parasitaire ziekten beschikt.

Op het algemeen gedeelte van dit boek volgt een hoofdstuk over techniek, waarin
het verzamelen en conserveeren van parasieten besproken wordt, gevolgd door de
belangrijkste diagnostische methoden, waarbij ook niet vergeten is, in het kort op
de allergische reacties bij parasitaire ziekten te wijzen. De techniek van de ver-
schillende methoden van faeces-onderzoek wordt kort, doch duidelijk beschreven
en tevens die van het aanleggen van faeces-culturen.

Daarna worden de verschillende parasieten behoorende tol de Trematoden, Cesto-
den en Nematoden met de daaraan verbonden ziekten behandeld. Mönnig gaal
daarbij systematisch te werk, bespreekt eerst de algemeene kenmerken van de klasse,
daarna de morphologie van den parasiet en de ontwikkeling. De pathogenese en de
symptomen van de ziekten worden min of meer uitvoerig behandeld, al naar gelang
de parasiet uit het standpunt van pathologie bekeken, van min of meer belang is.
Bij de ziekten, die veranderingen van organen tengevolge hebben, worden deze bij
het sectiebeeld besproken, terwijl aan de diagnose ook de volle aandacht besteed is.

Van zeer veel belang is, dat de behandeling en de prophylaxis bij eiken parasiet,
voor zoover deze daarvoor in aanmerking komt, wordt aangegeven, en waar geen
bruikbare therapie bekend is, wordt dit ook zonder meer vermeld. Een opsomming
van geneesmiddelen, die mogelijk eens te probeeren zouden zijn, is gelukkig achter-
wege gebleven. Specialités, waarover men in de literatuur dikwijls aangegeven vindt,
dat zij tegen verschillende helminthen zeer gunstige resultaten geven, worden door
den Schrijver niet genoemd. Dit houdt waarschijnlijk verband met het feit, dat deze
geneesmiddelen nog al kostbaar zijn en daarom niet zoo gemakkelijk toegepast

zullen worden in de groote kudden vee, waarmede men in Zuid-Afrika toch altijd
te maken heeft.

De Arthropoden-ziekten zijn ook zeer overzichtelijk beschreven. Met een uit-
voerig gedeelte over de morphologie worden deze ingeleid. Vooral wordt hier de
aandacht gevestigd op de monddeelen, die natuurlijk als stekende of zuigende
organen van belang zijn voor de overbrenging van parasitaire ziekten. Een kort
overzicht wordt bovendien gegeven van de arthropoden, die op een of andere wijze,
hetzij door bijten en steken of door contact, vergiftig kunnen zijn voor mensch of
dier. Mönnig besteedt aan de arthropoden ruim 120 bladzijden. Toch heeft hij
hier kortheid en duidelijkheid weten te behouden.

Aan de bestrijding van de vliegen (Muscidae) wordt de noodige aandacht gewijd,
evenals aan de vlieglarven-ziekten. Deze laatsten zijn voor ons land ook van belang
sinds wij, afgezien van de bij onze huisdieren bekende larven van de Oestridae,
op infecties van larven van Lucilia sericata bij onze schapen bedacht moeten zijn.

De orde van de Anoplura, waartoe de luizen behooren, wordt in enkele bladzijden
behandeld. De duidelijke origineele teekeningen maken een uitbreiding van den tekst
echter overbodig.

Bij de Arachnida worden de teken uitvoerig besproken. De morphologie, de biolo-
gie en de geographische verspreiding kan men hierin vinden ; een afzonderlijk
hoofdstuk is gewijd aan de bestrijding der teken.

Dat bij de bestrijding van schurft het dippen op den voorgrond wordt geplaatst,
is begrijpelijk, aangezien deze behandelingsmethode in Z.-Afrika ook voor andere
parasitaire ziekten gebruikelijk is. In ons land wordt deze massabehandeling nog
niet toegepast, dus zullen wij ons voorloopig bij deze ziekte tot een individueele be-
handeling moeten beperken door de gasbehandeling of door wasschingen of smeersels.

Het geheele boek, dat ruim 400 bladzijden bevat, is met 264 afbeeldingen ge-
ïllustreerd. Bijna al deze teekeningen zijn origineel en munten uit door duidelijkheid.
Dit maakt het mogelijk dat de lezer, die nog niet zoo in de kennis van de parasito-
logie is ingewijd, aan de hand van deze teekeningen toch wegwijs kan worden,
zoodat het voor een student of dierenarts, die er belang in stelt, niet veel moeite
zal kosten om een parasiet, althans het geslacht waar deze toe hoort, te determi-
neeren.

Dit boek kan dan ook niet anders dan een aanwinst beschouwd worden voor de
bibliotheek. De kosten van aanschaffing behoeven geen beletsel te zijn, daar deze
slechts 12 gulden bedragen. Baudet.

Grundzüge der Physiologie des Menschen und der Tiere. Ein kurzge-
fasstes Lehrbuch für Studierende der Medizin und der Veterinärmedizin, von
Med. Dr. Carl Schwarz (Wien). Uitgave : Urban und Schwarzenberg, Berlin
und Wien, 1934. Prijs R.M. 6.50; geb. K.M. 8.—.

Een in 1934 uitgegeven boek, dat in 350 bladzijden de geheele physiologie be-
handelt, mag er inderdaad aanspraak op maken, „kurzgefasst" te zijn. Daarbij is
het formaat niet groot en is een Hink lettertype gekozen.

Het streven, om in zulk een bestek de physiologie van den mensch en die van
de dieren te willen omvatten legt den schrijver ingrijpende beperkingen op, die niet
altoos aan de waarde van het werk als leerboek ten goede kunnen komen. Enkele
hoofdstukken, die in den loop der laatste jaren niet alleen werden uitgebreid, maar
in de eerste plaats werden gewijzigd, dragen echter nog een ietwat verouderde
plunje, wat niet geheel aan dit streven tot beperking kan worden toegeschreven.

Daarbij is de veterinaire student bijzonder veeleischend, doordat hij niet alleen
inzicht verlangt, maar bovendien wenscht te worden ingelicht omtrent belangrijke
verschillen, die vele orgaansystemen bij verschillende huisdiersoorten te zien geven.
En de keuze van den schrijver in deze kon niet steeds in zijn voordeel uitvallen.
Zoo wordt voor het hoofdstuk „De Zintuigen" 55 bladzijden, d. i. bijkans 1/6 van
het heele boek, ingeruimd, terwijl de ademhaling van de vogels het met bijna een
bladzijde moet stellen.

Dit alles neemt niet weg, dat de schrijver erin geslaagd is, in een zeer compacten
vorm veel wetenswaardigs uit de physiologie bijeen te brengen. Roos.

Het zij mij vergund met een enkel woord in te gaan op het antwoord, dat Veenstra
heeft laten volgen op mijn artikel „Het aantal te keuren slachtdieren per uur"
voorkomende in afl. 16 van dit tijdschrift.

De welwillende beoordeeling van mijne opmerkingen doet mij genoegen, evenals
het feit, dat VeensTra mij toch aan zijn zijde vindt, ondanks mijn hooger keurings-
gemiddelde.

Het groote verschil ligt in de opvatting van het begrip „uurprestatie" : de mijne,
hoeveel dieren per uur gekeurd kunnen worden, die van Veenstra, hoeveel dieren
per uur gekeurd worden, berekend naar de dagprestatie, gedeeld door het aantal
uren, dat men in de hal werkzaam is geweest.

Ik meen wel Veenstra te kunnen overtuigen dat men op deze wijze niet tot een
zuivere uursprestatie kan komen en wel door gebruik te maken van zijn opmerkingen.

De keuringsgemiddelden, zegt Veenstra, zijn geregeld vastgesteld op dagen,
dat er van leege oogenbiikken tusschen de keuring geen sprake is, terwijl in de half-
uurpauzes de aanwezige dierenartsen door andere in de hal vervangen worden
of de dieren wat langer hangen, voordat ze gekeurd worden. Naar aanleiding van
deze uiting merk ik op, dat, wanneer de halfuurpauze geeindigd is, de dieren, die
zijn blijven hangen, toch ook gekeurd moeten worden en wel zoo, dat men eindelijk,
bij is, omdat er niet steeds een achterstand mag blijven. Dit is heel natuurlijk en be-
grijpelijk. Wanneer er echter geen pauze was geweest, dan waren deze dieren,
zonder dat de keuringsveearts de hal verlaten had, of in een kalmer tempo gekeurd,
of er waren enkele, zij het kleine, hiaten tusschen de opeenvolgende keuringen
geweest. Ook dat is iets heel gewoons en, zooals ik reeds in mijn artikel heb opge-
merkt, geregeld voorkomend bij drukke aanvoer.

Dat de keuringsveeartsen in Amsterdam, bij 5 a 5J uur haldienst, al die uren
zonder eenige onderbreking van het eene rund naar het andere zouden gaan, dat
bestaat niet, dan zou de boel hopeloos vastloopen, wanneer er plotseling eens abnor-
maal veel werk aan de dieren te verrichten was. Er moet op zoo\'n dagdienst wel
eenige speling zijn.

Deze meening wordt versterkt door het gezegde van Veenstra dat er af en toe
behoefte bestaat aan een geforceerd snelle keuring. Men zou op kunnen merken,
dat een geforceerd snelle keuring altijd ontoelaatbaar is, omdat deze de kans op
fouten maken vergroot. Ik begrijp echter wel, dat Veenstra dit niet heeft bedoeld,
maar dat hij hier op het oog heeft — naar ik veronderstel — een keuring, waarbij,
vlug van het eene dier naar het andere gegaan wordt, waarbij men b.v. geen tijd
heeft om iemand te woord te staan. Welnu, van een dergelijke „geforceerd snelle
keuring" heb ik voor mij zelf de verschillende tijden opgenomen : m. a. w. ik heb
opgenomen hoeveel runderen resp. varkens ik per uur kan keuren, maar dan ook
vlug achter elkaar, dus onder de gunstigste omstandigheden. Zoo komt men tot
een zuivere uurprestatie ; dat wil echter niet zeggen, dat men dit getal met 5 of 6
mag vermenigvuldigen om tot een dagprestatie te komen, evenmin als men uit de
dagprestatie door deeling een zuivere uurprestatie verkrijgt.

Wanneer men alles van dit standpunt uit beziet, dan beginnen wij elkaar, wat de
keuringstijden aangaat, al aardig te naderen : de snelst keurende dierenartsen keur-
den in Amsterdam 14 runderen per uur, zij het dan met abnormaal weinig afwijking-
gen. Aannemende dat ik ook tot de snelwerkende soort behoor en het oog houdende
op belemmerende omstandigheden bij de keuring in Amsterdam, dan komt mijn
gemiddelde van 15 runderen per uur daar aardig dicht bij. Het is trouwens nog de
vraag of dit gemiddelde wel juist is, daar de keuringstijden slechts enkele malen in
den loop van een maand zijn opgenomen. Het lijkt mij niet ongeschikt 0111 eens
door te gaan met deze tijdopneming, teneinde een juister gemiddelde te krijgen.

in Amsterdam de gemeenteslager uitsluitend scheilklieren insnijdt, en dus de keu-
ringsveearts zelf aan die krans de portaalklieren moet insnijden, wat nog al een
tijdroovend werk is, dan moeten mijn keuringstijden anders opgegeven worden.
Ik heb nagegaan, dat ik voor het nazien van een krans door elkaar bijna een halve
minuut werk heb, zoodat het gemiddelde van 47 varkens per uur dan wordt onge-
veer 36, met als uitersten 25—50.

Deze cijfers zijn dan bijna op Amsterdamsch peil. Ook ten opzichte van deze
keuringstijden hoop ik over een langer tijdsverloop verschillende opnemingen te
doen.

Ik zal kortheidshalve niet ingaan op de verschillende punten, die Veenstra
opnoemt als zijnde misschien de oorzaak van het zooveel langzamer verloop der
keuring te Ansterdam.

Veenstra wil toch echter het onderzoek op de zuurgraadsverlaging niet inscha-
kelen op de uurprestatie ?

De „Höchstzahlen" uit het Rapport der keuringsveeartsen aan groote slacht-
huizen geven aan de dagprestatie met vermelding van het aantal keuringsuren,
daarover wil ik mij geen oordeel aanmatigen.

Het komt mij voor dat Veenstra beter gedaan had de gemiddelde dagprestatie
te publiceeren met vermelding van het aantal keuringsuren, ieder kon dan zijn
conclusies daaruit trekken. Aan den anderen kant doet het mij genoegen, dat hij de
uurprestatie in het geding gebracht heeft, daar dit aanleiding is geweest om in die
richting nader onderzoek te verrichten. Van der Kamp.

Eenigen tijd geleden ontving ik, en met mij waarschijnlijk alle praktiseerende
collega\'s, een circulaire, waarin gevraagd werd mede te deelen hoe groot ons netto-
inkomen was.

Het doel van deze enquête schijnt te zijn om na te gaan wat eigenlijk de finan-
tieele vooruitzichten van ons vak zijn. Ongetwijfeld een loffelijk streven met het
oog op a.s. studenten in de diergeneeskunde.

Wat de uitslag van deze enquête zal zijn weet ik natuurlijk niet, maar als men
zoo eens zijn oor te luisteren legt bij de collega\'s, dan schijnen de inkomsten in het
algemeen niet bijster groot te zijn. Mocht inderdaad blijken dat dit zoo is, dan kan
dit als een argument dienen om te trachten een te grooten toevloed van a.s. dieren-
artsen te voorkomen.

Maar hiermede zijn de collega\'s welke thans geen of een te laag inkomen hebben
niet geholpen, en men vraagt zich onwillekeurig af of daar nu niets aan te doen is.

En dan treft het dat een euvel, waartegen de laatste jaren van verschillende
kanten opgekomen wordt, ook in ons vak voorkomt.

Ik bedoel het verschijnsel van de cumulatie van vaste inkomens of pensioenen
met inkomsten uit werkzaamheden welke door ieder behoorlijk onderlegd prakticus
kunnen worden verricht.

Als dergelijke bijbaantjes treft men aan adviseurschappen voor vee-verzekerings-
maatschappijen en voor slachtveefondsen, het controleeren van bepaalde stallen,
enz.

Er wordt zoo graag en zoo vaak geschermd met „het voorstaan van de belangen
van de praktiseerende dierenartsen", maar laat ieder die uit ambt of pensioen
reeds een behoorlijk inkomen heeft, (en krachtens zijn instructies misschien niet
eens een bezoldigde nevenfunctie mag uitoefenen, maar dit zoo langs zijn neus weg
toch maar doet) nu eens voor zich zelf eerlijk uitmaken of hij het recht heeft met
dergelijke fraaie frases te paradeeren zoolang hij nog neven-werkzaamheden waar-
aan inkomsten verbonden zijn heeft.

M. i. ligt hier voor onze Maatschappij een schoone taak om te trachten het zoover
te brengen dat al deze baantjes met hun inkomsten komen bij praktici met geen

In verband met de op een afdeelingsvergadering gedane mededeelingen betref-
fende de uitvoering van de tuberculosebestrijding in aangrenzende streken, behoo-
rende tot het werkgebied eener andere afdeeling, wordt den leden der Maatschappij,
ter voorkoming van onaangenaamheden, in herinnering gebracht een gedeelte van
art. 63 van ons Huishoudelijk Reglement, welk gedeelte luidt :

„Alle leden der Maatschappij, hun beroep uitoefenende binnen het werk-
gebied eener bijzondere afdeeling. hebben zich te onderwerpen aan een
volgens Art. 24 der statuten door die afdeeling genomen bindend besluit".

Nu in het tijdschrift voor Diergeneeskunde van 1 Augustus 1934 No. 15 op blz.
836 en 837 de tot nu toe goedgekeurde bindende besluiten in zake de tuberculose-
bestrijding en de werkgebieden der afdeelingen zijn medegedeeld, kan ieder lid,
voor zoover hem dat aan kan gaan, zich overtuigen van de bestaande bindende
besluiten in zijn aangrenzende afdeeling.

Van de afdeelingen, waarvan nog geen bindende besluiten zijn vastgesteld,
wordt na goedkeuring ervan zoo spoedig mogelijk mededeeling gedaan in het tijd-
schrift.

Door den Heer P. J. Loman, Cortigillo „La Lorna" te Torremolinos (Malaga)
is een schrijven gericht aan het bestuur van D.S.K. om te wijzen op de mogelijkheid
van het vestigen van een jong dierenarts in Spanje, welk schrijven door het bestuur
van D.S.K. in handen is gesteld van de Maatschappij.

Volgens genoemden heer zou de zich hiervoor beschikbaar stellende dierenarts
aan de volgende voorwaarden moeten voldoen :

2. kunnen beschikken over een bedrag van twee duizend gulden, om het eerste
jaar op eigen kosten in Malaga te kunnen wonen ;

3. moet hij organisatorisch talent hebben om een geneeskundigen pluimveedienst
te kunnen opbouwen en lust gevoelen om in het buitenland pionierswerk te ver-
richten, zonder daarvoor het eerste jaar vergoeding te verwachten.

Na afloop van dat jaar blijft hij natuurlijk geheel vrij om daar te blijven of te
vertrekken. Opvallend is echter dat in het schrijven absoluut niet gesproken wordt

Vervolg van bladzijde 1116.
of tc weinig inkomen. Tenzij men van meening is dat al die werkzaamheden
bestemd zijn voor z.g.n. specialisten, welke men uitsluitend moet zoeken onder
ambtenaren, hetzij in functie of met pensioen.

Het eenige wat deze collega\'s op den prakticus voor hebben is dat de buitenwacht
zich beroept op hun autoriteit welke zij voor een goed deel uit hoofde van hun
(gewezen) functie bezitten, dat met die autoriteit de noodige reclame wordt gemaakt,
en dat zij, als zij dat willen, de werkzaamheden zoo goedkoop mogelijk kunnen ver-
richten omdat zij er niet van behoeven te bestaan en alles wat zij ermee verdienen
hun uurloon (om het zoo maar eens tc noemen) extra verhoogt.

Er is, en terecht, veel verontwaardiging geweest over een collega die, waarschijn-
lijk niet uit weelde, entstoffen bereidt en aan leeken aflevert, maar m. i. is het hier-
boven door mij gesignaleerde euvel finantieel van evenveel schade voor de prakti-
seerende dierenartsen.

Alkmaar. Op i April 1933 bestond het slachthuis te Alkmaar 25 jaar, welk
feit werd herdacht door een feestavond, door de gemeente aangeboden aan de
slagerspatroons en hunne echtgenooten. Sinds de oprichting is het aantal slach-
tingen 3 maal zoo groot geworden ; niettegenstaande deze toeneming wordt in de
darmenwasscherij alleen op drukke dagen wel eens geklaagd over gebrek aan ruimte.
Evenals in andere plaatsen zag men in A. een verplaatsing van het vleeschverbruik
van de duurdere naar de goedkoopere soorten vleesch. Er werden 2317 varkens
minder geslacht en 5000 KG. varkensvleesch meer ingevoerd. Ook over het eerste
kwartaal van 1934 wijzen de cijfers aan, dat de invoer van versch varkensvleesch
gestadig toeneemt ten koste van het aantal slachtingen. Bijzonder veel nuchtere

Vervolg van bladzijde 1117.
van eenige vooruitzichten, die na dat eerste jaar bestaan ; het geheel schijnt op eigen
risico te blijven.

Mochten er leden van de Maatschappij of van D.S.K. zijn, die hieromtrent
nadere inlichtingen zouden willen ontvangen, dan ben ik gaarne bereid deze, voor
zoover zij te mijner beschikking staan, mede te deelen.

Den 29 September j.1. hield de afdeeling Overijssel te Nijverdal hare algemeene
ledenvergadering welke behoorlijk was bezocht. Namens het hoofdbestuur was
collega van Heusden aanwezig. Nadat de notulen waren voorgelezen en de inge-
komen stukken waren behandeld, vorderden de mededeelingen nog al wat tijd,
daar het hier ging om enkele zaken van algemeen belang, o.a. de door het bestuur
vastgestelde tarieven voor quarantaine-onderzoek van varkens welke door de N.V.C.
worden uitgevoerd.

Uitvoerig werd besproken het onderzoek dat de directeur van den Keurings-
dienst van Waren te Enschedé wenscht van de dieren bij de leden van den Twent-
schen Bond van Producent-Melkverkoopers en Melkslijters te Almelo.

Daarna had ballotage plaats van collega Breukink die als lid der afdeeling werd
aangenomen. Vervolgens werden verkozen een afgevaardigde en plaatsvervangend
afgevaardigde naar de algemeene vergadering van de Mij. te Utrecht, waarvoor
werden gestemd rcsp. de heeren Eshuis en van Maanen. Hierna verkreeg collega
Veenbaas het woord, die zoo vriendelijk was een causerie te houden over zijn reis
naar en zijn verblijf te New-York als afgevaardigde der Mij. naar het Veeartscnij-
kundig Congres aldaar.

Op zeer onderhoudende en geestige wijze wist hij een uur lang de algemeene
aandacht zóó te boeien, dat velen het betreurden dat de tijd het niet meer toeliet,
dat collega Veenbaas nog een poosje doorging met zijn causerie.

Hierna werd de beschrijvingsbrief der Mij. behandeld. Aan het H. B. zal een
schrijven worden gericht als aanbeveling om Prof. van Oijen weer als redactie-lid
te herkiezen. Als afgevaardigde der afdeeling in het H. B. werd collega van der
Weerd herkozen. Met algemeene stemmen werd de heer van Heusden weer ver-
kozen als Secretaris der Mij. Tot voorzitter van den C. R. werd candidaat gesteld
de heer Tenhaeff en als 3e. plaatsvervangend lid voor dit college collega Rutgers.

Hierna werden nog eeps besproken de bindende besluiten der afdeeling inzake
tuberculose-bestrijding. Door het vergevorderd uur bleven het verslag van den
afgevaardigde naar de buitengewone algemeene vergadering der Mij. en de casuis-
tische mededeelingen achterwege, waarna de voorzitter de vergadering sloot.

kalveren werden geslacht ; niet minder dan 40% van alle slachtingen vielen onder
deze rubriek.

Wat de uitvoering van de vee- en vleeschkeuring in het district Alkmaar betreft,
wordt o.a. medegedeeld, dat het aantal noodslachtplaatsen in de z.g. buitenge-
meenten, sinds A. met de uitoefening der vleeschkeuring in die gemeenten werd
belast, is ingekrompen van 12 tot 3. Beoogd wordt alle noodslachtingen en cadavers
uit den kring in de centrumgemeente te concentreeren, wat echter, door het veel-
vuldig vervoer per vrachtauto, niet zoo gemakkelijk lijkt.

De 90 slagerijen en 12 slachtplaatsen werden 1323 maal door de keurmeesters
bezocht. Door de Gekro werd in totaal 190.000 KG. vast materiaal weggehaald,
met bovendien nog 361 vaten bloed. Volgens het verslag heeft deze N.V. op bui-
tengewone wijze hare toezeggingen gestand gedaan.

Tuberculose kwam voor bij 28,35% der runderen, 0,50% der vette kalveren,
i,73% der graskalveren, 8,95% der pinken boven 1 jaar, en 7,72% der varekns.
Levende finnen werden gevonden bij 1 rund en 7 graskalveren, verkalkte exem-
plaren bij 3 runderen, 3 pinken en 5 graskalveren. Miltvuur werd geconstateerd
bij 19 varkens, allen afkomstig van één eigenaar. Bij de levende keuring van deze
dieren werd waargenomen een zeer bemoeilijkte ademhaling, diarrhee en sterk
verhoogde temperatuur. Na de slachting zag men een ernstige keelzwelling en bij
de 5 meest zieke dieren een darmontsteking. Miltvuurbacillen werden slechts aan-
getroffen in de darmscheilsklieren en in de kaakklieren.

Gartnerbacillosis werd vastgesteld bij 1 vetkalf, 1 graskalf en 6 nuchtere kal-
veren. Van de 238 bacteriologische onderzoekingen bleken 31 een positief resultaat
te geven. Behalve de bovenvermelde G artnerbacillen werden nog gevonden : strep-
tococcen 1 maal bij een noodslachting van een varken, colibacillen 6 maal bij 6
normale slachtingen van nuchtere kalveren, 1 maal bij noodsl. van een paard,
2 maal bij 2 noodsl. van nuchtere kalveren, t maal bij noodsl. van een schaap, 1
maal bij resp. 1 gestorven veulen, gestorven schaap en gestorven varken en 2 maal
bij 2 gestorven runderen ; cadaverbacillen werden aangetroffen bij 2 varkens en

Van de winst werd ƒ 18.000 uitgekeerd aan de gemeente en ƒ8213,28 gestort in
het bouw- en vernieuwingsfonds van het slachthuis.

In verband met het feit, dat op 1 Mei 1933 de vleeschkcuringsdienst te Gelder-
malsen 10 jaar heeft bestaan, heeft men aan dit jaarverslag een eenigszins feestelijk
karakter gegeven. Niet alleen heeft men het verslag iets uitvoeriger gemaakt dan
gewoonte was, maar ook vindt men er in een klein overzicht van de belangrijkste
voorvallen gedurende die 10 jaren, en is de uitvoering van het verslag iels luxueuzer
Zoo vindt men b.v. op de voorpagina afgedrukt de wapens van de 7 tot den kring
behoorende gemeenten en is de geschiedenis van den dienst op een ander soorl
papier afgedrukt.

Het Verslag vangt aan met een inleidend woord van den Burgemeester van
Geldermalsen, die er zijn verheugenis over uitspreekt, dat de dienst zich in de 10
jaren van zijn bestaan zoo heeft mogen ontwikkelen. Wat de lotgevallen betreft,
zij het volgende ervan vermeld.

Terwijl bij het vormen van den kring in 1921 slechts 6 gemeenten, n.1. Gelder-
malsen, Est en Opijnen, Buren, Buurmalsen, Beesd en Deil, werden samengevoegd,
werd op 30 Mei 1922 ook nog Waardenburg er bij getrokken, daar deze gemeente
ten opzichte van den kring G. meer economisch lag.

2 keuringsveeartsen ; thans heeft men een keuringsveeartshoofd van dienst en een
hulpkeurmeester.

Tien jaar geleden waren in den kring 20 slagerijen, thans is dit aantal vermeer-
derd tot 29, terwijl er 31 winkels zijn, waar vleeschwaren worden verkocht.

Wat het aantal keuringen betreft, blijkt dit van 3232 in 1924 te zijn toegenomen
tot 5642 in 1933. Tengevolge van de invoering van de crisisheffing op varkens-

vleesch nam het aantal slachtingen van varkens af van 2160 in 1932 tot 1732 in 1933 ;
daarentegen werden er 1390 schapenkeuringen verricht, een aantal, dat nimmer
bereikt is

In een 2 tal graphische voorstellingen vindt men aangegeven het beloop van het
totaal aantal verrichte keuringen van 1924 tot 1933 en respectievelijk het aantal
slachtingen van varkens, runderen en schapen.

Aangezien de verkoop van het vrijbankvleesch te Geldermalsen in de laatste
jaren zeer slecht geschiedt, en men tevens nadeel berokkent aan de slagers daar
ter plaatse, heeft men getracht in iedere gemeente van den kring een noodslaclu-
plaats met vrijbankgebouw te krijgen. Aan het einde van 1933 hadden de gemeenten
Geldermalsen en Buurmalsen een eenvoudig gebouwtje gesticht.

Wat de vernietiging van de gestorven dieren in den kring betreft, nadat men
aanvankelijk nog gedacht heeft aan het vormen van een eigen destructorgebied,
heeft men tenslotte aansluiting gezocht bij de „Gekro".

Het bestuur van bovengenoemde stichting, bestaande uit een 22-tal leden, ge-
kozen uit verschillende vereenigingen, is door Zijne Excellentie den Minister van
Economische Zaken benoemd voor een tijdvak, eindigend 1 September 1935.

Als voorzitter is aangewezen : lr. W. de Jong te Arnhem, als ondervoorzitter :
P. J. van Haaren te Tilburg, terwijl tot gedelegeerde bestuursleden zijn benoemd :
H. Meyeringh Jz. te Gieten cn J. H. W. Pasman te Scheveningen.

voor de afdeeling varkens: M. van Berkel Mz. te Maasland, J. M. Hoog-
straten te Deventer, H. Meyeringh Jz. te Gieten en J. H. W. Pasman te Sche-
veningen ;

voor de afdeeling rundvee : N. S. Kingma te Boxum en J. P. van der Stoel te
Leiden.

Benoemd is tot directeur : Ir W. de Jong te Arnhem en tot secretarissen : Mr.
Dr. A. van Deth te \'s Gravenhage en Ir. W. F. Gerhardt te \'s Gravenhage.

Tot voorzitter van deze stichting is benoemd : G. W. Stroïnk te Steenwijkcrwold
en tot leden van het dagelijksch bestuur naast den voorzitter : J. M. Bruikers te
Roermond, J. F. Deelen te Veghel, K. Enthoven te Bcnnebroek cn G. Koning
te Almen.

voor het Doctoraal-examen Veeartsenijkunde (2e deel) J. B. Buursma, A. Elzer-
man, R. G. Hof en M. Idris.

Abteilung 34 Theoretische und Experimentelle Veterinärmedizin. Hannover
15 en 16 Sept.

Ondergeteekende had het voorrecht bovengenoemde vergaderingen te Hannover
bij te wonen en vermeldt gaarne de hulde die der Nederlandsche diergeneeskunde
daar werd gebracht door hem voor een deel der vergadering het voorzitterschap
toe te vertrouwen.

Op de ie zitting gaf Prof. von Ostertag een overzicht van de toenemende be-
langrijkheid van den dierenarts bij de openbare gezondheidsregeling ; vleesch-
keuringswet, melkwet en tal van andere wetten geven den dierenarts in Duitschland

gelegenheid mede te werken aan de verbetering der voedselvoorziening. Spr. wekte
op tot ernstige studie en nauwgezette uitvoering van de opgenomen taak.

De mededeeiing van Dr. Schwerot, over de beteekenis van de vleeschconserven-
industrie voor Duitschland had uit den aard een meer nationale beteekenis. Dr.
Schoop deed interessante mededeelingen over het voorkomen van verschillende
soorten van microben in gezouten en gepekelde vleeschwaren en visch.

De zitting van den i6en Sept. was eerst aan de Melkhygiëne gewijd. Een drietal
sprekers waaronder Dr. Lerche en Dr. Schönberg uit Berlijn gaven een overzicht
van de toenemende codificatie van het diergeneeskundig onderzoek bij de melk-
voorziening. Over het algemeen waren de voorstellen te zeer op Duitsche toestanden
pasklaar gemaakt, dan dat zij voor Nederland geschikt zouden zijn. Over de gebe-
zigde methodiek zal echter na lezing der voordrachten nog wel wat op te merken
zijn.

Het glanspunt van den ochtend was de voordracht van Prof. Dr. Nieberle,
Leipzig over : Die Tuberculose und ihre Bedeutung für die Nahrungsmittelkunde. In een
korte magistrale rede stelde spreker het kernpunt bij de beoordeeling van tuber-
culeuze slachtdieren in het licht. Zijn standpunt kan kort als volgt worden omschre-
ven.

1. De nieuwere waarnemingen dwingen tot het besluit dat de „generalisatie"
volgens Weigert Johne, het circuleeren van tubercelbacillen in het bloed, in een
grooter aantal gevallen voorkomt dan in den laatsten tijd werd aangenomen.

2. Deze bacillen verdwijnen snel uit het bloed, door opname in daarvoor geschikte
weefsels resp. cellen (milt, lymphklieren, reticulo-endotheel). Bij voor de eerste
maal geinfecteerde dieren gaat dit proces anders (minder snel) dan bij reeds tuber-
culeuze dieren.

3. Omtrent het lot der tuberkelbacillen in deze weefsels is nog weinig bekend.
Herhaald verschijnen in de bloedbaan wordt waargenomen.

4. De uiteenzettingen van Max Müller, op grond waarvan de sterilisatie van
slachtdieren ondoelmatig (zwecklos) zou zijn missen eiken wetenschappelijken on-
dergrond en kunnen niet dienen als leidraad bij de beoordeeling van deze dieren.

5. Of de bepalingen op grond waarvan men thans de gevallen met besmetting
van het bloed resp. der onveranderde weefsels meent te kunnen aanwijzen nog in
overeenstemming zijn met de feiten, kan nog niet worden beoordeeld. Hiervoor is
verder proefondervindelijk onderzoek en literatuur-studie noodig. Wel kan worden
gezegd dat het steriliseeren van een voet vleesch, waarin een tuberculeuze lymphklier
is aangetroffen wetenschappelijk niet te verdedigen is. Meent men op grond van het
laatstgenoemde tubercelbacillen in de onveranderde weefsels van die voet te mogen
aannemen, dan zullen zij ook in de andere deelen van het dier zijn te verwachten
en moet men dus het geheele dier steriliseeren.

6. Het zou echter ten aanzien van de andere gevallen onverantwoordelijk zijn
het bestaande stelsel te verwerpen vóór men op deugdelijke gronden daarvoor iets
beters in de plaats kan stellen.

Ik meen in het bovenstaande den zakelijken inhoud van de prachtige rede van
Nieberle te hebben weergegeven. Heb ik juist gezien, dan mag men Nieberle
zeker niet aanhalen als een voorstander van afschaffing der sterilisatie, hoogstens
van verandering der gevallen waarin dat zal plaats hebben. Of dit in meer, dan
wel in minder gevallen zal moeten plaats hebben dan wij nu plegen te doen, of
volgens het nieuwe ontwerp keuringsregulatief wenschen te doen, wenscht Nieberle
nog niet te beslissen.

Prof. Max Müller was niet aanwezig. En dit was plaats en uur geweest om zijn
meening voor een uitgelezen schare deskundige landgenooten te verdedigen. Zulks
bleef dus achterwege.

Prof. von Ostertac en ondergeteekende mochten hun waardeering en instem-
ming uitspreken voor de wijze waarop collega Nif.berle dit onderwerp had behan-
deld. Wederzijdsche uitwisseling van waarnemingen werd afgesproken.

Schrijver dezes was zoo zeer vervuld van voorgaand thema, dat hem het essen-
tieele van de voordracht van Helm, over „Die Empfänglichkeit des Meerschweinchen
für Geflügeltuberkulose" ontging. Doch ondanks het late uur zou voor onze Neder -
landsche diergeneeskundigen een aangename verrassing worden bereid.

Dr. Zuncker (Reichsgesundheitsambt) hield een met veel cijfers en materiaal
gestaafde rede over „de behandeling van slachtdieren met cysticercosis inermis". Spreker
bracht hulde aan Dr. van Santen (Nijmegen) voor de wijze waarop hij het onvol-
doende zijn van het koelen van zulk vleesch had aan het licht gebracht. Op grond
van nauwgezette waarnemingen aan honderdtallen finnen stelde hij vast, dat eigenlijk
nog meer exemplaren na drie weken koelen levend bleven dan van Santen aangaf.

Door het nuttigen van zulke finnen stelde hij viermaal vast dat er daaronder
zeker zijn die nog tot ontwikkeling van lintwormen aanleiding geven. Men moet
diepen eerbied hebben voor de ijver en toewijding van dezen onderzoeker die zoovele
malen de onaangename lintwormkuur onderging, welke bij zulke proeven noodig is.

Verlenging van den termijn op meer dan 30 dagen, deed wel het meerendeel
der Rinnen afsterven ; voedingsproeven hadden dan negatieven uitslag, doch het
vleesch was zoodanig veranderd (bedorven) dat het voor den handel niet meer
geschikt was.

Daarom werd tot het bevriezen overgegaan. Daarbij bleek het merkwaardige
verschijnsel, dat finnen die in kleine stukken vleesch bij zeer lage temperatuur
zeer snel bevroren waren na het ontdooien nog levend bleken te zijn. Eenzelfde
verschijnsel dat men ook bij visschen kent.

Echter bij het bevriezen in groote stukken, waarbij de afkoeling langzamer gaat
en waarbij in het binnenste van het vleesch gedurende drie dagen een temperatuur
—3° C. werd waargenomen bleken alle finnen dood en dus niet meer infectieus
te zijn. Spreker vermeldde niet de temperatuur van de vriesruimten doch zal deze
bij zijn publicatie ongetwijfeld mcdcdeelen. Hij beveelt aan zich dus niet te binden
aan een bepaalden tijd van verblijf in de vriesruimte, doch het vleesch te ontslaan
drie dagen nadat de thermometer, die gevat in een harpoen in het diepst van het
vleesch is ingedrongen 3⁰ C. aanwijst.

Het was aangenaam te vernemen hoe hartelijk Prof. von Ostertac. den spreker
dank zegde voor zijne volledige proefnemingen en volmondig toegaf dat het koelen
voor het vriezen verlaten moest worden.

Echter ook daardoor zou men de cysticercosis nog niet baas worden. In de discussie
daarover bleek hoezeer men de dissertatie van Le Goultre over het onderzoek
waardeerde en stelde men uitbreiding en nauwgezetter handhaving van de wijze
van onderzoek voor. Veel heil werd verwacht van de opsporing van de besmettings-
bron (lintwormdrager). Premies op het inleveren van taenias (met kop) bleken
wonderen te doen en met duitschc „Gründlichkeit" wcnschte men het geheele gezin
waarin een lintwormdrager werd aangetroffen den plicht tot het ondergaan van een
kuur op te leggen.

Het bovenstaande verslag doet ons zien, dat wij hier te lande zeker in de voorste
gelederen staan bij de wetenschappelijke motiveering van de wijze waarop de vleesch-
keuring moet worden uitgeoefend. Gaarne stem ik in met de slotbeschouwing van
Prof. von Ostertac, die de conclusie uit deze tweedaagsche zitting vaststelde, dat
het zeer nuttig zou zijn indien de beoefenaars der veterinaire melkhygiëne en vleesch-
hygiëne jaarlijks bijeenkwamen, hetzij samen hetzij afzonderlijk, om van de vorde-
ringen op hun gebied kennis te nemen.

Het is te hopen dat de verdere organisatie van onze „Groep" zulks hier te lande
ook mogelijk zal maken.

D. Stieltjes, Veredelingsleer. 2e dr. Zwolle, Uitg.-Mij VV. E. J. Tjeenk YVillink,
1934. 8°. 96 biz. met 24 fig. tusschen tekst. ƒ 1.30

Leidraad voor het land- en tuinbouwonderwijs onder red. van A. Schuttevaêr en
E. J. Lankwarden.

H. A. Sirks, Onderzoek naar kenmerken ter onderscheiding van melk- en boter-
poeder. \'s Gravenhage, Alg. Landsdrukkerij, 1934. 8°. 16 biz.

G. van der Meer, Vogels bij onze woningen. Zutphen, G. J. A. Ruys\' Uitg. Mij.,
1934. Gr. 8°. 86 biz. m. 67 afb. \' ƒ 3.90

F. Lanfranchi, Reazione comparativa delle varie specie animali verso il piro-
gene batterico. Faenza, tip. F. Lega, 1933. 8°. 97 p. c. fig. e 2 tav.

P. Redaelli, Studio anatomo-patologico della leishmaniosi viscerale spontanea
del cane. Catania, tip. Impegnoso e Pulvirenti, 1933. 8°. 93 p. c. 5 tav.

V. d\'Onofrio, Il latte. Direttive igieniche sulla produzione e sul consumo. Con
ampio riferimento alla istituzione di Centrali ed al nuovo metodo di pastorizzazione
„Stassano". Napoli, L. U. C. E. T., 1933. 8°. 223 p. I.ire 10.—

R. Recchione, L\'alimentazione razionale del bestiame agricolo, particolarmente
dei bovini. Lanciano, tip. fil. Mancini, 1933. 8°. 94 p.

G. Fixier, Les organes d\'animaux employés dans l\'industrie biologique. Paris,
Masson et Cie., 1934. Gr. 8°. 224 p. av. 73 fig. et 25 pl. fr. 60.—

L. Binet, Nouvelles scènes de la vie animale. Paris, Nouv. Revue française, 1934.
Kl. 8°. 175 p. fr. 12.—

E. Letard, Les vétérinaires vus par les littérateurs. Paris, Vigot frères, 1934.
12°. 144 p. fr. 20.—

F. Liégeois, Précis de droit vétérinaire comprenant des notions élémentaires
de droit, la médecine légale vétérinaire, la législation commerciale et la législation
professionnelle. Bruxelles. 1984. 8°.

Report of the committee on cattle diseases. 1934. London, H. M. Stationery Office,
ig34. 8°. 230 p. Sh. 2.6

Horse owner\'s guide, l\'rt. 2. London, National Horse Association of Great Britain,
1934. 8°.

Report of the Director of veterinary research, Southern Rhodesia, for the year 1933.
[By \'D. A. Latvrence], Salisbury. 1934. 8°.

Report of the Veterinary Department of Southern Rhodesia for the year 1933.
Salisbury, Government Printer, 1934. 8°.

J. F. Couch, Trembles (or milk sickness). Washington, Government Printing
Office, 1933. 8°. 12 p. w. 7 fig.

I.. A. Spindler. Field and laboratory studies on the behavior of the larvae of the
swine kidney worm, Stephanurus dentatus. Washington, Government Printing
Office, 1934. 8°. 18 p.

F. A. Hays, Characteristics of non-broody and intense broody lines of Rhode Island
Reds. Amherst, Agr. Exp. Station, 1933. 8°.

G. W. Pope, Determining the age of farm animals by their teeth. Washington,
Government Printing Office, 1934. 8°. 12 p.

J. R. Shepherd and F. W. Miller, Feeding, care and management of young
dairy stock. Washington, Government Printing Office, 1934. 8°. 32 p.

R. Ostertag, Textbook of meat inspection. Ed. by T. Dunlop Young. Transi, by
C. F. Marshall. London, Baillière, Tindall and Cox, 1934. Gr. 8°. XII 744 p.
w. 250 ill. and 10 col. pi. Sh. 45.—

L. E. H. Whitby, Medical bacteriology. Descriptive and applied incl. elementary
helminthology. 2d ed. London, Churchill, 1934. 8°. X 33$ p. Sh. 10.6

Our friend the Pomerian. Ed. by R. Johns. London, Methuen, 1934. Kl. 8°. VIII 4
88 p. Sh. 2.6

L. Macnaghten, Pistol versus poleaxe. A handbook on humane slaughter. Lon-
don, Chapman and Hall, 1934. 8°. XXVI -)- 577 p. Sh. 7.6
The pig breeders\' annual and year book of the National Pig Breeders\' Association
for 1934 — 35. Vol. 14. London, Nat. Pig Breeders\' Association, 1934. Gr. 8°.
265 p. Sh. 2.—
A. W. Skuderna and E. W. Sheets, Important sugar-beet byproducts and their
utilization. Washington, Government Printing Office, 1934. 8°. II 29 p. w.
8 fig.

F. Hesse, L. Lendle, R. Schoen, Allgemeinnarkose und örtliche Betäubung.
Leipzig, J. A. Barth, 1934. Gr. 8°. XII 307 S. m. 50 Abb. M. 17.80

H. Wagener, Untersuchungen an Spitzenpferden des Spring- und Schulstalles
der Kavallerieschule Hannover. Hannover, M. und H. Schaper. 1934. Gr. 8°. 117
S. 5 Bl. und Taf. M. 7.50

L. Krüger, Beiträge zur theoretischen Erbanalyse und praktischen Zuchtwahl
nach „physiologischen" Eigenschaften, untersucht an der Milchleistung. Hannover,
M. und H. Schaper, 1934. Gr. 8°. VIII 197 S. m. Abb. M. 6.60

und der Tierheilkunde mit Einschluss der Grenzgebieten. Bearb. von A. Ar/and.
Jg. [2] 1933. Leipzig, M. Jänecke, 1934. 8°. XV 114 S. M. 2.40

E. Merck\'s Jahresbericht über Neuerungen auf den Gebieten der Pharmakotherapie
und Pharmazie. Jg. 47, 1933. Darmstadt. 1934. 8°. 320 S.

Die edle deutsche Reisebrieftaube. Ein Buch über alle Gebiete der Brieftaubenhoch-
zucht hrsg. von K. Dorn und J. Müller. Aachen, J. Stercken, 1934. 8°. 335 S. m.
Abb. M. 7.50

L. Zechmeister, Carotinoide. Ein biochemischer Bericht über pflanzliche und
tierische PolyenfarbstofTe. Berlin, J. Springer, 1934. 8°. XII 338 S. M. 29.40
Monogr. aus dem Gesamtgebiet der Physiologie der Pflanzen und der Tiere.
Bd. 31.

P. Auerbach, Uebcr Wesen, Aufzucht, Höchstleistungen und Krankheiten des
Rindes. Die Pflege der Haustierseele. Freiburg, Verl. Hofmann, 1934. Kl. 8 . 16 S.

Cassagne, Les vaccinations prémunitives contre les piroplasmoses bovines en
Algérie. Thèse de Toulouse. 1934.

Squiban, De la rupture du périnée et de la cloison recto-vaginale chez la vache.
Thèse de Toulouse. 1934.

Collette, Considérations sur les affections typhoïdes du cheval. Etude d\'une
paratyphose equine. Thèse de Paris. 1934.

Deschamps, Contributions à l\'étude du cheval de trait du Nord. Thèse de Paris.
\'934-

Saunié, Les réactions allergiques dans le diagnostic des brucelloses. Thèse de Paris.
■934-

Guillot, Contribution à l\'étude du bacille de Preisz-Nocard. Thèse de Paris.
\'934-

Héliard, Les papillomes des bovidés. Thèse de Paris. 1934.
Babillot, Le cheptel bovin du Laonnais. Son évolution de 1 g 14 à 1934. Thèse
de Paris. 1934.

Uit de Tropische Afdeeling van het Instituut voor Parasitaire- en
Infectieziekten der Rijksuniversiteit te Utrecht
(Directeur: Prof. Dr. L. DE BLIECK).

OVER TRICHOMONIASIS BIJ DUIVEN.
V. Mond- en keeltrichomoniasis (flagellatendiphtherie)

Bij duiven komt veelvuldig een ziekte voor, die zich kenmerkt door
het optreden van fibrineus-diphtherische ontstekingen voornamelijk
in mond en keel. Bij de duivenhouders in ons land staat deze ziekte
bekend als „geel of mondzwam" (voor aandoeningen vooraan in den
mond) of als ,,diphtherie" (voor meer naar achter gelegen aandoeningen).

Zooals reeds eerder werd opgemerkt^x) viel de overeenkomst tusschen
het pathologisch-anatomisch beeld dezer ziekte en de afwijkingen,
zooals die bij trichomoniasis in de lever en andere inwendige organen ¹)
werden gevonden, direct op, terwijl daarbij geregeld trichomonaden
werden gevonden. Het vermoeden, dat beide ziekten door dezelfde
parasiet werden veroorzaakt, werd door nader onderzoek bevestigd.

Bij diphtherische aandoeningen van duiven werden flagellaten blijk-
baar het eerst gevonden door Rivolta ²) in 1878. In een volgende
publicatie ³) (1880) die ik kon inzien, gaf hij een korte beschrijving
van de ziekte en tevens van de flagellaat, die hij Cercomonas gallinae
noemde. Pfeiffer ⁴) die een meer uitgebreid onderzoek instelde, noem-
de de flagellaat „diphtherieflagellaat", die volgens hem op een Cer-
comonas en op een Trichomonas zou gelijken, echter met beide ver-
schillen zou vertoonen. Rivolta meende zijn flagellaat oorzaak van
bepaalde vormen van vogeldiphtherie ; Pfeiffer daarentegen stelde
de diphtherieflagellaat verantwoordelijk voor alle soorten van vogel-
diphtherie. Beide schrijvers meenden dus, hoewel zij de flagellaten bij
duiven vonden, dat ook de diphtherie van andere vogelsoorten, die
alle veel gelijkenis vertoonden, door die ééncellige wezens werd veroor-
zaakt.

Tenslotte vonden nog Mazanti⁵), Loewf.nthal ⁶) en Prowazek
en Beaurepaire ⁷) flagellaten in membranen bij duiven, kenden echter
geen pathogene beteekenis daaraan toe. Na het afsluiten dezer publi-
catie las ik nog een zeer korte mededeeling van Cauthen "), waarin

hij beschrijft dat hij Trichomonas columbae vond bij duiven met geie
kaasachtige haarden in de voorste digestietractus. Experimenteel onder-
zoek werd niet verricht.

Vermeld zij nog hierbij, dat bij kalkoenen een soortgelijke ziekte
door Volkmar ¹) werd beschreven, die volgens hem met groote waar-
schijnlijkheid door een trichomonassoort (Tr. diversa Volkmar) zou
zijn ontstaan.

Uit deze literatuurgegevens blijkt dat door verscheidene oudere
onderzoekers flagellaten bij diphtherische mondafwijkingen van duiven
werden gevonden en van sommige schrijvers ook als oorzaak werden
beschouwd. Met het bekend worden van het vogelpokvirus, werd de geheele
flagellatentheorie echter verlaten. Ging men vroeger te ver door de flagellaten
alleen voor alle diphtherie verantwoordelijk te stellen, zoo deed men
nu hetzelfde ten opzichte van het vogelpokvirus.

Het experimenteele bewijs dat de flagellaten de primaire verwekkers
der mond- en keelafwijkingen zouden zijn, werd tot nu toe nog niet
geleverd. Verder was nog niet uitgemaakt of er een aetiologisch verband
bestond tusschen de levertrichomoniasis en deze diphtherische processen.

Uit het betrekkelijk groot aantal gevallen van mond- en keeltricho-
moniasis, die wij in de laatste 2 jaren onderzocht hebben, zullen wij
hieronder enkele als typische voorbeelden nader beschrijven.

Geval 1. (29.6.32) Een jonge duif 189486 (ongeveer 3 maanden oud). Dikke
geel diphtherische membraan op het zachte gehemelte en het gehemeltefranje.
In naticfpreparaat van de membraan talrijke trichomonaden. De tamelijk los-
zittende membraan verwijderd. Geen verdere behandeling. Materiaal dporgeënt
op de borstwand van een duif gaf geen pokkeneruptic. Op 11.7. genezen, de gehe-
meltcfranje verdwenen.

Geval 2. (4.7.32) Een overjarige duif 87. Aan de rechterzijde in de mondholte
een gele diphtherische membraan (necrotiseerendc slijmvliesontsteking\'-, terwijl
de onderkaak aan de buitenzijde duidelijk is verdikt. Materiaal afgekrabd waarin
zeer talrijke trichomonaden. Behandeling (naganol, joodtinctuur) zonder resultaat.
De dikte neemt toe. Op 18.7. gestorven. Sectie : een tot in de orbita doorgewoeker-
de typische geelwitte fibrineus necrotischc haard, waarbij de flagellaten tot diep
in het weefsel in naticfpreparaat aangetoond kunnen worden. Materiaal door-
geënt op de borstwand van een duif, gaf geen pokkcneruptie.

Geval 3. (2.5.33) Twee 2 weken oude nestduiven (D. 1832. 1 en 2) van hetzelfde
broed.

D. 1832 (1) gestorven bij aankomst. Sectie : geelwitte fibrineus-necrotische
haard in het bovenste gedeelte van de slokdarm en aan de buitenzijde van de
larynx (geen membranen in het larynxlumen).

D. 1832 (2) door den eigenaar afgemaakt. Sectie : in en onder de mucosa in de
keelholte beiderzijds een typische geelwitte fibrineus-necrotische haard.

In natiefpreparaat van de haarden van beide duiven vrij talrijke trichomonaden
aanwezig. Materiaal van beide doorgeënt op de borstwand van twee duiven, gal
geen pokkeneruptie.

Geval 4. (12.9.33) Een jonge duif 523, die na aankomst moribund werd afge-
maakt. Sectie : uitgebreide fibrineus-necrotiseerende ontsteking van de pharynx-
wand en het bovenste gedeelte van de slokdarmwand met talrijke flagellaten tot
diep in het zieke weefsel. Verder in de lever een kleine necrotische trichomoniasis-
haard. \')

Geval j. (21.9.33) Een jonge gestorven duif 8586 (ongeveer 5 maanden oud).
Sectie : een geelwitte fibrineusdiphtherische haard aan de buitenzijde van de
larynx, die diep in de wand is ingewoekerd (geen membranen in het larynxlumen).
In natiefpreparaat de flagellaten tot diep in het zieke weefsel aan te toonen. Mate-
riaal doorgeënt op de borstwand van een duif gaf geen pokkeneruptie.

Geval 6". (23.10.33) Een jonge gestorven duif 217 6 maanden oud). Sectie :
in de gehemeltespleet een dikke gele loszittende membraan en in de verdikte wand
van de larynx onder en in het zeer verdikte slijmvlies een gele fibrineusdiphtherische
haard met doorwoekering tot diep in het weefsel. Uit de membraan en haard in
natiefpreparaat trichomonaden aan te toonen. Serumagar en leverbouillon uit
hart en lever bleven negatief. Materiaal doorgeënt op de borstwand van een duif
gaf geen pokkeneruptie, terwijl deze 17 dagen later bij herinfectie op dezelfde
borstwandzijde met pokvirus duidelijk positief reageerde.

Geval 7. (28.12.33) Een 12 jaar oude doffer 1661. die den volgenden dag reeds
was gestorven. Sectie : typische fibrineus-diphtherische haarden in mond en keel-
slijmvlies en onderliggend weefsel, verder ook aan de buitenzijde van de larynx met
doorwoekering diep in de verdikte larynxwand (geen losliggende membranen in
het larynxlumen). In natiefpreparaat uit de haarden vele flagellaten aanwezig.
Leverbouillon uit het hart negatief gebleven. Materiaal doorgeënt op de borstwand
van een duif gaf geen pokkeneruptie.

De mond- en keeltrichomoniasis werd vooral bij jonge duiven ge-
zien, maar ook konden wel oudere dieren door deze ziekte zijn aange-
tast (geval 7). De ziekte werd het geheele jaar door waargenomen,
echter met een verhoogd aantal gevallen in het voorjaar (April, Mei).

Typisch voor deze ziekte zijn vooral de gele of geel-
witte membranen of woekeringen ontstaan door fibri-
neus-necrotiseerende ontstekingen in de mond, keel,
larynx en het voorste gedeelte van de slokdarm met
omliggend weefsel. In enkele gevallen was ook de trachea erbij
betrokken.

In lichte gevallen werden alleen maar meer of minder loszittende
diphtherische membranen op het mond- en kcelslijmvlies waargeno-
men, die ontstonden door oppervlakkige fibrineus-necrotiseerende
slijmvliesontsteking. Deze kwamen soms na éénmaal verwijderen niet
meer terug. Na genezing konden weefseldefecten achterblijven (ver-
dwijnen van de gehemeltefranje).

In de meer ernstige gevallen bleek een diepergaande fibrineus-
necrotiseerende ontsteking van het slijmvlies en het daaronder liggende
weefsel aanwezig. Deze dieper doorgewoekerde haarden van vrij harde
en vaste consistentie maakten de indruk van tumoren, met dikwijls
typisch bloemkoolachtig aspect aan de peripheric. Bij doorsnijden der

\') Uit deze haard van dit spontane geval van levertrichomoniasis werd geënt
op serumagar en leverbouillon. Xa 4 dagen, op 16.9. in de leverbouillon een rein-
cultuur van trichomonaden, de serumagar bleef negatief.

haarden was van binnen geen afwijkende lucht waar te nemen, wel
echter bij die gedeelten, die direct met het passeerende voedsel in aan-
raking konden komen en dat meestal gepaard ging met een iets weekere
consistentie. Deze tumorachtige haarden deden meestal van buiten
zichtbare plaatselijke verdikkingen ontstaan. Bij jonge nestduiven was
dikwijls zelfs de typische kleur van deze verdikkingen door de over-
liggende dunne huid zichtbaar (,,gelber Knopf"). Bij een aangetast zijn
van larynx en trachea was op te merken, dat de necrotiseerende ontste-
king van buiten af had plaats gevonden. Vooral de larynxwand was
bij diepergaande necrotiseerende ontsteking duidelijk verdikt en zelfs
wel geheel door necrotisch weefsel omgeven.

In al de gevallen van mond- en keeltrichomoniasis konden in natief-
preparaat in de membranen of woekeringen de trichomonaden, meestal
in vrij groot aantal, worden aangetoond.

Opvallend was, dat maar in één geval (geval 4) gelijktijdig een tri-
chomoniasis van de lever werd waargenomen en bovendien slechts in
geringe graad.

Het was mij vroeger reeds gelukt levertrichomonaden uit spontane
gevallen van levertrichomoniasis te kweeken op de Locke-ei-serum-
voedingsbodem van Bof.ck en Drbohlav en ook op de gewone lever-
bouillon, zoowel met bacteriën vermengd als in reincultuur. Voor ver-
gelijkend onderzoek werd nu getracht, om ook uit de mond- en keel-
haarden reinculturen te verkrijgen. Hierbij was de kans op veront-
reiniging bijzonder groot, daar vooral in de oppervlakkige gedeelten
der haarden zeer vele bacteriën aanwezig waren. Het gelukte tenslotte
uit het volgende spontane geval van mond- en keeltrichomoniasis
bacterievrije culturen van trichomonaden te verkrijgen.

Op 14.5.1934 een ingezonden éénjarige duif 4340. Duidelijk zichtbare harde ver-
dikking aan de onderkaak, de keel en de omgeving van de larynx met een typische
diphtherischc slijmvliesontsteking in mond en keel. De bek kan niet meer geheel
geopend worden. In de membranen talrijke trichomonaden. Op 17.5. moribund
afgemaakt. Sectie : typische mond-, keel- en larynxtrichomoniasis met diepgaande
doorwoekering tot in het larynxslijmvlies (zie fig. 1).

Vanuit de overliggende huid werd nu de keelhaard steriel opengelegd
en hieruit kleine stukjes necrotisch weefsel geënt op leverbouillon. Eerst
op 25.5 vertoonde één dezer voedingsbodems een geringe gelijkmatige
troebeling en kleine gasbelletjes en bleek de trichomonaden in reincultuur
te bevatten. De anderen bleven negatief of waren verontreinigd. In dit
geval was dus eerst na 8 dagen een macroscopisch zichtbare groei van
deze flagellaat in de leverbouillon vast te stellen; bij doorenting in de
volgende generaties echter weer na kortere duur.

deze afwijkingen experimenteel waren te verwekken, werd zoowel met
materiaal van spontane gevallen als met reinculturen der daaruit ge-
isoleerde trichomonaden een aantal proeven verricht.

In het geheel werd materiaal van 8 duiven met mond- en keeltricho-
moniasis (waarbij geen huidpokken aanwezig waren) intraveneus,
subcutaan, intramusculair en in mond- en huidscarificaties geënt bij
proefduiven. Bij de keuze van deze infectiewijzen werd rekening ge-
houden met de mogelijkheid om eventueel aanwezig pokkenvirus te
kunnen aantoonen. Slechts van 3 der dieren sloeg een overenting van
het materiaal aan, terwijl met dat van de 5 overige, geen enkele reactie
- - dus ook geen huidpokken — bij de op de borstwandhuid daarmede
geënte proefdieren, werd opgewekt.

Exp. 1. (T. 14) Op 29.6.1932 van duif 189486 (spontaan geval 1) de mem-
braan afgenomen en op 3 duiven (d. 76/78) overgeënt.

Duif 76 intraveneus 0,5 cc en duif 78 subcutaan en intramusculair elk 0,4 cc van
een sterk verdunde membraanemulsie in phys. NaOl. Beide geen verschijnselen
vertoond.

Duif 77 in de gescarificeerde huid van de borstwand 0,75 cc membraanemulsie
in phys. NaCl ingewreven.

Na 3 dagen op de borstwandhuid pustels, die later tot vrij groote necrotische
haarden, die in het borstspierweefsel inwoekerden, samenvloeiden. In het midden
van elke haard vormde zich een dikke dieperliggende huidkorst, met daaromheen
een opstaande rand, die aan de binnenzijde typisch geelwit gekleurd was.

In materiaal van deze haarden konden levende trichomonaden worden aange-
toond. Ter controle op aanwezigheid van pokkenvirus werd dit materiaal door
middel van scarificatie bij een kip (9.7.) en later afgenomen materiaal (14.7.) na
behandeling met 80% glycerine ook bij een duif ingewreven, echter met negatief
verloop.

Exp. 2. (T. 18) Op 6.7.1932 van duif 87 (spontaan geval 2) materiaal afge-
nomen en op duif 92 overgeënt.

Duif g2 in de gescarificecrde huid van de borstwand en in scarificaties van het
zachte gehemelte elk 0,5 cc membraanemulsie in phys. NaCl ingebracht.

Na 5 dagen (11.7.) zijn op de huid enkele pustels ontstaan, die tol een als bij
exp. i uitziende groote necrotische haard samenvloeiden. Verder een gele mem-
braan ontstaan op het gehemeltefranje. Op 22.7. duif afgemaakt. Sectie : een diep
in de borstspier gaande trichomoniasishaard met positief natiefpreparaat voor tri-
chomonaden. Bacteriologische controle negatief.

Teneinde na te gaan of bi j het nog levende dier zich in dc pustels pokvirus bevond,
werden 8 dagen na de enting (14.7.) de korsten van de pustels afgenomen en in
emulsie in glycerinewater 80% op een duif (huidscarificaties) geënt, echter met
negatief verloop. Bovendien werd nog 11a de sectie een emulsie van materiaa uit
de haard in phys. NaCl bij duif 110 (huidscarificaties), bij duif 111 (0,5 cc intra-
veneus) en in glycerinewater 80% bij duif 112 (huidscarificaties) geënt, eveneens
met negatief verloop. Pokvirus kon dus hierbij niet worden aangetoond.

Exp. 3. (T. 57) Op 21.9.1933 van duif 8586 (spontaan geval 5) materiaal
afgenomen en op duif 531 overgeënt.

Duif 531 in de gescarificeerde borstwandhuid een emulsie van het bovenge-
noemde materiaal in phys. NaCl ingewreven.

Na 6 dagen (27.9) een kleine pustel, die tot een als bij exp. 1 uitziende flinke
fibrineus-necrotische haard is geworden (zie fig. 2). Op 25.10. afgemaakt. Sectie:
zeer vermagerd dier, groote dikke korst op de haard, terwijl de geelwitte opstaande
rand 0,5 cm breed is geworden.

In natiefprcparaat van de haard talrijke trichomonaden. Bacteriologische con-
trole negatief. Op 28.10. in de geënte leverbouillonbuisjes een bacterievrije cultuur
van trichomonaden.

Met het ziektemateriaal van 3 duiven was het mogelijk bij 3 proef-
duiven (d. 77, 92 en 531) na huidscarificaties na 3—6 dagen huid-
pustels te verwekken, die later tot grootere typisch uitziende (dieper
liggende korst, opstaande geelwitte rand) trichomoniasishaarden ont-
wikkelden. In het laatste geval (exp. 3, d. 531) bleek afdoende, dat in
deze haarden geen bacteriën aanwezig waren, terwijl de flagellaten in
reincultuur daaruit gekweekt konden worden. Bij één der proefduiven
(d. 92), die in het gehemelteslijmvlies geënt was, ontstond een gele
membraan. Intraveneuze, intramusculaire en subcutane injecties met
het materiaal sloegen niet aan.

De doorentingen van de korsten der huidpustels en haarden in emulsie
in phys. NaCl zoowel als in glycerinewater 80 % op kip of duiven,
toonden aan, dat geen duivenpokvirus daarin aanwezig was. Ook
bij de doorentingen met ziektemateriaal van de overige 5 duiven was
door middel van huidscarificaties bij proefduiven geen pokvirus aan te
toonen, maar ontstonden ook geen trichomoniasishaarden. Echter wa-
ren in al die gevallen wel de levende flagellaten in natiefpreparaat ook
uit het diepere gedeelte der haarden aan te toonen.

Voor deze proeven werden leverbouillonculturen van 2 stammen
gebruikt. De eerste stam 531 was afkomstig van een duif, welke met
spontaan materiaal was geinfecteerd (exp. 3). De tweede stam 4.340
was direct uit een spontaan geval (duif 4340) geisoleerd, zooals reeds;
boven beschreven is. De 3e—28e cultuurgeneraties van deze stammen
werden bij 9 proefduiven ingespoten in de mondsubmucosa elk 0.5—1
c.c., terwijl bij 2 dezer bovendien 1 c.c. in de borstspier werd geinjiceerd.
Hieronder volgen enkele der proeven :

Exp. 4 (T. 170). Op 14.11.1933 bij duif 619 (gewicht 355 gr.) in de mond-
submucosa 0,5 cc 3 dagen oude leverbouilloncultuur van trichomonaden (stam
531, 7e gen.).

Na 4 dagen (18.11) een van buiten zichtbare dikte en een necrotiseerende mond-
slijmvliesontsteking met gele membraanvorming. Op 25.11. afgemaakt (gewicht
250 gr.). Sectie : diep doorgewoekerde fibrineus-necrotische mondhaard met een
diphtherische mondslijmvliesontsteking en een necrotiseerende ontsteking van de
overliggende huid aan de onderkaak. Uit de haard op leverbouillon geënt. Op
29.11. daarin bacterievrije culturen van trichomonaden.

Exp. 5. (T. i8g). Op 28.11.1933 bij duif 637 (gewicht 270 gr) in de mond-
submucosa 0,5 cc cultuur als boven (ite gen.)

Na 4 dagen (2.12). verschijnselen als bij duif 619 (exp. 4). Op 7.12. geheele
kopzijde dik geworden en scheeve kophouding. Op 8.12. gestorven (gewicht 165 gr).
Sectie : diep doorgewoekerde necrotische haard in mond en keel met een necro-
tiseerende mondslijmvliesontsteking. In de lever vele kleine tot tarwekorrelgroote
trichomoniasishaarden, waarin talrijke trichomonaden.

Exp. 6 (T. 2J5). Op 8.6.1934 bij de duiven 849 en 850 in de mondsubmucosa
elk 0,5 cc en in de borstspier elk 1 cc 6 dagen oude leverbouilloncultuur van tri-
chomonaden (stam 4340, 3e gen.).

Na 6 dagen (14.6.) beide duiven van buiten zichtbare harde verdikkingen aan
de onderkaak en aan de borstspier, terwijl bij duif 850 ook bij de larynx en trachea
de verdikking is waar te nemen.

Duif 849 op 19.6. gestorven. Sectie : een fibrineus-necrotiseerende ontsteking
in de onderkaakstreek en keel tot in de submucosa. Verder een dergelijke ontsteking
in de bovenkaakstreek met een diepe doorwoekering tot tusschen de beide orbitae.
Tenslotte nog een uitgebreide borstspiertrichomoniasis.

Duif 850 op 18.6. gestorven. Sectie : een fibrineus-necrotiseerende ontsteking
van het mond- en keelslijmvlies met doorwoekering tot in het onderliggende hals-
spierweefsel en in de tracheawand. Verder borstspiertrichomoniasis, waarbij de haard
zelfs door het borstbeen heenwoekerende, in de lever een klein necrotisch haardje
heeft doen ontstaan.

Natiefpreparaten uit de haarden van beide duiven waren positief voor trichomo-
naden. Uit de borstspierhaard van duif 850 werd de flagellaat in reincultuur ge-
kweekt.

Van de 9 in de mondsubmucosa geinfecteerde dieren vertoonde 1
geen reactie (na 3 dagen intercurrent gestorven), terwijl bij de overige
8 een duidelijk positief beeld van mond- en keeltrichomoniasis was op
te wekken. Na 2—7 dagen meestal, ontstond een necrotiseerende mond-
keelslijmvliesontsteking met gele diphtherische membraanvorming, ter-
wijl verder diep doorgewoekerde trichomoniasishaarden optraden, die
van buiten zichtbare verdikkingen deden ontstaan. Van de positieve
dieren is 1 genezen, 2 werden afgemaakt na 7 en 11 dagen en 5 stierven
na 8—i i dagen tengevolge van de infectie, waarvan echter 2 bovendien
borstspiertrichomoniasis (intramusculaire injectie) hadden. Bij 1 afge-
maakt (cl. 653) en 2 gestorven dieren (d. 637 en 850) werden verder
jonge levertrichomoniasishaarden vastgesteld, bij de laatste door woe-
kering vanuit de borstspierhaard. In 2 daarop onderzochte gevallen
konden uit de experimenteel opgewekte mond- en keelhaarden de
flagellaten weer in reincultuur teruggekweekt worden.

Zooals in de voorafgaande experimenten, werd ook met materiaal
van levertrichomoniasis, zoowel met dat van spontane gevallen als met
daaruit verkregen reinculturen geëxperimenteerd.

Van 2 duiven, die aan spontaan levertrichomoniasis waren gestorven
(zonder mond- of keelafwijkingen), werd het ziektemateriaal door-
geënt om te zien of ook hiermede door injectie in de mondsubmucosa
mond- en keeltrichomoniasis en verder of na huidscarificatie ook de
typische huidreactie was op te wekken. Van 1 dezer sloeg de overenting
aan, zooals reeds kort vermeld. *) ²). Hieronder volgt het protocol.

¹ Handelingen van het 24ste Nederl. Natuur- en Geneeskundig Congres te
Wageningen 18/20 April, 231 (1933).

Exp. 7. (T. 6y!6g). Op 25.3.1933 van een ingezonden gestorven duif 23333 ^mctlevertrichomoniasis (gestorven 23.3.) een emulsie (in geinactiveerd serum en Lockc-
sche vloeistof 1 : 7) van de leverhaarden overgeënt op de duiven 386 en 387.

Duif 386 in de gescarificeerde huid van de linkerborstwand en intramusculair
(rechts) elk 0,5 cc van de bovengenoemde leverhaardemulsie ingebracht.

Na 3 dagen (28.3.) een pustel op de linkerborstwand, terwijl daarna nog enkele
bijkomen. Deze ontwikkelen zich tot kleine necrotische haardjes met korst en geel-
witte rand (zie fig. 3), die echter daarna indrogen. Op 5.4. afgemaakt. Sectie : geen
afwijkingen meer aanwezig.

Na 7 dagen (1.4.) een van buiten duidelijk zichtbare kaakverdikking, op 3.4.
een necrotiseerende slijmvliesontsteking in de mond. Op 7.4. de haard doorge-
woekerd tot om het oog (oogleden gesloten). Op 8.4. afgemaakt. Sectie : een zeer
diep doorgewoekerde trichomoniasishaard met op het mondslijmvlies de verschijn-
selen van „geel".

Vanuit de overliggende huid de haard steriel opengelegd en daaruit culturen
geënt. Het gelukte reinculturen van trichomonaden te krijgen (10.4.), terwijl het
bacteriologisch onderzoek negatief bleef.

Uit deze proeven blijkt dus, dat met leverhaardemulsie van een aan
levertrichomoniasis gestorven duif door injectie in de mondsubmucosa
een typisch beeld van mond- en keeltrichomoniasis kon worden opge-
wekt, waaruit de trichomonaden weer in reinculturen werden verkregen.
Verder ontstonden na huidscarificatie van de borstwand, typische
trichomoniasis-huidpustels — zooals die ook bij infectie met materiaal
van aan mond- en keeltrichomoniasis lijdende of gestorven duiven
ontstonden -— konden worden opgewekt.

Hiervoor werden leverbouillonculturen van 3 stammen gebruikt.
De eerste stam 387 was afkomstig van een duif, die met spontaan mate-
riaal was geinfecteerd (exp. 7), terwijl de beide andere stammen 4408
en 2070 resp. op 13.12. en 1.7.1933 uit de leverhaarden van aan spon-
taan levertrichomoniasis gestorven dieren waren geisoleerd. De laatste
stam was intusschen op 14.9.1933 (2070a) en 17.11.1933 (2070^) weer
door duiven gepasseerd om de virulentie te behouden. De 2e—42e cul-
tuurgeneraties werden bij 7 proefduiven ingespoten in de mondsubmu-
cosa elk met 0.3—1 c.c., terwijl 2 dezer bovendien in de lever en intra-
musculair of subcutaan elk 0.5 c.c. werden ingespoten.

Verder werd nog 1 duif met een 35e cultuurgeneratie geinfecteerd
in huidscarificaties van de borstwand, om te zien of ook met de rein-
culturen de typische huidreacties konden worden opgewekt.

Exp. 8. (T. 194). Op 5.12.1933 bij duif 642 en 643 (gewicht 275, resp. 230 gr.)
in de mondsubmucosa elk 0,5 cc trichomonadencultuur (stam 2070a, 20e gen.).

Na 5 dagen (10.12.) een van buiten zichtbare dikte en een necrotiseerende slijm-
vliesontsteking met gele membraanvorming.

Duif 642 op 17.12. gestorven (gewicht 183 gr.). Sectie: diep doorgewoekerde
fibrineus-necrotische haard tot tusschen de beide orbitae en een diphtherische mond-
slijmvliesontsteking.

Duif 643 gestorven op 24.12. (gewicht 173 gr.). Sectie: meer oppervlakkig lig-
gende fibrineus-necrotische haard, die aan de onderzijde is afgekapseld en een
diphtherische mondslijmvliesontsteking. Serumagar en leverbouillon uit het harte-
bloed van beide duiven bleven negatief.

Exp. g. (T. 196). Op 5.12.1933 bij duif 644 (gewicht 240 gr.) in de mondsub-
mucosa 0,5 cc trichomonadencultuur (stam 2070b, 5e gen.).

Na 7 dagen (12.12.) een fibrineus-necrotiseerende mondslijmvliesontsteking.
Geen van buiten zichtbare verdikking. Op 22.12. gestorven (gewicht 180 gr.). Sectie :
duidelijke diphtherische mondslijmvliesontsteking (zie fig. 4), verder een Iever-
trichomoniasis met talrijke typische ronde haarden.

Exp. 10. (T. 231). Op 27.1.1934 bij duif 688 (gewicht 360 gr.) in huidscarificaties
van de linkerborstwand 0,8 cc trichomonadencultuur (stam 2070a, 35e gen.).

Na 3 dagen (30.1.) 5 typische geelwitte pustels op de linkerborstwand. Op 2.2.
de pustels grooter en beginnende korstvorming in het midden daarvan, de kor-
sten gaan echter spoedig afvallen ; op 7.2. genezen.

Op 12.2. nageinfecteerd op beide borstwandzijden met in glycerine 80% bewaard
pokkenvirus, gaf een duidelijke pokkeneruptie.

Van de 7 in de mondsubmucosa geinfecteerde dieren bleven 3 nega-
tief, terwijl de overige 4 een typische mond- en keeltrichomoniasis
kregen. Na 4—7 dagen trad een fibrineus-diphtherische mondslijm-
vliesontsteking op, met meestal dieper doorwoekerende fibrineus-
necrotiseerende ontstekingen in het onderliggende weefsel. Van de posi-
tieve dieren werd 1 afgemaakt na 6 dagen (met bovendien lever- en
borstspiertrichomoniasis op de injectieplaatsen), de overige 3 stierven
na 12—19 dagen tengevolge van de infectie. Het gelukte dus ook met
reinculturen van levertrichomonaden typische mond- en keeltricho-
moniasis te verwekken.

De in de huidscarificaties geinfecteerde duif (exp. 10) vertoonde
typische huidpustels, die zich echter niet uitbreidden en spoedig
genazen.

Het in de vorige proeven gebruikte uitgangsmateriaal was alles af-
komstig van duiven, waarbij geen huidpokken aanwezig waren. In
de volgende proeven werd materiaal gebruikt van een duif met een
huidpok op het ooglid en een diphtheriemembraan aan de ondersnavel,
die van buiten ter plaatse iets was verdikt, welke aandoening in dit
geval macroscopisch niet van mondtrichomoniasis was te onderschei-
den »).

met negatief natief-preparaat voor flagellaten) afgenomen en in emulsie op de met
schuurpapier gescarificeerde huid van de borstwand van duif 530 geënt.

Na 4 dagen (25.9.) een gele pustel, die iets grooter wordt, maar spoedig weer
teruggaat.

\') Dergelijke aandoeningen worden door de duivenhouders ook „geel of
mondzwam" genoemd.

Na 8 dagen (29.9.) zijn alle huidfollikels verdikt en is een duidelijk beeld van een
duivenpokkeneruptie ontstaan. Op 3.10. gestorven. Sectie : behalve de pokken-
eruptie, in de huid enkele kleine geelwitte haardjes, waarin met natief-preparaat
levende trichomonaden zijn aan te toonen.

Het aangetaste huidgedeelte in een mortier fijngewreven met glycerinewater
8o°ó en deze emulsie tot 9.10. in de ijskast ( 5⁰ C.) gezet. Hiermede op 9.10.
een duif op de gescarificeerde borstwand geënt, gaf een hevige pokken-eruptie,
waaraan het dier op 25.10 stierf. Sectie: geen trichomoniasishaardjes.

Wij zien dus, dat in de diphtheriemembraan inderdaad het duiven-
pokvirus was aan te toonen. Maar tegelijkertijd konden bij de hier-
mede geënte duif trichomonaden worden gevonden in de kleine geel-
witte haardjes van de geinfecteerde huid. Na een verblijf van 6 dagen
in de ijskast, waren dergelijke haardjes met de in glycerinewater 80 %
geëmulgeerde borstwandhuid (flagellaten afgestorven), niet meer op
te wekken en ontstond alleen een huidpokkeneruptie.

In dit geval was het niet uit te maken of het pokvirus dan wel de
flagellaten primair de diphtherie veroorzaakt hadden.

Zooals reeds opgemerkt, werd door Volkmar (1930) bij kalkoenen
een ziekte beschreven van de voorste digestietractus, met ongeveer
soortgelijke afwijkingen als bij mond- en keeltrichomoniasis van duiven.
Hij meende met groote waarschijnlijkheid de TV. diversa Volkmar
als oorzaak te moeten aannemen. Experimenteel kon hij de pathoge-
niteit echter niet aantoonen.

Bi j het onderzoek naar de pathogeniteit van de duiven trichomonaden
voor kalkoenen, bleek spoedig, dat deze flagellaat inderdaad bij die
dieren trichomoniasishaarden kon verwekken \').

Exp. 12. (T. 201). Op 15.12.1933 bij kalkoen 104 (hen, gewicht 5250 gr) in de
mondsubmucosa (links) 1 cc en bovendien nog in de lever (rechts, na laparotomie)
5 cc 3 dagen oude leverbouilloncultuur van duiventrichomonaden (stam 531, 16e
gen.).

Na 4 dagen (19.12.) een van buiten zichtbare hard aanvoelende verdikking van
de linkerkaakstreek, ook in de mondholte een duidelijke verdikking zichtbaar met
een klein geel membraantje op het slijmvlies bij de injectieplaats. Op 21.12. ver-
dikking van de wangstreek tol onder het oog. De keelhuidplooi oedemateus verdikt.
Op 27.12. is de haard onder de kaak doorgewoekerd. Er treedt geen slijmvlies-
necrose op. Op 9.1.1934 afgemaakt. Sectie: geelbruine fibrineus necrotische ge-
deeltelijk afgekapselde kaakhaard, aan de binnenzijde daarvan echter nog een tot
in het kaakbeen doorgaande progressieve necrotiseerende ontsteking, met duidelijk
geelwitte kleur. Verder levertrichomoniasis van het achterste gedeelte van de
rechterleverlob met gedeeltelijke afkapseling, op sommige plaatsen echter nog een
voortgaande necrotiseerende ontsteking.

Zoowel in kaak- als leverhaard waren trichomonaden in natiefpreparaat aan te
toonen. Op 12.1. uit de kaak- en uit de leverhaard een reincultuur van de flagel-
laat. Bacteriologische controle was negatief.

Exp. 13. (T. 2/7). Op 13.1.1934 bij kalkoen 105 (haan, gewicht 6500 gram) in
de mondsubmucosa (links) 1 cc en in de lever (na laparotomie) 5 cc 3 dagen oude
1\'\'verbouilloncultuur van trichomonaden (stam 531a, 14e gen.). Geeft na 4 dagen
sreen enkele afwijking te zien. Op 17.1. daarom in de mondsubmucosa (rechts)
2 cc trichomonadencultuur (stam 531. 25e gen.).

Xa 7 dagen (24.1.) is reeds een sterke hardaanvoelende verdikking aan de rechter-
kaak zichtbaar, terwijl ook een verdikking in de mondholte aanwezig is. Dan nog-
maals in de mondsubmucosa (links) en verder intramusculair in de buikspier elk
2.5 cc trichomonadencultuur (stam 531a, 17e gen.) ingespoten. Op 26.1. een dui-
delijke gele necrotiseerende slijmvliesontsteking op de verdikking in de mond (rechts)
en een flink oedeem van de keclhuidplooi. Op 6.2. het dier zeer ziek afgemaakt
gewicht 4750 gr). Sectie : kleine aardappelgroote trichomoniasishaard alleen aan
de rechterkaakzijde, die onder de keelstreek is doorgewoekerd, met een uitgebreide
diphtherische ontsteking van het mondslijmvlies. Verder een fibrineus-necrotisee-
rende ontstekingshaard (op de injectieplaats) in de buikspieren, die doorgaat tot
in het buikvet en met het duodenum is verkleefd, dat daardoor sterk met gas is ge-
vuld. Tenslotte nog 3 trichomoniasishaarden in de kliermaag, met gele diphtherische
ontsteking van maagmucosa en submucosa, terwijl 1 haard tot in de serosa is door-
gewoekerd (geen vergroeiing met de omgeving).

Uit deze proeven blijkt dus, dat met de reinculturen van duiven-
trichomonaden bij 2 kalkoenen behalve trichomoniasis van de lever en
de buikspieren met onderliggend vetweefsel, ook mond- en kaak-
trichomoniasis was op te wekken, terwijl bij 1 dier een typische necro-
tiseerende ontsteking van het mondslijmvlies optrad, evenals dat bij
duiven werd waargenomen. Deze haarden ontwikkelden zich op de
plaatsen waar de culturen waren ingespoten. Echter ontstond bij 1 dier
bovendien trichomoniasis van de kliermaag (proventriculus), die wel
ontstaan moet zijn door ingestie van trichomonaden vanuit de haard
in de mondholte.

reincultuur konden worden gekweekt. Met korsten en dieperliggend
materiaal van deze pustels en haarden kon 11a behandeling met gly-
cerine 80 %, geen reactie worden verwekt, zoodat de aanwezigheid
van pokvirus kon worden uitgesloten.

Met de reinculturen van uit mond- en keeltrichomoniasis geisoleerde
trichomonaden kon bij 9 daarmede in de mondsubmucosa geinfecteerde
dieren in 8 gevallen het spontane beeld van deze ziekte worden opge-
wekt. In 3 gevallen ontstond daarnaast levertrichomoniasis. Dat zich
intusschen geen bacteriën in die experimenteele mond- en keelhaarden
hadden vastgezet, bleek uit het feit, dat in 2 daarop onderzochte ge-
vallen de trichomonaden weer in reincultuur daaruit teruggekweekt
konden worden.

Om na te gaan of wij met een ziekte te doen hadden veroorzaakt
door dezelfde flagellaat, die de trichomoniasis van lever of andere
inwendige organen deed ontstaan, werden ook met materiaal van lever-
trichomoniasis proeven genomen.

Het gelukte inderdaad met dat materiaal van leverhaarden en met
reinculturen van levertrichomonaden door injectie in de mondsub-
mucosa, het typische beeld der mond - en keeltrichomoniasis te verwek-
ken (zie fig. 4). Ook hier bleken geen bacteriën in de experimenteel
opgewekte haarden aanwezig, terwijl de flagellaten in reincultuur daar-
uit te kweeken waren. Het leverhaardmateriaal of de reinculturen op
de gescarificeerde huid van duiven geënt, gaf na enkele dagen ook de
typische trichomoniasis-huidpustels (zie fig. 3).

De mogelijkheid dat bij duiven een diphtherische ontsteking van
mond- en keelslijmvliezen voorkomt, alleen veroorzaakt door het
duivenpokvirus, wordt door dit onderzoek niet uitgesloten. Meestal
zullen dan echter wel tegelijkertijd huidpokken bij hetzelfde dier of
bij verschillende van de andere dieren op het hok, worden aange-
troffen.

Met het voorkomen van menginfecties van pokkenvirus en trichomo-
naden moet men eveneens rekening houden. Wij konden hier dergelijke
gevallen vaststellen bij duiven, waarbij huidpokken aanwezig waren.
Bij overenting op huidscarificaties ontstonden 1 maal naast pokken-
erupties enkele kleine necrotische haarden, die levende trichomonaden
bevatten.

Met duiventrichomonaden konden bij kalkoenen trichomoniasis-
haarden in de voorste digestietractus worden opgewekt. Door Volkmar
waren bij deze dieren soortgelijke afwijkingen spontaan aangetroffen.
Of de trichomonassoorten van duif en kalkoen identiek zijn, zal eerst
door nader onderzoek kunnen worden uitgemaakt, onmogelijk zcu dit
niet zijn.

Resumeerende kunnen wij dus zeggen dat bij duiven fibrineus-
necrotiseerende mond- en keelafwijkingen voorkomen,
die alléén worden veroorzaakt door trichomonaden en

wel dezelfde trichomonaden, die de trichomoniasis van
lever en andere inwendige organen doen ontstaan. Deze
trichomonaden waren ook op kalkoenen over te brengen, waarbij
dezelfde verschijnselen optraden.

De mogelijkheid van het voorkomen van door het pokkenvirus
veroorzaakte mond- en keelafwijkingen blijft bij duiven bestaan.
Echter komen de door de flagellaten veroorzaakte diph-
therische afwijkingen naar verhouding veel meer voor.
Vooral de groote massa van de nestduivendiphtherie in de kweektijd,
berust dan ook volgens het ingestelde onderzoek, nagenoeg uitsluitend
op de trichomonaden-infectie.

Het verdient aanbeveling voortaan voor deze aandoeningen van
duiven te spreken van trichomoniasis van mond en keel of andere
betreffende organen, kortweg mond- en keeltrichomoniasis,
eventueel van flagellatendiphtherie (Pfeiffer 1889).

Bij duiven komen mond- en keelafwijkingen voor, die bekend staan
als „geel of mondzwam" en als „diphtherie", waarbij fibrineus-necro-
tiseerende ontstekingen optreden in mond, keel, larynx, het voorste
gedeelte van de slokdarm met omliggend weefsel en soms van de
trachea. Hierbij werden geregeld trichomonaden gevonden en ook
in reinculturen daaruit gekweekt.

Met materiaal van deze diphtherische aandoeningen en met de
daaruit gekweekte trichomonadenreinculturen konden door injectie in
de mondsubmucosa de typische afwijkingen worden verkregen. Bij
infectie op de gcscarificeerde huid ontstonden trichomoniasishaarden
en geen pokken, zoodat geen verband met het pokvirus bestond. Ook
bacteriën en schimmels konden als oorzaak worden uitgesloten.

Reeds vroeger werden trichomonaden als oorzaak van leverafwijkin-
gen aangetoond. Een morphologisch verschil van beide vormen was niet
vast te stellen. Met materiaal van leverhaarden en met reinculturen
van levertrichomonaden waren ook de typische diphtherische afwij-
kingen en huidreacties experimenteel op te wekken.

Het voorkomen van duivenpokkendiphthcrie werd niet uitgesloten,
ook gevallen van menginfectie van pokkenvirus en trichomonaden
verden aangetroffen.

Bij kalkoenen kon met duiventrichomonaden experimenteel een
mond- en kaaktrichomoniasis en ook infectie van de lever en kliermaag
worden opgewekt.

Uit het experimenteel onderzoek is dus gebleken dat bij duiven fibrineus-
diphtherische mond- en keelaandoeningen voorkomen, die alléén door trichomonaden
uorden veroorzaakt en wel door dezelfde, die trichomoniasis van lever en inwendige
organen doen ontslaan.

De door flagellaten veroorzaakte diphtherie komt naar verhouding bij de duiven
veel meer voor dan de pokkendiphtherie.

Voorgesteld wordt deze ziekte mond- en keeltrichomoniasis te noemen,
eventueel flagellatendiphtherie.

Fig. i) Spontaan geval van mond-, keel- en larynxtrichomoniasis van duif
4340, waaruit een reincultuur van trichomonaden werd gekweekt.

Fig. 2) Typische huidtrichomoniasishaard op de borstwand van duif 531 (exp.
3), 11 dagen na de infectie met materiaal van spontaan mond- en keeltrichomo-
niasis.

Fig. 3) Typische trichomoniasishuidpustels op de borstwand van duif 386
(exp. 7), 7 dagen na de infectie met materiaal van spontaan levertrichomoniasis.

Fig. 4) Experimenteel geval van mond- en keeltrichomoniasis van duif 644
(exp. 9), 17 dagen na de infectie met 0,5 cc levertrichomonadenreincultuur.

Bei Tauben kommen diphtherische Erkrankungen vor mit fibrinös-nekrotisie-
renden Entzündungen im Mund, in der Kehle, Larynx, dem vorderen Teil des
Oesophagus mit seinem umgebenden Gewebe und manchmal auch in der Trachea
(sog. Soorkrankheil, s. Fig. 1). Hierin wurden regelmässig Trichomonaden gefunden,
die daraus auch in Reinkultur gezüchtet werden konnten.

Mit Material dieser diphtherischen Abweichungen und den daraus gezüchteten
Trichomonas-Reinkulturen konnten durch Injektion in die Mundsubmukosa die
typischen Veränderungen reproduziert werden. Infektion auf die skarifizierte
Haut gab Trichomoniasisherde (s. Fig. 2), aber keine Pocken, so class keine Be-
ziehungen zum Pockenvirus bestanden. Auch Bakterien und Phytoparasiten konnten
ausgeschaltet werden.

Morphologische Unterschiede mit den Trichomonaden, die bereits früher als
Erreger von Leberherden nachgewiesen waren, bestanden nicht. Mit Material
von Leberherden und Reinkulturen von Lebertrichomonaden waren ebenfalls
typische diphtherische Erscheinungen (s. Fig. 4) und Hautreaktionen (s. Fig. 3)
zu erzeugen.

Das Vorkommen von Diphtherie durch Taubenpockenvirus wird nicht ausge-
schlossen. Auch Mischinfektionen wurden beobachtet.

Bei Truthühnern konnte mit Taubentrichomonaden experimentell Mund- und
Kiefertrichomoniasis und Infektionen von Leber und Drüsenmagen erzeugt werden.

Bei Tauben kommen also fibrinös-diphtherische Erkrankungen von Mund und Kehle vor.
die allein von Trichomonaden erzeugt werden und zwar von derselben Art, die die Leberherde
hervorrufen.

Die von Flagellaten erzeugte Diphtherie kommt bei Tauben weit häufiger vor
als die Pockcndiphtherie. Die Krankheit wäre am besten als Mund- und Kehltricho-
moniasis oder Flagellatendiphtherie zu bezeichnen.

In pigeons dipliteritic affections are seen with fibrinous inflammations and with
necrosis in mouth, throat, larynx, first part of oesophagus and the surrounding
muscular tissue and sometimes in the trachea, (fig. 1).

Trichomonads were regularly encountered and also cultivated frcm these affictid
organs in pure culture. In pigeons the typical symptoms of trichomoniasis could be
produced by inoculating into the buccal submucosa material taken from these dipli-
teritic affections or pure cultures of trichomonads cultivated from this material.
Pigeons infected by scarification of the skin developed foci of trichomoniasis
(fig. 2) and no pox lesions, so there is no relationship with pox-virus. Bacteria and
moulds "oulrl also be excluded.

Morphologically no difference was seen with the trichomonas formerly deter-
mined as being responsible for foci of the liver. With material from foci of the liver
and with pure cultures of liver-trichomonads the typical diphteritic symptoms
(fig. 4) and reactions of the skin (fig. 3) could also be produced.

The occurrence of diphteria due to pigeon-pox-virus may be possible ; mixed
infections of pox-virus and trichomonads were encountered.

In turkeys, with pigeon-trichomonads trichomoniasis of mouth and jaw and in-
fection of the liver and ventriculus could be experimentally produced.

In pigeons fibrinous diphteritic affections of mouth and throat are seen which
are caused only by trichomonads ; this is the same trichomonas which is responsible
for trichomoniasis of the liver.

Diphteria caused by flagellates is of much more occurrence in pigeons than
pox-diphteria. The author suggests that this disease should be called mouth-and
throat trichomoniasis or flagellate-diphteria.

Il existe chez le pigeon des affections diphtériques accompagnées d\'inflamma-
tions fibrino-nécrosantes dans la bouche, la gorge, le larynx, la première partie de
l\'oesophage avec le tissu environnant et parfois dans la trachée, (fig. 1). Dans
toutes ces lésions on a régulièrement décelé des trichomonas et on les a obtenus
en cultures pures.

Par l\'injection dans la sous-muqueuse buccale de matière provenant de ces affec-
tions diphtériques et de cultures pures de trichomonas isolées de cette matière, on
a pu reproduire les symptômes typiques de trichomoniase. L\'infection par scari-
fication de la peau provoque l\'apparition de foyers de trichomoniase (fig. 2) et
pas de varioles. 11 en résulte qu\'il n\'existe donc pas de relations avec le virus
variolique du pigeon. Des bactéries et des moisissures ne sont pas non plus la
cause des affections.

Morphologiquement les trichomonas étaient analogues à ceux antérieurement
déterminés comme cause des foyers dans le foie. Avec la matière provenant des
foyers du foie et avec des cultures pures de trichomonas du foie on a également
pu provoquer des symptômes diphtériques typiques (fig. 4) et des réactions de
la peau (fig. 3).

L\'auteur ne dénie pas l\'existence de cas de diphtérie causés par le virus varioli-
que du pigeon : aussi des infections mixtes de virus variolique et de trichomonas
furent observés.

L\'auteur a réussi à produire expérimentalement sur des dindons avec des tricho-
monas du pigeon, une trichomoniase du bec et de la mâchoire, ainsi qu\'une infec-
tion du foie et du ventricule succenturié.

Chez le pigeon on observe donc des affections fibrino-diphtériques de la bouche
et de la gorge qui sont causées uniquement pas des trichomonas ; ce sont les mêmes
trichomonas qui causent les foyers dans le foie.

La diphtérie due à des flagellés est beaucoup plus fréquente chez le pigeon que
la variole diphtérique.

L\'auteur propose de donner à cette maladie le nom de trichomoniase de la
bouche et de la gorge ou diphtérie par flagellés.

Dr. H. S. FRENKEL.
Directeur van het Staats Veeartsenijkundig Onderzoekingsinstituut.

Een eigenaardigheid van virussen welke eenig verband houdt
met de z.g. virulentie, maar daarmede toch niet geheel in overeen-
stemming te brengen is, is het vermogen dezer smetstoffen zich aan
te passen aan bepaalde diersoorten, waarbij hun werkzaamheid t.o.v.
andere diersoorten gewijzigd wordt. Wel is waar nemen wij deze eigen-
schap min of meer ook bij pathogene bacteriën waar, maar dan toch
minder uitgesproken. Het oudst bekende voorbeeld van deze aan-
passing aan een bepaald levend milieu is wel dat van de pokkensmet-
stof, waaruit naar men aanneemt de vaccinia zou zijn ontstaan. Door
deze aanpassing van het variola-virus aan runderen is een smetstof
ontstaan met zeer aan eerstgenoemd virus verwante eigenschappen,
zodat de nieuw-ontstane stof als immunisatie-middel tegen variola
dienen kan. Men zou nu kunnen spreken van een virulentie-verandering.
Het is echter zeer de vraag of deze gewijzigde variola-smetstof niet
zodanig in bouw veranderd is, dat er werkelijk twee verschillende
stoffen zijn ontstaan en dat men niet meer mag spreken van een ge-
wijzigde „virulentie". Het is immers nooit waargenomen dat de viru-
lentie, — die een wisselende eigenschap is — van vaccine weer zo-
danig veranderde, dat er een stof met eigenschappen van variola-virus
ontstond. Beide smetstoffen, zowel variola als vaccine-virus kunnen
op zichzelf beschouwd zeer virulent zijn. Blijkbaar ondergaat het
variola-virus, wanneer het op het rund wordt gebracht een structuur-
verandering.

Bij mond- en klauwzeer-virus nemen wij iets dergelijks waar. Wan-
neer we n.1. virulente smetstof van het rund enten op de cavia, dan
gelukt het meestal niet onmiddellijk een zich generaliserende eruptie
bij dit dier te verkrijgen. Herhaalde passages van cavia op cavia zijn
nodig om de smetstof zich zó te laten aanpassen aan het nieuwe
milieu, dat eindelijk een generalisatie optreedt. Wij zeggen dan dat
het virus cavia-vast is geworden. Maar dit cavia-virus dat voor dit dier
een grote werkzaamheid heeft verkregen, gedraagt zich thans anders
tegenover het rund. Hiervoor is de werkzaamheid belangrijk afgenomen.
Daarentegen blijkt dit cavia-virus voor het varken als regel weer wel
werkzaam te zijn en op zijn beurt is het aldus bij het varken verkregen
virus weer werkzaam voor het rund. Ook hier ligt het voor de hand
te denken aan een biochemische verandering van de smetstof door het
milieu waarin zij verkeerde. Omgekeerd konden Waldmann en
Trautwein door passage van een runderstam via het varken, deze

smetstof „vol virulent" voor de cavia maken, terwijl dit virus recht-
streeks van rund op cavia geënt, volkomen apathogeen bleek te zijn.

Een in dit verband beschouwd zeer merkwaardig verschijnsel bij
m.k.v. is dat der pluraliteit. Zoals bekend is waren het Vallée en Carré,
die de belangrijke ontdekking deden, dat het mond- en klauwzeer-
virus geen eenheid vormt, maar dat er verschillende typen kunnen
worden onderscheiden, n.1. het z.g. A en O-type later door Wald-
mann en Trautwein aangevuld met het C-type. Het is wel zeer waar-
schijnlijk dat deze drie typen moeten worden afgeleid van een homo-
geen unicistisch type, dat door inwerkingen van buiten structuur-
wijzigingen heeft ondergaan, die vrijwel -— voor zover onze in dit
opzicht nog slechts korte ervaring gaat — constant karakter dragen.
Deze inwerkingen hebben het pathogeen vermogen van het virus
onaangetast gelaten, althans nagenoeg, want het ziektebeeld door
elk dezer drie typen bij het rund, het varken of de cavia verwekt, ver-
mogen wij tot heden niet te onderscheiden. Wel blijkt het dat de anti-
geen structuur veranderd moet zijn, aangezien een infectie met een
dezer smetstoftypen, geen immuniteit voor een infectie met het andere
type achterlaat. De verandering in antigeen structuur is van dien aard,
dat — zoals de ervaring tot heden leert — ook in de cavia en het
varken een bepaald runder-virustype dit antegeen type handhaaft.
Hier kunnen wij ook niet spreken van virulentie-verschillen, aange-
zien elk type op zichzelf beschouwd zeer virulent kan zijn. Sommige
onderzoekers menen, dat de tot heden waargenomen smetstoftypen
in elkaar kunnen overgaan, liever gezegd naar den stamvorm (die het
O-type zou zijn) kunnen e- of revolueren (Manninger). Dit zou
a priori niet zijn uit te sluiten, hoewel de Engelse en Duitse onder-
zoekers tegenover een dergelijke variabiliteit nog sceptisch staan en
ook wij in de talloze viruspassages welke wij bewerkten, nooit een
t>pe-\\erandering konden opmerken. Volgens Manninger en Laszló
is het O-type constant en kunnen de typen A, en C in O overgaan,
waarbij dan C over A naar O zich wijzigt. Uit onderzoekingen van
Modrow zou men kunnen aannemen, dat de structuur van de virus-
typen inderdaad wijzigingen ondergaat. Immers zij geeft aan, het
O-type van het A en C-type te hebben gedifferentieerd door middel
van ultrafiltratie. Na dubbele voorfiltratie door een Berkefeld V-kaars,
bleek het haar, dat m.k.v. type A een Bechhold-König ultrafilter
met collodiummembraan uit een 2,8% solutie van collodium in azijn-
zuur, bij een drukverschil van 76 cM. Hg., dit filter passeert, terwijl
O en C op het filter achterblijven. Galloway en Elford konden in-
tusschen deze interessante bevinding niet bevestigen. Zij zagen dat
alle drie typen in gelijke mate filtrabel waren, bij inachtneming van
bepaalde omstandigheden van pH en filtratie-druk.

Merkwaardig is bij dit pluraliteitsprobleem, dat, zooals Waldmann
in 1926 kon opmerken, bij een sterke besmetting in Duitschland de
drie virus-typen werden gevonden en na het afnemen der epizoötie

in 1927—28 in Duitschland nog slechts type O was vast te stellen,
waaruit misschien de conclusie te trekken is, dat de hevigheid en de
uitbreiding der epizoötie in een bepaalde verhouding staan tot de
variabiliteit der smetstof.

Een belangrijk voorbeeld van aanpassingsvermogen hebben wij nog
in het vaccine-virus. Immers zien wij hier dat het virus zich op den
duur ten aanzien van verschillende weefsels verschillend kan gaan
gedragen. De gewone dermo-vaccine zal bij intracerebrale injectie
in den regel geen veranderingen in het centrale zenuwstelsel teweeg
brengen, terwijl, zooals Levaditi ons getoond heeft, door herhaalde
testikelpassage bij het konijn, ook het hersenweefsel van dit dier voor
de infectie met het aldus verkregen virus vatbaar wordt. De smetstof
wordt z.g. neurolroop. Deze neurotropie gaat meestal gepaard met een
grotere pathogeniteit voor het gehele dier, aangezien neuro-vaccine
cutaan verent, daar een heviger eruptie geeft dan gewone dermo-
vaccine. In nog sterker mate is zulks het geval met de neurovaccine-
Gallardo, die in de regel ook nog in vele der interne organen een
hevige pokkengeneralisatie (met laetaal verloop), te zien geeft. Toch
kan men niet zeggen dat hier andere virussen zijn ontstaan, want de
antigene structuur dezer agentia is, getuige de onderlinge immuniteit
die zij geven, weinig of niet veranderd.

Ook het herpes-virus kan door bepaalde passages in een z.g. neuro-
troop virus veranderen.

Thans komen wij terug op de vraag of de virussen levende of leven-
loze smetstoffen zijn. Zoals reeds vroeger werd aangegeven zal deze
vraag niet categorisch in deze of gene richting kunnen worden beant-
woord en wel omdat wij geen behoorlijk criterium voor het levend-zijn
van iets kunnen geven. Dc meeste kenmerken, die ons tot het levend-
zijn doen besluiten, berusten op betrekkelijk grof-zintuigelijke waar-
neming. Scherpe grenzen bestaan er niet ; het enige waartoe wij kun-
nen komen zijn analogieën. Ons streven is bij de virussen dergelijke
analogieën te vinden, waarna wij ons vermoeden in deze of gene rich-
ting met een min of meer subjectieve inslag zullen uitspreken, of ons
misschien van een keuze zullen onthouden.

De kenmerken welke wij aan het macroscopische leven opmerken
zijn o.a. de voortplanting, de stofwisseling, het belichaamde onder
een bepaalde uiterlijke vorm, het bezield zijn, de eigen beweging enz.
Hoe hoger de organisatie is, des te duidelijker en talrijker treden de
z.g. levenskenmerken aan het licht. Omgekeerd worden deze bij het
kleiner worden der afmetingen steeds minder duidelijk en ontgaan ten
slotte aan onze zintuigelijke waarneming. Men meent een zekere
grens te moeten aannemen binnen welke het levend-zijn nog mogelijk
is en waarbuiten men dit niet meer aannemelijk acht.

Beyerinck, die van een contagium vivum fluidum sprak, heeft geen
bijval gevonden. Toch heeft deze opvatting, naar mijn mening even-

veel recht van bestaan, zo niet meer, als die van zovele anderen,
die het leven slechts voor mogelijk houden, wanneer het aan een zekere
corpusculair georganiseerde eenheid verbonden is.

Rivers acht het van geen belang over deze vraag (het al of niet
levend zijn) te discussiëren en motiveert dit door te zeggen dat het
een metaphysisch probleem is. Inderdaad is dit het geval en het zou
voor ons niet meer dan van philosofische waarde zijn, indien de
consequenties van deze vraagstelling niet van practisch belang waren.

Burnet en Andrewes, die een samenvattend overzicht geven van
de onderzoekingen op virus-gebied, welke in het National Institute
for Medical Research verricht zijn, stellen zich bij dit referaat op het
standpunt, dat men eens voor al de virussen als levende organismen moet
beschouwen, omdat men zich bij deze voorstelling van zaken, het
best hun werking kan indenken. Zij gronden deze beschouwing gro-
tendeels op de ontwikkeling van een bijzondere filtratie-techniek en
•— waar het grotere virustypen betreft — op de ultraviolet-donker-
veldphotographie volgens Barnard, waardoor het mogelijk is bui-
gingsbeeldjes door ultraviolet licht te photographeren en aldus zicht-
baar te maken. Ook bacteriophagen willen zij als zelfstandig levende
wezens opvatten. Zij menen op grond van deze onderzoekingen het
georganiseerde levend-zijn van virussen te moeten aannemen en moeten
dan wel de deeltjes, welke zij zien voor het naakte virus houden, een
voorstelling, die niettegenstaande de fraaie techniek die tot haar vor-
ming leidde, nog dubieus blijft.

In vele opzichten komen de virussen met fermenten overeen. Zo
b.v. hun gedrag tegenover glycerine, waarin ook fermenten zeer goed
geconserveerd kunnen worden, de grootte der deeltjes waarin of waar-
aan het virus verbonden is ; de electrische lading (beide negatief), het
optimum der pH, de geringe gevoeligheid van bacteriënvergiften als
alcohol, aether, chloroform en toluol, het overeenkomende gedrag
bij adsorptie en elutie, de noodzakelijkheid van de aanwezigheid van
levende cellen voor de vermeerdering van virus en ferment. Zonder
een volledige opsomming te hebben willen geven, kan hieruit reeds
blijken dat inderdaad de ultravirussen een verregaande overeenkomst
met de fermenten vertonen, die men in het algemeen, als celproducten,
niet voor levend houdt. Ook zou nog vermeld kunnen worden dat
virussen onwerkzaam kunnen worden gemaakt door zekere ferment-
giften.

Enkele jaren na de publicatie van Beyerinck over de mozaikziekte
der tabaksplant, verscheen een verhandeling van Hunger (1905)
die de mozaikziekte uitsluitend als een gevolg van storingen in de
normale stofwisseling der tabaksplant beschouwde, ingevolge waarvan
de bekende uitwendig goed zichtbare ziekteverschijnselen optreden.
De stoffen die bij deze storingen ontstaan, kunnen nu bij andere tabaks-
planten de ziekte veroorzaken. Volgens Hunger kan de mozaikziekte
dus zowel spontaan als door infectie uitbreken. Hij houdt het ziekte-

gif niet voor levend en stelt zich het infectiemechanisme zo voor, dat
het in mozaik-zieke cellen gevormde toxine de eigenschap bezit, phy-
siologisch-autokatalytisch te werken, dus bij het indringen in normale
cellen een physiologische contactwerking uit te oefenen, met het gevolg,
dat zich daar hetzelfde toxine vormt. Ik zou er wel eenigermate voor
terugdeinzen deze opvatting tot de mijne te maken. Niettemin zijn er
in de literatuur wel enige publicaties te vinden waarin men een voor-
stelling van zaken vindt, die met deze gedachtengang enige overeen-
komst vertoont. Sanfelice (1914) onderzocht de duivenpokken en
stelde als oorzaak een virus vast. Hij meende te moeten aannemen
dat de huid de vormingsplaats is van het virus en wilde nu de stof die
tot het verwekken der ziekelijke veranderingen in staat was, uit de
zieke huid isoleren. Daarbij ging hij van de veronderstelling uit dat
dit agens een nucleoprotïede zou zijn. Hij behandelde tot brij fijnge-
wreven huidstukjes met 1% KOH oplossing gedurende enkele tot 24
uur bij kamertemperatuur. Deze brij werd door linnen gefiltreerd,
waarna aan het enigszins dikvloeibare filtraat een 1 % oplossing van
azijnzuur werd toegevoegd. Het hierbij ontstane vlokkige neerslag
werd op een glad papierfilter verzameld, met gedistilleerd steriel water
gewassen en dan met een steriele platina spatel direct op de te voren
ontvederde borsthuid van gezonde duiven gebracht. Hij zag nu het
tvpische beeld der duivenpokken ontstaan en beweert dat de veran-
derde epitheelcellen de plaats zijn waar een vloeibaar gif gevormd
wordt, dat het pathologische beeld verwekt. Aldus, behoeven wij,
volgens Sanfelice, nog niet het bestaan van een agens dat in staat is
zichzelf te vermeerderen, aan te nemen, en kunnen ons ongedwongen
het overgaan der ziekte van dier op dier voorstellen. Bij elk dier dat
„geïnfecteerd" wordt, vindt een nieuwe vorming van virus door de
cellen plaats. (Ware het niet, dat de chemische bewerking van het huid-
weefsel de mogelijkheid openlaat, dat oorspronkelijk in de weefsel-
stukjes aanwezig virus — immers Sanfelice filtreerde zijn materiaal
door linnen -— de besmetting der duiven zou hebben kunnen bewerkt,
dan zouden de proeven van Sanfelice een groter waarde hebben,
dan zulks thans het geval is).

Het zijn vooral de beschouwingen van Doekr, welke in dit verband
belangrijk genoemd kunnen worden. Hij acht het theoretisch mogelijk,
dat de vermeerdering van een infectieus agens in het lichaam van een
geïnfecteerd dier of van een geïnfecteerde plant niet onvoorwaardelijk
autonoom zou plaats vinden. Deze zou ook van het weefsel van den
gastheer kunnen uitgaan en wel in dier voege, dat deze door een be-
paalde onbekende stof (x) geprikkeld, deze stof in grote hoeveelheid
gaat produceren. In dit geval behoeft het infectieuse agens niet levend
te zijn, liever gezegd, mag niet levend zijn.

Een voorbeeld, dat deze opvatting schijnt te illustreren vinden wij
in het kippensarcoom door Peyton Rous beschreven. Dit sarcoom
•kan in serie worden overgeënt niet alleen door gebruik te maken van

het sarcomateuse weefsel, maar ook met celvrije Altraten, met bloed
of serum van zieke kippen. Dit opzichzelf beschouwd is nog niets bij-
zonders en laat zich met een levend virus als oorzaak voldoende ver-
klaren. Anders wordt het echter nu het blijkbaar gelukt is, uitgaande
van gezonde kippen en van brij van gezonde kippenembryos, het
Rous-sarcoom in overentbare vorm te verwekken. Wanneer men n.1.
gezonde kippen met brij van kippen-embryos, welke men met ar-
senigzuur, indol of teer gemengd heeft, inspuit, ontwikkelen zich bin-
nen enkele weken zeer boosaardige gezwellen, die op andere kippen
(ook door middel van de celvrije extracten der tumoren) overentbaar
zijn. Men kan hiertegen aanvoeren dat het virus van het kippensar-
coom onder normale omstandigheden reeds in kippen aanwezig zou
kunnen zijn en dat dit virus nu door de injectie van bovengenoemd
mengsel wordt geactiveerci. Niettemin blijft deze wijze van opwekken
van een overentbare ziekte uiterst merkwaardig en men zou de juist-
heid van de zoeven gemaakte tegenwerping door het aantonen van
Rous-virus in gezonde kippen moeten bewijzen, om de hierboven ge-
geven voorstelling te verwerpen.

Ernst Fraenkel heeft het waarschijnlijk gemaakt, dat het infec-
tieuse agens van het Rous-sarcoom niet van cellulaire aard kan zijn.
Hij heeft hierbij als eerste de methoden voor ferment-onderzoek door
willstatter aangegeven, n.1. adsorptie en elutie, in toepassing ge-
bracht. Het agens van het Rous-sarcoom is met deze methodiek vrij
van eiwit in oplossing te brengen. Door een voorafgaande vertering
der filtraten met trypsine, is de oogst aan virus te verhogen. Fraenkel
acht het waarschijnlijker, dat het agens een opgeloste chemische stof en
niet een gevormde plantaardige of dierlijke cel is. Wij zien hier dus,
dat de opvatting van Fraenkel die van Beyerinck nadert. Fraenkel
heeft voor deze virussoorten de naam „virusenzymen" voorgesteld.
Hij rekent de bacteriophagen, evenals het m.k.v., tot de virus-enzymen,
en neemt aan, dat zij als vervalproducten ontstaan en slechts op het
cel-substraat „kweekbaar" en tot vermeerdering te brengen zijn.

Doerr geeft als tweede voorbeeld, herpes febrilis, die door verschil-
lende koortsverwekkende stoffen (gedode culturen : coli, prodigiosus,
streptococcen) bij gezonde menschen kan worden opgewekt en on-
begrensd op menschen en dieren kan worden overgeënt. Ook hier kan
men weer het reeds aanwezig zijn van een virus aannemen, dat door
de koortsverwekkende stoffen wordt geactiveerd, zulks te meer waar
er zeer velen zijn bij wie deze koortsverwekkende stoffen generlei
vorming van herpesvirus tengevolge heeft. Maar ook hier kan men de
mogelijkheid van de juistheid van Doerr\'s opvattingen niet uitsluiten.

Stelt men zich terecht of ten onrechte op het standpunt dat verschil-
lende virussen fermentachtige stoffen zijn, dan zijn de gevolgen daar-
van van fundamentele betekenis. Immers zal men dan moeten aan-
nemen dat de smetstof in de daarvoor in aanmerking komende cellen
wordt gevormd (niet „zich vermeerdert", maar „vermeerderd wordt")

dat de gangbare voorstelling van het ontstaan der immuniteit ten
opzichte van virus wijzigingen ondergaat en dat een rationele bestrij -
ding der virusziekten op andere principes zou komen te berusten,
dan tot heden gegolden hebben. Men zal ernaar gaan streven een
chemisch onderzoek in te stellen naar de bouw van een virus en trachten
uit te maken of het behoort tot de eiwitten dan wel tot de koolhydraten.

Als resultaat van deze beschouwingen komt wel de eis naar voren
dat men zich bij het virusonderzoek zowel op het standpunt dient te
plaatsen dat virussen levende, zowel als levenloze stof Jen kunnen zijn-

Het valt buiten de bedoeling van dit korte overzicht alle door virussen
veroorzaakte ziekten bij menschen, dieren en planten, zelfs ook maar
kort te beschrijven. Wij zullen ons tot enkele algemene beschouwingen
moeten beperken.

Vergelijken wij virus-ziekten met door bacteriën of protozoën ver-
oorzaakte ziekten, dan zien wij een grote overeenkomst in de ver-
schijnselen. Beide groepen van ziekten zijn gekenmerkt door een in-
cubatiestadium, dat naar gelang van het oorzakelijk agens lang of kort
kan zijn. Noemen wij bij de eerstbedoelde groep als voorbeeld van een
ziekte met korte incubatie hoendercholera en bij de virusziekten
mond- en klauwzeer; als voorbeelden van een lange incubatie bij
bacteriëie ziekten tuberculose, bij virusziekten hondsdolheid. Bij
lyssa vooral treft ons een merkwaardig verschijnsel 11.1. dat het tijdstip
van het uitbreken der ziekteverschijnselen afhangt van de plaats waar
het individu werd geïnfecteerd. Hoe verder deze verwijderd is van
het centrale zenuwstelsel, des te langer laat het uitbreken der symp-
tomen op zich wachten. Bij bacteriële infectieziekten vinden wij hier-
van geen analogon. Immers hierbij doet het er in de regel weinig toe
waar infectie werd aangebracht, al mogen de verschillende modi
infectionis enig tijdsverschil in de incubatie met zich medebrengen.
Het lyssa-virus is blijkbaar zó specifiek op zenuwweefsel aangewezen,
dat het slechts hierin tot vermeerdering komt. Hierdoor is de lange
incubatie bij lyssa, wanneer de afstand tot het centrale zenuwstelsel
groot is, verklaard.

In de regel treedt bij ziekten veroorzaakt door beide groepen van
agentia, koorts op en ziet men immuniteit ontstaan, welke korter ot
langer tijd kan duren.

Evenals bij bacteriële ziekten is het ziekmakend vermogen der virussen
een toxisch principe. Bij de virussen ziet men meer overeenkomst met
de echte toxinen der bacteriën, aangezien zij, met inachtneming van
zekere voorwaarden, door antisera volgens de wet der multipla kunnen
worden geneutraliseerd. De immuniteit na virus-infectie kan van korte
of lange duur zijn, evenals dit bij bacteriële ziekten het geval is.
Lange immuniteit zien wij bij pokken, hondsdolheid, mazelen; korte
daarentegen bij verkoudheid, influenza, en soms bij mond- en klauw-
zeer.

Virusziekten komen bij de meest verschillende dier- en plantensoorten
voor. Enkele zijn min of meer soort-specifiek, andere hebben een
zodanige pathogeniteit, dat zij verschillende diersoorten ziek kunnen
maken.

Voorbeelden van zuiver soortspecifieke virussen zijn dat der var-
kenspest, runderpest, mazelen, herpes, gele koorts, poliomyelitis,. en-
cephalitis lethargica ; terwijl een uitgebreidere pathogeniteit toekomt
aan het virus van pokken, lyssa, mond- en klauwzeer, papagaaien-
ziekte. Hierbij dient men wel onderscheid te maken tussen spontane
en experimentele pathogeniteit. Wanneer men n.1. de experimentele
vatbaarheid mede in het ziekmakend vermogen betrekt, dan wordt
de pathogeniteitsbreedte van verscheidene virussoorten belangrijk
groter en zien wij voor het m.k.v. bovendien nog pathogeniteit voor
de cavia, de egel (bij welk dier een onderlinge infectie met meestal
dodelijk verloop mogelijk is) de hond en de kat, terwijl door de
Engelse mond- en klauwzeer-commissie ook bij de veldrat deze ziekte
kon worden opgewekt. Met poliomyelitis-virus kunnen apen experi-
menteel ziekgemaakt worden ; met herpes-virus gelukt het konijnen
te infecteren.

De pathologische veranderingen welke door virus teweeggebracht
worden, zijn van zeer uiteenlopende aard. Vrijwel alle veranderingen
welke wij bij bacteriële ziekten kunnen opmerken komen in het wis-
selende beeld der virusziekten voor. Er zijn echter ook wel verschillen
te constateren. Zo valt het op dat in het algemeen door virus geen
ettervorming plaats vindt. Dit is wel als een der karakteristieke eigen-
schappen van virus-infecties te beschouwen. Immers vrijwel alle etterige
processen welke hierbij optreden berusten op secundaire inlëctie met
ettcrverwekkende microörganismen. Verder valt op te merken, dat
bij virusziekten bepaalde organen kunnen zijn aangetast en wel op een
voor het betreffende virus vaak zó karakteristieke wijze, dat in be-
paalde gevallen het stellen der diagnose geen moeilijkheden oplevert.
Zo b.v. de blaren bij m.k.z. op de bekende predilectieplaatsen en
in de tractus intestinalis ; dc pokblaasjes of -puisten bij variola (alastrim)
en vaccinia ; de haemorrhagische puisten bij varkenspest; dc blaasjes
bij herpes. Vaak treden er dus min of meer karakteristieke laesies van
de huid op, welke eigenaardigheid Borrei. er toe bracht deze virus-
ziekten „ectodermoses" te noemen. Wanneer men aan deze benaming
geen grotere betekenis wil hechten dan dat zij tot uitdrukking brengt
dat er virusziekten zijn, die gepaard gaan met typische huidveranderin-
gen, zal er geen bezwaar tegen bestaan. Wil men er echter mede aan-
geven, dat het hier een uitsluitend affiniteit voor het huidepitheel
betreft, dan komt men in moeilijkheden. Levaditi heeft aan het begrip
„ectodermose" een te enge strekking gegeven en het geplaatst tegenover
dat van ziekten welke door bacteriën worden veroorzaakt en die dan
in de regel speciaal mesodermale veranderingen teweeg zouden
brengen. Deze tegenstelling bestaat echter inderdaad noch voor pokken

noch voor m.k.z. Bij pokken weten wij immers dat zowel de huid als
de meeste der inwendige organen aangetast kunnen worden. Bij variola,
vaccinia, zowel als bij schaapspokken zijn inwendige laesies gevonden,
terwijl zij experimentele vaccine-infecties van het konijn met neuro-
lapine (Levaditi, Gallardo) poklaesies in bijna alle inwendige organen
werden aangetoond.

Verder valt bij virusziekten vaak een neiging op te merken het cen-
trale zenuwstelsel aan te tasten. We vinden dan meestal een niet-
etterige encephalitis, myelitis of een combinatie van beide. Soms heeft
het virus hierbij rtog weer een speciale voorkeur voor de grijze of de
witte substantie. Vaak echter worden beide door het virus aangetast.
Verschillende details kunnen hierbij aan de pathologische processen
worden opgemerkt, zoals perivasculaire of vasculaire infiltraties, glieuse
woekeringen, degeneratie van de mergschede, demyelinisatie, neu-
ronophagie (waaronder verstaan wordt het aanvreten van ganglien-
cellen door leucocyten). Verschillende virussen hebben het vermogen
zowel de huid, de inwendige organen als het centrale zenuwstelsel
aan te tasten. In deze gevallen spreken de Franse onderzoekers van
„ectodermoses neurotropes". Tot deze ectodermoses neurotropes
behoren in de eerste plaats het variola-vaccine-virus en het herpes-
virus. In zekeren zin kan men hiertoe ook rekenen het virus van de
hondenziekte ; immers deze virus-infectie uit zich o.a. in verschijnselen
van de huid maar voor een belangrijk deel ook in die van hersenen en
ruggemerg. Het mond- en klauwzeer is niet uitsluitend als een ecto-
dermose te beschouwen, aangezien wij hier ook de slijmvliezen van
mondholte en maagdarmkanaal gelaedeerd kunnen vinden. Ook de
infectie van het hart en de skeletspieren wijst erop dat andere organen
voor het virus gevoelig zijn. Of bij m.k.z. ook een neurotrope infectie
voorkomt, is niet zeker bekend. Weliswaar beschreven Wester
en ook Terni gevallen van ernstige ncrvcuse stoornissen van de
zijde der hersenen bij runderen, maar deze vormen van mond-
en klauwzeer zijn tot heden nog niet bevestigd. In elk geval is de
aphtheuse aard dezer aandoeningen niet met zekerheid vastgesteld.
Vele experimenten om een encephalitis op te wekken zijn tot heden
misl ukt.

Nicolau, Dimanesco-Nicolau en Galloway spreken in sommige
gevallen waarbij het zenuwstelsel door een virus werd aangetast, van
septinévrite, naar analogie van het begrip septicaemie. Hieronder
verstaan zij de generalisatie van een neurotroop virus langs de weg
der zenuwen door het geheele centrale, periphere, zowel als door het
sympathische zenuwstelsel. Een dergelijke septinévrite kan door het
virus der Borna\'se ziekte door vaccine-, herpes-, poliomyelitis- en lyssa-
virus worden veroorzaakt en misschien ook door het virus der ziekte
van Aujeszki.

In het algemeen zijn de virussen cytotrope stoffen, d.w.z. zij hebben
voor hun vermeerdering en instandhouding levende cellen nodig.
Dit blijkt ook uit hetgeen wij omtrent hun gedrag in weefselculturen
medegedeeld hebben. Over het voorkomen van virussoorten in vrije
staat, dus niet gebonden aan se- en excreta of aan weefselelementen
van aangetaste individuen, is niets bekend. Naar hetgeen wij uit de
biologische eigenschappen dezer stoffen weten is een dergelijk voor-
komen niet te verwachten. Gedurende het ziekteproces komen zij in
vele gevallen een zekere tijd in bloed en lichaamsvochten voor. Bij
m.k.z. zien wij, nadat de experimentele infectie tot stand is gekomen,
meestal op de plaats van infectie als primaire laesie een blaar optreden,
waarna het virus in het bloed verschijnt om op de predilectie-plaatsen
onder blaarvorming te generaliseren. Dat gedurende de periode van
bloedinfectie ook andere lichaamsvochten virus-houdend kunnen
zijn, ligt voor de hand. Eigenaardig is, dat bij de typische m.k.z.-laesie,
de blaar, in de lagen van de huid gelegen tussen het stratum germina-
tivum en het stratum granulosum de eerste histologische veranderingen
optreden. De pathogenese van de m.k.z.-blaar is overigens nog een
duistere zaak, waarop wij hier niet nader zullen ingaan, en die naar
onze mening samenhangt met de vraag of het virus zich in de bloed-
baan al of niet kan vermeerderen.

De cellulaire veranderingen welke door virussen worden teweeg-
gebracht, bestaan evenals bij bacteriële infecties in destructie en
hyperplasie. In dit opzicht geven zij in principe weinig verschil te zien.
Bij bacteriële infecties zien we meestal destructieve naast hyperplas-
tische verschijnselen optreden. De hier waargenomen hyperplasien
kunnen meestal als reparatie worden beschouwd. Wij zien de hyper-
plastische verschijnselen door bacteriën veroorzaakt, zich meestal in
het mesenchymale weefsel afspelen, zoals alle ontstekingsprocessen.
De gevolgen der mesenchymale reacties kunnen epitheliale laesies zijn,
welke wanneer necrose van epitheel het gevolg was, door bindweefsel
kunnen worden vervangen of wel door geregenereerd epitheel. Bij
virus-infectie kunnen wij echter een epitheliale hyperplasie te zien
krijgen welke het rechtstreekse gevolg dezer infectie is. Voorbeelden
hiervan zijn het molluscum contagiosum, vogelpokken, het lichaampje
van Paul op de met vaccine geënte cornea van het konijn. In deze
gevallen is het virus in staat epitheelcellen rechtstreeks tot sterke ver-
meerdering aan te zetten. De veranderingen welke bij m.k.z.-blaren
en pokken optreden berusten grotendeels op colliquatie-necrose
voorafgegaan door een eigenaardige hydropische zwelling der epitheel-
cellen, de z.g. ballonnerende degeneratie (Unna).

Typisch zijn bij enkele virussen de z.g. inclusie-lichaampjes, welke
in cellen van het geïnfecteerde individu kunnen optreden. Deze insluit-
lichaampjes kunnen zijn gelegen in het protoplasma of in de kern.
Soms komen zij enkel voor, soms in meervoud. Bij de meest uiteen-
lopende bacteriële ziekten en bij ontstekingsprocessen in het alge-

meen, die met degeneratie der cellen gepaard gaan, kunnen wij
hetzij in het protoplasma, hetzij in de kernen der cellen lichaampjes
aantreffen, die aan insluitlichaampjes doen denken. Wij missen dan
eigenlijk objectieve kenmerken deze van z.g. echte cel-inclusies te
onderscheiden. Dit neemt echter niet weg dat bij verdenking op een
bepaalde virusziekte deze lichaampjes pathognostische betekenis
kunnen hebben. Zoo zal bij een cornea-enting van een konijn met
materiaal dat verdacht wordt variola- of vaccine-virus te bevatten
het optreden van Guarnieri\'se lichaampjes in de epitheelcellen van
de heuveltjes van Paul pathognostisch voor pokken zijn. Ingeval wij
een hond van lyssa verdenken is het vinden van lichaampjes van Negri
in de ganglieneellen van de Ammonshoornen pathognostisch voor
deze ziekte. Bij vogelpokken zowel als bij schaapspokken worden
intracellulaire lichaampjes in het protoplasma aangetroffen. Ook bij
de ziekte van Borna zijn in de kernen der ganglieneellen lichaampjes
door Joest en Dege beschreven.

Insluitlichaampjes zijn vooral gevonden in epitheel- en ganglien-
eellen. In weefselculturen menen sommige onderzoekers hen ook te
hebben aangetoond n.1. in vaccine die aldus gekweekt was. Stoel kon
dit echter niet bevestigen. De betekenis dezer vormsels staat nog aller-
minst vast. v. Prowazek meende dat zeer kleine lichaampjes, elcmen-
tair-lichaampjes, in de cellen zouden dringen, die de cel tot een reactie
zouden aanzetten, waardoor een mantel om deze lichaampjes zou wor-
den gevormd. Daarom sprak hij van manteldiertjes of chlamydozoa.
Het meest voor de hand ligt wel de opvatting, dat het reactieproducten
van de cel (hetzij van kern of protoplasma) op het aanwezige virus
zijn. In dit verband zij vermeld dat op het Cytologisch congres dat in
Augustus 1933 te Cambridge werd gehouden een film van het ontstaan
van een insluitlichaampje in een met virus geïnfecteerde plant werd
vertoond. Hierbij viel op te merken, dat de stromingen in het proto-
plasma zich wijzigden ; men kreeg de indruk dat het protoplasma
visceuser werd en dat een deel van het protoplasma zó van consis-
tentie veranderde, dat daaruit langzamerhand het insluitlichaampje
ontstond. Zelf nam ik bij onderzoek van Guarnieri\'se lichaampjes
met de micromanipulator van Schoute waar, dat de consistentie van
deze lichaampjes harder is dan die van het protoplasma en dat men ze
daardoor uit de cellen kon isoleren.

Wat betreft de lichaampjes (Elementarkörperchen) van Pasche.n,
welke door hem beschouwd worden als de verwekker van pokken,
wordt steeds meer aangenomen (vooral van Engelse en Duitse zijde)
dat zij het ziekmakende agens zijn. Het is echter m.i. nog steeds niet
uit te sluiten dat deze lichaampjes de producten zijn ontstaan door
protoplasmadedegeneratie, welke door de rigoreuse kleurmethode
zichtbaar gemaakt worden.

Wij weten uit ervaring dat verschillende virusziekten een min of meer
langdurige immuniteit achterlaten. In het bloedserum zijn antilichamen
ontstaan, waarvan wij de werking ook in vitro kunnen aantonen en
waarbij wij dan zien dat er, wanneer wij antigeen met antilichaam
samenbrengen, een onwerkzaam eindproduct ontstaat. Bij deze neu-
tralisering valt een eigenaardigheid op te merken en wel deze, dat
het virus onwerkzaam wordt terwijl wij ons een binding met een eiwit-
substraat op een of andere wijze moeten voorstellen. Het is dus de vraag
of het antilichaam is ingesteld op het virusgedeelte van het geheel,
dan wel op de colloide-drager van het virus. Burnet en Andrewes
maken het zeer aannemelijk dat het antilichaam inderdaad wel speci-
fiek tegen het virus gericht is en wel door de virustypen (O, A en C)
van m.k.z. als voorbeeld te nemen. De deeltjes dezer virus-typen
achten zij van gelijke grootte ; zij veroorzaken bij caviae geheel over-
eenkomende symptomen, maar hun serologische stamspecificiteit
blijft behouden niettegenstaande zij een passage door een vatbare
diersoort ondergaan. Op grond hiervan moet men wel tot de conclusie
komen, dat de antilichamen inderdaad tegen het virus zelf gericht zijn.
Echter zij hierbij opgemerkt dat het gelukt is door middel van katapho-
rese uit een neutraal virus-antivirus-mengsel het virus in volle activi-
teit vrij te maken (v. d. Schaaf vaccine).

Engelse onderzoekers konden agglutinatie en precipitatie bij virus
waarnemen. Ook door anderen zijn wel precipitaten en uitvlokkingen
gezien wanneer virus met antiserum werd samengebracht, maar men
weet hierbij niet zeker of dergelijke reacties tot stand komen door
geagglutineerde virusdeeltjes, dan wel door opgeloste substanties en
het antiserum (Burnet en Andrewes). Craigie kon aantonen dat er
in een gefiltreerde vaccine-virussuspensie, die vrij van deeltjes was, een
specifieke precipitine-reactie optrad. Hierbij moest dus worden aan-
genomen dat een oplosbaar product een rol speelt. Ledingham en
later Craigie hebben gezien, dat gewassen elementair-lichaampjes
door vaccine-serum zelfs in sterke verdunning nog geagglutineerd
werden.

Complcmcntbindcnde stoffen zijn aangetoond bij vaccine, herpes,
rabiës en ook bij m.k.z. (Lourens, Ciuca en R. Helm). De resultaten
zijn nog enigszins wisselvallig. Lourens verkreeg positieve comple-
mentbinding met runderserum en blaarantigeen. Ciuca bereidde
zijn antigeen uit mond- en klauwzeerblaren door deze te laten mace-
reren. Helm ging uit van cavia-blaren, welke 24 uur oud waren.
Deze werden fijngeknipt en verwreven met physiologische NaCl so-
lutie. De emulsie werd gedurende 10 min. bij 3000 toeren gecentri-
fugeerd en de bovenstaande vloeistof als antigeen gebruikt. Helm
deed zijn proeven uitsluitend bij cavia\'s. Bij runderen en varkens zijn
de resultaten echter heel wat onzekerder. Inderdaad gelukt het vrij
aardig door middel van de complementbindingsreactie de drie typen
van het m.k.v. te differentiëren. Tot deze resultaten komt Helm dan

ook. Zijn bewering dat de complementbindende stoffen niet zozeer
in de blaarlymphe als wel aan de blaarwand gebonden zijn, gaat
volgens de ervaringen, die wij opdeden niet op, aangezien wij met
blaarlymphe van cavia\'s fraaie complementbindingsreacties konden
verkrijgen. Trautwein kon de resultaten, welke Ciuca verkregen
had, niet bevestigen.

De meest afdoende immunisatie tegen een virusziekte is de actieve.
Aangezien echter actieve immunisaties vaak niet zijn door te voeren
vanwege de gevaren voor verspreiding van smetstof, neemt men zijn
toevlucht tot passieve immunisering, welke hetzij preventief, hetzij
curatief wordt toegepast. Van de actieve immunisaties bij de virus-
ziekten is wel het meest bekend die tegen pokken. Deze is ook wel de
meest effectieve en was daarom tot voor kort, de meest populaire.
Verder kennen we de actieve lyssa-immunisatie. Bij andere virusziekten
hebben wij nog geen afdoende methode gevonden. De resultaten lopen
nogal uiteen. Simultaan behandelingen geven scms goede, soms teleur-
stellende resultaten. Dit zien we bij m.k.z. en varkenspest. Behan-
deling van m.k.v. met formaline (volgens Vallée) wordt als wissel-
vallig aangemerkt. Met formaline behandeld hondenziektevirus (Dun-
kin) wordt gezegd goede resultaten te geven. Door verwarming ver-
zwakt of onwerkzaam gemaakte virussen geven over het algemeen
slechte resultaten. De immunisatie met een z.g. complex virus, hetgeen
bestaat uit een combinatie van bijvoorbeeld m.k.v. en vaccine-virus
op hetzelfde dier gekweekt, waarbij het m.k.v. een verzwakking zou
ondergaan en a.h.w. tot een virus fixe zou worden, (Belin) behoeft
nog nadere bevestiging.

De vraag of de immuniteit hier humoraal of cellulair is, wacht nog
steeds op een afdoende beantwoording. Men heeft waargenomen dat
bij hoog-immune dieren geen antistoffen in het blocdserum meer aan
te tonen waren, hetgeen dus voor een cellulaire immuniteit zou plei-
ten. Organen van dieren welke geïnfecteerd geweest waren bleken
nog sterk virulicide eigenschappen te hebben. Biji. en Frenkel konden
dit ook waarnemen bij de hersenen van een aan encephalitis post-
vaccinatoria gestorven kind. Weliswaar moet hierbij in aanmerking
worden genomen dat dit hersenmateriaal niet vrij van bloed was,
zodat de virulicide werking voor een deel uit het serum verklaard
zou kunnen worden. Ook zou voor een cellulaire immuniteit kunnen
pleiten, het feit dat verschillende organen van hetzelfde individu een
verschillende graad van virulicidie te zien geven. In de practijk van
de bereiding van serum tegen m.k.z. zien wij zaken die voor een cellu-
lair ontstaan van de immuniteit pleiten. Hier wordt na afloop der
immunisatie, wanneer de dieren geacht worden hersteld te zijn, zó
vaak een hoeveelheid bloed afgetapt, dat in die tijd practisch het dier
bloedledig zou zijn geweest, terwijl bij herhaalde controle der serum-

tappingen, de titer nagenoeg constant blijft. Hieruit volgt vrijwel
zeker, dat men een cellulaire productie der antistoffen moet aannemen.
Dat deze productie van antistoffen niet tot een levensfunctie der cellen
wordt blijkt wel uit het teruglopen der serum-titer na een zeker
aantal tappingen. Door een hernieuwde besmetting met actieve smet-
stof is vaak dan weer een behoorlijke titer te verkrijgen.

Door bestudering van de immuniteitsverhoudingen bij vaccine-
infectie van weefselculturen kon Stoel aannemelijk maken dat de
immuniteit zoowel van cellulaire als van humorale aard moet zijn.
Hij meent dat cellulaire anti-vaccinale immuniteit gebonden is aan de
cellen van het reticulo-endotheliale systeem, terwijl de fibroblasten
niet in staat zijn om immune eigenschappen te verkrijgen.

Bij mond- en klauwzeer zou volgens Terni de immuniteit in eerste
instantie cellulair zijn, terwijl de humorale immuniteit in aansluiting
daaraan zou ontstaan, zodat de totale of absolute immuniteit een
combinatie van beide is. Waldmann en Trautwein meenden de snel
zich vormende weefselimmuniteit aan te tonen door bij 20 varkens
die intraveneus met het virus waren ingespoten telkens, met tusschen-
pauze van enkele uren, superinfecties aan de predilectie-plaatsen
cu taan aan te brengen. Zij zagen dat blaarvorming tot 48 uur na de
eerste infectie optrad, het tijdstip waarop generalisatie plaats heeft.
Wij kunnen echter hierbij er niet volkomen zeker van zijn dat het
niet meer opkomen van blaren niet het gevolg is van virulicide stoffen,
die zich in het bloed reeds gevormd hadden.

Bij de cavia duurt de totale immuniteit gemiddeld 3 maanden. Na
deze tijd zijn de dieren weer vatbaar voor een locale infectie. De hu-
morale immuniteit verdwijnt echter veel later. Waldmann en Traut-
wein stelden bij het rund iets dergelijks vast.

Uit het hierboven gegeven overzicht blijkt wel, dat de bestudering
der virussen niet meer uitsluitend tot het terrein der biologie behoort,
maar dat de chemie daarbij nu en in de toekomst een belangrijke rol
te vervullen heeft.

Uit de Kliniek voor Kleine Huisdieren, der Rijks-Universiteit te Utrecht.
(Directeur Prof. Dr. A. Klarenbeek).

Evipan-Na is een middel, dat de laatste jaren in medische kringen
bij kortdurende en inleidingsnarcose de aandacht trekt. Het is een
zeer samengestelde barbituurzure verbinding, die door de I. G. Farben-
industrie (Bayer) in den handel gebracht wordt in steriele ampullen,
inhoudende i gram Evipan-Na; tevens, bevat de verpakking ampullen
steriel water a 10 c.c. B.ij het vermengen van den inhoud der beide
ampullen verkrijgt men dus een steriele 10% oplossing. De doseering
wordt aangegeven in c.c. der 10% oplossing per K.G. lichaamsgewicht.

Volgens de medische literatuur geeft 0,1—0,2 c.c. per K.G. (maximaal
10 c.c. in eens), langzaam intraveneus toegediend, een reeds tijdens
of kort na de injectie plotseling optredende diepe narcose, die al naar
dosis en individueele gevoeligheid, 10 tot 40 minuten duurt. De patiënt
ontwaakt rustig; braken of een zgn. „narcose-kater" werden nooit
waargenomen. Het middel, dat snel via de lever wordt uitgescheiden,
schijnt ook bij herhaalde toepassing op korten termijn, onschadelijk;
de therapeutische breedte is groot. Bij het paard geeft volgens Schillner
tot 0,5 c.c. per K.G. intraveneus ingespoten, een 10 tot 35 minuten
durende narcose, die onmiddellijk intreedt, maar dikwijls na korter
of langer tijd door krampen gestoord wordt.

De maximale therapeutische doseering (o,5*c.c. per K.G.) is boven-
dien vrijwel gelijk aan de minimale toxische dosis, terwijl de indi-
vidueele gevoeligheid vrij sterk varieert. Over de narcose bij den hond
berichtten von Knebel, Steffens, Ganslmayer, Karger, Velu en
Zottner. Zij gebruikten doses die varieerden van 0,3—0,6 c.c. pro
K.G.; de narcose-diepte was ongelijk, de therapeutische breedte groot.
De narcose trad snel in; langzaam inspuiten bleek gewenscht; praenar-
cotische verschijnselen kwamen weinig voor; na de narcose trad
nogal eens onrust en langdurig onzekere gang in. Over het algemeen
werden geen bijzondere voordeelen vermeld. ^J)

Onderzocht werd de werking bij konijn, haan, cavia, kat en hond.
Verder werd voor een beter inzicht in de mogelijkheid van combinatie
met andere middelen een onderzoek ingesteld bij cavia\'s met Evipan-Na,
morphine resp. atropine. Ten slotte werd bij den hond de combinatie
Evipan-Na met morphine beproefd.

De gebruikelijke versch bereide 10% oplossing werd zoowel intra-
veneus als intraperitonaal gegeven. Intraveneus werd de inspuiting
meestal verricht in het voorgeschreven langzame tempo (1 c.c. in 20
seconden). Van een snelle injectie werd echter nooit nadeel gezien.
Intraveneuze injectie gaf in alle gevallen onmiddellijk intredende
narcose. Intraperitoneale toediening gaf narcose na 1 tot 3 minuten.

Toediening: intraperitoneaal. 0,1 tot 0,5 c.c. geeft geen narcotische
werking; slechts een snel voorbijgaande sufheid en geringe evenwichts-
stoornissen. De dosis 0,8 tot 1 c.c. geven een 30 minuten durenden,
narcotischen toestand, gekenmerkt door algemeene spierslapte, psychische
depressie, normale of iets versterkte huidsensibiliteit en reflexen. De
doses 1,2 tot 1,4 c.c. veroorzaken als regel 20 tot 40 minuten diepe
narcose met opgeheven huidsensibiliteit en reflexen. Het ontwaken
duurt ruim een uur zonder onaangename bijverschijnselen. Echter gaf\'
deze doseering in enkele gevallen slechts een oppervlakkige narcose.
1,6 c.c. per K.G. geeft een direct intredende snel dieper wordende
narcose, waarbij de ademhalingsfrequentie echter voortdurend afneemt
en na 10 tot 15 minuten de dood door ademhalingsstilstand intreedt.

Toediening: intraperitoneaal of intraveneus. 0,1 tot 0,5 c.c. geven een
geringe spierslapte en stoornis van het evenwicht. 1 tot 1,2 c.c. ver-
oorzaken een 50 tot 60 minuten durende narcose, zonder onaangename
verschijnselen bij intreden en eindigen der narcose. 1,5 c.c. voert in
10 tot 15 minuten tot den dood door ademhalingstilstand.

Toediening: intraperitoneaal. 0,4 tot 1 c.c. geven een, al naar de
grootte der dosis 10 tot 30 minuten durende narcose. Bij het ontwaken
treden ruim een uur lang vrij sterke tonische krampen. 1,1 tot 1,3 c.c.
veroorzaken een 1 tot 4 uur durende narcose, gevolgd door enkele
uren durende krampen. 1,4 c.c. is de doodelijke dosis. Ook bij de dosis
1,2 en 1,3 c.c. treedt een vrij hoog sterftepercentage op. Zooals reeds
gezegd, werd tot vergrooting van het inzicht in de mogelijkheid van
combinatie-narcose, op ruimer schaal een onderzoek bij cavia\'s ingesteld,
waarbij vergeleken werden: de werking van Evipan-Na alleen, van
Evipan-Na met atropine, Evipan-Na met morphine en tenslotte van
Evipan-Na met atropine en morphine. In alle series werd weer de stij-
gende dosis Evipan-Na gegeven vanaf 0,2 tot 1,6 c.c. Atropine en mor-
phine werd in alle gevallen in evengroote hoeveelheid gegeven, namelijk

atropine ij mgr., morphine 2k rngr. per K.G. De resultaten zijn
samengevoegd in tabel 1. Daaruit blijkt, dat atropine in geringe mate
de narcose-duur verlengt en tevens de therapeutische breedte van
Evipan-Na vergroot. Morphine verlengt in sterker mate den narcose-
duur, terwijl ook bij de atropine-morphine-Evipan-Na narcose de
therapeutische breedte in geringe mate verhoogd is. Tevens viel het
op, dat hoogdrachtige dieren gevoeliger zijn, dan niet drachtige.

Toediening: intraperitoneaal. 0,1 c.c. per K.G. geeft een geringe
sufheid gedurende -4- 1 uur.

0,4 c.c. veroorzaakt na enkele minuten een slaaptoestand, waarbij
huidsensibiliteit en reflexen aanwezig zijn, doch waarbij het dier niet
reageert op aanroepen en aanraken. Na 5 tot 15 minuten treden tremor
musculorum of tonische krampen op. Dit stadium duurt enkele uren.
waarna het dier langzaam ontwaakt. Na 4 tot 6 uur is de kat weer kli-
nisch normaal. Met 0,6 en 0,7 c.c. werd een niet constante werking-
verkregen, waarbij soms onvoldoende narcose zooals bij 0,4 c.c., soms
echter een meer dan één uur durende diepe narcose werd waargenomen.
0,8 c.c. wekt steeds een 1 tot uur durende diepe narcose op. De adem-
haling is in het eerste stadium frequent, wordt echter spoedig rustig en
wordt bij het ontwaken meest weer frequenter. De lichaamstemperatuur
daalt tijdens de narcose 1 tot G. Het ontwaken uit de narcose
is vrij rustig; er treden geringe spierrillingen, zelden een geringe psy-
chische onrust, doch steeds een enkele uren durende ataxie en spier-
slapte op. i c.c., 1,4 c.c., 1,6 c.c. hebben hetzelfde effect als 0,8 c.c.;
de duur der narcose is vele uren, terwijk ook de ataxie na de narcose
zeer langdurig is.

Toediening: intraveneus (een enkel geval intraperitoneaal). o,i c.c.
verwekt een i 4° minuten durende vrij sterke ataxie en spierslapte.
0,3 c.c. veroorzaakt een kortdurende (15 minuten) narcose; huidsensi-
biliteit en reflexen zijn zeer sterk verminderd, doch niet geheel afwezig.
0,4 c.c. doet een 20 tot 25 minuten durende narcose ontstaan, gevoel en
reflexen zijn bij deze doseering niet altijd geheel afwezig. 0,6 c.c. en
0,8 c.c. geven een diepe narcose gedurende 40 a 45, respectievelijk 50 a
55 minuten.

Overeenkomende met de literatuurgegevens, werd ook in deze proeven
een enkele maal voor het intreden een hevige psychische excitatie,
gepaard aan kramp en huilaanvallen waargenomen; veelvuldiger nog
waren deze ongunstige bijverschijnselen langdurig en hevig bij het
ontwaken. Aangezien Evipan-Na alleen dus ongeschikt bleek te zijn bij
den hond, werden in analogie met de cavia-proeven ook bij dit dier
proeven genomen met Evipan-Na gecombineerd met een subc.utane
morphine-injectie.

Doseering en toediening: mgr. hydrochlor morphini per K.G.
subcutaan, na een half uur gevolgd door intraveneuze of intraperito-
neale injectie van 0,4 c.c. Evipan-Na per K.G. Tijdens de intraveneuze
injectie treed\' constant zonder eenig bijverschijnsel de narcose in.
Pols en ademhaling zijn na 2 minuten frequent, maar worden reeds na
enkele minuten langzamer, na 6 minuten zijn zij weer normaal of
zelfs subnormaal. Tegen het einde der narcose neemt de frequentie
weer toe. De lichaamstemperatuur daalt tijdens de narcose 0,5 tot i° C.
De huidsensibiliteit is direct na de injectie geheel afwezig. De reflexen
zijn sterk verzwakt en na 5 minuten geheel afwezig. Tegen het einde
der narcose komen eerst de reflexen terug en ongeveer 10 minuten
later is het gevoel weer aanwezig. De duur der narcose is in den regel
i tot i j- uur, in een enkel geval was de narcose-diepte niet absoluut vol-
doende, doch kon met chloroform-aether-inhalatie snel op peil gebracht
worden ; bij het ontwaken treden geen bijverschijnselen op. De duur van
het ontwaken is 1 tot 3 uur. Bij de intraperitoneale Evipan-Na toediening
is het verloop hetzelfde; de narcose begint dan echter eerst 1 tot 3 mi-
nuten na de injectie. Een doseering in andere verhouding dan hier
aangegeven is niet gewenscht, want wanneer men meer morphine en
minder Evipan-Na verstrekt, verminderen in sterke mate duur en diepte
der narcose (b.v. 3 mgr. morphine met 0,3 c.c. Evipan-Na gaf slechts
30 minuten volkomen narcose, terwijl bij vermindering der morphine en
verhooging der Evipan-Na hoeveelheid weer meer kans op excitatie-
verschijnselen bij het ontwaken bestaat. Deze morphine-Evipan-Na-
narcose werd niet alleen in een aantal gevallen experimenteel opgewekt,
doch ook o.m. bij buikoperaties met goed gevolg toegepast. Ter ver-

mindering van de mogelijke gevaren van de lage frequentie van pols en
ademhaling in een bepaald narcose-stadium werd er toe overgegaan
een injectie van 5 mgr. atropinesulfaat vóór de narcose te geven.

Uit het voorgaande is af te leiden, dat Evipan-Na een bruikbaar
narcoticum is bij de kat (0.80 c.c.) en ook resp. bij pluimvee (1 c.c.),
konijn (1.2 c.c.) en cavia (1 c.c.) een narcose-toestand opwekt, waarbij
de dosis zich nog binnen de therapeutische grenzen bewegen. Bij den
hond geeft een combinatie van Evipan-Na (0.4 c.c.) met morphine
(1.5 mgr.) een betrouwbare narcose.

De Evipan-Na-narcose aldus gedoseerd (zie ook tabel 2), treedt zoowel
bij intraveneuze als bij intra-abdominale toediening snel in en blijkt
ongevaarlijk te zijn; zij leent zich voor kortdurende operaties.

Overzicht der verkregen resultaten.
(de onderstreeping correspondeert met de meest geschikte dosis).

0,4

°>5
0,6

0.7
0,8

0,9
i

1.1

¹.2

1.3
".4

1.5

1.6

55 ^rmn-

60 min.

letaal

Ernst ....................................................................M. M. W. 1933.

Ganslmayer ............................................................Veterin. Aich. 1934.

Heger........................................................................B. T. VV. 1933.

Hermans....................................................................T. v. Geneesk. 1934, blz. 2472.

Holterman................................................................D. T. W. 1932.

Holterman................................................................D. T. W. 1933.

Karger......................................................................D. T. W. 1934, blz. 87.

Von Knebel ............................................................T. Rundsch. 1933, blz. 746.

I.aesecke ..................................................................Z.schr. f. Chir. 1933.

Oppenhumen ............................................................D. M. VV. 1933.

SchilLner..................................................................T. R. Sch. 1934.

Steffens....................................................................T. R. Sch. 1933, blz. 844.

Velu en Zottner....................................................B. Acad. Vet. 1934. blz. 407

Weese (Scharf) ......................................................D. T. W. 1932.

Evipan-Natrium ist bei Katze, Federvieh, Kaninchen und Meerscheinchen ein
brauchbares Narkotikum für Operationen von kurzer Dauer. Bei intravenöser
oder intraabdominaler F.inspritzing von bzw. 0,8—1,2 und 1 cc. pro K.G. Körper-
gewicht tritt die Narkose bald ein.

Beim Hunde gibt 0,4 c.c. pro K.G., in Kombination mit subkutaner Injektion
von 1,5 mg. Morphin, eine gute Narkose, die meistens sofort eintritt, und durch-
schnittlich eine Stunde dauert.

Evipan-sodium is a useful narcotic in cats, poultry, rabbits and guineapigs, when
injected intravenously or intra-abdominally in doses of 0,8—1—1,2 and 1 c.c.
respectively per kilogramme body weight.

In dogs a combination of 0,4 c.c. per kilogramme body weight with subcutaneous
injection of 1,5 milligrammes of morphia produces an excellent narcosis, which in
most cases sets in immediately and lasts about an hour.

L\'évipan-soude, injecte par voie intraveneuse ou intra-abdominale constitue
un excellent anesthésique pour le chat, les volailles, le lapin et le cobaye, respecti-
vement à la dose de 0,8 -1 —1,2 et 1 c.c. par kilogramme de poids vif.

Chez le chien une dose de 0,4 c.c. par kilogramme de poids vif en combinaison
avec une injection sous-cutanée de 1,5 milligrammes de morphine donnent une
excellente anesthésie qui dans la majorité des cas commence immédiatement et dure
environ une heure.

Toen een veehouder 200 gram nicotine, 1000 gram weeke zeep en
100 liters water met de hand en den ontblooten arm had gemengd,
ten einde met dit mengsel de vruchtboomen van zijn boomgaard te
besproeien, (het is een veel gebruikt recept), nam hij waar, dat vliegen,
die zich op zijn nog natten arm wilde zetten, bedwelmden.

Dit bracht hem op het denkbeeld vier zijner koeien, die, tegen het
vruchten eten, met den kop aan een der voorbeenen gekluisterd, zich
in den boomgaard bevonden, tegen de vliegenplaag op schoft, rug,
lenden en kruis met dit mengsel in te smeren.

Met een kleine dweil bevochtigde hij genoemde lichaamsdeelen en
gebruikte daarvoor, gelijk bij een later door mij ingestelde weging
is gebleken, voor elke koe slechts 80 gram vloeistof.

Toen hij na eenige minuten met de laatste gereed was liep de eerste
te waggelen, ging liggen, stond weer op, ging weer liggen, draaide
het wit der oogen steeds voor, had het benauwd, kreeg spiertrekkingen
der ledematen en stierf, volgens het verhaal van den eigenaar, onder
stikkingsverschijnselen.

Het kalf dat mede in den boomgaard liep, waarvan de huid niet
was bevochtigd, bleef vrij.

Onmiddellijk werden, met behulp van de buren, de dieren met
groote hoeveelheden water begoten en afgewasschen.

Het mocht niet baten ; na een half uur stierf de eerste koe en binnen
anderhalf uur de drie laatste.

In deze gevallen heeft dus nicotine-vergiftiging plaats gehad door
de intacte huid, voor zooverre deze niet gelaedeerd was door de steken
van de vele vliegen.

Van de 80 gram per dier verbruikte hoeveelheid vloeistof is, naar
mijne berekening, bij reconstructie van het geval, slechts ongeveer
1/4 of 20 gram op de huid gekomen ; de rest is gemorst, langs het haar-
kleed onmiddellijk afgevloeid of daarin blijven hangen zonder de huid
te raken.

In deze 20 gram, gesteld, dat deze hoeveelheid geheel door de huid
was opgenomen, was slechts 0.040 gram nicotine aanwezig of per kg
lichaamsgewicht ongeveer 0.0001 gram.

De werking van de 1 % zeepoplossing op de huid bij de absorbatie
buiten beschouwing latend, is uit deze gevallen gebleken, dat 40 mgr.

Rede van den Voorzitter der Maatschappij voor Diergenees-
kunde bij de opening van de 82ste Algemene Vergadering
op Zaterdag 13 October 1934.

In verband met en naar aanleiding van de kwestie van het Rot-
terdamse abattoir is er in de laatste tijd in tijdschrift en dag-
blad veel over den veearts, de vleeskeuring en de Veeartsenijkun-
dige Dienst gesproken. Naar aanleiding daarvan zij mij de volgende
opmerking gepermitteerd. Dat er onder ons deskundigen zijn, die
in het algemeen belang naar de pen grijpen en met innige over-
tuiging neerschrijven wat zij menen, is een zeer te waarderen feit

Vervolg van bladzijde 1160.
nicotine door de huid opgenomen, voldoende zijn een volwassen rund
te dooden.

De eigenaar heeft van het dooreen roeren van het ioo liters mengsel
geen nadeel, zelfs niet de minste verschijnselen ondervonden.

In het microscopisch bloedbeeld heb ik geen afwijkingen gevonden.
De reuk naar nicotine was, bij het afslachten, van de huid verdwenen.
Kookproef, evenals braad- en eetproef waren negatief, en toen een,
tot oordeelen alleszins bevoegd, collega het met mij ook geschikt voor
consumptie oordeelde, heb ik het vleesch van deze dieren voorwaardelijk
goedgekeurd.

Vier Kühe, die (gegen Fliegen) auf Rücken und Kreuz benetzt worden waren
mit einer Mischung von 200 Gramm Nikotin, 1000 Gramm Seife und 100 Liter
Wasser, starben innerhalb zwei Stunden an Nikotinvergiftung. Für jedes Tier
war nur 80 Gramm Flüssigkeit benutzt worden (also 0.16 Gramm Nikotin).

4 cows which had been moistened on back and croup (against flies) with a mix-
ture of 200 grammes of nicotine, 1 kilogramme of soap and 100 liters of water died
within 2 hours of nicotine poisoning.

For each animal only 80 gram of the liquid had been used, i. e. t6o milligrammes
of nicotine

4 vaches furent mouillées sur le dos et la croupe (contre les mouches) avec un
mélange de 200 gr. de nicotine, 1000 grammes de savon et too litres d\'eau et
moururent en 2 heures par suite d\'une intoxication par la nicotine.

Pour chaque animal on n\'avait employé que 80 grammes de liquide, donc 160
milligrammes de nicotine.

1) Tot mijn spijt zijn deze regels bij het inzenden van mijn rede uitgevallen
zoodat zij eerst heden worden geplaatst. Krediet.

Aan de vrijheid van meningsuiting mag op geen enkele wijze ge-
tornd worden. Integendeel het heeft zijn goede zijde, wanneer in
critische zin toestanden en instellingen worden beoordeeld. Er zit
evenwel een moeilijkheid aan vast, waarmede niet iedere schrijver in
dezelfde mate rekening kan houden. Hij verwacht, dat zijn artikel
wordt gelezen, maar kan niet iedere lezer naar waarde taxeren.

Zo is uit het schrijven van de laatjte tijd de mening naar voren
gekomen, dat er aan de Hoofdinspectie en aan de inspecteurs, die met
het toezicht op de vleeskeuring zijn belast, toch wel heel wat moet
ontbreken, dat de combinatie van de beide diensten funest is en
dat het tijd wordt eens een onderzoek in te stellen naar de toe-
standen, die hier heersen. Mijne Heren, dat zullen de schrijvers niet
hebben bedoeld en allerminst hebben verwacht. Ik voel mij daarom
gedrongen hierover mijn mening te geven en ik doe dat met be-
hulp van een voorbeeld, dat tot U allen wel zal spreken. Denk U
in, dat om redenen van bezuiniging de verloskundige aan onze fa-
culteit zijn ontslag krijgt en dat aan mij wordt opgedragen voor-
taan de verloskunde theoretisch en practisch te doceren. Doe ik het
niet, dan krijg ik mijn ontslag. Ik accepteer de combinatie en geef
U allen het volste recht er om te lachen zo hard U kunt. Maar
wanneer wij 10 jaar verder zijn, zal ik U het lachen hebben ver-
leerd en zal men zeggen: hem is de verloskunde volkomen toever-
trouwd. Toen meer dan 10 jaar geleden twee diensten werden ge-
combineerd en werk aan mensen werd opgedragen, dat ze nog nooit
hadden gedaan, hebben de deskundigen van die dagen daar terecht
tegen geprotesteerd. Het was ook beter geweest, wanneer dat niet
was gebeurd. Er werd toen een nieuwe toestand geschapen en onze
hoofdinspecteur en inspecteurs, die stuk voor stuk kranige mensen
zijn, hebben zich in beide diensten ingewerkt. En nu wij 10 jaar
verder zijn, kunnen we getuigen wat ik na 10 jaar van me zelf ge-
tuigd zou hebben, het zijn de mannen geworden aan wie de inspectie
in beide diensten gerust kan worden toevertrouwd ; mannen, die wij
om hun karakter, hun werkkracht en hun kennis hoogachten en op
wie geen aanvallen mogen worden gedaan als slechte lezers doen of
minder duidelijke schrijvers schijnbaar doen.

In „Norsk Veterinaer Tidsskrift" (1934) geeft collega Lars Slagsyold een zeer
uitvoerige en interessante raededeeling over fluorvergiftiging bij het vee.

De hoeveelheden fluor, die de dieren onder normale omstandigheden met het
voedsel kunnen opnemen, brengen geen nadeelen met zich, omdat dit element
ook in het organisme voorkomt, voornamelijk in het beenderweefsel, en in het
bijzonder in het email der tanden.

Het gasvormige fluor en fluorwaterstofzuur zijn sterk etsende vergiften, en vele
fluorverbindingen hebben een sterk giftige werking. Fluornatrium en kiezelfluor-
verbindingen worden gebruikt als rattenvergift en geven meermalen aanleiding
tot den dood van huisdieren (kippen, honden, katten enz.) NaFl wordt ook gebruikt
als strooipoeder tegen luizen bij pluimvee. Fluor wordt veel gebruikt voor technische
doeleinden. Het fluorhoudende kryolith (Al.Na₃Fl₆) wordt gebruikt bij de alu-
miniumfabricage.

Acute fluorvergiftiging geeft de volgende verschijnselen : verhoogde peristaltiek,
spiertrillingen, versnelde onregelmatige hartwerking, krampen, later verlamming.
Door de sterk etsende of prikkelende werking komt speekselvloed (soms braken)
voor en verhoogde secretie en ontsteking van verschillende slijmvliezen ; bij inade-
ming van F1 of H.F1.-dampen treedt onrust op met verlammingsverschijnselen,
waarna de dood intreedt. Bij acute Fl.vergiftiging worden bloedingen waargenomen
in de slijmvliezen van de ademhalingsorganen en bijna het geheele darmkanaal.
In minder acute gevallen ziet men epitheeldefecten of wonden en necrose (ulce-
reuze stomatitis en gastro-enteritis). Fl.verbindingen worden voornamelijk uit-
gescheiden door de nieren en bij het sectiebeeld komt een min of meer duidelijke
nephritis voor. De longen zijn dikwijls zeer bloedrijk ; het stollingsvermogen van het
bloed is sterk verminderd.

Bij geregelde opneming van Fl.verbindingen in kleinere hoeveelheden kan zulks
aanleiding geven tot een chronische vergiftiging. Reeds vroeger was de aandacht
gevestigd op deze vergiftiging, maar een meer nauwkeurig onderzoek omtrent oor-
zaak en gevolgen van de Fl.vergiftiging is pas ingesteld in de allerlaatste jaren.
De chronische fluorvergiftiging komt voor in de omgeving van aluminiumfabrieken,
waar het gras en hooi, eventueel stroo verontreinigd worden door stof met Fl.ver-
bindingen.

„Statens Veterinaerklinik" stelde met ingang van 1930 een nader onderzoek
in ten opzichte van toestanden in de omgeving van een fabriek, waar de veehouders
elk jaar hinder ondervonden door ziekte van hunne dieren, voornamelijk van
schapen en groot vee. Volgens ziektebeeld en sectiebevinding meent men on-
middellijk infecties of parasitair lijden te mogen uitschakelen, het doet geheel denken
aan een chronische of stofwisselingsziekte.

Verschillende mededeelingen van andere dergelijke fabrieken staan ter beschik-
king. Ook is bekend, dat in het stof uit de omgeving van die fabrieken tamelijk aan-
zienlijke hoeveelheden Fl. verbindingen voorkomen.

Voor het maken van aluminium worden aluminiumhoudende stoffen met fluor-
houdend kryolith behandeld in de electrische gloeioven ; er ontwikkelen zich groote
hoeveelheden gas. Dat vele Fl. verbindingen in dit gas voorkomen, merkt men dui-
delijk aan de prikkeling op de slijmvliezen en ziet men aan de vensterruiten in de
labriek, die door de regelmatige inwerking van deze stoffen onregelmatig mat en
ondoorzichtig zijn geworden ; koolstof, aluminiumstof en andere stofffen en ver-
bindingen zetten zich in de fabriekslokalen af.

Een gedeelte van die stoffen komt ook voor in de naaste omgeving van de fabriek ;
in verband hiermee en met de scherpe gassen die dikwijls worden waargenomen,
hebben de planten de neiging te verwelken, verkwijnen of dood te gaan ; ook op

grootere afstanden kan men dit Opmerken. Gras schijnt er nog het best tegen bestand
te zijn.

Bij onderzoek van het voedsel blijkt per K.G. hooi van 200 a 250 m.gr. Fl. aan-
wezig te zijn, terwijl een gelijke analyse bij andere goede hooimonsters 50 m.gr.
per K.G. aanwijst.

Behalve het bestoven hooi, zooveel de dieren tot zich willen nemen, krijgen zij
dagelijks krachtvoer, voornamelijk haver. Gedurende de eerste maanden nemen de
dieren het hooi goed op, terwijl geen stoornissen in den algemeenen toestand worden
waargenomen; wel valt op dat het voorste deel van de schapen grauw in de wol
wordt tengevolge van het stof uit het hooi.

Na ± 3 maanden wordt de eetlust minder, de dieren worden slap, liggen meer,
hebben tranende oogen en zijn iets lichtschuw, worden ruw en grof in de wol en dun.

Het gewicht is sterk verminderd. Nog eenige maanden later zijn de dieren
sterk vermagerd, zij hebben geen koorts, tooneri evenmin andere ziekteverschijn-
selen ; wel toenemende zwakte en oogsecretie.

Wanneer de proefdieren goed voedsel krijgen, neemt het lichaamsgewicht weer
spoedig toe. Als daarop weer het oorspronkelijke voedsel wordt gegeven, nemen de
dieren weer af in gewicht, worden mager, anaemisch en traag. De dieren worden
zwak in de beenen, krijgen langs den rand van de onderkaken een reeks kleine
erwtgroote niet pijnlijke, evenmin warme exostosen, welke eveneens te voelen zijn
langs de pijpen van voor- en achterbeenen.

Sectie : Mager, niet cachectisch, geen spierdegeneratie, geen arthritiden. Het
voorste deel van het darmkanaal iets verdikt ; de nieren bleek, lichte chronische
ontsteking met vermeerderde bindweefselvorming. Geen parasieten, geen verschijn-
sel van infectie ; bij bacteriologisch onderzoek geen groei ; vele beennieuwvormingen
langs de kaakranden en pijpbeenderen ; andere beenderen hebben geen afwij-
kingen onder het beenvlies. Pijpbeenderen zijn bros, hebben groote mergholten.
De spongieuze beenderen zijn week, ook de kaken en de wervelzuil. Opvallend zijn de
scherpe lange emailpunten aan de kiezen, waarschijnlijk door het wegslijten van de
weekere deelen door het fabrieksstof waarin ook het schuurmiddel, het scherp-
kantige aluminiumoxyde voorkomt.

Bij dagelijksche toediening van Fl.verbindingen, gelijkstaande met 0.200 a
0.250 gram Fl. per dag (d.i. 0.46 Gr. kryolith of 0.55 Na.Fl.) krijgt men dezelfde
verschijnselen. Bij de best oplosbare stoffen (Na.Fl.) zijn de vergiftigingsverschijn-
selen het ernstigst; tandafwijkingen komen dan niet voor. Bij proefneming is ge-
bleken dat bij den proefhond bij stijgende doses (vano.i—0.5—1 Gr. per etmaal).
Na Fl. de uitscheiding pas begon bij de dosis van 0.5 Gr. per dag. De dosis is zeer
individueel, omdat acute vergiftigingen werden waargenomen bij een enkele dosis
van 0.5 Gr., zelfs van 0.25 Gr.

Bij chemisch onderzoek van de beenderen en de tanden blijkt bij chronisch ver-
giftigde dieren het Fl.gehalte sterk verhoogd te zijn.

De verschijnselen bij chronische Fl.vergiftiging zijn : gebrek aan eetlust, braken,
verstopping, slechte spijsvertering, anaemie, stijfheid in den rug en de ledematen,
op rheumatiek gelijkende pijnen.

Wanneer een kudde schapen graast op een bestoven weide worden altijd ver-
scheidene ziek. Gebrek aan eetlust werkt waarschijnlijk mede tot afmagering en
anaemie.

Runderen krijgen veelal diarrhee, vermageren en geven weinig melk, worden
opvallend traag en stijf; beenfracturen zijn niet zeldzaam; de klauwstreek is dik-
wijls pijnlijk en de klauwen worden dikwijls lang en hard ; ontsteking van oogslijm-
vliezen en tranenvloed komt bij alle dieren voor ; dikwijls moeten verschillende dieren
ontijdig worden afgemaakt.

Zonder twijfel mag worden aangenomen, dat Fl. de oorzaak van de exostosen
is, omdat deze voorkomen bij eiken vorm van Fl.vergiftiging (hetzij door bestoven
voedsel of door toediening van Fl. verbindingen bij gezond normaal voedsel).

Trouwens de meest opvallende verschijnselen vindt men aan het beenderstelsel.
Het beenmerg is beslist atrophisch. Het vet in het beenmerg is bijna geheel verdwenen
en vervangen door een kleurloos tot roodgeel geleiachtig vocht. De beenderen zijn
bros, terwijl beennieuwvormingen voorkomen bij de peesaanhechtingen (bij mensch
en dier bij F\'luorose). K. Huizinca.

Minett, Wooldridge en Sheater i) geven een interressant verslag betreffende
een voederproef met rioolwater, voor en na het passeeren eener „zuiveringsinstal-
latie". Aanleiding tot dit ondezroek waren verschillende eischen tot schadevergoeding,
ingesteld door veehouders, wier vee door rioolwater zou zijn vergiftigd. Als proef-
runderen werden gebruikt : een melkgevende koe (die tijdens de proef een levend
kalf wierp), een guste koe en een ij jarige guste pink.

De dieren kregen naast hun voedsel (hooi, koeken) een hoeveelheid rioolinhoud
zoowel voor als na het passeeren der zuiveringsinrichting, welke materie zonder
tegenzin werd opgenomen.

Gedurende de proef werden aan de runderen geen afwijkingen geconstateerd ;
de melkgift bij de drachtige koe was niet minder dan in vroegere perioden, terwijl
het lichaamsgewicht der guste proefdieren toenam.

Ook bij sectie op de dieren, welke gedaan werd nadat de proef 20 maanden ge-
duurd had, werden geen afwijkingen gevonden.

Aansluitend aan het besproken onderzoek beschrijft P. in de „discussion" gevallen
van „veevergiftiging" op weiden waar de koeien in de gelegenheid waren riool-
water (gezuiverd) op te nemen.

De koeien werden n.m.1. op de bewuste weiden ziek, onder verschijnselen van para-
tuberculose ; na verweiden genazen de dieren spontaan. Door de eigenaars werd
een eisch tot schadeloosstelling ingediend. Deze eisch zou dus op grond van de be-
schreven proef moeten worden afgewezen.

P. is echter van meening dat het. niet uitgesloten is dat rioolvuil, te zamen met
gras (en dus niet met droog voer, zooals in de beschreven proef), wel schadelijk zou
kunnen zijn.

Stableforth wijst er op dat rioolwater menschelijke faeces, urine, afvalwater,
waschwater enz. bevat, dat het van menschelijken en dierlijken oorsprong is. Riool-
water, speciaal van dierlijken oorsprong zou specifieke veeziekten-veroorzakers
kunnen bevatten.

Belangrijk voor ons is de mededeeling, dat in Engeland blijkbaar alleen gezui-
verd rioolwater op beken en rivieren geloosd wordt (zooals misschien bekend is, is
dit bij ons niet het geval).

Lander gaat uit van het standpunt, dat rioolwater faeces en urine-bestand-
deelen bevat, en komt tot de conclusie dat de scheikundige stoffen geen ziektever-
schijnselen kunnen veroorzaken. Eenige restrictie wordt gemaakt voor albumi-
noiden.

Schr. vergeet echter dat naast huishoudelijk, een groote hoeveelheid industrie-
rioolwater wordt geloosd!

(Uit praktisch oogpunt bezien, heeft dit onderzoek zeer zeker belang ; de kwestie
is echter bij lange na niet opgelost. Speciaal voor ons land, nu verschillende gemeenten
een riooleeringssysteem krijgen, zonder behoorlijke zuiveringsinstallatie, is deze
zaak momentcel van belang. Ref.). W. P. C. Bos.

1) Minett, Wooldridge, Sheather : An experimental enquiry concerning so-called
servage poisoning in cattle. The vet. Ree. 1934. No. 6, p. 148.

Als tegengif bij acute sublimaat-vergiftigingen raadt Rosenthal i) aan sulf-
oxylaat, dat weinig giftig is. Hij deed proeven op ratten en honden.

Het sulfoxylaat heeft een sterk reduceerend vermogen, en doet in het lichaam
het sublimaat omzetten in onoplosbare, minder giftige kwikzouten en metallisch
kwik.

Tien gevallen van sublimaat-vergiftiging (door 2-4 tabletten van 0,5 gram),
werden (meestal 0,5 tot 3 uur na het innemen) met sulfoxylaat behandeld. Alle ge-
nazen zonder noemenswaarde nier-beschadiging.

Schrijver raadt aan : maagspoeling met 0,5% sulfoxylaat, zoo dat ongeveer
200 c.c. in de maag achterblijft ; onmiddellijk daarna 10 gram sulfoxylaat in 100—
200 c.c. aqua dest. langzaam (20—30 minuten) intraveneus toedienen, fn ernstige
gevallen 4—6 uur later nog eens 5—10 gram intraveneus. Men moet zuivere sulf-
oxydaat gebruiken. (Schrijver gebruikte sulfoxylaat-Merck).

Linton en Thin 2) vermelden een vergiftiging van ossen door het eten van lau-
rier- en vlierbladeren. Vier ossen graasden in een wei waar ze, door een gebroken
omheining, laurier- en vlierstruiken konden bereiken, (prunus lusitanica en sain-
bucus nigra). Toen de dieren reeds meer dan 3 weken in de wei waren, stierven
plotseling 3 ossen. Acht dagen te voren waren ook schapen in die wei gedaan ;
waarschijnlijk vonden de ossen het gras toen minder smakelijk en begonnen zij
van de bladeren te eten.

Bij chemies onderzoek bleken de laurierbladeren te bevatten : 0,0047% blauw-
zuur (= 0,33 grain per lb. d: 47,5 m.g. per K.G.) ; de vlierbladeren iets meer.

werd door Salusbury 3) vastgesteld bij een jonge zebu, die leed aan een uitge-
breide huidziekte. De behandeling bestond in een wassing met warm zeepwater,
en daarna met 4% oplossing van .Jeyes fhtid (waarvan in \'t geheel 4,5 liter was ge-
bruikt). De volgende morgen lag het dier dood in de stal.

Dr. Albrecht beschrijft de toepassing en de uitwerking van een 5 tal narcotische
middelen n.1. chloralhvdraat, chloroform, aether, avertin en sulfonal. De nieuwe
duitse wet op de dierenbescherming, die chirurgisch ingrijpen bij dieren zonder
locale of algemeene anaesthesie verbiedt, brengt mede dat bovengenoemde pre-
paraten veelvuldig moeten worden gebruikt.

Chloralhydraat kan oraal, rectaal, intraveneus en intraperitoneaal worden aan-
gewend. Per os geeft men 25 a 50 gr. (4 gr. per 100 K.G. lichaamsgewicht) door
drinkwater of met de Neumann-Schultzse slokdarmsonde. Het dier moet vooraf
echter 24 uur gevast hebben. De narcose zou ongeveer een half uur duren ; de te
opereeren streek moet nog locaal geanaestiseerd worden. Rectaal wordt het middel
aangewend in een slijmige oplossing van b.v. gummi arabicum of lijnzaad ; men
heeft 50 & 150 gr. noodig. De uitwerking is onzeker, de toepassing onaangenaam.

Intraveneus toegediend, wordt 25 tot 40 gr. chloraalhydraat in 10% waterige
oplossing in de jugularis geïnfundeerd. De narcose die direct intreedt, duurt een uur.
Aanbevolen wordt steeds een verse oplossing te gebruiken, die op lichaamstempera-
tuur moet gebracht zijn. Een enkele keer schijnt trombophlebitis op te treden.

1) Journal Amer. Med. Ass. 1934: ref. in Ned. Tijdschr. v. Geneesk. 1934, II,
No. 26, blz. 3043.

2) R. G. Linton and R. G. Thin : Poisoning of bullocks by portugal laurel and com-
mon elder. The Vet. Record. 1934, No. 33, p. 935.

3) H. M. Salusbury : A case of poisoning in the ox foltowing medical application of
phenol. The Vet. Record, 1934, No. 33, p. 936.

Aangeraden wordt daarom in plaats van een waterige oplossing, een oplossing van
i% natrium-citraat te nemen.

Intraperitoneaal wordt het ingespoten, opgelost in phys. NaCl, waarvan op 2 gr.
chloralhydraat i gr. natrium-citraat is toegevoegd. De narcose zou 20 ä 30 min.
na de injectie intreden en minstens 40 min. maar soms 2^3 uur duren. Nadeelige
gevolgen zijn niet waargenomen.

Chloroform en Aether. Met 50 gr. chloroform krijgt men in 10 tot 15 min. een diepe
slaap. Voor een operatie, die een uur duurt heeft men 100 tot 120 gr. noodig. Men
moet de dieren van te voren 24 uur laten vasten en kan ze 2 uur na de operatie
weer voederen. De narcose eindigt ongeveer 15 min. na de laatste inhalatie.

Aether gedraagt zich vrijwel als chloroform. Het is echter duurder. Beide mid-
delen hebben tegen, dat ze gedurende de operatie steeds moeten worden toege-
diend en hun uitwerking gecontroleerd.

Avertin, dat oraal, rectaal en intraveneus zou kunnen worden toegepast is een
onbruikbaar preparaat, terwijl met sulfonal in de veterinaire praktijk nog te weinig
is gewerkt dan dat er een oordeel over uitgesproken kan worden. H. L.

Über algemeine Narcose beim Pferde. Ein Überblich über neuere Beobachtungen
und Erfahrungen für Praktiker. (Dr. A. Albrecht) Tier. Rundschau, 1934, No. 34,
Pag- 594-

Wright heeft het gebruik van avertine gestaakt en heeft nembutal daarvoor
in de plaats genomen om de volgende redenen :

Nembutal is een wit kristallijn poeder (natriumaethylbarbituraat), is goed op-
losbaar in water en wordt afgeleverd in buisjes van £ en 1 £ gr. of ook wel als steriele
oplossingen (1 c.c. = 1 gr.).

Wright paste het intraperitoneaal toe. De graad der narcose is hierbij constanter
dan bij orale toediening ; de duur der narcose is daarbij ook korter (3—4 uur) ;
de toxiciteit is gering.

De dosis varieert van J—1 grain per pond lichaamsgewicht. Het doel is te ver-
krijgen een lichte anaesthcsie, complete analgesie; en verslapping der spieren ;
de reflexen blijven behouden.

Een nadeel is dat wanneer het middel in een subanaesthetische dosis wordt ge-
geven, de dieren hyperaesthetisch kunnen worden. Bij nadeelige invloeden op de
ademhaling is aangewend Co₂, atropine, caffeine, kamfer, coramine.

Mededeelingen van het Rijks-instituut voor Pharmaco-therapeutisch
Onderzoek. No. 26. (Jaarverslag over 1933).

Fissan-preparaten. Deutsche Milchwerke A. G., Zwincenberg, Hessen)
werden onderzocht. In den laatsten tijd worden een aantal preparaten in de handel
gebracht, waarin zouden voorkomen : een colloïde stof fissan genoemd, colloïd labiel
melkeiwit en diatomeeën.

Fissan-colloïd : is een basisch silicium-fluoride, een zeer lichte stof; de colloïde-
chemicus die een monster onderzocht, achtte het echter uitgesloten dat fissan als
colloïde kan fungeeren. De hoeveelheid fissan (kiezelzuur) die in sommige pre-
paraten vastgesteld kon worden, bedroeg slechts enkele procenten.

Colloid labiel melkeiwit : zou een labiel (tot ontbinding geneigd en tussen eiwit en
albuminose staand) colloïd eiwit zijn, met waardevolle therapeutiese eigenschappen.
Volgens het Rijks-instituut is omtrent de aard van het labiele melkeiwit twijfel
gerechtvaardigd.

Diatomeeën : Bij microscopies onderzoek van eenige preparaten werden slechts
spaarzaam diatomeeën gevonden.

Fissan-poeders. De basis der fissan-poeders zou gevormd worden door diatomeeën
(met groot opzuigingsvermogen), die door middel van het zeer volumineuze fissan-
colloïd, een zeer fijn omhulsel van desinficientia hebben verkregen en langs physiolo-
gische weg, bij bloedtemperatuur, met labiel eiwit zijn gebonden.

Fissan-wondpoeder : bleek te bevatten : zinkoxyde, talk, zetmeel, siliciumdioxyde
(fissan) en 1,41% eiwit.

Fissan-ichthyolpoeder bevat volgens fabrikant: colloïde melkeiwit-poeder, waarin
de eigenschappen van fissan, ichthyol en colloïde zwavel vereenigd zijn :
2% ichthyol, 1% colloide zwavel, 0,2% zwavel in verbinding met de bekende
fissanpoeder basis. Gevonden werd zinkoxyde, talk, ichthyol, eiwit, siliciumdioxyde
(fissan).

Fissan-zwavelpoeder : volgens fabrikant : colloïde zwavel in ultramicroscopies
fijne verdeeling in fissan-colloïde. Gevonden werd : zinkoxyde, talk, eiwit, silici-
umdioxyde (fissan), en 1% zwavel (waarschijnlijk colloidale).

Fissan-schudmixtuur: werd gevonden : zinkoxyde, talk, zetmeel, glycerine, silici-
umdioxyde (fissan), en aluminiumacetaat.

Unguentum Fissani: volgens fabrikant : organiese, sterk geïoniseerde emulsie van
labiel melkeiwit, in verbinding met fissan-colloid. Gevonden werd : met volvet
bereide zalf. die kleine hoeveelheden boorzuur, siliciumdioxyde (fissan) en eiwit
bevat. Volvet ongeveer 76%, water 20%, eiwit 1,5%, aschgehalte niet meer dan
2,5%-

Adevitan (N.V. Orgapharm, Amsterdam) is een levertraan bereid uit de levers
van hippoglossus (heilbot) en heeft een hoog gehalte aan vitaminen A en D ; het
is 60 maal zoo sterk als de gewone levertraan, zoodat kleine doses (eenige druppels)
per dag, voldoende zijn. (Verkrijgbaar in flesjes van 10 gram, en doosjes van 24
capsules a 180 m.g.).

Jorondellen (Dr. Willman Sohwabf.) zijn jodiumhoudende parels, om begin-
nende verkoudheden te onderdrukken ; ieder uur een parel in de mond laten smelten.

Perlalan (0. F. Boehriger & Soehne, Mannheim) is gekristalliseerd follicel-
hormoon, verkregen uit de urine van drachtige merries ; (formule Ct8H2202) ;
Dosis voor injectie : 0,2—0,6 m.g. ; (in flacons van 10 c.c.). Het wordt gebruikt bij
onvoldoende functioneeren van het ovarium.

Perlatan-calcium, in tabletten van 0,01 m.g. perlatan, 0,25 gr. lactas calcicus
en 0,05 gr. bromet.natricum.

Dulca-gan (Winzer, Walldorf, bij Frankfurt) is zilvertetraboraat (Ag2B4Ü7)
dat in oplossing voor oogwater wordt aanbevolen. De oplossingen kunnen verhit
en gesteriliseerd worden.

Hydrocerine (Boehrinc.er Sohn, A. G.) is een zalfconstituens dat wordt toege-
voegd aan parafine, vaseline en andere vetten, om het wateropnemend vermogen
te verhoogen. Vooral ook voor huidcrémes gebruikt.

Irradex (Parke Davis, London) is een Vitamine-preparaat met een aangename
moutsmaak : bevat ijzer, mangaan en vitaminen A. B. en D. (Het A komt overeen
met dat van levertraan ; B. wordt uit extract van tarwe verkregen ; D. door viosterol.

Dosis : Kind : een eetlepelvol per 24 uur, vermengd met voedsel ; volwassenen
3 maal daags een eetlepel.

Octinum (Knoll & Co.) is methyl-octenylamine, en komt als wijnsteenzuur
zout en als hydrochloride in de handel voor. Het werkt verslappend op de gladde
spieren (5—10 maal krachtiger dan papaverine terwijl de giftigheid maar 2 maal
zoo sterk is) ; verlamt ook de peristaltiek van de dikke darm ; is een spasmolyticum
en antidolorosum. Tabletten van 150 m.g. (3 X daags 1 tablet).

Geburtshilfe beim Pferd. Beobachtungen und Erfahrungen eines Prak-
tikers. von Dr. med. vet. M. Jöhnk, Verlagsbuchhandlung von Richard Schoetz,
Berlin 1934. Prijs M. 4.40.

Aan de zeer prijzenswaardige gewconte van Jöhnk om van iedere verlossing bij
paarden in zijn 26-jarige praktijk aanteekeningen te maken, danken wij dit boekje
van 94 bladzijden.

Jöhnk geeft in dit boekje een overzicht van de 221 abnormale verlossingen bij
paarden, die hij heeft verricht.

Hij beschrijft op een duidelijke manier allerlei abnormale liggingen van het
veulen zoowel bij kop- als stuitligging en hun reposities.

Jammer is het, dat hij in gevallen, dat repositie onmogelijk was en hij tot embry-
otomie moest overgaan, geen gebruik gemaakt heeft van het toestel van Thygesen.
Zeker had hem dit toestel in vele gevallen den arbeid aanmerkelijk verlicht en was
ook voor het moederdier het verloop gunstiger geweest.

Hier en daar beschrijft hij embryotomie-methoden, die mij vrij gevaarlijk voor-
komen ; bijvoorbeeld op bladzijde 50 snijdt hij bij een niet te reponeeren tarsaal-
ligging de achillespeezen door en laat daarna het veulen door enkele personen
naar buiten trekken. Ik zou in dit geval doorzagen van de larsaalgewrichten gepre-
fereerd hebben boven de door hem beschreven methode.

Zoo ben ik het op verschillende plaatsen niet eens met de door hem gevolgde
methoden, maar dal doet niets af aan het feit, dat ik het boekje met veel genoegen
gelezen heb en het de collega\'s, die veel met paardeverlossingen te doen hebben,
ter lezing aanbeveel.

No. i (1934) Van de Verslagen en mededeelingen van de Directie van
den Landbouw is verschenen, bij de Algemeene Landsdrukkerij, den Haag, Prijs

Dit boekwerk bevat de verslagen van de takken van dienst ressorteerende onder
de Directie van den Landbouw en wel over r 931.

Behalve vele nuttige gegevens omtrent het Landbouwonderwijs (waaronder ook
de cursussen vallen door dierenartsen gegeven en een kort verslag van de Veeartse-
nijkundige faculteit) zijn beknopte verslagen van de proefstations, Bodemkundig
nstituut, Veeartsenijkundigen Dienst met Rijksseruminrichting, opgenomen.

Calcium-Clavipurine (Gehe & Co.) is een verbinding van clavipurinc (geza-
menlijke alkaloïden van secale cornutum) met calcium resorpta ; (in tabletten).

Ortal-sodium (Parke Davis) is hexyl-aethyl-barbituurzuur natrium ; hypno-
ticum ; capsules van 3 gram.

Reclidon (J. D. Riedel-de Haen) is een nalriumzout van sek.amyl-broom-
allylmalonylureum. Het lost in water op, maar wordt door het koolzuur van de
lucht ontleed ; het is een homoloog van pernocton en evenals dit een der sterkste
slaapmiddelen. Bij rectale toepassing volgt binnen een kwartier slaap; daarom
gebruikt bij operaties en in de psychiatrie voor geesteszieken. In de handel als 10%
gestabiliseerde oplossing en als suppositoria. Ampullen van 10 c.c. ; flesjes van 100 c.c.
en suppositoria die 0,4 gr. rectidon bevatten.

Vitalonin (Curta & Co. Berlin) bevat in 100 gram 5 m. g. arsenicum, 2,5 m.g.
nitras strychnini, 10 m. g. racedrine, 1,25 gr. extr. fluid. seminis cola en vitamine
B.; aanbevolen als tonicum, bij dyspepsie, ondervoeding. Vrijburg.

Op bladzijde 1055 van afl. 19, Oct. 1934, van het Tijdschrift voor Diergenees-
kunde wijdt de plaatsvervangend Directeur van het abattoir te Amsterdam,
R. H. Veenstra, een beschouwing aan de jaarverslagen der Inspectie om er op te
wijzen, dat de door de keuringsdiensten vermelde cijfers betreffende cysticercosis
zoo weinig systematisch zijn opgesteld, dat zij geen voldoende inzicht geven om-
trent de wijze waarop het onderzoek door de verschillende keuringsdiensten wordt
uitgeoefend noch van de positieve resultaten voor de Volksgezondheid hiervan,
waardoor de hoofdzaak niet voldoende wordt belicht.

Deze opmerking is inderdaad juist en ik moet erkennen mij tot nu toe, ook voor
1933, te hebben bepaald tot het vermelden en vergelijken van de cijfers, die in
rubriek I van staat III worden gevraagd, dus van de gevallen waarin afgestorven
cysticerci werden aangetroffen.

Doordat dit verslag 3 jaar na het bëeindigen van het tijdvak waarop het betrek-
king heeft is verschenen, zijn de mededeelingen, onderzoekingen enz. inmiddels
reeds hier en daar gepubliceerd.

Toch heeft dit „groen boek", als al zijn voorgangers, met het aantal gegevens
in klein bestek bij elkaar gebracht, groote waarde. v. d. Plank.

In kort bestek van 110 bladzijden geven L. van Es en J. F. Olney i) een
luchtige, maar overzichtelijke beschrijving van de voornaamste pluimveeziekten,
voorkomend in den staat Nebraska der V. S.

Overal echter, waar de pluimveehouderij intensief wordt gedreven, heeft dit
bedrijf, kleine variaties daargelaten, met dezelfde ziekten te kampen, zoodat een
dergelijk werk ook voor belanghebbenden in andere landen waarde kan hebben.

De Schrijvers behandelen eerst de factoren welke van belang zijn ter verkrijging
van gezonde, resistente dieren, waarbij vooral nadruk wordt gelegd op de hygiëne
in huisvesting en voeding. Vervolgens wordt een overzicht gegeven van de belang-
rijkste infectieziekten. Zeer in het algemeen worden hiervan op vlotte min of meer
populaire wijze oorzaak, diagnose, sectiebevinding, verloop en bestrijding beschre-
ven. Daar dit zich voor een nadere bespreking niet leent, kan volstaan worden met
het maken van een enkele opmerking.

Zoo valt bij voorbeeld op, dat de oorzaak van de „Roup" (Coryza infectiosa)
als onbekend wordt aangegeven, terwijl reeds in 1931 door de Blieck en nadien
door verschillende andere onderzoekers als zoodanig een microörganisme werd
gevonden, behoorend tot de haemoglobinophile bacteriën.

Een duidelijke kijk op de toestanden inzake den handel in sera en entstoffen, zooals
deze in sommige deelen der V. S. voorkomen, ontvangt de lezer in het gedeelte,
dat handelt over het pullorum-onderzoek door middel van de agglutinatie-methode.
Ter verkrijging van het hiervoor benoodigde antigeen wordt men verwezen naar
dierenartsen, drogisten en handelaren in pluimveeartikelen.

Het werkje wordt besloten met een opsomming en korte bespreking van de voor-
naamste ecto- en endoparasieten, in welk verband de verschillende behandelings-
methoden tamelijk uitvoerig worden vermeld. De Davainea proglottina wordt
hierbij niet genoemd, zoodat men geneigd is aan te nemen, dat deze parasiet, overi-
gens cosmopoliet in haar verspreiding, in Nebraska niet voorkomt.

University of Nebraska. College of Agriculture. Experimentai Station Lincoln ;
Bulletin 290, July 1934.

In de Hoofdbestuursvergadering van 11-12 October 1934 zijn, voorloopig voor
één jaar, de volgende bindende besluiten in zake de tubereulose-bestrijding voor
de afdeeling Overijssel, goedgekeurd.

1. De leden van de afdeeling Overijssel der Maatschappij voor Diergeneeskunde
verplichten zich geen tuberculine af te geven aan anderen dan aan dierenartsen
of onder hun direct toezicht werkend hulppersoneel.

2. De leden van de afdeeling Overijssel der Maatschappij voor Diergeneeskunde,
geen volambtenaar zijnde, verplichten zich bij deelneming aan eenige tuberculose-
bestrijding, de „vrije dierenartsenkeuze" zonder eenig voorbehoud te aanvaarden.

Nu deze aangelegenheid in ons Tijdschrift ter sprake is gebracht en mij herhaal-
delijk is gebleken, dat vele dierenartsen de Jaarverslagen van den Hoofdinspecteur
niet in handen krijgen, lijkt het mij gewenscht ook op deze plaats mede te deelen,
wat in het Jaarverslag 1932 door mij over het voorkomen van cysticercus inermis
werd vermeld.

De bedoelde passage luidt : „Het is den Inspecteur te Amsterdam opgevallen,
,.dat evenals het vorig jaar door den keuringsdienst te Amsterdam betrekkelijk
„weinig gevallen van cysticercose worden gerapporteerd. Van de 46.092 te Am-
sterdam gekeurde runderen bleken er slechts 104 of 0.22 % finnen te bevatten,
„terwijl het percentage voor de gezamenlijke overige keuringsdiensten in Noord-
,.holland 0.79 bedroeg en de keuringsdienst te Haarlem zelfs 162 gevallen bij run-
,,deren rapporteert, wat overeenkomt met een percentage van 1.6."

Daar Veenstra nu van meening is, dat uit deze mededeeling door minder critisch
lezenden onjuiste of voorbarige conclusies kunnen worden getrokken, wil ik gaarne
aan zijn bezwaren tegemoet komen en de door beide genoemde keuringsdiensten
vermelde cijfers systematisch vergelijken op de door hem aangegeven wijze.

Uit dit vergelijkend overzicht blijkt, dat door den keuringsdienst te Haarlem
naar verhouding ook veel meer levende cysticerci worden opgespoord dan
door die te Amsterdam, waaruit echter niet zonder meer behoeft te volgen, dat
het onderzoek op deze voor de gezondheid van den mensch schadelijke parasiet
te Amsterdam niet met de nocdige nauwkeurigheid geschiedt, doch ook nu zullen
minder critisch lezenden deze voorbarige conslusie kunnen trekken.

Het feit op zich zelf, dat de door beide meergenoemde keuringsdiensten vermelde
cijfers betreffende cysticercosis zoo uiteenloopen, is echter van genoeg beteekenis
om er de aandacht op te vestigen, opdat kan worden getracht na te gaan, aan welke
oorzaken deze belangrijke verschillen zijn toe te schrijven.

3- De leden van de afdeeling Overijssel der Maatschappij voor Diergeneeskunde
verplichten zich bij deelneming aan eenige tuberculose-bestrijding, steeds een
tarief te berekenen dat is vastgesteld in overleg met het afdeelingsbestuur.

Werkgebied: de provincie Overijssel, met uitzondering van de navolgende ge-
meenten, welke behooren tot het werkgebied der afdeeling Gelderland-Overijssel :
Deventer, Diepenveen, Bathmen, Olst, Wijhe, Heino, Dalfsen, Zwolle, Zwoller-
kerspel, Staphorst, Hasselt, Kampen, Kamperveen, Zalk Veecaten, Wilsum, IJssel-
muiden, Grafhorst, Genemuiden, Zwartsluis, Stad Vollenhove, Ambt Vollenhove,
Blokzijl, Blankenham en Kuinre.

In aansluiting aan een daartoe ingekomen verzoek heeft het Hoofdbestuur in
zijn vergadering van 11-12 October 1934, overeenkomstig het op de algemeene
vergadering van 12 October 1934 aangenomen art. 26a van het Huishoudelijk
Reglement, de vereeniging van een aantal (72) leden der Maatschappij, die in
het bijzonder beoefenen de kennis der menschelijke voedingsmiddelen van dier-
lijken oorsprong, erkend als een groep der Maatschappij, onder den titel : „Groep :
Kennis der menschelijke voedingsmiddelen van dierlijken oorsprong."

Reglement voor de Groep ,,Kennis der Menschelijke voedingsmiddelen van Dierlijken
oorsprong", uit de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Art. 1. Het bestuur der groep bestaat uit ten minste 6 personen. Zij worden
— voorzitter en secretaris-penningmeester als zoodanig — door de leden gekozen.

Elk jaar treden 2 leden af, de eerste maal volgens een bij loting opgemaakt rooster.

Elk lid is bij aftreding slechts eenmaal herkiesbaar ; de secretaris-penningmeester
is steeds herkiesbaar.

Bij de uitoefening van zijn taak als gecommitteerde (art. 2 van het Huishoudelijk
Reglement der Maatschappij) zal het bestuur zooveel mogelijk schriftelijk of mon-
deling overleg plegen met de leden, tenzij het spoedeischende karakter van het
aanhangige onderwerp of het belang der Maatschappij eischt dat het advies als
zoodanig door het bestuur wordt opgesteld.

Art. 2. De bijdrage der leden in de kas der groep wordt elk jaar door de leden-
vergadering vastgesteld.

Over de contributie wordt, zoo zij niet voor 1 Maart gestort is bij den penning-
meester der groep, per kwitantie beschikt ; de inningskosten worden dan in rekening
gebracht. Is de contributie op 1 Juli van het loopendc jaar niet voldaan, dan eindigt
het lidmaatschap automatisch.

De penningmeester doet jaarlijks op de ledenvergadering rekening en verant-
woording van het gehouden beheer.

Art. 3. Ten minste eenmaal per jaar, en voorts zoo vaak als het Destuur zulks
noodig oordeelt, wordt een vergadering der groep gehouden.

Behalve over huishoudelijke aangelegenheden zullen op deze vergaderingen
uitsluitend besprekingen worden gevoerd over zaken rakende het bijzondere ge-
deelte der diergeneeskunde, waarvoor de groep is ingesteld.

een sectie voor aangelegenheden rakende het toezicht op andere voedingsmiddelen
van dierlijken oorsprong.

Het overleg over onderwerpen rakende een dezer onderdeelen kan door het
bestuur beperkt worden tot de leden van de desbetreffende sectie.

De leden zullen het bestuur mededeelen in welke sectie zij wenschen te worden
ingeschreven, dan wel of zij van beide wenschen deel uit te maken.

Op de Hoofdbestuursvergadering van 11-12 October 1934 zijn, in aansluiting
met art. 1 1 sub 3 der Statuten en art. 12 sub c. van het Huishoudelijk Reglement
op voorstel van het Dagelijksch Bestuur geschrapt als lid der Maatschappij :
C. H. Seecers te Gennep en K. Waal te Voorschoten.

Op dezelfde vergadering zijn aangenomen als lid der Maatschappij :
J. G. Ojeman, Amsterdam-N., Adelaarsweg 30.

P. van Schaik, Utrecht, van der Mondestraat 151.
H. L. L. van Werven, Utrecht, Oudkerkhof 12 en
Th. S. Zwanenburg, Utrecht.

Verslag van de vergadering van de afdeeling Noord-Brabant, gehouden
te *s-Hertogenbosch op 30 September 1934.

Aanwezig waren 15 leden; eerelid \'t Hooft, de voorzitter van de Mij. Prof.
Dr. G. Krediet, introducé Dr. J. Picard, en als gast J. Nijhoff.

De voorzitter opende de vergadering en richtte een speciaal woord van welkom
tot den voorzitter van de Mij. Prof. Dr. G. Krediet, tot Inspecteur Dr. Picard
tot het eerelid \'t Hooft en tot den gast collega Nijhoff.

De notulen van de vorige vergadering werden zonder bemerkingen onder dank-
zegging gearresteerd. Naar aanleiding van de notulen deelde van de Werf mede,
dat door een groothandelaar in kippenvoer gratis entstof wordt verstrekt om kippen
te enten tegen diphterie. Welke entstof gebruikt wordt is niet bekend. De resultaten
echter zijn allertreurigst.

Als afgevaardigde naar de 82e alg. vergadering werd aangewezen A. W. A. Bos
en als plv. afgevaardigde G. v. d. Werf. De afgevaardigde vertegenwoordigt voor
behandeling van punt 1 tot en met drie van het programma dier vergadering 15
stemmen en voor de overige punten 16 stemmen.

Op voorstel van J. Wilmink werd als afgevaardigde van de afdeeling Noord-
Brabant in het Hoofdbestuur gekezen G. van de Werf met 12 stemmen, terwijl
i stem werd uitgebracht op Bos, 1 blanco en 1 ongeldig.

De voorzitter wenschte collega van de Werf geluk met zijn benoeming en
wenschte hem een succesvollen werkkring toe.

G. van de Werf dankte voer de sympathieke woorden van den voorzitter en
het vertrouwen, dat de afdeeling hem schenkt. Hij is volkomen doordrongen van de
belangrijke taak, die hij op zich neemt en zal al zijn krachten inspannen om de be-
langen van de afdeeling zoo goed mogelijk te behartigen.

De afgevaardigde in het Hoofdbestuur kreeg hierna gelegenheid om zich een
oordeel te vormen over het al of niet herkiesbaar stellen van Prof. C. F. van Oijen
als lid van de redactie van het tijdschrift. Hij zal bij het uitbrengen van zijn stem

in het H. B. rekening houden met de wenschen van de leden en zijn stem in een
volgende afdeelingsvergadering motiveeren.

Door de afdeelingsvergadering werd op voorstel van Bos collega J. Kirch met
15 stemmen candidaat gesteld als voorzitter van den C. R., terwijl t stem werd uit-
gebracht op Tenhaeff. Als derde plv. lid van den C. R. werden Dr. Beyers uit
Utrecht en Rutgers uit Friezenveen beide met 8 stemmen candidaat gesteld. Bij
een eventueele herstemming krijgt de afgevaardigde ter alg. vergadering vrij man-
daat.

Collega den Hartog zou de abonnementsprijs van het Tijdschrift voor niet-leden
van de Mij. hooger willen stellen b.v. op ƒ 30,00.

De Voorzitter adviseerde hem om een schrijven te richten aan het Hoofdbestuur
via den afdeelingssecretaris. Het Hoofdbestuur zal dan zijn schrijven met advies
doorzenden aan de redactie van het tijdschrift.

Na de lunch hield Dr. te Hf.nnepe een voordracht over een demonstratie van
Massa-Agglutinatie bij kippen, waarbij hij tevens een wetenschappelijke uiteen-
zetting gaf van verschillende kippenziekten. De aanwezige collega\'s kregen hierna
gelegenheid om zelf de agglutinatie-proef te verrichten.

De Voorzitter dankte Dr. te Hennepf. voor de buitengewoon leerzame rede-
voering, terwijl de vergadering met een hartelijk applaus haar genoegdoening te
kennen gaf.

Kirch deed op verzoek van de firma „Organon" mededeeling van een nieuwe
geneeswijze voor Haemoglobinurie bij paarden n.1. Injectie van 200 eenheden
Insuline. Genoemde firma zou gaarne met de resultaten van toediening bij dit
lijden door de practiseerende collega\'s in kennis worden gesteld. Hierna sloot de
voorzitter de vergadering.

Begin 1933 waren er bij den Centralen Raad twee vacatures, te weten : voor
Voorzitter, door bedanken van van der Slooten, voor het lid van Hf.usden, door
zijn benoeming tot Lid van het Dagelijksch Bestuur van de Maatschappij.

Om reglementair uitspraken te kunnen doen, moesten zoo dus steeds de plaats-
vervangende leden op de vergaderingen aanwezig zijn. Door verschillende om-
standigheden was dat niet steeds mogelijk en zoo kon op twee van de vijf bijeen-
komsten slechts een voltallige opkomst worden vastgesteld, en werd het nemen
van besluiten en het doen van wettelijke uitspraken daardoor zeer moeilijk.

Dc Algemeene Vergadering van de Maatschappij in 1933 benoemde tot Voor-
zitter van den Centralen Raad den Oud-Voorzitter van de Maatschappij Dr. Dhont.

In plaats van het lid Klauwers, die bedankt had voor het lidmaatschap, werd
benoemd het plaatsvervangend lid ten Hoopen.

In dc vacature van Heusden werd benoemd P. de Jong. Als opvolger plaats-
vervanger werd aangewezen Klauwers.

Een schrijven van den Secretaris van het Hoofdbestuur over de wettigheid van
besluiten van den Centralen Raad en het volgen van die besluiten door den bur-
gerlijken rechter.

Een geschil tusschen twee collega\'s over de manier van verleenen van dierge-
neeskundigen bijstand aan poli-klinieken voor kleine huisdieren.

Een klacht wegens vermeende overtreding van het begrip „vrije dierenartsen-
keuze".

Behandeld is : De moeilijke positie, waarin een collega zich bevindt, toegelicht
door persoonlijk bezoek.

Een klacht van een collega tegen een niet-lid der Maatschappij, wegens oncolle-
giale handelingen.

Een klacht tegen een collega, wegens het laten verkoopen van geneesmiddelen
door Ieeken.

Een geschil van opvatting tusschen twee collega\'s over de manier van mede-
werking aan poliklinieken.

Een vraag of ook ,,derden", dus niet-dierenartsen, zich tot den Centralen Raad
kunnen wenden.

Behandeld is : Een klacht tegen een collega, betreffende handelingen, niet in
overeenstemming met de waardigheid van dierenarts.

Een klacht tegen een collega, die zich bij afwezigheid liet vervangen door een
candidaat-arts.

Verder had in deze vergadering een mondeling verhoor plaats, werden de uit-
spraken voorbereid, verschillende ingekomen adviezen behandeld en het begrip
„vrije dierenartsenkeuze" besproken.

Behandeld is : Een klacht van een collega en verwijzing daarvan naar den bur-
gerlijken rechter.

Een briefwisseling met het Hoofdbestuur over denverkoop van entstoffen aan
leeken.

Een klacht tegen een collega, wegens het willen herroepen en op de daartoe
gevraagde wijze, van mededeelingen, door hem gedaan zonder zich eerst voldoende
te overtuigen van de juistheid der gegevens, waarop die mededeeling berustte.

Verder werden in deze vergadering verschillende uitspraken gedaan, werden
twee collega\'s in de gelegenheid gesteld om het tusschen hen bestaande geschil
mondeling toe te lichten.

In deze vergadering had een revisie plaats van verschillende oude zaken in ver-
band met nieuw ingekomen stukken en mededeelingen en werd de uitvoering van
de Bindende Besluiten in zake de tuberculosebestrijding in de provincie Friesland
besproken.

Groningen. In den loop van het jaar kwamen eenige verbeteringen tot stand.
Zoo werd op 13 September de nieuwe ingang in gebruik genomen, alsmede een
nieuwe overdekte veeloods, waarin voortaan de levende keuring en de verificatie
plaats vinden. Met de ingebruikneming van deze overkapte veeloods kwam een
einde aan den meer dan 30 jaren geduurd hebbenden toestand, dat het vee op den
openbaren weg levend werd gekeurd en geverifieerd. De hoop wordt uitgesproken,
dat in 1934 de uitbreiding van de runderslachthal en koelhuis zal plaats vinden,
alsmede de bouw van een nieuw voorkoelhuis.

Het slachthuisbedrijf was in 1933 zeer druk ; er werden geslacht voor plaatselijk
gebruik 41977 dieren, voor de vleeschwarenfabriek 8745 dieren en voor export
2873 dieren ; in totaal 3601 dieren meer dan in 1932. Er werden 2624 inspecties
gedaan. Het bact. vleeschonderzoek had 184 maal plaats; met positief resultaat
in de onderstaande gevallen : 2 runderen met pyaemie-staphylococcen, paard
met enteritis-saprophyten, paard met pyaemie-streptococcen, paard met pneu-
monie-coli, 9 varkens met vlekziekte, varken met perforatief peritonitis-coli, met
pyaemië-staphylococcen, met pleuritis-menginfectie, graskalf met peritonitis-
Gartnerbacillen, nuchter kalf met septicaemie-coli en vetkalf met septicaemie-
Gafrtnerbacillen.

Tuberculose-percentage bedroeg voor runderen 15,37 %, graskalveren 2 %,
vette kalveren 0,64 %, varkens 7,3 %, 0,01 % voor schapen en 0,13 % voor paar-
den. Echinococcosê kwam voor bij 1,4 % der runderen, 0,58 % der varkens, 0,3 %
der schapen en 11,8% der paarden.

Gysticercus inermis werd in levenden toestand aangetroffen bij 14 runderen en
i graskalf, in gedegenereerden toestand bij 134 runderen en 3 graskalveren.

Behalve een invoer van 274626 K.G. vleesch en vet uit het buitenland, werden
nog 333675,2 K.G. vleeschwaren uit het buitenland ter keuring aangeboden. Van
elders uit het binnenland werden ter keuring aangevoerd 438235,5 K.G. vleesch
en vet.

In Groningen waren op 31 December 185 bedrijven van vleeschverkoopers en
i vlecschwarenfabrikant ; in de buitengemeenten in totaal 19 dergelijke inrichtingen.

Hergen op Zoom. Ook hier, tengevolge van de crisiswetten, een afneming van de
slachtingen van 7782 in 1932 tot 7265 in 1933.

Tuberculose kwam voor bij 9,26 % der runderen, 3,47 % der varkens en 10,2 %
der kalveren. Echinococcosê werd waargenomen bij t rund (van de 2033 stuks),
20 paarden (van de 66) en 53 varkens (van de 4519) ; cysticercose kwam voor bij
4 runderen.

Betreffende den vleeschkeuringsdicnst in de gemeenten Woensdrecht, Ossen-
drecht, Huybergen en Putte wordt medegedeeld, dat er niet zonder succes naar
wordt gestreefd om de slachtingen in deze gemeenten te concentreercn op gemiddeld
2—3 dagen per week, waardoor de stagnatie in het slachthuisbedrijf, als gevolg
van de tijdelijke afwezigheid van den met den buitendienst belasten keurmeester,
tot een minimum wordt beperkt.

Dit destructiebedrijf omvat g gemeenten, nl. Aalten, Bergh, Dinxperlo, Groenlo,
Lichtenvoorde. Wehl, Winterswijk, Wisch en Zevenaar. Behalve Bergh beschikken
alle gemeenten over een cadaverhuisje, waarheen alle cadavers moeten worden
gebracht. Door het samenbrengen van de cadavers in deze cadaverhuisjes is de
ophaaldienst belangrijk vereenvoudigd. Verwerkt werden 6501 cadavers. Vergeleken
met ig32 is vooral het aantal gestorven nuchtere kalveren belangrijk lager, nl.
232 stuks, en het aantal varkens weer meer, nl. 153 stuks.

De totale hoeveelheid ruw materiaal bedroeg 1.697.400 K.G., waaruit werden
geproduceerd 540.600 K.G. diermeel (of 31,85 %) en 169.316 K.G. vet (of 9,975 %),
waarvoor benoodigd waren 563 ton steenkolen en 47931 kwu. Het is niet ver-
wonderlijk, dat het bedrijf, gezien de lage prijzen voor vleeschmeel en vet, met
een verlies van ruim f 3.200.— heeft gewerkt.

G. had een partij eieren laten opslaan in het koelhuis van het abattoir te Am-
sterdam. Deze partij eieren werd beschadigd en de gemeente deswege aansprakelijk
gesteld voor vergoeding der geleden schade. Gesteld werd, dat de eieren in gezonden
toestand in het koelhuis werden gebracht, doch dat later de inhoud van eenige
kisten is uitgedroogd, doordat door het personeel niet voldoende aandacht werd
besteed aan het vochtgehalte, de temperatuur en de luchtcirculatie, terwijl het
personeel ook proeven dienaangaande deed. De rechtbank kreeg, zooals medege-
deeld wordt in „Gemeentebedrijf en administratie, en gemeentefinanciën" van
5 Oct. 1934, dit geval te beoordeelen.

Voor dit college stelde de gemeente A. zich op het standpunt, dat zij niet aan-
sprakelijk was voor de geleden schade, daar zij slechts zou hebben te zorgen voor
de handhaving van een bepaalde koele temperatuur. Van belang waren ook nog
art. i van hel reglement en tarief van B. en W. voor den opslag van eieren in het
koelhuis op het abattoir en art. 11 van de verordening op het bedrijf, welke be-
paalden, dat de gemeente niet aansprakelijk is voor schade, toegebracht aan goede-
ren, welke zich in de gebouwen bevinden, tenzij deze is ontstaan door schade of
nalatigheid van haar personeel.

De rechtbank vond, blijkens haar vonnis van 16 Juni 1933 (W. v. h. R. 12680),
dat de door de gemeente A. verdedigde opvatting omtrent haar aansprakelijkheid
voor de in casu geleden schade onjuist is. De gemeente, aldus was haar oordeel,
goederen in haar koelhuis opnemende, heeft ook te zorgen, dat de koeling geschiedt
onder zoodanige omstandigheden, dat daarbij aan die goederen geen schade wordt
berokkend. De gemeente A. is zich hier blijkbaar ook wel van bewust, hetgeen blijkt
uit haar eigen stelling, dat sinds 1925 door haar speciaal afdeelingen voor den opslag
van eieren zijn ingericht, alsmede uit de maatregelen, welke zij stelde te hebben
genomen na de klacht van G. Dit in aanmerking genomen, zou de gemeente zich
op art. i van het reglement en tarief voor den opslag van eieren in het koelhuis,
resp. op art. 11 der gemeentelijke bedrijfsordening alleen kunnen beroepen, indien
deze zoozeer met het doel van den opslag strijdige bepaling vóór den opslag aan
G. bekend is geweest. G. ontkent zulks ; de gemeente zal dus deze bekendheid
moeten bewijzen. Indien de gemeente hierin slaagt, zal G. het bewijs hebben te
leveren van de schuld van het gemeentepersoneel ten aanzien van het gestelde
bederf der eieren. G. heeft zoodanige schuld ook voldoende gesteld, waar hij be-
weert, dat de ten processe vermelde maatregelen, welke het personeel na den klacht
van G. over abnormale indroging van diens eieren heeft genomen, de schade in
dezen hebben veroorzaakt.

De rechtbank liet de gemeente ten slotte dus toe, beval haar zooveel noodig
ambtshalve door getuigen te bewijzen, dat G. vóór 4en opslag der eieren bekend
was met de bepalingen van het reglement en tarief voor den opslag van eieren in
het koelhuis op het abattoir, vastgesteld bij besluit van B. en VV. van Amst. van
27 Juni 1924, en/of van de verordening, regelende het gebruik van de veemarkt
en het abattoir, van 29 Jan. 1930. Zij liet G. toe, beval hem, zooveel noodig door
getuigen te bewijzen, dat de indroging der eieren is veroorzaakt door de ten pro-
cesse vermelde maatregelen, welke het personeel na een klacht van hem over ab-
normale indroging van zijn eieren heeft genomen.

Ook bij gedegenereerde exemplaren van cysticerci inermis moet een
onderzoek op levensvatbaarheid worden ingesteld.

De laatste maanden hebben wij herhaaldelijk ondervonden, dat, ook al is een
gevonden runderfin macroscopisch duidelijk gedegenereerd (door een dikke kapsel
omgeven of zelfs min of meer verkalkt), een derdelijke gedegenereerde fin een nog

duidelijk microscopisch zichtbare scolex kan bevatten, zoodat men niet verant-
woord is een dergelijke fin, alleen omdat men geen blaasje, met vocht gevuld, kan
waarnemen, als afgestorven te beschouwen. Sinds wij deze ervaring hebben opge-
daan wordt dan ook elke afgestorven fin nog eens extra microscopisch onderzocht
en is het ons mogen gelukken in eenige gevallen een geheel intacte scolex te kunnen
aantoonen. In het belang van het cysticercosevraagstuk vond ik het gewenscht,
de aandacht van de collega\'s op bovengenoemde waarneming te moeten vestigen.

De Raad voor wetenschappelijk en industrieel onderzoek van Australië heeft,
naar Vas Dias uit Brisbane verneemt (N. R. Ct. van 29 Sept. 1934), een natuur-
kundige opgedragen om in samenwerking met den vleeschkeuringsraad van
Queensland te onderzoeken, of het mogelijk is om door middel van bestralingen de
bacteriën in vleesch te dooden en zoodoende het vleesch langer versch te houden.

De voorzitter van den raad, Dr. A. C. D. Rivett, verklaarde, dat reeds belang-
rijke resultaten bereikt zijn met het afkoelen van vleesch, waardoor het ongeveer
45 dagen versch blijft en dus voor niet te lang verveer geschikt wordt. Na 45 dagen
begint het echter zwart te worden. Men hoopt nu door bestraling de bacteriën
te dooden en deze bewerking toe te passen, voordat men hel gaat afkoelen. Op
deze wijze hoopt men het vleesch nog veel langer goed te kunnen houden en het
daardoor geschikt te kunnen maken voor den uitvcer naar Europa. Dit was tot
dusver slechts mogelijk met bevroren vleesch, dat goedkooper dcch minder smake-
lijk is.

(Blijkbaar wil men het vervoer van versch vleesch van Australië, door toepassing
van de „Fromray Irradiation", een gelijktijdige bestraling van vleesch met ultra-
violette en infraroode stralen, een van de nieuwste methoden voor het conserveeren
van vleesch, waarbij men een sterilisatie van het oppervlak van het behandelde
vleesch verkrijgt, naar Europa mogelijk maken. Ref.).

Blijkens een dagbladbericht hebben de Schiedamsche Slagersvereeniging „On-
derling Belang" en de R. K. Slagerspatroonsvereeniging „Sint Antonius Abt"
aldaar aan Burgemeester en Wethouders vergunning gevraagd voor het oprichten
van een centrale slachtplaats van vee.

Mede door de huidige omstandigheden meenen B. en W. van Haarlem, (Vee-
en Vleeschhandel) dat de slachthuistarieven in hun tegenwoordige samenstelling
en grootte bezwaarlijk te handhaven zijn, zoodat een algemeene herziening der
tarieven dient plaats te hebben ; niet zoozeer ter bevordering van een meerdere
rentabiliteit van het slachthuis, dan wel in het belang van hen, die van deze in-
richting en van de aldaar verstrekte diensten gebruik maken acht het College een
wijziging der tarieven gewenscht.

De rechten, zooals zij thans in een geheel nieuwe verordening zijn opgenomen,
zullen aan vele geuite bezwaren tegemoet komen, terwijl anderszins onbillijkheden
zooveel mogelijk zijn weggenomen.

B. en W. verwachten een. grooter gebruik van verstrekte diensten, waardoor
de nadeelen, verbonden aan een verlaging van verschillende tarieven, zullen worden
gecompenseerd, alhoewel uiteraard de resultaten niet zijn te benaderen.

Meer en meer besluiten de gemeenten uit de provincie Utrecht tot aansluiting
bij de „Gekro". Behalve de gemeente Utrecht zelf hebben nu ook een overeenkomst
met de „Gekro" gesloten de gemeenten Veldhuizen, Maarsseveen en Maarssen, Acht-
tienhoven en Westbroek, Bunnik, Odijk en Werkhoven.

Ook hebben nog Rotterdam en Spijkenisse zich verbonden, terwijl B. en W. van
den Haag een daartoe strekkend voorstel bij den raad hebben ingediend.

In de Kleinveeteelt van 9 October 1934 No. 770 komt voor het Reglement 1934—
\'935 voor de pluimveebedrijven, welke aan de Landelijke Georganiseerde Pullo-
rum Bestrijding (L. G. P. B.) deelnemen ; ingezonden namens de Pullorum-Com-
missie door den administrateur, den Heer H. W. Schilt.

In dat reglement komen de volgende bepalingen voor, die ik ter kennis van de
leden zou willen brengen.

Art. 2. Alleen dierenartsen mogen het onderzoek verrichten of bloed aftappen.
Het onderzoek moet vóór 15 Febr. 1935 gedaan zijn, behoudens uitzonderings-
gevallen, door de commissie te beoordeelen. De dierenarts stelt zich in verbinding
met een door de commissie goedgekeurd Instituut, hetwelk het onderzoek doet
of het antigeen aflevert.

Art. 3. Alle dieren, die op een bedrijf voorkomen, moeten worden onderzocht,
behoudens het bepaalde in art. g........

De L. G. P. B. verstrekt formulieren in duplo, waarop de dierenarts direct na
het onderzoek of na het bloedtappen de verschillende gegevens invult ; de nummers
der ringen of vleugelmerken te vermelden in numerieke volgorde. Hij zendt deze
lijsten bij de oude methode naar de onderzoekende inrichting en bij de nieuwe
methode zendt hij er één exemplaar van aan den administrateur.

Bij de oude methode verschaft de onderzoekende inrichting de gegevens aan
den administrateur der L. G. P. B. zoowel als aan den dierenarts, die ze aan het
betreffende bedrijf kenbaar maakt.

Art. 4. In dit artikel wordt aangegeven de verplichting om binnen drie dagen
nadat de resultaten van het onderzoek aan den eigenaar bekend zijn, besmette
dieren naar een bepaald opgegeven adres te zenden voor slachting ; het is echter
ook mogelijk dat ze onder toezicht van den dierenarts worden geslacht, mits
deze daarvan mcdedeeling doet aan den administrateur onder opzending der ringen
of vleugelmerken.

Art. g. In dit artikel wordt aangegeven welk percentage van de oude en van
de jonge dieren moet worden onderzocht op bedrijven, waar op 1 tot en met 4
en meer achtereen volgende jaren geen besmetting is geconstateerd.

De dierenarts wordt op de hoogte gebracht van het percentage, dat onderzocht
moet worden.

Art. 11 alin. 1. De bedrijven betalen aan hun dierenarts het door dezen in
rekening te brengen bedrag voor het onderzoek of het monsternemen van het bloed.

Alin. 6. Verlangt de dierenarts voor het bloedonderzoek een tarief, hooger
dan door het Hoofdbestuur van de Maatschappij voor Diergeneeskunde aan hare
leden is geadviseerd, dan kan de deelnemer daarvan mededeeling doen aan de
L. G. P. B.

De Minister van Economische Zaken heeft benoemd tot Regeeringsadviseur
der Stichting Ned. Veehouderijcentrale de heeren : Mr. L. Lietaert Peerbolte,
Directeur-Generaal der Volksgezondheid, Prof. Dr. H. C. L. E. Berger, Directeur
van den Veeartsenijkundigen Dienst (in zake vraagstukken van hygiënischen aard)
en H. Tromp van Holst te Utrecht (vroeger voorzitter van de Rundveecentrale).

Vergadering op Zaterdag, 10 November, \'s morgens half elf, in het Patholo-
gisch Instituut, Biltstraat 166, te Utrecht.

Het telefoonnummer voor alle Afdeelingen (ook de Veterinaire) van het Rijks
Instituut voor de volksgezondheid is 11830. Utrecht.

Ten behoeve van de naamlijst van het jaarboekje 1935, richt ik mij tot de
collega\'s die mij de adressen, functies enz. kunnen meedeelen van de volgende
dierenartsen :

De antwoordkaarten, aan deze dierenartsen verzonden, kwamen als onbestelbaar
terug. Voor juiste opgaven bij voorbaat mijn besten dank. Kroes.

Den leden wordt verzocht, voor zoover zij zulks nog niet deden hun contri-
butie ad f 1.— voor 1934 over te schrijven of te storten op rekening van
Prof. C. F. van Oijen giro No. 107380 vóór 15 November a.s.

Na dien datum wordt tot invordering per postquitantie onder verhooging met
de incassokosten overgegaan.

(De cijfers tussen haakjes duiden het aantal vroeger vastgestelde gevallen aan, die

Mond- en Klauwzeer : bij 3120 (1207) eigenaars, waarvan in Groningen bij 361
(112) ; Friesland bij 2598 (1012) ; Drenthe bij 40 (20) ; Ovcrijsel bij 58 (20) ; Gel-
derland bij 29 (11) ; Utrecht bij 1 (2) ; Noordholland bij 16 (23) ; Zuidholland
bij 4 (4) ; Zeeland bij 8 ; Noordbrabant bij 5 (3) eigenaars.

Scabiës (sarcoptes en dermatocoples) bij paard en schaap : 107 gevallen bij 7 eig. (60 bij
4 èig.), waarvan in Groningen (11, waarbij 9 paarden, bij 2 eig.) ; Friesland (3
bij i eig.) ; Drenthe 5 bij 1 eig. ; Overijsel 36 bij 1 eig. ; Gelderland 29 bij 3 eig. ;
Utrecht 25 bij 1 eig. ; Zuidholland 12 bij 1 eig. (46 bij 1 eig.).

Rotkre\'ipel bij schapen : 397 gevallen bij 14 eig. (763 bij 48 eig.), waarvan in Gro-
ningen 98 bij i eig. (109 bij 6 eig.) ; Friesland 71 bij 6 eig. (304 bij 14 eig.) ; Drenthe
(120 bij 13 eig.) ; Gelderland (26 bij 4 eig.) : Utrecht 90 bij 4 eig. (19 bij 1 eig.) ;
Noordholland 79 bij 2 eig. (97 bij 5 eig.) ; Zuidholland 59 bij 1 eig. (88 bij 5 eig.).

Anthrax : 17 gevallen bij 16 eig. (3 bij 3 eig.), waarvan in Friesland 1 ; Overijsel

2 bij 2 eig. ; Gelderland 3 bij 3 eig. (2 bij 2 eig.) ; Utrecht (1) ; Noordholland 3 bij
2 eig. ; Zeeland 2 bij 2 eig. ; Noordbrabant 4, waarbij 2 varkens en 1 paard, bij
4 eigenaars. Vr.

Op bladz. 1070, 15 Oct. No, regel 18 van onderen, staat .... malleïneerde . . ...
moet zijn . . . paarden keurde ....

Den i8den November hoopt Prof. Dr. W. J. Paimans zijn 70sten
verjaardag te vieren.

Geboren te Wagenberg, gemeente Terhevden (N.-Br.) den i8den
November 1864, behaalde hij in 1886 cum laude het veearts-diploma
aan de Rijks Veeartsenijschool te Utrecht. Spoedig vestigde hij zich
als praktizeerend veearts in Oss, waar hij tot 1908 praktijk uitoefende.
Binnen korten tijd had Paimans daar een uitgebreide praktijk ; men
had een onbegrensd vertrouwen in hem, omdat men hem als mensch
en als dierenarts zeer hoog achtte. Uit zijn benoeming tot voorzitter
van de afdeeling Noord-Brabant-Limburg van de Maatschappij voor
Diergeneeskunde blijkt voldoende, dat de jubilaris ook onder zijn
ambtgenooten in het vereenigingsleven een vooraanstaande plaats
innam.

Het is dan ook niet te verwonderen, dat men hem in 1908 noode uit
Oss zag vertiekken om het gewichtige ambt van leeraar aan de Rijks
Veeartsenijschool te aanvaarden.

In zijn 20-jarig docentschap eerst aan \'s Rijks Veeartsenijschocl,
daarna aan de Veeartsenijkundige Hoogeschool en ten slotte bij de
Faculteit der Veeartsenijkunde der Rijks Universiteit te Utrecht heeft
hij veel en nuttig werk voor de opleiding der aanstaande dierenartsen
verricht. Bij zijn benoeming in 1908 strekte zijn onderwijs zich uit
over de verloskunde, de specieele pathologie, de propaedcutische kli-
niek, de stationnaire interne kliniek en de ambulatoire kliniek.

Na enkele jaren behield hij alleen de verloskunde en de ambulatoire
kliniek en werd hem het onderwijs in de geschiedenis der Veeartsenij-
kunde opgedragen.

Zijn colleges over verloskunde muntten uit door helderheid ; van
zijn uitgebreide klinische ervaring hebben velen dankbaar genoten ;
zijn groote belezenheid was bekend.

Ongesteldheid dwong hem in 1928 zijn ambt neer te leggen en korten
tijd later vestigde hij zich metterwoon aan den Groesbeekschen weg te
Nijmegen.

Van daar uit slaat hij nog steeds met belangstelling alles gade, wat
er in de veterinaire wereld gebeurt.

Ik weet mij de tolk van velen in den lande zoowel dierenartsen als
anderen, wanneer ik Prof. Paimans namens hen allen van harte geluk-
wensch met de viering van zijn 70sten geboortedag, hierbij de hoop
uitsprekende, dat het hem gegeven moge zijn, omringd van allen
die hem lief zijn, den i8en November nog vele malen onder gelukkige
omstandigheden te herdenken.

De zuurgraadbepaling in extracten van vleesch, afkomstig van dieren
met ziekelijke afwijkingen, is in den vorm der pH-bepaling nog pas
sedert kort bij de keuring in toepassing. Bij de moeilijkheden, die op
dit terrein voorkomen, en welke duidelijk zijn gebleken bij de bespreking
van de melkzuurvorming (afl. 21, jaargang 1933, van dit Tijdschrift),
is het niet te verwachten, dat reeds alle gegevens en feiten voldoende
vaststaan om een algemeene imperatieve invoering van deze onder-
zoekingsmethode te wettigen. Toch blijkt ons meer en meer dat de pH-
bepaling van belang kan zijn bij de beoordeeling van vleesch, dat
organoleptisch geringe afwijkingen te zien geeft; in die mate namelijk
dat men gaarne naast zijn zintuigelijke waarneming nog een argument
zou hebben om zijn oordeel te fundeeren. Anderszijds leert men door een
regelmatige pH-bepaling pathologisch-anatomische afwijkingen aan
het vleesch steeds beter onderkennen en naar waarde schatten.

Het zijn de noodslachtingen, waarbij men in de eerste plaats dc be-
hoefte heeft gevoeld aan een onderzoek als dc pH-bepaling. Het is
technisch uitvoerbaar en voor een volledig beeld zeer gewenscht, om
daarbij naast het bacteriologisch onderzoek en eventueele andere onder-
zoekingsmethoden stelselmatig ook de pH te bepalen, mits de macro-
scopische beoordeeling van het vleesch niet achterwege blijft. Doch in een
goed ingerichten keuringsdienst zijn het niet in de eerste plaats de
noodslachtingen, waarvan de beoordeeling moeilijkheden geeft — gevolg
van het beroemde rangeerproces langs de lijnen van den minsten
weerstand — maar de ziekteprocessen in opkomst en op weg van ge-
nezing (vaak moeilijk te onderkennen), de chirurgische afwijkingen
en de vermoeidheid. Uil mijn publicaties over het onderwerp is gebleken,
dat ook bij dieren die niet in nood zijn gedood, maar die wegens af-
wijkingen tijdens de levende keuring voorwaardelijk geslacht werden,
of die daarbij volkomen gezond schenen, de pH belangrijk veranderd
kan zijn. Vooral bij varkens is dit het geval. Op grond van theoretische
overwegingen, getoetst aan een onderzoek bij eenige honderden dieren,
is het mogelijk gebleken vast te stellen bij welke ziekelijke afwijkingen
een verhoogde pH te verwachten is, zoodat men zijn onderzoekingen
in hoofdzaak tot deze gevallen kan beperken. Meer en meer gaan wij
hier dan ook toe over. Het kan zijn nut hebben, van mijn latere erva-
ringen, aangevuld met een bewerking van de rapporten der andere
collega\'s aan het Amsterdamsche slachthuis, hier iets mee te deelen.

a. Oververmoeidheid c.q. uitputting, vooral tengevolge van snelle
bewegingen, die tot het uiterste volgehouden zijn; langdurige hooge
koorts.

b. Hartgebreken, die het slagvolume en de slagfrequentie verminderen;
longafwijkingen, die gepaard gaan met verminderde zuurstofopneming;
anaemie.

c. Onvoldoende voeding (intensieve vermagering); darmlijden, aan-
doeningen der organen, die de suikerstofwisseling regelen.

De eerste (van c) alleen voorzoover zij gepaard gaan met onvol-
doenden toevoer, resp. resorbtie van koolhydraten.

Of en wanneer een verhooging der pH zal op treden is een gevolg
van allerlei factoren, en dikwijls van een samengaan van enkele der
bovengenoemde stoornissen. Het zijn echter vooral de ziekten uit de
eerste groep en die hartgebreken, welke met mindere uitbloeding ge-
paard gaan, die in de praktijk tot een verhoogde pH leiden. Het laatste
is zeer begrijpelijk. De finale zuurgraad is tenslotte afhankelijk van de
hoeveelheid glycogeen welke op het oogenblik der slachting nog aan-
wezig is, en van de hoeveelheid bufferstof, die in het spiermilieu en dus
in het extract in staat is om het zuur te binden. Is volgens Schoon bij
het varken eerder dan bij andere dieren een verhoogde pH te verwachten,
omdat de reservevoorraad glycogeen bij deze diersoort door intensief
gebruik spoedig sterk afneemt; ook de hoeveelheid bufferstof kan hier
eerder toenemen, doordat bij varkens, vooral bij vermoeidheid, de
hartwerking spoedig lijdt en mindere uitbloeding het gevolg is.

ie. J5ij de levende keuring speciaal te letten op vermoeide dieren.
De bedoeling is wel, dat aan deze dieren meer aandacht dan gewoonlijk
wordt besteed in verband met de in de praktijk gebleken mindere
houdbaarheid van vleesch van zulke dieren.

2e. Op te sporen vleesch, dat een abnormale reuk, smaak of con-
sistentie vertoont, dat in deugdelijkheid is verminderd, of dat onvoldoen-
de is uitgebloed, en dit te beoordeelen volgens de bepalingen van het
Keuringsregulatief.

Wij zien dus, dat speciaal de nadruk wordt gelegd op vermoeidheid
en mindere uitbloeding.

Bij het vellen van een oordeel kan de pH-bepaling nuttige diensten
bewijzen. Wel zullen er onder het doorsnee-slachtmateriaal misschien
nog varkens voorkomen, die tengevolge van langdurig transport of
drijven over grooteren afstand een pH van den M. semitendinosus
hebben, die boven 6,2 ligt, zonder dat zij bij de levende of bij de gewone
halkeuring nog opvallende teekenen van vermoeidheid toonen. Om
deze op te sporen, zou een systematisch pH-onderzoek van elk geslacht
varken noodig zijn, iets dat nimmer praktisch door te voeren is. Wel is
het uit te voeren bij die varkens, welke bij de levende keuring aange-

Door het onderzoek van Ooms is ons inzicht in de vatbaarheid van
vleesch voor bacteriegroei weer eenigszins verhelderd, althans voor
pH-waarden die om de 6,8 zijn gelegen. Het opsporen van zulk vleesch
blijkt noodzakelijk. In hoeverre komen deze waarden nu bij de boven-
genoemde groepen voor? In dit artikel zullen de gevallen van onvol-
doende uitbloeding aan een nader onderzoek worden onderworpen.

In no. 21, dl. 59, jaargang 1932 vermeldde ik reeds: ,,bij nuchter
kalfsvleesch, afkomstig van minder goed uitgebloede dieren, dient een
onderzoek naar de H-ionen-concentratie ingesteld te worden. Onder
de normale slachtingen werden vooral bij deze afwijking hoogere waar-
den aangetroffen. De resultaten bij varkens saamgevat, kwamen hierop
neer, dat onvolkomen uitbloeding naast andere ziekteprocessen haast
pathognomonisch was voor een verhoogde pH, en onvoldoende uitbloe-
ding als eenigste afwijking ook gepaard ging met een onvoldoende zuur
worden van het vleesch. Te verwonderen is dit eigenlijk niet, daar het
bekend is dat bloed een krachtige bufferwerking bezit."

Tot ongeveer 25 Juni 1934 werden onderzocht (inclusief de gevallen,
welke in het artikel van October 1932 werden vermeld): 3 schapen,
12 nuchtere kalveren, 17 vette- en graskalveren en 9 runderen, alle
met onvoldoende uitbloeding, al of niet gecombineerd met andere
afwijkingen. Bij de schapen betrof het 1 bijzondere slachting, 1 nood-
slachting en i gestorven dier, alle met verhoogde pH. (graad in de op-
gegeven volgorde). Van de rossige nuchtere kalveren was de pH 5 a 6
keer verhoogd tot maximaal 6,7 (anconeï) en 6,6 (bovenbil). De nood-
slachting had niet de hoogste pH. Vette kalveren: 1 gestorven (niet
verhoogd); 2 noodslachtingen (idem) (1 op grens); 1 vermoeid, gevallen
bij slachthal 6,6 en 6,3; 1 met fractuur 6,4; andere niet verhoogd.
Graskalf met donker, slap vleesch 7,0 en 6,8. Runderen 3 eigen slachtin-
gen, alle 6,4 en 6,2. De rest betrof ingevoerd vleesch.

Belangrijker is de groep onvoldoende uitbloeding bij varkens. Onder-
zocht werden 156 varkens met onvoldoende uitbloeding. Hiertoe zijn
niet gerekend de dieren met onvoldoende uitbloeding der organen,
indien niet ook de romp minder uitgebloed was, daar in het eerste geval
physiologische verschijnselen in het spel kunnen zijn geweest (digestie
b.v.). De verdeeling was als volgt:

normale slachtingen, minder uitgebloed (m.u.), roode darmen 10
, „ „ , geen nevenafw. 36

In de groep, waar vermeld is: roode darmen, kunnen zoowel gevallen
van enteritis als van mindere uitbloeding zijn opgenomen. Dit werd
niet microscopisch nagegaan.

In mijn eerste publicatie vermeldde ik, dat door mij o.a. de pH was
bepaald bij 55 varkens, die wegens spierbloedingen nader onderzocht
werden. Deze dieren hadden voor het meerendeel geen nevenafwijkingen;
enkele malen was de pH belangrijk boven 6,2, zoodat er misschien af-
wijkingen bestonden waaraan nu — met de grootere ervaring — meer
aandacht zou zijn besteed. Ik heb voor mijn betoog deze groep en die
met minder uitgebloede organen 13 (stuks) beschouwd als het doorsnee-
slachtmateriaal met die beperking dat dit beeld wat de pH betreft,
te ongunstig is. Indien nu zou blijken, dat bij gevallen van onvoldoende
uitbloeding de pH op een hooger niveau ligt dan bij deze 2 groepen,
dan is in werkelijkheid het onderscheid dus nog grooter. Ik maakte
deze vergelijking om na te gaan, of het van beteekenis zou zijn, de on-
voldoende uitbloeding als aparte groep te beschouwen en op grond
van gevonden pH-verhooging anders te beoordeelen.

Om later te verklaren reden ging ik uit van de pH in den M. semi-
tendinosus. Beneden 6,0 was bij de spierbloedingen 50%, bij de groep
der onvold. uitgebl. organen 61,5%. Voor de groep dieren met onvol-
doende uitbloeding van den romp was dit cijfer 14,7%. Boven 6,2
waren bij de spierbloedingen 20%, bij de onvold. uitgebl. organen
23%; bij de onvold. uitgebl. dieren 67%.

Er is dus een duidelijke verschuiving naar een hooger niveau. Bezien
we de groep onvoldoende uitbloeding nu eens naar den graad van het
ziekteproces, wederom ten aanzien van de pH in de achterhand (de
groepen worden te klein van omvang, doch kunnen wel éénig beeld
geven).

Bij vergelijking zien wij, dat er niet een bepaalde groep is, die sterk
boven de andere gepraedisponeerd is, (de cijfers 92,5% en 62% in de
2e en 4e lijst hebben op slechts 13 varkens betrekking).

Indertijd is door Schoon in zijn dissertatie een schema gegeven,
volgens hetwelk hij het vleesch met verhoogde pH zou willen beoordeelen
n.1.: beneden 6,2 goedkeuren; 6,2—6,8 Vrijbank; boven 6,8 vernietigen.
Dit schema was vooral gebaseerd op onderzoekingen, gedaan bij het
rund. Toen later evenwel bleek, dat bij het varken bij verschillende
spieren de pH reeds in normale gevallen boven de 6,2 is gelegen, leek
dit schema voor varkensvleesch niet zonder meer toepasselijk. Wel
kon men daar de pH bepalen in den M. semitendinosus, waarvan de

pH gewoonlijk ook lager dan 6,2 is, en leek hierdoor het bezwaar opge-
lost, maar toch worden hier moeilijkheden gevoeld. Op grond van het
feit, dat de hoogste spier-pH in een normaal slachtvarken ongeveer op
6,5 a 6,6 is gelegen, èn omdat bij het doorsnee-slachtvarken, zooals
dit in de groepen spierbloedingen en minder uitgebloede organen is
aangenomen, nog al wat gevallen tot deze waarden werden aangetroffen
(M. semitend.) lijkt het gewenscht — zoolang nog niet de snellere be-
derfelijkheid en de snellere bacteriegroei voor waarden van 6,2—6,6 is
aangetoond aan een groot materiaal — aan de daarbeneden gelegen
waarden niet „zonder meer" het praedicaat van mindere deugdelijkheid
te verkenen. Van de waarden om 6,8 staat dit nu wel vast.

Het verdient vermelding, dat wij zonder deze overweging, uitsluitend
op grond van het toenemende inzicht, bij de pathologisch-anatomische
beoordeeling van het vleesch min of meer geleidelijk tot een ongeveer
overeenkomstige grens waren gekomen. Een samenvatting van alle
resultaten zal nu moeten leeren of er werkelijk eenige grond is voor
dit beoordeelingsschema.

Daar bij de beoordeeling van het vleesch volgens de bepalingen
van het Keuringsregulatief in de eerste plaats rekening dient te worden
gehouden met den toestand, waarin zich de musculatuur bevindt,
werden steeds ook de varkens, die onvoldoende uitgebloed waren,
uitgesneden op de wijze zooals dit in het vorige artikel is beschreven
en werd dikwijls voordat de pH was bepaald — de toestand van het
vleesch nagegaan. Uiteraard krijgt men het beste overzicht over het
vleesch van de achterband, met haar grootere spiermassa (mede om
deze reden nam ik de achterhand als basis voor de hiervoor gegeven
berekeningen). Ik heb de gevallen, waarbij omtrent den toestand van
het vleesch iets vermeld was, naar de hoogte van de pH der achterhand
gerangschikt en hieronder weergegeven.

4. Dood ingevoerd. Goed uitgebloed. Vleesch zeer vochtig.
Braad proef spek en vleesch normaal, subperiton. vet plaatselijk

termusculair vet iets gekleurd........................................................6,5 6,2

nier. Vleesch slecht 1 niet nader omschreven)............................6,5 6,2

Spek licht rossig. Vleesch niet afwijkend ..................................6,5 6,2

vet wat rossig. Gering oedeem l.a................................................6,5 6,3

15. M.u. Rossige, blauwachtige subcutis. F.enige vaatvulling.
Spek blank, achterhand iets rossig. In vleesch achterhand groote

achter waf kleverig..........................................................................6,7 6,4

21. Polyarthritis. M.u. Gevulde venae over achtervoet, spek
lendenstreek iets rossig. Vleesch iets kleverig; overigens niet

erg afwijkend....................................................................................6,9 6,4

Spek iets rossig. Overigens niet erg afwijkend ..........................6,6 6,5

24. Achter iets m.u. Algemeene tbc. Vleesch weinig ver-
anderd ..............................................................................................6,7 6,5

donker. Vaatinjectie huid achtervoeten ......................................6,8 6,5

vleesch iets donker ..........................................................................7,0 6,5

wat donker, iets kleverig ..............................................................6,5 6,6

Vleesch vrij goed............................................................................6,6 6,6

30. Dood, nog warm, ingevoerd. Scheil en pleura livide.
Mesent. emphys. Zeer donker, spek rossig. Peritonaeum iets
groene verkleuring, vleesch achterhand zuur, overigens weinig

afwijkend ..........................................................................................6,6 6,6

goed....................................................................................................6,8 6,6

Pleksgewijs vleesch iets donker......................................................6,8 6,6

39. Per as. Temp. 39,9° C. Oude, hevige polyarthritis. Ver-
moeid. Vaatinjectie tusschen spieren achterhand ......................6,8 6,6

50. M.u. Vele gevulde venae aan den achtervoet. Spek e.a.
vet voor- en achterhand wat rossig. Vleesch donker, slap,

54. Per as. T. 39,7° C. Anamn: Kreupel r.v. Oude fractuur
schoudergewricht met locale bindweetselvorming. Vleesch slap,
donker, kleverig. Vaatinjectie vet van schouders en achter-
voeten. Spek pleksgewijs iets rossig..............................................7,0 6,8

60. Per as. Anamn: Kan vóór niet staan. T. 39,4° C. Contus.
beide achterv. Veel nierpetechicn. Wat m.u. Spek plaatselijk

Daar de gegevens voor deze lijst door verschillende personen in hun
dagelijksche rapporten zijn opgeteekend, zonder de directe bedoeling
dus, dat zij verder verwerkt zouden worden, missen zij soms de gewensch-
te scherpte van omschrijving (b.v. is niet aangegeven welke spiergroepen
de aangegeven verandering te zien geven), en zijn individueele inter-
pretaties der waargenomen afwijkingen mogelijk, doch er valt toch
wel uit te concludeeren, dat de gekozen grens van plus minus 6,5 a 6,6
in den M. semitendinosus niet zoo bijzonder slecht is gekozen. Wel
komen beneden deze waarde nog afwijkingen aan het vleesch voor

(in welke spiergroepen echter?), doch zij zijn meestal niet belangrijk,
misschien alleen voor een scherp opmerker aanwezig. Boven de aange-
geven grens vinden wij ze met grooter regelmaat en in ernstiger mate.
Zoolang ook voor de waarden van 6,2—6,5 a 6,6 niet een belangrijk
mindere houdbaarheid is aangetoond, verdient het m.i. geen aanbe-
veling bij deze groep, enkel op grond van de pH, bij varkensvleesch
de goedkeuring te onthouden. Hier dienen de vleeschafwijkingen de
basis der beoordeeling te vormen. Temeer is er aanleiding om niet zoo
streng te zijn, daar een gedeelte der meest gevoelige spieren van het
in den winkel uitgesneden varkensvleesch nog voldoende beschermd
blijft door een laagje vethoudend weefsel of zelfs door de h<iid en met
varkensvleesch meestal niet zoo lang behoeft te worden gewinkeld
als met de andere vleeschsoorten. Voor de vleeschwarenbereiding
schijnt zulk vleesch reeds minder geschikt te zijn; de ervaring heeft
den fabrikanten echter wel geleerd daarvoor geen vleesch van ver-
moeide of onvoldoende uitgebloede dieren te gebruiken. Voor de
waaiden boven de aangegeven grens zal in het algemeen onvoorwaar-
delijke goedkeuring uitzondering zijn. Wel zal men daarbij rekening
kunnen houden met het jaargetijde. In den winter, wanneer de kans
op bederf gering is, zal men een gunstiger beslissing kunnen nemen
dan in den zomer, in welk jaargetijde echter mindere uitbloeding
tengevolge van verhitting en vermoeidheid vaker optreedt, zoodat
vooral in dit jaargetijde de beoordeeling practisch van beteekenis is.

Bij de beoordeeling van vleesch zijn de volgende voorschriften voor
ons van beteekenis. In het K.B. van 5 Juni 1920 vinden we in art. 36
alinea 2; Afgekeurd wordt vleesch dat tengevolge van ondeugdelijken
toestand onder geenerlei voorwaarden als voedsel voor den mensch
bruikbaar kan worden geacht; en in art. 38 alinea 2: voorwaardelijk
goedgekeurd wordt: vleesch dat hoewel onschadelijk voor de volks-
gezondheid, nochtans zóózeer in deugdelijkheid is verminderd, dat het
alleen onder bepaalde voorwaarden als voedingsmiddel voor den mensch
in het verkeer kan worden toegelaten. Deze bepalingen zijn nader
uitgewerkt in het Keuringsregulatief. Het geheele dier wordt afgekeurd
in gevallen van abnormale reuk, smaak of consistentie van het vleesch.
Het geheele dier wordt in gevallen van onvoldoende uitbloeding,
waarbij te verwachten is, dat het vleesch spoedig zal bederven, afge-
keurd. i in het geval het dier in nood is gedood en het vleesch bij
bacteriologisch onderzoek niet kiemvrij bevonden is; 2 indien be-
langrijke veranderingen worden aangetroffen. Goedgekeurd onder voor-
waarde van sterilisatie in alle overige gevallen. Opmerking: worden
ziekelijke afwijkingen aangetroffen, dan richt zich het oordeel boven-
dien daarnaar. Het ontwerp-Keuringsregulatief van de Vereeniging
van Slachthuisdirecteuren geeft ten aanzien van onvoldoende uit-
bloeding, abnormale kleur, uiterlijk, consistentie (ook abnormale geur
en smaak): Afgekeurd :

ie. indien ernstige niet plaatselijke veranderingen in het vleesch
aanwezig zijn.

2e. Indien afwijkingen aanwezig zijn, die geacht worden te zijn
ontstaan door het niet tijdig verwijderen der ingewanden.

Voorwaardelijk goedgekeurd onder verkoop in het klein onder
toezicht, in alle overige gevallen.

De commissie ad hoe uit de groep Hygiëne bracht hierin enkele wijzi-
gingen aan, waarvan voor ons belang hebben de volgende. Toevoeging
van ,,en vet" onder afgekeurd alinea i; en van enkele opmerkingen. Bij
onvoldoende uitbloeding wordt bact. ond. noodig geacht. Onder on-
voldoende uitbloeding behooren niet de gevallen, waarbij alleen in
de groote vaten of in enkele organen een ongewone hoeveelheid bloed
is achtergebleven, terwijl geen ongewoon roode verkleuring van het
vleesch wordt waargenomen. In gevallen van ernstige abnormale kleur
mag alleen dan tot voorwaardelijke goedkeuring worden overgegaan,
na uitsluiting, door een speciaal onderzoek, van galkleurstof als oorzaak.

Al deze bepalingen hebben dit gemeen, dat de graad van de ma-
croscopische veranderingen aan het steriele vleesch met normale geur
en smaak, maat is voor de beoordeeling. In het algemeen wenscht
men af te keuren bij abnormaal uiterlijk, kleur, consistentie en bloed-
gehalte, indien deze verschijnselen in ernstige mate aanwezig zijn.
Terwijl volgens de tegenwoordige bepalingen bij abnormale consisten-
tie (van kleur en uiterlijk en ook van den graad van de afwijking wordt
niet gesproken) alleen vernietiging en bij onvoldoende uitbloeding in
het gunstigste geval sterilisatie mogelijk is, worden in de genoemde
ontwerpen verschillende afwijkingen opgenoemd, en wenscht men den
verkoop in het klein onder toezicht inplaats van sterilisatie in de lichtere
gevallen. Afgezien van de vraag, of het tezamen voorkomen van ver-
schillende der afwijkingen (kleur, consistentie, bloedgehalte), zooals
bij onvoldoende uitbloeding vaak wordt gezien, het vleesch tot in ern-
stige mate afwijkend stempelt, heeft men steeds de moeilijkheid, dat
er individueel zeer groote verschillen in beoordeeling mogelijk zijn.
Uit dit oogpunt zou het wenschelijk zijn, indien de in pH een criterium
voor de beoordeeling zou kunnen worden gevonden. Zoover zijn wij
evenwel nog niet.

Op grond van de bij ruim 60 dieren verzamelde gegevens zou ik
voorloopig veel gevoelen voor de volgende, zij het ook globale indeeling.
Bij dieren, die per as worden aangevoerd, of die bij de levende keuring
vermoeidheidsverschijnselen toonen, en ook bij normale slachtingen,
die minder uitgebloed zijn, wordt regelmatig de pH bepaald. Is deze
voor den M. semitendinosus boven 6,2 gelegen, dan wordt het dier
uitgesneden op de wijze als ik in mijn antwoord aan Schoon beschreef.
Als regel worden deze dieren goedgekeurd bij pH 6,2 tot 6,6, tenzij
andere ziekten een andere beoordeeling noodzakelijk maken, of indien
het vleesch afwijkingen te zien geeft. Als zoodanig wordt niet beschouwd
het, na aanbrengen der sneevlakte, spoedig dof worden van de opper-
vlakte, terwijl het is alsof deze geheel met kleine droppeltjes wordt over-
dekt. Boven pH 6,6 wordt als regel niet goedgekeurd, doch een nauw-
keurig onderzoek naar den toestand van het vleesch ingesteld. Indien

de afwijkingen aan het vleesch duidelijk doch niet al te ernstig zijn,
zou ik niet te spoedig tot vernietiging willen overgaan, doch het vleesch
steriliseeren, zoo het nog zout opneemt¹). Indien dit niet het geval is
moet men het vernietigen. Ik ben mij bewust, dat deze handelwijze
alleen uitvoerbaar is aan een slachthuis; dat men op het platteland
misschien eerder tot vernietiging zal moeten overgaan. Verder zal men,
bij geringe afwijkingen aan het vleesch, kunnen Vrijbanken. In den
winter zal men deze grens iets meer naar boven kunnen nemen dan
\'s zomers, terwijl men dan de allerlichtste gevallen, b.v. 6,6 en 6,7
eventueel zelfs zou kunnen goedkeuren. In bovenstaand schema wordt
dus de sterilisatie ingeschakeld. Het komt nogal eens voor, dat men
het vleesch te goed acht om te vernietigen en het toch liever niet op
de Vrijbank zou brengen. Deze waarden liggen meestal bij 6,g—7,0.

Aan de afwijkingen in het vet zou ik — in het geval van mindere
uitbloeding — voor de beoordeeling van het dier in zijn geheel liever
geen doorslaande beteekenis willen toekennen. Het vet (spek) kan ook
in de ernstige gevallen een afzonderlijke beoordeeling ondergaan en
in de meeste gevallen nog wel voor smelting in aanmerking komen.

In dit schema wordt dus niet uitsluitend beoordeeld naar dc pH.
Past men echter regelmatig de pH-bepaling toe, dan zal spoedig blijken,
dat deze bij de beoordeeling van de beschreven afwijkingen een steun
kan zijn. Ik zou deze onderzoekingsmethode hierbij niet gaarne meer
willen missen. Heeft men met vermoeide varkens te maken, waarbij
door blijvend voldoende hartwerking geen onvoldoende uitbloeding
plaats heeft, dan kan het vleesch soms alleen slapper en vochtiger zijn
dan normaal, terwijl de pH toch sterk verhoogd is. In deze gevallen
is de pH-bepaling feitelijk onontbeerlijk om een juist oordeel te vellen.

Bij gevallen van onvoldoende uitbloeding, die vooral bij varkens
bij de keuring dikwijls wordt waargenomen, werd de pH van spiersap
bepaald. Deze werd bij varkens in een hoog percentage der gevallen
min of meer verhoogd gevonden. In \'t geheel werden 156 varkens
hierop onderzocht; van 61 werd tevens de toestand van het vleesch
nagegaan. Op grond van het daarbij verkregen overzicht meent de
schrijver, dat — behoudens afwijkingen van het vleesch en indien geen
andere ziekten tot een afwijkend oordeel moeten leiden — als regel
bij een pH (in den M. semitendinosus) van 6,2—6,6, varkensvleesch
nog onvoorwaardelijk kan worden goedgekeurd (in den winter kan de
grens misschien nog iets hooger worden genomen). Dit echter zoolang
voor deze groep niet aan een groot materiaal een belangrijk grootere
gevoeligheid voor bacteriegroei en bederf is aangetoond. Boven 6,6
zal als regel niet onvoorwaardelijk kunnen worden goedgekeurd, en zal
al naar den toestand van het vleesch, vrijbank, sterilisatie of vernietiging

1 Immers wordt door de sterilisatie de bederfelijkheid verminderd, terwijl het
bloedgehalte het vleesch, uit voedingsoogpunt bekeken, volstrekt niet minder-
waardig maakt.

van het vleesch (eventueel smelten van het vet) moeten volgen ; ver-
nietigen meestal alleen dan als het vleesch blijkt geen zout nicer te kunnen
opnemen.

In Fällen von ungenügender Ausblutung, die man insbesonders häufig beim
Schwein antrifft, wurde das pH des Muskelsaftes bestimmt und in einem grossen
Prozentsatz der Fälle mehr oder weniger erhöht befunden. Im ganzen wurden
156 Schweine darauf untersucht, bei 61 wurde auch der Zustand des Fleisches
geprüft.

Auf Grund der dabei gewonnenen Übersicht meint Verf., dass, abgesehen von
Fleischabweichungen und anderen Krankheiten, Schweinefleisch mit 6.2—6.6
Muse, semitendinosus) in der Regel noch unbedingt tauglich zu beurteilen sein
wird. (Vielleicht kann im Winter die Grenze noch etwas höher genommen werden.)
Letzteres aber nur insofern als für diese Gruppe, an der Hand eines grossen Mate-
rials, keine erheblich gesteigerte Empfänglichkeit für Bacterienwachstum und
Fäulnis festgestellt wird.

Über 6,6 hinaus kann man in der Regel nicht für unbedingt tauglich durchlassen.
Je nach dem Zustand des Fleisches wird die Zuweisung auf die Freibank, zur Ste-
rilisierung oder Vernichtung (eventuell Schmelzen des Fettes) erfolgen müssen;
Vernichtung meistens nur dann wenn das Fleisch kein Salz mehr aufnimmt.

In cases of insufficient bleeding, that are often stated by meatinspection, especially
in swine, the pH of muscular juice was estimated.

Totally in 156 swine those tests were made; in 61 of them the condition of the
meat was studied.

Or account of the results so obtained-except for deviations of the meat and if
no other disease may have influence- the author means that as a rule pork with a
pH of 6,2—6,6 (of the musculus semitendinosus) can pass the test unconditionally.
(In winter this mark may be taken perhaps somewhat higher).

But besides this it must be proved that this meat does not show a greater sensi-
bility to bacterial growth and decay.

If pH is above 6,6 as a rule this meat may not pass unconditionally and according
to its condition it must be sold under control or sent for sterilisation or destruction
(fat must be melted).

Dans les cas où l\'émission du sang parut insuffisante comme on le peut souvent
observer chez les porcs l\'auteur a déterminé le pH du jus musculaire. Dans un
pourcentage très considérable de ces cas le pH parut plus ou moins élevé.

En total 156 porcs ont été soumis à un tel examen tandisqu\'en même temps
chez 61 de ces porcs l\'état de la viande a été contrôlé.

A titre des résultats y obtenus l\'auteur est d\'avis que sauf des viandes altérées et
si d\'autres maladies n\'entraînent pas un jugement à part, les viandes porcines dont
le pH est de 6,2—6,6 (prises du M. semitendinosis) peuvent être admises à la con-
sommation sans aucune restriction.

En hiver on pourrait probablement même encore augmenter quelque peu cette
limite, toutefois si de grandes quantités appartenant à cette catégorie ne se présentent
pas plus sensibles à la culture microbienne ou à la putréfaction.

Comme règle les viandes dont le pH est au-dessus de 6,6 ne peuvent être admises
à la consommation que partiellement; et dans ces cas c\'est l\'état de la viande qui
devra déterminer la décision: freibank—stérilisation — ou destruction de la viande
(ou éventuellement la graisse peut être fondue).

Cependant le plus souvent ces viandes ne soient détruites que seulement si celles-
-ci ne prennent plus du sel.

Onlangs heb ik er op gewezen, dat, volgens mijn ervaring, de kalveren
van iste en 2de kalfskoeien, wat het aantal bij de geboorte aanwezige
melktanden betreft, niet achterstaan bij die van oudere dieren. De
verhouding was als volgt :

Zooals gezegd, meende Schwarz, dat de kalveren van oudere
moeders met meer doorgebroken tanden ter wereld komen dan die
van jongere, waarbij hij aannam, dat oudere koeien hun vruchten
,,mehr Nahrmaterial abgeben" kunnen dan iste en 2de kalfsdicren,
omdat deze laatsten hun volle ontwikkeling nog niet hebben bereikt;
ik heb deze hypothese onjuist genoemd, omdat zij strijdt met hetgeen
in de praktijk valt waar te nemen.

Het is geloof ik ook anderszins niet moeilijk in te zien, dat hier van
een vasten regel geen sprake kan zijn. Wat Schwarz ons hier meedeelt
komt er toch in feite op neer, dat van twee aftrekkingen het eene verschil
grooter wordt geacht dan het andere, omdat de eene aftrekker kleiner
zou zijn dan de andere. Men behoeft geen criticaster te zijn, om hier
de opmerking te maken, dat het toch eigenlijk voor een juiste beoor-
deeling van de grootte dezer verschillen, wel wenschelijk zou zijn, iets
te weten van de grootte der aftrektallen. Ook wil het mij voorkomen,
dat men in beide groepen niet zonder meer alle aftrekkers aan elkaar
gelijk mag stellen, noch dat men mag aannemen, dat die uit de eene
groep alle kleiner zijn, dan die uit de andere. Is b.v. uitgemaakt, dat
een vaars, die op den leeftijd van 1 jaar en 10 maanden moeder wordt,

voor haar eigen ontwikkeling evenveel voedsel noodig heeft als een dier,
dat op het einde van het derde levensjaar het eerste kalf ter wereld brengt,
of dat laatstgenoemde dieren, opgegroeid en gehouden onder gunstige
omstandigheden, in alle gevallen minder voedsel aan hunne kalveren
kunnen geven, dan oudere koeien, waarvan de levensomstandigheden
ongunstiger zijn en die b.v. tot een maand of korter voor de partus
worden gemolken? Allerlei variaties zijn hier mogelijk, en daarom
geloof ik niet, dat hier een scherpe grens kan worden getrokken. Het
zal daarbij goed zijn, te bedenken, dat niet alle kalveren genotypisch
gelijk zijn ; ik meen, dat dit wel eens te veel uit het oog is verloren.

Behalve het aantal geboorten, noteerde ik ook de leeftijden der pri-
miparae in maanden ; helaas was een deugdelijke controle dezer ge-
gevens niet mogelijk (ongeregistreerd vee). Volledige opgaven omtrent
den drachtigheidsduur konden mij niet in alle gevallen worden verstrekt,
zoodat deze omstandigheid grootendeels buiten beschouwing moet
blijven.

In de volgende tabel zijn de leeftijden der primiparae en het aantal
bij de geboorte aanwezige melktanden hunner kalveren opgenomen :

Hieruit vindt men als correlatiecoëflicient : r = 0.207 ± 0.09,
waaruit dus blijkt, dat er bij de onderzochte dieren een geringe (positieve)
correlatie bestaat tusschen de leeftijden der primiparae en het aantal
bij de geboorte aanwezige melktanden van de kalveren, die zij ter
wereld brachten.

5 bij de geboorte nog slechts 4 doorgebroken tanden hadden ; ik laat
thans eenige bijzonderheden omtrent deze kalveren volgen :

De afb. van No. 2 en 3 zijn opgenomen in het 3de artikel over dit onder-
werp (afb. 18 en 19).

Nu kan men bij No. 2 en 5 denken aan een samengaan van den
invloed van den (jeugdigen) leeftijd en den (niet langen) drachtig-
heidsduur ; moeilijker wordt zulks echter al bij No. 3, terwijl de be-
doelde verklaring bij No. 1 en 4 geen bevrediging kan schenken. Ik
merk hierbij op, dat koe No. 4 de moeder is van koe No. 1, dat het
zeer goede productiedieren zijn, die een goede verzorging genieten
en ten tijde van de geboorte hunner (flink ontwikkelde) kalveren, in
uitstekenden voedingstoestand verkeerden, en dat, nadat dit onderzoek
was afgesloten, een andere dochter van No. 4 (vaars oud 2 jaar en 4
maanden, drachtigheidsduur 281 dagen, datum 17 Juni 1.1.), een zwaar
stierkalf ter wereld bracht, waarvan mij bleek, dat de geheele voorranden
van I, en I₃ benevens ongeveer de helft van den voorrand van I₂, juist
zichtbaar waren, zoodat ook bij dit dier niet van een vroege doorbraak
der melktanden kon worden gesproken.

Behalve deze 5 gevallen zag ik nog driemaal een kalf met 4 door-
gebroken melktanden, alle afkomstig van vaarzen. Deze zijn niet in het
onderzoek opgenomen, omdat twee er van niet bij de geboorte, doch
resp. 2 en 4 dagen daarna zijn onderzocht, en omdat van de moeder
van het derde de leeftijd niet bekend was ; dit dier was als „graskalf"
ingevoerd en bleek later drachtig te zijn.

Voorts waren in drie gevallen nog slechts twee tanden aanwezig ;
éénmaal bij een kalf geboren na 254 dagen, eenmaal bij een misgeboorte,
en eenmaal bij een kalf (geb. na 260 dagen, dood) van een moeder
(oud 2 jaar en 4 maanden), die leed aan boosaardige kopziekte (coryza
gangraenosa). Ook deze dieren zijn buiten het onderzoek gehouden.
Men hoede zich er voor, bij het eerste kalfde late doorbraak ui\'sluitend
toe te schrijven aan den korten drachtigheidsduur ; in zoo\'n geval
(eveneens geboren na 254 dagen) heb ik ook eens 6 tanden kunnen
waarnemen. Herinnerd zij hier bovendien aan de ervaringen in dit
opzicht van Bardonnet des Martels en van Cornevin et Lesbre.

Alvorens verder te gaan, meen ik, op grond van het voorgaande,
te mogen opmerken, dat de vraag, welke factoren de ontwikkeling
en de doorbraak der melktanden bij kalveren beheerschen, en hoe
groot de invloed van ieder daarvan is, geenszins zoo eenvoudig is te
beantwoorden, als tot dusver wel is aangenomen, en dat het goed zal

zijn, in dit opzicht bij het trekken van conclusies voorzichtig te werk
te gaan. Met recht kunnen wij hier Sjollema ^x) nazeggen : ,,Wer
s ch mit Fragen, wie den hier behandelten, beschäftigt muss, apho-
ristisch ausgedrückt : wissen nichts zu wissen, bloss zu ahnen".

Het moet opvallen, dat Schwarz zooveel aandacht schenkt aan de
levensomstandigheden i.e. aan de voeding tijdens het intra-uterine
leven. Willen wij de reden hiervan leeren kennen, dan zullen wij in
het oog moeten houden, dat zijn onderzoek uit 2 deelen bestaat :

ad a. In het eerste artikel over dit onderwerp heb ik uiteengezet,
dat Schwerz meende te hebben aangetoond, dat alle schrijvers voor
1850 vermeldden, dat de kalveren met (o of) 2 tanden ter wereld komen,
dat dit aantal in een volgend tijdvak eerst 4 en later 6 zou zijn, en dat
na 1885 vrij geregeld 8 tanden worden aangetroffen. Bij dit onderzoek
is door hem met geen woord van de intra-uterine voeding gerept en
is de invloed daarvan buiten beschouwing gelaten. Hij geeft een geheel
andere verklaring voor het ontstaan van deze (phaenotypische) ver-
schillen ; deze wordt opgesteld met behulp van 3 „grootheden", die
ik kortheidshalve axioma, stelling en resultaat van zijn onderzoek zal
noemen.

1. Het axioma luidt als volgt : „Die Tatsache steht fest, dasz im Laufe
des vergangenen Jahrhunderts unsere Rinderrassen und -schlage
durch bessere Haltung, Fütterung, Pflege und Zuchtwahl eine gröszere
Frühreife erlangt haben".

2. Schwarz vervolgt met te zeggen, dat men het er niet over eens is,
of vroegrijpheid van invloed is op de ontwikkeling en de doorbraak
der melktanden, en poneert de stelling : „Bei der feststehende Tatsache,
dasz, wie schon ausgeführt wurde, unsere Rinderrassen ganz allgemein
nach und nach frühreifer geworden sind, müszte sich ergeben, dasz
die älteren Autoren eine geringere Zahl von Milchschneidezähnen ge-
funden hätten als spätere Untersucher unserer I\'age, wenn die Früh-
reife eine ausschlaggebende Rolle für die Entwicklung der Milch-
Schneidezähne spielte".

3. Het resultaat van zijn onderzoek. Zooals gezegd meende Schwarz
te hebben aangetoond, dat de oudere schrijvers inderdaad minder
tanden hebben aangetroffen dan de latere onderzoekers, en nadat
hij dit feit had geconstateerd, ging hij in omgekeerde richting rede-
neeren. Hij zeide : „Der Grund hierfür ist nach meiner Uberzeugung
nur in der Spätreife beziehentlich Frühreife der untersuchten Land-,
Uebergangs-, beziehentlich Kulturrassen zu finden und kann gar kein
anderer sein, als dasz eben beispielsweise den Untersuchen! der ersten

Periode (bis 1850) nur Kälber spätreifer Rassen für ihre Beobachtungen
zur Verfügung standen". Een nadere toelichting ontbreekt; in plaats
daarvan volgt de bekende verklaring \'), waarin S. meedeelt, dat hij
de resultaten van zijn onderzoek zoowel een bewijs acht voor den
invloed van vroegrijpheid op de doorbraak der melktanden, als voor
de grooterc vroegrijpheid van onze tegenwoordige rundveerassen, ver-
geleken bij de vroegere.

Tegen deze conclusies moet ik bezwaar maken. Al wil men aannemen,
dat het aantal doorgebroken tanden bij pasgeboren kalveren zoo be-
langrijk en zoo geregeld is toegenomen, dan volgt daaruit nog niet,
dat dit een gevolg is van een toegenomen vroegrijpheid. Dat kan zoo
zijn, maar het behoeft niet. Schwarz had m.i. moeten aantoonen, dat
dit werkelijk het geval is geweest en dat hier inderdaad geen andere
oorzaken hunnen invloed hebben doen gelden. Dit is nagelaten en daarom
kan ik het verband, dat hier gelegd wordt tusschen het aantal doorge-
broken tanden bij de geboorte en vroegrijpheid, niet zonder meer
aanvaarden, en kan ik de daaruit gemaakte gevolgtrekkingen niet be-
wezen achten. Ik zou dit artikel willen besluiten, met er de.aandacht
op te vestigen, dat de geconstateerde verschillen inzake de doorbraak
der melktanden verklaard worden uit een verschil in raseigenschappen
(vroeger laat- en nu vroegrijp) en dat omgekeerd later uit deze verschillen
wordt afgeleid dat vroegrijpheid van invloed is op de doorbraak der
melktanden terwijl zij daarbij beschouwd worden als een bewijs voor
het bestaan van verschillen in raseigenschappen, anders gezegd, dat
uit phaenotvpische verschillen (met behulp van axioma en stelling
betreffende vroegrijpheid), geconcludeerd wordt tot het bestaan van
genotypische verschillen, iets wat mij minder juist schijnt te zijn, daar
het phaenotype toch wordt bepaald door genotype levensom-
standigheden en deze laatsten derhalve niet buiten beschouwing hadden
mogen worden gelaten.

Verf. fand bei den von ihm untersuchten Tieren eine geringe positive Korrelation
(0.207 i 0.09) zwischen den Alternder Primiparae und der Anzahl der bei der
Geburt vorhandenen Milchzähne der von diesen geborenen Kälbern. Von 5 Käl-
bern mit nur 4 Milchzähnen, stammten 3 von Färsen, I war das 7. und I das 2.
Kalb (die betreffende Kuh war eine Tochter der vorigen). Weiters wurden 3 mal
2 Zähne angetroffen, bzw. bei einer Trächtigkeitsdauer von 254 Tagen, bei einer
Missgeburt und bei einem nach 260 Tagen geborenen Kalb. Verf. ist der Meinung,
dass sich aus der Anzahl Zähne, die bei frischgeborenen Kälbern in bestimmten
Zeitabschnitten beobachtet sein sollen, keinerlei Schlussfolgerungen hinsichtlich
der Frühreife gewisser Rinderrassen ergeben.

In animals researched by himself, the author stated a small positive relation
(r. 0.207 ± 0.09) between the ages of the primiparae and the number of present
milkteeth of the calves, they gave birth to.

Uit het Instituut voor Parasitaire- en Infectieziekten der Rijks-Universiteit
te Utrecht. Directeur: Prof. Dr. L. DE BLIECK.

OVERZICHT DER ONDERZOEKINGEN VAN HET UIT DE
PRAKTIJK INGEZONDEN ZIEKTEMATERIAAL IN 1933

Het Instituut ontvangt geregeld ziektemateriaal voor onderzoek.
Dit is van groot belang, daar het materiaal zeer nuttig gebruikt wordt
ten behoeve van het onderwijs. Voorts geeft het een indruk welke ziekten
er elk seizoen voorkomen, terwijl meermalen het materiaal een prikkel
tot verder wetenschappelijk onderzoek blijkt te zijn.

Het gewone researchwerk dat hier steeds door verricht wordt, blijft
in dit jaarverslag buiten beschouwing.

Het nuttig effect der onderzoekingen van het ingezonden ziekte-
materiaal zou veel grooter kunnen wezen, indien de aard en de hoeveel-
heid van het materiaal anders was dan het in 1933 is geweest. Na de
vermelding van de onderzoekingen in 1933 zal daarom besproken wor-
den welke veranderingen zeer gewenscht zijn.

In 1933 ontving het Instituut 1147 inzendingen; een deel dier in-
zendingen bevatte meer dan 1 stuks, zoodat 1802 onderzoekingen
verricht werden. In het algemeen geschiedde het onderzoek der in-
zendingen door Dr. Jac. Jansen. In enkele gevallen waar een speciaal

parasitologisch onderzoek vereischt was, werd dit verricht door Dr.
E. A. R. F. Baudet; een protozoölogisch onderzoek door Dr. O.
Nieschulz; het grootste deel der duiven werd onderzocht door den
heer A. Bos ; de gevallen van verlammingsziekte bij kippen door den
heer E. de Boer.

De tabel geeft van 1933 een overzicht; overeenkomstig de num-
mering zullen eenige opmerkingen volgen.

1. Biggen. In het Tijdschrift v. Diergeneeskunde Dl. 61, 1934, afl. 12
werden door Prof. Dr. H. Schornagel en Dr. Jac. Jansen mededee-
lingen gedaan over infecties door anaërobe bacteriën bij het varken.

2. Bloed. Dit werd opgezonden voor onderzoek op: abortus Bang,
pullorumziekte, paratyphus, malleus, ziekte van Aujeszky en miltvuur.

4. Caviae. Bij 6 van de 9 caviae werd pneumonie geconstateerd.
Steeds werd Streptococcus haemolyticus in reincultuur gekweekt.

a. paratyphus ; dikwijls ziet men arthritis, meestal van een vleugel-
gewricht. Uit het gewrichtsvocht is de bacil te isoleeren.

b. trichomoniasis; dit lijden wordt veroorzaakt door de flagellaat
Trichomonas columbae. Vele organen, vooral de lever, worden aan-
getast.

(Bos. A. Trichomiasis bij duiven. Handelingen XXIV Ned. Nat.-
en Geneesk. Congres, Wageningen 1933.

Bos, A. Ueber Trichomoniasis bei Tauben. III Mitt. Weitere Be-
obachtungen über die Kultur und Pathogenität von Trichomonas colum-
bae. Zentralbl. f. Bakt. 1 Org. 130, 220 1933.

Bos A. Trichomoniasis bij duiven ; mond- en keel trichomoniasis.
Tijdschr. v. Diergeneeskunde 1934, afl. 21, bladz. 1125.)

Behalve Trichomoniasis van de inwendige organen werd in
verscheidene gevallen een mond- en keel trichomoniasis (flagellaten-
diphtherie) vastgesteld.

8. Eenden. Hierbij was een geval van cholera, waarbij in 36 uur
80 van de 100 dieren stierven.

18. Katten. Veel katten bleken gestorven te zijn aan pseudomembra-
neuze enteritis.

19. Kauwtjes. Hierbij werden lintwormen, capillaria-wormen en cocci -
diën gevonden.

20. Kippen. Het zou te ver voeren van de 689 kippen een volledig
verslag te geven. Een groote verscheidenheid van ziekten en afwijkingen
werden gezien.

22. Kuikens. Bij de 488 kuikens werden allerlei ziekten gevonden.
Bijna het derde deel was gestorven aan pullorumziekte. Het voor-
komen van pullorumziekte bij het ingezonden materiaal blijft nog
steeds hoog ; vergeleken met voorgaande jaren is geen vermindering te
bespeuren. Wij krijgen hierdoor den indruk dat pullorumziekte intenser

en wellicht serieuzer bestreden dient te worden dan tot nu toe schijnt
te geschieden. (In het Tijdschrift v. Diergeneesk. Dl. 61, 1934, Afl. 11
werd hierover een en ander medegedeeld door Dr. Jac. Jansen :
Pullorum-onderzoek in de praktijk).

24. Merel. Deze was gestorven aan phosphorvergiftiging. Phosphor-
vergiftiging komt bij vogels nu en dan voor als rodent gestrooid is
voor muizen- en rattenverdelging.

24. Muizen. De muizen waren gestorven aan infectie door b. bipo-
laris murium, in 1924 gevonden en beschreven door Dr. E. A. R. F.
Baudet. (Tijdschr. v. Diergeneesk. deel 51, bladz. 662). Deze muizen-
ziekte is sindsdien op vele laboratoria als nu en dan voorkomend
bekend.

26. Organen. Een stuk spier afkomstig van een kalf. Dit kalf had geleden
aan houtvuur ; de diagnose was gesteld op de klinische symptomen,
doch het dier herstelde. Later moest het om een andere reden gedood
worden. De boutvuurbacil werd geïsoleerd. Een dergelijk bewijs voor
de mogelijkheid van genezen van houtvuur werd reeds beschreven door
Dr. T. van Heelsbergen : Ein interessanter Fall von Heilung bei
Rauschbrand (Berl. tierarztl. Wschr. 47, 1931).

33. Preparaten. Twee bloeduitstrijk-preparaten van runderbloed werden
opgezonden voor onderzoek op piroplasmose. Babesia bovis werd
gediagnostiseerd.

39. Urine. Drie maal werd steriel afgenomen urine bacteriologisch
onderzocht. Tweemaal werd b. coli en eenmaal streptococcus
haemolyticus gekweekt.

44. Zilvervossen. Het blijkt ons steeds meer, dat behalve parasitaire
ziekten (ascariasis, strongylosis, coccidiosis) het vooral de paratyphus-
infectie is, die de zilvervossenfarms ernstig kan teisteren. Deze ziekte
heeft daarom onze bijzondere belangstelling. Het onderzoek is thans
zoover gevorderd dat reeds op vrij groote schaal een preventieve enting
met vaccin wordt toegepast. Vermoedelijk zullen wij binnenkort hier-
over een mededeeling kunnen geven.

Verder werden bij zilvervossen verscheidene keeren coccidicn ge-
vonden, waaronder een nieuwe soort, Isospora vulpina. (Nieschulz
en Bos, Dtsch. tierarztl. Wschr. Dl. 41).

Verscheidene keeren werd tenslotte onze hulp ingeroepen voor de
determinatie van insecten, in het bijzonder van wandluizen.

Behalve het bovengenoemde ingezonden materiaal werd door het
Instituut verwerkt :

b. Een groot aantal kippen, afkomstig van een pluimveemarkt,
waarvan de resultaten overeenkwamen met die, vermeld in het Tijdschr.
voor Diergeneeskunde Jg. 1934, Dl. 61, Afl. 4 ; Kippenziekten op kleine
onhygiënische bedrijven, door Dr. Jac. Jansen.

c. Ruim 100 eenden, afkomstig van een pluimveemarkt (hierbij
werd zeer veel tuberculose gevonden, voorts paratyphus ; een publicatie

d. Wekelijksche zendingen van ziektemateriaal, ons welwillend ter
beschikking gesteld door de Directeur van het abattoir te Rotterdam,
Dr. M. J. J. Houthuis.

Naar aanleiding van het voorafgaande is het volgende op te merken.
De hoeveelheid vogels, die ontvangen werd, overtreft verre het aantal
inzendingen van vee. Vooral van de zoogenaamde jongveeziekten krijgen
wij hier weinig of niets terwijl deze ziekterubriek juist zoo belangrijk is.
De bedoeling van het Instituut is niet om voor de dierenarts het een-
voudige klinische laboratorium-werk te verrichten. Wij toch verwachten
dat iedere dierenarts zelf een behoorlijk bacteriologisch onderzoek
kan doen van se- en excreta en ook zelf een onderzoek naar parasitaire
ziekteoorzaken kan instellen. Alleen in moeilijke gevallen, in gevallen
van verschil van meening, enz. kan men onze hulp hiervoor inroepen.

Het Instituut is echter steeds ten volle bereid bij ziekten van vee,
waarvan de oorzaak niet gemakkelijk rechtstreeks te stellen is, zijn
medewerking te verleenen.

Bij sterfte van jong vee (veulens, kalveren, biggen, lammeren) is
het niet zoo eenvoudig de goede diagnose te stellen.

Alvorens een therapie in te stellen, b.v. een vaccin- of serumtherapie,
moet men toch eerst zekerheid hebben omtrent het ziekteverwekkend
microörganisme.

Merkwaardig is nu dat de dierenartsen dergelijk materiaal zoo
zelden opzenden. Wij meenen, dat wij hun moeten opwekken, dergelijk
materiaal wel degelijk geregeld in te sturen ; zij zelf ondervinden hiervan
in allereerste instantie de voordeelen : immers de diagnoses, die anders
vermoed of gegist worden, kunnen met meer zekerheid gesteld worden,
zoodat zij een beter inzicht krijgen over ziekten in hun praktijk, in
bepaalde buurtschappen daarvan en op bepaalde stallen.

Het Instituut is bereid voor kostelooze opzending der cadavers te
zorgen, zorgt voor zoo spoedig mogelijk antwoord, zoo noodig per
telefoon of per telegram, en zal in sommige gevallen gratis stalspecifieke
vaccins verstrekken. Het is merkwaardig, dat de zilvervosfokkcrs hier
een goed inzicht in hebben ; zij sturen (dit jaar 1934) veel in, laten
proefnemingen toe, met als resultaat dat de paratyphusbestrijding be-
hoorlijk gevorderd is in 1 jaar tijd. Indien de dierenartsen inzenden,
dienen zij niet alleen zichzelf, maar ook het onderwijs. Bij inzenden
van veel jongveeziekte-materiaal kan het onderwijs hier zeer van
profïteeren, terwijl wetenschappelijk researchwerk op dit terrein is
uit te voeren. Immers zonder materiaal en zonder medewerking van de
dierenartsen gaat dit zeer moeilijk. Wij herhalen hier dus met nadruk,
laten de dierenartsen materiaal inzenden van dieren, die vermoedelijk gestorven
zijn aan parasitaire- en infectieziekten, waarvan de diagnose niet rechtstreeks
te stellen is. Vooral jongveeziekten zullen wij gaarne onderzoeken.

Uit de Afdeeling Infectieziekten van het Instituut voor Parasitaire- en
Infectieziekten der Rijks Universiteit te Utrecht.

ONDERZOEK VAN ENKELE DESINFECTIEMIDDELEN
(2de mededeeling).
(citopogeen, lysol, lysoform, therapogeen, carbol)
(ten opzichte van b. coli),

In het Tijdschrift voor Diergeneeskunde deel 61, Jg. 1934 afl. 11,
bladz. 578 werden door ons de resultaten medegedeeld van onze onder-
zoekingen betreffende het desinfecteerend vermogen van eenige des-
infectantia. Hierbij bleek dat citopogeen een zeepachtige oplossing
geeft met zeer goed bacteriedoodend vermogen ; de werking van cito-
pogeen bleek beduidend sterker te zijn dan die van het eveneens zeep-
achtige therapogeen.

Daar lysol en lysoform nogal veel gebruikte preparaten zijn, leek
het ons van nut ook deze stoffen eens te onderzoeken en te verge-
lijken met citopogeen, therapogeen en carbol. De zelfde methode
van onderzoek werd gebruikt.

Er werd gewerkt met een reeds vele malen overgeënte cultuur van
b. coli (Escherichia coli). Vijf c.c. gewone bouillon werd hiermede
geënt ; na 24 uur groei werd 20 c.c. physiologische keukenzoutoplossing

In het vertrouwen, dat aan dezen oproep gehoor zal worden gegeven,
moeten ons de volgende opmerkingen nog uit de pen.

15ij inzending van gevaarlijk materiaal is het steeds gewenscht, dat
het Instituut vooraf even gewaarschuwd wordt, in ieder geval dient
het pakket uitwendig voorzien te zijn van de waarschuwing „gevaarlijk
materiaal", terwijl tevens de inhoud genoemd dient te worden. Het
moest niet kunnen gebeuren, dat ons personeel in het sectiegebouw
een pakje opent, afkomstig van een dierenarts, waar een parkiet uit
te voorschijn komt met een brief erbij, dat het dier verdacht wordt
gestorven te zijn aan papegaaienziekte.

Steeds geve men een behoorlijke anamnese. Helaas gebeurt dit dikwijls
niet, hetgeen het onderzoek bemoeilijkt of vertraagt.

Eenige dierenartsen hebben ons reeds hun medewerking toegezegd ;
wij hopen dat vele anderen zullen volgen. Materiaal van alle ziekten
kan ingezonden worden ; hierop zijn echter twee uitzonderingen, nl.
hondsdolheid en papegaaienziekte, hiervoor wordt verwezen naar de
Rijksseruminrichting te Rotterdam. Tenslotte zij nog opgemerkt dat
al het materiaal deugdelijk verpakt moet zijn, bij voorkeur in zaagsel
of een andere absorbeerende stof.

toegevoegd. Van deze verdunde coli-cultuur werd telkens ^ c.c. gevoegd
bij 4! c.c. desinfecfans-verdunning; na 2-|-, 5, 10 en 15 minuten werd
overgeënt in bouillon. Als desinfectans-concentraties werden genomen
i%, >%, 2% en 3%. _

De geënte bouillonbuisjes werden 48 uur in de broedstoof geplaatst,
daarna werd nagegaan welke buisjes steriel gebleven waren.
Het resultaat met lysoform was :

Uit het bovenstaande blijkt dus dat citopogeen het beste resultaat
geeft ; hierop volgt lysol, dan carbol, daarna therapogeen en lysoform.
In oplossing werkt citopogeen op de gebruikte colistam onge-
veer drie maal zoo snel als lysol.

Verfasser untersuchten in vitro die desinfizierende Wirkung des Citopogen,
Lysol, Lysoform, Therapogen und Karbol (dem Bacterium coli gegenüber).

Mit Citopogen wurden die besten Resultate erzielt (eine A % ige Lösung tötete
Bakt. coli in 5 Minuten), dann folgten Lysol und Karbol, und dann erst kamen
Therapogen und Lysoform.

The authors tested the disinfecting power of citopogen, lysol, lysoform, thera-
pogen and carbolic acid (with regard to bacterium coli), in vitro. Citopogen yielded
the best results (a solution of J per cent killed bacterium coli within 5 minutes).
The next best were lysol and carbolic acid and then followed therapogen and
lysoform.

Les auteurs ont fait des recherches sur l\'action désinfectante de la citopogène,
du lysol, du lysoform, de la thérapogène et de l\'acide phénique (vis-à-vis les bact.
coli), in vitro.

Les meilleurs résultats furent obtenus avec la citopogène (en solution à J pour
cent ce désinfectant tue les bact. coli en 5 minutes), ensuite avec le lysol et l\'acide
phénique et puis avec la thérapogène et le lysoform.

Dr. F. Schönberg. Ueber die Entstehung von Fleischvergiftungen und
ihre Verhütung durch die Tierärztliche Fleischuntersuchung. Verlag
Richard Schoetz. Berlin. 1934 Prijs M. 2,40.

Aan de hand van de resultaten, welke de vele onderzoekingen op dit gebied
hebben opgeleverd, geeft de schrijver, daarbij steeds het oog gericht houdende op
de firaclische vleeschkeuring, een zeer beknopte maar duidelijke beschrijving van die
gevallen van vleeschvergiftiging bij rund en kalf, waarbij bacteriën van de Ente-
ritidis-groep in het spel zijn.

De ervaren keuringsveearts zal er niet veel in vinden wat hij niet reeds weet.
Een uitgebreide literatuurlijst stelt hem echter in staat om zijn kennis der verschil-
lende onderdeelen op gemakkelijke wijze aan te vullen resp. te vermeerderen.

In het i Juli-No., jaargang 1934, Afl. 13 van dit tijdschrift geeft Prof. Van Oijen
een beschouwing over het bovengenoemde onderwerp, waarbij beweringen worden
gedaan, welke door ons zeer zeker niet kunnen worden onderschreven.

Nu wij in een Nederlandsch dagblad en in een buitenlandsch vakblad lezen,
dat de door Prof. Van Oijen uitgeoefende critiek door vele dierenartsen wordt be-
aamd, hetgeen door ons nog wordt betwijfeld, meenen wij ook ons oordeel in dit
tijdschrift te moeten vastleggen.

Prof. Van Oijen wijst erop, dat tijdens het proces inzake de onregelmatigheden
aan het abattoir te Rotterdam is komen vast te staan, dat de tweede gemeente des
lands zich eenvoudig boven de wet heeft gesteld door de voorschriften van de keu-
ring vóór de slachting gedurende een lange reeks van jaren niet uit te voeren.

Evenals de Minister kan de Hoofdinspecteur zich beroepen op onwetendheid.
Moet dan de Inspecteur voor het betrokken district als de zondebok worden aange-
wezen, vraagt Prof. Van Oijen ?

Terloops zij opgemerkt, dat het ons eenigszins bevreemdt, dat juist Prof. Van
Oijen, van wien de bekende uiting afkomstig is, dat de keuring vóór het slachten
waardeloos is, het bedoelde feit thans aangrijpt voor zijn beschouwingen.

In verband met de bovengestelde vraag van Prof. Van Oijen mogen wij erop
wijzen, dat met betrekking tot de gemeente Rotterdam verleend is de vergunning,
bedoeld in art. 42 van het gewijzigde K. B. van 5 Juni 1920, S. No. 285. Het mer-
ken van onvoorwaardelijk ter slachting toegelaten dieren blijft aldaar dus achter-
wege. Maar dan kan een Inspecteur ook nimmer vaststellen of een slachtdier al dan
niet vóór het slachten gekeurd is. Art. 42 voornoemd dankt ongetwijfeld zijn ont-
staan aan de overweging dat, naar mag worden aangenomen, aan een abattoir een
dusdanig toezicht is op de te slachten dieren, dat met betrekking tot elk dier niet
het bewijs behoeft te worden geleverd, dat het levend gekeurd is.

De Gemeente Rotterdam heeft dit vertrouwen beschaamd. Nadat deze gemeente
haar fout heeft hersteld, rest de vraag, of het voorgevallene aanleiding moet zijn in
het algemeen het systeem „geen merking na levende keuring van slachtdieren aan
abattoirs" los te laten. Naar onze meening moet deze vraag ontkennend worden
beantwoord. Prof. Van Oijen zoekt verband tusschen de toestanden aan het abat-
toir te Rotterdam en het feit, dat deze gemeente behoort tot het ambtsgebied van
een Inspecteur van de Volksgezondheid, die voorheen weinig met vleeschkeuring
te maken had. Onmiddellijk kan worden aangetoond, dat dit verband niet bestaat.
Immers heeft Rotterdam voorheen tweemaal behoord tot het ambtsgebied van een
Inspecteur, die jaren lang uitsluitend bij de vleeschkeuring werkzaam was geweest
en zeker uitstekend met abattoiraangelegcnhedcn op de hoogte was.

Maar ook al zou dit wel het geval zijn, dan achten wij het nog absoluut ongemoti-
veerd om op grond van één enkel feit, als het bedoelde, zelfs indien dit feit in dit
verband terecht naar voren was gebracht, de oorzaak daarvan te zoeken in den,
volgens de meening van Prof. Van Oijen, onjuisten opzet van de Inspectie.

Tegen deze aanval protesteeren wij als gezamenlijke Inspecteurs met den meesten
ernst.

Om de laatstbedoelde stelling van Prof. Van Oijen te verdedigen had deze meer
steekhoudende argumenten moeten aanvoeren dan dit eene feit, dat, zooals wij
hierboven reeds aantoonden, door hem in dit verband ook nog geheel onjuist
naar voren is gebracht.

Wij willen hierbij slechts opmerken, dat Prof. Van Oijen blijkbaar geheel onkun-
dig is van de groote voordeelen, die de bedoelde samensmelting biedt, zooals ook
ons uit de ervaring is gebleken.

Trouwens Prof. Van Oijen schijnt het zelf al gewaagd te hebben gevonden, zijn
aanval te doen op grond van het ééne door hem vermelde feit. Immers onmiddellijk

daarop brengt hij een eere-saluut aan deze Heeren, omdat uit de z. i. noodlottige
samenvoeging van de Inspecties niet meer ongelukken zijn voortgevloeid.

Dus het valt ook hem blijkbaar erg mede ; uit dit eere-saluut blijkt althans, dat
die Heeren, ondanks het feit, dat zij niet voldoen aan de eischen, die Prof. Van
Oijen aan een Inspecteur meent te moeten stellen, toch wel voor hun taak berekend
zijn.

Ten eenenmale onjuist is Prof. Van Oijen echter waar hij schrijft, dat de ver-
schillende Inspecteurs voor een taak werden gesteld, waarvoor zij elke voorbereiding
en ervaring misten. Het schijnt Prof. Van Oijen te zijn ontgaan, dat er onder de
Inspecteurs, die hij op het oog heeft, vele zijn, die zich reeds als praktiseerend die-
renarts, voordat de Vleeschkeuringswet er was, met de vleeschkeuring bemoeiden
of bij de oprichting van een gemeentelijken dienst hebben geadviseerd.

En al was dit ook niet het geval, dan blijkt, zoowel uit de thans opgedane g-jarige
ervaring, alsmede uit het door Prof. Van Oijen gebrachte eeresaluut, meer dan
voldoende hoe absoluut ongemotiveerd zijn aanval op den tegenwoordigen opzet
van de Inspectie is.

Wij willen hierbij nog opmerken, dat daaruit ook blijkt, dat Prof. Van Oijen
zijn eischen voor het Inspecteursambt onjuist stelt, vooral indien hij daarvoor het
„aan een abattoir-verbonden zijn geweest" eischt.

Het is Prof. Van Oijen toch zeker bekend, dat de taak van de Inspectie meer om-
vat dan het toezicht op de abattoirs. Daarnaast zijn immers nog de zeer vele platte-
landsdiensten, het toezicht houden op de naleving van de hygiënische voorschriften,
van de administratie, enz.

En zouden nu voor al die onderdeelen ook zgnd. specialisten noodig zijn? Wij
ontkennen dit ten eenen male.

Het zou te ver voeren daarop hier uitvoeriger in te gaan ; wij willen volstaan
met daarop slechts te wijzen ter voorlichting van de „outsiders", met de mededeeling
onzerzijds, dat wij de tegenwoordige Inspectie ten volle voor de bedoelde taak be-
rekend achten.

Ook wij achten voorbereiding voor elke nieuwe functie noodzakelijk en die is er
ook ter dege geweest. De Inspectie is in den aanvang herhaaldelijk bij elkaar ge-
komen en haar taak is daarbij, onder leiding van den Hoofdinspecteur, grondig
behandeld. De Inspecteurs hebben zich in hun nieuwe functie grondig en snel inge-
werkt ; zij stonden voorts allerminst vreemd tegenover crganiseeren en leiding
geven. Op grond van deze feiten ontmoette noch het uitvoeren van de taak van de
Inspectie van de Volksgezondheid, nóch van die van de Inspectie van den Vee-
artsenijkundigeri Dienst, bij hen absoluut onoverkomelijke bezwaren.

Wij ontkennen dan ook, op grond van de opgedane en door Prof. Van Oijen
zelf erkende ervaring, ten eenen male, dat de door Prof. v. O. te dezen opzichte
gestelde eischen juist zijn.

Wat de door Prof. Van Oijen naar voren gebrachte ervaring betreft, achten wij
de opmerking gewettigd, dat die ervaring alleen bij de uitoefening van een ambt
kan worden opgedaan. Ook Prof. v. O. zal dit zelf moeten erkennen. Hij had bij
zijn benoeming tot Hoogleeraar toch ook geen enkele ervaring omtrent het ambt,
waarvoor hij benoemd werd; een lectoraat heeft hij b.v. niet bekleed. Het was dus
ook van hem nog afwachten of hij competent zou zijn voor zijn nieuwe ambt en b.v.
goed college zou geven en of zijn wetenschappelijken arbeid zou voldoen aan de
eischen, die men daaraan in het algemeen stelt.

Wij willen er hierbij terloops op wijzen, dat Prof. Van Oijen, die met betrekking
tot hygiënische mclkstallen leiding tracht te geven, ook hierin eerst ervaring heeft
moeten opdoen, getuige n.1. zijn eerste poging te dezer zake (voordracht voor de
algemeene vergadering) en dat het ons bekend is, dat hij een Gemeente over de
inrichting van een veemarkt heeft voorgelicht, ofschoon zijn werkkring toch in een
geheel andere richting gaat en hij te dezen opzichte zeker niet over de noodige
ervaring kan beschikken.

inspecteur te becritiseeren. Volgens hem zou deze aan de Inspecteurs geen leiding
hebben kunnen geven, daar hij uit den dienst van voor uitvoer bestemd vleesch
kwam en niet zijn eerste schrede op het gebied der vleeschkeuring heeft gezet op het
abattoir. Hieromtrent zij dezerzijds opgemerkt, dat vóór de Hoofdinspecteur be-
noemd werd bij de keuring van voor uitvoer bestemd vleesch, hij eenige jaren hoofd
was van den gemeentelijken vleeschkeuringsdienst te Vlaardingen ; dat hij vervol-
gens gemeentelijke vleeschkeuringsdiensten opreichtte in het Westland en om de
zaak aan den gang te krijgen, de leiding van de keuring in 2 gemeenten opzich nam
tot het oogenblik, dat zich aldaar een dierenarts vestigde en deze werd benoemd.

Bekend is voorts dat de Hoofdinspecteur in de jaren voorafgaande aan zijn be-
noeming als zoodanig, een uitgebreide studie gemaakt heeft van het vleeschwaren-
bedrijf, getuige zijn voordracht in 1908 voor de Veterinaire Hygiënische Vereeni-
ging. Eveneens stelde hij als lid der Gezondheidscommissie voor het Westland een
onderzoek in naar den hygiënischen toestand in slachtplaatsen en vleeschwinkels,
welk rapport aan verscheidene gemeenten den stoot gaf een analoog onderzoek te
doen instellen.

En dan de enormiteit, dat het niet ontdekken van de fraudes aan het abattoir
te Rotterdam, te wijten is aan de omstandigheid, dat de Hoofdinspecteur geen
leiding aan de Inspecteurs heeft kunnen geven, omdat hij niet zijn opleiding aan een
abattoir heeft gehad.

Wij, de gezamenlijke Inspecteurs, wij, die het alleen kunnen beoordeelen, stellen
vast, dat de Hoofdinspecteur ons van den beginne af de juiste leiding heeft gegeven,
waarbij wij ons, zoowel als de zaak die wij dienen, wel bevonden hebben. En hiertoe
heeft ongetwijfeld medegewerkt, dat hij niet van een abattoir in zijn tegenwoordige
functie kwam, maar dat hij door zijn werk daarbuiten, in tal van gemeenten, een
ruimen kijk heeft gekregen op den algemeenen toestand in zake vleeschkeuring en
vleesch hygiëne. F.n daar hij mede den stoot heeft gegeven tot het oprichten van tal
van openbare slachthuizen en tot die oprichting verder heeft medegewerkt, is hij
ook van abattoir-toestanden volkomen op de hoogte.

Wij hebben het noodzakelijk geacht eenigszins uitvoerig op het betreffende ver-
wijt van Van Oijen in te gaan, zoowel om aan te toonen hoe ongemotiveerd en on-
gerechtvaardigd zijn aanval is, als om een eventueelen ongunstigen indruk, dien
zijn geschrijf op buitenstaanders zou maken, zooveel mogelijk nog te niet te doen.
Want men moet niet licht denken over het kwaad, dat Prof. Van Oijen sticht.

Hij ondermijnt het vertrouwen, mitsdien het gezag van Hoofdinspecteur en In-
specteurs. Met het oog op onzen handel in vleesch en vleeschwaren met het buiten-
land is zulks zeer bedenkelijk.

Wat Prof. Van Oijen verder opmerkt met betrekking tot de hulpkeurmeesters
kan hier onbesproken blijven. De Heer Van df.r Slooten heeft in dit tijdschrift
reeds — naar onze mecning zeer terecht — het onjuiste van het standpunt van Prof.
Van Oijen aangetoond.

Wij meenen in het bovenstaande te hebben aangetoond hoe ongerechtvaardigd
cn lichtzinnig 1\'rof. Van Oijen in het publiek een onverdiende blaam heeft geworpen
op de geheele Inspectie en hoe ongemotiveerd afbrekend er over de uitvoering van
de Vleeschkeuringswet en over het toezicht dat het Staatstoezicht uitoefent, zelfs
door personen, die krachtens hun ambt door buitenstaanders als tot oordeelen be-
voegde personen worden aangezien, wordt geschreven.

Wij wenschen er ten slotte onze spijt en onze afkeuring over uit te drukken, dat
door de Redactie een artikel als het bedoelde, zoo maar zonder meer in het Tijdschrift
voor Diergeneeskunde (als gewoon artikel nog wel) is opgenomen.

Namens ongeveer alle Inspecteurs van de Volksgezond-
heid, tevens Inspecteurs van den Veeartsenijkundigen
Dienst,

Crisis-afslachting, personeelsbezetting der Vleeschkeuringsdiensten, uit-
voering der Vleeschkeuringswet en de Inspectie.

Een nieuwe periode van afslachten van vee als crisismaatregel is bij het verschijnen
van deze opmerkingen reeds aangevangen. Deze slachtingen worden geconcentreerd
in de gemeenten waar vleeschwarenfabrieken zijn gevestigd. Het is bekend, dat
om allerlei redenen de grootere fabrieken zich veelal (niet altijd, zie Leiden b.v.)
bevinden in kleinere gemeenten, en dat de personeelsbezetting van sommige
vleeschkeuringsdiensten tot een dusdanig minimum is beperkt, dat de normale
verplichtingen, welke krachtens de Vleeschkeuringswet aan die diensten zijn opge-
legd, veelal ternauwernood kunnen worden uitgevoerd. Zelfs zou de vraag kunnen
worden gesteld of die uitvoering wel steeds voldoende is. Het ligt voor de hand,
dat iedere keuringsdienst (openbare slachthuizen incluis) ten gevolge van de zware
extra-belasting met de keuring (en andere daaraan verbonden werkzaamheden)
der boven het gewone kwantum afgeslachte dieren (wier aantal veelal meer bedraagt
dan het normale slachtcijfer van die diensten en soms zelfs drie tot vijfhonderd pro-
cent daarvan ^l) zal hebben te waken, dat de naleving van alle hem door de Wet
opgelegde verplichtingen niet in het gedrang, of nog meer in het gedrang komt.
Dit nu kan worden voorkomen indien de keuringsdiensten zoo noodig tijdelijk
extra-personeel aanstellen.

Dit tijdelijk personeel dient m. i. gekozen te worden in de eerste plaats uit de in
het land beschikbare dierenartsen (ook de daarvoor geschikte praktizeerende) en
indien niet genoeg dierenartsen ter beschikking zijn, uit de beschikbare hulp-
keurmeesters. Zou voor bepaalde diensten echter dit personeel ten slotte niet meer
te krijgen zijn, dan behoort door den leider van dien dienst een dusdanige limiet
te worden gesteld aan het aantal extra-slachtingen, hetwelk hij in zijn dienst kan
toelaten, dat hij de wettelijke verplichtingen behoorlijk kan nakomen, waarbij er
aan behoort te worden gedacht, dal te sterk forceeren van het personeel — afgezien
van andere bezwaren — automatisch leidt tot onvoldoende uitvoering der keuring
en van andere werkzaamheden, waaronder het toezicht.

Deze opvatting kan een ongewonen indruk maken — dat van de bevordering der
financieele resultaten van den dienst is een bekender geluid - doch zij lijkt mij
weinig voor tegenspraak vatbaar. De financieele resultaten, zoowel als de belangen
der in zijn gemeente gevestigde fabrieken mogen voor den leidenden dierenarts
geen aanleiding zijn de bovenbedoelde verplichtingen op het tweede plan te schuiven.

De beschouwingen van Van der Kamp en mij, in dit tijdschrift gehouden over
de normen van de door een keuringsambtenaar per uur en per dag te keuren aan-
tallen dieren, zijn nog niet afgesloten en zonder bovenbehandelde dringende aan-
gelegenheid zou het misschien eenigszins praematuur kunnen worden geacht daarop
zonder meer reeds te willen voortbouwen. Niettemin zouden de beschouwingen
wel thans reeds kunnen dienen om mogelijk voor de hand liggende excessen in de
verhouding tusschen de sterkte van dienstpersoneel en aantallen te keuren dieren
op te sporen. Den aandachtigen lezer is wel reeds gebleken, dat de ervaringen aan
het Groningsche en het Amsterdamschc Abattoir in hoofdzaak overeenstemmen,
hetgeen mijn desbetreffende opmerking bevestigt, dat in keuringsdiensten, waar per
uur of per dag b.v. twee- of meermalen zooveel dieren door één keuringsambtenaar
worden gekeurd dan de Amsterdamsche en Groningsche normen aangeven, of waar
de keuringsambtenaar 10 a 12 uur en langer per dag keurt, de keuring niet anders
dan onvoldoende en niet volgens de wettelijke voorschriften kan geschieden. Juist
in verband met de afslachting van overtollig vee is deze materie zeer actueel en nog
te meer, omdat bij die opruiming de tuberculose-bestrijding mede een rol speelt
en dus het aantreffen van meer ziekelijke afwijkingen te verwachten is.

Nu de tijd dringt dienen reeds thans in het redelijke algemeen bindende normen
te worden aanvaard voor de vaststelling van het aantal keuringsambtenaren in ver-
houding tot den omvang der keuring. Dit geldt zoowel voor de Hoofden van Dienst

ais voor de Inspectie. Deze laatste moet toch ook treden in de beoordeeling der vraag
welk aantal crisis-slachtingen iedere keuringsdienst boven zijn gewone aantal kan
accepteeren, zonder de keuring en andere werkzaamheden, de uitvoering der Wet
betreffende, geweld aan te doen. Bovendien is de Hoofd-Inspecteur hygiënisch
adviseur voor de Nederlandsche Veehouderij-Centrale en uit dien hoofde dus ook
alleszins bevoegd en geroepen om voor excessen te waken. Hierbij zij nog aangetee-
kend, dat een in verhouding tot de beschikbare slachtruimte te groot aantal slach-
tingen de keuring en de zoo noodige reinheid — dus de hygiëne — in gevaar brengt.

Indien door Hoofden van Dienst niet of onvoldoende rekening zou worden gehou-
den met de noodzakelijk te achten begrenzing der verhouding tusschen te keuren
dieren en sterkte van het dienstpersoneel, dan is het de taak en de plicht der Inspectie
in te grijpen, hetzij direct — via de Nederlandsche Veehouderij Centrale door
minder slachtingen toe te wijzen — hetzij indirect door het betrokken Hoofd van
dienst hierover te onderhouden en, zoo noodig, het Gemeentebestuur, respectievelijk
Gedeputeerde Staten tot verbetering van den ongewenschten toestand te bewegen.

Want de Inspectie is, nog boven het Hoofd van Dienst, uiteindelijk verantwoordelijk
voor een juiste naleving der Wet in iederen dienst, voor zoover het de algemeen strekkende
regelingen betreft !

Slechts accidenteele en dus op zich zelf staande tekortkomingen van keurings-
diensten vallen uiteraard hierbuiten.

Het is te hopen dat de les van Rotterdam, voor zoover deze het onvoldoende
naleven der Wet betreft, zoowel voor de Hoofden van Dienst als voor de Inspectie
voldoende is geweest om herhalingen te voorkomen.

Ik meen, hoewel losstaande van bovenbehandelde kwestie, niet te mogen nalaten
tevens de aandacht te vestigen op de in het nummer van October 1934 van het
Vakblad „Slachthuis, Keuring, Markt" op pag. 41 onder het hoofd „Na ruim 10
jaren Vleeschkeuringswet" vermelde feiten omtrent het niet-naleven der Wet in
de daarbij genoemde gemeenten, wat de bedwelming betreft.

Hieronder volgen de desbetreffende mededeelingen, zooals die in het Vakblad
voorkomen.

slacht, hangt hij het dier levend aan zijn achterbeenen aan den zolder en steekt het
bij vol bewustzijn dood. Op het oogenblik is het echter zoo goed als afgeloopen.
U begrijpt, dat ik thans niet al te goed bij de slagers sta aangeschreven......

Voor de Rechtbank te Zwolle hebben terechtgestaan de slagersknechten J. van
der B. en J. T. B., die in dienst van den exportslager L. van der B. te Zwolle bij het
slachten van kalveren de dieren levend aan een achterpoot ophingen en ze afmaakten
zonder eenige bedwelming.

Verdachten bekenden, maar verklaarden gehandeld te hebben in opdracht van
hun patroon. Een van hen voegde hieraan toe, dat op geen der groote fabrieken, b.v. te
Olst, Meppel, enz., naar hij persoonlijk gezien heeft, het schietmasker wordt gebruikt
(waarmee o. i. wordt bedoeld, dat in het geheel niet wordt bedwelmd. R. H. V.),
omdat dit bij kalveren zeer gevaarlijk is".

Notulen van de 82ste A\'gemeene Vergadering, gehouden op Vrijdag
12 en Zaterdag 13 Octoher 1934 in het Jaarbeursgebouw te Utrecht.

Het huishoudelijk gedeelte, gehouden op Vrijdag 12 October des namiddags om
twee uur, werd door den Voorzitter, Prof. Dr. G. Krediet, in verband met zijn
op 13 October te houden openingsrede, geopend met een kort woord van welkom
aan de aanwezige leden, in het bijzonder echter aan de afgevaardigden der ver-
schillende afdeelingen.

1. een schrijven van den Heer Burgemeester van Utrecht, Mr. Dr. G. A. W. ter
Pelkwijk, waarin deze bericht, dat hij gaarne het eerste gedeelte van de vergadering
op Zaterdag 13 October zal bijwonen ;

2. een schrijven van den Directeur van den Veeartsenijkundigen Dienst, Prof.
Dr. Berger, met de mededeeling dat hij tot zijn leedwezen verhinderd is aan
de uitnoodiging om deze vergadering bij te wonen gevolg te geven, daar hij door
een Regeeringsopdracht in het buitenland vertoeft;.

3. een schrijven van den Eere-voorzitter Dr. Dhont en het eerelid Dr. Vrijburg,
mededeelende, dat zij gaarne aan de uitnoodiging tot het bijwonen van deze ver-
gadering gevolg zullen geven ;

4. een schrijven van het bestuur van den Diergeneeskundigen Studentenkring,
waarin de leden van de Maatschappij, behalve in de reeds gedane mededeeling,
geplaatst in het Tijdschrift, nogmaals uitgenoodigd worden tot het brengen van een
bezoek aan de jaarlijksche reünie, die \'s avonds, na afloop van den gemeensehappe-
lijken maaltijd zal gehouden worden in Hotel de 1\'Europe.

De secretaris deelde vervolgens mede, dat uit de binnengekomen mandaten blijkt,
dat de afdeelingen als volgt vertegenwoordigd zijn :

S.
C.
J.

Dr
Dr

C.
Dr

C.
A.

3\'
27
"7

34
3\'

35
39
\'3
16

24
8

Vervolg van bladzijde 1210
treurige toestanden \') in eerste instantie de Hoofden van Dienst, doch tevens de
betrokken Inspecteur onvoorwaardelijk verantwoordelijk zijn te achten. Wanneer
in een geregeld gebruikte slachtplaats van den omvang als die van v. d. B. en van
anderen een in bedoeld blad genoemde dagelijksche negatie van een algemeen
voorschrift der Wet, als dat de bedwelming betreffende, regelmatig zou plaats
vinden, dan zou dit door beide bovengenoemde ambtenaren reeds lang bchooren
te zijn opgemerkt en daaraan een einde gemaakt. Zouden de vermelde feiten essen-
tieel onjuist zijn, dan dienen deze in het belang van het aanzien van de veterinaire
ambtenaren van bevoegde zijde te worden weerlegd. R. H. Veenstra.

\') Het feit, dat de bepaling ex de Veewet, betreffende het bedwelmen, nog niet
op het moreele peil van die der Vleeschkeuringswet is gebracht, zou geen argument
zijn om het met de bedwelming der krachtens de Vleeschkeuringswet geslachte die-

Op de presentielijst, geteekend door de aanwezige stemgerechtigde leden, stonden
bij den aanvang van de vergadering 15, later 19 namen vermeld.

Bij punt 3 van de agenda deelde de voorzitter mede, dat de afgevaardigden in
het Hoofdbestuur voor de afdeelingen : Overijssel, Gelderland—Overijssel en
Noord-Holland, de heeren van der Weerd, Odé en Dr. Postma, wederom als
zoodanig herkozen zijn, terwijl in plaats van den afgevaardigde van de afdeeling
Noord-Brabant, den heer Kirch, die niet herkiesbaar was, gekozen is de heer G.
van der Werf te Raamsdonkveer.

Voorts deelt de voorzitter mede, dat in den vorigen avond gehouden Hoofdbe-
stuursvergadering tot lid van de Redactie van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde
Prof. C. F. van Oijen herkozen is.

Op een daartoe door den voorzitter gedane vraag verklaarde Prof. van Oijen,
dat hij deze herbenoeming weder gaarne aanvaardt. In het begin van het jaar heeft
hij er ernstig over gedacht en dit ook met het Dagelijksch Bestuur besproken, om
zijn plaats te willen inruimen voor een jongere kracht. In verband met de toen
gehouden besprekingen en de daarbij getroffen regeling is hij echter besloten deze
functie opnieuw te aanvaarden ; hij vertrouwt deze te zullen uitvoeren op de wijze,
zooals dat behoort te geschieden.

Bij punt 4 werd als lid der Notulen-Commissie bij acclamatie aangewezen de
heer W. van der Burc, die deze benoeming aanvaardde.

Bij punt -), verkiezing van een secretaris der Maatschappij wegens periodieke
aftreding, verzocht de voorzitter de heeren Santema, de Ronde en van der Weerd
het stembureau te willen uitmaken.

Bij deze stemming werden uitgebracht 287 stemmen, waarvan 284 op den aftre-
dende secretaris en verder 3 stemmen blanco.

De voorzitter wenschte zoowel den heer van Heusden als de Maatschappij geluk
met deze herbenoeming ; hij is er van overtuigd, dat de secretaris zijn functie op
dezelfde wijze zal blijven uitoefenen, als hij dit gedurende het loopende jaar reeds
gedaan heeft.

De secretaris bracht aan voorzitter en leden dank voor zijn herbenoeming, vooral
ook voor de wijze waarop deze is geschied. Het is nog slechts korten tijd, dat hij
deze functie heeft bekleed, en hij verklaarde, dat hij zal blijven doorgaan te trach-
ten steeds de belangen van de Maatschappij en van hare leden zooveel mogelijk
te behartigen. Daartoe is echter noodig de medewerking van alle leden der Mij. ;
van die van den voorzitter en de leden van het Hoofdbestuur is hij tevoren al over-
tuigd ; hij doet echter nogmaals een beroep op de medewerking van alle leden,
opdat de uitoefening van zijn functie zoo goed mogelijk zal zijn.

Bij punt 6, verkiezing van een voorzitter van den Gentralcn Raad, ontstaan
door het aftreden van Dr. Dhont, werden uitgebracht 283 stemmen. Hiervan ver-
kregen de heeren C. Tenhaeff 228, J. Kirch 38, E. Rutgf.rs, Vriezenveen, 11 en
Dr. J. A. Beijers 2 stemmen, terwijl 4 stemmen in blanco werden uitgebracht.
Gekozen is derhalve de heer C. Tenhaeff te Leeuwarden.

De voorzitter dankte den aftredenden voorzitter van den Centralen Raad, Dr.
Dhont, die gemeend heeft hiervoor te moeten bedanken, voor hetgeen hij in dien
korten tijd nog in het belang van den C. R. gedaan heeft.

Van den heer Tenhaeff, die niet aanwezig was, is het bekend, dat hij een even-
tueele benoeming zou aanvaarden. De voorzitter meent, dat wij in Tenhaeff
iemand gevonden hebben, die weet wat hij wil, waardoor hij zeker als voorzitter
op zijn plaats zal zijn. De C. R. staat nog, evenals elke nieuwe instelling, in de
kinderschoenen, lijdt daarom ook nog aan steeds voorkomende kinderziekten, die
hem in zijne werkzaamheden belemmeren; de voorzitter is er echter van overtuigd,
dat de tijd niet ver meer is, dat de C. R. deze te boven zal zijn, waarna het dezen
zeer zeker goed zal gaan.

Bij de verkiezing van een derde plaatsvervangend lid van den C. R. werd door
den afgevaardigde van Overijssel aanbevolen de candidatuur van den heer E.
Rutgers te Vriezenveen. Bij de stemming werden uitgebracht 290 stemmen; hier-

van verkregen de heeren Dr. Beijers 249, E. Rutcers 35 en C. Tenhaeff 2 stem-
men, terwijl 4 stemmen blanco waren, zoodat Dr. Beijers gekozen is ; ook van
Dr. Beyers is het bekend dat hij een eventueele benoeming zou aanvaarden.

De voorzitter herinnerde aan de bekende goede eigenschappen van Dr. Beyers
en twijfelt er dan ook niet aan dat wij in hem een uitstekend lid van den Centralen
Raad gevonden hebben.

Bij punt 7 werd het voorstel van het H.B. tot wijziging in art. 50 van het Huis-
houdelijk Reglement van de beide data van 1 Juni in 15 Juni zonder nadere bespre-
king aangenomen.

Bij punt 8, aanvulling van het Huish. Regl in verband met de groepen, gaf de
voorzitter eerst gelegenheid tot het houden van algemeene beschouwingen, waar-
van alleen gebruik gemaakt werd door den afgevaardigde van Friesland. Deze
wees er op, dat men in de afdeeling Friesland bang was, dat "de ontwikkeling dei-
groepen aanleiding zou geven tot versnippering onder de leden en zou leiden tot
nadeel voor het bezoek in de afdeelingsvergaderingen. De afdeeling Friesland zou
daarom dit punt voorloopig nog een jaar willen uitstellen.

Aangezien noch door de afgevaardigden der overige afdeelingen, noch door de
individueel stemmende leden dit voorstel gesteund werd, ging de afgevaardigde
van Friesland hierop niet verder in.

Bij de daarop volgende artikelsgewijze behandeling werd bij art. 26a door den
afgevaardigde van N.-Brabant voorgesteld de woorden : „ten slotte" voorkomende
in de 3de alinea van dit artikel, te schrappen ; dit werd aangenomen.

Bij art. 26c stelde de afgevaardigde van N.-Brabant voor het woord „zullen" te
vervangen door „kunnen" ; zooals het nu voorgesteld wordt zou het Hoofdbestuur
steeds verplicht zijn advies van de betreffende groep in te winnen.

Dit voorstel werd gesteund door den afgevaardigde van Friesland, terwijl de
afgevaardigde van Groningen- Drenthe voorstelde het artikel te laten, zooals het
door het H.B. is voorgesteld.

Mr J. Slager wees op de art. 2 en 3 van het Huishoudelijk Reglement, waarin
de verhouding van de groep tot de Mij. geregeld wordt ; in verband daarmede
sti lde hij voor het woord „zullen" te behouden.

Daar het voorstel N.-Brabant geen verdere ondersteuning vond, werd het inge-
trokken en het door het H.B. voorgestelde aangenomen.

Art. 26d werd zonder verdere bespreking aangenomen, zoodat hiermede, be-
houdens bovengenoemde kleine verandering, de voorstellen van het Hoofdbestuur
zijn aangenomen.

Door den afgevaardigde van Z.- Holland werd nog gevraagd of het nu ook mo-
gelijk is, dat door de practici een groep gevormd kan worden, waarop de voor-
zitter antwoordde dat elke 15 leden, die in eenzelfde onderdeel van ons vak werk-
zaam zijn, tot het oprichten van een groep kunnen overgaan.

Bij de behandeling van punt 9, vaststellen van bepalingen voor ziekenfondsen,
deed de voorzitter de mededeeling, dat, ook in verband met de hier en daar in de
afdeelingen gemaakte opmerkingen, door het Hoofdbestuur voorgesteld wordt de
2de alinea van het hier vermelde bindend besluit te lezen als volgt :

„Deze goedkeuring geschiedt door het bestuur der bijzondere afdeeling, in wier
werkgebied de zetel van het ziekenfonds gevestigd of de abonné woonachtig is."

De afgevaardigde van Z.-Holland deelde mede, dat zijn afdeeling in haar geheel
er tegen is, dat in het bindend besluit ook de abonnementen zijn opgenomen. Er
zijn in Z.-Holland tal van loopende abonnementen, waarvoor het een groot be-
zwaar zou opleveren, wanneer de voorwaarden van die abonnementen alle door het
afdeelingsbestuur zouden moeten worden goedgekeurd. De meeste abonnementen

zijn persoonlijke overeenkomsten, ten opzichte waarvan het moeilijk, misschien wel
ondoenlijk zou zijn, regelend op te treden.

De afgevaardigde van Friesland deelde mede, dat zijn afdeeling gaarne zou en,
dat in het B.B. opgenomen werd, wat verstaan wordt onder een ziekenfonds en wat
onder een abonnement.

De afgevaardigde van N.-Brabant gaf te kennen, dat zijn afdeeling er beslist
tegen is, om de abonnementen te schrappen ; schrapt men die dan worden daar-
mede ook de ziekenfondsen naar den kelder geholpen.

Mr. J. Slager wees er op, dat in de afdeeling Z.-Holland het al of niet aannemen
van bepalingen ten opzichte van abonnementen uitvoerig besproken is en dat men
vrij algemeen er tegen was. Men ziet het regelen van de abonnementen als een in-
grijpen in de persoonlijke vrijheid. De abonnementen zouden nog recht van bestaan
kunnen hebben, wanneer in de afdeeling aangenomen was een algemeen minimum-
tarief; de pogingen hiertoe zijn echter mislukt. Nu dit minimumtarief er niet is,
zou men door het stellen van een laag tarief toch steeds nog onder een abonnement
door kunnen gaan.

De voorzitter deelde mede, dat in de H.B. vergadering van den vorigen avond
zoowel is vastgesteld wat onder een ziekenfonds, als wat onder een abonnement
moet worden verstaan, benevens aan welke bepalingen ziekenfondsen en abonne-
menten zullen moeten voldoen, willen zij goedgekeurd kunnen worden.

Mr. Slager zou deze bepalingen ook opgenomen wenschen te zien in het bindend
besluit.

De voorzitter zeide, dat de abonnementen daarom onder deze bepalingen zijn
opgenomen, omdat anders de abonnementen in staat zouden zijn de ziekenfondsen
in den grond te boren. In Friesland is al gebleken, dat door het optreden van de
abonnementen de tarieven voor de ziekenfondsen naar beneden moesten gaan.

Kirch vroeg om mede te deelen, wat door het H.B. verstaan wordt onder een
ziekenfonds en wat onder een abonnement, aan welk verzoek door den voorzitter
voldaan werd.

Oskam wilde er nog op wijzen, dat de tegenstand tegen de abonnementen
in de afdeeling Z.-Holland vooral gaat om de belangen van de dierenartsen in de
groote steden. Deze komen bij aanneming in een moeilijk parket, omdat erin die
plaatsen nog dierenartsen zijn, die geen lid zijn van de Mij., en daardoor doen
kunnen wat zij willen.

J. Verhoef meende, dat het bezwaar van Z.-Holland zou kunnen worden
ondervangen, wanneer gesproken werd van abonnementen, geldende voor eenige
personen te gelijk ; de abonnementen met één persoon zouden dan vrij blijven.

Mr. Slager kon zich met de bepaling wat verstaan wordt onder een ziekenfonds
wel vereenigen ; hij zou echter die bepaling opgenomen willen zien in het bindend
besluit. Het B.B. moet, om geldig te zijn, worden aangenomen met 3/4 deel van de
uitgebrachte stemmen, terwijl de bepalingen in de afdeelingen aangenomen worden
met de helft plus 1 stem, waardoor een groote ongelijkheid ontstaat.

Dr. C. de Graaf deelde als zijne persoonlijke meening mede, dat hij zich ver-
eenigen kan met de redeneering van Mr. Slager. Hij meent echter ook, dat, zouden
de abonnementen goedgekeurd moeten wordendoor het Hoofdbestuur, dit een groote
vertraging in de goedkeuring zou geven.

Kranenburg zou een oplossing willen vinden door het bindend besluit
te splitsen in één alleen voor de ziekenfondsen en één alleen voor de abonnementen ;
hij wees er nog op, dat het hebben van abonnementen in Z.-Holland alleen dan
mogelijk zou zijn, indien er een minimumtarief voor de praktijk door de afdeeling
zou zijn vastgesteld.

Dr. Postma meent, dat wanneer de vergadering er toe overging, om aan het voor-
stel van Z.-Holland te voldoen en de abonnementen zou schrappen, er dan al twee
krachten aan het werk waren, die de ziekenfondsen naar den afgrond zouden helpen.

De Waardt wees op de bij het voorstel van het H.B. voorgestelde overgangs-
maatregel, waardoor het H.B. tijdelijk afwijking voor reeds bestaande abonnementen
kan toestaan. Wanneer hierbij door het H.B. een tegemoetkomende houding wordt
aangenomen, dan zullen er vele moeilijkheden voorkomen kunnen worden.

Mr. Slager herinnerde er nog aan, dat de meeste abonnementen afgesloten
worden voor den tijd van één jaar, zoodat zij geregeld komen te vervallen ; hij blijft
erbij, dat, worden de bepalingen voor de abonnementen aangenomen, er buiten de
abonnementen om, veel gewerkt zal worden met een zeer laag tarief.

De voorzitter stelde voor, gehoord de discussie, het door het Hoofdbestuur, eenigs-
zins gewijzigde bindende besluit aan te nemen voor dan tijd van één jaar ; het is
voor de afdeelingen als Friesland, N.-Holland en N.-Brabant hoog tijd, dat er
bepalingen vastgesteld worden. Tenopzichte van de abonnementen zal zoo noodig
gedurende dien tijd door het H.B. een tegemoetkomende houding worden aange-
nomen ; dit vooral ten opzichte van reeds bestaande abonnementen. Het volgend
jaar moet het dan weder opnieuw behandeld worden en is er tijd om na te gaan
op welke wijze aan de hier geopperde bezwaren kan worden tegemoet gekomen.

Het door het Hoofdbestuur voorgestelde bindend besluit, gewijzigd op de wijze
als door den voorzitter is medegedeeld, werd daarna bij stemming aangenomen
met 273 stemmen vóór en ig blanco.

Bij de behandeling van de voorgestelde aanvulling van het Huishoudelijk Re-
glement, deed Mr. Slager het voorstel hierin de door het H.B. vast te stellen bepa-
lingen op te nemen. Aangezien dit voorstel niet gesteund werd, kwam het niet
verder in behandeling.

De door het H.B. voorgestelde art. 22a en 22b werden daarna goedgekeurd,
evenals de voorgestelde overgangsmaatregelen.

Bij punt 10 werden het verslag van den toestand van de Maatschappij, van hare
geldmiddelen, van het van Esveldfonds, het Ondersteuningsfonds en het R.-fonds,
zonder eenige nadere opmerking of vraag, goedgekeurd.

Bij punt 11 behandeling van de begrooting der Maatschappij, bracht de voor-
zitter eerst in bespreking het gedeelte, handelende over de inkomsten ; ook hierbij
werden geen opmerkingen gemaakt.

Bij de behandeling van het gedeelte over de uitgaven bracht de afgevaardigde
van Utrecht ter sprake de bijdrage van de Mij. in de Prof. Dr. D. A. de JoNG-Stich-
ting, groot / 600. Deze bijdrage is in de afdeeling besproken en daarbij is de vraag
gesteld of, indien de statuten van die stichting het toelaten, ook gegeven zou kunnen
worden een opgave van inkomsten en uitgaven met vermelding van de wijze, waarop
het geld besteed wordt.

De voorzitter wees er op, dat in het bestuur van de stichting reeds drie vétérinai-
ren zitting hebben tegenover twee niet-dierenartsen, dat de stichting wel is opge-
richt met een groote bijdrage van de Mij., maar dat zij geheel afzonderlijk naast
de Mij. staat, zoodat deze er in rechte niets over te zeggen heeft.

Prof. Roos deelde mede, dat de aanleiding van de bespreking in de afdeeling
niet zoozeer is geweest de kwestie van het verkrijgen van invloed op den gang van
zaken van de stichting. Hiervan komt jaarlijks een verslag in het tijdschrift; daarin
kunnen wij zien, hoe groot de uitgaven waren ; onder die uitgaven komt een zeker
bedrag voor, dat is uitgegeven voor het doen van onderzoekingen door een gega-
digde. Volgens Prof. Roos zou nu ieder lid der Mij., omdat hij aan de stichting
jaarlijks één gulden bijdraagt, ook het recht hebben om te weten of hij ook voor die
gegadigde in aanmerking zou kunnen komen ; hij zou daarom gaarne zien, dat
vóór het geld uitgegeven werd ieder lid der Mij. wist, waarvoor het beschikbaar
gesteld werd en daardoor ook zoo mogelijk daarvan zou kunnen profiteeren.

Dr. Dhont, voorzitter van het bestuur van de stichting, meent dat hetgeen Prof.
Roos naar voren heeft gebracht, niet geheel juist is. Hij is van meening, dat, als
men aan een stichting contribueert, men dan ook het recht heeft te weten, hoe het

geld van die stichting besteed wordt. Prof. Roos zou echter willen, dat, wanneer
door het bestuur van de stichting een plan voor onderzoek gemaakt werd, dit eerst
vóór de uitvoering zou moeten worden bekend gemaakt. Dit kan niet. De stichting
doet wel mededeeling van de door haar verrichtte werkzaamheden ; het gaat echter
niet aan om derden invloed te geven in de regeling van de werkzaamheden ; voor
een goeden gang van zaken zijn de beheerders verantwoordelijk.

Prof. Roos meent dat hier een misverstand in het spel is ; zijn bedoeling is niet
om kritiek uit te oefenen over de werkzaamheden van de beheerders. Zijn bedoeling
is dat aan de leden van de Mij. zou worden kenbaar gemaakt het door het bestuur
vastgestelde plan van werkzaamheden, opdat de leden van de Mij. gelegenheid
zouden krijgen in de uitvoering van het plan opgenomen te worden.

Op Dr. Dhont maakte deze bespreking de indruk, dat er een addertje onder het
gras zou schuilen. Volgens hem zou dus Prof. Roos wenschen, dat, wanneer door
het bestuur van de stichting besloten is een bepaald onderwerp te laten onder-
zoeken, dit vóór de uitvoering aan de leden van de Mij. zou moeten worden kenbaar
gemaakt.

Volgens Prof. van Oijf.n kan hier onmogelijk op eenige wijze toezegging worden
gedaan ; het eenige wat hier gebeuren kan is de toezegging om het door Prof. Roos
naar voren gebrachte te brengen in een vergadering van het bestuur van de stich-
ting.

Dr. H. J. van Nederveen wees er nog op, dat de stichting een geheel zelfstandig
beheer heeft ; hij vermoedt dal de beheerders ervan bij hunne beslissingen niet aan
banden gelegd wenschen te worden. Hij wees er ook nog op, dat de bijdrage van
de Mij. niet meer is één gulden per lid, zooals dat oorspronkelijk besloten was, maar
ook voor dit jaar reeds is terug gebracht op ƒ 600.

Hoewel Prof. Wester het eens is met hetgeen door Prof. Roos in het midden
is gebracht, was hij voor het oogenblik tevreden met de toezegging gedaan door
Prof. van Oijen.

Ook Dr. Dhont gaf nog de toezegging, het hier behandelde in een vergadering
van het bestuur van de stichting ter sprake te zullen brengen.

Hierop werd de begrooting der Maatschappij voor 1935, zooals die is opgenomen
in het programma, onveranderd goedgekeurd.

Bij punt 12, de rondvraag, deed Berch Gravenhorst de mededeeling, dat
hij van den Minister bericht ontvangen heeft, dat de plaatsvcrv. Inspecteurs van
den Vecartsenijkundigen Dienst pensioengerechtigd zijn. Hij vroeg nu of het ook
bekend is of bij de vaststelling van den grondslag van het pensioen ook in rekening
zijn gebracht de jaren als plaatsverv. Districtsveearts, hetgeen door den heer \'t Hooft
bevestigd werd.

Prof. Wester heeft de mededeeling van het toekennen van pensioen aan de
plaatsverv. Inspecteurs verheugd : daardoor bestaat voor hem de mogelijkheid om,
wanneer hij gepensionneerd wordt, hij ook daardoor aan het maximum pensioen
zal kunnen komen.

Dr. H. J. van Nederveen vroeg of beslissingen van den pensioenraad steeds
gewijzigd kunnen worden ; hij kwam indertijd drie maanden voor de vaststelling
te kort, zoodat dit nog aanleiding tot herziening kan geven.

Dr. C. de Graaf wees er op, dat door de Crisisveehoudcrij Centrale bepalingen
afgekondigd worden, die niet ter beschikking van de dierenartsen gesteld worden.

Prof. van Oijen gaf de raad, om wanneer men in het bezit wil komen van al die
bepalingen, zich hiervoor te abonnceren bij de firma Samson te Alphen a.d. Rijn ;
het abonnement kost slechts weinig en geeft een berg papier.

De afgevaardigde van Zuid-Holland bracht ter sprake het voorstel van Dr. A.
Vrijburg, gedaan in de vergadering van de afdeeling, om, in afwijking van het
besluit van de bijzondere algemeene vergadering van 2 Juni j.1., pogingen te doen
om den titel van dierenarts beschermd te krijgen en niet die van veearts. Wel wordt
in alle wetten gesproken van veearts, maar ook dat is voor verandering vatbaar.

De afgevaardigde van Noord-Holland herinnerde er aan, dat op de bijzondere
algemeene vergadering besloten is te vragen om den titel van veearts te bescher-
men. Doordat de notulen van deze vergadering niet verschenen zijn in het tijd-
schrift, zijn de meeste leden met de hierover gehouden besprekingen niet bekend.
Hij wees erop, dat de wet alleen den titel veearts kent, ook het diploma spreekt
van veearts.

Volgens Dr. Dhont zou de titel van dierenarts in de Wet moeten worden vast-
gelegd ; er is nu eenmaal een drang onder de leden om den titel van dierenarts
aan te nemen. Bij de definitieve vaststelling van onze voorstellen tot wijziging van
de Uitoefeningswet zullen wij daarmede rekening moeten houden.

Volgens den voorzitter zou, in verband met hetgeen besloten is op de laatste
bijzondere algemeene vergadering, juist de bescherming van den titel van veearts
moeten worden aangevraagd.

Dr. Vrijburg vindt, dat komt er wetswijziging, het op den weg van de Maat-
schappij ligt te blijven aandringen op den titel dierenarts.

De voorzitter herinnerde er aan, dat reeds tweemaal pogingen gedaan zijn om
den titel veearts veranderd te krijgen en dat wij steeds nul op het rekest gekregen
hebben : hij vraagt of men zich nu voor een derde maal weer aan dat experiment
wil wagen.

Volgens Dr. Dhont is, hetgeen de voorzitter gezegd heeft, volkomen juist ; uit
zijn vraag meent hij te moeten besluiten dat de voorzitter met de pogingen tot ver-
anderen niet ingenomen is. De oorzaak van de verwerping in de Tweede Kamer
was indertijd Ds. Beumer, die uit principe was tegen alles wat veearts was. Nu die
Ds. Beumer echter geen lid meer is van de Tweede Kamer, zou de kans voor slagen
waarschijnlijker grooter zijn.

Prof. Wester deed de mededeeling, dat het feitelijk al driemaal is gevraagd ;
de eerste tegenwerking was die van Dr. de Beaufort, die het echter niet deed met
onaangename bedoelingen.

P. de Jong, Gulemborg, herinnerde er aan, dat indertijd het verzoek ook
is uitgegaan van de Mij.; toen het geweigerd werd is toch zoowel de naam van de
Maatschappij als die van het Tijdschrift veranderd. Hij stelde voor te wachten tot
zich een geschikte gelegenheid voordoet en in dien tijd steeds te blijven agceren
voor het verkrijgen van den naam dierenarts.

\'t Hooft wees er nog op, dat door Ds. Beumer tweemaal is tegengewerkt
om te trachten de verandering te verkrijgen, voor de tweede maal bij de behan-
deling van de Veewet.

Kingma vroeg of het feitelijk niet het meest belangrijk is om te trachten
één titel beschermd te krijgen, welke titel het dan is, zullen de omstandigheden
moeten uitwijzen.

Volgens Dr. Overbf.ek zou het toch te dwaas zijn, wanneer wij bij een stemming
niet zouden stemmen voor den titel dierenarts ; wij moeten trachten juist dezen
titel beschermd te krijgen.

Kroes zou gaarne zien dat de vergadering aan het Hoofdbestuur de op-
dracht gaf om zooveel mogelijk te propageeren voor den titel dierenarts.

R. H. Veenstra, Amsterdam, zou willen voorstellen om in de eerste plaats
te vragen bescherming van den titel, zoo mogelijk dien van veearts, subsidiair dien
van dierenarts.

Dr. Dhont stelde voor nu niet tot stemming over te gaan, omdat deze stemming
beslist onuziver zou zijn. Bij een eventueele behandeling van de Uitoefeningswet
kan dan nog een beslissing genomen worden.

Mr. J. Slager wees op het verschenen ontwerp van wet over : „Verbindende
kracht van ondernemersovereenkomsten". Hij vroeg aan het Hoofdbestuur om te
trachten te verkrijgen, dat ook de Mij. voor Diergeneeskunde als zoodanig kan
worden erkend ; dit vooral met het oog op het vaststellen van tarieven bij de tu-

berculosebestrijding. Aangezien hier verder niets van bekend is, werd door het
Dagelijksch Bestuur toegezegd zich hier nader over te oriënteeren.

Daar niemand meer het woord verlangde, sloot de voorzitter het huishoudelijk
gedeelte der algemeene vergadering.

Na afloop van het hierop volgend uurtje van gezelligen kout had een gemeen-
schappelijke maaltijd plaats in het Jaarbeursgebouw, waaraan ruim een 40-tal
leden deelnamen en waarbij behalve onze eerevoorzitter de sprekers van de we-
tenschappelijke vergadering als gasten aanzaten.

Hoewel de deelneming aan het diner voldoende was, had deze toch nog grooter
kunnen zijn. Opvallend hierbij was, dat geen enkele der jongere collega\'s hieraan
deelnam ; zijn onze opgaven juist, dan was de jongste deelnemer een collega, reeds
in 1921 afgestudeerd. Toch zijn die jongere collega\'s in Utrecht aanwezig, prefer-
eeren echter om onder elkaar te gaan eten. Dit is verkeerd. Wij zouden hun dan
ook ernstig in overweging willen geven, het volgende jaar die verkeerde gewoonte
te verlaten en zich aan te sluiten bij den gemeenschappelijken maaltijd ; er is geen
betere gelegenheid voor het zoeken van aansluiting aan de oudere collega\'s dan
juist zoo\'n gemeenschappelijke maaltijd.

Na afloop daarvan gingen vele leden naar de reünie, aangeboden door den Dier-
geneeskundigen Studenten Kring in het hotel de 1\'Europa. Na de officieele begroe-
ting werden wij daar verrast door het optreden van cabaret-artisten, ditmaal echter
niet uit de leden van D.S.K. Bij het einde van de voorstelling gingen wij ouderen
naar huis ; hoelang de jongeren daar nog vertoefd hebben, laten wij onvermeld.

Ook in dit verslag moge een woord van hartelijken dank gebracht worden aan
het bestuur van D.S.K., die dezen avond op zoo\'n uitstekende wijze wist te orga-
nisceren en ons nog weer eens terugvoerde naar de tijden, toen Absyrtus nog bestond.

De wetenschappelijke vergadering, gehouden op Zaterdag 13 October 1934 des
morgens om half elf, werd door vele leden bijgewoond ; hoewel het aantal niet
nauwkeurig bekend is, ging dit toch over de twee honderd. Als bijzondere gast was
bij het eerste gedeelte aanwezig de Heer Burgemeetser van Utrecht, Mr. Dr. ter
Pf.lkwijk.

Voordat de voorzitter overging tot het houden van de gebruikelijke openingsrede,
sprak hij een woord van welkom tot den Heer Burgemeester. De voorzitter wees
er hierbij op, dat bijna altijd de vergaderingen der Mij. in Utrecht worden ge-
houden en dat dit voor een groot deel wel zijn reden zal vinden in het feit, dat
Utrecht steeds voor ons een bijzonderen aangenamen klank heeft behouden, wijl
wij allen er de aangenaamste jaren van ons leven, de studiejaren, hebben doorge-
bracht.

Besprekende de verhouding, die de dierenarts in den dienst der gemeente in-
neemt, wees de voorzitter er op, dat deze verhouding langzaam aan een geheel an-
dere geworden is. Was het vroeger meer een plaats in verband met de behandeling
van dieren, eigendom der gemeente, tegenwoordig beweegt de dierenarts zich meer
op hygiënisch gebied, vooral op dat der vleeschkeuring, terwijl ook spoedig de tijd
zal komen, dat in de keuring van melk, wild en gevogelte en van visch de dierenarts
de hem toekomende functie zal gaan vervullen. Het contact met de besturen der
gemeenten zal daardoor steeds inniger worden.

De voorzitter zeide ten slotte, dat wij het zeer op prijs stellen, dat een Burge-
meester van een groote plaats, die door zooveel bezigheden bezet is, nog tijd heeft
kunnen vinden om deze vergadering gedeeltelijk bij te wonen, waarvoor hij hem
de welgemeende dank van de vergadering bracht.

Daarna ging de voorzitter over tot het houden van zijn rede, die te lezen is in de
nummers van ons tijdschrift van 15 October en 1 November 1934.

Na afloop van deze rede, waarvan de vergadering door een krachtig applaus
getuigde met den inhoud ervan in te stemmen, verleende de voorzitter op verzoek
het woord aan den Heer Burgemeester.

Deze wees op de voorname plaats, die de dierenarts inneemt in een gemeente,
waar het betreft de uitvoering van de hygiëne. Door den voorzitter waren reeds
de groote lijnen aangegeven, waarin de dierenarts zich zal kunnen bewegen ; juist
in deze slechte tijden is het nog een verheugend vooruitzicht dat het werkgebied
van den dierenarts zich nog in zooveel richtingen zal kunnen uitbreiden.

Het verheugde hem te hooren dat de Maatschappij zijne vergaderingen bij naalle
te Utrecht houdt, waardoor de leden elk jaar in de gelegenheid komen hun oude
studieplaats nog eens te bezoeken.

Na de leden van de Mij. het beste toegwenscht te hebben in de uitoefening van
hun functie en den voorzitter bedankt te hebben voor het genoegen zijne uitvoerige
rede te hebben kunnen beluisteren, verliet hij de vergadering.

Hierna gaf de voorzitter het woord aan Dr. J. Grashuis te Zelhem voor het
houden van zijn voordracht over : „Voederrantsoenen voor runderen en varkens ;
enkele ziekten bij varkens".¹)

Daar het eerste gedeelte over de voederrantsoenen reeds langen tijd in beslag
genomen heeft, is het gedeelte : „enkele ziekten bij varkens" komen te vervallen.

Na afloop van deze rede, stelde Dr. Grashuis zich op verzoek van den voorzitter
beschikbaar voor het geven van nadere inlichtingen.

De voorzitter dankte Dr. Grashuis voor de keurige voordracht hier gehouden.
Voor iemand, die geheel in de praktijk zit en die dan nog in staat is een dergelijk
werk te verrichten, moet men respect hebben en dit zoowel voor de groote werk-
kracht, die in hem is, als voor den goeden blik, dien hij overal laat rond gaan en
daaruit zijn voordeel weet te trekken. De voorzitter houdt zich aanbevolen om,
wanneer nog verdere onderzoekingen geschied zijn, hiervan ter dezer plaatse mede-
deeling te mogen ontvangen.

Na de pauze deelde de voorzitter mede, dat nog ingekomen was een telegram
van het eerelid Dr. H. J. Lovink, waarin deze mededeelt verhinderd te zijn deze
vergadering bij te wonen.

Hierna werd het woord gegeven aan Dr. H. S. Frenkel te Rotterdam, voor het
houden van zijn voordracht over : „Onderzoekingen over het virus van mond en
klauwzeer."

Na afloop \\ ail de voordracht werd nog een film vertoond, aangevende hoe ge-
werkt wordt bij het kweeken van virus, terwijl daarna nog enkele lantaarnplaatjes
volgden.

Bij de bespreking na de voordracht ontstond een korte gedachtewisseling tusschen
Prof. YVester en spreker over het doen ontstaan van blaren, geschikt voor het kwee-
ken van virus. De aandacht werd er op gevestigd, dat zoowel pulv. cantharides als
tartarus emeticus aanleiding geven tot het ontstaan van blaren ; bij runderen geeft
pulv. cantharides echter geen blaren. Door spreker werd ook nog de aandacht ge-
vestigd op het ontstaan van brandblaren bij de cavia.

De voorzitter dankte Dr. Frenkel voor zijn voordracht, waarin hij ons op de
hoogte gebracht heeft van de laatste onderzoekingen op het gebied van het virus
en ons getoond heeft de geheele wetenschappelijke ontwikkeling van het kweeken
van virus. De voorzitter wees er op, dat wederom gebleken is dat het beheerschen
van een fijn doorgevoerde techniek voor spreker een kleinigheid schijnt te zijn ;
mochten zijn verdere onderzoekingen tot nieuwe resultaten aanleiding geven, dan
houdt de voorzitter zich voor mededeeling hiervan aanbevolen.

Hierna was het woord aan J. A. J. M. Kirch te Uden voor het houden
van zijn voordracht over : „Behandeling van besmettelijke huidziekten in gascellen".

Deze voordracht werd nog aangevuld door het vertoonen van een groot aantal
lantaarnplaatjes.

De voorzitter wilde in verband met het feit dat coli. Kirch na een zesjarige pe-

*) De voordrachten van Dr. Grashuis, Dr. Frenkel en den Heer Kirch zullen
in het tijdschrift verschijnen.

riode het Hoofdbestuur gaat verlaten, hem in de eerste plaats bedanken voor alles,
wat hij in het belang van de Mij. gedaan heeft. Kirch heeft gedurende die zes jaar
zeer vruchtbaar werk geleverd voor de Mij. ; de door hem gegeven adviezen waren
steeds goed en juist, zoodat het uittreden van een dergelijk lid een verlies is voor
het Hoofdbestuur. De Voorzitter hoopt hem echter, zoodra zich daar een gelegen-
heid voor voordoet, weer zoo spoedig mogelijk in het H.B. terug te zien.

Verder dankte de voorzitter coll. Kirch voor zijne uitstekende voordracht;
het blijkt dat hij naast zijn praktijk en zijn liefhebberijen toch ook nog tijd
heeft kunnen vinden voor wetenschappelijk werk en onderzoek, iets dat alleen
kan geschieden door iemand in het bezit van een goed organisatorisch talent.

In verband met het reeds vrij late uur, werd van het punt „vrije mededeelingen"
geen gebruik meer gemaakt, waarop de vergadering door den voorzitter, onder
dankzegging aan allen, die tot het slagen van de vergadering hebben medegewerkt,
werd gesloten.

Daar voor de sluiting door geen der aanwezigen er aan gedacht is, een woord
van dank te spreken tot den voorzitter, wil de notulen-commissie dit verslag niet
besluiten, zonder een woord van welgemeenden dank te brengen aan den voor-
zitter, niet alleen voor zijn gehouden openingsrede, waarin zoo juist de verschil-
lende toestanden in onze Maatschappij geschetst werden, maar ook voor zijn uit-
stekende leiding van de 82ste vergadering.

Uit alles blijkt, dat wij op het oogenblik in het bezit zijn van een voorzitter, aan
wien wij de belangen van de Maatschappij ten volle kunnen toevertrouwen.

Uitslag van het gehouden referendum over het door de algemeene ver-
gadering aangenomen bindend besluit betreffende ziekenfondsen en abon-
nementen.

Ter uitvoering van bovenstaand referendum zijn door ondergeteekende ver-
zonden aan de in Nederland wonende leden der Maatschappij 710 stembiljetten,
waarvan er slechts 253 zijn terug ontvangen.

Van deze 253 uitgebrachte stemmen waren er 12 blanco, zoodat er zijn uitgebracht
241 geldige stemmen.

Hiervan hebben zich 221 stemmen vóór, 20 stemmen tegen het goedkeuren van
het bindend besluit verklaard.

Daar volgens art. 23 der Statuten voor aanneming 3 4 deel der uitgebrachte
geldige stemmen noodig zijn, is het bindend besluit aangenomen.

Het Hoofdbestuur der Maatschappij voor Diergeneeskunde brengt ter kennis
van de leden, dat zij, die tot het oprichten van een ziekenfonds of het afsluiten van
een abonnement wenschen over te gaan, zich te houden hebben aan de navolgende
bepalingen.

„Het is aan de leden van de Maatschappij voor Diergeneeskunde verboden
medewerking te verleenen aan ziekenfondsen of abonnementen af te sluiten, indien
de reglementen van die fondsen of de voorwaarden dier abonnementen niet zijn
goedgekeurd.

Deze goedkeuring geschiedt door het bestuur der bijzondere afdeeling, in wier
werkgebied de zetel van het ziekenfonds gevestigd of de abonné woonachtig is.

Geen goedkeuring kan worden verleend, indien in de reglementen van het zieken-
fonds niet uitdrukkelijk de behandeling door den eigen gekozen dierenarts voor
iederen deelnemer is verzekerd".

Aangezien dit bindend besluit aangenomen is voor den tijd van één jaar en het
op 16 November 1934 in werking treedt, is het geldig tot en met 15 November 1935.

Naast dit bindend besluit is door de algemeene vergadering aangenomen de
volgende aanvulling van het Huishoudelijk Reglement.

Art. 22a. Door elke bijzondere afdeeling worden bepalingen vastgesteld, waaraan
eventueele in haar werkgebied op te richten ziekenfondsen of af te sluiten abonne-
menten zullen moeten voldoen.

Deze bepalingen behoeven, alvorens zij in werking kunnen treden, de goedkeuring
van het Hoofdbestuur ; bij niet goedkeuren door het Hoofdbestuur heeft de afdeeling
recht van beroep op de algemeene vergadering.

De aanvrage om goedkeuring moet binnen een maand na het vaststellen der be-
palingen bij het Hoofdbestuur zijn ingekomen.

Art. 22b. Het werkgebied der afdeeling, waarvoor de door haar vastgestelde be-
palingen zullen gelden, wordt vastgesteld door het Hoofdbestuur, na ontvangen
advies van de betrokken afdeelingcn.

Het Hoofdbestuur verzoekt de afdeelingen nu zoo speodig mogelijk over te gaan
tot vaststelling van bepalingen, zooals dat is aangegeven in art. 22a.

Teneinde aan de afdeelingen reeds te voren kenbaar te maken, aan welke voor-
waarden de door haar vast te stellen bepalingen zullen moeten voldoen, willen zij
de goedkeuring van het Hoofdbestuur verkrijgen, is door het H. B. het volgende
besluit genomen.

Art. 1. In aansluiting aan art. 22a van het Huishoudelijk Reglement der Maat-
schappij worden door het Hoofdbestuur de navolgende bepalingen vastgesteld, waar-
mede de door de afdeeling vast te stellen bepalingen niet in strijd mogen zijn.

Art. 2. Onder een ziekenfonds wordt verstaan : een verbintenis tusschen dieren-
artsen eenerzijds en vereenigingen of instellingen anderzijds, met het doel volgens
bij reglement vastgestelde voorwaarden diergeneeskundige hulp te verleenen respec-
tievelijk te verkrijgen.

Art. 3. Onder een abonnement wordt verstaan : een overeenkomst voor de be-
handeling van dieren onder omschreven voorwaarden aangegaan tusschen een
dierenarts eenerzijds en een eigenaar van dieren anderzijds.

B. Voldoende medczeggingschap van den dierenarts, zoodat in het bestuur
van ieder ziekenfonds minstens één dierenarts moet zitting hebben.

C. Het verbod voor de leden van het fonds om andere hulp dan die van ge-
examinecrde veeartsen in te roepen.

D. Vaststelling van een minimum bedrag per dier als vergoeding voor den
dierenarts.

A. Het verbod voor dengene, met wien een abonnement afgesloten wordt om
andere hulp dan die van geëxamineerde veeartsen in te roepen.

B. Vaststelling van een minimum bedrag per dier als vergoeding voor den die-
renarts.

C. De bepaling, dat een abonnement eerst dan van kracht wordt, indien het
ontwerp van dat abonnement is goedgekeurd door het afdeelingsbestuur.

Tot slot wil het Hoofdbestuur er op wijzen, dat door de algemeene vergadering
het Hoofdbestuur gemachtigd is, om, als overgangsmaatregel, aan leden, die thans
nog geldende en vóór 1 Januari 1934 gesloten verbintenissen met ziekenfondsen
hebben aangegaan of andere gelijksoortige overeenkomsten hebben loopen, tijdelijk

van een of meer der vastgestelden bepalingen ontheffing te verleenen, nadat hiertoe
hetzij door den belanghebbende, hetzij door het betrokken afdeelingsbestuur een
verzoek is ingediend.

Door het Hoofdbestuur zijn, voorloopig voor één jaar, de volgende bindende be-
sluiten in zake de tuberculose-bestrijding voor de afdeeling Groningen—Drenthe,
goedgekeurd.

1. De leden der afdeeling Groningen—Drenthe der Maatschappij voor Dier-
geneeskunde verbinden zich alleen aan dierenartsen tuberculine af te geven.

2. De leden der afdeeling Groningen—Drenthe der Maatschappij voor Dierge-
neeskunde, geen vol ambtenaar zijnde, verplichten zich, bij deelneming aan eenige
tuberculose-bestrijding „de vrije dierenartsenkeuze" zonder eenig voorbehoud te
aanvaarden.

3. De leden der afdeeling Groningen—Drenthe der Maatschappij voor Dierge-
neeskunde verplichten zich bij deelneming aan eenige tuberculosebestrijding, steeds
een tarief te berekenen, dat is vastgesteld door het afdeelingsbestuur in overleg met
de betreffende organisatie en gehoord het lid of de vereeniging van leden, met de
bestrijding belast.

Ofschoon slechts huishoudelijke onderwerpen op de agenda stonden was deze
vergadering goed bezocht (31 leden waren aanwezig). De notulen der vorige ver-
gadering werden onveranderd goedgekeurd. Van de ingekomen en verzonden
stukken vallen te vermelden de volgende stukken : Een schrijven van het H.B.,
dat de 3 bindende besluiten in zake de tuberculose-bestrijding voorloopig tot 1 Juli
1935 zijn goedgekeurd ; een dankbetuiging was gestuurd aan het Bestuur der Prof.
de jong-Stichting voor de toezending van de eerste publicatie der Stichting. Aan
het H.B. was toegestuurd het rapport van de Commissie, ingesteld door de Afdeeling,
teneinde een onderzoek te doen naar de salarieering van alle keuringsveeartsen.
Als antwoord hierop ontving de secretaris van den algemeenen secretaris een uit-
treksel uit alle afdeelingsrapporten over deze kwestie.

Naar aanleiding van een ingekomen verzoek van den secretaris van het Genoot-
schap voor Landbouw en Kruidkunde te Utrecht omtrent het vaststellen van een
tarief voor het enten van kippen tegen diphterie, heeft het bestuur, na overleg
met een aantal leden, gemeend het tarief van het vorige jaar te moeten bestendigen.
Dit tarief werd in het tijdschrift geplaatst.

Na verkiezing van een afgevaardigde en plaatsvervangend afgevaardigde voor
de algemcene vergadering werd het programma der alg. vergadering behandeld.

Wat betreft punt 4 der agenda, bespreking van een nieuwe regeling voor de
tuberculose-bestrijding, deelde de voorzitter mede, dat het in de bedoeling ligt,
dat de afdeeling met de Centrale Provinciale Vereen, een overeenkomst zal sluiten,
waarbij eenerzijds de afdeeling garandeert, dat de leden zich zullen houden aan
de voorschriften van den Veeartsenijkundigen Dienst en de voorwaarden, welke
de afdeeling met deze Centrale Vereeniging overeenkomt, terwijl anderzijds de
Centrale Vereeniging de dierenartsen, die zich niet vereenigen kunnen met deze
overeenkomst, zal uitsluiten van de tuberculose-bestrijding. Een van de voorwaarden
zal zijn de vrije dierenartsenkeuze ; dus ook niet-leden der Mij. zullen aan de be-
strijding mee kunnen doen. Teekenen deze echter niet, dan zullen zij van de bestrij-

ding worden uitgesloten. De voordeelen van dit systeem zullen dus zijn, dat iedere
collega steeds onder dezelfde voorwaarden zal werken en men ook de niet-leden
der Mij. bindt. De vergadering bleek in principe voor deze regeling te zijn en be-
noemde een commissie, die deze kwestie verder zal uitwerken. In de commissie
hebben zitting de Heeren van der Plank, Beyers en Schoenmaker. Nadat nog
enkele opmerkingen, in verband met het tuberculose-vraagstuk, waren gemaakt,
en de rondvraag was afgehandeld, volgde tot slot een klinische demonstratie van
Prof. Westf.r. Z. H. G. demonstreerde een tweetal paarden met uitgebreide lympho-
sarcomatosis. Deze demonstratie viel zeer in den smaak van de aanwezige practici.

Vergadering op 30 September 1.1. in het Landbouwhuis te Arnhem. Aanwezig
43 leden.

Na opening werden de notulen gelezen en onveranderd goedgekeurd en diverse
ingekomen stukken afgehandeld. Hierna sprak de voorzitter een woord van dank
tot de aanwezigen voor de belangstelling bij zijn veertigjarig jubileum op 25 Juli
j.1. en voor het aangeboden souvenir.

Daarna had de ballotage plaats van collega J. W. M. Goebergh te Oosterbeek,
die door den voorzitter werd welkom geheeten.

De heer H. J. Odé werd met algemeene stemmen herkozen als afgevaardigde in
het Hoofdbestuur. Nadat de heer H. van den Berg verslag had uitgebracht als
afgevaardigde naar de Buitengewone algemeene vergadering op 2 Juni j.1. werd
behandeld het verzoek van de afd. Overijsel, om den naam onzer afdeeling te ver-
anderen in afd. Gelderland. Na eenige bespreking werd dit voorstel bij meerder-
heid van stemmen verworpen.

Als afgevaardigde en plaatsvervangend afgevaardigde naar de Algemeene ver-
gadering der Maatschappij te Utrecht werden respectievelijk benoemd de heeren
Dr. J. Grashuis en H. van den Berg.

Vervolgens werd de beschrijvingsbrief voor de Algemeene Vergadering behandeld.
Voor secretaris der Maatschappij (wegens periodieke aftreding) werden alle stem-
men uitgebracht op den heer A. van Heusden, terwijl als voorzitter van den Gen-
tralen Raad werd candidaat gesteld de heer Tenhaeff. Verder werd aan het Hoofd-
bestuur aanbevolen als lid van de Redactie van ons Tijdschrift de heer Prof. van
Oijen (aftr.).

Hierna verkreeg collega P. J. de Jong het woord, die een interessante causerie
hield over : ,,Het verband tusschen godsdienstige en hygienische voorschriften".

Na een korte pauze kwam in bespreking „Tuberculose-bestrijding in het a.s.
seizoen en hare tarieven". Het resultaat dezer besprekingen enz. is den leden per
circulaire bekend gemaakt.

Aangaande de tarieven voor uitvoerkeuring voor varkens voor de Ned. Varkens-
centrale werd besloten het Hoofdbestuur te verzoeken om een tarief voor het gehcele
land.

Vanwege het vergevorderde uur bleven de vrije mededeelingen achterwege en
sloot de voorzitter de vergadering.

De 41e Kringavond werd gehouden 4 October j.1. Aanwezig waren 15 leden.
De secr. penningmeester bracht verslag uit over het afgeloopen vereenigingsjaar.
De contributie voor het volgende vereenigingsjaar werd vastgesteld op f 1.50.

Haarlem. Met den verbouw van het slachthuis werd op 7 Maart een aanvang
gemaakt. Het nieuwe koelhuis, de verkoophal en de pekelkelder waren aan het
einde van 1933 zoo goed als gereed. Niettegenstaande er belangrijk minder varkens
werden geslacht dan in het jaar 1932, is het totaal aantal slachtingen toch nog
toegenomen.

Het tuberculose-percentage bedroeg voor runderen 36,8 en voor varkens 13.
Een zeer groote hoeveelheid varkensvleesch werd ingevoerd, n.1. 339.924 K.G.
vleesch, 204 heele varkens en 93 halve varkens.

Cysticercosis werd in den kring Haarlem 230 maal gevonden, en wel 33 maal
één of meer levende exemplaren en 197 maal afgestorven finnen. Behalve bij 24
runderen en 3 graskalveren, werden 6 maal levende finnen gevonden bij vette kalveren.

Het aantal positieve gevallen bij het bacteriologisch onderzoek was zeer groot,
n.1. bij 220 runderen 39 maal positief, bij 72 paarden 17 maal, bij 26 vette kalveren

2 maal, bij 27 graskalveren 4 maal, bij 90 nuchtere kalveren 29 maal, bij 47 schapen

Inspectie van vleeschwinkels en bedrijfslokalen werd 891 maal verricht. Het
aantal van deze inrichtingen werd niet opgegeven.

Interessant zijn eenige exploitatiecijfers over de jaren 1921 tot en met 1933.
Daaruit blijkt o.a., dat het aantal slachtingen, vergeleken met 1921, is toegenomen
met 79 %, de ontvangen slachtgelden met 95 %, het aantal K.G. ingevoerd vleesch
met 11%, het aantal wegingen van levend en geslacht vee met 168 %, van partijen
vleesch en vet met 554 %, het aantal ambtenaren met 30 %, evenals het aantal

Collega Stüven hield een causerie over de gehouden excursie naar de fabrieken
der I. G. Farbenindustrie A.G. te Leverkusen a. R. Op onderhoudende wijze ver-
telde hij ons van deze zeer geslaagde excursie, die twee dagen in beslag heeft geno-
men, gedurende welke tijd de deelnemers de gast waren van de N.V. Handelmaat-
schappij Nedigepha te Amsterdam.

Slechts een 12 tal collega\'s nam deel aan deze excursie, die onder leiding stond
van collega Hol.

In de fabrieken te Leverkusen worden hoofdzakelijk verfstoffen bereid, slechts
enkele geneesmiddelen ; dat was eenigszins een teleurstelling. Wel is daar in een
groot gebouw het Pharma-bedrijf ondergebracht, hetwelk de distributie der ge-
neesmiddelen, geproduceerd door de elders gevestigde fabrieken tot de I. G. bchoo-
rende, over de geheele wereld verzorgt.

Te gelegener tijd zal deze excursie herhaald worden. Stüven wekte de collega\'s
op alsdan daaraan deel te nemen.

Vervolgens werd de hormoonfilm, beschikbaar gesteld door genoemde Mij.
Nedigepha, vertoond. Deze film geeft zeer duidelijk de werking der verschillende
hormonen te zien.

Ik neem hier de gelegenheid te baat een fout te herstellen, buiten mijn schuld
voorkomend in het verslag van den 4oen Kringavond. Daar ik genoemde Kring-
vergadering door omstandigheden niet tot het einde kon bijwonen, ontleende ik
een gedeelte van het verslag aan mededeelingen van collegiale zijde ontvangen.
Deze blijken niet geheel juist te zijn geweest, wat betreft de ervaring, die collega
den Baars, met inspuitingen van hondenziekte-serum volgens Engelsche methode,
heeft opgedaan. Juist collega den Baars meende wel behoorlijke resultaten hiermede
te hebben bereikt, maar had te weinig gevallen tot nu toe behandeld om hier een
positief oordeel over te kunnen vellen ; bovendien vond hij het tot zijn spijt te duur
om het op groote schaal te gaan toepassen. De andere aanwezige clinici vonden de
werking van het serum twijfelachtig. van Manf.n.

werklieden, de totale ontvangsten met 64 %, terwijl de onderhoudskosten zijn af-
genomen met 13 %.

Behalve een winst van ƒ 85.870 werd nog f 5.000 gestort in het fonds voor her-
stellingen.

Apeldoorn. In verband met het minder verhuren van cellen in het koelhuis,
n.1. tengevolge van het toenemen van machinale koelkasten bij de slagers en door
de slechte economische tijden, wordt overwogen, of met het bestaande systeem
van celverhuring moet worden doorgegaan, of dat de z.g. vrije koeling moet worden
ingevoerd, waarbij dan op de slachtrechten en de keurloonen de kosten der koeling
worden gelegd.

Evenals overal elders nam ook in A. het aantal slachtingen van varkens en run-
deren af, de invoer van uitgesneden varkensvleesch echter zeer toe. De ophaaldienst
van gestorven vee in de gemeente voldeed goed.

Het tuberculose-percentage bedroeg voor runderen 7,7 %, voor varkens 5,2 %,
voor echinococcosis was dit bij het rund 0,8 %, voor paarden zelfs 16 %. Cysticerci
werden aangetroffen bij 58 runderen (1,5%) en bij 4 kalveren (0,2 %). Van de
60 bacteriologische onderzoekingen waren er 16 niet kiemvrij. Bij alle noodslachtingen
werd steeds de z.g. kook- en braadproef verricht, 5 maal met positief resultaat.
Vermeld wordt o.a., dat de braadproef beter dan de kookproef een afwijkenden
reuk naar voren doet komen. Bij het niet bruin worden van het braadvet (n.1. het
blijft melkwit) en het niet bruin worden van het vleesch, is steeds bij doorsnijding
van het braadstuk, een afwijkende scherpe reuk te verwachten.

Het aantal slagerswinkels bedroeg 86, vleeschwarenwinkels 92. Aan de slagers-
winkels werden 1102 bezoeken gebracht, aan de vleeschwarenwinkels 267 maal.

Roermond. Gedurende het verslagjaar kwam de verbouwing van de dienstlokalen
voor het slachthuis en den vleeschkeuringsdienst gereed. De gemeenschappelijke
regeling met de buitengemeenten werd opgezegd en vervangen door een andere,
waardoor deze gemeenten geen financieele voor- of nadeelen meer kunnen hebben
van de exploitatie van het slachthuis. Een overeenkomst werd aangegaan met de
N. Brabantschen Christelijken Boerenbond voor de destructie van het afgekeurde
materiaal.

Cysticercosis kwam voor bij 21 runderen (2 maal in levensvatbaren toestand)
en bij 2 kalveren (beide afgestorven). Tuberculose werd waargenomen bij 16,71 %
runderen, 0,88% bij kalveren en 1,81 % der varkens.

In zijne vergadering van 25 Januari 1934 besloot de raad van Wonseradeel tot
toepassing van een korting van 5 % op de jaarwedden van den keuringsveearts-
hoofd van dienst en van den hulpkeurmeester en tot wijziging van de voor den
eerstgemelden ambtenaar vastgestelde instructie in dien zin, dat de vergoeding
voor het gebruik van een auto ten behoeve van den dienst wordt teruggebracht
van ƒ400 tot ƒ 300, te rekenen met ingang van 1 Januari 1934.

Bij besluit van 2 Mei >934 hebben Gedep. Staten van Friesland aan dit raads-
besluit hun goedkeuring onthouden. Geen bezwaar maakten zij tegen de verlaging
van het salaris van den keuringsveearts-hoofd van dienst, wel tegen de korting
op de jaarwedde van den hulpkeurmeester, alsmede tegen de verlaging van de
vergoeding voor het gebruik van de dienstauto.

Het gemeentebestuur van W. ging tegen dit besluit van Gedep. Staten in beroep,
met dit gevolg, dat alleen niet de salarisverlaging van den hulpkeurmeester wordt
toegestaan, echter wel die van den keuringsveearts-hoofd van dienst zal mogen
geschieden, evenals de vermindering van vergoeding voor het gebruik van de
dienstauto.

Gemeentelijke verordeningen mogen alleen medewerken aan de uit-
voering der vleeschkeuringswet, niet aan hare aanvulling.

het raadsbesluit van het gemeentebestuur van Rheden, van 21 Juni en 2 Augustus j.1.\'
waarbij een wijziging van de verordening op den keuringsdienst van vee en vleesch
wordt voorgesteld (een repressieve controle op vleeschwaren). Naar het oordeel
van Gedep. Staten zijn bepalingen betreffende vleeschwaren in de verordening
niet op haar plaats. Blijkbaar denken Gedep. Staten hier aan de bekende uitspraak
van den Hoogen Raad over de verbindende kracht van art. 8 der verordening
op den keuringsdienst van vee en vleesch in de gemeente Alphen aan den Rijn.

Naar de meening van den raad en van B. en W. van Rheden is de keuringsdienst
niet uitsluitend dienst van het preventieve onderzoek maar tevens dienst der repres-
sieve controle, welke opvatting steun vindt in het Koninkl. Besluit van 17 Maart
1932, No. 98, waarbij vernietigd werd een besluit van Gedep. Staten van Zuid-
Holland van 2 Maart 1931.

B. en W. stellen thans den raad voor tegen deze beschikking van Gedep. Staten
bij de Kroon in beroep te gaan. de G.

Teneinde het Jaarboekje 1935 zoo volledig en nauwkeurig mogelijk te doen
verschijnen verzoekt de redactie alle collega\'s die nog niet aan de heeren Kroes
of v. d. Plank opgaven hebben verstrekt van de verschillende cursussen waaraan
zij zijn verbonden, dit alsnog zoo spoedig mogelijk te willen doen aan : Dr. G. M.
v. d. Plank, Biltstraat 172, Utrecht.

Erkentelijk voor de ontvangst van reeds 683 antwoord-kaarten, verzoek ik beleefd
toezending van nog ruim een 1 oo-tal (gewijzigde of niet gewijzigde) adressen in
Neder-land.

Het opsporen van de adressen langs anderen weg brengt moeite en kosten mee ;
wil dit der Redactie besparen.

Met ingang van 1 November 1934 tot wederopzegging zijn benoemd tot plaats-
vervanger van den Inspecteur van den Veeartsenijkundigen Dienst :

a. in het district Groningen—Drenthe : A. H. de Boer te Hoogeveen ; C. Een-
hoorn te Vries ; S. B. Luitjens te Roden : F. Mulder te Dalen (Dr.) ; J. Nip te
Meppel ; W. M. A. Pijbes te Westerbork ; D. R. Vink te Grijpskerk ; J. P. de Vries
te Stadskanaal (gem. Onstwedde) en J. A. de Wolf te Assen.

b. in het district Gelderland—Oostelijk Utrecht : E. A. Galesloot te Amersfoort.

Mede gelet op de beschikking van den Minister van Binnenlandsche Zaken en
Landbouw van 22 September 1928 (Nederlandsche Staatscourant van 24 September
1928, No. 186) ; heeft, in voornoemde beschikking in plaats van het bepaalde in
artikel 3, gesteld:

Artikel 3. De geldelijke steun van Rijkswege, als bedoeld in art. 4 van
bovengenoemd besluit, wordt nader vastgesteld op :

a. een bedrag van ƒ 20.—• voor elk aan open tuberculose of daarvan ernstig ver-
dacht rund, dat tijdig is geslacht, na kennisgeving aan den betrokken Inspecteur
van den Veeartsenijkundigen Dienst van de plaats van slachting.

Deze geldelijke steun wordt niet verleend, indien het betrokken rund ter slachting
is overgenomen door het Rijk of een door het Rijk ingesteld orgaan.

b. voor het onderzoek, bedoeld in art. 2, a, een bedrag van ƒ 0.40 per jaar en
per rund.

Wij lezen in het Deutsche Schlachthof-Zeitung 25 Oct., dat bij besluit van den
Pruisischen Ministerraad de Diergeneeskundige Hoogeschool te Berlijn als 5de

Voederproef XIV (genomen aan de varkensproefmesterij te Zelhem). Zelhem,
H. J. Remmelink, [1934]. 8°. 41 blz.

Verslag omtrent het beheer van het slachthuis der Gemeente Nijmegen over het
jaar 1933. [Door R. van Santen]. Nijmegen, N.V. Drukkerij G. J. Thieme, 1934.
8°. 24 blz.

Mededeelingen betreffende den Gezondheidsdienst voor vee in Friesland. 15de
jaarverslag. Leeuwarden. 1934. 8°. 33 blz.

Frieseh rundvee-stamboek 1934. Ad. 84. Leeuwarden, N. Miedema en Co., 1934. 8°.
Zwartbonte stieren. Nos. 20397—²¹\'37-
Roodbonte stieren. Nos. 206—208.

Verslag van den Algemeenen Nederlandschen Zuivelbond (F. N. Z.) over het
jaar 1933. [Schiedam, De Eendracht, 1934]. 8°. 250 blz. m. 1 prt.

Verslag van de handelingen van het Kon. Nederl. Landbouw-Comité over het
jaar 1933. [Den Haag. 1934]. Gr. 8°. 58 blz.

Menvoorschrift ten behoeve van landelijke rijvereenigingen. Uitg. door de Ned.
Federatie van landelijke rijvereenigingen. Aalsmeer, Drukkerij Mur, 1934. 8°.
M. afb.

ƒ. Timmermans, Voeding en opfok van onze huisdieren (rundvee en varkens).
3e dr. Roermond, N.V. tot exploitatie van veeteeltkundige instituten enz., 1934. 8°.

S. Stuurman, De melkwinning in weide en stal. Utrecht, Eigen uitgave, 1934.
Gr. 8°. 64 blz. m. afb.

D. F. Marchetti, Contributo sperimentale alla cura delle ernie diaframmatiche
nel cane. Vignola, tip. A. Monti, 1934. 8°. 32 p.

Les cahiers de médecine vétérinaire. Ed. par la Société parisienne d\'expansion chi-
mique. Année 7. Vol. 4, No. 7. Paris. 1934. 8°. 28 p. Ab. fr. 60.—
S. Metalnikow, Rôle du système nerveux et des facteurs biologiques et psy-
chologiques dans l\'immunité. Paris, Masson et Cie., 1934. 8°. 157 p. fr. 28.—
A. Rochon-Duvigneaud, Recherches sur l\'oeil et la vision chez les vertébrés.
Laval, Impr. Barnéoud, 1934. 8°. 173 p. av. 33 fig.

Faculteit van de Universiteit aldaar zal worden opgenomen. De bekende Land-
bouwkundige Hoogeschool te Bonn wordt evenzeer als faculteit der Universiteit
aldaar ingevoegd. In de pers worden beide maatregelen als de gelukkige bekroning
van een ontwikkelingsgang begroet.

Alweer een navolger van de in 1925 voor ons onderwijs op zoo gelukkige wijze
gekozen weg. C. F. van Oijen.

Blijkens bericht in de Deutsche Schlachthof Zeitung van 25 Oct. 1934 wordt aan
de jonge dierenartsen de verplichting opgelegd, direct na het afleggen van het vee-
artsenijkundig examen aan bijzonder hiervoor aan te wijzen openbare slachthuizen
onder toezicht der directie gedurende drie maanden werkzaam te zijn.

V. Reynès, Les éléments filtrables du virus tuberculeux. Paris, Vigot frères,
1933- 350 P-

G. Deom, Les maladies du chien et du chat. Logement, alimentation, repro-
duction, élevage. Bruxelles, Impr. A. Cantrin, 1933. 8°. 230 p. fr. 35.—

H. Grandjean, La vente et l\'échange des animaux domestiques. Vices rédhibi-
toires et police sanitaire. Verviers, Ch. Vinche, 1934. 8°.

W. L. Threlkeld, The life history of Ostertagia circumcincta. Blacksburg,
Virg. Agr. Exp. Stat., 1934. 8°. 24 p.w. 4 pl.
Virginia Agr. Exp. Stat. Techn. Bull. Nr. 52.

H. O. Mônnig, Veterinary helminthology and entomology. London, Baillière,
Tindall and Cox, 1934. 8°. XVI 404 p.w. 264 ill. Sh. 30.—

Report on the acreage and production of crops and number of livestock in England
and Wales with summaries for Great Britain and the United Kingdom. London,
H. M. Stationary Office, 1934. 8°. Agric. Statistics 1933. Vol. 68, Prt. 1. Sh. 1.6
Report of the conference on co-ordination of veterinary research. Nairobi. 1934.
8°. 80 p.

H. Zinsser and S. Bayne-Jones, A textbook of bacteriology. W. a section 011
pathologenic protozoa. Rewr. 7th ed. London, Appleton, 1934. Gr. 8°. XXII
1266 p.w. ill. Sh. 30.—

Our friend the house dog. Ed. by R. Johns. London, Methuen, 1934. 8°. VIII
88 p. Sh. 2.6

W. E. B\'rooks, Guide to canary breeding and exhibiting. London, Mitre Press,
1934. Kl. 8°. 64 p.w. 12 col. pi. and 20 others. Sh. 2.6

J. Maxtee, English and Welsh terriers. 4th ed. London, Bazaar Exchange and
Mart., 1934. Kl. 8°. 96 p.w. ill. Sh. 1.6

M. Collier, Dog training for home and stage. A complete textbook for the dog
trainer. London, Sweet, 1934. Kl. 8°. 201 p. Sh. 5.—

W. P. Blount, Poultry ailments for poultrykeepers etc. London, Poultry World,
1934. Kl. 8°. 306 p. w. 30 ill. Sh. 5.—

N. Olsson, Studies 011 specific gravity of hen\'s eggs. A new method for deter-
mining the percentage of shell in hen\'s eggs. Leipzig, Harassowitz, 1934. 4°. 16 p.

Annual report of the civil veterinary department, Bengal, and Bengal veterinary
college for the year 1932—33. [By Kerr\\. Alipore, Bengal Government Press, 1934. 8°.

Feeds and feeding for farm live stock in the maritime provinces. Report of the com-
mittee on feed rations for the maritime provinces. [Ottawa, J. O. Patenaude, 1934].
8°. 16 p.

Dominion of Canada. Dept. of Agriculture. Pamphl. No. 158. N.S.
W. A. Brown and F. C. Ei.ford, Finish poultry before marketing. [Ottawa
J. O. Patenaude, 1934]. 8°. 15 p. w. 5 fig.

Dom. of Canada. Dept. of Agriculture. Pamphl. No. 162. N.S.
C. J. Martin and A. W. Peirce, Studies on the phosphorus requirements of
sheep. Melbourne. 1934. 8°. 46 p. w. ill.

H. A. Jankiewicz and R. H. Scofield, The immunization of chicks to cecal
coccidiosis under conditions of poor sanitation. Los Angeles, Live Stock Dept.,
1934. 8°. 14 p.

C. W. Ref.s, Transmission of anaplasmosis by various species of tick. Washington,
Government Printing Office, 1934. 8°. 18 p. w. ill.
U. S. Dept. of Agriculture. Techn. Bull. No. 418.

Report of the New York State Veterinary College at Cornell University for the
year 1932—33. Albany, J. B. Lyon Comp., 1934. 8°. 213 p.w. fig.

Report of Technical Committee on Abattoir Design. [By F. Boys]. London, H. M.
Stationery Office, 1934. 8°. 46 p. w. 2 pl. Sh. 1.—

Ostpreussisches Herdbuch. Hrsg. im Auftrag der Ostpreuss. Herdbuch-Ges. durch
J. Peters. Bd. 46, 1933. Berlin, P. Parey, 1934. 4⁰. 264 S. M. 3.—

H. Stegen, Die Zucht des Plannoverschen Pferdes unter bes. Berücksichtigung
der Fruchtbarkeitsverhältnisse. Hannover, M. und H. Schaper, 1934. 8°. M. 211
Stammtaf., 34 Abb. und 49 Stammbäumen. M. 12.—

E. Schlotfeldt, Erziehung und Dressur des Luxushundes. Neubearb. von
H. Hasenclever. Leipzig, Hachmeister und Thal, [1934]. Kl. 8°. 47 S.

Die Verbreitung von Tierseuchen und die Ergebnisse der Schiachtvieh- und Fleisch-
beschau. Bearb. im Statist. Reichsamt. 1932. Berlin, R. Hobbing, 1934. 4⁰. 113 S.
Statistik des Dt. Reichs. Bd. 444. M. 6.50

W. Schefoi.d und F. Küthe, Die Neuordnung der deutschen Eierwirtschaft.
Die gesetzlichen Vorschriften nebst Erl. 2te Aufl. Berlin, F. Pfenningstorff, 1934.
Gr. 8°. 144 S. M. 4.—

R. Blase, Wiederholungs-Lehrgang der Trichinenschau und Fleischbeschau in
Frage und Antwort. Tl. 1. Berlin, R. Kühn, 1934. Gr. 8°. 76 S. m. 66 Abb. und
1 Taf. M. 3.60

W. Nathusius, H. Nelson, Milchgesetz nebst Ausführungsbestimmungen. Erl.
unter Mitw. von E. Bose und .-1. Juckenack. Nachtrag. Berlin, C. Heymann, 1934.
8°. 86 S. \' M. 2.—

Neuzeitliche Tierheilkunde. Handbuch der Gesundheitspflege, Zucht, Geburtshilfe,
des Hufbeschlages u.s.w. unserer Haustiere. Hrsg. von W. Becker. Leipzig, Wiest,
1934. 4⁰. XX 4- 1153 S. m. 756 Textabb., 12 Taf. u. 3 Med. M. 32.—

W. Müller-Lenhartz, Abhandlungen aus dem Gebiete der Tierhaltung. H. 6.
Berlin, P. Parey, 1934. 8°. 96 S. m. 3 Textabb. u. 1 Taf. M. 3.40

H. 6. Die wirtschaftliche Schweinemast. Anweisungen f. d. Praxis auf Grund
phys. Studien.

H. Zeeb, Der Bock und die Bockhaltung. Dortmund, Verl. f. Kleintierzucht,
[.934]. 8°. .6 S.

Vortragsreihe der Fachzeitschrift. „Der Ziegenzüchter". Nr. 9.
A. Wui f, Nutzentenzucht. [Neubearb.]. Leipzig, Hachmeister und Thal, L• 934]-
64 S. m. 29 Abb. Lehrmeister-Bücherei. Nr. 263-264.

Verzeichnis der Vorlesungen und praktischen Uebungen an der Tierärztlichen
Hochschule Hannover für das Winterhalbjahr 1934-35. Hannover. 1934. 8°. 23 S.

Veterinär-medizinische Nachrichten. Jg. 1934. Nr. 2. Leverkusen, Behringwerke,
1934. 8°. 16 S.

Deutscher Veterinärkalender 1934-35. Jg. 36. Hrsg. von R. Schmaltz- Berlin, R.
Schoetz, 1934. 2 Tl. M. neuem Tagesnotizbuch. M. 6.—

F. Schönberg, Ueber die Entstehung von Fleischvergiftungen und ihre Ver-
hütung durch die tierärztliche Fleischuntersuchung. Eine kurzgefasste Darstellung. . .
Berli n, R. Schoetz, 1934. M. 4 zweifarb. Darstellungen. M. 2.40

V. Görtler, Die wichtigsten Geflügelseuchen. Berlin, P. Parey, 1934. 8°. 20 S.
m. 10 Textabb. M. 1.—■

Willführ, Hoffmann und Brüns, Gleichzeitiges Vorkommen einer Paratyphus-
Schottmüller- und einer Enteritis-Breslau-Epidemie. Fruböse und Bruns, Uber
einen Fall von hartnäckiger Typhusbazillenausscheidung. Berlin, R. Schoetz,
1934. M. 1.20

K. A. Heiberg, Masz und Zahl im Zellleben. Kopenhagen u.s.w., Levin und
Munksgaard, 1934. Gr. 8°. 32 S. m. Abb. M. 1.50

B. Grzimek, Das Eierbuch. Ein Handbuch.....über Zusammensetzung, Nähr-
wert, Entstehung, Frischhaltung..... von Eiern. M. e. Anh. : Die Eierverord-
nung vom 17. März 1932 u.s.w. Berlin, F. Pfenningstorff, 1934. Gr. 8°. 136
S. m. 96 Abb. M. 2.50

Jahresbericht der Preussischen Versuchs- und Forschungsanstalt für Milchwirt-
schaft in Kiel. Erst, von W. Mohr. Jg. [10]. Umf. den Zeitraum vom 1. Apr. 1933
bis 31. März 1934. Berlin, P. Parey, 1934. 4°. 38 S. M. 2.—

Jahresbericht der Preussischen Versuchs- und Forschungsanstalt für Tierzucht in
Tschechnitz. Erst, von W. Z^orn- 9- Vom 1. Apr. 1933 bis 31. März 1934. Berlin,
P. Parey, 1934. 4⁰. 31 S. M. 1.60

Ergebnisse der Anatomie und Entwicklungsgeschichte. Unter Mitw. von F. Hei-
derich hrsg. von E. Kallius. Bd. 31. Berlin, J. Springer, 1934. 4⁰. VIII 764 S.
m. 317 Textabb. M. 168.—

Eidgenössische Viehzählung vom 21. April 1934. Ergebnisse nach Kantonen und
Bezirken. Hrsg. vom Eidgenöss. Statist. Amt. Bern, Franke, 1934. 4°. 15 S.

P. Buhle, Kaltblut-Warmblut. Beurteile dein Pferd. Abhandlung über die Be-
zeichnungen Kaltblutpferde, Warmblutpferde, ihre Unterscheidung und Abgren-
zung, ein Beitrag zur Beurteilung des Pferdes und seiner Rassen. Altdamm, FI.
Hormann, 1934. 8°. 185 S. m. Textabb. und 105 Bildseiten.

Drombry, Recherches expérimentales sur le charbon des oiseaux. Thèse de
Paris. 1934.

Si chard, De la virulence du bacille tuberculeux desséché. Thèse de Paris. J934.

Poncelf.t, L\'avoine germée dans l\'alimentation du cheval. Thèse de Paris. 1934.

Chambaz, Recherches immunologiques sur les substances lipidiques et lipoidiques
extraites des bacilles tuberculeux, tués par la chaleur. Thèse de Paris. 1934.

Jean, Arthrites dues au bacille du rouget. Etude expérimentale chez le lapin.
Thèse de Paris. 1934.

Lucas, Diagnostic précoce de la gestation chez les ruminants. Thèse de Paris.
■934-

Lionnet, Etude sur l\'avortement contagieux strepto-coccique des vaches laitières
à l\'Ile Maurice. Thèse de Paris. 1934.

O. Göbbel, Beiträge zur Kenntnis der Thymus der Knochenfische. Inaug.-Diss.
Wien. 1934.

E. Teuschl, Untersuchungen über den Rückenlymphraum bei Fischen. Inaug.-
Diss. Wien. 1934.

J. Haidinger, Ueber den diagnostischen Wert der histologischen Nierenbefunde
bei der Schweinepest. Inaug.-Diss. Wien. 1934.

F. Holzer, Vergl. Untersuchungen über den Katalasegehalt im Blute von Hun-
den und Rindern mit bes. Berücksichtigung der Verhältnisse während der Trächtig-
keit. Inaug.-Diss. Wien. 1934.

F. Ranke, Ueber den Einfluss der Phenolisierung der Ovarialgefässe aut die
Legetätigkeit des Huhnes. Inaug.-Diss. Wien. 1934.

B. Bradic, Zur Messung der Kapillarkonstante von Haustierseris. Inaug.-Diss.
Wien. 1934.

A. Kalvaitis, Ueber einige spektroskopische Fleischuntersuchungen. Inaug.-
Diss. Wien. 1934.

F. Groer, Ueber den Einfluss verschiedener Fütterung auf den Blutwassergehalt
des Huhnes. Inaug.-Diss. Wien. 1934.

J. Bacher. Ueber die Druckwirkung elastischer Spangen auf Fische. Inaug.-
Diss. Wien. 1934.

K. Kennel, Die Braunviehzucht des Kantons Aargau. Inaug.-Diss. Zürich. 1934.
S. Schwegler, Die Aenderung des Quellungsvermögens des Fleisches durch
Gefrieren. Inaug.-Diss. Zürich. 1934.

O. Fröbel, Ueber den Einfluss der Infektion auf die Gewebsatmung. Inaug.-
Diss. Zürich. 1934.

P. Ecli, Leber und Bauchspeicheldrüse des Wildschweins. Inaug.-Diss. Zürich.
■934-

G. Huber, Ueber das Sauerstoffbindungsvermögen des Blutes. Inaug.-Diss.
Zürich. 1934.

F. W. Hofe, Untersuchungen über die Blutgruppen des Pferdes. Inaug.-Diss.
Berlin. 1934.

K. Rauchbach, Der Einfluss von Fructose und Galactose auf den Blutzucker-
spiegel des kleinen Wiederkäuers. Inaug.-Diss. Berlin. 1934.

R. Weitzenberg, Ueber die Beweglichkeit des Bac. pseudotuberculosis roden-
tium (A. Pfeiffer). Inaug.-Diss. Berlin. 1934.

W. Witt*pah 1., Beiträge zur Serodiagnostik der Rindertuberkulose. Inaug.-Diss.
Berlin. 1934.

H. Bahlcke, Das abgeänderte Taschenembryotom und seine vielseitige Anwen-
dungsmöglichkeil. Inaug.-Diss. Berlin. 1934.

G. Bkeitsprecher, Rinderseuchen in Bremen und Verden im 18. Jahrhundert.
Inaug.-Diss. Berlin. 1934.

J. Scholz, Ueber den Einfluss des Tetralins und seiner Oxydationsprodukte aui
den Wärmehaushalt. Inaug.-Diss. Berlin. 1934.

H. Müller, Die tierärztliche Landpraxis von Mirow (1789—1934). Inaug.-Diss.
Berlin. 1934.

B. Werner, Ueber Tonoszillographie beim Hunde. Inaug.-Diss. Berlin. 1934.
H. Hartwig, Untersuchung zur Feststellung der Eutertuberkulose mit Hilfe

J. D. Klotz, Ueber den Wert des Tetrachlorkohlenstoffes als Anthelminthicum
beim Hunde in Verbindung mit Kohle. Inaug.-Diss. Berlin. 1934.

Bekir Sidki, Ein Beitrag zur Kenntnis von Futtermittelschädlichkeitcn bei den
Haustieren. Inaug.-Diss. Berlin. 1934.

R. Fröhler, Karzinommetastasen in versprengten Schilddrüsenkeimen des Hun-
des. Inaug.-Diss. Bern. 1934.

W. Flury, Untersuchungen über das Aneurysma der Kranzarterien beim Rind.
Inaug.-Diss. Bern. 1934.

H. A. Pulles, Eine kritische Betrachtung der gesetzlichen Vorschriften und der
Organisation der Kadaververwertung in Holland. Inaug.-Diss. Bern. 1934.

J. Felder, Untersuchungen über die Erregbarkeit des Atmungszentrums in
Abhängigkeit von Schilddrüse und Milz. Inaug.-Diss. Bern. 1934.

J. Stirnimann, Studien zur Beurteilung der spontanen Blutsedimente in der
klinischen Diagnostik der Pferdekrankheiten. Inaug.-Diss. Bern. 1934.

M. Dennler, Experimentelle Untersuchungen über die Sterilitätsfrage bei unse-
ren Haustieren. Inaug.-Diss. Bern. 1934.

W. Iseli, Vergl. Untersuchungen über Schadenfälle bei versicherten Import- und
Inlandpferden nebst Betrachtungen über die Einwirkungen der modernen Ver-

kehrs- und Traktionsmittcl sowie der Armeebedürfnisse auf Zuchtrichtung und
Pferdebestand unseres Landes. Inaug.-Diss. Bern. 1934.

A. Knechtel, Untersuchungen über den Kropfmechanismus beim Huhn. Inaug.-
Diss. Wien. 1934.

E. Ginzel, Ueber Erfahrungen mit den Anreicherungsnährböden nach L. Müller
und F. Kauffmann. Ein Beitrag zur bakteriologischen Fleischuntersuchung. Inaug.-
Diss. Wien. 1934.

A. Wladasch, Das Verhältnis der Allumine und Globuline im Blutserum ge-
sunder Haustiere. Inaug.-Diss. Wien. 1934.

W. Molly, Untersuchungen über Tonsillartuberkulose bei zwei bis drei Wochen
alten Schlachtkälbern. Inaug.-Diss. Giessen. 1934.

J. Stofer, Ueber histologische Veränderungen an der Retina und Chorioidea
bei Bornascher Krankheit und Beziehungen zur Mondblindheit der Pferde. Inaug.-
Diss. Giessen. 1934.

M. Hartig, Ueber Neubildungen an der Zunge bei Tieren. Inaug.-Diss. Gies-
sen. 1934.

H. Naumann, Beiträge zur Verwendung des Guttadiaphots bei der Sterilitäts-
bekämpfung des Rindes. Inaug.-Diss. Giessen. 1934.

A. Lutz, Klinisch-experimentelle Versuche über die Wirkung von Gardiazol
Knoll) bei Pferden und Hunden. Inaug.-Diss. Giessen. 1934.

H. Druckseis, Geschlechtsverhältnisse und Wurfgrösse beim Hund. Inaug.-
Diss. München. 1934.

W. Hausmann, Das Elektrodiagramm des Hausschweines. Inaug.-Diss. Mün-
chen. 1934.

A. Graf, Histologische Untersuchungen zur Frage des enzephalitischen Symp-
tomenkomplexes beim Schwein mit bes. Berücksichtigung der chronischen Schweine-
pest. Inaug.-Diss. München. 1934.

L. Gröschl, Ein Beitrag zum Wesen der Wirkung von ultravioletten Strahlen
auf rote Blutkörperchen in vitro. (Photohämolyse). Inaug.-Diss. München. 1934.

H. Herbstreith, Histologische Untersuchungen an Blutresorptionslymphknoten
von Schweinen. Inaug.-Diss. München. 1934.

J. Hoehn, Die Jod-Eiweiss-Bindung bei Milch gesunder Tiere. Inaug.-Diss.
München. 1934.

A. Lanc.pap, Ueber psychogene Beeinflussung der Körpertemperatur bei ge-
sunden und kranken Hunden. Inaug.-Diss. München. 1934.

L. Sandner, Beiträge zur Feststellung der Bang-Infektion beim Meerschweinchen
mit der Frischblutschnellagglutination. Inaug.-Diss. München. 1934.

H. Banse, Untersuchungen über den Wert der Komplementbindungsmethode
für die Differentialdiagnose der Tuberkulose der Pferde. Inaug.-Diss. Hannover.
\'934-

E. Bartsch, Ueber die Bedeutung des Vorkommens der eosinophilen Leukozyten
in der Milch. Inaug.-Diss. Hannover. 1934.

J. Bertling, Die Behandlung der Kokkenmastitis der Rinder durch Spülungen
und Infusionen mit Entozon. Inaug.-Diss. Hannover. 1934.

E. Düwell, Coramin als Weckmittel bei der kombinierten Morphin-Pernocton-
Narkose des Hundes. Inaug.-Diss. Leipzig. 1934.

O. Beckmann, Ueber Veränderungen des Gleichbeinapparates am Fesselgelenk
des Pferdes. Inaug.-Diss. Leipzig. 1934.

G. Manecke, Beitrag zur Therapie der parathyreopriven Tetanie bei Hunden
mit Calcium-Sandoz. Inaug.-Diss. Leipzig. 1934.

A. Meye, Versuche über die Brauchbarkeit der Augenprobe mit Novophymatin
und Anergen. Inaug.-Diss. Leipzig. 1934.

H. Hermes, Beitrag zur Differentiaifärbung und Züchtung des Paratuberkel-
bazillus. Inaug.-Diss. Leipzig. 1934.

Alvorens met mijn eigenlijk onderwerp te beginnen, zou ik vooraf
het een en ander willen zeggen over de beteekenis van de veevoeding
voor den dierenarts. Bij de opleiding werd vroeger aan die veevoeding
niet die zorg besteed, die men zou mogen verwachten, vooral, als wij
bedenken, hoeveel de dierenarts in de praktijk met veevoederproblemen
in aanraking komt en hoeveel hij op dit gebied zou kunnen presteeren.

In de eerste plaats is hij wel de persoon, die het best de gelegenheid
heeft, om de veehouders van voorlichting te dienen. Hij geniet als regel
het vertrouwen van den veehouder, komt op tijdstippen op de boerderij,
waarop men den veehouder het beste tot een meer rationeele veevoeding
kan bewegen en hij kan dagelijks de resultaten van een bepaalde
voeding nagaan en bij eventueel opgetreden stoornissen direct wijzi-
gingen aanbrengen.

Een voorlichting, zooals vroeger in ons land uitsluitend is geweest,
welke van een provinciaal centrum uitging, hoe goed overigens ook
geregeld, blijft te theoretisch en burgert te weinig in. Te veel ontbreekt
daarbij het persoonlijk contact met den veehouder. De veehouders
houden er, wat veevoeding betreft, in den regel conservatieve begrippen
op na. Schriftelijke adviezen, landbouwliteratuur e. d. kunnen hen in
den regel niet van de empirische voedingsmethoden afbrengen. Alleen
dan, wanneer deze methoden hen in den steek laten, dus wanneer de
dieren niet voldoende groeien, ziekten of andere stoornissen optreden,
zijn zij meestal gauw genegen, om verandering aan te brengen. Op
dergelijke tijdstippen is het vaak een dierenarts, die met het geval te
maken krijgt en nuttig werk kan verrichten. Helaas kunnen wij niet
zeggen, dat de dierenartsen zich altijd voldoende van deze taak hebben
gekweten. Dat daarin verbetering kome, is een cisch des tijds. Trouwens
de dierenarts zelf zal, wanneer hij zich eenigermate in de leerstof heeft
ingewerkt, deze taak als een zeer prettige beschouwen. Meermalen is
mij door veehouders verzekerd, dat zij de adviezen op het terrein der
varkensvoeding, zooals ik die persoonlijk dagelijks aan hen verstrek,
van grooter economische waarde achten en ook meer waardeeren,
dan de behandeling van afzonderlijke ziektegevallen bij varkens met
sera, entstoffen, medicamenten etc. Bij het rundvee staan de zaken
wel eenigszins anders, doch ook bij deze dieren kan de voeding nog
zeer veel verbeterd worden en ligt voor de dierenartsen nog een groot
terrein zoo goed als braak.

In de tweede plaats is de veevoeding voor den dierenarts van belang als een
der grondslagen van de ziekteleer bij onze huisdieren.

In de laatste jaren vooral hebben wij een groot aantal deficiëntie-
ziekten nader leeren kennen. Sommige komen ook veel meer voor dan
vroeger. Wij mogen dat waarschijnlijk in verband brengen met voort-
gaande demineralisatie van den bodem, vooral door eenzijdige be-
mesting en met de steeds hooger gaande eischen, zoowel voor productie
als constitutie, die wij aan onze huisdieren gaan stellen. Vooral de
minerale voorziening laat dikwijls te wenschen over. Nu is het niet
voldoende, dat de dierenarts tijdelijk de defecten in het voedsel opheft.
Hij zal ook zoodanige wijzigingen in de voeding moeten aanbrengen,
dat ook in de toekomst zooveel mogelijk de tekorten zullen uitblijven.
Daarbij heeft hij er rekening mede te houden, dat de voeding economisch
blijft en dat dieren, die van een deficientie-ziekte genezen zijn, altijd
een extra toediening blijven vragen van de stoffen, die oorzaak waren
van de ziekte. Recidive komt n.1. meermalen voor. De minimum-
eischen, welke de dieren stellen aan bepaalde mineralen, zijn, en dat
leert de praktijk ons bijna dagelijks, bij alle dieren lang niet gelijk,
ook al is de productie gelijk en zijn de omgevingsinvloeden dezelfde.
Er bestaan groote rasverschillen, maar daarnevens ook stamverschillen
en individueele verschillen. Wij kennen b.v. bepaalde families koeien,
waarin veel likzucht voorkomt. Grootmoeder, moeder en dochter lijden
aan de ziekte soms op stal of in de wei, terwijl de andere aanwezige
dieren, soms met hoogere productie, er niet aan lijden. Iets dergelijks
is bij varkens op te merken o.a. ten opzichte van rachitis.

Bij allerlei parasitaire en infectieuze aandoeningen komen ook dik-
wijls voedingskwesties in het geding.

Constitutie-zwakte door ondoelmatige voeding is dikwijls als prae-
disponeerende oorzaak aan te wijzen.

Bij de ziekten van jonge dieren is de primaire oorzaak heel vaak
een verkeerde voeding tijdens de drachtigheid of na de geboorte.

Wij zien, dat dieren, die door bepaalde voedseldefecten anaemisch
of rachitisch worden, veel eerder geïnfecteerd worden dan gezonde
dieren. Het spreekt vanzelf, dat men bij de bestrijding van allerlei
ziekten met het voorgaande rekening moet houden. Zoo zal men bij
geïnfecteerde, anaemische biggen en kalveren moeten zorg dragen, dat
het rantsoen voldoende bloedvormende bestanddeelen bevat, om de
anaemie te genezen. Een uitsluitend melkdieet is dan uit den booze,
omdat in melk o.a. weinig ijzer en koper voorkomt.

Nog een voorbeeld : Dieren, die niet op behoorlijke wijze gevoed
worden, lijden veel meer aan ecto- en endoparasieten, dan normaal
gevoede dieren. Verbetering van de voeding is bij allerlei parasitaire
aandoeningen dan ook aangewezen. Varkens, die niet eten en-of
groeien, lijdende aan ascariasis, zijn in den regel zeer mineraalarm
gevoed. Een wormkuur heeft een zeer twijfelachtig resultaat. Ver-
anderen wij echter de voeding en verstrekken wij een mineraalrijk
rantsoen (met vischmeel, diermeel, geslibd krijt, beendermeel enz.)
dan komt de eetlust terug, de groei wordt normaal en van wormen

hebben de dieren zichtbaar geen hinder meer. Verdwijnen gaan zij
echter niet. Er is in dergelijke gevallen te strijden over de vraag, of
mineraalgebrek primair of secundair is. In elk geval is de voeding een
voorname factor bij de bestrijding.

Het regelen van het dieet is tijdens en na een ziekte-periode van
buitengewone beteekenis. In het algemeen heeft een dier, dat ziek is
of geweest is, grooter behoefte aan o.a. mineralen en vitarftinen, dan
een gezond dier. Niet alleen, omdat ziekte dikwijls een gevolg is van
een tekort aan deze stoffen, maar ook, omdat tijdens de ziekte het
verbruik van bepaalde stoffen is toegenomen in verhouding tot de
opname. Om slecht groeien o.a. van jonge dieren na ziekte te voor-
komen, moet met een en ander terdege rekening worden gehouden.

In de derde plaats moet met de voeding rekening gehouden worden bij de fokkerij
van de huisdieren. Elk ras heeft zijn bakermat, heeft zich daar o.a. aan-
gepast aan een bepaalde voeding. Elk ras vraagt daardoor ook een
bepaalde voeding. Snelgroeiende rassen vragen meer eiwit, vitaminen
en mineralen in de rantsoenen, dan langzaam groeiende rassen. Het
Veredeld Duitsch Landvarken stelde veel hoogere eischen dan het
Grootoorige Landvarken. Het Deensche varken vraagt nog weer een
andere voeding dan het Veredeld Duitsche. Wordt hieraan niet vol-
daan, dan zal door natuurlijke selectie (ziekte, sterfte, onvruchtbaar-
heid, slecht groeien enz.) dat gedeelte van het ras verloren gaan, dat
hoogere eischen stelt, dan met de doorsnee-voeding overeenkomt. Op
het oogenblik ziet men bij een bepaalde voeding aan de selectie-
mesterijen het aantal achterblijvers bij de Deensche varkens hooger,
dan bij de Veredeld Duitsche ; volgens de rijksveeteeltconsulent Rijs-
senbeek ongeveer 100 % meer.

Het importeeren van een nieuw ras, zonder verandering van de
voedingsverhoudingen, loopt daardoor dikwijls op een fiasco uit.

Men zal bij invoer van een nieuw ras of de voeding aan dat ras
moeten aanpassen, dus in vele gevallen o.a. bij rundvee, dat \'s zomers
in de weide gaat, ook de bemesting van den bodem moeten veranderen,
of men moet de natuurlijke selectie den vrijen loop laten en tenslotte
genoegen nemen met die dieren van het nieuwe ras, die het minst
veeleischend zijn. Het laatste zal dikwijls tot gevolg hebben, dat be-
paalde gewenschte eigenschappen gedeeltelijk verloren gaan, tenzij
men natuurlijk steeds blijft doorgaan met import van het nieuwe ras.

In de praktijk zullen rasverandering en rasverbetering zich over
de geheele linie als regel langzaam voltrekken, hetgeen met het oog
op de conservatieve ideeën van de meeste veehouders —- wij zeiden
reeds, dat zij de voeding niet gemakkelijk veranderen en hetzelfde
geldt ook voor bodembemesting — nog een gelukkig verschijnsel is.

Ingrijpende veranderingen in de fokkerij, zonder dat de consequen-
ties daarvan aanvaard worden, moeten als oneconomisch aangemerkt
worden.

Bij het opvoeren van de productie van onze huisdieren moeten
wetenschap en praktijk : landbouwkundigen, genetici, dierenartsen en
veehouders, de handen ineenslaan, opdat de samenstelling van den
bodem, de samenstelling van voedermiddelen en voedermengsels over-
eenkomen met de eischen, die het levende dier stelt, om datgene te
produceeren, dat wij als menschen er van verlangen. Bodem, plant
en dier moeten meer in elkanders verband worden beschouwd.

In korte trekken hebben wij getracht, duidelijk te maken, dat een
grondige kennis van de veevoeding dringend gewenscht is, om de
diergeneeskundige praktijk goed te kunnen uitoefenen. Wij zullen nu
de vraag trachten te beantwoorden, in welke richting de veevoeding
zich beweegt, en op welke wijze de dierenartsen het beste kunnen
bijdragen, om meer rationeele veevoeding ingang te doen vinden.

Vroeger was het de gewoonte, en hetgeen ik nu zeg, geldt meer
voor de varkens- dan voor de rundveevoeding, dat de veehouders de
voedermiddelen in hoofdzaak afzonderlijk gingen inkoopen en deze,
gedeeltelijk met eigen producten van het bedrijf, tot een samengesteld
rantsoen gingen verwerken. Dat mengen op de boerderij kwam niet
voldoende tot haar recht. In het algemeen werden de voedermiddelen
niet volgens een bepaald systeem samengevoegd. Elk bedrijf had vaak
zijn eigen empirische methode, die slordig werd uitgevoerd. Van be-
rekeningen b.v., om een goede eiwitverhouding te krijgen, en het
rantsoen aan te passen aan de behoefte van het dier, kwam weinig
terecht. Ook het nauwkeurig afwegen van de voedermiddelen werd
meestal achterwege gelaten. De voorziening met mineralen en vita-
minen liet te wenschen over. Meermalen werd het rantsoen onnoodig
duur. Groote geldsommen zijn op die wijze vermorst en de resultaten
van de voeding lieten dikwijls te wenschen over.

Vooral doordat de productie-eischen van onze huisdieren steeds
hooger werden opgevoerd, bleek de groote behoefte, om tot een betere,
meer rationeele samenstelling van de voederrantsoenen te geraken.
Door de groote vorderingen van de natuurwetenschappen, uitgebreide
onderzoekingen over eiwitten, vitaminen en mineralen, had men ook
beter inzicht gekregen in de behoefte van hoog veredelde dieren aan
allerlei stoffen, waarvan men vroeger het bestaan nauwelijks kende of
er geen rekening mee hield bij de samenstelling van het rantsoen.
Het bleek nu, dat het samenstellen van een goed voederrantsoen geen
eenvoudig rekensommetje is, waarbij men de hoeveelheid verteerbaar
eiwit en de zetmeelwaarde had uit te rekenen, een hoeveelheid keuken-
zout en fosforzure voederkalk had toe te voegen, om er dan mee klaar
te zijn, zooals men eerder wel meende. Zoo langzamerhand werd het
samenstellen van een goed rantsoen een ingewikkelde geschiedenis,
die uitging boven de begrippen van den doorsnee-veehouder. In sterke
mate is dit wel het geval, wanneer het rantsoenen betreft voor snel-
groeiende jonge dieren, die in den winter (of steeds binnenshuis) worden

groot gebracht. Dit was dan ook een der redenen, dat particuliere
veevoederhandelaren en Coöp. Aankoopvereenigingen zijn begonnen
met het in den handel brengen van voedermengsels. Het eerst begon
men met samengestelde mengsels voor kippen, later voor varkens,
op groote schaal eigenlijk pas 5 a 6 jaar geleden, en in de allerlaatste
paar jaren is het gebruik van gecompliceerde mengsels voor koeien
sterk toegenomen. Bij de samenstelling heeft men gebruik gemaakt
van de uitkomsten, die met voederproeven zoowel in ons land als in.
het buitenland waren verkregen. In den beginne gaf het nog wel eenige
moeilijkheden, om het gebruik van de mengsels direct ingang te doen
vinden. Gaandeweg ging het echter beter, dank zij een goed opgezecte
propaganda en het directe persoonlijk contact, dat men onderhield
met de veehouders, dank zij ook het doen aanschouwen van talrijke
voeder- en demonstratieproeven door de veehouders zelve. En vooral
hebben tot het succes van mengvoeders bijgedragen de buitengewoon
goede resultaten, die er, in vergelijking met de oude empirische voeder-
rantsoenen, mede bereikt werden. Tegenwoordig begint het gebruik
van mengvoeders reeds vrij algemeen te worden. Voor kippen kennen
wij opfokvoeders en ochtendvoeders, gemengd kuikenzaad en gemengd
graan ; voor varkens biggenmeel, varkensmeel, zeugenmeel, onder-
melkmengsels, voederkernen enz. ; voor runderen kalvermeel en meik-
of koeienmeel. Bovendien bestaan nog mineraalmengsels, vitaminen-
mengsels, afzonderlijk en gecombineerd. De praktijk zal niet gaarne
meer afstand doen van deze mengvoeders. Toch zijn er wel eenige
bezwaren aan verbonden, n.1. :

ie. Er kan gemakkelijk mee geknoeid worden. Een veehouder
heeft geen zekerheid, dat de werkelijke samenstelling overeenkomt met
hetgeen daaromtrent op de label is aangegeven, of, indien alleen de
naam van het mengsel is vermeld, met de voorschriften, welke daarvoor
zijn gegeven. Niet zelden worden in mengvoeders minderwaardige
grondstoffen verwerkt.

2e. Men kan, wanneer de ingrediënten van het mengsel niet open-
baar worden gemaakt, een veel te hoogen prijs berekenen, waardoor
de veevoeding onnoodig duur zou worden.

3e. De mengvoeders worden dikwijls niet op de juiste wijze gebruikt.
Maar al te vaak worden op de boerderij maar lukraak bepaalde voeder-
middelen toegevoegd.

4e. De mengvoeders zijn niet altijd duurzaam, zoodat lang bewaren
aanleiding kan geven tot minder gewenschte verschijnselen bij onze
huisdieren, b.v. slecht eten, digestiestoornissen e. d. Een hooge dosis
levertraan in het rantsoen (1 a 2 %) is in dit opzicht al heel bedenkelijk.
Bij biggen zien wij met versch bereide mengvoeders, waarin 1 a 1 j- %
levertraan is gemengd, reeds toxische verschijnselen optreden, doch
veel grooter worden de bezwaren, wanneer de mengsels lang bewaard
zijn.

het in de eerste plaats noodzakelijk, dat er een algemeene controle
op mengvoeders wordt ingesteld. De drie Centrale Landbouworgani-
saties hebben daarmede reeds een begin gemaakt, door een controleur
aan te stellen voor de door hen in den handel gebrachte C. L. O.-
mengvoeders. Doch ook bij bonafide particuliere handelaren komt
sterk de wensch naar voren, om zich onder controle te stellen.

Overigens kan de practiseerende dierenarts er veel toe bijdragen,
dat in zijn omgeving goede en toch niet dure mengvoeders worden
gebruikt. Hij kan onder de veehouders propaganda maken voor deze
mengvoeders en hun leeren, op welke wijze zij, naast ander voeder,
aan de dieren gegeven moeten worden. Ook kan hij in de praktijk
nagaan, hoe het effect van deze mengvoeders is en of zij eventueel
wijziging moeten ondergaan ofwel aanvulling behoeven ; kortom, met
allerlei omstandigheden kan hij rekening houden bij het verstrekken
van adviezen aan veehouders en fabrikanten van mengvoeders.

Het is mijn overtuiging dat bij het doen baanbreken van een ratio-
neele veevoeding de hulp van den dierenarts niet gemist kan worden.
Echter zij hier direct aan toegevoegd, dat, wil de dierenarts hier de
plaats innemen, die hem toekomt, hij zich ook meer met voederpro-
blemen moet bezighouden dan in het algemeen tot dusver is geschied.
Gelukkig zijn er verschillende aanwijzingen, dat er in den laatsten
tijd meer interesse is dan vroeger. Niet het minst heeft daartoe bijge-
dragen het baanbrekend werk door Prof. Sjollema verricht.

Na deze inleiding wil ik dan het gebruik van eenige mengvoeders
voor varkens en runderen met U bespreken en wel aan de hand van
eenige model-adviezen, zooals de Vereeniging tot Bevordering van
een rationeele Varkenshouderij, waarvan ik persoonlijk technisch
leider ben geweest, die aan fabrikanten van mengvoeders heeft verstrekt.

Het biggen-meelmengsel mogen wij beschouwen als een standaard-
mengsel. Het wordt in Nederland zeer veel gevoederd. Zoowel hande-
laren, Coöp. Aankoopvereenigingen als veehouders zijn zeer tevreden
over de resultaten, welke er mede bereikt worden. Gevoederd met
water, wordt het mengsel zeer goed verdragen, de gezondheidstoestand
van de dieren blijft goed (vergeleken bij de oude empirische voeder-
methoden heeft men wel 80 % minder ziektegevallen), het mengsel
is niet duur en bovendien worden goede groeicijfers en een behoorlijk
rendement verkregen.

Doordat de analyses van haringmeel en tarwegrint in de laatste
jaren hoogere eiwitgehalten aangeven dan vroeger, hebben wij de
percentsgewijze verhouding van de voedermiddelen iets moeten wijzi-
gen. De tusschen haakjes geplaatste cijfers geven de vroegere samen-
stelling aan.

Wij trachten in het mengsel een goede eiwitverhouding te bewaren.
Om dieren te mesten van goede kwaliteit met veel vleesch en weinig
spek en vet, is een nauwe eiwitverhouding noodig. Geeft men te weinig

eiwit, dan worden de dieren, vooral bij snelmesterij, in de jeugd te
vet, willen later niet voldoende meer doorgroeien, geven vaak een
ongunstig rendement en bovendien laat de kwaliteit van de slacht-
producten te wenschen over. Aan den anderen kant mag men ook niet
teveel eiwit geven. Afgezien nog van het feit, dat een overmaat van
eiwit het rantsoen onnoodig duur maakt, kan een teveel ook schadelijk
werken, n.1. daardoor kunnen digestiestoornissen, diarrhee, slechte
groei en zelfs sterfte optreden. In de praktijk zien wij herhaaldelijk
bezwaren, als naast biggenmeel nog ondermelk of veel jong malsch
groenvoer wordt gegeven ; bij kalveren hetzelfde, als men ze b.v.
ondermelk en lijnmeel verstrekt. Teveel eiwit kan reeds schadelijk
zijn doordat teveel zuren gevormd worden. De overige samenstelling
van het rantsoen, met name het in verhouding tot de zuurvormende
stoffen meer of minder aanwezig zijn van basisch werkende oxyden,
zal daardoor ook invloed hebben op de meer of minder schadelijke
werking, welke door teveel eivVit optreedt. In de praktijk zien wij van
teveel vischmeel veel eerder bezwaren dan van teveel haringmeel.
Men is dan ook niet in staat, een duidelijke grens voor het eiwit aan
te geven, waarboven wel en waaronder geen bezwaren optreden.
Nauwkeurige voederproeven en het bestudeeren van praktijk-uitkom-
sten moeten ons nog den weg wijzen en aangeven, welke hoeveelheden
nog zonder bezwaar in een bepaald rantsoen verdragen worden. Voor
jonge dieren werken dierlijke eiwitvoeders (melkproducten, haringmeel,
vischmeel, diermeel) in het algemeen gunstiger dan plantaardige,
zooals soyameel, grondnotenmeel e. d. Zelfs halve vervanging van het
dierlijk eiwit door plantaardig doet de gezondheidstoestand en vitaliteit
der dieren achteruitgaan. Zoo zagen wij een mild verloop van pokken
(variolae) bij proefdieren, welke dierlijk eiwit, en een hevige pokken-
eruptie met enkele dagen zwaar ziek zijn bij proefdieren, die half
dierlijk half plantaardig eiwit ontvingen. Waarschijnlijk is wel, dat
het verschil tusschen deze twee soorten eiwitvoeders niet alleen berust
op het verschil in kwaliteit van het eiwit, dus op verschillend gehalte
aan bepaalde aminozuren, doch daarnevens ook op verschil in mine-
raalgehalte, eventueel vitaminegehalte. Bij oudere dieren zien wij niet
die groote verschillen. Voorloopig kiezen wij dus bij jonge dieren bij
voorkeur nog dierlijk eiwit. Op bedrijven, waar men aangewezen is
op melkproducten als eiwitvoeder voor varkens, zal men deze in het
rantsoen moeten opnemen. Wij willen echter direct opmerken, dat
het aanbeveling verdient, om ze meer voor oudere varkens dan voor
biggen te bestemmen. Ondermelk geeft, wanneer de voorschriften over
het gebruik ervan niet nauwkeurig opgevolgd worden, heel gemakkelijk
bezwaren. Teveel eiwit door ondermelk geeft diarrhee, verlammings-
verschijnselen en sterfte. Ondermelk welke in het beginstadium van
zuurvorming verkeert, wordt door biggen slecht verdragen, veel diarrhee
soms met doodelijken afloop. Ondermelk moet daarom aan biggen zoet
of heelemaal zuur gegeven worden. Telkens vóór het voederen moet

de hoeveelheid nauwkeurig afgemeten worden. Verder moet men
bedenken, dat ondermelk een graanmeelrantsoen nooit geheel volledig
maakt, altijd moet er kalk aan toegevoegd worden en eventueel vita-
mine D. Zonder deze aanvullingen komen meermalen rachitis, eclamp-
sie en dergelijke aandoeningen voor. De waarde van ondermelk is
verder het hoogst, wanneer zij slechts een deel van het benoodigde
eiwit in het rantsoen uitmaakt, en de rest geleverd wordt door ander
dierlijk eiwit, als haringmeel, vischmeel, diermeel. De ondermelk-
voeding is dus nog niet zoo eenvoudig. Bij oudere varkens ziet men
van ondermelkvoeding niet zoo gemakkelijk bezwaren. Er is dan ook
veel voor te zeggen, om, wanneer de hoeveelheden ondermelk op de
boerderijen niet te groot zijn, deze uitsluitend te bestemmen voor
mestvarkens boven 50 K.G. levend gewicht. In de jeugd geeft men
dan alleen meelmengsels. Wij krijgen op die wijze gezond materiaal,
dat later gemest kan worden met producten van het eigen bedrijf.
Men profiteert dan ook ten volle van den gunstigen invloed van melk-
producten op de baconkwaliteit. Moet men beslist ondermelk aan
biggen vervoederen, dan kan men gebruik maken van ondermelk-
mengsels, waarvan wij eenige voorbeelden hebben aangegeven. In
verband met hetgeen wij reeds eerder over de waarde van ondermelk
opmerkten, maakt de ondermelk zich in het eerste mengsel beter
betaald dan in het tweede. Ook kan men naast volledig biggenmeel
wel ondermelk geven, mits tevens nog zetmeel in den vorm van gerste-
meel en kalk wordt toegevoegd. Zooals is aangegeven, nemen wij dan
per 4 L. ondermelk ongeveer 1 K.G. gerst. Aan de gerst wordt van te
voren 1 % geslibd krijt toegevoegd. In het volledig biggenmeel prefe-
reeren wij haringmeel als dierlijk eiwitvoeder boven b.v. vischmeel
en diermeel, omdat :

Vroeger had men bezwaren tegen een hoog vetgehalte en een vrij
hoog zoutgehalte, dat wel eens voorkomt. Tegenwoordig kennen wij
aan het vet en de daarin opgeloste vitaminen een specifieke werking
toe, terwijl wij een zoutgehalte van hoogstens 10 % voor varkens
nog niet bezwaarlijk vinden.

Het mineraalgehalte van haringmeel is veel lager dan van visch- en
diermeel en ook niet erg constant. Dit is één van de redenen waarom
het misschien aanbeveling verdient, om in het rantsoen \\ % ontlijmd
beendermeel op te nemen. Ook kan men het dierlijk eiwit, behalve
uit haringmeel, voor een gedeelte uit diermeel laten bestaan. Een en
ander komt het mineraalgehalte ten goede. Nemen wij alleen haring-
meel, dan is er veel voor te zeggen, om, waar zulks mogelijk is, eenige
partijen van dit product door elkaar te mengen. Voor handelaar of

vereenigingen is dit geen groot bezwaar. Het product wordt daardoor
meer constant en men bereikt een grooter effect.

Zetmeel wordt in het biggenmeel hoofdzakelijk geleverd door mais
en gerst. Mais is in den regel het goedkoopste van alle granen. Mais
wordt door varkens zeer gaarne gegeten en uitstekend verdragen.
Men neemt in het rantsoen daarom liefst een zoo groot mogelijke
hoeveelheid van dit product op. Voor jonge varkens blijve men onder
25 %, omdat de dieren anders te vet worden, later niet zoo goed groeien
en een verkeerd product leveren. Voor oudere mestvarkens ga men
niet boven 50 % van het rantsoen. De hardheid van het spek laat
anders te wenschen over. Maar ook bij deze hoeveelheid moeten er
nog andere voedermiddelen tegenover staan, die de ongunstige werking
van het maisvet kunnen te niet doen, zooals : cocosmeel, palmpitmeel,
gerst, rogge enz.

Gerst heeft in de varkensvoeding ook een goeden naam. Het wordt
graag gegeten en goed verdragen. Zelfs kan rnen het graanmeel van
het rantsoen uitsluitend uit gerst doen bestaan. Hiertoe zal men alleen
dan overgaan, als de prijs het toelaat. Gerst oefent een zeer gunstigen
invloed uit op de kwaliteit van vleesch en spek.

Voor een gering gedeelte wordt zetmeel in ons rantsoen geleverd
door tarvvegrint. Over de waarde van dit product wordt nogal eens
verschillend geoordeeld. Wij kennen grint vooral daarom hooge waarde
toe, omdat de vleeschaanzet sterk wordt bevorderd. Het eiwit van
grint is niet geheel volledig, cloch is wel van hooge waarde. Grint is
drager van ballaststoffen, die een voldoenden prikkel voor den darm
geven, een goede defaecatie bevorderen en een spoedig vet worden
van de jonge dieren tegengaan. Ook sommige mineralen in tarwegrint
zijn nog wel van beteekenis, b.v. Mg. en P.

De toevoeging van geslibd krijt aan het rantsoen heeft tweeërlei
beteekenis, n.1. men geeft daarmede basische stoffen om overtollige
zuren te neutraliseeren, en bovendien wordt het kalkgehalte verhoogd,
dat te laag is voor een goede Ca P verhouding. In biggenmeel geven
wij slechts J % geslibd krijt. Deze hoeveelheid is juist voldoende,
om de minimale hoeveelheid kalk in het rantsoen te krijgen. Liever
zouden wij er meer in willen brengen, doch een hoogere dosis geeft
weieens spijsvertering-stoornissen, vooral in den beginne, als men er
plotseling mede begint. Waarschijnlijk wordt het maagzuur dan te
veel geneutraliseerd. De dieren moeten er dus eerst aan wennen.

Is men bang voor de mogelijkheid dat door een te laag mineraal-
gehalte van haringmeel de Ca. en P. gehalten in het rantsoen beneden
de noodzakelijke minimale hoeveelheid zullen dalen, dan kan men
eventueel nog % ontlijmd beendermeel bijvoegen. Wanneer men
alleen biggenmeel voedert is deze bijvoeging nog nooit noodig gebleken.
De aanwezigheid van het vitamine D. is in dit opzicht ook nog wel
van beteekenis. Wij mogen dit vitamine n.1. beschouwen als een veilig-
heidsfactor bij de Ca/P. stofwisseling.

De bijvoeging van ontlijmd beendermeel heeft wel practische betee-
kenis, n.1. in de praktijk zullen dan niet zoo gemakkelijk bezwaren
optreden, wanneer veehouders de voorschriften niet precies opvolgen;
als zij naast biggenmeel b.v. nog graanmeel of aardappelen verstrekken.
Vooral in dezen voor den veehouder moeilijken tijd komt men deze
overtredingen herhaaldelijk tegen. Het vitamine D., of antirachitisch
vitamine, bevordert een goede Ca. en P. opname. Wanneer de Ca/P.
verhouding in het rantsoen goed is, het rantsoen ook overigens geen
factoren bevat, die de Ca-P. stofwisseling ongunstig beïnvloeden en
de minimale hoeveelheden Ca. en P. zijn aanwezig, dan zouden wij
bij gezonde dieren dit vitamine eigenlijk niet extra behoeven te geven.
In de praktijk beschikt men echter niet altijd over analyses en moet
men dus met afwijkende factoren rekening houden. Bovendien wordt
biggenmeel dikwijls gegeven aan dieren, waarbij de Ca/P. stofwisseling
niet meer normaal is, b.v. aan dieren, die aan eclampsie hebben geleden,
dieren met latente rachitis enz. In dergelijke gevallen is het vitamine D.
beslist noodig, om een normalen groei te waarborgen. Men kan dit
vitamine D. geven in den vorm van levertraan, Dohyfralolie, Denkavit
en dergelijke preparaten. Welk product men kiest, maakt bij biggen
weinig verschil. Voor mestvarkcns neemt men in verband met de be-
ïnvloeding van den smaak van het spek liever geen levertraan.

Levertraan is ook rijk aan vitamine A., het groeivitamine. Dit gaat
echter gemakkelijk door oxydatie verloren, wanneer levertraan, ge-
mengd in het meelvoeder, eenigen tijd bewaard wordt. In mengvoeders
moet het vitamine A. dus op andere wijze voorkomen. Vrij groote
hoeveelheden zijn aanwezig in haringmeel. Verder komen kleine
hoeveelheden carotine (de moederstof van vitamine A.) voor in gele
mais. De praktijk-uitkomsten bewijzen, dat de dieren op deze wijze
met ons biggenmeel voldoende vitamine A. krijgen. Wanneer vitamine
A. onvoldoende in het rantsoen voorkomt, is de groei onvoldoende,
de huid wordt dor en bij varkens zien wij den weerstand tegen be-
smettelijke ziekten verminderen. Vooral longaandoeningen vermeer-
deren in sterke mate. Overigens kunnen ook oogaandoeningen, maag-
darmontstekingen, bloedarmoede en andere afwijkingen optreden.

Met de vitamines B. behoeven wij waarschijnlijk bij varkens geen
rekening te houden. Zij zouden voldoende in de rantsoenen voor-
komen. Van gedroogde gist, extra aan het rantsoen toegevoegd, werd
dan ook geen resultaat gezien. Toevoeging van gist heeft voor varkens
alleen beteekenis uit een oogpunt van eiwitaanvulling.

Wanneer hetvoeder in natuurlijken toestand, dus ongekookt, aan
varkens gegeven wordt, schijnt gebrek aan vitamine C. (het scheur-
buikvitamine) niet voor te komen.

Na deze korte beschouwing over de beteekenis der vitaminen voor
varkens gaan wij naar de mineralen terug.

de daarbij veelvuldig voorkomende bloedarmoede, is een aanvulling
van het rantsoen met ijzer- en koperzouten noodzakelijk. Ijzer werkt
op de haemoglobinevorming en koper meer op erythrocytvorming.
Vroeger werden daarvoor ook mangaanverbindingen gegeven, doch
later is gebleken dat deze niet noodig zijn als extra-aanvulling. De
anaemieën, die bij varkens opgemerkt worden, kunnen wij verdeelen in:

2e. de leverziekte (hijg- of vetziekte) waarbij meestal ook rachitis
en misschien Jodiumgebrek aanwezig is ;

Bij alle vormen zijn de mineralen ijzer en koper werkzaam. Voor
sommige moeten zij met andere stoffen aangevuld worden. Vooral
van belang is, dat deze mineralen voldoende in het voeder der zeugen
aanwezig zijn. Zij zijn dan in staat de biggen een goede reserve mede
te geven bij de geboorte, waardoor deze langer op melkdieet kunnen
leven dan anders het geval zou zijn.

Een kwestie die ons het laatste jaar heeft beziggehouden, was de
vraag, of het biggenmeel voldoende kalium zou bevatten. De K/Ca.
verhouding is ongeveer 1, terwijl men voor jonge ratten als de beste
verhouding 3 a 5 aanneemt. In verband met het feit, dat jonge groeiende
weefsels zeer kaliumrijk zijn, vleesch nagenoeg 4 maal zoo rijk aan
kalium als aan kalk, opperde Prof. Sjollema de veronderstelling, dat
de kaliumbehoefte bij onze jonge varkens misschien wel eens te wen-
schen overlaat. Wij hebben daarom met 6 groepen proefdieren, elke
groep bestaande uit 8 varkens, proeven genomen met kaliumchloride.
Hoeveelheden van 1 en % bij het rantsoen werden goed ver-
dragen, terwijl 2 % in den beginne wel diarrhee veroorzaakte. De
uitkomsten gaven tusschen kaliumgroepen en controlegroepen geen
belangrijke verschillen. Het voedergebruik per K.G. groei was gelijk.
Ook de kwaliteitsbeoordeelingen van de slachtdieren gaven dezelfde
uitkomsten. De groeisnelheid was bij de kaliumgroepen iets meer,
doch nog met zoo onbeduidend verschil, dat wij niet eens van een
reëel verschil mogen spreken. Practisch kan kaliumchloride dus in
ons rantsoen gemist worden.

Voor mestvarkens schijnt extra toevoegingvan keukenzout niet noodig
te zijn, wanneer in het rantsoen als eiwit-voeder haringmeel of vischmeel
voorkomt. Deze bevatten altijd een voldoend percentage keukenzout.

Bij mestvarkens zagen wij van extra Jodiumtoevoeging in den vorm
van KJ. geen resultaat. Met Joodvischmeel, dat door zijn gehalte
aan gedroogd zeewier, meer organisch Jodium bevat, kregen de dieren
meer buik en groeiden iets sneller dan met haringmeel. Het is echter
de groote vraag, of het effect aan organisch Jodium toegeschreven
moet worden. Zeewier bevat behalve Jodium ook andere belangrijke
mineralen, terwijl bovendien de verschillen in kwaliteit van het haring-
meel van proef- en controlegroep een rol gespeeld kan hebben. Meer

proeven zijn noodig om conclusies te kunnen trekken. Voor fokvarkens
en kleine biggen werken Jodiumpreparaten vaak nuttig o.a. om haar-
loosheid, krop e. d. aandoeningen bij biggen te voorkomen. Door
weidegang en het verstrekken van J-rijke voedermiddelen (haringmeel,
vischmeel, levertraan) kan men waarschijnlijk voldoende in de behoefte
voorzien. Men ziet de genoemde afwijkingen dan niet meer optreden.

Over magnesiumgebrek is bij onze huisdieren weinig bekend, doch
het zou wel interessant zijn, eens proeven te nemen met verschillende
magnesiumzouten.

Hetzelfde geldt voor arsenicum- en zwavelverbindingen. Bij enkele
oriënteeringsproefjes meenen wij van liquor fowleri alsook van sulphur
depuratum wel eenig effect op groei gezien te hebben. Misschien
zullen wij hierover nog wel meer proeven nemen.

Waarschijnlijk zullen ook andere mineralen nog wel van belang
blijken te zijn, doch omdat er weinig van bekend is, zullen wij er niet
over uitwijden.

Hoewel wij met ons biggenmeel dus zeer goede resultaten verkrijgen
•— eclampsie en rachitis behoeven niet meer voor te komen en andere
opfokziekten veroorzaken weinig schade meer — moeten wij toch
blijven trachten, steeds een hoogeren graad van volmaaktheid te berei-
ken. Niet alleen omdat nader onderzoek nog zal uitwijzen, dat ver-
beteringen mogelijk zijn, maar wij zullen ons telkens hebben aan te
passen aan veranderde eischen, die aan de dieren gesteld worden.
Niet genoeg kan dus de nadruk gelegd worden op de noodzakelijkheid,
om te blijven doorgaan met het nemen van voederproeven.

In streken, waar men de granen voor de varkens zelve verbouwt,
zal men dikwijls alleen eiwitvoeders, mineralen en vitaminen hebben
bij te koopen. Met een voederkern, die deze stoffen in gecompri-
meerden vorm bevat, wordt den veehouder het samenstellen van een
goed rantsoen gemakkelijk gemaakt. Ook kleine handelaren, die be-
trekkelijk weinig mengvoeders verkoopen en geen goede mengmachines
bezitten, betrekken vaak de voederkernen van den groothandel, om
het mengen te vereenvoudigen. Men wenscht de samenstelling van
deze voederkernen zoodanig, dat in een meelrantsoen voor biggen
en baconvarkens 10 % kern moet worden opgenomen. Verder laat
men ze uit zooveel mogelijk eiwitvoeders bestaan, in de eerste plaats
als een propagandamiddel en in de tweede plaats ter verbetering van
de uitkomsten. Men is dan niet zoo afhankelijk van de kwaliteiten
(en hetzelfde geldt van den prijs) van één bepaald product. In de voe-
derkern voor biggen neemt men naast haringmeel, vischmeel, diermeel
(alleen haringmeel is natuurlijk ook voldoende), bovendien levermcel
en bloedmeel op. Levermeel heeft waarschijnlijk een goeden invloed
op den gezondheidstoestand der dieren (bevat vitamine A. en verschil-
lende mineralen) terwijl bloedmeel meer gebruikt wordt, om het
eiwitgehalte op het gewenschte peil te brengen. Bloedmeel is een goed-

koop eiwitvoeder met zeer hoog eiwitgehalte, dat, mits voldoende
met mineralen (vooral kalk) aangevuld, goede resultaten geeft. Voor
zuigende en pas gespeende biggen voegen wij gaarne lijnzaad aan het
rantsoen toe. Dit zaad ontplooit een zeer gunstige werking bij de ge-
heele of gedeeltelijke vervanging van de moedermelk. Stoornissen in
de spijsverteringsprocessen treden niet zoo gemakkelijk op, terwijl ook
een sterke daling van het haemoglobinegehalte mede door het gebruik
van lijnzaad wordt voorkomen.

Door verschillende handelaren en aankoopvereenigingen wordt een
afzonderlijk zeugenmeel in den handel gebracht. Wij vinden dit niet
noodig. Biggenmeel (eventueel een ondermelkmengsel) is n.1. heel goed
voor fokzeugen te gebruiken. Het model-advies geeft een en ander
ook aan. Wij moeten de voeding zoo eenvoudig mogelijk trachten te
houden en het aantal mengvoeders niet te groot maken. Trouwens,
de eischen, die fokzeugen aan de voeding stellen, komen veel overeen
met die van jonge groeiende mestvarkens, Ook bij deze dieren treedt
een groote behoefte aan eiwit, mineralen en vitaminen aan den dag.
Niet voldoende zijn de veehouders er altijd van docfrdrongen, dat een
fokzeug nooit vetgemest mag worden. Het krachtvoeder moet voor
deze dieren beperkt blijven, terwijl veel ruw voeder gegeven kan worden.
In het model-advies hebben wij in het kort aangegeven, op welke
wijze de voeding het best te regelen is, zoodat wij daaraan niet veel
hebben toe te voegen. Door een doelmatige voeding kan men abnor-
male verlossingen bij zeugen tot een minimum beperken, niet alleen,
omdat wij een betere, normaler ontwikkeling krijgen van het beenige
bekken bij de zeugen, doch ook, omdat de biggen bij de geboorte niet
gemakkelijk abnormaal groot zijn. Bovendien verloopt de geboorte
veel voorspoediger, doordat de weeën krachtiger zijn en ook beter
blijven aanhouden. Ziekten als eclampsie, paresis puerpcralis, boos-
aardigheid tegenover de biggen, onvoldoende zogafscheiding, osteo-
malacie met dikwijls daarmee gepaard gaande fracturen, komen prac-
tisch niet voor, wanneer voeding en verpleging altijd goed geregeld zijn.

Voor varkens boven 50 K.G. kunnen wij het benoodigde eiwit
behalve met melkproducten ook met de volgende dierlijke of plant-
aardige eiwitvoeders geven : vischmeel, diermeel, blocdmeel-vleesch-
beenderenmeel (in de verhouding 3 : 7), half dierlijk eiwit 4- half
geëxtraheerd soyameel of grondnotenmeel, half geëxtraheerd soyameel-
half geëxtr. grondnotenmeel. Vischmeel moet van goede kwaliteit zijn,
omdat anders een bijsmaakje aan het spek is te vreezen. Met het oog
hierop geven wij in de mestperiode ook liever geen haringmeel. Bloed-
meel als eenig eiwitvoeder geeft een weeën, zoeten smaak aan het vleesch,
de combinatie bloedmeel-vleeschbecnderenmeel waarschijnlijk niet.
Deze combinatie vormt een der goedkoopste eiwitvoeders, die wij
momenteel bezitten. Echter zijn deze producten lang niet altijd van
goede kwaliteit. Bloedmeel is weieens bedorven, terwijl vleeschbeen-

derenmeel soms alleen uit gemalen beenderen bestaat. Wij nemen
daarom het liefst inlandsche producten van een bonafide firma. Overi-
gens hebben wij voor alle zekerheid in de kern slechts een deel van het
dierlijk eiwit door bloedmeel-vleeschbeenderenmeel vervangen. Wij
hebben boven 50 K.G. bij varkens terdege te letten op den invloed
van het mengsel op kwaliteit van vleesch en spek. Mais en tarwegrint
geven week bacon. Om dezen nadeeligcn invloed op te heffen (gedeelte-
lijk geschiedt dit reeds door gerstemeel eventueel diermeel of vleesch-
beenderenmeel), nemen wij in de meeste mengsels 5 % cocosmeel op,
dat hard spek geeft. Op deze wijze kunnen wij tot 50 % mais in de
rantsoenen brengen en toch goede slachtproducten verkrijgen, met
behoorlijk hard spek. Komt in het rantsoen veel rogge voor, welk graan
een gunstigen invloed heeft op de kwaliteit van vleesch en spek, dan
kan de cocos achterwege blijven. Hoewel de mineralen ijzer en koper,
alsmede het vitamine D. voor varkens, die in de jeugd goed gevoed
zijn, niet meer noodig zijn, neemt men toch graag deze stoffen in de
kern op. Herhaaldelijk komen in de praktijk nog dieren boven 50 K.G.
levend gewicht voor, die aan deze stoffen speciale behoefte hebben ;
dieren dus die voorheen op verkeerde wijze zijn gevoederd. Dooreen-
genomen maken de veehouders in ons land meer gebruik van biggen-
meel dan van samengesteld varkensmeel. Dit is ook zeer verklaarbaar.
Bij biggen krijgt men door een verkeerde voeding veel meer en ook
veel eerder bezwaren dan bij oudere varkens. Wanneer men de dieren
dan ook gedeeltelijk met producten van het eigen bedrijf wil voederen,
geeft men deze liever in de eigenlijke mestperiode dan in de biggen-
periode. De producten van eigen bedrijf, b.v. rogge en aardappelen,
leenen zich daarvoor trouwens vaak ook beter.

Het voorgaande maakt het duidelijk, waarom de voeding van varkens
boven 50 K.G. nogal eens te wenschen overlaat. Zoo komt het meer-
malen voor, dat men alleen graanmeel of graanmeel aardappelen,
ofwel graanmeel, aardappelen en ondermelk voedert. Wij behoeven
niet te zeggen, dat dergelijke rantsoenen ontoereikend zijn. Plotselinge
sterfgevallen (vooral na eenige inspanning, zooals bij transporten),
eclampsie, ademhaling-stoornissen (longoedeem), fracturen e. d. komen
dikwijls voor. Het grootste gebrek hebben de dieren dan aan kalk.
Wanneer het rantsoen voldoende geslibd krijt bevat (ongeveer 1 %)
zal men bij overigens eenzijdige samenstelling wel een te vet of te
spekkig product en een onbevredigend rendement krijgen, doch het
risico van het optreden der genoemde aandoeningen is uiterst gering.

Voor verdere bijzonderheden over de voeding van baconvarkens
en zware mestvarkens wil ik verwijzen naar de leerboekjes.

Uit de Afdeeling Infectieziekten van het Instituut voor Parasitaire- en
Infectieziekten der Rijks-Universiteit te Utrecht.

PARATYPHUS BIJ EENDEN
(Eendensterfte, voedselvergiftiging bij de mensch, bestrijding) ¹)

De dierparatyphosen (paratyphusziekten der huisdieren) vormen
een belangrijke ziektegroep. Standfuss (i) (Twelfth International
Veterinary Congress New-York, U.S.A. August 13—18, 1934, Paper
No. 73) merkt hieromtrent op, dat een systematiek der dierparatyphosen
uit zuiver bacteriologische gezichtspunten niet opgaat, omdat één
dierparatvphose door vele bacterietypen veroorzaakt kan worden,
terwijl omgekeerd één bacterietype bij verschillende dierparatyphosen
voorkomt. Men moet dus onderscheiden 1°. een zuiver bacteriologische
serologische systematiek van de paratyphus-enteritis-bacteriën, 2°.
een systematiek der dierparatyphosen.

Voor de dierenartsen zijn van belang :
Groep B. bacterium paratyphosum B (= Schottmüller),
bacterium enteritidis Breslau (= Aertrijcke),
bacterium abortus equi,
bacterium abortus ovis.
Groep C. bacterium suipestifer America-KuNzENDORF,

bacterium suipestifer GLässER-Voldagsen.
Groep G. bacterium enteritidis Gärtner—Jena,

bacterium enteritidis Gärtner—Danysz,
bacterium enteritidis Gärtner—Dublin—Kiel (Jensen),
bacterium enteritidis Rostock (—Poppe),
bacterium pullorum.

Er zijn in totaal 5 groepen, die aangeduid worden met de letters A,
B, C, G en L.

i°. kalverparatyphus, 2°. abortus bij het paard, 3⁰. abortus bij het
schaap, 4⁰. de varkenspara typhus en de biggenpara typhus, 5°. Klein-
sche ziekte bij de kip, pullorumziekte bij kuikens en kippen, 6°. muizen-
typhus en rattentyphus. Alle andere dierparatyphosen neemt Standfuss
samen tot een zevende groep „Verschiedene Tierparatyphosen" en
noemt hiervoor als verwekkers bacterium enteritidis Gärtner, bacte-
rium enteritidis Breslau, bacterium paratyphosum B, en bacterium
suipestifer Kunzendorf. De paratyphus bij eenden hoort volgens de
indeeling van Standfuss in deze groep, zoodat wij bij eenden ver-
moedelijk dus te maken hebben met één of meer voor die groep genoem-

de microörganismen of met b. anatum, dit is een geheel apart
staande paratyphusbacil.

Dat paratyphus bij eenden voorkomt is reeds lang bekend. Een der
eerste en belangrijkste publicaties hierover is van Rettger en Sco-
viLLE (2) betreffende de z.g. ,,Keel"-ziekte bij eendekuikens (to keel
= omtuimelen ; de zieke diertjes sterven zeer acuut, waarbij zij dan
typisch omvallen). Een paratyphusbacil werd gekweekt uit de inwen-
dige organen van de jong gestorven kuikentjes en ook uit het ovarium
van de oude eenden. Agglutinaties werden verricht met serum van
b.typhosus, b. paratyphosus A, b.paratyphosus B, b.pullorum. Het
resultaat was dat de bacil iets verwant was aan b.paratyphosus
B. (agglutinaties met Gärtner-, Breslau- en suipestiferserum werden
niet verricht). De bacil werd b.anatum genoemd. Deze paratyphus
is dus een ziekte, die te vergelijken is met de pullorumziekte ; de ver-
spreiding zou via ovarium en ei de eendenkuikensterfte veroorzaken.

De publicatie van Rettger en Scoville deed dus reeds sterk ver-
moeden, dat eendeneieren met paratyphus-bacillen besmet konden
zijn. Latere onderzoekers hebben dit met zekerheid aangetoond.
Rettger toonde de paratyphusbacil aan in het ovarium, Warrack en
Dalling (3) in eendeneieren ; Schaaf (4) (5) in de niet geresor-
beerde dooierresten van gestorven eendenkuikens, deze kuikens stierven
aan een b. enteritidis breslau-infectie. Het is Schaaf gelukt eenden
te besmetten en uit de eieren en uit het ovarium (chronische Oopho-
ritis) en uit de testikels de paratyphusbacil terug te kweeken. Volgens
Schaaf komt de ziekte dus geheel overeen met de pullorumziekte.

De ervaring van Warrack en Dai.ling is eveneens, dat de infectie
via het ei kan gaan, doch de kuikens kunnen ook per os geïnfecteerd
worden. In hun gevallen werd zoowel Breslau- als gärtner-infectie
waargenomen. Ook werd de paratyphusbacil weer uit het ovarium
gekweekt. Als voorbeeld van besmetting die niet via het ei is gegaan
wordt genoemd een breslau-infectie door de kunstmoeder. Een
gärtner-infectie van buiten af werd nog niet geconstateerd. Uit deze
literatuur, het is onnoodig meer te noemen, blijkt overduidelijk, dat
eenden en eendeneieren paratyphusbacillen kunnen bevatten en dus
voedselvergiftiging bij de mensch kunnen veroorzaken. Dit is ook
inderdaad het geval. Voor ons is deze kwestie nogal van belang, daar
Beller en Reinard (6) in 1934 schrijven : „Bei der Mehrzahl der
bisher in Deutschland auf den Genuss von Enteneiern zurückgeführten
Lebensmittelvergiftungen wurden holländische Enteneier als Infek-
tionsquelle verdächtigt." Deze uitspraak, die vaag is, wordt eenigszins
vreemd, als even daarna in hetzelfde artikel door deze onderzoekers
het constateeren van paratyphus op 7 van 33 groote eendenfarms
vermeld wordt. Terwijl dus de Hollandsche eendeneieren „verdächtigt"
werden, werd in Duitschland zelf de eendenparatyphus met zekerheid
geconstateerd. Zoowel Gärtner- als breslau-paratyphus werd ge-
vonden. Beide kiemen zijn bekende voedselvergiftigers. Fromme (i)

vermeldt in Duitschland 25 gevallen van voedselvergiftiging bij de
inensch, veroorzaakt door eendeneieren ; in totaal werden 143 per-
sonen ziek, waarvan twee stierven. Gartner- en breslau-bacillen
werden aangetoond. Meyer (8) geeft overeenkomstige mededeelingen.

Ondertusschen kan niet ontkend worden, dat ook in Nederland
onder de eenden paratyphus voorkomt. In de jaarverslagen van de
Rijksseruminrichting wordt paratyphus bij eenden nu en dan vermeld.
Dr. B. J. c. te Hennepe deelde mij mede, dat hij paratyphusbacillen
gekweekt had uit gestorven eendenkuikentjes en uit de gedegenereerde
dooiers der oude dieren. Paratyphus komt dus in ons land bij eenden
voor en vermoedelijk hier en daar meer dan men denkt, immers bij
100 eenden uit één gebied kon door mij bij 6% de paratyphusbacil
uit het ovarium geïsoleerd worden (zie (9) Tijdschrift v. Diergenees-
kunde i Oct. 1934, afl. 19). (Zie ook afl. 9, verslag klinische avond,
27> !» 1934)-

In het hierboven bedoelde artikel werd reeds vermeld, dat bij al
deze eenden chronische oöphoritis werd gezien en dat uit abnormale
eifollikels de bacil gekweekt werd. De cultureele eigenschappen waaruit
blijkt dat het een bacil uit de paratyphus-groep is, werden daar reeds
genoemd. Het is van belang te weten welke paratyphus-typen in Neder-
land voorkomen ; daarom zijn de stammen nader onderzocht door
agglutinaties te verrichten met Gartner-, Schottmüller-, Breslau-
en suipestiferserum (Kunzendorf).

Het antigeen (bacteriesuspensie) werd steeds bereid door 24 uur
oude agarcultures af te schudden met %% carbol phvsiologische. Het
resultaat was dat de gevallen 1, 2, 3, 4 en 5 GARTNER-paratypbus bleken
te zijn, geval 6 een BREsi.au-paratyphus. In de eerste vijf gevallen ver-
liep de agglutinatie met Schottmüller-, Breslau- en suipestiferserum
negatief, alleen in lage verdunning werd soms uitvlokking gezien ;
met Gartner-serum werd nog agglutinatie waargenomen bij geval 1
in een verdunning 1 : 24000 ; geval 2, 1 : 30000 ; geval 3 1 : 30000 ;
geval 4, i : 28000 ; geval 5, 1 : 28000.

Volstaan moge worden met de agglutinatie-resultaten van één
der 5 gevallen uitvoeriger te vermelden.

Geval 6 moest dus of een Breslau- of een Schottmüller -para typhus
zijn. Deze twee typen hebben hetzelfde bacterielichaam (= O anti-
geen), vandaar dat de agglutinatie bij beide positiefis, de zweepdraden
(== H antigeen) verschillen echter.

Volgens Kauffmann (io) is het bacterielichaam van een Schott-
müller-paratyphusbacil opgebouwd uit verschillende componenten,
die aangeduid worden met de cijfers IV en V wat betreft het lichaam
(O antigeen) en b, i, 2 wat betreft de zweepdraden (H antigeen).
De componenten waaruit de zweepdraden opgebouwd zijn, zijn te
verdeelen in specifieke (aangeduid door letters : a, b, c enz.) en on-
specifieke (aangeduid door cijfers i, 2, 3 enz.). Een breslau-bacil
heeft als formule IV, V, (lichaam) en i, 1, 2, 3 (zweepdraden). In
ScHOTTMÜLLER-serum zitten dus IV, V, b, 1 en 2 agglutininen ; voegt
men hierbij een overmaat van breslau-antigeen, dus IV, V, i, 1, 2, 3
dan blijft na de agglutinatie-uitvlokking in het Schottmüller-serum
ongebonden dus nog werkzaam over alleen de b. Omgekeerd blijven
bij verzadiging van breslau-Serum met Schottmüller-bacillen alleen
de i en de 3 over. Krijgt men met het verzadigde ScHOTTMÜLLER-serum
(alleen b) toch nog een agglutinatie dan is de bacil een Schottmüller ;
omgekeerd geeft verzadigd breslau-Serum alleen een agglutinatie
met de breslau-bacil. Deze verzadigingsmethode werd bij geval
6 toegepast met als resultaat :

Verzadigd BRESLAU-Serum met bekend ScHOTTMÜLLER-antigeen
gaf geen agglutinatie; alle verdunningen (1 op 50, 100, 200, 300,
400, 500, i 000) negatief.

Verzadigd BRESLAU-Serum met bekend BRESLAU-antigeen gaf ag-
glutinatie tot in de verdunning 1 : 500.

Verzadigd BREsLAU-serum met geval 6 antigeen gaf agglutinatie
tot in de verdunning 1 : 500.

Verzadigd ScHOTTMÜLLER-serum met bekend ScHOTTMÜLLER-anti-
geen gaf agglutinatie in alle verdunningen (1 : 1000 nog pos.).

Verzadigd ScHOTTMÜLLER-serum met bekend BRESLAU-antigeen
gaf geen agglutinatie (alle verdunningen negatief).

Verzadigd ScHOTTMÜLLER-serum met geval 6 antigeen gaf geen
agglutinatie (in geen enkele verdunning was grofvlokkige aggluti-

natie te zien, alleen in het eerste buisje i : 50 was een zeer geringe fijne
korreling te zien.

Ondertusschen werd nog een gartner-paratyphus geïsoleerd en nog
een Breslau ; de agglutinatie-resultaten van deze breslau-Stam
waren precies gelijk aan de hierboven beschrevene; ook deze stam
gaf met verzadigd ScHOTTMÜLLER-serum een niet te verklaren
geringe fijne korreling in het eerste buisje.

Uit deze agglutinaties blijkt dat geval 6 een breslau-paratyphus
is. Van de 8 gevallen zijn er dus 6 Gartner- en 2 breslau-paratyphus.

Behalve deze paratyphusgevallen bij oude eenden werd ook een
geval van eendenkuikensterfte onderzocht. De ingezonden eendjes
waren eenige weken oud, de begeleidende brief meldde groote sterfte ;
de diertjes stierven snel zonder dat duidelijke symptomen opgemerkt
waren. Bij sectie werd enteritis waargenomen ; de lever was gezwollen.
Uit de organen werd een bacil in reincultuur gekweekt, die gedeter-
mineerd werd. Het bleek een paratyphusbacil te zijn.

Het serologisch onderzoek bewees, dat dit een GARTNER-para-
typhus was. De oorzaak van deze infectie is niet opgespoord kunnen
worden. De sterfte hield spontaan op, bij de oude dieren was geen
sterfte. Het serumonderzoek van eenige oude eenden verliep negatief.

Uit het voorgaande is dus gebleken dat in Nederland zoowel Gart-
ner- als breslau-paratyphus voorkomt. In het belang van de gezond-
heidstoestand op de eendenbedrijven zelf, uit een oogpunt van export-
belangen en om het ontstaan van voedselvergitigingen bij de mensch
te voorkomen, is een bestrijding van eendenparatyphus noodzakelijk.

1. sectie van gestorven oude dieren; hierbij dient in het bijzonder
gelet te worden op ovarium-veranderingen. Indien oöphoritis bestaat,
moet gekweekt worden uit de veranderde follikels.

2. sectie van gestorven eendekuikens ; er moet gekweekt worden
uit de organen en uit de dooierrest.

Het is mij niet bekend in hoeverre punt 3 reeds op groote schaai
evenals bij de pullorumbestrijding geschiedt, doch het lijkt mij zeer
waarschijnlijk dat men bij chronische paratyphus een bloeddruppel-
agglutinatie zal kunnen toepassen. Tot nu toe was mij nog geen een-
denfarm die met paratyphus besmet is, beschikbaar voor het verrichten
van agglutinaties, doch er is veel dat er voor pleit dat het zeer zeker
mogelijk moet zijn. Enkele proeven wijzen hierop. Hierbij bleek tevens
de verwantschap tusschen de pullorumbacil en de GARTNER-bacil.

In de G groep van de paratyphusbacillen hooren onder anderen :
de GARTNER-stammen, typhus en pullorum ; allen hebben hetzelfde
O antigeen (d.w.z. het bactericlichaam zonder zweepdraden, is van
allen hetzelfde).

Op grond hiervan is dus verklaarb aar dat pullorumserum met
gartner-bacillen en omgekeerd g-artner-serum met pullorum-
bacillen een positieve agglutinatie zal geven. Het zijn vooral Bahr en
Cristensen (ii en 12) die hierover mededeelingen hebben gedaan.

Reeds met een serum met lage titer is de verwantschap tusschen b.-
pullorum en b.enteriditis Gartner waarneembaar. Met klein\'sche
ziekteserum (R. S. I.) dat therapeutisch aangewend wordt en er dus
niet speciaal op gemaakt is om voor agglutinatie gebruikt te worden,
werden de volgende resultaten verkregen met antigen en (bacteriesus-
pensies) die bereid waren van afgeschudde 24 uur oude agarculturen
welke gedood werden door 30 min. op 70° C. Hierdoor gaan de zweep-
draden (H antigeen) te gronde en blijven de lichamen alleen over.

Hier krijgt men dus met pullorumserum (Kleinscheziekte serum)
een agglutinatie die ongeveer evenver gaat met de Gartner para-
typhus-bacil als met b.pullorum zelf, terwijl de breslau-bacil direct
achterblijft.

Ook op de verwarmde glasplaat krijgt men hetzelfde resultaat. Er
werd bereid coli-, pullorum- en paratyphus Gartner eend 1 antigeen ;
met onverdund serum van een chronische pullorum-zieke kip ontstond
een matige agglutinatie met het coli-antigeen en een sterke agglutinatie
zoowel met pullorum-, als met paratyphus Gartner eend 1-antigeen.

In verdunningen die overeenkomen met 1 op 25, 50, 100, 200 en
500 van de buisjes-methode, was de agglutinatie op de warme glasplaat
met coli reeds in de laagste verdunning negatief, de agglutinatie met
met pullorum- en paratyphusantigeen tot in de hoogste verdunning
positief.

Hierna werd met serum van een positieve pullorumkip een agglu-
tinatieproef ingezet (buisjes methode) met pullorum antigeen en para-
typhus Gartner eend 1 antigeen (bereid door 30 min. te verhitten op
70°). Met het paratyphusantigeen werd de agglutinatie pas in een ver-
dunning van i : 2560 dubieus, de agglutinatie met pullorumantigeen
was nog positief. Eveneens werden agglutinaties verricht met Gartner
serum, het resultaat was dat de agglutinatie van het pullorumantigeen

in een verdunning van 1280 nog flink positief was, bij het paratyphus
antigeen tot 640. Hieruit blijkt wel zeer duidelijk de agglutinatorische
verwantschap.

Thans was het interessant 11a te gaan of de bloeddruppelmethode
zou gelukken. Van dezelfde pullorum-kip werd bloed genomen en op
een voorwerpglas werd 1 öse hiervan gemengd met 1 druppel antigeen.
De reactie met coli-antigeen was negatief, die met pullorum-antigeen
zeer sterk en die met paratyphus antigeen eveneens zeer sterk. Na deze
bevinding werden volgens de bloeddruppelmethode onderzocht zoo-
wel met pullorum- als met paratyphusantigeen 10 chronische-pul-
lorumkippen en 3 gezonden. Met beide antigenen werd 10 maal een
prachtige agglutinatie verkregen, de 3 controles bleven steeds negatief.
Bijna zeker zal omgekeerd een troep eenden met GÄRTNER-para-
typhus te onderzoeken zijn met paratyphus GäRTNER- en met pullorum
antigeen.

De eendeparatyphusstam 1 (Gärtner) die pathogeen voor kippen-
kuikens bleek te zijn, jonge kuikens per os ingegeven stierven aan
paratyphus-septicaemie, werd bij een volwassen eend ingespoten ;
deze eend is ziek geworden doch volledig hersteld. Gedurende het ziek
zijn werd de bloeddruppelagglutinatie toegepast ; met pullorum-
antigeen was de reactie zeer duidelijk, met paratyphus-antigeen dui-
delijk. Dat de reactie met pullorum-antigeen nog de duidelijkste was
moet waarschijnlijk hierdoor verklaard worden, dat de pullorumstam
die wij hier opzettelijk steeds voor antigeenbereiding gebruiken sterk
agglutinabel is. Op grond van deze proeven is hel dus nagenoeg zeker
dat men met een bloeddruppelmethode een troep eenden op paratyphus-
infectie kan onderzoeken.

Vindt men dus op een eendebcdrijf gärtner-infectie dan zal men
pullorum-antigeen of Gärtner-antigeen moeten nemen. Vindt men
breslau-infectie dan bereikt men met pullorum-antigeen of met
gärtner-antigeen waarschijnlijk niets. Immers Breslau zit in een
geheel andere groep. Kauffmann stelt het lichaamsantigeen (het O
antigeen) van Gärtner en pullorum voor met het cijfer IX, Breslau
heeft een geheel ander O antigeen nl. IV en V samen, evenals Schott-
müller (paratyphus B). Bij breslau-infectie (en ook bij eventueele
Schottmüller-infectie) zal men dus breslau-antigeen moeten nemen.
(b. anatum is naar ik meen nog niet in Europa gevonden).

De onderzoekingen over de agglutinatie en over het eenden-para-
typhus-vraagstuk in het algemeen, worden voortgezet. De resultaten
hoop ik later te kunnen mededeelen.

Uit 8 eenden met oöphoritis en bij één geval van eendenkuikensterfte
werden paratyphusbacillen gekweekt. Van deze g gevallen werden er
7 gedetermineerd als te zijn gärtner-paratyphus, welke bleken tot
het Moskau-type te behooren, 2 breslau-paratyphus.

De agglutinatorische verwantschap tusschen b. pullorum en b.
enteritidis Gärtner wordt besproken en nader aangetoond. Een blced-
druppelagglutinade met gärtner-antigeen werd bij eendenparatyphus
(experimenteel geval) toegepast.

1. Standfuss, R., Systematik der Tierparatyphosen (Paratyphus-erkrankungen
der Haustiere). (Twelfth international veterinary congress. New York N. Y.,
U.S.A., August 13—18, 1934).

2. Rettger, J. F. and Scoville, M. M., Bacterium anatum, n.s., the etiotogic
factor in a widespread disease of young ducklings known in some places an „Keel".

3. Warrack, G. H. and Dalling, T., Salmonella infections in young ductings
and ducks eggs. (The Veterinary Journal. Vol. 89. No. 10. Oct. 1933).

4. Schaaf, J., Zur infectiösen Enteritis der Enten. (Zbl. f. Bact. I. Orig. 128.
\'933)-

5. Schaaf, J., Untersuchungen über den Ansteckungskreislauf bei der infec-
tiösen Enteritis der Enten. (Arch, für wissenschaftliche und praktische Tier-
heilkunde. 67. Band. 3 Heft. 1934).

6. Beller, K. und Reinhard, H., Uber das vorkommen von Bakterien der
paratyphus gruppe in Enteneiern. (Berliner Tierärztliche Wochenschrift. 50.
Jahrgang 1934. No. 13. 30 März).

7. Fromme, W., Zur Ursache von Nahrungsmittelvergiftungen durch entennier.
(Deutsche Medizinische Wochenschrift. Nummer 1728 April 1933. 59 Jahr-
gang)\'

8. Meyer, Die Bedeutung des Geflügels für die Entstehung von Lebensmittel-
vergiftungen. (Zeitschrift für Fleisch- und Milchhygienc, 54 Jahrgang. 1 De-
zember 1933—Heft 5).

9. Jansen, Jac., Tuberculose en Paratyphus bij eenden en eenige andere eenden-
ziekten. (Tijdschrift voor Diergeneeskunde Dl. 61, Jrg. 1934, Afl. 19).

10. Elkeles, G. und Standfuss, R., Die Paratyphosen. (Handbuch der pathogenen
Microorganismen, KoLLE-WASsERMäNN, Dritte erweiterte Auflage, Dritter
Band. Zweiter Teil).

11. Bahr and Cristensen, Investigations concerning the b. pullorum and bacteria
pertaining to the salmonella group. (The veterinary journal. Vol. 89. N. 12.
^Dec- \'933)-

12. Bahr und Cristensen, Einige serologische Untersuchungen betreffende des
B. pullorum und einiger der Salmonella Gruppe zugehörenden Bakterien. (Mcd-

Aus 8 Enten mit Oophoritis und in einem Fall von Sterben unter Entenküken
wurden Paratyphusbakterien gezüchtet. Von diesen 9 Fälenl handelte es sich in
sieben um Paratyphus-GÄRTNER und in zwei um Paratyphus-BRESLAU.

Verf. geht noch auf die agglutinatorische Verwandschaft zwischen B.pullorum
und B. enteritidis Gärtner ein.

Die Frischblutagglutination mit Gärtner Antigen war bei einem experimen-
tellen Fall von Enten-Paratyphus möglich.

In 8 ducks suffering from oophoritis and in one case of mortality among ducklings,
the author isolated paratyphoid bacteria. Of these 9 cases, 7 have been determined
as being bac. paratyphoid Gärtner and two as bac. para-typhoid Breslau.

Further, the author discusses and demonstrates the agglutinatory relationship
between B.pullorum and B.enteritidis Gärtner. It appeared that in an experimental

Mededeelingen van den Veeartsenijkundigen Dienst.
(Uit de Laboratoria der Rijksseruminrichting te Rotterdam).

Naar aanleiding van het artikel van Dr. R. Toman in aflevering
No. 18, 1934, pag. 965, van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde en
de veelvuldige toepassing van bovenbedoelde eenvoudige proef, ook
door melkslijters en andere niel-deskundigen, heb ik gemeend, dat
het van belang kan zijn een kleine bijdrage hierover te geven.

De alcoholproef is oorspronkelijk ingesteld om na te gaan cf meng-
meik nog in voldoend verschen toestand is.

Deze proef bestaat hierin, dat men gelijke hoeveelheden melk en
70 volume procentige alcohol in hoeveelheden van 1 ä 2 ccm. in een
reageerbuis samenvoegt en daarin flink schudt. Men dient hierbij zorg
te dragen, dat de alcohol aan de melk wordt toegevoegd en niet anders-
om. Normale versehe melk verandert daardoor niet ; bij schudden
blijft de wand van de reageerbuis schoon. Bij afwijkende melk daaren-
tegen schift zij en vormen zich vlokken, welke zich duidelijk aan den
wand van de reageerbuis vasthechten. Al naar gelang de zuurgraad
van de melk zijn de vlokken, welke men ziet optreden, fijn of grof.

Bij slechts geringe stijging vormen zich reeds vlokken en wanneer
de hoogere zuurgraad een gevolg is van bacterie-ontwikkeling, wijst
dit er op, dat de melk haar versehe eigenschappen verloren heeft,
spoedig zuur zal worden en bij verhitting zal aanbranden of schiften.

Bij het gebruik ervan voor melk van afzonderlijke koeien heeft men
echter waargenomen, dat, wanneer schifting of vlokken optreden, dit
niet altijd een gevolg behoeft te zijn van bacteriegroei, doch dat ook

case of duck-paratyphoid a fresh-bloodagglutination with Gartner antigen could
be applied.

Chez 8 canards atteints d\'une oôphorite en et dans un cas de mortalité chez des
canetons, l\'auteur a isolé des bacilles paratyphiques. Dans 7 cas le microbe isolé
fut identifié comme bac. Gartner, dans les autres deux cas il s\'agissait du bac.
Breslau.

La relation agglutinante entre B.pullorum et B. enteritidis Gartner est discutée
et démontrée.

L\'auteur à démontré dans un cas de paratyphose expérimentale du canard que
l\'agglutination à la goutte de sang avec l\'antigène de Gartner est possible.

Het schiften der melk bij de alcoholproef berust op een verhoogden
zuurgraad of op een veranderde samenstelling van de melk.

Volgens de Codex Alimentarius voor melk mag de zuurgraad van
mengmelk wisselen van 6—8^C S.H. Bij melk, een physiologisch product,
gevormd in den uier, schommelt in normale omstandigheden de samen-
stelling tusschen vrij ver uiteenliggende normen. Bij mengmelk heffen
verschillende afwijkingen van den gemiddelden norm elkaar vaak op en
zijn de normale schommelingen dus tamelijk veel kleiner dan wanneer
het melk van afzonderlijke dieren betreft.

De verhoogde zuurgraad kan nu, behalve een gevolg van bacterie-
ontwikkeling, ook een natuurlijke zijn, welke reeds bij de versch ge-
produceerde melk aanwezig is.

Deze wordt gevonden bij melk van dieren, welke pas of korten tijd
tevoren gekalfd hebben. De eerste melk, welke na het kalven wordt
geproduceerd, wordt biest genoemd en heeft naast een hoogen natuur-
lijken zuurgraad een geheel andere samenstelling dan de gewone
melk, n.1. o.a. een verhoogd albumine- en globulinegehalte, waardoor
eveneens schifting optreedt.

Na de biestperiode, die gemiddeld drie dagen duurt, wordt de melk
meer normaal van samenstelling, maar blijft de zuurgraad nog tamelijk
hoog, zoodat de melk de eerste dagen de alcoholproef veelal niet
kan doorstaan. Bij sommige runderen duurt deze periode tamelijk lang.

Daarnaast komt het voor, dat runderen midden in de lactatieperiode
melk geven met een verhoogden zuurgraad, zonder dat andere af-
wijkingen zijn te constateeren. Men heeft dan te doen met een ver-
schuiving tusschen het base- en zuurevenwicht der melk, doordat er
een tekort is aan oplosbare alcali en een overmaat van de oplosbare
zuren, phosphorzuur, citroenzuur, zoutzuur. Waardoor deze afwijking
ontstaat is niet bekend en evenmin heeft men een geneesmiddel om het
gebrek te doen opheffen.

Men kan door toevoeging van een weinig alcali aan deze melk met
te hoogen reëelen zuurgraad het schiften bij de alcoholproef voorkomen,
maar ook kan dit geschieden door mengen met melk van een lagen
zuurgraad, n.1. met melk van oudmelksche koeien, waarvan de zuur-
graad dicht bij 6° S.H. ligt.

Melk van runderen, waarvan de melkgift plotseling sterk verminderd
is, heeft als regel een hooger albumine- en globulinegehalte dan normale
melk. Dergelijke melk schift als regel bij de alcoholproef, evenals dit
het geval is bij biest.

Schifting wordt soms eveneens waargenomen bij mastitismelk. Be-
houdens enkele uitzonderingen is dergelijke melk alcalischer dan nor-

maal. Ook hier is dan de veranderde samenstelling de oorzaak, dat
zij niet aan deze proef kan voldoen.

Naast verandering in reactie of samenstelling der melk kan schifting
optreden door het gebruik van ongeschikte alcohol of een niet juiste
toepassing der proef.

Deze proef behoort te worden uitgevoerd met 70 volume procentige
alcohol, welke absoluut vrij van zuur is. Sporen zuur hierin kunnen
de oorzaak zijn, dat bij normale melk schifting optreedt.

Gewone alcohol bevat vaak een kleine hoeveelheid azijnzuur. Ge-
methylecrde spiritus, welke in verband met den lageren prijs vaak
gebruikt wordt, bevat soms belangrijke hoeveelheden. De alcohol moet
derhalve steeds vooraf geneutraliseerd worden, alvorens deze voor de
bereiding van de 70 volume procentige alcohol verdund wordt.

De proef behoort te geschieden met melk van plm. 20° C. ; bij hoogere
temperatuur treedt eerder schifting op.

In vele gevallen wordt de melk der koeien onderzocht direct in de
weide of op stal, als de melk dus nog ongeveer op lichaamstempera-
tuur is.

Voorts bevat pasgemolken melk eenig koolzuur, hetgeen langzamer-
hand ontwijkt. Dit koolzuur verhoogt den zuurgraad eveneens iets en
kan dus de oorzaak zijn dat melk met een zuurgraad van plm. 8° S.H.
een te hoogen zuurgraad krijgt en bij de alcoholproef schift. Onderzoekt
men dergelijke melk na enkele uren koel bewaren, gedurende welke
het koolzuur ontwijkt, dan treedt geen schifting op.

Gebleken is, dat de alcoholproef, welke een zeer eenvoudige reactie
is, alleen uitsluitsel geeft of de melk al of niet schift. Treedt schifting
op, dan dient een nader, meer uitgebreid onderzoek te worden inge-
steld, ten einde na te gaan waardoor deze veroorzaakt wordt.

Lijders aan winterhanden en wintervoeten moeten, volgens H., 1) reeds in Septem-
ber beginnen met eens per dag (en later liever tweemaal) een heet hand- en voet-
bad van 3 minuten, gevolgd door een korte overgieting met koud water.

R. Sosodoro Djatikoesomo 2) had bij brandwonden goede resultaten met com-
pressen met 1 1000 of 1/2000 trypaflavine-oplossing.

In het Tijdschrift voor Diergeneeskunde van 15 Maart 1932 publi-
ceeren Dr. H. W. de Boer, S. Simons en Dr. N. J. M. Vorstman het
resultaat van hun onderzoekingen over de waarde van de reductase-
proef voor de beoordeeling van de kwaliteit van de melk in verband
met de meerdere of mindere hygiënische omstandigheden, waaronder
zij gewonnen wordt. Zij meenen te moeten concludeeren, dat de reduc-
taseproef hiervoor minder geschikt is ; indien de uitslag medegedeeld
moet worden aan den melkleverancier, heeft men meer aan het onder-
zoek op zwevend vuil, de bepaling van den zuurgraad en de alkoholproef.

Schrijvers onderzochten van 3 fabrieken telkens de melk van 50
willekeurige leveranciers. Op het laboratorium filtreerden zij de melk
door een wattenschijfje voor het onderzoek op zwevend vuil. Tevens
werd de reductaseproef aangezet en het aantal bacteriën per cm⁵bepaald. Later stelden zij dan een onderzoek ter plaatse in naar de
stalinrichting, de zindelijkheid van het vee en de wijze van melkwinning.
Daar er nu geen volkomen paralleliteit was tusschen het aantal bac-
teriën, den „totaalindruk" over de boerderij en den reductasetijd, ver-
werpen zij grootendeels de waarde van de reductaseproef voor het
opsporen van fouten bij de melkwinning. Zij achten het ongewenscht
deze proef te gebruiken voor geregelde controle, want : „van te veel
boerderijen, waar normale zindelijkheid heerscht, zal de melk on-
gunstig worden beoordeeld ; van te veel boerderijen, waar de melk-
winning onder onzindelijke omstandigheden geschiedt, zal de melk
gunstig worden beoordeeld".

Uit onze ervaring is echter gebleken, dat een dergelijke verkeerde
beoordeeling zelden voor behoeft te komen, indien men alleen de
grensgevallen in oogenschouw neemt. Hiermede bedoel ik reductase-
tijdcn van korter dan 2 uur of langer dan 7 uur. Gaat men in het mooie
en uitvoerige overzicht van de Boer, Simons en Vorstman deze grens-
gevallen na, dan blijkt de overeenstemming tusschen de uitkomsten
van de reductaseproeven en de wijze van melkwinning zelfs verbluffend
goed.

In tabellen vindt men het onderzoek over 150 melkmonsters vermeld.
Het aantal bacteriën werd op 3 wijzen bepaald, n.1. volgens Breed
(directe telling), op bouillon-pepton-agar en op water-pepton-agar.
Daar deze uitkomsten in sommige gevallen nogal uiteen loopen geef
ik ze alle drie aan.

In 3 gevallen was de reductasetijd korter dan ^ uur. Wij vinden
hierbij vermeld :

1. geen mestgang, heele stal vuil, van de 2 koeien 1 vuil, zeeven
door doek, totaalindruk zeer onzindelijk, vuilonderzoek even voldoende,
kiemgetallen resp. : 34-, 16- en 4,4 millioen.

2. stalinrichting in orde, van de 4 koeien 4 vuil, zeeven door zeef
en doek, totaalindruk onzindelijk, vuilonderzoek voldoende, kiemge-
tallen resp. : 7,2, 0,4 en 25,6 millioen.

3. potstal, geen mestgang, geen stofdichte zolder, mest in den stal,
geen staartlijn, van 2 koeien 1 vuil, zeeven door doek, totaalindruk
onzindelijk, vuilonderzoek onvoldoende, kiemgetallen resp. : 22, on-
telbaar en 18 millioen.

In deze 3 gevallen geeft de zeer slechte uitkomst van de reductase-
proef dus een zeer juiste weerspiegeling van de slechte hygiënische
toestanden, welke op de betreffende boerderij heerschen ; een aan-
merking is dus zeker op zijn plaats.

Ontkleuring binnen 2 uur geschiedde in 22 gevallen. Steeds is het
kiemgetal (het gemiddelde van de 3 waarden) hooger dan 1 millioen
terwijl de totaalindruk van de boerderijen 19 keer slecht is. Bij de
3 uitzonderingen is de totaalindruk gunstig, waarbij dan buiten be-
schouwing blijft of men kiemgetallen van resp. 4,9, 3,2 en 1,1 millioen
toelaatbaar acht.

Gaan wij nu die gevallen na, waarbij de reductasetijd langer is dan
7 uur. Dit blijkt 43 keer voorgekomen te zijn en wel bij :

Wij zien, dat 3 keer het kiemgetal hooger is dan de gunstige reduc-
tasetijd zou doen verwachten. Bij nadere beschouwing van de gevonden
kiemgetallen volgens de 3 methoden lijkt mij een mogelijke fout bij de
bepaling echter niet uitgesloten. Zij vinden n.1. hiervoor resp. :
1. 9000 2. 1500000 3. 400000
1000000 2900000 40000

De totaalindruk is in de gevallen 1 en 2 zindelijk, in het 3e geval
tamelijk zindelijk, terwijl alleen bij 1 en 3 aanmerking moest worden
gemaakt op onvoldoende licht.

In bijna alle gevallen, waarbij de reductasetijd langer is dan 7 uur
blijkt het kiemgetal dus aan den lagen kant te zijn; bij de 3 monsters,
waarbij het kiemgetal hooger was volgde uit de stalinspectie, dat de
totaalindruk desondanks zindelijk was. Er was dus geen reden om een
waarschuwing voor onzindelijke melkwinning te sturen ondanks deze
kiemgetallen. Aan den anderen kant zal men van vele boerderijen, gezien

de manier waarop daar met de melk wordt omgesprongen een kortere
reductasetijd verwachten dan men vindt, doch blijkt wel, dat er andere
boerderijen zijn, welke vooreerst eerder in aanmerking dienen te komen
voor een waarschuwing of een bezoek.

Een kort overzicht van de resultaten van de Boer, Simons en Vorst -
iMAN moge nog volgen :

Op grond van de resultaten van het genoemde onderzoek meen ik
te mogen constateeren, dat de uitkomsten van de reductaseproef zeer
zeker een groote waarde hebben als indicatoren voor de wijze van
melkwinning. Het is evenwel verkeerd een volkomen paralleliteit te
verwachten tusschen den reductasetijd, het kiemgetal en één of andere
subjectieve beoordeeling van de stalinrichting. Melk, die binnen
2 uur ontkleurt is niet behandeld of bewaard op oordeelkundige wijze
en een aanmerking zal altijd op zijn plaats zijn. Uit de tabellen volgt
immers, dat in 22 van de 25 gevallen van een korten reductasetijd aan-
merking gemaakt moest worden op de stalinrichting of op de zindelijk-
heid van het vee. Bij de 3 uitzonderingen zou de melk eventueel onder
zéér slechte omstandigheden bewaard kunnen zijn¹).

Anderzijds kan men niet zeggen, dat een reductasetijd van langer
dan 7 uur garandeert, dat alles in orde is, doch dit is evenmin het geval
met de alkoholproef, den zuurgraad of de bepaling van het zwevend
vuil. Vooral aan deze laatste bepaling moet men niet te veel waarde
hechten. De filtreertechniek is zoo eenvoudig, dat het al zeer weinig
moeite kost om de grove verontreinigingen te verwijderen. De kwaliteit
van de melk zal hierdoor toch eigenlijk niet veel verbeteren, terwijl
het juist de niet-zichtbare verontreinigingen zijn, welke de kwaliteit
bepalen. Als men ziet in welken onzindelijken toestand sommige teems-
doeken verkeeren, zou een filtratie zeker beter achterwege kunnen
blijven ²).

1 Het bewaren van de melk werd steeds buiten beschouwing gelaten, daar door
geen der 150 melkleveranciers de melk gekoeld werd.

Hierbij moet in aanmerking worden genomen, dat ook slecht
gewonnen melk een langen reductasetijd kan hebben en dat bij goed
gewonnen melk korte reductasetijden niet uitgesloten zijn.

De laatste jaren hebben wij vele melkmonsters onderzocht op den
reductasetijd. Voor de beoordeeling ga ik uit van de gegevens, vermeld
in bovenstaande conclusie. De reductaseproef wordt steeds gecombi-
neerd met de gistingsproef. Hierdoor wordt de beoordeeling belangrijk
scherper, daar eventueele onregelmatigheden bij de reductaseproef
gecompenseerd worden en anderzijds melkfouten in beide gevallen
zich nu kenbaar zullen maken.

Alleen reductasetijden korter dan 2 uur worden in aanmerking
genomen. Voor ontkleuring binnen een kwartier of binnen 2 uur
geven wij resp. 2 of 1 strafpunt(en). Daarna worden de buisjes bij
22° C. geplaatst en gaat men na ca. 18 uur de gistingsproef na, waarvoor
o—3 strafpunten gegeven worden en wel naar dit schema¹) :

Bleven de buisjes bij de reductaseproef blauw dan wordt het punten-
aantal met 1 verminderd. Door sommeering volgt het eindresultaat
van de gistings-reductaseproef. Dit mag niet hooger zijn dan 1, behalve
\'s zomers, wanneer wij 2 als maximum aannemen voor zindelijk ge-
wonnen melk. Deze werkwijze voldoet ons zeer goed.

Bach 2) vergelijkt de biologische met de chemische methode. Vele chemische
methoden zijn (in proefinstallaties) beproefd ; in Amerika vooral ijzerchloride,
als neerslagmiddel. Neerslagchemicaliën zijn veelal noodig bij behandeling van
afvalwater van fabrieken. Biologische reiniging is economischer en moet in groote
bedrijven (reiniging van stedelijk afvalwater) nagestreefd worden. Het geschiedt
ook in de natuur, bij zelf-reinigen van rivieren ; zuurstof en bacteriën zijn daar
de hoofd-factoren. Vr.

Treatment, mathematical, philosophical and fan-
tastical, may be disputable ; what we want in much
higher degree than commonly admitted, are
well-analyzed, pure and clear elementary pre-
mises. Johannsen.

Ondanks alles wat Schwarz met betrekking tot dit punt naar voren
heeft gebracht, schijnt hij zelf ook overtuigd te zijn, dat het afdoende
bewijs voor het bestaan van een verband tusschen vroegrijpheid en
het aantal doorgebroken melktanden bij de geboorte, nog niet ge-
leverd is. Hij zegt toch (i.e. bl. 32) :

„Dasz Spätreife und Frühreife von Einflusz auf die Zahl der Milchschneidezähne
sein müssen, glaube ich durch die geschichtliche Betrachtung der Literatur im
ersten Teile genügend beleuchtet zu haben. Mein eigenes Untersuchungsmaterial
besitzt für die Frühreife keine besondere Beweiskraft. Wie ich schon ausführte,
war es mir vielfach nicht möglich, die Rassenzugehörigkeit meiner Tiere zu be-
stimmen ; bei den meisten Kälbern kannte ich den Vater nicht und konnte daher
hauptsächlich nur nach dem Exterieur der Mutter und dem angeblichen Her-
kunftsort mir ein Bild von der vermutlichen Frühreife usw. der Tiere machen.
Ein wünschenswerte, scharfe Einteilung nach F\'rühreife, Mittelfrühreife und Spät-
reife, die mir wichtig erschienen wäre, konnte deshalb nur ungenügend vorge-
nommen werden. Von bestimmt frühreifen Tieren standen mir 5 und von früh-
reifen bis mittelfrühreifen 44 Tiere zur Verfügung, während spätreifen Land-
schlagen nur 6 angehörten. Die sicher frühreifen bezw. spätreifen Tiere machten
hiernach rund nur je 10% aus. Wenn ich anführe, dasz von den 6 von spätreifen
I.andkühen stammenden Kälbern bei 4 alle Schneidezähne bei der Geburt vor-
handen und bei 2 die Eckzähne noch fehlten, dagegen bei den von frühreifen Kühen
stammenden Kälbern dreimal 8 Schneidezähne und zweimal nur 6 Zähne von
mir gefunden würden, so tue ich dies nur der Vollständigkeit halber. Einen
Schlusz auf den Einflusz der Frühreife hieraus ziehen zu wollen, würde bei der
geringen Zahl der Tiere unmöglich sein. Wollte man hier Beweise erbringen, so
müszten Spezialuntersuchungen an gröszeren Reihen von Kälbern bestimmter
Rassen tunlichst im Zuchtgebiete vorgenommen werden".

Ik geloof dan ook, dat wij goed zullen doen, eerst het resultaat van
deze „Spezialuntersuchungen" af te wachten, alvorens aan te nemen,
dat vroegrijpheid van invloed is op de ontwikkeling en de doorbraak
der melktanden ; hopenlijk zal men er daarbij ook in slagen betere
criteria te vinden voor vroegrijpe kalveren, dan het extérieur van de
moeder en de „angebliche" plaats van herkomst. Men zal dan andere
wegen moeten inslaan dan die welke Schwarz koos, omdat men langs
deze laatsten m. i. nooit het gewenschte einddoel, het vinden van
vaststaande feiten, kan bereiken. Teneinde dit nader toe te lichten
en tevens om te laten zien, hoe noodzakelijk het is voorzichtig te werk

te gaan bij het maken van gevolgtrekkingen uit bepaalde gegevens
uit een literatuuronderzoek — er is een oud spreekwoord dat luidt :
van hooren zeggen, liegt men veel —, zal ik een volkomen gelijksoortig
onderwerp, het aantal tanden van pasgeboren lammeren, vroeger en
thans, onderzoeken op de wijze van Schwarz.

Evenals bij het rund, wil men ook bij het schaap een toeneming der
vroegrijpheid in de laatste honderd jaar hebben waargenomen ; bij
verschillende schrijvers treft men dan ook vergelijkingen aan, tusschen
de tandwisseling bij de tegenwoordige veredelde en vroegrijpe rassen
en die bij de onveredelde en minder vroegrijpe schapen uit het begin
der 19de eeuw. Wij volgen de methode van Schwarz en beginnen
dus met die toeneming van vroegrijpheid als „feststehende Tatsache"
aan te nemen, waarna wij zeggen : als vroegrijpheid inderdaad van
invloed is op de doorbraak der melktanden, moeten de oudere schrijvers
een ander aantal melktanden — hetzij grooter of kleiner — bij de
geboorte hebben waargenomen, dan de tegenwoordige. Wij zullen
zien, dat er inderdaad verschillen schijnen te bestaan. Hier volgt dus
een aantal schrijvers, in chronologische volgorde gerangschikt, die hun
meening over dit onderwerp hebben uitgesproken ; de literatuuropgave
vindt men aan het einde van dit artikel.

1. 1791. Daubenton : „Dezelve komen alle te voorschijn in het eerste jaar van
het dier".

2. 1810. Chambon : „Les agneaux ont toutes leurs dents à quelques jours de
naissance".

3. 1811. Tessier : „11 naît avec ces huit dents, ou s\'il lui en manque quelques-
unes, elles se tardent pas à percer".

4. 1818. Pohl : „Die Lämmer bringen in dem untern Gebisse von vorn acht
Zähne in der Regel mit auf der Welt".

5. 1831. Petri : „Das Lamm bringt in der untern vordem Kinnlade 8 spitzige
Milchschneidezähne mit auf der Welt".

7. 1835. Löhner : „Sämmtliche 28 Zähne brechen in den ersten 8—14 Tagen
nach und nach aus dem Zahnfleische hervor".

8. 1835. Numan : „De Schapen van beiderlei kunne brengen acht kleine, smalle,
tamelijk spitse, snijtanden ter wereld, of zij verkrijgen dit volle getal, korte dagen
na de geboorte indien de hoektanden somwijlen bij dezelve nog niet volkomen zijn
uitgekomen".

g. 1837. Girard-Hekmeyer : „Het Lam wordt meestal geboren zonder dat er
zich reeds geheel ontwikkelde snijtanden buiten het tandvleesch bevinden".
10. 1838. Schwinghammer: „Das Lamm besitzt von der Zeit der Geburt 8 Schnei-
dezähne".

11. 1853. Schmidt-Hekmeyer : „Voor dat het lam een maand oud is, is het
voor of ondereinde der achterkaak van 8 snijtanden voorzien".

12. 1855. Simonds : „The lamb is usually bom before any of the temporary
teeth —- incisors or molars — have penetrated the gums".

13. 1858. Gurlt : „Das neugeborne Lamm hat entweder gar keine Zähne
oder bringt die Zangen mit zur Welt".

14. 1865. Villeroy : ,,L\'agneau naît avec les dents incisives, ou elles sortent
peu après la naissance".

17. 1891. Huidekoper: „At birth, the lamb may have the pinchers and first
intermediate teeth through the gums, or the anterior borders of these teeth may
show a whitish line where they press against the gum, which they pierce in from
three to five days".

18. 1894. Cornevin et Lesbre : „L\'agneau n\'a pas d\'incisives; on les sent
distinctement sous la gencive rouge et arborisée, mais elles ne l\'ont pas percée".

20. 1911. Telschow : „Bei der Geburt des Lammes finden wir den Kiefer
/umeist noch zahnlos, innerhalb der ersten 8 Tage brechen dann zunächst die
Zangen durch".

21. 1913. Brown : „Generally the whole temporary set of teeth may be recog-
nised, but only in outline, as they are nearly covered with the gum. The central
incisors are mots advanced, and next in order come the laterals, leaving the middle
and corner teeth considerably below them. Very often the cutting edges of the
ront and third pairs of teeth are through the gum".

22. 1915. Kroon: „Bij de heideschapen in Nederland die niet tot de precoce-
rassen behooren, heeft de ervaring de volgende regels aangegeven : Bij de geboorte
zijn alle lammertanden aanwezig".

Hieruit ziet men dus, dat over het algemeen, de oudere schrijvers
een grooter aantal doorgebroken melktanden bij de geboorte hebben
waargenomen, althans vermeld, dan die uit latere tijdperken. Dat is
dus juist het tegenovergestelde van wat Schwarz vond voor het kalf,
en onze conclusie zou dus eigenlijk moeten luiden, dat een toename
van vroegrijpheid een achteruitgang van het aantal doorgebroken
melktanden bij de geboorte veroorzaakt. Ik acht deze gevolgtrekking
evenwel volstrekt niet geoorloofd. Het is m. i. zelfs niet uitgemaakt,
dat het aantal doorgebroken melktanden is afgenomen ; om met zeker-
heid te kunnen vaststellen, dat er in deze een reëel onderscheid bestaat
tusschen de vroegere en de tegenwoordige rassen, hebben wij heel
andere gegevens noodig, dan die waarover wij, dank zij de bovenge-
noemde auteurs, beschikken. Bovendien zou men kunnen opmerken,
dat nog niet bewezen is, dat over de geheele lijn de schapenrassen
eerder rijp, of vroegrijper, zijn geworden dan vroeger. Maar zelfs al
zouden deze feiten vaststaan, zou inderdaad zijn uitgemaakt, dat de
vroegrijpheid toe- en het aantal doorgebroken melktanden bij de
geboorte afgenomen is, met welk recht mag dan tusschen beide ver-
schijnselen verband worden gelegd, en nog wel een zoo nauw verband
als dat van oorzaak en gevolg ? Op grond waarvan is de mogelijkheid
van een toevallige coïncidentie hier uit te sluiten ?

Nog een nadeel van deze methode schijnt mij de omstandigheid,
dat men a. h. w. over de geheele lijn, althans over een zoo groot moge-
lijk gedeelte daarvan, moet werken. Men is gedwongen zeer verschil-
lende rassen en slagen, ten opzichte van het voorkomen van een bepaald
verschijnsel op zeer verschillende tijdstippen, met elkaar te vergelijken,
en natuurlijk kan men daarbij de tegenwerping verwachten, dat uit
het — laten wij maar zeggen, vaststaande — feit, dat bepaalde Engel-

sche en Fransche of Duitsehe rassen vroeger meerendeels kalveren ter
wereld brachten met 4 tanden, nog niet volgt, dat dit ook bij ons vee
plaats vond, en dat omgekeerd, waarnemingen, die aantoonen, dat
onze tegenwoordige kalveren bij de geboorte 6 of 8 melktanden hebben,
volstrekt niets bewijzen, ten aanzien van dit aantal bij kalveren van
vreemde rassen.

Ik ben er dus nog niet van overtuigd, dat er een werkelijk onder-
scheid bestaat tusschen het aantal doorgebroken melktanden van de
vroegere pasgeboren kalveren en lammeren en de tegenwoordige, en
ik acht het bestaan van een verband tusschen dit aantal tanden en de
meerdere of mindere mate van vroegrijpheid niet bewezen. Ik moet
echter bekennen, niet altijd in staat te zijn, het standpunt van degenen,
die er wel van overtuigd zijn, dat dit verband bestaat, goed te begrijpen.
Nemen wij als voorbeeld Kroon, die, zooals men heeft kunnen op-
merken, eenzaam staat tusschen de tegenwoordige schrijvers, met zijn
ervaringen betreffende de doorbraak der melktanden bij lammeren.
Kroon twijfelt er niet aan, dat vroegrijpheid van invloed is op de
doorbraak der melktanden ; hij schaart zich zonder voorbehoud aan
de zijde van Schwarz, wijst daarbij op het verschil tusschen de waar-
nemingen van Numan en Veenstra, en deelt mede, dat de oorzaak
van dergelijke verschillen niet in onjuiste observaties ligt, maar dat
het ontstaan ervan moet worden toegeschreven aan het feit, dat na
1850 door verbetering der rundveerassen meer naar vroegrijpheid is
gestreefd. Bij de bespreking van de leeftijdsbepaling der schapen wordt
gezegd : ,,Ook hier speelt de meerdere of mindere vroegrijpheid een
belangrijke rol" (doorbraak der lammertanden, 1. c. bl. 81). Het kan
zijn, dat dit alles waar is, maar dat neemt niet weg, dat, als men ver-
volgens iets verder leest, dat de lammeren van niet-vroegrijpe heide-
schapen met 8 melktanden geboren worden, en daarbij bedenkt, dat,
volgens de mededeelingen der bovenaangehaalde auteurs, ondanks alle
toegenomen vroegrijpheid bij schapen, bij lammeren het aantal door-
gebroken melktanden bij de geboorte zeker niet is vermeerderd, men
zich toch gaat afvragen, waaruit nu eigenlijk die belangrijke invloed
van een meerdere of mindere vroegrijpheid moet blijken. Müller ²⁴)
had inderdaad gelijk toen hij opmerkte : „Die Frühreife gehort un-
zweifelhaft zu den schwierigsten wissenschaftlichen Problemen der
Tierzucht". En volkomen terecht klaagde hij later, dat het vraagstuk
van den invloed van vroegrijpheid op de tandontwikkeling „mühevoll
und verwickelt" is.

ad b. Zooals gezegd, trof Schwarz onder de door hem onderzochte
54 kalveren 23 dieren aan met 6 tanden en 31 met 8. In overeen-
stemming met den door hem ontwikkelden gedachtengang bij de be-
spreking van de resultaten verkregen uit zijn literatuuronderzoek, zou
men misschien hebben mogen verwachten, dat thans de conclusie zou
worden getrokken, dat de kalveren met zes tanden behoorden tot de
z.g. Uebergangsrassen, terwijl die met acht tanden dan afkomstig

moesten zijn van vroegrijpe Kulturrassen. Deze gevolgtrekking was
evenwel niet mogelijk. Blijkens de opgave van Schwarz (zie boven)
bestond zijn materiaal toch uit :

3. 44 vroeg- tot middel vroegrijpe dieren ; hiervan moeten 19 zes
tanden hebben gehad, immers Schwarz vond in het geheel bij 23
dieren zes tanden, en bij de overigen acht.

Derhalve ging hij na, wat dan wel de oorzaak kon zijn geweest van
dit verschil in aantal melktanden, en toen hem daarbij bleek, dat de
kalveren met 8 tanden in hoofdzaak afkomstig waren van oudere
koeien, zulks in tegenstelling met de dieren met 6 tanden, leidde hij
daaruit af, dat „bei normalem Trächtigkeitsverlauf *) auszer der Früh-
reife vor allem das Alter der Mutter von bestimmenden Einflusz auf
die Zahl der bei der Geburt vorhandenen Schneidezähne des Kalbes
ist". Afgezien van de bezwaren, die tegen een dergelijke argumentatie
kunnen worden geopperd, schijnt het mij inconsequent te zijn, aan
den eenen kant phaenotypische verschillen op rekening te stellen van
verschillen in genotype, en aan den anderen kant het ontstaan van
zoodanige verschillen toe te schrijven aan verschillende levensomstan-
digheden (kariger resp. rijker intrauterine voeding naarmate de moeder
jonger resp. ouder is). Nu Schwarz hier aan de intrauterine voeding
een zoo grooten invloed toekent, wekt het nog meer bevreemding,
dat hij dezen factor bij zijn literatuuronderzoek geheel buiten beschou-
wing liet. De vraag rijst zelfs, waarom Schwarz verschillen in intrau-
terine voeding niet aannam als oorzaak van verschillen in aantallen
doorgebroken melktanden bij de kalveren van vroeger en van thans.
Ik geloof toch, dat er voor hem<voldoende aanleiding bestond, om het
waarschijnlijk te achten, dat de toenmalige moeders hunne vruchten
minder „Nährmaterial" konden verstrekken dan de tegenwoordige,
immers „Haltung, Fütterung, Pflege" waren destijds zooveel minder
goed dan thans. Dit zou van het standpunt van Schwarz gezien, een
eenvoudige en aannemelijke verklaring zijn geweest van het door hem
aan het licht gebrachte, z. i. vaststaande, feit der toeneming van het
aantal doorgebroken melktanden bij de geboorte ; het phaenotype zou
dan dus gewijzigd zijn, onder invloed van de gewijzigde levensomstan-

digheden, iets wat heel goed mogelijk is. Alleen moet men natuurlijk
in dat geval aannemen, dat verbeteringen in de levensomstandigheden
der moeders, ook ten goede komen aan de kalveren in den uterus. Hier
is niets tegen. Volgens Bakker²⁷) stelt een krachtige, kalkrijke en niet
volumineuze voeding der moeder „deze in staat vele voedende be-
standdeelen ter beschikking van de vrucht te stellen, wat deze — vooral
wat het geraamte betreft — ten goede komt." Bij varkens heeft men
experimenteel kunnen aantoonen, dat een rationeele voeding der zeugen
van groot belang is voor de ontwikkeling der biggen (Djaparidse²⁸)).
Ik herinner in dit verband even aan de onderzoekingen van van der
Hoeven²⁹), welke, in verband met het ureumgehalte van het bloed,
dat tijdens de zwangerschap bij den mensch afhankelijk is van de
schildklierwerking, tot de conclusie leidden, dat bij te geringe hyper-
thyreoidie het geboortegewicht van het kind onder het gemiddelde
ligt, terwijl onder invloed van een sterkere hyperthyreoidie zwaardere
kinderen ter wereld komen.

In plaats echter van aldus te handelen, zocht Schwarz, zooals wij
hebben gezien, de oorzaak van de vermeerdering van het aantal door-
gebroken melktanden in wijzigingen der raseigenschappen (laatrijpe
Landrassen - middel vroegrijpe Uebergangsrassen — vroegrijpe Kul-
turrassen), welke veranderingen zouden zijn opgetreden, zoowel onder
invloed van een verbetering der „Haltung, Fütterung, Pflege", als
van „Zuchtwahl". Het valt buiten het bestek van dit artikel hierop
verder in te gaan ; alleen zij opgemerkt, dat tegen deze „landläufige"
voorstelling van zaken, ernstige bedenkingen kunnen worden aan-
gevoerd.

Intusschen ben ik van meening, dat Schwarz het beste zou hebben
gedaan, indien hij zich op het standpunt had gesteld, dat het phaeno-
type het product is van het genotype en van de levensomstandigheden
tijdens de ontogenese, en indien hij op grond daarvan, zoowel bij het
eerste als bij het tweede gedeelte van zijn onderzoek, met den invloed
van beide rekening had gehouden. „Wir können" zegt Johannsen) ³⁰,
„wohl nur diesen einen Weg gehen, dasz wir alle phänotypischen
Eigenschaften eines gegebenen Organismus als Manifestationen seines
zygotischen, bezw. gametischen Genotypus aufTassen. Durch die Natur
der in Frage kommenden genotypischen Elemente, also der Gene, ist
die ganze Reaktionsnorm des betreffenden Organismus gegeben — und
die realisierten persönlichen Charaktere hängen nun des weiteren von
den die Ontogenese beeinflüssenden Faktoren der äuszeren Verhält-
nisse (dem Milieu) ab."

Alleen door van dit feit uit te gaan, kunnen wij er m. i. in slagen
een vaste basis te scheppen, waarop kan worden voortgebouwd. Dat
hierop nog geen hecht bouwwerk kan verrijzen, ligt aan het voorhanden
zijnde materiaal, ein buntes Durcheinander, dat grootendeels waarde-
loos is. Anders gezegd, de gegevens waarmede moet worden gewerkt

— en dit geldt natuurlijk vooral voor die uit vroegere tijden — zijn
eensdeels zoo onvoldoende en anderdeels zoo weinig gefundeerd, dat
het a priori onmogelijk moet worden geacht, met behulp daarvan,
vaststaande feiten op te sporen. Konden wij alle mededeelingen der
oude auteurs betreffende dit onderwerp, ruilen voor de resultaten van
één goed onderzoek, bij, laten wij zeggen de Friesche, kalveren van
voor 1850, waarlijk, dat zou voor ons een uitstekende ruil zijn.

Wat de tegenwoordige kalveren betreft, de daarbij geconstateerde
phaenotypische verschillen, laten, naar ik meen, in het algemeen niet
toe, daaruit gevolgtrekkingen te maken, met betrekking tot hun geno-
type en de levensomstandigheden waaronder zi j zich ontwikkeld hebben.
Uit het feit, dat het eene kalf bij de geboorte 6 tanden heeft en het
andere 8, kan, naar het mij voorkomt, zonder meer niet worden afge-
leid, dat zij genotypisch verschillend zijn, noch dat aan dit onderscheid
verschillende levensomstandigheden ten grondslag liggen, of wel, dat
beide omstandigheden hier hun invloed hebben doen gelden. Daarom
ben ik dan ook van meening, dat verschillende schrijvers in hunne
beschouwingen hieromtrent van een zekere eenzijdigheid blijk geven,
doordat zij de door hen geconstateerde verschillen, óf uitsluitend — al
dan niet met ontkenning van het bestaan van andere oorzaken —
toeschrijven aan een verschil in intrauterine voeding (hetzij dat dit
teruggevoerd wordt op een verschil in drachtigheidsduur, hetzij op
een verschil in voedingstoestand, in ontwikkeling of in leeftijd der
moeders, tweeling-drachtigheid enz.), of de oorzaken alleen zoeken in
z.g. vroegrijpheid, zooals Fürstenberg, die dit overigens niet duidelijk
aangeeft, en ook anderszins noodeloos vaag en onbepaald is in zijn
mededeelingen betreffende hetgeen hij heeft waargenomen, waardoor
het geloof in de betrouwbaarheid hiervan niet verhoogd wordt. Naar
het mij voorkomt, had men zoowel aan het een als aan het ander
aandacht moeten schenken : ,,das oft recht verwickelte Zusammenspiel
von Genotypus und Milieu bedingt die realisierten persönlichen Cha-
raktere jedes Organismus, sein Phanotypus".

Schrijver merkt op, dat Schwarz, bij zijn literatuur-onderzoek, tot
de conclusie komt, dat de geconstateerde phaenotypische verschillen
hun grondslag vinden in gewijzigde raseigenschappen, dus in geno-
typische verschillen, terwijl hij vervolgens bij de door hem onderzochte
kalveren het ontstaan van zoodanige verschillen toeschrijft aan ver-
schillen in levensomstandigheden i. c. de intrauterine voeding.

Schrijver wijst erop dat het heter ware geweest indien Schwarz
zich op het standpunt had gesteld dat het phaenotype het product
is van het genotype en van de levensomstandigheden tijdens de 011-
togenese, en indien hij, op grond daarvan, aan den invloed van beide
aandacht had geschonken.

Schrijver gelooft niet dat het aantal doorgebroken melktanden bij
pasgeboren kalveren zoo belangrijk en zoo geregeld is toegenomen,
als men, op grond van het onderzoek van Schwarz, geneigd zou zijn
te denken ; hij acht het bestaan van een verband tusschen vroegrijpheid
en aantal doorgebroken tanden bij de geboorte, niet bewezen, en is in
het algemeen van oordeel, dat de thans beschikbare gegevens niet van
dien aard zijn, dat daaruit vaststaande conclusies kunnen worden
getrokken.

1. Daubenton, Onderwijs voor de schaapherders (vertaald). Verh. Mij. v. Land-
bouw. A\'dam 1791, blz. 36.

9. N. F. Girard en J. Girard, Verh. over de kennis van den ouderdom enz.
vert. door Hekmeijer, bl. 54. Utrecht 1837.

11. Schmidt, Handb. der Schapenfokkerij, vert. door Hekmeijer, bl. 4. Utrecht
\'853-

12. Simonds, On the Teeth of the Ox, Sheep and 1\'ig enz. Journ. of the Royal
Agricult. Society of Eng. Part II, bl. 334. London 1855.

13. Guklt, Ueber der Durchbruch und Wechsel enz. Mag. f. die ges. Thierheilk.
bl. 108. Berlin 1858.

18. Cornevin et Lesbre, Traité de 1\'age des animaux domestiques, bl. 321. Paris

24. Müller, Das Problem der Frühreife unserer Haustiere in züchterisch-biolo-
gischer Beleuchtung. Deutsche Landw. Tierzucht, bl. 2. Hannover 1914.

2f). Sabatini, Jahrb. f. wissenschaftl. und prakt. Tierzucht. Pag. I. Hannover 1908.

28. Djaparidse, Beitrag zur Frage des Einflüsses einer verschiedenartigen Er-
nährung tragender Sauen auf die ICntwicklung der Ferkel. Journal für Land-
wirtschaft, 81 Band, bl. 249. Berlin 1933.

29. Van der Hoeven, Onderzoekingen met den huidcondensator. Tijdsch. voor
Geneeskunde. 1 September 1934.

Verf. bemerkt, dass Schwarz aus seinem Literaturstudium den Schluss zieht,
dass den festgestellten phaenotypischen Unterschieden veränderte Rasseneigen-
schaften zugrundeliegen, also genotypische Unterschiede, während er weiters bei
den von ihm untersuchten Kälbern die Entstehung derartiger Unterschiede, ge-
änderten Lebensbedingungen, i.e. der intrauterinen Ernährung zuschreibt. Verf.
weist darauf hin, dass es besser wäre sich auf den Standpunkt zu stellen, dass der
Phaenotyp das Produkt darstellt aus dem Genotyp und den Lebensbedingungen
während der Ontogenese, und dass Schwarz deren beiderseitigen Einfluss hätte
studieren müssen. Verf. glaubt nicht, dass die Anzahl durchgebrochener Milch-
zähne bei frischgeborenen Kälbern dermassen und so regelmässig zugenommen
hat, wie man es aud Grund der ScHWARzschen Untersuchungen annehmen müsste.
Er hält einen Zusammenhang zwischen Frühreife und der Anzahl durchgebro-
chener Zähne bei der Geburt nicht für erwiesen und ist im allgemeinen der Mei-
nung, dass die derzeitig zur Verfügung stehenden Unterlagen nicht von der Art
sind, dass man hieraus feststehende Schlüsse ziehen könnte.

Schwarz, after his literature research, comes to the conclusion that the stated
phaenotypical differences find their foundation in changed race properties, conse-
quently in genotypical differences whilst he means that such differences in the
calves, researched by himself, must be put down to differences in lifecircumstances,
in this case the intrauterine nourishment.

The author points to the fact that it should have been better if Schwarz had
taken the stand that the phaenotype is the product of genotype and of the life circum-
stances during the ontogenesis and if he had drawn attention to the influence of
both.

The author does not believe that the number of present teeth in new born calves
is increased so importantly and so regularly as one should think on account of the
researches of Schwarz.

He thinks the presence of a relation between prematureness and the number of
teeth present at birth not proved and generally is of the opinion that the now avail-
able data arc not of such a worth that definite conclusions can be drawn from them.

L\'auteur remarque que Schwarz, en étudiant la litérature, est arrive à la con-
clusion que les différences phéno-typiques observées doivent être ducs à une modi-
fication des caractères de race, donc aux variations géno-typiques, tandis qu\'ill
attribue ensuite la naissance de telles différences observées par lui-meme chez des
veaux, aux modifications de vie c. q. à l\'alimentation intrauterine.

Il aurait été mieux d\'après l\'auteur si Schwarz était sorti du point de vue que
le phénotype n\'est que le produit du génotype et des circonstances de vie pendant
l\'ontogenese, et si, à la base de ce fait bien avéré, il avait accordé toute son atten-
tion à l\'influence de ces derniers facteurs.

L\'auteur ne croit pas que le nombre de dents de lait chez les veaux nouveaux-nés
ait augmenté d\'une façon tellement importante et régulière qu\'a titre des recherches
faites par Schwartz, l\'on tendrait à croire.

D\'après lui l\'existence d\'un rapport entre la précocité d\'une part et le nombre
de dents de lait chez la naissance d\'autre part, n\'a pas été démontrée, tandis qu\'en
général les données dont nous disposons actuellement, ne sont pas de nature à
pouvoir en tirer des conclusions bien déterminées.

Aangaande het onderzoek van een in het voorjaar te Rotterdam uit Indië aan-
gekomen transport Sumatraansche apen van pl.m. 150 stuks, zij het volgende mede-
gedeeld.

De gezondheidstoestand der dieren had aan boord veel te wenschen overgelaten;
vele dieren verkeerden bij aankomst in caeheetischen toestand en zouden wel
spoedig sterven. De slechte toestand heeft zich verder gehandhaafd, zoodat tegen
einde September de geheele verzameling was uitgestorven. Gedurende dien tijd
werden 38 cadavers en eenige levende exemplaren aan de rijksseruminrichting
onderzocht.

Een bepaalde ziekte-oorzaak werd niet gevonden. Alle cadavers waren anae-
misch en zeer vermagerd, terwijl bij ongeveer de helft dadelijk in het oog vielen :
longveranderingen, vermineuse veranderingen in den dikken darm en in de buik-
holte, afzonderlijk of vereenigd. Dan volgden in aantal de cadavers, waarbij ma-
croscopisch geen orgaanveranderingen werden waargenomen, daarna enkele
gevallen van dunne-darmaandoeningen met wormvondst, voorts enkele gevallen
van lobaire fibrineuse pleuropneumonie (streptococcen en pasteurella\'s), gevallen
met enkel miltzwelling (malaria\') en tenslotte één geval van acute parenchymateusc
hepatitis.

Bacteriologisch onderzoek werd bij alle cadavers verricht, doch had behalve
bij genoemde gevallen van pneumonie, bij enkele gevallen waarbij colibacillen
in het bloed werden aangetoond en bij één geval van paratyphus B., een negatief
resultaat.

Microscopisch bloedonderzoek werd in de meeste gevallen verricht, n.1. nadat
in einde Mei en begin Juni bij 3 cadavers na bloedonderzoek malaria werd vast-
gesteld, hoewel het aantal aangetaste erythrocyten gering was. Het onderzoek
van het bloed van enkele nog levende apen en van de overige cadavers viel echter
negatief uit.

Bij nader onderzoek bleken de longveranderingen (emphyseem, licht gekleurde
plekjes en striemen op het oppervlak, verhardingen van meer of minder grooten
omvang) verband te houden met een aandoening der bronchiën. In de fijnere
bronchiën en in hardwandige kleine blaasjes met kalkachtigen, iets vochtigen
inhoud, bevonden zich levende, ovale, licht gekleurde mijlen, in groepjes bijeen-
liggend. Bovendien bevonden zich onder de pleura boorgangen met denzelfden
inhoud als de blaasjes, soms van aanzienlijke uitgestrektheid. In de grootere
bronchiën bestond een slijmvliescatarrh en ook hier, en zelfs in de trachea, waren
na eenig zoeken dezelfde mijten te ontdekken.

Dikke darm. De aan den buitenkant waarneembare wormknobbeltjes, die soms
den omvang van een erwt hadden, deden zich aan den binnenkant voor als don-
kerroode of zwarte glanzende verhevenheden met in de omgeving uitstralende
uitgezette bloedvaatjes. De inhoud was meestal bloedig-slijmig en bevatte een
of meer volkomen wormen, welke ook vrij op het slijmvlies werden aangetroffen
en het voorkomen hadden van oesophagostomen (ook bunostomen). Naast de ge-
sloten knobbels kwamen voor geopende en tot ulcera vervormde. In enkele ge-
vallen waren de ulcera overwegend.

Dunne darm. Alleen op het slijmvlies zittende wormen, door Prof. Ihle gedeter-
mineerd als Globocephalus asmilius (characostomum asmilium).

van de nieren. Wegens den zeer grilligen vorm van het wormbed was het onbe-
schadigd uithalen van den worm zeer moeilijk.

Larven van Poroccphalus armillatus (een parelsnoervormig dier behoorende
tot de linguatuliden), cirkelvormig omgebogen liggende onder het peritoneum,
bij voorkeur in het omentum. Wanneer men het omentum een nacht in phys.
keukenzout legt, zijn de larven den volgenden morgen geheel uitgekropen. Direct
uitprepareeren zonder beschadiging bleek bijna ondoenlijk. In de organen werd
deze larve niet aangetroffen, hoewel wordt aangegeven, dat ze in Afrika in milt
en lever van menschen voorkomt. Het volwassen exemplaar leeft in de longen
van pythons.

Toevallig werden in Augustus 2 pythoncadavers ter onderzoek aangeboden.
Daar deze dieren in de laatste weken met cadavers van de hier bedoelde apen
gevoederd waren (een geheele aap wordt door een python als voorkeur-lekkernij
verslonden), was de vondst van volwassen parasieten te verwachten. Inderdaad
was de binnenkant van de long (hier met een grooten zak te vergelijken) bij beide
eadavers bezaaid met volwassen Porocephalen. In hoeverre deze parasieten tot
den dood hadden bijgedragen, moet in het midden worden gelaten. Behalve deze
werd n.1. zoowel in de longen als in het darmkanaal een groote hoeveelheid wormen
gevonden, welke nog niet alle werden gedetermineerd, doch waaronder ascaris-
soorten aanwezig waren.

Mou^uet 1) diagnostiseerde deze ziekte bij een jonge gorilla (in gevangenschap).
De ziekte van Heine-Medin is een bij den mens (vooral bij kinderen) waargenomen
ziekte, waarbij behalve algemeene verschijnselen, verlammingen ontstaan. Oor-
zaak een filtreerbaar virus.

Experimenteele amoebiasis bij apen. 2) Hegner, Johnson en Stabler be-
smetten apen met cysten van amoeba hystolitica van den mens. 16 apen werden
per os besmet ; bij 9 sloeg de besmetting aan ; bij 5 daarvan vond men na den dood
darm-amoebiasis ; bij 4 niet.

In de maag kwamen de cysten niet uit; de eerste excystaties hadden plaats,
ongeveer 2j uur na het ingeven, in het bovenste deel der dunne darm. (Het gelukte
niet cystes, per anum in het colon gebracht, daar tot excysteering te brengen). Zij
veroorzaken oppervlakkige zweertjes. De amoeben dringen blijkbaar mechanies,
door hun amoeboïde beweging, door de epitheellaag tussen de crypten ; in vele
gevallen gaan zij dan tussen epitheel en membrana propria naar de fundus der
crypten waar zij kolonies vormen, waarbij het crypte-epitheel van zijn basis wordt
afgelicht.

8 apen werden per rectum besmet met trophozoieten van acute menselijke
amoeben-dysenterie, bij 7 sloeg de besmetting aan ; het verloop was veel ernstiger
(uitgebreide submuceuze zweren) dan na de cysten-besmetting per os.

Voor het onderzoek moet men het weefsel zeer kort na den dood lïxeeren, daar.
na den dood der gastheer, de amoeben zich nog over vrij grooten afstand in het
weefsel kunnen verplaatsen.

Bij de entropoide apen komen malaria-parasieten voor die veel overeenkomst
hebben, zoo niet identies zijn, met bij den mens voorkomende parasieten.

Bij de Malaria der lagere apen-soorten is dat in mindere mate het geval. Brug
vond, wat deze laatste betreft, alleen natuurlijke besmetting bij Macacus cynologus.
niet bij Macacus rhesus.

2) Am. Jl. of Hyg. ; ref. Snijders in N. T. v. G., 1932, III, No. 29, blz. 3503.

Bij de natuurlijke infectie is het aantal parasieten meestal gering. Bij Macacus
rhesus is vaak een gemengde infectie van twee soorten, welke morphologies moei-
lijk te onderscheiden zijn. Het gelukte hem stammen van Plasmodium Knowlesi
zuiver te krijgen. Deze is voor Mac. rhesus kwaadaardig en vermeerdert zich zeer
snel in het bloed ; de dieren sterven een dag of vijf na het uitbreken der infectie,
met zeer veel malaria-parasieten in het bloed en sterke anaemie ; geen haemoglo-
binurie. In een geval daalde in vier dagen het aantal roode bloedcellen van
5,700000 tot 1,660000.

Een andere plasmodium-soort, de Plasmodium inui, gaf bij Macacus rhesus
en Macacus cvnomolgus veel lichtere infecties, met minder parasieten, en geen
sterfgevallen. De ziekte had een tertiana-type. Vrijburg.

Hoewel het moeilijk is, door het betrekkelijk zeldzaam materiaal, tot een studie
te komen over de ziekten bij apen, verkeerde Nohlen i) in dit opzicht in een gun-
stige positie, daar hij de apen onderzocht, welke gebruikt werden voor proeven
met de Calmette-tuberculose-enting aan de kinderkliniek te Dusseldorf, benevens
die van den dierentuin aldaar.

De meest voorkomende ziekten waren darmaandoeningen. Hoewel de aetiologie
zeer verschillend kan zijn, verloopen toch de verschillende darmziekten vrijwel
onder hetzelfde beeld.

De eerste symptomen eener darmcatarrh zijn : geen eetlust, ruwe opstaande
haren, en apathie, terwijl de ontlasting waterig-slijmig, groengeel van kleur wordt ;
bij sommige specifieke aandoeningen bloedig. In het begin is de temperatuur sub-
febriel tot febriel ; hij zware gevallen daalt die later.

Bij sectie vindt men een verdikt net, met klierzwelling ; het slijmvlies der darmen
is hypei trophisch, in sommige gevallen bezet met kleine ulcera en petechiën. Door
de aanwezige gassen zijn de darmen meestal opgezet. In verdere stadia is de lever
vettig gedegenereerd.

De oorzaak van deze enteritiden kan verschillend zijn. In twijfelachtige gevallen
was bacteriologisch onderzoek noodig, hoewel dit vaak negatief uitviel doordat de
gevallen te laat in onderzoek kwamen. Het grootste deel der gevallen was een ge-
volg van kouvatten of van dieetfouten. Daarnaast werden echter infectieuze oor-
zaken als dysenterie, typhus, paratyphus, Flexner- en Gartner-bacillen gevonden.
Ook parasieten (wormen) werden als oorzaak aangetoond.

Betreffende de behandeling werd onderscheid gemaakt tusschen diëetetische en
medicamenteuze maatregelen, terwijl verder natuurlijk de hygiëne der hokken en
verblijfplaatsen in acht genomen moet worden. Veenendaal.

Arjona 2) deed proeven (in vitro) met staphylococcen, bact. diphteriae, bac.
anthracis (zonder sporen), bac. subtilis (met sporen) en bact. coli, en vond dat
eau de cologne, onverdund, een sterk bacterie doodend vermogen heeft; verdun-
ningen werkten veel minder sterk en langzamer.

1) Z^ur Pathogenese und Therapie der Darmerkrankungen des Ajfen. Nohlen, D. Tier.
Woch. 1930. No. 8. S. 113.

Van de Verslagen en Mededeelingen van de Directie v. d. Landbouw 1934, is verschenen
No. 2. Lijst van officieele personen, instellingen en vereenigingen op
Land- en Tuinbouwgebied.

Afgezien van de gewone verbeteringen en aanvullingen zijn de wijzingen in
vergelijking met de adreslijst van 1933 slechts van geringen omvang.

Opgenomen werden thans de adressen van alle crisisinstellingen op land- en
tuinbouwgebied, alsmede van alle commissies voor den uitvoer van landbouw-
producten.

Voor opmerkingen betreffende onjuistheden en leemten, welke de gebruikers
in het adresboek mochten aantreffen, houdt de Directie van den Landbouw zich
ten zeerste aanbevolen.

Het 226 bladzijden groote boek is verkrijgbaar gesteld voor den prijs van f 1.—
bij de Algemeene Landsdrukkerij te den Haag, en kan tevens besteld worden
bij de plaatselijke postkantoren.

Met ingenomenheid begroette ik het onder dezen titel in het vorige nummer
door collega Tenhaeff gepubliceerde artikel, omdat hier in het openbaar tegen enkele
onderdeelen van mijne gelijknamige publicatie in afl. 13 wordt stelling genomen.
Dit biedt mij de gelegenheid, m. i. geheel ten overvloede, te verklaren, dat mijn
principieel gehouden uiteenzetting in geen enkel verband mag worden gebracht
met mijn waardeering der persoonlijke prestaties of verdiensten van wie dan ook.
Ik publiceerde haar juist in ons Tijdschrift, omdat ik bij de lezers daarvan begrip
voor deze onderscheiding mag aannemen.

Het is te betreuren dat collega T. gemeend heeft verscheidene niet met dit onder-
werp verband houdende handelingen en uitlatingen van mij in het geding te moeten
brengen, die toch moeilijk als gezonde argumenten voor zijn stelling kunnen gelden.
Het zij mij derhalve vergund, weerstand te bieden aan de verlokking deze één
voor één te weerleggen, doch de aandacht te bepalen bij de hoofdzaak van het debat.

Collega T. prijst de samenstelling der beide diensten ; ik acht haar om onder-
scheidene redenen niet in het belang van de goede uitvoering der vleeschkeurings-
wet. Voor een vruchtbaar debat hierover zullen wij naar een gemeenschappelijk
punt van uitgang moeten zoeken en dat is helaas zeer moeilijk te bereiken.

Het lag in mijn bedoeling een nadere studie over dit onderwerp te publiceercn.
Daar ik echter betwijfel of men daarover de vrije meeningsuiting in diergeneeskun-
dige kringen algemeen op prijs stelt wil ik mij tot het volgende beperken.

De goede uitvoering der vleeschkeuring eischt een bepaalde verhouding tusschen
de organisaties van dezen dienst in een groote stad en die in de in wijden kring
daaromheen gelegen gemeenten. Handhaving van een aantal ter zake door hen
voorgestelde maatregelen maakten het den directeuren in die steden vóór de in-
voering der wet mogelijk de aan hun ambt verbonden verantwoordelijkheid te
blijven dragen. Alleen wie dit ambt bekleed heeft weet hoeveel zorg, doorzicht en
inspanning dit onderdeel van de dagtaak vergt en — ik moge hier de wijze van
debatteeren van collega T. volgen — van ons beiden ben ik de eenige die dit be-
oordeelen kan.

Bij invoering van de wet konden een aantal dezer maatregelen niet gehandhaafd
blijven. Daarom hadden onder hen die met het toezicht op de handhaving der wet
werden belast geen personen mogen ontbreken, die in de praktijk met de wissel-

werking dezer diensten bekend waren. Dit gemis werd ten deele vergoed doordat
een aantal dezer functionarissen vroeger als subalterne ambtenaien aan gemelde
diensten werkzaam waren ; het deed zich echter te dringender gevoelen, toen voor-
dat de invoering der wet practisch voltooid was, bij gemelde samenvoeging deze
nog werden vervangen in eenige districten door personen, die op geen enkele wijze
met het vraagstuk vertrouwd waren.

De tegenover het gemeentebestuur verantwoordelijke deskundige heeft zich hier te onderwerpen
aan het inzicht van de niet verantwoordelijke, niet met deze materie bekende.

Tegenover de meening dat mijn „geschrijf" in binnen- en buitenland tot gezags-
ondermijning en geschokt vertrouwen zou hebben geleid stel ik uit ervaring vast,
dat deze samenvoeging geleid heeft tot twijfel aan de deskundigheid der hier be-
doelde abattoir-directeuren in kringen van overheidspersonen, die met de regeling
van dezen dienst te maken hebben en vermeld ik de betuiging van instemming
van zeer vooraanstaande buitenlandsche deskundigen, die hoopten dat naar aan-
leiding van mijn artikel een bezwaar dat zij tegen het hier te lande gevoerde beleid
koesterden zou worden weggenomen.

Ik laak dus, o. a. op grond van het gecursiveerde het besluit van den Minister,
dat deze samenvoeging deed geboren worden, als strijdig met de goede uitvoering
der wet.

Daarnevens handhaaf ik de stelling, dat de kans grooter is onregelmatigheden
in de leiding van de zoo samengestelde diensten in groote steden op te sporen, wan-
neer dit toezicht aan een dier collegae slachthuisdirecteuren ware toevertrouwd in
wien ik in dit opzicht verre mijn meerdere erken. Ook om deze reden had onder
gemelde ambtenaren, in het bijzonder in de provincies met een aantal dezer diensten,
zulk een functionaris niet mogen ontbreken. Dit sluit natuurlijk niet uit, dat ook
anderen hier doeltreffend werk kunnen verrichten doch logisch geconstrueerd mag
de gekozen oplossing niet genoemd worden.

Hiermede zou ik mijn verweer kunnen beëindigen, ware het niet dat ook nog
een paar detailpunten de aandacht vroegen.

Meent collega T. inderdaad, dat den inspecteurs geen ander hulpmiddel voor
hun toezicht op de goede uitvoering van het eerste deel van Art. 4 sub 1 der wet
meer ten dienste staat, zoodra het merken der onvoorwaardelijk ter slachting toe-
gelaten dieren achterwege blijft ? Kan dit feit niet door eigen waarneming worden
vastgesteld? Dit kan door hem in ernst toch niet als argument zijn bedoeld.

Collega T. sluit zich aan bij de uiteenzetting van „Van der Slootf.n", terzake
van de werkzaamheid der hulpkeurmeesters. Van mijn verweer, dat ik een andere
opvatting koester van de voorwaarden waaronder ik de bij art. 25 der wet aan het
hoofd van dienst opgelegde verantwoordelijkheid zou wenschen te aanvaarden,
een opvatting waarbij in de praktijk verscheidene collegae zich aansluiten, neemt
hij geen nota.

Hier doet zich een verschil in gevoel voor verantwoordelijkheid voor, waarover
niet wij mogen rechten, doch dat wederzijds geëerbiedigd moet worden.

Ten slotte drukt collega T. mede namens ongeveer al zijn inspecteurs spijt en
afkeuring uit over het feit, dat mijn mederedacteuren mij toestonden, inzichten,
die op zeer ernstige beginselen berusten, in ons Tijdschrift uiteen te zetten. Hier
hoop ik eindelijk het gemeenschappelijke punt van uitgang met mijn geachten
opponent te hebben gevonden. Ik ben overtuigd dat hij bij nader inzien met mij
zal instemmen, dat ons Tijdschrift slechts dan aan zijn doel beantwoordt, indien
daar voor zulke ernstige meeningsuitingen ruimte wordt geboden.

Het oormerk bij de keuring voor het slachten van varkens dient ver-
vangen te worden door een tatoueermerk.

Ingevolge het bepaalde in Art. 40 van het K.B. van den 5den Juni 1920, S. 285
moeten ter nadere uitvoering van Art. 18, eerste lid, letter g van de Vleeschkeu-
ringswet, varkens na de goedkeuring vóór het slachten, worden voorzien van een
oormerk.

Het is over het gebruik van dit oormerk, dat ik in onderstaande regelen een
oogenblik de aandacht van de Collega\'s wil vragen en wel speciaal voor de nadere
uiteenzetting van de nadeelen, welke aan het gebruik van dit merkteeken zijn ver-
bonden.

Op de eerste plaats wil ik dan vooropstellen die nadeelen, welke uit een oogpunt
van dierenbescherming, het gebruik van deze oormerken niet toelaatbaar maken.

Het is mij n.1. meermalen overkomen, dat bij het aanbrengen van het oormerk
door schudden van den kop het perforeerende deel niet op de juiste plaats werd inge-
drukt, doch een schuinen stand aannam, waardoor zeer dikwijls het oormerk on-
geschikt werd voor het gebruik en een nieuw moest worden aangebracht. De con-
structie van het perforeerende gedeelte is echter zoodanig, dat, wanneer het eenmaal
de oorschelp heeft doorboord, het, vanwege de weerhaak, zeer lastig is het merk
uit het oor te verwijderen. Of wel het oormerk moet los in het oor worden gelaten
of wel het moet er worden uitgerukt.

Gelukt het echter om een oormerk behoorlijk aan te brengen dan nog bestaat
de zekerheid niet, dat dit merk tot na de slachting aanwezig blijft. Loopen er n.1.
meer varkens in één stal, dan heb ik meermalen kunnen waarnemen, dat oormerken
een prachtig houvast vormden bij bijten van de varkens onderling met als gevolg,
dat het merk meer of minder snel uit de oorschelp werd uitgescheurd en flinke lap-
wonden overbleven. Bij gebruik van het oormerk (goedgekeurd bij M. B. van 17
Januari 1934) waarvan het perforeerende gedeelte niet stekend doch snijdend is,
heb ik kunnen constateeren, dat, nadat het merk bij circa 20 varkens was aange-
bracht, na een tijdsverloop van ongeveer een kwartier de stalbodem egaal rood
gekleurd was door het bloed. Vermoedelijk worden bij gebruik van dit oormerk
de oorvenae nogal eens aangesneden.

Ook is het aanbrengen van het oormerk voor den keuringsambtenaar niet zonder
gevaar. Persoonlijk (en naar ik verneem verscheidene collega\'s met mij) heb ik
kunnen ondervinden, dat het perforeerende deel niet terecht kwam in de daarvoor
bestemde plaats, maar in den duim van den aanbrenger, waardoor zeer pijnlijke
en meestal flink geïnfecteerde verwonderingen ontstaan. Door de betrekkelijk lang-
durige handeling van het aanbrengen van een oormerk is ook het gevaar om door
een varken gebeten te worden niet denkbeeldig.

Vooral in ruime stallingen is het aanbrengen zonder voldoende hulp zeer tijd-
roovend, ja, in vele gevallen haast onmogelijk. Te verwonderen is het dan ook niet
dat de keuringsambtenaar, ten einde raad, het oormerk dan maar deponeert op een
zichtbare plaats, in dc hoop, dat de slager het opmerkt en het alsnog (vermoedelijk
wel na slachting) in het oor aanbrengt.

Na het aanbrengen doel zich een andere vraag voor n.1. : Is men er zeker van
het goed aangebrachte oormerk na de slachting terug te vinden ? In vele gevallen
komt men bedrogen uit. Ik noemde reeds het uitbijten door andere varkens. Verder
worden de merken bij het schoonkrabben van de ooren door de slachthandeling
in vele gevallen verwijderd ; althans de verwijdering wordt door het slachtpersoneel
hieraan toegeschreven. In hoeverre hier van opzet gesproken kan worden, kan ik
moeilijk beoordeelcn. De gewoonte van het slachtpersoneel om de ooren met de
hand van de borstels te ontdoen kan bij de aanwezigheid van een oormerk aan-
leiding geven tot verwondingen.

Ook de kwaliteit van een oormerk kan zoodanig zijn, dat het aanbrengen niet
behoorlijk kan plaats vinden. Het is mij meermalen overkomen, dat ik oormerken
van een vooraanstaande firma op instrumentengebied, met één hand niet dicht kon
drukken. Gelukte het echter, dan nog bereikte men door een zijdelings uitschieten

van het perforeerende gedeelte zijn doel niet. Honderden van deze merken, die
tegen hoogen prijs waren ingekocht, bleken waardeloos te zijn en hiermede is veel
geld noodeloos weggesmeten.

Oormerken van het laatst goedgekeurde model (M.B. 17 Jan. 1934, S. 12) aan-
gewend bij circa 100 varkens, braken in 80% van de gevallen in den hals af. De
achtergebleven verwonding moest dan voor den keuringsambtenaar het waarborg
zijn, dat op deze plaats het oormerk aanwezig was geweest. Een enkele maal is het
voorgekomen, dat van gebruikte oormerken wederom bruikbare waren gemaakt.

In het algemeen genomen kan men zeggen, dat in zeer vele gevallen het doel,
dat de wetgever zich gesteld heeft bij het gebruik van oormerken, niet wordt be-
reikt.

Bovenstaande regelen wettigen dan ook een actie om het oormerk bij de levende
keuring van varkens door een geschikter merkteeken te vervangen, en m.i. komt
hiervoor in aanmerking een tatoueermerk.

Reeds in September 1931 was ik in de gelegenheid bij beantwoording van een
schrijven van den Heer Inspecteur van de Volksgezondheid (No. 538 V. van 19
September) de aandacht van de Inspectie te vestigen op de groote voordeelen, welke
aan het gebruik van een tatoueerstempel zijn verbonden.

Gedurende een drietal jaren heb ik bij circa 10000 varkens proefondervindelijk
kunnen vaststellen, dat het gebruik van een tatoueerstempel verre te verkiezen
is boven dat van oormerken.

Welke voordeelen kunnen aan het gebruik van een tatoueerstempel worden toe-
geschreven ?

1. Het aanbrengen van een tatoueermerk is m.i. veel minder dierenkwellend dan
het aanbrengen van een oormerk. Vele dieren reageeren zelfs niet eens op het aan-
brengen.

3. Door het snelle aanbrengen wordt, vooral in ruime stallen, veel tijd bespaard.

5. Verwijdering van het aangebrachte merk is uitgesloten (denk aan uitbijten
of uitscheuren van oormerken).

6. Na slachting is een duidelijk merkteeken aanwezig. Het wordt door schrappen
en scheren niet verwijderd.

van kracht voor het aanbrengen eigen maken, daarbij de dikte van de epidermislaag
in het oog houdend.

In de vergadering van de groep „Kennis der menschelijke voedingsmiddelen
van dierlijken oorsprong" uit de Mij. v. Diergeneeskunde, gehouden te Utrecht
op 12 October j.1. heb ik bij de rondvraag deze kwestie ter sprake gebracht en ik
mocht het genoegen smaken, dat verschillende Collega\'s hun instemming te kennen
gaven met het voorstel om het tatoueermerk wettelijk vastgelegd te krijgen.

Om tot dit doel te geraken is het echter noodzakelijk, dat vele gegevens (of wel
instemming met het boven uiteengezette) ter kennis worden gebracht van de auto-
riteiten, die met het toezicht op de vleeschkeuring zijn belast.

Reeds meermalen is op vergaderingen, zoowel van de afdeelingen als van het
Hoofdbestuur de vraag naar voren gebracht of onze Maatschappij te beschouwen
is als een vakvereeniging en als zoodanig voor hare leden zou kunnen optreden.

Teneinde hierover een goed bepaald oordeel te verkrijgen, heeft het Hoofdbestuur
zich om advies gewend tot den Directeur van de Vereeniging van Nederlandsche
Gemeenten. Aan het van genoemden Directeur ontvangen advies wordt het vol-
gende ontleend :

Art. 125 der Ambtenarenwet draagt o.m. aan het bevoegd gezag der gemeenten
op te regelen „de wijze, waarop aan vereenigingen van ambtenaren gelegenheid
wordt gegeven ten aanzien van de dezen betreffende algemeene verbindende voor-
schriften haar gevoelen te doen kennen." Deze ruime omschrijving dekt verschil-
lende vormen van overleg omtrent ambtenaarszaken. Tn de eerste plaats het geor-
ganiseerd overleg, dat reeds vóór de invoering der Ambtenarenwet in verschillende
gemeenten bestond ; voorts het „hooren" der Ambtenarenvereenigingen, dat hoofd-
zakelijk is ingevoerd in kleinere gemeenten, die zich door de ambtenarenwet voor
het eerst voor de verplichting zagen gesteld om contact met ambtenarenvereeni-
gingen te zoeken. Soms bestaan in een gemeente beide vormen naast elkaar, wanneer
voor hoofdambtenaren en ambtenaren afzonderlijke rechtspositie-regelingen zijn
in het leven geroepen.

In dat geval worden de hoofdambtenaren te voren „gehoord", wat dus een per-
soonlijke zaak is, die buiten de vakvereeniging omgaat, terwijl dan voor de ambte-
naren de Centrale Commissie voor het georganiseerd overleg in ambtenaarszaken
optreedt.

Het recht op vertegenwoordiging in de Commissie van overleg is overigens op
uiteenloopende wijze in de verschillende gemeenten geregeld. Als regel wordt de
eisch gesteld, dat de organisatie is een rechtspersoonlijkheid bezittende algemeene
landelijke vereeniging ; soms wordt als vakorganisatie beschouwd de (niet-algemeene,
z.g. „categorale") landelijke vakbond, die rechtspersoonlijkheid bezit en uitsluitend
personeel in overheidsdienst organiseert ; in andere gemeenten wordt nog recht op
vertegenwoordiging in de commissie van overleg toegekend aan plaatselijke afdee-
lingen van een rechtspersoonlijkheid bezittende landelijke vereeniging, aangesloten
bij een centrale voor overheidspersoneel of aan de plaatselijke afdeelingen van zoo-
danige landelijke vereeniging, welke ten doel of mede ten doel heeft het behartigen
van belangen van personeel in openbaren dienst, in het bijzonder voor wat betreft
de arbeids- en dienstvoorwaarden.

In den regel zal onze Maatschappij in bovengenoemde commissies geen zitting
kunnen nemen; dit zeker niet, wanneer ook nog, zooals in enkele gemeenten geschiedt,
de eisch gesteld wordt, dat een bepaald aantal ambtenaren bij de plaatselijke af-
deeling moeten zijn aangesloten.

Kleinere gemeenten hebben zich gewoonlijk beperkt tot het voorschrift, dat vóór
vaststelling of wijziging enz. van regelingen betreffende de rechtspositie aan ver-
eenigingen van ambtenaren gelegenheid wordt gegeven hun gevoelen te doen
kennen. Commissoriaal overleg bestaat daar dus niet ; door de vereeniging wordt
slechts op verzoek geadviseerd. Als „vereeniging van ambtenaren" wordt aange-
merkt ,,iedere rechtspersoonlijkheid bezittende vereeniging, welke ten doel heeft
ambtenaren in dienst der overheid te organiseeren ter behartiging hunner belangen
in het bijzonder voor wat de arbeids- en dienstvoorwaarden betreft, en welke van
haar bestaan door haar bestuur onder toezending van een exemplaar der statuten
aan B. en W. heeft kennis gegeven.

Gewoonlijk zal de Maatschappij door de hier bedoelde gemeenten in de gelegen-
heid worden gesteld advies uit te brengen, wanneer voldaan is aan de formaliteit
betreffende inzending der statuten.

Na ontvangst van dit advies heeft het Hoofdbestuur zich nog iri verbinding ge-
steld met het bestuur van de groep : „Kennis der menschelijke voedingsmiddelen
van dierlijken oorsprong" met verzoek om ook haar meening hierover kenbaar te
maken.

In overeenstemming nu met de twee uitgebrachte adviezen meent het Dagelijksch
Bestuur dat het in deze aangewezen is onderscheid te maken tusschen de collega\'s
in dienst van grootere en in dienst van kleinere gemeenten.

Voor de ambtenaren in dienst van grootere gemeenten zullen in de meeste gevallen
bepalingen bestaan, die het overleg met ambtenarenvereenigingen opdragen aan
„commissies van overleg", terwijl tot die commissies alleen toegang hebben afge-
vaardigden van algemeen landelijke ambtenarenvereenigingen of van plaatselijke
afdeelingen daarvan. Het hoofddoel van zoo\'n vereeriiging moet zijn het behartigen
van arbeids- en dienstvoorwaarden der leden ; onze Mij. tot een dergelijke ver-
eeniging om te zetten zou geen nut hebben, omdat zij dan, als „categorale" ver-
eeniging, nog slechts in enkele gemeenten zou worden toegelaten.

Ambtenaren in dienst van die gemeenten zullen, ter behartiging van hunne
belangen, het beste doen, zich bij een algemeen landelijke vereeniging aan te sluiten.

De steun die de Maatschappij aan deze leden kan verleenen zal in hoofdzaak
hierin bestaan, dat wenschen, door hen aangebracht aan den afgevaardigde in ge-
noemd overleg en daarna ter kennis gebracht van den secretaris der Mij., ook door
dezen bij dien afgevaardigde kunnen worden bepleit en verdedigd, daar die afge-
vaardigden veelal niet voldoende op de hoogte zijn met den werkkring van de keu-
ringsdierenartscn.

Om dit optreden zooveel mogelijk te vergemakkelijken, zal de secretaris der
Maatschappij reeds nu trachten in verbinding te komen met de besturen van de
daarvoor in aanmerking komende landelijke vereenigingen van ambtenaren.

Het Dagelijksch Bestuur vertrouwt dan ook, dat wanneer er gevallen zijn, die
hiervoor in aanmerking komen, de leden de hulp van de Mij. zullen inroepen.

Voor de ambtenaren in dienst van kleinere gemeenten zal het noodig zijn dat zij in
het ambtenarenreglement hunner gemeente nagaan of daarin de bepaling voorkomt,
dat de vereeniging, waarvan zij lid zijn, bij wijziging van dienstvoorwaarden of
salaris moet worden gehoord, wanneer de betrokken vereeniging koninklijk is goed-
gekeurd en door inzenden van de statuten hiervan blijk gegeven heeft.

Het Dagelijksch Bestuur doet daarom het verzoek aan die leden, om, voor zoover
dit nog niet geschied is, het bovenstaande na te gaan en dan daarvan kennis te geven
aan den secretaris, opdat door toezending van de statuten, het gemeentebestuur
verplicht wordt bij elke verandering in de voorwaarden advies van de Mij. in te
winnen.

Opdat een en ander zoo regelmatig mogelijk kan worden afgewerkt, verzoekt
het D. B. bovenbedoelde mededeeling uiterlijk binnen 14 dagen in te zenden.

Uit hetgeen hier boven is medegedeeld blijkt, dat de Maatschappij, zooals zij
nu samengesteld is, reeds in staat is de maatschappelijke belangen der leden-ambte-
naren, enkele uitzonderingen daar gelaten, te behartigen, terwijl reorganisatie van
de Mij. of wijziging der statuten toch niet aan die enkele uitzonderingsgevallen te
gemoet zou kunnen komen.

In de algemeene vergadering van 12/13 October 1934 is de volgende aanvulling
van het Huishoudelijk Reglement aangenomen.

Art. 22a. Door elke bijzondere afdeeling worden bepalingen vastgesteld, waar-
aan eventueele in haar werkgebied op te richten ziekenfondsen of af te sluiten abon-
nementen zullen moeten voldoen.

Deze bepalingen behoeven, alvorens zij in werking kunnen treden, de goedkeu-
ring van het Hoofdbestuur ; bij niet goedkeuren door het Hoofdbestuur heeft de
afdeeling recht van beroep op de algemeene vergadering.

De aanvrage om goedkeuring moet binnen een maand na het vaststellen dei-
bepalingen bij het Hoofdbestuur zijn ingekomen.

Art. 22b. Het werkgebied der afdeeling, waarvoor de door haar vastgestelde
bepalingen zullen gelden, wordt vastgesteld door het Hoofdbestuur, na ontvangen
advies van de betrokken afdeelingen.

Art. 26a. Vijftien of meer leden der Maatschappij, welke een bijzonder gedeelte
der diergeneeskunde beoefenen of daarin belang stellen, kunnen zich vereenigen
tot een groep.

De erkenning der groep geschiedt door het Hoofdbestuur ; deze erkenning kan
niet plaats hebben, alvorens het reglement der groep, waarin inrichting en werk-
wijze der groep worden vastgelegd, door het Hoofdbestuur is goedgekeurd.

Maakt het Hoofdbestuur bezwaar tegen de erkenning, dan berust de beslissing
bij de algemeene vergadering.

Art. 26b. De leden der Maatschappij, die lid van een groep wenschen te worden,
geven zich op bij den secretaris der Maatschappij, die voor verdere doorzending
der opgave aan den groepssecretaris zoo spoedig mogelijk zorg draagt.

Ieder lid der Maatschappij kan desgewenscht bij meer dan één groep worden
aangenomen.

Art. 26c. De besturen der groepen zullen door het Hoofdbestuur worden gecom-
mitteerd, overeenkomstig de artikelen 2 en 3 van het Huishoudelijk Reglement,
voor de bijzondere aangelegenheden behoorende tot het gedeelte der diergenees-
kunde, waarvoor elk der groepen werd ingesteld.

Art. 26d. De secretaris van de groep zendt jaarlijks vóór 15 Januari een ledenlijst,
vermeldende de namen der leden in het pas begonnen jaar en vóór 1 Mei een ver-
slag omtrent de werkzaamheden en den toestand der groep gedurende het afgeloopcn
jaar, aan den secretaris van het Hoofdbestuur.

In verband met den reeds meermalen geuiten wensch om in de gelegenheid gesteld
te worden de contributie voor de Maatschappij in twee termijnen te kunnen betalen,
heeft het Hoofdbestuur in zijn vergadering van 11/12 October 1934 tot het volgende
besloten.

Het is, bij wijze van proef, aan de in Nederland wonende leden geoorloofd hun
contributie over 1935 in twee termijnen te betalen, mits telkens dat bedrag, hetzij
door storting hetzij door gireeren, wordt overgemaakt.

De leden van de algemeene afdeeling, die hiervan gebruik maken, zullen dan
vóór i Maart en vóór 1 September telkens de helft storten of overmaken op postgiro
1025 van de N.V. Twentsche Bank, Nijmegen, onder vermelding: voor de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde.

De leden van de bijzondere afdeelingen doen dit, wat betreft de contributie voor
de Maatschappij, op dezelfde wijze bij den penningmeester hunner afdeeling ;
echter zal bij de eerste storting de volle contributie voor de afdeeling moeten worden
gevoegd.

De penningmeesters der verschillende afdeelingen zullen daarom goe ddoen door
er voor te zorgen, dat de leden hunner afdeeling, hetzij door middel van het tijd-
schrift, hetzij door convocatie, tijdig weten hoe groot het bedrag is, dat voor de af-
deelingen moet worden gestort en het nummer van de giro, waarop dit geschieden
kan.

Wordt vóór i Maart niet gestort, dan zal na dien datum op de gewone wijze
over het bedrag der geheele contributie worden beschikt. De gelegenheid tot storten
van het geheele bedrag vóór t Maart blijft vanzelf bestaan.

Van bovengenoemden catalogus is verschenen een nieuw vijfde deel (vierde sup-
plement met register), welk deel niet alleen is bijgewerkt, maar nu ook, in tegen-
stelling met het oude, dat gedrukt was in vellen, in denzelfden boekvorm is afgeleverd
als de overige deelen.

Voor de leden van de Maatschappij zijn zoowel de nieuwe exemplaren van dit
vijfde deel, als ook de overige reeds verschenen deelen, voorloopig kosteloos, op
aanvrage bij ondergeteekende te verkrijgen.

Tn het in de notulen van de algemeene vergadering der Mij. van 12/13 October
op blz. 1217, regel 10 v. o. medegedeelde is een fout geslopen. In plaats van : „be-
scherming van den titel, zoo mogelijk dien van veearts, subsidiair dien van dieren-
arts" moet gelezen worden : „bescherming van den titel, zoo mogelijk dien van
dierenarts, subsidiair dien van veearts". A. v. H.

Ondergeteekende verzoekt den secretarissen van de afdeelingen, eventueel op
het einde van het jaar ontstane veranderingen in het bestuur der afdeeling, alsnog
omgaand aan hem op te geven, opdat deze nog in het jaarboekje 1935 kunnen
worden aangebracht. van Heusden.

De penningmeester der Maatschappij verzoekt den leden van het Hoofdbestuur,
den leden en plaatsverv. leden van den Centralen Raad en den leden van commis-
sies, ingesteld door het Hoofdbestuur, hun declaraties over 1934 wel te willen in-
zenden uiterlijk 20 December a.s., opdat deze vóór het afsluiten der boeken kunnen
worden voldaan. De leden van het Hoofdbestuur echter eerst na de op 19 December
te houden vergadering.

De leden en plaatsverv. leden van den Centralen Raad dienen hun declaraties
in bij den secretaris van dien Raad ; de overige leden rechtstreeks bij mij.

Doetinchem. Zeer sterk blijken de runderslachtingen te zijn toegenomen, nl.
van 564 in 1932 tot 1895 in het verslagjaar. Eensdeels was dit veroorzaakt door het
groot aantal slachtingen voor de Crisis-Rundvee-Centrale, anderdeels, doordat
een vleeschwarenfabrikant ook in 1933 zelf het voor haar fabriek bestemde rund-
vleesch heeft geslacht en ook de slachtingen van de andere slagers met niet minder
dan 41% zijn toegenomen. Eveneens namen de slachtingen van vette kalveren
met ruim 84% toe. Die van de varkens verminderden met 24%.

Cysticercosis kwam voor in 3,65% der runderen, waarvan 0,45% in levenden
toestand.

Winterswijk. Ook hier weer toeneming van het aantal slachtingen van runderen
en kalveren en afneming van dat der varkens, o.a. van 5511 stuks in 1932 tot 2271
in 1933. Behalve aan het slachthuis wordt te W. ook nog gekeurd bij een filiaal
van de N.V. Zwanenberg, welke firma dus vrijstelling heeft van de verplichting tot
slachten op het gemeenteslachthuis. Voor deze keuring zijn zelfs een keurings-
veearts en 2 hulpkeurmeesters werkzaam. In 1933 zijn bij genoemde firma geslacht
12784 varkens, zeker geen klein aantal.

Het aantal gevallen van Cysticercosis bedroeg 74 ; waaronder 6 gevallen met een
levensvatbare parasiet. Echinococcen kwamen voor 56 maal bij runderen (van de
2006 stuks), 2 maal bij paarden (72) en 2 maal bij varkens (15055). Tuberculosis
werd vastgesteld bij 113 runderen, 10 vette kalveren en 198 varkens, in totaal een
vermeerdering van 65%, vergeleken met het vorige jaar. Deze uitbreiding van tu-
berculose in die streek moet worden gezocht in den aankoop van reeds tuberculeuze
runderen uit andere deelen des lands.

Leiden. Met voldoening wordt melding gemaakt van het feit, dat de Raad het
plan tot uitbreiding en vernieuwing van het slachthuis heeft goedgekeurd. De
kosten van dit werk, geraamd ƒ 300.000, zullen worden bestreden uit de middelen
van het afschrijvings- en vernieuwingsfonds en uit een leening. Het plan omvat
den bouw van een nieuwe varkensslachthal met darmwasscherij en stal, vergrooting
van het koelhuis, vernieuwing van het voorkoelhuis, gekoelde pekelinrichting en
opslagplaats voor spek, koelhuis voor andere artikelen dan vleesch en een vrieshuis.

Het totaal aantal geslachte dieren bedroeg 40381, tegen 39645 in 1932. Meer
werden geslacht runderen en kalveren, minder vooral varkens. Het aantal gestorven
en in nood gedoode dieren is zeer toegenomen, waarschijnlijk tengevolge van het
feit, dat het slacht- en keurloon wordt terugbetaald bij algeheele afkeuring.

Het aantal slagerswinkels bedroeg 99, verkoopers van bevroren vleesch 15 en
vleeschwarenwinkels 290. Er werden 2156 inspecties verricht, waarvan 1624 bij
slagers en vleeschwarenverkoopcrs, 325 bij boden en schippers en 207 in de goederen-
loodsen der spoorwegen.

De tuberculose blijkt te L. zeer sterk verbreid te zijn : bij runderen werd deze
ziekte in 46,04% waargenomen en bij varkens in 9,89%. Eveneens komt de cysti-
cercosis in die streek veel voor. Bij 46 runderen werd deze parasiet levend aange-
troffen en bij 412 runderen afgestorven.

Breda. Evenals het vorige jaar heeft dit verslag, vergeleken met andere jaarver-
slagen, een eenigszins afwijkend karakter ; het is n.1. rijkelijk voorzien van grafieken.
Allereerst is er een grafiek van het totaal aantal slachtingen. Daaruit blijkt, dat het
aantal slachtingen van runderen, kalveren en schapen is gestegen, dat van de var-
kens is afgenomen. Merkwaardig is, dat niet het aantal runderen afnam, maar wel
het aantal K.G. geslacht gewicht (in Breda heeft men het K.G. tarief). Vast staat,
dat de binnenlandsche consumptie van varkensvleesch en rundvleesch, sinds het

invoeren der crisismaatregelen, zeer is gedaald. Sinds 27 October zijn er crisis-
slachtingen geweest, waardoor er een groote bedrijvigheid kwam.

Afgezien van het aantal geslachte dieren, was het soort dezer crisisrunderen ook
niet eerste klasse, met als gevolg moeilijker keuring en vermeerderde werkzaam-
heden. Ook was de massa te verwerken afgekeurde deelen zeer groot, wat, in ver-
band met het feit, dat al dit afgekeurde materiaal naar een op 17 K.M. afstand lig-
gende heideontginning moest worden gebracht, om daar te worden begraven, zeer
veel kosten met zich bracht.

Aan de cysticercosis worden een 2-tal grafieken gewijd. Men vindt o.m. een curve,
waarin de aantallen gevallen geconstateerde finnen (zoowel levende als afgestorven
exemplaren) kwartaalsgewijze zijn weergegeven. Als een bijzonderheid wordt ver-
meld, dat uit deze grafiek zou zijn gebleken, dat vooral in het 3de kwartaal van het
jaar de meeste finnen worden gevonden, een feit, dat al jaren lang in eiken keurings-
dienst bekend is. In een hoekteekening, waarin een grafiek is afgedrukt over het
verband tusschen den leeftijd van het rund en het aantal gevonden finnen, ziet men,
dat vooral bij jongere dieren de finnen worden aangetroffen, ook al een alom be-
kend feit. De vraag wordt gesteld, of de infectie bij het rund slechts eenmaal effect
heeft. Inderdaad is het zeer merkwaardig, dat men, terwijl zoowel jonge als oude
dieren een zelfde infectiekans hebben, in het algemeen bij de jongere dieren deze
parasieten aantreft. Zou hier misschien iets van immuniteit in het spel kunnen zijn ?

Ook vindt men nog een kaartje van West-Noord-Brabant, waarop de verspreiding
der finnen over de verschillende plaatsen, om Breda gelegen, is aangeteekend. Een
opmerking wil ik hierbij maken, nl. dat, al is nu de stal, waarvan een besmet gebleken
rund afkomstig is, bekend, het nog niet vast staat, dat dit dier daar dan ook de be-
smetting heeft opgeloopen.

Bij het constateeren van een fin bij een slachtdier wordt te Breda zoo mogelijk
het adres nagespeurd van den oorspronkelijken eigenaar en hem in overweging ge-
geven, dat, indien er bij een of meer zijner gezinsleden vage buikklachten bestaan,
den betreffenden brief aan den dokter te toonen. Hetzelfde wordt gedaan bij runderen
met open tuberculose, van welke gevallen eveneens weer een kaartje is afgedrukt.

Tenslotte noem ik nog een personeelschema, een bloed-opvangschema en een
schema van het kilogramtarief, welke aan dit verslag zijn toegevoegd.

Rheden. Uit een tabel over de vleeschconsumptie in den kring Rheden, verkregen
door voor alle slachtdieren een gemiddeld gewicht aan te nemen en dan het totaal
aantal K.G. vleesch te deelen door het getal inwoners van den kring, blijkt, dat ook te
R. het vleeschverbruik zeer is afgenomen ; het is n.1. gedaald van gemiddeld 45,3 K.G.
per hoofd van de bevolking in 1932 op 39,7 K.G. in 1933.

Voor het eerst sinds 1929 ziet men een daling van het totaal aantal slachtingen.

Cysticercosis kwam voor bij runderen in 7,8% en bij graskalvercn in 10,5% ;
28 maal waren de finnen levend. Uit een klein grafiekje blijkt duidelijk, dat sinds
de opening van het slachthuis het percentage cysticercosis bij runderen belangrijk
is toegenomen. Tuberculosis kwatn voor bij 3,9% der runderen en 3,6% der var-
kens ; echinococcen bij 0,14% der runderen, 30,3% der paarden en 1,2% der
varkens.

Enschede. Ook hier een sterke vermindering van het aantal slachtingen van var-
kens. Einde 1933 waren te Enschede en Lonneker 161 slagerswinkels; het aantal
inspecties bedroeg 425, terwijl inspectie van vleeschwarenwinkels en markt 336 maal
plaats vond.

Tuberculose-percentage was bij runderen 12,19% en varkens 2,64%. Finnen
werden aangetroffen 162 maal bij runderen, waarvan 20 levensvatbaar.

Van de winst werd ƒ 24.916,54 uitbetaald aan de gemeente en ƒ 28,21 bestemd
voor een uitbreidingsfonds.

Arnhem. Alhoewel het gemeentebestuur van A. aan de Crisis-Rundvee-Centrale
zeer gunstige voorstellen heeft gedaan, werden te A. geen Crisis-Runderen geslacht

zoodat van deze werkverruiming het slachthuis niet profiteerde. Natuurlijk nam
ook het aantal slachtingen van varkens af. Op 31 Dec. bedroeg het aantal slagerijen
142 en vleeschwarenwinkels 299, waaraan respectievelijk 2280 en 2882 bezoeken
werden gebracht.

Het bacteriologisch onderzoek vond 115 maal plaats, met in 9 gevallen een positief
resultaat, n.1. bij een rund met mastitis (coli) ; rund met enteritis (coccen) ; rund
met metritis (Gram negatieve bewegelijke bacillen) ; kalf met bronchopneumonie
(Gram negatieve bacillen) : kalf met miliair necrose (gartnf.r-bacillen) ; 2 nuchtere
kalveren met miliair-necrose (gartner-bacillen) ; nuchter kalf, noodslachting
zonder macroscopisch waarneembare afwijkingen (colibacillen) ; schaap met endo-
carditis (coccen). Kook- en braadproef werd 52 maal verricht, met 8 maal positief
resultaat, n.1. bij 7 varkens, cryptorchiden, en bij 1 rund.

Cysticercosis kwam voor bij 3.64% der runderen en 2,41% der kalveren. Levende
parasieten werden aangetroffen bij 45 runderen of 0,63%, en 4 graskalveren of 0,74%.
In het cysticercosis-onderzoek werd systematisch ook de slokdarm betrokken. Het
echinococcen-percentage bedroeg bij runderen 0,7%, paarden 12,6% en varkens
3.2%-

Het aantal gevallen van tuberculose bedroeg bij runderen 527 of 7,34%, bij
varkens 362 of 3,94%, bij vette kalveren 8 of 0,3% en bij graskalveren 6 of 1,1%.

Het gemiddeld vleeschverbruik per hoofd van de bevolking werd geschat op
49,6 K.G. ; in 1932 was dit 54 K.G., zoodat ook hier een daling valt te constatecren.
Vergeleken met het gemiddeld cijfer voor ons geheele land, hetwelk ongeveer 40 K.G.
bedraagt, is het Arnhemsche cijfer toch nog hoog.

Winst bedroeg ƒ 39.106,13, waarvan in de reserve voor algemeene doeleinden
werd gestort f 1955,31, terwijl de rest werd uitgekeerd aan de gemeente.

Het besluit van den raad van Achtkarspelen tot wijziging van de instruc-
tie van den keuringsveearts en hulpkeurmeester, neerkomende op een
salarisverlaging, door Gedep. Staten goedgekeurd. Beroep van den In-
specteur vergeefsch.

Op 31 Jan. 1934 besloot de raad van Achtkarspelen de instructie van den keu-
ringsveearts in dier voege te wijzigen, dat art. 22 komt te luiden : ,,De jaarwedde
van den keuringsveearts bedraagt, zoolang deze door één hulpkeurmeester wordt
bijgestaan ƒ2235,— indien bij gehuwd of gehuwd geweest, en ƒ 2210,— indien hij
ongehuwd is", alsmede de instructie van den hulpkeurmeester in dier voege, dat
art. 21 komt te luiden : ,,De jaarwedde van den hulpkeurmeester bedraagt ƒ 1675,-
indien hij gehuwd of gehuwd geweest en ƒ 1660,— indien hij ongehuwd is".

Nadat Gedeputeerde Staten van Friesland deze raadsbesluiten hadden goedge-
keurd, is de betrokken Inspecteur bij de Kroon in beroep gekomen, daarbij aan-
voerende:

dat hij deze goedkeuring niet in het belang van den betreffenden dienst kan
achten ;

dat de raad van A. reeds 14 Maart 1932 een tweetal besluiten heeft genomen,
strekkende om de jaarwedden van de ambtenaren bij den vleeschkeuringsdienst
voor het tijdvak van 1 Jan. 1932—1 Jan. 1935 op een lager bedrag vast te stellen
en wel die van den keuringsveearts van ƒ 2400,— te brengen op ƒ 2260,— en die
van den hulpkeurmeester van ƒ 1800,— op ƒ 1710,— ;

dat Gedep. Staten het laatstbedoelde besluit niet goedkeurden, uit overweging,
dat de jaarwedden van het keuringspersoneel reeds lager zijn dan die van collega\'s
in andere gemeenten en zij in dit geval bezwaar tegen vermindering der jaarwedden
meenen te moeten maken ;

dat het door den Raad daartegen ingestelde beroep bij de Kroon is ongegrond
verklaard ;

dat hij het niet geoorloofd acht deze wedden thans nog veel verder te verlagen :

dat de omstandigheid, dat de gemeente A. als „noodlijdend" is verklaard, geen
aanleiding mag vormen tot het verlagen van jaarwedden, welke niet in overeenstem-
ming zijn met den aard en den omvang van de te verrichten werkzaamheden ;

dat de keuringsveearts nog aanzienlijke onkosten voor zijn vervoer uit zijn wedde
heeft te bestrijden ;

dat de vleeschkeuringsdienst in de laatste jaren steeds een winst van ruim ƒ4000,—
heeft opgeleverd, zoodat eenerzijds blijkt, dat de uitvoering van de Vleeschkeurings-
wet te A. geen schuld kan dragen aan de z.g. „noodlijdendheid" dier gemeente,
anderzijds het verwondering wekt dat de salarissen niet in overeenstemming zijn
gebracht met de er voor te verrichten werkzaamheden.

De Kroon overwoog, dat de toestand der openbare kassen thans allerwege tot
bezuiniging dringt, zoodat Gedep. Staten terecht haar goedkeuring hebben ver-
leend aan de bovengenoemde besluiten der gemeente A. Ook is Zij van meening,
dat, alhoewel Zij in 1932 het door den raad ingestelde beroep ongegrond heeft ver-
klaard, sindsdien de financieele omstandigheden der openbare lichamen zooveel
slechter zijn geworden, dat een verdergaande bezuiniging ook op de salarissen on-
vermijdelijk is. Zij wijst er bovendien nog op, dat reeds 18 December 1933 de Mi-
nister van Binnenl. Zaken bij het gemeentebestuur van A. er op heeft aangedrongen
over te gaan tot een verlaging van salarissen en loonen van ambtenaren en werk-
lieden met 8% voor ongehuwden en 7% voor gehuwden, aan welken aandrang het
bedoelde gemeentebestuur bij de onderhavige raadsbesluiten heeft voldaan.

De Kroon meent, dat onder deze omstandigheden het bestreden besluit van
Gedep. Staten behoort te worden gehandhaafd en heeft bij besluit van 24 October
1934 het beroep van den Inspecteur ongegrond verklaard.

De gemeenteraad van Rotterdam heeft in een van haar laatste vergaderingen een
voorstel aangenomen tot wijziging van de verordening op de slachtrechten aan het
abattoir. Deze verlaging geldt voor de vlecschwarenfabrieken, welke runderen voor
de Veehouderij-Centrale zullen slachten en die bij het thans geldende tarief van
ƒ 4,— per rund niet in staat zouden zijn aan deze slachting deel te nemen. Teneinde
het slachten van crisis-runderen mogelijk te maken, het derven van slachtrechten
te voorkomen en tevens voor het slachterspersoneel meer werkgelegenheid te ver-
krijgen, heeft de raad dit voorstel van B. en W. aangenomen.

Een uiteenvallen van den gemeenschappelijken keuringsdienst Mar-
kelo-Goor-Diepenhcim te wachten ?

In een raadsvergadering van de gemeente Markelo kwam de gemeenschappelijke
keuringsdienst met Goor en Diepenheim ter sprake, en bleek men niet tevreden met
cle bestaande regeling, volgens welke Markelo de helft, Goor een derde en Diepen-
heim een zesde van de kosten moet betalen. De voorzitter deelde mede, dat het re-
sultaat van onderlinge besprekingen is geweest, dat de 3 gemeenten accoord zullen
gaan met een regeling, waarbij aan Gedep. Staten de beslissing wordt gelaten. De
raad kon zich echter met dit resultaat niet vereenigen, zoodat B. en VV. nu zullen
trachten toestemming te verkrijgen tot het zich afscheiden van den bestaanden kring
en het vormen van een eigen keuringsdienst.

Zoowel Boskoip, Bodegraven als Nieuicerkerk aan den IJsel hebben besloten de destruc-
tie aan de „Gekro" op te dragen.

In een raadsvergadering van den gemeenteraad van Dinteloord is, op voorstel van
B. en W. besloten tot intrekking van het raadsbesluit, waarbij de keurlooncn voor
de z.g. crisis-runderen, bestemd voor het inblikken, waren verlaagd, daar de Mi-
nister van Binncnlandsche Zaken te kennen heeft gegeven, dat bij niet intrekking
de Koninklijke Goedkeuring daaraan zou worden onthouden.

De Staatscourant van 27 October bevat in bijvoegsel de statuten van de ver-
eeniging „Federatie van Overheids- en andere Destructoren in Nederland", ge-
vestigd te Amsterdam.

Deze vereeniging heeft in de eerste plaats ten doel, de samenwerking der destruc-
toren te bevorderen en hunne gemeenschappelijke belangen te behartigen, terwijl

zij ook de maatregelen zal bevorderen, die de Regeering, in verband met de destruc-
tie, gewenscht acht.

Uit een aan onze Redactie gericht schrijven blijkt, dat alle in Nederland wer-
kende destructie-bedrijven als lid zijn toegetreden.

Het tot stand komen van deze federatie moet met ingenomenheid worden be-
groet. Verbetering op het gebied der destructie zal op deze wijze gemakkelijker
bereikt worden. Men mag het aan de waakzaamheid der Regeering overlaten te
voorkomen, dat door deze vereeniging een over het geheele land werkende trust
wordt geschapen, waardoor de belangen van de vele andere groepen van belang-
hebbenden bij het destructiewezen zouden kunnen worden geschaad.

L. L. E. Beuvery, iste Voorzitter; G. van Eck, iste Secretaris; R. Schuur-
mans, Penningmeester, Joh\'s Kraai, 2de Voorzitter ; A. A. Oskam, 2de Secretaris.

De N.V. Organon. te Oss, deelde ons mede dat, in verband met de proef-
nemingen van Grzycki (zie referaat in de afl. van 15 Oct. j.I.), zij onder
de aandacht van de heeren dierenartsen brengt, dat zij aan diegenen, die in
deze behandeling belang stellen, gaarne kosteloos Insuline zal verstrekken.

Collega\'s die, bij voorkomende gevallen, van dit welwillend aanbod gebruik
maken, zullen den uitslag der behandeling wel in het tijdschrift willen bekend
maken.

N.V. Koninklijke Pharmaceutische Fabrieken v.h. Brocades—Stheeman
en Pharmacia, Meppel.

Door bovengenoemde vennootschap werd op 7 November 1934, ter vervanging
van de in Mei 1933 door een hevige ontploffing vernielde kantoren en magazijnen,
gelegen aan de Boompjes te Rotterdam, een geheel nieuw gebouwen-complex,
gelegen aan de Struisenburgstraat 8—10, geopend.

Het complex bestaat uit een twee verdiepingen hoog hoofdgebouw, twee ge-
bouwtjes voor vuur-gevaarlijke en explosieve stofTen, garage met bovenwoning
en kleedkamergebouwtje. Onnoodig te zeggen dat de meest uitgebreide maat-
regelen genomen zijn om herhaling van genoemde ramp te voorkomen. Kantoren
en magazijnen zijn geheel uit onbrandbaar materiaal opgetrokken, terwijl zij alle
door stalen branddeuren van elkaar gescheiden zijn.

Uil de door de Directie bij de opening gehouden toespraak, waarbij ook den
Heer Burgemeester van Rotterdam aanwezig was, bleek lot welke grootc hoogte
de vennootschap, ontstaan uit samensmelting en opneming van verschillende zaken,
zich reeds ontwikkeld heeft. Alleen de mededeeling dat bij de vennootschap 650
menschen werkzaam zijn, zegt voldoende.

Wij sluiten ons gaarne aan bij de vele gelukwenschen de N.V. dien dag gewor-
den ; zooals deze zaak geheel op moderne leest geschoeid is kan het niet anders
of zij moet hare vele afnemers tot volle tevredenheid kunnen bedienen.

Door de Nederlandsche Veehouderij-Centrale is een bekendmaking gericht aan
de rundertuberculose-bestrijdingsorganisaties in verband met de overneming van
aan bovengenoemde ziekten lijdende runderen, aan welke bekendmaking het vol-
gende wordt ontleend :

het oordeel der commissie van overneming zonder bezwaar voor de slacht kunnen
worden verkocht, worden niet overgenomen. Overigens kunnen zoowel drachtige
als guste dieren, aan bovengenoemde ziekten lijdende, worden overgenomen.

De dieren, lijdende aan tuberculose, moeten toebehooren aan leden van door de
Nederlandsche Veehouderijcentrale erkende tuberculose-bestrijdings-organisaties,
welke leden bovendien :

3. zich verbinden bij aankoop voor aanvulling van hun veestapel slechts niet-
reactiedieren aan te koopen.

Het vee moet aangeboden worden door den eigenaar persoonlijk onder over-
legging van een verklaring „in duplo" van den dierenarts, belast met het onderzoek,
waaruit blijkt, dat de opruiming in het werkelijk belang is van de tuberculose-
bestrijding onder dien veestapel. Deze verklaring behoeft het fiat van den betrokken
Inspecteur van den Veeartsenijkundigen Dienst.

Voor de dieren lijdende aan paratuberculose wordt eveneens een zelfde ver-
klaring „in duplo" van den met het onderzoek belasten dierenarts vereischt, welke
verklaring ook weder behoeft het fiat van den Inspecteur\'

Runderen van veehandelaren, lijdende aan één der genoemde ziekten, worden
niet overgenomen.

Mason, J. H., and Alexander, R. A., Heartwater in Sheep. The Weil-Felix
reaction and an investigation into the bacterial content of the blood with particular
reference to the use of K-medium.

Nif.schulz, O., Bedford, G. A. H., and du Toit, R. M., Results of a mosquito
survey at Onderstepoort during the summer 1931/32 in connection with the trans-
mission of horsesickness.

Nieschulz, O., and du Toit, R. M., Handling mosquitoes for experimental
purposes under South African conditions.

Marais, J. S. C., and Rimington, C., Isolation of the poisonous principle of Dimor-
photheca cuneata I.ess.

Steyn, D. G., Recent investigations into the toxicity of known and unknown
poisonous plants in the Union of South Africa.

Curson, H. H., Studies on Sex Physiology XI. The relationship between a cor-
pus luteum verum and the corresponding pregnant horn.

Rimington, C.. and Quin, J. I., Studies in the photosensitisation of animals in
South Africa, VII. The nature of the photosensitising Agent in Geeldikkop.

Rimington, C., Recent advances in the Chemistry of the Plasma Proteins and
their Complexes.

Louw, J. G., A routine method for the determination of soluble ash in plant
material.

Curson, H. H.. and Belonje, C. E., Anatomical Studies No. 41. Prenatal death
in the Merino ewe associated with deformity of the cervix uteri.

van der Walt, S. J., and de Boom, H. P. A., Anatomical-Studies No. 42. Polydac-
tylism in a pig.

Curson, H. H., Anatomical Studies No. 43. Two cases of missing incisor teeth
in the horse.

Curson, H. H., Anatomical Studies No. 44. On two anomalies arising from the
embryonic small intestine.

Marais, 1. P., and Sutton, G. D., Anatomical Studies No. 47. Previous Urachus
in a bull calf.

Curson, H. H., Anatomical Studies No. 48. On a case of Brachygnathia superior
in an ox.

Curson, H. H., Anatomical Studies No. 49. On a deformity of the shoulder joint
in a pig.

(De cijfers tussen haakjes duiden het aantal vroeger vastgestelde gevallen aan
die i October niet waren genezen).

Mond- en Klauwzeer : bij 2880 (3179) eigenaars, waarvan in Groningen bij 369
(253) ; Friesland bij 2319 (2823) ; Drenthe bij 77 (15) ; Overijsel bij 18 (37) ; Gel-
derland bij 34 (24) ; Utrecht bij 9 ; Noordholland bij 29 (15) ; Zuidholland bij 18
(2) ; Zeeland bij 4 (8) ; Noordbrabant bij 3 (2) eigenaars.

Scabies (sarcoples en dermatocoptes) bij paard en schaap-, 179 gevallen bij 13 cig. (66
bij 10 eig.), waarvan in Groningen (11, waarbij 9 paarden, bij 2 eig.) ; Friesland
29 bij 4 eig. (3 bij 1 eig.) ; Drenthe (8 bij 3 cig.) ; Gelderland 150 bij 9 eig. (7 bij
2 eig.) ; Utrecht (25 bij 1 eig.) ; Zuidholland (12 bij 1 eig.).

Rotkreupel bij schapen : 231 gevallen bij 17 eig. (975 bij 52 eig.) ; waarvan in Gro-
ningen 21 bij 1 eig. (148 bij 6 eig.) ; Friesland 4 bij 1 eig. (367 bij 19 eig.) ; Drenthe
2 bij i eig. (108 bij 9 eig.) ; Gelderland (28 bij 4 eig.) ; Utrecht 64 bij 6 eig. (79
bij 4 eig.) ; Noordholland 25 bij 2 eig. (107 bij 4 cig.) ; Zuidholland 115 bij 6 eig.
(138 bij 6 eig.).

Anthrax : 22 gevallen bij 20 eig., waarvan in Groningen 1 ; Friesland 2 bij 2 eig. ;
Drenthe 1 (varken) ; Overijsel 2 bij 2 eig. ; Gelderland 4, waarbij 1 paard, bij 3
cig. ; Utrecht 1 ; Noordholland 2, waarbij 1 varken, bij 2 eig. ; Zuidholland 1 ;
Noordbrabant 8, waarbij 1 paard en 1 varken, bij 7 eigenaars. Vr.

Prof. Dr. W. I,. Huber, toegekend rang en titel van Inspecteur bij den Burg.
Veeartsenijk. Dienst.

Dr. L. W. M, Lobel, tijdelijk belast met waarneming betrekking van Directeur
van het Veeartsenijk. Instituut te Buitenzorg.

Tot de belangrijkste vraagstukken waarvoor de vleeschhygiënisten
zich zien geplaatst, mag zeer zeker gerekend worden het voorkomen
en de bestrijding van vleeschvergiftigingen. Voor een niet gering
gedeelte heeft de wetenschappelijke vleeschkeuring hieraan haar be-
teckenis te danken. Tot de schadelijkste eigenschappen die vleesch kan
bezitten mag men wel rekenen die, welke aanleiding geven tot het
ontstaan van z.g. vleeschvergiftigingen. De problemen betreffende de
aetiologie, vooral over de samenhang tusschen dierziekten en vleesch-
vergiftigingen, hebben zich steeds in een groote belangstelling mogen
verheugen. Veel daaromtrent is daardoor thans reeds bekend geworden,
zoodat sommige deskundigen reeds beweren dat er eigenlijk van een
„paratyphusvraagstuk" niet meer gesproken kan worden. De praktijk
echter leert dat vleeschvergiftigingen vaak nog gehuld zijn in een
waas van geheimzinnigheid, waardoor een bestudeering van de fac-
toren die van invloed kunnen zijn op het tot stand komen ervan zeer
zeker nog van voldoende belang moet worden geacht.

Verschillende publicaties der laatste jaren wijzen op de groote be-
teekenis van de bepaling der waterstofionen-concentratie voor de
vleeschkeuring. Niet alleen werd aangegeven dat de reactie van invloed
is op het bederf van vleesch, maar ook werd, zij hel op meer theoreti-
sche gronden, een vrij groote waarde toegekend aan het verband
tusschen de reactie van vleesch en het tot stand komen van vleesch-
vergiftigingen. Vooral deze laatste mcening werd aan een meer diep-
gaand onderzoek onderworpen.

Zoo schrijft Andrjewsky (Zeitschrift f. Inf. Kr. d. Haust. 1927) :
„Es kommt im Fleisch von infolge bestimmter Erkrankungen oder
Entkräftung durch den Transport notgeschlachteter Tiere nicht zur
Bildung einer normalen Säuremenge, sodasz das Fleisch ständig fast
neutral bleibt. Es ist bekannt dasz alle Bakterien, spezifische wie nicht
spezifische, welche Giftprodukten im Fleisch hervorrufen, sich auf
neutralen Nährboden rascher und energischer vermehren als auf einem
Nährboden, welcher bis zu \\ % und mehr Säure enthält, wie dies im
Fleisch gesunder Schlachtliere zu sein pflegt. Dadurch steigt offen-
sichtlich in hohem Grade die Gefahr, dasz praktisch das Fleisch aus
Notschlachtungen mit einer derart groszen Anzahl Bakterien und mit
einer derart groszen Menge von Giftprodukten konsumiert wird, dasz
es zur Fleischvergiftung kommt".

Echter door geen enkel experiment heeft hij zijn meening gestaafd.
Ook uit de conclusies van Schoon (Diss. Utrecht 1931) blijkt dat hij

een groote waarde toekent aan de reactie van vleesch voor het tot
stand komen van vleeschvergiftigingen. Hij meent er in geslaagd te
zijn een verklaring te geven voor het feit dat het altijd weer vleesch
is van zieke dieren dat aanleiding geeft tot vleeschvergiftigingen. Op
duidelijke wijze geeft hij aan het verschil in reactiecurve bij gezonde-
en zieke of vermoeide dieren. Terwijl toch bij normale slachtdieren
het vleesch binnen 24 uur een zure reactie heeft, blijft bij zieke- en
vermoeide dieren, door een verminderd glycogeengehalte van de mus-
culatuur en als gevolg daarvan een verminderde melkzuurvorming,
de reactie alcalisch. Tevens toonde Schoon experimenteel aan dat
alcalisch vleesch sneller in bederf overgaat dan zuur, dus een betere
voedingsbodem voor bacteriën is. Indien nu, zoo zegt hij, bacteriën
behoorende tot de coli-typhus groep op zulk alcalisch vleesch terecht
komen zal een snelle bacterievermeerdering plaats hebben en kan het
na gebruik van dit vleesch gemakkelijk komen tot ziekteverschijnselen
bij den mensch. Hij gaat dus uit van de veronderstelling dat vleesch-
vergiftigingen meestal een gevolg zijn van postmortale infecties en dat
er nu verschillen in den toestand van het vleesch moeten zijn die be-
slissen over het al of niet ontstaan van een vleeschvergiftiging. Onder
die verschillen noemt hij dan als voornaamste het reactieverschil.
Indien inderdaad de meeste vleeschvergiftigingen zouden ontstaan
door postmortale infecties, zou ik geheel met deze uiteenzetting van
Schoon kunnen instemmen.

Wil men de beteekenis van de reactie van vleesch voor het ontstaan
van vleeschvergiftigingen beoordeelcn, dan is het dus allereerst noodig
een juist inzicht te hebben in het vraagstuk : intravitale- contra post-
mortale infecties.

Voor het tot stand komen van een vergiftiging is naast andere fac-
toren (zooals de virulentie en toxiciteit der bacteriën en de resistentie
van dengene die het vleesch nuttigt) het aantal der in het vleesch
aanwezige kiemen van zeer groote beteekenis. Onverschillig de wijze
van infectie kunnen tal van andere factoren dan de reactie (tempera-
tuur, bewerking, behandeling, verkleining enz.) een overheerschcndcn
invloed hebben op het ontstaan van een voor een vleeschvergiftiging
noodzakelijk aantal bacteriën, zoodat het aan twijfel onderhevig is of
de reactie wel van zoo groote beteekenis is als Schoon meent te mogen
aannemen.

Jarenlang heeft de meening van von Ostertag, dat de meeste
vleeschvergiftigingen veroorzaakt worden door postmortale infecties,
grooten aanhang gehad. De meeste statistieken hieromtrent wijzen ook
ongetwijfeld in deze richting. Van allesoverheerschenden invloed hierop
is natuurlijk welke criteria men stelt voor het aannemen van een intra-
vitale- of postmortale infectie. Von Ostertag geeft aan dat een post-
mortale infectie van het vleesch aan te nemen is als :

a. de dieren waarvan het vleesch afkomstig is bij de keuring gezond
bevonden werden ;

b. bij de zieke dieren het bacteriologisch vleeschonderzoek geen
vleeschvergiftigers aangetoond heeft ;

c. de ziektegevallen slechts na het gebruik van bewerkt vleesch
(gehakt, worst) optreden terwijl het vleesch van hetzelfde slachtdier
overigens bij gewone toebereiding in heele stukken onschadelijk blijkt
te zijn.

Bezien wij deze criteria eens wat nader dan blijkt dat zij alle voor
aanvechting vatbaar zijn. Het gezond bevinden bij de levende keuring
sluit toch zeker nog niet uit dat een dergelijk dier niet aanleiding zou
kunnen geven tot een vleeschvergiftiging. Latent geïnfecteerde dieren
zullen doorgaans geen ziekteverschijnselen te zien geven maar kunnen
toch schadelijk zijn voor den mensch. Wat het 2e criterium betreft :
indien een slachtdier aanleiding geeft tot een vleeschvergiftiging niet-
tegenstaande het bacteriologisch werd onderzocht, sluit dit een intra-
vitale infectie nog niet uit. Dit criterium zou een grootere waarde
hebben als elk bacteriologisch vleeschonderzoek verricht werd zooals
de nieuwste inzichten vereischen, dus een uitgebreid onderzoek van
organen eventueel met behulp van een Anreicherungsmethode, welke
beoogt den groei van de eene bacteriesoort te remmen en den groei
van een andere bacteriesoort te stimuleeren (zie hierover de reeds
verschenen publicatie van mijn hand, Tijdschr. v. Diergeneesk. 1934.,
afl. 19, i Oct., blz. 1037). Zooals het onderzoek vroeger en ook thans
nog in veel gevallen gebeurt, was de mogelijkheid zeer zeker niet
uitgesloten dat slachtdieren, hoewel zij bacteriologisch waren onder-
zocht, toch aanleiding tot vleeschvergiftiging gaven. Ook het 3e cri-
terium is aanvechtbaar. Indien n.1. gehakt of worst aanleiding geeft
tot een vleeschvergiftiging sluit dit ook een intravitale infectie nog
niet uit. Spaarzaam geïnfecteerd vleesch zal in de meeste gevallen
geen ziekteverschijnselen veroorzaken ; echter in hieruit bereid gehakt
zullen de bacteriën zich zeer sterk vermeerderen. Proeven van Zeller
en Beller hebben dit aangetoond. Hieruit volgt dat van een en het
zelfde slachtdier onverdeeld vleesch onschadelijk kan zijn en gehakt
aanleiding kan geven tot een vleeschvergiftiging. De statistieken waar-
mede men het veelvuldig voorkomen van postmortale infecties tracht
aan te toonen, zijn dus zeer zeker niet bewijzend.

Lijnrecht tegenover de meening van von Ostertag staat die van
Standfusz. Volgens dezen auteur is de hoofdbron der vleeschvergifti-
gingen te zoeken in het zieke dier. De groote beteckenis welke nood-
slachtingen hebben voor het tot stand komen van vleeschvergiftigingen
wijst ook zonder twijfel in deze richting. Volgens hem mag een post-
mortale infectie slechts met eenige waarschijnlijkheid worden aange-
nomen als :

b. nog onverkleind vleesch, organen, lymphklieren of beenderen
van het (de) betreffende dier(en) bacteriologisch onderzocht en zelfs

met behulp van een Anreicherungsmethode vrij van vleeschvergiftigers
bevonden zijn of als :

b. in de gevallen dat een bacteriologisch onderzoek van onverkleind
vleesch, organen, lymphklieren of beenderen van het (de) betreffende
dier(en) niet meer mogelijk was, door betrouwbare inlichtingen het
gebruik van vleesch van een in nood gedood- of ziek dier kan worden
uitgesloten. Tegen deze criteria is slechts weinig in te brengen. Zouden
de statistieken opgebouwd zijn met behulp van deze criteria dan zouden
de verhoudingscijfers van intravitale- tegenover postmortale infecties
geheel anders geweest zijn.

Op welke wijze veroorzaken nu zieke dieren vleeschvcrgiftigingen ?
Zouden deze op postmortale infecties berusten dan zou het vleesch
bij de slachting of bij de verwerking moeten worden besmet. Men kan
met Elkeles instemmen dat hiertoe de volgende mogelijkheden bestaan:

b. besmetting door menschen die bij de bewerking of de bereiding
betrokken zijn (slagers, keukenpersoneel) ;

ad a. Tot de echte postmortale infecties kan men deze gevallen niet
rekenen, daar de bacteriën toch ook reeds tijdens het leven in contact
zijn met het dier. Bovendien hebben door mij verrichte experimenten
over den dieptegroei van bacteriën in vleesch aangetoond dat een
infectie van geheele slachtdieren, kwarten of grootere stukken vleesch
door darminhoud zeer onwaarschijnlijk is.

ad b. Uitscheiding van paratyphus B bacillen komt bij den mensch
vrij veelvuldig voor ; echter niet een uitscheiding van cchte vleesch-
vergiftigingsbacillen (enteritidisbacillen).

ad c. De meening dat paratyphusbacillen sterk verbreid in de natuur
voorkomen kan niet gehandhaafd worden. De meeste bevindingen in
de natuur betreffen een voorkomen in voedingsmiddelen, hetgeen
meestal berust op een reeds geïnfecteerd zijn van bij de bereiding
gebruikte dierlijke producten (vleesch, melk, eieren).

Hieruit mag geconcludeerd worden dat postmortale infecties van
vleesch wel zeer weinig zullen voorkomen. Tegen de postmortale
infecties pleit ook het feit dat geen of slechts enkele sporadische gevallen
bekend geworden zijn dat typhus bij den mensch optrad tengevolge
van het nuttigen van vleesch, niettegenstaande uitscheiding van typhus-
bacillen bij den mensch meer voorkomt dan uitscheiding van enteritidis-
bacillen.

Vele publicaties uit de laatste jaren wijzen meer op de beteekenis
van de intravitale infecties. Herhaaldelijk blijkt toch dat indien een
slachtdier aanleiding geeft tot een vleeschvergiftiging, verscheidene
dieren van den stal van herkomst geinfecteerd zijn. Meer en meer
komt men tot het inzicht dat onder de slachtdieren infectieziekten

voorkomen veroorzaakt door enteritidisbacUlen. Deze ziekten kunnen
zich beperken tot een of meer stallen (stalinfectie) of zij kunnen zich
voordoen in een geheele streek. Bij een algemeene storing van den
gezondheidstoestand van een dier kan het komen tot een primaire
infectie, veroorzaakt door bacillen uitscheidende dieren welke in de
omgeving gehouden worden of tot een secundaire- (auto) infectie vanuit
het darmkanaal. Tevens kan door den minderen weerstand een min of
meer sterke verspreiding dezer bacteriën door het lichaam plaats hebben.

Bij een eenvoudig bacteriologisch vleeschonderzoek is het mogelijk
dat bij spaarzaam geinfecteerde dieren geen paratyphusbacillen worden
ontdekt, deze dieren dus in consumptie komen en tot vleeschvergiftiging
aanleiding geven. Daarom is het gewenscht dat in ons land voorschriften
worden gegeven betreffende de techniek van het bacteriologisch vleesch-
onderzoek.

Welke rol speelt nu de reactie van vleesch voor het tot stand komen
van vleeschvergiftigingen ? Een groot aantal proeven werd gedaan
over den groei van bacteriën in en op alcalisch- en zuur vleesch. De
techniek der proeven om den dieptegroei na te gaan was in het kort
als volgt. Steriele langwerpige stukken vleesch worden opgehangen in
Weck-flesschen waarbij het glazen deksel vervangen was door een
zwaar koperen deksel voorzien van een haak. Deze flesschen worden
vooraf gesteriliseerd. De ondervlakte van het opgehangen vleesch
wordt nu geïnfecteerd met een bepaalde hoeveelheid cultuur. Na een
bepaald aantal dagen wordt nagegaan hoever de bacteriën zijn inge-
drongen. Daartoe wordt het stuk vleesch met steriele pincetten uit de
flesch gehaald en gebracht in een groote steriele doos. Nu worden
vanaf de entplaats op onderlinge afstanden van i c.m. evenwijdige
sneevlaktcn aangebracht, elke snede met een afzonderlijk steriel mes.
Van elke sneevlakte wordt een cultuur aangelegd in druivensuiker-
bouillon, waardoor men dan te weten komt hoe diep clc bacteriegroei
vanaf de entplaats heeft plaats gehad. Het bleek mij dat de dieptegroei
afhankelijk was van df hoeveelheid opgebrachte bacteriën. Hoe grooter
de entdosis was, hoe dieper een indringen plaats had. Tevens bleek
dat de opgebrachte bacteriën niet alleen direct vanaf de entplaats in
diepte drongen, maar zich tevens vrij snel over de oppervlakte ver-
spreidden en van daaruit, dus langs zijwegen, weer naar binnen drongen.
Het was dus noodzakelijk om in alle verdere proeven, waarbij de zuivere
dieptegroei nagegaan moest worden, den oppervlaktegroei uit te scha-
kelen, hetgeen gebeurde door de zijvlakken van het vleesch te behan-
delen met een desinfectans. De verder genomen proeven wezen uit
dat in het algemeen bacteriën in alcalisch vleesch in een zelfde tijds-
verloop dieper indrongen dan in zuur vleesch. Hiernaast was ook van
belang na te gaan de totale hoeveelheid bacteriën ontstaan in alcalisch-
en zuur vleesch. Hiertoe werd van beide soorten vleesch genomen een
stukje groot 3X2X1 c.m. Beide werden geïnfecteerd met een gelijke
hoeveelheid cultuur en in steriele glasdoozen bewaard gedurende een

bepaalden tijd. Daarna werd het stukje vleesch in een steriele mortier
samen gewreven met 30 gram steriel rivierzand, deze massa gebracht
in 350 c.c. steriele phys. NaCl oplossing en flink geschud. Met behulp
van steriele buisjes phys. NaCl. oplossing werden verschillende ver-
dunningen gemaakt, een bepaalde hoeveelheid gebracht in op 42⁰ C.
afgekoelde agar en platen gegoten. Na 24 uur bebroeden werd het
aantal koloniën geteld met behulp van de kamer van Wolfhügel. Na
eenige dagen waren nu steeds in het alcalische vleesch veel meer bac-
teriën aanwezig dan in het zure. Uit deze proeven blijkt dus dat alcalisch
vleesch een betere voedingsbodem voor bacteriën is dan zuur. Echter
ook andere factoren zijn van niet geringen invloed op de vermeerdering
van in vleesch aanwezige bacteriën zooals de temperatuur, verkleining
tot gehakt of tot worstmateriaal. Bij een samengaan van deze, de
vermeerdering van bacteriën begunstigende factoren, zal een maximale
hoeveelheid bacteriën ontstaan. In bepaalde gevallen kan misschien
de alcalische reactie de beslissende factor zijn, welke noodig is tot
vorming van het voor het ontstaan van een vleeschvergiftiging nood-
zakelijke aantal bacteriën.

Of vleesch geïnfecteerd met enteritidis-bacillen aanleiding kan geven
tot ziekteverschijnselen hangt niet alleen af van het aantal der daarin
aanwezige kiemen, doch ook van de mate waarin deze giftige stoffen
vormen. Het is denkbaar dat de productie van toxine bij alcalische
reactie anders verloopt dan bij zure reactie. Daarom werd ook daarnaar
een onderzoek ingesteld. Gaat men de groote hoeveelheid literatuur
op dit gebied na dan blijkt dat over het wezen der toxinevorming en
toxinewerking zeer uiteenloopende meeningen heerschen. Volgens
sommigen moet de toxische werking dezer bacteriën uitsluitend worden
toegeschreven aan de vorming van endotoxinen (Standfusz, Bahr en
Dyssegaard, A. Meyer e. a.), volgens anderen aan de vorming van
ectotoxinen (Langkau, Chrtstiansen e. a.).

Andere auteurs vonden dat zoowel de endotoxinen als de ectotoxinen
werkzaam zijn (Minna Ries, Karsten, Sara Branham). Bahr en
Dyssegaard kregen bij muizen alleen een toxische werking indien het
toxine parenteraal werd toegediend, in tegenstelling met b.v. Robey,
Day en Sara Branham volgens welke auteurs het toxine ook pathogeen
voor muizen is bij toediening per os. Recente onderzoekingen van de
Amerikanen Verder en Sutton op menschen en apen hebben uitge-
wezen dat een toxische werking alleen optrad indien levende para-
typhusbacillen per os werden toegediend. Met verhitte (gedoode)
culturen gelukte hun dit nooit.

Het vergiftigingsbeeld bij den mensch spreekt ervoor dat het van
endotoxischen aard is, wat ook de meest verbreide meening is. De
acute toxische verschijnselen bij den mensch (braken, diarrhee, hoofd-
pijn enz.) zouden dan ontstaan door uiteenvallen in het maagdarm-
kanaal van een groote hoeveelheid met het voedsel opgenomen para-
typhusbacillen. Per os kon ik met kunstmatig bereid toxine bij muizen

nooit een toxische werking te voorschijn roepen. Het meerendeel der
toxine-proeven werd dan ook gedaan door parenterale (intraperito-
neale) toediening. Deze proeven konden geen verschil aantoonen in
de hoeveelheid toxine, welke in alcalische- en zure bouillon wordt
gevormd.

Wij hebben gezien dat bij infectie met een gelijke hoeveelheid cul-
tuur, na eenige dagen het aantal bacteriën in alcalisch vleesch aan-
merkelijk grooter is dan in zuur. De vraag deed zich nu voor of het
aanwezig zijn van een grooter aantal bacteriën in alcalisch vleesch
gepaard gaat met een grootere schadelijkheid voor den mensch. Van
zelf sprekend kon dit niet experimenteel op den mensch worden nage-
gaan en moest ik mij dus tevreden stellen met proeven op muizen,
als zijnde de meest geschikte proefdieren voor orale infecties met para-
typhus-enteritidis-bacillen. Hierbij bleek mij dat het tijdsverloop tus-
schen orale infectie en sterven der muizen individueel zeer verschillend
was (individueele resistentie). Uit deze proeven kon niet geconcludeerd
worden dat geïnfecteerd alcalisch vleesch schadelijker voor muizen is
clan geïnfecteerd zuur vleesch. De resultaten hier verkregen zijn natuur-
lijk niet zonder meer ook toepasselijk op den mensch. De gevoeligheid
van en de verschijnselen bij den mensch zijn immers zoo geheel anders
(acute toxische verschijnselen). De reeds eerder aangehaalde onder-
zoekingen van Verder en Sutton hebben aangetoond dat de incu-
batietijd en de verschijnselen bij den mensch afhankelijk zijn van het
aantal in het voedingsmiddel aanwezige bacteriën. Uit dien hoofde
kan men dus wel zeggen dat de alcalische reactie van vleesch mede
een factor is welke begunstigend kan zijn voor het optreden van een
vleeschvergiftiging. Echter blijft van de grootste beteekenis of vleesch
al dan niet intravitaal geïnfecteerd is en niet of een alcalische- of een
zure reactie van het vleesch bestaat.

Door een literatuurstudie en eigen experimenten ging schrijver na
welke beteekenis mag worden toegekend aan de waterstofionenconcen-
tratie van vleesch voor het tot stand komen van vleeschvergiftigingen.
De alcalische reactie van vleesch is een factor welke begunstigend
werkt op de vermeerdering van erin aanwezige bacteriën. Daar echter
het meerendeel der vleeschvergiftigingen berust op een intravitale
infectie der slachtdieren, kan de bepaling der reëele zuurgraad slechts
als een hulpmiddel worden beschouwd en kan geen andere meer doel-
treffende methode (bacteriologisch onderzoek) vervangen.

Durch I.iteraturstudium und eigene Experimente untersuchte Verfasser die
Bedeutung der Wasserstoffionen-Konzentration des Fleisches für das Zustande-
kommen von Fleischvergiftungen.

N\'ach den Untersuchungen des Verfassers ist die alkalische Reaktion des Fleisches

ein Faktor der die Vermehrung der sich im Fleische befindenden Bakterien günstig
beeinflusst.

Da jedoch die Mehrzahl der Fleischvergiftungen auf intravitale Infektion der
Schlachttiere zurück zu führen ist, kann die Bestimmung des reellen Säuregrades
nur als Hilfsmittel betrachtet werden und kann sie keine andere, mehr sichere
Methode (wie bakteriologische Untersuchung) ersetzen.

By studies of literature and by his own experiments the author investigated the
significance of the hvdrogenionconcentration of meat with regard to meat-poiso-
ning.

The alkaline reaction of meat appeared to be a factor having a favourable action
on the increase of bacteria occuring in the meat. However, as the greater part of
meat poisonings are due to intravital infection of slaughter animals, the estimation
of the real acidity can only be regarded as an aid to other methods, but it cannot
replace any other more efficacious method (such as bacteriological examination).

En consultant des livres et par des experiences, l\'auteur rechercha quelle était
la signification du pH des viandes dans les intoxications carnées.

Des résultats qu\'il a obtenus l\'auteur conclut que la réaction alcaline de viande
est un facteur qui exerce une influence favorable sur l\'augmentation des bactéries
présentes dans la viande.

I.a majorité des intoxications carnées étant dues à une infection intravitale des
animaux de boucherie, la détermination de l\'acidité réelle peut seulement faciliter
l\'examen, mais elle ne peut remplacer d\'autres méthodes plus efficaces (l\'inspec-
tion bactériologique).

Richard Ratz schrijft in zijn boek : „Heitere Tage mit braunen Menschen"
onder den titel : „Der Hund als Wurstmachine" :

Dieses Rezept hat sich in einigen Dörfern Balis erhalten : „Man nehme einen
mittelgroszen jungen Hund, lasse ihn zwei Tage hungern, gebe ihm aber reichlich
zu trinken. Am Abend des zweiten Tages füttere man ihn mit einem Pfund feinge-
hackten Schweinefleisches, einem halben Pfund grob gehackten Büffelfleiches und
einem Viertelliter Milch. Eine Stunde später schlachte man den Hund und ent-
nehme ihm den gefüllten Darm. Diesen binde man beiderseits ab und röste ihn
über gelindem Holzkolenfeuer. Den Rest des Hundes bereite man nach gewohnter
Art als Braten- oder Suppenfleisch zu". W. v. d. K.

Voor runderen, die \'s zomers in de weide gaan en waarvoor \'s winters
hoci of kuilvoer een voornaam bestanddeel van het voeder vormt,
heeft men de behoefte aan goede mengvoeders lang niet in die mate
gevoeld als voor varkens en kippen. Wij beschikken ook over te weinig
gegevens, om voor runderen mengvoeders samen te stellen, die onder
alle omstandigheden aan de hoogste eischen v oldoen. Het nemen van
voederproeven bij runderen is duur en moeilijk. Wij hebben altijd
rekening te houden met het ruwvoer, dat erg wisselend van samen-
stelling is.

De rundveevoeding geschiedt voor het meerendeel nog empirisch,
of juister uitgedrukt : de veehouders voederen nog veel lukraak en
springen daarbij van den hak op den tak. Men kan zelfs zeggen, dat
de tegenwoordige voederwijzen dikwijls slechter zijn dan oudere metho-
den. Vroeger was hooi lijnkoek in den winter vaak de algemeene
voederwijze, later werd het hooi verminderd en ging de voeding hier
en daar bovendien achteruit, door te veel granen te geven. Geen won-
der, dat de dieren vaak niet de hoogst noodige stoffen krijgen, die
voor groei, onderhoud en productie noodig zijn. Dat het in de praktijk
niet meer spaak loopt, mogen wij wel toeschrijven aan het feit, dat
de dieren \'s zomers de behoefte meestal weer kunnen aanvullen, en
aan de neigingen van den veehouder, om bij opgetreden stoornissen
direct weer iets anders te voederen. Hij probeert van alles. Het dier
wijst daarbij dikwijls zelfden weg, welken de veehouder te volgen heeft,
n.1. het dier vraagt speciaal naar die voedermiddelen, die in hooge
mate de bestanddeelen bevatten, waaraan behoefte bestaat. Aan
koeien, die mineraalgebrck tooncn, wordt op die wijze veel hooi en
daarnaast haringmeel, vischmeel, biggenmeel, opfokvceder, ochtend-
voeder, geslibd krijt, keukenzout en wat niet al gegeven, vaak natuurlijk
met succes vanwegen de mineraalrijkdom.

Het is de taak van de wetenschap, om de rundvee-voeding meer
in rationeele banen te leiden en te zorgen, dat de voeding beter aan-
gepast wordt aan de behoefte van het dier. Reeds eenige jaren pro-
pageert men voor dat doel het gemengd koeien- of melkmeel, zij het
dan, dat de vroegere samenstelling afweek van de tegenwoordige.
Het veevoederbureau in Gelderland geeft voor haar samenstelling van
koeienmeel een verhouding van verteerbaar zuiver eiwit tot de zet-
meelwaarde aan van 1 : 4, dat is de verhouding die men in ons land
noodig vindt voor de productie van melk. Wanneer het onderhouds-

voeder gegeven wordt in den vorm van ruwvoeder (voor een koe van
i 450 K.G. kan dat zijn : 5 a 6 K.G. hooi, 3 K.G. haverstroo en
10 a 15 K.G. mangelwortels), is het voor den veehouder heel gemakke-
lijk, om elke koe de juiste hoeveelheid krachtvoeder te verstrekken,
n.1. voor elke 5 L. melk, die geproduceerd wordt, geeft men i K.G.

Voor de productie van iederen Liter melk acht men noodig 55 gram
Z. V. E. en 225 gram Z. W. Dit zijn de normen volgens Leignes Bak-
hoven, die in ons land veel gebruikt worden. Met 1 \\ K.G. koeienmeel
geeft men ongeveer 5 maal deze hoeveelheden, dus voor 5 Liter melk.
Op te merken valt, dat deze normen voor eiwit aan den hoogen kant
zijn. Melk bevat ^ 35 gram eiwit per L. en neemt men nu aan, dat
gemiddeld j a j! overgaat, dan zou men kunnen volstaan met 44 a
47 gr. Z. V. E. per L. melk. Waarschijnlijk is echter wel, dat bij een
sterk opgedreven melkgift iets meer noodig is. Wanneer voor melk
een prijs bedongen wordt, die ongunstig afsteekt bij den kostprijs van
voedereiwit, zou men de normen misschien iets kunnen verlagen.
Het voordeel van het gebruik van melkmeel op de boerderij was hoofd-
zakelijk : besparing op de krachtvoeder-rekening. Bovendien zag men
de melkproductie op verschillende bedrijven stijgen. De voordeden
waren dus tweeërlei. Toch zagen wij daarnaast in de eerste jaren
geweldige bezwaren. Meermalen kwam het voor, dat de dieren ver-
schijnselen hadden, die er op wezen, dat de minerale voorziening te
wenschen overliet. De mineralen, die toentertijd aan het melkmeel
toegevoegd werden, bestonden alleen uit geslibd krijt en keukenzout,
beide in een percentage van 1 %. De koeien werden te slap. Vooral
aan het einde van de winterperiode, dus tegen den tijd, dat zij naar
de weide gingen, was dit duidelijk zichtbaar. De dieren toonden veel
slijtage, verkeerde beenstanden, weeken rug e. d. terwijl ook stoornissen
als paresis puerperalis, retentio secundinarum, acetonaemie, digestie-
stoornissen, likzucht, gebrek aan eetlust met vermagering enz. veel-
vuldig voorkwamen. De koeien kwamen mager in de weide en het
duurde lang, voordat zij begonnen te groeien. Ook ging er geruimen
tijd heen, voordat het ruige winterhaar plaats maakte voor het glan-
zende zomerkleed. Kopziekte kwam bij deze dieren evengoed voer
als bij empirisch gevoederde dieren. In het algemeen gaven de hoogst
productieve dieren ook het meest de deficiëntie-verschijnselen te zien.

Als wij eens uitrekenen, hoeveel Ca. en P. een rund van 450 K.G.,
dat per dag 25 L. melk produceert, in het door ons aangegeven rantsoen
(ruwvoer ~j\\ K.G. koeienmeel) ontvangt, komen wij tot ongeveer
84 gram Ca. en 53 gram P. per dag. Al naar de kwaliteit van het hooi
schommelt het calciumgehalte van het rantscen reeds van 75 tot 93,
en het P-gehalte van 48 tot 58 gram. Volgt men de aanwijzingen
van Kellner en Huffman, dan is er volgens Brouwer voor een rund
van 450 K.G., met een productie van 25 L. melk per dag, ongeveer
86 gram Ca en 53 gram P in het voedsel noodig. Wij zien dus dat
zoowel het Ca als het P-gehalte in het koeienmeel aan den lagen

kant is. Daarbij komt nog, dat, behalve in hooi, het aschgehalte ook
in andere voedermiddelen dikwijls beduidend afwijkt van het gemid-
delde. Bovendien krijgt men in de praktijk allerlei nevenfactoren,
welke de Ca/P-stofwisseling ongunstig kunnen beïnvloeden, zooals
het voederen van veel bietenblad, kuilvoer e. d. Veel kuilvoer schijnt
het gevaar voor grastetanie te verhoogen, althans, wanneer jong,
eiwitrijk gras wordt ingekuild. Ook het hooge eiwitgehalte van het
koeienmeel stelt zware eischen aan de mineraal-stofwisseling.

Fjr is nog een andere omstandigheid, waarop ik even de aandacht
wil vestigen. Tegenwoordig kalven vele koeien in den herfst. De melk-
productie per jaar is van herfst-kalvende koeien beduidend meer dan
van voorjaar-kalvende koeien. Bij vele dieren is de productie in den
winter dus op zijn hoogst en de vraag naar mineralen het grootst;
dit in tegenstelling met vroeger, toen de lac.tatieperiode in den winter
veelal ten einde liep en bijna alle dieren in het voorjaar kalfden.

Het veelvuldig voorkomen van deficiëntie-verschijnselen bij het
voederen van koeienmeel in de zandstreken is dus wel te verklaren.
Ruim een jaar geleden heb ik geadviseerd het tegenwoordig mineraal-
mengsel aan het koeienmeel toe te voegen. Behalve geslibd krijt en
keukenzout, komen daarin ook ontlijmd beenderenmeel, ijzeroxyde
en kopersulfaat voor.

De resultaten, die door verschillende onderzoekers met beenderen-
meel bij koeien waren verkregen, gaven grond aan de veronderstelling,
dat daarmede de Ca/P stofwisseling een beduidende verbetering zou
ondergaan. De onderzoekingen van Prof. Sjollema leerden ons, dat
de likzuchtverschijnselen, die in verschillende streken van ons land
dikwijls bij jonge runderen worden opgemerkt, vaak in verband staan
met een tekort aan koper (soms misschien tevens ijzergebrek). Op
de zandgronden van den Achterhoek, vooral op ontginningsgronden,
wordt deze vorm van likzucht, zoowel in winter als zomer, herhaal-
delijk opgemerkt. De opneming van beperkte hoeveelheden koper- en
ijzerverbindingen in het mineralenmengsel was dus aangewezen. In
dit verband kunnen wij nog opmerken, dat andere vormen van lik-
zucht wel veroorzaakt worden door phosphorgebrek. Deze zijn o.a.
veel in Amerika waargenomen. De resultaten, die wij in den afgeloopen
winterperiode met ons gewijzigde koeienmeel, waarin % mineraal-
mengsel voorkomt, hebben bereikt, stemmen buitengewoon tot bevre-
diging. De deficiëntieziekten verdwenen bijna geheel. De dieren bleven
goed op de been, de voedingstoestand was vrij goed en de vitaliteit
ruim voldoende. De melkgift bleef goed. Likzucht kwam niet voor.
Retentio secundinarum kwam zeer weinig voor, beduidend minder
dan eerder. Ook het aantal gevallen van melkziekte daalde vrij sterk.
Opvallend was het zoo goed als geheel wegblijven van acetonaemie
bij met koeienmeel gevoederde dieren, terwijl deze ziekte bij andere
koeien herhaaldelijk werd opgemerkt. Slechts bij één koe zagen wij,
niettegen taande reeds maanden koeienmeel gegeven was, de z.g.

„acute pica" optreden, ongeveer 10 dagen na het kalven. Onder „acute
pica" hebben wij bij versch gekalfde koeien waarschijnlijk een excitatie-
stadium van acetonaemie te verstaan. Bij dit dier hebben de verschijn-
selen ongeveer een halven dag aangehouden. Zonder eenige behande-
ling was de patiënt den volgenden dag volkomen genezen. Dit geval
kwam voor op een bedrijf, waar de dieren zomer en winter op stal
blijven staan, en waar in voorgaande jaren veel gevallen van melk-
ziekte, kopziekte en acetonaemie voorkwamen.

Op verschillende bedrijven zagen wij het aantal ziektegevallen bij
jonge kalveren sterk verminderen. Straks komen wij hierop nader terug.

Ten opzichte van melkziekte kunnen wij nog vermelden, dat nog
enkele gevallen van deze ziekte werden opgemerkt en wel speciaal
bij dieren, die in vetten voedingstoestand verkeerden. Het wil mij
voorkomen, dat de meer of minder vette voedingstoestand en, daarmee
samenhangende, misschien de bloeddruk, een rol speelt bij het op-
treden van melkziekte. Bij zeugen kunnen wij de paresis puerperalis
tot verdwijnen brengen, wanneer de dieren met voldoende eiwit en
mineralen gevoed worden, en mits zij in matigen voedingstoestand
worden gehouden. Voederen wij de dieren te intensief, zoodat sterke
vervetting optreedt, dan komt de ziekte wél weer voor. Het wil mij
toeschijnen, dat bij runderen iets dergelijks in het spel kan zijn. Mijns
inziens kan een mitjeralcnmengsel nooit in staat zijn, de melkziekte
geheel te doen uitblijven, tenzij men de geheele voeding in de hand
heeft. Het laatste zal bij runderen bezwaarlijk gaan, vooral \'s zomers,
als de dieren in de weide gaan. Het verkoopen van mineraalmengsels
met garantie, dat melkziekte na eenige maanden gebruik ervan geheel
wegblijft, lijkt mij dan ook een eenigszins speculatieve onderneming.

In den laatsten tijd vooral is er een sterke strooming waar te nemen,
die aanstuurt op het meer verbouwen van granen en eiwitrijke voeders
op het bedrijf zelf, om daardoor een besparing te verkrijgen op de
dikwijls hooge krachtvoederrckening. Niet genoeg kan hierbij de nadruk
gelegd worden op de noodzakelijkheid om het rundvee in den winter
mineralen bij te geven. Kuilvoeder, waaraan bepaalde zuren zijn toe-
gevoegd, vraagt wel speciaal een goede voorziening met mineralen,
vooral bij hoogproductievc dieren. In dergelijke gevallen kan men
voor elk dier dagelijks de gewenschte hoeveelheid mineralen wegen
of meten. Ook is het mogelijk, ze door het graanmeel te mengen.

Voedert men half graanmeel, half koeksoorten, dan kan aan het
graanmeel 5 °₀ mineralen toegevoegd worden.

Kuilvoeder kan hooi geheel of gedeeltelijk vervangen, b.v. 4 K.G.
ingekuild gras in plaats van 1 K.G. hooi. Wanneer het kuilvoeder
eiwitrijk is, kan men ook het krachtvoeder gedeeltelijk vervangen,
b.v. ^ 15 K.G. ingekuild eiwitrijk gras inplaats van 2 K.G. kracht-
voeder. Voor elke streek is op die wijze wel de meest gewenschte op-
lossing te vinden.

Nu een enkel woord over de keuze van de krachtvoedermiddelen,
die in liet koeienmeel voorkomen.

Zetmeel geeft men in den regel het goedkoopst in den vorm van
mais. Mais heeft ook een gunstigen invloed op de melkproductie.
Waar men er prijs op stelt, kan men de mais voor de helft door rogge
vervangen. Dit zal b.v. hetgeval zijn in streken, waar veel rogge verbouwd
wordt, en bovendien elders in tijden, dat rogge naar verhouding goed-
kooper is dan mais. Ook gerst, haver, erwten en kleine hoeveelheden
boonen kunnen eventueel in het rantsoen worden opgenomen. Men
zal echter moeten vasthouden aan een eiwitverhouding i : 4. Als eiwit-
rijke voedermiddelen kiest men in den regel een mengsel van minstens
3 verschillende koeksoorten, omdat men meent en misschien hoopt,
dat het eiwit dan zoo volledig mogelijk is. Lijnkoek en lijnmeel hebben
van ouds in de praktijk een goeden naam. Bij proeven in Hoorn kon
geen specifieke werking van lijnmeel tegenover een andere koeksoort,
in dit geval grondnotenmeel, aangetoond worden. De proef duurde
echter slechts 8 weken, en nu bestaat de mogelijkheid natuurlijk, dat
bij längeren duur van de proef toch verschillen aan den dag waren
getreden. In elk geval hebben wij rekening te houden met het feit,
dat de praktijk geen afstand wil doen van lijnkoek en lijnmeel. De
producten grondnotenmeel en geëxtr. sovameel leveren goedkooper
eiwit dan lijnmeel, doch in verband met de waarnemingen, dat groote
hoeveelheden grondnoten wel slappe dieren geven (misschien door
het lage mineraalgehalte) en groote hoeveelheden soya wel diarrhee
veroorzaken, mag men het percentage van deze meelsoorten voorloopig
niet al te hoog opvoeren.

Cocosmeel is in het rantsoen opgenomen om zijn gunstigen invloed
cp het vetgehalte van de melk, en sesainmeel wegens het vrij hooge
mineraalgehalte van deze meelsoort (10,8% aschbestanddeelen, o.a.
6 X zooveel kalk en 2 X zooveel fosfor als lijnmeel). Sesammcel is
soms moeilijk verkrijgbaar of erg duur. In deze gevallen levert het geen
bezwaar op, dit meel ook door lijnmeel te vervangen.

Op het model-advies komt in koeienmeel B. ook nog maisglutenmeel
voor. Het is een eiwitrijk bijproduct van de zetmeel- en glucosebereiding
uit de mais, en een goed voeder voor melkvee. In verband inet de
waarschijnlijk minder gunstigen invloed op het vetgehalte van de melk,
nemen wij liever niet te groote hoeveelheden in het rantsoen op. In
sommige streken van ons land wordt maisgluten veel gevoederd.

Het zou mij te ver voeren, de voeding van het melkvee nog breed-
voeriger te behandelen. Liever zullen wij tot slot een ander onderwerp
kiezen uit de rundveevoeding, n.1. :

de voeding van de kalveren, omdat zich daarbij vele punten voor-
doen, die ons, dierenartsen, in hooge mate interesseeren.

Reeds hebben wij er op gewezen, dat bij het optreden van kalver-
ziekten de voeding van het moederdier tijdens de drachtigheid en de
voeding van het jonge dier na de geboorte dikwijls als primaire oor-

zaken zijn aan te wijzen. Vooral wanneer drachtige koeien mineraal-
arm gevoederd worden, is de kans groot, dat de kalveren te weinig
weerstandsvermogen bezitten. Zij worden óf dood geboren óf zij zijn
slecht ontwikkeld en zwak, en zijn dan een gemakkelijke prooi van
ziekteverwekkende bacteriën. Bij koeien met een behoorlijke droog-
stand zijn de kalveren als regel krachtiger dan bij dieren, die doorge-
molken worden, omdat bij de eerste lang niet zulke hooge eischen
gesteld worden aan de minerale voorziening als bij de laatste. In de
eerste helft van de lactatieperiode geeft een productieve melkkoe een
deel van haar Ca en P af. Dit verlies moet vóór den partus goed ge-
maakt worden. Het blijven doormelken is dus verkeerd. Bij de bestrij-
ding van kalverziekten en kalversterfte heeft men dus in de eerste plaats
aandacht te schenken aan de voeding van het moederdier tijdens de
drachtigheid (vooral voldoende eiwit en mineralen) ; in dc tweede
plaats aan een goeden droogstand, en in de derde plaats heeft men
zorg te dragen dat het jonge dier zoo spoedig mogelijk na de geboorte
biest ontvangt, omdat daarmede in hooge mate de antistoffen worden
toegevoerd, die het tegen infecties moeten beschutten. Verder hebben
wij er voor te waken, dat de melk niet abnormaal van samenstelling
is of schadelijke stoffen bevat, zooals b.v. het geval kan zijn wanneer
het moederdier lijdende is aan digestiestoornissen. Ook mogen in de
melk geen schadelijke bacteriën voorkomen, zooals bij uiertuberculose
en andere uieraandoeningen. Overigens bevat koemelk meestal vrijwel
alle bestanddeelen, die het jonge dier in de eerste levensweken noodig
heeft. Uitzonderingen komen echter wel veel voor. De stoffen o.a., welke
noodig zijn voor de vorming van haemoglobine en roode bloedlichaam-
pjes, komen er zeer weinig in voor, hetgeen vooral bij dieren met te
weinig reserve bij de geboorte dikwijls tot anaemie aanleiding kan geven.
Daarnevens is het vitaminegehalte meermalen te laag en het vetgehalte
te hoog voor een gezonden opfok. Tijdens de periode van melkvoeding
ziet men wel rachitis, plotselinge gevallen van dyspnoe (acuut long-
oedeem) en krampen (lendenbloed = ruggenbloed = bloedziekte =
brulzickte lal) optreden, hetgeen dus wijst op een tekort aan mine-
ralen of antirachitische factoren in de melk. Ook het likken aan hout
en muren alsmede aan eigen lichaam (vorming van haarballen) doet
gebrek aan bepaalde mineralen vermoeden. Verder zag ik in mijn
praktijkgebied verscheidene gevallen van krop (vergrooting der schild-
klieren) bij kalveren, waaraan misschien jodiumgebrek ten grondslag
ligt.

Ook later, wanneer de uitsluitend melkvoeding plaats maakt voor
een andere, met krachtvoer, ruwvoeder en eventueel melkproducten,
komen ziektegevallen, zooals ik pas heb genoemd, wel voor. Voor-
namelijk is dit het geval in den winter als het voedsel te weinig mine-
ralen en vitaminen bevat. Bij dieren, die in de eerste levensweken aan
één der besmettelijke kalverziekten hebben geleden, zien wij heel
speciaal een slechten groei door gebrek aan deze stoffen. Meestal

lijden zij aan anaemie, afwisselende diarrhee en verder zijn zij dor
in het haar. Kalveren met dergelijke verschijnselen zien wij ock veel
op bedrijven, waar ontginningsziekte bij de landbouwgewassen en
gevallen va.n likzucht bij pinken en runderen voorkomen. Behalve dat
het hooi, aan de kalveren gegeven, te koperarm is, mag men verwachten
dat kopergebrek bij de melkkoeien in dit laatste geval mede oorzaak
is van de anaemie der kalveren.

Tetanie zien wij vooral bij snelgroeiende kalveren, doch een enkele
maal ook wel bij langzaam groeiende dieren. Als wij nagaan, welke
rantsoenen verantwoordelijk zijn voer het optreden van krampen,
vinden wij de volgende: i) uitsluitend koemelk, 2) endermelk -f-
krachtvceder (geen hooi), 3) krachtvoeder bieten (eventueel aard-
appelen) stroo. Reeds enkele dagen voordat krampen zich open-
baren, kan men reeds zien dat het niet heelemaal pluis is. De oogen
puilen sterk uit en de blik is abnormaal, iets schichtig. De dieren kijken
iets scheel. In dit stadium hebben wij de dieren maar van hok te doen
veranderen of even in de buitenlucht te brengen, om direct tetanische
verschijnselen cp te wekken. Vaak gaat deze aandoening gepaard
met anaemie. Toch geloof ik niet, dat het bestaan van anaemie verband
houdt met het optreden van krampen. Meer hel ik over naar de meening,
dat wij het vóórkomen van krampen hebben te beschouwen als een
symptoom van rachitis, dus als identisch met eclampsie bij biggen.
Soms zijn ook reeds rachitische verschijnselen te zien aan de ledematen.
Blijven de dieren leven en stelt men geen behandeling in, dan worden
de rachitische veranderingen veel duidelijker en krijgt men o.a. ook
meestal een stijven gang, opgebogen rug, verkromming der ledematen
enz. De behandeling kan bestaan in : aderlaten, broomkalium en
vervolgens ijzer- en koperverbindingen ter bestrijding van anaemie,
en geslibd krijt levertraan (eventueel vit. D.) voor rachitis, of alleen
mineralenmengsel levertraan voor beide aandoeningen. Op be-
drijven waar veel gevallen van krampen voorkomen, kan men de
ziekte geheel doen uitblijven, wanneer men aan de kalveren vroegtijdig
geslibd krijt en levertraan of het mineraalmengsel geeft, hetgeen dus
ook pleit voor de opvatting, dat wij met een vorm van rachitis te doen
hebben.

Rachitis is ook veel waar te nemen bij graskalvercn, die op stal
met groote hoeveelheden graanmeel gemest worden. De ontlasting is
dan meestal zuur, stinkend. Het hoog opschieten van kalveren, vooral
duidelijk in het achterstel, waarbij de gang stijf is, en de achterbeenen
verbazend in de lengte groeien, te fijn blijven en een te steilen stand
in de spronggewrichten vertoonen, en gepaard gaande met een z.g.
dun blijven van den romp, mogen wij met groote waarschijnlijkheid
toeschrijven aan een gestoorde Ga/P stofwisseling. Dergelijke kalveren
die men \'s winters herhaaldelijk tegenkomt, eten slecht en vertoonen
een slechte groei. Soms treedt ook anaemie op. Het mineralenmengsel
geeft spoedig genezing.

Het veelvuldig voorkomen van ziekten als bovengenoemd bij
kalveren, moet voor ons een aanwijzing zijn dat ten behoeve van
een goeden opfok meer rekening gehouden moet worden met de
voorziening van mineralen en vitaminen zoowel bij de moederdieren
als bij de kalveren zelf. Tusschen fok- en mestkalveren moeten
in dit opzicht groote verschillen gemaakt worden. Bij mestkalveren
wenscht men een spoedig vet worden, en het vleesch der slachtdieren
moet een witte kleur bezitten. Het laatste is te bereiken door met be-
hulp van een langdurig melkdieet een anaemischen toestand op te wek-
ken. Deze dieren worden dus min of meer ziekelijk cpgevoed. Het
verstrekken van ijzer- en koperverbindingen, of van voedermiddelen
die rijk zijn aan deze stoffen, is dus uit den booze. Fokkalveren daaren-
tegen moeten zoo gezond en krachtig mogelijk zijn, mogen vooral
niet te vet worden. Speciaal aan eiwit, mineralen en vitaminen hebben
zij een groote behoefte. Gedurende cle eerste drie weken krijgen zij
koemelk, en wel de eerste twee weken moedermelk, daarna mengmelk.
Wanneer de melk een hoog vetgehalte bezit, verdient het aanbeveling
kleine hoeveelheden geslibd krijt (t a 2 theelepels per dag) toe te voe-
gen, omdat anders door de vorming van vele zuren gevaar bestaat
voor Ga-gebrek en digestiestoornissen. Als mengmelk zal men bij voor-
keur melk nemen met een niet te hoog vetgehalte. Reeds spoedig begint
men de dieren goed hooi bij te geven. Weidegang, in het voorjaar
cn in den zomer, kan niet genoeg aanbevolen werden. In den winter
zal men, speciaal op bedrijven waar veel opfokziekten voorkomen,
reeds enkele dagen na de geboorte beginnen met het verstrekken van
mineralen en levertraan (goed gemengd door de melk). In het afge-
loopen jaar hebben wij bij kalveren met ons mineraalmengsel buiten-
gewoon gcede resultaten geboekt. Na 3 weken kan men de koemelk
geleidelijk door ander voeder vervangen. Daarvoor komen de volgende
rantsoenen in aanmerking :

1) Ondcrmelk of karnemelk (later ook wei), aangevuld met geplet
lijnzaad (later lijnmeel, lijnkoek), graanmeel (gerstemccl, havermeel,
tarwemeel, maismeel enz.) en ruwvoer. Het mineraal tekort dekken
met het mineraalmengsel (meestal is geslibd krijt alleen voldoende)
en een eventueel vitaminetekort door levertraan (in den winter 1 a 2
theelepels daags).

3) Samengesteld kalvermeel, onderrnelk, geplet lijnzaad, graanmeel,
ruwvoer, eventueel levertraan (zie model-advies).

Het krachtvoeder heeft een eiwitverhouding van 1 : ruim 4 (V. Z. E.
tot Z. W.). Door samengesteld kalvermeel in plaats van het onder-
melkrantsoen te voederen, is de groei iets minder en het haarkleed
iets ruiger. De dieren ontwikkelen zich echter krachtig cn zijn op
éénjarigen leeftijd even zwaar als de met onderrnelk gevoede kalveren.
Pas in de laatste twee jaren hebben wij haringmeel en het mineralen-
mengsel in het kalvermeel opgenomen. Eerder kwam er wel geslibd

krijt en zout in voor. Was het vroeger niet mogelijk de ondermelk
heelemaal te vervangen, omdat anders groei, gezondheid, vitaliteit en
ontwikkeling te wenschen overlieten, met de nieuwe samenstelling
gelukt dat best. Ook voor kalveren levert haringmeel schijnbaar eiwit
van buitengewone kwaliteit.

Opmerkingen: Ontlijmd beendermeel en mangaansulfaat zijn niet strikt
noodzakelijk.

Biggenmeel en lijnzaad (geplet, gekookt of gebroeid). Aan elke K.G. biggenmeel
moet ongeveer J ons lijnzaad toegevoegd worden.

3. Wil een veehouder naast biggenmeel nog ondermelk geven, dan moet op
iedere 4 I.iter ondermelk afzonderlijk 1 K.G. gerst toegevoegd worden. In dat
geval mengt men door 100 K.G. gerstetneel bovendien nog 1 K.G. geslibd krijt.

4. Wenscht men veel groenvoeder tot waarde te maken, dan handele men
als volgt :

Men mengt 100 K.G. biggenmeel met 100 K.G. gerstemecl 1 K.G. geslibd
krijt en naast dit mengsel verstrekt men volop jong, malsch groenvoeder of weidegang.

Win ter r an tsoe n: {—1 K.G. biggenmeel ruwvoer (7—15 K.G. bieten 4-
haverkaf of hooihaksel) 4- uitloop. Het verdient aanbeveling dagelijks 2 eetlepels
geslibd krijt 4- 1 eetlepel zout extra te geven.

Zomerrantsoen: 1 K.G. van een mengsel, bestaande uit gelijke deelen big-
genmeel en gerstetneel (bij 100 K.G. gerst voegt men 1 K.G. geslibd krijt) 4- weidegang.
Voor oudere zeugen op een goede weide kan het krachtvoeder weggelaten worden.

Voor melkvorming : biggenmeel met 10 % lijnmeel. De hoeveelheid te berekenen
naar het aantal biggen, waaruit de worp bestaat n.1. aantal X 4 K.G. Dagelijks
4 eetlepels geslibd krijt 2 eetlepels zout kan extra gegeven worden.

15 gram IJzeroxyde.
3 ,, Kopersulfaat.
Bij i K.G. meelmengsel voedert men
i Liter ondermelk.
Voederkernen voor biggen.
Voorbeelden.

In het rantsoen 14 % voederkern op
te nemen, rest graanmeel (eventueel
een klein gedeelte graanafval).

In hel rantsoen 10 % voederkern op
te nemen, rest graanmeel (eventueel een
deel graanafval).

Voor mestvarkens boven 50 K.G. levend gewicht.
Voorbeelden: Varkensmeel voor baconvarkens [50-

Vleeschbeendermeel.
Diermeel.
Levermeel.
Keukenzout.
Ontlijmd beendermeel.
Geslibd krijt.

155 gram IJzeroxyde.
30 ,, Kopersulfaat.
(250 ,, Dohyfralolie).
In het graanmeclrantsoen 10 % voederkern op te nemen.

Mineraalmengsel voor herkauwers.
100 K.G. Geslibd krijt.
100 ,, Ontlijmd beendermeel,
i ,5 „ IJzeroxyde (Ferri-oxvde).
0,3 ,, Kopersulfaat.
50 ,, Keukenzout.
Van dit mineraalmengsel wordt 2,5 % toegevoegd aan samengesteld koeien- en
kalvermeel. Wenscht een veehouder deze mineralen afzonderlijk te koopen en zelf
dagelijks te mengen, b.v. wanneer uitsluitend producten van eigen bedrijf aan de
dieren gevoederd worden, dan ontvangt :

een klein kalf 1 eetlepel per dag door de melk.
Voor schapen en geiten kan men eveneens 2,5 % mengen door het samengestelde
mengvoeder of wel afzonderlijk aan elk dier één, hoogstens 2 eetlepels per dag
verstrekken (goed gemengd door meel voeder of slobber).
Koeienmeel of melkmeel.

In beide mengsels kan de mais eventueel voor de helft door rogge worden ver-
vangen.

Wanneer het onderhoudsvoeder voor melkkoeien bestaat uit ruwvoeder (hooi,
stroo, bieten), dan wordt voor elke 5 Liter melk, die geproduceerd wordt, 1,5 K.G.
van bovenstaand melkmeel gegeven.

F.en drachtige, droogstaande koe ontvangt boven het ruwvoeder 1,5 K.G. melk-
meel.

De koemelk moet geleidelijk door kalvermeel worden vervangen. Verder ont-
vangen de dieren ruwvoer.

Wil men naast kalvermeel nog ondermelk geven, dan moet aan 10 L. ondermelk
extra ¹/₃ K.G. geplet lijnzaad en ²/₃ K.G. gerstemeel en/\'of gezeefd havermeel
toegevoegd worden.

Kranenburg vroeg of van het biggenmeel ook verwacht kan worden, dat het
resultaten zal kunnen geven bij het mesten van zware varkens.

Dr. Grashuis antwoordde hierop, dat biggen gevoed met dat biggenmeel later
zwaar gemest kunnen worden en dan varkens kunnen worden met voldoende spek.
De resultaten, die men zal verkrijgen, hangen echter nog veel af van het ras.

Frens wees er op, dat bij het biggenmeel steeds als bestanddeelen aangegeven
worden Cu en Fe ; hij vroeg of er ook gegevens bekend zijn, waaruit gebleken is,
dat alleen Cu, zonder bijvoeging van Fe, gunstige resultaten opgeleverd heeft.

Dr. Grashuis antwoordde dat in de praktijk gebleken is, dat bij biggen veel anae-
mie voorkomt. Voegt men aan het voedsel alleen Fe toe, dan gaf dat een mager
resultaat : Fe en Cu tezamen geven echter een zeer goed resultaat. Cu is tevens een
uitstekend middel om opfokziekten te voorkomen en te bestrijden. Practisch is het aan-
gewezen beide metalen steeds te gebruiken, omdat die anaemie zoo veelvuldig onder
de biggen voorkomt. Het Cu dat men geeft heeft ook nog dat voor, dat het in de
zandstreken, door het komen in de mest, nog goede resultaten voor den bodem geeft.

Frens vroeg of er ook een algemeene regel kan worden aangegeven voor de
verhouding van Ca en P in de voeding en of hiervoor ook een algemeene norm
zou kunnen worden vastgesteld.

Dr. Grashuis zeide dat hij het veelal geeft in de verhouding van i a 2 : i, soms
ook wel van i : i ; in de mestperiodc wordt het vaak i £ : i.

Dr. Beyers deelde mede, dat anaemie bij biggen in Utrecht en omgeving weinig
voorkomt ; de enkele gevallen die hij waargenomen heeft betroffen de biggen
gehouden door Prof. Krediet (rijksvarkens). Daardoor was hij in staat deze af-
wijking goed te bestudeercn. Ook bij biggen van zeugen, die in den winter op stal
gehouden worden, zijn geen gevallen van anaemie waargenomen. Bij controleproe-
ven, gedaan door het geven van Cu en Fe, bleken deze geen betere resultaten te
geven dan onder gewone omstandigheden.

Anaemie bij kalveren wordt in Utrecht ook niet gezien, terwijl toch de voeding
gelijk is aan die in de zandstreken.

Van de bij kalveren voorkomende ziekte, „lal", is het verloop zoo ontzettend
snel, dat er geen bestudeering van het geval gedurende het leven mogelijk is. Een-
maal heeft zich een geval voorgedaan bij een kalf, dat voor ond^zoekin de kliniek
aanwezig was ; daardoor werd het mogelijk nog gedurende het leven een onder-
zoek in te stellen van het bloed, waarin echter geen enkele afwijking gevonden werd.
Ook bij de secties werden nimmer afwijkingen gevonden.

Dr. Grashuis meent, dat in het optreden van de anaemie bij biggen verschil
kan ontstaan, doordat in de kleistreken de verpleging der biggen anders is dan
in de zandstreken. In de kleistreken loopen de zeugen een groot gedeelte van
den dag buiten. Ook kunnen de voedingsmiddelen in de kleistreken rijker zijn
aan bepaalde nuttige voedende bestanddeelen dan in de zandstreken. Biggenfok-
ke-iij in de zandstreken kan alleen dan goed gaan, wanneer aan het voedsel
verschillende stoffen toegevoegd worden.

Van „lal" heeft hij vele gevallen gezien, omdat hij zich op de boerderijen, waar
hij komt, niet alleen ophoudt met het zieke dier, maar zich ook bemoeit met de
gezonde dieren. Bij nazien van de kalveren kon hij dan dikwijls afwijkingen ont-
dekken. Rachitis zou volgens hem de hoofdoorzaak van het optreden zijn, daar-
naast komt ook wel eens anaemie voor ; dit laatste dan hoofdzakelijk bij die kalve-
ren, die uitsluitend met melk gevoed worden. Het gelukte hem verschillende kalve-
ren, waarvan hij zag dat zij aan lal zouden gaan lijden, in het leven te houden.

Dr. G. Lubberink protesteerde er tegen, dat vroeger de biggcnteelt op den zand-
grond niet mogelijk zou geweest zijn ; jarenlang was Meppel voor Drenthe de
groote voorraadschuur voor het leveren van biggen.

Dr. Grashuis wilde niet tegenspreken dat men in de omgeving van Meppel met goed
resultaat biggen heeft kunnen fokken ; men moet echter niet vergeten, dat men daar
niet te doen heeft gehad met hooge zandstreken zooals in het midden van Drenthe.

Uit de Afdeeling Infectieziekten van het Instituut voor Parasitaire- en
Infectieziekten der Rijks-Universiteit te Utrecht.
Directeur : Prof. Dr. L. DE BLIECK.

In dit tijdschrift werd reeds uitvoerig beschreven hoe 9 uit eenden
afkomstige paratyphusstammen door middel van agglutinaties gede-
termineerd werden als te zijn Gärtner- (jx) en BRF.slau-paraty-
phus (2x). (zie 1 Dec. 1934, afl. No. 23, bladz. 1247). Er zijn echter
ecnige verschillende GÄRTNERtypen. Teneinde uit te maken tot welk
type deze eendenstammen zouden behooren, werd de suikervergisting
nagegaan. Gekozen werden de suikers, welke men vermeld vindt in de
tabel volgens Kauffmann (zie Handbuch der pathogenen Mikroorga-
nismen, Kolle-Wassermann, Dritter Band, zweiterTeil, 1931, blz. 1614).
„Inosit" was echter niet beschikbaar wat in de GÄRTNER-groep ook
van geen belang is, daar geen enkele GÄRTNER-stam „Inosit" omzet.

De resultaten gedurende de eerste 2 dagen waren : „Dextrose" ;
„Mannit" ; „Arabinose" ; „Dulzit" -— ; „Rhamnose" ;
„Xylose" Later trad ook in „Dulzit" gasvorming op. Van alle
GÄRTNER-typen is type „Moskau" de eenige die „Dulzit" niet of
vertraagd omzet ; de eendenstammen zullen dus tot het Moskau-type
gerekend moeten worden. Dr. J. Schaaf in Duitschland meldde
onlangs dezelfde bevinding (Tier. Rundschau No. 32, 1934).

Voor controle werd nog een ,,Dulzit"buisje geënt met een paraty-
phusstam uit een kalf; hierin ontstond onmiddellijk (binnen 24 uur) gas.

In het overzicht van Standfuss, dat in mijn vorig artikel werd
aangehaald, dient dus het Moskau-type opgenomen te werden. Het
is dus nu gebleken, dat het Moskau-type in ons land voorkomt,
althans bij eenden. Dit type kan voor den mensch pathogeen zijn.
Mocht men dus dit type bij den mensch aantreffen, dan denke men
aan de mogelijkheid dat de infectie van eenden (b.v. eieren) af-
komstig kan zijn. (De hierboven beschreven resultaten werden te
laat verkregen om nog te vermelden in het 1 Dec. nummer).

Sieben GÄRTNERparatyphusstämme, aus Enten gezüchtet, erwiesen sich bei
näherer Bestimmung als zum Moskau-Typ gehörend.

In ducks 7 strains of paratyphoid bacteria Gärtner were cultivated who appeared
to belong to the Moscow type. In Dulzit no gasformation took place in the beginning.

L\'auteur a isolé 7 souches chez des canards de B.paratyphiques Gärtner qui appar-
tenaient au type Moscou.

Coccidiëncysten zijn zeer resistent tegenover verschillende, zelfs zeer sterke des-
infecteerende middelen. Alleen voor hooge temperaturen zijn ze gevoelig. Pérard
deed in 1925 vooral uitgebreide onderzoekingen naar de invloed van verschillende
temperaturen. Gesporuleerde oöcysten bleken resistenter dan ongesporuleerde.
Oöcysten in kokend water stierven na 5 seconden, bij 8o° stierven ze na 10 seconden,
wat ook reeds Neumann in 1892 vaststelde.

Yakimoff en medewerkers 1) zijn nu van meening dat het voor de praktijk bijna
onuitvoerbaar is, vooral bij grootere bedrijven, om alle oöcystenhoudende faeces
met kokend water te begieten of in kokend water te werpen. Zij nemen het vermoe-
den van Pérard over, dat de door Rouband in 1915 aangegeven methode van
dooden van vliegenlarven in mesthoopen, door de zich daarbij ontwikkelende hoo-
gere temperatuur, misschien voldoende zou zijn om ook de coccidiëncysten te ver-
nietigen.

Zij groeven daarom kuilen inden grond (1,5 M^s) en deden daarin koemest, paarde-
mest en ook wel beide gemengd, dat dan met de voeten werd vastgetrapt. Hierin
ontwikkelden zich temperaturen van 60—70° C. Hierin werden in papier gewikkelde
pakjes met cystenhoudende konijnen- en schapenfaeces gedaan (60 cm diep) en na
verschillende tijden gecontroleerd op levensvatbaarheid der cysten.

Koe- en paardemest vernietigde de oöcysten na 3 uren, terwijl het mengsel van
beide mestsoorten reeds na 1,5 uur een doodende werking had.

De grootte van de kuilen kan verschillend zijn ; er moet echter zelfverhitting en
fermentatie in de mest optreden, terwijl het \'t beste is de faeces uit den stal direct
met de reeds warme mest van den vorigen dag te vermengen, waardoor de versche
mest sneller (4—5 uur) een hoogere temperatuur zal aannemen.

De schrijvers vinden deze zg. biothermische methode van oöcystenvernietiging
een der rationeelste bestrijdingsmiddelen tegen de coccidiosis.

In een volgende publicatie beschrijft Yakimoff 2) de gunstige werking die hij
kreeg met het z.g. Viscojod in 1 °₀ oplossing op konijnencoccidiën. Dit jodiumhou-
dend middel zou vooral een remmende werking op de ontwikkeling der oöcysten
hebben, terwijl verder een klein gedeelte ook werd gedood. De eindconclusie is, dat
bij de bestrijding der konijnencoccidiosis het Viscojod beslist resultaat moet hebben.

(De remmende werking, die volgens dit onderzoek dus alleen bij voortdurende
aanwezigheid van het Viscojod zou bestaan, wordt opgeheven als dit middel ver-
dwenen is of onwerkzaam is geworden. De tijdelijk geremde oöcysten kunnen dan
weer op de gewone wijze verder sporuleeren. Dit geeft m. i. weinig hoop voor een
practischc toepassing.

De ongunstige resultaten van het Viscojod 1 % bij kippencoccidiosis zijn reeds
in ons tijdschrift deel 60, afl. 19 vemeld. Kef.).

1) Biothermische Zerstörungsmethode der Coccidienoocysten. Yakimoff, W. L., Gousseff.
W. F.. Netzw-etaieff, M. W. und Rastegaieff, E. F. Arch. f. wiss. und prakt.
Tierheilk. 67, 167 (1933).

2) Die Wirkung des Viskojod auf die Oocysten der Kaninchenkokzidien. Yakimoff, W . L.
Zbl. f. Bakteriologie I Orig. 132, 217—221 (1934).

Beschouwingen over de histologische en physiologische ontwikkeling
van kliertransplantaten. *)

Naast enkele gevallen van necrose of spoedige resorptie, was het aantal geslaagde
transplantaties groot. Dit werd bevestigd door histologisch weefselonderzoek en door
jaren lang aanhoudende, rechtstreeks van testikelhormonen afhankelijke physio-
logische functies.

Retterer heeft een groot aantal kliertransplantaties histologisch onderzocht.
Het transplantaat, afkomstig van een nog niet geslachtsrijpen geitebok met tes-
tikels in het stadium van praespermiogenese, vond hij, 14 maanden na overplan-
ting op een ouden bok, opgevuld met spermatiden en spermatozoën. Het was dus
bij den gastheer tot progressieve ontwikkeling gekomen. In andere gevallen kon hij
nog na verloop van 2 jaar levende epitheliale cellen aantoonen.

Onbetwistbaar is de verandering van den stier „Jacky" van een ellendig oud
(17 jaar) dier in een prachtigen fokstier. Met tusschenpoozen van 3 en 2 jaar zijn twee
operaties op hem toegepast, zoodat hij nog op 22-jarigen leeftijd productief was.

In Algerië zijn o.a. nog geslaagde tranplantaties verricht bij een 18—20 jaar
ouden ezelhengst en bij een Indischen zebu.

Goede resultaten werden ook verkregen met klieroverplantingen bij schapen
(vooral bij primitieve koloniale rassen) voor het verkrijgen van meer gewicht en
beter wolkwaliteit bij jonge dieren.

Crisis-afslachting, Personeel-bezetting der Vleeschkeuringsdiensten,
Uitvoering der Vleeschkeuringswet en de Inspectie.

Onder bovenstaand opschrift lanceert dc heer R. H. Veenstra eenige beschou-
wingen, die evenzoo vele instructies zijn voor Hoofden van Gemeentelijke Vleesch-
keuringsdiensten, als voor den Veterinair Hoofdinspecteur van de Volksgezondheid
(in zijn hoedanigheid van Regecringsadviseur voor hygiënische aangelegenheden
met betrekking tot de Veehouderij Centrale) en voor de Veterinair Inspecteurs
van de Volksgezondheid.

Hiermede promoveert deze keuringsveearts zichzelf tot super-hoofdinspecteur!
Hij moet dc Inspectie toch wel voor onnoozel aanzien, vermits hij zich opwerpt
om de meest voor de hand liggende gedragslijn aan te geven, die in de gegeven om-
standigheden zichzelf opdringt. Die mitsdien „zelfs" — in den gedachtengang van
Veenstra blijvend - in het brein van den Regeeringsadviseur en van de Inspectie
zou kunnen opgekomen zijn. Immers het zal zonder twijfel tot een ieder doorge-
drongen zijn, dat door de z.g. crisis-slachtingen in sommige diensten het aantal dei-
te verrichten keuringen toe zou nemen, en dat dan de oplossing zou zijn : aanstelling
van tijdelijk personeel, althans, als de bestaande formatie het werk niet af zou
kunnen.

Ik vraag mij met zeer velen in den lande af: Wat is toch de eigenlijke bedoeling
van zulk geschrijf, dat met een ander reeds gewraakt artikel in dit Tijdschrilt, ten
gevolge heeft dat het Veterinair Staatstoezicht op de Volksgezondheid al maar zonder
dcugdelijken grond in gebreke wordt gesteld, althans het vertrouwen in deze In-
spectie wordt ondermijnd.

1) Voronoff, Serge : Belrachlungen über die hislologische undphysiologische Enlwicklung
der Drüsentran/ilaiüale. Berlin. tierarztl.\' Wochenschr. No. 37, 1934, p. 610.

Hier kon niet gesproken worden van het algemeen belang te dienen. De heer
Veenstra had behooren af te wachten hoe de loop der zaken zou zijn.

Ware het niet, dat ik den Regeeringsadviseur, Prof. Dr. Berger daarmede fei-
telijk zou beleedigen, dan zou ik den heer Veenstra c.s. kunnen bewijzen, dat de
Regeeringsadviseur, reeds vóór de afslachtingen van deze periode begonnen, in
détails zijn advies gegeven had, dat nóg van wijder strekking en nóg doeltreffender
is geweest dan de heer Veenstra gemeend heeft te moeten naar voren brengen.

Het heeft mij en velen met mij verbaasd en onaangenaam getroffen, dat andermaal
in het Tijdschrift een artikel voorkomt, waarvan de strekking is de Veterinaire
Inspectie de les te lezen.

Dusdanige schrijvers staan toch werkelijk buiten het maatschappelijk leven.
Zij beseffen niet eens hoeveel kwaad zij er mededoen! Mogen zij tot inkeer komen.

Ten slotte nog een opmerking over de heer Veenstra\'s uitlatingen met be-
trekking tot de uiteindelijke verantwoordelijkheid van de Inspectie, waar hij toe-
geeft, dat deze uiteindelijke verantwoordelijkheid niet van toepassing is op acciden-
teele en dus op zich zelf staande tekortkomingen. Tegelijkertijd is deze uitlating een
aanmerking aan het adres der Inspectie, met betrekking tot het Rotterdamsche
geval. Dit gedeelte van den heer Veenstra\'s betoog lijkt mij buitengewoon belang-
rijk. Immers voortbouwende op dezen gedachtengang van den Heer Veenstra
en de voor de hand liggende conclusie nemend, was de toestand te Rotterdam niet
accidenteel, niet op zich zelf staand. Hij verklare zich in deze nader, ter mogelijke
bestrijding van analoge algemeene misstanden !

Op bladzijde 1210 van afl. 22, Nov. 1934 van het tijdschrift voor Diergeneeskunde
las ik van de hand van collega P-. H. Veenstra een artikel waarin o.a. wordt aange-
haald een mededeeling door hem gelezen in het vakblad Slachthuis, Keuring,
Markt van Oct. 1934, handelende over een zittingsverslag van de Zwolsche recht-
bank van 27 Sept. 1934.

Ook ik heb genoemde mededeeling in bedoeld vakblad gelezen maar deze als
louter bladvulling van genoemd blad naast mij neer gelegd.

Nu men evenwel in een tijdschrift, dat alleszins aanspraak mag maken op een
weiverzorgden inhoud, een dergelijk iets klakkeloos doet opnemen, meen ik, als
hoofd van den daarin genoemden vleeschkcuringsdienst, dit niet zonder meer voorbij
te mogen laten gaan.

Een krantenbericht dient steeds met de noodige reserve te worden beschouwd.
Bovendien mag men alles, wat een verdachte voor een rechtbank ter zijner verde-
diging aanvoert maar niet voetstoots als de werkelijke waarheid aanvaarden.

De heer Veenstra had dan ook verstandig gedaan zich eerst eens ter plaatse
behoorlijk op de hoogte te stellen, voor hij een gewoon krantenbericht, bovendien
nog met een door hem zelf getrokken conclusie, zonder meer in een wetenschap-
pelijk tijdschrift overplaatste.

Hem ware dan duidelijk geworden, dat te Olst op de groote fabrieken wel degelijk
van het schietmasker gebruik wordt gemaakt cn dat, in tegenstelling met zijn con-
clusie, de dieren wel degelijk behoorlijk worden bedwelmd. Ik geloof niet dat het
Tijdschrift voor Diergeneeskunde een orgaan is, waarin men krantenberichten dient
te plaatsen.

Kort verslag van de vergadering van het Hoofdbestuur, gehouden op
11/12 October 1934 te Utrecht.

Onder de ingekomen stukken behoorden een dankbetuiging van Dr. A. Vrij-
burg, den Haag, D. G. de Vries te Nieuw-Namen en A. van Heusden te Nij-
megen voor de ontvangen gelukwenschen bij hun 50-, respectievelijk 40-jarig
jubileum als dierenarts. Verder een dankbetuiging van het bestuur van den Dier-
geneeskundigen Studenten-Kring voor de van de Maatschappij ontvangen bijdrage.

Voor de tweede maal was een schrijven gericht aan het Hoofdbestuur om te ver-
zoeken zulke maatregelen te nemen, dat het voor onbevoegden onmogelijk wordt
ons tijdschrift in handen te krijgen. Op advies van de redactie, die zich, alvorens
dit uit te brengen, nog in verbinding gesteld had met Prof. van Loghem, redacteur
van het Tijdschrift voor Geneeskunde, werd besloten geen bijzondere maatregelen
te nemen, te meer niet daar deze stellig de regelmatige verspreiding van ons tijd-
schrift zouden belemmeren.

Over het verschil van meening tusschen het D. B. en den Centralen Raad over
de al of niet mogelijkheid van het straffen door den C. R. van een overtreding als
die van Dr. de Z., was, zooals in het vorig kort verslag medegedeeld werd, een ju-
ridisch advies ingewonnen. Volgens dit advies kon die overtreding in verband met
de nu van kracht zijnde statuten en reglement niet gestraft worden. In dit advies
werd tevens aangegeven de wijziging, die in de statuten noodig zal zijn om voor het
vervolg een dergelijke overtreding wèl te kunnen straffen. Daar door den C. R.
toegezegd was, hierover nog nadere mededeeling te doen, werd besloten dit punt,
dat, zoo het aanleiding zou geven tot wijziging der statuten (welke wijziging toch
eerst behandeld zal kunnen worden op de algemeene vergadering van 1935), voor-
loopig aan te houden.

Door het voorloopig bestuur van de groep : ,,kennis der menschelijke voedings-
middelen van dierlijken oorsprong" was bij het H.B. een ontwerp-reglement van
die groep ingediend, met verzoek dit te willen goedkeuren en daarna de groep als
zoodanig te erkennen. Op blz. 1172 van het tijdschrift van 1 November 1934 is reeds
van die goedkeuring evenals van die erkenning, mededeeling gedaan.

Bij het H.B. was ingekomen een schrijven, waarin mededeeling gedaan werd
van het feit, dat in verschillende plaatsen door melkslijters op hun karren, uit een
oogpunt van concurrentie, de aankondiging wordt geplaatst : „melk van vee, vrij
van tuberculose". Tevens werd gevraagd om te mogen vernemen, wanneer het
H.B. meent dat een stal als vrij van tuberculose kan worden beschouwd.

Op verzoek van het H.B. was hierover door de groep : „kennis der menschelijke
voedingsmiddelen van dierlijken oorsprong" advies uitgebracht. Dit luidde, dat
volgens haar eerst dan een stal als vrij van tuberculose kan worden beschouwd,
wanneer aan de volgende voorwaarden wordt voldaan :

Ter bepaling hiervan worden alle runderen ouder dan £ jaar tenminste éénmaal
per jaar getuberculineerd en clinisch onderzocht. De tuberculinatie geschiedt door
middel van de subcutane methode of door middel van de oogreactie met sensibili-
satie. Uit controle-oogpunt verdient voor dit doel de subcutane methode de voor-
keur. Twijfelachtige reactie wordt voor dit doel beschouwd als positief, tenzij bij
heronderzoek volgens subcutane methode de reactie negatief is. Onder „de twee
laatste jaren" wordt verstaan, twee opeenvolgende tuberculinaties met een tusschen-
ruimte van minstens 8 maanden of maximum 18 maanden.

2e. dat eventueel aangekochte dieren afkomstig zijn uit tuberculose-vrije vee-
stapels, met dien verstande, dat aankoop zooveel mogelijk vermeden moet worden
en dat eigen aanfok de voorkeur verdient.

clinisch onderzoek is gebleken, dat het dier vrij van tuberculose is en een veeartse-
nijkundige verklaring getoond is, dat het dier afkomstig is uit een tuberculose-vrij
bedrijf volgens punt 1.

3e. dat contact met ander vee is uitgesloten. Hierbij dient vooral te worden ge-
let op vee, dat tijdelijk aanwezig is ; marktvee, vee van derden, dat meer of minder
lang in het bedrijf aanwezig is.

Over hetgeen door het H.B. in deze gedaan zal worden, zal eerst besloten wordeir
nadat nog enkele besprekingen hierover gehouden zijn.

In een schrijven van de afd. Z.-Holland werd melding gemaakt van de bespre-
kingen gehouden op een vergadering van die afdeeling, naar aanleiding van een
mededeeling, dat het vlekziekte-serum van de N.V. Handelmaatschappij Nedigepha
hooger in waarde zou zijn dan dat van de Rijksseruminrichting. In dat schrijven
werd tevens aangegeven op welke verschillende wijzen hieromtrent een nader
onderzoek in te stellen ware. Het H.B. zal terzake nader advies inwinnen.

Nog was een schrijven ontvangen waarin de wenschelijkheid werd uitgedrukt
om voor de Maatschappij over te gaan tot het vaststellen van een embleem te ge-
bruiken voor de auto ; besloten werd daar niet toe over te gaan.

Bij de verkiezing van een lid van de Redactie van het Tijdschrift wegens perio-
dieke aftreding van Prof. C. F. van Oijen, deelde de secretaris mede, dat van de
afdeelingen Utrecht, Overijssel, Gelderland, Overijssel en Zuid-Holland een
schrijven was ingekomen, waarbij zij ter voorziening in deze vacature Prof. van
Oijen weder aanbevelen. Van de afd. Friesland was ingekomen de mededeeling,
dat door deze afdeeling Prof. van Oijen candidaat gesteld was.

Van de afd. Z.-Holland was tevens ingekomen een motie, ingsteld naar aan-
leiding van het opnemen door de Redactie in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde
in het nummer van 1 Juli 1934 van een artikel van Prof. van Oijen, getiteld : „de
Vleeschkeuringswet en hare uitvoering."

In deze motie deelde de afdeeling mede het te betreuren dat de redactie dat
artikel heeft opgenomen en het af te keuren dal door een lid van de redactie een
dergelijk artikel, dat niet objectieve, doch subjectieve kritiek uitoefent, ter plaatsing
is aangeboden. Tevens spreekt de afdeeling de wenschelijkheid uit, dat het H.B.
er bij de redactie op aandringt, dat inzendingen met een persoonlijk karakter, of
die schadelijk kunnen zijn voor de goede waardeering der Veterinaire diensten
hier te lande, voor het vervolg worden geweerd.

Bij de, na afloop van de hicrvoer gehouden besprekingen, schriftelijke stemming
bleken uitgebracht op Prof. van Oijf.n i i stemmen, op Dr. E. A. R. F. Baude i
1 stem cn 2 stemmen blanco, zoodat Prof. van Oijen als lid der redactie herkozen is.
Tevens werd besloten de motie van de afd. Zuid-Holland voor kennisgeving aan te
nemen.

In verband met de reeds enkele malen naar voren gebrachte wenschelijkheid
om de leden in de gelegenheid te stellen hun contributie in twee termijnen te be-
talen, werd een door het D. B. daarover ingediend voorstel aangenomen. Mede-
deeling van de wijze waarop dit geschieden kan, is reeds gedaan in het tijdschrift
van i December 1934 op blz. 1280.

Bij de bespreking van de rapporten uitgebracht over de salarisregeling voor
keuringsveeartsen bleek duidelijk, dat het voor het H.B. onmogelijk is, hierover voor
de verschillende afdeelingen vaste lijnen aan te geven. De vaststelling van de sala-
rissen, waarbij rekening moet worden gehouden met de te verrichten werkzaamheden,
de onkosten verbonden aan het gebruik van het noodige vervoermiddel, de on-
kosten voor laboratorium en bureau aan huis van den dierenarts, de regeling van
het verlof enz. is zoo verschillend, dat het voor het H.B. onmogelijk is, te kunnen
beoordeelen of het salaris al dan niet als voldoende kan worden beschouwd ; zelfs
voor de met de plaatselijke toestanden bekende personen levert dit nog groote
moeilijkheden op.

In verband met den reeds door een enkele afdeeling naar voren gebrachten wensch,
werd dan ook besloten in deze de afdeelingen te machtigen om waar en voor zoo-

veel dat noodig is, zich rechtstreeks in verbinding te stellen met de daarvoor aange-
wezen autoriteiten.

De door een commissie uit het H.B. ontworpen bepalingen, vast te stellen voor
ziekenfondsen en abonnementen, werden na bespreking en het aanbrengen van
enkele veranderingen, aangenomen. Voor kennisneming van deze bepalingen wordt
verwezen naar het tijdschrift van 15 November 1934, blz. 1221.

De bindende besluiten van de afdeeling Overijssel in zake de tuberculose-bestrij-
ding, reeds medegedeeld in het tijdschrift van 1 November 1934 op blz. 1171, werden
goedgekeurd ; vermelding van het hiervoor vastgestelde werkgebied geschiedde
tevens.

De bindende besluiten van de afdeeling Groningen-Drenthe in zake de tuber-
culose-bestrijding werden goedgekeurd, mits het daarvoor nog van den Centralen
Raad te ontvangen advies, dat wegens te late ontvangst van de besluiten nog niet
kon zijn ingekomen, gunstig zou luiden, Daar in dit inmiddels ontvangen advies
tot goedkeuring geadviseerd wordt, zijn deze bindende besluiten goedgekeurd en,
met gelijktijdige opgave van het werkgebied, opgenomen in het tijdschrift van
15 November 1934 blz. 1222.

Door den afgevaardigde van de afd. Friesland werd verzocht, de door die af-
deeling vastgestelde bindende besluiten in zake de tuberculose-bestrijding, welke
besluiten voor het oogenblik nog aan een referendum worden onderworpen, zoo
mogelijk, in verband met den tijd van het jaar, aan een schriftelijke behandeling
onder de H.B.leden te onderwerpen. Hiertoe werd besloten.

Bij de bespreking van hetgeen door het H.B. kan worden gedaan in verband met
het beschouwen van de Mij. als vakvereeniging, werd, ook in aansluiting met het
hierover door de groep : „kennis der menschelijke voedingsmiddelen van dierlijken
oorsprong" uitgebracht advies, besloten om hierover een mededeeling te doen in
het tijdschrift, hetgeen is geschied in het nummer van 1 December 1934, blz. 1278.

Bij de daarop gehouden rondvraag werden nog door enkele afgevaardigden
namens hun afdeeling naar voren gebrachte zaken besproken, welke besprekingen
echter voor het oogenblik nog niet zoover gevorderd zijn, dat daarvan reeds mede-
deeling aangewezen is.

Op verzoek van de afd. Mil. Paardenartsen besloot het H.B. zich te wenden met
een schrijven tot den Minister van Defensie, in welk schrijven gewezen wordt op de
onmogelijkheid voor de mil. paardenartsen om een volledig pensioen te kunnen
verkrijgen en verzocht wordt maatregelen te nemen om te trachten hieraan te
gemoet te komen.

Door het Hoofdbestuur zijn, voorloopig tot 1 Juli 1935, de volgende bindende
besluiten in zake de tuberculose-bestrijding in de afdeeling I\'riesland goedgekeurd.

I. De leden van de Afdeeling verplichten zich geen tuberculine af te geven aan
anderen dan :

1. bij een verecniging of onderdeel van een bestrijdingsorganisatie, waar men
vóór i Juli 1934 gewoon was met een controleur te werken en

2. bij een na 1 Juli 1934 opgerichte of op te richten vereeniging of onderdeel
van een bestrijdingsorganisatie, in totaal omvattende meer dan 1000 runderen en
waar met controleurs, die niet zijn belast met het controleeren van de reactie, wordt
gewerkt.

II. De leden van de Afdeeling verplichten zich geen tuberculine te gebruiken
anders dan bij :

a. een georganiseerde tuberculose-bestrijding, welke door het Afdeelingsbestuur
is erkend ;

b. particuliere veehouders of bedrijven, die voldoende garantie geven voor
hun handelingen met reactie-dieren en open vormen, een en ander ter beoordee-
ling van het Afdeelingsbestuur ;

c. tuberculinaties ten behoeve van zuiver diagnostische en therapeutische doel-
einden en

III. De leden van de Afdeeling verplichten zich bij deelneming aan eenige tuber-
culose-bestrijding de „Vrije Dierenartsenkeuze" zonder eenig voorbehoud te aan-
vaarden.

IV. De leden van de Afdeeling verplichten zich steeds een tarief te berekenen,
dat door de Afdeeling is vastgesteld.

Oproep aan alle leden der Maarschappij voor Diergeneeskunde, die werkzaam zijn
op het gebied der kennis van menschelijke voedingsmiddelen van dierlijken oor-
sprong.

De belangrijke vraagstukken ter zake van de keuring van vee en vleesch, welke
thans regelmatig aan de orde zijn, maken het noodzakelijk, dal de Maatschappij
voor Diergeneeskunde over een lichaam beschikt, dat deze kan bestudeeren en
beoordeelen en tot een advies kan komen, dat niet alleen voor het Hoofdbestuur,
maar vooral in het algemeen belang, beteekenis heeft.

Te dien einde is zakelijk overleg, waaraan alle groepen van dierenartsen, die bij
de uitoefening hunner functie dagelijks met deze vraagstukken te maken hebben,
noodzakelijk. Het Hoofdbestuur zou het zeer op prijs stellen en het in het belang
onzer Maatschappij achten, als alle keuringsveeartsen, hoofden van ambtelijke
diensten met of zonder particuliere praktijk, slachthuisdirecteuren, inspecteurs enz.
bij dit overleg hun oordeel zouden willen geven.

De groep „kennis der menschelijke voedingsmiddelen van dierlijken oorsprong"
wier oprichting en erkenning na de laatste algemeene vergadering officieel geschied
is, is het lichaam, dat zich met bedoelde vraagstukken bezig houdt. Het bestuur ervan
is de permanente commissie van advies van het Hoofdbestuur op dit gebied: het
wordt niet alleen met de daarvoor noodig geoordeelde vraagstukken in kennis ge-
steld, maar kan ook ongevraagd van raad dienen. Het raadpleegt, tenzij noodzaak,
b.v. spoed, het anders eischt, zooveel mogelijk alle leden. Het kan dus nooit anders
dan in het belang der Maatschappij en in dat van dc leden persoonlijk zijn, dat zoo-
veel mogelijk dierenartsen tot deze groep toetreden.

Wat hierboven is gezegd van de keuringsveeartsen enz. geldt mutatis mutandis
eveneens voor die dierenartsen, die op het gebied der melkhygiëne werkzaam zijn.
Iedere categorie wordt door een lid (melkhygiëne twee) in het bestuur der groep
vertegenwoordigd.

Het Hoofdbestuur wekt dan ook alle leden, die werkzaam zijn op het gebied der kennis van
menschelijke voedingsmiddelen van dierlijken oorsprong op, zich zoo spoedig mogelijk als lid
der groep op te geven bij den secretaris der Maatschappij, In de Betouwstraat 30, Nijmegen.
Het brengt daarbij in herinnering, dat hiervoor een bijzondere contributie van
ƒ 1.— per jaar aan de groep verschuldigd is.

Het Hoofdbestuur meent er ten slotte op te moeten wijzen, dat de keuringsveeartsen-
hoofden van dienst met of zonder praktijk zich niet op het standpunt moeten stellen, dat zij niet
in deze groep behooren. Op hun aanwezigheid en op hun oordeel wordt integendeel hoogen prijs
gesteld.

Door de Nederlandsche Veehouderij Centrale is een circulaire verspreid, waarbij
aangegeven wordt op welke wijze de door de dierenartsen af te geven verklaringen
in duplo voor eventueele overneming van runderen in verband met de tuberculose-
bestrijding moeten worden ingericht.

de Vereeniging tot Bestrijding van de Tuberculose enz. onder het rundvee, genaamd

verklaart, dat het in het belang der bestrijding van genoemde ziekte is, dat de na-
volgende runderen (Signalement) :

De genoemde veehouder is geen veehandelaar, bevordert de tuberculose-vrije
opfok en vult zijn veestapel zooveel mogelijk aan uit eigen aanfok. Indien door hem
bij uitzondering runderen worden aangekocht, heeft hij zich verbonden slechts niet-
reactiedieren aan te koopen.

Bij bovenstaande verklaring is rekening gehouden met de bepaling, dat reactie-
dieren slechts worden overgenomen, indien met de overname daarvan wordt be-
reikt, dat het bedrijf direct geheel wordt vrijgemaakt van tuberculose en met die,
dat in geen geval voor reactie-runderen deze verklaring mag worden afgegeven,
indien het aantal dezer dieren meer bedraagt dan 2 per bedrijf, voor bedrijven be-
neden elf stuks; en 3 per bedrijf, voor de overige bedrijven; verder, dat deze reagecrcn-
de dieren van één eigenaar voor dezelfde overname-plaats, dus voor dezelfde leve-
ring moeten worden aangeboden.

*) De bovengenoemde runderen zijn z-g■ reactie-dieren.
De bovenvermelde runderen zijn lijdende aan open tuberculose.

Het onderzoek op tuberculose, waarop bovengenoemde verklaring berust, heeft
plaats gehad d.d...........

l\'.S. Ingeval de aanbieding dieren, lijdende aan open tuberculose betreft, vervalt
enkel het gedeelte dezer verklaring, betrekking hebbende op het direct geheel
vrijmaken van tuberculose van den betrokken veestapel en de in dat verband
genoemde aantallen.

In plaats van den periodiek afgetreden en niet direct herkiesbaren vice-voor-
zitter: de heer J. Bruijel te Tolbcrt, is als zoodaning benoemd de heer
H. Venema te Bedum.

De georganiseerde bestrijding der tuberculose onder het rundvee bezorgt thans
aan menig collega verscheidenen weken van druk werk. Velen hebben zich van de
assistentie van een der bij mij ingeschreven waarnemers voorzien. Het aantal aan-
vragen overtreft zelfs het aanbod, zoodat ik al mijn vervangers, een twaaltal, aan
het werk heb en er reeds collega\'s zijn, die voorloopig geduld moeten oefenen. Ik
verzoek daarom ;

1. een ieder, die in deze wintermaanden een assistent noodig heeft en die zulks
nog niet aan mij berichtte, dit ten spoedigste te doen, ook al is de assistent pas in
Januari of later noodig.

2. eventueele collega\'s, die zich nog niet bij mij opgaven als waarnemer cn die
bereid zijn voor een tijdsduur van eenige weken tot eenige maanden te assisteeren
bij de tuberculose-bestrijding, dan wel uitsluitend voor waarneming van prak-
tijk, zulks alsnog aan mij mede te deelen.

3. de bij mij ingeschreven vervangers om mij onverwijld bericht te zenden van
de door hen gemaakte afspraken.

Aan de collega\'s die er nog niet in slaagden een assistent te vinden, bericht ik
dat in de loop van de maand December waarschijnlijk nog wel een aantal stu-
denten het veeartsdiploma zal verkrijgen, waarvan er reeds verschillende mij heb-
ben toegezegd zich beschikbaar te willen stellen voor assistentie en praktijkwaar-
neming.

Verslag van de vergadering van de Militaire Veterinaire Vereeniging-
Afdeeling Militaire Paardenartsen der Maatschappij voor Diergenees-
kunde, gehouden te \'s-Gravenhage op 6 Oct. 1934.

Aanwezig waren tien leden en het eerelid kolonel Knipscheer, terwijl het Hoofd-
bestuur werd vertegenwoordigd door kolonel W. v. d. Burg. De voorzitter opende
de vergadering en richtte een speciaal woord van welkom tot den kol. Knipscheer,
den luit. kol. Dr. Gali.andat Huet, den luil. kol. Muyzert en den kol. v. n. Burg.

Nadat de notulen van de vorige vergadering waren voorgelezen en de ingekomen
stukken waren behandeld, werd overgegaan tot de benoeming van een afgevaar-
digde en een plaatsvervangend afgevaardigde naar de Algemeene Vergadering der
Maatschappij voor Diergeneeskunde te Utrecht. Hiervoor werden respectievelijk
gekozen de heeren Dr. van Vloten en Dr. Stefels.

Hierna werd de beschrijvingsbrief der Maatschappij behandeld. Met algemeene
stemmen werd de heer van Heusdf.n weer eandidaat gesteld als secretaris der Maat-
schappij. Tot voorzitter van den Centralen Raad werd eandidaat gesteld de heer
Tenhaf.ff en als derde plaatsvervangend lid voor dit college de heer Dr. Bevers.
Door de vergadering werd aanbevolen Prof. van Oyen weer als redactie-lid van
het Tijdschrift voor Diergeneeskunde te herkiezen. In verband met de komende
wijziging der militaire pensioenwetten hield de voorzitter Dr. Brands een uitvoerige
beschouwing. Hij deelde mede. dat de pensioenen der Militaire Paardenartsen
o.a. ter sprake zijn gekomen bij de behandeling der Defensie-begrooting 1932.
Het ging toen om het recht van pensioen na „langdurigen dienst", waaronder voor
de Officieren van Gezondheid, Militaire Apothekers en Paardenartsen wordt ver-
staan een diensttijd van 30 jaren ; voor de andere officieren een diensttijd van 40
jaren.

ten bedrage van 70% (40 maal 1J) van den grondslag wordt aangeduid als „maxi-
mum pensioen", hetwelk echter niet meer mag bedragen dan ƒ 4000. . Dat maxi-
mum pensioen kan door de militaire paardenartsen bij hun ontslag ter zake van
langdurigen dienst dus niet worden bereikt en met het herziene bezoldigingsbesluit
1934 is die mogelijkheid natuurlijk totaal uitgesloten.

Naar de jongste salarisschaal (1934) zijn de pensioenen voor een kapitein, majoor
en luit. kolonel na dertig dienstjaren gedaald tot resp. ƒ 2866.50, ƒ 3150.— en
/ 3339-—•

De militaire paardenartsen verkeeren dus wel in een zeer ongunstige positie ten
opzichte van de officieren, niet tot het dienstvak van den geneeskundigen dienst
behoorende.

Ook staan zij bij de hoogere burgerlijke ambtenaren ver achter. Kan de troepen-
officier zijn maximum pensioen gemakkelijk bereiken, omdat hij reeds op zeer jeug-
digen leeftijd in militairen dienst komt, ook de hoogere burgerlijke ambtenaar kan
dit dicht benaderen, omdat hij eerst op 65-jarigen leeftijd met pensioen gaat.

De Militaire Veterinaire Vereeniging heeft indertijd voorgesteld aan de paarden-
artsen te verleenen 5 voor pensioen geldende inkoopjaren, welke niet dadelijk be-
ginnen, te tellen, doch eerst na een diensttijd van 10 of 15 jaren. Na 10 tot 15 jaren
effectieven dienst zou de paardenarts dan 15 tot 20 voor pensioen geldende jaren
krijgen.

Ook zou collega Wf.ekenstroo, lid van het Hoofdbestuur der Vereeniging van
Officieren van de Koninklijke Landmacht, in dezen geest geadviseerd hebben.

De Minister vond in 1932 dit denkbeeld wel aanlokkelijk, maar niet voor ver-
wezenlijking vatbaar. De militaire pensioenwetten kennen nl. geen fondsvorming
en kunnen dus ook moeilijk aanvaarden het beginsel van inkoop van dienst, want
dan zou men een zeker bedrag moeten kunnen storten in een fonds, ingesteld krach-
tens de militaire pensioenwetten en deze kennen geen fonds. Het zou volgens dezen
Minister een heel ingrijpende verandering zijn.

Thans staat echter, aldus de voorzitter, een nieuw en gewijzigd pensioenregle-
ment te wachten. Ons voorstel wordt dus wederom actueel. Hij vraagt in dezen de
meening van de vergadering te mogen vernemen.

1. aan de Maatschappij voor Diergeneeskunde onze belangen voor te dragen
en haar te verzoeken een adres aan den Minister te richten, waarin voor de paarden-
artsen de mogelijkheid van een billijk aantal voor pensioen geldende inkoopjaren
wordt gevraagd, welke niet dadelijk beginnen te tellen, doch bv. eerst na een dienst-
tijd van 10 of 15 jaren (zie onderschrift).

2. contact te zoeken met kamerleden, hun onze wenschen kenbaar te maken en
hun te verzoeken onze belangen voor te staan.

3. zich in verbinding te stellen met de officieren van gezondheid en pharma-
ceuten en hun te verzoeken in gelijken geest te handelen.

Bij de rondvraag opperde kolonel Knipschekr bezwaren tegen de schrijfwijze
van Dr. Vrijburg in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde. Hij ging zijns inziens
te ver met de vereenvoudigde spelling. Aan Dr. Brands werd verzocht dit onderwerp
op de eerstvolgende Hoofdbcstuursvergadcring in te leiden en de gevoelens van de
paardenartsen in dezen kenbaar te maken.

Op verzoek van den voorzitter gaf Dr. Thomassen daarna een uiteenzetting
van zijn plannen betreffende zijn verzameling uniformen en portretten van actief
dienende- en oud-paardenartsen. Gaarne zou hij zijn collectie, die hem in den loop
der jaren lief is geworden, onder de hoede van Dr. van Vloten aan het leger-
museum in bruikleen afstaan.

Aan het slot van de vergadering herdacht de voorzitter het jubileum van den
kolonel J. N. Ballangée. Hij bracht in herinnering dat het heden juist 60 jaar
geleden is, dal Ballangée met lof tot paardenarts 3de klasse (2de luitenant) werd
benoemd. Zijn laatste functie was die van dirigeerend paardenarts met rang van
luitenant-kolonel, toegevoegd aan den generaal-majoor inspecteur van den genees-

kundigen dienst der landmacht. In deze functie ontving hij het officierskruis der
Oranje-Nassau Orde.

In 1913 verkreeg hij op zijn verzoek eervol ontslag uit den militairen dienst.
Hierbij werd hem den rang van kolonel toegekend, een onderscheiding die vóór
hem aan een paardenarts nog niet was verleend.

Zijn wetenschappelijke kwaliteiten op oogheelkundig gebied zijn algemeen be-
kend. In de oogheelkunde zal zijn naam aan het naar hem genoemde verschijnsel
onafscheidelijk verbonden blijven. In ons Tijdschrift alsmede in het Recueil de
méd. vétérinaire verschenen vele bijdragen van zijn hand.

Wij hadden den jubilaris gaarne als gast in ons midden gehad, om hem aan
een gemeenschappelijke lunch na afloop der vergadering hulde en dank te
brengen voor alles wat hij heeft gedaan. Hij heeft echter gemeend in verband met
zijn hoogen leeftijd hiervoor te moeten bedanken. Wij wenschen hem nog menig
gelukkig jaar.

Hierna sloot de voorzitter de vergadering. \'sMiddags ging het bestuur kolonel
Ballangée persoonlijk gelukwenschen. \'s Morgens was van de militaire paarden-
artsen reeds een bloemenhulde te zijnen huize bezorgd.

Dit adres is den igden November door het Hoofdbestuur van de Maatschappij
voor Diergeneeskunde aan den Minister verzonden. Op voorstel van de officieren
van gezondheid heeft het echter eenige wijziging ondergaan en wordt in het adres
niet van inkoopjaren gesproken. Aan den Minister wordt thans verzocht het reeds
in 1932 geopperde denkbeeld te willen doen verwezenlijken door de mogelijkheid
te scheppen, dat voor de paardenartsen hun voor pensioen geldende dienstjaren
door toevoeging van een billijk aantal dienstjaren wordt verlengd.

Ook door de officieren van gezondheid is een verzoekschrift in gelijken geest
verzonden.

Prof. Dr. L. de Blieck is benoemd tot eerelid van de American
Veterinary Medical Association.

Geen verlaging van de vergoeding voor het gebruik van een auto door
den hulpkeurmeester te Ferwerderadeel toegestaan. Het beroep van de
gemeente ongegrond verklaard.

De gemeenteraad van Ferwerderadeel had besloten, uit een oogpunt van be-
zuining, bovengenoemde vergoeding, welke in vroeger jaren bepaald was op ƒ 700.—,
benevens ƒ 48.— voor wegenbelasting, te verlagen tot ƒ 600.—, plus ƒ 48.—, onder
het motief, dat de kosten van onderhoud en gebruik van een auto belangrijk zijn
afgenomen ; dat de taxibedrijven 6 cent per K.M. rekenen, terwijl door den keur-
meester per jaar gemiddeld 11.000 K.M. worden afgelegd, hetgeen ƒ660.— zou
zijn ; dat het nimmer de bedoeling van den raad is geweest de totale onkosten voor
autogebruik te restitueeren, maar een tegemoetkoming in die kosten, omdat een
gedeelte van het jaar de dienst wel per rijwiel kan worden waargenomen, zoodat
een vergoeding van ƒ 600.— benevens ƒ 48.— voor wegenbelasting zeer billijk werd
geacht.

Door Gedeputeerde Staten werd dit besluit vernietigd, waarbij zij zich op het
standpunt stelden, dat het uitgetrokken bedrag geen toelage in de reis- en verblijf-

kosten moet zijn, doch een volledige terugbetaling van de te maken onkosten, zoodat geen
bedrag uit eigen middelen door den hulpkeurmeester moet worden bijbetaald,
aangezien dit remmend zou werken op een goede uitoefening van den dienst.

Volgens een bericht in de ,,Vee- en Vleeschhandel" heeft de wethouder in den
Haagschen gemeenteraad bij een verzoek van de Vereeniging van Haagsche Vleesch-
houwers om het vleeschverkooplokaal van koeling te voorzien, overweging van dit
verzoek toegezegd, waarbij één der raadsleden bovendien nog op voorziening
aandrong vóór den a.s. zomer. de G.

Wij vestigen de aandacht op het besluit genomen in de vergadering van boven-
genoemde vereeniging gehouden op 10 dezer in het Pathologisch Instituut Bilt-
straat 166 te Utrecht en luidende :

„Studenten, promovendi, assistenten en zij, die op eenigerlei wijze hun werk-
zaamheden verrichten op een laboratorium eener Universiteit of Hoogeschool
of hiervoor om andere redenen meenen in aanmerking te komen, welke niet in staat
zijn de volle contributie te betalen, kunnen, na indiening van een gemotiveerd ver-
zoek bij het bestuur, temporair lid worden der Vereeniging tegen een contributie
van ƒ 2,50 per jaar. Dit lidmaatschap geeft dezelfde rechten als het gewone lidmaat-
schap, met uitzondering van het recht op het ontvangen van het tijdschrift.

Personen, die lid of temporair lid der Vereeniging zijn geweest, kunnen zich,
indien zij niet in staat zijn de volle contributie te betalen, eveneens met een gemo-
tiveerd verzoek tot het bestuur wenden om de voordeelen van het temporair lid-
maatschap te genieten of te blijven genieten.

Het bestuur neemt in al deze gevallen een beslissing en geeft den betrokkenen
van zijn uitspraak kennis."

Wij roepen alle jonge dierenartsen, die meenen voor dit lidmaatschap in aan-
merking te kunnen komen op, zich ter zake te wenden tot collega Dr. H. .). van
Nederveen, secretaris dezer vereeniging, Neuhuyskade 64, den Haag, opdat de zoo
vruchtbare samenwerking tusschen de dierenartsen en andere beoefenaars der
microbiologie (artsen, pharmaceuten, biologen, landbouwkundige- en technische
ingenieurs) ook in de toekomst verzekerd blijve.

Op uitnoodiging van het Institut International du Froid hield Prof. C. F. van
Oijen op Zaterdag 24 November een voordracht in de aula van het Institut Agro-
nomique (Rue Claude Bernard 16) te Parijs over „Methodes empiriques et scien-
tiHques dans le controle des oeufs (oeufs frais, oeufs conservés, par le froid etc.).

De voordracht werd opgeluisterd door lichtbeelden terwijl eenige proeven het
gesprokene verduidelijkten. Zij bevatte een kort populair gehouden verslag van de
onderzoekingen die in de laatste jaren op aansporing van de Nederlandsche Ver-
eeniging voor Koeltechniek in het laboratorium van dezen hoogleeraar, in het
bijzonder door collega Molanus, zijn verricht.

De groot zaal die geheel gevuld was met gedelegeerden van diverse staten bij ge-
noemd instituut, andere belangstellenden en landbouwkundige studenten, weer-
klonk aan het einde van het luide applaus waarmede de aanwezigen hun bijval
betuigden.

Daarna had een zitting plaats van de sub-commissie uit dit instituut ter zake van
de „koelhuiseieren", waarvan Prof. van Oijen voorzitter is.
Dissertaties.

Gepromoveerd tot Doctor in de Diergeneeskunde te Bern : E. Simons, op een proef-
schrift : „Qualitätsverbesserung der Milch."

Te Utrecht : W. H. F. C. Majoewsky, op een proefschrift : Bacteriologische
normen voor de beoordeeling van consumptiemelk.

Ingevolge bijzondere omstandigheden veroorlooft Prof. Paimans zich langs
dezen weg zijn hartelijken dank te betuigen aan de velen, die hem blijken van
belangstelling deden toekomen bij de viering van zijn 70sten verjaardag.

Huldiging Dr. J. Staal. Bij het neerleggen van zijn praktijk wegens in functie
treden als directeur van het abattoir te Assen, is aan Dr. J. Staal namens een groot
aantal dankbare veehouders, als blijk van waardeering voor verleende diergenees-
kundige hulp en groote bereidwilligheid, een fraai serre-ameublement aangeboden.

Verhuisd: .). P. W. Anemaet van Rotterdam naar Woerden, Singel 94
postgiro 243220.

Verslag betreffende de takken van dienst ressorteerende onder de Directie van
den Landbouw over 1931 en beknopte verslagen der Rijkslandbouw-proefstations
over 1931 —1932. \'s Gravenhage, Alg. Landsdrukkerij, 1934. 8°. 254 blz. ƒ 1.

Verslagen en mededeelingen van de Directie v. d. Landbouw 1934. Nr. 1. Dept.
van Economische Zaken.

liet electrisch bedwelmen van varkens, \'s Gravenhage, Algemeene Landsdrukkerij,
1934. 8°. M. fig. ƒ 0.25

Overdruk uit Centr. verslag der arbeids-inspectie over 1933.
Verslag omtrent het openbaar slachthuis met ijsfabriek en den keuringsdienst van
vee en vleesch te Leiden over het jaar 1933. [Door W. Stuurman]. Leiden, Drukkerij
,,Luctor et Emergo", 1934. 8°. 20 blz.

Verslag omtrent den toestand en de exploitatie van het openbaar slachthuis en
omtrent den dienst der vee- en vleeschkeuring te Haarlem en omliggende gemeenten
over het jaar 1933. [Door F. /\'. Keyser\\. Haarlem. 1934. 21 blz.

Verslag van het openbaar slachthuis te Roermond over het jaar 1933. | Door
Kerstens~\\. Roermond, Fa. L. Reyners, 1934. 8°. 18 blz.

A. Klein. Het voorkómen van besmetting. Amsterdam, N.V. Kosmos, 1934.
8°. 80 blz. ƒ 0.95

Catalogus van de bibliotheek der Veeartsenijkundige Faculteit. Dl. 5. Vierde supplement
met register. Utrecht. 1934. 8°. 107 blz.

R. Ferri, L\'allevamento equino in Lucania e i suoi miglioramenti. Matera, C.
Conti, 1934. 8°. 43 p.

R. Baetslé et Chr. de Bruyker, Inspection et expertise des oeufs. Lierre, Impr.
J. van In, 1934. 8°. 96 p. av. fig.
Société centr. d\'agriculture etc.

Statistica/ and general report, army veterinary services, 1933—1934- London, H. M.
Stationary Office, 1934. 8°.

Report of the proceedings under the diseases of animal acts for the year 1933.
London, H. M. Stationary Office, 1934. 8°.
Ministry of Agriculture and Fisheries.

The inheritance oj resistance to bacterial infection in animal species. A review of the
published experimental data. London, H. M. Stationary Office, 1934. 8°. Sh. 1.5
Med. research council. Spec, reports series. No. 196.

W. Kolle and K. Hetsch, Experimental bacteriology. Vol. 1. Transl. by D.
Erikson. Ed. by J. Eyre. London, Allen and Unwin, 1934. 8°. 592 p. Sh. 30.—
P. Wade, The Siamese cat. London, Methuen. 1934. 8°. 104 p. w. 8 pi. Sh. 5.—
H. M. Batten, Our garden birds ; their food, habits and appearances. London,
Nelson, 1934. 8°. 192 p. w. 39 col. pi. Sh. 5.—

E. Humphrey and L. Warner, Working dogs. London, Oxford University
Press, 1934. 8°. 253 p. Sh. 16.—-

Hutchinson\'s dog encyclopaedia. Ed. by W. Hutchinson. Vol. 1. London,
Hutchinson and Co., 1934. 4⁰. Sh. 17.6

E. P. Johnson, The etiology and histogenesis of leucosis and lymphomatosis of
fowls. Blacksburg, Agr. Exp. Stat., 1934. 8°. 32 p. w. 8 pi.

Th. Th. Milby, Factors influencing a malformation of the legbones of growing
chickens. Ames, Agr. Exp. Stat., 1934. 8°. 32 p. w. 3 fig.

Iowa State Coll. of Agr. Agr. Exp. Stat. Research Bull. No. 172.
L. van Es and J. F. Oi.ney, Diseases of poultry. Their nature and control. Lin-
coln, Coll. of Agric., 1934. 8°. 110 p.

N. R. Ellis and J. H. Zeller, Effect of quantity and kinds of food on economy
of gains and body composition of hogs. Washington, Government Printing Office,
\'934- 8°- 3\' P- ^w- 3 ^fig-
U.S. Dep. of Agriculture. Techn. Bull. No. 413.

F. Stather, Haut- und Lederfehler. Berlin u. s. w., J. Springer, 1934. 8 . 159
S. mit 76 Abb. " M. 16.-

R. G. Hoskins, Die Hormone im Leben des Körpers. Uebersetzt und bearbeitet
von W. von Drigalski. Leipzig, F. Meiner, 1934. 8°. 171 S. M. 8.50

C. E. Richters, Die Tiere im chemischen Kriege. 2te Aufl. Berlin, R. Schoetz,
1934. Gr. 8°. 187 S.m. 76 Abb. im Text und 8 färb. Taf. M. 12.60

A. Baumann, Die Alpenländisch-Erzgebirgler Darhsbracke, ihre Zucht, Er-
ziehung und Einführung zum Gebrauchshund des Bergjägers. Graz, Leykaul,
1934. Gr. 8°. 111 179 S. mit 61 Abb. Sch. 7.

M. Hoffmann, Futterfibel. Neubearb. von H. Münzberg. 17a- Aufl. Berlin, Reichs-
nährstand, 1934. 8°. 124 S. M. 3.90
Flugschriften des Reichsnährstandes. H. 12.

Ergebnisse der Hygiene, Bakteriologie, Immunitätsforschung und experimentellen
Therapie. Fortsetzung des Jahresberichts über die Ergebnisse der Immunitäts-
forschung. Hrsg. von W. Weichardt. Bd. 16. Berlin, J. Springer, 1934. 4⁰. 250 S. m.
10 Abb. M. 36.—

Jahresbericht Physiologie und experimentelle Pharmakologie. Bibliogr. Jahres-
register der Berichte über die gesamte Physiologie und experimentelle Pharmako-
logie. Hrsg. von der Schriftleitung der Ber. über die ges. Physiologie. Bd. 13. Bericht
über das Jahr 1932. Berlin, J. Springer, 1934. 4⁰. XII 1087 S. M. 168.

H. Miessner, Allgemeine Veterinärpolizei. Leitfaden zur Einführung in die
allgemeinen veterinärpolizeilichen Vorschriften des Deutschen Reiches. 2te Aufl.
Hannover, M. und H. Schaper, 1934. 4⁰. XII 267 S. m. 4 Abb. im Text. M. 17.-

Handbuch der Biochemie des Menschen und der Tiere. Hrsg. von C. Opfienheimer.
2te Aufl. Erg. Werk. Bd. 2. Jena, G. Fischer, 1934. Gr. 8°. XVIII 961 S. m. 41
Abb. im Text. M. 78.—

C. Kronacher, Genetik und Tierzüchtung. Berlin, Gebr. Bornträger, 1934.
4⁰. VI 4- 280 S. mit 61 Abb. und Kurven. Subskr. Pr. M. 30.—

Handbuch der Vererbungswissenschaft. Lief. 20 = Bd. 3, E.
J. A. Bierens de Haan, Die tierpsychologische Forschung. Leipzig, J. A. Barth,
1934. 8°. M. 6.60

J. Peters, Die Beurteilung des Niederungsviehs. Berlin, P. Parey, 1934. Gr. 8 .
20 S. mit Abb. M. 1.-

W. Müller-Lenhartz und G. von Wendt, Die wirtschaftliche Schweinemast.
Anweisungen für die Praxis auf Grund physiol. Studien. Berlin, P. Parey, 1934. 8°.
M. 3 Textabb. und Taf. M. 3.40

W. Pfeiffer und M. Westhüs, Operationskursus für Tierärzte und Studierende,
iote Aufl. Berlin, R. Schoctz, 1934. 8°. M. 106 Abb. M. 5.80

F. Kröning, Wurfgrösse, Zahlenverhältnis der Geschlechter und Lebensfähigkeit
bei sieben Inzuchtmeerschweinchenstämmen. Berlin, Weidmann, 1934. Gr. 8".
27 S. m. Fig. M. SS.—

Nachrichten von der Ges. der Wissenschaften in Göttingen. Math. phys. Kl.
Fachgr. 6, N.F. Bd. 1, Nr. 5.

R. Höllerich, Oesterreichisches Melkbüchlein. Wien, Scholle-Verlag, 1934.
Gr. 8°. 16 S. m. 10 Bld.
Scholle-Bücherei. Bd. 97.

A. Mitsciierlich, Das Reiterbuch. Berlin, W. Hoffmann, 1934. 8 . M. 6.
Gesetze und Verordnungen über die Milchwirtschaft. Eine Sammlung der zum Neu-
aufbau der Deutschen Milchwirtschaft erlassenen Gesetze und Verordnungen. 2te
Aufl. Hildesheim, Molkerei-Zeitung, 1934. 8^J. 247 S. m. 1 vierfarb. Wandkarte.

J. Käthe, R. Klimmeck und R. Standfuss, Ueber die Gefährlichkeit der Ver-
wendung von Bakterien der Enteritis-Gruppe zur Vertilgung tierischer Schädlinge.
Berlin, R. Schoetz, 1934. Gr. 8°. 64 S. M. 2.60

G. Koller, Einführung in die Physiologie der Tiere und des Menschen. Leipzig,
G. Thieme, 1934.

H. Eisf.rhardt, Der Waldgebrauchshund und seine Führung unter bes. Berück-
sichtigung der Einführung des Junghundes in die Spurarbeit. Berlin, P. Parey,
1934. 8°. 148 S. m. 16 Textabb. M. 5.20

E. von Otto, Jedermanns Hundebuch. Pflege, Erziehung und Dressur des Haus-
hundes. 4te Aufl. Berlin, P. Parey, 1934. 8°. 96 S. m. 15 Abb. M. 2.80
W. Vogel, Wirtschaftliche Kleintierzucht des Kleinsiedlers. Aus der Praxis
für die Praxis. München, Mayer Verlag, 1934. Gr. 8". 158 S. m. 86 Abb. M. 4.

G. Jungbauer, Deutsche Volksmedizin, ein Grundriss. Berlin u. s. w., W. de
Gruyter und Co., 1934. 8°. VII 4- 232 S. M. 4.80

K. Most und F. Müller, Anweisung zum Abrichten und Führen des Jagd-
hundes. Berlin, Verlag Kameradschaft, 1934. 8°. 221 S. M. 5.80
W. Haubenreisser, Der tuberkulöse, primäre Herd beim Rinde nach Unter-
suchungen am Material des Schlachthofes in Gera. Inaug.-Diss. Leipzig. 1934.

K. H. Blumenhacen, Ein Beitrag zur Frage über die Einwirkung der Eisen-
zufütterung auf das Körpergewicht und den F^isengehalt des Blutes von I.äufer-
schwcinen. Inaug.-Diss. Hannover. 1934.

G. Bormann, Begutachtung von im Stadtbezirk Dortmund im Handel befind-
lichen Ragout-fin-Sorten auf Grund makroskopischer und mikroskopischer Unter-
suchung. Inaug.-Diss. Hannover. 1934.

U. Hüttenhain, Ein Beitrag zum Vorkommen von Gärtner-Enteritiskeimen
in Galle und Leberlymphknoten bei Schlachtkälbern unter Anwendung der An-
reicherung in Tetrathionatbouillon und deren fleischbeschauliche Beurteilung.
Inaug.-Diss. Hannover. 1934.

F. Fabf.r, Untersuchungen an Pferdehufen über Wechselbeziehungen zwischen
Wanddicke, Wandstellung, Hornblättchen, Sohlenwölbung und Sohlendicke des
Hornschuhes. Inaug.-Diss. Hannover. 1934.

K Furch, Pathologisch-anatomische und histologische Untersuchungen von
mit infektiöser Anaemie infizierten Kaninchen. Inaug.-Diss. Hannover. 1934.

M. Glöde, Zur Frage der Differenzierung von Streptokokken und Enterokokken.
Inaug.-Diss. Hannover. 1934.

G. von Gossler, Der Wert des Kaninchenimpfversuches für die Diagnose der
infektiösen Anämie des Pferdes. Inaug.-Diss. Hannover. 1934.

H. Günther, Untersuchungen über das Einlegen von Verweilthermometern in
das Rektum des Rindes. Inaug.-Diss. Hannover. 1934.

H. Haffke, Enteritisbakterien bei gesunden und bei künstlich infizierten Enten.
Inaug.-Diss. Hannover. 1934.

F. Helmig, Versuche zur Bekämpfung des Dasselbefalls beim Rinde. Inaug.-
Diss. Hannover. 1934.

W. Jürgens, Die Bekämpfung der Phthiriasis mit Ektoparasol beim Rinde.
Inaug.-Diss. Hannover. 1934.

A. Meister, Untersuchungen über den Eisengehalt fremdkörperfreier und fremd-
körperhaltiger Vormägeninhalte beim Rinde zwecks diagnostischer Verwertung
bei der Fremdkörpererkrankung. Inaug.-Diss. Hannover. 1934.

M. Prenzel, Eignen sich Eistransportkästen zur Konservierung von Vorzugs-
und Markenmilchproben, die einer Qualitätsprüfung unterzogen werden sollen?
Inaug.-Diss. Hannover. 1934.

G. Rosenberger, Die Diagnose des ansteckenden Verkalbens aus Nachgeburten
mittels der Komplementbindungs- und Präzipitationsmethode. Inaug.-Diss. Han-
nover. 1934.

H. Saathoff, Azetonkörper und deren Vorkommen im Harn gesunder und
kranker Rinder. Inaug.-Diss. Hannover. 1934.

G. Schäfer, Prüfung der Abortus-D-Vakzine-Konstanz mit Hilfe des Meer-
schweinchenversuches. Inaug.-Diss. Hannover. 1934.

E. G. Siewers, Untersuchungen des Blutes von Mastrindern mit Hilfe des Gutta-
diaphotes und der Sublimatprobe. Inaug.-Diss. Hannover. 1934.

W. Steinhoff, Kritische Untersuchungen über die Vorteile der chirurgischen
und konservativ-medikamentösen Methode bei der Therapie der Rctentio secun-
dinarum der Kühe. Inaug.-Diss. Hannover. 1934.

H. Ullrich, Röntgenologische Untersuchungen an den Zehenknochen der
Vordergliedmassen von Schlachlpferden im Hinblick auf die Prognose der peri-
artikulären Schale und der Hufknorpelverknöcherung. Inaug.-Diss. Hannover.
>934-

H. Vogel, Versuche zur Bekämpfung des Dasselbefalls beim Rinde. Derris-
präparate. Inaug.-Diss. Hannover. 1934.

E. Wiegmann, Der Einfluss der Luftfeuchtigkeit auf experimentelle Infektionen.
Inaug.-Diss. Hannover. 1934.

B. Wojczewski, Lässt sich die Bakterizidie von Tier- und Menschenserum zur
Differenzierung der Bakterien der Brucella-Gruppe verwenden? Inaug.-Diss.
Breslau. 1934.

H. Wulff, Ueber den Einfluss von Thyroxin auf die Sauerstoffzehrung über-
lebender Gewebe von artverschiedenen Tieren. Inaug.-Diss. Münster. 1934.

E. Weineck, Die Zelluloseverdauung bei den Ciliaten des Wiederkäuermagens.
Inaug.-Diss. Jena. 1934.

O. Wesle, Kontraktion der Magen-Darm-Muskulatur des Hühnerembryos
in der Gewebskultur. Inaug.-Diss. Tübingen. 1934.

F. A. Hinke, Ein Beitrag zur Kenntnis der Variabilität der Futterverwertung
und des Schlachtergebnisses von Jungmasthähnchen. Inaug.-Diss. Breslau. 1934.

H. Breidert, Die Bewertung der Milchleistung gezeigt an 7 schlesischen Herden
des schwarzbunten Niederungsrindes. Inaug.-Diss. Breslau. 1934.

A. Uncelenk, Ein Beitrag zur Technik der Bewertung von Milchleistungen des
schwarzbunten Niederungsviehs in sechs schlesischen Herden. Inaug.-Diss. Bres-
lau. 1934.

E. Frauchiger, Ueber Kückenmarksdiagnostik bei Mensch und Pferd. Habi-
litationsschrift Zürich. 1933.

H. Plathner, Ueber die Durchführbarkeit der Uhlenhuth\'schen Präcipitin-
Reaktion an frischen und alten Menschen- und Tierzähnen. Inaug.-Diss. Halle.
\'934-

W. Popig, Untersuchungen der Handelsmilch einer mitteldeutschen Grossstadt
auf Keimgehalt und Haltbarkeit. Inaug.-Diss. Leipzig. 1934.

W. Radler, Der Viehstand im Jahre 1912 der im Reg.-Bez. Merseburg (Prov.
Sachsen) gelegenen Kreise : Mansfelder Gebirgskreis, Mansfelder Seekreis, Saal-
kreis, Bitterfeld, Delitzsch, Torgau, Wittenberg, Schweinitz und Siebenwerda.
Inaug.-Diss. Leipzig. 1934.

E. Dehne, Der Heuhandel in Deutschland mit bes. Berücksichtigung der Güte-
forderungen für Wiesenheu. Inaug.-Diss. Berlin. 1933.

G. Hopf, Grössenunterschiede der Muskelfaserquerschnitte zwischen den ein-
zelnen Portionen des Muskulus masseter beim Menschen und bei einigen Säuge-
tieren. Inaug.-Diss. Leipzig. 1933■

L. Frenzei., Vergl. Untersuchungen über den Gehalt an Staphylokokken-Anti-
toxin und bakteriziden Antikörpern gegenüber Staphylokokken im Mensrhen- und
Tierblut. Inaug.-Diss. Breslau. 1934.

R. Freudenbf.rg, Zur Architektur der Niere vom Meerschweinchen. Inaug.-
Diss. Freiburg in Br. 1934.

G. Scharr, Ueber proteolytische Fermente in den weissen Blutkörperchen und
im Serum verschiedener Tierarten. Inaug.-Diss. Berlin. 1934.

W. Rutsch, Der Einfluss der Schilddrüse auf die Erregbarkeit des Zentralner-
vensystems geprüft mit einer Methode quantitativer Narkose. Inaug.-Diss. Bern.
\'933-

J. Schmidt, Zur Frage der Entstehung der Mischgewächse an Hand von zwei
Fällen von Milchdrüsenmischgeschwulsten des Hundes. Inaug.-Diss. Berlin. 1934.

E. Widmer, Einwirkung hormonaler und alimentärer Faktoren auf den Brunsl-
zyklus beim Nagetier. Inaug.-Diss. Bern. 1933.

E. Seiferle, Ueber Art-und Altersmerkmalc der weiblichen Geschlechtsorgane
unserer Haussäugetiere : Pferd, Rind, Kalb, Schaf, Ziege, Kaninchen, Meerschwein-
chen, Schwein, Hund und Katze. Habilitationsschrift Zürich. 1933.

W. Lechner, Die Blutgefässnetze in den Zehenenden einiger Paarzeher, ihre
Beziehung zum Zehenendorgan und zu den analogen Gefässcn der Unpaarzeher
und des Menschen. Habilitationsschrift Wien. 1934.

4/12/37° C.	5/12/37° c.	6/12/37° C.	7/12 kamertemp.
17 u.	9 U. 14 U. 20 U.	9 u. 12 u. 14 11. 17u.	9 u. 14 u. 17 u.
	Beiderzijdsche	idem.	Beiderzijdsche bom-
	bombage		bage
	Inhoud vloeibaar		Inhoud gestold.

	Stroomsterkte.	Ademfrequentie	Polsfrequentie.	Gemiddelde bloeddruk.
A.	44 mA.	7-i	94	14.4 cM.
B.	52 ,»	6.9	88	13-9 .»
C.	64 ..	—	47	8-7 „
D.	54 >>	8.—	7\'	11.4 „

3! maand : lengte ± 25 c.m.	Pigmentatie aanwezig. Kleurafteekening merk- baar. Hoornklauwen geel en ondoorzichtig.
Einde 4de maand : lengte ± 26 c.m.	Lichaam geheel onbehaard. Plaques amnion duidelijk en talrijk. Navelstrang met veel epi theelvlokken.
4^ maand : lengte ± 28 c.m.	Eerste tastharen. Eenige haren aan lippen, kin en orbita.
Einde 5de maand : lengte ± 35 c.m.	Beharing duidelijker. Testes in scrotum.
Einde 6de maand : lengte i 45 c.m.	Lichaam naakt. Aan oogleden haren. Haren aan den rand der ooren en aan de punt van den staart.
Einde 7de maand : lengte i 60 c.m.	Haren aan kroonrand. Haren op plaats der hoornen. Rug fijne beharing.

	Mecklenburg	Friesland
Echinococcosis bij het	vee .........	li ä 2 maal	i maal
Echinococcosis bij den	mensch .....	i maal	2 maal
Taenia echin. bij den	hond.......	3.7 % (i maal)	12 % (3 maal)

Over de verschille	nde Provincies	verdeeld	is het	aantal
dierenartsen, in	wier praktijk 0	nbevoegd	uitoefenen
	voorkomt:
			Neen.	Zelden.
Friesland ........	........... 35	24	10	i
Groningen .......	........... 21	12	9
Drente ..........	........... ^r3	9	4
Overijssel ........	........... 32	27	3	2
Gelderland........	........... 45	36	8	i
Limburg..........	........... 13	10	2	i
Noord-Brabant . ..	........... 27	26	i
Zeeland ..........	........... !5	9	6
Zuid-Holland . ...	........... 34	31	3
Noord-Holland . . .	........... 25	24	i
Utrecht..........	........... 18	17	i
	278	225	48	5

	Stroomsterkte.	Ademfrequentie.	Polsfrequentie.
A.	48 mA.	9-3	82
B.	60 „		72
C.	70 „	5-4	60
D.	78	—	54
E.	7° »	6-3	64
F.	58 „	8.—	70
G.	48 „	11.9	76
H.	34	12.3	74
I.	0 ,,	14.2	78

			Percentage
	Run-	Scha-	Var-	Paar-	Gei-	Mededeeling	Jaar.
	deren.	pen.	kens.	den.	ten.	van
Mecklenburg ...	29.1	33	4.4	—	—	v. ostertac	>893—¹9°5-
Mecklenburg .. .	23-4	27-9	3-4	—	—	A. Becker	idem.
(Rostock)
Mecklenburg ...	31-3	23-7	3-3	—	—	A. Becker	idem.
(Schwerin) ...
Mecklenburg ...	23.6	24-3	2.85	i	1—4	Langrich	1894—1907.
(Rostock)
Friesland.......	9	24	2	10	\'3	\\ Verslagen	1924
	16	\'5	1.6	10	9	\\ van den	1925
						Vet. Hoofd
						inspecteur
						v. d. Volks-
						gezondheid

Echinococcosis waargenomen bij	Afkomstig uit een groot bedrijf \| klein bedrijf.	Totaal.
Paarden..........................	20	18	38
Varkens..........................	28	14	42
Schapen.........................	47	65	112
Geiten...........................	3	36	39
Runderen........................	285	327	612

Izal..........	..... 0.05	0.07	0.09	0.10	0.12	0.14
5 mm.......	.....			4.
10 min.......	.....			-f
20 min.......	.....	4-				—
30 mm.......	.....					—
1 uur......	.....				—	—
2 uur......	.....		4-		—	—
24 uur ......	.....		—	—	—	—
Carbol ........	..... 0.6	o.ü	i .0	1.2	1.4	1.6%
5 mm.......	.....					—
10 min.......	.....				—	—
20 mm.......	.....				—	—
30 mm.......	.....			--	—	—
1 uur......	.....			- —	—	—
2 uur......	4.		—	—	—

Izal ..............	0.05	0.07	0.09	0.10	0.15 0.20 0.25%
5 min............			4-		— — —
10 min............					— - — \'
20 min............					— — -
30 min............				4-	_ _ -
i uur...........				—	— -
2 uur...........				—	- — —
24 uur ...........			—	—	— — —
Carbol ...........	0.4	0.6	0.8	1.0
5 min............				—	—
10 min............				—	—
20 min............		-f	—	—	—
30 min............		—	—	—	—
i uur...........		—	. —	—	—
2 uur...........		—	—	—r.	—
24 uur ...........	—	—	—	—	. —
Hieruit volgt een	earbolcoëfficiënt gemiddeld	van 5.77 voor paratyphus,
Pyocyaneus.
Izal ..............	0.10	0.15	0.20	O.25	0.30 0.35%
5 min............					—
10 min............					— —
20 min............				-	— —
30 min............				—	— —
i uur...........				-	— —
2 uur...........			4-	—	— —
24 uur ...........		—	—		— —
Carbol ...........	0.4	0.6	0.8	I	■•2%
5 ^min............				—	—
10 min............			—	-	-
20 min............		—	—	—	—
30 min..........		—	—	-	—
i uur...........		—	—	-	—
2 uur...........

Carbol........	..... 0.2	o-3	0.4	o-5	0.6	0.8
5 ^min.......	..... 4-					—
10 min.......	• *					—
20 min.......	.....				—	—
30 mm.......	.....				—	—
I uur......	.....				—	—
2 uur......	.....			—	—	—
24 uur......	4-

Carbol . .	......... 0.1	0.2	0-3	0.4	0.5%
5 min. ..	.........				—
10 min. ..	.........				—
20 min. ..	.........			—	—
30 min. .	.........		—	—	—
i uur . .	.........		—	—	—
2 uur . .	.........	. —	—	—	—
24 uur ,	.......... —	—	—	—	—
Hieruit	volgt een carbolcoefficiënt gemiddeld	van :

percentage reageerende dieren	Nov. 1929	Nov. 1932	Mei 1933
geen	8	20	24
\'—25 %	9	5	3
25—50 %	8	3	t
boven 50 %	5	2	2

Aantal kalveren	Agglutinatiereactie met:	bacteriol. faecesonderz.
bac. parat. B Aertrycke	bac. parat. B Schottmüller	bac. ent. Gärtner
43	i	50 —	i : 50 -	i	5° -
2	i	50	i : 50	[	5°	—
i	i	100	i : 5°	i	50	—
i	i	100 4	i : 100	i	50	—
2	i	100	[ : 100	i	100	—
i	i	50 -	i : 50 -	i	100 4	—
Tot. 50

Aantal runderen	Agglutinatiereactie met:	bacteriol. faecesonderz.
bac. parat. B Aertrycke	bac. parat. B Schottmüller	bac. ent. Gärtner
29	i	50		i : 50		i	50	—
2	i	5°		i : 50	—	i	50	—	—
2	1	50	—	i : 50	—	i	5°	4	—
3	i	50		1 : 50	—	i	50	4	—
2	i	50	4	i : 50	4	i	50	—	—
i	1	50	—	i : 50	4	i	50		—
60	i	5°	4	i : 50		i	5°	4	I X
5	1	5°		i : 100		i	5°	4	—
3	1	100		! : 50		i	50		—
4	i	5°	4	i : 50		i	100	4	—
5	i	50		1 : 100		i	100		—
26	i	100	4	1 : 100		1	100		i x
i	i	50	—	1 : 50		1	200	4	4
i	i	100		i : 50	4	1	200	4	—
4	i	100		i : 200		i	100	4	—
i	1	100	4	i : 100	4	i	200	4	—
i	i	200	4	i : 100		1	50	4	—
2	i	100		1 : 200		1	200		—
4	i	200		i : 200		i	200		—
i	i	400		i : 100	4	i	100		—
i	i	100	4	i : 100	4	i	400	4	—
Tot. 158

Concentratie- gentiaanviolet.	Rund I	Rund II
R.A.	R.V.	L.V.	L.A.	R.A.	1 R.V.	L.V.	L.A.
1 : 10.000	6 (0)	2 (0)	0 (S)	4 (0)	3 («)	2 (0)	0	(0)	0 (0)
i : 50.000	6 (0)	0 (0)	0 (S)	3 (5)	3 (2)	i (oï	0	(0)	0 (0)
i : 100.000	7 (0)	i (2)	0 (S)	4 (7)	3 (3)	i (0)	i	(0)	0 (t)
i : 200.000	5 (5)	3(I8)	0 (S)	4(23)	4 (6)	i (0)	0	(0)	0 (O)
i : 500.000	5(6o)	2(=0)	0 (S)	3(oo)	3(40)	>(\'3)	i	(0)	0(12)

Onderzochte	i			1 3		4	5		1 6		1 7	8
		u		1*		U				ui		U				u
spieren of	X	3 u	X	3 V	ad	3 <d	ad	3 <u	ad	3 «	ad	V	ad	3 V	ad	3 V
spiergroepen	d	3	d	3	d	3	d	3	d	3	d	3	d	3	d	3
Haascarbonade .	5-95	2	5-9	2	5-85	2	6.i	3	6.15	2	6.05	2	5-95	2	5-9	2
Rugcarbonade . .	5-8₅	2	5-9	i	5-8	i	5-9	i	6.1	i	5-9	i	5-95	2	5-9	2
Halscarbonade .	6.25	4	6.65	3	6.1	4	6.1	3	⁶-55	3	6.25	3	6.25	3	6.1	3
Voorschenkel .. .	6-3	5	6-3	4	6.1	4	6.1	4	6-5	4	6.25	4	6-45	5	6-35	5
Achterschenkel .	6-35	5	6.25	5	6.2	4	6.05	5	6.65	5	6-3	5	6.2	4	6.8	5
M. masseter .. .	6-3	4	6-5	5	6.1	4	6-45	5	6.7	4	6-3	5	6.4	5	6-5	5
Adductoren ....	5-9	3	5-95	3	5-8	3	6.05	4	6.1	3	6.—	4	6.—	4	5-95	4
M. quadriceps .	6.—	3	5-95	3	5-7	3	6.™	2	6-5	4	6.r	2	6.2	4	6-35	4
Broekspieren .. .	5-95	i	6.1	3	6.—	3	6.15	i	6.05	<2	6.15	2	6.05	i	6.15	i
M. supraspinatis.	6.1	4	6.2	4	6-3	5	6.05	3	6.4	3	6-35	4	6.25	3	6-35	3
M. subscapularis	6.2	4	6.4	4	6.15	5	—	—	⁶-45	3	6.15	2	6.25	3	6-55	0
M. pectoralis .. .	6.1	3	6.1	4	5-85	3	—	—	6-45	3	6.1	2	6.—	3	6.25	4

	i	2	3	4	5	6
spieren of	X	3 <d	X	3	X	ui 3 V	ad	u 3 u	X	j-. O	X	U
spiergroepen	d	•J.	d	Ui	d	a	d		d		d	U
Haascarbonade.......	6.9	2	6-3	2	6.1	2	6.1	2	6.25	2	6-5	2
Rugcarbonade .......	7-—	i	6.8	1	5-9	2	6.1	i	6.—	i	6-3	i
Halscarbonade ......	6.9	4		—	6-55	4	6.8	3	6-75	3	6.8	5
Voorschenkel........	6.9	5	6.85	4	6.65	3	6.8	5	6.85	5	6.85	5
Achterschenkel.......	6.9	4	6-5	5	6-5	5	6.9	5	6.7	5	6.65	5
Kauwspieren ........	7-°5	5	6-35	5	—	—	6-3	3	6.25	5	6-55	3
Adductoren..........	6.65	3	6.2	i	6.25	3	6.65	3	6-3	2	6.45	3
M. quadriceps ......	6.9	5	6.65	3	6-5	3	6.85	4	6-55	5	6-75	4
Broekspieren.........	6.85	2	6-55	3	6.05	i	6.65	2	6-75	2	6.85	2
Supraspinatis........	7-—	4	6.4	3	6-5	5	6.9	4	6-5	3	6.85	4
Subscapularis........	7-—	4	6.7	3	6-45	5	6.9	5	6.65	4	6.85	4
M. pectoralis........	7-—	4	6-45	4	6.4	4	6.65	4	6-3	2	6-75	3

Cavia.	Begingewicht.	Eindgewicht.	Gewichtsverm.
52	380	556	176
53	35°	462	112
55	324	523	199
56	425	544	"9
57	382	54\'	159
58	410	55°	140
59	390	542	152
60	405	577	172
62	325	443	118
65	320	419	99
66	394	526	132
67	340	578	238
71	390	5"	121
72	365	553	188
73	420	523	103
74	375	54⁶	171
75	345	526	181
79	380	542	162
80	450	566	116
81	39°	533	\'43
Gem.	377-7	5\' 7-²5	\'39-55

	Agglutinatiereactie met:
bar. parat. B Aertrycke	bac. parat. B Schottmüller	bac. ent. Gärtner
Rund No. 21	i :100	i : 100	i : 100
42 • •	i : 50 —	i : 50 -	i : 200 4-
„ „ in ..	i : 5°	i : 50	I : 5°

		Glyce	rine-	serum-				Gentiaanviolet
On	derzoek		agar		L	everagar		Serumagar
		1	2	3	i	2	3	i	2	3
	R.A.	i	3	6	6	\'5	8	\'3	12	\'5
Rund	R.V.	0	0	i	i	0	2	3	2	6
I	L.V.	0	0	0	0	0	0	0	0	0
	L.A.	0	i	0	2	3	3	2	6	7
	R.A.	2	3	4	3	6	4	5	3	8
Rund	R.V.	2	5	4	3	3 2	4	3	i	10
II	L.V.	0	0	i	0	0	i	0	0	i
	L.A.	0	0	i	i	0	1	1	0	1

0.08 c.c. I dr. antig.	0.08 c.c. i dr. antig.	0.08 c.c. I dr. antig.	0.08 c.c. 1 dr. antig.
0.04 c.c. I dr. antig.	0.04 c.c. I dr. antig.	0.04 c.c. i dr. antig.	0.04 c.c. i dr. antig.
0.02 c.c. i dr. antig.	0.02 c.c. I dr. antig.	0.02 c.c. I dr. antig.	0.02 c.c. I dr. antig.
O.OI c.c. 1 dr. antig.	0.01 c.c. i dr. antig.	O.OI c.c. I dr. antig.	0.01 c.c. I dr. antig.
0.004 c.c. i dr. antig.	0.004 ^cc- I dr. antig.	0.004 ^cx- i dr. antig.	0.004 c.c. I dr. antig.

Agglutinatie titer.	Kwartier	Aantal onder- zocht	Aantal bact. pos.	percen- tage pos.	Totaal perc. pos.
negatief	R.A. R.V. L.V. L.A.	\'97 204 203 \'93	0 0 0 1	0 0 0 1	797 kwart, i positief. is vs %
i : 20	R.A. R.V. L.V. L.A.	7 8 \'4 6	0 1 i 0	0 I2i 7 0	35 kwart. 2 positief, is 5.7 %
i : 50	R.A. R.V. L.V. L.A.	11 11 8 12	3 0 1 0	27 0 I2è O	42 kwart. 4 positief is 9.5%
i : 100	R.A. R.V. L.V. L.A.	\'4 \'3 \'3 16	5 i i 7	36 8 8 44	56 kwart. 14 positief, is 25 %.
i : 200	R.A. R.V. L.V. L.A.	\'3 12 12 \'3	8 5 3 8	62 42 25 62	50 kwart. 24 positief, is 48 %.
i : 500 of meer	R.A. R.V. L.V. L.A.	12 8 5 8	10 4 i 7	93 50 20 87 è	33 kwart. 22 positief. 66.7 %.

Agglutinatie bloedserum- titer.	Melkserumagglutinatie	perc. dieren met bacillen in de melk.
negatief	bacillen positief	positief	bacillen positief
0	78	0	0	0	0%
i : 20 en 1 : 50	40	0	3¹)	0	0%
i : 100—i : 200	46	0	8	2 ²)	4%
i : 500 en hoo-	13	0	40	26	50%
ger

Boerde- rijen	Aantal koeien	Bloedserum positief	melk- serum pos.	bact. pos.
i : 20— i : 50	i : 100— i : 200	i : 500
i.	ie on- derzoek	78	5	\'5	■5	8	2
2e on- derzoek	78	\'4	I	0	2	0
2.	ie on- derzoek	45	\'9	6	8	6	5
2e on- derz.	48	20	2	3	5	2
3- \| \'49	38	11	12	7	3
4- \| 79	3\'	12	11	9	7
5- \| 43	5	5	3	4	3
6- \| 35	11	8	5	3	i
7-	ie on- derzoek	20	4	8	i	0	0
2e on- derzoek	42	16	i	0	0	0

NAMEN DER AF- WIJKINGEN	Afgekeurd.	Gesteriliseerd.	Verkoop o/d toe- zicht.	Goedgekeurd
Groep A. Veepest Schaapspokken Hondsdolheid Kwade droes Miltvuur Boutvuur Maligne Oedeem Petechiaal typhus Trichinenziekte Vleesch met micro- organismen niet elders genoemd Ernstige algemeene vermagering	in alle gevallen
Groep B. Varkenspest Piroplasmosis Leucaemie Snel bederf ver- wacht	Afgekeurd. 1. bij ernstige niet plaatselijke afwij- kingen. 2. vleesch kiem- houdend.	Gesteriliseerd, in alle overige ge- vallen
Groep C. § >• Haemorrh. Septich. Septichaemie Septichaem. ziek- tebeeld Geringe afwijkin- gen n&, ernstige vóór de slachting Peritonitis Haemoglobinurie (Eenh.)	Afgekeurd. 1. bij niet plaatse- lijke afwijkingen. 2. vleesch kiem- houdend.		Verkoop o/d toe- zicht, in alle overige ge- vallen.
§ 2- Waterzucht Onvoldoende uit- bloeding Abnormale kleur Abnormaal uiter- lijk Abnormale consis- tentie Abnormale geur Abnormale smaak	Afgekeurd. 1. bij ernstige niet plaatselijke afwij- kingen. 2. vleesch kiem- houdend. 3. post mortale veranderingen door niet tijdig verwij- deren der inge- wanden.	Gesteriliseerd. bij met koken ver- dwijnende afwij- king in geur en smaak (uitzonde- ring).	Verkoop o/d toe- zicht. overige gevallen, be- halve die, vermeld als uitzonderingen.	Goedgekeurd (uitzonderingi bij binnen 24 verdwijnende bij plaatselijke wijkingen in k en uiterlijk inbegrip van i rus, alleen • dieren, die het slachten \' den gekeurd.
§ 3- Ontbreken der keu- ring voor het slachten Andere niet in dit be- sluit genoemde ge- vallen .	idem als boven		Verkoop o/d toe- zicht, overige gevallen

LMEN DER AF- WIJKINGEN.	Afgekeurd.	Gesteriliseerd.	Verkoop o/d toe- zicht.	Goedgekeurd.
toep D. i. \'sticercosis	bij ernstige niet plaatselijke afwij- kingen.	levende cysticerci		overige gevallen.
2. iberculosis	Afgekeurd, bij niet plaatselijke spiertuberculose. bij andere niet te verwijderen tuber- culose.	Gesteriliseerd, specifieke kiemen in het vleesch.		Goedgekeurd, overige gevallen.
3- ekziekte rstziekte	Afgekeurd, i. bij ernstige niet plaatselijke afwij- kingen. a. vleesch bevat andere dan speci- fieke kiemen.	Gesteriliseerd, specifieke kiemen in het vleesch.		Goedgekeurd, overige gevallen.
1- :zwellen ïurofribomalosis :tinomycosis \'tryomycosis	Afgekeurd, onverwijderbare niet plaatselijke af- wijkingen.	Sterilisatie uitbreiding langs groote bloedsom- loop		Goedgekeurd, overige gevallen (na verwijdering veranderde deelen)
5- ptische pleuro- leumonie fluenza jedaardige droes alverdiphterie ond- en klauw-	Afgekeurd. 1. bij ernstige niet plaatselijke afwij- kingen. 2. vleesch kiem- houdend.		Verk. o/d toez. ernstige ziektever- schijnselen tijdens het leven.	Goedgekeurd, overige gevallen.
;tanus DÜck iratuberculose alfziekte \'ogenes mastitis astitis gangrae- isa ingraeneuze leumonie ■aumatische pe- :arditis ïtentio secundi- rum losaardige kop- :kte lyarthritis jvelontsteking
5. rcosporidiosis tcmogl. kalf.	Afgekeurd, bij ernstige niet plaatselijke afwij- kingen.		Verk. o/d toez. lichte niet plaatse- lijke afwijkingen.	Goedgekeurd overige gevallen.

Namen der Afwijkingen.	Afgekeurd.	Afschroeien of uitsmelten.	Goedgekeurd
Groep A. Niet genoemde afwijkingen. Abnormale kleur Abnormaal uiterlijk Abnormale consistentie Abnormale geur Abnormale smaak Zeer slechte uitbloeding Bezoedeling met smetstof Uitgebreide verontreiniging Afkeuring bij Wet Longen verkeerd opgeblazen	In alle gevallen ge- heel orgaan, behoudens elders anders bepaald.
Groep B. Echinococccn Abscessen Actinomycose ) Botriomycose ^ Teleangiectasie Distomatose Andere parasitaire aandoeningen	alle gevallen heele orgaan long en milt altijd. heele orgaan .... orgaan met omgeving ernstige afwijkingen heele orgaan be- houdens uitzonde- ring.		/ Rundcr- 1 lever bij uit- i zondering na \' versnijden. liever na ver- \\ wijdering \' afwijkende
Tuberculose. 1 orgaan met tuberculose (lymph- klier). 2 meerderheid regionaire lymphkl. 3 één region. lymphkl. (kopklier varken). 4 ernstige pleura. resp. perit. t.b.c. 5 Been t.b.c. a 1 Deelen met tuberculose van pleura o\' peritoneum. 2 met smetstof bezoedeld. b i vet met t.b.c. klieren. 2 vet met niet verwijderbare tuberculose. 3 met smet.stof bezoedeld vet.	Afgekeurd, geheel orgaan bijbehoorende deel beenderen bijbeh. deel resp. kop. aflichten ; vleesch resp. vet afkeuren beenderstelsel	Voorwaard. goedgek. oppervlakte afschroeien uitsmelten uitsmelten uitsmelten

Cavia	ie experiment	ie resultaat	\| 2e experiment	2e resultaat
269	14—8—1933. intra- cerebraal volviru- Iente cavialymphe. A		5—10—1933 beide achterpootjes geënt met stam A.

270	= 269		idem	—
294	18—9—1933 intra- cerebraal volvirulen- te cavialymphe A.		idem
296	= 294		idem	—
306	20—9—-1933 intra- cerebraal hersensus- pensie van C. 297.		idem
307	= 3°⁶	—	idem
308	= 306	—	idem
310	20—-9—\'933 voet- zooltje hersensusp. van C. 297		idem	±
3"	= 310	—	idem
322	28—9—1933 voet- zooltje onverd. her- senen C. 321.		idem
323	28—9—1933 = 322	—	idem	-f-
325	28—9—1933 intra- cerebr. met hersen- suspensie C. 321.		idem

De resultaten zijn :
Proef 4.
b. coli wordt door 3%	therapogeen	na	10	min.	nog	niet	gedood.
b. coli wordt door 2%	therapogeen	na	20	min.	nog	niet	gedood.
Carbolcoëfficiënt : Jt	0.4
Proef 5.
b. coli wordt door 3%	therapogeen	na	30	min.	nog	niet	gedood.
b. coli wordt door 4%	therapogeen	na	20	min.	nog	niet	gedood.
b. coli wordt door 5%	therapogeen	na	10	min.	nog	niet	gedood.
Carbolcoëfficiënt : ±	0.24.
Proef 6.
b. coli wordt door 4%	therapogeen	na	20	min.	nog	niet	gedood.
Proef 7.
b. coli wordt door 3%	therapogeen	na	60	min.	nog	niet	gedood.
b. coli wordt door 5%	therapogeen	na	20	min.	nog	niet	gedood.
Carbolcoëffi:iënt : dz	0.25.
Proef 8.
b. coli wordt door 4%	therapogeen	na	3°	min.	nog	niet	gedood.
b. coli wordt door 8%	therapogeen	na	5	min.	nog	niet	gedood.
Carbolcoëfficiënt : ±	0-37-
Proef 9.
b. coli wordt door 3%	therapogeen	na	30	min.	nog	niet	gedood.
b. coli wordt door 4%	therapogeen	na	20	min.	nog	niet	gedood.
Proef 10.
b. coli wordt door 3%	therapogeen	na	10	min.	nog	niet	gedood.
b. coli wordt door 5%	therapogeen	na	5	min.	nog	niet	gedood.
Carbolcoëfficiënt : dr	0.4.
Proef 11.
b. coli wordt door 3%	therapogeen	na	15	min.	nog	niet	gedood.
Proef 12.
b. coli wordt door 4%	therapogeen	na	10	min.	nog	niet	gedood.
Carbolcoëfficiënt : ±	°-33-
Proef 13.
b. coli wordt door 3%	therapogeen	na	10	min.	nog	niet	gedood.
b. coli wordt door 5%	therapogeen	na	5	min.	nog	niet	gedood.
Carbolcoëfficiënt : ±	0.4.
Proef 14.
b. coli wordt door 3%	therapogeen	na	4	min.	nog	niet	gedood.
Uit deze 14 proeven	blijkt dat therapogeen niet snel b.	coli doodt.

Aantal geseceer- de dieren	Aantal malen geënt	Bevinding ten opzichte van de aanwezigheid van tuberculose, positie! j negatief	Percen- tage tu- bercu- leus be- vonden	OPMERKINGEN.
61	I	0	6l	O			_
21	2	0	21	O			—
\'5	3	5	10	33-3	I t.b.c.	bronch.-	en mediast. 1. kl.
					I t.b.c.	bronch.	. kl. en gonitis.
					I t.b.c.	mediast.	. kl.
					I t.b.c.	bronch. 1	kl.
					I t.b.c.	mesent. 1	kl.
12	4	O	12	0			—
3	5	2	G	25	i t.b.c.	absces	in longen, bronch.- en
					mediast. 1. ld.
					I t.b.c.	longen en bronch. 1. kl.
8	6	2	6	25	1 t.b.c	longen,	bronch.-, mediast.- en
					mesent	1. kl.
					i t.b.c.	retropharyng.-, bronch.-, mediast.
					1. kl.	en longen.
3	7	I	2	33;3	i t.b.c.	verkaasd	mediast. 1. kl., bronch.-
					en mesent. 1. kl., sterk verkaasde haarden
					in longen en lever.
i	8	O	I	0			—
i	9	O	I	0			—
130	—	IO	I20	7,6 1

Percentage	tuberculeus bevonden.	Geheele land	Friesland
i	x	geënte dieren	3	0
2	x	„ „	11	0
3	x	„ >,	26	33,3
4	x	„ „	44	0
5	x	„ „	63	25
6	x	„ „	>*) -	25
7	x	„ „	\'*) -	33,3
8	x	„ „		0
9	x	>j „		0

Cavia.	Klinische	Zichtbare	afwijkingen.	Aantal	larven
	bevindingen.	lever	long	lever	long
52	X			480	1620
53	X X			300	4560
55	XXX			—	2800
56	X X			1120	600
57	0			2040	330
58	X X	—		960	4890
59	X			39"	1920
60	X x			1200	700
62	XXX			960	720
65	XXX			180	1680
66	X X		4-	1600	3000
67	0	—		500	750
7i	0			3040	—
72	®	—		1500	240
73	X X			4480	3640
74	®		4-	600	--h
75	X		.	—	720
79	0			1800	1800
80	XXX			800	6200
81	X			980	480
Gem.		1146	1832

	Klinische	Zichtbare afwijkingen	Aanta	larven
Cavia.	bevindingen	lever	long	lever	long
54	0			2380	700
63	XXX			8640	4340
64	X X			33⁶°	3300
68	®			160	—
69	0			980	260
70	X	—		280	1440
76	X X			390	1680
77	XXX			—	1680
78	X	—		900	360
82	X X			—	2040
Gem.		1709	1580


y
/
_____________________


//
/ /
/ /
y /
/ /
/ /
/ /
/ /
/ /
/ /
/ /
/ /
/ /
/ /
x /
✓ /

■ 1 ■ 1 1 ■ 1	_1-1-

kas ..............	ƒ 269.68
Nutsspaarbank.....	- \'357-I\'
Twentsche Bank. . .	193.22
effecten...........	- 14.683.08
Alg. Afdeeling.....	- 3.061.—
afd. Friesland.....	- 1.464.—
„ Gron.-Drenthe	- 1.680.—
,, Overijssel.....	816.—
,, Geld.Overijssel.	- 1.800.—
„ Utrecht ......	- 2.232.—
„ N. Holland____	- 1.560.—
„ Z. Holland . . .	- 2.328.—
,, N. Brabant. ..	- 1.056.—
,, Limburg.....	792.—
,, Zeeland.......	600.—

Tijdschrift voor Diergeneeskunde ....	/	11.000		ƒ 11.000	_
Diergeneeskundig Jaarboekje ........	-	900	—	900	—
Reis- en verblijfkosten Hoofdbestuur	-	1.009	03 i	1.400	—
Verdere onkosten Hoofdbestuur.....	-	239	72 è	300	—
Honorarium Secretaris.............	-	600	—	600	—
Zaalhuur vergaderingen ............	-	96	60	160	—
Verdere onkosten vergaderingen.....	-	48	20	150	—
Telefoon abonnementen.............	-	\'79	75	200	—
Centrale Raad.....................	-	34\'	36	200	—
Post-Universitair onderwijs ..........	-	61	53	300	—
Commissiën.......................	-	361	\'4	300	—
Contributiën en vertegenwoordiging	-	83	03 i	125	—
Druk- en typewerk.................	-	574	50	35°	—
Incasso-kosten.....................	-	55	98 è	55	—
Storting Ondersteuningsfonds.......	-	736	—	716	—
Bijdr. Prof. Dr. D. A. de JoNG-Stichting	-	736	—	7.6	—
Com. Overbevolking Universiteiten ....	-	105	—	—	—
Onvoorziene uitgaven................	-	\'75	—	276	—
Koersverlies op effecten..............	-	207	76	—	—
Saldo kas..............ƒ 20.59
,, Spaarbank......... - \'-345-\'9
Twentsche Bank. . . - 322.73
„ effecten..........- 15.473.12	-	17.161	63
	/	34.672	25

UITGAVEN	Ontwerp	Ontwerp	Uitkomsten
	>935	>934		>933
Tijdschrift voor Diergeneeskunde....	ƒ 9.000.—	ƒ 9-5°°-—	ƒ	11.000.—-
Acta Veterinaria Neerlandica......	200.—	200.—		—
Diergeneeskundig Jaarboekje.......	900.—	850.—	-	900.—
Reis- en verblijfkosten Hoofdbestuur	1.200.—	1.200.—	-	1.009.03^
Verdere onkosten Hoofdbestuur.....	200.—	300.—	-	239-72*
Honorarium Secretaris.............	- 2.400.—	2.400.-—	-	600.—
Bureaukosten Secretaris............	250.—	—		—
Zaalhuur vergaderingen............	150.—	150.—	-	96.60
Verdere onkosten vergaderingen ....	150.—	150.—	-	48.20
Telefoon kosten ..................	>75-—	>75-—	-	>79-75
Centrale Raad...................	400.—	300.—	-	34>-36
Commissies ......................	400.—	300.—	-	361.14
Contributie en vertegenwoordiging . .	>50.—	150.—	-	83-03*
Druk- en typewerk...............	55°-—	400.—	-	574-50
Incasso kosten.....................	60.—	55-—	-	55-98i
Post-Universitair Onderwijs.........	100.—	200.—	-	61 -53
Storting ondersteuningsfonds.......	725-—	725-—	-	736-—
Bijdrage Prof. Dr. de JoNG-Stichting	600.—	600.—	-	736.—
Com. Overbevolking Universiteiten	—	—	-	105.—
Onvoorziene uitgaven.............	364.—	304.—	-	> 75-—
Kapitaalvorming..................	Memorie	Memorie		—
Totaal.........	ƒ >7-974-—	ƒ >7-959-—	/	17.302.86
Raming uitgaven 1933 ............			-	> 7-748- —
Minder uitgegeven dan geraamd. . .			ƒ	445->4
Voordeelig saldo begrooting 1933 ....				866.30

5	Mei	8	varkens ir	8 minuten
7	Mei	23	M >>	\'9
8	Mei	27	M ?)	29 „
9	Mei	12	)) ,	20 ,,
11	Mei	5	„ >}	9
28	Mei	21	»> „	20 ,,
3°	Mei	4\'	,, „	52 ,, (waaronder 15 zware castraten).
31	Mei	15	)> ))	\'5
2	Juni	8		18 ,, (zware v. 2 met portaalkl. t.b.c.)
Te zamen	150	varkens	in 190 minuten; dat is gemiddeld 47 varkens
per uur (buiten	en behalve het nazien der kransen).
5	Mei	8	runderen	in 32 minuten
7	Mei	3	>>	,, \' i >,
8	Mei	6		„ 18
9	Mei	¹5	>>	>> 57 ,,
11	Mei	6	>>	». 23
		8		„ 3°
		10		„ 35