"99

43⁶33

708

504,

1272
527

217

Baudet, Dr. E. A. R. F. 48, 50, 155, 203, 211, 324, 378, 497, 499, 503
527,540, 545,589. 594.651, 757.803. ⁱ⁰9\'. ^io94> 1202

882, 928, 994, 1045, 1101, 1175, 1227, 1284, 1317
Besmettelijke Veeziekten in Nederland 58, 172, 290, 397, 512, 610, 770, 831,

Schlachtvieh- und Fleischbeschau, Praktikum der —■ (Lachenschmid) . . 765
Spermabild, Morphologische Untersuchungen über Veränderungen im —
und in den Hoden bei Bullen mit verminderter oder aufgehobener

Zuivelindustrie en Melkhygiëne, Vereeniging voor —Jaarverslag 1932—\'33 164
Boer, Dr. E. de, Experimenteel onderzoek betreffende ascaris lambricoides

Büchli, Dr. K. 161, 374, 375, 378, 381, 526, 756, 764, 918, 920, 925, 974, 978, 1035
Buffelziekten, zie ziekten van buffels.

Dorssen, C. A. van — De nieuwe nomenclatuur van de paratyphusgroep 570
,, ,, ,, Salmonella typhi-murim-infectie bij een kleine

Congressen, Veterinaire Volkenbond-conferentie........................ 290

,, Kynologisch — te Frankfurt ...................... 228

,, Zesde VVereld-pluimveecongres te Leipzig in 1936, 447, 769
,, Derde internationaal congres voor Vergelijkende Pathologie

,, Zevende internationaal koude-congres 1936............

Consumptiemelk, Bacteriologische normen voor — (Majoewsky

Gier, C. J. df. — 187, 263, 266, 268. 303, 327, 329, 385, 542, 553, 650, 704,
75\', 752, 756, 923, 9% 1163, 1186, 1200, 1203, 1265, 1267, 1271
Gier, C. J. de—,te Hf.nnepe en —, Vergelijkend onderzoek betreffende ver-

Graaf, Dr. C. de — 51, 53, 106, 114, 168, 206, 212, 225, 265, 271, 272, 277,
281, 330, 334, 341, 374, 377, 385, 396, 440, 443, 446, 508, 546, 552,
554, 562, 598, 600, 603, 607, 656, 662, 714, 755, 761, 768, 827, 873,

882,928,988,994, 1013, 1045, i 102, 1175, 1227, 1274, 1284 1318
Graaf, Dr. G. de — Gebruik van organen inplaats van vleeschmonsters voor

Haarklcuring. Overerving der — bij hel paard (de Groot en Weening) 632
Haematologische onderzoekingen bij ziekten, paard en rund ; witte bloed-

Hondeziekte-virus, Verwantschap van het griepvirus en het — (v. d. Schaaf) 635
Hondeziekten, zie ziekten van honden.
Hondsdolheid, zie rabiës.

,, ,, ,, Snelaglutinaties met Salmonella-antigeen, bij onderzoek
op Salmonella-infectie, bij kippen, eenden, konijnen en

Keuring van nood-geslachte en gestorven dieren op het platteland (Noordijk) 1068
Keuring van ingevoerd vee in verband met wering van mond- en klauwzeer

Klarenbeek, Prof. Dr. A. 310, 311, 313, 314, 1104, 1 1 77, 1179, 1181, 1237
,, ,, ,, Leptospiroses De — bij de hond en de beteekenis

Middelkoop, Dr. A. P., Cloraalhydraat narcose bij het drachtige varken. . . . 513
Miltvuur, zie Anthrax.

Necrologieën : Prof. Dr. Paimans 59 ; Prof. Dr. F. von Hutyra 453 ; Ph.
Zwarenstein 555 ; Daniël Kok 990 ; Dr. Y. van der Sluis 995 ; Kol.

Runderhorzellarve, Derrispreparaten ter bestrijding der —• (de Boer) .. 1061
Runderziekten, zie ziekten der runderen.

Toman, Dr. R. V., De taak van den dierenarts op het gebied van melkhygi-
ëne ; bestrijding van uierstreptomycose en -pyobacillose door inspuiten

VERSéLEWEL, B. J. J.-DE WlTT HAMER. . . .46, I59, 268, 435, 595, 660, 7O4, I 088

440, 443, 446, 508, 546, 562, 600, 607, 656, 662, 714, 768, 827, 873,
882, 928, 988, 994, 998, 1045. 1068, 1102, 1147, 1175, 1197, 1227,

Vleeschkeuringswet .... 53, 95, 106, 168, 282, 509, 562, 607, 828, 883, 991, 1197

268, 269, 283, 290, 309, 315, 332, 335, 365, 387, 397, 435, 447, 493,
499, 50\', 502, 504, 512, 516, 545, 551, 553, 554, 569, 610, 648, 649,
658, 660, 662, 664, 703, 717, 718, 757, 770, 831, 877, 884, 902, 921,
923, 927, 93°, 93\', 932, 933, 934, 935, 94°, 973, 9⁸\', 982, 984, 985,
1012, 1015, 1035, 1048, 1060, 1095, 1110, 1163, 1178, 1199, 1201,

330. 343, 381, 399, 408, 427, 469, 482, 494,
533, 54°, 553, 585, 615, 623, 646, 657, 659,
661, 801, 837, 866, 873. 885, 909, 914, 985,
1061, 1097, 1121, 1137, 1154, 1265.
„ „ schapen.... 48, 76, 155, 159, 162, 499, 544, 549, 567, 656,
667, 707 885, 1161, 1200.

,, -Salmonellose, Bestrijding van — (df. Blieck en Jansen) .... 12 7
Zoutafzettingen in de urineweg bij de hond (Klarenbeek, Langnf.r en

Toen mij, eenigen tijd geleden, door het Hoofdbestuur de uitnoo-
diging werd gedaan op deze vergadering een uiteenzetting te willen
geven van de door mij toegepaste methode bij de behandeling van
aan sarcoptes lijdende runderen, heb ik de vraag gesteld of er voor
dit onderwerp wel voldoende belangstelling in onze kringen zou be-
staan. Wel bleek mij toen dat de behandeling op enkele andere plaatsen
in ons land was toegepast, maar men wist weinig van de daarbij ver-
kregen resultaten en de door de betrokken collega\'s opgedane erva-
ringen waren nu niet bepaald van den aangenaamsten aard. Waar
de zaken zóó stonden, voelde ik mij genoeg verantwoord om de uit-
noodiging van het Hoofdbestuur aan te nemen en zoowel uit weten-
schappelijk als vooral uit maatschappelijk oogpunt hedenmiddag
enkele oogenblikken Uw aandacht voor deze materie te vragen. U houde
het mij ten goede, dat ik geen opzienbarende resultaten van een weten-
schappelijk onderzoek breng, maar de simpele mededeeling doe van
feiten die een practicus bij de toepassing van deze ziektebestrijdings-
methode heeft ondervonden. Ook de titel waaronder mijn voordracht
in het programma is aangekondigd, doet U misschien te veel ver-
wachten. Al zal ik zeker enkele mededeelingen over andere huidziekten
doen, toch is het leeuwendeel van mijn causerie gewijd aan de be-
handeling van aan sarcoptes-schurft lijdende runderen met S0₂ dampen
in speciaal daarvoor gebouwde boxen.

Allereerst moge ik U iets mededeelen over de voorgeschiedenis. Op
een goeden dag las ik in een provinciaal blad dat bij mij ter plaatse
een huisje zou worden gebouwd waarin schurftige koeien één keer
geplaatst moesten worden en er dan radicaal door werden genezen.

U kunt zich voorstellen, M. H., hoe dit bericht èn mijn groote be-
vreemding èn toch ook mijn belangstelling wekte.

Ik ging op onderzoek uit waarbij mij spoedig bleek, dat van niet-
veterinaire zijde, i.c. door het Nederl. Rundveestamboek, speciaal bij
monde van zijn Hoofdinspecteur, den heer Wibbens, een methode
werd gepropageerd ter bestrijding der rundersarcoptes. Ik stel er prijs
op hier terstond te verklaren, dat het alleen het motief ,,den boer te
willen helpen" is geweest, dat den heer Wibbens heeft bewogen zich
te gaan begeven op het terrein van de bestrijding eener besmettelijke
veeziekte, een nobel motief dat ook van deze plaats uit met recht mag
worden gewaardeerd.

De verwachtingen evenwel, die werden gewekt, leken mij, zooals
later bleek wel eenigszins ten onrechte, wel wat al te hoog gespannen.
Wanneer men weet met welk een hardnekkigheid gedurende de laatste

jaren de sarcoptesschurft optreedt, hoeveel medicamenten als onfeilbaar
genezend aan den man worden gebracht en hoe men telkens weer
moet ervaren, nog niet het geneesmiddel te hebben gevonden, dan is
het niet te verwonderen dat men, zelfs al kwam de therapie van vete-
rinaire zijde, nog eenigszins sceptisch tegenover weer een nieuwe
behandelingsmethode komt te staan.

Mijn belangstelling was echter gewekt en al wil ik niet verzwijgen
dat ik onomwonden aan den heer Wibbens mijn misnoegen heb geuit
over het passeeren in dezen der m. i. meest deskundige personen,
i.e. de dierenartsen, toch doet het mij genoegen te kunnen mededeelen
dat er uit dit, laat ik het maar noemen, misverstand, een vruchtbare
samenwerking is geboren. Men is in Uden overgegaan tot het bouwen
van een begassingsinrichting volgens de eerste aanwijzingen van den
heer Wibbens en de resultaten ermede bereikt zijn van dien aard, dat
ik onomwonden kan verklaren dat deze methode, mits goed toegepast
en onder deskundige leiding, wel het krachtigst wapen is bij de be-
strijding der sarcoptesschurft.

De methode is niet nieuw, is zelfs heel oud, doch ook hier is het
,,1\'histoire se repête" weer ten volle toepasselijk.

Het is de Duitsche Alchimist Glauber geweest, die in de 17e eeuw
op het idee kwam menschen met schurft te behandelen met zwavel-
dampen. Hij plaatste ze in een houten kist met het hoofd er buiten
en door de verbranding van zwavel in de kist werden de noodige
dampen ontwikkeld. Öf de schurft is verdwenen óf de methode heeft
niet voldaan, want in de 18e eeuw wordt zij niet meer genoemd. In
het begin der negentiende eeuw werd zij, laten wij maar zeggen, op-
nieuw ontdekt. Toen waren het Fransche medici die haar propageerden
en waarin de medische faculteit te Parijs aanleiding vond op uitgebreide
schaal proeven op menschen en ook op dieren te nemen waarvan de
resultaten zeer gunstig waren en waarbij de methode als ongevaarlijk
voor de patiënten werd bevonden.

Doch ook nu ging de methode weer den doofpot in, al kwam er in
1846 nog even een mededeeling die ik wel als zeer curieus mag memo-
reeren. In dat jaar n.1. schreef Lassaigne, hoogleeraar aan de Vee-
artsenijschool te Alfort de merkwaardige woorden, dat wij wellicht
in de toepassing van deze methode (d. i. dan de begassingsmethode)
een machtig hulpmiddel zouden hebben voor de behandeling van de
schurft onzer huisdieren. Wel gaf in 1896 het U.S. Department of
Agriculture te Washington reeds uit : Insects affecting Domestic Ani-
mals, waarin de gasbehandeling met SO_L, wordt besproken en een
soort gebruiksaanwijzing wordt verstrekt, doch eerst de groote wereld-
oorlog zou bewijzen, dat de woorden van Lassaigne bewaarheid werden.

In 1916 pasten Bruce en Hodgson voor het eerst de methode weer
toe bij de soldaten in het Engelsche leger en in the British Medical
Journal van dat jaar beschrijven zij hun box en geven verslag van de
door hen bereikte schitterende resultaten.

Van Franschc zijde : Lepinay, Vigel en Chollet, verschenen toen
de eerste berichten over de toepassing der S0₂-begassing tegen de
sarcoptesschurft der legerpaarden, terwijl de zeer ernstige besmetting
der Duitsche legerpaarden, dank zij het baanbrekend werk van Nöller
op het gebied der gasbehandeling-methode, gepubliceerd in zijn ,,Die
Behandlung der Pferderäude mit Schwefeldioxyd", glansrijk is over-
wonnen.

Behoeft het daarom te verwonderen, dat men ook bij de bestrijding
der rundersarcoptes, een ziekte die juist in die jaren begon te verschijnen,
zijn toevlucht nam tot S0₂ ?

Een der eerste mededeelingen daaromtrent doet wel Nevermann in
de B. T. W. van 1920, waar hij schrijft :

„Von den verschiedensten Seiten kommen neuerdings Mitteilungen,
„dasz die Räude der Pferde auf Rinder übertragen worden sei und
„dasz Rinder an ihr in groszer Zahl und unter schweren Erscheinungen
„erkrankt Seien. Der Schaden soll sehr bedeutend sein. Es erscheint
„zweckmäszig, dasz die Tierärzte hierauf ihr besonderes Augenmerk
„richten. Für die Behandlung der Rinder soll sich die Begasung mit
,,S0₂ ebengut wie bei den Pferden bewährt haben".

Of men hier werkelijk met paardenschurft, overgedragen op runderen
te maken had, laat ik hier nu maar buiten beschouwing.

De behandeling der runderen in gascellen heeft niet die uitgebreide
toepassing gekregen, die men bij de paardenschurft enkele jaren tevoren
kende. Zeer zeker mag dat worden toegeschreven aan het feit, dat de
rundersarcoptes ook in Duitschland niet „anzeigepflichtig" was en bij
den slechten economischen toestand in het Duitschland van nä den oorlog
niet die zorg aan den gezondheidstoestand van den veestapel werd
besteed, die deze feitelijk wel moest hebben. Ook de ervaring die men
opdeed, dat de runderschurft in de zomermaanden vanzelf weer ver-
dween ?, zal wel een reden zijn geweest. Ook de nood drong hier niet
zóó sterk tot het nemen van radicale maatregelen. Toch doet Becker
in een interessante dissertatie in 1928 mededeeling over een tien jaar
lange ervaring met de S0₂-behandeling in gascellen bij verschillende
dieren.

Voor zoover mij uit mededeelingen van collega\'s is gebleken, hebben
er in de stalperiode i932-\'33 in Drenthe reeds S0₂-begassingen plaats
gehad. Dit geschiedde meestal zonder veterinair advies. Men bouwde
eenvoudig gascellen, ten deele in den grond en verkreeg S0₂ door
verbranding van lappen die men had gedrenkt in verhitten (vloeibaren)
zwavel. Later is door het N. R. S. de zaak op uitgebreider schaal
toegepast in verplaatsbare cellen van zeildoek waarbij men voor het
eerst het S0₂ in vloeibaren vorm in cylinders aanvoerde. En met het
noemen van het Nederl. Rundv. Stamboek ben ik weer op het punt
van uitgang terug en heb hiermede den historischen cyclus gesloten.

Alvorens op de eigenlijke behandelingsmethode nader in te gaan,
moge ik in \'t kort oorzaak en aard van het lijden bespreken.

De Heeren weten natuurlijk dat de sarcoptes behoort tot de Arach-
noidea. Naar het voorkomen der stigmata of ademhalingsopeningen
verdeelt men de mijten in de onderorden : Pro- Meta- en Astigmata.
Bij deze laatsten waartoe dan de Sarcoptidae behooren, heeft de
ademhaling niet plaats door tracheeën maar volgens Schuurmans
Stekhoven door den darm. Voor de juiste onderkenning der verschil-
lende mijten sarcoptes, psoroptes en chorioptes moge ik de Heeren
verwijzen naar het artikel van Baudet in het Tijdschrift voor Ver-
gelijkende Geneeskunde van 1915, dat met een aantal photo\'s verlucht,
U in deze eenigszins lastige materie duidelijk wegwijs maakt. De
Sarcoptidae werken zoowel mechanisch als toxisch.

Met hun scherpe mondwerk tuigen graven zij gangen in de huid
parallel aan de oppervlakte, waarin het wijfje haar eieren legt. Zij
voeden zich met epidermisschubben. Zij schijnen te gaan tot aan de
grens van het verhoornde epitheel doch niet in de bloedvatenvoerende
papillen. Door een sterke leucocytose daar ter plaatse tracht de gast-
heer den indringer te verdrijven. Elk wijfje legt ongeveer 30—50 eieren,
meestal minder, die na 3 tot 7 dagen uitkomen, althans wanneer de
levensvoorwaarden gunstig zijn. In ongunstige omstandigheden be-
waren zij zelfs tot 4 weken toe hun levensvatbaarheid. De uit de eieren
te voorschijn komende larven vervellen enkele keeren en zijn na 14—17
dagen geslachtsrijp. Reeds Gerlach maakt melding van de toxische
werking der Sarcoptidae. Het gift werkt zoowel locaal als algemeen.
Locaal geeft het toxine de karakteristieke knobbeltjes, de jeuk en
eventueel het pigmentverlies, terwijl het eerst tot eene algemeene
werking komt indien het aantal parasieten door vermeerdering op
hun eigen gastheer zóó groot is geworden, dat men haast van een
ongeneeslijke schurft kan spreken. In hoeverre hierbij een immuniteit
schijnt op te treden hoop ik straks nog even te vermelden.

Het klinisch beeld is U allen te duidelijk bekend dan dat ik dit hier
behoef te releveeren, doch curiositeitshalve zou ik hier de diagnose-
stelling van een bekend collega onzer Z.H. eilanden wel willen ver-
melden :

Vraagt hem den eigenaar : Heeft mijn rund schurft ? dan is zijn
antwoord : stroop je mouwen maar eens op dan zal ik het je wel zeggen ! !
Al is dit nu niet bepaald wetenschappelijk toch is het een bewijs hoe
gemakkelijk sarcoptesschurft op den mensch kan overgaan. De micro-
scopische diagnose levert wel eens moeilijkheden op, indien het aantal
parasieten gering is. Ik zou willen wijzen op de door Götze in het
B. T. W. aangegeven Anreicherungsmethode. Door koken met kaliloog
worden korsten en haren opgelost, na bekoeling wordt het monster
3—5 minuten gecentrifugeerd en in het bezinksel van het centrifugaat
kan men de mijten gemakkelijk aantoonen.

Een andere methode bestaat hierin, dat men de korsten in een
mortier met een weinig koud water weekt en zacht verwrijft. Men

filtreert dan in een centrifugebuisje, maakt dit half vol en vult het
verder met 50 % suikeropl. Na krachtig schudden en 5 tot 10 minuten
centrifugeeren komen de mijten aan de oppervlakte zwemmen en kun-
nen zoo gemakkelijk met een platinaoog op een voorwerpglas worden
uitgestreken. De helft van de mijten blijkt dan nog altijd levend te zijn.

De overgang op den mensch blijkt, zooals ik zoojuist al mededeelde,
zeer gemakkelijk te gaan. Tal van personen heb ik den afgeloopen
winter getroffen, die ernstig door Sarcoptes bovis waren aangetast.
In medische kringen schijnt men zulks niet te weten. Is het omdat
zelfs de minst zindelijke boer zich nog schaamt voor „schurft" en er
niet mee naar een medicus durft te gaan ? of komt het omdat dit lijden
bij den mensch nog al spoedig geneest ?

Een bekend huidarts schreef mij dat hij een geval van Sarcoptes
bovis bij den mensch nog nooit had herkend, en zich voor toezending
van een dergelijken patiënt gerecommandeerd hield. En toch is dat
lijden zoo typisch ; juist de voor menschelijke sarcoptesschurft zoo
bekende praedilectie-plaatsen : hand, carpaalgewricht, okselplooien
blijven bij sarcoptes bovis vrij. Hier openbaart zich het lijden het
meest in den vorm van kleine helroode puistjes op onderarm, opperarm,
borst en beenen die hevig kunnen jeuken en den lijder menig slapeloozen
nacht bezorgen. De infectiositeit der runderschurft is wel zóó groot
dat volgens van Heelsbergen practisch ieder mensch die met zieke
dieren in aanraking komt, wordt geïnfecteerd. Daar de parasiet zeer
oppervlakkig blijft en zich niet schijnt te vermenigvuldigen is een
spoedig herstel natuurlijk met reden te verwachten. Een herinfectie
treedt echter bij den mensch herhaaldelijk op wat in verband met den
aard van het boerenbedrijf niet is te verwonderen.

Al zijn de gevolgen voor den mensch nu wel niet zoo ernstig, toch
dient uit een oogpunt van algemeene hygiëne van medische zijde meer
aandacht aan dat lijden te worden geschonken. De Gezondheidsraad
is m. i. in dezen het daarvoor aangewezen lichaam.

Thans tot de bestrijding komend, is het een gelukkige omstandigheid
dat het resistentievermogen der mijten niet bijzonder groot is. Het
zou mij te ver voeren een aantal speciaal-praeparaten te vermelden
die bij de bestrijding van rundersarcoptes met meer of minder succes
zijn toegepast, doch wel zou ik er op willen wijzen dat een goed schurft-
middel mijten en larven zooveel mogelijk op de huid moet fixeeren
en dooden en volstrekt niet prikkelend mag werken.

Een enkel praeparaat van den laatsten tijd zou ik echter even onder
Uw aandacht willen brengen ; dit betreft n.1. het z.g. derrispoeder
waarmede ook Baudet bij de horzelbestrijding zulke gunstige resul-
taten verkreeg, en waarvoor ik kan verwijzen naar het reeds eerder

genoemd artikel van Prof. Götze : Die Behandlung der Rinderraude
mit Derriswaschmitteln. B. T. W. 1933.

De hoofdzaak is echter de wijze waarop het middel wordt toegepast
en juist hieraan ontbreekt zooveel indien het moet geschieden door
personen die niet ten volle begrijpen waar het om gaat en die niet
zeer serieus alle plaatsen bewerken waar de parasieten zich kunnen
verbergen.

Een middel dat alle plaatsen met uitzondering dan van het hoofd,
kan bewerken, is de thans te bespreken begassingsmethode met S0₂.

De methode komt hierop neer dat in een afgesloten ruimte een of
meer dieren worden geplaatst met het hoofd er buiten. In de cel wordt
nu zoolang zwaveldioxyd gevoerd tot een concentratie van ongeveer
6 vol. procent is bereikt, een concentratie waarbij in een half uur alle
parasieten zoowel op als in de huid, alsmede hun eieren, worden gedood.

Laat ik eerst de voordeden dezer methode opsommen om U straks
ook de nadeelen ervan niet te onthouden.

2e. het plotseling ophouden van de ondragelijke jeuk waarmede
de dieren soms wekenlang zijn geplaagd. Ook bij den mensch verdwijnt
de jeuk terstond wat een Engelschman die wekenlang \'s nachts niet
rustig geslapen had, \'s morgens, na daags te voren begast te zijn deed
uitroepen : „This night.....it was a perfect blis" ,,\'t was een vol-
maakte zaligheid" ;

3e. het daardoor spoedig in beter conditie komen der dieren met
verhoogd prestatievermogen ;

5e. het onschadelijk zijn van het middel voor de behandelde dieren,
zelfs geheel onderkomen runderen verdragen de behandeling zonder
eenig nadeelig gevolg ;

6e. de dieren behoeven noch vóór noch na de behandeling ge-
wasschen te worden ;

7e. het gas is in elke hoeveelheid tegen een billijken prijs in een
compact volumen aan te voeren ;

8e. onafhankelijkheid van de plichtsbetrachting van personen die
anders een smeerkuur moeten toepassen ;

9e. de methode kan te allen tijde worden toegepast en ook dienst-
baar gemaakt worden voor desinfectie van voorwerpen die een andere
ontsmetting niet verdragen.

ie. de omslachtige bewerking. Men heeft er grootere of kleinere
al of niet verplaatsbare installaties bij noodig, die ook weer door apart
personeel moeten worden bediend.

3e. Na het verlaten der cel is de insecticide werking van het middel
afgeloopen ;

8e. Het toch nog moeten behandelen van het lichaamsgedeelte
dat buiten de cel uitsteekt.

U ziet mijne heeren, de bezwaren zijn niet gering ; ik onderschat
ze niet, één ervan kan zelfs onoverkoombaar zijn, n.1. indien er niet
voldoende dieren ter behandeling kunnen worden aangeboden. Dan
houdt alles op ; het is mij echter gebleken dat bij eenig vertrouwen
van de zijde van de veehouders ook andere dan aan sarcoptes lijdende
runderen ter behandeling worden aangeboden. Zoo zijn het afgeloopen
jaar bij mij ook verschillende runderen met luizen in de gascel behan-
deld. Meer nog dan bij schurft draagt hier het oogenblikkelijk zichtbaar
resultaat bij tot hel vertrouwen in de behandelingsmethode.

Men heeft verschillende bruikbare en practische cellen geconstrueerd.
Men onderscheidt een tweetal systemen, n.1. het Fransche, waarbij
eenige dieren tegelijk worden behandeld, wel ieder afzonderlijk in een
cel, en hel Duitsche waarbij ieder dier apart wordt begast. Ons systeem
staat daar tusschen in.

Verder heeft men cellen gemaakt van beton, plaatijzer, met en
zonder verwarming, al of niet uitneembaar, met ingenieuze sluitingen
en electrische ventilatiesystemen.

Om economische redenen hebben wij in Uden een cel geconstrueerd
die een kubieke inhoud heeft van 9 M³. Een drietal runderen kan
hierin tegelijk worden begast. De cel is gemaakt van stevig hout, is
absoluut dicht en weegt ^ 7^<x> K.G. Aan de voorzijde zijn een drietal
openingen, waarin de ramen passen, die om de halzen van de dieren
gaan, en waarin de manchetten zijn bevestigd. De dieren komen aan
de achterzijde in de cel, kunnen juist naast elkaar staan terwijl ook
de diepte van de cel met de gemiddelde romplengte van een rund
overeenkomt. Veel voor- en achterwaartsche of zijdelingsche bewe-
gingen kunnen de dieren dus niet maken. Er is geen bodem. In de
zoldering loopt een met gaatjes voorziene buis waardoor het gas in
de cel wordt gebracht. Dit wordt met een gummislang aangevoerd
uit een loodrecht opeen basculestaanden cylinder. Welke onaangename
gevolgen men kan ondervinden wanneer de cylinder horizontaal op
de bascule ligt, toonen de huidverbrandingen in de lendenstreek, die
in het begin door onze onvoldoende technische ervaring optraden.

voor het verkrijgen der noodige concentratie 2 K.G. gas in de cel
toegelaten. De dieren ondervinden hiervan niet de minste hinder,
blijven rustig staan, dikwijls herkauwende. De bediening vandengas-
cylinder eischt de noodige voorzichtigheid en hier schuilt juist een
zeer groot gevaar bij niet deskundige behandeling. Zelf ben ik aan
een groot gevaar ontsnapt toen een»in de zon liggende cylinder waarvan
het bovenste deel dus was verwarmd, even werd verrold en men het
vloeibare gas inwendig hoorde koken. Al zijn de cylinders op grooten
overdruk beproefd toch wordt er dan aan de soliditeit een zware eisch
gesteld, gezien de hooge spanning die het vloeibare gas bij de verhoo-
ging van temperatuur bereikt ; ook andere stoornissen, b.v. in de ver-
bindingen kunnen zich voordoen. Om op alle eventualiteiten daarom
voorbereid te zijn is de aanwezigheid van een gasmasker dan ook een
dringende eisch. Dan is een rustig werken in een met S0₂ dampen
geladen atmospheer mogelijk.

De runderen staan met een tweetal touwen aan ijzeren palen be-
vestigd, terwijl een balk achter de horens aangebracht nog eens extra
het terugtrekken van den kop verhindert. De manchetten om den hals
worden zoo ver mogelijk naar voren dichtgesnoerd. Al te strak mag
deze aansluiting niet zijn, het is ook niet noodig want in de gascel
ontstaat geen overdruk. Al komt er ook eens een spoortje gas langs
de halsafsluiting naar buiten, dan nog is het bezwaar niet zoo groot.
Hoogstens veroorzaakt dit een corneatroebeling van zeer voorbij-
gaanden aard, meestal slechts een tranen der dieren. Wel moet men
zooveel mogelijk vermijden dat bezweete dieren in de cel worden
gezet. Het S0₂ zou door H_£S0₃-vorming prikkelend, dus onrustver-
wekkend op de dieren kunnen werken. Iets beregende koeien te be-
handelen is niet zoo\'n groot bezwaar omdat hierbij de huid zelve
meestal nog wel droog is. Ook het begassen van kort te voren gevoerde
dieren late men liever achterwege. Deze dieren beginnen eerder te
zweeten. Met hoogdrachtigc dieren hebben wij nooit bezwaren onder-
vonden, evenmin als met versch gekalfd hebbende runderen. Wel
wordt in de literatuur vermeld dat SO, resorptie met doodelijken
afloop heeft plaats gehad door ontsteking van het rectum bij open-
staanden anus. Ook dient men er voor te zorgen, dat reeds eerder met
linimenta behandelde dieren goed schoon gewasschen zijn en droog,
zonder restanten van de alcalische zeepoplossing die de werking van
het S0₂-gas zou verminderen. Bij een begassing van meer dan 1500
dieren, in de cellen te Uden en omgeving geplaatst, hebben wij echter
geen ernstige bezwaren ondervonden. Alleen een ongeval met doode-
lijken afloop moet ik vermelden te Rijkevoort waar door ondeskundige
leiding en onvoldoende toezicht een dier achterover in de cel was
terecht gekomen.

Na de begassing wordt de cel geopend (de deur heeft een oppervlakte
van ongeveer 3 M².) en doordat de plaatsing zoodanig is gekozen dat
de dieren met hun hoofden in den wind staan, stroomt het SO_a-gas

betrekkelijk snel uit de cel, vooral als men na enkele oogenblikkcn
de manchetten opent waardoor de wind de uitdrijving bespoedigt.

De cel is slechts over kleine afstanden te vervoeren. Dit is geen be-
zwaar gebleken want met graagte zijn de boeren bereid met hun vee
te komen ; zij moeten er toch anders óók wel eens mee naar den stier.
Unaniem is men vol lof over de resultaten der behandeling.

Laat ik thans even den finantieelen kant belichten. Allereerst komen
natuurlijk de aanschaffingskosten van de cel en de daarbij behoorende
gereedschappen, als bascule, touwen en halsters, slang, pennen, hamers
en sleutels, in totaal i ƒ 130.—. Wil men zware leeren manchetten
dan komen er nog een twintig gulden bij. Men kan echter voor deze
manchetten ook geolied tentlinnen nemen dat veel goedkooper is of
ook manchetten maken van stof met gummibinnenlaag, alhoewel
gummi door zwavel wordt aangetast. Men doet verstandig de aanschaf-
fingskosten in twee jaar af te schrijven. Onderhoud-kosten zijn uiterst
gering. Enkele keeren per jaar wordt de cel geteerd. Aan arbeidsloon
is 13 cent per koe per begassing betaald, aan gas per koe (0.7 K.G. per
begassing) = 16 cent ; aan afschrijving 11 cent per koe per begassing.
Samen 40 cent per rund per begassing. Deze cijfers zijn gebaseerd op
een aantal van 278 behandelde dieren ; 224 2 maal ; 28 3 maal ;
26 i maal. Het honorarium voor den dierenarts alsmede de kosten
voor het liniment voor de kopbehandeling, dat hoog of laag kan zijn,
zijn hierbij niet begrepen. Vermeld dient nog te worden dat de cel
was geplaatst op heidegrond waarvoor geen huur behoefde te worden
betaald. De vraag of een dierenarts zelf een cel zal oprichten of dat
wil laten doen door coöp. zuivelfabriek, veeverzekering, stierhouderij
enz. is natuurlijk van te veel plaatselijke omstandigheden afhankelijk
om hier beantwoord te kunnen worden.

In Duitschland is het door verschillende collega\'s in een bepaalden
kring op genossenschaftlicher Basis gedaan of de Dierenarts die patiënten
ter begassing zond, kreeg daarvoor van zijn collega-gascelhouder een
bepaalde vergoeding voor laat ik het maar noemen „patiëntengemis".
Dit heeft hoofdzakelijk betrekking op de behandeling van aan schurft
lijdende paarden omdat deze gemakkelijker over grooteren afstand
kunnen worden vervoerd. Het terrein waarvoor een cel disponibel
was had daar een radius van ongeveer 20 K.M. Met eenige koopman-
schap kan ieder voor zich wel beoordeelen, welke modus in zijn rayon
de meest voordeelige is. Alleen zou ik er wel op willen wijzen dat,
indien men zelf een cel in werking brengt van te voren iedere ver-
antwoordelijkheid voor de behandeling moet worden afgewezen. In
Duitschland nemen de Veeverzekerings Mijen tegen een bepaalde
premie 1 °/₀₀ de „Haftpflicht" over.

Daarvoor zijn allerhande medicamenten gebruikt, het meest wel
odyleen, doch ook het gewone Weenerschurftliniment, perugeen-
methylspiritus enz. Het heeft mij echter verwonderd dat wel eens een

nu niet al te serieuze behandeling dezer lichaamsdeelen toch succesvol
was. Daar ook de staldesinfectie (onze Brabantsche stallen zijn nog
lang niet allemaal modelboerderijen en men kan niet overal contro-
leeren), nu niet altijd bepaald lege artis geschiedde, moest feitelijk de
geheele gasbehandeling een overbodige bewerking worden genoemd
waar het gevaar voor herbesmetting er toch dik boven op lag. En
toch hebben wij met prachtige resultaten gewerkt. Theorie en praktijk.
Hier komt mij voor den geest wat een onzer Duitsche collega\'s eens
schreef:

,,Die rohe Empirie eilt der leuchtende Wissenschaft voraus". Inder-
daad, wij staan hier feitelijk voor een raadsel, en ik geloof dat wij de
verklaring moeten zoeken in een bepaalde immuniteit die bij dit para-
sitaire lijden schijnt op te treden. Dit werd reeds in 1919 in Frankrijk
aangevoerd : „L\'irnpregnation de la peau par 1\' S0₂ crée un milieu
hostile et en quelque sorte immun. Voulant démontrer la propagation
de la gale par les couvertures", schreef Henry in de Receuil de Médecine
Vétérinaire, ,,il m\'a été impossible d\'infecter un cheval qui avait été
sulfuré quinze jours auparavant, alors que son voisin non sulfuré, soumis
a la même expérience, fut atteint trés rapidement de gale géneralisée".

De vraag of men bij parasitaire ziekten van een bepaalde immuni-
teit kan spreken is vooral de laatste jaren in studie genomen en er zijn
verschillende verschijnselen die er op wijzen, dat men inderdaad met
het bestaan van een immuniteit tegen parasieten rekening heeft te
houden. Het zou mij te ver voeren U in kennis te brengen met ver-
schillende proeven van den laatsten tijd ; enkele moge ik terloops ver-
melden. Het vorig jaar hebben Turner Berberian en Denis een
immuniteit bij honden kunnen opwekken tegen echinococcus granu-
losis door deze dieren herhaalde malen met een extract gemaakt uit
scolices van den lintworm en uit fertiele en sterile echinococcus-blazen
uit de lever van het rund, in te spuiten. Verschillende gevallen van
dergelijke actieve immuniteit zijn bekend en het is zelfs ook mogelijk
gebleken bij ratten een passieve immuniteit op te wekken door deze
dieren in te spuiten met serum afkomstig van een, met een blaasworm
van taenia crassicollis besmette rat.

Verder weet men dat bij kalveren antistoffen bestaan tegen hypo-
derma bovis, en al heeft men nu wel geen succes gehad met praeven-
tieve injecties met larven-extracten, toch is dit terrein nog te weinig
doorvorscht om aan een mogelijke immuniteit te gaan wanhopen.
Hoe staat het met de immuniteit bij sarcoptes-infectie ? Daaromtrent
is, uitgezonderd het hierboven aangevoerde citaat, niets bekend, maar
het groote succes dat men bij de gasbehandeling van aan sarcoptes
lijdende dieren bij voortduring krijgt, brengt er mij toe hier een be-
paalde immuniteit te veronderstellen. Tal van thans vaststaande feiten
worden er dan verklaarbaar door.

Allereerst het succes der gasbehandeling. Men staat in den beginne
tegenover deze therapie zeer sceptisch en vraagt zich b.v. af: hoe

kunnen de schurftmijten die zich aan de binnenvlakte van den schenkel
bevinden en ofschoon uierhuid en schenkelhuid toch zoo vast op elkaar
sluiten, goed door het S0₂ worden bereikt en de parasieten aldaar
worden gedood ? Was het daarom te verwonderen dat ik a priori
twijfelde aan een blijvend succes der gasthcrapie ? Waarom geneest
na begassing de aandoening aan de niet behandelde deelen zoo gemak-
kelijk ? Waardoor is het spontaan verdwijnen der schurft te verklaren ?
Wordt dan ook niet verklaarbaar het feit dat na de begassing een reïn-
fectie waarvoor men wel bevreesd is bij de dieren die in ernstige mate
schurft hebben gehad, in werkelijkheid nu niet zoo vaak voorkomt ?
Neemt men echter aan dat bij de begassing een zeer groot aantal para-
sieten, zich voor het grootste gedeelte in de huid bevindend, ineens
worden gedood, kunnen dan de ontstane afbraakstoffen niet als een
antigeen worden beschouwd, de vorming van antistofTen bewerkstel-
ligend ? En is een begassing na 8 dagen niet met een 2e antigeeninjectie
te vergelijken ? Het zijn maar vragen waarop de praktijk ons misschien
al lang het antwoord heeft gegeven, alvorens het wetenschappelijk
bewezen kan worden. Van welken aard het antigeen zou zijn, is na-
tuurlijk nog onbekend doch ook hier kan de verwantschap der schurft-
mijten met de spinnen toch wel de veronderstelling doen uiten, dat
men mogelijkerwijze met een zoötoxine zooals dat gevormd wordt bij
slangen, spinnen, schorpioenen, te doen heeft. En in de laatste jaren
toch is de studie van het slangengift zóó ver gevorderd dat men met
succes de serotherapie hierbij toepast. En zou de vermagering en de
uitputting der door schurft aangetaste dieren ook niet voor een deel op
rekening van een vergiftiging met een sarcoptes-toxine te schrijven zijn ?

U ziet M.H. dat voor een wetenschappelijk onderzoeker hier nog een
prachtig terrein braak ligt. Tot nu toe heeft men zich echter hoofdzakelijk
bepaald tot de studie der immuniteit bij parasieten die in het darm-
kanaal leven, doch ongetwijfeld zullen ook de andere parasitaire aan-
doeningen in dat onderzoek worden betrokken. De tijd zal leeren of
men bij de parasitaire ziekten ook een zoo omvangrijk gebruik der
serotherapie zal kunnen maken als bij de bacterie-ziekten het geval is.

Na deze toekomstmuziek wil ik Uw aandacht vragen voor een niet
minder belangrijk deel van mijn onderwerp :

M.H. De vraag kwam allereerst bij mij op, of het oprichten en inge-
bruikstellen van een gascel zonder meer maar geoorloofd is. Er werd
hier toch een stof gebezigd, die bij inhalatie voor mensch en dier zeer
funeste gevolgen zou kunnen hebben. Ze was weliswaar in stalen cy-
linders geborgen, op eenige atmospheren overdruk gecontroleerd,
maar explosiegevaar was toch niet geheel uitgesloten, gezien ook de
tal van voorwaarden die de Ned. Spoorwegen stelden bij het vervoer
van vluchtige gassen ; een S0₂ werking op planten en hoornen kon

toch met redenen verondersteld worden ; een aanvoer van runderen
b.v. in een bebouwde kom zou voor de omwonenden minder aangenaam
kunnen zijn en hinder kunnen veroorzaken. Al deze factoren brachten
mij tot de vraag :

Staat de Hinderwet, die regels stelt omtrent het oprichten van in-
richtingen, welke gevaar, schade of hinder kunnen veroorzaken, dat
wel toe ?

Art. 2 der Hinderwet noemt verschillende inrichtingen waarop deze
wet betrekking heeft. Mijn gascel kan ik er echter niet bij onderbrengen
tenzij ik aanneem dat in een gascel een vluchtig product wordt ver-
werkt in dien zin, dat het S0₂ na zijn werking te hebben gedaan, wordt
verwijderd. ,,Ik geloof echter dat dan aan de beteekenis van het woord
„verwerken" geweld wordt aangedaan" schreef mij Dr. v. d. Velde,
Inspecteur van de Volksgezondheid te Breda, onder wien de hvgiene
van bodem, water en lucht ressorteert.

Ook de bepalingen van de Veiligheidswet zijn op de gascellen niet
van toepassing. Al zou men het terrein waarop een gascel in bedrijf
wordt gehouden ook kunnen beschouwen als een fabriek of werkplaats
in den zin van art. i der Veiligheidswet, zoolang geen krachtwerktuig
daarbij wordt gebezigd, b.v. een electromotor voor luchtverversching
of vijf of meer personen daar plegen te verblijven, zijn de bepalingen der
Veiligheidswet op de door mij gebezigde gascellen niet van toepassing.

Resumeerendc blijkt dus, dat een begassings-installatie met S0₂door iedereen in gebruik mag worden gesteld, overal mag worden
geplaatst, niet de minste veiligheidsmaatregelen noch voor den mensch
noch voor hel dier, in acht behoeven te worden genomen, vrij dus met
het gevaarlijke SC)₂ gas kan worden gewerkt.

Dat een dergelijke toestand onhoudbaar is zal iedereen beamen ;
daarom ben ik van meening, dat het dus gewenscht is, de bijzondere
aandacht van den betrokken minister te vragen voor de onderhavige
kwestie. De zorgeloosheid in dezen valt toch niet te rijmen met de
angstvalligheid waarmede de wetgever waakt voor het wel en wee
van Neerland\'s onderdanen. Ook uit een oogpunt van dierenbe-
scherming is toezicht in dezen wel gewenscht. Ik stel mij voor dat de
Directeur van den Veeartsenijkundigen Dienst bij den Minister van
Sociale Zaken de wenschelijkheid betoogt, de aandacht van de gemeen-
tebesturen te vestigen op de mogelijkheid, dat bij de bestrijding van
de sarcoptes-schurft der runderen in hun gemeente gebruik wordt
gemaakt van inrichtingen, die, alhoewel niet vallende onder de be-
palingen der Hinderwet of der Veiligheidswet toch gevaar, schade of
hinder kunnen veroorzaken en dat het gewenscht is, bij gebrek aan
wettelijke bepalingen, bij gemeentelijke verordening voorschriften
vast te stellen waaraan moet worden voldaan bij de behandeling van
aan huidziekten lijdende dieren door middel van vluchtige gassen.
In deze voorschriften ware te verwerken dat het slechts geoorloofd is :

van vluchtige gassen in werking te stellen buiten de bebouwde kom
der gemeente ofwel op terreinen door den betrokken inspecteur van den
Veeartsenijkundigen Dienst goed te keuren en de inrichting te plaatsen
op minstens 200 Meter van elk bestaand gebouw of openbaren weg
verwijderd.

3e. De bewerking alleen te doen plaats hebben onder leiding van
een geëxamineerd veearts.

4e. Deze bewerking alleen te doen plaats hebben, indien naar het
oordeel van den betrokken inspecteur voldoende veiligheidsmaat-
regelen zijn getroffen in het belang van mensch en dier. Dit laatste
houdt in het keuren der cellen, het aanwezig zijn van gasmaskers, de
deskundigheid van het bedienend personeel enz.

Men zou mij kunnen opwerpen, dat al deze maatregelen feitelijk
overbodig zijn, daar men toch wel mag aannemen, dat de dierenartsen
competent genoeg zijn om die maatregelen te treffen die noodig zijn
in het belang van een succesvol en veilig verloop der behandeling.
Zeker M.H. dat zou zijn, indien de behandeling van zieke dieren uit-
sluitend en alleen aan dierenartsen zou zijn toevertrouwd. Wat zien
wij echter in ons land gebeuren ? Een vereeniging van veehouders, als
ik ze zoo maar eens in den ruimsten zin mag betitelen, richt een gascel
op en behandelt daarin, geheel buiten den dierenarts om, haar eigen
vee. Dit is m.i. geen onbevoegd uitoefenen der veeartsenijkunde en
als zoodanig dus geen overtreding van art. 1 der uitoefeningswet. Het
is toch voorgekomen, dat een verzekeringsfonds subsidie kreeg uit de
gemeentekas voor het bouwen van een gascel. Is dat geen bevordering
der kwakzalverij met gelden uit de openbare kas ? En wie is hier dan
de deskundige die leiding geeft en de verantwoordelijkheid draagt ?
en verdere maatregelen van bestrijding voorschrijft ? Welke resultaten
moet men van een dergelijke behandeling verwachten ? Hoe raakt
daardoor een goede methode niet in discrediet ? Dat alles kan alleen
voorkomen worden door het vaststellen van gemeentelijke verorde-
ningen zooals ik hierboven heb genoemd en waarbij de hulp van het
Veeartsenijkundig Staatstoezicht, in casu den dierenarts, niet kan
worden gemist. Dit is een eisch die wij mogen stellen in het belang
van de instandhouding van een gezonde veestapel en een rationeele
bestrijding der sarcoptesschurft bij het rund zoolang deze nog niet in de
wet is opgenomen. In Duitschland is de zaak eenvoudiger opgelost.
Daar, waar de runderschurft „Anzeigepflichtig" is, moeten de aange-
taste dieren direct door een dierenarts in behandeling worden genomen,
die een methode moet toepassen, waarbij de aandoening binnen drie
maanden verdwenen is. Is zulks niet het geval, dan schrijft de Vee-
artsenijkundige Dienst een bepaalde behandelingsmethode voor. Hier
is dus geen sprake van, dat aan schurft lijdende dieren op een of andere
wijze door een niet-dierenarts worden behandeld. De zeer hooge boeten

bij overtreding werken een spoedige aangifte wel in de hand. In Oos-
tenrijk bestaat er zelfs een wet, die het afleveren van schurftgenees-
middelen zonder voorschrift van den dierenarts verbiedt. Wat zijn wij
nog ten achter ! ! !

De vraag of het lijden in een bepaalde streek in voldoende mate
voorkomt om het oprichten van een gascel rendabel te maken, kan ik
van hieruit natuurlijk niet beantwoorden. Het is buitengewoon jammer
dat wij niet over cijfers beschikken die ons over den ernst en de uit-
breiding dezer ziekte kunnen inlichten. Het motief: runder-sarcoptes-
schurft behoort niet tot de ziekten genoemd in art. 7 van de Veewet,
is in dezen toch geen bezwaar om alsnog, vooral gedurende den a.s.
staltijd, gegevens te verzamelen over het voorkomen dezer ziekte.
De beantwoording van de vraag, waarop ik hier natuurlijk niet verder
kan ingaan maar die toch herhaaldelijk is gesteld : „Moet in dezen niet
gebruik worden gemaakt van art. 48 van de Veewet", kan toch onmo-
gelijk geschieden, indien men niet over juiste gegevens beschikt. Ook
in Pruisen heeft men dat onlangs, zooals Prof. Müssemeier mij schreef,
gedaan. Hierbij bleek, dat alleen in het Regierungsbezirk Aurich de
Anzeigepflicht, aldaar ingesteld in Juli 1925, moest blijven bestaan.
In de overige deelen werd de runderschurft te weinig aangetroffen
om althans voorloopig tot een ingrijpen van staatswege over te gaan.
Op het einde van het vorige jaar is in Würtenberg de verplichte aan-
gifte ingevoerd. Men blijft daar in dezen dus paraat. Ik ben overtuigd
dat dit ook van onzen Veeartsenijkundigen dienst kan worden gezegd.
Mocht men wettelijke maatregelen overwegen, dan ware bij de eind-
beslissing dit mijn standpunt : Eenerzijds geen noodelooze Staats-
bemoeiing die in het toch al zoo zware bedrijf der veehouders te sterk
ingrijpt, doch anderzijds ook geen achterwege laten van maatregelen
onder het motto „crisis en bezuiniging", indien het algemeen belang
dit eischt.

Ten slotte nog enkele mededeelingen over de bestrijding van andere
huidziekten met S0₂ gas.

Ik heb het reeds in het kort vermeld hoe wij in onze cellen ook her-
haalde malen runderen met luizen hebben behandeld. Dit gaat ook
uitstekend. De luizen worden gedood evenzoo de neten, zoodat meestal
één begassing voldoende is. Een serieuse behandeling der buiten de
cel uitstekende deelen, alsmede een stalontsmetting is natuurlijk ter
dege vereischte. Ook herpes tonsurans geneest na 2 keer begassing, wat
niet behoeft te verwonderen, gezien de aloude reputatie van zwavel-
dampen als schimmeldoodend middel. De ervaring met begassing bij
hypoderma bovis heeft geleerd dat dit middel hier absoluut onwerk-
zaam is. De stigmata der larven zouden zich reflectorisch sluiten, terwijl
ook de alcalische reactie van het serum dat zich vormt in de huidopening
bij het retraheeren der larve, de werking van gasvormige stoffen zou
verminderen. Wij bezitten daarvoor tegenwoordig gelukkig een betere
methode. Begassingen bij kleine huisdieren zijn op groote schaal ver-

richt bij schapen. Duizenden dieren zijn in Duitschland behandeld.
Alhoewel de gasbehandeling als zoodanig ook hier uitstekend werkt,
zijn de resultaten der bestrijding daarbij niet zoo gunstig, eensdeels
omdat de methode te kostbaar wordt bij een gering aantal dieren,
anderdeels zooals Wehrle zegt in zijn rapport aan het Office
international des Epizooties te Parijs omdat de schaapherders liever
zelf medecineeren, met vet.pol. maatregelen liever zoo weinig mogelijk
te maken willen hebben en zoodoende de aangifte dikwijls of achterwege
wordt gelaten of veel te laat geschiedt.

Reeds in 1788 verscheen in Weenen een monographie van Braune-
Langwisch waarbij de resultaten van SO_a begassing bij aan huidziekte
lijdende honden werden beschreven en waarin allerhande aanwijzi-
gingen voorkomen hoe men parasieten en uitslagen vernietigen, resp.
genezen kan met S0₂. Sarcoptesschurft lijkt te genezen te zijn ; Demo-
dicosis is te hardnekkig. Wij zien hier een zekere analogie met de hypo-
derma bovis. De dissertatie van Erwin Becker toont aan dat ook de
methode voor andere dieren, b.v. in dierentuinen, uitvoerbaar is en
resultaten oplevert. Op het einde der vorige eeuw gebruikten de Fran-
schen ze zelfs voor het vernietigen van vogelparasieten.

M. de Voorzitter. Ik hoop dat ik niet te veel gevergd heb van het
geduld der vergadering en dat men mij in mijn uiteenzetting heeft
kunnen volgen. Wanneer ik er mede bereikt heb, dat men in onze
kringen belangstelling gaat toonen voor deze behandelingsmethode
dan voel ik mij voor mijn moeite reeds ruimschoots beloond.

In de tegenwoordige tijdsomstandigheden moet men iedere gelegen-
heid tot uitbouw onzer bemoeienissen aangrijpen ook al gaat dat wel
eens ten koste van lang gehuldigde principes. Amerikaansche reclame-
methoden verfoei ik voor onzen stand maar de Oud-Hollandsche kat
uit den boom kijkerij moet ook tot het verleden behooren.

Opkomen voor hetgeen „des dierenarts" is, is het „Leitmotiv" ge-
weest van mijn voordracht. Ik hoop dat ik daarin ben geslaagd.

Schrijver geeft een overzicht van het gebruik van S0₂ bij de bestrij-
ding van huidziekten, en wijst op de gemakkelijke besmetting van den
mensch met sarcoptes bovis, aan welk feit in medische kringen niet
voldoende aandacht wordt geschonken.

Schrijver beschrijft de door hem toegepaste behandclings-methode
tegen runder-sarcoptes-schurft, met SO_a in een gascel. Hij raadt deze
behandeling ten zeerste aan in streken waar die ziekte uitgebreid voor-
komt.

Schrijver is van meening dat na de begassing een immuniteit tegen
de ziekte optreedt ; wellicht veroorzaakt door aanwezigheid van sar-
coptes-toxine in het lichaam van den gastheer ; analoog aan het toxine
gevormd door slangen, schorpioenen en de, aan de sarcoptes verwante,
spinnen.

Prof. Wester vroeg of het ook mogelijk is dat bij het begassen S0₂ in het
bloed opgenomen wordt en daardoor nog kan nawerken. Bij den mensch wordt
het intraveneus toegepast ; na het brengen van SO.> in het bloed zou het daarna
algemeen gaan werken.

Volgens Kirch wordt die methode ook toegepast om kunstmatig acidose op te
wekken.

Prof. Wester wees nog op de praedilectie-plaatsen bij het rund voor het blijven
zitten van de sarcoptesschurft, n.1. bij de anus en in de huidplooien.

Verfasser beschreibt den Gebrauch von S0₂ bei der Bekämpfung von Hautkrank-
heiten und weisst hin auf die Empfindlichkeit des Menschen gegen eine Sar-
coptes Infektion, welche Tatsache in den ärtzlichen Kreisen nicht genügend be-
achtet wird.

Verfasser beschreibt die von ihm angewandte Methode gegen die Rinder-Sar-
coptes-Räude, mittels S0₂, in einem Gasraum.

Er empfiehlt diese Behandlung sehr in den Gegenden, wo die Krankheit viel
vorkommt.

Verfasser ist der Meinung, dass nach der Gasbehandlung eine Immunität gegen
die Krankheit auftritt. Die Ursache dieser Immunität ist vielleicht die Anwesen-
heit von Sarcoptes-Toxine in dem Körper des Patienten, ähnlich wie die Toxine
von Schlangen, Skorpionen und (an Sarcoptes verwandten) Spinnen, gebildet wird.

The author describes the use of S0₂ in the struggle against skin-disease and points
out the fact that men are not immune from sarcoptes-bovis ; the medical circles do
not pay sufficient attention to this fact.

The author describes the treatment he applied in cases of bovine sarcoptes-scurry
by means of S0₂. He recommends this treatment warmly in countries where the
disease is prevailing. The author\'s opinion is that after the gas-treatment the patient
is immune from the sickness. This is due perhaps to the presence of sarcoptes-toxine
in the body of the subject (similiar to the toxine formed by the snakes, scorpions
and the spiders, related to the sarcoptes).

L\'auteur décrit l\'emploi du SO., dans la lutte contre les maladies de la peau.
Il fait remarquer que la gale sarcoptique des bovidés est facilement transmissible
à l\'homme ; fait auquel les cercles médicaux n\'attachent pas assez d\'importance.

Il fait la description du traitement contre la gale sarcoptique des bovidés au
moyen de SO., et il recommende vivement ce traitement dans les contrées où la
maladie sévit.

L\'auteur est d\'avis que ce traitement provoque l\'immunité contre la maladie.
Peut-être ce fait provient-il de la présence de toxines sarcoptiques dans le corps
du sujet (analogue à la toxine formée par les serpents, scorpions et, apparentées
aux Sarcoptes, les araignées).

DE VERTERENDE WERKING VAN PANCREASAMYLASE
VAN DE HOND EN HET VARKEN OP ENKELE AMYLUM-

In 1896 schreef Emil Fischer : Die Veränderung der complicier-
teren Kohlenhydrate im thierischen Organismus ist eine so wichtige
physiologische Frage, dass sie seit 70 Jahren der Gegenstand zahlloser
Untersuchungen war. Fischer heeft zich in samenwerking met den
veterinair Niebel ook met deze physiologische vraag bezig gehouden,
en bij de dieren waarover het onderzoek zich uitstrekte, paard, rund,
schaap, varken, konijn, kip, vissen, amphibieën, merkwaardige uit-
komsten verkregen. In de sedert verlopen 40 jaren zijn niet minder tal-
rijke onderzoekingen in dezelfde richting verricht, wat niet heeft kunnen
voorkomen, dat op dit ogenblik de vraag, hoe de amylolyse in het
dierlijke lichaam in het algemeen plaats heeft nog allerminst bevredi-
gend kan beantwoord worden. In het bijzonder geldt dit voor het
zetmeel verterende enzym van het pancreas, het pancreasamylase.
Op verschillende voor de hand liggende vragen, die niet details maar
de hoofdzaken betreffen, vindt men in de literatuur of geen antwoord,
of beantwoordingen, die sterk uiteenlopen, elkaar zelfs tegenspreken.

Het aantal leemten en tegenspraken aangaande het pancreasamylase
bij de verschillende huisdieren is legio. Deze nemen in het algemeen
belangrijke hoeveelheden zetmeel als voedsel op, en daar in hun speeksel
met uitzondering van het varken of geen amylase voorkomt, of zoo
weinig z.g. ptyaline, dat het geen belangrijke betekenis kan hebben,
moet aan het pancreasamylase wel een grote rol zijn toegekend voor de
zetmeelvertering.

Hoe groot deze rol is, vormt weer een punt van meningverschil.
Men behoeft niet verder te gaan dan tot de hand - en leerboeken om hier-
van een indruk te krijgen. Verwonderen kan dit niet, daar de ex-
perimentele onderzoekingen weinig houvast boden, als gevolg van hun
uiteenlopende resultaten. In hoofdzaak is dit laatste het gevolg van
de gebruikte methoden, die, vooral bij de oudere onderzoekingen,
niet voldoende rekening hielden met proefvoorwaarden, die van grote
betekenis voor de resultaten zijn gebleken te zijn.

Macleod noemt in zijn werk : Physiology and Biochemistry in Mo-
dern Medicine (1927) het amylopsine (zoo is de eigennaam van het
pancreasamylase) het eenige diastatische enzym in het digestieproces
van de dieren, die geen werkzaam ptyaline in hun speeksel hebben.

Veel verbreid is daarnevens de door Bernard gegeven leer, dat ook
in het darmsap amylase voorkomt. Het zou zelfs in voldoende hoe-
veelheid gevonden worden, om van beteekenis voor het dier te zijn.
Hiermede zou ook zijn verklaard, dat bij honden, bij wie het
pancreas (met uitzondering van een klein kwabje, dat niet met de darm
communiceerde) was verwijderd, de amylolyse ongestoord doorging.
Anderen, b.v. Arthus, schrijven aan de darmbacteriën een belangrijke
rol in de amylolyse toe. Aanvaardt men echter de resultaten van de
laatste jaren dan moet men zeggen, dat bij de dieren zonder speeksel -
amylase, uitgezonderd de herkauwers en het paard, het pancreas-
amylase practisch alle verteerbare polysacchariden verteert.

De sporen amylase, die bij sommige herbivoren misschien nog in het
cardiagedeelte van de maag voorkomen blijven hier buiten bespreking.

Omtrent de werking van het pancreasamylase bestaat evenmin
zekerheid. Wordt ook ongekookt zetmeel door dit enzym verteerd?
Meestal wordt deze vraag onbeantwoord gelaten. Soms vindt men haar
bevestigend beantwoord. Zoo zegt o.a. Laulanié (1905), de zoogdieren
in het algemeen bedoelend, dat rauw zetmeel in enkele ogenblikken
door pancreassap in vitro versuikerd wordt.

In de loop van proeven, met een ander doel genomen, hebben wij de
ervaring opgedaan, dat rauw aardappelzetmeel althans door de hond
wel zeer weinig of in het geheel niet verteerd moet worden. Want
zelfs kleine hoeveelheden, door het voedsel gegeven, konden in de faeces
als gave korrels, die de jodiumreactie hadden behouden, worden terug-
gevonden. Hoeveelheden van 10 m.g. waren hiertoe reeds voldoende,
en de met jodium blauw gekleurde korrels konden met volmaakte
zekerheid in de faeces worden aangetoond. Figuur 1 geeft het beeld
van zulk een faecespreparaat.

Childrey, Alvarez en Mann (1930) vonden, dat de hond in zijn
dunne darm weinig of geen rauwe stijfsel verteren kan. Bij het schaap

toonde volgens Oppenheimer (1929) reeds in 1871 Hammarsten aan,
dat rauw aardappelzetmeel het darmkanaal van het dier passeert,
zonder eenige veranderingen te ondergaan. En zelfs is van het feit,
dat rauw zetmeel door glycerine-extracten van het pancreas onaangetast
wordt gelaten in de laatste jaren partij getrokken, om het amylase
uit deze extracten te adsorberen, door rauwe zetmeelkorrels te gebruiken.
(Boekestein, 1932). Behalve aardappelzetmeelkorrels konden ook amy-
lum oryzae en amylum triticum voor dit doel worden gebruikt.

Tegenover dit alles staat een onderzoek uit de laatste tijd van twee
Amerikaanse onderzoekers, Roseboom en Patton (1929, 1932). Merk-
waardig kwamen deze tot de conclusie, dat de hond in staat is, grote
hoeveelheden rauwe stijfsel te verteren. Hun onderzoek had op de
volgende wijze plaats.

Nadat de proefdieren eenige keren een stijfsel bevattend voedsel
hadden gekregen, werd 24 uur na het laatste maal een zoo hoog mogelijke
rectale spoeling gegeven met 400-800 cc. lauwwarm water. Dit spoelwater
werd opgevangen; het eventueel hierin nog aanwezige zetmeel werd door
koken met zoutzuur versuikerd, en vervolgens werd het onderzocht
op reduceerende bestanddelen. Het resultaat nu was steeds negatief,
zelfs wanneer aan een hond van ruim 13 K.G. per dag niet minder dan
200 gram rauwe „corn-starch" was toegediend. Waaruit besloten werd,
dat de hond in staat was, dit zetmeel volledig te digereren en te resor-
beren. Een jonge hond van 3 K.G., die 50 gram zetmeel door zijn
voedsel kreeg, leverde hetzelfde resultaat.

Ook werden proeven genomen met pancreasextract in vitro. De schrij-
vers vermelden echter niet, of zij hier gekookt dan wel rauw zet-
meel gebruikten ; wij onderstellen het eerste. De proefvoorwaarden
worden niet volledig beschreven. Met name wordt niets meegedeeld
omtrent de waterstofionenconcentratie en event. NaCl-toevocging in
hun proeven, waardoor de uitkomsten belangrijk kunnen worden be-
invloed. Ook hier is hun besluit, dat het hondenpancreasextract een
sterk amylolytische werking heeft, zelfs even sterk, als dat van het
varken.

Wij gingen de amylum-verterende werking na van glycerine-extracten
uit het pancreas van de hond en van het varken op verschillende amy-
lumsoorten, zoowel in rauwe als in gekookte toestand. Gebruikt werden
de volgende zetmeelsoorten : amylum solani, a. oryzae, a. triticum,
a. solubile en stijfsel uit de handel. Het extract werd verkregen op de
volgende wijze. De pancreasklier werd zoo snel mogelijk na het doden
van de volwassen dieren uit het lichaam genomen, zorgvuldig van vet
en bindweefsel ontdaan, fijn gehakt, gewreven met kwartszand, en met
tweemaal het gewicht aan geconcentreerde glycerine geëxtraheerd. Na
een extractie van minstens 24 uren werd de vloeistof gefiltreerd door een
linnen doekje, en het filtraat werd in de koelkast bij 4⁰ C. bewaard.

Na op zijn werkzaamheid te zijn onderzocht werd deze vloeistof voor
de proeven gebruikt. De gang van zaken was nu de volgende :

In een buis werden 10 m. Gr. rauw zetmeel samengebracht met 0,5 cc
NaCl i % en i cc pancreasextract. De pH van het mengsel werd met
phosphaatbuffer volgens Sörensen op pH 6.81 gebracht, de optimale
pH voor pancreasamylase. De pH werd potentiometrisch gemeten.
Elke proef ging vergezeld van een controle, waarbij het pancreas-
extract te voren gekookt was om het enzym onwerkzaam te maken.
Beide buisjes kwamen in een waterbad op lichaamstemperatuur, waarin
ze eenige tijd geroteerd werden. Deze tijd wisselde van 1 tot 24 uur.
Ter beëindiging der enzymwerking werd nu 1 cc HC1 1 N. toegevoegd,
waarna de inhoud der buisjes overgebracht werd in gecalibreerde
capillairen, die gedurende 10 minuten gecentrifugeerd werden bij een
toerental van 2.000 per minuut (middellijn der centrifuge 30 cm).
De volumina van het amylum in beide capillairen werden dan vergeleken.
Het resultaat was, dat geen amylolyse was aan te toonen. De volumina
in beide buisjes verschilden niet meer dan 2%, de aflezingsfout, die of
bij buisje 1 of bij buisje 2 een hoogere aflezing gaf. Dezelfde resultaten
werden bij alle genoemde amylumsoorten verkregen, onverschillig of
pancreascxtract van het varken of van de hond was gebruikt. Hier-
uit kan men besluiten, dat zoo er vertering van rauw zetmeel in vivo
plaats heeft, deze zeker niet kan worden toegeschreven aan de inwerking
van de pancreasamylase alleen.

Het spreekt vanzelf, dat wij besloten, de proeven van Rosf.boom en
Patton te herhalen in haar oorspronkelijke vorm. Wij voederden
daartoe a. solani, a. triticum en stijfsel in de aangegeven hoeveelheid,
en spoelden hel rectum van de honden met lauwwarm water uit, dat
vervolgens op de door R. en I\\ beschreven wijze onderzocht werd op de
aanwezigheid van al- of niet versuikerde koolhydraten. In al onze
gevallen bleek het resultaat positief. Verder werden de fraaie glucosa-
zoncristallen met phenylhydrazine verkregen, en microscopisch in het
rectum amylumkorrels aangetoond.

Wat de werking op gekookt zetmeel betreft doen de gegevens in de
literatuur wat hun onderlinge tegenspraak betreft niet onder voor die
bij het rauwe substraat. Voor een deel kan dit weer worden ver-
klaard uit de verouderde methodiek, waarmede veelal het onderzoek
werd verricht. De beteekenis van de methode komt duidelijk aan het
licht door het werk van Lang (1911). Deze kwam tot verschillende
resultaten al naar gelang van de wijze, waarop hij de zetmeelvertering
vervolgde. Nam hij het oogenblik van het verdwijnen der jodiumreactie
als criterium aan, dan werden door pancreasextracten van het varken
haver-en rijstzetmeel het slechtst verteerd. Tarwezetmeel, maïszetmeel
en oplosbaar zetmeel gingen vooraf. Bepaalde hij daarentegen de

gevormde suiker kwantitatief, dan was de reeks van slecht verteerbaar
naar goed verteerbaar een andere en luidde : rijstzetmeel, oplosbaar
zetmeel, maïszetmeel, tarwezetmeel en tenslotte haverzetmeel. De
oorzaak van deze contradictie is moeilijk te vinden, aangezien met
belangrijke factoren, met name de pH en de zoutconcentratie, geen
rekening is gehouden. Reeds spoedig toonde Nagao (1912) aan, dat de
door Lang met de jodiummethode verkregen resultaten niet juist
waren, en dat de waargenomen tegenstelling ten opzichte van tarwe-
en haverzetmeel niet bestond.

Wij gebruikten voor onze proeven met gekookt zetmeel dezelfde
amylumsoorten als voor de eerst beschrevene. Een 1 % oplossing werd
gemaakt door 1 gram amylum gedurende een uur onder een terug-
vloeikoeler te koken met 99 gram water. De colloidale oplossing werd
dan door een linnen doekje gefiltreerd en voor de proeven gebruikt.
Als enzym werden de reeds genoemde extracten van honden- en var-
kenspancreas gebruikt.

l)e vertering werd gevolgd door de hoeveelheid gevormde suiker
titrimetrisch te bepalen volgens de hypojodietmethode van Will-
statter en Schudel. De reactie werd wederom zoo gekozen, dat de
pH de optimale was voor pancreasamylase (pH 6.81). De gang van zaken
was nu aldus : 10 cc amylum oplossing 1% werden gevoegd bij 4 cc
phosphaatbuffer (0.2 Mol.), 1 cc NaCl 1% en 0.005 ^cc pancreasextract
(1 cc van het 200 x verdunde klierextract). Het mengsel werd in
een thermostaat op 38° C. geplaatst en na de gewenste tijd werd de
vertering stopgezet door 1 cc HC1 1 N. toe te voegen. Hierna werd

jodometrisch de hoeveelheid gevormde suiker bepaald. Natuurlijk werd
gelijktijdig een controleproef ingezet met een kolfje, waarin vóór de
toevoeging van het enzym reeds i cc HC1 i N. aanwezig was.

De resultaten worden in een aantal grafieken weergegeven, door de
vertering als functie van de tijd op te tekenen. Tegelijkertijd wordt
de verhouding tusschen de verschillende amylumsoorten hierdoor
overzichtelijk.

Duidelijk komt tot uiting, dat a. solani het snelst verteerd wordt.
Reeds na 5 minuten is bijna de verteringsgrens bereikt ; door het enzym
langer te laten inwerken neemt de vertering nog slechts weinig toe. Alle
amylumsoorten worden tot ongeveer eenzelfde percentage verteerd ;
bij a. oryzae, a. triticum, a. solubile en stijfsel wordt dit maximum
echter geleidelijker bereikt, zoodat na 5 minuten nog een belangrijke
vertering plaats heeft. Het duidelijkst komt dus het verschil in verteer-
baarheid tot uiting in de allereerste minuten. Na 10 a 12 minuten is dit
verschil verdwenen.

De volgorde der curven is hier in zooverre anders dan bij het varken,
dat de krommen van a. solubile en a. triticum omgewisseld hebben.
Haar onderling verschil is echter ook hier gering. Het snelst worden
weer het a. solani en het a. oryzae verteerd.

De vertering bij de hond blijkt veel langzamer te gaan dan bij het
varken, wanneer beide klierextracten onder dezelfde proefvoorwaarden
werken. Hieruit moet men concludeeren, dat het hondenpancreas veel
armer aan amylase is dan dat van het varken. Ook in dit opzicht konden
wij dus de bevinding van Roseboom en Patton niet bevestigen, en onze
uitkomsten stemmen overeen met vroegere gegevens.

Fig. 4 geeft tenslotte een vergelijking van het honden- en het var-
kensextract, beide werkend op a. solani.

Uit de weergegeven proeven blijkt, dat de gebruikte zetmeelsoorten
in rauwe toestand niet door pancreasamylase van de hond of van
het varken worden verteerd. Op welke wijze de vertering van rauw
zetmeel, dat bij het varken een belangrijk deel van zijn voedsel
vormt, plaats heeft dient nader te worden onderzocht.

De vertering van de gekookte zetmeelsoorten ging bij alle tot
50% van de totale hoeveelheid amylum, en niet verder. Zooals be-
kend is bevat het pancreas een z.g. a-amylase, dus een amylase, die
alleen dc a-component van het zetmeel, de amylopectine, versuikert.
De onderstelling ligt dus voor de hand, dat alle gebruikte amylumsoorten
voor ongeveer de helft uit deze a-component bestaan, en voor de andere
helft uit amylose, waarop het pancreasamylase onwerkzaam is. Ofschoon
niet alle onderzoekingen naar de verhouding van de twee zetmcel-
componcnten tot hetzelfde resultaat komen is het wel zeer waarschijnlijk,
dat de gebruikte zetmeelsoorten voor hoogstens 40% uit amylopectine
bestaan. Een verteringsgraad van 50% is dus ongetwijfeld aan de hooge
kant. Zij kan haar verklaring vinden in de invloed van producten
van eiwitvertering, en van sporen enterokinasc, die in staat zijn geble-
ken de maltosevorming uit zetmeel verder te doen gaan, dan met de
aanwezige hoeveelheid a-zetmeel overeenkomt.

De verterende werking van glycerine-extracten van het pancreas van
de hond en van het varken op verschillende zetmeelsoorten werd in

vitro onderzocht. Geen enkel van de gebruikte werd in rauwe toestand
versuikerd.

Van de gekookte werd amylum solani het snelst, a. solubile en stijfsel
het langzaamst verteerd. De vertering ging bij alle tot ongeveer 50%
van de zetmeelhoeveelheid ; een bedrag, dat hoger ligt dan het amy-
lopectinegehalte (a-zetmeel).

Childrey, J. H., Alvarez, W. C. and Mann, F. C. (1930). Arch. Int. Med.
LXVI, 361.

Fischer, E. en Niebel, W. (1896). Sitzungsberichte der Preuss. Ak. der Wissensch.,
1896, 73.

Lang, S. (1911). Zeitschr. f. exp. Path, und Ther. VIII, 279.
Laulanié, F. (1905). Eléments de Physiologie, Paris 1905.

Macleod, J. J. R. (1927). Physiology and Biochemistry in Modem Medicine. Lon-
don, 1927.

Nagao, Y. (1912). Zeitschr. f. exp. Path, und Ther. IX, 227.
Oppenheimer, C. (1929). Die Fermente und ihre Wirkungen, Berlin 1929.
Roseboom, B. B. and Patton, J. VV. (1929). Journ. Am. Vet. Med. Assoc. New. Ser.
27, 768.

Roseboom, B. B. and 1\'atton, J. W. (1932). Am. J. of Physiol. 100, 178.
Zusammenfassung.

Die verdauende Wirkung von Glycerine-extrakten, die vom Hunden- und Schwei-
nepankreas bereitet waren, wurde in vitro untersucht auf verschiedene Stärkesorten.
In rohem Zustande wurde keine der Stärkearten verzuckert.

Waren die verschiedenen Stärken vorher gekocht worden, so wurde A. solani
am schnellsten, A. solubile und Stärke aus dem Handel am spätesten verdaut.
Die Verdauung ging bei allen bis ungefähr 50 % der totalen Amylummenge ;
übertrifft also die vorhandene Menge Amylopectinc (a-Amylum).

The amylolytic action of glycerine-extracts of the pancreas of the dog and the
pig was controlled in vitro on several species of amylum. None of the kinds used
i n a raw condition was affected.

When boiled before, a. solani is affected quickest, a. solubile and starch the slo-
west.

All species were hydrolysed to nearly 50 % of the total amylum, a percentage
which is higher than the quantity of a-starch.

On examina en vitro l\'action amylolytique d\'extraits de glycerine, préparés du
pancréas du chien et de celui du porc, sur divers espèces d\'amylum. Pas un seul
fut saccharifié en condition crue.

Après avoir été bouilli l\'amylum solani est digéré le premier, l\'amylum solubile
et l\'amydon le dernier.

Toutes les espèces examinées sont hydrolysées jusqu\'au même degré : 50 % environ
de la quantité totale de l\'amylum. Ce percentage surpasse la quantité d\'amylo-
pectine (a-amylum) dans l\'amylum.

OVER DE BACTERIOPHAAG VAN D\'HÉRELLE.
(Referaat van eenige in 1933 en 1934 gepubliceerde artikels)

Sedert de ontdekking van de bacteriophaag is er zeer veel over dit
onderwerp gepubliceerd ; een referaat over de volledige literatuur zou
veel te ver voeren. Het is daarom wellicht practischer een en ander
mede te deelen over de bacteriophaag aan de hand van eenige recente
Engelsche (4), Duitsche (7) en Belgische (5 en 6) en Nederlandsche
(8) artikels.

In 1917 publiceerde d\'Hérelle de theorie, dat er een „bacterio-
phaag" bestond ; het zou zijn volgens hem een ultra-microscopisch,
vermoedelijk levend organisme, dat zich vermeerdert ten koste van
bacteriën, waarbij het een lytische werking geeft.

Reeds in 1909 had d\'Hérelle verschijnselen gezien die het bestaan
van een bacteriophaag deden vermoeden toen hij in Mexico werkte.
Daar zag deze Canadees van Fransche oorsprong, bij de bestudeering
van een infectieziekte bij sprinkhanenlarven (welke ziekte gebruikt
werd bij de sprinkhanenbeslrijding) dat in de culturen van de cocco-
bacil soms eigenaardige onregelmatigheden konden ontstaan ; dit ver-
schijnsel trad vooral op bij het afnemen der ziekte. In 1916 bij de be-
studeering van de bacillaire dysenterie (veroorzaakt door de bacil van
Shiga) vond hij weer die onregelmatigheden in de culturen ; een onder-
zoek naar de oorzaak werd toen ingesteld. Bij de bestudeering van de
bacillaire dysenterie te Parijs kwam d\'Hérelle tot de volgende proef:
Hij nam faeces van een zwaar ziekte patiënt ; 10 druppels faeces werden
in een buisje bouillon gedaan ; dit werd t nacht in de broedstoof ge-
plaatst en daarna gefiltreerd door een Chamberlandkaars. Een nieuw
buisje bouillon werd daarop geënt met Shiga bacillen, terwijl tevens
10 druppels filtraat werden toegevoegd. Na 1 dag ontstond dan, evenals
anders, groei. Elke dag werd deze proef herhaald. De eerste dagen was
het verloop steeds gelijk totdat op een bepaald tijdstip 11a toevoeging
in bouillon van Shigabacillen en faecesfiltraat geen groei werd gecon-
stateerd ; dit moment was tevens het keerpunt in het ziekteverloop.
De patiënt herstelde snel. d\'Hérelle kwam toen op het idee een
druppel te niynen uit zoo\'n steriel gebleven buisje en bracht die in
een virulente Shigacultuur. Ongeveer 5 uren daarna helderde de
cultuur soms geheel op. Uit dergelijke proeven concludeerde d\'Hérelle,
dat het schijnbaar steriele faecesfiltraat en de opgehelderde bacterie-
culturen iets bevatten dat de bacil van Shiga kon vernietigen. Deze
onbekende stof bleek onbeperkt overentbaar te zijn op bacterieculturen,
waarbij de virulentie, het oplossend vermogen, toenam. Deze, volgens
d\'Hérelle waarschijnlijk levende stof noemde hij „bacteriophagum
intestinale", later „protobios bacteriophagus".

Daarna onderzocht d\'Hereli.e het verschijnsel op vaste voedings-
bodems. Als men op een vaste plaat-voedingsbodem een mengsel van
bacteriophaag en bacteriën ent, dan ontstaat er groei, doch in het groei-
veld zijn hiaten te zien. Dit waren hiaten van hetzelfde type als hij vroe-
ger gezien had bij het sprinkhanen-onderzoek en die ook Twort in
1915 had waargenomen in staphylococcen-culturen toen hij entte uit
pokkenlymphe.

De stof der hiaten was weer overentbaar en bleek bacteriophaag
te zijn. Merkwaardig is, dat reeds veel eerder, in 1896 door Hankin
was opgemerkt dat het water van de Ganges en Jumnarivier bacteri-
cide eigenschappen had tegenover choleravibrionen.

Sedert de ontdekking van de bacteriophaag tot nu toe twist men
voortdurend over de vraag of de bacteriophaag al of niet een levend
iets is. d\'Hérelle zelf noemt de bacteriophaag autonoom, levend,
parasitair, behoorende tot de groep van filtreerbare virus ; de ver-
meerdering gaat ten koste van de bacteriën en veroorzaakt oplossing
der bacteriën. Er zou eigenlijk maar één bacteriophaag zijn, die zich
als verschillend geaarde stammen kan voordoen. Men meent op grond
van filtratieproeven door collodiummembranen de grootte te moeten
schatten op 20 a 30 millioenste millimeter, wat ongeveer overeen zou
komen met de grootte van een molecule serumglobuline. Met een ge-
wone microscoop is dus de bacteriophaag niet waarneembaar. Men
schijnt er echter in geslaagd te zijn met behulp van een zeer bijzondere
techniek de bacteriophaag cinematografisch te observeeren. waarbij
tegen een zwarte achtergrond de bacteriophaag zich afteekent als zeer
kleine lichtbrekende korrels. Een korrel dringt in de bacterie, deze
verandert onmiddellijk van vorm, wordt rond en binnen in de bacterie
is dan het lichtbrekende bacteriophaag-lichaampje te zien. De bacterie
zwelt op, valt uiteen en men ziet een twintigtal kleine korrels vrijko-
men, die elk weer in een bacterie gaan. Dit alles geschiedt vrij snel.

Bacteriën kunnen soms ook de werking van de bacteriophaag weer-
staan ; dit is te zien als men opgehelderde culturen en plaatvoedings-
bodems met bacteriophaaghiaten, ook genoemd bacteriophaagkolonies,
nog eenigen tijd bebroedt. Dan kunnen de opgehelderde buisjes op-
nieuw troebel worden, terwijl in dc bacteriophaagkolonies weer bacterie-
groei ontstaat; deze groei is clan ontstaan door overlevende resistente
bacteriën.

Steeds blijkt dat de bacteriophaag alleen in aanwezigheid van
levende bacteriën groeit, dit is dus een eigenschap die overeenkomt
met het karakter van een filtreerbaar virus, dat ook steeds levende
cellen noodig heeft.

Volgens d\'Herelle ontstaat de bacteriophaag in de darm. De oor-
zaak van het ontstaan is niet een ziekte ; de bacteriophaag is er reeds
van te voren. De aanwezigheid van apathogene colibacillen is reeds
voldoende om bacteriophaag te doen ontstaan, vandaar dat reeds een
week na de geboorte al bacteriophaag aan te toonen is. De werking

is soms zoo sterk, dat faecesfiltraat in een verdunning van één op mil-
Rioen nog activiteit toont. In den regel is de werking het sterkst ten op-
zichte van de bacterie die het individu ziek maakte, doch soms ziet
men ook duidelijk werking ten opzichte van bacteriën die in het geheel
niet aan de eerste bacterie verwant zijn. Een bacteriophaag kan dus
meer of minder specifiek zijn, voorts polyvalent, sterk of zwak. Voor
therapeutische doeleinden is maximale virulentie van belang. Het
verloop van een epidemie, b.v. bij cholera, hangt nu af van het feit of
de gewone steeds aanwezige darm-bacteriophaag zich snel en goed
aanpast aan de cholera-vibrio, zoodanig dat de bacteriophaag de
cholera-vibrio vernielt.

Bij cholera vooral is de bacteriophaag uitvoerig onderzocht. Hierbij
en ook bij andere ziekten is waargenomen dat door de invloed van de
bacteriophaag veranderingen bij de bacteriën kunnen ontstaan betref-
fende beweeglijkheid, vorm, kapselvorming, slijmvorming, kleurstof-
productie, proteolytisch vermogen, fermentafscheiding, agglutineer-
baarheid en virulentie ; ook zouden filtreerbare vormen kunnen ont-
staan. Ook het zich vormen van R (rough, ruw) en S (smooth, glad)
kolonietypes, zooals dat bij diverse bacteriën is waargenomen, zou
ontstaan door bacteriophaag-invloed. Zoo zag Morison bij een cholera-
epidemie in Calcutta, dat in het begin van de epidemie S-kolonies, bij
het einde R-kolonies gekweekt werden. Sommige auteurs gaan zelfs
zoo ver, dat zij twee aan elkaar verwante bacteriën beschouwen als te
zijn de R- en S-vorm van één bacterie ; zoo meenen Zlatogoroff
en Moghii.evskaia dat de pasteurella pseudo-tuberculosis rodentium
de R-vorm is van de pasteurella pestis.

Bij cholera worden eenigszins verschillende bacteriophaagtypen ge-
noemd ; men duidt ze aan met de letter A, B, C, enz., letter J is thans
bereikt door Morison. Die typen verschillen dan in grootte, vorm
van de rand der bacteriophaagkolonies en ook de aard van de secun-
daire groei der bacillen in de bacteriophaag-kolonies verschilt. Als men
bacteriophaag subcutaan inspuit vormt het individu een antistof die
men antiphaag noemt. Bij cholera heeft men dus ook een anti-A-phaag,
anti-B-phaag enz. Voegt men nu b.v. bij een mengsel van A-, B- en
C-phaag een weinig anti-A-phaagserum, dan ontwikkelt zich bij over-
enting de A-phaag niet, de B- en C- wel.

Het is gebleken dal bacteriophaag hooger temperatuur verdragen
kan dan vele bacteriën, pas bij 75° C. wordt bacteriophaag onwerk-
zaam ; hiervan maakt men wel gebruik om bacteriën en phaag te schei-
den. Desinfectantia en ultraviolette stralen daarentegen verdraagt de
bacteriophaag niet.

De verschijnselen van de bacteriophaag die in vitro aan te toonen
zijn, zullen ongetwijfeld in de natuur op dezelfde wijze plaats vinden.
d\'Hérelle zelfheeft clan ook gezegd : indien er bij de aanvang van een
bacterieele ziekte reeds een sterk werkzame bacteriophaag aanwezig
is, volgt een snelle vernietiging der bacterie en volgt genezing. Als de

bacteriophaag zich nog moet ontwikkelen, hebben de bacteriën de
gelegenheid gehad het lichaam ernstig te beschadigen, de zieke sterft
of geneest pas na geruimen tijd. Men vindt de bacteriophaag in de
darmen, in het bloed en in alle aangetaste organen. Buiten het organisme
vindt men overal daar bacteriophaag waar faeces in of op terecht ge-
komen zijn. Het is mogelijk dat de bacteriophaag inderdaad een groote
invloed heeft op het verloop van een epidemie. Bij cholera van de
mensch heeft men gezien dat de ziektegevallen, waarbij geen bacterio-
phaag aan te toonen was, letaal verliepen ; ook die gevallen waarbij
een zwakke phaag werd waargenomen genazen niet ; daarentegen her-
stelden alle lijders waarbij een sterke phaagwerking werd aangetoond.
Wat vroeger in de sero-cellulair theorie der phagocytose opsonine
genoemd is, is volgens d\'Hérelle de bacteriophaag-werking ; immuni-
teit ontstaat als reactie op de gelyseerde bacterieproducten die in het
lichaam opgenomen en verspreid worden. Bij chronische ziektegevallen
neemt d\'Hérelle aan, dat er een symbiose ontstaan is van bacterie en
phaag, zoodat de bacterie niet meer te gronde gaat. Acute ziekten wor-
den volgens deze theorie door ultrapure bacteriën, dat zijn bacteriën
zonder phaag, veroorzaakt, de chronische ziekten door de symbiose ;
die bacteriën zijn dus als het ware besmet met bacteriophaag. De
bacteriophaag zou niet alleen gunstig werken bij intestinale ziekten
doch ook bij andere infectieziekten, daar de bacteriophaag in het
bloed, dus in circulatie kan komen, zoodat alle organen bereikbaar
zijn.

De infectieziekten, waarbij de bacteriophaag het meest therapeutisch
wordt toegepast zijn vooral de bacillaire dysenterie, cholera en pest.
In vele landen o. a. in Frankrijk, de Vereenigde Staten, Brazilië,
Britsch-Indië en in Egypte heeft men speciale labatoria voor bacterio-
phaag-bereiding.

Het zich ontwikkelen, het verloop en het eindigen van een epidemie
is te verklaren. Bij cholera zijn de eerste gevallen meestal fataal, lang-
zamerhand treedt meer herstel op doordat de bacteriophaagwerking
toeneemt en tenslotte de epidemie geheel onderdrukt. Herstellende
patiënten die veel bacteriophaag hebben, kunnen dus nuttig zijn. Een
der auteurs maakt dan ook de opmerking dat een herstellende patiënt,
die bacteriophaag-rijke faeces in de rivier deponeert, als een weldoener
beschouwd moet worden. Men zij hierbij herinnerd aan Hankin die
in 1896 reeds aanried om inplaats van welwater Gangeswater te drin-
ken. Thans heeft men in een hospitaal (Asheshoo) de toepassing van de
bacteriophaag reeds zoo ver doorgevoerd, dat alle beddegoed, gebruiks-
voorwerpen, de handen, enz. er mee besmet worden. Als de geheele
omgeving met bacteriophaag besmet is, zegt d\'Hérelle, houdt de epi-
demie op. Daarom werd in een dorp waar cholera uitbrak, in de wel-
putten bacteriophaag gedaan ; de epidemie kwam daarna direct tot
stilstand.

beoordeelen, daar meestal niet controleerbaar is of zonder bacterio-
phaag-toediening de epidemie eveneens niet geëindigd zou zijn. De
zoo nuttige controles, die bij experimenteele dierproeven genomen
worden, ontbreken meestal. Theoretisch gedacht, moet de bacterio-
phaag het ideale inwendige ontsmettingsmiddel zijn, want het tast geen
levende weefsels aan, doodt de ziektekiemen en terwijl dit geschiedt
neemt de hoeveelheid bacteriophaag toe. De voorstanders van de
bacteriophaag-therapie stellen steeds de absolute onschadelijkheid op
den voorgrond, ook de intraveneuze injectie is geheel onschuldig. Men
heeft aangetoond, dat twee uur na een intraveneuze injectie de lysis
der bacteriën reeds is begonnen ; dit is b.v. aangetoond door punctie
te doen in aangetaste klieren en dit materiaal te onderzoeken.

De subcutane injectie wordt niet toegepast, daar het lichaam dan veel
antiphaag gaat vormen. Andere onderzoekers, die weliswaar aan de
bacteriophaag een waarneembare invloed toekennen, beschouwen de
werking te gering om toegepast te worden als therapeutisch middel.

Meestal wordt bacteriophaag per os gegeven. Daar de werking in
alcalisch milieu moet geschieden, dient de maaginhoud die zuur is,
vooraf alcalisch gemaakt te worden. Ook wordt wel rectaal bacterio-
phaag gegeven. In de chirurgie worden wonden enz. rechtstreeks met
bacteriophaag behandeld.

Abscessen worden, nadat men de pus heeft verwijderd, bevochtigd met
phaag. Bij cystitis, ontsteking van de ureteren, bij nierbekkenontsteking
worden de betreffende organen ook rechtstreeks behandeld door spoe-
lingen met bacteriophaag. In de kliniek voor kleine huisdieren te
Cureghem-Bruxelles werden honden met cystitis en arthritis met gunstig
resultaat behandeld. Furuncels, miltvuurinfecties van de lip, kaakver-
zweringen en dergelijke worden dikwijls snel genezen met bacteriophaag.
Bij menginfecties gebruikt men dan een mengsel van phagen. In ons
land heeft men ook al deze vraagstukken bestudeerd ; van medische
zijde is het vooral Flu die hierover publiceerde. Hij gebruikt de bac-
teriophaag voor het maken van een entstof tegen pest (8). „Een suspen-
sie van 24 uur oude virulente pestbacillen in bouillon, bevattende
5000.000.000 bacillen per cm³ wordt met 2 % virulente antipestbacte-
riophaag gemengd en gedurende 36 uur bij 37⁰ C. bebroed. De gedeel-
telijk gelyseerde suspensie wordt door watten gefiltreerd en na menging
met een overmaat van chloroform geschud en daarna nog 12 uur lang
bij 37⁰ C. gelaten.

Daarna wordt voorzichtig van de bezonken chloroform afgeschonken
en gemengd met zooveel phenol tot de suspensie een half % carbol
sterk is".

Ook van veterinaire zijde werd op het gebied van bacteriophaag
gewerkt o.a. in 1925 (1 en 2) en 1927 (3) in het Instituut voor Para-
sitaire- en Infectieziekten, waar ook thans bacteriophaag-experimenten
verricht worden.

Prof. Dr. L. de Blieck verrichtte reeds in 1925 onderzoekingen be-
treffende bacteriophaagwerking bij Klein\'sche ziekte en pullorum-
infectie (1). Onder zijn leiding bewerkte Kramer (2) een proefschrift
waarin aangetoond werd dat de Klein\'sche ziekte-bacteriophaag zeer
zeker van belang is bij de immuniteit van de Klein\'sche ziekte, en dat
van deze phaag inderdaad in de praktijk een therapeutisch effect
aantoonbaar is. Doeglas (3) bewerkte een proefschrift over bacterio-
phaagwerking bij b. pulloruminfectie bij kuikens, vlekziekte bij varkens,
colibacillosis bij kalveren, paratyphus bij biggen en muizen. Bij een
deel der proeven (paratyphus bij biggen en muizen) werd geen pre-
ventieve noch curatieve bacteriophaagwerking waargenomen. Van de
23 zieke vlekziekte-varkens genazen er evenwel 15 (65 %) na een injec-
tie met bacteriophaag.

Men mag van meenig over het wezen van de bacteriophaag ver-
schillen, er al of niet een groote therapeutische waarde aan hechten,
in ieder geval is het een zeer groote en zeer bijzondere vondst van
ivHerf.lle geweest. Dit merkwaardige verschijnsel nader te onder-
zoeken zal zeer zeker de eerste tijden terecht velen tot onderzoek aan-
zetten, waarbij redelijke kans bestaat op resultaten die mensch en diel-
ten goede kunnen komen.

1. Bi.ieck, Prof. Dr. L. de, De Bacteriophaag van d\'Hérelle in de Diergeneeskunde.
(Handelingen van het XXe Nederlandsch Natuur- en Geneeskundig Congres,
gehouden op 14, 15 en 16 April 1925 te Groningen).

2. Kramer, IJ. M., Bijdrage tot de kennis van de rol van den bacteriophaag
(d\'Hérelle) bij infectie en immuniteit.

3. Doeglas, A., Over de curatieve en preventieve waarde van den bacteriophaag
(d\'Hérelle) bij enkele infectieziekten der dieren.

4. Harvey, W. F., Bacteriophage with special reference to playne and cholera.
(Tropica! diseases bulletin. Vol. 30, 1933, No. 6, 331—343 ; No. 7, 411—423.

5. pignot, J., Principes généraux de thérapeutique par le bartériophagc.
(Annales de médicine vétérinaire No. 10, Octobre 1933 440—446; No. 11
Novembre 1933, 485—490).

6. Liegeois, F. et Bertrand, G., Sur 1\'emploi du bactériophagc en thérapeutique
ou phagothérapie.

7. Albrkcht, Dr. A., Ueber Bakteriophagie nach neueren Beobachtungen und
Auffassungen.

(Münchener Tierärztliche Wochenschrift 85. Jahrgang No. 18, 2. Mai 1934,
209—215).

8. Flu, Prof. P. C., Immuniseering van ratten legen pest door middel van gecon-
centreerde bactcriophaaglysaten van virulente pestbacillen.
(Nederlandsch Tijdschrift voor hygiëne, microbiologie en serologie, Deel 8,
No. 3 blz. 244—264).

Het is van algemeene bekendheid dat het z.g.n. nat melken een
buitengewoon onsmakelijke en vieze gewoonte is.

Bezoekt men tijdens de melktijd een boerderij, en ziet men daar de
melkers met vaak alles behalve schoone handen bezig één van de kos-
telijkste menschelijke voedingsmiddelen van dierlijken oorsprong aan
haar bron onttrekken, dan walgt men vaak als men de straaltjes vuil
handensop ziet welke, om van ander vuil nu maar te zwijgen, mede
in de emmer terecht komen.

Een ieder die eenig hygiënisch begrip heeft moet zich wel ergeren
over de onwetendheid van zeer veel boeren, wat de melkhygiëne
betreft. Eigenlijk kan men beter spreken van onwetendheid omtrent
hygiënische verhoudingen in het algemeen.

Veel geld is er uitgegeven voor alle mogelijke cursussen, maar een
cursus in algemeene- en melkhygiëne behoorde steeds tot de zeldzaam-
heden, terwijl het m.i. voor menschen, i.c. de boeren die zoo nauw bij
de melkvoorziening van hun medeburgers betrokken zijn, verplichtend
zou moeten zijn dat zij eenigermate met den praktischen kant van de
moderne leer der (melk)hygiëne vertrouwd zijn.

„Droog melken is onmogelijk" zegt de boer, en daarom trekt hij af
en toe eens een fiksche melkstraal door zijn ver van schoone handen
of slaat zijn vingers dooi\' dc reeds in de emmer aanwezige melk.

Een tweede doet dit al niet meer omdat hij wel eens gehoord heeft
dat het niet hygiënisch is of om eenige andere reden, maar smeert
voor hij begint te melken de spenen in met een weinig vaseline of
andere vettigheid welke hem daarvoor door een of anderen kwakzalver
verkocht is, en die hij uit een doosje haalt waarin het, sterk vermengd
met koeharen en stalvuil, bewaard wordt.

Afgezien nog van het feit dat de boer van de laatste categorie voor
al die vettige viezigheden meestal veel te veel betaalt (welk bedrag
zou hieraan jaarlijks niet verknoeid worden), werkt hij al niet bijster
veel hygiënischer dan zijn collega die nat melkt.

En toch bestaat er zoo\'n buitengewoon goed en goedkoop middel
hetwelk al de bovenvermelde bezwaren ondervangt.

Persoonlijk heb ik dit middel reeds tal van jaren onder mijn cliënten
gepropageerd, en ieder die ermee begonnen is, is er zeer tevreden over.
Het gebruik ervan is zeer eenvoudig :

Voor het melken een paar druppels ervan in de handen laten loopen
en de spenen ermee inwrijven. Men heeft maar zeer weinig telkens
noodig en vermijde zooveel te gebruiken dat het van handen en spenen
afdruipt.

De melk komt niet in aanraking met de handen zooals bij nat melken ;
het fleschje waarin de melker het bij zich heeft is nauw van mond
(fleschjes van circa 50 cc inhoud), dus verontreinigingen vallen er lang
zoo gemakkelijk niet in als in een zalfdoos, die veel grooter opening
heeft ; men giet de benoodigde hoeveelheid uit het fleschje in de hand
en komt de hand niet. in aanraking met de massa in de flesch, hetwelk
weer verontreiniging voorkomt; het is onschadelijk ; het is goedkoop ;
goedkooper en beter dan alle kwakzalvers-spenenzalven ; het heeft
een gunstige werking op eventueel kloofjes en wondjes aan de spenen
en het houdt de spenen zacht en soepel.

In de praktijk toegepast door talrijke veehouders gedurende vele
jaren heeft het bewezen dat het nat melken er absoluut overbodig door
wordt, en dat het een meer hygiënische melkwitining ten goede komt.

Speen reinigen in een lauw sodabad ; desnoods een kwartier of langer
hierin laten hangen ; drogen met schoon zacht doekje ; wond penseelen
met tinct. jod. ; daarna behandelen met glycerine.

In tijden van mond- en klauwzeer heeft deze behandelingswijze,
gepaard met glycerine-gebruik voor en na het melken, steeds veel vol-
doening gegeven.

Tot zoover het droog melken en thans het bakerpraatje dat reeds
naar aanleiding van de door mij gepropageerde methode rond gaat.

Men staat vaak versteld over de autoriteit en de brutaliteit waarmee
stalcontroleurs en monsternemers van melkcontrölestations met het
grootste gemak allerlei nonsens uitkramen, en over het vertrouwen en
het geloof waarmee hun praatjes door de boeren ontvangen worden.

Hygiënische zoowel als therapeutische vraagstukken worden door
sommige van deze menschen (de goede niet te na gesproken) met een
aplomb behandeld dat men er zelf wel eens even versteld van staat,
vooral als men denkt aan de zeer primitieve opleiding die veel van die
menschen hebben gehad.

Een groot veehouder die op mijn advies glycerine gebruikte voor het
melken en er zeer tevreden over was, kwam mij vertellen dat de stal-
inspecteur van het contrölestation waar de melk van zijn vee werd
onderzocht hem had gewaarschuwd dat goedje toch vooral niet meer
te gebruiken, aangezien zijn handen er vettig van werden en daardoor
het vet uit de melk langs zijn vingers wegliep, waardoor het vetgehalte
van zijn melk ging dalen. Gelukkig was de betrokken boer wijzer dan
de inspecteur.

Toch is het buitengewoon jammer dat menschen als een dergelijke
inspecteur nog zooveel invloed op veel boeren hebben, en ligt hier voor
den praktiseerenden dierenarts nog een dankbaar terrein te bewerken,
vooral nu alle consumptiemelk aan een verplichte controle onderhevig
is en tweede of derde klasse melk den boer geld kost.

..ANTONIE VAN LEEUWENHOEK", Nederl. Tijdschrift voor Hygiëne,
Microbiologie en Serologie, 1934, deel 1, No. 3.

Verslag over de verrichtingen en den toestand van de ,.Professor Dr. de Jong-Stich-
ting" over het jaar 1933.

Verslag van de Vergadering der Nederl. Vereeniging v. Microbiologie op 5 Mei 1934 te
Baarn. Het aantal leden der vereeniging bedraagt thans 118.

P. H. van Tiel : Het antagonisme tusschen Leptospira icterohaemorr-
hagica en Leptospira pseudoicterogenes.

In meng-cultures van deze beide Leptospira gaat de pathogene- (die de ziekte
van Weil veroorzaakt) het eerst te gronde. Verschillende saprophytische Lepto-
spira-stammen bezitten dit vermogen in ongelijke mate. Waarschijnlijk berust het
verschijnsel op afscheiding van schadelijke stoffen. Het aantoonen van de pathogene
soort in water door middel van cultures wordt belemmerd door dit antagonisme,
hetwelk ook aan veel bacteriën eigen is.

De Leptospiren dringen het gemakkelijkst binnen door de neusholte en het oog-
slijmvlies. Voor besmetting door den mond zijn enkele inillioenen kiemen noodig.

A. Ch. Ruys en W. A. P. Schüffner : De waarde van absorptieproeven
voor de serologische diagnose van verschillende Leptospira-infecties.

Bij gebruik van door formaline gedoode suspensies van Leptospira treedt wel
agglutinatie, maar geen lysis op. Door absorptieproeven met dergelijke formaline-
suspensies is een onderscheiding te maken in hoofd- en medeagglutininen.

T. Folpmers : Het verdwijnen van Phenolen (phenolachtige stoffen) in
de natuur door Bacteriën.

Het vraagstuk is van belang voor drinkwaterbedrijven, aangezien reeds zeer
geringe hoeveelheden van genoemde stoffen in het oorspronkelijke oppervlaktewater
geur- en smaakbezwaren kunnen teweeg brengen.

A. Tasman en A. W. Pot : Over varianten van Bact. paratyphi B (type
Schottmüller), die uit druivensuiker geen gas vormen.

J. E. Minkenhof : Een geval van Gasgangreen, waarbij de bacil van
Welch gekweekt kon worden.

Casuïstisch geval van doodelijk verloopend gasoedeein na gecompliceerde frac-
tuur bij een 11 jarigen knaap, waarbij o.a. de bacil van Welch-Nuttal kon worden
gekweekt. De incubatie duurde vrij lang (<■> dagen).

A. A. Stein en M. I. Stf.perin (Russ.) : Die specifische Allergie bei I.ep-
roesen.

Met een emulsie van lepraknobbel-weefsel is een specifieke huidreactie tot stand
te brengen („lepromin-reactie"). Deze kan bij lepra zeer verschillend uitvallen,
zelfs negatief, al naar den aard van het ziekteproces. Gezonde personen, die niet in
contact zijn geweest met lepralijders, geven steeds een negatieve reactie, in tegen-
stelling met lieden, die met lepreuzen verkeeren, welke evenals lijders kunnen rea-
geeren.

Ingezonden. Wederwoord van C. F. van Oijen naar aanleiding van de critische
beoordeeling van diens „La méthode Loewenstein appliquée au sang des bovidés",
in het vorige nummer van het tijdschrift.

Over Anaplasmose. door Dr. S. Bakker te Malang. Schrijver geeft een over-
zicht van het voorkomen eener ziekte in de afdeeüng Madioen, waar zij zich meer-
malen openbaarde in den vorm eener kleine enzoötie. De symptomen dezer ziekte
zijn, evenals bij chronische surra van buffels en runderen, uiterst vaag. Vermagering,
bloedarmoede, digestiestoornissen ; lichte graad van icterus en algemeene lichaams-
zwakte zijn wel de voornaamste verschijnselen. De gele verkleuring der slijm-
vliezen wordt bij surra in veel minder sterke mate aangetroffen, doch hieraan heeft
men bij het stellen der diagnose weinig houvast. Daarbij komen vaak menginfecties
voor. (Ik herinner mij in de afdeeüng Bodjonegoro in 1916 een epizoötie van surra
onder buffels. Nadat de ziekte wat lang geduurd had kreeg men als regel te zien
den chronischen vorm, waarbij na herhaald bloedonderzoek geen trypanosomen
aangetroffen werden. Werd echter van dergelijke dieren bloed ingespoten bij proef-
honden dan trof men na 5 of 6 dagen in bloedpraeparaten wel degelijk trypanoso-
men aan. En merkwaardig dat de meeste buffels ten slotte bezweken aan ana-
plasmose, omdat de smetstof dezer ziekte, in latenten vorm voorkomende, tenge-
volge van het geknakte weerstandsvermogen der dieren gelegenheid kreeg tot
grootere activiteit te geraken (ref.). Het is Bakker nu gebleken dat Trypafiavine
een waardevol middel is ter bestrijding van anaplasmose. Bij volwassen bufffels
is één injectie van 1.4 gram in 2% oplossing vaak voldoende om zwaar zieke dieren
te doen herstellen. Voor jonge dieren kan met 0.8- 1 gram en voor kalveren met
0.25—0.5 gram worden volstaan. Zeven ernstig zieke dieren werden op deze wijze
met succes behandeld, terwijl bij meer dan 100 buffels en runderen na de intra-
veneuze injectie van dit geneesmiddel verbetering in den voedingstoestand viel waar
te nemen. Een massale bestrijding in de desa levert echter, van wege het bijzonder
tijdroovende karakter, nog groote moeilijkheden op. Met behulp van dippen en
krachtige voeding kan echter ook veel bereikt worden.

Septichaemia haemorrhagica in een melkveestal, door Dr. J. A. Kaugis en
Dr. J. I\'. Eooy. Te Soerabaia werden door hen vijf gevallen dezer ziekte in een melk-
bedrijf vastgesteld. De voornaamste verschijnselen die werden waargenomen waren :
hooge koorts (41⁰ C.), snelle pols (72 per minuut), benauwde ademhaling, angstige
blik en spiertrillingen vooral aan de achtcrbeenen. De hooge temperatuur en het resul-
taat van het bloedonderzoek n.1. verdwijnen der eosinophiele leucocyten, vermeerde-
ring van de neutrophiele, wezen op algemeene sepsis. Entingen werden verricht met
miltmateriaal op een cavia, een duif en een konijn. Laatstgenoemde proefdieren
waren den volgenden dag bezweken, terwijl de cavia in leven bleef. In het harte-
bloed der beide gestorven proefdieren werden ovale bacillen in groote hoeveelheid
aangetroffen. Uit den lever van het konijn werden agarbuisjes geënt met als resul-
taat een reincultuur van bacillus bipolaris septicus, die zeer pathogeen bleek te
zijn voor duif en konijn. Schrijvers verkregen goede resultaten met een trypaflavine-
behandeling (50 c.c. 2% oplossing voor een volwassen rund).

Stephanofilariosis, bij het rund, door Dr. C. Bubbf.rman en Dr. F. C. Kra-
nevf.ld. Twee ernstige gevallen dezer huidaandoening voorkomende bij runderen
afkomstig van Menado worden beschreven aan de hand van zeer duidelijke af-
beeldingen, met de bedoeling te laten zien welke groote uitbreiding de processen
in bepaalde gevallen kunnen verkrijgen. Zooals bekend uit vroegere mededee-
lingen veroorzaakt deze parasiet vooral korstvorming, bloedige erosies en verdik-
king der huid. Kossem, voorborst, bovenrand van den hals tot vlak voor den vet-
bult zijn de plaatsen waar dit huidlijden het veelvuldigst wordt aangetroffen.

Vergiftiging door Mimosa invisa Mart, door Dr. A. Douglas. Onder buffels
in de afdeeüng Soekabocmie werden ziektegevallen gerapporteerd, die snel doodelijk
verliepen en volgens de eigenaars optraden nadat de dieren hadden gegraasd op
terreinen waar Mimosa invisa groeide. Door schrijver zijn voederproeven genomen
met mimosablad, perssap en extract van dit blad, naar aanleiding waarvan kan
worden vastgesteld dat deze geïmporteerde veel gebruikte groenbemester giftig is

voor buffels in hoeveelheden van 10 gram per K.G. lichaamsgewicht ; voor schapen
en waarschijnlijk ook voor geiten in hoeveelheden van 50 gram per K.G. lichaams-
gewicht, terwijl runderen minder vatbaar bleken te zijn, althans geen verschijnselen
toonden na toediening van 13 gram per K.G. lichaamsgewicht. Ongeveer 12 uur
na het eten van blad treedt bij vatbare dieren plotselinge collaps op.

Bijdrage tot de kennis van het Balivarken, door Dr. J. Merkens. Volgens
schrijver komen op Bali twee verschillende varkensrassen voor, n.m.1. oostelijk een
type, dat veel overeenkomt met het varken van Soemba en evenals dit waarschijn-
lijk afstamt van Sus vittatus, het plaatselijk levende wilde zwijn. In Noord-, Midden-,
Zuid- en West-Bali wordt een heel ander type aangetroffen, dat om zijn algemeene
verbreidheid in die streken „Balivarken" wordt genoemd cn vermoedelijk afkom
stig is uit Zuid-China, waar eveneens een varken leeft van denzelfden lichaams-
bouw, kleur en ingezakten rug, zooals men dit thans op Bali het meest ziet. Als
slachtvarken levert dit dier vleesch en spek van tweede kwaliteit. Daar de varkens-
handel op Bali vrijwel in handen is van Chineezen en door hen ongeveer 100.000
stuks per jaar worden uitgevoerd naar Java, Sumatra en Singapore, laat het zich
hooren, dat er naar gestreefd werd een varken te fokken dat, behalve dat het behoor-
lijk vruchtbaar is, gemakkelijk in slachtconditie is te brengen, eigenschappen die
voor den handel van overwegend belang zijn. En in dit opzicht wint het uit China
afkomstige varken het ver van het oorspronkelijk inheemsche. (Ref.).

Extracten uit de maand- en jaarverslagen der Gouvernements- en Provinciale veeartsen.

De Gouvernementsveearts S. M. Seyffers te Watampone (Celebes) rappor\'-
teert, dat in de maand Juli 1933 begonnen is met een systematische enting van den
buffel- en paardenstapel tegen anthrax. Totaal werden 357 buffels en 257 paarden
behandeld. Een der paarden kreeg na de enting een groote zwelling op de ent-
plaats. Dit dier werd alsnog ingespoten met 150 c.c. serum en is daarna geheel
hersteld.

In de maand October 1933 werden onder leiding van den Gouvernements-
veearts te Waingapoe (Soemba) 4900 dieren prophylactisch tegen miltvuur be-
handeld, n.1. 2932 buffels, 177 runderen, 1171 paarden, 255 geiten en 365 varkens.
Bij 23 paarden traden anaphylactisch-allergische reacties op, waarvan 8 met letaal
verloop. Vier waren reeds gestorven voordat een behandeling kon plaats vinden.
Van de 19 alsnog behandelde paarden genazen er 15 stuks.

Vermeld wordt o.a. een geval van surra bij een officiers-dienstrijpaard te Welte-
vreden, dat met een dik, oedcmatcus gezwollen achterbeen in den verdachtcn-stal
was opgenomen en een positief bloedbeeld gaf na 5 dagen verblijf aldaar. Dit paard
werd afgestaan aan het veeartsenijkundig instituut te Buitenzorg en is daar ruim
twee maanden later onder atactische verschijnselen plotseling overleden. Tot kort
voor den dood had het dier, dat geregeld behandeld was met naganol-atoxyl-in-
jecties geen ziekteverschijnselen gehad en viel het 2 maal per dag herhaalde bloed-
onderzoek steeds negatief uit. De naganol-atoxyl-behandeling moge over het al-
gemeen goede resultaten opleveren bij de bestrijding van surra onder den paarden-
stapel der bevolking, bij sporadische gevallen onder legerpaarden is zij niet aan te
bevelen, om reden de kans op recidieve wegens het mogelijk latent blijven der ziek-
teverwekkers in het centrale zenuwstelsel, niet is uit te sluiten.

Lymphangitis epizoötica. (saccharomycosis, pseudo-malleus), werd gecon-
stateerd bij 3 Australische paarden, die na het toepassen eener behandeling als
aangegeven door wijlen den paardenarts van Dulm, genazen na respectievelijk 24,
58 en 68 dagen.

Tetanus werd door het tijdig en veelvuldig prophylactisch aanwenden van te-
tanusserum voorkomen, behoudens een geval van lichten aard, dat na injectie van
150, 100 en 100 c.c. tetanusserum gedurende de eerste drie dagen en het plaatsen
op dieet, in een donkeren stal, in drie weken genas. \'t Hoen.

Bodoie i) begint eenigszins aan de waarde der immuniseeringsmethode tegon
hondeziekte te twijfelen.

De passieve immunisatie-methode met hondeziekte-seurm bleek hem geschikt
voor het verkrijgen van een tijdelijke onvatbaarheid bij honden, die naar tentoon-
stellingen gaan. Curatief aangewend werd het serum minder goed bevonden ; de
nerveuze complicaties o. a. schenen er niet mede voorkomen te kunnen worden.
Ook tezamen met hexamethyleen-tetramine toegediend werden geen resultaten
verkregen. Hel doel van de toevoeging van het urotropine is, de vasculo-meningeale
barrière doorgangelijk te maken voor grootere moleculen (o. a. antilichamen).

De serum-virus-immunisatiemethode gaf hem soms minder goede resultaten.
Ook bij de vaccin-virus methode zouden soms onaangename waarnemingen zijn
gedaan. De entstoffen zouden niet steeds van dezelfde sterkte en stabiliteit zijn.
Ook aan stamverschillen van het virus dient te worden gedacht. Aangeraden is wel
na de serum-virusbehandeling een serum-injectie toe te passen.

Dallinc weerlegt de verschillende bezwaren die door Boddie zijn opgeworpen.
Wel geeft hij toe dat de methoden nog geen 100% succes opleveren. In het alge-
meen zijn de meeste gebruikers der entstoffen over de verkregen resultaten tevreden.

Verwantschap van influenza en hondenziekte. Rel. Ned. Tijdschr. v. Ge-
neesk. 1934. BI. 4127.

Smith, Andrews en Laidlaw hebben met bacteriënvrije, virus bevattende Altraten
van keelspeeksel. afkomstig van menschen die aan influenza lijdende waren, fretten
door den neus besmet. De dieren kregen dan een koortsachtige influenza-achtige
ziekte; na ± zes dagen genazen zij; een zeker percentage kreeg blijvende immuni-
teit. Eichhorn en Pijle hebben het onderzoek voortgezet.

Fretten, aldus behandeld, werden tevens gebruikt bij proeven met hondeziekte-
virus. Het bleek nu, dat deze dieren niet, of niet in gewone mate, reageerden. Van
de aldus 11 behandelde fretten was het incubatietijdperk van 9—10 dagen ver-
schoven lot 13—17 dagen, terwijl 2 fretten klaarblijkelijk immun waren. Dieren
van induenza hersteld, hadden meer weerstand tegen hondeziekte-infectie.

Schrijvers komen tot de conclusie, dat het menschelijke influenza-virus de immu-
niteit van fretten tegen hondeziekte bevordert ; de voorloopige proeven doen een
verwantschap tusschen de beide ziekten veronderstellen. Proeven zijn gaande om
de mogelijkheid van gekruiste immunisatie te onderzoeken.

Immunisatie tegen hondeziekte met vaccin, verkregen door methyleen-
blauw bevattend virus door bestraling te inactiveeren.

Perdrau en Todd bereidden in 1933 een vaccin door middel van photodyna-
mischc inactiveering met methyleenblauw ; dit vaccin bezat een goede immuni-
seerende werking bij fretten en honden.

Dempsey en Mayer 2) hebben hiermede proeven gedaan bij 2 a 3 maanden
oude honden. De bereidingswijze van het vaccin wordt nader beschreven. Uit
hun proeven bleek dat de immuniseerende waarde van het vaccin voor kleine ver-
schillen der bestralingstijden zeer gevoelig scheen te zijn.

Bij honden zijn zelden bacillen van de paratyphus B. groep vastgesteld. Door
Verce 3) wordt hier een morphologische-, cultureele- en serologische beschrijving

1) G. F. Buddie : The clinical aspect of distemper immunisation. The vet. rec. 1934.
P- 5° 7-

2) Dempsey and Mayer : Canine distemper vaccin. Two experiments with vaccine prepared
by photodynamic inactivation of the virus with methylene blue. The Journ. of Comp. Path,
and Therap. 1934. P- \'97-

3) Verge : Présence du bacille d\'Aertrycke chez deux chiens atteints de la maladie de Carré.
Bull, de l\'Acad. Vet. de France. 1934, p. 71.

van deze, tot de paratyphus-B. groep behoorende microben (type Aertrycke) ge-
geven. Op eventueele gevaren daarvan wordt gewezen.

Nierfunctie-onderzoek bij den hond door bepaling van het ureumgehalte
van het bloed.

Sutlic r) behandelt het probleem van een onvoldoende nierfunctie en geeft de
methoden aan om deze na te gaan. Voor de bepaling van het ureumgehalte van
het bloed werd het toestel van Kowarsky gebruikt.

Bij den hond werd bij nuchteren maag gevonden 41.266 m.gr. % ; bij vleesch-
voedering werd het ureumgehalte hooger en steeg in één geval tot zelfs 101.66
m.gr. %.

Bij een gestoorde nierfunctie werden met zelden zeer hoge waarden vastgesteld.
In een geval werd gevonden een hoog ureumgehalte en tegelijkertijd een ontbreken
der Chloriden. Hier werd aan uraemie, veroorzaakt door een ontbreken van dit
zout, gedacht.

De uitstekende werking die kamfer als cardiatonicum, analepticum, antipyreti-
cum en antisepticum uitoefent, komt door zijn moeilijke oplosbaarheid minder goed
in de praktijk tot zijn recht. Intraveneuze injecties der olie-oplossingen zijn ten eenen-
male uitgesloten. In de laatste jaren zijn in water oplosbare, goed doceerbarc
middelen, met kamferachtige werking, in den handel gebracht, die voor intraveneuze
inspuiting geschikt zijn. Coramine wordt meestal in een 25 % waterige oplossing
gebruikt en kan intraveneus, subcutaan en intramusculair worden aangewend.
Het heeft een gunstige werking op de ademhaling.

Gansmayf.r 2) beveelt een gecombineerde, intraveneuze (langzaam en in ge-
fractioneerde doses van 0.5 c.c., met enkele minuten tusschenpoos) en intramusculaire
(2—5 c.c., depotwerking) inspuiting aan.

De goede werking ervan werd gezien bij avertine- en pernoctonvergiftiging. De
doodelijke grensdosis van coramine bedraagt bij intraveneuze- en intramusculaire
toediening bij den hond 0.15—0.20 gr. per K..G. lichaamsgewicht. De dood volgt,
onder clonisch-tonische krampen, door ademshalingsstilstand.
Circumanaaltumoren bij den hond.

Van zeven geopereerde circumanaalgezwcllen, was driemaal de door Valade 3)
pathologisch-anatomisch vastgestelde diagnose : epithelioma sebaeea.

Deze gezwellen, met onregelmatig, gemakkelijk bloedend oppervlak, bleken
histologisch alzoo vaak van kankerachtigen aard te zijn. Nochtans hadden zij weinig
neiging tot generalisatie, wel traden vaak hierbij recidieven ter plaatse op.

De oorzaak der tumor-ontwikkeling hier wordt gezocht in veelvuldige irritatie
door schuren en likken dezer streek.

De zucht van honden om abnormale stoffen, o.a. faeces, op te nemen;
biologische- en physiologische verklaring van dit verschijnsel.

Reeds eerder heeft Weischer 4) omtrent „Aashunger" en ,,Aassüchtigkeit" een
en ander medegedeeld. *) Hij meent nu hiervoor een verklaring te hebben gevonden.

Om de waterstofionenconcentratie (pH.) op bepaald optimum peil te houden
moet een zuurbasenevenwicht bestaan. Acidosis en alcalosis moeten voorkomen
worden ; op het belang en de aanwezigheid van bufferstoffen wordt gewezen. Ver-

1) Aleksandar Sutlic : Examen de la fonction des reins du chien par détermination du
Carbamide dans le sang. Veterinarski Arhiv. 1934, p. 102.

2) Ganslmayer : Ein Beitrag zur Wirkung des Coramins beim Hund. Veterinarski Arhiv.
1934, S. 106.

3) Valade: Tumeurs delà région peri-anale du chien. (Etude anatomo-clinique). Re-
cueil de med. vet. 1934, P- 385-

4) Weischer : Beobachtungen über (triebhafte) Appetitgelüste der Haustiere auf „anorga-
nische" Stoffe, sowie Versuche, diese Triebe biologisch und physiologisch zu deuten (weiteres
über Aashunger und Aassuchtigkeit). Berl. Tierarztl. Woch. 1934, S. 289.

der moet Ca in de basengroep en P in de zuurgroep steeds in bepaalde hoeveelheid
voorkomen. Weischer schrijft : „Der Fleischfresser bekundet also triebhaft den ganz
normalen Ammoniak (Aas) hunger, wenn er faule Tierkörperteile jeder Art oder
frischen Kot friszt, da darin Ammoniak erhalten ist." De lust tot het opnemen
van rottend voedsel door vleescheters zou volgens hem te vergelijken zijn met de
z.g. zouthonger der planteneters.

De ammoniakhonger (Aassüchtigkeit) der vleescheters, alsmede de zouthonger
der planteneters zijn geheel normale neigingen, gedwongen als het organisme is
om het zuurbasenevenwicht in stand te houden. Op alle mogelijke manieren tracht
het individu de voor het constant houden der waterstofionen-concentratie noodige
reservestoffen (bufferstoffen) aan het organisme toe te voeren ; daarbij worden de
niet bruikbare stoffen in den korst mogelijken tijd weer — vooral door de nieren —
uitgescheiden.

De pathologische, meest chronische verschuiving van het zuur-basen-evenwicht.
tengevolge van het aanwezig zijn van groote hoeveelheden zure groepen, moet
worden hersteld ; opneming van rottende ammoniakalische stoffen zou daarbij
plaats vinden en voor de neutralisatie zorgen.

Op de alimentaire domesticatie-ziekten die bij de huisdieren veelvuldig - in
tegenstelling met de in het wild levende dieren — voorkomen, wordt ten slotte nog
gewezen.

Onder den naam „myosite atrophique progressive" hebben in 1928, Hebrant en
Ijegf.ois een aandoening der kaakspieren beschreven, die gekarakteriseerd was door
een parenchymateuze myositis, met atrophische sclerose als gevolg. (Annal. de
Méd. vét. 1928, p. 401).

De aetiologie van deze aandoening is niet duidelijk. De dieren kunnen daarbij
de kaken niet openen en zijn alleen nog maar in staat wat vloeibaar voedsel op te
nemen. Pijn is niet aanwezig ; het röntgenologisch onderzoek der kaakgewrichten
is negatief: de kaakspieren zijn sterk atrophisch. Zelfs in diepe narcose is de trismus
niet op te heffen. Er beslaat alzoo geen contractuur maar een spierretractie.

Wel steeds schijnt een myositis aan de aandoening te zijn voorafgegaan. Bij den
mensch is een dergelijk lijden nimmer waargenomen.

Noch aan de N. Trigeminus, noch aan de centrale kernen dezer zenuw werden
veranderingen gevonden. Een verlamming werd klinisch hierbij dan ook nimmer
vastgesteld.

Ries heeft ongeveer eenzelfde aandoening bij een veulen gezien. Een oorzaak
kon door Robin en Brion niet worden aangegeven.

Hébrant en Liegeois dachten aan infectteuze- of toxisch-infectieuze invloeden.
Hoewel verschillende eventueel daarvoor in aanmerking komende oorzaken worden
genoemd en besproken, blijft aetiologisch het lijden nochtans onvoldoende verklaard.

Vieck 2) heeft onderzocht of gevoelloosheid van het voorbeen, distaal van het
carpaalgewricht, bij den hond door middel van geleidingsanaesthesie te verkrijgen
is en in hoeverre zulks voor de praktijk van nut kan zijn.

Allereerst heeft hij de verzorgingsgebieden der verschillende zenuwen anatomisch
nagegaan en nader beschreven. De distaal van het carpaalgewricht gelegen deelen
worden door N. medianus, N. ulnaris en N. radialis verzorgd.

1) Robin et Brion" : La myosite atrophique des masticateurs du chien. Recueil de med.
vet. 1934. p. 449.

2) G. Vieck : Anaestehsiegebiete am Vorderschenkel des Hundes, distal vom Karpalgelenk.
Tierärztl. Rundsch. 1934. S. 381.

worden nauwkeurig vermeld. Ter verkrijging van een totale gevoelloosheid van het
been moesten alle drie de zenuwen in haar verloop boven de carpus geblokkeerd
worden. Teneinde te kunnen uitmaken in hoeverre de zenuwen door de vloeistoffen
omspoeld worden, werden bij nog levenswarme cadavers gelkeurde vloeistoffen
ingespoten (methyleenblauw). Verder werd zulks bij levende nagegaan door het
inspuiten van oplossingen die de Röntgenstralen in meer of minder sterke mate tegen-
houden b.v. jodipine (2 c.c. 40% opl.) en „uroselectari".

Jungwirt 1) heeft eenzelfde onderzoek als Viec.k gedaan, maar nu wat het
achterbeen betreft. Het verloop der verschillende zenuwen (N. ischiadicus, N.
peronaeus, N. tibialis, N. saphenus) worden weer beschreven, verder aangegeven
de injectieplaatsen om de zenuwen te blokkeeren en de na de inspuiting der anaesthe-
seerende vloeistoffen optredende anaesthesie-gebieden.

Stephenson en Milks 2) beschrijven verschillende gevallen die afweken van
de gewone.

De klinische beteekenis van het microscopisch onderzoek van secretum
uit de vagina bij den hond.

Df.mmel en Witzigmann 3) namen het te onderzoeken secretum steriel van de
introitus vaginae. De uitstrijkjes werden 10 minuten gekleurd met carbol-methyl-
groen-pyronine volgens Pappenheim-Unna. De bacteriën zijn dan rood ; de cel-
kernen blauwgroen ; hun protoplasma rose. 7.ij zijn bij hun onderzoek tot de vol-
gende conclusies gekomen :

Als oorzaken voor de endometritis chronica van den hond (pyometra en endo-
metritis purulenta) schijnen geen specifieke infectieverwekkers voor te komen. De
suterus is normaal kiemvrij. Bij pyometra, endometritis purulenta en endometritis
catarrhalis zijn in den uterus dezelfde bacteriën aanwezig als in de vagina. Daaruit
wordt besloten dat de in de scheede parasitair levende kiemen in den uterus pathogeen
kunnen worden. De beoordeeling van de bacteriologische praeparaten van het
vaginaalsecretum heeft er, in verband met de klinische bevindingen, toe geleid aan
de bacteriologische- en cylologische veranderingen diagnostische en pathologische
waarde toe te kennen.

Het microscopisch onderzoek biedt als ondersteuningsmethode, te zamen met
anamnese en klinisch onderzoek, belangrijke aanhoudingspunten, en is van prac-
tische waarde voor de beoordeeling van den toestand van het genitaalapparaat.

Het opstellen van zuiveringsgraden van de scheede heeft bij de teef slechts be-
perkte practische beteekenis.

a. ontwikkeling van tuberculeus proces in regionaire lymphkiieren als gevolg van
tuberculose van inwendige organen, b. ontwikkeling van tuberculeus proces in het
lymphsysteem zonder te zijn voorafgegaan door tuberculose in andere organen.

In het eerste geval wordt het ziektebeeld beheerscht door de aandoening der
inwendige organen : in het tweede bestaat gelocaliseerde lymphkliertuberculose
eventueel daarnaast verbreiding door het lichaam, meest longen.

1) Jungwirt : Die Anaestehsiegebiete am Hinterschenkel des Hundes distal vom Tarsus.
Tierarztl. Rundsch. 1934. S. 450.

2) Stephenson and Milks : Some case re/iorts on pyometra in bitches. The Cornell
Veterinarium. 1934. p. 132.

3) Demmel und Witzigmann : Die klinische Beurteilung des mikroskopischen Unter-
suchungsbefundes des Vaginal-sekretes bei der Hundin. Arch. f. Tierheilk. 1934. S. 489.

4) Lopatynski: La tuberculose des glandes lymphatiques chez le chien et sa forme parlicu-
tière ; tuberculose des glandes cervicales superieures et des glandes mésentériques. (pools met
l\'rans resumé . Wiadomosci weterynaryjne 1934.

dieren negen gevallen van lymphkliertuberculose bij de hond vastgesteld. In drie
gevallen de lymphogland. cervical. sup en l.gl. mesenteriales ; in zes gevallen enkel
de l.gl. mesenteriales.

De besmetting sloeg aan bij de cavia ; niet bij het konijn. Aan tuberculose van
humane typus werd daarom gedacht. Het in cultuur brengen mislukte.

Een foxterrier, gehouden op een boerderij, hoestte een dergelijken worm uit.
Volgens Ortlf.pp i) is dit het eerste geval bij een hond in Zuid-Afrika.

Het periphere bloed wordt hierbij op parasieten onderzocht. Als therapie geven
Cuillé en Darraspen 2) methyleenblauw in hooge dosis, tot de slijmvliezen blauw
gekleurd worden binnen vier uur, anders dient de behandeling herhaald te worden.

Bij de sectie werd gevonden : miltvergrooting, hyperaemie van ingewanden, lever,
nieren ; geelkleuring der mucosae.

Door Morris 3) wordt het bloedbeeld van normale honden en van honden
lijdende aan hondeziekte beschreven. Zijn bevindingen stemmen niet geheel over-
een met die van anderen, zelfs wat het normale bloedbeeld van honden betreft.
O.a. zou het aantal staafkernige leucocyten grooter zijn dan algemeen wel wordt
aangegeven. Groote waarde bij hondeziekte wordt gehecht aan den z.g. „nucleairen
index", (d. i. de verhouding van de jeugdstadia tot de segmentkernige leucocyten).
(Schilling intusschen hecht hieraan bij den mensch niet veel waarde ; deze auteur
schrijft n.m.1. „Der Kernverschiebungsindex, das Verhältnis der pathologischen
„Verschiebungszellen" zu den normalen Zellen (M J St. : S) ist, diagnostisch
betrachtet, weniger wichtig. Ref.).

Nog eens opnieuw deelt Dalling 4) een en ander omtrent de immunisatie tegen
hondeziekte mede. De waarnemingen en bevindingen van den laatsten tijd worden
nader aan een bespreking onderworpen. Iets daarvan zal hier worden vermeld.
De iinmuniseerende werking begint volgens hem een vijf dagen na de vaccin-injectie,
neemt tot den veertienden dag toe, om daarna weer te dalen. Na een maand zou van
immuniteit weinig meer te bespeuren zijn. Verder is hij van meening dat ook 11a
een daaropvolgende virusinjectie de immuniteit later geleidelijk daalt en het dier
voor een eventueele besmetting weer gevoelig kan worden. Daar dergelijke geënte
honden echter door andere honden wel weer van tijd tot tijd met hondenziektevirus
besmet zullen worden, stijgt de immuniteit. Ook de simultaanenting met virus en
hoogimmunserum worden genoemd. Hij wijst op de onmogelijkheid virus en serum
steeds constant van werking te houden. Aanbevolen wordt nu eerst het virus in te
spuiten en een uur later het serum. Het levend virus in vloeibaren vorm (emulsie
van milten van geïnfecteerde fretten) blijft slechts korten tijd goed werkzaam ; het
gedroogde virus behoudt lang zijn werkzaamheid.

De photodynamische inactivatie van het virus door middel van methyleenblauw
en bestraling volgens een methode aangegeven door Perdrau en Todi> *) werd wel
goed bevonden, maar toepassing ervan in het groot stuitte op bezwaren.

1) Ortlepp : Note on the occurrence of the Tongue-worm, Linguatula serrata in a dog
in South-Afrika. The Journ. of the South-Africa. Vet. Med. Ass. 1934. p. 113.

2) Guillé et Darraspen : Considérations sur la piroplasmose du chien. Rév. Véter.
1934- P- 39-

3) Morris : Further studies in the control and hospitalisation of canine distemper. Journ.
A. Vet. Med. Ass. 1934. p. 39.

4) Dalling : Recent observations on canine distemper immunisation. The Vet. Rec.
1934. p. 1349.

*) The high antigenic value of the virus after photodynamic inactivation by
methyleneblue. The Journ. of Comp. Path, and I\'her. 1933. p. 78.

De grootste moeilijkheid is, virus te verkrijgen van steeds dezelfde sterkte. Bij
de vaccin-virus-immunisatiemethode moeten de dieren één week vóór en een week
na de virusinspuiting onder toezicht van een dierenarts zijn. De observatietijd be-
hoeft slechts kort te zijn wanneer eerst het virus en een uur later het serum wordt
ingespoten. Wanneer daarna toch nog reactieverschijnselen mochten optreden (4den
jden dag) dan reeds direct bij de eerste verschijnselen hiervan (o.a. temperatuur-
verhooging) opnieuw 10 c.c. serum toedienen.

Soms ontstaat enkele weken na de virusinspuiting op de injectieplaats zwelling.
Een oorzaak daarvoor kon nog niet worden aangegeven. Bij de discussie werd nog
eens gewezen op het moeilijk in oplossing brengen van het virus en op de tempera-
tuur-schommelingen die bij sommige honden gemakkelijk optreden.

Over coccidiose bij hond en kat is den laatsten tijd meermalen bericht. Gebleken
is dat het lijden niet zoo zeldzaam voorkomt als nog wel wordt gemeend. Prospieck
(München) vond in 1919 bij 1000 honden, 3.1 % lijdende ; van 130 katten 16.67 %•

Reinhardt i) heeft in Leipzig onderzocht faeces van 125 honden en 75 katten.
Bij honden was in 4 % der gevallen het onderzoek positief; bij katten in 18.6%
der gevallen.

De pathologische beteekenis dezer parasieten wordt verschillend hoog aangesla-
gen. Het vinden van oöcysten in de faeces staat niet gelijk met aan coccidiose lijden ;
dergelijke dieren zijn klinisch vaak volkomen gezond. Het veelvuldigst worden ver-
schijnselen van maag-darmcatarrh opgemerkt, vooral bij jonge dieren. Honde-
ziekte en besmetting met andere parasieten werken het lijden in de hand.

Voor nadere differentiatie is het noodig dat men de oöcysten laat sporenvormen.

Hindle en Findlay (1932) zijn tot de conclusie gekomen dat de primaire oorzaak
een filtreerbaar virus is ; de gevonden bacteriën zouden een secundaire rol spelen.
Een groote dosis immunserum beschutte de dieren tijdelijk. Urbain (1933) verkreeg
immuniteit met vaccin-injecties. Het vaccin was verkregen door milten van zieke
dieren te extraheeren en bij het extract formaline te voegen.

Dalling 2) wijst er op dat de z.g. katteziekte waarbij voornamelijk de adem-
halingswegen zijn aangetast, en de infectieuze gastroenteritis als twee geheel van
elkaar verschillende infectieziekten moeten beschouwd worden. Milt en mesen-
teriale lymphklieren werden steriel verwijderd en met phys. NaCl. sol. geëmulgeerd.
De miltemulsie (5 %) werd vervolgens gefiltreerd door een gewoon Bcrkelfeldfilter.
Met het alzoo verkregen filtraat kon wel de ziekte bij daarvoor vatbare katten wor-
den verwekt, maar er trad dan geen peracuut verloopend lijden op. Het ziekteverloop
was hierbij van langer duur en minder letaal. Wanneer bij het filtraat evenwel werd
gevoegd een weinig van een suspensie van de meest voorkomende microörganismen
gevonden in spontane gevallen, 11.1. een haemolytische streptococcus, dan verliep
het lijden wel peracuut, trad de dood meestal in i 48 uur in en werden postmortern
de voor de ziekte typische verschijnselen (hyperaemie en congestie van de abdomi-
nale lymphklieren, maag en dunne darmen) gevonden. Een lijden, waarbij de
respiratiewegen in meer of minder sterke mate zijn aangetast verschilt hiervan.
Dieren die hieraan geleden hadden bleven voor besmetting met het virus van dc
pseudo-membraneuze gastroenteritis gevoelig.

Evenals Urbain, kon ook hij met vaccininspuitingen actieve immuniteit verwek-
ken. Van hyperimmunserum-bereiding werd afgezien, omdat alleen katten voor
de proeven geschikt bleken en nog geen ander dier gevonden was waarbij de ziekte
experimenteel kon worden verwekt. De klinische symptomen zijn volgens Dalling
niet karakteristiek, wel de sectiebevindingen.

i Reinhardt: Kokzidiose bei Hunden und Katzen. Berl. Tierarztl. Woch. 1934.
S. 433.

Bij de discussie wezen enkelen er op dat de klinische symptomen toch vaak niet
zoo heel onduidelijk zijn. Genoemd worden : geen eetlust, sufheid, dieren zitten
in elkaar, kop niet zeldi^i boven waterbak (gootsteen), veelvuldig braken, braaksel
geel schuimig, constipatie, soms iets slijmige faeces, snel verlies van het subcutane
vet, snel letaal verloop (in 80 % binnen 48 uur), klagend miauwen.

Jarmai i) noemt allereerst de onderzoekingen van Verge en Christoforoni
(1928), van Hindle en Findlay en van Urbain, en beschrijft dan zijn eigen expe-
rimenten. Hem bleek dat in 50 % glycerine-oplossing het virus 30—50 dagen viru-
lent bleef; in gedroogde milt slechts 4—8 dagen. Verwarming boven 56° C. doodde
het virus. Ook hij kon de ziekte kunstmatig van dier op dier overbrengen en met
geformaliseerde vaccine-extracten immuniteit verwekken. Histologisch bleek dat
het virus vooral de mucosa der darmen aantast. Veenendaai..

Thomas en Brown 2) spoten bij twee katten 4 c.c. piroplasma-houdend bloed
in (intraveneus) van een hond lijdende aan die ziekte. De dieren bleven gezond-
Daar, volgens de Kock en Quinlan wegnemen van de milt de vatbaarheid voor
infectie met protozoën zou verhoogen, werd bij beide dieren splenectomie verricht.
Na herstel kregen zij een inspuiting van 3 c.c. piroplasmahoudend bloed ; ook
ditmaal zonder resultaat.

De meeste honden in Zuid-Afrika krijgen piroplasmose ; meestal in hun eerste
levensjaar. De piroplasma canis wordt daar overgebracht door de teeken Haema-
physalis leachi en Rhipicephalus sanguineus. Zeer zeker worden katten ook herhaal-
delijk besmet door die teeken. Echter is nooit een geval van piroplasmose bij katten
daar vastgesteld. Vrijburg.

Röntgenstralen zijn slechts dan met succes therapeutisch tc gebruiken, wanneer
soort en hoeveelheid voor practische doeleinden voldoende bepaald zijn. Kwaliteit
(hardheid) en kwantiteit (stralenhoeveelheid) der stralen moeten bekend zijn.
Methoden om de stralen te meten worden aangegeven. Als eenheid is op het inter-
nationale Röntgencongres te Stockholm, 1928, het Röntgen ,,r" aangenomen.

De huiderytheem-dosis der normale, behaarde huid van den hond bedraagt vol-
gens Pommer 3) 180—200% (1080—1200 r) der H. E. D. van den mensch: de
epilatie-dosis 130—160% (780—960 r) der H. E. D. van den mensch.

Bij de volgende huidaandoeningen (Eczema hyperkeratosum, Verrucae vulgares,
Acanthosis migricans, lidteeken-keloiden en hypcrtropischc lidteekens) werden
door Pommer 4) met Röntgenbehandeling in het algemeen bevredigende resultaten
verkregen.

1) Jarmai : Über die durch ein filtrierbares Virus verursachte Magen- und Darmentzündung
der Katzen. Deutsch. Tierärztl. Woch. 1934. S. 401.

2) A. D. Thomas and M. U. V. Brown : An attempt to transmit canine biliary fever
to the domeslic cat. The journal of the South african vet. med. Association, 1934, No. 3,
P- 179-

3) Pommer : Röntgentherapie der Hautkrankheiten bei Hunden und Katzen. VI. Therapeu-
tische Technik : Messing und Dosierung der Röntgenstrahlen. Wohl der Dosis und
Bestrahlungspausen. Wien. Tierärztl. Monatsschr. 1934. S. 549.

4) Pommer : Röntgentherapie der Hautkrankheiten bei Hunden und Katzen. Karatosen.
Münch. Tierärztl. Woch. 1934, S. 401.

Pommer i) deelt hieromtrent wat naders mede. Metaalfilters zijn absorbeerende
stoffen die de weeke Röntgenstralen, d. z. röntgenstralen van langer golflengte,
tegenhouden.

Het practisch doel dezer filters is, bij huidbestralingen de diepere weefsels en bij
dieptebestraling de huid te beschutten. Gebruikt worden aluminium-, zink- en
koperfilters. Voor huidtherapie zijn in het algemeen geschikt aluminiumfilters
van 0.5 —4 m.M. dikte. Aluminium absorbeert de ongewenschte, voor de huid
gevaarlijke weeke stralen voldoende en laat de voor de oppervlakte-therapie noo-
dige stralen in voldoende hoeveelheid door inden daartoe gestelden tijd.

Een bestraling zonder filter is niet aan te bevelen wegens den nadeeligen invlc ed
op de htiid. (alopecia). Bij oppervlakkig zetelende dermatosen (eczemen) 1 m.M.
dik aluminiumfilter ; bij dieper zetelende (chronische induratieve eczemen, acne,
verrucae enz.) wordt naar gelang de diepte van het proces 1—4 m.M. dik aluminium-
filter gebruikt.

Een koperfilter van 0.1 m.M. dikte komt overeen met een aluminiumfilter van
3 m.M. dikte. Deze filters laten enkel de harde stralen door.

De focus-huid-afstand bedroeg in het algemeen 50 c.M. — een gelijkmatige
liuidbestraling is gewenscht.

Bij uitgebreide huidbestralingen werd om nadeelen van het haematopoetisch
stelsel te vermijden, bestraald in drie zittingen en wel om de 3 a 4 dagen.

Van röntgentherapcutisch standpunt is de meer of mindere uitbreiding in de
diepte der pathologische veranderingen van belang. Hierbij worden onderscheiden :
oppervlakkige, diepe- en zeer diep gelegen processen.

Voor het beïnvloeden zijn meer of minder doordringende, harde stralen noodig,
die door bepaalde filtering worden verkregen. Ook de radiosensibiliteit van weefsel
en cellen speelt daarnaast een rol. Ondersteuning met een medicamenteuze behande-
ling is soms noodig. Pommer 2) bestraalde bij pruritus cutaneus, acute en chronische
eczemen, paronychia en panaritium.

Pruritus cutaneus werd door middel van Röntgenstralen vaak genezen. Een anaes-
theseerende werking der stralen op de sensibele zenuweinden in de huid wordt ver-
ondersteld. De primaire oorzaken, die de aandoening onderhouden, worden evenwel
niet weggenomen (o.a. stofwisselingsstoornissen, nieraandoeningen, darmparasieten).
De stralcndosis blijft hierbij beneden de epilatiedosis. Meestal vonden plaats drie
lichaam-bestralingen met 180—240 r door 1—2 m.M. dik aiuminium-filter, om de
drie dagen ; eventueele herhaling dezer bestralingen na vier weken.

Bestraling van acute eczemen moet met groote voorzichtigheid geschieden ; beter
leenen zich daartoe subacute- en chronische eczemen.

In het algemeen reageerden de eczemateuze huidaandoeningen op de bestralingen
gunstig ; de jeukprikkel verminderde. Nimmer werd bij eczemen de epilatiedosis
overschreden, wegens de groote kans daarna voor het optreden van witte haren.

Röntgenbehandeling van Seborrhoisch eczeem, acne vulgaris en acne
interdigitalis.

Bij seborrhaea oleosa en -sicca werd door Pommer 3) driemaal bestraald met
180—240 r (30—40 % van den H. E. D. mensch) door 1—2 M.m. dik aluminium-

1) Pommer : Röntgentherapie der Hautkrankheiten bei Hunden und Katzen. V. Therapeu-
tische Technik. Filter und Bestrahlungsmethoden. Wien Tierärztl. Monatsschr.
1934. S. 428.

2) Pommer : Röntgentheraipe der Hautkrankheiten bei Hunden und Katzen. Oberfläch-
liche Dermatosen. Tierärztl. Rundsch. 1934.

3) Pommer : Röntgentherapie der Hatkrankheiten bei Hunden und Katzen. Hauterkran-
kungen : Scborrhoea oleasa und sicca, Acne vulgaris und interdigitalis. Münch.
Tierärztl. Woch. 1934. S. 377.

filter en wel eens in de drie dagen, Na vier weken vond de tweede serie bestra-
lingen plaats ; de derde acht weken hierna.

De verkregen resultaten waren tamelijk goed ; recidieven traden soms op. Acne
vulgaris en interdigitalis werden bestraald met 300—360 r (50—60% H. E. D.)
(dikte aluminiumfilter 2 m.M.) in twee of drie series als boven beschreven. De resul-
taten waren bevredigend. Verder werden nog op dezelfde wijze behandeld sycosis
vulgaris en adenitis circumanalis met in het algemeen goed resultaat.

Dr. J. Th. Peters i) geeft een verslag van het Congres voor KreislaufTorschung
te Kissingen, waar het belangrijke onderwerp :

Van groot belang is daarbij een spoedige diagnose. Een der eerste verschijnselen
bij been-thrombose is in vele gevallen het z.g. plantair-verschijnsel (druk-pijnlijk-
lieid of pijn van de voetzool, waar in de aderen het ziekteproces vaak begint ; daarna
druk-pijnlijkheid in de kuit. Verder is van belang de combinatie van lichte tem-
peratuurverhooging en opvallend frequente pols.

Bij het vaststellen van een of meer van die verschijnselen is een strenge rust-therapie
aangewezen, met horizontaal liggen van het zieke been, tot twee weken nadat
koorts, pijn en oedeem verdwenen zijn. Men kan dan in vele gevallen de embolie
voorkomen.

Ook kunnen locale thrombo-phlebitis-symptomen ontbreken en kan, als eerste
verschijnsel een longembolic optreden ; longembolie kan ook soms weinig ver-
schijnselen te zien geven, b.v. alleen pijn-steken in de zijde.

Ook thrombosen in andere aderen kunnen zonder kliniese verschijnselen zijn,
zoo in de plexus uterinus, plexus prostaticus, vena cava.

Aschoff heeft in een aantal gevallen de longembolus gemeten ; de gemiddelde
lengte was 40 c.M. Meestal was de embolus afkomstig uit de vena femoralis.

De soms aangeprezen geneesmiddelen bij thrombose, (germanin, hirudin), zijn
nutteloos. Volhard raadde aan een 5-tal bloedzuigers te zetten in het verloop van
de gethromboseerde ader. Operatief ingrijpen bij embolie van de hoofdtak der
art. pulmonalis (als chirurg en operatie-gelegenheid onmiddellijk bij de hand zijn)
heeft in enkele gevallen succes gehad.

Over de aetiologie van thrombose loopen de meeningen nog zeer uiteen. Aschoff
is van oordeel dat de vaatwand geen rol speelt maar dat de toestand van het bloed
allen beslissend is, en dat bloedstroom-verlangzaming een der oorzaken is. Mora-
witz e. a. meenen dat dc vaatwand wel degelijk een rol speelt.

De infectie-theorie werd door de duitse deskundigen verworpen. Zij zeggen dat
tijdens het toenemen van de thormbose-gevallen in West-Europa in de jaren na
1922, (Thrombose-Welle, die nu weer aan het afnemen is) de thrombosen niet
zijn toegenomen bij de infectieziekten maar bij de hart- en vaatziekten; hierbij zou
dan toch een infectie met onbekende oorsprong denkbaar zijn. De in vele gevallen
aanwezige temp. verhooging is anders ook moeilijk te verklaren.

Peters is van meening dat, door verschillende aetiologische factoren, toxische
stoffen kunnen geproduceerd worden, die zoowel bloed als vaatwand zoodanig
beschadigen dat thrombose ontstaat. Bekende en onbekende infecties kunnen dat
veroorzaken ; ook bepaalde intoxicaties (b.v. kooloxyde-vergiftiging), carcinomen
(vooral van pancreas), hartspier-aandoening, waarbij de voeding van bloed en
vaatwand gestoord is. Bij sommige personen bestaat een thrombophilie ; zij worden
herhaaldelijk er door getroffen, soms door oogenschijnlijk geringe oorzaken (licht
trauma).

reeds in duizenden gevallen met succes zou zijn toegepast, en waarbij de vena 2 c.M.
boven de plaats der thrombose dichtgedrukt wordt gehouden door een gaascompres,
en het been vanaf de teenen tot een eind boven de thrombose zeer stevig wordt
gebandageerd met een elastisch verband (elastroplast). Daarna laat men de patiënt
dadelijk opstaan en rondloopen, zelfs in met koorts gepaard gaande gevallen. Het
verband wordt, bij bestaande zwelling, ongeveer na een week vernieuwd.

Arteriosclerose 2) werd besproken op de 2de Conferentie van de Internationale
Vereeniging voor Geografische Pathologie, te Utrecht.

Volgens Prof. Anitschkow (Leningrad) doet het feit dat de ziekte over de heele
wereld vrijwel in dezelfde mate voorkomt, vermoeden dat voeding en alkoholgebruik
van ondergeschikte beteekenis zijn wat de oorzaak betreft. Hij heeft de indruk ge-
kregen dat in Rusland de ziekte toeneemt.

Prof. Staehelin (Basel) merkte op dat de sclerose van de aorta betrekkelijk van
weinig beteekenis is in vergelijking met die van de art coronariae en van de her-
senslagaderen.

Volgens de meeste uitgebrachte rapporten bestaat er een parallelisme tussen ver-
hoogde bloeddruk en arteriosclerose.

Prof. Mic.haud (Zwitserland) sprak dit tegen, daar er te veel uitzonderingen zijn.

Volgens Prof. Baudouin moet men arteriosclerose niet zonder meer als een ouder-
domsverschijnsel beschouwen ; het is een ziekteproces waarschijnlijk veroorzaakt
door stofwisselings-producten. Het cholesterol-gehalte van de vaatwand, en soms
ook het kalkgehalte, is sterk toegenomen. Reeds voordat sclerose bestaat schijnt
het bloed rijker te zijn aan cholesterol dan normaal.

1\'rof. Diaz (Madrid) wees er op dat bij de aandoening de symptomen beheerst
worden door het orgaan waar de arteriosclerose voorkomt. Hij is pessimistisch om-
trent prophylaxis en therapie ; men kent geen middelen die de verkalking voor-
komen.

De meeste onderzoekers beschouwen de arteriosclerose als een degeneratie! proces
en niet als een ontstekingsproces.

Volgens Prol\'. Schönheimer (Cleveland) zou de ontwikkeling der ziekte reeds
op jeugdige leeftijd beginnen en zij zich geleidelijk uitbreiden, in verband niet het
cholesterol-gehalte van het bloed. Hij ziel in dat gehalte een methode-om wellicht
de eerste ontwikkeling der ziekte op te sporen.

1\'rof. Oskar Klotz (Toronto) sprak over experimciiteele arteriosclerose bij
dieren. Hierbij moet men er rekening mee houden dat vele proefdieren spontaan
arteriosclerose hebben. Toch is het gelukt bij dieren vaatveranderingen te doen
ontstaan die veel overeenkomst hebben met de arteriosclerose bij de mens.

Prof. Krause (Giessen) sprak ook over arteriosclerose bij dieren. De meeste dieren
worden gedood voordat ze oud genoeg zijn om arteriosclerose te hebben.

Hij onderzocht in hoofdzaak de aorta van rund, paard en hond, en vond dat
arteriosclerose van de art. coronaria bij die dieren uiterst zeldzaam is.

Prof. Herbert Fox (Philadelphia) onderzocht vele wilde zoogdieren en vogels
op arteriosclerose. Bij de primaten vond hij daarbij vooral hyperplasie der intima,
met atheroom ; bij de carnivoren fibro-calcinose met geringe neiging tot atheroom-
vorming; bij vogels vooral atheroom. De vaatveranderingen bij de struisvogels
geleken het meest op die bij de mens.

Onder de gedoode wilde dieren die vroegtijdig intima-verkalking hadden, waren
twee chimpansees, een papagaai, een uil en twee havikken. Arteriosclerose komt
ook bij dieren over de heele wereld voor. In Amerika het meest bij de herbivoren.

Remlinger en Baily i) geven een uitvoerige studie over de ziekte van Aujeszky.
Vele verschillende diersoorten werden als proefdier gebruikt. Volgens hen is het in
de natuur in de eerste plaats een ziekte van honden en katten. Vooral de kat is, bij
experimenteele infectie, enorm gevoelig. Het konijn is gevoelig en zeer geschikt
als proefdier. De verschillende wijzen waarop het konijn kan reageeren worden
uitvoerig beschreven, evenzoo bij de kat en de hond. De jakhals is intracerebraal
en intraoculair te besmetten. De egel is gevoelig ; ratten, muizen en cavia\'s minder.
Varkens, waarvan door sommigen gezegd wordt dat ze ongevoelig zouden zijn,
werden per os zoowel met Braziliaansch als Hongaarsch virus geïnfecteerd. De
vogels die als ongevoelig beschouwd werden, zijn eveneens te infecteeren.

Aan het einde van hun mededeeling worden de verschilpunten tusschen honds-
dolheid en de ziekte van Aujeszky opgenoemd : deze zijn volgens hen : bij rabiës
lange incubatie (zooveel dagen), bij de ziekte van Aujeszky korte incubatie (zoo-
veel uren) ; bij rabiës voorafgaande stadia, soms agressief; bij de ziekte van Aujeszky
geen voorafgaande stadia, nooit agressief. Bij rabiës gestoord intellect ; bij de z. v.
Aujeszky ongestoord intellect. Bij rabiës geen jeuk ; bij de z. v. Aujeszky jeuk.
Bij rabiës vreemde voorwerpen opnemen, bij de z. v. Aujeszky niet. Bij rabiës is
het speeksel infectieus, de ziekte wordt door bijten overgebracht ; bij de ziekte van
Aujeszky is het speeksel niet virulent, een beet brengt de ziekte niet over; de over-
brenging is nog onbekend. Bij rabiës worden de lichaampjes van Negri o.a. in de
ammonshoorn gezien, bij de ziekte van Aujeszky worden de lichaampjes van Negri
nimmer gezien. Het rabiësvirus is pathogeen voor de mcnsch ; het virus van de
AujESzKY-ziekte niet. Jac Jansen.

Pet en Fossf.n 2) vermelden een geval bij een Javaan : de sectie wees op een
slepende infectie, met blaasaandoening, en abcessen en abcesjes in verschillende
organen (op milt, in longen, lever, nieren). Uit de abcessen werden, behalve enkele
rottingsbacteriën en veel coccen, bipolaire staafjes gekweekt (2—4 fi lang en 1 /x
breed) in de vorm van een gesloten veilighcidspeld, die tvpies is voor de bac. W\'itn -
mori. De bacil was gemakkelijk te kwecken, en was zeer pathogeen voor proef-
dieren.

Dit is het tweede geval op Java bij de mens vastgesteld. De betreffende Javaan
was op Malakka geweest waar de ziekte meer waargenomen is ; in het eerste geval,
(van der Moor ¹), had de patiënt Java niet verlaten.

Schrijvers achten het waarschijnlijk dat de ziekte op Java wel meer voor zal
komen. De diagnose is klinies niet met zekerheid te stellen ; de ziekte is steeds
doodelijk.

Het eerst werd de ziekte beschreven door YVhitmore en Krishnawany, die te
Rangoon (Birrnah) bij sectie op zwervers, de oorzaak ontdekten en de ziekte pseudo-
malleüs noemden. Op Malakka werd in de volgende jaren een epizoöties optreden
vastgesteld onder proefdieren op een laboratorium te Kwala Lumpur, en in 1917
een geval bij de mens (door Stanton, die de ziekte meloidiose noemde. Daarna
zijn in Ceylon en Cochin-Ghina enkele gevallen beschreven. Vrijburg.

Zucchini 3) geeft een samenvatting van de in de literatuur beschreven ge-
vallen van neurofibroom en trekt analogie tusschen het neurofibroom en de ziekte

van Recklinhausen bij den mensch, waarbij het meerendeel der onderzoekers aan-
neemt, dat het blastoom uitgaat van de Schwannsche scheede en alzoo van glialen
oorsprong is, waardoor men dan ook zou moeten spreken van neurogliomatose
periferiea (analoog aan de meningoblastomen van gliale natuur) en de neuro-
gliomatose centrale.

De meeste veterinaire auteurs houden de neurofibroom voor een nieuwvorming
van de zenuwscheede, terwijl slechts enkelen de Schwannsche scheede als waar-
schijnlijken oorsprong aangeven. Schr. heeft drie gevallen bij runderen histologisch
onderzocht en komt door middel van de kleurmethode volgens Bf.nda (lot kleuring
van de neuroglia) tot de conclusie, dat het neurofibroom van dc runderen voort-
komt uit proliferatie van het endoneurium en voor een kleiner deel van de Schwann-
sche scheede, dus mede van glialen oorsprong is.

De aanwezigheid van de neuroglia doet derhalve vermoeden, dat er analogie
bestaat tusschen het neurofibroom der huisdieren en de ziekte van Recklinghausen
bij den mensch. Vf.rsélewel.

Tokushice Matsumura i) entte 4 stammen variola-vaccine virus die flink viru-
lent waren voor mensch, kalf en konijn op kippen, door middel van scarificaties
op kam en lel. De infectie slaat bij kippen aan en bij de 3e of 4e passage ziet men
het typische beeld van de gewone vogelpokken. (Dit resultaat is geheel in strijd met
de bevinding van Loewenthal, die bij vogels met vaccine-virus geen reactie kreeg).
Na passages van het vaccine-virus bij kippen werd de virulentie-verandering op
kalveren onderzocht. Na de ie kip-passage was de virulentie middelmatig, na de
2e gering en na de 3e passage nihil of zeer gering. In 3 passages is dus het vaccine-
virus aan de kip aangepast.

Trewijl hel reeds lang geleden is gelukt de syphilis op verschillende apensoorten
over te brengen en met meer of minder succes dit op het laboratorium is verricht
bij verschillende andere diersoorten, zooals cavia, kat, hond, varken, geit, schaap en
paard, was tot voor kort het rund. als proefdier, hier buiten gebleven.

Béc.i.ère 2) heeft nu enkele onderzoekingen betreffende syphilis-entingen bij het
rund gepubliceerd.

Als proefdieren werden jonge vaarzen en vaarskalvercn gebruikt, benevens 1
jonge stier, in het geheel 6 stuks. De proef met de jonge stier viel negatief uit. in
zoover, dat in de opgewekte processen de tréponema niet kon worden aangetoond.

,,De syphilis van hond en mensch kunnen kunstmatig worden overgebracht op
het rund". Jac Jansen.

Roberto Roca Soler 3) verrichtte bij een groot aantal varkens faecesonderzoek
en raadt op grond van zijn vergelijkend onderzoek als de beste conccntratie-mcthodc,
die van Teleman-Rivas aan.

Daartoe neemt men uit verschillende deelen van het faecesmonster in totaal een
hoeveelheid ter grootte van een hazelnoot. Daaraan voegt men per gram toe 5 c.c.
acid. aceticum 5%, bereid door toevoeging van 95 c.c. aqua dest. aan 5 c.c. acid.

aceticum glaciale ; dit voorzichtig tot homogene massa roeren. Dit mengsel laat
men even bezinken en zeeft het daarna door een metalen (thee)zeefje met maas-
wijdte van 4; iA m.m. Van dit filtraat mengt men 5 c.c. met eenzelfde hoeveelheid
aether en schudt dat flink. Vervolgens centrifugeeren 500 toeren in £ min. Daarbij
heeft het mengsel zich in vier lagen gescheiden : boven de aether met vetten en kleur-
stoffen, dan een laag fijne detritus-massa (die soms erg vast kan zitten, wat zeer
onaangenaam is), vervolgens weer vloeistof en dan op den bodem het sediment met
zware deelen : vegetale resten, cysten van protozoën en helmintheneieren. Na
het afgieten der bovenste drie lagen, brengt men met een pipet wat sediment op
voorwerpglaasje en onderzoekt dat onder dekglaasje. Graafsma.

Oesophagostomen, tot de Slrongylidae behoorende nematoden, parasiteeren
in den darm bij rund, schaap en varken. Wetzel i) kon door het onderzoek van
coupes vaststellen dat deze wormen zich niet aan het darmslijmvlies vastzuigen,
doch daar tegenaan liggen. Door het secretum, dat de kopklieren van deze wormen
afscheiden, wordt het darmslijmvlies geprikkeld, zoodat een chronische catarrh
van dit slijmvlies ontstaat. De slijmige ontstekingsproductcn dienen als voedsel voor
den worm. Uaudet.

Ziekten der beenderen komen in tropische landen zoo veelvuldig voor, dal zij
een rol van beteekenis kunnen spelen bij de financieele resultaten der fokkerijen.
Theiler 2) heeft op verzoek van het Bureau de la Commission pour 1\'Agriculture
des Pays tropicaux du Conseil international, een rapport samengesteld omtrent
de hedendaagsche kennis op dat gebied. Uit dit rapport dat ruim 100 pagina\'s groot
is, kunnen hier slechts enkele dingen worden weergegeven.

Theiler onderscheidt de volgende skeletzicktcn : osteoporose, rachitis, osteoma-
acie en osteofibrose.

Osteoporose: Hierbij houdt het been meer of minder zijn oorspronkelijken vorm,
maar door rcsorptie van becnwcefsel is het gewicht afgenomen. Het kan tenslotte
zijn mechanische functie niet meer vervullen en breekt. Beenderen met normaal
een weerstand van 5000 pond, hebben osteoporotisch geworden soms slechts een
weerstand van 350 pond.

Het ontstaat b.v. bij melkrijk vee, dat met de melk meer Ca afgeeft, dal het door
het voedsel opneemt. Ook bij oudere individuen, waarbij de osteoblasten ophouden
beensubstantie te vormen, terwijl het been onderworpen blijft aan resorptie. Ook
ziet men het ontstaan in het verloop van slepende ziekten. Voor osteoporose is
steeds een zekere leeftijd noodig. De individuen moeten eerst gelegenheid gehad
hebben depots van CaO in de beenderen te kunnen vormen. Jonge dieren die al
hun CaO noodig hebben voor den groei van hun skelet kunnen die depots nog niet
gevormd hebben.

Rachitis en Osteomalacie : Beide hebben gemeen, dat het nieuw gevormde
osteoide weefsel onvoldoende verkalkt en de grenzen van den physiologischen groei
overschrijdt. Rachitis treedt op bij groeiende jonge dieren, osteomalacie bij oudere.
Bij rachitis wordt weefsel, dat voorbestemd is om te verkalken, niet verkalkt. Bij
osteomalacie wordt weefsel, dat verkalkt geweest is, ontkalkt.

Niet bij alle dieren treden deze ziekten door dezelfde oorzaken op. Hoewel
hoeveelheden CaO en P>0₅ in het voedsel invloed uitoefenen op de vorming
van het skelet, ontstaat rachitis bij jonge honden toch alleen door gebrek aan
Vitamine D, en geneest het door opheffing van dit tekort, door toediening

van b.v. levertraan, door zonlicht, of door bestraling met ultra-violette stralen.
Rachitische honden worden erger ziek door meer CaO aan het voedsel toe te voegen.
Bij varkens daarentegen ontstaat rachitis zoowel door een te kort aan Vitamine
D als door een tekort aan CaO en P₂0₅. Het ontstaat niet bij loopvarkens, maar
alleen bij opgehokte dieren. Om financieele reden is het voedsel dat deze laatste
krijgen rijk aan fosfor en arm aan CaO en vitamine D. Dat tekort wordt echter
meestal met succes geëlimineerd door bijvoeging van beendermeel, of door goede
hygiëne, of door toevoeging van levertraan, zoodat rachitis practisch niet veel
schade aan de varkensteelt doet. Herkauwers krijgen rachitis of osteomalacie, al
naar hun leeftijd, wanneer men voedsel geeft dat arm is aan fosfor. Verhoogt men
in fosfor-arm voedsel het CaO-gehalte, dan nemen de verschijnselen toe. Vitamine
D schijnt geen groote rol te spelen althans vrij spoedig in voldoende hoeveelheid
in het voedsel aanwezig te zijn.

Men heeft n.m.1. kalveren op gewone wijze gevoerd en 2 jaar lang in het donker
laten staan, zonder dat de dieren verschijnselen van rachitis kregen.

In Zuid-Afrika en Australië komen rachitis en osteomalacie heerschend voor onder
de runderen die in de ranches gehouden worden. Dit komt, doordat de dieren voor
hun voeding geheel aangewezen zijn op wat de weiden daar opleveren. In het voor-
jaar is dat een tijdlang jong gras, in de rest van het jaar is het, door de droogte,
oud dood hooi. Jong gras is zoowel rijk aan CaO als aan P.,0₅. Daar P₂0₅ hoofd-
zakelijk in het zaad zit, dat na rijp worden uitvalt, is het hooi fosfor-arm en krijgen
de dieren dus hoofdzakelijk fosfor-arm voedsel.

Eerst ziet men een soort pica optreden, zich uitende in het eten van beenderen,
of bij gebrek daaraan van steenen, hout etc. Wordt de ziekte erger dan houdt de
pica op. Ook in het voorjaar met zijn jonge gras, verdwijnt ze. Bij deze dieren is
het fosfor-gehalte van het bloed gedaald. Bij onderzoek van de beenderen ziet men
eerst osteoporose optreden, daarna rachitis en osteomalacie en ten slotte gaan de
dieren cachectisch te gronde.

R. en O zijn niet erfelijk. Kalveren van zieke, zoowel als van gezonde moeders,
worden gezond geboren.

Echter worden jongen van zieke moeders eerder gespeend bij gebrek aan melk.
waardoor zij vroeg op de weide-voeding zijn aangewezen, die hun noodlottig wordt,
Het is duidelijk dat ook melkvee eerder hinder ondervindt, dan droog- en mestvee.

Rachitische kalveren groeien uit tot dieren met dikke gewrichten, platte ribben,
een groot grof hoofd en zware lange horens. Zij blijven klein en worden, ook al
komen ze later onder gunstige levensvoorwaarden, nooit normaal geproportioneerde
koeien.

Theiler zegt dat een gedeelte der ziekte-gevallen bij ons onder den naam van
likziekte bekend, eveneens berust op gebrek aan P₂O_s. Dieren hiermede behept,
zouden zeker osteophagie te zien geven, wanneer zij beenderen tot hun beschikking
kregen. Vaak echter treedt likzucht ook op bij gebrek aan ijzer- of koperzouten of
bij anaemie.

De aandoeningen, bekend onder de Duitsche benamingen „Knochenbrüchigkeit*\'
en „Knochenweiche" kunnen beschouwd worden als te ontstaan bij gebrek aan
P₂O_s en niet zooals veelal wordt gemeend door gebrek aan CaO.

Osteomalacie schijnt remmend te werken op de vruchtbaarheid. Blijkbaar be-
schermt de natuur op deze wijze de lijders voor algeheele uitputting.

De therapie tegen rachitis en osteomalacie bestaat antuurlijk in het toedienen
van phosfor-producten. Heeft de ziekte niet al te ernstig om zich heen gegrepen,
dan genezen de dieren als regel.

Bij paarden is nog maar één geval beschreven door Freesf.man in 1913, waarvan
het zeker is, dat het rachitis was.

De beenziekte onder de veulens van Belgisch ras veel voorkomende, ontstaat niet
door gebrek aan P₂0;,, is daarom ook niet rachitis, waarvoor ze veelal gehouden
wordt, maar is osteodystrophie. Osteomalacie is tot heden toe niet bij paarden
vastgesteld, hoewel wel zeker is, dat paarden gehouden op weiden waarop runderen
osteomalacie krijgen, zich slecht ontwikkelen, wat hun skelet betreft. Zij blijven
beneden de gemiddelde maat. H. Lubberts.

Thomas W. M. Cameron. The internal parasites of domestic animals. Uit-
gevers A. & C. Black, Ltd.. Soho Square, London W. t, 1934. prijs 19 Sh.

Kort na het boek van Mönnic over helminthology and entomology is het werk
van Cameron verschenen. Hierin worden zoowel de protozoën als de helminthen
behandeld en de ziekten die door deze parasieten veroorzaakt worden.

In de inleiding wordt de noodige aandacht aan de regels van de nomenclatuur
besteed, terwijl een stukje geschiedenis den lezer inwijdt in de verschillende data
waarop de verschillende belangrijke parasieten voor het eerst beschreven zijn.

Het hoofdstuk over de Protozoën is m. i. wat te kort beschreven. In ongeveer
30 bladzijden worden deze parasieten en de ziekten, die daardoor veroorzaakt wor-
den, weergegeven. Voor hen, die niet met deze ziekten te maken hebben, zal dit
gedeelte voldoende zijn, om een overzicht hiervan te verkrijgen. Zij, die in tropische
gewesten verblijven, zullen voor de bestudeering van deze ziekten andere werken
moeten raadplegen. De schrijver zegt dan ook in zijn voorrede, dat voor meer uit-
voerige inlichtingen men uitgebreider werken ter hand zal moeten nemen. Wat
betreft de protozoën is dit zeker juist ; de helminthen zijn naar verhouding echter
veel uitvoeriger behandeld dan de protozoën en dit gedeelte voldoet dan ook ruim-
schoots aan de eischen, die men daaraan stellen moet. De schrijver blijft beknopt
en toch duidelijk.

Aan de biologie van de verschillende helminthen wordt de noodige aandacht
besteed. Om den ontwikkelingscyclus duidelijk aan den lezer voor te stellen zijn er
een groot aantal diagrammen in de text gevoegd. Voor de ontwikkelingscycli, waarbij
een tusschengastheer te pas komt, zijn deze diagrammen wel nuttig ; voor verschil-
lende andere ziekten, waar dit niet het geval is, hadden zij m. i. achterwege kunnen
blijven en had men kunnen volstaan met de teekeningen van de parasieten, die
in al deze diagrammen duidelijk zijn weergegeven.

De ontwikkelingsgeschiedenis, de pathologie, de diagnose, de prophylaxis, voor
zoover dit alles bekend en van belang is, worden behandeld. De onvoldoende resul-
taten in aanmerking genomen, die men dikwijls waarneemt na toediening van ver-
schillende anthelmintica, beperkt Cameron er zich toe hier en daar de meest ge-
bruikelijke geneesmiddelen te vermelden. In een tabel vindt men later echter deze
middelen bijeengebracht met vermelding van de diersoort waarbij zij te gebruiken
zijn, terwijl in een afzonderlijk hoofdstuk deze geneesmiddelen en de wijze van
toediening in het kort besproken worden. Immuniteit en serologie zijn ook niet
vergeten. Het is speciaal dit onderdeel dat zich de laatste jaren zoo in de belangstel-
ling van de parasitologen verheugen mag.

Tenslotte worden ruim 20 bladzijden besteed aan de techniek, waarin voor hen
die zich voor het conserveercn en het snijden en kleuren van parasieten interesseeren,
duidelijke aanwijzingen te vinden zijn. Ook worden eenige methoden voor hel
onderzoek van faeces op eieren vermeld, terwijl duidelijke teekeningen van de ver-
schillende helmintheneieren, alle op dezelfde vergrooting weergegeven, dit overzoek
zullen vergemakkelijken.

Een lijst van de verschillende gastheeren vindt men aan het einde van dit boek.
Ter illustratie heeft Cameron een schematische teekening van den gastheer boven
deze lijst aangebracht : bij dc verschillende organen vindt men aangegeven welke
parasieten men daarin verwachten kan. Deze teekeningen zijn m. i. overbodig :
de lijst alleen is ruimschoots voldoende om onmiddellijk een overzicht te verkrijgen
omtrent de zitplaats van de parasiet.

Een 144-tal teekeningen, foto\'s en microfoto\'s, allen zeer duidelijk, zijn in dit
werk opgenomen. Evenals Mönnig met zijn boek over Helminthologie en entomo-
logie heeft Cameron ons met zijn nieuwe werk een groote dienst bewezen en ik twijfel
niet of ook dit boek zal zijn weg wel vinden. Terwijl tot voor kort geen boek bestond,
waarin de parasieten, zoowel als de ziekten door hun veroorzaakt, beschreven wer-
den, thans zijn wij door dit werk van Cameron, in de gelegenheid een twee-tal
goede werken te kunnen raadplegen. Baudf.t.

H. F. O. Haberland. Die operative Technik des Tierexperimentes. Zweite
Auflage. 382 Abb. 434. Seiten. Urban u. Schwarzenberg, Berlin-Wien. 1934.

Deze tweede druk verschijnt als Abt. 5. Teil. 3. C. van Abdf.rhalden\'s Handbuch
der biologischen Arbeitsmethoden. Docr revisie en uitbreiding wint de nieuwe
druk het van den vorigen. Daar het boek, volgens het voorwoord, geschreven is
om allen die de natuurwetenschappen beoefenen, van voorlichting te dienen,
is het een verzuim van den schrijver, dat hij geen ruimer gebruik heeft gemaakt
van de destijds door hem ingewonnen veterinaire adviezen aangaande de pathologie
en therapie der proefdieren, speciaal die van den hond en van de kat. Men zoude
deze hoofdstukken gaarne meer op de hoogte van den tijd zien en niet-veterinairen
worden nu onvoldoende voorgelicht. Dit alles heeft echter met chirurgische techniek
niets uit te staan.

Aan lectuur over operatieve technieken in het dierexperiment ontbreekt het ons
wel niet, vele staan echter in een bijna onoverzichtelijk aantal boeken en tijdschriften
verspreid. Haberland bewijst ons den dienst deze verzameld te hebben en aange-
vuld met eigen ervaringen en modificaties en het vermelden van literatuur na elk
hoofdstuk. Hart-en hersenoperaties hebben eene actueele beteekenis ; beide hoofd-
stukken zijn voortreffelijk. De geciteerde aanbeveling van Trendelenburg, Weed
en Mc. Kibben om de bloedingen bij hersenoperaties te beperken door respectieve-
lijk de proefdieren acht dagen geen drinken te verstrekken en kort vóór de operatie
intraveneus Na.Cl solutie, kan ref. niet delen ; evenmin het temporaire onder-
binden der beide carotiden. Zoo zouden er hier en daar nog enkele opmerkingen
of aanvullingen te geven zijn gebaseerd op ref. eigen ervaringen. Een aankondi-
ging in dit tijdschrift verdient hel werk zeer zeker, omdat het m. i. een aanwinst
is voor hen die de kleine huisdieren-chirurgie beoefenen. Met vele eenvoudige hulp-
middelen zijn duur operatiemeubilair en kostbare hulpinstrumenten te vervangen.
In de hoofdstukken over buikoperaties, been-en gewricht-operaties vindt men vele
nuttige ne practische wenken en vernuftige technieken die zich zoo bij uitstek leenen
voor de clinische chirurgie van hel kleine huisdier. Het boek geeft bovendien voor
heil die weinig chirurgische ervaring hebben een goeden kijk op wat in feite chirur-
gisch mogelijk is, waardoor vele indicaties die hen voordien technisch inoperabel
voorkwamen, nu met vertrouwen zullen worden aangedurfd. Persoonlijk ziet ref.
dit goede boek, evenals de eerste uitgave, nog steeds als het practische deel van
F. Rost\'s : Pathologische Physiologie des Chirurgen, welk geschrift men als het
theoretische van Haberland\'s werk kan beschouwen.

Het gebruik van ijs voor het koel houden berust hierop, dat het warmte aan zijn
omgeving onttrekt. Wanneer men ijs zou kunnen vervaardigen, dal beneden nul
graden C. smelt, dan zou men daarmee meer en langer kunnen koelen. Nu be-
vriezen mengsels van ijs en zouten wel beneden nul graden, maar het ijs, dat men
tenslotte verkrijgt, is zoo goed als vrij van zouten en smelt zelf bij nul graden. Vol-
gens een bericht in de N. R. Ct. van 29 Sept. 1934 is de Amerikaansche Salt Ice
Corporation naar „Die Umschau" meldt, er in geslaagd, een soort zoutijs te ver-
vaardigen, dat een smelpunt van 21 graden beneden nul heeft. Hiertoe laat men
een oplossing van zout en in water over holle cylinders van monelmetaal stroomen,
waardoor een calciumchloride-oplossing van 35 graden beneden nul circuleert.
Het zoute water wordt vast en wel in den vorm van bladen, ter dikte van een brief-
kaart, zonder dat het zout afgescheiden wordt. Deze ijsbladen worden door gummi-
cylinders verwijderd en samengeperst. Dit zoutijs heeft, om te smelten, meer warmte
noodig. de G.

Ter voldoening aan het op de afd. vergadering van 15 December j.1. gedaan
verzoek, in verband met het feit, dat er verschil van meening bestond onder de
leden der afdeeling, op welken tijd de controle van de oogreactie na de 2de
indruppeling bij de tuberculose-bestrijding moet plaats hebben, deel ik hierbij
mede, dat bij informatie bij den betrokken Inspecteur, den Heer 1\'. J. \'t Hooft,
gebleken is, dat de tijd voor deze controle bepaald is op 6 en 18 uur na de
tweede indruppeling.

In het 3de bindend besluit, aangegeven op bladz. 837 van hel Tijdschrift van
i Augustus 1934 No. 15, is de volgende wijziging aangebracht:

,,3. Steeds een tarief te berekenen, dat in overleg met de betreffende organi-
satie is vastgesteld, met inachtneming van een minimumtarief van ƒ o.8t> per
onderzoek."

Deze wijziging is door het Hoofdbestuur in zijn vergadering van 19 Dec. 1934
goedgekeurd.

In de vergadering van het Hoofdbestuur van 19 December 1934 zijn als leden
van de Maatschappij aangenomen de heeren :

H. A. Welman, Winterswijk; G. H. Aalfs, Gouda; K. Waal, Voorschoten en
A. J. van Amerongf.n, Loenen a/d. Vecht.

De heer K. Waal is wederom als lid aangenomen, omdat gebleken is, dat
het niet berichten op de hem officieel gezonden kennisgevingen berustte op een
misverstand zijnerzijds en hij direct daarna aan al zijne verplichtingen voldaan
heeft.

Diergeneeskundige Kring Amsterdam. De 42e Kringavond werd gehouden
22 November j.1. Aanwezig waren 18 leden en 2 introducé\'s.

Collega Dr. Over hield eene voordracht over het Diergeneeskundig onderwijs
in Nederland in de vorige eeuw. Op onderhoudende wijze heeft coll. Over het Dier-
geneeskundig onderwijs vanaf de oprichting der Veeartsenijschool in 1821 tot het
begin dezer eeuw, met zijn afwisselende perioden van bloei en verval de revue doen
passeeren, daarbij iets uitvoeriger stilstaand bij het tijdperk, waarin de studietijd
van den spreker viel. Het was een gelukkige gedachte om ons weer eens te ver-
gasten op een historisch onderwerp.

Vervolgens werd, ingeleid door Dr. Gajf.ntaan, de electrocutie van kleine huis-
dieren, die in den laatsten tijd in Amsterdam door le ken wordt verricht, besproken.
De fixatie, de eigenlijke electrocutie voorafgaande, geschiedt meermalen op een wijze,
dat van een ergerlijke dierenmishandeling gesproken moet worden ; bovendien is
de leek niet in staat om vast te stellen of bij het dier na doorstrooming van den elec-
trischen stroom inderdaad de dood is ingetreden.

Aan het Bestuur werd opgedragen, op genoemde gronden, het publiek door mid-
del van de (Amsterdamsche) pers, tegen het electrocuteeren van dieren door leeken
te waarschuwen. Van Manen.

Begin December werden wij verrast, bij wijze van een Sinterklaassurprise, met
een bij de Staten-Generaa! door de regeering ingediend wetsontwerp tot wijziging
van de Vleesehkeuringswet. Wie nu zou denken, dat de in den loop der tijden ge-
bleken bezwaren van de vleesehkeuringswet 1919 herzien zouden worden, komt
bedrogen uit. Slechts 2 artikelen der wet zullen met deze wetswijziging worden ver-
anderd, n.1. art. 20 en art. 50.

Art. i van het wetsontwerp luidt : Aan het eerste lid van artikel 20 van de Vleeseh-
keuringswet, Stbl. 1919, No. 524, zooals die wet gewijzigd is bij de wetten van 18
Mei, 1922, Stbl. 305, en van 29 ,|uni. 1925, Stbl. 308, wordt de volgende volzin
toegevoegd : Indien eene gemeente een openbaar slachthuis heeft, wordt dat slachthuis voor de
toepassing van deze wet geacht te behooren tot den keuringsdienst. In het tweede lid van dat
artikel wordt 11a „keurloon" ingevoegd : en slachtrecht. Aan dat lid wordt de volgende
volzin toegevoegd : De keurloonen en de slachthuisrechten worden afzonderlijk geregeld.

3. Indien in eene gemeente slachtdieren voor uitvoer naar het buitenland worden gekeurd,
wordt, voorzoover het vleesch van die dieren in de gemeente zelve in verkeer wordt gebracht, door
de gemeente nader een keurloon geheven met dien verstande, dat voor dat vleesch per kilogram
aan Rijkskeurloon en gemeente-keurloon tezamen wordt betaald het normale keurloon, dat de
gemeente heft.

Indien in eene gemeente een verlaagd tarief wordt toegepast voor keuringen van bepaalde slacht-
dieren, wordt, voorzoover het vleesch van die dieren in de gemeente zelve in verkeer wordt gebracht,
nader een keurloon geheven, met dien verstande, dat voor het vleesch per kilogram in totaal naar
het niet verlaagde tarief keurloon wordt betaald.

4. De opbrengst van de keurloonen en van de slachtrechten mag cle kosten van den dienst met
niet meer dan een zeer matig bedrag overtreffen.

Art. 2 van het wetsontwerp. Artikel 50 van de voormelde wet wordt als volgt gelezen :

1. Deze wet is niet van toepassing op slachtdieren, welke voor wetenschappelijk onderzoek
ijn bestemd, en op slachtdieren, welke bestemd zij" in geslachten toestand naar het buitenland te

worden uitgevoerd en het van deze slachtdieren afkomstige vleesch, dat voormelde bestemming
heeft voorzoover met betrekking tot laatst bedoelde slachtdieren en het daarvan afkomstige vleesch
gehandeld is overeenkomstig de voorschriften, gegeven bij of krachtens de Veewet.

2. 11 \'ij behouden Ons voor te bepalen, onder welke omstandigheden slachtdieren en vleesch
geacht worden de in het eerste lid bedoelde bestemming te hebben.

Als overgangsbepaling is vermeld, dat de bij het in werking treden van deze wet
geldende plaatselijke verordeningen betreffende de heffing en invordering van rech-
ten voor keuring en voor het gebruik van een openbaar slachthuis vervallen een jaar
na de inwerkingstreding van deze wet.

Wijziging van art. 20 van de wet is wenschelijk en wordt voorgesteld om tegemoet
te komen aan rechtmatige grieven van de slagers tegen de bestaande regelingen.
De eerste grief is, dat in verschillende gemeenten de keurloonen zóó hoog zijn,
dat de dienst een bron van belangrijke inkomsten is voor de gemeente. Daardoor
wordt een belangrijk voedingsmiddel zwaarder belast dan noodig is en worden de
bedrijfslasten van de slagers onnoodig opgevoerd.

Er zijn voorts gemeenten, waar keuringen voor zekere ondernemingen tegen ver
laagd tarief worden verricht en waar vleesch van slachtdieren, die in die gemeenten
voor export zijn geslacht tegen veel lager loon dan het loon voor de gemeentelijke
keuringen, in het verkeer wordt gebracht. Komt vleesch, dat tegen dergelijk laag
tarief is gekeurd, in de gemeente zelf in het verkeer, dan ondervinden de slagers

daardoor een moeilijke concurrentie. Deze omstandigheid geeft aanleiding tol een
tweede, gegronde grief, ter wegneming waarvan voor het gestelde geval de hef-
fing van een nader keurloon wordt voorgeschreven, waardoor het vleesch in de ge-
meente uniform belast wordt.

Het nieuwe vierde lid, dat aan artikel 20 wordt toegevoegd, dient om scherp te
doen uitkomen, dat deze dienst niet mag zijn een bron van inkomsten voor de
gemeente.

Naast de keuring is daarin ook opgenomen het slachthuis. Het komt voor, dat
ook slachthuizen belangrijke winsten opleveren. Hiertegen bestaat hetzelfde bezwaar
als tegen de winsten met keurloonen.

In artikel 2 van het wetsontwerp is een wijziging opgenomen van artikel 50 van
de wet, die noodig is door den eersten volzin van het nieuwe derde lid van artikel 20.

Art. 50 van de wet bepaalt o.m., dat de wet niet van toepassing is op vleesch,
dat goedgekeurd is krachtens de wet op de uitvoerkeuring van vleesch 1907, Stbl.
207. Die wet is vervangen door bepalingen van de veewet. Deze absolute uitzonde-
ring is niet vereenigbaar met den eersten volzin van het nieuwe derde lid van artikel
20. Om deze tegenstrijdigheid weg te nemen is wijziging van art. 50 noodig. De
wijziging houdt in vrijstelling voor vleesch, dat, gekeurd volgens de Veewet, bestemd
is voor export. In het tweede lid van het artikel wordt de bevoegdheid gegeven
aan de Kroon, om voor een juiste naleving van dit voorschrift uitvoeringsbepalingen
vast te stellen.

Om het maken van belangrijke winsten tot een einde te brengen, is aan het wets-
ontwerp een overgangsbepaling toegevoegd, die noopt tot herziening van de gemeen-
telijke verordeningen op de heffing van de rechten.

Tot zoover het ontwerp met toelichting. Allereerst vraagt men zich af, waarom
de regeering geen aandacht schenkt aan de vele andere tekortkomingen der vleesch-
keuringswei, als daar zijn herkeuring, het uilponden, keuringsregulatief, om er
maar enkele van te noemen, en welke zoo dringend een herziening behoeven. Het
ingediende wetsontwerp heeft alleen tot doel ;

a) de winsten van de keuringsdiensten en openbare slachthuizen te beperken tot
„zeer matige" ;

2. slachtdieren, gekeurd tegen een extra verlaagd gemeentelijk tarief en bestemd
voor binnenlandsche consumptie,

bij verkoop in dezelfde gemeente, waar de slachting heeft plaats gevonden, te be-
lasten met nog een aanvullend keurloon, waardoor het even hoog belast wordt als
het vleesch van slachtdieren, in de gemeente geslacht tegen het gewone gemeen-
telijk keurloon.

Toch zal men door deze voorgestelde aanvulling van keurloon, zooals het ont-
werp voorstelt, mijns insziens niet voorkomen, dat vooral de groote plaatsen worden
overstroomd met vleesch, afkomstig van kleinere keuringsdiensten. Immers, het
ontwerp spreekt duidelijk van een slachtrecht en een keurloon, en bij invoer van reeds
elders gekeurd vleesch in een andere gemeente zal het bedrag van het reeds betaalde
keurloon niet behoeven te worden aangevuld, daar, volgens het voorgestelde lid 3
van art. 20 alleen bij het in verkeer brengen van het vleesch in de gemeente zelve een
aanvullend keurloon moet worden betaald.

De voor binnenlandschen export werkende groote slachterijen kunnen dus blijven
proliteeren van een laag keurloon. Daarbij komt dan nu nog de kwestie van de split-
sing van het totaal verschuldigde recht op abattoirs in een slachtrecht en een keur-
loon, welke afzonderlijk geregeld worden. Tot dusver werd het ingevoerde vleesch
in een abattoirgemeente belast met een invoerkeurloon, ongeveer gelijk aan het
totale slachtrecht der abattoirgemeente. De in het ontwerp in lid 3 van art. 20 aan-
gekondigde aanvulling van het keurloon en niet van het slachtrecht voor vleesch,
afkomstig van dieren, geslacht tegen een gereduceerd keurloon, indien dit vleesch

in de gemeente van slachting in consumptie komt, doel vermoeden, dal de Kroon
de opvatting zal huldigen, dat het invoerkeurloon niet meer mag bedragen dan het
keurloon in de gemeente van invoer. Is dit werkelijk zoo, dan is de ramp voor de
gemeentelijke slachthuizen niet te overzien. Het aantal slachtingen zal daar dan
sterk afnemen. Een ander gevolg van dit ontwerp zal verder zonder twijfel zijn, dat
geen nieuwe gemeentelijke slachthuizen zullen worden opgericht en dus verbeteringen op
sociaal-hygiënisch gebied achterwege zullen blijven.

De bezwaren, welke men verder nog tegen het ontwerp kan aanvoeren, zijn velerlei.

Allereerst zijn de meeste gemeenten tegenwoordig noodlijdend en zullen deze
binnen afzienbaren tijd de winst van het slachthuisbedrijf moeten misssen. Men mag
tegenover het behalen van winst door de slachthuisbedrijven en keuringsdiensten
staan, zooals men wil, een feit is het. dat thans door dit wetsontwerp de huishouding
van vele gemeenten in de war zal worden gebracht, waarbij nog komt, dat deze
„extra belasting", zooals men de winsten wel eens beschouwd, op zeer gemakkelijke
en weinig kostbare wijze wordt opgebracht.

Volgens de memorie van toelichting wil de regeering tegemoet komen aan recht-
matige grieven van de slagers. H. i. wordt een belangrijk voedingsmiddel zwaarder
belast dan noodig is, en worden de bedrijfslasten van de slagers onnoodig opgevoerd.
Men is er toch zeker wel algemeen over eens, dat de slagers deze kosten geheel over-
brengen op de consument, zonder dat deze het in den prijs van het vleesch bemerkt.
Voor Utrecht zal vermoedelijk de verlaging van het slachtrecht met keurloon nog
geen cent per K.G. vleesch bedragen. Van zelfsprekend zal de consument daarvan
niets merken.

(Op het oogenblik is het rundvleesch belast met 10% accijnshefïïng en 10%
crisisheffing, het varkensvleesch met 6 cent per K.G., terwijl van alle vleesch 4%
omzetbelasting geheven wordt. De verlaging van 1 cent per K.G. valt hierbij dus
wel in het niet).

Zooals ik boven reeds heb medegedeeld, zal, volgens het nieuwe vierde lid van
art. 20, de opbrengst van de keurloonen en van de slachtrechten met een zeer matig
bedrag de kosten van den dienst mogen overschrijden, zal dus de winst van een slacht-
huis in dc toekomst slechts zeer tnalig mogen zijn. Deze uitdrukking „zeer matig" is
al even onbepaald als die van „matig", welke voorkomt in art. 287 van de Gemeente-
wet, en volgens welke men tot dusver alleen een „matige winst" zou mogen hebben.
Echter er komt nog een groot bezwaar.

Naast de inrichtingen, bedoeld in art. 4, lid 3, der Hinderwet, (de eigenlijke slacht-
plaats, darmwasscherij enz.) vindt men op een abattoir nog allerlei andere inrichtingen,
als koelhuis, ijsfabriek, vetsmelterijen, bergplaatsen, weeginrichtingen, zouterijen,
enz., waarvan het gebruik door belanghebbenden niet verplichtend is gesteld, maar,
en daar komt het nu juist op aan, waarvan de exploitatierekeningen niet zijn los te maken
van die van het slachthuis. Het personeel van een abattoir verricht nu zoowel voor de
eigenlijke slachtplaats als voor de bovengenoemde inrichtingen verschillende
werkzaamheden.

Het zal toch zeker niet in de bedoeling liggen van het wetsontwerp, dat ook de
financieele uitkomsten van deze inrichtingen slechts beperkt mogen zijn. Mocht
dit wel het geval blijken, dan zal men mogen verwachten dat de gemeenten de ad-
ministratie van de slachthuizen zullen wijzigen, n.1. zullen splitsen in verschillende
deelen, om althans de financieele strop voor de gemeente zoo klein mogelijk te hou-
den, waarbij men niet moet vergeten, dat de winsten van de slachthuizen in hoofd-
zaak worden verkregen uit de opbrengsten van slachtrechten en keurloonen. De
opbrengsten van de verschillende kleinere bijbedrijven, zooals men ze zou kunnen
noemen, maken toch nog maar een klein deel uit van de geheele exploitatierekening.
Dus een financieele strop wordt het altijd. Uit de opbrengst van slachtrechten en
keurloon mag dus slechts een „zeer matige winst" overblijven, de opbrengsten van
de verschillende, tot facultatief gebruik door de slagers bestemde bijbedrijven of
neveninrichtingen zullen dan nog een, volgens art. 287 van de Gemeentewet, „ma-
tige" winst mogen opbrengen.

Een verder nog nadeelig gevolg van dit ontwerp zal zonder twijfel zijn, dat de
gemeenten in de toekomst slecht noode tot hel oprichten van een koelhuis zullen overgaan. Deze
voor de vleesehhygiëne zoo buitengewoon nuttige inrichtingen leveren n.l. op zich
zelf beschouwd, steeds een verlies in de exploitatie op. Echter overtuigd van het
groote nut van deze inrichtingen, ging men tot dusver toch nog zoo mogelijk tot
oprichting over, omdat er steeds rekening mede gehouden werd, dat deze verliezen
uit de winsten van de slachtrechten waren te bestrijden.

Uit al de opgenoemde bezwaren blijkt m. i. wel, dat op dit oogenblik dit wets-
ontwerp wel buitengewoon ongelegen komt.

Burgemeester en Wethouders van Rheden hebben een afwijzend advies uitgebracht
over het adres van de Rhedensche Slagerspatroonsvereeniging, waarin verzocht
werd de keurloonen te verlagen. De Raad kon zich hiermede vereenigen. De mo-
tieven, welke I!. en W. hebben aangevoerd tegen deze gewenschte verlaging waren
de volgende :

Men was van meening, dat bij verlaging van de slachthuistarieven een deel der
crisislasten van een bepaalde groep belanghebbenden door de gemeente zou worden
overgenomen, zonder dat daarmede een algemeen belang zou worden gediend ;
verder merkte men op, dat de exploitatie van het openbaar slachthuis geen ver-
laging toeliet, dat de tarieven in de gemeente Rheden niet uitgaan boven de ge-
middelde rechten, welke elders worden geheven en dat verlaging van de tarieven
niet tot een verlaging van de vleeschprijzen aanleiding zou geven.

Blijkens een dagbladbcricht hebben de gezamenlijke slagers te Kist in een onder-
houd met den burgemeester verzocht een plaatselijken veearts te belasten met de
leiding van den keuringsdienst. Tot dusver wordt te Eist als proef gekeurd door den
Arnhemschen keuringsdienst. De slagers preferecren echter een eigen Hoofd van
Dienst.

Aangezien van de voorgenomen verplaatsing van de nevenbedrijven van het
Rotterdamsche slachthuis voorloopig wel niets zal komen, stelt de commissie voor
de bedrijven, in overleg met den directeur van het abattoir voor, de verordening
tot aanwijzing van het terrein van het openbaar slachthuis tot het hebben, oprichten
of gebruiken van slachterijen of andere inrichtingen, welke verordening tot i Januari
1935 geldt, opnieuw vast te stellen tot i Januari 1938.

Volgens een mededeeling in de ,,D. S. Z.", overgenomen uit het Elektrotechn.
Zeitschr. 1934. Heft 33, heeft de Minister van Landbouw en Veeteelt in Hongarije
bepaald, dat men in alle slachthuizen van het land de electrische bedwelming zal
moeten invoeren.

Naar het ,,Z. f. KI. u. M." mededeelt, is in Apenracle (Denemarken) de eerste
vleeschextraktfabriek, de „Aabenraa Ködextrakt Co" opgericht, met een voor-
loopige capaciteit van 15.000 K.G. jaarlijks. Het product zal onder de naam ,,Bul-
lox" in den handel worden gebracht. In een dagbladbericht over deze oprichting
werd o.m. vermeld, dat vele moeilijkheden te overwinnen waren geweest, daar men
in geheel Europa geen ervaringen had over het fabriceeren van vleeschextrakt.
Von Ostf.rtag voegt aan dit bericht nog toe, dat het maken van een goed vleesch-
extrakt zeer lastig moet zijn. In een groote Zuid-Amerikaansche vleeschextrakt-
fabriek, welke von Ostertac, had bezocht, werd hem medegedeeld, dat de Argen-
tijnsche Firma aan een Australische Firma een 2 millioen peso\'s had betaald voor
een fabricatiegeheim, welk geheim bij de vervaardiging van vleeschextrakt inder-
daad van groot belang bleek te zijn. de G.

Op 76 jarige leeftijd overleed Cadiot, de bekende professor van de Ecole Vété-
rinaire te Alfort. Hij was van 1888—19\'-\'4 aan die School verbonden ; de laatste
vier jaren als Directeur.

Cadiot doceerde pathologie chirurgicale en pathologie medicale ; hij was een
zeer veelzijdig geleerde. Van zijn werken zijn in Holland bekend : Médecine canine,
Exercices de chirurgie hippique, Précis de chirurgie vétérinaire, Traité de médecine
des animaux domestiques. Vr.

Tot dierenarts bevorderd de Heeren: J. v. d. Veen, Ch. Kariman, J. J. van
Dijk, J. H. Koning, E. de Nooy, J. D. Veri.inde, C. A. Kok.

In 1933 werden afgeleverd 6365 Kg. serum en entstof, voor ongeveer 1.560.000
dieren; 21 liter reincultuur van melkzuurbacteriën, 871 liter praeparaten ter be-
strijding van muizen en ratten, 700 gram pulvis ovarii.

Er werden 35 396 onderzoekingen gedaan en wel : onderzoekingen van cadavers,
organen, pathologische producten : 8445 ; op tuberculose 3378 ; op paratuberculose
750; immuniteit-onderzoekingen 18.924; wateronderzoekingen 41; bijenziekten
821 ; op hondsdolheid 9; bacteriologische onderzoekingen 1760; scheikundige
onderzoekingen 1286.

Abortus (paard en rund) ; colibacillose (veulen, kalf, rund) ; goedaardige droes ;
miltvuur (paard en rund) ; morbus maculosis ; pneumonie (paard) (ovale bacillen
en Streptococcen) ; tetanus (paard en rund) ; houtvuur ; mond- en klauwzeer ;
paracolibacillose (kalf) ; Polyarthritis (kalf) ; pyobacillose (rund) ; septische Pleu-
ropneumonie, (kalf) ; staphylomycose, streptomycose (rund) ; besmettelijke borst-
ziekte (varken) ; bacillaire varkenspest ; virus-varkenspest ; vlekziekte (varken) ;
Klein\'sche ziekte (hoenders) : vogelcholera ; secundaire infectcies bij hondeziekte.

Entstoffen (vaccins) : tegen abortus (paard en rund) ; miltvuur (paard en rund) ;
Polyarthritis (veulen) ; abortus (rund) ; houtvuur (filtraat, poeder en watjes); vlek-
ziekte (varken) ; vogeldiphterie en -pokken ; Klcinsche hoenderziekte.

Autovaccins (voor ongeveer 1200 dieren werden verstrekt o. a. tegen streptomy-
cose, pyobacillose, staphylomycose van uier en uterus (rund), longstreptomycose
bij biggen, mastitis bij varkens.

Diagnostica : Tubercuiine : 48.738 Kg. werd afgegeven (oogtuberculine, tuber-
culine brute en verdunde tubercuiine), voldoende voor ongeveer 230.000 dieren ;
vogeltuberculine 30 c.c. ; paratuberculine 3! c.c. ; malleïne 2.8065 Kg. ; pullorum
antigeen 6354.5 c.c. voldoende voor 125.000 hoenders).

Wateronderzoek in verband met ziektegevallen onder het vee bracht in 3 gevallen
te hoog zoutgehalte aan het licht (diarrhee bij koeien), in één geval werd koper
aangetoond (na besproeiing van boomgaarden) ; in 2 gevallen lood (van looden
buizen). Vr.

zal in September 1935 worden gehouden te Budapest. Voorzitter is Universiteits-
professor Dr. Ludwig Néhan ; voorzitter van de sectie : onderwerpen uit het
grensgebied van de Human- und Veterinär Pathologie : Prof. Dr. Josef Marek

Aan Dr. T. van Heelsbergen is gevraagd een referaat in te leveren over een
onderwerp uit dat grensgebied.

1 Belangrijke onderzoekingen en ziektegevallen zullen volledig worden opgeno-
men in onze referatenrubriek.

Het jaarverslag is te bekomen aan de Algemeene Landsdrukkerij den Haag, voor
de prijs van ƒ 1.—.

Annales de l\'Institut National Zootechnique de Roumanie. Tome III,
1934, bevattende :

Résumé sur l\'activité de l\'Institut national zootechnique durant l\'année 1933.

Recherches sur le croisement de la race mangalitza avec la race large-black, par
Prof. Dr. G. K. Constantinesco.

Recherches sur l\'avitaminose du complexe B chez les poules rhode-island red, pat-
Prof. Dr. G. Nichita, Dr. N. Tuschak et Dr. Ch. Calcef.

Recherches sur l\'avitaminose du complexe B chez les poules leghorn blanches,
par Prof. Dr. G. Nichita et Dr. G. Iftimesco. ,

Beitràge zum ethno-histologischen Studium der haut bei Merino-Rambouillet,
Tzigaia und Merino c x Tzigaia ¥ (Fj), von Dr. N. I. Teodoreanu.

Recherches sur la viande de mangalitza comparée à celle des races York, Lincoln
et leurs métis, par Dr. A. Mauch et M-lle J. Marinesco.

Étude sur le bouclage et la composition des boucles des agneaux de race tzourcana
grise de Roumanie, par Dr. Th. Nicov.

Contribution au traitement de la strongylose pulmonaire ovine, par Dr. L. Du-
mitru.

Détermination de la matière grasse et de la matière seche des fromages pétris
indigenes du marché de Bucarest, par Dr. I. BXiesus.

Recherches comparatives sur différentes méthodes de conservation des oeufs, par
Dr. Nina Mihailesco.

Détermination de l\'âge et de la croissance des acipenséridés, par Dr. Th. Negulesco

(De cijfers tussen haakjes duiden het aantal vroeger vastgestelde gevallen aan
die i Nov. niet waren genezen).

Mond- en klauwzeer : bij 1173 (2250) eigenaars, waarvan in Groningen bij 256
(186) ; Friesland bij 628 (1919) ; Drente bij 147 (65) ; Overijsel bij 33 (9) ; Gel-
derland bij 16 (26) ; Utrecht bij 10 (7) ; Noordholland bij 35 (22) ; Zuidholland
bij 20 (10) ; Zeeland bij 9 (4) ; Noordbrabant bij 18 (2) ; Limburg bij 3 eigenaars.

Scabiës (sarcoptes en deriiiatocoptes) bij paard en schaap : 137 gevallen bij 10 eigenaars
(193 bij 24 cig.), waarvan in Groningen (11, waarbij 9 paarden, bij 2 cig.); Friesland
16 bij i eig. (20 bij 2 eig.) ; Gelderland 4 bij 4 eig. (150 bij 16 eig.) ; Utrecht 38
bij 2 cig. (12 bij 2 eig.) ;Noordh lland 60 bij 1 eig. ; Zuidholland 19 bij 2 eig.

Rotkreupel bij schapen : 87 gevallen bij 7 eig. (874 bij 50 eig.) waarvan in Friesland
40 bij i eig. (324 bij 17 eig.) ; Drenthe (114 bij 12 cig.) ; Gelderland 1 (17 bij 1
eig.) ; Utrecht 41 bij 4 eig. (75 bij 6 eig.) ; Noordholland 5 bij 1 eig. (114 bij 5 eig.) ;
Zuidholland (230 bij 9 eig.).

Anthrax : 24 gevallen bij 19 eig. (1), waarvan in Friesland 2 bij 2 eig. ; Overijsel
4 bij 3 eig. ; Gelderland 7 waarbij 2 paarden, bij 3 eig. (1 paard) ; Noordholland
1; Zuidholland 3 bij 3 eig.; Noordbrabant 4 bij 4 eig. ; Limburg 3, waarbij 1 paard,
bij 3 eigenaars.

Wilhelmus Johannus Paimans werd den i8den November 1864 te
Wagenberg, gemeente Terheyden (N.-Br.) geboren.

Nadat hij de lagere school in zijn geboorteplaats bezocht had, werd
hij in 1878 toegelaten tot de eerste klasse der hoogere burgerschool
te Rolduc. Hier volgde hij het middelbaar onderwijs vier jaren en
legde in 1882 met succes het toelatingsexamen af voor de toenmalige
Rijks Veeartsenijschool te Utrecht.

Paimans had vele vrienden onder zijn mede-studenten, was bij hen
zeer gezien, niet alleen omdat men zijn hartelijken kameraadschappe-
lijken omgang op hoogen prijs stelde, maar ook omdat zij in moeilijke
oogenblikken huns levens steeds op den steun en voorlichting van den
zoo kalmen en bedaarden jongeman konden rekenen.

Vier jaren later, den 22sten Juli 1886, werd hem het veeartsdiploma
cuni laude uitgereikt. Toen in hetzelfde jaar de veearts Mingels te
Oss overleed, werd hij met ingang van 1 October 1886 bij besluit van
Gedeputeerde Staten van Noord-Brabant en den Gemeenteraad van
Oss benoemd tot provinciaal en gemeente-veearts ter standplaats Oss,
waar hij 22 jaar zou blijven. Binnen enkele jaren kon Paimans zich in
het bezit van een zeer uitgebreide praktijk verheugen en vooral in
Oostelijk Noord-Brabant was de naam Paimans wijd en zijd bekend.

De uitstekende reputatie, die hij als practiseerend veearts genoot,
zal er zeker niet vreemd aan geweest zijn, dat bij de samenstelling van
het in 1888 vastgestelde reglement op de paardenfokkerij in Noord-
Brabant meermalen het advies van Paimans werd ingewonnen.

Hij werd door Gedeputeerde Staten van dit gewest benoemd tot
permanent lid der keuringscommissie voor het district Eindhoven.

Bij Koninklijk besluit van 1905 werd hij benoemd tot plaatsver-
vangend lid der algemeene keuringscommissie voor de paardenfokkerij
in Noord-Brabant.

Niet alleen op dit gebied, maar ook op dat der rundveeteelt wilde
men gaarne profijt trekken van zijn groote kennis en ervaring. In 1899
werd hij door den Minister van Landbouw toegevoegd aan de com-
missie voor de premiekeuringen in de zes z.g. kleidistricten van Noord-
Brabant.

Paimans heeft er veel toe medegewerkt om door het geven van cur-
sussen en het houden van lezingen op verschillend gebied de kennis
en de ontwikkeling zijner veehouders te vergrooten.

Verschillende publicaties op wetenschappelijk gebied zijn gedurende
zijn verblijf in Oss van zijn hand verschenen. Naast een drukke prakti jk
vond Paimans nog steeds tijd nieuwe operaties en nieuwe instrumenten
te beproeven, waar mogelijk deze te verbeteren. Verschillende mede-
deelingen van zijn hand zijn verschenen betreffende de praeventieve
enting tegen gangrena emphysematosa. Mede aan zijn initiatief is het
LXII 4

te danken dat het verrichten van een embryotomie door gebruik te
maken van de kettingzaag van Persson zooveel werd vereenvoudigd
en deze operatiemethode zoo spoedig gemeen goed der Nederlandsche
veeartsen werd.

Bij zijn uitgebreide en vermoeiende praktijkwerkzaamheden was
Paimans ook nog in staat op ander gebied veel nuttig en verdienstelijk
werk te verrichten.

Gedurende vele jaren is hij secretaris en later voorzitter geweest
eerst van de afdeeling Noord-Brabant—Limburg, daarna van cle af-
decling Noord-Brabant van de Maatschappij voor Diergeneeskunde;
zoo sterk was de band geworden, dat ook na zijn vertrek uit Oss op
dringend verzoek het voorzitterschap nog jaren in zijn handen bleef.

De vergaderingen wist hij steeds met tact te leiden, terwijl zijn hel-
der oordeel vaak een groot gewicht in de schaal wierp bij het nemen
van besluiten bij moeilijke en ingewikkelde vraagstukken.

Hij was in Oss lid van de plaatselijke Gezondheidscommissie, voor-
zitter der vereeniging Geloof en Wetenschap, voorzitter van het plaat-
selijk comité voor Sociale Actie, lid van het bestuur van het Diocesaan
Comité daarvoor.

Bij Koninklijk besluit van 28 Augustus 1908 werd hij benoemd tot
leeraar aan \'s Rijksveeartsenijschool te Utrecht.

Niet alleen Oss en zijn directe omgeving, maar geheel landbouwend
Noord-Brabant betreurden het vertrek van den veelzijdig ontwikkel-
den, hoogstbekwamen en werkzamen veearts; een man van beteeken is,
een vooraanstaand persoon vertrok uit hun midden.

Bij zijn benoeming werd hij belast met het onderwijs in verloskunde,
specieele pathologie en propacdeutische kliniek, terwijl de ambulatoire
en stationnaire interne kliniek onder zijn leiding stonden.

Deze combinatie van vakken was voor één persoon veel te zwaar,
zoodat na enkele jaren hierin verandering moest worden gebracht.
Voorlaan zou hij onderwijs geven in verloskunde en geschiedenis der
veeartsenijkunde; de leiding van de verloskundige en ambulatoire
kliniek bleef in zijn handen.

In 1915 promoveerde Paimans te Bern op het proefschrift „Das
Geschlossenbleiben der Cervix uteri beim herannahenden Partus des
Rindes".

In de daarop volgende jaren zijn publicaties van onderzoekingen
over verschillende onderwerpen, de verloskunde der groote huisdierer.
betreffende, van zijn hand verschenen ; de meeste waren niet alleen
van wetenschappelijke waarde, maar hadden bovendien groot belang
voor den veearts-practicus. Zoo besprak hij in een uitvoerig geschrift
de afwijkingen in de ligging van den uterus bij groote huisdieren op
het laatst van de graviditeit en bij den partus.

Enkele jaren later deed hij een belangwekkende medcdeeling in het
Tijdschrift voor Diergeneeskunde over „De behandeling van de hydral-
lantois bij het rund".

Uit al deze geschriften spreken Paimans\' groote kennis, uitgebreide
klinische ervaring, belezenheid en kritische geest.

Ook bij zijn onderwijs herkende men deze eigenschappen. Zijn col-
leges waren helder en beknopt, en langen tijd, nadat men de college-
banken had verlaten, vormde het door hem gegeven dictaat een hoogst
betrouwbare vraagbaak.

In alle opzichten is het steeds zijn streven geweest het onderwijs te
richten op de praktijk, die den student later wachtte, en ik meen dat
hij voor zijn vak ten volle is geslaagd.

Hij heeft nog een begin gemaakt met het schrijven van een boek
over verloskunde. Het is te betreuren, dat zijn gezondheid niet toege-
laten heeft het te voleindigen. Niemand beter dan Paimans had zulk
een werk kunnen schrijven, het zou zeker in de veterinaire literatuur
een vooraanstaande plaats hebben ingenomen.

Naast zijn vele zorgen voor het onderwijs, vond hij nog den tijd om
van 1912—1915 zitting te nemen als penningmeester in het hoofd-
bestuur van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Gedurende den cursus 1920—1921 was hij Rector Magnificus van
de inmiddels tot stand gekomen Veeartsenijkundige Hoogeschool.
In dit jaar heeft hij bovendien een zeer werkzaam aandeel gehad in
de voorbereidingen voor de viering van het eeuwfeest van het vee-
artsenijkundig onderwijs hier te lande. Het eerste hoofdstuk in het
bij deze gelegenheid geschreven gedenkboek ,,de Veeartsenijkunde in
Nederland vóór de stichting der veeartsenijschool te Utrecht" was af-
komstig van de wel versneden pen van Paimans.

Paimans was wars van uiterlijk vertoon ; in alles was hij steeds be-
scheiden, wij mogen gerust zeggen, vaak veel te bescheiden.

Een lijden, dat zijn gezondheid reeds jaren ondermijnde, noodzaakte
den overleden Hoogleeraar in den zomer van 1928 eervol ontslag aan te
vragen, hetgeen hem bij Koninklijk besluit van 24 Juli 1928 werd verleend.

Langzaam maar gestadig ging zijn gezondheid achteruit; met moed
heeft hij zijn lijden gedragen, geen klacht kwam ooit over zijn lippen ;
in den namiddag van den 5den Januari, enkele weken na zijn 70stcn
verjaardag, die hij onder groote belangstelling had gevierd, sloot hij
voor goed de oogen.

Bij allen die Paimans gekend hebben, zal hij in de herinnering
blijven voortleven, als de ervaren obstetricus, de uitstekende klinicus,
de toegewijde leermeester, de humane chef, de vriendelijke collega en
de rechtschapen mensch.

Het zi j mij vergund op deze plaats mijn leermeester en voorganger,
onder wien ik het voorrecht had, gedurende acht jaren te mogen werken
en aan wien ik in velerlei opzicht zoo veel verschuldigd ben, met groote
dankbaarheid te gedenken.

Moge de overtuiging, dat in den overledene is heengegaan een goed
mensch, velen ten zegen, Mevrouw Paimans en haar kinderen eenige
troost bij dit verscheiden geven.

De nieren zijn groot, bont en gezwollen met infarcten. Deze kunnen
op den duur worden georganiseerd en vervangen door bindweefsel.
Dit proces kan over een meer of minder groot aantal renculi zich uit-
breiden en tot verhardingen en intrekkingen van de bast of ook beider-
zijds tot diffuse vergrooting van de nieren leiden. Wanneer de bind-
weefselvorming de overhand krijgt kunnen de nieren verharden en
kleiner worden (secundaire schrompelnier). Ook kalkafzettingen kun-
nen bij chronische haardnephritis optreden.

Deze chronische nephritis kan zijn overgebleven, terwijl de oor-
spronkelijke etteringsprocessen reeds lang kunnen zijn genezen. Zij
verraadt zich dan soms alleen door albuminurie, die wel eens zeer
gering kan zijn. Zelfs kan elk symptoom, ook de albuminurie op den
duur verdwijnen. Rectaal voelt men soms aan de linker nier enkele
groote renculi, hobbelige verhardingen en intrekkingen van de bast-
substantie. Bij diffuse vergrooting of verkleining van de linker nier
kan men rectaal deze nephritis niet onderscheiden van de chronische
glomeruli nephritis (n. fibro cystica), respectievelijk van de genuine
schrompelnier.

Ook het overige ziektebeeld kan daarop gaan gelijken (heldere urine,
laag S.G., weinig eiwit, verhoogd ureumgehalte van het blocdserum).

De prognose is niet gunstig. Toch komt het voor, dat men post
mortem als toevallige bevinding deze chronische nephritis in meerdere
renculi ontdekt, zonder dat de urine afwijkingen vertoonde. Een diffuus
verbreide beiderzijdsche nephritis van dezen aard kan echter ook tot
uraemie met name tot snel uitputtende diarrhee leiden.

2. Chronische glomeruli nephritis bij het rund. (Nephritis
fibro cystica. Groote bonte nieren).

Het schijnt, dat vooral bacterietoxinen tot deze ontsteking leiden,
door chronische prikkeling der glomeruli. Veelal toch vindt men

tegelijkertijd etteringsprocessen in andere organen, zooals thrombosen
van de vena cava, bronchopneumonie, pyogene mastitits, chronische
peritonitis en tuberculeuse longcavernen. Dezelfde processen dus die
in andere gevallen tot embolische nephritis en tot pyelonephritis en
ook tot genuine schrompelnier kunnen aanleiding geven.

Bij embolische nephritis en soms ook bij pyelonephritis zijn circu-
leerende bacteriën oorzaak der ontsteking. Bij deze chronische glome-
ruli nephritis en bij chronische primaire schrompelnier circuleeren
de bacterietoxinen.

Ook bij chronische schurft en chronische enteritis heb ik dezen nephri-
tis vorm wel waargenomen.

Beide nieren zijn meestal te groot, soms zeer groot, zwaar en iets
verhard. Ze kunnen een gewicht verkrijgen van 2—3 kilo ieder. Als
hoogste gewicht vond ik 3250 gr. van beide nieren. Ik heb echter ook
wel een chronische glomeruli nephritis gevonden bij nieren die slechts
500 en 600 gram wogen, maar overigens macroscopisch en microsco-
pisch het beeld van de zgn. groote bonte nieren vertoonden ; de eene
nier is dikwijls grooter dan de andere.

De kleur is vooral bij sterk chronische gevallen geel of grijsgeel en
veelal gespikkeld en gestreept. De kleur is bij verblijf in de weide, vooral
in het voorjaar soms intens geel door luteïne. De oppervlakte is meer
of minder gegranuleerd, kleine cysten zijn aan de oppervlakte te zien.

Op doorsnede blijken de nieren oedemateus met kleine cysten door-
zet en bindweefselrijk („fibro-cystica").

Microscopisch blijken de glomeruli vergroot, gezwollen, onregel-
matig van vorm, celrijk, geïnfiltreerd met onregelmatig verdeelde
celgroepen en soms geheel of gedeeltelijk vergroeid met de Bowmansche
kapsel. Op den duur worden vele glomeruli met de kapsels tot hyaline
kogels vervormd („glomeruli nephritis").

De Bowmansche kapsels zijn verdikt, in de omgeving daarvan klein-
cellige infiltratie. Het interstitium vertoont onregelmatig verspreide
ontstekingsvcrschijnselen (celinfiltratie, bindweefselwoekering).

De tubuli zijn vooral daar waar zich veel bindweefsel heeft gevormd
plaatselijk tot kleine cysten met vlak epitheel verwijd en bevatten eiwit.

Het komt voor, dat de nieren niet te groot zijn noch te hard schijnen,
en eerst het microscopisch onderzoek de nephritis fibrocystica kan doen
onderkennen. Trouwens in het algemeen, zonder microscopisch onder-
zoek is het pathologisch-anatomisch onderzoek der nieren niet af.

De koeien toonen voorloopig weinig of zelfs geen ziekteverschijnselen,
eventueel slechts een geringe albuminurie.

nu en dan diarrhee of stinkende ontlasting en eten niet best. De tem-
peratuur en de ademhaling zijn normaal. De hartslag meestal ook,
kan echter iets te langzaam zijn. De pols is veelal hard. Sommige
dieren drinken veel en hebben polyurie, andere niet. De urine is helder,
veelal zuur of amphotair, soms alkalisch. Het S.G. is meestal te laag
(b.v. ioio—1015), soms normaal (b.v. 1035) ; dit laatste bij meer acute
gevallen. Zij bevat eiwit, maar meestal niet veel, soms slechts een
spoortje ; nierepitheliën (niet steeds), en enkele leucocyten, soms
cylinders en enkele roode bloedlichaampjes. Het sediment is gering.

Het concentratievermogen van de nieren is soms sterk verminderd,
soms niet. Polyurie bestaat daardoor soms wel, soms niet. Het ureum-
gehalte van het bloedserum is in echt chronische gevallen vermeerderd,
soms zeer sterk (tot 5000 mgr. per L.). In meer acute gevallen kan het
ureumgehalte normaal zijn.

De ziekte verloopt koortsloos. De pols is niet frequent, ze voelt hard
aan. Secundair ontstaat soms harthypertrophie, hartdegeneratie en
-dilatatie en geringe oedemen, welke eventueel eerst na slachting wor-
den ontdekt. Het hart kan echter ook volkomen normaal zijn en oede-
men ontbreken dan meestal. De oedemen zijn vooral afhankelijk van
de functie van het hart. De huid is soms hard en droog.

Op den duur treden meestal vrij plotseling de verschijnselen van
uraemischc darmontsteking op met meer of minder hevig stinkende
diarrhee, waardoor de dieren soms in enkele weken tot geraamten
kunnen vermageren.

Een goed systematisch onderzoek doet gemakkelijk de ziekte ont-
dekken. Het rectaal onderzoek (hetwelk bij een ziek rund nooit mag
worden nagelaten) brengt dikwijls alleen reeds de diagnose.

In geval van twijfel of de linker nier vergroot is of niet, kan het
urine-onderzoek het laatste woord spreken.

Differentieel-diagnostisch komen alleen de andere nierontstekingen,
welke ook tot vergrooting van de linker nier kunnen leiden, n.1. de
nephritis embolica en de pyelonephritis, in aanmerking. Het komt
voor, zij het zeer zelden, dat op den zeer langen duur de nieren hoe
langer hoe kleiner worden en het proces eindigt met het klinisch en
pathologisch-anatomisch beeld van schrompelniercn.

Het proces schrijdt langzaam voort en langen tijd kan het eenige
symptoom zijn een geringe vermagering. Dikwijls wordt de veearts
eerst geraadpleegd als de uraemische diarrhee optreedt.

De echte, primaire, bilaterale schrompelnieren komen ook bij de
groote huisdieren voor ; bij het rund echter veel minder veelvuldig
dan de chronische embolische nephritis, de nephritis fibrocystica of
de chronische pyelonephritis. Rij 125 door mij klinisch onderzochte
koeien met chronische nephritis, waarbij sectie werd verricht, bleek
3 % te lijden aan genuine induratieve nephritis, 10 % aan chronische
glomeruli-nephritis, 27 % aan chronische embolische, nephritis en 60 %
aan pyelonephritis.

Vele schrompelnieren bij het rund zijn zgn. secundair en moet men
terugbrengen tot een uitgebreide embolische metastatische nephritis
of ook tot een diffuse glomeruli-nephritis.

Wanneer de schrompelnier primair is opgetreden en beiderzijds in
even sterke mate aanwezig is (genuine schrompelnier) moet men ook
hierbij aannemen, dat een toxische stof langen tijd heeft gecirculeerd,
die tot een chronische nierprikkeling heeft geleid. Deze toxische
stoffen schijnen te ontstaan bij exanthernen, chronische digestiestoornis-
sen en chronische bacterieele processen.

Beide nieren zijn klein, hard en als geschrompeld ; de ééne nier
kan iets grooter zijn dan de andere; op doorsnede veel bindweefsel in
de bast.

Het proces is primair een interstitieel lijden. Het begint met haard-
vormig verspreide ontsteking (cellige infiltratie en oedeem) rondom de
kleine vaten, vooral in de bastsubstantie, met opvolgende bindweefsel-
nieuwvorming en bindweefselretractie. Daardoor ontstaat druk op de
tubuli met atrophie en cvstenvorming. De Bowmansche kapsel raakt
verdikt, de glomeruli atrophieeren op den duur. De nieren worden
bleek met vele intrekkingen van de bast („schrompelnier").

Het komt voor, dat men in meer of minder sterke mate rondom de
glomeruli en de tubuli bindweefselafzettingen vindt zonder eenige
zweem van ontsteking. Er schijnen dus hierbij stoffen te circuleeren, die
heel speciaal prikkelen tot bindweefsclnieuwvorming.

Er komen grensgevallen voor waarbij de nieren hard zijn maar van
normale grootte en waarbij macroscopisch de sterkere cystevorming is
opgetreden van de nephritis fibrocystica en klinisch toch het beeld
bestaat van schrompelnier. Dit geeft mij aanleiding te veronderstellen,
clat beide processen op dezelfde oorzaken kunnen berusten, trouwens
pathologisch-anatomisch hebben beide afwijkingen veel overeenkomst.

De dieren komen in den regel eerst ter onderzoek als het proces
reeds ver is voortgeschreden. Dan zijn de symptomen in hoofdzaak
dezelfde als die welke men bij de diffuse, chronische glomeruli-nephritis

vindt. Bij rectaal onderzoek vindt men echter in de plaats van een
groote, een kleine, harde linker nier ; soms is de nierverkleining niet
duidelijk.

De urine is helder en heeft meestal een lager S.G. (1003—1010 b.v. -
dan bij de glomeruli-nephritis en bevat in den regel slechts een spoor
eiwit en zeer weinig urine-elementen. De reactie is meestal zuur.

Het concentratievermogen van de nieren is sterk gedaald. Het komt
voor, dat na 24 uur dorsten het S.G. niet is verhoogd, b.v. 1008 is ge-
bleven. De kleurstofuitscheiding is sterk vertraagd ; het komt voor
dat uur na de injectie van 3 % indigocarmijn nog geen kleurstof
in de urine is verschenen.

De algemeene verschijnselen zijn : slecht eten (eerst op den duu"),
vermagering, harde huid, soms recidiveerende diarrhee en stinkende
mest. Temperatuur en ademhaling zijn normaal. De pols is soms zeer
duidelijk hard.

Harthypertrophie en -dilatatie zijn niet zeldzaam. Het ureumgehalte
van het bloedserum kan ook hierbij in het laatste stadium zeer sterk
zijn verhoogd (b.v. tot 300 mgr. per L.).

Al deze algemeene verschijnselen kunnen echter zeer lang op zich laten
wachten. Op den duur ook hierbij de praemortale uraemische ver-
schijnselen : stinkende diarrhee, sopor en sterke stijging van het ureum-
gehalte van het bloedserum.

Bij sterk ontwikkelde schrompelnieren is de linker nier bij het rund
bij rectaal onderzoek duidelijk verkleind en verhard.

Echter kan men zich daarmee wel vergissen ; bij zeer magere runderen
krijgt men wel ten onrechte den indruk dat de linker nier te klein en
te hard is. Bovendien is de verkleining niet steeds duidelijk ontwikkeld.

De verschrompeling, verharding en verkleining van de nieren, hetzij
dit optreedt over de geheele nier of slechts meer plaatselijk is, kan zijn
voorafgegaan door een ander primair nierlijden n.1. pyelonephritis,
embolische nephritis, niersteenen of uretersteenen met afsluiting van
den ureter door cicatrisatie.

Deze secundaire schrompelnieren komen meestal slechts éénzijdig
voor ; soms is het proces op enkele renculi gelocaliseerd. („haard-
nephritis").

Het komt voor, dat men bij rectaal onderzoek toevallig de linker
nier verschrompeld en verhard vindt, zonder dat overigens het dier
eenig ziekteverschijnsel van de zijde van de nieren vertoonde n.1. wan-
neer de rechter nier intact is gebleven en de functie van de linker nier
heeft overgenomen. Het komt ook voor, dat men te eeniger tijd pyelone-
phritis of embolische nephritis heeft geconstateerd en toevalligerwijze

later, eventueel post mortem, de linker nier verkleind en verhard wordt
gevonden.

De urine kan misschien nog een spoor eiwit bevatten, echter meestal
vindt men bij éénzijdige schrompelnier geen afwijkingen van de urine.

Wanneer bij een koe niets anders van de zijde van het urine-apparaat
wordt gevonden dan een verkleinde, harde verschrompelde linker nier,
mag men denken aan een éénzijdig nierlijden met compensatorische
hypertrophie van de rechter nier.

Tuberculose van de nier komt bij het rund secundair voor door ver-
plaatsing langs de bloedbaan vanuit een ander orgaan (haematogeen,
metatatisch).

Bij miliair-tuberculose van de nieren vindt men soms klinisch bij urine-
onderzoek heel weinig afwijkingen b.v. alleen een spoortje eiwit nu
en dan, zonder nierepitheel of cylinders, maar ook wel eiwit plus cy-
linders, leucocythen en epitheel. Dit hangt van de uitgebreidheid der
nierinfectie af. De urine is daarbij veelal zuur.

De diagnose is klinisch slechts te maken wanneer men de zuurvaste
tuberkelbacillen in de urine vindt.

Het kan zijn nut hebben ook de urine (katheter-urine) daarop te
onderzoeken als men vermoedt, dat in de andere organen tuberculose
aanwezig is. Echter bij miliair-tuberculose van de nieren vindt men
niet steeds in een bacterie-pracparaat de tuberkelbacillen.

De tumorachtige tuberculeuse woekeringen die in de nieren voor-
komen bij runderen, geven eventueel aanleiding tot sterke knobbelige
vergrooting van de linker nier, welke vergrooting dan rectaal is te voelen.

Differentieel-diagnostisch denke men aan de mogelijkheid clat de
tumorvorming van andere origine kan zijn (eventueel lymphadenomen);
ook hierbij geeft het vinden van tuberkelbacillen den doorslag.

KORT OVERZICHT VAN RECENTE ONDERZOEKINGS-
RESULTATEN BETREFFENDE ANAEMIE-VRAAG-
STUKKEN

In het kort moge hier worden medegedeeld hoe op dit oogenblik
de stand van zaken is wat betreft eenige vraagstukken aangaande ver-
schillende anaemiën¹).

Het veelvuldig voorkomen van anaemie bij onze huisdieren, ook
in andere streken der aarde dan Nieuw-Zeeland (bush-sickness en
marasmus) en Schotland (pine), waar tekorten aan bepaalde elementen
in den bodem en dien tengevolge in het voeder schijnen voor te komen,
moge als een voldoend motief daartoe gelden.

Niet alle anaemieën houden rechtstreeks of uitsluitend verband met
de voeding. Herinnerd zij o.a. aan die na bloedingen — ook na die
in het maagdarmkanaal (event. door parasieten veroorzaakt) en aan
pernicieuse anaemie. Andere anaemieën, zooals die na hongertoestanden
en onvoldoende voeding of bij toestanden van het darmkanaal, die
onvoldoende resorptie ten gevolge hebben, staan in meer direct verband
met de voeding.

Bij zoogende biggen komt een vorm van anaemie veelvuldig voor,
die wellicht haar ontstaan vindt in de zoogenaamde physiologische
anaemie, welke bij jonge kinderen veel bestudeerd is en ook daar
somtijds pathologisch wordt. Deze vorm van anaemie zou veroorzaakt
worden doordat er in de eerste levensweken (bij biggen tot ongeveer
den tienden dag) een hooge erythrocyt-destructie (er komt bilirubinac-
mie bij voor) en een verminderde activiteit van het beenmerg zou zijn.
Wordt gezorgd, dat het kind voldoende ijzer opneemt, dan herstelt
zich het Hb-gehalte van het bloed in de volgende maanden. Jonge
biggen zijn ook voor ijzer- plus koper-toediening dankbaar.

De physiologische anaemie der kinderen en biggen schijnt ook bij
sommige andere dieren, o.a. lammeren, voor te komen en ook daar
pathologisch te kunnen worden. Bij kalveren is de anaemie bij vetmesten
met melk, die als een voedingsanaemie beschouwd mag worden, bekend.

Whipple had gevonden, dat lever bij secundaire, hvpochrome,
anaemie van honden — veroorzaakt door herhaalde bloedonttrekking
— een gunstige werking uitoefent. Aan de daarop gebaseerde onder-
zoekingen van Minot en Murphy is de levertherapie van de pernicieuse
anaemie van den mensch te danken. ²)

1 Het opstellen van het referaat uit de publicaties over enzootisch marasmus
op verzoek der redactie, was voor mij de directe aanleiding dit kort overzicht samen
te stellen.

2 Gansslen (Klin. Woch. 1930, 2099) maakte een injicieerbaar leverpraeparaat,
dat verbeterd werd door de I. G. Farben. Ind. (campolon) en door Organon-
(pernaemoo). Zij worden intramusculair aangewend.

Het bleek, dat leverpraeparaten hetzij oraal of intramusculair aan-
gewend, een zeer sterke verhooging van het aantal reticulocyten (een
reticylocytencrisis) teweegbrengen (mits het beenmerg tot een her-
nieuwde functie in staat is).

Daarna zijn vooral door de onderzoekingen van Casti.e *), die
daarbij uitging van het feit, dat bij pernicieuse anaemie nagenoeg altijd
achylia gastrica ofwel achloorhydrie voorkomt, geheel nieuwe inzichten
en geneeswijzen verkregen.

Bij zijn eerste proeven werd eiwit eerst eenigen tijd in de maag van
normale personen aan vertering onderworpen en daarna uitgebraakt
om dan bij een lijder aan pernicieuse anaemie door middel van een
sonde in de maag te worden gebracht (nadat het vooraf enkele bewer-
kingen had ondergaan). Het effect was als dat van een vrij normale
levertherapie.

De opvatting ontstond nu, dat de normale maag een stof afscheidt
— „intrinsic factor" —- die op een „extrinsic factor", bijv. vleesch
(eiwit) werkende, het haematopoietische principe doet ontstaan. Dit
zou in de lever worden opgehoopt en aan de leverpraeparaten hun
geneeskrachtige werking verleenen. Intusschen schijnt de maagstof
wel, de leverstof echter geen enzym karakter te bezitten. Hierover be-
staat echter eenige tegenspraak.

Volgens Castle c.s. is de „intrinsic" factor geen pepsine en geen
chymosine en wordt hij bij verhitting gedurende ^ uur bij 70—8o° C.
onwerkzaam.

Ook Foots concludeert dat de „intrinsic" factor een enzym en geen
hormoon is¹).

Praeparaten uit den maagwand of uit maagsap van dieren, speciaal
van het varken, hebben sedert de onderzoekingen van Castle de uit
de lever bereide vrij algemeen vervangen. Deze praeparaten geven
evenals die uit lever een krachtige reticulocytencrisis.

Verschillende onderzoekers hebben de uitkomsten van Castle be-
vestigd. Reimann en Weil ²) deden dit door middel eener gewijzigde
techniek. Zij digereerden maagsap (20 c.c.) van niet aan pernicieuse
anaemie lijdende personen in een broedstoof met versche lever (van
kalf of rund) (20 gr.) en vonden, dat daardoor de activiteit van de
lever sterk toeneemt — circa 20 maal zoo sterk wordt.

Het bleek bij 8 lijders aan pern. anaemie, dat maagsap dezer patiënten
deze activeerende werking miste. Zoowel gedurende remissie als wan-
neer de symptomen het ergst waren. Bij deze proeven werden dc prae-
paraten in den regel toegediend aan andere lijders dan die, welke het
maagsap produceerden.

Bij aplastische anaemieën (aleukien)—die wat E. en Hb-getallen
betreft en ook wat aangaat de kleurindex (i of hooger) met pern.
anaemie veel overeenkomst vertoonen, die echter geen verhoogde
haemolyse of bilirubinanaemie en evenmin achylia vertoonen en waarbij
levertherapie niet helpt — bleek de activeerende werking in 2 van de
drie gevallen wel aanwezig te zijn.

Aan Wilkinson en Klein ¹) is het, door toepassing van zeer hoogen
druk en na mengen met zand, gelukt uit versche varkensmagen een
tegen pern. anaemie werkzaam praeparaat te maken. Zij veronder-
stellen, dat het principe een intracellulair enzym is. Door alkohol werd
de actieve stof gepraecipiteerd. Zij werd dan als poeder verkregen.

Hun vermoeden is dat dit enzym, werkend op de eiwitstoffen van
een normaal diëet, het in de lever opgehoopte bloedvormend principe
zou doen ontstaan.

Er zijn ongetwijfeld nog verschillende vragen met betrekking tot
den „intrinsic" factor onopgelost.

O.a. of de vorming of afscheiding er van samenhangt met de aan-
wezigheid van pepsine en van vrij zoutzuur.

Meulengracht leidt uit zijn onderzoekingen af, dat de afscheiding
van den ,,intrinsic" factor in de maag van het varken plaatselijk ge-
scheiden is van die van pepsine en lebferment ²).

Ook anderen vonden dat de anti-anaemische functie van het maag-
slijmvlies onafhankelijk is van zijn peptische werking. Desniettemin
is het, dunkt mij, denkbaar, dat bij vergaande beschadiging van het
slijmvlies beide functies gestoord zijn. Perorale leveraanwending is
veel minder werkzaam dan parenterale o.a. volgens Reimann c.s. ³),
die de verhouding der activiteit in beide gevallen vonden te zijn 1 tot
3° a 50.

Morris c.s. ⁴) verkregen door sterk concentreeren (in vacuo) van
maagsap (varken, hond, rund ⁵) en mensch) — bijv. 3 L. tot 5 c.c.
geconcentreerd ■—- een praeparaat, dat intramusculair ingespoten, zeer
krachtig werkte. Behalve sterke toename der reticulocyten was er stij-
ging, tot normale waarden, van de leucocyten en bloedplaatjes.
Het effect van een enkele injectie duurde bij lijders aan pernicieuse anae-
mie soms een maand ; welke werkingsduur zij meenen dat tot 2 maan-
den en langer vergroot zal kunnen worden. Daar hun praeparaat ther-
mostabiel en dialyseerbaar is en bovendien niet ontleed wordt door
chemicaliën, welke in het algemeen enzymen onwerkzaam maken,

4 Brit. Med. Journ. van 10 Dec. 1932. p. 1050. J. Amer. Med. Assoc. 100. 171
(\'933)-

5 In de publ. wordt vermeld, dat de proeven met rundermaagsap niet afgeloopen
zijn.

Onverklaard is voorloopig, dat de eigenschappen van dit praeparaat
van Morris c.s. zoozeer verschillen van hetgeen anderen — zie het
hierboven medegedeelde — omtrent den ,,intrinsic"-factor vonden ;
wel is de leverstof weinig gevoelig voor temperatuurverhoogingen, zeker
minder dan enzymen.

Reimann en Fritsch zijn omtrent het verband tusschen het maag-
principe en het leverprincipe tot de volgende conclusies gekomen ¹) :

De werkzaamheid der lever steeg door maagsapvertering tot circa
het 30-voudige. Zij nemen aan, dat het principe in onwerkzamen vorm
in de lever is vastgelegd, doch inden actieven vorm geresorbeerd wordt.
Uit het voedsel zou de inactieve vorm, dien zij „haemogeen" noemen,
(in analogie met glycogeen) worden opgenomen en in de normale
maag in den actieven worden omgezet. Wat zij aantoonden was alleen
de sterk verhoogde werking van de lever na vertering en wel bij 10
patiënten ; hun verdere conclusies zijn slechts vermoedens.

Pernicieuse anaemie mag dus als het gevolg van een onvoldoende
inaagfunctie worden beschouwd. De secretie van een tot voor enkele
jaren onbekend principe ontbreekt.

Van andere anaemiecn neemt men thans algemeen aan dat een
hoofdmoment in de pathogenese is onvoldoende zoutzuurafscheiding,
achloorhydric of achylia gastrica, en wel doordat de Fe-resorptie dan
verminderd is. Omtrent het ontstaan der achloorhydrie bestaat on-
zekerheid. Het in organischcn vorm in \'t voedsel aanwezige ijzer zou
bij achloorhydrie minder goed geresorbeerd worden : iste : omdat
een te klein deel ervan tot den ferrovorm — in welken vorm men
aanneemt dat het ijzer geresorbeerd wordt — gereduceerd zou worden ;
2de : zou door de minder sterk zure reactie van het eerste gedeelte van
het duodenum de resorptie verminderd zijn, en 3de : omdat de minder
zure spijsbrij sneller het duodenum passeert. Inderdaad komt achloor-
hydrie ook wel voor bij andere vormen van anaemie dan de pernicieuse
n.1. bij sommige hypochrome microcytoscn, die in den regel wel door
een ijzertherapie te genezen zijn; o.a. chlorosis tarda²). Ook wordt
wel vermoed, dat bij onvoldoend zure reactie van den inhoud van maag
en duodenum de Cu-resorptie te gering zou zijn.

Er zijn echter verschillende redenen aan te voeren tegen de mecning,
dat achloorhydrie, althans bij den mensch, de ijzerresorptie sterk
vermindert ; n.1. komt bij verschillende ziektetoestanden chronisch
achloorhydrie voor zonder anaemie, terwijl bij pernicieuse anaemie,
gepaard gaande met achloorhydrie, in den regel geen ijzergebrek be-
staat.

ij Z. f. Klin. Med. 126. 469 (1934). R. en F. geven in Klin. Woch. 13. 951 (1934)
een kort overzicht hunner in Z. f. Klin. Med. gepubliceerde end rzoekingen.

2) Zie o.a. Dr. de Jong of Prof. Hijmans van den Bergh in Aanwinsten op diag-
nostisch en therapeutisch gebied ; 6de bundel (1934).

Intusschen Wordt chlorosis tarda (volgens Nolen : chlorosis chronica
tarda cum achvlia gastrica) een ook bij den volwassen mensch niet
zeldzame vorm van secundaire anaemie, ook wel hypochrome gastro-
gene anaemie genaamd, in den regel aan verminderde Fe-resorptie,
veroorzaakt door onvoldoende zoutzuurafscheiding, toegeschreven.
Groote doses Fe — liefst als ferro — worden hier aangewend, dikwijls
tegelijk met zoutzuur; soms ook nog met pcpsine. De „intrinsic"-
factor ontbreekt hier, naar het schijnt, niet.

Bij chlorosis tarda zou, volgens velen, hypochloorhydrie of achloor-
hydrie dus wel de oorzaak van een op ijzergebrek gebaseerde anaemie
zijn.

Hitzenberger neemt aan, dat men verschillende omstandigheden
kan aanwijzen waarvan het af zal hangen of anaciditeit al of niet tot
anaemie zal leiden o.a. de voorraad Fe die in het organisme opgehoopt
is en die soms eerst na jaren uitgeput zou zijn ; verder van de hoe-
veelheid Fe in het voedsel aanwezig en van het voorkomen van bloe-
dingen (darmbloedingen, partus enz.). Achloorhydrie zou steeds gevaar
voor anaemie opleveren. Omgekeerd zou hyperaciditeit (o.a. bij l.\'lcus
duodeni) gepaard gaan met verhoogde secretie van de maagstof en
met verhoogde Fe-resorptie en daardoor niet zelden tot polycythaemie
leiden. \')

In den laatsten tijd gelooft men, op grond van proeven met ge-
gastrectomeerdc varkens, een verband te hebben gevonden tusschen
achvlia gastrica — althans tusschen het ontbreken van de maag — en
de Cu-stofwisseling ¹). Het Cu nam bij deze maaglooze varkens voort-
durend af. Hun lever werd tegelijkertijd minder werkzaam tegen
pernicieuse anaemie en toen zij vrijwel onwerkzaam was geworden,
bevatte zij ook zoo goed als geen Cu meer. M. a. w. indien de lever
niet voldoende koper bevat zou er volgens Bf.nce onvoldoende bloed-
vorming zijn. Wordt deze uitkomst bevestigd, dan brengen de nieuwe
vondsten omtrent pernicieuse anaemie een bevestiging van de betee-
kenis, welke aan Cu voor de bloedvorming wordt toegekend en geven
zij aanleiding tot het vermoeden dat het koper een rol speelt bij de
processen, die door het anti-anacmieprincipe worden beheerscht.
Misschien mag men zich afvragen of op deze wijze de langzamerhand
zich ontwikkelende anaemie bij koperdeficiëntie te verklaren zou zijn,
n.1. zou gebrek aan Cu de werkzaamheid van het anti-anaemie principe
verzwakken en het op den duur onwerkzaam maken. In dit verband
moge worden medegedeeld, dat wij in de lever van een likzucht-patiënt
zeer weinig koper vonden n.1. 17 mgr. per Kg. droge lever, terwijl

1 Bence Z. f. Klin. Med. 126. 143 (1933). B. wijst in dit verband op de zeer
hooge Cu-gehalten van de embryonale lever.

volgens onze bepalingen in normale levers van runderen van £ a i jaar
circa 200 a 250 mgr. aanwezig is.

Men zou kunnen tegenwerpen, dat de zich hierbij vormende anaemie
niet het hyperchrome macrocytaire type is. Men bedenke echter, dat
beide vormen niet altijd zoo scherp tegenover elkaar schijnen te staan.
Wilkinson *) zag een hypochrome microcytaire anaemie na maag-
resectie tot ontwikkeling komen, die zonder dat er aanleiding voor was
te vinden, in een hyperchrome megalocytaire anaemie omsloeg. Een
dergelijken omslag hadden anderen ook reeds beschreven.

Uit den aard der zaak kunnen deze uitkomsten als een steun worden
aangemerkt voor de opvatting, dat achylia gastrica tot anaemie voert
— zij het dan ook veelal eerst langzaam. Zij leidt mede, naar het
schijnt, tot langzame koper-verarming.

Of hier de resorbtie van koper door afwezigheid van een duidelijk
zure reactie verminderd is, zal door middel van nieuwe onderzoekingen
zijn uit te maken.

Van het koper wordt thans wel algemeen aangenomen, dat het een
rol bij de bloedvorming speelt. Het Cu zou de Hb-vorming bevorderen,
doordat het het Fe voor Hb-vorming geschikt maakt. Op de E-vorming
zou het niet rechtstreeks werken ; ook niet op de Fe-resorptie ¹).

Een omstandigheid, die de studie van het verband tusschen Fe en
Cu stofwisseling en anaemie bemoeilijkt, betreft den vorm waarin
deze elementen werkzaam zijn. De opneembaarheid van het ijzer
aanwezig in voedingsmiddelen is in den laatsten tijd door Sherman,
Elvehjem en Hart bepaald²) en bij ratten gevonden parallel te
loopen met de uitkomsten der chemische bepaling van het Fe in het
voedermiddel met behulp van bipyridine. (Zij zorgden steeds dat
voldoende Cu werd toegediend).

Van lever en soja was meer dan 60 % van het Fe opneembaar,
van vleesch en tarwe 50 % en van spinazie, lucerne en bloed hoog-
stens 25 %.

Bij experimenteele anaemie (ontstaan door aderlaten of na toediening
van phenylhydrazine) bleek aan Handovsky \'), dat ook voor het
koper de vorm waarin het wordt toegediend van invloed is. Tyrosine-
koper en eiwit-koper zou beter werken dan glycocoll-koper. Koper-
acetaat zou geen duidelijke regeneratie geven (noch van Hb noch
van E).

Ook bij honden, die niet langs experimentcelen weg doch „an sich"
anaemisch waren, werkte Cu-eiwit, echter had dit praeparaat geen

2 J. Biol. Chem. 103. 61, (1933) en 107, 383 (1934) (De uitkomsten van Rosii
c.s. J. B. Ch. 98, 417 en 104, 217, zijn niet in overeenstemming met die van Siier-
man c.s.).

effect bij normale honden. (Laten wij hopen voorloopig van bijzondere
— op onbekende wijze bereide — Cu- en Fe-praeparaten verschoond
te blijven).

Matsua c.s. hebben van tryptophaan-injecties gecombineerd met
Cu-toediening een bijzonder gunstige werking gezien.

Zeer onlangs hebben Schultze, Elvehjem en Hart \') onderzoe-
kingen gepubliceerd, waaruit blijkt, dat koperhaematoporphyrine niet
geresorbeerd wordt. Van andere praeparaten n.1. koperverbindingen
van caseïne en van amiden en ook haemocyanine (van een der mol-
lusken), zoomede van volle tarwe, werd daarentegen het koper evenals
van kopersulfaat gemakkelijk geresorbeerd. Deze verbindingen bleeken
duidelijk het Fe bij het proces der Hb-vorming te ondersteunen. Dat
de werking van het koper afhankelijk zou zijn van de in het voedsel
aanwezige hoeveelheden van sommige aminozuren mag voorloopig
als zeer onzeker worden aangemerkt.

Er doet zich bij de interpretatie der onderzoekingen over de werking
van koper de bijzondere moeilijkheid voor, dat men herhaaldelijk een
zeer duidelijk effect waarnam van de toediening van hoeveelheden
koper, die in vergelijking tot het in het voedsel aanwezige koper slechts
klein waren. Hierbij een ongelijke resorptie ter verklaring te hulp te
roepen, bevredigde niet altijd.

Hoe voorzichtig men moet zijn met het maken van conclusies over
Fe- of Cu-werking, blijkt o.a. uit hetgeen onlangs door Sherman,
Elvehjem en Hart ¹) werd gevonden. Zij constateerden, dat het Fe
van eidooier, wanneer tegelijkertijd betrekkelijk kleine hoeveelheden
Cu werd gegeven, n.1. 0.05 mg. per dag per rat, (hun ratten waren
vooraf met het melkdiëet amaemisch gemaakt), een onvolledige bron
voor Hb-vorming was. Eerst toen zij zeer veel, n.1. 1 mgr. Ca gaven,
was de Hb-regencratie normaal. De oorzaak zoeken zij in de om-
etting van het kopersulfaat in niet resorbeerbaar kopersulfiede, veroor-
zaakt door de in eidooier aanwezige zwavelverbindingen.

Volgens in Japan verrichte onderzoekingen ²) bevindt het Cu van
het bloed (paard) zich in hoofdzaak in E. Bij experimenteele verbloe-
ding (konijn) stijgt het Cu-gehalte van E eerst aanmerkelijk ; een dag
na de bloeding begint het te dalen.

De groote stijging viel samen met het minimum aantal E. en ging
vooraf aan het maximum-percentage reticulocyten. Het eerste ery-
thropoietisch effect zou bestaan in het optreden van zeer koperrijke
cellen ; wellicht de supravitaal kleurende cellen. Zoodra de reticulo-
cyten verschenen, daalde het Cu-gehalte ; eerst zeer snel, daarna zeer
langzaam. In dit verband moge worden herinnerd, dat men meer-
malen bij zuigelingen-anaemie hooge Cu-gehalten in het bloed heelt
gevonden. De uitkomsten stemmen niet goed overeen met die van de

onderzoekers Schultze en Elvehjem, die veel over de koperwerking
bij voedingsanaemie hebben gewerkt. Bij hunne door melkvoeding
anaemisch gemaakte ratten gaf koper een geringe doch langdurige
stijging der reticulocyten, terwijl door koper plus ijzer de toename
snel en groot was.

Wellicht laat zich het verschil zóó verklaren, dat bij deze laatste
proeven de verarming aan ijzer in het organisme zoo groot was, dat
voor een krachtige Hb- en reticulocytenvorming het noodige Fe
ontbrak.

Hierboven werd reeds opgemerkt, dat een verband tusschen ijzer-
en koperwerking wordt aangenomen op grond van proeven welke
het ijzer dat in lever of milt is opgehoopt eerst geschikt zou worden
voor Hb-vorming wanneer koper wordt gegeven.

Dat de bloedvorming bij voedingsanaemie te danken is aan de
samenwerking van ijzer en koper in het dierlijk organisme, wordt ook
waarschijnlijk door zeer recente proeven van Bing c.s. waarbij zij
vonden, dat intraperitoneaal aangewend ijzer het effect van Cu doet
stijgen. De interpretatie van vroegere proeven waarbij gevonden was,
dat bij voedingsanaemie door intraperitoneaal aangewend ijzer ook
zonder koperaanwending een krachtige Hb-vorming verkregen wordt,
behoeft nu geen argument meer tegen be beteekenis van Cu voor
bloedvorming te zijn.

In den laatsten tijd zijn proeven gepubliceerd volgens welke behalve
ijzer en koper nog een onbekende factor voor bloedvorming noodig
zou zijn ¹). Of onbekende factoren, eventueel vitaminen, voor de
bloedvorming van beteekenis zijn, is zeker nog niet definitief uitge-
maakt. Men heeft vooral van hel vitamine B₂ vermoed, dat het een
rol speelt. Dit is, daar het voor de oxydatie-reductie-processen zoo
belangrijk is, geenszins onwaarschijnlijk. Dat het identiek zou zijn
met de extrinsic-factor van Casti.e, wat wel vermoed is geworden,
is niet waarschijnlijk.

Men heeft vitamin B₂ ook met anaemic in verband gebracht o.a. omdat
dit vitamin wordt geacht met het ontstaan van pellagra in verband
te staan en bij deze ziekte zoowel anaemie (meestal hypochrome doch
nu en dan macrocytaire) als achloorhydrie dikwijls voorkomt.

Voor het aannemen van een rechtstreeksch verband tusschen deendo-
crine organen en het ontstaan van anaemic zijn nog geen goede gronden
aanwezig.

Het is waarschijnlijk te achten, dat voor de vorming der andere
physiologisch belangrijke verbindingen, die een haemcomponent be-
vatten, n.1. de drie cytochromen, peroxydase en katalase, Cu evenzeer
van belang is als voor die van Hb en dat het Cu mede daardoor in
de cellen een rol bij de oxydatie- en reductieprocessen speelt. Onlangs

Bij dc bestudeering van de literatuur, betrekking hebbende op het
voorkomen van de echinococcusblazen in de verschillende organen
van de slachtdieren is het ons steeds opgevallen, dat :

ie. in de betreffende statistische gegevens — en vooral die van
ouderen datum — slechts sporadisch een opgave voorkomt van de
gevallen, waarin de blazen èn in de longen èn in de lever van één
slachtdier worden aangetroffen ;

2e. er in de verhouding, die er bestaat tusschen de verschillende
organen, als b.v. longen lever, longen en lever (als de eerste wel
worden opgegeven), in verband met de frequentie, waarin de blazen
in deze organen zijn aangetroffen, in de onderscheidene statistieken
nog vrij aanzienlijke verschillen zijn op te merken en

3e. in bijna alle statistieken, mededcelingen en opmerkingen ter zake,
sterk tot uiting komt, dat de echinococcusblazen bij paarden en varkens
in meerdere mate in de lever dan in de longen worden aangetroffen,
terwijl dit bij de herkauwende dieren juist omgekeerd is.

Het zou te veel plaatsruimte vragen al deze gegevens en statistieken
hier ter documenteering te vermelden. Wij meenen bovendien meer
dienstig te kunnen zijn door deze statistische gegevens in een over-
zichtelijken staat te verzamelen, onder verwijzing naar dc betreffende
literatuurbronnen. (Staat I).

is dienaangaande door Cohen en Elvehjem gevonden, dat de
organen van ratten, lijdende aan voedingsanaemie (door melkdieet),
weinig of geen cytochroom a bevatten en dat het gehalte hieraan stijgt
door Cu alleen toe te dienen. De oxydase-activiteit van het leverweefsel
werd verhoogd door kopertoedicning ; niet door ijzer te geven.

Verschillende onderzoekingen der laatsten tijd hebben dus een klein
tipje opgelicht van den sluier, die tot nu toe onze kennis omtrent de
wijze waarop het koper in de stofwisselingsprocessen ingrijpt, bedekt
houdt.

Wij zijn ons bewust in dezen staat verre van volledig te zijn ; wij
achten de bovenvermelde gegevens echter voor ons doel voldoende,
omdat het aanvoeren van meer eventueel nog aanwezige, statistische
gegevens toch geen wijziging in onze hierbovenvermelde opmerkingen
zou brengen.

De Duitsche Rijksstatistiek hebben wij om de reeds eerder in dit
Tijdschrift 11) en elders 12) naar voren gebrachte redenen, buiten
beschouwing moeten laten. Dit valt buitengewoon te betreuren, want
indien wij de Duitsche statistiek in wezen gelijk aan onze Nederlandsche
konden stellen, zouden er zeker belangrijke conclusies uit kunnen wor-
den getrokken.

De statistiek van Pruisen 13) alleen omvat voor het jaar 1928 reeds
ongeveer 8 millioen runderen, 12 mill. varkens, 1 mill. schapen, 188.000
geiten en 100.000 paarden, met een aantal afkeuringen wegens echino-
coccosis van o.a. 9520 longen en 8009 levers van runderen, 12.663
longen en 108.954 levers van varkens, 11.826 longen en 6457 levers
van schapen en 183 longen en 391 levers van paarden.

Wij mogen dan ook niet nalaten er in dit verband nadrukkelijk op
te wijzen, dat het uit een wetenschappelijk oogpunt, niet alleen voor
ons inzicht omtrent de echinococcosis, maar ook voor dat van andere
dierziekten, van het grootste belang zou zijn, indien in de wijze van
samenstelling der vleeschkeuringsstatistieken internationaal de ge-
wenschte uniformiteit zou worden gebracht.

Met betrekking tot de echinococcusziekte moge dan de wijze van
samenstelling van de Nederlandsche statistiek, aangevuld met gegevens
betrefTende den leeftijd van de dieren, waarbij de blazen zijn aange-
troffen, de organen, waarin de blazen zijn gevonden, alsmede de
mate, waarin de organen waren aangetast en eventueel nog meer
gegevens, worden aanbevolen.

Wij zijn van meening, dat de verklaring van bevindingen als de in
den aanvang van dit artikel, sub 2 en 3, vermelde en de beantwoording
van de bij de overdenking van die bevindingen naar voren komende
vragen dienen te worden gezocht in de nauwgezette bestudeering,
aanvulling en uitwerking van de betreffende statistische gegevens ;
vooral door de bestudeering van die gegevens, die betrekking hebben
op de gebieden, waar de ziekte a.h.w. inheemsch is.

Door een op de juiste wijze samengestelde statistiek kunnen wij ons
inzicht omtrent het verloop, de verspreiding en bovenal de bestrijdings-
maatregelen dezer ziekten verruimen. Wij betoogden dit reeds o.a.
in ons onlangs verschenen rapport „De Echinococcose in Friesland en
haar bestrijding" 12). Wij toonden in dit rapport (blz. 16, 17 en 18)
aan de waarde van gedecentraliseerde statistieken voor gebieden als
de laatstbedoelde, want zonder die statistiek zou het ons niet mogelijk
geweest zijn in de gemeente Achtkarspelen, waar de Echinococcus-¹ziekte in zoo sterke mate wordt aangetroffen, een „centralen haard"

Toelichting. Bij die organen, waar de echinococcusblazen, volgens de berichtgevers het meest zijn aai

vast te stellen. En wij willen er hierbij de aandacht op vestigen, dat ook van
Duitsche zijde, o.a. Goerttler 14) en Drager 15), terecht op het groote
nut van doelmatige uitgebreide en uniforme statistieken wordt gewezen.

Indien wij de hierin vermelde gegevens betreffende Friesland van
de ondergeteekenden, waarop wij later nog terug komen, voorloopig
buiten beschouwing laten, dan blijkt uit den staat, dat slechts in 4 cp-
gaven een afzonderlijke rubriek voor de gevallen, waarin de echino-
coccusblazen èn in de longen èn in de lever van éénzelfde slachtdier
zijn aangetroffen, voorkomt. Kortheidshalve zullen wij deze rubr.ek
verder aanduiden als : „Longen 4- lever."

Het is ons onbekend, om welke redenen door de samenstellers van de
gegevens in het algemeen zoo weinig rekening is gehouden met dit
voorkomen van de blazen èn in longen èn in lever bij één dier.

Zooals wij echter in de volgende bladzijden nog zullen aantoonen
en trouwens ook reeds uit de 4 bedoelde opgaven blijkt, is de rubr.ek
longen 4- lever een heel belangrijke en voor sommige diersoorten zdfs
de belangrijkste.

verhouding, die er bestaat tusschen de verschillende organen, als longen
-f- lever, longen en lever, in verband met de frequentie, waarin de
blazen in deze organen zijn aangetroffen, in de onderscheidene gege-
vens onderling nog vrij aanzienlijke verschillen zijn op te merken, b.v. :

Wij zien hier dus reeds, zonder zulks nauwkeurig te berekenen, dat
er zeer groote verschillen in de bedoelde onderlinge verhoudingen
bestaan. Opmerkelijk is, dat Lichtenhei.d de blazen bij de runderen
het meest in de longen aantrof.

En in de derde plaats blijkt uit staat I, dat de echinococcosis bij de
runderen (behalve in de statistiek van Langrich) het meest in de longen
en het minst in de lever is waargenomen.

Bij de schapen valt hetzelfde te constatecren, behalve bij de mede-
deeling van Poppe.

Voor de geiten komt Langrich tot de conclusie : meer in de lever
dan in de longen.

Bij de paarden treft het zeer groote verschil tusschen de waarneming
gen van Langrich en Dévé ; de Graaf en Vierzen komen hier tot
een gelijke conclusie, n.1. het meest in de lever, een conclusie, die wij
ook uit de totale gegevens meenen te mogen trekken.

En ten slotte blijkt bij de varkens, dat de lever het meest aangetaste
orgaan is; alleen de waarneming van Mejer bij de Hongaarsche
varkens maakt hierop een uitzondering.

Resumeerend achten wij het alleszins gemotiveerd uit de gegevens
van Staat I te concludeeren, dat bij de herkauwers de echinococcus-
blazen het meest in de longen en minder in de lever worden waarge-
nomen en dat bij de paarden en varkens juist het omgekeerde het ge-
val is.

Wij deelden op bldz. 78 reeds mede, dat de rubriek „longen -f- lever"
een belangrijke is. De in den staat verzamelde gegevens kunnen dus
niet gelijkwaardig worden gesteld ter vergelijking, want in de meeste
ontbreekt de laatstbedoelde rubriek.

Wij stelden ons daarom eerst tot taak de Friesche statistiek van de
Echinococcosis nader uit te werken en de daarvoor benoodigde gegevens
verzamelden wij reeds bij de enquête, die wij voor de samenstelling
van het aangehaalde rapport hadden ingesteld.

Dank zij de groote bereidwilligheid van de Friesche Collega\'s, waar-
voor wij hun hier ter plaatse wederom gaarne onzen dank betuigen,
kregen wij de beschikking over de gewenschte gegevens. Met nadruk
wijzen wij er op, dat die gegevens een groot aantal waarnemingen, ge-
durende anderhalfjaar van deskundige zijde gedaan, betreffen, hetgeen
ongetwijfeld de waarde ervan uit een statistisch oogpunt verhoogt, zoo-
dat wij ons ten volle gerechtigd achten daaruit conclusies te trekken.

De keuringsveeartsen teekenden op ons verzoek in daartoe verstrekte
staten nauwkeurig aan in welke organen (waaronder tevens een rubriek
„longen lever" was opgenomen) bij de verschillende slachtdieren
de echinococcusblazen werden aangetroffen, alsmede van welken leef-
tijd die dieren waren.

Wij merken hierbij op, dat de staat gemakshalve in 2 gedeelten is
gesplitst, n.1. in :

a. het gedeelte, waarin alleen de rubrieken longen lever, longen en
lever zijn opgenomen en

b. het gedeelte, waarin alleen de andere organen en deelen (waarin
de blazen zooals bekend is, zelden worden gevonden) zijn vermeld.

Opgave van de organen en deelen, waarin de echinococcusblazen
werden aangetroffen bij de slachtdieren in Friesland, gedurende het
tijdvak van i Juli 1929 tot 1 October 1930.

Wij vestigen er de aandacht op, dat de gras-vette- en nuchtere kal-
veren in bovenstaanden staat niet zijn opgenomen, omdat de blazen
bij deze diersoorten vrijwel niet worden aangetroffen en althans niet
in zoodanige mate, dat de betreffende gegevens voor ons doel geschikt
materiaal zouden vormen.

Uit Staat II blijkt nu, dat de rubriek „longen lever" inderdaad
een heel belangrijke is, want bij alle herkauwende dieren neemt deze
rubriek zelfs de eerste plaats in. Maar ook bij het paard is deze rubriek,
hoewel niet in die mate als bij de herkauwers, toch eveneens belangrijk,
want bij deze diersoort neemt bedoelde rubriek de tweede plaats in
en bij het varken is deze rubriek eveneens niet onbelangrijk.

Overtuigend blijkt naar onze meening in ieder geval uit den staat,
dat het verwaarloozen van de gevallen „longen lever" een belang-
rijke wijziging in de percentage-cijfers voor de rubrieken longen en lever
brengt en het is dus uit een statistisch oogpunt onjuist te achten, geen
rekening te houden met de gevallen „longen lever".

En zonder nu daarbij de bedoeling te hebben hierdoor alle ver-
schillen van de onderscheidene statistieken in de onderlinge verhouding
tusschen longen en lever, wat betreft de frequentie, waarin de blazen
in deze organen voorkomen, te willen verklaren, meenen wij toch te
mogen opmerken, dat het verwaarloozen van de gevallen „longen
lever" één der voornaamste oorzaken van die vrij belangrijke verschil-
len is.

Onze in staat II en ook in staal I vermelde bevindingen komen in het
algemeen het meest overeen met die van Langrich, Lichtenheld en
Tschernaeff. Wanneer echter de overige gegevens van staat I zouden
kunnen worden aangevuld met de rubriek „longen lever", dan zou
het zeer goed mogelijk zijn, dat er dan meer gegevens, die met de
onze overeenstemmen, zouden kunnen worden aangewezen.

Maar bij een nauwkeurige vergelijking van onze gegevens met clic
van Langrich, Lichtenheld en tschernaeff, zijn er ook dan nog
verschillen te constateeren en nu wil het ons voorkomen, dat voor die
verschillen ook enkele steekhoudende argumenten zijn aan te voeren.

Zooals uit het volgende nog zal blijken zijn wij in staat om aan
te toonen, dat de frequentie van het voorkomen van de echinococcus-
blazen in de longen lever bij alle slachtdiersoorten, uitgezonderd
het varken, toeneemt naar gelang van den leeftijd van de dieren. Dus
m. a. w., dat de verhouding tusschen de aantallen gevallen in „longen
lever", longen, lever, zich wijzigt in dien zin, dat bij de oudere
dieren veel meer gevallen „longen lever" worden aangetroffen
dan bij de jongere dieren.

En nu is het bekend, dat de leeftijden, waarop het in de onderschei-
dene landen gebruikelijk is de dieren voor de slachtbank te bestemmen,
ook heel verschillend zijn. De statistieken van Tschernaeff en Gerassi-
moff, ontleend aan het artikel van Krause io), omvatten b.v. vrijwel
uitsluitend oudere dieren van 6 tot 12 jaar.

Maar ook in ons land valt het herhaaldelijk op, dat in bepaalde streken
of keuringsdiensten in het algemeen veel ouder vee wordt geslacht dan
in andere plaatsen of diensten.

Voor onze studie zullen wij ons bepalen tot de door ons verzamelde
gegevens, betreffende de provincie Friesland.

Terwijl wij voor de volgorde van de frequentie, waarin de echino-
coccusblazen in de verschillende organen zijn waargenomen, naar den
staat verwijzen, vestigen wij nog de bijzondere aandacht op het betrek-
kelijk groot aantal gevallen van echinococcosis van het hart bij het
rund, n.1. 0,5 %.

Bij geen der andere diersoorten zijn de blazen in het hart waargenomen.
Ook Dévé 16) wijst hierop in zijn mededeeling :
„Mais c\'est surtout chez le boeuf que les kystes hydatiques du coeur
„sont rencontrés avec une telle fréquence relative, principalement sem-
„ble-\'t-il dans certaines régions. C\'est ainsi que sur 8940 bovins abattus
,,à Marrakech en 1918—1919 Bouin a trouvé 8 cas de kystes hydati-
„ques du coeur (soit 0,09 %)."

De provincie Friesland blijkt dus ook tot die „certaines régions" te
behooren ; het percentage-cijfer is in deze provincie zelfs meer dan
vijf maal zoo hoog als dat in Marrakech.

Keeren wij terug tot de bestudeering van staat II, dan komen wij,
op grond van de daarin vermelde cijfers, tot dezelfde conclusie, als
waartoe vrijwel alle berichtgevers, genoemd in staat I komen, n.1.
deze, dat de echinococcusblazen bij het paard en het varken meer in
de lever dan in de longen worden aangetroffen, terwijl dit bij de her-
kauwende dieren juist omgekeerd is.

Maar uit bovenstaanden staat II werd het ons tevens duidelijk, dat
er ook ten opzichte van de rubriek „longen lever" een groot verschil is.

Bij de herkauwende dieren bedraagt dit percentage voor de runderen,
schapen en geiten resp. 46,6—49,1 en 51,3; voor het varken en het
paard zijn resp. de cijfers 12,4 en 27,5 aangegeven.

De localisatie der echinococcose in de organen der slachtdieren valt
dus, voor zoover wij die organen, waarin de blazen zelden worden ge-
vonden, uitsluiten, uiteen in twee groepen, n.1. :

ie. de herkauwende dieren, bij wie de schinococcose van de longen -f-
lever en de longen sterk op den voorgrond treedt en

2e. paard en varken, waar de leverechinococcose verreweg het groot-
ste percentage vormt.

Gaan wij nu na wat er in de literatuur hieromtrent voorkomt, dan
blijkt, dat er tal van verklaringen voor zijn gegeven, die feitelijk alle
tot twee rubrieken zijn terug te brengen en wel :

ie. de in het kort gezegd z.g. „Capillair-theorie" en
2e. de z.g. „Hepatophiel-theorie".

De eerste theorie, die door Lichtenheld 9), Snapper 17), Nie-
berle 18) e.a. wordt voorgestaan, komt in het kort hierop neer, dat
de echinococcusblaas in de andere organen dan de lever eerst ontstaat
nadat het embryo de levercapillairen heeft gepasseerd.

„Komt een echinococcus-ei in den darm van een herkauwer of van
den menseh, dan ontwikkelt zich uit het ei een embryo, dat zich door
den darmwand een weg kan boren. Het embryo geraakt in den bloed-
stroom en wordt naar de lever gevoerd. Meestal blijft het in het haar-
vatengebied van de lever hangen. Slechts zelden kan het, bij den mensch
althans, zich door de haarvaten van de lever heenwringen en de long
bereiken.

Slechts nadat het embryo deze twee capillair-systemen gepasseerd is,
kan het zich in een ander orgaan dan lever of long nestelen.

In groote trekken geldt ditzelfde ook voor de besmetting van het
vee, dat zeer vaak met echinococcus-cysten geïnfecteerd is. Alleen
schijnt het echinococcus-embryo bij het vee gemakkelijker de lever-
capillaria te kunnen passeeren dan bij den mensch. Terwijl immers bij
den mensch echin.-cysten van de long slechts zeldzaam gezien worden
in vergelijking met echin.-cysten van de lever, worden bij het vee echin. -
cysten minstens even vaak in de long als in de lever gevonden."

Ook blijkens de ons ter beschikking staande statistische gegevens, be-
treffende het voorkomen van de echinococcusblazen bij den mensch,
komen de cysten in niet minder dan 60 % van de gevallen bij den
mensch in de lever voor, terwijl voor de longen de cijfers van 1,07—
12,5-—7,4—11,2 en 10% worden vermeld.

Lichtenheld 9) constateerde bij zijn uitgebreide onderzoekingen, dat
het aangetast zijn van de lever bij het varken verschillend is naar gelang
van den ouderdom van het dier, in dien zin, dat bij jonge varkens
(beneden 2 jaar oud) de lever het meest aangetast bleek te zijn, terwijl
bij de oudere varkens de verhouding lever : longen meer die van het
schaap en het rund nadert. Hij verklaart dit door het verschil in wijdte
van de capillairen van de jongere en oudere varkens en het minder
veelvuldig voorkomen van de leverechinococcose bij het jonge varken
vindt volgens hem zijn oorzaak in de geringere doorsnede van de lever-
capillairen bij deze jonge dieren dan bij de meer oudere varkens. De
lever houdt als een filter de oncosphaeren nu eens grootendeels terug
en laat deze dan weer grootendeels door.

Lichtenheld voegt hieraan evenwel toe : ,,Ob diese Ansicht auch
auf die Lokalisation bei den verschiedenen Tierarten Anwendung
finden kann, musz ich dahingestellt bleiben lassen".

Nemen wij nu aan, dat de oncosphaer van de taenia, na zich een weg
te hebben gebaand in de bloedvaten van den darm passief door den
bloedstroom wordt meegevoerd en dan terecht komt in de capillairen
van het poortaderstelsel en deze capillairen moet passeeren om dan
uiteindelijk door de achterste holle ader en het hart in de longen te

komen, dan kan men het achterblijven in de lever dus ook als een
filtratieproces beschouwen.

Maar behalve, dat met de lichtenhei.d\'sche opvatting niet de zoo
sterke localisatie in de lever bij het paard en in de longen van het rund
worden verklaard, mag hier bovendien met recht worden gevraagd of
wat uit de literatuur omtrent de wijdte van de lever-capillaria bekend
is, aan deze opvatting veel steun geeft.

Stöhr 19) zegt dienaangaande, dat de levercapillaria de aanzienlijke
wijdte van 10—14 fi bezitten, anderen noemen daarvoor 20—22 fi.
En nu kunnen wij ons voorstellen, dat gedurende een bepaalden tijd
van de digestie de lever-capillaria eenigszins verwijden (bekend is hun
wisselende wijdte), maar, mede in het oog houdend, dat het taenia-ei
30—36 fj. groot is en de oncosphaer een grootte heeft, die niet minder
dan 25—28 fx mag worden genoemd, wordt het ons wel duidelijk,
waarom in de literatuur 17, 18, enz.) gesproken wordt van de gemak-
kelijke vormverandering van het embryo, waardoor het haar mogelijk
zou zijn de haarvaten te passeeren.

Wij kunnen dit laatste niet anders aanvaarden dan als zijnde ter
verdediging van een eenmaal ingedachte theorie. Wij krijgen uit de
literatuur althans een geheel anderen indruk en wij zijn dan ook veeleer
van meening, dat èn diameter der capillairen èn grootte van de oncos-
phaer het vreemd doen schijnen, dat zooveel oncosphaeren bij de her-
kauwers in de longen tot echinococcus-cysten zijn uitgegroeid.

Ook voor een wel eens aangenomen meer fïltreerend vermogen van
paarden- en varkenslever bestaat toch geen enkele aannemelijke grond.

Prof. Aug. Kroch te Kopenhagen schreef ons in antwoord op onze
desbetreffende vraag omtrent de wijdte van de levercapillaria bij de
verschillende huisdieren :

,,Es ist mir nichts bekannt von der Weite der Leberkapillaren bei
„verschiedenen Haustierarten und ich glaube nicht, dass Bestimmungen,
„die durch Vitalinjektion mit Graphitaufschwemmungen zu machen
„wäre, von wirklichen Nutzen sein würde.

„Es ist nämlich unzweifelhaft so, dass es Kapillaren von recht ver-
schiedener Weite und Wiederstand gibt und auch die Onkosphären
„sind wohl nicht alle von derselben Grösse."

Ook Prof. Dr. G. Krediet gaf ons, toen wij zijn hulp inriepen om die
capillairen eens te ontmaskeren, althans hun wijdte te kunnen be-
palen, al evenmin veel hoop op succes.

Niettemin waagden wij een poging om een verschil in wijdte der
capillairen te constateeren in coupes van levers van verschillende
slachtdieren, welke levers door ons onder precies dezelfde omstandig-
heden werden genomen. De coupes werden zeer welwillend vervaardigd
in het Anatomisch Instituut van Prof. Krediet, waarvoor wij hier gaarne
onzen dank betuigen. Wij lieten daarvan microphoto\'s maken, helaas
echter met geen ander resultaat dan dat wij eerlijk moeten bekennen,

dat die poging totaal mislukte. Er was inderdaad geen enkele gerecht-
vaardigde conclusie uit te trekken.

Meenen wij voor ons, op grond van het bovenstaande, de eerste
theorie niet te mogen accepteeren, ook met de tweede, de z.g. „hepa-
tophiel-theorie" kunnen wij moeilijk accoord gaan.

Joest 3) is een voorstander van deze theorie en zooals bekend is,
wordt hierbij een „adäquate Stelle, d.h. einen bestimmten ihr zusagen-
der Sitz, einen Lieblungssitz", aan iedere fin toegekend. Joest onder-
scheidt daarbij „hepatophile" en „nicht-hepatophile" Onkosphären
und Blasenwürmer en de echinococcen behooren tot de eerste.

Wij kunnen ons hiermede niet vereenigen, omdat er toch moeilijk
een verklaring in kan worden gevonden voor het feit, dat er bij het
rund op den leeftijd van 1—3 jaar niet minder dan 50 % en voor alle
runderen gezamenlijk niet minder dan 42 % longechinococcose voor-
komt.

En het „philein" van varkenslevers en paardenlevers aannemen
lijkt ons niet mogelijk, te meer niet, daar de liefde voor de laatste niet
zelden met den dood moet worden betaald (tenzij men dit laatste juist
als een bewijs zou willen accepteeren).

Immers ook Joest 3) schrijft dat de paardenlever „Kein besonders
günstiger Entwicklungsort für die Echinokokken ist, denn sie sterben
hier früh ab."

Geen van de beide theorieiën kon ons dus bevredigen en onze gedach-
ten, hoe een verklaring te vinden voor het toch zoo uiterst interessante
vraagstuk, gingen steeds meer in de richting naar de reeds eerder door
ons geuite vraag : Of er mogelijk ook factoren buiten het dier zijn aan
te wijzen, die de localisatie zouden kunnen bepalen. M.a.w. kan b.v.
de mate van infectie hierop ook invloed uitoefenen?

Wij wezen er reeds eerder op 20 en 21), dat geconcludeerd mag
worden, dat in het algemeen in Friesland :

ie. de weilanden slechts licht besmet zijn met de eieren van de taenia
echinococcus ;

2e. de bermen langs de wegen en het land rondom de boerderij meer
intensief besmet zijn met die eieren en

3e. de stukjes open weiland in de onmiddellijke omgeving van stad
of dorp, zeer intensief besmet zijn.

Het is voorts bekend, dat het paard en het varken vrijwel altijd sa-
men weiden in het land rondom de boerderij, dus op plaatsen, die wij
als meer intensief besmet aanduiden. Dit geeft naar onze meening te
denken.

Nu zal de mate van infectie van het vee zich eenigszins manifesteeren
door het aantal blazen, dat bij het vee wordt aangetroffen en het scheen
ons daarom belangrijk toe die mate van infectie te kennen. Ten einde hier-
in een inzicht te verkrijgen deden wij nogmaals een beroep op de bereid-
willigheid van de Keuringsveeartsen, Hoofden van Dienst, in Friesland

en wederom mochten wij van die zijde de meest mogelijke medewerking
ondervinden.

Tot de Keuringsveeartsen richtten wij thans het verzoek in daartoe
verstrekte staten, van elk slachtdier, waarbij de echinococcusblazen
werden aangetroffen, behalve de diersoort, de leeftijd en de aangetast
bevonden organen (met een rubriek longen lever), tevens te ver-
melden of in die organen één of enkele of vele blazen waren gevonden.

Eén of enkele blazen was voor ons het teekenen van een geringe
infectie, die wij a-infectie noemden ; een sterke infectie, dus vele blazen,
werd door ons als b-infectie aangeduid.

Staat, aangevende de mate van infectie van de organen, afkomstig
van de slachtdieren, waarbij in de provincie Friesland in de maanden
Februari, April en Mei 1934 echinococcusblazen werden aangetroffen.

Ter toelichting diene nog, dat de aanduidingen aa, bb, ab en ba beteekenen
aa : zoowel in longen als in lever een of enkele blazen,
bb : zoowel in longen als in lever vele blazen,
ab : in longen een of enkele, in lever vele blazen,
ba : in longen vele blazen, in lever een of enkele blazen.

Bovenstaande staat is belangrijk. Er blijkt ten duidelijkste uit, dat
een a-infectie oorzaak kan zijn van een long-, een lever-, zelfs een long -f-
lever-echinococcose. Bij een nauwkeurige bestudeering zien wij echter,
dat bij long lever-echinococcose de b.-infectie toch wel op den
voorgrond treedt.

Het is onze meening, dat wij in het bijzonder bij long lever-echi-
nococcose met veel blazen mogen aannemen, dat dit in een aanzienlijk
aantal dier gevallen het gevolg is van een herhaalde infectie.

ie. Juist bij long lever-echinococcose zien wij meermalen verschil
in grootte en toestand der blazen ;

2e. uit staat III blijkt overtuigend, dat long -f- lever-echinococcose
bij de herkauwers met den leeftijd stijgt ;

3e. uit dien staat blijkt voorts, dat de localisatie in de longen met
den leeftijd daalt en

Uit deze laatste punten zou men de conclusie mogen trekken, dat bij
een herhaalde infectie de long-echinococcose tot long -f- lever-echino-
coccose wordt en de lever-echinococcose tot localisatie van de blazen
in longen en lever beide.

Van dit standpunt uit gezien wordt het wel duidelijk waarom het
percentage long 4- lever-echinococcose bij het varken zoo klein is, n.1.
omdat, gezien den leeftijd, waarop deze dieren worden geslacht, hier
een herhaalde infectie niet dikwijls kan voorkomen.

Deze redeneering kan echter moeilijk voor het paard gelden, maar
dat behoeft hier ook niet. Bij het paard is een herhaalde infectie niet
alleen meer mogelijk, maar deze moet hierbij tevens als vaststaand
worden aangenomen en wel in groote frequentie. Een groot percentage
van deze dieren toch wordt op lateren leeftijd gevoed met het gras
der bermen, waarbij de infectie-kans dus voortdurend groot is.

Opvallend is het, dat bij het paard de infectie der longen zooveel
kleiner blijft dan bij de herkauwers (paard, 27,5, herkauwers 46,6 %).

Dikwijls moet dus de lever worden geïnfecteerd en deze infectie dan
een b-infectie worden.

Uit de statistiek blijkt deze b-infectie echter niet ten duidelijkste.
Mogelijk zou als verklaring hiervoor kunnen gelden de door ten Thtje 22)
en Feberwee 23) in zake het voorkomen van echinococcusblazen in de
lever van het paard zoo terecht gemaakte opmerkingen. Ook ons is
het herhaaldelijk opgevallen, dat in de lever van het paard zoo veel-
vuldig kleine echinococcusblazen voorkomen, die alleen bij een uiterst
zorgvuldige keuring, na de lever a.h.w. in plakken te hebben gesneden,
kunnen worden waargenomen.

Onze beschouwingen vervolgend vestigen wij de aandacht er op,
dat het ook onze meening is, dat bij een infectie van het vee met d\';
eieren van taenia echin. niet zelden heel veel encosphaeren tot mis
lukkelingen worden. Ook Wasielewski 24) geeft b.v. aan, dat de vaste
ontwikkelingscyclus van de lintwormen, de door de wisseling van gast-

heer minder gemakkelijke overbrenging enz., factoren zijn, waaraan
het te danken is, dat betrekkelijk weinig kiemen tot volledige ontwik-
keling komen, hoewel het aantal eieren bij de lintwormen, volgens
v. Graff zeer groot is.

Wij kunnen in dit opzicht dus met de opvattingen van Joest 3) e.a.
geheel accoord gaan.

De bezoedeling nu van het weiland met eieren van taenia echinococ-
cus is ongetwijfeld verschillend, maar deze bezoedeling dient naar onze
meening niet te worden opgevat in dien zin, dat er op het grasland x,
op het land rondom de boerderij x n en op de stukjes open weiland
in de nabijheid van stad of dorp x 2n eieren van de taenia echin.
voorkomen. Wij dienen deze besmetting meer op te vatten in de be-
teekenis, dat er op het grasland x maal a, op het land rondom de boer-
derij (x n) maal a en op de stukjes open weiland (x y) maal a
maal enkele vierkante decimeters oppervlakte is te vinden, waar de
eieren in een ontzettend groot aantal voorkomen en waar de dieren,
die daar grazen, dan ook een groot aantal eieren mee naar binnen krij-
gen. Gaan van deze vele eieren nu talrijke oncosphaeren op hun weg
naar de organen verloren dan zullen wij dus in die organen een a-ont-
wikkeling van blazen mogen verwachten.

Deze a-ontwikkeling van blazen komt heel sterk tot uiting bij de
long-echinococcose en wel bij alle slachtdiersoorten.

Uit de statistiek blijkt echter ook, dat, naar verhouding een grooter
aantal b-infecties voorkomt in de lever dan in de longen, een aantal,
dat waarschijnlijk nog grooter zou zijn geweest, als de vaststelling van
de mate der leverechinococcose zou hebben plaats gehad na een mini-
tieus onderzoek, door het in dunne plakken snijden van dit orgaan, iets,
waar de Friesche keuringsambtenaren, kennende het gevaar daarvan,
terecht echter slechts zeer ongaarne toe overgaan.

Wij merken hierbij nogmaals op, dat men de longen voor het onder-
zoek op de blazen goed kan doorvoelen, maar dat dit bij de lever veel
moeilijker is en herinneren te dezer zake aan hetgeen ten Thije 22)
en Feberwee 23) hierover mededeelden.

Een berekening van de cijfers, die niet overal, maar toch bij ver-
scheidene dieren (rund, geit, paard) duidelijk spreken, van onze sta-
tistiek (staat III) leert ons omtrent de a- en b-infectie van de long en
van de lever het volgende :

Hoe is nu het meer voorkomen van de b-infectie in de lever, die uit
het staatje blijkt, te verklaren ?

Wij wezen er in het voorgaande reeds op, dat bij infectie van het
weidevee veelal veel eieren door deze dieren worden opgenomen en
ongetwijfeld mag daarbij worden aangenomen, dat een niet gering
aantal oncosphaeren niet tot ontwikkeling komt, maar met de faeces
het lichaam van het dier weer verlaat.

Alles wijst er op (ook bij den mensch is dit duidelijk, zooals o.a.
Wasielewski 24) aangeeft), dat de besmetting of juister gezegd het
aanslaan van de infectie met de oncosphaeren niet gemakkelijk gaat.

Zelfs huldigen wij de meening, dat lang niet iedere besmetting gevol-
gen heeft.

Maar als de oncosphaeren er in slagen uit de voedselbrij het darm-
slijmvlies te bereiken, boren zij zich hierin om dan b.v. in de bloed-
vaatjes van den darmwand terecht te komen. En in dezen aangekomen
vinden zij a.h.w. vanzelf den verderen weg naar het orgaan, waar zij
zich kunnen ontwikkelen. Op dien weg lijkt een groot verlies haast niet
mogelijk.

Nu vraagt men zich echter direct af, maar waarom dan in de lever
vaker een b-infectie dan in de longen ?

Aan een herhaalde infectie uitsluitend van de lever mogen wij hier
niet denken, want die herhaalde infectie is natuurlijk evengoed mogelijk
voor de longechinococcose.

Dat aan de andere zijde de a-infectie bij longechinococcose het ge-
volg zou zijn van een gedeeltelijk afliltreeren van een zeker aantal on-
cosphaeren door de lever-capillaria is, naar onze meening, niet mogelijk,
omdat bij de herkauwers in niet minder dan 40—50 % van de gevallen
uitsluitend longechinococcose blijkt voor te komen.

Als de oncopshaer zich een weg heeft gebaand door het darmslijm-
vlies, is de kans, dat zij in de lymphe-banen terecht komt even goed
mogelijk, als dat zij op haar weg de bloedvaten vindt.

Wasielewski 24) schrijft hieromtrent het volgende : „Die freige-
wordene Hakenlarve durchbohrt die Magen- oder Darmwand und
gelangt, meist unter Benutzung der Blut- und Lymphbahnen, in die
verschiedensten Organen", en verder nog : „Die geringe Grösze (20—
25 u) und Biegsamkeit der Hakenlarve ermöglicht es ihr, nach Durch-
wanderung der Darmwand in den Kreislauf, warscheinlich sowohl
in die Venen, als in die Lymphgefasse und durch sie in den verschieden-
sten Teile des Körpers zu gelangen".

Maar in de lymphe-banen wordt haar kans tot ontwikkeling kleiner,
want vanuit de lymphvaten komt de oncosphaer in de mesenteriale
lymphklieren, die afgesloten zijn. In deze klieren moet zij blijven,
tenzij zij door eigen activiteit verder komt, eerst in de afvoerende lymphe-
banen, uiteindelijk in de ductus thoracicus en door holle ader en hart
ten sjotte in de longen.

Op dezen weg is het gevaar voor mislukking echter niet gering en
zullen vele oncosphaeren het leven laten, in de klier afsterven en daar
als een klein vreemd lichaampje met wat bindweefsel worden omsloten.

Onze conclusie is thans reeds duidelijk en deze is dus, dat de vrijwel
steeds voorkomende a-infectie bij longechinococcose er op wijst, dat
deze niet ontstaat langs den weg van het poortadersysteem, maar langs
den weg van de lymphe-banen.

Maar dan volgt nog een conclusie. Want hoewel ons ook omtrent
de ontwikkeling van en de grootte der lymphe-banen niet voldoende
bekend is mag toch volgens uitspraak van de zeer bevoegde zijde van
Prof. Dr. H. Schornagel, worden geconstateerd, dat men bij de be-
studeering van coupes den indruk krijgt, dat de lymphe-vaten in den
darmwand bij de herkauwers sterker zijn ontwikkeld dan bij het paard
en het varken.

En daardoor is naar onze meening dus de kans op het tot stand
komen van de long-echinococcosis bij de herkauwers ook grooter dan
bij het paard en het varken. En wanneer dan de long-echinococcose
bij het varken nog minder voorkomt dan bij het paard, dan komt dit
omdat de kans op het ontstaan daarvan, die ook bij deze dieren bestaat,
bij het varken nog kleiner wordt, omdat het reeds op ongeveer één-
jarigen leeftijd wordt geslacht, waardoor de besmettingskans langs den
weg der lymphe-bannen weer kleiner wordt.

Bij het paard stijgt de longechinococcose wel met den leeftijd, maar
ook dan blijft deze vorm der ziekte toch nog altijd zeer belangrijk be-
neden het percentage, waarin deze vorm bij de herkauwers wordt
aangetroffen, want de verhouding is als 5,4 : 42,8.

Rcsumeerende komen wij dus op grond van bovenstaande beschou-
wingen tot de volgende conclusies :

ie. Het is uit een wetenschappelijk oogpunt, niet alleen voor de
bestudeering van de echinococcosis, maar ook voor de bestudeering
van andere dierziekten (tuberculose, cysticercosis, enz.) ten zeerste
gewenscht, dat in de wijze van samenstelling der vleeschkeuringsstatis-
tieken internationaal naar uniformiteit en volledigheid worde gestreefd ;

2e. Aan de localisatie van de echinococcosis én in de longen èn in de
lever van eenzelfde slachtdier, dient meer aandacht te worden geschon-
ken, dan tot op heden geschiedde ; deze localisatie neemt bij de her-
kauwers de voornaamste plaats in ;

3e. Echinococcusblazen komen bij de herkauwers meer in de longen
voor dan in de lever, terwijl bij het paard en het varken juist het omge-
keerde het geval is ;

4e. Noch de capillair-theorie, noch de hepatophiel-theorie kunnen
voor deze verschillen een verklaring geven, die tevredenstellend mag
worden genoemd ;

5e. Het schijnt ons veeleer toe, dat op goede gronden mag worden
aangenomen, dat longechinococcose ontstaat langs den weg der lymphe-
banen en

6e. Daar mag worden aangenomen, dat het lymphebaanstelsel in
den darmwand van de herkauwers sterker is ontwikkeld dan bij het
paard en het varken en daardoor bij de herkauwers de kans op het
binnenkomen van de oncosphaeren in dit stelsel grooter is dan in de
bloedvaten, verklaart dit ook waarom bij het paard en varken de long-
echinococcose in mindere mate wordt gevonden.

1. Prof. Dr. R. v. Ostertag. Handbuch der Fleischbeschau, 1923, bldz. 241—243.

2. Friedberger en Fröhner. Speziellen Pathologie und Therapie der Haus-
tiere 1904, I. Band, bldz. 296.

3. E. Joest. Spezielle pathologische Anatomie der Haustiere, lier Band, bldz. 242.

4. Dr. Dräcer. Betrachtungen über die Echinokokkenfrage in Neuvorpommern.
Zeitschr. f. Infektionskrankheiten, parasitaire Krankheiten und Hygiëne der
Haustiere 1931, Bd. 39, Heft 1-2, bldz. 33—34.

6. Prof. Dr. F. DÉvÉ. L\'échinococcose envisagée au point de vue de la Pathologie
comparée. Communication faite ä la Société de Pathologie Comparée, 1920,
bldz. 5.

7. Dr. C. de Graaf. Eenige mededeelingen over echinococcose. Tijdschr. voor
Diergeneeskunde 1919, Deel 46, bldz. 514—519.

9. G. Lichtenhf.ld. Ueber die Fertilität und Sterilität der Echinokokken bei
Rind, Schwein, Schaf und Pferd. Centralblatt für Bacteriologie-Parasieten-
kunde und Infektionskrankheiten. Orig. ie. Abteilung, XXXVI Bnd.

10. Prof. Dr. K. Krause. Ueber Alveolar-Echinokokkose der Rinderlunge. Jahr-
buch der Universität Sofia. Veter. Medez. Facultät. Bnd. X, 1933—1934.
it. C. Tf.nhaeff en Dr. S. Ferwerda. Vergelijkende statistiek omtrent de echino-
coccosis bij het vee in Mecklenburg en Friesland en het gevaar van den heem-
hond als bron van infectie. Tijdschr. v. Diergeneeskunde. Deel 61, Jaarg. 1934.
bldz. 169 en 170.

12. C. Tenhaeff en Dr. S. Ferwerda. De Echinococcose in Friesland en haar be-
strijding. Verslagen en Mededeelingen betreffende de Volksgezondheid. No-
vember 1930.

13. Veröffentlichungen aus den Jahres-Veterinär-Berichten des beambteten Tier-
ärzte Preuszens für die Jahre 1927 und 1928, 20er Jahrgang 1930, Zweiter Teil,
bldz. 86 en 92.

14. Dr. G. Francke en Dr. V. Goerttler. Allgemeine Epidemiologie der Tier-
seuchen 1930.

15. Dr. DrÄGF.R. Echinokokkenfunde und Bemerkungen dazu. Zeitschr. f. Fleisch-
und Milchhygiëne, Jahrgang 37, 1927, Heft 16.

16. Prof. Dr. F. Dévé. Les kystes hydatiques du coeur et leur complications. L\'Al-
gérie Médicale. Mai 1928, bldz. 19.

17. Prof. Dr. I. Snapper. De verspreiding van de Echinococcusziekte in de Noor-
delijke provinciën. Geneeskundige Bladen, ige reeks, No. VII, bldz. 241 en
242.

18. K. Nieberle und P. Cohrs. Lehrbuch der Speziellen Pathologischen Anato-
mie der Haustiere, 1931, bldz. 414.

20. C. Tenhaeff en Dr. S. Ferwerda. Rapport van het onderzoek naar het voor-
komen van taenia echinococcus bij den hond in Friesland, 1919, bldz. 66.

21. C. Tenhaeff en Dr. S. Ferwerda. Eehinococcose bij het slachtvee in Harlin-
gen. Tijdschr. v. Diergeneeskunde, 1928, deel 55, bldz. 671 e.v.

22. J. H. ten Thije. Over het voorkomen van echinococcusblazen in de lever van
het paard. Tijdschr. v. Diergeneeskunde. Deel 52, Jaargang 1925, bldz. 544
en 545.

23. A. Feberwee. De beoordeeling van door Echinokokken aangetaste levers.
Tijdschr. v. Diergeneeskunde. Deel 61, Jaargang 1934, bldz. 169 en 170.

24. Th. v. Wasielewski. Handbuch der Hygiëne. III Band, 3er Abteilung. Die
Infektionskrankheiten. Pathogene Tierische Parasiten. 1913. bldz. 288.

Auf Grund ihrer Untersuchungen kamen Verfasser zu nachstehenden Schlussfol-
gerungen :

1. Es ist, vom Standpunkte der Wissenschaft, für das Studium der Echinokokkose,
Tuberkulose, Zysticerkose und andrer Tierkrankheiten sehr erwünscht dass, in
den verschiedenen Ländern, bei der Zusammenstellung der Fleischbeschaustati-
stiken nach Uniformität gestrebt werde.

2. Der Lokalisation der Echinokokken gleichzeitig in der Leber und in den Lungen
desselben Schlachttieres soll man mehr Beachtung schenken als man bis jetzt getan
hat.

3. Die Echinokokken kommen bei den Wiederkäuern häufiger in den Lungen als
in der Leber vor, während beim Pferde und beim Schweine gerade das Umgekehrte
der Fall ist.

4. Weder die Kapillar-Theorie, noch die Hepatophil-Theorie können für diese
Unterschiede eine befriedigende Erklärung geben.

5. Nach Verfassern gelangen die echinokokken wahrscheinlich auf dem Wege
der Lymphbahnen in die Lungen.

6. Man kann als bewiesen betrachten, dass das Lymphbahnsystem in der Darm-
wand der Wiederkäuer stärker entwickelt ist als beim Pferde und beim Schweine
und dass dadurch bei den Wiederkäuern die Onchosphären leichter in dieses System
eindringen werden als in die Blutgefässe.

Damit erklart sich auch weshalb beim Pferde und beim Schweine die Lung-
echinokokkose seltener angetroffen wird.

1. From a scientific point of view, not only for the study of echinococcosis, but
also for studying other animal diseases (tuberculosis, cysticercosis etc.) it is very
desirable that the statistics on meat-inspection, internationally, should be as uniform
and complete as possible.

2. To the localisation of echinococci both in the lungs and in the liver of the
same slaughter animal, more attention should be paid than it has hitherto be done.
This localisation is common in ruminants.

3. In ruminants the echinococci occur more frequently in the lungs than in the
liver, while in the horse and in the pig just the reverse is the case.

4. Neither the capillary theory, nor the hepatophile theory can sufficiently explain
these differences.

5. According to authors it is probable that lung-echinococcosis is brought about
by way of the lymphducts.

6. Since it has been found that in ruminants the lymphduct-system in the intestinal
wall is more developped than in the horse and in the pig, with the consequence
that in ruminants the chance of entrance of the oncospheres into this system is
greater than in the bloodvessels, these factors also explain why in the horse and in
the pig lung-echinococcosis is not so frequently met with.

Bij Koninklijke Boodschap van 30 November 1934 werd aan de
Tweede Kamer der Staten Generaal een ontwerp van wet aangeboden
tot wijziging van art. 20 der Vleeschkeuringswet, waarover reeds elders
in dit Tijdschrift werd bericht. De daarbij gevoegde wijziging van art. 50
meldt de Koninklijke missieve niet.

Blijkens de memorie van toelichting heeft de wijziging van art. 20
ten doel het wegnemen van een grief, t.w. dat door de bestaande keur-
loonen . . . ." een belangrijk voedingsmiddel zwaarder wordt belast
dan noodig is en de bedrijfslasten van de slagers onnoodig worden
opgevoerd."

De Ministers die dit ontwerp voorbereidden zijn blijkbaar van oordeel,
dat de gemeentekassen het wel zonder bedoelde bedragen kunnen
stellen al doet het zonderling aan, dat de Minister van Financiën die
over de gemeentelijke financiën toch wel tot oordeelen bevoegd is,
deze memorie van toelichting niet mede onderteekent. Wij nemen het
op gezag der voorstellers gaarne aan.

Doch dan wekt het te meer verbazing, dat niet krachtiger de hand
gehouden is aan die wettelijke bepalingen, die reeds nu een absoluut
beletsel vormen tegen het ontstaan van zulk een ongewenschten toe-
stand.

Het is noodzakelijk deze bepalingen eerst te onderzoeken, alvorens
een oordeel uit te spreken over de noodzakelijkheid van deze wets-
aanvulling.

1. Du point de vue scientifique, non seulement pour l\'étude de l\'échinococcose,
mais aussi pour l\'étude d\'autres maladies des animaux (tuberculose, cysticercosc
etc.) il est désirable que, dans les divers pays, les statistiques sur l\'inspection des
viandes soient aussi uniformes et complètes que possible.

2. 11 faut donner plus d\'attention à la localisation de l\'echinoccccose, à la fois
dans les poumons et dans le foie du même animal de boucherie, que l\'on a fait
jusqu\'à ce jour.

3. Chez les ruminants, les échinocoques se renoentrent plus souvent dans les
pounmos que dans le foie tandis que chez le cheval et chez le porc on les observe
plus fréquemment dans le foie et moins dans les poumons.

4. Ni la théorie capillaire, ni la théorie hépatophile ne peuvent expliquer ces
différences, d\'une manière suffisante.

5. D\'après les auteurs il est probable que les échinocoques atteignent le poumon
par les voies lymphatiques.

6. Etant donné que le système lymphatique clans la paroi intestinale des rumi-
nants est plus développé que chez le cheval et le porc, les chances de pénétration
des oncosphères dans ce système, chez les ruminants, seront plus grandes que dans
les vaisseaux sanguins.

Cela explique aussi pourquoi chez le cheval et le porc l\'échinococcose du poumon
est plus rare.

„De kosten van den keuringsdienst worden, voor zoover zij niet
„door de heffing van een keurloon worden bestreden, gedragen door
„de gemeentekas."

In deze woorden ligt opgesloten, dat keurloonen krachtens deze wet
geheven kunnen worden tot het bedrag der onkosten van den keurings-
dienst, doch daar uit volgt niet, dat zij gemeld bedrag te boven mogen
gaan, waardoor een verruiming van het bij art. 277 der Gemeentewet
nauwkeurig omschreven belastinggebied der gemeenten zou ontstaan.

Het keurloon is krachtens art. 275 Gemeentewet een plaatselijke
belasting. Invoering of wijziging daarvan behoeft de goedkeuring van
de Kroon (art. 271 en art. 272 Gemeentewet).

De Kroon kan dus alle verordeningen te niet doen, waarvan de op-
brengst aan keuiloon grooter is dan de kosten van den keuringsdienst.
Acht men dit beginsel in gemeld artikel 20 sub 2, niet voldoende
duidelijk, dan zou het in den aanhef van art. 277 Gemeentewet ten
overvloede nader omschreven kunnen worden , doch zulks is niet
strikt noodig te achten.

In een aantal gemeenten is de Keuringsdienst samengesmolten met
een gemeentebedrijf, te weten de exploitatie van een openbaar slacht-
huis.

Het staat vast dat een groot aantal der rechten, die door de gebruikers
van deze inrichtingen moeten worden opgebracht, vallen onder art.
287 Gemeentewet, behelzende dat deze rechten ter zake van het gebruik
of genot van werken en inrichtingen, tot geen hooger bedrag worden
goedgekeurd, dan vereischt wordt om een matige winst aan de gemeente
te verzekeren.

Wij weten niet aan welk departement de handhaving van dit wets-
artikel in het bijzonder is opgedragen. Wel weten wij uit ervaring,
dat dergelijke „Gemeentelijke verordeningen op de heffing van rechten"
aan een strenge periodieke goedkeuring door de Kroon zijn onderworpen.
Er was bij deze revisie ruimschoots gelegenheid de financieele resul-
taten der slachthuisbedrijven in het oog te vatten en bedoelde verorde-
ningen eerst dan goed te keuren wanneer daaruit geen „onnoodige"
heffingen voortvloeien.

De weg te nemen grief is dus van veel ernstiger aard, n.m.1. onvol-
doende handhaving van de boven geciteerde artikelen der Gemeente-
wet. In de memorie van toelichting wordt al evenmin medegedeeld,
waarom deze artikelen ontoereikend zouden zijn om het gestelde doel
te bereiken en dus een bijzondere regeling ontworpen moest worden.
Als précédent zal de nieuwe regeling niet onopgemerkt blijven. Zij
luidt:

Art. 20. Vleeschkeuringswet 4e De opbrengst van de keurloonen en van
de slachthuisrechten, mag de kosten van den dienst met niet meer dan een zeer
matig bedrag overtreffen.

Deze formuleering bracht mede, dat men in voorafgaande volzinnen
moest bepalen, dat het gemeentelijk „slachthuis voor de toepassing
van deze wet geacht (wordt) te behooren tot den Keuringsdienst en:
„De Keurloonen en de slachthuisrechten worden afzonderlijk geregeld".

Vergeefs zoekt men naar een nadere omschrijving van wat onder
een „slachthuis" en wat onder „slachthuisrechten" verstaan moet
worden.

Behooren onder het eerste alleen die onderdeelen van zulk een in-
richting, waarvan het gebruik ingevolge de Hinderwet, verplicht is
gesteld, dus het eigenlijke slachtbedrijf, of rekent men daar ook bij de
tallooze nevenbedrijven, die slechts ten gerieve der gebruikers zijn in-
gericht, doch waarvan het gebruik geheel vrijwillig is te noemen.
(Hangruimten, vleeschverkoopplaatsen, koelhuis, stallen, ijsfabriek
enz.). En zoo ja op welken rechtsgrond wordt hiervoor deze regeling
dan voorgeschreven. Vallen onder de slachthuisrechten b.v. ook de
„weegloonen", die zoo nadrukkelijk onder het toezicht van art. 287
der Gemeentewet zijn opgenomen? En op welken grond wordt dan voor
deze weegloonen laatstgenoemd wetsartikel niet voldoende geacht.

Zou men de bepalingen van art. 20 der Vleeschkeuringswet niet
voldoende achten om een overschot op de keurloonen te bestrijden,
dan zou art. 287 Gemeentewet zoodanig aangevuld kunnen worden,
dat daaronder ook vallen de loonen voor bewezen diensten, zonder
dat daarbij het gebruik of genot van werken en inrichtingen als voor-
waarde wordt gesteld.

Door deze regeling ontgaat men de nadeelen van de incidenteele
regeling voor een afzonderlijke wet en omschrijft men het vereischte
ter plaatse waar zulks behoort. Overigens kan met strikte handhaving
van dit artikel de genoemde grief volledig bestreden worden.

Op de voorgestelde wijziging van art. 50 werpt de memorie van toe-
lichting een eigenaardig licht. Zij herinnert er aan dat de (Vleesch-
keurings)wet niet van toepassing is op vleesch, dat goedgekeurd is
krachtens de wet op de uitvoerkeuring van vleesch 1907. (Thans op-
genomen in de Veewet) en vervolgt clan „Deze absolute uitzondering
is niet vercenigbaar met".......

Nu is de meening aanvechtbaar, dat hier een „absolute" uitzondering
zou bestaan. Genoemd artikel eischt nadrukkelijk dat deze uitzondering
voor zulk vleesch alleen wordt verleend „onder nader door ons te
stellen voorwaarden". Is het een van de zonderlinge onopgeloste ge-
schillen van bestuur tusschen den Minister van Sociale Zaken, belast
met de handhaving van de Vleeschkeuringswet en die voor Economische
Zaken, handhavende de Veewet, ingevolge waarvan gemelde nadere
regeling nooit is verschenen, zoodat men nu maar gemakshalve van
een absolute uitzondering gaat spreken ? Zulks zou den burger koud
kunnen laten, indien vaststond, dat de eischen gesteld volgens de Veewet
congruent waren aan die volgens de Vleeschkeuringswet. Nadrukkelijk

1. Wel schrijft de Veewet bedwelming der slachtdieren voor, doch
zij stelt overtreding van dit voorschrift niet strafbaar. Straffeloos kan
dus op deze wijze vleesch in het binnenlandsch verkeer worden gebracht,
van dieren, die niet werden bedwelmd. Hiermede kan dus een der
zegenrijkste gevolgen der Vleeschkeuringswet worden te niet gedaan.

2. Geen keurmeester aangesteld volgens de Veewet is gehouden bij
zijn beslissingen de voorschriften te volgen van het op de Vleeschkeurings-
wet steunende z.g. Keuringsregulatief. Min. Besch. 15 Juli 1920, ter
uitvoering van eenige artikelen van het K.B. van den 5en Juni 1920,
Stbl. No. 285. Wel geldt voor hem een soortgelijk voorschrift t.w. voor-
schriften ter uitvoering van art. 74 der Veewet behoorende bij het K.B.
van den 6den Juni 1922 No. 40 (Ned. Staatscourant van 15 Juni 1922
No. 115), doch dit geeft ter zake van de te nemen beslissing geheel
andere richtsnoeren. Uniformiteit bij de keuringen volgens de beide
wetten is dan ook allerminst gewaarborgd.

Huldigt de Minister van Sociale Zaken de zienswijze dat hier plaats
is voor een „absolute uitzondering", dan mag Z.E. deze alleen toestaan
wanneer bij de keuring volgens de Veewet volledige toepassing der
uitvoeringsbesluiten volgens de Vleeschkeuringswet gewaarborgd is,
ten minste voor die dieren wier vleesch in het binnenland zal worden
gebruikt.

De voorstellers van deze wetswijziging verzuimden dit punt ernstig
onder de oogen te zien.

Naast bezwaren van hygiënischen aard, zijn hel vooral de economische
gevolgen der beide methoden van keuring die ontoelaatbaar moeten
worden geacht. Slager en exportslachter moeten bij de voorziening van
de binncnlandsche markt onder volmaakt gelijk overheidstoezicht wor-
den gesteld.

De voorstellers van dit wetsontwerp willen er reeds ten deele toe
bijdragen dat bovenstaande voorwaarde wordt vervuld door in meer-
gemeld art. 20 te bepalen, dat voor vleesch gekeurd volgens de Veewet
„dat in de gemeente zelve in het verkeer wordt gebracht" door die
gemeente „nader een keurloon (wordt) geheven met dien verstande
dat voor dit vleesch per Kilogram aan Rijkskeurloon en Gemeente-
keurloon tezamen wordt betaald het normale keurloon".

Wij laten in het midden dat bij de splitsing van keurloon en slacht-
huisrechten de exportslachter toch in het voordeel blijft, doch vragen:
indien dit vleesch in een naburige of verderaf gelegen gemeente „in
het verkeer wordt gebracht", geldt dan ook deze bepaling, zoodat
op dit vleesch eerst moet worden betaald bovengenoemde toeslag en
vervolgens het bedrag volgens art. 8 der Vleeschkeuringswet te heffen
bij invoer in de naburige of verderaf gelegen gemeente. Een nadere
omschrijving van wat men hier verstaat onder „in de gemeente zelve in
het verkeer wordt gebracht" is niet overbodig. Of kan men straks bijv.

in Uithoorn tegen exportkeurloon voor de binnenlandsche markt slach-
ten en staat die gemeente dan zonder heffing uitvoer naar Amsterdam
toe waar vervolgens de heffing volgens art. 8 sub 2 wordt geïnd. Hoe
stelt men zich voor dat de Gemeente Uithoorn controle op dezen „uit-
voer" zal houden. En hoe rechtvaardigt men dezen voorsprong van den
exportslachter op den slager-grossier in een andere naburige gemeente,
die het aldaar geldende volledige gemeentelijke keurloon moet voldoen,
en evenzeer eenige voeten naar Amsterdam zou willem verkoopen.
Is hier tweeërlei weegsteen aanwezig ?

Ten slotte zal nu bij dezen invoer krachtens art. 8 sub 2 het vleesch
„niet hooger worden belast dan vleesch van in dezelfde gemeente
geslachte dieren".

Wordt nu daarbij als maatstaf alleen het straks afzonderlijk bepaalde
keurloon genomen of mag men keurloon en slachthuisrecht samentrekken
bij de berekening van deze belasting. Beide zienswijzen kunnen met den
tekst van art. 8 sub 2 in overeenstemming worden geacht. Een duidelijke
uitspraak hierover werd reeds van meer dan een zijde bepleit, om te
voorkomen, dat nog meer dan thans de slachtingen voor de binnen-
landsche markt zich zullen verplaatsen naar de groote exportslachterijen.
Het is hier niet de plaats om op de economische gevolgen van de eerst
bedoelde berekeningswijze voor de aldus getroffen middenstanders in
te gaan, noch om in het licht te stellen, dat de gemeenten, die zorg
droegen voor de oprichting van uitstekende slachthuizen, daardoor
gevoelig zullen worden getroffen. De in den aanhef besproken winsten
zullen dan wel in verliezen verkceren, en dit zal de toevoeging sub 4
aan art. 20 volmaakt overbodig maken.

Hier zij met nadruk gestipuleerd, dat het transport vooral van ver-
kleind vleesch, de houdbaarheid daarvan belangrijk vermindert. Dit
is noch in het belang van den slager noch in dat van den gebruiker
en kan in enkele gevallen inderdaad het schadelijk worden van vleesch
in de hand werken. De aldus getroffen maatregel is dus ook uit hygiënisch
oogpunt niet aan te bevelen.

Wij kunnen onze beschouwingen sluiten met twee opmerkingen.
In artikel 20 wordt voor vleesch van slachtdieren, die volgens verlaagd
tarief worden geslacht een regeling van de heffing voorgeslagen, indien
dit vleesch „in de gemeente zelve in verkeer wordt gebracht", zooals
boven voor vleesch gekeurd volgens de „Veewet" werd besproken.
Hier gelden dus dezelfde bezwaren.

In art. 50 is de vrijstelling voor „slachtdieren, welke voor weten-
schappelijk onderzoek zijn bestemd" gehandhaafd. Voor vleesch (ge-
storven dieren en deelen daarvan) bestemd voor dit onderzoek wordt
hierover niets vermeld. Hier is een nadere regeling alleszins gewenscht.

Wij komen op grond van het bovenstaande tot de samenvatting dat
ter bevoegder plaatse blijkbaar wordt ingezien, dat ingevolge de heffing
van keurloonen een misstand is ingeslopen.

De aard van dezen misstand wordt echter onjuist omschreven. Er
wordt niet toegegeven dat hier de bevoegdheid der gemeentebesturen
tot het heffen van rechten ingevolge onvoldoende toepassing van de
bepalingen der Gemeentewet is overschreden.

In stede van het treffen van voldoende samenwerking der betrokken
departementen, welke de ongerepte handhaving van deze wetsartikelen
waarborgt, wordt een gelegenheidsoplossing voorgeslagen, die onvol-
ledig en onvoldoende toegelicht is te achten.

De voorgestelde wijziging van artikel 50 is overbodig, wanneer in
den bestaanden tekst niet een „absolute" uitzondering wordt gelezen,
doch de daarin geeischte algemeene maatregel van bestuur inderdaad
wordt afgekondigd.

Verzuimd wordt de incongruentie te herstellen, die tusschen de rege-
lingen krachtens de Veewet en de Vleeschkeuringswet bestaan.

De voorgeslagen wijzigingen van art. 20 en art. 50 kunnen voeren
tot bevoorrechting van den exportslachter boven den gewonen slager,
zij zullen tevens kunnen leiden tot een uit hygiënisch oogpunt ongunstig
te beoordeelen wijze van vleeschvoorziening van de groote steden.

Wij achten aanneming van dit wetsontwerp niet doeltreffend, doch
geven de voorkeur aan:

1. krachtige handhaving, eventueel aanvulling, van de bestaande be-
palingen uit de Gemeentewet, regelende de heffing van rechten door
de gemeente.

2. grondige herziening van de regeling van de keuring van voor uit-
voer bestemd vleesch, tengevolge waarvan:

a. de chinoiserie — het bestaan van twee keuringsdiensten soms in
één bedrijf — waardoor de overheid zich in het oog van leeken steeds
min of meer belachelijk maakt, komt te vervallen.

b. ter zelfder tijd volledige waarborgen worden geschapen dat voor
vleesch — gekeurd volgens de dan bij uit te voeren vleesch te stellen be-
palingen, doch dat om een of andere reden toch binnen \'s lands blijft —
de voorschriften vervat in het K.B. van den 5en Juni 1920, met uit-
voeringsbesluiten, volledig zullen zijn toegepast.

In een vergadering van den Diergeneeskundigen Kring Amsterdam, van April
1933 werd, nadat door een lid van dien kring gewezen was op moeilijkheden, die
zich voorgedaan hadden in verband met keuring van honden voor tentoonstellingen,
besloten aan het bestuur van den Kring te verzoeken een enquête onder de dieren-
artsen te willen houden betreffende den veterinair-sanitairen dienst op hondenten-
toonstellingen.

Door het bestuur van den Kring werd daartoe een vragenlijst, omvattende een
t i-tal vragen, aan 101 collega\'s, die daarvoor in aanmerking kwamen, toegezonden.

De resultaten van die enquête werden neergelegd in een rapport ; daarbij bleek,
dat de belangrijkheid van deze aangelegenheid van dien aard was, dat door den
Kring besloten werd aan het Hoofdbestuur te verzoeken dit vraagstuk nader te be-
studeeren en zoo mogelijk op te lossen.

Ter voldoening aan dat verzoek benoemde het Hoofdbestuur een commissie,
bestaande uit : Prof. Dr. A. Klarenbf.f.k, Dr. C. J. Folmf.r en den secretaris der
Maatschappij.

Door die commissie werd aan het Hoofdbestuur een rapport uitgebracht, aan-
gevende de verschillende punten waarover het wenschelijk werd geacht zich in
verbinding te stellen met den Raad van Beheer op Kynologisch Gebied.

Op verzoek van het Hoofdbestuur heeft deze commissie zich daarna in verbinding
gesteld met dien Raad ; de resultaten van die besprekingen vindt men aangegeven
in onderstaand rapport. Het daarbij overeengekomene zal gelden voor alle honden-
tentoonstellingen te houden onder toezicht van den Raad van Beheer.

Aangezien het mogelijk is, dat over de meening of een middel al of niet een kwak-
zalversmiddel is, twijfel kan bestaan, is overeengekomen dat de secretaris van den
Raad zich in dat geval in verbinding zal stellen met het lid der commissie, Dr. C. J
Folmer te Amsterdam, en zoo hierover verschil van meening mocht blijven bestaan
de eindbeslissing gegeven zal worden door Prof. Dr. A. Klarenbeek te Utrecht

Prof. Klarenbeek heeft tevens toegezegd, dat hij aan den secretaris van den
Raad een lijst zal verstrekken van die stoffen, waarvan het te voren reeds bekend
is, dat deze beslist geweigerd moeten worden.

Mocht het gedurende een tentoonstelling blijken, dat op een toegelaten stand toch
nog kwakzalsvermiddelen worden aangetroffen, dan zullen deze direct verwijderd
moeten worden.

Besloten is deze ontsmetting centraal te regelen, zoo dat door den Raad van Be-
heer voorgeschreven zal worden, welk ontsmettingsmiddel op elke tentoonstelling
zal worden aangewend. De middelen, die hiervoor in aanmerking komen, zullen
zijn : caporit, izal of creoline.

De toepassing van de ontsmetting zal geregeld worden in overleg met den dieren-
arts of de dierenartsen, die belast zijn met de veterinaire keuring op de tentoon-
stelling.

1. Op het terrein van onderzoek een of meer verhoogde loopplanken, afhangende
van het aantal honden, aanwezig zullen zijn ;

2. voor iederen dierenarts een afdoende hulp ter beschikking staat en dat er
5teeds voldoende wasch- en ontsmettingsmiddelen voor den dierenarts aanwezig zijn ;

3- het aantal der door iederen dierenarts te onderzoeken honden niet grooter is
dan ongeveer 200.

Wat betreft de keuring der dieren en het te houden onderzoek, werd overeen-
gekomen, dat voor tentoonstelling in ons land dienen uitgesloten te worden dieren
bij aanwezigheid van :

a. Scabiës. Meer of minder diffuse ontharing vooral aan kop, extremiteiten,
buik, met al of niet krabeffecten. Het stellen van de exacte diagnose zal micro-
scopisch meestal niet gelukken.

b. Demodicosis. Meest omschreven kale plekjes met voorliefde voor kop (lippen,
oogbogen), voor- en achterbeen, respectievelijk buik. Geen krabeffecten. Micro-
scopisch is de diagnose vrijwel steeds te stellen.

c. Trichophytie. Meest scherp omschreven kale plekjes veelal aan den buik met
ronde omgrenzing. Geen jeukte. Microscopisch meest moeilijk snel te stellen diag-
nose.

a. piekte van CARRé (z.g. hondenziekte). Conjunctivale ontsteking met purulente
ooguitvloeiing ; pustuleuze dermatose tusschen de achterbeenen.

b. ^van Weil. Meestal suf, lusteloos dier, met conjunctivale vaatinjectie
zonder purulente secretie. Diagnose meest niet snel te stellen.

De door den keurenden dierenarts verdacht beschouwde, dus niet direct afgewezen
dieren, moeten in een daarvoor beschikbare ruimte worden geisoleerd. Na afloop
van de keuring beslist de dierenarts, of zoo er meerdere dierenartsen voor de keuring
aangewezen zijn, de dierenartsen gezamenlijk, over de al of niet toelating van elk
dier afzonderlijk.

Wordt bij het onderzoek van een hond een door een dierenarts afgegeven attest
aangeboden, dan is de \'keurende dierenarts volkomen vrij of hij met het in het attest
verklaarde al of niet rekening wil houden.

Een geregeld veterinair toezicht op een tentoonstelling van één dag wordt niet
noodig geacht; duurt de tentoonstelling echter twee dagen, dan verdient het aan-
beveling, dat de dierenarts den 2den dag door een gang langs de banken zich over-
tuigt, dat alle aanwezige honden nog in goeden toestand zijn.

Worden hierbij honden aangetroffen die verschijnselen eener besmettelijke ziekte
vertoonen, dan moeten deze zoo spoedig mogelijk van de tentoonstelling verwijderd
worden.

Aanbevolen wordt dat met het onderzoek belast worden practiseerende dieren-
artsen of dierenartsen die zich in hoofdzaak toeleggen op kleinhuisdieren-praktijk.

Overeengekomen werd dat bij elke tentoonstelling op het vraagprogramma en
in den catalogus zal worden vermeld :

1. dat de dieren voor het toelaten tot de tentoonstelling aan een veterinair onder-
zoek zullen worden onderworpen ;

2. dat het besluit van den keurenden dierenarts of zoo er meerdere zijn, van de
dierenartsen gezamenlijk, bij het weigeren van een hond, bindend is en hierop geen
beroep mogelijk is ;

De commissie is eenparig van meening, dat een dierenarts, die gevraagd wordt
zich te willen belasten met de veterinaire keuring op hondententoonstellingen,
hiervoor geen belooning vragen moet.

1. dat het in het belang van den dierenarts is de hondensport zooveel mogelijk
te bevorderen en daarbij een royaal standpunt in te nemen ;

2. dat het verrichten van het onderzoek en het plaatsen van den naam van den
dierenarts in den catalogus van de tentoonstelling medewerkt tot het bekend maken
van den dierenarts en hem veelal introductie bezorgt in kringen van hondensport-
beoefenaars ;

3. dat het verrichten van de keuring in de grootere plaatsen meestal slechts één-
maal per jaar voorkomt, in de kleinere plaatsen éénmaal in de drie of vijf jaar,
zoodat bij betaling het daaruit voortkomende bedrag geen invloed heeft op de ver-
diensten van den dierenarts ;

4. dat het onderzoek in het algemeen genomen slechts een paar uur tijds kost,
zoodat er voor den dierenarts niet zooveel bezwaren aan verbonden zijn en

5. dat men, door zich gratis beschikbaar te stellen, veel sterker staat tegenover
de kynologen en daarbij als compensatie eischen kan stellen wat betreft het weren
van kwakzalverij, de ontsmetting enz.

Het vindt bij de commissie geen bezwaar om, wanneer een dierenarts behulp-
zaam is bij een keuring buiten de plaats zijner inwoning, bij een vergoeding ont-
vangt van zijn verplaatsingskosten.

Het Hoofdbestuur verzoekt nu aan de leden der Maatschappij dringend, zich
bij voorkomende keuring op hondententoonstellingen, geheel aan het in dat rapport
overeengekomene te houden. Daar toch door den Raad van Beheer b.v. in zake
wering van kwakzalverij aan onze verlangens is voldaan, rust ook op ons de plicht
er voor te zorgen zoo goed mogelijk met den Raad samen te werken tot slagen van
de tentoonstellingen.

Dank zij het initiatief van den Diergeneeskundigen Kring Amsterdam is een
vraagstuk, dat zoo vaak aanleiding gaf tot moeilijkheden, op een voor beide partijen
bevredigende wijze opgeslot.

De Secretaris der Maatschappij verzoekt aan de secretarissen der afdeelingen,
om, voor zoover zij nog niet voldaan hebben aan het inzenden van de ledenlijst
hunner afdeeling, welk inzenden reglementair vóór 15 Januari dient te geschieden,
dit alsnog ten spoedigste te doen.

De penningmeester der Maatschappij verzoekt aan de in Nederland wonende
leden der Algemeene afdeeling, ter vermijding van incasso-kosten, hun contributie
over het jaar 1935 vóór 1 Maart a.s. te willen storten op postgiro No. 1025 van de
Twentsche Bank te Nijmegen (banknummer van de Mij. No. 142).

Ingevolge besluit van het Hoofdbestuur wordt den leden gelegenheid gegeven
hun contributie in twee termijnen te betalen, mits hiervan storting plaats heeft
vóór i Maart en vóór 1 September van het jaar.

Bij niet storten vóór 1 Maart wordt na dien datum over de volle contributie per
kwitantie beschikt.

De contributie bedraagt ƒ 24.— ; echter voor leden die hun diploma als dieren-
arts behaalden in 1934 of 1935 is bij besluit van het H.B. de contributie vastgesteld

Begunstigd door schitterend zomerweer had op Zaterdag 29 September j.1., als
sluitstuk van de vergadering der Afdeeling Noordholland, de bezichtiging van het
in Juli 1934 geopende Abattoir te Zaandam plaats, onder leiding van den Directeur,
collega Rinses. Bij de warme woorden van dank door den voorzitter coll. Schuij-
temaker daarvoor ter plaatse uitgesproken, sluit ik mij hier gaarne aan.

Ik kan tot mijn genoegen verklaren, dat het geheel een zeer goeden indruk maakt
en de gebouwen zelf, zoowel als de verschillende daarin aanwezige inrichtingen
en gebruiksvoorwerpen, den stempel dragen van weldoordacht en met ervaren
practischen blik te zijn ontworpen en uitgezocht. Het is mij bekend dat Rinses,
zooals hij dit ook met de uitvoering der keuring gewoon is te doen, met de inrich-
ting van zijn slachthuis niet over één nacht ijs is gegaan en het geheel het resultaat
is van meerjarige ervaring en gedetailleerde bestudeering van vele andere slacht-
huizen in binnen- en buitenland.

Men moet bij deze bezichtiging opnieuw de overtuiging hebben gekregen dat
het in hooge mate wenschelijk is het specialisme op het gebied der vleeschhygiëne
in eigen kring te erkennen, en hoe ongewenscht de nog te veelvuldig voorkomende
aanbevelingen en benoemingen van niet gespecialiseerde dierenartsen tot hoofd
van dienst zijn te achten. De bewering, dat het voor het goed vervullen van een
dienst-leiding alléén op den persoon van den dierenarts aankomt en dat specialisme
daarvoor niet noodig is, is m. i. een onjuistheid, die niet genoeg van deskundige
zijde kan worden bestreden.

In type wijkt genoemd slachthuis niet af van het voor middelgroote diensten
gebruikelijke, n.1. de door een overdekte gang, eigenlijk hal, verbonden slachthallen
enz. eenerzijds, koelhuis en machinekamer anderzijds. De reeds jaren bestaande
centrale noodslachtplaats met bijbehooren is als zoodanig, los van en naast het
slachthuis, in gebruik gebleven.

IIet zou te ver voeren op alle details in te gaan. Ik volsta met slechts terloops
te wijzen op de doelmatige uitbreiding der transportbanen van de verbindingsgang
uit naar het voorplein voor overbrenging van het vleesch op de vleeschwagens ;
de witte kleur der wanden met als gevolg een zeer goede belichting der geslachte
dieren ; de door naamplaatjes aangegeven rangschikking der organen aan de haken-
rekken en de aan de palen aangebrachte neerklapbare tafels voor het onderzoeken
van de runder- of paardenlever ; de op een vaste tafel gemonteerde coupeerschaar
voor de klauwen der pooten ; de moderne varkensval met vasten bodem en ver-
schuifbaren zijwand; het apparaat voor de electrische bedwelming (?) der varkens ;
het electrische bloedzuigapparaat; de electrische darmslijmmachine ; de naar het
voorbeeld van Amsterdam in de hal aangebrachte stoomkranen voor het reinigen
der messen ; het stofvrije houtzaagsel, waarmee de gansche vloer der koelhuis-
afdeelingen bedekt is, enz.

Verder valt er nog op te wijzen, dat een „gemitigeerd" Kilotarief voor het slacht
en keurgeld is ingevoerd, waardoor een naar mijn meening ernstig bezwaar
tegen dit tarief, n.1. de ongelimiteerde toepassing voor zware en minwaardige
slachtdieren als stieren en paarden zijn, is opgeheven. Dit tarief toch is hier gelimi-
teerd tot een maximum van ƒ 10.— per stuk vee. Practisch wordt dus voor alle run-
deren en voor paarden een vast tarief van ƒ 10.— betaald, daar deze vrijwel alle
250 K.G. of meer wegen en de grondslag 4 cent per K.G. geslacht gewicht bedraagt.

Op te merken valt nog, dat ook te Zaandam een begin is gemaakt met de alge-
heele uitvoering der keuring door den dierenarts, door zich voor de spitsdagen
de hulp van een practiseerend collega te verzekeren. Hierdoor wordt de beste
uitvoering der keuring gekoppeld aan de meest economische. Mij rest nog de hoop
uit te spreken, dat alle tot dusver bij den kring „de Zaanstreek" aangesloten gemeen-
ten den weg zullen weten te vinden — zoo noodig echter haar deze zal worden
aangewezen — om ook onder de nieuwe omstandigheden te blijven samenwerken.

Met de moderne verkeersmiddelen voor vee-en vleeschtransport zijn de afstanden
voor de in deze gemeenten gevestigde slagers tot het abattoir geen bezwaar meer en

behooren deze gemeenten hun slachtingen tevens in een dergelijk goed geoutilleerd
en beheerd centraal slachthuis te concentreeren.

Deze laatste vergadering in het jaar 1934 werd goed bezocht. Ruim 30 leden
waren aanwezig, waaronder veel practici. Vermoedelijk hebben hiertoe veel bijge-
dragen de lezing van Prof. de Blieck over de meest belangrijke onderwerpen van
het Int. Vet. Congres te New-York en de klinische demonstratie van Prof. Hartog.

Van de verschillende huishoudelijke agendapunten, waaronder o.a. ballotage
van 3 nieuwe leden, de Heeren Haks, de Vries en van Werven, en de benoeming
van een nieuwen voorzitter, waartoe de Heer Beyers werd gekozen, viel vooral
te vermelden de bespreking van het tuberculosebestrijdings-vraagstuk. Als resultaat
van het overleg, dat de betreffende afdeelingscommissie met de Provinciale Vereeni-
ging heeft gehad, werd de vergadering ter kennismaking aangeboden een ontwerp-
regeling. Het daarin voorgestelde tarief van ƒ 0.80 per rund gaf nogal tot eenige
discussie aanleiding. Met 18 stemmen vóór en 2 stemmen tegen en 10 blanco werd
door de vergadering de ontwerpregeling der commissie goedgekeurd.

Prof. de Blieck sprak vervolgens over de nieuwere inzichten in het wezen van
verschillende ziekten, die op het Int. Nat. Veter. Congres waren behandeld.
Vooral over de tuberculose en de abortus deelde ZHGel. vele interessante gegevens
mede.

Daarnc demonstreerde Prof. Hartog een aantal chirurgische patiënten, o.m.
dieren met kniebuiloperatie, hoefkraakbeenexstirpatie, enz. en werden tevens talrijke
op deze operaties betrekking hebbende praeparaten vertoond. Ook deze demonstra-
ties vielen zeer in den smaak van de aanwezige practici. Algemeen werd dan ook
de wensch uitgesproken, dat in de toekomst nog meermalen dergelijke leerzame
middagen zouden volgen.

Den leden van de Afd. Utrecht wordt er op gewezen dat ingevolge besluit van
het Hoofdbestuur de contributie over 1935 in twee termijnen kan worden voldaan,
en wel vóór 1 Maart en vóór 1 September telkens de helft. De afdeelingscontributie
a ƒ 1.— moet dan bij de eerste storting in haar geheel worden voldaan.

Zij die van deze bepaling gebruik willen maken gelieven dus vóór 1 Maart de
eersten termijn a/13.—, en vóór 1 September den tweeden termijn è ƒ 12.— te giree-
ren of te storten op postrekening 26338 van den ondergeteekende.

Wordt voor 1 Maart niet gestort, dan zal na dien datum op de gewone wijze
over de geheele contributie beschikt worden, waarbij de incasso- en zegelkosten
in rekening gebracht worden.

Storting van het geheele bedrag a ƒ 25.— vóór 1 Maart blijft natuurlijk mogelijk

Op de vergadering der afdeeling, gehouden te Zutphen op 15 December j.1.
waren 33 leden tegenwoordig. Na opening werden de notulen gelezen en onver-
anderd goedgekeurd, waarna diverse ingekomen stukken werden afgehandeld.

Door onzen afgevaardigde in het H.B. was, op verzoek van de afdeeling, aan
dat bestuur de vraag gesteld of het niet mogelijk zou zijn een bindend minimum-
tarief voor de tuberculose-bestrijding, rekening houdende met de verschillende
methoden van bestrijding, vast te stellen ; hierdoor zouden de tarieven der ver-
schillende afdeelingen meer met elkaar in overeenstemming kunnen komen.

afdeeling, in verband met de vele moeilijkheden aan de uitvoering ervan verbonden,
deze zaak nader te bestudeeren en dan met een schriftelijk, goed voorbereid voor-
stel te komen. In verband hiermede benoemde de afdeeling een commissie, bestaande
uit de Heeren : H. J. Odé, H. van den Berg en Dr. J. Grashuis.

Tot leden van de afdeeling werden aangenomen de Heeren : G. B. ten Haken
te Didam en P. G. Vaags te Aalten.

Collega van Heusden werd met algemeene stemmen als voorzitter herkozen
en nam zijn benoeming aan. De vice-voorzitter was zeer zeker de tolk der aan-
wezigen toen hij de afdeeling hiermede gelukwenschte.

De afgevaardigde naar de Alg. Vergadering te Utrecht (Dr. M. Grashuis) was
verhinderd ; aangezien de notulen echter reeds in het Tijdschrift waren verschenen
en niemand nadere inlichtingen wenschte, werd dit punt van de agenda afgevoerd.

Hierna hield coll. Dr. Reitsma een interessante voordracht over „Vleeschver-
giftigingen", die met groote aandacht gevolgd werd.

Bij de vrije mededeelingen kwamen verschillende onderwerpen in bespreking
o.a. de controle bij de tuberculinatie ; de levering van tuberculose-runderen aan
de Ned. Veeh. Centrale ; de behandeilng van hondeziekte (preventief en curatief) ;
de resultaten bij enting tegen abortus bij runderen enz.

De volgende vergadering zal plaats hebben op een Zondag te Arnhem. In ver-
band met de „Ziekenfondsen" zal hier het reglement der afdeeling worden aange-
vuld ; de voorbereiding hiervan werd opgedragen aan het bestuur.

Adressen, in verband met het wetsontwerp tot wijziging van de Vleesch-
keuringswet.

Daar het wetsontwerp tot wijziging van de Vleeschkeuringswct in het algemeen
geen gunstig onthaal heeft gekregen in de kringen van belanghebbenden, kon men
verwachten, dat adressen aan de Staten Generaal niet zouden uitblijven. Zoo heeft
de Heer Meier, directeur van het slachthuis en den keuringsdienst te Breda, zich
dezer dagen schriftelijk tot dc Leden der Tweede Kamer gewend, met een uiteen-
zetting over het ontwerp.

Adressant is van meening, dat geen rekening is gehouden met de praktijk van
het keurings- en slachthuisbedrijf. Uit practische overwegingen is het keurloon
en het slachtrecht vereenigd in één betaling, omdat het niet mogelijk is, een zuivere
kostenverdeeling op te stellen. Z. i. wil nu het ontwerp tot wet maken, wat een
onmogelijkheid is gebleken in de praktijk. Onder de slachthuisdeskundigen is er
niet één, die daarom onder de huidige wetgeving heeft gevraagd. Verder zullen
de ontvangsten van de openbare slachthuizen sterk verminderen door invoer van
vleesch tegen lagere betaling en door minder plaatselijke slachtingen. Volgens
Meier wenschen de slagers en grossiers alleen datgene, wat de Grondwet hun garan-
deert, n.1. een gelijke behandeling van allen door de wet. In het kort geformuleerd
komen deze wenschen neer op het volgende :

a) voor de consumptie zal worden geslacht in inrichtingen, welke overal en voor
ieder aan gelijke eischen voldoen ;

c) 6f overal en voor iedereen dezelfde handelsbelemmeringen, óf, wat voor den
consument voordeeliger is, totaal geen handelsbelemmeringen ;

e) de slachthuiswinst willen de grossier en de slager wel opbrengen, mits ook de
exportslachter daaraan onderworpen is.

Een tweede adres is van een drietal vereenigingen, betrokken bij den varkenshandel
en de grossierderij. Deze vereenigingen geven als hun oordeel te kennen, dat aan-
neming van het ontwerp de ongelijkheid in de bestaande verhoudingen, ten aan-
zien van keurloonen aan abattoirs en daarbuiten gevestigde grootbedrijven zal ver-
scherpen en alleen voordeelen zal brengen aan de grootvleeschindustrieën.

Een derde adres is van de Vereeniging van Nederlandsche Gemeenten, die in een
uitvoerig adres aan de Tweede Kamer haar bezwaren tegen de voorgestelde wijzi-
ging kenbaar maakt. Er wordt in betoogd, dat tengevolge van deze wijziging de
exploitatie der slachthuisbedrijven in ernstige mate zal worden bemoeilijkt.

Op 4 December 1934 verscheen het Koninklijk Besluit, Stbl. 636, waarhij onge-
grond werd verklaard het beroep, ingesteld door den Raad der gemeente Doniawer-
stal tegen het besluit van Gedep. Staten van Friesland van 10 April, 1934, No. 102,
ie afdeeling B, waarbij aan burgemeester en wethouders dier gemeente is voorge-
schreven den keuringsveearts, hoofd van dienst, voor een maand te schorsen, tenzij
hij bereid mocht zijn een maand verlof te vragen en daarbij de verplichtingen op zich
te nemen onder zekere voorwaarden gedurende dat verlof werkzaam te zijn in een
abattoir.

Door de Kroon is ongegrond verklaard het door den Raad van Hummelo en Kep-
pel ingesteld beroep tegen het besluit van Gedeputeerde Staten van Gelderland
van 29 Mei 1934, waarbij goedkeuring werd onthouden aan het Raadsbesluit van
4 Dcc. 1933, tot nadere bepaling van het salaris van den keuringsveearts van ƒ 1000.—
op ƒ800.—.

I)e slachthuisrechten te Enschede. Als consequentie van het reeds vroeger
aanvaarde principe om voor ingevoerd vleesch, bestemd voor de vleeschwarcn-
industrie, lagere rechten te heffen, stellen B. en W. voor eenige tariefswijzigingen,
waarvan de voornaamste zijn, dat voor de eerste 10.000 K.G. per kalenderjaar
ingevoerd versch vleesch (bestemd voor vleeschwarenfabrieken) wordt gevraagd
per K.G. 4 ets., voor de volgende 40.000 K.G. of gedeelte daarvan per K.G. 2 ets.
en voor het meer ingevoerde 1 cent per K.G.

Het voorstel van B. en W. van Eist om in de vacature van keuringsveearts van
den vleeschkeuringsdienst te voorzien door een tijdelijke benoeming van een vee-
arts, op een salaris van ƒ1600.—, is verworpen en aangenomen is een voorstel
uit den Raad om over te gaan tot aanstelling van een keuringsveearts in vasten
dienst.

De Raad van Mill en St. Hubert besloot in principe over te gaan tot oprichting
van een eigen vleeschkeuringsdienst.

van Amsterdam stellen den Raad voor, over te gaan tot de volgende uitbreidings-
werken ten behoeve van het koelhuis op het abattoir :

b) het verbouwen en uitbreiden van het bestaande Oostelijke voorkoelhuis, in-
clusief nieuwbouw voor den keuringsdienst van slachtdieren, vleesch en vleesch-
waren ;

c) het verbouwen en uitbreiden van de bestaande koelinstallatie, met inbegrip
van de daarmede gepaard gaande bouwkundige werkzaamheden en wijziging van
de bestaande cel-indeeling.

B. en W. vragen voor een en ander een crediet aan van ten hoogste ƒ 136.000.—.
Mede in verband hiermede stellen B. en W. den Raad voor, het tarief voor het
gebruik van de veemarkt en het abattoir te verhoogen ; deze verhooging achten
zij onvermijdelijk wegens de verzwaring van de op de exploitatie ervan drukkende
lasten

Burgemeester en Wethouders van Breda stellen den Raad voor, een verlaging
van de slachtrechten van toepassing te verklaren voor de runderen, die de Hero
en Merka voor de regeering zullen slachten.

Dit slachten, tot een aantal van 300 è 400 stuks per week, gedurende 17 weken,
zal alleen mogelijk zijn, indien bedoelde fabrieken dit op een voor haar loonende
wijze kunnen doen.

B. en W. stellen daarom voor het tot nu toe geldende tarief van 1,5 ct. per K.G.
tijdelijk te vervangen door een tarief van ƒ2,25 P^er rund. Hier tegenover zullen
de fabrieken helpen moeten met het schoonmaken van de slachtruimten, indien de
slachtingen buiten den normalen werktijd vallen, terwijl zooveel mogelijk Bredasche
werklieden aan het werk moeten worden gesteld. de G.

tot ridder in de Orde van Oranje-Nassau, met de zwaarden : de paardenarts
der iste klasse T. D. Sigling ;

tot officier in de Orde van Oranje-Nassau : Dr. A. A. Overbeek, inspecteur
van den Veeartsenijkundigen Dienst, tevens inspecteur voor de Volksgezondheid,
te Rotterdam en

Verleend : de titul. rang van Majoor Paardenarts aan de Dir. Paardenarts 2de
Klasse (b. d.) L. J. van Riiijn.

25-ste Congres van de Vereniging ,,Het Nederlandse Natuur- en Genees-
kundig Congres" te Leiden op 23—25 April 1935.

Het Bestuur der onderafdeling voor Diergeneeskunde wekt de dierenartsen op
tot toedtreding bij deze vereniging (ƒ3.00) en tot deelneming aan het Congres.

De 3e afdeling (Geneeskundige Wetenschappen) komt in haar geheel bijeen
op Woensdagmorgen, en bijna in haar geheel op Donderdagmorgen : de onderafdeling
voor diergeneeskunde vergadert op Donderdagmorgen afzonderlijk. Op Woensdagmorgen
zal de afdeling in hoofdzaak endocrine klieren en anorganische stofwisseling bespre-
ken, op Donderdagmorgen straling.

Dierenartsen in de onderafdeling voor diergeneeskunde die een mededeling
wensen te doen of een demonstratie wensen te houden, worden uitgenodigd daarvan
vóór 25 Januari bericht te zenden aan den voorzitter der betrokken onderafdeling, Prof.
Dr. A. Klarenbeek te Utrecht en daarbij te vermelden, of zij proeven wensen
te doen, of gebruik wensen te maken van een projectietoestel. Zij zullen zich stipt
moeten houden aan den tijd, die voor hen beschikbaar wordt gesteld (in de regel
20 minuten) en het uittreksel van hun voordracht, dat zij voor de „Handelingen"
bestemmen, vooraf gereed moeten maken en in de vergadering aan den secretaris
ter hand moeten stellen.

Veterinaire Zakagenda 1935, samengesteld door Dr. K. Reitsma. Uitg. Druk-
kerij-Uitgeverij „De Hofstad", den Haag (prijs ƒ1.35).

De derde jaargang van deze agenda, die reeds half December 1934 verschenen
is, is zoo goed als geheel in samenstelling en uitvoering gelijk aan den tweeden jaar-

gang. Alleen zijn als nieuwe rubrieken bijgevoegd : opgave van de destructoren in
Nederland en leeftijdbepalingen van rundervruchten.

Daar ook met de het vorig jaar gemaakte opmerkingen over enkele ingeslopen
fouten rekening gehouden is, mag men deze uitgave beschouwen als volkomen
te voldoen aan de te stellen eischen.

Ook in verband met den prijs kan ik mij moeilijk voorstellen dat er nog practi-
seerende dierenartsen zullen zijn, die nog niet tot aanschaffen van deze agenda
besloten hebben ; zoowel schrijver als uitgever verdienen een groote oplaag ten
volle. A. v. H.

No. 7. (Juli) : Poradenolymphitis (lymphogranulomatosis) ; Malaria ; Beri-
beri ; Pellagra ; Gele koorts (Yellow fever) ; Febris recurrens en andere Spirochae-
toses ; Leptospirosis ; Rattebeet-koorts (ratbite fever).

No. g. (Sept.) : Voorkómen van Ascaris-besmetting ; De typhusgroep (the typhus-
group of fevers) ; Rabiës ; Amoebiasis en Dysenterie ; Kala-azar.

No. 11. (Nov.) : Overbrenger van Chagas\' ziekte (Trypanosoma Cruzi) ; Hel-
minthiasis.

No. 12. (Dec.) : Gele Koorts ; Recurrent (Relapsing fever) en andere Spirochae-
tosen ; Leptospirosis; Rattebeet-koorts; Tropische Ophtalmologie ; Lepra; Pest;
Cholera ; Pellagra. Vr.

De Lipsia-Schau, 60e groote (jubileum) tentoonstelling van Gevogelte, van
i—3 Februari 1935 ; vóór het begin der Leipziger Messe (3 Maart).

Op Dinsdag 29 Januari a.s. zal in de balzaal van hotel de 1\'Europe Vreeburg,
een buitengewone vergadering worden gehouden, waarbij als spreker zal op-
treden de WcledelZeergeleerde Heer Dr. J. Merkens met als onderwerp:
De Veeteelt in Indië.

Verder zal een film vertoond worden over „Een Melk- en Fokbedrijf van het
Fries-Hollands rund op Java" en een film over „De Inheemse Rundveeteelt".

Overleden : Dr. E. C. H. A. M. Bemelmans, majoor, dirigeerend paarden-
arts b.d.

Verhuisd : B. H. Kessens, keuringsveearts, adj. directeur „Kring Oss", van Utrecht
naar Oss, Molenstraat 4.

Verslag van het veeartsenijkundig instituut over het jaar 1932. (Door C. Bubber-
mann). Batavia, Landsdrukkerij, 1934. 8°. 36 blz.

K. J. van den Akker, Van den mond der oude middelzee. Schetsen uit het oude
boerenleven en- bedrijf. Leeuwarden, Landbouwhuis, 1934. 8°. 200 blz. m. teek. ƒ 1.—
Gedenkboek K. N. L. C. De geschiedenis van het Kon. Ned. Landbouwcomité van
1884—1934. Door Croesen. \'s Gravenhage. 1934. 4⁰.

L. VVeyer, Veevoeding voor landbouwcursussen. 7de dr. Zwolle, TJitg.-Mij.
W. E. J. Tjeenk Willink, 1934. KI. 8°. fa.90

Leidraad voor het land- en tuinbouwonderwijs onder red. van A. Schuttevaer en
E. J. Lankwarden. Ser. A, Nr. 9.

Lijst van officieele personen, instellingen en vereenigingen op land- en tuinbouw-
gebied. \'s Gravenhage, Algemeene Landsdrukkerij, 1934. 8°. 226 blz. ƒ 1.—
Verslagen en mededeelingen van de Directie v. d. Landbouw. 1934. No. 2.
J. van Beynum, Aromavorming door boteraromabacteriën. \'s Gravenhage, Alg.
Landsdrukkerij, 1934. 8°. 53 blz. met 7 afb. f o.70

W. van Dam, Een en ander over de samenstelling van morgen- en avondmelk
van afzonderlijke Noord-Hollandsche boerderijen, \'s Gravenhage, Alg. Lands-
drukkerij, 1934. 8°. 8 blz. ƒ 0.25
Verslagen van landbouwk. onderzoekingen. 40 C.

G. van Herwaarden, Hoe verzorgen wij onze hond? Amsterdam, Uitg.-Mij.
Kosmos, 1934. 8°.

W. H. F. Gh. Majoewsky, Bacteriologische normen voor de beoordeeling van
consumptiemelk. Proefschrift a. d. Veeartsenijkundige Faculteit. Utrecht, Fa.
Schotanus en Jens, 1934. Gr. 8°. 258 blz.

M. Langeron, Précis de microscopie. 5e éd. Paris, Masson et Cie., 1934. 8°.
XX 1205 p. av. 365 fig. et 20 tabl. fr. 100.—

Les institutions de laiterie dans !e monde. International directory of dairying insti-
tutions. [A cura di E. Gasser], Rome, Impr. de la Chambre des députés C. Co-
lombo, 1934. 8°. VIII 437 p. Institut international d\'agriculture. L. 20.—
V. Pacifico, Lesioni cruente del fegato e loro riparazionc negli animali normali
et negli animali splenectomizzati, studiate con il sussidio dclla colorazione vitale.
Benevento, tip. De Martini, 1934. 8°. 72 p.

U. Rozzi, L\'allevamento suino in provincia di Parma. Parma, tip. fil. Godi,
1934. 8°. 89 p. c. fig.

Gattedra ambulante di agricollura per la prov. di Parma. Scz. zoot.
R. Parisotto, II vaccino antirabbico Fermi. Studio sperimentalc. Treviso, tip.
edit. Trevigiana, s.a. 8°. 22 p. c. tav.

Report of the chief of the Bureau of Animal Industry, 1933. [By J. R. Mohler],
Washington, Government Printing Office, 1934. 8°. 47 p. w. 25 tabl.

Tearbook of Agriculture 1934. Ed. by M. S. Eisenhower and A. P. Chew. Washington,
Government Printing Office, 1934. 8°. $ 1.—

T. W. M. Cameron, The internal parasites of domestic animals. London, A. and
C. Black, 1934. Kl. 8°. XII 292 p. w. 144 ill. Sh. 15.—

Black\'s veterinary dictionary. 2d ed. Ed. by W. C. Miller. London, A. and C. Black,
1934. Gr. 8°. 1150 p. w. 334 ill. Sh. 18.—

Henderson and Craig, Economic mammalogy. London, Baillière, Tindall and
Cox, 1934. 8°. X 258 p. Sh. 26.—

A. T. Semple and T. E. Woodward, Utilization of pastures. Washington, Govern-
ment Printing Office, 1934. 8°. 43 p. w. 17 fig.
U.S. Dept. of Agriculture. Misc. publ. Nr. 194.

J. M\' Fadyean, The comparative anatomy of the domesticated animals. Prt. i.
3d ed. London, Lewis, 1934. 8°. VI 210 p. Sh. 15.—

E. C. Ash, The practical dog book. Cheap ed. London, Hutchinson, 1934. Or.
8°. XXXII 343 p. w. ill. Sh. 9.6

C. Darwin, The expressions of the emotions in man and animals. Rev. and
abridged by C. M. Beadnell. London, Watts, 1934. 8°. 190 p. w. 23 ill. Sh. 1.-—
C. Marriage, Nine lives : a book about cats. London, E. Arnold, 1934. 8°. 237 p.

R. Johns, Every dog its day. London, Methuen, 1934. 8°. VII 104 p. w. 15
ill. Sh. 3.6

Our friend the English Springer. Ed. by R. Johns. London, Methuen, 1934. 8°. 88 p.

C. B. Upton, The breeding and management of canaries. London, Marshall,
1934. 8°. 112 p. Sh. 3.6

M. H. Hayes, Veterinary notes for horse owners. 12th ed. London, Hurst, 1934.
8°. XXIV 833 p. w. 276 ill.

V. A. Rice, Breeding and improvement of farm animals. London, Mc Graw-
Hill, 1934. 8°. 516 p.

G. R. Scott, The art of faking exhibition poultry. London, T. W. Laurie, 1934. 8°.
J. R. Dice, Feeding for milk production. Fargo, North Dakota Agr. Coll., 1934.
8°. 16 p. w. 2 fig.

G. P. Goodearl, Brooding and chick management. Fargo, North Dakota Agr.
Coll., 1934. 8°. 16 p. w. 3 fig.

Report of the veterinary director general for the year ending 31 March, 1934.
[By G. Hilton]. Ottawa, J. O. Patenaude, 1934. 8 . 59 p.
Dept. of Agriculture, Canada.

R. C. Huston, I. F. hunoleson and A. D. Hershey, The chemical separation
of some cellular constituents of the Brucella group of microorganisms. East Lansing,
Agr. Exp. Stat., 1934. 8°. 25 p.

A. W. Scott, The engineering aspects of the condensing and drying of milk.
Glasgow, Aird and Coghill, 1934. 8°. 120 p. w. 38 fig.

E. C. Ash, This doggie business. London, Hutchinson, 1934. 8°. 215 p. w. ill. Sh. 6.—
E. T. Brown, The poultry keepers text book. 2d ed. London, Ward, Lock and Co.,
1934. 8°. 320 p. w. ill. Sh. 6.—

E. Mayhem, Dogs and their management. A companion volume to the dog\'s
medical dictionary. Partly rewr. by A. J. Seuell. Rev. by F. If. Cousens. London,
Routledge, 1934. Kl. 8°. XII 307 p. w. ill. Sh. 7.6

Encyclopaedia of veterinary medicine, surgery and obstetrics. Ed. by G. H. U\'oolridge.
2d ed. Vol. 1,2. London, Oxford Univ. Press, 1934. 4⁰. £ 6.6

B. Bäge, Kvnologische Bibliographie. Zusammengest, im Auftrag der Forschungs-
stelle des Reichsverbandes für das deutsche Hundewesen. Berlin, Forschungs-
stelle u.s.w., 1934. Gr. 8°. 126 S. M. 5.—

H. Stendel, Unsere Nutztauben. [8te Aufl.]. Neubearb. von P. Hohmann. Leipzig,
Hachmeister und Thal, [1934]. Kl. 8°. 48 S. m. 19 Abb.

H. Ziemer, Der Kaninchenstall. Eine Anleitung zum Bau praktischer Kanin-
chenstallungen. [4te Aufl.], Neubearb. von W. Aretz. Leipzig, Hachmeister und
Thal, 1934. Kl. 8°. 40 S. m. 52 Abb.
Lehrmeister-Bücherei. Nr. 460.

Grundlagen und Formen der deutschen Landwirtschaft. Von E. Lang, C. von Die.ze,
0. Baden u. A. Berlin, P. Parey, 1934. Gr. 8°. M. 77 Ktn. M. 1980

J. Brüsch, Ueber Homöopathie in der Veterinärmedizin. Ein Beitrag zu ihrer
Geschichte und Versuch einer Nachprüfung. Leipzig, W. Schwabe, 1934. 8°. 87 S.

Gesetze und Verordnungen über die Milchwirtschaft. Eine Sammlung der zum Neu-
aufbau der Deutschen Milchwirtschaft erlassenen Gesetze und Verordnungen.
3te Aufl. Hildesheim, Molkerei-Zeitung, 1934. 8°. 255 S. m. 1 vierfarb. Wand-
karte. M. 4.—
O. Seifried, Lehrgang der Histopathologie für Studierende und Tierärzte.
Berlin, J. Springer, 1934. 4⁰. VIII 195 S. m. 142 z. T. färb. Abb. M. 24.80
K. J. Demeter, Bakteriologische Untersuchungsmethoden von Milch, Milcher-
zeugnissen, Molkereihilfsstoffen und Versandmaterial. Berlin u.s.w., Urban und
Schwarzenberg, 1934. Gr. 8°. VII 111 S. m. 10 Abb. M. 6.—
Aus : Handbuch der biol. Arbeitsmethoden. Hrsg. von E. Abderhalden. Abt. 12,
Tl. 2, Lief. 435.

G. Koller, Einführung in die Physiologie der Tiere und des Menschen. Leipzig,
G. Thieme, 1934. 4°. 257 S. m. 38 Abb. und 81 Tab. M. 11.—

C. Baumann, Leitfaden der Milchkunde für Milchhändler. 4te Aufl. Hildesheim,
Molkerei-Zeitung, 1934. 8°. 115 S. m. Abb. M. 2.—

F. Harino, Fruchtbarkeit und Fruchtbarkeitsvererbung in der Edelschwein-
zucht in der Provinz Sachsen. Neudamm, J. Neumann, [1934]. Gr. 8°. 117 S. m.
10 Taf. und 21 Stammbäumen. M. 10.—

H. von Norman, „An die Pferde !" Ein Reitbüchlein f. dt. Reiter. 3te Aufl.
Stuttgart, Franckh, [1934!- 11.5 x 16 c.M. 128 S. m. 12 Abb. M. 1.60

A. Pettersson, Die Serum-B-Lysine und die antibakterielle Immunität gegen
die davon beeinflussten Mikroben. Jena, G. Fischer, 1934. Gr. 8°. V 75 S. M. 5.—
F. Stockklausner, Männliche Blutlinien der bayerischen Fleckviehzucht. Han-
nover, M. und H. Schaper, 1934. 8°. 356 S.

W. Engeler, Die leistungsverbessernden Stiere in der schweizerischen Braun-
viehzucht. Luzern, Schweiz. Stammzuchtbuchkommission für Braunvieh, 1934.

E. Mangold, Erfahrungen aus der Tierernährung über Ernährungswirlcungen
beim Menschen. Leipzig, G. Thieme, 1934.

Verhandlungen der Ges. f. Verdauungs- und Stoffwechselkrankheiten. XII.
Tagung in Wiesbaden.

Ergebnisse der allgemeinen Pathologie und pathologischen Anatomie des Men-
schen und der Tiere. Hrsg. von W. Hueck und W. Frei. Bd. 29. München, J. F.
Bergmann, 1934. 4⁰. 514 S. m. 62 Abb. u. 4 Taf. M 78.—

Ergebnisse der Physiologie und experimentellen Pharmakologie. Hrsg. von L.
Asher, A. Butenandt u. A. Bd. 36. München, J. F. Bergmann, 1934. 4°. 442 S. m.
85 Abb. M 48.—

A. Strümpell—C. Seyfarth, Lehrbuch der spez. Pathologie und Therapie der
inneren Krankheiten. 3iste und 32ste Aufl. von C. Seyfarth. Bd. 1, 2. Berlin,
F. C. W. Vogel, 1934. 8°. XII 880 S. m. 179 Abb., 1 Bldnis und 12 Taf. und VIII
980 S. m. 22 Abb. und 5 Taf. M. 54.-— u 45.—

Zeitschrift für Morphologie und Oekologie der Tiere. Red. von P. Buchrer und
P. Schulze. Bd. 29, H. 1. Berlin, J. Springer, 1934. Gr. 8°. 230 S. m. 143 Tcxtabb.
(246 Einzelbild.). M 38.80

Baudissin, Pferderassen und Rassepferde. Berlin, Bernard und Gräfe. 1934.
8°. 70 S. m. Abb. M. 1.20

R. Nicolaysen, Untersuchungen über die Kalkausscheidung bei Hundtn. Ein
Beitrag zur Physiologie des Kolons. Berlin u.s.w., W. de GRuyter und Co, 1934.
Gr. 8°. 66 S. M. 4-5°

K. von Frisch, Ueber den Geschmackssinn der Biene. Ein Beitrag zur verglei-
chenden Physiologie des Geschmacks. Berlin, J. Springer, 1934. 8°. 156 S. m. 12
Textabb. M. 19.80

Ph. Brömser, Kurzgefasstes Lehrbuch der Physiologie. Leipzig, G. Thieme,
1934. 8°. 313 S. m. 177 Abb. M. 13.—

P. Ehrenberg, Die Fütterung des landwirtschaftlichen Arbeitspferdes. Berlin,
P. Parey, 1934. 8°. M. 1.—

Gatermann\'s landwirtschaftlicher Schreib- und Taschenkalender für Tierzüchter.
Jg. 14. 1935. Bearb. E. Meyer. Hannover, M. und H. Schaper, 1934.

H. Alfonsus, Der tüchtige Milchverkäufer. Wien, Selbstverlag, 1934. 8°. 94 S.

Handbuch der vergleichenden Anatomie der Wirbeltiere. Hrsg. von L. Bolk, E.
Göpperl, E. Kallius u. A. Bd. 2, Hälfte 1 u. 2. Berlin u.s.w., Urban und Schwarzen-
berg, 1934. 4°. Subskr.-Pr. M. 160.—

Bd. 2, Hälfte 1. Bearb. von C. U. Ariens Kappers u. A. X 4- 840 S. m. 610 z. T.
mehrfarb. Abb.

Bd. 2, Hälfte 2. Bearb. von J. Boeke u. A. S. 841 —1444 m. 669 z. T. mehrfarb. Abb.

E. L. Klapp, Eiweissfutterbau. 2te Aufl. Berlin, Reichsnährstand Verlags-Ges.,
1934. 8°. 104 S. m. 20 Textabb. M. 2.40

G. Beyer, Chronische Benzolvergiftung bei Kaninchen. Beobachtungen am
Blutbild. Inaug.-Diss. Leipzig. 1934.

A. Gurewitsch, Ueber den Vitamin Cl-Gehalt (reduzierte Form) der Linse
und des Kammerwassers von Rindern verschiedenen Lebensalters und bei Kata-
rakt. Inaug.-Diss. Basel. 1934.

H. Herrmann, Untersuchungen über den Einfluss von Vigantollebertran auf
den Heilungsverlauf von Unterkieferfrakturen bei Hunden. Inaug.-Diss. Erlangen.
1934-

J. Jopke, Infektiöse Krankheiten der Haustiere als Berufskrankheiten von Tier-
ärzten. Inaug.-Diss. Breslau. 1934.

W. Knopp, Die gerichtsärztliche Bedeutung des Tierfrasses an freiliegenden Lei-
chen. Inaug.-Diss. Münster. 1934.

R. Kuhn, Die Giftigkeit der in der Scheide gesunder Tiere vorkommenden
Diphtheriebazillen. Inaug.-Diss. München. 1934.

F. Pfrieme, Ueber den normalen und pathologischen Bleigehalt der Zähne von
Menschen und Tieren. Inaug.-Diss. Halle. 1934.

W. Steudel, Ueber die Stomatitis ulcerosa, Stomatitis aphthosa und Maul- und
Klauenseuche beim Menschen unter bes. Berücksichtigung ihrer Aetiologie und
ihres epidemischen Auftretens. Inaug.-Diss. Leipzig. 1934.

B. Hatziolos, Die wirtschaftliche Bedeutung der Schafzucht in Griechenland.
Inaug.-Diss. Berlin. 1934.

E. Quas gen. Möllmann, Ueber einen Fall von heterotoper Polyodontie beim
Pferde. Inaug.-Diss. Giessen. 1934.

J. Thomsen, Beitrag zur Kenntnis des Wesens und der Behandlung der bei den
Rindern im Westen Schleswig-Holsteins auftretenden ansteckenden Euterentzün-
dung. Inaug.-Diss. Giessen. 1934.

A. Kaffke, Beiträge zur tierärztlichen Geburtshilfe einschl. Technik der Embry-
otomie. Inaug.-Diss. Berlin. 1934.

Ä. Kreuder, Beitrag zur Epidemiologie der Tuberkulose unter den Affen. Inaug.-
Diss. Giessen. 1934.

A. Kropfgans, Die Umsetzung kleiner Dosen von Jodtropon, Dijodyl und Jod-
kalium im Tierkörper. Inaug.-Diss. Giessen. 1934.

H. Liermann, Das Pferdearzneibuch des Wolf Ernst von Wolframsdorf. Inaug.-
Diss. Berlin. 1934. Du Buy.

Engeland Dunlop Young i) geeft in het kort, bij gelegenheid van het Diergenees-
kundig Congres te Folkeston in Aug. 1932 gehouden, een overzicht van de vleesch-
keuring in Engeland en vergelijkt die dan met die in verschillende landen.

Hij begint met te zeggen, dat volgens v. Ostertac (uitgave 1905) Engeland,
dat in ander opzicht aan de spits der hygiëne staat, toen ter tijd nog geheel zonder
een georganiseerde vleeschkeuring was. Elk plaatselijk bestuurslichaam (stad,
provincie, enz.) kon volgens de ,,Public Health Act" bepalingen voorschrijven,
waardoor van eenige overeenkomst in deze voorschriften geen sprake was. Deze
toestand is nu nog zoo. Het meest blijkt dit wel uit den toestand, waarin het in te
voeren vleesch op de publieke vleeschmarkten in de verschillende districten mag
verkeeren. In de verschillende particuliere slachtplaatsen (er bestaan er ongeveer
een 20.000) mag dag en nacht worden geslacht. Keurmeesters zijn de z.g. „Medical
Officers of Health" en de „Sanitary Inspectors". De eersten zijn in het bijzonder
belast met alle zaken, ziekten van den mensch betreffende, en het voorkomen van
deze ziekten, zoodat zij practisch geen vleeschkeuring uitoefenen.

Toch zijn de ,.Medical Officers of Health" wettelijk geheel verantwoordelijk voor
de vleeschkeuring. De „Sanitary Inspectors", die dierenarts zijn, hebben geen wet-
telijke bevoegdheid volgens de bepalingen van de Engelsche wetten, hoewel zij in
de path-anatomie een aparte opleiding hebben gevolgd. Deze vreemde situatie,
het gevolg van verouderde wetten, is echter wel bekend en de „Medical Officers"
erkennen zelf de noodzakelijkheid dit te veranderen.

De „Council of the Royal College of Veterinary Surgeons" heeft er steeds op aan-
gedrongen, dat de studenten een voldoende opleiding krijgen, teneinde ze geschikt
te maken voor deskundige. Nu bestaat deze opleiding in een 5-jarigen studietijd,
met i jaar extradienst, alvorens men een diploma in Veterinary State Medicine
kan verkrijgen, welk diploma bij alle oproepingen van gegadigden bij vleesch-
keuringsdiensten wordt vereischt.

Bij vergelijking met andere streken valt het dus op. dat in Engeland de verant-
woordelijkheid voor de vleeschkeuring niet bij dierenartsen berust.

Schotland. Hier bestaan reeds vleeschkcuringsvoorsehriften uit de jaren 1153,
1192 en 1284. In 1892 werd een wet uitgevaardigd volgens welke elke gemeente
het recht kreeg een openbaar slachthuis op te richten en het gebruik van particu-
liere slachtplaatsen te verbieden. Een „Public Health Act" van 1897 schrijft voor,
dat „Veterinary Surgeons" vleeschkeuring moeten verrichten, terwijl de „Scottish
Meat Regulations" bepalen, dat uitsluitend „Medical of Veterinary Officers" als
vleeschkeurders mogen optreden. Als uitzondering mogen leekenkeurmeesters wor-
den benoemd, die dan als zoodanig reeds 7 jaar, voorafgaand aan de vaststelling
van de „Regulations" moeten werkzaam zijn geweest.

Ierland. Volgens de „Agriculture Produce (Fresh Meat) Regulations 1930" voor
Zuid-Ierland en de „Agriculture Produce (Meat Regulations) Act 1930" voor
Noord-Ierland kunnen alleen dierenartsen door het Ministerie van I.andbouw
worden aangewezen als keurmeester voor exportvleesch. In de groote steden Dublin
en Belfast zijn dierenartsen verantwoordelijk voor de vleeschkeuring. In de kleinere
plaatsen „Sanitary Officers", onder leiding van Medical Officers.

Ofschoon de bovengenoemde Regulations pas korten tijd in werking zijn, bleek
de regeling voor het exportvleesch zoo goed te voldoen, dat men geleidelijk bezig
is dit systeem ook toe te passen voor het vleesch, bestemd voor binnenlandsch ge-
bruik.

1) T. Dunlop Young : Meat-Inspection in England, compared with other countries. The
Vet. Record, Vol. 12, 1932, pg. 1101.

In Maart, 1931, werden reeds door 12 locale bestuurslichamen in Zuid-Ierland
z.g. „Bylaws", met overeenkomstige bepalingen, afgekondigd. Velen van de Vete-
rinarv Officers vinden hun geheelen werkkring in de vleeschhygiër.e ; anderen slechts
enkele uren.

Frankrijk. Hier werd waarschijnlijk het eerst een gemeentelijk slachthuis opgericht.
Zoo o.a. in Amiëns, in 1300. Op bevel van Napoleon werden openbare slachthuizen
gesticht te Parijs in 1807, en een dergelijk besluit werd in 1810 afgekondigd voor de
provincies.

Het aanstellen van keurmeesters geschiedt door den Burgemeester van de steden
en dorpen. Dierenartsen zijn geheel verantwoordelijk : zij mogen bijgestaan worden
door leekenkeurmeesters. Te Parijs moeten werkzaam zijn 53 dierenartsen en 49
leekenkeurmeesters. Het voor consumptie goedgekeurd vleesch wordt gestempeld.
Daar waar openbare slachthuizen bestaan zijn particuliere slachtplaatsen verboden.

België. In 1333 werden reeds ordonantiën over de vleeschkeuring afgekondigd.
Alle verantwoordelijke vleeschkeurmeesters moeten een v eterinair diploma hebben ;
zij mogen geholpen worden door leekenkeurmeestesr, die speciaal daarvoor worden
opgeleid. Aanstelling geschiedt door den Burgemeester van de gemeente. Als de
vleeschkeuring wordt verwaarloosd of niet naar behooren uitgevoerd, kan de re-
geering zelf een keurmeester benoemen.

Duitschland. Hier zoowel ante- als post-mortem een keuring van alle slachtdieren.
Hier werden zeer vroeg slachthuizen opgericht en veterinairen benoemd tot keur-
meester.Alle keurmeesters moeten nu het diploma van dierenarts hebben, mogen
echter wel geholpen worden en zulks is voornamelijk het geval op het platteland
door leekenkeurmeesters. Speciaal noemt Young de methode van onderzoek en de
wetenschappelijke basis, waarop de vleeschkeuring berust. Er zouden reeds een 867
slachthuizen in Duitschland bestaan. Het aantal particuliere slachtplaatsen is niet
bekend.

Italië. Alle keurmeesters moeten dierenarts zijn. Geen medici of leeken-personen
mogen bij de vleeschkeuring werkzaam zijn. Reeds zouden een 1400 abattoirs in Italië
bestaan. In kleine steden of kringen is de veterinair soms voor een deel werkzaam
in de vleeschkeuring. Alle particuliere slachtplaatsen staan onder het toezicht van
locale dierenartsen. Aanstelling door den burgemeester der gemeente.

Zwitserland. Hier zijn twee soorten van keurmeesters, n.1. veterinairen en leeken-
keurmeesters. Deze laatsten keuren alleen in die gevallen,waarin de betrekking
voor een veterinair niet loonend is. Als regel heeft iedere plaats met meer dan 2000
inwoners een abattoir. In totaal zijn er ongeveer een 800 abattoirs, zoowel openbare
als particuliere, coöperatieve. Sommige zijn heel bekend, als die te Zurich, Bern,
la Chaux de Fonds, Ghiasso, enz.

Denemarken. Voor export wordt alles gekeurd door veterinairen, benoemd door
den Minister van Landbouw. Zoowel een ante- als post-mortem-inspectie heeft
plaats. De meeste abattoirs zijn in het bezit van coöperaties, waarin hel aantal te
slachten varkens varieert van 200—1200 stuks per week.

Holland. Ons land maakt geen slecht figuur tusschen deze staalkaart. Dunlop Young
vermeldt o.a., dat alleen veterinairen verantwoordelijk zijn. Leekenkeurmeesters
mogen slechts de keuring uitoefenen na aflegging van een examen. Reeds zijn hier
82 openbare slachthuizen. Sommige van deze abattoirs zijn zeer modern ingericht
en het toonbeeld van hygiënische constructie.

Vereenigde Staten. Alle vleesch en vleeschproducten gekeurd door veterinairen,
aangesteld door de ,,Federal Meat Inspection Service", geassisteerd door hulpkeur-
meesters. Gedurende het jaar 1932 waren 2400 veterinairen op 811 slachthuizen
in 278 steden werkzaam. Al het vleesch wordt gestempeld.

De ,,B. and A. Industry Officers" keurden ongeveer 70% van alle vleesch en
vleeschwarenproductie. Een 74.000.000 slachtdieren werden ante en post-mortem
gekeurd.

De geheele vleeschkeuringsdienst is in de Vereenigde Staten georganiseerd door
den vroegeren Dr. Melvin, en later verbeterd en uitgebreid door Dr. Mohler.

Canada. Het systeem van vleeschkeuring en aanstelling van keurmeesters volgt
in groote lijnen dat van de U.S.A. Alle keurmeesters moeten gediplomeerd zijn door
een erkende veterinaire school, verder een examen afleggen, gehouden door de
,,Health of Animals Branch" en daarna nog een practischen proeftijd van 6 maanden
doormaken, alvorens een vaste aanstelling kan verkregen worden. Hulpkeurmeesters
mogen alleen werken als assistent van een veterinair ; zij moeten eveneens een
proeftijd van 6 maanden doormaken.

Niéuw-Zeeland. De geheele vleeschkeuring wordt geleid door „Veterinary Officers"
geassisteerd door leekenkeurmeesters, die een 2 jarige praktijk en een theoretische
opleiding moeten volgen onder toezicht van veterinairen. Voordat zij tot de per-
manente staf worden gerekend, moeten zij een examen afleggen. Alle benoemingen
geschieden door het departement van landbouw.

Alle steden met 2000 of meer inwoners moeten een abattoir hebben, zoodat er
slechts een klein aantal particuliere slachtplaatsen is. Aan het hoofd van dengeheelen
vleeschkeuringsdienst staat de ,.Director-General of Agriculture" en de „Director
of the Animals Branch". Het geheele land is verdeeld in districten, onder toezicht
staande van een superintendent. Onder dezen werken dan weer de „Veterinary
Officers".

Het systeem is zoo goed. dat het, volgens Dunlop-Young, als model kan dienen
voor elk ander land.

Australië. Hier is het systeem iets ingewikkelder. Vleesch en vleeschwaren, bestemd
voor export, worden gekeurd en van certificaten voorzien door „Federal Veterinary
Officers", bijgestaan door hulpkeurmeesters. Het land is verdeeld in staten, met een
superintendent aan het hoofd.

Er bestaat een eigenaardige afwijking van dit systeem, doordat hel vleesch, voor
locale consumptie bestemd, gekeurd wordt door ..Officers of the Federal Govern-
ment" en plaatselijke keurmeesters. De exportkeuring is dus geheel gescheiden van
de binnenlandsche keuring. Dit maakt den vleeschkeuringsdienst niet alleen duur,
maar werkt ook de uniformiteit in opvatting tegen.

Kort geleden heeft de regeering van Brisbane en Queensland de beide keurings-
systemen samengevoegd : als dit experiment succes heeft is men van plan de methode
in grootere streken over te nemen.

Argentinië. De slachthuizen zijn zeer groot en de meeste van het nieuwste type,
met de modernste uitrusting. Hun slachtvermogen per dag bedraagt 20000 runderen
en 50000 schapen. De eigenaars betalen aan hel gouvernement een vaste som pet-
dier voor de keuring ; de Minister van Landbouw benoemt de keurmeesters. Deze
zijn allen veterinair, met een 5 jarige opleiding in een Argentijnsche veeartsenij-
school. Hulpkeurmeesters komen eveneens voor. Het gekeurde vleesch draagt een
gouvernementsstempel, waarin een nummer het abattoir aanduidt waar het gekeurd
is.

Chili. Hier was eenigen tijd geleden in het geheel geen vleeschkeuring. Britsche
veterinairen zijn daar naar toe geroepen 0111 den vleeschkeuringsdienst in te richten,
zoodat nu een keuring van vleesch en vleeschwaren voor export plaats vindt, door
veterinairen verricht.

Uit de afdeeling Infectieziekten van het Instituut voor Parasitaire- en
Infectieziekten der Rijks-Universiteit te Utrecht.

Het houtvuur is in ons land een veel voorkomende ziekte. De ver-
wekker is een anaerobe bacil. De meeste pathogene anaerobe bacillen
zijn beruchte wondinfectiekiemen ; bij het typische houtvuur echter
is van een wonde niets te bespeuren. Bij wondinfecties heeft men dik-
wijls menginfecties : b. Welchii, b. Novvi en b. oedematis maligni (para-
boutvuur-bacil) ; bij houtvuur evenwel nemen vele auteurs aan, dat
slechts één bacterie, de boutvuurbacil de verwekker is. Anderen mee-
nen hier ook menginfecties niet te mogen uitsluiten.

Wij zijn van opvatting, niet alleen naar aanleiding van literatuur-
studie, doch ook op grond van onze klinische-, patholoog-anatomische-
en vooral op onze bacteriologische ervaring, dat het typische houtvuur
een ziekte is, die uitsluitend door b. chauvoei, de boutvuurbacil ver-
oorzaakt wordt ; paraboutvuurbacillen of andere pathogene anaero-
ben komen bij het echte houtvuur niet voor. Hieruit volgt rechtstreeks,
dat, wil men een entstof tegen houtvuur maken, men uitsluitend dient
uit te gaan van de boutvuurbacil en niet van verschillende anaerobe
kiemen.

Spoedig nadat men eenige kennis omtrent het houtvuur verkregen
had, trachtte men tot een immunisatiemethode te komen. Weldra
werd een immunisatiemethode gevonden, die door nog vele anderen
gevolgd werd. Tenslotte vond men een veilige werkzame entstof, die
gemakkelijk te bereiden is : het formolvaccin.

De formolvaccin-methode is van de laatste tijd ; voordien werden
diverse entstoffen gebruikt, onder anderen boutvuurfïltraten, waarvan
de resultaten zeer goed kunnen zijn. Het doel van onze proeven is, een
vergelijkend onderzoek in te stellen naar de waarde van boutvuur-
filtraten en formolvaccins.

Een der eersten, die boutvuurcultuur-filtraten gebruikte, was Foth
(191 i) (1). Na hem bereidde Naoshi-Nitta (1918) (2) cultuurfiltraten
waarmede runderen te immuniseeren waren tegen een doodelijke dosis
boutvuurcultuur. Op caviae waren de resultaten minder gunstig. Toe-
gepast in de praktijk voldeed het uitstekend, bij duizenden geënte
dieren waren geen verliezen. Craüb und Zchokke (1920) (3) bereidden
eveneens Altraten ; bij caviae bleek 1 c.c. te weinig te zijn ; door 2 a 3
c.c. in te spuiten was een cavia echter wel te immuniseeren.

In 1922 toonde Foth (4) aan, dat Altraten steeds levende sporen
bevatten ; ze zijn dus nimmer steriel.

Nishihuira (1924) (5) was het hieromtrent niet eens ; het voorkomen
van sporen in Altraten zou zeldzaam zijn. Zeller (1925) (6) toonde
evenwel aan, dat fikraten steeds levende sporen bevatten en bevestigde
dus Foth\'s onderzoekingen. Luitjens (1922) (7) bereidde filtraat door
kolven leverbouillon te enten en 3 weken te laten groeien ; hierna wordt
eerst gefiltreerd door steriel gaas om het grove levermateriaal tegen te
houden, dan worden sporen en fijn materiaal door centrifugeeren zoo-
veel mogelijk verwijderd, waarop filtratie, eerst door een grove Berke-
feldkaars, daarna door een Chamberland F-kaars, volgt.

De immuniteit bij runderen was zeer goed, bij schapen minder
goed, caviae waren niet voldoende te immuniseeren. Het filtraat werd
geconserveerd door | % phenol toe te voegen.

Lourens en te Hennepe (1924) (8) filtreeren ook door een Berke-
feld- en daarna door een Chamberland F-kaars. Hierna wordt 0,1 %
formalin toegevoegd.

Een deel der proefcaviae, met filtraat voorbehandeld, bleek immuun
te zijn. Tenhaeff (9) pastte de entstof van Lourens en te Hennepe
toe bij 628 kalveren ; een enkel geval van houtvuur kwam voor.

Foth (1925) (10) bewees, dat geen enkel filter met absolute zeker-
heid de sporen tegenhoudt ; steeds bestaat dus de mogelijkheid, dat
entboutvuur met filtraat kan worden opgewekt.

Bovendien bleek hem, dat de gevaarlijkheid van filtraat toeneemt,
naarmate het ouder wordt.

Leclainche en Vallée (1925) (11) filtreeren niet, doch centrifu-
geeren ; de bovenstaande vloeistof wordt gebruikt. Om de enkele
daarin nog aanwezige sporen te dooden wordt 2a4°/₀₀ formaline toe-
gevoegd. Deze entstof zou steriel zijn en werkzamer dan de Altraten.
Caviae en runderen zijn er mede te immuniseeren.

Karmann (1927) (12) bevestigde de proeven van Leclainche en
Vallée ; hij toonde evenwel aan, dat formaline 4 op 1000 de sporen
niet doodt, bij 12 op 1000 sterven de caviae door het hooge formaline-
gehalte ; hij beveelt aan 0.6 % formaline te gebruiken. Hiermee krijgt
men bij caviae deels immuniteit. Hij adviseert, dit formolvaccin op
schapen en runderen toe te passen.

In 1928 voegden Leclainche en Vallée (13) \\ % formol toe aan
boutvuurculturen. Hiermede werden uitstekende resultaten verkregen,
die ook door anderen werden bevestigd. Green (14) bereikte in 1929
uitstekende resultaten met boutvuurformolvaccin bij schapen. Uit zijn
uitvoerige proeven bleek dat het formolvaccin beter werkte dan filtraat.
Overeenkomstige resultaten kreeg hij met formolvaccins tegen andere
anaerobe infecties (b. oedematis maligni, b. Novyi, b. Welchii). Op
het ne Internationaal Veeartsenijkundig Congres te Londen (1930)
noemde Rinjard (15) de Nittafiltraat- en de formolvaccinmethode als
de besten. Bosworth (16) beschouwde het formolvaccin als de aller-
beste entstof; deze entstof is volgens hem veilig, werkzaam, zeer ge-
makkelijk te bereiden. De gunstige werking komt hierdoor, dat het
formolvaccin zoowel doode bacillen als aggressinen bevat.

Zelfs de Japanners Konno en Hashimoto (1934) (17) hoewel het
Nittafiltraat in Japan prachtresultaten geeft, wijzen op het sterke
immuniseerende vermogen van het formolvaccin en de gemakkelijke
bereidingswijze. Volgens hen moet men minstens % formalin toe-
voegen ; men kan zonder bezwaar tot 1 % gaan. Bij caviae ontstond
geen entboutvnur 87 % der dieren was immuun tegen een kunstmatige
infectie met boutvuurcultuur. Alle 26 met formolvaccin behandelde
kalveren bleven in leven, van de 22 controles stierven er 21. Deze auteurs
beschouwen het formolvaccin als een entstof die aan alle eischen voldoet.

In dit beknopt gehouden overzicht van entstoffen tegen houtvuur
zijn alleen de Altraten en formolvaccins genoemd omdat de nader
te noemen proeven ook met Altraten en formolvaccins verricht werden.
Behalve deze entstoffen worden echter ook nog toegepast preparaten,
bereid van boutvuurspierpoeder (o.a. de methode Arloing, Cor-
nevin, Thomas), verzwakte culturen, wattenpropjes met sporen (o.a.
Poels) enz. Alleen reeds het feit, dat er zoovele totaal verschillende
boutvuurentstoffen bestaan, wijst er eigenlijk al op, dat de vele methoden
niet geheel voldoen.

Een onzer verrichtte gedurende ruim 6 jaren in een rundveepraktijk
diverse boutvuurentingen (Fransche entstof volgens Arloing-Gorne-
vin; ie en 2e boutvuurpoederentstof van de Rijksseruminrichting,
filtraat van de Rijksseruminrichting, filtraat van Graüb-Zschokke,
Meister Lucius bayer-entstof) doch geen dezer preparaten voldeed
geheel. Vele practici geven overeenkomstige mededeelingen.

Overziet men de literatuur, dan komt men tot de opvatting dat het
Nitta-filtraat bij runderen en schapen uitstekend is, terwijl voorts het
formolvaccin zeer de aandacht waard is. Een voordeel van het formol-
vaccin is, dat het veel gemakkelijker te bereiden is dan filtraat. De
proeven die door ons met Altraten en formolvaccins genomen zijn,
werden verricht bij caviae. Proeven bij schapen en runderen hebben wij
niet kunnen nemen, daar het Instituutsbudget zulks niet toeliet. De
cavia is evenwel een zeer geschikt proefdier. Voorts is gebleken dat een
cavia moeilijker te immuniseeren is dan een rund. Foth, een zeer
ervaren boutvuur-onderzoeker, vermeldt dit feit dan ook nadrukkelijk
(18); gelukt dus een immunisatiemethode bij de cavia, dan zal ze
ook bij het kalf toegepast kunnen worden.

Bovendien hebben de Japanners reeds proeven bij kalveren verricht
met prachtig resultaat.

Uitgaande van de opvatting dat houtvuur uitsluitend door de
boutvuurbacil verwekt wordt, werd een boutvuurstam uit onze ver-
zameling in leverbouillon gekweekt. Uit de leverbouillon werd geënt
op serumagar, die na 48 uur bebroeding steriel bleef. Er werd ook
geënt op druivensuikerbloedagarplaten, welke anaëroob bebroed werden
in een Zeisslerklok. Deze methode is volgens onze eigen ervaring voor
houtvuur de beste. De Fortnermethode, waarbij men de zuurstof

niet wegpompt, doch laat wegnemen door een gelijktijdige groei
van b. prodigiosus, geeft niet zoo duidelijk de typische groeivorm.
Mieszner en Schoop (19) vermelden dit ook. Op de Zeissierplaat
werden uitsluitend typische boutvuurkoloniën gezien. Onze stam
was dus een reine. Na eenige oriënteerende proefjes bleek ons
spoedig, dat het formolvaccin zeer goede immuniteit gaf; geen
enkel geval van entboutvuur of van onvoldoende immuniteit
deed zich voor. Voorts bleek dat de beste wijze van infecteeren was:
de intramusculaire injectie van leverbouilloncultuur. (Om een typisch
sectiebeeld te verkrijgen, geschikt voor het nader vaststellen van een
bacterietype, is subcutane injectie aan den navel het best; voor immuni-
teitsproeven geeft de injectie in de spier echter veel constanter resul-
taten). Bovendien leerden deze eerste proeven ons, dat de te gebruiken
infectiedosis moest varieeren tusschen 0.025 ^en °-²5 ^cc- versch gegroeide
leverbouillon-cultuur.

Onder uit een goed gegroeide leverbouilloncultuur wordt met een
Pasteursche pipet een flink aantal druppels opgezogen; deze worden
gebracht onder in een kolf leverbouillon. Na 24 uur ziet men groei.
Zoodra de gasontwikkeling ophoudt, meestal reeds na 48 uur, wordt
de kolf geschud, zoodat het bezinksel door de vloeistof verspreid wordt.
Hierna wordt gefiltreerd door een steriele trechter met steriele watten.
Aan deze nog troebele vloeistof wordt 0.5% formaline toegevoegd.
Het vaccin wordt nu 24 uur in de broedstoof bij 37⁰ C. geplaatst,
waarna het voor het gebruik gereed is.

De nu volgende proef I werd verricht met formolvaccin dat 73
dagen oud was. De gebruikte caviae waren allen niet drachtige vrouwtjes.
Het vaccin werd lege artis subcutaan ingespoten, de cultuur in de dij-
spier; hiervoor werden de pootjes twee dagen van te voren met ont-
haringspoeder onthaard, vlak voor de injectie werd de huid met alcohol
schoon gewreven.

Het resultaat was dus zeer gunstig, immers, geen entboutvuur en
volledige immuniteit. Het eenige wat opgemerkt werd, was dat cavia
761 reageerde op de cultuurinspuiting door locale zwelling; het dier
was echter steeds opgewekt.

Bij de volgende proef werd onderzocht door ons zelf bereid filtraat.
Het filtraat werd gemaakt door leverbouilloncultuur 1 maal te filtreeren
door een Berkefeld N-kaars. De bedoeling was na te gaan of entboutvuur
zou optreden en of de immuniteit bij de overlevenden goed zou zijn.
Een tweede groep caviae werd voorbehandeld met een in ons land
nogal veel gebruikt filtraat. Een derde groep werd met versch bereid
2% formolvaccin ingespoten. Een 4e groep werd gebruikt voor controle.
Alle groepen waren gelijkwaardig, het waren vrouwelijke, niet-drachtige
caviae van overeenkomstig gewicht.

Uit deze proef volgt, dat filtreeren door een Berkefeld N-kaars een
filtraat geeft dat nog levende kiemen bevat; het geeft entboutvuur
(cavia 803), de immuniteit die ontstaat is echter goed, hetgeen wel te
verwachten was. Een dergelijk fikraat is natuurlijk niet toc te passen,
doch het bewijst, dat als men met filtreeren niet te veel bestanddeelen
uit de cultuur wegneemt, de immuniteit goed is.

Het andere fikraat gaf zeer slechte resultaten, immers van de con-
troles stierven vijf van zeven, van het filtraat vier van zeven ; er was
dus weinig of geen immuniteit.

Waarom is het resultaat van het in de praktijk nogal gebruikte
fikraat, althans bij caviae, zoo slecht. De gebruiksaanwijzing vermeldt,
dat de culturen bereid worden met houtvuur - en paraboutvuurstammen.
Men is hier dus van het, ons inziens onjuiste standpunt uitgegaan,
dat houtvuur ook door de paraboutvuurbacil veroorzaakt kan worden.
Uit de gebruiksaanwijzing blijkt dat eerst door een Berkefeld- en dan
door een Chamberlandkaars gefiltreerd is; ongetwijfeld blijven in de
kaarsen vele waardevolle stoffen achter.

Tenslotte moet bij de uitslag van deze proeven rekening worden
gehouden met het feit, dat de ingespoten cultuur van dezelfde stam is
als waarvan het Berkefeld-fikraat en het formolvaccin bereid zijn;
het filtraat uit de handel daarentegen is gemaakt van andere stammen.
Wij hebben zelf ook een fikraat gemaakt dat bereid werd door te fil-
treeren door een Berkefeld N-kaars en daarna door een Chamberland
F-kaars. In proef 3 werden onderling vergeleken a zelf-bereid fikraat
(Berkefeld), b. zelfbereid filtraat (Berkefeld, Chamberland) c. fil-
traat (Bf.rkefei.d, Chamberland) uit den handel, bereid van boutvuur-
en paraboutvuurstammen, d. formolvaccin (o.2°₀ formol om eens na
te gaan of nog sporen in leven bleven), e. formolvaccin (0.5% formol),
f. formolvaccin (1% formol); een contróle-groep werd hieraan toe-
gevoegd. Alle caviae waren vrouwelijke niet-drachtige dieren van
overeenkomstig gewicht.

Uit proef III blijkt, dat de immuniteit van het Berkefeld-filtraat
uitstekend is, het Bcrkefeld-Chamberland-filtraat (zelfbereid) is minder
goed (1 van zes is niet immuun); het Berkefeld-Chamberland-filtraat
uit de handel geeft in het geheel geen immuniteit; alle dieren zijn
na de cultuurdosis gestorven; formolvaccin 0.2% geeft goede immuni-
teit doch is gevaarlijk wegens entboutvuur; 0.2% formol doodt dus
de sporen niet. Het formolvaccin 0.5% formol geeft weer uitstekend
resultaat evenals het i£/₀ formolvaccin. De cultuurtoediening was vol-
doende, immers 5 van 6 caviae stierven; die met de laagste dosis is
ziek geweest doch herstelde.

a. Berkefeld-fikraat en o.2°₀ formolvaccin zijn onbruikbaar daar
entboutvuur kan ontstaan.

b. Het boutvuur-paraboutvuurfiltraat uit de handel heeft, althans bij
caviae, nagenoeg geen waarde.

c. Het formolvaccin ^ a i % is uitstekend. Bij 24 caviae was geen
entboutvuur, de immuniteit was perfect; terwijl van de 19 controles
16 caviae stierven, bleven de 24 geënte dieren allen gezond.

Wij zijn er dan ook van overtuigd, dat het boutvuurformolvaccin
de allerbeste boutvuurentstof zal blijken te zijn. Dank zij de medewer-
king van eenige dierenartsen zullen wij deze methode in ons land bij
kalveren kunnen gaan toepassen.

In het buitenland is men op dit gebied ons land reeds voor, daar
wordt dezelfde methode ook al toegepast bij verwante ziekten, nl.
bij ziekten die ook door sporcnvormende anaerobe bacillen veroorzaakt
worden. Zoo worden sinds 1932 op IJsland de schapen door Dungal (20)
geënt met formolvaccins van Bradsotculturen tegen Bradsot. Bennetts
(21) ent in West-Australië de schapen tegen „lambdvsentery" (dit
is een ziekte waarschijnlijk veroorzaakt door b. Welchii) met formol-
vaccins gemaakt van culturen van de verwekker.

Het formolvaccin zal volgens onze meening dus een zeer belangrijke
plaats innemen in het algemeen en zeer zeker wat betreft de prophy-
laxis bij het houtvuur.

Een vergelijkend onderzoek naar de immuniseerende waarde van
boutvuurfiltraat en boutvuur-formolvaccin werd ingesteld. De resul-
taten bij caviae waren:

a. fikraat bereid van leverbouillonculturen na eenmaal filtreeren
door een Berkefeld-kaars is onbruikbaar, daar het entboutvuur kan
veroorzaken.

b. fikraat bereid van leverbouillonculturen na filtratie door een
Berkefeld-kaars en daarna door een Chamberland-kaars geeft niet
altijd volledige immuniteit, (van de 6 caviae stierf 1 na de immuni-
teitsproef).

c. een fikraat uit de handel, bereid van boutvuur- en paraboutvuur-
culturen, gaf in het geheel geen immuniteit (van de 13 caviae stierven
er 10 na de immuniteitsproef).

d. boutvuurcultuurvaccin gemaakt door 0.2% formol toe te voegen
is onbruikbaar daar het entboutvuur kan veroorzaken.

e. boutvuurcultuurvaccin, gemaakt door 0.5 a 1% formol toe te
voegen, is een veilige entstof die steeds zeer goede immuniteit geeft.

2. Nitta, N., Immunisation against blackleg by means of filtrate of artificial
cultures of the bacillus.

3. Graub, E. u. Zschokke, W., Immunisierung gegen Rauschbrand mit keim-
freie Fikraten.

4. Foth, H., Neue Rauschbrandimpfstoffe.
Zeitschr. f. fnfekt. Kr. d. Haustiere. 1922. 23. S. 1.

5. Nishiura, S., Ueber die Immunisierung gegen Rauschbrand mit Kulturfil-
traten.

6. Zeller, H., Ueber den gegenwärtigen Stand der Schutzimpfung gegen
Rauschbrand mit keimfreien Filtraten.

7. Luitjens, S. B., Boutvuur en boutvuurenting in Ned.-Indië.
Nederlandsch-Indische bladen voor Diergeneeskunde, en Dierenteelt. Deel 33.
5e en 6e aflevering, Nr. 4, 1923.

8. Lourf.ns, L. F. D. W. en te Hf.nnepe Jzn., B. J. C., Inenting tegen het bout-
vuur met boutvuurfiltraat.

9. Tenhaeff, C., Rapport inzake de proefneming met boutvuurtoxine in de
jaren 1921 en 1923.

11. Leclainche, E. en Vallée, H., L\'immunisation contre le Charbon sympto-
matique.

12. Karmann, P., Kultur und Immunisierungsversuche bei Rauschbrand.
Zeitschr. f. Infekt. Kr. 1927. Band 31. bladz. 226.

13. Leclainche, F.. en Vai.lée, H., L\'immunisation contre le charbon sympto-
matique.

14. Green, W. J. B., Immunization against Anaerobes of the Gas-Gangrene Type-
in South Africa by means of „Anatoxins".

15th Annual Report of the Director of Veterinary Services, Union of South
Africa. October, 1929.

15. Rinjard, P. fmmunisation contre le charbon symptomatique.
(Onzièmc Congrès International de Médecine Vétérinaire, Londres, 1930.
Sectional meeting I (f).)

Eleventh International Veterinary Congress London 1930. Sectional meeting I (f).

17. Konno, T. en Hashimoto, K., Ueber Bedeutung von Formolosierten. Rausch-
brand-Kulturen zur Schutzimpfung.

Journal of the Japanse society of veterinary science. Vol. XIII. March 1934.
Nr. I, bladz. 19.

Handbuch der pathogenen Mikroorganismen. (Kolle-Wassermann) Vierter
Band. Zweiter Teil. 1928. bladz. 1213—1269.

19. Mieszner, H. en Schoop, G., Die Fortner Methode in der Diagnostiek der
Gasödembazillen.

Deutsche Tierarztliche Wochenschrift, Nr. 21, 26 Mai 1934. 42. Jahrgang,
bladz. 323.

20. Dungal, N., Recherches bactériologiques sur le bradsot du mouton islandais
Pathogénie et vaccination.

21. Bennets, The active immunization of sheep against infectious entero toxaemia
(braxy-like disease) bij means of b. ovitoxicus anaculture.

Journal of the council for scientific and industrial research.
Vol. 6, Nr. 2, May 1932, bladz. 92.

Es wurde eine vergleichende Untersuchung über die immunisierende Wirkung
von Rauschbrandfiltrat und Rauschbrandformolvakzin ausgeführt.

a) Filtrat dargestellt aus Leberbouillonkulturen nach einmaligem Filtrieren durch
eine Berkefeldkerze ist unbruachbar weil es Impfrauschbrand verursachen kann.

b) Filtrat dargestellt aus Leberbouillonkulturen nach Filtration durch eine Berke-
feldkerze und dann durch eine Chamberlandkerze gibt nicht immer eine voll-
ständige Immunität.

c) Rauschbrandkulturvakzin dargestellt durch hinzufügen von 0,2% Formol
ist unbrauchbar weil es Impfrauschbrand verursachen kann.

d) Rauschbrandkulturvakzin, dargestellt durch hinzufügen von 0,5 bis 1 %
Formol gibt ein sicherer Impfstoff, der immer sehr gute Immunität erzielt.

Das Rauschbrandformolvakzin wird sich als der beste Rauschbrandimpfstoff
erweisen.

The authors made a comparative investigation on the immunising value against
blackleg of filtrate and formol-vaccine prepared from bac. Chauvoei.

a. filtrate prepared from liver brothcultures, filtered once through a Berkefeld
candle, cannot be used because of the danger of its setting up blackleg following
inoculation.

b. filtrate made from liver brothcultures after filtration through a Berkefeld candle
and then through a Chamberland candle, does not always confer a complete immu-
nity.

c. vaccine made by adding 0,2% formol to cultures of bac. Chauvoei, cannot
be used as it may set up post-vaccination blackleg.

d. culture-vaccine of bac. Chauvoei prepared by the addition of 0,5 to 1 %
formol, is a harmless vaccine, always conferring a solid immunity.

Formol-vaccine of bac. Chauvoei will prove to be the best vaccine against
blackleg.

Les auteurs ont fait des recherches comparatives, sur la valeur immunisante
contre le charbon symptomatique, de filtrats et de vaccins formolés faits de cultures
de bactéries de Chauvoei.

a. le filtrat, préparé de cultures en bouillon de foie filtrées une fois sur bougie
Berkefeid, est inutilisable, parce qu\'il peut provoquer le charbon.

b. le filtrat, obtenu de cultures en bouillon de foie filtrées sur bougie Berkefeld et
ensuite sur bougie Chamberland, n\'amène pas toujours une immunisation complète.

c. le vaccin, préparé de cultures additionnées de 0,2 pour cent de formol est inu-
tilisable, parce qu\'il peut provoquer le charbon.

d. le culture-vaccin contenant 0,5 à 1 pour cent de formol, est un vaccin in-
offensif, conférant toujours une immunité solide.

Le culture-vaccin formolé se montrera le meilleur vaccin contre le charbon
symptomatique.

Begrip : Een nierontsteking waarbij meestal tegelijk ook het pyelum,
de ureteren en de blaas ontstoken zijn (cysto-uretero-pyelonephritis).

Dit is één der meest voorkomende chronische nierontstekingen bij
het vrouwelijke rund. Op sommige stallen komen jaarlijks verscheidene
gevallen voor. Bij dieren welke nog niet gekalfd hebben en bij stieren
is de ziekte zeldzaam.

De clinici hebben van oudsher gemeend, dat de pyelonephritis in
verband staat met de baring, en wel doordat etter uit de baarmoeder
de blaas zou infecteeren en van daaruit bacteriën langs de urinekolom
in de ureteren naar boven zich zouden verplaatsen tot in het pyelum,
en verder tot in de nier. („ascendeerend"). Daarnaast heeft echter de
meening postgevat, vooral onder de patholoog-anatomen, dat de ziekte
berust op een metastatisch proces, en eerst de nieren worden aangetast,
waarna de smetstof langs de buisjes het pyelum en dc ureteren zou
afzakken tot in dc blaas (,,descendeerend").

De ziekte houdt inderdaad dikwijls verband met de baring, hoewel
de duidelijk waarneembare symptomen zich soms eerst eenige maanden
na de baring kunnen vertoonen.

De ziekte begint naar mijn ervaring in den regel met een blaasont-
steking in verband met een vaginitis en een urethritis, welke bij het
kalven door verwondingen van de vagina zich hebben ontwikkeld.
Ook eventueel zelfs lichte laesies van het blaasslijmvlies b.v. door her-
haaldelijk catheteriseeren met een metalen katheter kunnen tot pyelo-
nephritis leiden.

Het is dus in den regel een ascendeerend en niet een descendeerend
proces. De bacteriën die tot de blaasontsteking aanleiding geven (als
regel bac. renalis bovis, coccen en colibacillen) kruipen op langs de
lymphbanen en de bloedvaten, welke subepitheliaal in den ureterwand
verloopen en bereiken zoo het nierbekken.

In de wanden der calices vormen zich daarna subepitheliaal zeer
kleine abscesjes, welke kunnen doorbreken naar het lumen van het
nierbekken. In het nierbekken zich verspreidende hechten de bacte-
riën zich bij voorkeur aan de papillen en geven aanleiding tot
necrose van den top der papillen.

papillen de bacteriën opkruipen langs de afvoerende pisbuisjes en zoo
het merg van de nier bereiken. Dit gebeurt echter zelden of nooit.
In den regel kruipt in ieder geval het ontstekingsproces langs dezen weg
niet ver op. De bacteriën bereiken de bast der nieren, doordat zij van-
uit de caliceswanden langs de vaatscheeden der columnae opkruipen.

Het komt voor, dat zij daarbij gelegenheid vinden den wand van een
vena, eventueel zelfs van een arterie, te doorboren en zoo in den bloed-
stroom te komen. Wanneer zij in het arterieele bloed komen, bereiken
zij direct een groot deel der nieren en kan een hevige nierontsteking
zich zeer snel ontwikkelen. Wanneer zij in het veneuse bloed doordrin-
gen bereiken de bacteriën eventueel langs den grooten bloedstroom ook
weer de nieren en geven dan langs dezen weg aanleiding tot een
haematogene, embolische nephritis.

Vanuit de hierbij zich ontwikkelende abscessen kan het proces door
den afgevoerden etter naar beneden zich uitbreiden en op zich zelf
aanleiding geven tot een ontsteking van het merg en tot pyelitis
(descendeerend proces).

De bacterie die daarbij veelal in het spel is, is de bacillus renalis
bovis (bac. pyelonephritides), een plompe Grampositieve urinewegbe-
woner, die zich speciaal in urine thuis gevoelt. Deze bacil is, nadat
hij voor het eerst door Höflich (1891) rein werd gekweekt, langen
tijd door velen aangezien voor de specifieke oorzaak der pyelonephritis
bij het rund omdat hij zoo veelvuldig wordt gevonden bij deze ziekte.
Het bewijs daarvoor bleek echter moeilijk te leveren. Immers vindt
men niet steeds den bacillus renalis bovis bij deze ziekte. De patholoog-
anatomen zijn sedert de onderzoekingen van Ernst (1905) zelfs ge-
neigd om de primaire beteekenis van dezen bacil voor de aetiologie der
pyelonephritis geheel weg te cijferen, temeer omdat hij (en ook anderen)
er niet in slaagden de ziekte experimenteel op te wekken met culturen
van dezen bacil.

Dat deze bacil echter toch van groote beteekenis is blijkt uit de
volgende feiten : primo vindt men hem meestal in de urine van de aan-
getaste dieren (bij slechts 5 van de 70 in mijn kliniek onderzochte
gevallen niet) en secundo kan men experimenteel gemakkelijk de
ziekte doen ontstaan met een reincultuur van bacillus renalis bovis.

De bacillus renalis bovis vindt men echter bij de zich spontaan ont-
wikkelende ziekte zelden in reincultuur. Vrijwel steeds is hij in de urine
vergezeld van een staalkaart van andere bacteriën : streptococcen,
staphylococcen, colibacillen, rottingsbacteriën, pyogene bacillen etc.

Bij de sectie kan men in acute gevallen soms b.v. op een aangetaste
papil echter toch wel een reincultuur van deze bacteriën vinden.

Zelden of nooit is de bacillus pyogenes bovis primair verantwoor-
delijk te stellen voor het optreden der ziekte. Met etter waarin de
bacillus pyogenes bovis of ook met reincultuur van deze bacillus
heb ik tevergeefs getracht de ziekte op te wekken.

ziekte op te wekken door urine van een aangetast dier of ook met een
reincultuur van bac. renalis bovis vermengd met steriel zand in de
(geledigde) blaas van een rund te brengen en daarna de blaas vanauit
de vagina met de vingers te masseeren en te kneden. Vrijwel steeds
treedt dan een hevige ontsteking van den blaaswand op en binnen kor-
teren of längeren tijd (soms reeds met 2 ä 3 weken) is het geheele
ziektebeeld (cystitis, ureteritis, pyelitis en nierontsteking in optima
forma aanwezig.

De urine stagneert bij de evolutie der ziekte in de ureteren niet. De
veronderstelling dat langs een stagneerende urinekolom de bacteriën
(die trouwens onbeweeglijk zijn) zich naar het nierbekken zouden be-
geven, welke stelling veelal nog steeds wordt geaccepteerd, berust op
een onjuisten grondslag. De bacteriën verplaatsen zich vanuit den blaas-
wand langs den ureterwand naar de nieren, wat microscopisch door mij
bij de experimenteel opgewekte ziekte is waargenomen.

Naar mijn overtuiging, gegrond op ervaring en experimenten, is de
aetiologie als regel, zooals ik die beschreef. Het lijdt echter geen twijfel
dat het proces ook haematogeen zich kan ontwikkelen, in dien zin,
dat de ziekte begint met een metastatische, embolische nephritis puru-
lenta, die descendcert en dan achtereenvolgens tot een pyelitis, Urethri-
tis en een cystitis aanleiding kan geven. Ook op deze wijze kan spoedig
het geheele ziektebeeld van de Pyelonephritis tot stand komen. De
cystitis kan hierbij ontbreken. Dan speelt echter de bacillus renalis
bovis primair geen rol en is het de bacillus pyogenes bovis, die oorzaak
der primair optredende nier-abscesjes.

In een later stadium is meestal pathologisch-anatomisch niet meer
te onderscheiden waar het proces is begonnen.

Vijwel steeds vindt men in een iets later stadium tegelijkertijd de
blaas, de ureteren, het nierbekken en de nieren aangetast. De blaas-
wand is meestal verdikt en met woekeringen bezet.

De ureterwand is verdikt. Het lumen is in den aanvang niet sterk
vergroot, later wel. Het slijmvlies der ureteren vertoont in den aanvang
geen duidelijke laesies, is alleen hier en daar wat ruw en minder glan-
zend. In een later stadium vindt men dikwijls substantieverlies resp.
zweren hier en daar, soms ophoopingen van gruis.

De wand van het nierbekken is in den aanvang verdikt, het lumen
niet verwijd, het slijmvlies niet ontstoken, later eventueel wel. De
papillen zijn in het begin gaaf, later eventueel necrotisch.

Het bindweefsel der columnae is, wanneer het proces tot daartoe is
opgekropen, kleincellig geïnfiltreerd. De bast en het merg zijn eerst
weinig, later eventueel sterk ontstoken en met abscessen doorweven.
Op den duur vindt men in den regel zeer groote holten in de nieren met
etter en stinkende urine gevuld (pyelonephrose, hydronephrose).

daarop volgende inactiviteit van de linker nier, zich een secundaire
schrompelnier had gevormd.

De aangetaste nier kan één bindweefselmassa zijn geworden en sterk
vergroot zijn. De calices kunnen op den duur zeer sterk zijn uitgezet
zijn en de niersubstantie verdringen.

Merkwaardigerwijze vindt men in de linker nier meestal oudere ont-
stekingsprocessen dan in de rechter, zelfs is soms alleen de linker nier
aangetast. Zeer zelden is het omgekeerd. Misschien speelt hierbij het
feit, dat de linker nier dichter bij de blaas ligt dan de rechter, een rol.

Bij acuut verloopende gevallen vindt men soms nog de residuen
van een vaginitis of ook abscessen in de omgeving van de vagina
en de blaas.

Het eerste verschijnsel hetwelk de aandacht trekt zijn de blaasbe-
zwaren. De urine is bloederig, de dieren urineeren kleine hoeveelheden
(strangurie) en persen op de urine (dysurie). Soms is alleen het loozen
van bloederige urine opgemerkt. Bij nader onderzoek blijkt dan echter
reeds meestal het geheele uropoetisch systeem te zijn aangetast. De
blaaswand blijkt dan bij rectaal onderzoek verdikt, het slijmvlies ont-
stoken en gewoekerd (betasten via de ureteropening). Vaginaal zijn
soms zeer duidelijk de ureteren in de plica te voelen als meer of minder
dikke, harde strengen.

Bij rectaal onderzoek voelt men de linker nier meer of minder ver-
groot, soms zeer groot. Het komt voor, dat de nier hard aanvoelt, of ook
week, slap en fluctueerend (hydronephrose, pyoncphrose). Een enkele
keer is de linker nier klein en hard in verband met inactiviteit der nier
door afsluiting van de ureter („secundaire schrompelnier").

De linker ureter voelt bij rectaal onderzoek in meerdere of mindere
mate verdikt aan, het duidelijkst bij den hilus van de nier en bij zijn
verloop op en achter de nier. Soms blijkt de ureter zeer sterk uitgezet
en voelt ze aan als een dikke, elastische slang.

De urine stinkt meestal sterk ammoniakaal, is bloederig, etterig, van
vellen voorzien. Het S.G. is soms laag, soms hoog.

In oude gevallen kan het voorkomen, dat bij éénzijdige pyelonephritis
de urine niet meer stinkt, doordat de blaas is genezen en de ureter is
afgesloten.

Bij microscopisch onderzoek veel roode bloedlichaampjes, etter-
cellen, epitheelcellen, kristallen (tripelphosphaat ; oxalaat) zeer veel
eiwit (tot io°/₀₀), soms cylindcrs en massa\'s bacteriën, meestal van
allerlei soort in de urine.

De algemeene ziekteverschijnselen zijn verschillend naar den omvang
der veranderingen, die in de uropoëtische organen zijn gevormd, vooral
ook in verband met het feit dat de eene nier nog wel vrij goed kan
functionne;ren, terwijl de andere eventueel reeds volkomen is gedestru-
eerd.

Soms kunnen de dieren langen tijd goed blijven eten en er goed blij-
ven uitzien. Meestal echter vermageren zij vrij spoedig en eten niet
goed meer. Op den duur, echter eerst wanneer beide nieren sterk zijn
aangetast, treedt ook hier uraemische diarrhee en sopor op met sterke
verhooging van het ureumgehalte in het bloedserum.

Typisch is de koliek die vrij veelvuldig voorkomt in het verloop dezer
ziekte, door opstuwing van urine tengevolge van afsluiting van één
der ureteren. De dieren schoppen daarbij met het homolaterale achter-
been tegen den buik, n.1. met het linkerbeen, als de linkerureter is ver-
stopt en zoo ook rechts eventueel.

De ziekte verloopt veelal koortsloos. De pols kan in verband met
uraemie verlangzaamd zijn (b.v. 40).

De diagnose is in den regel zeer gemakkelijk te maken. Een ervaren
practiseerend veearts behoeft daarvoor, wanneer de ziekte zich in al
zijn geledingen heeft ontwikkeld, de urine niet nader te onderzoeken,
en kan reeds dadelijk na vaginaal en rectaal onderzoek de diagnose
stellen. De ammoniakale stank van de urine is ook kenmerkend.

De aangetaste nier kan enorm groot worden en vele liters vocht be-
vatten (pyonephrose, hydronephrose) door afsluiting van den ureter.
De urine kan dan normaal zijn, mits dc andere nier normaal function-
neert.

Het zoeken naar bac. renalis bovis als bewijsstuk, zooals men dat vroe-
ger eischte toen het rectaal onderzoek nog niet zoo gebruikelijk was, is
als regel voor den practicus overbodig. Bovendien is het onderzoek der
urine in laboratoria soms misleidend omdat het voorkomt dat nog
slechts alleen de blaas is aangetast en toch bacillus renalis bovis wordt
gevonden en omgekeerd komt het voor, dat de pyelonephritis zich in
optima forma heeft ontwikkeld cn er geen bac. renalis bovis in de urine
zijn te vinden.

Moeilijkheden kan opleveren het beantwoorden van de vraag, of
alleen de blaas ontstoken is of dat ook de nieren reeds aangetast zijn,
n.1. wanneer bij vaginaal en rectaal onderzoek er geen duidelijke af-
wijkingen van de zijde der linker nier en van den linker ureter zijn te
voelen. Dan heeft het toch ook voor den practicus wel eenige beteekenis
0111 de urine op bac. renalis bovis te onderzoeken (sterk Grampositieve
bacillen, in groepen gelegen), omdat wanneer deze niet gevonden wor-
den men met eenig meer recht mag denken aan de mogelijkheid van
gelocaliseerd blijven van het proces in de blaas, dan wanneer ze wel
aanwezig zijn.

Het komt voor, dat na de baring reeds in enkele weken ook de nieren
insufficiënt zijn geraakt, maar het komt ook voor, dat er maanden over
verloopen, vóór dat duidelijke symptomen, resp. ernstige ziektever-
schijnselen zich voordoen (vermageren etc.).

Het ziekteproces kan spontaan tot stilstand komen, vóórdat de nieren
zijn bereikt, het blijft dan bij een blaasontsteking, eventueel een \'blaas-
en ureteronsteking.

De functiestoornissen (bloed urineeren, blaasverschijnselen) kunnen
dan geheel verdwijnen.

Het komt voor dat één nier buiten functie is gesteld en dan meestal
de linker nier, terwijl de andere die intact blijft, hypertrophieert en
voor twee functionneert. Het dier is dan schijnbaar niet ziek.

De verschijnselen van de zijde der blaas kunnen ook nog verdwijnen
en het dier kan dan schijnbaar hersteld zijn. Meestal is dit echter slechts
voorloopig, omdat op den duur ook de rechter nier meestal aangetast
raakt.

De bepaling van het ureumgehalte van het bloedserum kan in die
gevallen van nut zijn, omdat wanneer beide nieren zijn aangetast, het
ureumgehalte in den regel sterk verhoogd is, wat niet het geval is als
slechts één nier is aangetast. Eens zag ik echter een koe met beiderzijds
sterk voortgeschreden pyelonephritis, waarbij het ureumgehalte van
het bloedserum normaal n.1. 40 m.gr. % was.

De prognose is als regel ongunstig te stellen en het advies moet lui-
den : afmaken, omdat in de groote meerderheid der gevallen beide nie-
ren zijn aangetast en het proces niet tot staan komt. Het komt echter
voor, dat een aan pyelonephritis lijdende koe het later toch goed doet,
echter alleen dan wanneer het proces éénzijdig is gebleven.

Alleen wanneer men er zeker van is, dat nog maar alleen de blaas
is aangetast, kan men met eenige kans op succes het dier behandelen
(voor cystitis).

Wanneer er kans bestaat, dat alleen de linker nier is aangetast, kan
men afwachten.

Ik laat hier volgen de korte protocollen van een reeks experimenteel
opgewekte gevallen van pyelonephritis.

12 December. Blaas van een koe met gezonde urinewegen en nieren, ge-
infecteerd door injectie van 200 gr. urine van een koe met pyelonephritis, vermengd
met 50 gram steriel zand ; blaasmassage daarna.

18 December. Blaasontsteking, persen op de urine, het achterste deel van de
blaas bij de urethra verdikt, het slijmvlies gezwollen. In de urine bac. renalis bovis
en velerlei andere bacteriën.

25. Januari. Blaas weer meer ontstoken. Vlokken in de urine. Bacteriologisch :
streptococcen, Gramnegatieve staafjes, necrosebacillen, geen bac. renalis bovis.

Ureteren beide iets verdikt. Onder het slijmvlies langs de bloedvaten en de lymp-
banen overal kleincellig infiltraat ; in de venae hier en daar ophooping van leuco-
cythen (lymphangitis en phlebitis). Ureterslijmvlies niet ontstoken. Nierbekken-
slijmvlies niet ontstoken. Onder het slijmvlies der calices kleincellig infiltraat hier
en daar als abscesjes zich voordoende. De papillen normaal.

15 April. Blaas van een koe met normale urinewegen en nieren geïnfecteerd
met urine van een l-oe met pyelonephritis, vermengd met steriel zand ; massage.

24 April. Bloederige urine, persen op de urine, urineeren met kleine hoeveel-
heden. Blaasslijmvlies verdikt. Verdikking van beide ureteren op de blaas. De
linker ureter nog niet te voelen op de nier. Bacillus renalis bovis in de urine.

2 Mei. Sectie : Blaasslijmvlies ontstoken en verdikt, blaaswand oedemateus.
Ureter links en rechts diffuus verdikt en verhard tot bij de nier. In het linker pyelum
één papil met een propje gruis op de kap, waarin bacillus renalis bovis. In cultuur
uit de urine van het linker nierbekken bac. renalis bovis plus streptococcen. Nieren
beiderzijds :h macroscopisch normaal.

21 Februari. Na ontlediging van de blaas, infectie met 300 gr. urine van een
koe met pyelonephritis waarin bacillus renalis bovis, vermengd met zand ; massage.

6 April. Woekeringen op het blaasslijmvlies, linker ureter verdikt en verhard,
linker nier vergroot. De urine troebel en vlokkig, stinkt niet alkalisch.

13 April. Sectie: Blaasslijmvlies bleek, verdikt en gewoekerd. Linker ureter
verwijd en verdikt, oedemateus, geen slijmvliesontsteking. Nierbekkenwand links
verdikt, oedemateus, met etter bedekt. Slijmvlies van het nierbekken niet ontstoken.
Nierpapillen rood, ontstoken, een enkele necrotisch aan den top, met een kap van
bacillus renalis bovis. In de bastsubstantie van de linker nier verschillende
haardjes. Rechter ureter, pyelum en nier normaal.

27 Januari. Infectie van de blaas van een koe met gezonde urinewegen en nieren,
met 250 gr. urine van een koe met pyelonephritis, waarin veel bac. renalis bovis,
vermengd met 150 gr. steriel zand ; massage.

6 April. Sectie : Linker nier oedemateus, haardvorming en bindweefselvorming
in bast en merg. Veel infiltraat rondom de vaten. Thrombost n van arteriëen en venae
glomerulitis. Etter in sommige tubuli.

Rechter nier. Pyelum-slijmvlies niet ontstoken, wel infiltraat onder het slijmvlies.
Bast en merg minder sterk aangetast dan in de linker nier.

Beide ureteren verdikt en verwijd, het epitheel meerendeels verdwenen, infiltraat
en oedeem van den wand; vaatthrombosen van de muscularis en subscrosa.

27 Mei. Infectie van de blaas van een koe met normale nieren en urinewegen, met
urine van een koe met pyelonephritis, met steriel zand in het blaasslijmvlies gewre-
ven. In de urine veel bac. renalis bovis.

29 Mei. De blaas sterk ontstoken, blaaswand verdikt en verhard, dikwijls urineeren
met pijnuitingen, eetlust minder goed, temperatuur normaal.

2 Juni. Uretra ontstoken, blaas wat hard, persen op de urine. De linker ureter
vergroot, op de linker nier als een slappe slang te voelen.

4 Juni. De linker ureter nog dikker, de blaas nog harder. De rechter ureter bleek
bij vaginaal onderzoek ook vergroot. Bloed en stolsels in de urine. De linker nier
vergroot.

8 Juni. Sectie. De linker nier vergroot, oedemateus, de calices verwijd, hierin
troebele urine. Verschillende renculi rood en wit gevlekt, hierop een enkel promi-
neerend abscesje. Op doorsnede verschillende abscesjes in de corticaal-substantie
en in de columnae. Bijna alle papillen aan den top necrotisch. De mergsubstantie
gestreept.

De linker ureter sterk oedemateus, verwijd en verdikt, dicht bij de nier een zweer.
De blaaswand sterk verdikt, het slijmvlies ulcereus ontstoken.

In de nierabscesjes coccen en bac. pyogenes bovis. Op de papillen alleen bac.
pyogenes bovis.

Van de rechter nier waren alleen slechts enkele rencuü aangetast. De papillen
waren alle gaaf. De ureter was sterk vergroot, verdikt en in oedeem gebed.

5 November. Ingebracht in de blaas van een koe met gezonde nieren en urine-
wegen, met 50 gr. steriel zand, urine van een koe met pyelonephritis, waarin allerlei
bacteriën vooral coccen (geen bac. renalis bovis in het uitstrijk-preapara at).

6 November. Urine iets troebel, veel bacillus renalis bovis, nog geen verdikkingen
in den blaaswand.

17 November. Urine troebel, meer bacteriën, coccen, Gram-negatieve- en Gram-
positieve staafjes, enkele hoopjes bac. renalis bovis.

10 December, blaaswand iets verdikt; ureteren op de blaas iets verdikt ; linker
nier nog niet vergroot. In de urine allerlei bacteriën.

17 December. Sectie : De ureteren beide iets verdikt en hard, vooral links. Slijm-
vlies van de ureteren normaal. In een renculus van de linker nier kleine abscesjes ;
bastsubstantie verbreed en van etterabscesjes voorzien. Mergsubstantie rood. Micros-
copisch blijken vele glomeruli en hun omgeving ontstoken en voorzien van celinfil-
traat. Thrombose van venae, ontsteking lymphbanen, oedeem van het merg :
normale papillen. In een enkel recht buisje aan de peripherie van hel merg een
kleine kolonie exsudaatccllen.

i Augustus. Infectie van de blaas van een koe, met urine van een koe met pyelone-
phritis, vermengd met zand ; massage.

15 September. De urine troebel, stinkt, bevat veel etter en epitheelcellen, nu
veel bac. renalis bovis ; gewoekerd blaasepitheel. Linker ureter te voelen.

22 September. Sectie : De blaaswand ontstoken, verdikt, het slijmvlies gewoekerd,
niet rood, geen zweren. De linker ureter verdikt, het slijmvlies niet ontstoken. In de
submucosa kleincellig infiltraat in de omgeving der vaten Gram-positieve staafjes
en coccen in den ureterwand verspreid.

Linker nierpapillen ontstoken, enkele dragen een necrotische kap aan den top
waarin een reincultuur van bacillus renalis bovis. Geen bacteriën in den blaaswand
en in den ureterwand. De linker nier vergroot en ontstoken. De rechter nier, nier-
bekken en ureter normaal.

15 Juni. Infectie van de blaas, met urine van een koe met pyelonephritis, waarin
veel bacillus renalis bovis ; massage met zand.

24 Juni. Blaaswand sterk verdikt, crustcus beslag op het slijmvlies. Veel etter in
de urine ; veel bacillus renalis bovis en streptococcen.

29 Juni. Sectie : Blaasslijmvlies en blaaswand verdikt, ureteren beiden iets ver-
dikt, ontsteking van de submucosa, slijmvlies normaal. Linker nierbekken ontstoken,
bac. renalis bovis. In het rechter nierbekken een klein zweertje, waarop bacillus
renalis bovis.

Linker nier ontstoken, kleine haardjes in de bastlaag, hierin bacillus renalis bovis.

21 Februari. Urine van een koe met pyelonephritis met zand in de blaas van een
gezonde koe ; massage. Eerst na 14 dagen een spoor eiwit in de urine ; streptococcen.
Geen blaassymptomen.

6 April. Stolsels en etter in de urine. Woekeringen op het blaasslijmvlies. Linker
ureter iets verdikt, linker nier verhard.

13 April. Sectie : Blaasslijmvlies verdikt, gewoekerd, linker ureter verwijd en
verdikt, oedemateus. Slijmvlies niet ontstoken. Nierbekken verdikt, oedemateus.
Haardjes onder het slijmvlies. Papillen ontstoken, een enkele necrotisch met een
reincultuur van bacillus renalis bovis.

Linker nier chronisch ontstoken. Rechter ureter verdikt. Rechter nierbekken
en rechter nier normaal.

3 Maart. Koe met normale urinewegen en nieren. De blaas wordt geïnfecteerd
met 300 gr. ichor uit de baarmoeder van een koe met retentio secundinarium, ver-
mengd met water en steriel zand ; lichte massage.

8 Maart. De koe urineert vaak, perst op de urine ; urine bloederig en stinkend en
evat zeer veel lagere organismen. De blaaswand sterk verdikt.

De blaaswand en het blaasslijmvlies niet meer zoo dik ; minder bacteriën in de
urine (meest streptococcen).

18 Maart. De koe perst niet meer op de urine. De urine iets troebel, stinkt niet
ammoniakaal ; bevat veel streptococcen. De blaaswand voelt niet meer verdikt
aan, het slijmvlies ligt in wrongen en is verdikt. De linker nier te groot, de linker
ureter als een vingerdikke elastische slang aan de hilus van de nier te voelen.

]8 Maart. Sectie : Vrijwel alle renculi van de linker nier aangetast, bezaaid met
verheven necrotische witte haardjes. De papillen normaal. In het necrotisehc weefsel
streptococcen. De rechter nier slechts hier en daar aangetast. De ureteren beide
verdikt, verhard en oedemateus, eveneens de hilus. De blaaswand sterk verdikt en
verhard en oedemateus. De mucosa niet ontstoken.

Microscopisch : In de bastlaag acute interstitieele ontsteking met purulent necro-
tiseerend karakter en bindweefselvorming. Een uitgebreide epitheelnecrose, hevige
ontsteking van verscheidene glomeruli ; thrombose van venae in het bereik der
ontstekingshaarden, veel leucocythen in de arteria interlobares. Het merg oedema-
teus, maar minder sterk ontstoken.

Microscopisch bleken ook verscheidene schijnbaar gezonde renculi aangetast mei
periarlerieel ontstekingsinfiltraat en glomerulitis, terwijl daarnaast het merg niet
geïnfiltreerd was. In de nierhaardjes streptococcen.

3 Mei. 200 gr. ichoreus vocht uit de baarmoeder van een koe met retentio secun-
dinarium wordt bij een koe met gezonde urinewegen en nieren in de blaas gebracht
met steriel zand, waarna lichte massage van de blaas.

4 Mei. Urine alkalisch. In de urine veel coccen en bacillen van allerlei soort ;
in het uitstrijkpraeparaat worden geen bac. renalis bovis, noch bac. pyogenes bovis
opgemerkt.

8 Mei. Urine amphotair, etter en blaasepitheel in de urine, veel micro-organismen.
Het dier perst op de urine.

14 Mei. Minder sediment. Urine zuur, minder eiwit in de urine, wel nog veel
lagere organismen. Het dier perst niet meer. Geen pyogene bacillen, geen bac.
renalis bovis in het uitstrijkpraeparaat.

20 Mei. Urine alkalisch. Geen eiwit meer in de urine, weinig sediment, weinig
bacteriën.

Sectie (1 Juni). Blaas normaal. Linker ureter iets verdikt en verhard, in oedeem
gebed. Aan de hilus van de nier oedemateus vet.

Microscopisch onderzoek: in den ureterwand en de uretervertakkingen in de hilus
van de nier kleincellige infiltratie rondom de vaten en leucocythen in de lymph-
banen. Het epitheel hier en daar gedesquameerd of gewoekerd.

4 Maart. Koe intravesicaal geïnfecteerd met 200 gram ichor uit een ontstoken
baarmoeder, met zand in het blaasslijmvlies gewreven.

8 Maart. Stinkende, bloederige urine ; veel bacteriën, dikke blaaswand. blaas-
slijmvlies gezwollen.

17 Maart. Urine niet meer stinkend of bloederig, minder bacteriën, meest strep-
tococcen. De linker ureter iets verdikt. De linker nier wat vergroot.

18 Maart. Sectie. Blaaswand ontstoken en oedemateus. Ureter verdikt, geen
ontsteking in de mucosa. Verschillende renculi doorzaaid met ontstekingshaardjes,
vooral in de bastlaag, minder in de mergsubstantie ; de papillen gaaf, de calices
verwijd. Muco-pus in het nierbekken.

Microscopisch : Acute purulente interstitieele nierontsteking ; uitgebreide epitheel-
necrose ; vele hevig ontstoken glomeruli ; thrombose van venae : veel leucocythen
in de arteriën. In de haardjes streptococcen.

In een schijnbaar normale renculus arteriïtis met kleincellige infiltratie rondom de
arteriën en ook in den vaatwand, maar vooral ook in de corticaalsubstantie. De
venae normaal. De mergsubstantie normaal.

25 April. Injectie in de blaas van een koe met cultuur van bacillus renalis bovis
uit het nierbekken van een koe met pyclitis experimentalis, vermengd met zand,
massage.

27 April. Sterk verdikt blaasslijmvlies. In de urine veel streptococcen, weinig
staafjes.

5 Mei. Sterk verdikt blaasslijmvlies ; bacillus renalis bovis en streptococcen in
de urine.

16 Mei. Blaasslijmvlies verdikt. Linker ureter verdikt op de pens te voelen, weinig
bacteriën in de urine van allerlei soort ; streptococcen, staphylococcen, coli en bac.
renalis bovis.

16 Juni. Sectie. Beide nieren aangetast, bont en vergroot, beide ureteren verdikt
en verhard, vooral links. Het slijmvlies van de linker ureter diffuus-rood en ont-
stoken, geen zweren, het slijmvlies van de rechter ureter pleksgewijs ontstoken.

In de linker nier abscesjes en holten in de bastsubstantie ; van de rechter nier de
corticaalsubstantie, macroscopisch gezien, normaal. Links waren de papillen vrijwel
alle necrotisch, rechts hadden de meeste papillen een necrotifche kap, waarin een
reincultuur van bacillus renalis bovis. In het linker pyelum een mengelmoes van
treptococcen, staphylococcen, diplococcen, Gram-negatieve staafjes, Gram-pcsi-
ieve staafjes. De laatste in groote hoeveelheid.

1 Juli. Infectie van de blaas van een koe, met een cultuur van bacillus renalis
bovis gemengd met een streptococcencultuur.

2 Juli. De blaas hevig ontstoken ; in de urine bacillus renalis bovis en streptcccccen.

20 Juli. De blaasontsteking gaat terug. In de urine bacillus renalis bovis. strepto-
coccen, staphylococcen, colibacillen, ovale bacillen.

15 Augustus. De linker ureter iets verdikt, de linker nier iets vergroot. In de urine
allerlei bacteriën, vooral bacillus renalis bovis. Geen sectie.

11 Juli. Infectie blaas gezonde koe door injectie met zand en 2 buisjes cultuur
van bac. coli en 4 buisjes cultuur van bac. pyogens bovis : massage. 6 uur na de
infectie nog eens massage van de blaas.

25 Juli. Blaasontsteking. In de urine Gram-positieve staafjes en streptococcen\'
geen colibacillen.

Sectie. Blaasontsteking. Ureter iets verdikt aan het distale einde ; kleincelligc
infiltratie onder het epitheel der ureteren ; geen pyelitis, geen nephritis. Wellicht
was op den duur toch een pyelonephritis ontstaan.

Etter uit een ontstoken baarmoeder, waarin veel pyogene bacillen, streptococcen
en ovale bacillen, gebracht in de blaas van een gezonde koe, massage met zand.
Resultaat negatief.

De blaas van een gezonde koe geïnfecteerd met eigen urine vermengd met zand,
en 30 gram etter uit de baarmoeder van een kalfkoe, waarin veel bacillus pyogenes
bovis ; massage. Er ontwikkelt zich geen blaasontsteking.

Na een maand werd weer etter, waarin veel bacillus pyogenes bovis met zadn
in de blaas gebracht, waarna massage.

11 Mei. infectie. 16 Mei. blaaskatarrh. 22 Mei, blaaskatarrh is genezend. 27 Mei.
blaaskatarrh is hersteld. 14 Juni. Sectie : Urinewegen en nieren normaal.

30 Juni. Koe met normale urinewegen, fnjectie van cultuur van bac. pyogenes
bovis met 200 gram bouillon en zand in de blaas ; massage. De helft van de massa
werd ongeveer uitgeperst.

3 Juli. Infectie blaas koe met normale urinewegen en nieren, door injectie van
eenige buisjes serum-agar en bouilloncultuur van bacillus pyogenes bovis vermengd
met 20 gram etter uit de scheede van een koe met vaginitis, met zand ingewreven
in den blaaswand.

De blaaswand sterk verdikt, het slijmvlies bezet met bleeke woekeringen. Beide
ureteren in oedeem gebed, dik en hard, vooral links. Het slijmvlies hier en daar ruw
en fijn gerimpeld, niet rood. In de linker ureter, dicht bij de nier, een zweer met
gruis bedekt, waarin groote Gram-positieve bacillen. Nierbekken links en rechts in
oedeem gebed, vooral links. Beide nieren schijnen normaal, behalve twee renculi
van de linker nier waarin enkele kleine haardjes.

Microscopisch bleek het slijmvlies van verschillende calices licht ontstoken. De
papillen waren gaaf, behalve een enkele. Dc beide ureteren bleek, microscopisch
bezet met klcincellig fikraat onder het slijmvlies, waarin Gram-positieve staafjes.
Hier en daar het slijmvlies van de ureteren ook doorwoekerend met ontstekings-
cellen, oedeem onder het slijmvlies.

Bacteriologisch : In de nierhaardjes bacillus pyogenes bovis ; in de ureteren
bacillus renalis bovis.

Koe met gezonde urine-wegen, werd dagelijks gecatheteriseerd, gedurende plus
minus 14 dagen en kreeg daardoor een blaasontsteking. Na 3 maanden, bij slachting
bleken van de linker nier enkele renculi te klein en verkleurd. In enkele calices
etter.

Vele papillen aan den top aangetast. In verschillende calices niergruis. Inde
etter uit de calices zeer veel bacillus renalis bovis en enkele streptococcen.

Pyelonephritis komt — zij het zeer zelden — ook bij mannelijke run-
deren voor. Aetiologisch berust zij in de meeste gevallen op metasta-
tische processen vanuit andere organen, waarbij de bac. pyogenes bovis
en ettercoccen primair de groote rol spelen. Het proces is dan dus des-
cendeerend, blaasontsteking is niet steeds aanwezig.

Het proces kan zich echter ook ascendeerend ontwikkelen uit een
blaasontsteking die haar oorsprong vindt b.v. in een praeputiaal-
ontsteking met paraphymosis, waardoor stuwing van de urine in de
urethra kan optreden.

Wordt de stagneerende urinekolom en de urethrawand geïnfecteerd
door den bac. renalis bovis, welke saprophytisch in het praeputium
voorkomt (Little en Jones. The Journal of experimental medicine
1926. V 44, P. 11) dan kan ook de ascendeerende typische echte
cysto-uretero-pyelonephritis ontstaan.

Verfasser bespricht die chronischen Nierenentzündungen, welche beim Rinde
vorkommen, nl. : die chronische embolische Nephritis, die chronische Glomerulo»
Nephritis (Nephritis fibrocystica), die primäre diffuse, interstitielle Nephritis (ge-
nuine Schrumpfniere), die sekundäre Schrumpfniere, die Nierentuberkulose und
der Pyelonephritis bei der Kuh. Bei der Pyelonephritis der Kuh deutet Verfasser
darauf hin dass es ihm stets gelungen ist (in 9 Fälle) die Krankheit experimentell
zu erzeugen, indem er den Urin eines kranken Tieres mit Sand in die Blase eines
gesunden Tieres bringt und dann die Blase massiert.

Es zeigt sich dann dass eine Blasenentzündung entsteht welche sich längs den
Lymphgefässen und den Blutgefässen in der Wand des Ureters bis in das Nierenbecken
fortzetzt und von dort aus besonders längs die Columnae zum Nierenparenchym
emporsteigt (cystouretro-pyelo-nephritis). Mit Reinkulturen der Bazillus renalis
bovis gelang die Infektion auch (2 Fälle), gleichfalls mit stinkenden Ichor aus
einem Uterus mit retentio secundinarum (2 Fälle).

Mit Eiter aus der Gebärmutter gelang die Infektion nicht (2 Fälle), ebenso-
wenig mit Kulturen von Bac. pyogenes bovis (2 Fälle).

Durch wiederholtes Katheterisieren wurde bei 2 Kühen auch eine typische ascen-
dierende Pyelonephritis erzeugt.

Verfasser ist der Meinung dass der Prozess sich im allgemeinen ascendierend
aus einer Blasenentzündung entwickelt und zwar besonders post-partum, da bei
der Geburt die Blase leicht verletzt und infiziert werden kann.

Nebenbei besteht aber, bei der Minderheit der Fälle, eine primäre haematogene
Nierenentzündung, wobei sekundär durch das Abfliessen des infizierten Urins
auch eine Pyelitis, Ureteritis und Cystitis entstehen kann.

In einem späteren Stadium ist pathologisch-anatomisch nicht mehr zu erkennen
wo der Prozess anfing.

The author discusses the chronic inflammations of the kidney occurring in bovines :
i.e. chronic embolic nephritis, chronic glomerulo nephritis (nephritis fibro-cystica),
the primary diffuse interstitial nephritis, (genuine atrophied kidney), the secondary
atrophied kidney, tuberculosis of the kidney and Pyelonephritis of the cow.

In case of Pyelonephritis of the cow, the author draws the attention on the fact
that he always succeeded (in 9 cases) in producing the disease experimentally by

introducing urine from a cow affected with that disease, mixed with sand, into the
bladder (vesica) of a healthy animal, followed by massage of the bladder. It appears
then that a cystitis sets in which spreads by the lymphatic vessels and bloodvessels
of the wall of the ureter and gains access to the pyelum. From there the infection
ascends further, especially along the columnae renales, into the parenchyma of
the kidney (cysto-uretro-pyelo-nephritis).

The author also succeeded in transmitting the infection with pure cultures of the
bacillus renalis bovis (two cases) and also with evil smelling ichor from an uterus
with retentio secundinarum (two cases). With pus from the uterus infection was
unsuccessful (two cases). Inoculation with cultures of bac. pyogenes bovis (2 cases)
also failed. By a repeaeted use of the catheter also a typical ascendant pyelonephritis
was produced in two cows.

The author is of the opinion, that, as a rule, the process develops ascending from
a cystitis, especially after parturitions when the bladder is easily bruised and infected.

Besides these infections, however, there exists in the minority of cases, a primary
haematogen inflammation of the kidney, in which secondarily also a pyelitis, ure-
teritis and cystitis may arise. A combination of urogen and haematogen development
is also possible. At a later stage it is pathologic-anatomicallv impossible to recognise
where the process started.

L\'auteur discute les inflammations chroniques des reins qui s\'observent chez le
bovin : à savoir, la néphrite embolique chronique, la glomérulo-néphrite chronique
(nephritis fibro-cystica), la néphrite diffuse et insterstitielle primitive (le vrai rein
atrophié), le rein atrophié secondaire, la tuberculose rénale et la pyélo-néphrite
de la vache.

Dans la pyélo-néphrite de la vache, l\'auteur appelle l\'attention sur le fait qu\'il
a toujours (en 9 cas) pu reproduire la maladie expérimentalement par l\'introduction
de l\'urine d\'un animal affecté, mélangée avec du sable, dans la vessie d\'une vache
saine, suivie de massage de la vessie en question. Il paraît qu\'il se produit alors une
cystite qui gagne le bassinet par les voies lymphatiques et sanguines de la paroi
de l\'uretcre et qui, par une infection ascendante, surtout par les columnae renales,
atteint le parenchyme du rein, (cysto-uretro-pyelo-nephritis).

L\'auteur a pu aussi reproduire la maladie avec des cultures pures du bacillus
renalis bovis (en deux cas), ainsi qu\'avec de l\'ichor fétide provenant d\'une matrice
avec rétention du placenta (deux fois). L\'infection par du pus provenant de la matrice
a donné des résultats négatifs (deux fois). Les inoculations par desculturcs de bac.
pyogenes bovis (en deux cas) ont aussi échoué.

Par L cathétérisme répété l\'auteur a provoqué une pyélo-néphrite ascendante
typique chez deux vaches.

L\'auteur estime, que, dans la règle, l\'évolution du processus procède, par voie
urogène, d\'une cystite, surtout après des parturitions dans lesquelles les contusions
et les infections de la vessie sont faciles.

A côté de ces infections, il existe pourtant, dans la minorité des cas, une néphrite
primitive hématogène, dans laquelle il peut se produire par suite de l\'écoulement
d\'urine infectée, une pyélite, urétérite et cystite secondaire. Aussi une combinaison
d\'une évolution urogène et hématogène est possible.

A un stade plus avancé il est anatomo-pathologiquement impossible de recon-
naître l\'origine du processus.

Het geheele paratyphusvraagstuk heeft, ondanks het vele, dat er in
bacteriologisch, epidemiologisch en klinisch opzicht aan gedaan is, nog
op verre na een afdoende oplossing gevonden. Vooral op epidemiolo-
gisch gebied zijn nog verschillende vraagstukken onvoldoende opge-
helderd, waarvan het verband tusschen ziekten van mensch en dier
wel het voornaamste is. Het gemis van een scherpe onderscheiding
tusschen de verschillende typen paratyphusbacillen in de afgeloopen
jaren is hiervan een belangrijke oorzaak geweest. Het mag dan ook
een belangrijke schrede voorwaarts worden genoemd, dat men ge-
durende den laatsten tijd tot op zekere hoogte erin geslaagd is, een
differentiatie onder de vele vertegenwoordigers der Salmonella-groep
tot stand te brengen. Deze differentiatie heeft men in hoofdzaak ge-
baseerd op : ie. serologische-, 2e. cultureele- en 3e. pathogene eigen-
schappen. Met de indeeling, gegrond op serologische verschillen, heeft
men over het algemeen de beste resultaten bereikt. Door verschillende
onderzoekers wordt de meening verkondigd, dat men met de differen-
tieering der Salmonella-bacteriën niet te ver moet gaan, waarbij dan
veelal op het groote aanpassingsvermogen dezer microörganismen
wordt gewezen, waardoor het eene type in het andere zou kunnen
overgaan. Zoo oppert Snijders de mogelijkheid van „humaniseering"
van dierlijke paratyphusbacillen. De waarnemingen, welke hieromtrent
zijn gedaan, kunnen zonder meer niet als overtuigend worden geken-
merkt. In ons laboratorium werd een overgang van het eene type in
het andere geen enkele maal waargenomen. Terecht zijn de meeste
onderzoekers van oordeel, dat de verschillende typen constant zijn.
Daarentegen komt wel een variatie van de eigenschappen der afzonder-
lijke typen voor ; bijv. gasvormende- en gaslooze varianten. Uit onlangs
verrichte onderzoekingen van Pot en Tasman ¹) is bekend, dat door
het kweeken in mierenzure zouten de gaslooze Schotmüller-variant
regelmatig in de gasvormende kan worden omgezet.

Een ander voorbeeld van variatie binnen het type is het voorkomen
van knopjes op de koloniën van Aertrycke bacillen, gegroeid op
raffinose-agar (Clarenburg, Dornickx) ²).

1 Pot u. Tasman, Centralbl. f. Bakt. Abt. 1, Orig., Bd. 125, S. 504 : Bd. 126, S.
348, Bd. 130; S. 357.

2 Clarenburg u. Dornickx, Zeitschr. f. Hygiene u. Infektionskrkh. Bd. 114, S. 31.

Ter opheldering van verschillende nog duistere vraagstukken is het
gewenscht, de bij mensch en dier aangetroffen Salmonella-bacteriën
nauwkeurig te determineeren. Een dergelijk onderzoek zal zich niet
tot den zieken mensch of het zieke dier mogen beperken, doch moet
eveneens over de gezonde personen en dieren worden uitgebreid.
Eerst hierna zullen waardevolle gegevens voor de epidemiologie der
salmonellosen kunnen worden verkregen.

Op het gebied der nomenclatuur van de verschillende typen para-
typhusbacillen heerscht in de literatuur een groote verwarring. Daarbij
komt, dat door de verschillende onderzoekers uiteenloopende werk-
wijzen bij de type-bepaling worden toegepast. Dit maakt, dat de resul-
taten moeilijk met elkaar kunnen worden vergeleken. Het ware ge-
wenscht, dat door internationale afspraak een scherpe omgrenzing
werd gegeven van het begrip Salmonella, alsmede een uniforme werk-
wijze voor de tvpenbepaling binnen de Salmonella-groep werd opgesteld.

Infectieziekten, veroorzaakt door paratyphusbacillen, komen over de
geheele wereld verbreid voor. Over de frequentie dezer ziekten zijn
echter weinig nauwkeurige gegevens beschikbaar, in verband met het
feit, dat over het algemeen geen verplichte aangifte voor Salmonellosen
bij dieren bestaat. Deze aangifte zou echter ten zeerste gewenscht zijn,
niet alleen uit een oogpunt van dierziekten-bestrijding, doch tevens
ter vermindering van het infectiegevaar voor den mensch.

Over de frequentie der diersalmoncllosen in Nederland zijn belang-
rijke gegevens te vinden in dc jaarverslagen van den Vétérinair Hoofd-
inspecteur van de Volksgezondheid en in die van de Rijksseruminrich-
ting en het Centraal Laboratorium voor de Volksgezondheid. Vrij
veelvuldig worden in ons land Salmonellosen bij kalveren, varkens,
duiven en vermoedelijk ook bij eenden waargenomen. Verder komt
deze ziekte sporadisch bij dc meeste zoogdieren en vogels voor (paard,
rund, muis, rat, zilvervos, kip, cavia, zwaan, kanarie, parkiet, enz.).
Bij varkens moet een onderscheid worden gemaakt in z.g. paratyphus,
waarbij de ziekte primair door paratyphusbacillen wordt veroorzaakt,
en varkenspest, waarbij deze bacillen een secundaire infectie teweeg
brengen bij het aan viruspest lijdende dier.

Indien men Bact. gallinarum en Bact. pullorum tot de Salmonellae
rekent, moeten ook de hoenders (v.n. kippen) worden genoemd, als
dieren, waarbij in Nederland vaak Salmonellosen (Klein\'sche ziekte
en Morbus pullorum) worden aangetroffen.

Het is zeer moeilijk een indeeling van de Salmonellosen bij dieren
te geven. De klinische verschijnselen alsmede de pathologisch-anato-
mische veranderingen loopen, zoowel bij de afzonderlijke diersoorten
als bij dieren van dezelfde soort, sterk uiteen, zoodat op grond hiervan
geen groepeering is te maken. Een dergelijke indeeling zou ook weinig
practische beteekenis hebben. Naar mijn meening is alleen van belang,

een indeeling naar het oorzakelijke bacillen-type. Hierdoor zal men
tevens in bepaalde gevallen van paratyphusinfectie bij den mensch aan-
wijzingen kunnen krijgen voor een verband met een of andere dier-
paratyphose.

In de literatuur, speciaal van Duitsche zijde worden de dier-
paratyphosen in 3 groepen verdeeld n.1. : a. primaire paratyphosen,
b. enteritis van volwassen runderen en c. secundaire paratyphosen.

Tot de primaire dierparatyphosen worden gerekend : 1. de kalver-
paratyphus, 2. de infectieuse abortus der paarden, 3. de infectieuse
abortus bij schapen, 4. de Klein-sche en de Pullorumziekte der hoen-
ders, 5. muizen- en rattentyphus, 6. paratyphus der varkens, 7. ver-
schillende andere dierparatyphosen, waaronder ziekten van de meest
uiteenloopende diersoorten worden samengevat, waarvan niet steeds
met zekerheid is uit te maken of het primaire paratyphosen zijn, dan
wel secundaire aandoeningen, welke in aansluiting aan andere ziekten
zijn ontstaan. In verband hiermede worden uit de omvangrijke litera-
tuur vermeld : infectieuse ziekten bij paarden, katten, hazen, mar-
motten, zilvervossen, papegaaien, musschen, kanarievogels, vinken,
kalkoenen, ganzen, eenden en bijen.

De groep „enteritis van volwassen dieren" omvat in hoofdzaak
runderen, hoewel ook gevallen bij het schaap (in verband met de be-
kende vleeschvergiftiging te Ueberruhr in 1919) en het paard beschre-
ven zijn.

Tot de „secundaire dierparatyphosen" behooren alle paratyphus-
infecties, welke optreden in aansluiting aan een of andere ziekte. Hier-
toe worden o.m. gerekend, de door bacillus suipestifer veroorzaakte
secundaire infectie bij het aan viruspest lijdende vaken.

Naar mijn meening is de handhaving der groep „enteritis van vol-
wassen dieren" overbodig te achten. Bij het volwassen rund kan men
behalve een darmaandoening, typische, submiliaire ontstekingshaardjes
in de lever aantreffen, zooals wij die bij de paratyphus der kalveren
kennen. Bovendien kunnen de paratyphusbacillen in het geheele
lichaam verspreid voorkomen. Daarbij komt nog, dat verschillende
waarnemingen op een causaal verband met de kalverparatyphus wijzen.
Vermoedelijk moeten deze aandoeningen dan ook als primaire para-
typhosen worden beschouwd. Het is zeer goed mogelijk, dat praedispo-
neerende momenten aan de salmonella-infectie voorafgaan, dit is echter
ook bij vele primaire paratyphosen het geval. De gevallen, waarbij in
aansluiting aan een niet-paratypheuse enteritis een infectie met para-
typhusbacillen optreedt, kunnen tot de „secundaire paratyphosen"
worden gerekend.

De paratyphosen treden vooral bij jonge dieren op en zijn hierbij
als regel gekenmerkt door een acuut, vaak met den dood eindigend,

1) Elkeles u. Standfuss, Handbuch der pathogenen Mikroorganismen, Band 3,
Teil 2 (1931).

ziekteverloop. Maagdarmstoornissen staan meestal op den voorgrond,
waarbij diarrhee een voornaam ziekteverschijnsel is. Een groot aantal
paratyphusbacillen wordt met de faeces en in mindere mate met de
urine uitgescheiden. Indien deze ziekte een lethaal verloop neemt,
kunnen deze bacillen als regel in het geheele lichaam worden aange-
toond. Treedt daarentegen genezing op, dan zijn de paratyphusbacillen
veelal vrij spoedig uit het lichaam verdwenen. Men moet echter met
de mogelijkheid rekening houden, dat nog geruimen tijd paratyphus-
bacillen met de faeces en soms ook met de urine worden uitgescheiden,
en eventueel in inwendige organen voorkomen („latente infectie").
Over de rol, welke de galblaas bij deze bacillendragers speelt, zijn wij
bij dieren onvoldoende ingelicht. In tegenstelling met de zoogdieren
zien wij bij vogels zeer vaak een localisatie der infectie in de ovariën
optreden, waardoor paratyphusbacillen in de eieren voorkomen en het
jonge kuiken geïnfecteerd ter wereld komt. Bij duiven ontwikkelt zich
in aansluiting aan het acute stadium der ziekte vaak een chronische
ontsteking van een der gewrichten. In het ontstekingsexsudaat kunnen
de paratyphusbacillen zeer geruimen tijd worden aangetoond.

Met uitzondering van de Klein\'sche ziekte en de Morbus pullorum
bij hoenders worden bij de dierparatyphosen in hoofdzaak 3 Salmonella-
typen aangetroffen n.1. Bact. enteritides Gaertner (Salmonella ente-
ritidis), Bact. paratyphi B Aertrycke (Salmonella Aertrycke) en
Bact. Suipestifer (Salmonella suipestifer). Voor de verwekkers der
paratyphose bij duiven vindt men in de literatuur nog al eens vermeld,
dat deze tusschen het Aertrycke- en ScHOTMüi.LERtype in staan.
Enkele jaren geleden was ik in de gelegenheid een groot aantal duiven,
lijdende aan paratyphus, te onderzoeken. Steeds werd hierbij als oor-
zaak Bact. Aertrycke vastgesteld. Verschillende gevallen zijn bekend
waarin ScHOTMiiLLERbacillen bij dieren (rund, paard en varken) zijn
gevonden. De infectie is hierbij als regel, zoo niet altijd, van den mensch
uitgegaan.

Dit vraagstuk houdt direct verband met de ubiquiteit der paratyphus-
bacillen, waarover de meeningen ter zeerste verdeeld zijn. Door ver-
schillende onderzoekers wordt opgegeven, dat de paratyphusbacillen
algemeen verbreid in de buitenwereld voorkomen. Niet alleen in het
darmkanaal van gezonde dieren zouden deze kiemen veelvuldig worden
aangetroffen, doch eveneens in tal van voedingsmiddelen, welke tot
geen ziekteverschijnselen aanleiding geven. Zooals ook reeds door
anderen is opgemerkt, zijn deze waarnemingen gedaan in een tijd,
waarin de onderscheiding der paratyphusbacillen van de paratyphus-
achtige kiemen niet zoo scherp kon worden doorgevoerd als tegenwoor-
dig mogelijk is. De nieuwere onderzoekingen wijzen er dan ook op, dat
de aanwezigheid der paratyphusbacillen tot het zieke dier en diens
naaste omgeving beperkt blijft.

Over het voorkomen van paratyphusbacillen in de faeces van gezonde
runderen werden door mij enkele onderzoekingen verricht, waarvan
hier een korte beschrijving volgt.

ie. In een stal, alwaar paratyphus bij enkele kalveren was voorge-
komen, veroorzaakt door Salmonella enteritidis (type Kiel), werden
de klinisch gezonde dieren bacteriologisch en serologisch onderzocht.
Het gelukte bij 2 van de 22 volwassen runderen en 2 van de 4 kalveren
paratyphusbacillen in de faeces aan te toonen, welke alle tot Bact.
enteritidis Gartner (type Kiel) behoorden. In geen der bloedsera
waren immuunagglutininen aanwezig.

2e. Op dezelfde wijze werden 208 gezonde slachtrunderen onder-
zocht, waarvan 50 in leeftijd varieerden van pl.m. 6 weken tot pl.m.
4 maanden en de overige ouder dan pl.m. 6 maanden doch voor het
grootste gedeelte volwassen waren. Slechts bij 3 volwassen runderen
konden paratyphusbacillen in de faeces worden aangetoond, bij de
overige dieren verliep dit onderzoek negatief. Wel werden verschillende
malen bacteriën gekweekt, welke groote overeenkomst met paratyphus-
bacillen vertoonden. Deze paratyphus-achtige bacillen konden echter
van de echte paratyphusbacillen worden onderscheiden, doordat na
enkele dagen een geringe ontleding van lactose of (en) saccharose optrad
of door de vorming van indol. Deze bacillen waren vaak niet- of zeer
gering beweeglijk en met uitzondering van enkele spontaan aggluti-
nabele stammen inagglutinabel in de verschillende agglutineerende sera.

De paratyphusbacillen, welke uit de 3 volwassen runderen waren
geïsoleerd, behoorden tot Bact. enteritidis (type Kiel), welke gewoonlijk
als verwekker van kalverparatyphose wordt waargenomen.

Van de 208 bloedsera bleken slechts 2 immuunagglutininen te be-
vatten ; één hiervan was afkomstig van een paratyphusbacillen-uit-
scheidend rund.

In verband met het gringe aantal bacillendragers bij deze 208 slacht-
runderen, mag wel worden aangenomen, dat het relatief groote aantal
positieve gevallen bij het eerstvermelde onderzoek op een besmetting
met faeces of (en) urine van zieke kalveren berustte. Het feit, dat bij
het 2e onderzoek slechts 3 van 208 gezonde runderen paratyphusbacillen
in de faeces bleken te bevatten, pleit tegen het algemeen verbreid voor-
komen dezer microörganismen, te meer waar steeds hetzelfde type n.1.
bacillus enteritidis Gaertner (type Kiel) werd gevonden. Indien
werkelijk de paratyphusbacillen ubiquitair voorkwamen, zou het wel
een zeldzame toevalligheid mogen worden genoemd, dat geen enkele
maal een ander type werd aangetroffen.

In Nederland komt Bact. enteritidis Gaertner vrij vaak als verwek-
ker der kalverparatyphose voor, terwijl ook enkele malen volwassen
runderen door dezen bacil worden aangetast. Door de zieke dieren
wordt een groot aantal paratyphusbacillen uitgescheiden. Het behoeft
hierom niet te verwonderen, indien bij een gering percentage slacht-
runderen enteritis gaertner-bacillen in de faeces worden aangetroffen.

Hierbij moet niet in de eerste plaats aan een ubiquitair voorkomen
worden gedacht, doch ligt het meer voor de hand, aan te nemen, dat
de betreffende dieren uit besmette stallen afkomstig zijn.

Het verband der dier-salmonellosen met de Volksgezondheid doet
zich kennen in den vorm van voedselvergiftigingen, welke klinisch ge-
kenmerkt zijn door het optreden van een acute gastro-enteritis. De
Nederlandsche wet op de besmettelijke ziekten onderscheidt naast
dezen gastro-intestinalen, den typheusen vorm van paratyphus (para-
typhus abdominalis). De indeeling berust niet alleen op klinische- en
aetiologische-, doch ook op epidemiologische verschillen. Het ziekte-
beeld der typheuse paratyphus, welke hier te lande bijna uitsluitend
wordt veroorzaakt door Salmonella Schotmülleri, vertoont veel over-
eenkomst met dat van typhus. Na een incubatie-stadium van 2 a 3
weken, treedt een langzaam beginnende ziekte op, welke gewoonlijk
eenige weken duurt. In aansluiting hieraan worden vaak verschillende
patiënten bacillendragers (soms jaren lang) en neemt men veelal
contact-infecties waar. Geheel anders is het gesteld met de voedsel-
vergiftigings-paratyphus. Hierbij treedt na een kort incubatiestadium
(eenige uren tot 2 dagen) een acuut verloopende gastro-enteritis op
(algemeen ziek gevoel koorts, buikpijn, braken, diarrhee). Na korten
tijd (veelal enkele dagen) zijn de patiënten weer goeddeels genezen. Et-
treden hierbij geen bacillendragers op.

Deze indeeling, welke op de z.g. kieler-leer berust, is in de praktijk
over het algemeen juist gebleken. Men dient zich er echter van bewust
te zijn, dat zij in meer dan één opzicht schematisch is. In de laatste
jaren is n.1. verschillende malen aangetoond, dat Schotmüi.ler-bacillen
als oorzaak van voedselvergiftigingen kunnen optreden. Hierbij leden
de patiënten aan een acute gastro-enteritis, welke echter veelal door een
typheus ziektebeeld gevolgd werd. Gewoonlijk was het betreffende voed-
sel door een bacillendrager besmet. Vergeleken bij het groote aantal
voorkomende ScHOTMÜLLER-infecties bij den mensch, moeten deze ge-
vallen echter als zeer zeldzaam worden beschouwd. In Nederland
werden zij tot heden niet waargenomen. Ook bij voedselvergiftigingen,
veroorzaakt door paratyphusbacillen van dierlijken oorsprong, kan
zich een typheus ziektebeeld met langdurige bacillenuitscheiding aan
het acute begin aansluiten, waarbij tevens rekening moet worden ge-
houden met het optreden van contactinfecties. Ten slotte zijn Schot-
MüLLER-bacillen herhaalde malen bij dieren (rund, paard, varken),
soms als ziekteoorzaak, waargenomen.

Het is een ervaringsfeit, dat voor het ontstaan der gastro-intestinalen
vorm van paratyphus een groot aantal paratyphusbacillen noodig is,
eventueel vergezeld van toxische ontledingsproducten. Over de betee-
nis der endotoxinen is weinig met zekerheid bekend evenmin over het
bestaan van thermostabiele toxinen. In dit verband is mij uit eigen

ervaring geen enkel geval van voedselvergiftiging bekend, welke uit-
sluitend door toxinen is veroorzaakt. Integendeel is het mij steeds op-
gevallen, dat na voldoende verwarming der besmette voedingsmiddelen
geen ziekteverschijnselen optraden.

Van de voedingsmiddelen, welke uit een oogpunt van infectiegevaar
voor den mensch praktische beteekenis hebben, zijn vleesch en vleesch-
waren verreweg de belangrijkste. Daarnaast dienen melk, eieren en
de hieruit bereide producten te worden genoemd. De talrijke overige
voedings- en genotmiddelen kunnen buiten beschouwing worden ge-
laten, aangezien de eventueele besmetting als regel op een mensche-
lijken bacillendrager, dan wel op een contact met ander geïnfecteerd
voedsel (bijv. vleesch) berust.

Achtereenvolgens zullen nu vleesch, melk en eieren uit een oogpunt
van infectiegevaar voor den mensch worden besproken.

Hierbij onderscheidt men : een intravitale infectie, waarbij het vleesch
(hieronder te verstaan musculatuur en organen) gedurende het leven
van het slachtdier met paratyphusbacillen wordt besmet en een post-
mortale infectie, waarbij deze besmetting na de slachting plaats vindt.

Over het algemeen worden de z.g. primaire dierparatyphosen als
ongevaarlijk voor den mensch beschouwd, waarbij dan wel als verkla-
ring wordt opgegeven, dat de oorzakelijke paratyphusbacillen zich aan
een bepaalde diersoort hebben aangepast. Door enkele onderzoekers
wordt voor de paratyphose der kalveren toegegeven, dat deze bij uit-
zondering schadelijk voor den mensch kunnen zijn. Als bewijs voor de
onschadelijkheid der primaire paratyphosen wordt veelal aangevoerd,
dat het vleesch van kalveren en varkens, welke aan paratyphose lijdende
waren, zoo vaak zonder eenig nadeelig gevolg is gegeten. Hiertegenover
staan echter verschillende waarnemingen, welke op het tegendeel
wijzen.

Naar mijn meening is voor geen enkele dierparatyphose de schade-
lijkheid voor den mensch uit te sluiten. Van de geringe- of a-patho-
geniteit der betreffende paratyphusbacillen kan men nooit volkomen
zeker zijn, omdat wij de factoren niet kennen, waaronder deze micro-
organismen hun virulentie kunnen wijzigen.

Over enkele door mij verrichte onderzoekingen, welke aantoonden,
dat zoowel de paratyphose der kalveren als die der varkens en duiven
gevaarlijk kunnen zijn voor den mensch, wil ik hier in het kort berichten.

i. Enkele menschen waren ziek geworden, onder verschijnselen van
acute gastro-enteritis na gebruik van licht gebraden vleesch, afkomstig
van een uit nood gedood kalf, hetwelk aan de keuring was onttrokken.
Volgens mededeeling van den plaatselijken dierenarts had het bewuste
kalf aan een darmaandoening geleden. De organen en het resteerende

vleesch waren door den eigenaar, na het uitbreken der vleeschvergif-
tiging begraven. Door de politie werd dit materiaal weer te voorschijn
gehaald en naar ons laboratorium ten onderzoek opgezonden. Zoowel
uit de organen (milt, lever en nieren) als uit het vleesch werden ente-
ritis-Gaertner bacillen gekweekt. De lever was doorzaaid met sub-
miliaire, grijze ontstekingshaardjes, welke microscopisch den bouw der
bekende paratyphushaardjes (Ledschbor) vertoonden. Hier was dus
een geval van kalverparatyphus oorzaak van een vleeschvergiftiging
geweest.

2. Bij een 4 tal vleeschvergiftigingen, welke onder verschijnselen
van acute gastro-enteritis verliepen, werden in de verdachte vleesch-
waren Suipestiferbacillen type Kunzendorf aangetoond. De verdachte
vleeschwaren bestonden in 2 gevallen uit gerookte worst, welke uit
varkens- en rundvleesch was bereid, en in de 2 overige gevallen uit ge-
zouten en gerookt varkensvleesch. Paratyphusbacillen van hetzelfde
type werden eveneens in de faeces van enkele patiënten gevonden,
terwijl bovendien door middel van verzadigingsproeven volgens Cas-
tellani in de bloedsera van 16 patiënten agglutininen ten opzichte van
deze microörganismen werden aangetoond, in een titer varieerend van
i : 200 tot i : 6400.

In 3 van de 4 genoemde vleeschvergiftigingen kon de besmettingsbron
niet met zekerheid worden vastgesteld. In het laatste geval echter,
hetwelk een gerechtelijk onderzoek betrof, kwam vast te staan, dat het
gezouten en gerookte vleesch afkomstig was van een ziek, in nood
geslacht varken. Dit dier was na de slachting aan de voorgeschreven,
wetmatige keuring onttrokken. In het geheel werden van dit varken
10 stukken vleesch onderzocht, waaruit, met uitzondering van enkele,
gaar gekookte stukken, een reincultuur van suipestiferbacillen werd
gekweekt.

Uit deze onderzoekingen is in de eerste plaats af te leiden dat de
suipestiferbacillen pathogeen voor den mensch zijn, hetgeen tot voor
enkele jaren bijna algemeen werd ontkend. In het laatste geval kwam
vast te staan, dat het bewuste varken aan een algemeene infectie met
suipestiferbacillen had geleden. Aangezien een dergelijke infectie alleen
bij varkenspest voorkomt, mag dit geval als een bewijs gelden van de
schadelijkheid dezer ziekte voor den mensch.

3. Bij 20 personen in het Militair Hospitaal te \'s-Gravenhage kwam
na gebruik van pudding, welke als voornaamste bestanddeel duiven-
eieren bevatte, een acute gastro-enteritis voor. In de pudding werd
een zeer groot aantal paratyphusbacillen van het type Aertrycke ge-
vonden. Dezelfde microörganismen konden in de faeces, het bloed en
de urine van een aantal patiënten worden aangetoond. Tevens waren
in het bloedserum der lijders agglutininen tegenover deze bacteriën
aanwezig. De eieren in de pudding gebruikt, waren afkomstig van
duiven van de Rijkspostduivendienst te \'s-Gravenhage. Een onderzoek
bij dezen dienst ingesteld, bracht aan het licht, dat onder deze duiven

paratyphose voorkwam. In eieren van deze dieren werden paratyphus-
bacillen aangetoond, welke volledig met die uit de pudding en de
patiënten gekweekt, overeen kwamen. Een besmetting van den pudding
door bacillendragers of door muizen of ratten of door de overige ingre-
diënten, bij de bereiding van den pudding gebruikt, kon door nader
onderzoek worden uitgesloten. De voedselvergiftiging was ontstaan door
besmetting van den pudding met paratyphusbacillen uit de duiveneieren.
Dit is het eerste geval, waarbij is aangetoond, dat de verwekkers der
duivenparatyphose schadelijk zijn voor den mensch.

Verschillende gevallen zijn bekend, waarbij infecties met Aertrycke-
of Gaertnerbacillen optraden na het nuttigen van gevogelte, vooral
van gezouten en gerookt ganzenvleesch. Zeer waarschijnlijk hebben
wij hier met een intravitale infectie der betreffende dieren te doen.
Dat het aantal vleeschvergiftigingen in verband met het frequent
voorkomen van Salmonellosen bij vogels (duiven, eenden, enz.) niet
grooter is, vindt zijn oorzaak in de bijna allerwegen heerschende ge-
woonte, het vleesch van gevogelte in garen toestand te gebruiken.

Algemeen wordt aangenomen, dat vele vleeschvergiftigingen met
z.g. secundaire dierparatyphosen samenhangen, d.w.z. met Salmonella-
infecties der slachtdieren in aansluiting aan niet specifieke koortsende
ziekten, waarvoor in cle eerste plaats maag-darmstoornissen en ziekten
samenhangende met den partus in aanmerking komen. Het is n.1. een
ervaringsfeit, dat vleeschvergiftigingen in aansluiting aan noodslach-
tingen optreden. Men neemt hierbij aan, dat saprophytisch in het darm-
kanaal levende paratyphusbacillen, in verband met het verzwakte weer-
standsvermogen van het dier, het lichaam binnen dringen en in de bloed-
baan terecht komen, waardoor een algehecle verspreiding plaats vindt.

Deze opvatting berust eigenlijk meer op een hypothese dan op goed
gefundeerd feitenmateriaal en moet in verband worden gebracht met
de vroeger geldende meening, dat paratyphusbacillen veelvuldig in
het darmkanaal van gezonde dieren voorkomen, hetgeen op grond
van nieuwere onderzoekingen niet het geval blijkt te zijn. In verband
hiermede mag aan de groote beteekenis der z.g. secundaire dierparaty-
phosen voor het ontstaan der vleeschvergiftigingen worden getwijfeld
Het vermoeden is gewettigd dat, althans in een groot deel dezer gevallen,
de primaire aandoening der slachtdieren door paratyphusbacillen is
veroorzaakt.

Vooral op dit gebied is nog zeer veel onopgehelderd. Volgens vele
onderzoekers zou verreweg het grootste aantal vleeschvergiftigingen
op een postmortale infectie berusten. Als voornaamste infectiebronnen
zouden hierbij faecale verontreiniging bij het slachten, bacillendragers
(mensch, muis, rat), besmette ingrediënten en gereedschappen in aan-
merking komen. Tegen deze opvatting kunnen verschillende bezwaren
worden aangevoerd.

1. De paratyphusbacillen, welke als oorzaak van vleeschvergiftigingen
optreden, zijn alle bekende ziekteverwekkers bij dieren en komen
slechts zelden bij menschelijke bacillendragers voor. Daarentegen zijn
tal van personen dragers van Schotmüllerbacillen, welke even ge-
makkelijk het vleesch kunnen doorwoekeren als Aertrycke- of Gaertner-
bacillen. In weerwil van dit feit komen vleeschvergiftigingen, welke
door Schotmüllerbacillen zijn veroorzaakt, zelden voor.

2. Over het algemeen wordt een postmortale infectie per exclusionem
vastgesteld. In ons laboratorium werd deze infectie tot op heden in
geen enkel geval van vleeschvergiftiging met zekerheid aangetoond.
Als regel is het zeer moeilijk de ware toedracht eener vleeschvergifting
op het spoor te komen, mede in verband met den langen duur tusschen
het slachten en het gebruik van het besmette voedsel. Dit geldt in het
bijzonder voor vleeschwaren. In het geringe aantal gevallen, waarbij
ons dit wel gelukte, bleek steeds een ziek- of gestorven dier met intra-
vitale infectie de oorzaak te zijn.

3. Het grootste aantal vleeschvergiftigingen wordt in afgelegen,
kleine gemeenten waargenomen, terwijl toch het aantal slachtigingen
in de steden aanzienlijk grooter is. Indien de postmortale infectie
een rol van bcteekenis speelde, mocht het omgekeerde worden verwacht.
Dc verklaring is m.i. gelegen in het bemoeilijkte politietoezicht op het
platteland, waardoor gemakkelijker dieren aan de keuring kunnen wor-
den onttrokken. Ook hier hebben wij dus weer een argument voor de
intravitale infectie.

4. Het feit, dat in bepaalde gevallen niet alle deelcn van een slachtdier
tot ziekteverschijnselen aanleiding geven, kan niet als een motief voor
de postmortale infectie gelden. Het is bekend, dat de paratyphusbacillen
zeer spaarzaam en onregelmatig verspreid in het lichaam kunnen
voorkomen. Onlangs verrichtte ik een uitvoerig bacteriologisch onder-
zoek bij 2 dieren, welke aan Salmonellose hadden geleden ; het ecne
betrof een klinisch gezond kalf, het andere een in nood gedood rund.
Bij het kalf konden slechts in 3 van de 22 onderzochte vleeschmonsters
paratyphusbacillen worden aangetoond, terwijl dit bij het rund in 2 van
de 8 het geval was.

5. Ten slotte kan als argument tegen de postmortale infectie en
vóór de intravitale- worden aangevoerd, dat in ons land, als gevolg
van het bij de Vleeschkeuringswet imperatief voorgeschreven bacterio-
logisch onderzoek bij alle in nood geslachte dieren, zeer weinig vleesch-
vergiftigingen voorkomen.

Resumeerende kom ik tot de conclusie, dat de postmortale infectie,
althans in Nederland, slechts van ondergeschikte beteekenis is voor
het ontstaan van vleeschvergiftigingen. Verreweg de belangrijkste rol
moet aan de intravitale infectie worden toegekend, waarbij de primaire
dierparatyphosen van bijzonder belang zijn.

Alhoewel de melk in het algemeen aan dezellde infectiemogelijk-
heden is blootgesteld als het vleesch, worden slechts weinig voedsel-
vergiftigingen bij den mensch hierdoor teweeg gebracht. Een verklaring
hiervoor is niet bekend ; misschien is de melk geen geschikte voedings-
bodem voor de vorming van toxische producten. In ons laboratorium
werd tot dusver geen enkele door melk veroorzaakte acute voedsel-
vergiftiging bij den mensch waargenomen.

Het is bekend, dat bij runderen een vorm van mastitis voorkomt,
welke door paratyphusbacillen, meestal bac. enteritidis Gaertner, wordt
veroorzaakt. In verband met deze aandoening zijn in de literatuur
verschillende gevallen van paratyphusinfectie bij den mensch vermeld.
Bekend is de epidemie, welke door Kinloch, Parlane, Smith en Tay-
lor in 1926 beschreven is, waarbij 497 menschen ziek werden na gebruik
van aldus besmette melk.

Bij volwassen runderen komen infectieuse aandoeningen voor, ver-
oorzaakt door bacillus enteritidis Gaertner, waarbij als voornaam,
klinisch verschijnsel diarrhee wordt waargenomen. De melk van deze
dieren wordt gemakkelijk, vooral bij minder zindelijke winning, besmet.
Reeds zijn verschillende paratyphusinfecties bij den mensch waarge-
nomen, welke door het gebruik van dergelijke melk of van de hieruit
bereide producten (kaas en room) zijn veroorzaakt.

In de melk kunnen tevens Schottmüllerbacillen worden aangetroffen,
afkomstig van runderen, welke deze bacillen met de faeces uitscheiden.
Door deze besmette melk zijn verschillende epidemieën van typheuse
paratyphus bij den mensch veroorzaakt. De betreffende runderen
waren zeer waarschijnlijk door menschelijkc bacillendragers geïnfec-
teerd. Contact-infectie van rund op rund schijnt mogelijk te zijn.
Hij het voorkomen van Schottmüllerinfecties bij den mensch moet
derhalve aan het rund als mogelijke verspreider dezer ziekte worden
gedacht.

Evenals bij de pullorum-ziekte zien wij bij de Salmonellosen der
vogels (duif, eend, gans, enz.) vaak een localisatie der aandoening in
de ovariën optreden, waardoor een germinatieve infectie der eieren
tot stand komt. Bovendien bestaat een kleine mogelijkheid, dat de in-
fectie van het ei van buitenaf door de eischaal plaats vindt.

Reeds land werd vermoed, dat eieren (in het bijzonder van eenden)
aansprakelijk waren voor het ontstaan van voedselvergiftigingen. In
een aantal gevallen is het gelukt, dit verband met zekerheid voor
eendeneieren aan te toonen. Hierbij kon als regel een germinatieve
infectie worden vastgesteld. Het optreden der voedselvergiftigingen werd
begunstigd, doordat de spijzen, waarin de besmette eieren waren
verwerkt, niet of slechts in geringe mate verwarmd waren. De oorzake-
lijke paratyphusbacillen behoorden tot het Aertrycke- of Gaertnertype.

Zooals reeds medegedeeld, werd door ons een voedselvergiftiging
onderzocht, welke was ontstaan door besmette duiveneieren. In den
bewusten pudding waren pl.m. 100 duiveneieren verwerkt, welke
afkomstig waren van aan paratyphose lijdende duiven. Van deze dieren
werden 200 eieren, na desinfectie van den eischaal, bacteriologisch
onderzocht. Het gelukte in 6 hiervan Aertryckebacillen aan te toonen.

Evenals bij de vleeschvergiftigingen geldt zeer waarschijnlijk voor
de voedselvergiftigingen door eieren, dat een groot aantal bacillen voor
het verwekken van ziekteverschijnselen noodig is. Dit werd voor boven-
genoemd geval zeer duidelijk door de volgende bijzonderheid aange-
toond. De kok had tijdens de bereiding van de pudding, af en toe een
kleine hoeveelheid geproefd, ter beoordeeling van den smaak. Deze
persoon, die na de bereiding niets meer van den pudding had gegeten,
werd niet ziek, terwijl allen, die den volgenden dag ervan aten ernstige
ziekteverschijnselen vertoonden, in weerwil van het feit dat sommigen
slechts een zeer kleine hoeveelheid ervan hadden gebruikt.

In verband met het veelvuldig voorkomen van Salmonellosen bij
vogels moet met een infectie der eieren ter dege rekening worden ge-
houden. Voor kippen moet wellicht een uitzondering worden gemaakt,
aangezien hierbij paratyphusinfecties zelden worden waargenomen. De
ervaring leert, dat het gebruik van eieren in verschen toestand geen
gevaar oplevert. Geheel anders wordt het echter, wanneer deze eieren
verwerkt worden in voedingsmiddelen, waarin gelegenheid tot sterke
vermeerdering der paratyphusbacillen bestaat (pudding, mayonnaise,
gehakt, enz.).

Bij de geslachte- of gestorven dieren is met behulp van een eenvoudig
bacteriologisch onderzoek der inwendige organen gemakkelijk een diag-
nose te stellen. Men dient er hierbij echter rekening mee te houden,
dat met name bij klinisch gezonde dieren, de paratyphusbacillen in
gering aantal en onregelmatig verspreid kunnen voorkomen. Verschil-
lende malen werd door mij bij het onderzoek van duiven en kalveren
ondervonden, dat de voedingsbodems, welke met weinig orgaanmateriaal
waren bedeeld, (spateluitstrijk) steriel bleven, terwijl na enting van
een grootere hoeveelheid groei van paratyphusbacillen viel waar te
nemen.

Voor de onderkenning van een paratyphus-infectie bij het levende
dier is het gewenscht, een bacteriologisch faeces- en serologisch bloed-
onderzoek in te stellen. Wat het laatste onderzoek betreft, zij er hier
op gewezen, dat in de literatuur zeer uiteenloopende opgaven worden
vermeld omtrent de agglutinatietiter, welke als een bewijs voor een
paratyphus-infectie mag worden beschouwd. Deze opgaven berusten
op experimenten met onverwarmde sera, waarin in zeer verschillende
mate normaalagglutininen kunnen voorkomen. Het gehalte aan deze
agglutininen hangt ten deele met den leeftijd der dieren samen, doch

is tevens van onbekende factoren afhankelijk. Het is om deze reden
niet goed mogelijk een agglutinatietiter aan te geven, welke de aanwezig-
heid voor immuunagglutininen bewijst. Dit bezwaar wordt echter
voor runderen ondervangen, indien men de sera gedurende b uur
op 56° C. verwarmt, waardoor de normaalagglutininen verdwijnen.

Voor de bestrijding der vleeschvergiftigingen is in de voornaamste
plaats een goed geregelde vleeschkeuring noodzakelijk. Aangezien op
paratyphus wijzende pathologisch-anatomische veranderingen bij de
slachtdieren kunnen ontbreken, is het gewenscht alle in nood gedoode
dieren bacteriologisch te onderzoeken, zooals in onze vleeschkeurings-
wet is voorgeschreven. Tevens zal dit als regel bij zieke dieren moeten
geschieden. Het behoeft in dit verband nauwelijks te worden betoogd,
dat een keuring tijdens het leven aan de slachting dient vooraf te gaan.
Indien bij het bacteriologisch onderzoek paratyphusbacillen in de
musculatuur worden aangetroffen staat men algemeen op het stand-
punt, dat het betreffende dier moet worden afgekeurd. Het is de vraag
of, althans in vele gevallen, niet met sterilisatie kan worden volstaan.

Onderzoekingen van de laatste jaren hebben ons geleerd, dat bij
het aantoonen van paratyphusbacillen in de inwendige organen, geen
zekerheid kan worden gegeven voor de afwezigheid dezer kiemen
in de musculatuur, ook al valt het bacteriologisch onderzoek van enkele
stukken vleesch negatief uit. In deze gevallen moet derhalve bij de
vleeschkeuring een infectie van het vleesch worden aangenomen.

In verband met het voorkomen van vleeschvergiftigingen door ge-
vogelte is het gewenscht een keuring op deze dieren in te voeren. Dit
geldt in het bijzonder voor de landen, waar de gewoonte bestaat vleesch
en organen van ganzen, enz. in onvoldoend verwarmden toestand te
gebruiken.—

Voor het onderkennen van latent geinfecteerde dieren, welke klinisch
gezond zijn en vaak geen kenmerkende pathologisch-anatomische
veranderingen vertoonen, is een verplichte aangifte van diersalmonel-
losen met een hierop volgend uitgebreid stalonderzoek noodig. Bij voor-
genomen slachting van verdachte dieren kan dan de betreffende vleesch-
keuringsdienst worden gewaarschuwd.

Voor de bestrijding cler postmortale infecties is hygiënisch toezicht
op het slachten, alsmede op de verwerking van vleesch in slagerijen
en vleeschconservenfabrieken noodig. Tevens dient men ervoor te waken,
dat geen bacterieele muizen- of rattenverdelgingsmiddelen in deze
bedrijven worden gebruikt. Bovendien moeten bacillendragers uit
vleesch- en andere levensmiddelenbedrijven worden geweerd.

Ter voorkoming van voedselvergiftigingen door melk is verplichte
aangifte van paratyphusgevallen bij runderen gewenscht. De melk uit
besmette stallen mag slechts gepasteuriseerd worden verkocht.

1934. Deel XLVI, 4de aflevering, in hoofdzaak gewijd aan het 50-jarig bestaan der
Ned. Indische Vereeniging voor Diergeneeskunde.

Collega Van der Burg biedt in een speciaal hiervoor bestemd artikel zijn harte-
lijke gelukwenschen aan ter gelegenheid van dit jubileum en voegt er aan toe zijne
goede, door het verleden gerechtvaardigde verwachting op een succesvol streven
in de eerstvolgende halve eeuw.

Ondergeteekende heeft getracht de herinnering aan den eersten veterinairen-dag
in Indië levendig te houden. De beste wenschen werden aangeboden voor een
krachtig voortbestaan der jubileerende Vereeniging, terwijl de oudere en jongere
collega\'s die van ons heengingen en hun beste jaren gaven tot het verrichten van
pionierswerk onder vaak zeer moeilijke omstandigheden, in eerbiedige stilte werden
herdacht.

Tijdens de algemeene vergadering op Zaterdag 2 Juni 1934 werd door den voor-
zitter Dr. C. Kunst in sympatieke bewoordingen de nagedachtenis van wijlen
collega Jan van Dulm geëerd, terwijl Dr. B. Vrijburg en Dr. Ch. de Wilde tot
eerelid der Vereeniging werden benoemd.

Eveneens gaf collega Kunst een beknopt, doch goed historisch overzicht van
meergenoemde Vereeniging, waarnaar voor belangstellende lezers wordtverwezen.

Ondanks den nood der tijden, welke leidde tot halveering der Regeeringssubsidie,
achteruitgang van het ledental en van bezoek der jaarvergadering, blijft hij vertrou-
wen stellen in de toekomst der jubileerende Vereeniging en van haar orgaan de
Ned.-Indische Bladen voor Diergeneeskunde.

Zooals reeds vroeger werd medegedeeld, werd door den oogarts Dr. B. Bakker
een geval van oogcarcinoom beschreven bij een Australisch renpaard.

Te Malang werd in den militairen ziekenstal een geval van carcinoom aan beide
oogen waargenomen. Collega I.agas constateerde in 1930 carcinoom van de oogkas.
De Jaarverslagen van hel Veeartsenijkundig Instituut over 1922 en 1927 vermelden
een adeno-carcinoom en een sarcoom, respectievelijk bij een paard en een hond,
terwijl Schol een geval van carcinoom van dc membrana nictilans beschreef bij
het rund. Het geval van collega Van den Berg betrof nu carcinoom van het derde
ooglid bij een 13-jarige merrie. Na extirpatie van de tumor trad na enkele dagen
recidief op, zoodat een tweede operatie moest plaatsvinden, welke bestond in ver-
wijdering van de geheelc membrana nictitans met de tumor, waarna in tien dagen
herstel intrad. \'t Hoen.

voor het bereiden van voedingsmiddelen, waarin gelegenheid tot sterke
vermeerdering van eventueel aanwezige paratyphusbacillen bestaat.

Voor een doelmatige bestrijding der voedselvergiftigingen in het
algemeen, is een juist inzicht in het oorzakelijk verband tusschen ziekten
bij mensch en dier noodzakelijk. Ten einde hierover meer klaarheid
te verkrijgen is een samenwerking tusschen arts en veearts ten zeerste
gewenscht. Naar mijn meening is in dit opzicht ook een taak voor de
politie weggelegd, die vooral door het opsporen van frauduleus-geslachte
dieren waardevolle gegevens kan verschaffen.

Door de vele proeven, die Kauzai. i) met Dictyocaulus filaria bij schapen
genomen heeft, kon hij het volgende vaststellen. Bij jonge lammeren beneden 2
maanden oud, die met een kleine hoeveelheid larven (200 stuks) eenmaal besmet
werden, die herhaaldelijk dagelijks met 50—100 larven besmet werden of die 5000
larven binnen enkele opeen volgende dagen ontvingen, bleek zich dikwijls een resis-
tentie tegen deze parasieten ontwikkeld te hebben. De lichte infectie, die bij deze
dieren ontstaan was, verdween weer vanzelf. Jonge lammeren, die voor de eerste
maal aan een besmetting werden blootgesteld, hadden een zeer verschillende indivi-
dueele gevoeligheid. Dieren boven 5J tot 7 maanden oud, bezaten veel meer weer-
stand dan de jongere. De weerstand tegen de infectie houdt ten deele verband met
den leeftijd en ten deele met op vroegere leeftijd doorgemaakte nfecties. Een deficiënt
dieet gedurende 3J tot 11 maanden, waarbij de normale groei zelfs ophield en ge-
wichtverlies ontstond, had geen invloed op de gevoeligheid voor een infectie met
Dictyocaulus filaria. Een gelijktijdige infectie met larven van Haemonchus contortus
verminderde den weerstand der lammeren niet ten opzichte van een reïnfectie met
larven van Dictyocaulus filaria. Deze weerstand tegenover den longworm bleef het-
zelfde ook wanneer de lammeren bovendien op normaal of op deficiënt diëet gehou-
den werden.

Naar aanleiding van de mededeeling van Oxer in hetzelfde tijdschrift, waarbij
schapen 11a toediening van tetraehloorkoolstof vergiftigingsverschijnselen kregen, ge-
paard gaande met verlies van eetlust, heeft Murname 2) enkele proeven gedaan bij
een beperkt aantal schapen (6 stuks).

De dieren werden eerst aan groenvoer gewend, zoodat zij gemiddeld per dag
evenveel daarvan opnamen en na 8 dagen werd gedurende 24 uren het voedsel ont-
houden. Vier van de schapen kregen nu 2 c.c. tetraehloorkoolstof in 8 c.c. paraffinum
liquidum. Twee controle-schapen, die ook gevast hadden, bleven onbehandeld.

Het bleek dat de schapen onmiddellijk na de kuur dezelfde hoeveelheid groenvoer
opnamen als de dagen daarvoor. De behandelde dieren aten zelfs iets meer. Dezelfde
groep schapen werd nu op een droog rantsoen gesteld en op dezelfde wijze behandeld
met tetraehloorkoolstof. De dagelijksche hoeveelheid voedsel, die door de 6 schapen
opgenomen werd bleek nu minder te zijn dan vóór de kuur ; toch bleken de behan-
delde dieren toch nog iets meer op te nemen dan de niet behandelde. Bij geen der
behandelde dieren was na afloop der beide proeven gewichtverlies waar te nemen,
terwijl evenmin verschijnselen van sufheid tijdens de kuur opgemerkt konden worden.

Hoewel het aantal dieren, waarmede Murname experimenteerde klein was, meent
hij toch de onschadelijkheid van tetraehloorkoolstof bij schapen te hebben vastge-
steld. De kans dat er ongewenschte verschijnselen zouden ontstaan is volgens hem
eerder te verwachten bij een diëet van droogvoer dan bij dat van groenvoer.

Honderd schapen, lijdende aan gastro-enteritis, tengevolge van een infectie met
maag-darmparasieten (Ostertagia circumcincta, Trichostrongylus extenuatus, Coo-
peria oncophora, Cooperia ovina en Mopiezia expansa) werden door Stewart en
Piercy 3) in 4 groepen van 25 verdeeld en behandeld resp. met 1 % kopersulfaat-
solutie, watervrij kopersulfaat als zoodanig, en met tetrachlooreathyleen.

Deze behandeling werd gedurende 6 weken wekelijks herhaald en daarna nog om
de 14 dagen gedurende 4 weken. Gedurende de proef werden faeces en bloed gere-

1) Kauzal, G. : Observations on the development of resistance lo Dictyocaulus filaria.
The Austral. Vet. Jl. X. 3, 1934, p. 100—111.

2) Murname, D. : Carbontetrachloride : lts effect on the afflelite of sheep. Jl. of the Coun-
cil f. Scient. and Indust. Research. 7, 3, 1934, p. 145—146.

3) Stewart, W. L. and Piercy, S. E. : Parasitic gastro-enteritis in sheep. The Vet.
Ree. XIV, 39, 1934, p. 1165—1169.

geld onderzocht. Schapen, die duidelijk aan deze darmaandoening leden hadden
een verhooging van het aantal lymphocyten en vermindering van neutrophiele
leucocyten. Zes weken later was het bloedbeeld der behandelde schapen weer
normaal, terwijl de contröle-schapen het afwijkende bloedbeeld bleven behouden.

De onderzoekers konden niet bewijzen dat kopersulfaat docdend werkte op de
ingewandsparasieten, maar ontegenzeggelijk had dit middel eengunstigen invloed en
moest het herstel der schapen aan deze behandeling toe te schrijven zijn. Zocwel in
oplossing als in poedervorm werkte kopersulfaat gunstig. Over de werking van
tetrachlooraethyleen waren de Schrijvers niet zoo tevreden.

Ziekte en sterfte door lintwormen bij schapen veroorzaken in Rusland in sommige
streken groote schade, met een sterftecijfer tot 80%. De voormnaaste lintwormen
zijn Moniezia expansa en Moniezia benedeni. Hoewel talrijke onderzoekers zich
met het naspeuren van de ontwikkelingscyclus van deze lintwormen hebben bezig-
gehouden, is hiervan echter nog niets met zekerheid bekend. Men heeft nog niet
kunnen bewijzen dat bij de ontwikkeling van dezen lintworm een tusschengastheer
noodig is, evenmin is het echter op eenigerlei wijze gelukt lammeren te infectceren
met dezen worm door het toedienen van eieren van M. expansa. De veronderstelling
dat de besmetting misschien intrauterine zou kunnen geschieden is niet vol te houden
omdat bij schapen van 3 jaren oud kleine exemplaren van dezen lintworm (5—8.5
m.M.) gevonden zijn.

Skriabine en Schulz i) hebben vastgesteld dat de lammeren 40—50 dagen
nadat zij in de weide gebracht waren, lintwormeieren begonnen af te scheiden. Dit
proces duurt 20—30 dagen, waarna de lintworm sterft. Volgens Seddon zou M.
expansa na 60—80 dagen sterven.

Verder is komen vast te staan, dat lammeren besmet konden worden door hen
gras te voederen dat afkomstig was uit weiden, waar het vorige jaar met lintwormen
besmette schapen geloopcn hadden. Een stalinfcctie zou natuurlijk mogelijk worden
door gemaaid gras uit dergelijke besmette weiden aan schapen te voederen. Skria-
bine en Schulz hebben nu een behandelingsmethode tegen den lintworm ingesteld,
waarbij zij hoofdzakelijk prophylactisch te werk gaan.

Het doel van de behandeling is deze te beginnen warneer de lintwcrm nog niet
volkomen volwassen is en dus nog geen ernstige schade veroorzaakt, waarbij dan
tevens voorkomen wordt dat de afgedreven lintworm de cmgeving van het schaap
met eieren besmet. Rekening houdend met het feit, dat de lammeren eerst 40—50
dagen nadat zij op de weide komen, lintwormeieren beginnen af te scheiden, heeft
het geen nut hen voor den leeftijd van 25 dagen te behandelen. Hel voorschrift van
het Centrale Instituut voor Helminthologie is, dat de dieren uiterlijk op de leeftijd
van 6 weken behandeld moeten zijn. Tien tot twaalf uur voor de behandeling worden
de lammeren van de moeders gescheiden en worden niet eerder weer toegelaten dan
na de toediening van het purgans. Een uur later worden de lammeren in de weide
gezonden, alwaar men gedurende 3 dagen de lintwormen ziet afkomen. Weer 3
dagen later worden de lammeren in nieuwe weiden overgebracht. De faeces der
lammeren worden biothermisch ontsmet. De weiden waar de lammeren gedurende
3 dagen onmiddellijk na de kuur geweid hebben, mogen het volgend jaar niet ge-
bruikt worden. De lintwormkuur moet na 14 dagen herhaald worden. Verschillende
geneesmiddelen zijn beproefd. Rhizoma filicis maris in een dosis van 10—30 Gr.
gemengd met 200 Gr. water had wel resultaat, maar men moet steeds over versche
Rhizoma beschikken kunnen. Wanneer dit preparaat een & twee maanden oud is,
wordt het minder werkzaam. Het extractum filicis maris, dat in doses van 5—10
Gr. gegeven werd, moet in capsules gegeven worden. De schrijvers vinden deze
methode van toediening bezwaarlijk en het preparaat is te kostbaar. Een preparaat,

1) Skriabine, K. J. et Schulz, R. S. : La lutte contre les moniézioses. Invasions des
moutons par les vers rubanés. Office international des Epizootics, Bull. I, VIII, 1934,
P- 354—378-

Filicilen, dat te Moscou gemaakt wordt, is oplosbaar in water en werkt gced afdrij-
vend op Moniezia (60%—90%).

Kamala (4 gram per dier) werkte zeer gunstig. Wegens den tamelijk hoogen prijs
wordt het bezwaarlijk dit middel in het groot toe te passen.

Kopersulfaat bleek tenslotte het meest bruikbare middel te zijn. Het werdt in
een sterkte van 1.125% gebruikt en met gedistilleerd water bereid. Ook kan men
regenwater gebruiken, mits het niet door stcf bevuild is. De cplcssing meet steeds
versch bereid worden. Om de calciumzouten te verwijderen, die eventueel met het
stof in het water terecht kemen, wordt aanbevolen 1—4 Gram zoutzuur per L.
kopersulfaat-oplossing toe te vcegen. Indien het zoutzuur niet de vlekken oplost,
die in de kopersulfaatoplcssing entstaan zijn, dan is deze cplcssing niet meer bruik-
baar. De dosis oplossing per schaap varieert van ic—100 Gram, al naar gelang van
den leeftijd (20 dagen— 1 jaar); 2—3 uur na de kuur wordt 2c— 35 gr. sulfas natricus
gegeven. Om te bevorderen dat de kopersulfaatoplcssing onmiddellijk in de lebmaag
komt, wordt het onder eenigen druk toegediend. Skriauine en Schulz bevelen
aan hiervoor een injectiespuit met een stuk cacutchcuc-slang van 3—4 c.M. te ge-
bruiken. Dit wordt zijdelings in de mond gebracht en men kan nu het slikken con-
troleeren.

Ook kan men gebruik maken van het apparaat volgens Hall (een glazen irrigator
met slang) waarmee men den druk van de toe te dienen oplossing kan verhoogen of
verlagen door het hooger of lager hangen van het apparaat. Deze laatste methede
is aan te bevelen bij volwassen schapen, die met de injectiespuit bij lammeren.

Door één behandeling worden 80 % van de behandelde dieren van lintwormen
bevrijd. Door een tweeden keer na 14 dagen worden 88% \\an de dieren in totaal
vrij van lintwormen. Op deze wijze is het gelukt de schade, veroorzaakt door lint-
wormen bij schapen, aanmerkelijk te verminderen. Terwijl het verlies-percentage aan
lammeren in de jaren 1931 en 1932 resp. 81.7% en 70% bedroeg, verminderde
dit na bovenbeschreven systematische behandeling in 1933 tot 19%. Wanneer alle
bovengenoemde maatregelen uitgevoerd worden is het begrijpelijk eiat men derge-
lijke goede gevolgen boeken kan. Maar men moet dan ook over voldoende weiden
beschikken kunnen. (Ref.).

Bij schapen in West-China en in de grensgebieden van China werd door
Orloff, Erschoff en Badanin i) een trematodenziekte waargenomen, waarbij
de dunne darm dezer dieren, voornamelijk in het achterste deel, bezaaid bleek te
zijn met Trematoden. Het slijmvlies van dendarm was gezwollen en met een tamelijk
dikke laag kleverig transudaat bedekt. In sommige kudden werd deze ziekte bij

—73 % der dieren aangetroffen. De aangetaste dieren verkeerden in slechten
voedingstoestand, dikwijls werd diarrhee waargenomen.

De parasiet, die deze ziekte veroorzaakte bleek een nog onbekende trematode
te zijn, die door de onderzoekers Skrjabinotrema ovis genoemd werd, naar hun
leermeester Prof. K. I. Skrjabine. Van dezen parasiet wordt een uitvoerige beschrij-
ving met afbeeldingen gegeven. De eieren van dezen parasiet zijn bruin van kleur en
door een tamelijk dikke dubbelwandige schaal omgeven (24—32 ^ lang en 16—20
/i breed). Zij zijn eenigszins asymetrisch van vorm en aan de eene pool van een ta-
melijk groot deksel voorzien, terwijl aan de andere pool een klein uitsteeksel aan-
wezig is. Merkwaardig is dat de in den uterus van den parasiet aanwezige eieren
reeds een levende larve (miracidium) bevatten.

Wat betreft immuniteit tegenover parsasieten is het altijd de mceielijkheid geweest
uit te maken of men te doen had met verworven immuniteit ofwel met de zoogenaamde
leeftijd-immuniteit. Deze laatste zou dan meer een mindere vatbaarheid veer para-

1) Orloff, f. W., Erschoff, W. S. und Badanin, N. W. : Eine neue Treinalcden-
krankheit durch Skrjabinolrema ovis nov. gen. nov. sp. (Fam. Brarhylaemidae Dcllfus,
1931). W. T. M. XXf, 11, 1934, p. 321—326.

sieten zijn tengevolge van de veranderde toestanden (darm b.v.) waardoor voer
parasieten minder gunstige levensvoorwaarden zouden zijn ontstaan.

Taylor i) heeft uitvoerige proeven genomen om aan te toonen. dat een echte
immuniteit toch wel bestaat. Hij heeft geëxperimenteerd met Trichostrongyliden
bij lammeren en kwam tot zeer merkwaardige conclusies. Hij vergeleek twee groepen
lammeren, waarvan de eene groep bij het begin van het experiment vrij van Tricho-
strongyliden was, terwijl de andere reeds vroeger besmet was. Beide groepen waren
van gelijken leeftijd en werden op dezelfde besmette weide gehouden. De besmette
lammeren bleken een voldoende immuniteit verkregen te hebben, daar zij in goede
conditie bleven, terwijl zij op de besmette weide toch weer aan reïnfecties bloot
stonden. De wormvrije lammeren van gelijken leeftijd daarentegen stierven tenge-
volge van de worm-infectie. Bij de sectie bleken de geïmmuniseerde lammeren meer
wormen te bevatten dan de gestorven dieren. Volgens de methode van Stoll was
geregeld het aantal eieren bepaald dat door beide groepen van lammeren met de
faeces gedeponeerd werd. Hoewel de immune dieren dus meer wormen herbergden
dan de niet-immune, was het aantal eieren in de faeces van de laatste 13 maal zoo
groot.

Immune dieren kunnen dus meer parasieten herbergen en in goede conditie
verkeeren, dan niet-immune dieren, die aan de worminfcctie gestorven zijn. De
immuniteit wordt slechts langzaam verkregen ; op zijn hoogst na 18 weken.
De immuniteit kan alleen ontstaan door regelmatige geringe infecties. F.en plotse-
linge infectie heeft den dood van den gastheer tengevolge. Bij de sectie bleek het
aantal parasieten dan dikwijls niet grooter te zijn dan bij de langzamerhand geïmmu-
niseerde dieren. De immuniteit is specifiek en bleek zich bij sommige soorten para-
sieten beter te ontwikkelen dan bij andere. Bij Nematodirus fïlicollis en Haemon-
chus contortus ontstaat zij beter dan bij de geslachten Ostertagia, Trichostrongylus
en Cooperia. Zooals reeds gezegd, heeft de immuniteit zeer veel invloed op de eier-
productie der parasieten. Bij niet-immune dieren is deze 13 maal grooter dan bij
immune dieren. Het bleek aan \'1\'aylor, dat bij sommige dieren een grootere natuur-
lijke resistentie tegen Trichostrongyliden bestond, terwijl andere daarentegen er
veel gevoeliger voor bleken te zijn.

Mary Fuller 2) bevestigt de bevindingen van andere onderzoekers dat de toe-
voeging van natrium sulfide aan aas, dat in vliegenvallen gebruikt wordt, het aantal
gevangen vliegen in de vallen aanmerkelijk verhoogt. Zij maakt gebruik van vallen
waarin als aas konijnen gelegd werden, die in een waterige oplossing van natrium-
sulfide gelegd waren. Het waren voornamelijk exemplaren van het geslacht Calli-
phora, die in de vallen kwamen. Het aantal exemplaren van Lucilia. dat gevangen
werd, was gering.

Om een enkel voorbeeld uit de proevenreeks te noemen, bleek dat van 5—12
Augustus in de val met natriumsulfide 45.588 vliegen gevangen werden, terwijl in
die, waarin het konijn niet met natriumsulficde behandeld was 14.983 vliegen
aangetroffen werden. Daar uit deze proeven niet gebleken is, dat Lucilia door dit
aas werd aangetrokken, kunnen wij niet vaststellen of deze wijze van vernietiging
van vliegen in ons land, waar wij met Lucilia te maken hebben als oorzaak van de
zoogenaamde wormziekten bij schapen, bruikbaar zou zijn. (Ref.).

1) Taylor, E. L. : Field experiments on the immunity of Lambs to Parasitic gastritis
caused by a mixed infection of Trichostrongylid Nematodes. Jl. of Helminth. XII, 3, 1934,
p. 143—164.

2) Fuller, M. E. : Sheep Blowfly investigations. Some field-tests of baits treated with
sodium sulphide. Jl. of the Council f. Scient. and industr. research 7, 3, 1934, p- 147.

Powley i) geeft een uitvoerige beschrijving van de schape-schurft (door Psoroptes
communis) in Engeland. De ziekte vermindert gewoonlijk in voorjaar cn zomer en
verergert in de herfst; ook worden magere, in slechte conditie verkeerende dieren
het gemakkelijkst algemeen besmet. De huid van vette schapen, met veel vet in de
huid, schijnt minder geschikt te zijn voor de ontwikkeling van de parasiet. Daarom
werken vette zalven ook goed.

Schrijver is tegen te scherpe middelen, die de huidfunctie belemmeren, dermatitis
veroorzaken, en erger zijn dan de kwaal zelf, en geeft de voorkeur aan linimenten
van zwavel en olie, voor de behandeling van de gevallen op zich zelf, Hij beschrijft
uitvoerig verschijnselen en diagnose en wijst er op dat de staart een praedilectie-
plaats is voor de psoroptes.

Voor behandeling in het groot raadt hij baden (dipping) aan, van de zieke en
verdachte dieren ; en wel : twee baden, met 8—14 dagen tussenpoos. De vacht moet
goed doordrenkt worden met de badvloeistof zoodat de huid er goed mee in aan-
raking komt ; de dieren minstens een minuut in het bad (liefst zwembad) houden ;
harde korsten en roven met de hand breken of verwijderen.

Het beste is kalk- en zwavelbad. Het baden moet onder voldoende toezicht ge-
schieden, anders krijgt men schijngenezing. De kudde moet 3 maanden in obser-
vatie blijven alvorens gezond verklaard te worden.

Powley is van meening dat. voordat in de besmette streken (van Engeland)
voldoende zwembaden zijn, de kans van volledige uitroeiing van de schapeschurft,
gering is.

Besmette weiden leveren na 4 weken geen gevaar voor besmetting meer op. Losse
stukken wol moeten verbrand worden. Vrijburg.

Ravaglia 2) vermeldt eenige gevallen van actinobacillaire processen bij het
schaap in den vorm van onderhuidsche abcessen gevuld met taaie reukelooze, dikke
pus, witgeel van kleur, waarin na kleuring met haematoxyline-eosine of Giemsa
de karakteristieke actinomyceskorrels met de knodsvormige stralingen, echter veel
kleiner dan bij runderen, zijn aan te toonen. De knodsvorm is ook minder afgerond
aan den top. Uit de pus werden culturen aangelegd, die na 36—48 uur groeien.

Speciale verschillen met runderactinobacillen zijn te zien ; het polymorphisme :
coccen-bacillen-draadvorining, van de ovine bacillen is sterker dan bij het rund.
In vaste voedingsmedia overheerscht de coccenvorm, in vloeibare media dc bacil-
laire vorm met draadvorming.

Bij subcutane enting van culturen bij schapen treedt een algemeenc reactie op:
na 22 dagen blijkt pus gevormd te zijn, waarin gegranuleerde korrels met een of
meer nuclei zonder knodsvorming.

Na 45 dagen worden knodsen waargenomen, die echter langer en slanker zijn
dan bij dc natuurlijke infectie.

Cavia\'s toonen een speciale resistentie tegen schapen-actinobacillen en sterven
niet zooals bij injectie met runderstammen in de buikholte, doch genezen spontaan.

De kip is ongevoelig, subcutane enting bij het kalf slaat aan. Bij dit laatste zijn
in de pus granuleuze vormen met dezelfde beelden als bij het schaap.

Actinobacillose bij het schaap is mogelijk, actinomycose met daarbij aansluitende
osteoporose constateerde hij niet. De actinobacillose bij het schaap geneest
spontaan na voedselwisseling in andere omgeving.

2) Dott. Federico Ravaglia Padova : L\'aclinobaci/tosi nella percora. La Nuova
Veterinaria Anno XII, No. I, pag. 20. 1934.

De knodsvormen in de pus verschillen in vorm en afmetingen met runderacti-
nomycose ; cultuureigenschappen zijn weinig verschillend, echter minder pathogeen
voor proefdieren. Na experimenteele enting ontstaan eerst na langeren tijd dan bij
runderactinomycose de knodsvormen. Antilichamen worden in het bloed aangetrof-
fen. Dieren die de ziekte doorstaan hebben toonen zich refractair tegen reïnfectie
ook nog 8 maanden na genezing.

Zchokkf. i) werd in de omgeving van Mariental (Z. \\V. Afrika) geroepen bij
een 40-tal fokschapen, waarvan plotseling 6 dieren kort na het lammeren stierven ;
zij waren sterk gevoerd tijdens het laatste gedeelte van de dracht (in tegenstelling
met het schamele rantsoen, waarmee de schapen in die landstreek gedwongen zijn
genoegen te nemen) ; alle dieren waren multipara.

Zoowel verloop als klinische symptomen en pathologische veranderingen waren
zoo analoog met hetgeen bij paresis puerperalis van de koe optreedt, o.a. uitstekende
voedingstoestand van 5—6 jaar oude dieren, apatisch worden, slapte in de achter-
band, kop en hals gestrekt of krampachtig naar achteren gebogen, dat Z. zich ge-
rechtigd voelde te spreken van melkziekte bij schapen.

Karakteristiek was de vuile uitvloeiing uit neus en mond. Geen therapie werd
toegepast, daar nieuwe gevallen zich niet hebben voorgedaan.

Z. teekent hierbij aan, dat slechts zelden melkziekte bij schapen is vastgesteld en
vermeldt alleen een geval, beschreven door ten Hoopen.

Bovengenoemde symptomen stemmen zoozeer overeen met hetgeen Collega
Noordijk over melkziekte bij schapen mededeelt (T. v. D. 1930 ; blz. 689) dat er
geen twijfel kan bestaan of Z moet met melkziekte te doen hebben gehad.

In Noord-Engeland komt bij pasgeboren lammeren een deficiëntie-ziekte voor
(„cripples" genaamd) die volgens Stewart (vet. Journal Vol. 89, No. 2)¹) veroor-
zaakt zou worden door gebrek aan mineralen in het bloed van de ooien. Om deze
hypothese te controleeren werden door Piercy 2) een aantal drachtige ooien,
afkomstig van een beruchte „cripples" boerderij gevoerd met een overvloedig
rantsoen, bestaande uit een speciaal bereide cake, rijk aan mineralen en levertraan.
Deze proef leerde, dat een overvloed van mineralen niet van invloed is op het ont-
staan van de ziekte, zoodat de ziekte niet kan worden toegeschreven aan het ont-
breken van mineralen.

Tegengesteld aan deze proef werd geprobeerd de ziekte op te wekken door aan
drachtige schapen, opgesloten in kooien, bekende rantsoenen te verstrekken met
geringe hoeveelheid mineralen ; vijf groepen van vijf schapen werden gedurende
5 maanden gevoed met een rantsoen, bestaande uit mais, bloedmeel en hooi. Slechts
2/3 pond hooi per hoofd per dag en
groep I 10 gram CaC0₂ (laag P. en hoog Ca.

,, IV levertraan toegediend om het vitaminengehalte van het rantsoen te ver-
beteren.

de schapen met een tekort aan phosphas in het rantsoen toonden een sterke daling
van het P.-gehalte van het bloed (binnen twee maanden tot de helft verminderd).;

bij alle groepen een duidelijke Ca-daling van het bloed ; alle schapen leden
eenigszins aan ondervoeding en een duidelijke anaemie trad op bij voortschrijdende
drachtigheid ;

ondanks onnatuurlijke voeding en P.-gebrek of (en) Ca-gebrek, werden de lam
meren normaal geboren ; het meerendeel groeide slecht tengevolge van gebrek aan
melk van de moederdiercn ; doch er waren geen klinische verschijnselen van „crip
pies" of eenige abnormaliteit in het skelet te zien.

Gebrek aan mineralen in het voer van de drachtige ooien kan dus niet verant
woordelijk worden gesteld voor het optreden van „cripples" bij lammeren.

Bovengenoemde huidziekte komt blijkbaar over de geheele wereld nu en dan voor
Boughton en Hardy 12) berichten hierover, zooals zij haar in Texas hebben waar-
genomen. Met het filtraat hadden zij bij kunstmatige infectie niet altijd succes.

(In de laatste jaren zijn enkele gevallen bekend geworden van infectie bij de 1
mensch. Ref.).

In Taxes worden nu en dan de aangetaste lippen nog bovendien geïnfecteerd
met de larven van de Cachliomya rnacellaria, (scrcw-worm fly) waardoor een groo;
aantal lammeren te gronde gaat. B.

Volgens Garrison schommelt het s.g. der eieren tusschen 1.050 en 1.100. De voor
verzameling gebruikte vloeistof moet aan bepaalde eischen voldoen: moet n.m.l.
indifferent zijn, een bepaald s.g. hebben en weinig visceus zijn. Szepeshelve en
Urbanyi 13) hebben als verzamelvloeistof gebruikt een oplossing van „kalium-
jodomercuraal". Een sterke oplossing daarvan werd als volgt verkregen : too gr.
jodetum hydrargyricum en 74 gr. jodctum kalicum worden in 50 c.c. water op-
gelost. Het s.g. van deze oplossing bedraagt 2.497. Hiermoede zijn oplossingen van
verschillend s.g. te maken. Een s.g. van 1.400—1.450 bleek voor het doel distomen-
eieren te verzamelen het geschiktst te zijn. 10 deelen van de geconcentreerde stam-
oplossing worden met 24 deelen water vermengd om een vloeistof met een s.g. van
1.440 te verkrijgen. De viscositeit hiervan is gering.

Een nadeel van de methode is dat de stoffen die moeten worden opgelost nogal
duur zijn. Voor het overbrengen van een druppel van de vloeistof-oppervlakte
waarin de eieren zijn opgehoopt, wordt door hen gebruikt gemaakt van een van
onder plat geslepen glasstaafje.

Het eerste oorspronkelijke artikel in deze aflevering is : Osteomalacia and Diet.
door J. Preston Maxwell en handelt in hoofdzaak over deze ziekte (speciaal in
verband met de voeding) bij menschen.

In het laatste hoofdstuk wordt de Osteomalacie van huisdieren beknopt bespro-
ken. De schrijver acht het „zeker" dat een ongunstige Ca : P. verhouding de oor-
zaak is. „Maar voegt hij onmiddellijk daaraan toe, het werk van Theilf.r (Zuid-
Afrika) wijst uit dat onder natuurlijke condities phosphorus en niet calcium de be-
perkende factor is.

Toediening van vitaminen schijnt voor rundvee onnoodig en zonlicht of ultra-
violette bestraling schijnen een veel geringer rol te spelen dan bij den mensch.

Paarden op een rantsoen laag in Ca en met overmaat P. gaan lijden een csteo-
dystrophia fibrosa (vooral onderzocht op Ceylon en de Philippijnen). Osteomalacie
is niet als een runderziekte bekend. De Mairoa-ziekte van schapen in Nieuw Zeeland
wordt gekenmerkt door Osteoporose en wordt geacht te ontstaan door Ca-gebrek
hoewel hierbij ook aan andere voedingsfactoren dan speciaal koek gedacht wordt.
(Franklin). Schrijver vermeldt voorts gevallen van Osteomalacie onder geiten
in China. Hier werd onder behandeling met levertraan herstel verkregen ; dat
echter pas volledig was na verwerpen of lammen.

Het tweede artikel: The Influence of Nutrition on Wool Growth. is ge-
schreven door A. H. H. Fraser, welbekend door verschillende publicaties op het
gebied der schapenfokkerij en wolproductie.

In dit artikel wordt eerst de noodige aandacht geschonken aan de methodiek der
metingen en bepalingen der groeisnelheid.

Vervolgens wordt de invloed van eiwitten en cystine behandeld; het eiwit der
wol, keratine, wordt gekenmerkt door een hoog gehalte aan het zwavelhoudend
aminozuur cystine. Wol beval ongeveer 13% cystine terwijl plantaardige en dier-
lijke eiwitten, die toch tot vorming ervan moeten dienen, slechts 1—3% of min-
der bevatten.

Op grond hiervan hebben Marston and Brailsford Robertson in 1928 de hy-
pothese opgesteld dat de productie van cystine van de weide de capaciteit daarvan
voor schapen bepaalde. Vooropgesteld moet dan worden dat cystine door het orga-
nisme niet gevormd kan worden.

Onder vermelding van verschillende proeven komt schr. tot de conclusie dat nog
niet is bewezen of cystine al dan niet door het schapen-organisme gevormd kan
worden. Het staat dus geenszins vast dat het schaap voor wolvorming speciaal
is aangewezen op de gepreformeerde cystine uit het voedsel.

De studie van dit vraagstuk wordt bijzonder geremd door de moeilijkheid het
cystinegehalte van een weide te bepalen. In aanmerking genomen de vele vraag-
teekens die nog geplaatst moeten worden, acht schr. voorloopig de bijvoedering
van cystine-rijke preparaten ongemotiveerd.

Voornamelijk na de proeven in Zuid-Afrika en Australië door Duerden, Bosman
en Botha is gebleken dat phosphorus-gebrek de wolgroei niet doet verminderen
indien voldoende proteine in het voedsel aanwezig is. (In dat geval werd natuurlijk
wel het beenderstelsel der dieren aangetast).

Extra-koolhydraten bij een goed onderhoudsrantsoen gaf naast verhooging
van lichaam-gewicht ook een verhooging van het vliesgewicht, (vergeleken met
contróle-groep aan welke alleen het goede onderhoudsrantsoen werd verstrekt).

Schr. meent dat in deze proef de eiwitsparende werking der koolhydraten de
verhooging der wolproductie ten gevolge heeft gehad.

Het directe effect der voeding op de wolproductie wordt vooral bepaald door de-
kwantiteit en de kwaliteit der eiwitten in het rantsoen. Hier volgt niet uit dat het

bijvoeren van eiwitten onder alle omstandigheden betere wolproductie ten gevolge
zal hebben ; indien toch het weiland arm is aan minerale stoffen zal de extra eiwit-
gift niet alleen geen resultaat hebben doch zal zelfs niet worden geconsumeerd
wanneer ook het mineralen-tekort niet is opgeheven.

In omstandigheden dat de verhoudingen in het voedsel gunstig zijn, doch de
dieren aan gewicht verliezen (droogte, winter), zal een bijvoeding van koolhydraten
door de eiwitsparende werking gunstig op de wolproductie werken. Ten slotte zegt
Fraser is een ziekte als b.v. rotkreu/iel schadelijker voor de wolproductie dan vele
deficienties van de weide.

Men heeft zich wel eens bezorgd gemaakt dat verbeteringen der weiden naast
een hoogere opbrengst aan wol een grover worden (dus geringer kwaliteit) tenge-
volge zouden hebben. Elliot (Australië) heeft echter aangetoond dat dit
grover worden, wanneer het al optreedt, niet ernstig is en geldelijk meer dan
gecompenseerd wordt door toeneming in wolgewicht.

In deze aflevering zijn verder weer een groot aantal referaten over de voeding,
in den meest uitgebreiden zin, opgenomen. v. d. Plank.

Over de beteekenis van aanvulling van het voeder met jodium bij melk-
vee. (Thomson, The Veter. Journal, 90, 48.)

Door verschillende onderzoekers werd gevonden, dat geringe hoeveelheden jood -
kalium aan het voeder van melkvee toegevoegd gunstig op het aborteeren en op de
steriliteit werkten, zoomede op de melkopbrengst. Enkelen konden geen gunstig
effect waarnemen.

T. heeft thans een langdurige proef verricht n.1. gedurende vijf volledige lactatie-
perioden met 20 dieren, waarvan 10 als contróle-dieren dienden.

De 10 jodium-koeien kregen elk 90 mg. J. per dag als joodkalium. Versch groen-
voeder werd niet gegeven, overigens was het voedermengscl normaal samengesteld.
De dieren bleven steeds binnenshuis. Geconcludeerd wordt, dat het jodium scheen
bij te dragen tot het in stand houden eener goede gezondheid en als een waarschijn-
lijk gevolg daarvan de melkgift verhoogde en dat het jodium mogelijk het voorko-
men van infectieus aborteeren helpt tegengaan.

Kef. zou een zoodanige proef in ons land meer in de oostelijke dan in de weste-
lijke provincies op haar plaats achten en wijst op het recente overzicht betreffende
het verband tusschcn voeding en voortplanting inTechnical Communication No. 2
van The Imperial Bureau of Animal Nutrition (Rowett Institute, Aberdeen, prijs
9 d.). B. S.

Comprenant des Notions élémentaires de Droit ; la médecine légale vétérinaire ;
la législation commerciale ; la législation profesionelle ; par F. Liégeois. Docteur
en médecine vétérinaire, Professeur à l\'école vétérinaire de l\'état à Curegem—
Bruxelles.

Professor Liégeois brengt in dit boek te zamen : ie deel : Eléments de droits
(40 pag.) ; 2e deel : Médecine Vétérinaire légale, bevattende dc voorschriften
omtrent de verantwoordelijkheid in het algemeen en van de dierenartsen in
het bijzonder ; doodsoorzaken, verwondingen en zedenmisdrijven.

Het 3e deel handelt over koop en verkoop van dieren, over verborgen gebreken
bij levende dieren, vallende onder de bepalingen van de Code civil (onze art. 1540—
\'547)> ^en bij slachtdieren en over koopvernietigende gebreken (vices redhibitoria)

bij paarden en koeien, waarbij waarborgtijden zijn gesteld en expertise is voorge-
schreven (zie mijn boek over verborgen gebreken).

Het 4e deel bevat de wettelijke bepalingen omtrent het onderwijs en de uitoe-
fening der veeartsenijkunde, met als slot verschillende modellen van verklaringen,
requestcn en processen-verbaal.

Van de laatste frappeerde mij een acte van compromis voor arbitrage, die zeer
eenvoudig is. In Belgic is trouwens de arbitrage eenvoudiger en meer practisch
geregeld dan bij ons te lande.

Geheel achteraan vindt men de wet van 21 Juni 1934, waarbij naast de Veeart-
senijschool te Brussel ook een Veeartsenijschool wordt ingesteld bij de medischs
faculteit van de Universiteit te Gent.

Het boek omvat 333 bladzijden waarvan slechts 62 handelen over verborgen ge-
breken bij dieren.

De verhouding is bij ons onderwijs een geheel andere, wat eendeels het gevolg
is van het feit, dat wij volgens de Code civil werken en de Belgen voor de voor-
naamste gebreken van paarden en koeien waarborgtijden kennen en verplichte
expertise. Dat vereenvoudigt inderdaad de procedure sterk.

Anderdeels worden door den schrijver veel uitvoeriger de beginselen vanhetrechl
besproken dan bij ons onderwijs het geval is. J. Wester.

Over de stofwisseling van het kalium en het natrium, door Prof. Dr.
13. Sjollema. ¹)

Onder deze titel is, van de hand van Prof. Sjollema, verschenen een voor onze
lezers zeer interessante verhandeling, in de Geneeskundige Bladen ; No. IX, 1934.

Het artikel, dat zich niet leent voor referaat, behandelt de volgende onderwerpen :

2. De gehalten der lichaamsvloeistoffen en weefsels aan kalium en natrium en
de alkali-stofwisseling bij vasten en bij weefselafbraak.

5. De verstoringen der kalium- en natriumstofwisseling bij verschillende patho-
logische toestanden :

b. diabetes mellitus : c. longontsteking, koorts en inanitie : d. verstoringen bij
zwangerschap-toxicosen; e. de oorzaken van oedeem en stoornissen bij hartgebreken;
J. nephritis ; g. slotopmerkingen. Vr.

Jaarverslag der Vereeniging voor Zuivelindustrie en Melkhygiëne over
1932 en 1933.

Wie een blik wil slaan in de tallooze vraagstukken, met welke de leiding van melk-
inrichtingen en zuivelfabrieken te kampen heeft raden wij lezen van dit verslag
ten stelligste aan.

Voor den hygiënist zijn vooral van belang de beschouwingen over het consumptie-
ijsbesluit en het Melkbcsluit. Hoewel afkeerig van maatregelen die naar standarisatie
voeren is de verslaggever voorstander van een streeksgewijze in te voeren regeling
waarbij een minimum vetgehalte, zoonoodig varieerende naar den tijd van het jaar,
verplichtend wordt gesteld. Verwacht wordt, dat daardoor vetonttrekking of toe-
voeging van ondermelk niet meer op groote schaal kan worden bedreven. Wijziging
van het Melkbesluit in dezen zin werd aangevraagd.

Het eerste jaarverslag weerspiegelt de enorme toeneming der werkzaamheden
ingevolge de Consumptie-melkregeling, ingesteld krachtens de Landbouwcrisiswet,
waarbij zooals men weet in zekeren zin betaling naar kwaliteit werd ingevoerd.

Een duidelijke verbetering der geleverde melk kon worden vastgesteld. Ook werd
een belangrijke vermindering bereikt van het percentage monsters waarin Strepto-
coccen worden aangetroffen.

De omvang der werkzaamheden van den Gezondheidsdienst ondervond eerst den
nadeeligen invloed van de slechte economische omstandigheden, later breidde zij
zich weer uit ingevolge de van overheidswege genomen maatregelen tot bestrijding
der tuberculose. Reeds in meer dan 600 bedrijven werd bereikt, dat het vee geheel
vrij is van tuberculose.

Ook aan bestrijding der besmettelijke uierontsteking en hygiëne op de boerderij
wordt door den dienst de noodige aandacht besteed. C. F. v. O.

Morphologische Untersuchungen über Veränderungen im Spermabild
und in den Hoden bei Bullen mit verminderter oder aufgehobener Fertilität,

Institutionen für Bujatrik, Obstetrik och Ambul. Klinik, Veterinärhögskolan
(Experimentalfältet) Stockholm (Zweden).

Door Lagerlöf is hiermede een proefschrift geschreven, zooals er niet veel ver-
schijnen. Hij behandelt in dit boek, dat 240 bladzijden telt, uitvoerig de steriliteit
bij stieren voor zoover hierbij sprake is van de impotentia generandi. Het is in
zekeren zin een controle en een uitbreiding van de publicaties die van Williams op
dit gebied verschenen zijn.

Verschillende stieren waarbij het bevruchtingsvermogen verminderd of opgeheven
was, heeft hij klinisch nagegaan, en zeer uitvoerig heeft hij het sperma onderzocht.

Hij geeft een duidelijke beschrijving van het macroscopisch onderzoek van het
sperma en behandelt daarnaast zeer uitvoerig het microscopisch onderzoek. Hij heeft
nagegaan, hoe groot het aantal spermatozoiden is bij gezonde en niet of onvoldoende
bevruchtende stieren. De morphologie van de spermatozoiden bij gezonde en zieke
dieren is nauwkeurig en uitvoerig beschreven. In verband hiermede maakt hij ook
nog enkele opmerkingen over de beweeglijkheid der spermiën. Hij komt tot de con-
clusie, dat bewegungsfahig en befruchtungsfahig niet steeds samen gaan. Hij acht
vooral de bestudeering van de morphologie der spermiën bij stieren, waarvan men
vermoedt, dat het bevruchtingsvermogen heeft geleden, van zeer groot belang.
Bij stieren, die onvoldoende of niet bevruchten, blijkt een veel grooter aantal patho-
logische spermiën voor te komen dan bij goed bevruchtende dieren.

Daarnaast heeft hij ook een pathologisch-anatomisch onderzoek ingesteld naar de
veranderingen in de testes bij stieren, die lijden aan impotentia generandi.

Hij behandelt hierbij de testicelhvpoplasie, de degeneratieve testicel-veranderingen,
de Orchitis en de fibrosis testis.

Ten slotte heeft hij kunstmatig degeneratie van de testes opgewekt door het scrotum
gedurende verschillend langen tijd in te hullen in een warmte isoleerende stof.

Bij deze gevallen heeft hij geregeld het sperma gecontroleerd en door één testes
na zekeren tijd te verwijderen, kon hij het pathologisch-anatomisch beeld van dit
orgaan bestudeeren, terwijl hem ook de hoedanigheid van het sperma op het oogen-
blik der eenzijdige castratie bekend was. Daarna controleerde hij herhaalde malen
het sperma om gegevens te verkrijgen omtrent den tijd die de andere testikel noodig
had om te regenereeren. Was het spermabeeld weer normaal, dan verwijderde hij
ook de tweede bal en onderzocht ook deze pathologisch-anatomisch.

Het bleek hem uit deze proeven, dat de mate, waarin het spermabeeld veranderde
en degeneratie optrad in de testes, afhankelijk was van den duur der isolatie. Na
een isolatie van 16 dagen was het sperma pas na 7 maanden weer normaal, waaruit
blijkt dat een degeneratie van de testes na langen tijd kan herstellen.

Het geheel wordt verlucht door vele tabellen en door een groot aantal buitenge-
woon mooie microfoto\'s, zoowel van het sperma als van testikelcoupes.

Van den Heer W. van der Burg te den Haag, onder-voorzitter
der Maatschappij, die op 31 December 1935 aan de beurt van
aftreden, doch herkiesbaar is, is bericht ingekomen dat hij zich, om
gezondheidsredenen, niet meer voor die herkiezing beschikbaar stelt.

In verband daarmede worden de afdeelingen, overeenkomstig art. 23
van het Huishoudelijk Reglement verzocht, eventuecle candidaten
voor die verkiezing op te geven. Hoewel die opgave, om in het
programma van de algemeene vergadering opgenomen te worden,
kan geschieden tot 1 Augustus, zou ondergeteekende het op prijs
stellen deze vóór 1 Juli te mogen ontvangen.

Het Dagelijkseh Bestuur deelt mede, dat Dr. G. M. van der Plank te Utrech
zich bereid heeft verklaard dierenartsen, die zulks wenschen, een demonstratie
te geven in het „sexen" van kuikens.

Deelnemers kunnen zich opgeven vóór 5 Februari a.s. aan den secretaris der
Maatschappij voor Diergeneeskunde, In de Betouwstraat 30, Nijmegen, terwijl
in het 15 Februarinummer nader zal worden vermeld waar en wanneer de
demonstratie zal worden gehouden.

Ingevolge besluit van het Hoofdbestuur kan de contributie over 1935 in twee
termijnen worden voldaan, en wel vóór 1 Maart en vóór 1 September telkens
de helft. De afdeelingscontributie, f 2.50, moet dan bij de eerste storting in haai
geheel worden voldaan; dus de eerste termijn f14.50 en de tweede f 12.—,
of wel storting van het geheelc bedrag, van f 26.50 vóór 1 Maart; te gireeren
of te storten op postgiro-rekening 89634 (Borculo) van ondergeteekende. Wordt
vóór i Maart niet gestort dan zal na dien datum op de gewone wijze over het
geheele bedrag beschikt worden, met incasso- en zegelkosten.

Verzoek aan de leden hun contributie, ad f26,50, vóór 1 Maart a.s. te storten
op mijn postgiro-rekening No. 158062 te Nieuwe Niedorp, of, desgewenst, vóór
i Maart a.s., f13.50 en vóór 1 September a.s. de rest ad f 13.—.

Wordt vóór 1 Maart niet gestort, dan wordt na dien datum over de geheele
contributie beschikt, verhoogd met incasso- en zegelkosten.

Bij het opmaken van dit jaarverslag is het mij een genoegen te mogen consta-
teeren, dat de afdeeling in haar ledenaantal wederom is gegroeid. Bedroeg dit
begin 1934 36, alreeds 2 meer dan in het eerste jaar van haar bestaan, in den
loop van het vereenigingsjaar steeg dit aantal tot 39. Vier nieuwe leden meldden
zich aan en werden als zoodanig aangenomen, terwijl één lid zich, door ver-
trek naar elders, genoodzaakt zag voor zijn lidmaatschap te moeten bedanken.

R. Post Ondervoorzitter, Dr. H. H. Scholten Secretaris, J. C. van Veen
Penningmeester en Th. G. J. M. van der Weerd.

Gedurende het afgeloopen jaar werden 5 algemeene en 7 bestuur-/ergaderingen
gehouden, die met uitzondering van één te Almelo, alle te Nijverdal werden
belegd. Deze vergaderingen kenmerkten zich zonder uitzondering door de
prettige stemming die cr steeds heerschte. Mochten zich in den loop van het
jaar al eens moeilijkheden voordoen, dan wist het bestuur óf in onderling overleg
met de betrokken persoon, óf met behulp van den arbiter der afdeeling, steeds
weer de goede verstandhouding zooveel mogelijk of geheel te herstellen.

Door de ongunstige tijdsomstandigheden zag het bestuur zich enkele malen
genoodzaakt voor hare leden in de bres te springen en onderhandelingen aan
te knoopen met verschillende organisaties. Moest hierbij al eens wat worden toe-
gegeven, in het algemeen waren de besprekingen van dien aard, dat daarop mei
voldoening terug gezien kan worden.

Behalve verschillende huishoudelijke zaken de afdeeling betreffende werden
drie voordrachten gehouden, n.1. door Prof. Dr. F. G. van der Kaay over
Stier en Steriliteit, door Dr. H. H. Scholten over Pluimvee-aangelegenheden
in de dagelijksche praktijk en door A. FI. Veenbaas over zijn reis naar en
verblijf te New-York als afgevaardigde der Mij. naar het Veeartsenijkundig
Congres aldaar.

Gezien haar korten bestaansduur mogen wij ons verheugen in wat de afdeeling
in dien tijd voor hare leden heeft gedaan en tot stand heeft gebracht en ik
geloof dit korte verslag ook te kunnen besluiten met het uitspreken mijner vaste
overtuiging, dat, indien de afdeeling op dezelfde wijze blijft voortgaan als tot
nu toe, op den door haar ingeslagen weg, zij een steun zal zijn voor hare
leden. En hierin zal de grootste voldoening liggen voor hen die de eer hebben
de afdeeling te tnogen besturen.

Den I5en December 1934 hield de afdeeling haar laatste algemeene vergadering
in 1934 in hotel Hofstee te Nijverdal. *

Na een openingswoord door den voorzitter, waarin hij in het bijzonder Prof. Dr.
van der Kaay, dc spreker van dezen middag, welkom heette, werden de notulen
en ingekomen stukken behandeld. Onder deze laatste was er een dat nog al wat
tijd in beslag nam en nog al eenige duscissie uitlokte. Als gevolg hiervan werd besloten
de overeenkomst die dc afdeeling met het Mclkcontrolebureau Twente had aange-
gaan, te annuleeren.

Vervolgens werd overgegaan tot ballotage der collega\'s Tolhoek, F2ikelboom
en de Lint, die alle drie als lid der afdeeling werden aangenomen.

Het volgende punt der agenda vermeldde de benoeming van een bestuurslid,
doch de secretaris, die aftredend was, werd bij acclamatie herkozen.

Na op voorstel van den penningmeester besloten te hebben, de contributie over
1935 onveranderd te laten, bracht collega Eshuis verslag uit over het behandelde
op de beide laatste algemeene vergaderingen der Mij. te Utrecht.

Na een korte pauze verkreeg Prof. Dr. van der Kaay het woord voor het houden
van zijn interessante voordracht over Stier en Steriliteit, toegelicht met een serie
duidelijke lantaarnplaatjes. Uit het aantal hem gestelde vragen, na afloop zijner
causerie bleek wel dat de belangstelling voor dit onderwerp zeer groot geweest was.

Nadat bij de rondvraag nog enkele punten waren besproken sloot de voorzitter
deze gezellige en geanimeerde vergadering. De Secretaris,

Na afdoening van eenige huishoudelijke zaken, werd door het lid B. Bruins een
voordracht gehouden over Castratie bij runderen, ter bestrijding van Nymphomanie

(de zoogen. brullers). Spreker gaf een beschrijving hoe hij op hoogst eenvoudige
wijze, hetzij op stal of in het land, met zeer eenvoudige hulpmiddelen, en weinig
assistentie, zonder narcose, genoemde operatie verricht en daarbij gunstige resul-
taten heeft. Ook collega L. van Bergen te Gieten, vermeldde goede resultaten met
deze operatie verkregen. Collega Peeters (Veendam) maakte eenige bemerkingen
betreffende de beweerde eenvoudigheid der operatie. Naar aanleiding van de vraag :
al of niet „anaesthesie", ontspon zich een levendige bespreking omtrent de toepas-
sing daarvan, ook in andere gevallen, zooals reponeeren van uterus. Ook hier bleken
de meeningen uiteen te loopen : sterke voorstanders en dito-tegenstanders.

Door de Commissie van Overleg, samengesteld uit den Ned. Slagershond, den
Ned. R.K. Hanzebond van Slagerspatroons en den Ned. Grossiersbond voor den
Vleeschhandel, is een adres met memorie van toelichting verzonden aan de Ministers
van Sociale Zaken, Economische Zaken en van Binnenlandsche Zaken, met het
verzoek, het ontwerp terug te nemen. In het adres wordt er op gewezen, dat de Com-
missie van Overleg van meening is, dat de voor het slagersbedrijf bestaande grieven
door dit ontwerp in geen enkel opzicht worden weggenomen, omdat de nivelleering
van keurloonen slechts in die mate wordt doorgevoerd, dat zij geldt voor die keurings-
diensten, waar bepaalde ondernemingen, zijnde de exportslachterijen, gevestigd
zijn. Een ander naar voren gebracht bezwaar, is, dat het ontwerp geen nadere
definitie geeft wat onder een slachthuis behoort te worden verstaan, terwijl bovendien
nog het maken van een zeer matige winst door de slachthuizen blijft toegestaan,
wat voor een gemeentebestuur aanleiding kan worden de administratie van het bedrijf
zoodanig in te richten, dat praktisch de belangrijke winst blijft.

Opgemerkt wordt er o.a. nog verder, dat een dienst, speciaal ten dienste der Volks-
gezondheid gevormd, geen winst behoort.te maken, terwijl, als er al een batig saldo
op de exploitatie overblijft, dit niet als „winst" kan worden aangemerkt, omdat
elke concurrentiefactor ontbreekt.

De besturen van bovengenoemde vereenigingen zijn van oordeel, dat alle leemten
van de Vleeschkeuringswet slechts zijn weg te nemen door een Rijksuitvoering.

Één boetekwestie op het Amsterdamsche abattoir. Het aan openbare
slachthuizen bestaande boetestelsel is, volgens een uitspraak van den
Hoogen Raad, niet in strijd met de Wet.

Een dezer dagen heeft de Hoogc Raad een uitspraak gedaan in een boetekwestie
op het Amsterdamsche abattoir. Deze zaak heeft zich als volgt toegedragen. De
directeur van het abattoir te A. heeft aan L. B., loonslager, een boete opgelegd
op grond van art. 72 der door B. en W. vastgestelde voorschriften voor het gebruik
van de veemarkt en het abattoir.

B. betaalde de boete, doch eischte haar als onverschuldigd terug, welke vordering
de kantonrechter bij vonnis van 23 April 1934, heeft toegewezen. De kantonrechter
besliste, dat het opleggen van boete aan gebruikers van het abattoir een daad van
rechtspraak is, welke slechts kan worden uitgeoefend door de rechters, welke de wet
aanwijst. Voorts overwoog hij, dat de strafbaarstelling op overtreding van gemeen-
telijke bepalingen slechts door den raad kan geschieden, bij wijze van strafver-
ordening. Het opleggen van boete door den directeur van het abattoir wegens
het niet opvolgen van de voorschriften voor het gebruik van het abattoir, was z.i.
een niet verbindende bepaling, zoodat de gemeente werd veroordeeld tot terug-
betaling van het bedrag der boete.

Wegens het te geringe bedrag van de boete (ƒ 3.—) kon de gemeente zelf niet
hooger beroep aanteekenen, echter de procureur-generaal bij den Hoogen Raad
heeft toen, „in het belang der wet", cassatie aangeteekend.

De Hooge Raad heeft nu begin Januari in deze zaak arrest gewezen en de gemeente
Amsterdam vrijwel op alle punten in het gelijk gesteld. Overwogen werd o.m., dat:

a) hier geen sprake is van een verordening, als de kantonrechter heeft bedoeld
en dat de opgelegde boete is geen straf;

b) dat immers degeen, aan wien de boete wordt opgelegd, tot betaling daarvan
niet verplicht is en op geenerlei wijze tot betaling kan worden gedwongen, daar
het niet betalen uitsluitend ten gevolge heeft, dat de toegang tot het abattoir hem
kan worden ontzegd ;

c) dat, al moge de eenzijdige oplegging van de boete bij gebreke van grondslag
in de wet geen verplichting tot betaling scheppen, de wilsovereenstemming, die ge-
legen is in de betaling der boete om andere maatregelen af te. wenden en de aanvaar-
ding van die betaling door de gemeente op dezen voet, terugvordering van het be-
taalde als onverschuldigd, uitsluit.

Het vonnis van den kantonrechter is op dezen grond vernietigd, zonder dat dit
eenig nadeel kan toebrengen aan de rechten, door partijen verkregen.

De „Vee- en Vleeschhandel" teekent hierbij aan, dat dus hieruit volgt, dat de
sinds 1887 bestaande methode van boete-oplegging door den directeur van het
openbaar slachthuis volkomen wettig is.

In aansluiting aan deze kwestie wordt verder nog opgemerkt, dat er zeer veel
verscheidenheid bestaat in de samenstelling der abattoirverordeningen. Sommige
gemeenten hebben haar in het kleed eener strafverordening gestoken, zoodat over-
treders voor den strafrechter moeten verschijnen. Weer anderen eischen, dat de
slagers zich schriftelijk verbinden om de verordening 11a te leven. Te A. heeft men
deze zaak, uit een verordening-technisch oogpunt bezien, eenvoudig en praktisch
geregeld. Volgens de verordening, regelende het gebruik van het abattoir, is ieder,
die op het abattoir vertoeft of er gebruik van maakt, onderworpen aan die verorde-
ning er, aan de op grond van die verordening door B. en W. gegeven voorschriften.
Nu deze bepaling door den uitspraak van den Hoogen Raad is gesanctionneerd,
kunnen andere gemeenten zich daaraan spiegelen. De heele rompslomp van pro-
cessen-verbaal of het onderteekenen van verklaringen als bovenbedoeld, kan dus
vervallen.

Onderstaande advertentie, die voorkwam in een der Noord-Hollandsche dagbla-
den, valt zoo op door haar exceptioneel karakter, dat ik niet kan nalaten, haar hier in
haar geheel weer te geven. Zij luidt als volgt :

,Ondergetcekende, Martinus Zuidland, wonende gemeente Oudendijk, richt
het beleefd verzoek aan de gemeenten en de vleeschkeuringskringen, grenzende
aan den kring Hoorn, om in één dezer gemeenten een Engros-slachterij te mogen
bouwen, welke geheel aan de eischen des tijds voldoet. Tevens verzoekt hij, van deze
keuringskringen een circulaire te mogen ontvangen met de tarieven van geschikte
kcurloonen voor export.

Gaarne wacht ik van deze keuringskringen en gemeenten inlichtingen in en teeken,
hoogachtend, M. Zuidland."

Reeds in het vorig tijdschrift-nummer heb ik bericht, dat ook de Vereen, van Ned.
Gemeenten over het wetsontwerp een adres aan de Tweede Kamer heeft gericht,
fn hoofdzaak komen de argumenten, tegen het wetsontwerp aangevoerd, overeen
met de door mij vermelde bezwaren. Enkele punten uit dit adres volgen hieronder.

Allereerst wordt er principieel bezwaar tegen gemaakt, om wijziging van het
belastingstelsel der gemeenten tot stand te doen brengen middels een speciale wet,
nl. de Vleeschkeuringswet.

Gewezen wordt er op, dat de begrippen „matige winst" (Gemeentewet) en „zeer
matige winst" (voorgesteld in de Vleeschkeuringswet) elkaar benaderen en dat
praktisch geen scheiding is te maken tusschen deze 2 begrippen.

Uit den tegenstand van slagerszijde blijkt wel overduidelijk, dat dit ontwerp ook

geen voldoende verlichting van de bedrijfslasten zal brengen. Ook op de kwestie
der facultatieve nevenbedrijven wordt de aandacht gevestigd.

Uit een onderzoek is het bestuur der Vereen, gebleken, dat de totale opbrengst
der slachthuisrechten (inclusief keurloonen) van de winst afwerpende slachthuizen
gemiddeld met 3,07 cent per K.G. drukt op den prijs van het vleesch. Indien de winst
volledig werd prijs gegeven, zou de prijs van het vleesch met slechte gemiddeld 0,88
cent kunnen worden verlaagd, zoodat wordt afgevraagd, wat de Regeering met dit
ontwerp ten gunste van den consumptieprijs van het vleesch meende te kunnen
bereiken.

Zeer scherp doet het adres uitkomen, dat de rijkslasten op het vleesch ongeveer
het vijfvoud bedragen van de gemeentelijke slachthuisrechten, waarbij men dan nog
in aanmerking moet nemen, dat de gemeenten belangrijke prestaties stellen tegenover
de heffing van slachtrechten. hetgeen niet gezegd kan worden ten aanzien van de
rijksheffingen.

Bij een bespreking van de artikels van het ontwerp wordt de opmerking gemaakt,
dat men er aan twijfelt de Inspectie op de Volksgezondheid als deskundige instantie
te beschouwen ter zake van het beheer van openbare slachthuizen, dit in verband
met de voorgestelde bepaling, dat de verordeningen op de openbare slachthuizen
onderworpen moeten worden aan de voorafgaande goedkeuring van Gedep. Staten,
welke daarover het advies inwinnen van de Inspectie.

Gewezen wordt verder nog op de kwestie van het invoerkeurloon. Mag dit niet
hooger gesteld worden dan het keurloon voor in de gemeente van invoer geslachte
dieren, dan zullen de inkomsten der slachthuizen aanmerkelijk dalen door ver-
mindering van het aantal slachtingen en vermeerderden invoer van buiten.

Ook wordt in dit adres nog gewezen op de leemte in het ontwerp, dat niet straf-
baar is gesteld het niet ter keuring aanbieden van vleesch, afkomstig van particuliere
slachterijen en gekeurd tegen een verlaagd tarief, hetwelk in dezelfde gemeente
in consumptie wordt gebracht.

Uit deze korte opsomming ziet men wel, dat dit adres op buitengewone wijze
alle bezwaren, welke zoo voor en 11a zijn ten berde gebracht, uitstippelt.

Als een bijzonderheid kan worden vermeld, dat het openbaar slachthuis te Hel-
singfors een runderhal heeft, welke in 2 gedeelten is verdeeld. In de cene helft ge-
schiedt het dooden en slachten, in de andere helft het keuren. Terwijl men bezig
is met het afslachten van een hangend rund aan den slachtspreider, kan een volgend
dier reeds bedwelmd en op een rijdbare burrie gedeeltelijk afgeslacht worden.
(D.S.Z. 1934, No. 9).

Blijkens een bericht in „S.K.M." van Nov. 1934, besloot de gemeenteraad van
Bandoeng over te gaan tot de uitvoering van den bouw en inrichting van het runder-
slachthuis. De raming der kosten van dit abattoirgedeelte, bestaande uit een groot-
en kleinveeslachthal, wasch- en kleedlokaal, besterfruimte, uitbreng- en verdeel-
lokaal en koele bewaarplaatsen bedraagt ƒ 130.000. De aanbesteding heeft 3 Nov.
plaats gehad.

De gemeenten Koudekerk, Rijswijk en Wapeningen besloten tot aansluiting bij het
destructiebedrijf te Overschie, terwijl de gemeente Groot-Ammers voorloopig besloot
tot medio 1936 de destructie op te dragen aan het bedrijf van de slachtplaats te
Dordrecht. de G.

Wij ontvingen : Trabajos del Instituto de Biologia Animal, te Madrid ; Vol,
2, 1934. (Director C. Ruiz Martinez.)

De voor onze lezers belangrijke artikels in dit fraaie, van vele afbeeldingen
voorziene, 331 bladzijden groote boekdeel, worden door onze medewerker voor
de spaanse tijdschriften, collega W. Graafsma, gerefereerd.

In December 1934 stierf, op 75 jarige leeftijd, Dr. Theobald Smith, een van
de grootste amerikaanse onderzoekers op het gebied van Diergeneeskunde en
Vergelijkende Pathologie. Het meest bekend is wel zijn ontdekking van oorzaak
en bestrijdingswijze van de Texaskoorts. Verder werkte hij op velerlei gebied ;
hij deed o.a. onderzoekingen omtrent diphterie, tetanus, serumziekte, blackhead
bij kalkoenen. Smith was eere-doctor van vele Universiteiten, en eerelid van
vele Wetenschappelijke Vereenigingen in Amerika en Europa, ook van de
Amer. Med. Vet. Association, en eenige jaren vice-president en later president
van het Rockefeller Institute for Medical Research te New-York. Vrijburg.

Doctoraal-examen Veeartsenijkunde (eerste gedeelte : geslaagd : J. Kraai en
J. Meertens.

Doctoraal-examen (tweede gedeelte): geslaagd : J. A. v. d. Grift, P. J. Hoekstra,
W. H. Meijers, D. J. B. Rutgers, A. Kers en F. W. J. Swart.

Cand. Staatsexamen Veeartsenijkunde (2e gedeelte) geslaagd : Mej. A. Asman
(met lof). De Heeren : Tj. Bakker, Cl. van Beusekom (met lof), R. Corbeij,
G. 1\'. A. Frijlink, R. Gol, Th. de Groot, C. H. Hkrweijer, A. A. Oskam,
Th. Stegenga, (met lof), B. L. Thien, H. A. E. van Tongeren, J. H. P.
Vf.rweij, J. H. Vierdag, G. Wagenaar, W. Weening, ,J. D. van der Woerd.

Bevorderd tot Doctor in de Veeartsenijkunde te Bern, Jhr. W. Strick van
Linschoten, Kapitein Paardenarts in Ned. Indië, op een proefschrift: Beitrage
zur Wundbehandlung bei Pferden mittels Antivirus (Besrcka).

Dr. G. BUBBERMAN, Directeur van het Veeartsenijkundig Instituut te
Buitenzorg, met verlof in Europa, heeft, om particuliere redenen, besloten,
pensioen aan te vragen, ingaande 1 April a.s.

De redenen van Dr. Bubberman eerbiedigende, vinden wij het erg jammer
en een verlies voor d" Diergeneeskunde in Indië, dat hij niet meer terugkeert
op de post die hij met zooveel toewijding en succes bekleedde.

Tegen 1 Maart zal te Genève een conferentie worden gehouden van vertegen-
woordigers der Staten die voorbereidend werk hebben verricht in zake internationale
bestrijding van besmettelijke veeziekten, transito-verkeer en in- en uitvoer van vee
en dierlijke producten, ten einde te trachten tot internationale conventies te komen.

Er wordt den laatsten tijd in dagbladen en vaktijdschriften bijzonder veel ge-
publiceerd over het z.g. „sexen" (onderscheiden van het geslacht bij ééndagskui-
kens). Bij de pluimveefokkers is hiervoor begrijpelijkerwijze buitengewoon veel
belangstelling.

Teneinde de methode van werken zoo algemeen mogelijk bekend te maken heb
ik mij bereid verklaard voor pluimveefokkers een demonstratie te geven.

Het leek mij niet onwaarschijnlijk dat ook enkele collega\'s wel belangstelling
zouden hebben voor bedoelde geslachtbepaling en de methodiek willen kennen.

Aangezien zelfs goede afbeeldingen en een nauwkeurige omschrijving m. i. niet
voldoende zijn om dit doel te bereiken, wil ik hun gaarne de gelegenheid geven in
het Instituut voor Zootechniek zich persoonlijk op de hoogte stellen.

Ik stel mij voor dat zij na een korte inleiding mijnerzijds, zelf eenige bepalingen
onder controle verrichten.

Ten einde tijdig voor een en ander te kunnen zorgen, verzoek ik eventueel per
omgaande bericht.

Als overleden in 1934 is onvermeld gebleven, op blz. 78, C. Roodzandt
te Alkmaar.

Door den Minister van Economische Zaken zijn een zestal commissies van
advies voor bovengenoemde Centrale ingesteld. Hierin zijn benoemd :

In de commissie van advies voor aangelegenheden betreffende de gemeente-
lijke keuringsdiensten: tot lid en voorzitter: J. P. van der Slooten, Utrecht;
tot leden: F. van Hootegem, \'s Hertogenbosch ; M. Karsemeyer, Nieuwveen ;
Felix Quaedvlieg, Valkenburg; J. G. A. Reeser, Amsterdam.

In de commissie van advies voor aangelegenheden betreffende verbetering van
de varkenshouderij : tot lid en voorzitter: G. van Poppel, Gilze; tot leden:
o.m. Prof. Dr. D. L. Bakker, Wageningen.

In de commissie van advies voor aangelegenheden betreffende saneering en
verbetering van den rundveestapel: tot lid en voorzitter: Ir. W. de Jong,
Arnhem ; tot leden o.m. Prof. Dr. D. L. Bakker, Wageningen; P.J. \'t Hooft P.J.zn.,
den Haag; Dr. G. M. van der Plank, Utrecht.

(De cijfers tussen haakjes duiden het aantal vroeger vastgestelde gevallen
aan die 1 Dec. niet waren genezen).

Mond- en klauwzeer: bij 230 (513) eigenaars, waarvan in Groningen bij 47
(133); Friesland bij 63 (229); Drenthe bij 63 (53); Overijsel bij 7 (15); Gel-
derland bij 12 (11); Utrecht bij (9); Noordholland bij 9 (30); Zuidholland
bij 8 (18); Zeeland bij 4 (9); Noordbrabant bij 13 (4); Limburg bij 4 (3)
eigenaars.

Scabiës (sarcoptes en dermatocoptes) bij paard en schaap: 38 gevallen bij 8 eig. (290
bij 16 eig.), waarvan in Gronsngen (11, waarbij 2 paarden, bij 2 eig.); Fries-
land (34 bij 5 eig.); Gelderland 5 bij 5 eig. (103 bij 3 eig.); Utrecht 17 bij
i eig. (63 bij 3 eig.); Noordholland 15 bij 1 eig. (60 bij t eig.); Zuidholland
i (19 bij 2 eig.).

Rotkreupel bij schapen: 162 gevallen bij 11 eig. (625 bij 48 eig.), waarvan in
Groningen 2 bij 1 eig. (91 bij 4 eig.); Friesland (iii bij 14 eig.); Drenthe 7
bij 2 eig. (108 bij 11 eig.); Gelderland (17 bij 1 eig.); Utrecht 98 bij 4 eig.
(108 bij 9 eig.); Noordholland 55 bij 4 eig. (94 bij 4 eig.); Zuidholland (96
^b\'j 5 eig-)-

Anthrax: 21 gevallen bij 20 eig. (1), waarvan in Groningen 2 bij 2 eig.;
Friesland 4 bij 3 eig.; Overijsel 1; Gelderland 5 bij 5 eig.; Utrecht 2 bij 2
eig.; Noordholland i ; Zuidholland 3 bij 3 eig. (1); Noordbrabant 3 bij 3
eigenaars. Vr.

Dr. H. W. Schiphorst, tijdelijk werkzaam gesteld, voor den duur der afwezig-
heid met buitenl. verlof van Dr. C. Kunst, als insp. hoofd van den prov. vee-
artsenijkundigcn dienst van West-Java, met standpl. Bandoeng.

Jaarverslag van de diergeneeskundige studentenkring over het ver-
enigingsjaar 1933—1934.

Voor de twede maal zult U de lotgevallen van de D.S.K. in een kort overzicht
vernemen.

Het enthousiasme, waardoor het eerste verenigingsjaar zich kenmerkte, bleek
helaas in de loop van het twede jaar te luwen. De belangstelling voor de geregelde
bijeenkomsten nam tegen de grote vacantie zulke vormen aan, dat het Bestuui
zich genoodzaakt zag, de vergadering op 30 Mei niet te laten doorgaan. Gelukkig
lieten de eerste bijeenkomsten in October een ander beeld zien.

Ook pogingen om wederom een feestavond te organiseren mislukten. Het is moge-
lijk dat de crisis hier zijn invloed laat gelden, ik voor mij geloof het niet.

Ondanks dit sombere begin, waarin ik meer de algemene mentaliteit wilde weer-
geven, zijn er vreugdevollere feiten te vermelden. De D.S.K. bestaat nog en werkt
nog. Pessimisten, die de D.S.K. geen lang leven toebedacht hadden, worden zo lang-
zamerhand in het ongelijk gesteld.

De D.S.K. heeft zich in zijn kortstondig bestaan als een vereniging weten te ont-
wikkelen, die meegeteld wordt, zowel bij de Faculteit, als bij de Studenten-organi-
saties. Naast de Neutrale Theologische Faculteitsvereniging blijft de D.S.K. mijns
inziens nog altijd het voorbeeld, hoe op praktische wijze de faculteitenkwestie kan
worden opgelost, een kwestie waardoor de Utrechtse Studentenwereld zo lang-
zamerhand een reputatie krijgt bij de rest van de Nederlandse Studentenmaat-
schappij.

De verstandhouding tussen de Faculteit, de Maatschappij voor Diergeneeskunde
en de studentenorganisaties enerzijds en de D.S.K. anderzijds was in het afgelopen
jaar wederom van vriendschappelijke aard.

De financiële positie van de D.S.K. is door een zuinig gevoerd beheer op gezonde
basis gekomen.

Na deze meer algemene punten wil ik thans over de lotgevallen van de D.S.K.
in het afgelopen verenigingsjaar enige bijzonderheden mededelen.

Op 29 November 1933 trad het eerste Bestuur af en werd het twede Bestuur
geïnstalleerd, dat zich als volgt constitueerde:

J. H. Hogen Esch, voorzitter; D. D. Bakker, ie secretaris; F. W. J. Swart,
penningmeester; L. L. E. Beuvery, 2e voorzitter; P. J. M. Koomen, 2e secretaris.

Vele woorden van lof schetsten de waardering voor het vele en moeilijke werk,
dat door het eerste Bestuur was verricht.

De buitengewone prestaties van de aftredende voorzitter en secretaris, de heren
D. J. B. Rutgers en A. van Keulen, werden geëerd door hen te benoemen tot leden
van verdienste.

Op deze eerste vergadering van het nieuwe verenigingsjaar werd de contributie
vastgesteld op ƒ3.50. De begroting, sluitende met een eindcijfer van ƒ997.53, werd
goedgekeurd.

Op de vergadering van 14 Dec. 1933 werd aan den heer D. J. B. Rutgers de prijs
uitgereikt, die hij verworven had met het schrijven van de revue „Suzie, de dochter
van de Ploerterij", voor de reünie 1933.

Aangedrongen werd dat het bestuur zou trachten te bereiken, dat aan de co-
assistenten meer zelfstandige arbeid zou worden overgelaten.

In Januari had wegens examens geen bijeenkomst plaats. Op de vergadering
van 7 Februari 1934 werd besloten om in Maart een feestavond te organiseren.
Het bestuur zag zich echter voor het feit geplaatst om dit besluit niet ten uitvoer
te brengen, wegens gebrek aan financiële medewerking.

Tevens werd art. 34 van het Huishoudelijk Reglement gewijzigd in dien zin
dat de buitengewone leden geen convocatie krijgen, indien buitengewone vergade-
ringen tijdig bekend kunnen worden gemaakt in het Tijdschrift voor Diergenees-
kunde.

Voor het 5e studiejaar de heer Snelting en als plaatsvervanger, de heer Theelen.

Voor het 3e studiejaar de heer Hakkesteegt en als plaatsvervanger de heer
Meertens.

Tot leden van de commissie van advies werden benoemd Prof. van Oijen en de
heer Stuurman. De heer Stuurman gaf later te kennen dat hij zijn benoeming niet
kon aanvaarden.

fn Maart 1934 werd de vastgestelde vergadering afgelast, wegens het overlijden
van H.M. de Koningin-Moeder.

Op 26 April 1934 werd besloten, dat het Bestuur in nader overleg zal treden
met Prof. Wester en Dr. Beijers naar aanleiding van de tentamens Klin. Diagnostiek
voor Doet. 1 en Doet. II. Het bestuur wist te bereiken, dat dit tentamen voor Doet. II
is komen te vervallen.

Op 4 October 1934 werden de nieuwe-aangekomen veterinaire studenten in de
gelegenheid gesteld om kennis te maken met hun ouderejaars collegae.

De voorzitter bracht verslag uit over de besprekingen met de docenten naar aan-
leiding van de ingediende bezwaren van co-assistenten. De bereikte resultaten waren
gering, maar hier bleek geen andere uitweg mogelijk.

Tot studie-commissaris voor het ie jaar werd de heer M. L. van Lessen, tot
plaatsvervanger de heer R. E. de Maar geïnstalleerd.

Er werd besloten, dat de D.S.K. zou medewerken aan een op te richten bureau
voor Studentenuitwisseling, waarover U verder in dit verslag nadere inlichtingen
kunt vinden.

Op deze vergadering werd langdurig van gedachten gewisseld of het Bestuur
al dan niet had moeten antwoorden op een verzoek van Curatoren om inlichtingen
over ambtenaren aan de Faculteit. Besloten werd eerst het oordeel van de Commissie
van Advies te vragen.

Tot slot van dit overzicht van de gehouden vergaderingen in het afgelopen ver-
enigingsjaar valt nog te vermelden dat op de laatste vergadering besloten werd tot
het instellen van een leesportefeuille voor belangstellenden en tot het enige malen
per jaar houden van een boekenbeurs.

Op 14 December 1933 sprak Prof. Wester met als onderwerp: ,,Hydrocephalus
interna".

Op 7 Februari 1934 sprak het D.S.K. lid F. W. J. Swart over „Een geval van
practische uitvoering van noodslachtingen".

Op 28 Februari 1934 sprak de heer J. L. J. J. Harms over: „Keuringen en Ras-
punten van Honden".

Op 26 April 1934 hield het D.S.K. lid F. W. J. Swart een korte causerie over
..Bijenteelt".

Op 4 October 1934 vertelde het D.S.K. lid J. de Jong over zijn: „Ervaringen bij
het volontairen in een kennel".

Als laatste spreker trad Dr. G. M. van der Plank op, op 31 October 1934. Zijn
onderwerp was: ,,Berekening van inelklijsten in verband met de erfelijkheid".

Over de leden valt het volgende te vermelden. Op één eerste-jaars na zijn alle
veterinaire studenten lid van de D.S.K. Op i Januari 1934 bestond de D.S.K. uit
128 leden.

In de loop van het jaar zijn 18 leden afgestudeerd of hebben opgehouden te
studeren. Het aantal leden is dus momenteel 133, waarvan 5 vrouwelijke.

Van de buitengewone leden is het aantal iets verminderd. Het belangrijkste
buitengewone lid is nog altijd de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

De samenwerking met de Maatschappij was van de meest aangename aard.
75 studenten zijn candidaat-lid van de Mij. Wederom kende dit lid de D.S.K. een
subsidie toe. De D.S.K. verkreeg van haar het recht tot plaatsing van zijn mede-
delingen in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde, en het werd voor de D.S.K. leden
mogelijk gemaakt, de reeds uitgegeven Acta-Veterinaria-Neerlandica tegen een zeer
gereduceerde prijs te verkrijgen.

Ook de afdeling Gelderland-Overijsel zag de betekenis van de D.S.K. in en kende
de D.S.K., eveneens voor de twede maal, een subsidie toe.

Vele diererartsen zijn buitengewoon lid, nog een groot aantal is het helaas niet.

Allen die de D.S.K. in zijn streven steunen, kunnen overtuigd zijn van de erkente-
lijkheid van de D.S.K.

Met hoogleeraren, lectoren en verdere personen, betrokken bij het onderwijs
aan onze Faculteit, konden de vriendschappelijke betrekkingen behouden blijven.

Op 4 Juni 1934 had de reglementaire jaarlijkse vergadering tussen voorzitter
en secretaris van de F\'aculteit en voorzitter, secretaris en studiecommissarissen plaats.

Een betere wijze van bekendmaking van aanvang en programma der Candidaats-
examens twede gedeelte was het voornaamste resultaat. Op andere punten werd
medewerking toegezegd.

In het begin van het verenigingsjaar werd de Utrechtse Studentenwereld verblijd
met de geboorte van het „Utrcchtsch Faculteitenblad". Dit blad verscheen als officieel
orgaan van de faculteiten van het Utrechtsch-Studenten Corps. Hoewel het Bestuur
het belang van een dergelijk blad voor de veterinaire student inzag, werd besloten
vooralsnog een afwachtende houding aan tc nemen. Flet bleek dat de Senaten
van het U.S.C. en van U.S.R. aan het onderhandelen waren, om dit blad een meer
algemeen karakter tc geven.

Voordien had het Bestuur een bespreking, op initiatief van de U.S.R.-Senaat,
met de Senaat van U.S.R. en het Bestuur van de Neutrale Theologische Faculteits-
vereniging. De bedoeling van de initiatiefnemer van deze bespreking was, om tot
een gezamenlijk optreden te komen. Het bestuur van de D.S.K. meende, in verband
met het neutrale karakter van de D.S.K., hieraan niet mede tc kunnen werken.

In September 1934 ontving het Bestuur mededeling van de Senaat van U.S.R.
dat de onderhandelingen met de Senaat van het U.S.C. als mislukt werden be-
schouwd.

Ook van Corpszijdc werden pogingen in het werk gesteld, om de D.S.K. mede
te betrekken in het Utrechtsch-Faculteitenblad. Het aanbod, dat gedaan werd
door de Rector Senatus Veteranorum, was echter van dien aard, dat het Bestuur
meende ook hierop niet te kunnen ingaan.

Het standpunt, dat in deze kwestie door het Bestuur was ingenomen, bleek de
instemming van de Ledenvergadering te kunnen wegdragen.

Van de I.S.S. ontving de D.S.K. een uitnodiging tot bijwoning van een vergadering
in Leiden, op welke vergadering alle Nederlandse faculteitsorganisaties vertegenwoor-
digd waren. Er werd besloten tot oprichting van een Studenten-Uitwisselings-
bureau, zoals die ook reeds in het buitenland bestaan. De D.S.K. vertegenwoor-
diger, als zodanig was de secretaris benoemd, zegde medewerking toe, die de ver-
gadering van 31 October 1934 bekrachtigde.

Ondanks verscheidene pogingen kon dit jaar slechts één excursie gehouden worden.

Op 22 Maart 1934 werd de hengstenkeuring te Eist bezocht. Enkele studenten
hebben verder hun medewerking verleend aan de keuring van Ornithophilia.

Belgische studenten bezochten Utrecht, doch het bleek dat het, wegens de Paas-
vacantie, niet mogelijk was, deze collegae als gast van de D.S.K. te ontvangen.

Op 14 December 1933 werd een improvisatiewedstrijd gewonnen door het lid
E. Hakkesteegt.

Op 12 October 1934 mocht de D.S.K. de gastheer zijn van de Maatschappij voor
Diergeneeskunde. Deze twede, door de D.S.K. georganiseerde reünie, mocht alleszins
geslaagd heten.

Rest mij nu nog te vermelden, waar de veterinaire student officieel vertegenwoor-
digd was.

Op 30 November 1933 vertegenwoordigde de vice-voorzitter de D.S.K. ter ge-
legenheid van de studentenhulde aan den aftredenden president-curator, dr. F. J.
Fockema-Andrae.

Voorzitter en vice-voorzitter vertegenwoordigden de D.S.K. op de Dies-Natalis
op 17 April 1934.

De voorzitter was tegenwoordig bij de aanbieding van geschenken aan J. van
Rossum bij zijn 25 jarig jubileum op 15 Mei 1934.

De vice-voorzitter bracht ter gelegenheid van de promotie van Mej. Dr. N. Voet
de gelukwensen van de D.S.K. over op 29 Juni 1934.

Voorzitter en penningmeester waren tegenwoordig in de aula op 1 7 September
1934 ter gelegenheid van de Rectoraatsoverdracht.

Voorzitter en secretaris vertegenwoordigden de D.S.K. bij de ambtsaanvaarding
van Prof. Koningsberger op 24 September 1934.

Vice-voorzitter en secretaris waren aanwezig op de receptie van S.S.R. ter ge-
legenheid van de 28ste dies dier organisatie op 7 November 1934.

De Nederlander staat bekend als een geboren criticus en hierop maakt de toe-
komstige dierenarts geen uitzondering. Er wordt vaak kritiek uitgeoefend op de
D.S.K. Doch leden, de D.S.K. kan zonder U niet bestaan en U niet zonder de D.S.K..
wilt U niet vervallen tot de onverkwikkelijke toestanden, die de ouderen onder L
zich nog wel zullen herinneren.

Critiseert gerust, dat verlicht hel gemoed en brengt vaak iets goeds naar voren.
Maar weest ten slotte eensgezind.

Laat Uw persoonlijke gevoelens uw gedrag in het verenigingsleven zo weinig
mogelijk beïnvloeden, doch probeer objectief te staan, waar het de vereniging
betreft.

Laat de solidariteit het beginsel zijn, waar naar wij streven, tot heil van onze
toekomst.

Mededeelingen van den Veeartsenijkundigen Dienst.
(Uit de Laboratoria der Rijksseruminrichting).

In de Journ. of Exp. medic. van 1931, beschrijven Shope en zijn
medewerkers een ziekte voorkomende bij varkens, die zij noemen Swine
Influenza.

Na uitvoerige experimenten, komen zij tot de conclusie, dat Swine
Influenza een acuut verloopende infectie-ziekte is, voorkomt bij varkens
van elke leeftijd, epizoötisch in herfst of vroege winter heerscht, en ge-
karakteriseerd wordt door zwaar algemeen ziek zijn, onder begeleiding
van symptomen van het respiratieapparaat, en veroorzaakt wordt door
een filtreerbaar virus in samenwerking met Haemophilus influenzae suis.

De ziekte is het eerst in 1918 in Amerika klinisch herkend. Door
het gelijktijdig heerschen van deze ziekte bij varkens, en de influenza
bij menschen, meende Koen dat het dezelfde ziekte was. Koorts,
anorexie, buitengewone apathie, hoesten, abdominale ademhaling, zijn
de meest opvallende symptomen. De ziekte-periode duurt kort, 2—6
dagen, en in niet gecompliceerde gevallen is het herstel even snel als
de aanval. Mortaliteit 1—4 %. In 1929 was het verloop van de ziekte
veel goedaardiger dan in 1928, en meer chronisch en lang niet 100 %
der dieren van de troep werd aangetast.

Bij sectie : was de mucosa van pharynx, larynx en trachea hype-
raemisch en bedekt met taai glazig slijm. In de bronchicn en bronchioli
vulde het exsudaat soms het lumen. Op de pleura geen fibrineuze be-
slagen. De aangetaste longdeelen waren rood, samengevallen, met
scherpe demarcatie tegenover het normale weefsel. Het samengevallen
deel crepiteerde niet, en was niet vervloeid. Het beeld was in het geheel
een massieve atelectase en gewoonlijk beperkt tot de topkwabben. De
naburige longgedeelten waren emphysemateus. De lymphklieren waren
vergroot en oedemateus. Gewoonlijk matige miltzwelling ; nieren en
lever niet veranderd. De maag bevatte waterige muceuzc massa, en
de mucosa van het slijmvlies was bijna zonder uitzondering sterk hyperae-
misch. In de mucosa van het colon waren hyperaemische gedeelten.

Aetiologie. Van het aangetaste longweefsel der zieke dieren, heeft men
een filtreerbaar virus, en een haemophile bacil kunnen isoleeren, die,
wanneer men ze in combinatie intranasaal inspoot, dezelfde ziekte in
staat waren op te wekken als voorkomende in de natuur.

De haemophiele bacil, die zij Haemophilus influenzae suis noemen,
was, intranasaal toegediend, niet in staat ziekte op te wekken bij het
varken. Het virus, intranasaal aangewend, veroorzaakte een ziekte,
die veel goedaardiger was, zich voornamelijk uitte in matige apathie

en lichte hoest, en soms bijna niet te onderkennen, maar toch sterk
infectieus was. Zij noemden deze ziekte Filtrate disease.

Het doorstaan van de ziekte geeft immuniteit. Van de twee aetio-
logische componenten van Swine influenza, bezat het virus alleen
immuniseerende eigenschappen. H. influenza suis speelde alleen een
secundaire rol, ten opzichte van de immuniteit. Serum van genezen
dieren van de filtrate disease neutraliseerde het aetiologische complex
van de Swine influenza.

Intramusculaire toediening van het virus veroorzaakt geen ziekte,
maar immuniseert tegen Swine influenza. Het virus blijkt scherp van
varkenspestvirus te scheiden te zijn.

Hoewel een dergelijke epidemisch optredende ziekte onder de var-
kens hier te lande niet bekend is, is een enzoötisch heerschendc ziekte
der jonge varkens, gepaard gaande met afwijkingen van het adem-
halingsapparaat, en een achterblijven in voedingstoestand, op vele
boerderijen een zeer bekend lijden. Voor het tot stand komen van deze
enzoötieën zijn verschillende oorzaken aangegeven (zie jaarverslag 1933
der R. S. I.). Door de sterk wisselende bacteriologische bevindingen,
neemt men aan, dat bacteriën over het algemeen slechts een secundaire
aetiologische rol vervullen, te meer, daar bijna nooit deze bacteriën
experimenteel een infectieziekte vermogen op te wekken, maar de
hoofdoorzaak gelegen is in andere ziekten, als darmcatarrhen, var-
kenspest, fouten in de verplegings- en opfokmethoden. Al deze oorzaken
zouden de resistentie van het individu dusdanig verminderen, dat de
normaal op het slijmvlies voorkomende bacteriën geactiveerd worden,
en zoodoende aanleiding geven tot bovengenoemd enzoötisch lijden.

Echter nu en dan vond men geen bacteriën, bij bacteriologisch
onderzoek der longen, terwijl deze pathologisch-anatomisch in sterke
mate waren veranderd. Uhlenhuth heeft wel aangetoond, dat alleen
door vochtige donkere stallen reeds een bronchiaal catarrh enzoötisch
opgewekt kon worden zonder dat bacteriën hiervoor mede aanspra-
kelijk waren, maar deze wetenschap kon niet steeds de aetiologie der
z.g. steriele pneumonieën verklaren.

In verband nu met het bekend worden van de bovengenoemde
Amerikaansche onderzoekingen, en de soms moeilijk verklaarbare
aetiologie van ziekten, voorkomende bij jonge varkens, met als hoofd-
symptoom afwijkingen van het ademhalingsapparaat en het „kümmern"
leek het wenschelijk een onderzoek in te stellen, volgens richtlijnen
door de Amerikaansche onderzoekers aangegeven. Longen, die pneu-
monisch veranderd waren, en biggen die bij sectie pneumonieën te
zien gaven, werden daarom uitgangspunten voor onderzoek, wanneer
uit het begeleidend schrijven van den behandelenden dierenarts, of
door eigen waarneming, bleek, dat hier mogelijk een infectieziekte
heerschte. Echter, die gevallen, waarbij de mogelijkheid van voorkomen
van varkenpest, op pathologisch-anatomische en epidemiologische
gronden zeer waarschijnlijk was, werden niet onderzocht.

Bacteriologie van den irifluenra-bacil. Zooals bekend, is de groei van
haemophile bacillen (waarvan de influenza-bacil de hoofdvertegen-
woordiger is) op kunstmatige voedingsbodems afhankelijk van bloed
of bloedderivaten. Thjötta en Avery zagen dat twee bepaalde sub-
stanties in het bloed aanwezig waren die afzonderlijk geen groei van
influenza-bacillen veroorzaakten, echter wel tezamen. De eene, de
x-substantie, staat in verband met haemoglobine, is tegen hitte be-
stand, en werkt in kleine hoeveelheden, de andere de v-substantie
(vitamine-achtig), kan van roode bloedcellen, gist en plantaardig
weefsel geëxtraheerd worden, en is betrekkelijk tegen hitte bestand.
Voedingsbodems, die naast de zouten en andere substanties, zooals
deze vereischt worden door andere bacteriën, een voldoende hoeveel-
heid v en x bevatten, zijn de meest gebruikelijke voor het kweeken
van haemophile bacillen. De gewone bloed-agar, die overigens een
geschikte bodem is voor het bestudeeren van enkele eigenschappen
der influenza-bacillen, bezit bovengenoemde eigenschap in mindere
mate, doordat de haemoglobine in de verschc bloedagar niet voldoende
in de agar gediffundeerd is. Daarom werd de door Shope gebezigde
chocoladc-agarbodem gebruikt, die een zeer goede bodem bleek voor
den influenzabacil. Tot heden werd niet een nauwgezet onderzoek
ingesteld naar de afhankelijkheid van v en x factor afzonderlijk, maar
werden zoodanige bacteriën, als tot de influenzagroep behoorende,
gekenmerkt als zij Gram-negatief, onbeweeglijk en niet haemolytisch
waren en groeiden op media, die opgeloste haemoglobine bevatten,
terwijl groei op agar of serum-agar niet mogelijk bleek.

In verscheidene gevallen nu werden, bij bacteriologisch ondeizoek
van het bestudeerde materiaal, influenzabacillcn aangetoond. De ba-
cillen werden aangetoond in de geheele respiratietractus, echter vooral
in de pathologisch veranderde deelen en in het exsudaat van trachea
en bronchiën, in combinatie met streptococcen en ovale bacillen, of
in reincultuur (in welk geval men van een steriele pneumonie gesproken
zou hebben, indien, zooals gebruikelijk, niet op chocolade-agar geënt
zou zijn). In het bloed of de parenchymateuze organen werden zij
nooit aangetoond. De voornaamste van de onderzochte eigenschappen
van de gekweekte stammen waren de volgende : De bacil is zeer pleo-
rnorph ; op het eerste gezicht denkt men bij het bestudeeren van het
microscopisch preparaat met een verontreinigde cultuur te doen te
hebben van bacillen, coccen en subtilusachtige vormen ; de eene keer
overheerschen de kleine dunne, rechte of zwak gekromde bacteriën
en vindt men hier en daar in het gezichtsveld nog een paar coccoïdale
vormen ; in het andere geval zijn lange dunne geslingerde draden,
die door het geheele gezichtsveld kunnen loopen, in de meerderheid.

De bacillen kleuren zich betrekkelijk zwak met methyleenblauw,
iets beter met Löffler-methyleenblauw, zijn Gram-negatief, onbeweeg-
lijk en vormen geen sporen. Zij zijn slechts matig resistent ; het ver-
dient daarom aanbeveling de culturen om de 5 dagen over te enten.

Op chocolade-agar verschijnen na 24 tot 2 X 24 uur, 1—2 mm.
groote, ronde, helder doorschijnende koloniën. Op bloed-agar is de
groei lang niet zoo weelderig en de koloniën zijn kleiner ; zij zijn
niet haemolytisch. In de nabijheid van staphylococcen-koloniën zijn
de influenza-koloniën grooter. In vloeibare media verkrijgt men goede
groei, bij gebruik van verhitte bloed-bouillon. Men moet hier echter
rekening houden met het feit, dat de bacillen een sterke behoefte aan
zuurstof hebben, zoodat de laag niet te hoog moet zijn. De bacillen
groeien uitsluitend aëroob, vormen geen gas uit druivensuiker en melk-
suiker en vormen geen indol.

Door intraperitoneale infectie konden muizen door de gekweekte
stammen niet gedood worden. Wel werden de dieren af en toe ziek
maar herstel trad steeds in. Tevens werd nagegaan hoe de influenza-
bacillen zich gedroegen bij menginfecties met andere bacillen, als ovale
bacillen en streptococcen. En nu bleek, dat wanneer intraperitoneaal
een niet doodelijke dosis ovale bacillen, tegelijkertijd met een niet
letale dosis influenzabacillen werd ingespoten dit de dood van het
proefdier tengevolge had, terwijl in verschillende gevallen de influenza-
bacillen uit het bloed bijna rein te kweeken waren. Dit geeft dus een
aanwijzing, dat door een menginfectie de virulentie van de influenza-
bacillen sterk vermeerderd kan worden. Tevens werden infectieproeven
bij varkens gedaan ; enkele 3 maanden oude varkens werden intrana-
saal met influenzabacillen geïnfecteerd ; de dieren werden niet ziek.
Na 3 weken waren de influenzabacillen in groote massa van het slijm-
vlies van trachea en bronchiën te kweeken, zonder dat ze aanleiding
hadden gegeven tot ecnige pathologisch-anatomische afwijking.

Een varken van 3 maanden werd intraveneus besmet met een 48
uren oude influenza-cultuur in verhitte bloedbouillon ; 11a eenige uren
was het dier zwaar ziek en had hooge koorts ; den volgenden dag
echter was alles normaal. Het korte hevige ziek zijn werd toegeschreven
aan een overmatige toediening van toxinen.

In die gevallen, waar bij pneumonieën influenza-hacillen gekweekt
werden, werd tevens geprobeerd ziekte op te wekken bij biggen door
infectie met door Seitz gefiltreerd longweefsel influenzabacillen.
Dit gelukte niet ; af en toe werd gemeend een ziekte te kunnen op-
wekken, doch zekerheid een contagieus lijden opgewekt te hebben
werd niet verkregen.

Ter illustratie van verschillende dergelijke gevallen moge de volgende
infectieproef dienen.

Van een toom varkens, i 8 weken oud, waarvan de anamnese
luidde, dat zij slecht groeiden, hoestten en sommigen diarrhee hadden,
werd een gestorven dier ter sectie opgezonden. De voedingstoestand
was matig ; in trachea, bronchiën en kleinere bronchiën veel purulent
exsudaat; de topkwabben en hartekwab scherp afstekend bij het overige
longweefsel, blauwrood, hard aanvoelend ; op doorsnee vloeide iets
troebel exudaat af. De lgl. bronchiales waren sterk vergroot en oedema-

teus ; geringe gastritis ; dunne darm pleksgewijs ontstoken ; iets ge-
zwollen milt.

Bij bacteriologisch onderzoek bleken de culturen, aangelegd van
longen en trachea, vele koloniën van influenza- en ovale bacillen te
bevatten. Het pathologisch veranderde longweefsel werd verkleind
en met gelijke deelen physiologische Na.Cl. gedurende 24 uur in de
ijskast geëxtraheerd, daarna door steriele watten gefiltreerd, en ten
slotte in een hoeveelheid van 5 c.c., vermengd met een suspensie van
een 24 uur oude chocolade-agar-cultuur van influenzabacillen. Hier-
mede werden 2 biggen van 8 weken oud intranasaal geïnfecteerd,
terwijl 2 controle-biggen besmet werden met een reincultuur van
influenzabacillen.

Na een week begonnen de dieren, geïnfecteerd met longmateriaal-
cultuur, te hoesten. Na 10 dagen werden alle proefdieren gedood.
Bij sectic hadden de eerste 2 dieren een pneumonie der topkwabben ;
de ontsteking was scherp begrensd, de kleur roodgrijs ; uit de kleinere
bronchiën was een taai grijs exsudaat te drukken. Alle lymphklieren
waren eenigszins gezwollen. Bij bacteriologisch onderzoek werden uit
de veranderde longdeelen influenza- en ovale bacillen aangetoond.
Het veranderde longweefsel werd weer op dezelfde wijze verwerkt,
en nu na Seitzfiltratie in combinatie met een 48 uur oude chocolade-
agar-cultuur van influenzabacillen intranasaal toegediend aan twee
dieren van dezelfden leeftijd. Ziekte bleef uit; de dieren groeiden normaal
en bij sectie na een maand, waarbij geen pathologisch-anatomische
afwijkingen werden vastgesteld, werden vele influenzabacillen en enkele
ovale bacillen cultureel aangetoond.

Toen het onderzoek in dit stadium verkeerde, werd kennis genomen
van de resultaten van een onderzoek verricht door Köbe en Waldmann.
Zij berichten over een ziekte, de Ferkelgrippe, die zij ongeveer als
volgt beschrijven :

3—4 weken oude biggen krijgen ruw haarkleed, eten slecht, beginnen na een paar
dagen te hoesten ; zelden diarrhee. De dieren blijven in voedingstoestand achter,
de huid wordt korstig etc. De dieren kunnen in elk stadium der ziekte sterven.
In andere gevallen worden zij langzamerhand beter, terwijl hoesten maanden lang
kan blijven bestaan. De ziekte komt in goed en slecht onderhouden toornen voor.
Schrijvers hebben, ook naar aanleiding van de prcefnemingen van Shope, een onder-
zoek ingesteld naar een eventueel voorkomen van een ziekte als Swine Influenza,
en zij kwamen tot de conclusie, dat in Duitschland enzoötisch voorkomt een ziekte
bij biggen op den leeftijd van 2—4 weken, die veroorzaakt wordt door een van
varkenspest scherp gescheiden virus, dat, in combinatie met andere bacteriën, in
het bijzonder met haemophile bacillen, de ziekte verwekt. Het virus alleen verwekt
klinisch geringe stoornissen, die zich vooral uiten in apathie en verminderde eetlust,
terwijl het geen pathologisch-anatomische afwijkingen achter laat.

Daar nu bekend was dat een lijden, als door Köbe beschreven,
epidemiologisch, symptomatisch en pathologisch-anatomisch overeen-
komt met een ziekte, die voorkomt in ons land en waarvan gebleken is
dat zij tamelijk veelvuldig gepaard gaat met de aanwezigheid van

influenzabacillen, welke ziekte echter als zoodanig niet kon worden
opgewekt, werd gemeend, dat het mislukken van bovenvermelde
infectieproeven in hoofdzaak moest worden toegeschreven aan een
te hoogen leeftijd der proefdieren.

Hoewel aan een dergelijke mogelijkheid reeds eerder gedacht was,
stuitte het aanschaffen van een hoeveelheid zoo jonge proefdieren op
groote moeilijkheden, tenzij men er toe overging een varkensfokkerij
op touw te zetten, of de beschikking had over eenige fokkerijen waar
ten minste gedurende de laatste jaren geen infecteuze ziekten zich had-
den voorgedaan. Deze voorwaarde bleek niet te vervullen te zijn.
Echter, ten slotte kon, dank zij de N. V. C., over een groot aantal
proefdieren beschikt worden, van 4—6 weken oud. Indien een zending
biggen was ontvangen, werden de dieren eenige dagen geobserveerd,
en wanneer zij zich goed bleken aan te passen aan de sterk veranderde
levensomstandigheden, werden eenige dieren ter controle opgeofferd,
en indien pathologisch-anatomisch geen afwijkingen geconstateerd
werden, werd de rest als geschikt voor proefnemingen beschouwd.

Werkende met biggen van dezen leeftijd, is het gelukt, ten slotte
een ziektebeeld op te wekken, dat zeer veel overeenkomst heeft met
de door Köbe beschreven ziekte. Ter illustratie hiervan het volgende :

Een big van ^ 8 weken oud had bij sectie als eenige afwijking grijze
verharde topkwabben der longen ; het longweefsel ter plaatse was niet
luchthoudend ; trachea, bronchiën en kleinere bronchiën bevatten
taai dradentrekkend grijs exsudaat. Uit de veranderde longdeelen werd
geënt, en een (bijna) reincultuur van influenzabacillen werd op de
chocolade-agar-bodem gekweekt. De veranderde longdeelen werden
op de gebruikelijke wijze verkleind, en daarna door een Seitz-filter
gefiltreerd. Daarna werden geïnfecteerd :

a. 4 biggen (4—6 weken oud) in elke neusgang met 5 c.c. gefiltreerd
longmateriaal en een suspensie van een twee dagen oude chocolade-
agar-cultuur van ccn influenzastam, die pas kort geleden geïsoleerd
was.

b. 4 biggen (4—6 weken oud) in elke neusgang met 5 c.c. gefiltreerd
longmateriaal.

c. 2 biggen (4—6 weken oud) intranasaal met een suspensie van 2 da-
gen oude influenzacultuur op chocolade-agar.

Na een dag of 10 begonnen de a. biggen een weinig te hoesten,
lagen veel en aten slecht. Zij bleven in voedingstoestand ten achter
bij de overige proefdieren. Na 2 weken stierf een van de a biggen ;
bij sectie bleken alle klieren eenigszins verdikt te zijn ; de rechter
topkwab was rood, scherp gedemarqueerd van het overige longweefsel,
voelde hard aan, en op doorsnee was taai grijs exsudaat uit de bron-
chiën te drukken ; tevens werd een lichte gastritis en catarrh der dunne
darmen geconstateerd. Uit de longen was een reincultuur van influenza-
bacillen te kweeken. De overige dieren werden alle na 3 weken gedood.
De a biggen hadden alle in meerdere of mindere mate geringe bronchitis

en pneumonie dei" topkwabben, terwijl in 2 van deze gevallen influenza-
bacillen van de ontstoken longdeelen geïsoleerd werden.

Bij de b. en c. biggen, werden bij sectie geen afwijkingen gevonden.
Bij een der c. biggen werden uit trachea enkele koloniën van influenza-
bacillen gekweekt.

De aangetaste longdeelen van de a. biggen werden na gebruikelijke
bewerking en na Seitz-filtratie, en na gemengd te zijn met influenza-
bacillen, intranasaal toegediend bij 2 biggen van i 6 weken oud, terwijl
tevens in hetzelfde hok werden geplaatst 2 niet-geïnfecteerde biggen
van dezelfde leeftijd. Tevens werden 2 biggen besmet alleen met gefil-
treerd longmateriaal, en aan dit hok werd een niet-geïnfecteerd dier
toegevoegd. Ten slotte werden 2 biggen weer op bovengenoemde wijze
geïnfecteerd met influenzabacillen. Toen na 3 weken klinisch geen
afwijkingen geconstateerd werden behalve af en toe wat verminderde
eetlust, en geringe apathie, maar toch geen klinisch duidelijke verschillen
werden waargenomen tusschen de verschillende behandelde proef-
dieren, werden alle dieren gedood.

Bij sectie werd bij de eerste 4 dieren gevonden : eenigszins gezwollen
bronchiaalklieren en bij alle 4, hoewel gering, toch een duidelijke
verandering (bronchitis en atelectase) der topkwabben.

Bij 3 van de 4 dieren werden influenzabacillen in reincultuur aan-
getoond, terwijl bij een van de niet besmette dieren van groep a. al
de geënte buisjes steriel bleven.

De proefdieren van groep b. en c. hadden pathologisch-anatomisch
geen afwijkingen, terwijl bij een der c. biggen influenzabacillen werden
aangetoond.

In een 2e dergelijke proef werden ook verschillende dieren besmet
met : a. veranderd longmateriaal (2 proefbiggen) ; b. gefiltreerd long-
materiaal influenzacultuur (2 proefbiggen) ; c. gefiltreerd longmate-
riaal (2 proefbiggen) ; d. influenza bacillen (1 proefbig).

Na i 2 weken hoestten de geinfecteerde a. en b. dieren sporadisch.
Bij sectie hadden alle proefdieren van a. en b. in meerdere of mindere
mate afwijkingen als boven beschreven en werden bij de a. biggen
naast influenza- ook ovale bacillen aangetroffen, terwijl bij de b. dieren
alleen influenzabacillen aangetoond werden De c. en d. proefdieren
hadden bij de sectie geen afwijkingen.

Deze proef werd met het hieruit verkregen materiaal nogmaals
herhaald, met hetzelfde resultaat. Men kreeg echter de indruk, dat bij
de dieren, die met ongefiltreerd materiaal geïnfecteerd waren de patho-
logisch-anatomische afwijkingen sterker waren dan bij de dieren, die
geïnfecteerd waren met gefiltreerd longweefscl en influenzabacillen.

Naast deze twee vermelde reeksen van proefnemingen zijn verschei-
dene dergelijke pogingen in het werk gesteld, om te komen tot de vast-
stelling van een ziekte met een aetiologie als door Shope en Köbe

is aangegeven ; echter waren de resultaten hiervan niet van dien aard,
dat conclusies in bovengenoemde richting konden worden getrokken.

In stallen waar bij jonge varkens een ziekte heerschte, die gepaard
ging met hoesten en achterblijven in voedingstoestand, werden in ver-
schillende gevallen, bij kweeken op chocolade-agar, influenzabacillen
aangetoond in de pathologisch-anatomisch afwijkende deelen van het
respiratieapparaat, terwijl uit de proefnemingen bleek, dat deze bac-
teriën gedurende langen tijd, zonder pathologisch-anatomische afwij-
kingen te verwekken, op de muceuze membranen van het respiratie-
apparaat waren aan te toonen.

De gekweekte influenzabacillen doodden de muis niet door intra-
peritoneale infectie. Bij enkele proefnemingen met meng-infecties, met
coccen en ovale bacillen, gelukte het de muis te dooden, ten gevolge
van een influenza-septicaemie en aldus de virulentie van de influenza-
bacillen te verhoogen.

Bij fïltratieproeven gehikte het in enkele gevallen, een ziekte bij biggen
van 4—6 weken oud op te wekken, door intranasale besmetting met
gefiltreerd longmateriaal influenzabacillen, terwijl ook dieren door
contact konden worden besmet. Influenzabacillen konden in vele van
deze gevallen in reincultuur of in combinatie met andere bacteriën uit
de veranderde longdeelen geïsoleerd worden.

Het klinisch en pathologisch-anatomisch beeld had veel overeenkomst
met het ziektebeeld door Köbe beschreven.

Bij het bestudeeren van de publicaties van Shope, Köbe en Laidlow
(welke laatste proeven heeft genomen met het influcnza-virus van den
mensch), komt men tot de volgende indrukken :

Het virus, dat de influenza van den mensch veroorzaakt is, zoo niet
identiek, dan toch zeer na verwant aan het virus van de Swine-disease
(Shope). Bovendien bestaan er, wat betreft epidemiologie, kliniek,
pathologische anatomie en bacteriologie van deze twee ziekten, vele
punten van overeenstemming.

Vergelijkt men de Swine-disease met de Ferkelgrippe, dan springt
in het oog (naast verschillen in epidemiologie en ziektebeeld) met be-
trekking tot de aetiologie :

dat het virus van Shope, dat ziekte verwekt bij varkens van allen
leeftijd, zonder twijfel van andere natuur is dan het varkenspestvirus,
en dat de deelneming van influenzabacillen aan het proces, hoewel
van secundairen aard, specifiek is voor het tot stand komen van de
klinische Swine Influenza, terwijl het bewijs, dat het virus door Köbe
vermeld (en dat, in samenwerking met den influenzabacil, alleen ziekte
verwekt bij jonge dieren, en dus de oorzaak is van een bepaalde jeugd-
ziekte) scherp van het pest-virus te scheiden is, niet zoo overtuigend
geleverd is, omdat hij o.a. niet heeft kunnen bewijzen, dat dieren, die
aan influenza geleden hebben, geen immuniteit tegen pest-virus be-

zitten. Hij zegt echter dat dergelijke jonge dieren niet gevoelig zijn voor
het pest-virus. Men kan zich echter afvragen, of het door hem genoemde
influenza-virus geen gemitigeerd pest-virus zou kunnen zijn, dat aan-
leiding tot een dergelijke reactie bij jonge dieren geeft.

Bovendien valt op, dat de specificiteit van den influenzabacil, bij het
tot stand komen van de door hem beschreven ziekte, die bij de Swine
disease zoo duidelijk is, niet zoo sterk is. Herhaaldelijk treft men naast
influenzabacillen ook andere bacteriesoorten aan en soms zijn geen
influenzabacillen aan te toonen.

Echter hoe ook, of het virus van Shope, en dat van köbe identiek
zijn, en de verschillen alleen op verschil in pathogeniteit berusten,
dan wel of dit virus een minder pathogene vorm van pest-virus is,
en of een ziekte met een dergelijke aetiologie van Shope of Köbe hiel-
te lande voorkomt, hierover kan op grond van de genomen proeven
geen oordeel worden gegeven. Te veel factoren doen zich hierbij voor,
dan dat een wetenschappelijk ten volle gerechtvaardigde uitspraak kan
worden gedaan. Hier zal men slechts toe over kunnen gaan, wanneer
men gedurende langen tijd cle grootste aandacht besteed heeft aan
bv. bekendheid van het te onderzoeken materiaal (epidemiologie,
kliniek, pathologische anatomie, toestand van hygiëne op de boerderij
etc.), betrouwbaarheid van een groot aantal proefdieren (gezondheid,
volkomen vatbaarheid), in achtneming van de strengste eischen van
hygiëne bij behandeling der proefdieren ; terwijl men, bij de beoordeeling
van de resultaten der proefneming, zich steeds bewust moet zijn van
de zeer onnatuurlijke leefwijze der proefdieren.

Bovendien zou men, voor een juist inzicht omtrent aard en voorkomen
van de influenza bij dieren hier te lande, een vergelijkend onderzoek
moeten instellen met het virus en de influenzabacillen aangetoond
in Amerika en Duitschland, en de bevindingen hier te lande. De uit-
voerbaarheid van een dergelijk breed opgezet werk, lijkt nu heel wat ge-
makkelijker te worden, doordat Laidlow volgens zijn publicaties in de
Lancet van 20 October j.1., aangetoond heeft, dat de muis mits intrana-
saal geïnfecteerd, een zeer gevoelig proefdier is gebleken te zijn voor het
influenza-virus van den mensch en dat van het varken (Shope).

In Holland kommt eine Krankheit vor bei Ferkeln bei welchen die Schweine-infiu-
enzabacillen (Skofe und Lewis) gefunden wurden und das Wesen der^Ferkelgrippe
in Deutschland (Köbe und Waldmann) ähnlich ist.

Die Tiere wachsen nicht und husten ; bei der Sektion wird Pneumonie gefunden,
besonders in den Lungenspitzen.

An der „Rijksseruminrichting" gelang es Verfasser aus den Laesies Inßuenza-
bazillen zu züchten, manchmal in Reinkultur, manchmal mit Kokken und ovalen
Bazillen (Pasteurella). Es hat sich gezeigt, dass Influenzabazillen längere Zeit
auf der Schleimhaut der Atmungsorgane verbleiben können ohne pathologisch-
anatomische Abweichungen zu verursachen. Durch intranasale Infektion von 4—6
Wochen alten Ferkeln mit einem Gemisch von Influenzabazillen-Kultur und Lungen-
gewebefiltrat (filtriert durch Seitzfilter) von kranken Ferkeln, konnte Verfasser in
einzelnen Fällen die Krankheit erzeugen, (ähnlich der von Köbe und Waldmann be-

schriebenen Krankheit) ; durch Infektion mit Influenzabazillen allein gelang es nicht.

Influenzabazillen sind nicht pathogen fur Màuse bei intraperitonealer Einsprit-
zung, wohl aber bei gemischter Infektion, mit ovalen Bazillen oder Kokken. Infek-
tionsversuche bei Schweinen mit Influenzabazillen und unfiltrierten Lungengewebc
bestarken den Eindruck dass durch gemischte Infektion die Virulenz der Influenza-
bazillen erhôht werden kann.

Nach Verfasser haben seine Versuche, wie auch die von Kobe, den Beweis noch
nicht gebracht, dass es in den Lungen der kranken Ferkeln anwesende Virus nicht
ein mitigiertes Schweinepestvirus ist.

In Holland, in young pigs a disease is observed bacteriological resembling the
swine influenza in America (Shope and Lewis) and the Ferkelgrippe in Germany
(Kobe and Waldmann).

The animals do not grow and cough. On autopsy pneumonia is encountered,
especially in the lungtops.

At the Government Serum Institute (Rijksseruminrichting) the author succeeded
in cultivating from these lesions influenza bacilli, now in pure cultures, then with
cocci and ovoid bacilli (Pasteurella). It appeared that influenza bacilli may be present
on the mucous membranes of the respiratory organs for a long time without causing
pathologic-anatomical lesions.

By inoculating pigs from 4—6 weeks old, intranasally with a mixture of cultures
of influenza bacilli and filtrate from lung tissue (passed through a Seitz filter) of
diseased pigs, the author could produce the disease, in some cases similar to that
described by Kobe and Waldmann. Inoculation with influenza bacilli alone, failed.

Influenza bacilli are not pathogenic for mice when injected intraperitonally but
they are, when injected mixed with ovoid bacilli and cocci. Inoculation experiments
in pigs, with influenza bacilli and unfiltered lungmaterial support the view that
the virulence of the influenza bacilli may be increased by mixed infections.

According to author neither his experiments, not those of Kobe, are convincing
that the virus, present in the lungs of the diseased animals, is not a mitigated swine-
pest virus.

En Hollande, il s\'observe chez les porcelets une maladie ressemblant bacteriologi-
quement à l\'infiuenza du porc en Amérique (Shope et Lewis) et à la „Ferkelgrippe"
en Allemagne (Kobe et Waldmann).

Les animaux ne poussent pas et toussent ; l\'autopsie montre une pneumonie,
surtout dans les parties antérieures des poumons. A l\'Institut de Sérothérapie de
l\'Etat (Rijksseruminrichting) l\'auteur a réussi à isoler de ces lésions les bacilles
de l\'infiuenza, tantôt en cultures pures, tantôt avec des coques et des bacilles ovoïdes
(Pasteurella). Il parût* que les bacilles d\'influenza peuvent être présents longtemps
sur les muqueuses des organes respiratoires sans qu\'ils causent des lésions anatomo-
pathologiques.

Chez des porcelets de 4 à 6 semaines, l\'inoculation, par voie intranasale, avec une
mélange de culture de bacilles d\'influenza et de filtrat de tissue pulmonaire (filtré
sur bougie Seitz) provenant de porcs affectés, a réproduit dans quelques cas une
maladie, analogue à celle décrite par Kôbe et Waldmann. L\'inoculation avec des
bacilles d\'influenza seuls n\'a pas réussi.

Les bacilles d\'influenza ne sont pas pathogènes pour les souris en injection intra-
péritonale ; en infection mixte avec des bacilles ovoïdes ou des coques ils se montrent
par contre pathogènes.

Des expériments d\'inoculation chez des porcs avec des bacilles d\'influenza et de la
matière pulmonaire non-filtrée confirment l\'impression que l\'infection mixte peut
augmenter la virulence des bacilles d\'influenza.

D\'apiès l\'auteur ses expériments et aussi ceux de Kôbe n\'apportent pas encore
la preuve que le virus qui se trouve dans les poumons des porcs affectés ne soit pas
un virus pesteux mitigé du porc.

Mededeelingen van den Veeartsenijkundigen Dienst. (Uit de laboratoria
der Rijksseruminrichting te Rotterdam).

EEN VERGELIJKEND ONDERZOEK BETREFFENDE VER-
SCHILLENDE PULLORUM- EN KLEINSCHE-ZI EK TE-

Wanneer men de literatuur nagaat, blijkt, da\'t er absoluut geen een-
stemmigheid bestaat aangaande de ontleding van sommige suikers door
bovengenoemde bacteriën. Speciaal maltose en dulcit zijn de suikers,
waarover verschil van opinie bestaat.

Door bekende Duitschc onderzoekers (Beller, Klimmer, Haupt en
Lerche) wordt aangenomen, dat pullorumbacillen maltose en dulcit
aantasten, maar dat dit ook niet het geval kan zijn. Manninger te
Budapest is van dezelfde gevoelens en sluit zich dus bij zijn Duitsche
collega\'s aan.

In Frankrijk, o.a. Lesbouyries te Alfort, staat men op het standpunt,
dat pullorumbacillen maltose niet aantasten, doch dat de Kleinsche
bacillen dit wél doen. Ten opzichte van dulcit wordt voor beide orga-
nismen geen definitieve uitspraak gedaan, zoodat men aanneemt, dat
geen of wèl ontleding kan plaats hebben. Het verschil tusschcn de
pullorum- en de Kleinsche-ziekte-bacillen wordt daar dus gezocht in
het vermogen de maltose al of niet te kunnen ontleden.

De Engelsche onderzoekers (Hadi.ey, Hamilton, Bergey) nemen
algemeen aan, dat pullorumbacillen maltose en dulcit niet ontleden.
Laatstgenoemden volgen het schema, dat opgegeven wordt in Bf.rgf.y\'s
Manual of Determinative Bacteriology. Opgemerkt moet echter wor-
den, dat de 5e uitgave (1934) aanmerkelijk afwijkt van de 3e (1925). In
de uitgave van 1925 wordt voor pullorum opgegeven, dat zuur en gas
gevormd worden uit dextrose, levulose, galactose, mannose, arabi-
nose, xylose, mannitol en isodulcitol. Niet aangetast worden lactose,
sucrose, dextrin, salicin, raffinose, adonitol en inositol. Over de
beide suikers maltose en dulcit wordt niets opgegeven.

Eerst in de uitgave van 1934 wordt het lijstje van de suikers die niet
ontleed worden door de pullorumbacillen, aangevuld met maltose en
dulcit. Een groote vraag blijft steeds, hoe zijn deze verschillen in de
beoordeeling ontstaan ? Hebben wij te doen gehad met verschillende
stammen of gedragen de bacteriën zich op het vaste land van Europa
anders dan in Engeland ?

Wanneer men een goed onderzoek wil doen zijn er eenige punten,,
die in geen geval verwaarloosd mogen worden.

In de allereerste plaats moet men zorg dragen, hoewel dat vanzelf
spreekt, dat men uitgaat van een cultuur, die absoluut rein is. Dit is
lang niet zoo gemakkelijk als het lijkt. Herhaaldelijk toch worden uit

gestorven kuikens Grampositieve coccen gekweekt, waarvan de koloniën
op agarculturen bijna niet van die van pullorumbacillen te onder-
scheiden zijn. Het kan zelfs voorkomen dat schijnbaar één kolonie nog
een mengsel van coccen en pullorumbacillen bevat.

In de tweede plaats is opgemerkt, dat het van groot belang is voor
de beoordeeling, hoe lang men de bacteriën op de suiker laat inwerken.
Een beoordeeling na 24 uur, zooals in sommige laboratoria in Engeland
geschiedt, kan in vele gevallen een foutief resultaat geven. Zelfs komt
het voor, dat na 2 X 24 uur een beginnende ontleding is te constatee-
ren, die eerst na 5 X 24 uur een duidelijk positief resultaat geeft. In
verband hiermede zijn de diverse stammen langen tijd, d.w.z. minstens
14 dagen, geobserveerd.

Een ander belangrijk punt, dat men in geen geval mag verwaarloo-
zen, is de bereiding en sterilisatie van de suikers. Het is niet aan te
bevelen om oude suikers, die dus langen tijd bewaard zijn, voor de
bereiding van voedingsbodems te gebruiken. Eveneens is het beter om
voedingsbodems, die al cenigen tijd klaar gemaakt gestaan hebben, niet
te gebruiken. Verder speelt ook de temperatuur bij de sterilisatie van
de voedingsbodems een rol. Dit is ook opgemerkt in Engeland, waar
men heeft geconstateerd, dat een te hoogc temperatuur bij de sterilisatie
van lactose, deze suiker ongeschikt maakte om als betrouwbare voe-
dingsbodem te kunnen gebruiken.

Om meer overeenstemmende resultaten te verkrijgen, moeten de
stammen niet al te lang bewaard gebleven zijn. Wel is het gewenscht,
dat de te onderzoeken culturen eenige malen op voedingsbodems over-
geënt zijn geworden. Hierbij moet men steeds uitgaan van één enkele
kolonie om zoo zeker mogelijk te zijn, dat men een reincultuur heeft
zonder verontreiniging met de moeilijk te onderkennen Grampositieve
coccen.

In het geheel zijn een 80-tal pullorum- en Kleinsche-ziekte-culturen
van verschillende herkomst verwerkt. Wat de pullorumculturen betreft,
is steeds uitgegaan van dieren, waarbij de sectie typisch was voor dat
lijden, dus die de bekende veranderingen van hart, longen en lever
te zien gaven.

Om het onderzoek meer doeltreffend te doen zijn en ter controle van
de bereikte resultaten, werden de onderzochte culturen gezonden naar
Engeland en geruild voor een aantal pullorumculturen, die daar ge-
cultiveerd waren.

Op deze wijze zijn een groot aantal culturen van Hollandsche en
Engelsche herkomst op twee laboratoria, wat hunne eigenschappen be-
treft, onderling gecontroleerd. Hierbij is gebleken, dat noch bij de En-
gelsche, noch bij de Hollandsche culturen door dit vergelijkend onder-
zoek afwijkingen werden gevonden van de oorspronkelijk waargenomen
eigenschappen.

De beide onderzoekingen liepen volkomen parallel, ondanks de ver-
schillende herkomst der suikers en voedingsmedia.

Naar de zuurvorming in verschillende suikers konden tenslotte de
pullorumculturen in drie groepen ingedeeld worden en wel :

Groep A (33 culturen), die lactose, saccharose en maltose niet, doch
dulcit wel aantastte.

Groep B (46 culturen), die alleen lactose en saccharose onveranderd
liet, doch dulcit en maltose aantastte.

Groep C (1 cultuur), die geen invloed uitoefende op lactose, saccha-
rose, maltose, en dulcit. Groep C past dus volkomen in het schema,
dat door Bergey voor de pullorumbacillen wordt opgegeven in zijn uit-
gave van 1934.

De 11 Engelsche culturen konden alle zonder uitzondering in groep
C worden ingedeeld, doch van de 80 Hollandsche was er maar één, die
tot deze groep behoorde. Gezien het groote aantal culturen, dat onderzocht
is, hebben wij hier dus een belangrijk verschil tusschen de Engelsche en Hollandsche
culturen, wat betreft de inwerking op dulcit.

Niet alleen de culturen van pullorumbacillen, doch ook de 20 aan-
wezige Klcinsche-ziekte-culturen, gekweekt uit kippen, die bij sectie
de typische verschijnselen toonden, werden onderzocht op de eventueele
ontleding van de suikers. Dat de noodige voorzorg-maatregelen, evenals
dat bij het onderzoek van de pullorumculturen gedaan was, in acht
genomen werden, spreekt vanzelf. Van al de onderzochte stammen
was er maar één, die zoowel in Engeland als hier een afwijking toonde,
n.1. de maltose onaangetast liet. Men kan zich afvragen of men hier
te doen heeft met een pullorumstam, behoorende tot Groep A, geïso-
leerd uit een kip met verschijnselen van Kleinsche ziekte.

Dit wat betreft het bacteriologisch gedeelte van de onderzochte stam-
men, waarmede het onderzoek echter niet volledig zou geweest zijn.

Het is daarom dan ook, dat een groot aantal serologische onderzoe-
kingen zijn gedaan en wel speciaal de agglutinatieproef. Telkens werd
een stam gecontroleerd ten opzichte van het serum van 3 verschillende
kippen, waarvan twee dieren een positieve en het derde een negatieve
reactie gaf met de snelle methode van onderzoek. Van deze dieren wer-

den eenige ccm. bloed afgetapt en na 24 uur werd het gevormde
serum voorzichtig door middel van een pipet verzameld. V an dit serum
werden de verschillende verdunningen gemaakt en vervolgens gevoegd
bij het antigeen, bereid met den betreffenden pullorumstam. Voor de
bereiding van het antigeen werd steeds een 24 uur oude cultuur gebezigd.

Oriënteerende onderzoekingen werden gedaan met een serumver-
dunning i : 20. Vervolgens werden de verdunningen 1 : 80, 1 : 100,
i : 200, i : 500, i : 1000 en 1 : 1500 genomen. Dat er nog al eenige
variatie bestond, is te zien uit het onderstaande schema, een gedeelte
van het geheele onderzoek, waaruit tevens blijkt, dat het normale serum
op geen enkelen stam eenigen invloed heeft uitgeoefend.

i en 2 zijn dieren, die positief reageerden op de snelmethode.
3 is een dier, dat negatief reageerde op de snelmethode.
pos. = positieve reactie van agglutinatie.
— = negatieve reactie van agglutinatie.

Uit het bovenstaande was reeds gebleken, dat het agglutineerend
vermogen van het serum van kippen, die positief op de snelle methode
reageerden, zeer verschillend was. Om dit nog beter te doen uitkomen,
werd het agglutineerend vermogen van het serum van een tiental kip-
pen, ten opzichte van de diverse stammen nagegaan. Aangezien de
minder zwakke verdunningen reeds bij een vorig onderzoek gebezigd
waren, werd nu direct begonnen met een verdunning van 1 : 500,
vervolgens 1 : 1000, 1.: 1500 en 1 : 2000. Een sterkere verdunning is
niet geprobeerd, omdat geen enkel serum bij deze verdunning nog eenig
positief agglutineerend vermogen bleek te bezitten.

Volgens het bovenstaande schema, hetgeen evenals de andere slechts
een gedeelte is van het geheele, blijkt dus, dat het serum van de zes
kippen Nos. : 69, 409, 459, 276, 928 en 962 bij een verdunning van
i : 500 geen agglutineerend vermogen meer bleek te bezitten.

In tegenstelling hiermede was het resultaat bij de overige 4 dieren
gunstiger en speciaal kip No. 977 bleek een sterk agglutineerend serum
te leveren. De omstandigheid, dat kippen, die bij de snelle methode
sterk reageeren, dit bij de serumagglutinatie-methode veel zwakker
doen en omgekeerd, is bij het onderzoek weer eens duidelijk gebleken.
Ook in de stammen van de pullorumbacillen bestaan in dit opzicht
groote verschillen. Het is daarom van groot belang de stammen, welke
voor antigeen gebruikt worden voor de snelle en de langzame methode,
geheel afzonderlijk uit te zoeken. Alleen op deze wijze verkrijgt men
snel en accuraat werkende antigenen.

Van 80 pullorumculturen, verkregen uit aan de Rijksseruminrichting
uit verschillende plaatsen van Nederland ingezonden kuikens, bleek er

slechts één dulcit niet aan te tasten. Deze resultaten werden met de-
zelfde stammen eveneens in twee Engelsche laboratoria verkregen.

I I Culturen, verkregen uit Engeland, tastten geen van allen dulcit
aan. Er bestaat dus in dit opzicht verschil tusschen Hollandsche en
Engelsche stammen.

Van 20 stammen van Kleinsche ziekte bleek er slechts één te zijn.
die geen maltose aantastte.

Bij het serologisch onderzoek van verschillende stammen bleek, dat
deze bij de zelfde kippen een verschillenden agglutinatie-titer toonden.
Eveneens was het verschil van verschillende kippen ten opzichte van
één stam aanmerkelijk. Ditzelfde geldt voor de Kleinsche stammen.

Het is gewenscht bij bereiding van antigeen, zoowel voor de snel-
methode als voor de serumagglutinatie-methode, stammen te zoeken,
die voor deze agglutinatie-methodes speciaal geschikt zijn.

Von 80 Pullorum-Kulturen aus verschiedenen Orten in Holland vergärte nur
eine Dulzit nicht. Von 11 Kulturen aus England vergärte keine einzige Dulzit.

Von 20 Bazillenkulturen der Klein\'schen Krankheit vergärte nur eine Maltose
nicht.

Bei der serologischen Untersuchung von Pullorumbazillen und Klein\'schen
Bazillen zeigten verschiedene Stämme bei dem selben Huhn eine verschiedene
Agglutinationstiter.

Gleichfalls war der Agglutinationstiter von dem selben Stamme bei verschiedenen
Hühnern ganz verschieden.

Es ist bei der Antigendarstellung (sowohl bei der schnellen Methode wie bei
der Serumagglutinationsmethode) wünschenswert Stämme zu wählen welche für
diese Methoden besonders geeignet sind.

Of 80 cultures of b. pullorum from different areas in Holland only one failed
to dissociate dulcite.

On serological examination of b. pullorum and Klein\'s bacilli various strains
showed in the same fowl a different agglutination titre. In the same way, the agglu-
tination titre of the same strain showed great differences in different fowls.

For the preparation of antigens (by the rapid method as well as by the serum
agglutination method) it is desirable to choose strains which are specially suitable
for these methods.

Sur 80 cultures de b. pullorum provenant de diverses localités de Hollande,
il n\'y avait qu\'une seule qui n\'analysait pas le dulcite.

Sur 20 cultures de bacilles de la Maladie de Klein il n\'y avait qu\'une seule qui
n\'analysait pas la maltose.

A l\'examen sérologique de bac. pullorum et du bac. de la maladie de Klein,
diverses souches montraient chez une même poule un titre agglutinant différent.
Aussi le titre agglutinant d\'une même souche a montré de grandes différences chez
différentes poules.

En préparant les antigènes (ét par la méthode rapide ét par la méthode de séro-
agglutination lente) il est désirable de choisir des souches qui se prêtent spéciale-
ment à ces méthodes.

Uit de Kliniek voor veterinaire heelkunde der Rijks Universiteit te Utrecht.
Directeur Prof. Dr. J. H. IIARTOG.

Gedurende de laatste 60 jaren is de chloralhydraatnarcose bij dieren
vele malen een onderwerp voor onderzoek geweest en de uitgebreide
literatuur, welke daaromtrent bestaat toont wel voldoende aan van
hoe groot belang deze narcose voor de veterinaire chirurgie wordt
geacht. Het blijkt echter, dat het onderzoek naar de vraag in hoeverre
deze narcose practisch bruikbaar is, zich bijna uitsluitend tot het paard
en tot den hond heeft bepaald en dat te dezen opzichte het varken
vrijwel geheel buiten dc belangstelling is gebleven. Dit bevreemdt
eenigszins, aangezien de chirurgie van het varken — en dit geldt in het
bijzonder het jonge dier in perioden van hooge prijzen — voor de ge-
wone praktijk toch van zoo groote beteekenis is, en men zou de opmer-
king mogen maken, dat de operatieve chirurgie van het varken zeker
niet inde laatste plaats behoefte heeft aan een narcose, die „practisch" is.

In de heelkundige kliniek waren ten behoeve van operaties bij het
varken verschillende narcotica en methoden van narcose in gebruik.
Ook de intraperitoneale toediening van chloralhydraat was enkele
malen in toepassing gekomen en de verkregen ervaringen gaven uit-
zicht op de mogelijkheid, dat deze eenvoudige methode van verdooving
de gebruikelijke inhalatie-narcose bij deze diersoort in vele gevallen
zou kunnen vervangen.

Ik vond hierin aanleiding deze chloralhydraatnarcose nader te be-
studeeren en door een systematisch klinisch en experimenteel onder-
zoek zoo mogelijk tc komen tot het antwoord op de vraag of deze metho-
de inderdaad aan den eisch van practische bruikbaarheid zou voldoen.

Mijn onderzoek heeft zich bepaald tot de narcose bij het jonge varken,
daar de vraag naar de operatieve behandeling van het jonge dier die
van het oudere en volwassen varken in belangrijke mate overtreft.

Wat betreft de chloralhydraatnarcose bij het volwassen varken
meende ik, dat dit dier voor de toepassing der intraveneuze injectie
een geschikt object is en mijn verwachting, dat deze methode voor de
verloskundige praktijk van groot belang zou kunnen zijn, werd door
mijn waarnemingen in de Verloskundige kliniek bevestigd, alwaar ik
in de gelegenheid werd gesteld deze narcose bij een 25-tal drachtige
varkens, ten behoeve van het verrichten eener sectio caesarea, in toe-
passing te brengen.

Het doel van mijn onderzoek was het verkrijgen van een oordeel
omtrent de waarde der intraperitoneale chloralhydraatnarcose in de
operatieve chirurgie van het jonge varken, en ik meende dat het daartoe
in de eerste plaats noodzakelijk was over de resultaten van een groot
aantal proeven te beschikken.

In verschillende richtingen werd een onderzoek ingesteld en dit betrof
de volgende vragen :

1. Treedt een bevredigende narcosediepte bij het toedienen van een
bepaalde dosis regelmatig in en hoe groot is deze dosis.

Door dit 4-tal vragen wordt naar mijn meening de practische bruik-
baarheid der bedoelde narcose bepaald.

Betreffende de eerstgcstelde vraag was het mijn doel om zoo mogelijk
te komen tot het vaststellen van een dosis chloralhydraat waarmede
bij intraperitoneale toediening een constante werking, n.1. het regel-
matig intreden van een narcose met volledige anaesthesie en opheffing
van hinderlijke reflexen, kon worden verkregen. Hiertoe was het noodig
over het resultaat van een groot aantal proeven, waarbij van verschil-
lende dosissen werd gebruik gemaakt, te beschikken ; ook wegens het
te verwachten feit, dat er bij het varken, evenals dat bij het paard en
bij het rund het geval is, een individueel verschil in gevoeligheid ten
opzichte van chloralhydraat zou kunnen bestaan.

Ook met betrekking tot complicaties gedurende of na de narcose,
namelijk het intreden van stoornissen in de hartfunctie en in de adem-
haling, was het noodzakelijk bevindingen van een groot aantal narcose-
gevallen te verkrijgen.

Wat betreft de vraag of de intraperitoneale toediening van een
chloralhydraatoplossing tot schadelijke gevolgen aanleiding geeft, werd
in de eerste plaats gedacht aan de mogelijkheid van een irriteerende en
beschadigende werking dezer oplossing op het peritoneum, die wellicht
tot ontsteking met blijvende intraabdominale veranderingen zou kun-
nen leiden. Het was te verwachten, dat deze veranderingen naar den
graad belangrijker zouden zijn naarmate een hooger geconcentreerde
choraloplossing was gebruikt. Teneinde deze veranderingen in een
acuut en chronisch stadium te leeren kennen, heb ik bij een groot
aantal dieren een pathologisch-anatomisch onderzoek verricht. De
hierbij verkregen gegevens zijn ook van belang geweest voor het vast-
stellen van de concentratie der oplossing, welke voor de practische
toepassing in aanmerking komt.

Aangezien ik er rekening mede hield, dat de bedoelde veranderingen
van het peritoneum mogelijkerwijze aan den gezondheidstoestand en
aan den groei van het dier eenige merkbare schade zouden kunnen

toebrengen, heb ik een groot deel der varkens gedurende verscheidene
weken na de narcose (operatie) geobserveerd.

Dat als gevolg der werking van het chloralhydraat de functie der
nieren een langdurende of blijvende stoornis zou ondergaan, mocht
ik op grond van de gegevens uit de literatuur betreffende de intrave-
neuze injectie van chloral bij het paard en uit eigen ervaring daarom-
trent niet verwachten. Echter heb ik in een deel der gevallen mijn aan-
dacht daaraan geschonken. Bij een 20-tal dieren heb ik gedurende en
eenigen tijd na de narcose de urine op eiwit onderzocht.

Door het verrichten van een uitgebreid aantal narcoseproeven
meende ik ook een indruk te kunnen verkrijgen omtrent de veelvuldig-
heid van het uitblijven eener narcose, welk falen wellicht op rekening
zou moeten worden gesteld van het feit, dat de injectie geheel of gedeel-
telijk in het lumen van den darm heeft plaats gevonden.

Ook omtrent de vraag op welke wijze en in een hoedanigen vorm
het chloralhydraat uit het lichaam wordt verwijderd, werd een onder-
zoek ingesteld. Hierbij is nagegaan welk product er in den maaginhoud
en in de urine wordt uitgescheiden, terwijl het onderzoek tevens betrof
het verkrijgen van eenig inzicht omtrent den aanvang en den duur
dezer uitscheiding.

De varkens, die ik voor mijn onderzoekingen gebruikte, waren
oogenschijnlijk gezonde jonge dieren met een lichaamsgewicht vari-
eerende tusschen 5¹/₂ en 60 kg. ; voornamelijk liep dit gewicht tot om-
streeks 20 kg. Steeds was ik in de gelegenheid ze eenige dagen voor de
proef op hun gezondheidstoestand te observeeren. De varkens, die be-
hept waren met een of andere chirurgische aandoening, zooals die met
een hernia, met een chronisch zaadstrengabces e. d. werden ook als
gezond beschouwd.

Behoudens eenige uitzonderingen heb ik elk der varkens gedurende
ongeveer 24 uren voor de proef geen voedsel doen verstrekken. Deze
voorbereiding achtte ik nuttig, omdat dan de kans, dat bij de abdomi-
nale punctie de darm zou worden getroffen, veel minder groot is dan
bij de sterk gevulde buikholte. Ook wegens het feit, dat het meerendecl
der narcosen plaats had bij varkens, die een operatie in de buikholte,
direct of indirect, moesten ondergaan (ovariotomie, breukopcratic), was
het vasten voor den tijd van één dag niet zonder belang.

Bij de studie naar het verloop der narcose heb ik mijn aandacht
geschonken aan de verschijnselen betreflende de motorische en sensible
paralyse. Onmiddellijk na het voltooien der injectie werd het dier vrij-
gelaten en kon het zich rustig voortbewegen ; derhalve bestond de ge-
legenheid de geleidelijk intredende motorische paralyse te vervolgen
en daarvan aanteekening te houden.

Ter beoordeeling van de vermindering of van het totaal verlies der
sensibiliteit werden de reflexen gebruikt; allereerst de huidreflexen en
daarvan voornamelijk den kroonreflex, overigens ook den staartreflex.
Verder werd in alle gevallen de conjunctiva-corneareflex gecontroleerd.
Daar bovendien bij het meerendeel der dieren voor de operatieve in-
greep een laparotomie noodig was, kon de reflex, die bij een prikkeling
van het peritoneum kan optreden tevens worden nagegaan.

Op grond van de aldus verkregen uitkomsten heb ik ook getracht een
indruk te verkrijgen omtrent den duur der narcose en van het ontwaken.
Ik heb bij mijn proeven onderscheiden een periode van de eigenlijke
narcose, n.1. een stadium van tolerantie en een periode van ontwaken.
Tot de eerste heb ik gerekend den toestand van verdooving, waarbij
de cornea- en de genoemde huidreflexen volledig uitgeschakeld waren,
terwijl als aanvang van ontwaken het tijdstip werd aangenomen, waarop
eenige reflex weer kon worden opgewekt. Als het einde der ont-
wakingsperiode rekende ik dat, waarop het dier zich weer loopende
kon voortbewegen.

Aangezien echter deze beide perioden onderling niet scherp begrensd
zijn, en ook, nadat het dier weer loopen kan, bijna steeds nog een zekere
mate van motorische slapte en psychische depressie gedurende eenigen
tijd blijft voortbestaan, is de tijdduur van de tolerantie, zoowel als die
van het ontwaken, slechts bij benadering bepaald. Te dezen opzichte
zijn daarom in de opgaven ondcrdeelen van een kwartier verwaarloosd.

Teneinde een inzicht te verkrijgen in de veranderingen der lichaams-
warmte is bij een groot aantal proeven de temperatuur gedurende
het verloop der narcose en in de periode van ontwaken alsmede na dit
stadium herhaaldelijk gemeten.

Eeveneens werd in deze stadia van de frequentie en het rhythme
van den hartslag en van de ademhaling geregeld aanteekening ge-
maakt.

De inspuiting werd steeds verricht ongeveer in het midden tusschen
den navel en den voorrand van het schaambeen en even terzijde van
de mediaanlijn. Deze streek kon daartoe goed toegankelijk worden ge-
maakt wanneer het dier aan de achterbeenen werd opgeheven. Daar
ik meestal jonge, betrekkelijk kleine dieren te behandelen had, was het
hanteeren op deze wijze zeer eenvoudig, maar ook voor een zwaarder
dier leverde dit geen moeilijkheden op. De genoemde houding heeft
het voordeel, dat de buikwand vrij sterk aangespannen is, hetgeen de
perforatie met de canule gemakkelijker maakt, maar bovenal ontstaat
hierdoor een benedenwaartsche verplaatsing der ingewanden, waar-
door de kans op doorboring van den darmwand en een mogelijke in-
jectie in het lumen belangrijk wordt verminderd. Dit wordt nog ver-
sterkt door het feit, dat tengevolge van het onthouden van voedsel ge-
durende 24 uren, het volumen der ingewanden ook zeer verkleind is.

De voorbereiding van het gebied der injectie was natuurlijk eenvou-
dig; deze bestond in een reinigen en desinfecteeren met jodiumbenzine.
Voor de toediening der oplossing is geen bijzonder instrumentarium
vereischt ; men heeft de keuze tusschen een infusie en een injectie. Ik
gaf de voorkeur aan deze laatste methode en daarvoor bediende ik mij
van een „Record" spuit met een inhoud van 100 of qoo cm³, voorzien
van een slangstuk van ongeveer 25 cm. Als injectienaald gebruikte ik
een vrij grove canule, n.1. een met een lengte van ongeveer 5 cm. en
een dikte van i^x/₂ a 2 mm. Dat deze instrumenten, wat betreft de steri-
liteit, aan de gewone eischen voldeden, spreekt wel vanzelf.

Op een oogenblik, dat het dier in hangende houding rustig was werd
de canule ingestoken, eenigszins in schuine richting naar beneden en
vervolgens werd de oplossing ingespoten.

Bij het leegdrukken der spuit wordt geen weerstand ondervonden
en als gunstige bevinding bemerkte ik in het meerendeel der gevallen,
dat het dier tijdens deze behandeling zeer rustig bleef. Na voltooiing
der injectie werd het varken losgelaten en kon het vrij rondloopen.
Om de resorptiesnelheid te verhoogen heb ik deze kalme beweging als
een nuttige maatregel beschouwd.

Deze beweging duurde veelal slechts enkele minuten ; reeds binnen
een korten tijd treden de verschijnselen van motorische paralyse zoo-
danig te voorschijn, dat het dier zich niet meer kan staande houden
en komt te liggen.

Ik heb mij uitsluitend bediend van chloralhydraat (Hydras chlorali ;
Ned. Pharmac. Ed. 5) in een waterige oplossing. Voor het verkrijgen
van de injectievloeistof werd de afgewogen hoeveelheid chloralhydraat
opgelost in zóóveel gedestilleerd water, dat de gewenschte concentratie
was verkregen ; daarna werd deze oplossing gefiltreerd en gedurende
10 minuten in een glazen kolf gekookt, vervolgens ongeveer afgekoeld
tot blocdtemperatuur en ingespoten.

Daar de dosis chloral steeds naar het lichaamsgewicht werd bepaald
was het dus noodig, dat van tevoren ieder dier werd gewogen en dit
geschiedde met behulp van het bekende zakweegapparaat de z.g.n.
„Pocket Balans". Door middel van een touw, dat aan een der achter-
beenen was bevestigd werd het dier aan het apparaat gehangen en kon
het gewicht worden afgelezen.

Mijn onderzoek naar de dosis omvatte in de eerste plaats eenige voor-
loopige proeven, waarbij gebruik gemaakt werd van respectievelijk ¹ /,.
en ^J/₅ gram chloralhydraat per kg. lichaamsgewicht. Het bleek echter,
dat deze hoeveelheid voor het verkrijgen van een voor operatieve doel-
einden geschikte narcosediepte te gering is. In geen der gevallen zijn
de reflexen volledig uitgeschakeld geweest en steeds was het voor
het verrichten der operatie noodig door een aanvulling met aether of
met chloroform-aether per inhalationem den narcosetoestand te ver-

diepen. Derhalve werd de dosis opgevoerd tot ¹/₄ en ¹/₃ gram en hier-
omtrent waren de bevindingen zoo gunstig, dat ik mijn onderzoek in
hoofdzaak tot deze dosissen heb bepaald.

Met deze hoeveelheden zijn 167 narcosen onderzocht, terwijl boven-
dien nog 20 gevallen werden bestudeerd, waarbij een dosis van ¹/₂ gram
per kg. werd gebruikt, (reeks I : 40 gevallen ¹/_i kg. 5 % ; reeks II :
20 gevallen ¹/₃ kg. 10 % ; reeks III : 92 gevallen >/₃ kg. 5 % ; reeks
IV : ¹/₃ kg. 3 % ; reeks V : 20 gevallen ¹/₂ kg. 5 %).

Op beknopte wijze zijn de resultaten dezer proeven hieronder weer-
gegeven, terwijl hieraan een beschouwing over de bevindingen is
verbonden.

Gelijktijdig met mijn studie omtrent het verloop der narcose heb
ik een pathologisch-anatomisch onderzoek verricht, n.1., dat naar de
beschadigende werking van chloralhydraat-oplossingen op het peri-
toneum.

Ik heb het voor de practische toepassing der intraperitoneale chloral-
hydraatnarcose van groot belang geacht te weten tot welke plaatselijke
gevolgen het direct contact der oplossing met het peritoneum aanleiding
geeft.

Een tweetal overwegingen hebben mij voornamelijk tot dat onder-
zoek gebracht. Allereerst de omstandigheid, dat er in de literatuur geen
mededeelingen bekend zijn, waaruit op grond van een gefundeerd
onderzoek blijkt, dat de bedoelde contactwerking al of niet moet
worden gevreesd. Weliswaar zijn er eenige schrijvers, die de intraperi-
toneale toediening van een chloraloplossing bij het paard en bij den
hond meencn te moeten ontraden juist wegens de schadelijke werking
van deze stof op het peritoneum ; echter mist men in hunne beschrijving
dc mededeeling, dat een bepaald onderzoek in deze richting is inge-
steld. Daarnaast zijn er gegevens in de literatuur, waaruit het tegen-
gestelde blijkt.

De tweede overweging betrof de bekendheid met het feit, dat de in-
werking van een chloralhydraatoplossing in het subcutane en perivas-
culaire weefsel, alsmede in den vaatwand, tot het ontstaan van meer of
minder belangrijke reactieve processen kan leiden. Hieruit moest ik de
gevolgtrekking maken, dat een zoodanige irriteerende werking ook op
het buikvlies zou zijn te verwachten, althans wanneer de concentratie
dezer oplossing een zekere grens overschrijdt.

Ware het resultaat van dit onderzoek zóó, dat inderdaad een ontste-
king van het peritoneum zou intreden, die, hetzij voor korteren, hetzij
voor langeren duur den gezondheidstoestand en den groei van het
dier zou schaden, dan was daarmede de intraperitoneale chloralhydraat-
narcose bij het varken als een practisch bruikbare methode zoo niet
veroordeeld, dan toch van minder beteekenis.

Voor de bedoelde proeven werden steeds jonge, oogenschijnlijk ge-
zonde varkens gekozen, biggen van een leeftijd van ongeveer 6 a 8

weken. Steeds vond ik gelegenheid ze eenige dagen vóór de proef op
hunnen gezondheidstoestand te observeeren en ook na de inspuiting
werden de dieren geregeld gecontroleerd. De opzet der proeven was
deze, dat op een en denzelfden dag een 2- of 3-tal biggen intraperito-
neaal werd ingespoten met een chloraloplossing in een vooraf bepaalde
hoeveelheid en concentratie. Een dezer dieren werd steeds den volgen-
den dag gedood en geseceerd, terwijl het tweede dier of elk der beide
anderen eerst na verscheidene dagen ter sectie werd gebracht. Bij de
proeven werd gebruik gemaakt van een steriele chloralhydraatoplossing,
welke bepaald was op ¹/₃ gram per kg. lichaamsgewicht. De bereiding
hiervan geschiedde op de wijze zooals die gebruikelijk was voor de
oplossingen, welke voor de narcosegevallen moesten dienen. De con-
centraties waren die van 10 %, 7\'/₂ %> 5 % ^en 3 %•

Met deze oplossingen werd een aantal proeven verricht, waarvan de
resultaten in de hier volgende beschouwing zijn weergegeven.

Een intraperitoneale inspuiting van een chloralhydraatoplossing in
de concentratie van 5 % en hooger geeft aanleiding tot een zoodanige
prikkeling van het peritoneum, dat een acute fibrineuze of serofibri-
neuze peritonitis binnen den tijd van één dag ontstaat. Deze ont-
wikkelt zich in hoofdzaak in het achterste gedeelte der buikholte, n.1.
in het bereik der injectieplaats, en in een klein deel der gevallen ook
aan milt, lever en omringende darmen. In het verder verloop leidt
deze ontsteking tot organisatie der fibrine en adhaesies.

De verwachting, dat de concentratie der oplossing op den graad
der intraabdominale veranderingen invloed heeft, is door mijn
proeven bevestigd. De reactie van het peritoneum op een injectie van een
5 % oplossing is in het algemeen geringer clan die, welke op een inspui-
ting eener hoogere concentratie (7¹/₂ % en 10 %) volgt.

De secties namelijk hebben aangetoond, dat door de injectie van een
oplossing van 5 % een betrekkelijk geringe acute ontsteking ontstaat,
die in het chronisch stadium in den regel slechts een weinig beteeke-
nende verandering achterlaat, n.1. bindweefselvlokjes, enkele bind-
weefseldraadjes of eenige pleksgewijze verdikking der serosae. In weinig
gevallen werd een vergroeiing, en slechts in geringe mate, opgemerkt.

Door een inspuiting van een oplossing van 7^2 en 10% wijzende
verschijnselen der acute ontsteking en de gevolgen daarvan in het
verder verloop wel niet op een hevige irritatie, maar toch zijn de be-
doelde gevolgen, zooals verklevingen, bindweefselvorming en vergroei-
ingen veelal duidelijk aanwezig.

Een injectie van een 3 %-oplossing geeft slechts een weinig beteeke-
nende reactie, echter niet veel minder dan die welke na een inspui-
ting met een 5 %-oplossing wordt gezien.

Hoewel tot voor eenige jaren de overheerschende meening was, dat de over-
brenging van vogelpokken en diphtherie door contact plaats had, is men hieraan
gaan twijfelen door de onderzoekingen die Kligler, Muckenfuss en Rivers in
1928 en 1929 verrichtten en die daarbij vaststelden dat vogelpokken gemakkelijk
door 2 muggensoorten ook bij langere tusschenpoozen (14 dagen) konden worden
overgebracht. Deze feiten werden mede voor 2 andere muskietensoorten door
enkele andere onderzoekers bevestigd.

Op het ïtde Internat. Veeartsenijkundig Congres te Londen (1930) namen
Doyle en Beach elk een afzonderlijk standpunt over de beteekenis van deze mo-
gelijke overbrenging in. Beach meende dat in vele gevallen muggen een gewichtige
rol bij de snelle overbrenging van de vogelpokken konden spelen en dat ook andere
stekende insecten hieraan waarschijnlijk zouden medewerken. Doyle daarentegen
merkte op dat de vogelpokken vooral in de koude maanden van het jaar optreden,
dus in een tijd waarin in de gematigde zónen de muggen niet voorkomen. Hij meende
dan ook dat zij geen overwegende beteekenis voor de pokkenoverbrenging konden
bezitten. Deze tegenovergestelde meeningen toonden duidelijk de noodzakelijkheid
aan voor een nieuw onderzoek van het geheele overbrengingsproblcem, gezien ook
het practische belang dezer kwestie met het oog op de bestrijding. Om voor deze
onderzoekingen een goede basis te krijgen, schoon het gewenscht de wijze van
overbrenging en de overbrengingskansen der verschillende als overbrenger in aan-
merking komende Arthropoden nader nauwkeurig vast te stellen. Dit onderzoek,
dat zich over eenige jaren uitstrekte, werd vastgelegd in deze publicatie.

Door het toepassen van een speciale techniek en van bepaalde methoden van
bewaren, was het mij mogelijk met grootere hoeveelheiden insecten te werken.
Dit was vooral noodig om de gelegenheid te krijgen met zeer lange tusschenpoozen
de infectieuziteitder insecten na te gaan. Bij dc toegepaste techniek bestond verder
zekerheid, dat de insecten uitsluitend bloed opnamen op dc met pokken geïnfecteerde
huidgedeelten, terwijl in andere gevallen weer alleen bloed kon worden opgenomen
op de gezonde huid van zieke dieren. Elke contact-infectie werd verder uitgesloten
door het afzonderlijk plaatsen der dieren in geheel vliegenvrije met vliegengaas
afgesloten stallen, door aparte stalverpleging en door de pijnlijkste nauwkeurigheid
bij desinfectie van handen en utensilicn.

In hoofdstuk 1 werd een kort literatuuroverzicht gegeven, terwijl in het volgende
hoofdstuk de experimenteele techniek werd beschreven.

Uit het onderzoek in hoofdstuk III bleek dat overbrengen door contact wel
degelijk mogelijk was bij absolute uitsluiting van insecten-overbrenging. Hiermede
moest dus ook in de overbrengingsproeven terdege rekening worden gehouden en
werd tevens een einde gemaakt aan de twijfel hieromtrent, die door de onderzoe-
kingen van Kligler en medewerkers was gerezen.

In hoofdstuk IV werden 56 overbrengingsproeven beschreven met verschillende
muggensoorten, n.1. met de inheemsche soorten Culex pipiens, Theobaldia annulata
(beide tevens overbrengers van vogelmaiaria), Anopheles inaculipennis (de bekende
menschen-malaria-muskiet) en de tropische soort Aedes argenteus (gelekoorts-
muskiet). Culex pipiens kon tot 75 dagen na het opnemen der infectie pokken overbrengen
(10 van de 19 proeven met 75 steken positief). Aedes argenteus tot 15 dagen
(8 van 12 proeven met 49 steken positief). Theobaldia annulata tot 70 dagen

(io van 12 proeven met 67 steken positief), terwijl Anopheles maeulipennis
zelfs tot 210 dagen na zijn besmetting op pokerupties nog door de steek pokken bij gezonde dieren
kon teweegbrengen (10 van 13 proeven met 104 steken positief). Muggen, die zich vóór
de winterrust infecteerden, konden dus zelfs nog in het voorjaar pokkenerupties
veroorzaken.

Verschillen in de overbrengingscapaciteit der onderscheidene muggensoorten
werd niet geconstateerd. Bij optimale infectie der muggen ontstond tot jo dagen daarna
practisch door elke steek een pok. De resultaten der overbrenging waren tamelijk onaf-
hankelijk van den duur van het interval.

Verder werd geconstateerd dat de duur der incubatie niet afhankelijk was van
den duur van het interval of van de muggensoort, welke de overbrenging tot stand
bracht. Geïnfecteerde muggen konden minstens 3 X na elkander, ook met langere
tusschenpoozen, kippen besmetten.

Infectie der muggen op de gezonde huid van zieke kippen kwam ook tot stand,
doch de overbrengingsmogelijkheid was gering. Door vroegere onderzoekers was
deze wijze van infectie niet met zekerheid bewezen.

Een onderzoek werd verder gedaan naar de overbrengingsmogelijkheid van
pokkenvirus van mug op mug door copulatie, zoowel als de mogelijkheid van een
overbrenging door het ei van de mug. Deze proeven leidden tot een negatief resul-
taat.

Een belangrijk deel van het onderzoek had betrekking op het vaststellen van de
localisatie van het pokvirus in de muggen. Bepaalde deelen van de mug (steeksnuit,
kop, oesophagus met ventriculus, einddarm en Malphigische vaten, pooten of
vleugels), werden onder de binoculaire microscoop afgeprepareerd en bij kippen
afzonderlijk ingespoten voor controle op het aanwezig zijn van pokvirus. In 12
proeven met 239 C. pipiens en 80 A. maeulipennis werd aangetoond, dal vanaf
het oogenblik der infectie tot 185 dagen later, het virus steeds in de steeksnuit en vanaf 110
dagen uitsluitend daarin aanwezig was. Een negatieve, niet-infectieuze periode was
niet aanwezig. Een ontwikkeling van het virus in de mug vindt niet plaats, de overbrenging
is zuiver mechanisch ; de mug is dus alleen „tusschendrager".

In hoofdstuk V werden de experimenten beschreven met vliegen, wandluizen en
teken. Stomoxys ealcitrans (de gewone stalvlieg) kon nog tot 20 dagen na zijn
besmetting na het zuigen op pokerupties de ziekte door steken op gezonde dieren overbrengen.
(8 van 12 proeven met 206 bloedopnamen positief), Cimex lectularius (de
wandluis) tot 35 dagen (5 van 11 proeven met 66 steken positief), Argas persicus
tot 30 dagen (2 positieve proeven) en Ornithodorus moubata tot 97 dagen (3
proeven positief).

De overbrcngingings-mogelijkhcid door vliegen en wandluizen is geringer dan
door muggen. Bij wandluizen is de duur van het interval tusschen de besmetting
en het zuigen op een kip na een bepaalden tijd van invloed op het resultaat der over-
brenging. De incubatieduur is echter ook bij vliegen en wandluizen onafhankelijk
van den duur van het interval. Cimex lectularius kon 2 maal achter elkander,
door de zuiging te onderbreken, pokken verwekken. Overbrenging door het ei
van het insect was ook bij S. ealcitrans negatief. Met Dermanyssus avium en
de gewone veerluizen (Menopon) waren de resultaten steeds negatief (met 1694
exemplaren proeven genomen).

In hoofdstuk VI werd het verloop der pokkeninfectie ontstaan door insecten-
overbrenging beschreven. Hierbij was nagegaan of afwijkingen bestonden van het
beeld der spontane infectie. Dit bleek echter niet het geval te zijn. Het beeld was
meest van het epitheliomatype (pokken), terwijl verder diphtherie zelfstandig en
ook in aansluiting aan de pokken kon optreden.

In hoofdstuk VII werd het onderzoek op immuniteit na de experimenteele insec-
teninfectie beschreven. 83 van 95 geïnfecteerde kippen werden hierop onderzocht.
Het resultaat was, dat een volledige immuniteit bij 21 kippen werd vastgesteld,
die alle positieve verschijnselen bij de Arthropoden-infectie hadden gehad. Een
gedeeltelijke immuniteit was aan te toonen bij 30 kippen (na duidelijke of zwakke

symptomen) en bij 4 kippen die tevoren geen macroscopisch zichtbare laesies had-
den gehad. De overige 32 dieren, die geen reactie kregen op de insectensteken,
bleken ook niet immuun te zijn.

In hoofdstuk VIII werd een algemeene beoordeeling der resultaten beschreven,
terwijl in het volgende hoofdstuk tenslotte een nadere beschouwing werd gegeven
over de beteekenis, die de Arthropoden-overbrenging voor de natuurlijke verbrei-
ding der vogelpokken kan bezitten. Hoewel de experimenteele infectie met insecten
gemakkelijk gaat, zijn de waarnemingen over het optreden der ziekte in bepaalde
jaargetijden niet geheel in overeenstemming te brengen met een toekennen van een
groote -rol aan die wijze van overbrenging.

Aldus samenvattend kan op grond der resultaten bij de experimenteele over-
brenging en onder vergelijking met de epidemiologische verhoudingen de mogelijk-
heid niet uitgesloten worden, dat aan bepaalde Arthropoden-soorten bij de natuur-
lijke overbrenging een rol is toe te kennen. Het is echter zeer onwaarschijnlijk,
dat zij een hoofdrol bij de overbrenging zouden spelen. Voor de tropen, met geheel
andere omstandigheden voor de insecten, is er reden aan te nemen, dat deze van
meer beteekenis zijn, doch ook daar zullen zij de infectie nooit alleen kunnen be-
heerschen. A. Bos.

Door verschillende onderzoekers is aangetoond, dat kuikens na het doorstaan
van coccidiosis een zekere immuniteit tegen volgende coccidiën-infecties verkrijgen.
Deze immuniteit is er niet een door vorming van antilichamen in het bloed maar
een locale aan de darmcellen gebondene en een specifieke.

Jankiewicz en Scofield i) deden in Californië immunisatieproeven bij kuikens
tegen de Eimeria tenella, de zeer pathogene soort (er bestaan G coccidiënsoorten
bij de kip), die speciaal de blinddarm-coccidiosis veroorzaakt, meestal gepaard
gaande met sterke blinddarmbloedingcn. Zij namen ééndagskuikens, die gedurende
2 weken werden gecontroleerd en waarbij een infectie van buitenaf werd verhin-
derd. Dan werden ze geïnfecteerd en bleven nog 7 weken onder controle. Gedurende
de geheele periode van 9 weken werden de kuikens op draadgaasbodems gehouden.

ie. oöcysten die 2 uur na het verzamelen gedurende 1 kwartier werden verhit
op 48 C. (waterbad) en daarna konden sporuleeren,

2e. oöcysten die eerst 4 dagen konden sporuleeren en daarna 1 kwartier op 48° C.
werden verhit, of

Deze oöcysten werden in bepaalde combinaties en doseering (met een gecali-
breerde druppelaar afgemeten en geteld) met 5 dagen tusschenruimte in capsules
ingegeven. Ongeveer 3 weken na de laatste doseering werden de kuikens met 80.000
normaal gesporuleerde oöcysten voor immuniteit-controle nageïnfecteerd.

i e. met 3 achtereenvolgende doseeringen van 11 a s p o r u 1 a t i e v e r h i 11 e oö c y s t e 11
(ie dosis 649, 2e dosis 1100 en 3e dosis 3300 oöcysten),

2e. met 1 doseering van na sporulatie verhitte oöcysten (649 stuks) en
2 volgende doseeringen van normaal gesporuleerde onverhitte oöcysten (2e
dosis 560 en 3e dosis 1800 exemplaren).

(De immuniseerende werking van 3 achtereenvolgende opklimmende doseeringen
onverhitte normaal gesporuleerde oöcysten werd helaas niet door de schrijvers
nagegaan, wel worden de te verdragen doses opgegeven. Indien die wel immuniteit
gaven, wat zeer waarschijnlijk is, zou een verhitting tevoren geheel overbodig
zijn. Verder werden de kuikens 9 weken op gaas gehouden, dus konden zij zich

1) Jankiewicz H. A. and Scofield, R. H., The administration of heated oocysts
of Eimeria tenella as\' a means of establishing resistance and immunity to cecal coccidiosis,
Journal amer. vet. med. ass., 84, 507—526 (1934).

gedurende dien tijd niet herinfecteeren met gesporuleerde eigen uitgescheiden oöcys-
ten. Ook de verhitte oöcysten gaven n.1. een gewone meestal lichtere coccidiën-
infectie met oöcystenuitscheiding in de faeces. Voor de praktijk, waar de dieren
gedurende langeren tijd niet op gazen bodems kunnen gehouden worden, zal deze
immunisatie-methode zeer waarschijnlijk niet geschikt zijn. (Rcf.).

Na een opsomming van de verschillende helminthen, die bij gevogelte kunnen
voorkomen, behandelen Skriabinf. en Schulz i) uitvoerig de verschillende genees-
middelen ter afdrijving.

Volgens hen is tetrachloorkoolstof het meest aan te bevelen middel tegen spoel-
wormen (Ascaridia) bij hoenders. Deze dieren verdragen gemakkelijk een dosis
van 3—5 c.c. Toch worden er sterfgevallen genoemd bij een dosis van 4 c.c., zelfs
6 van de 11 kippen. Men dient met dit middel in een dergelijke groote dosis toege-
diend toch de noodige voorzichtigheid in acht te nemen (Ref.) Terecht bevelen de
schrijvers daarom aan eerst uit een toom enkele dieren vooraf te behandelen alvorens
tot de algemeene behandeling over te gaan. Gevoeligheid in een toom voor CC1₄,
die soms afhangt van de conditie waarin de dieren verkeeren, kan op deze wijze
tijdig ontdekt worden en teleurstellingen bij de therapie voorkomen.

Bij duiven laten de spoelwormen zich niet zoo gemakkelijk afdrijven. Herhaalde
doses van 1 a 2 c.c. tetrachloorkoolstof bleken zonder nadeel verdragen te worden
en de spoelwormen verdwenen. Eén groote dosis van 3—5 c.c. had volgens Skria-
bine geen invloed op den spoelworm, maar wel op de duif, die verschijnselen van ver-
giftiging kreeg. Tetrachlooraethyleen zou slecht verdragen worden door duiven
en wordt daarom niet aanbevolen. Kopersulfaat of santonine hadden geen resul-
taat tegen spoelwormen.

Tegen Hcterakis, die in de blinde darmen leeft, heeft de toediening van genees-
middelen per os geen gevolg. Rectaal in een dosis van 3 4 c.c. is het resultaat
van de behandeling met tetrachloorkoolstof tegen dezen parasiet beter.

Tegen Capillarisasis van hoenders en duiven konden nog geen afdoende genees-
middelen gevonden worden. Bij duiven werd thymol, kopersulfaat en ook tetrachloor-
koolstof gebruikt tegen Gapillaria columbae. Skriabine verkreeg met dit middel
geen resultaat.

Daarentegen kon Amidostomum anserinus, een worm die in den wand van de spier-
maag bij ganzen parasiteert en soms tot ernstige ziekte- cn sterfgevallen aanleiding
geeft, afdoende met tetrachloorkoolstof bestreden worden. Kopersulfaat dreef in
80 % dezen parasiet af.

Tegen lintwormen bij hoenders (Raillietina tetragona) werden de beste resul-
taten met kamala (1 gram) bereikt. Tetrachloorkoolstof gecombineerd met cxtrac-
tum filicis maris (5 : 2) welke combinatie gebruikt werd tegen spoelwormen en lint-
wormen, dreef bij 90 % van de volwassen kippen de lintwormen af en bij 45 % van
de jonge dieren. Wat kamala betreft, schijnt dit middel op Raillietina tetragona,
den grootsten lintworm van de kip (25 c.M.) beter te werken dan op de enkele milli-
meter lange Davainea proglottina, die in ons land meestal de oorzaak van lintworm-
ziekte bij pluimvee is, waarbij men met kamala minder goede resultaten bereikt
(Ref.).

Arecoline is een dosis van 0.03 c.c. verdreef bij 60 % van de dieren ongeveer
92 % van de lintwormen ; kleinere doses hadden geen resultaat, terwijl grootere
hoeveelheden intoxicatie veroorzaakten. Kopersulfaat in 2 % oplossing bij een
dosis van 10 c.c. verdreef bij 60 % van de dieren 85 % van de lintwormen. Bij de
sectie van de met CuSo₄ behandelde dieren werd een haemorrhagische ontsteking
van het darmslijmvlies waargenomen, vooral na een grootere dosis van 20 c.c.
Nicotine-sulfaat (2 %) had geen resultaat en had bovendien een toxische werking.

1) Skriabine, K. J. et Schulz, R. S. La lutte contre les helminthoses des volaiites.
Office International des Epizooties. Buil. I, VIII, 1934, p. 379—413.

Wat betreft de echinomostomiasis zijn alleen onderzoekingen verricht bij eenden.
Eehinostomiden komen bij deze dieren veelvuldig voor. Ins ons land worden zij ook
veel in den darm bij hoenders en duiven aangetroffen (Ref.). Bij eenden werd
tegen dezen parasiet filicène gebruikt, het in water oplosbaar preparaat van rhizoma
lilicis maris. Bij een zestal eenden, die besmet waren met Echinostoma
revolutum en met Notocothylus attenuatus werden bij 78 % van de behandelde
dieren 98 % der parasieten afgedreven. Tetrachlooraethyleen oefent in een dosis
van i a 2 c.c. eenige werking op deze darmparasieten uit, maar bleek niet geheel
ongiftig te zijn. Tetrachloorkoolstof had in het geheel geen effect, zelfs niet in een
dosis van 4 c.c.

Verder worden verschillende hygiënische maatregelen genoemd, die in Rusland
toegepast worden om de verschillende worminfecties bij pluimvee zoo goed mogelijk
te helpen bestrijden. Zoo moet elke groep pluimvee 2 loopplaatsen hebben, waardoor
het mogelijk wordt de groep elke 3 & 4 weken op anderen bodem te brengen. De
meeste aandacht wordt aan de jonge dieren besteed, die slechts in goed schoonge-
houden en parasieten-vrije ruimten gehouden mogen worden. Deze ruimten mogen
in het loopende jaar niet als verblijfplaats voor pluimvee gediend hebben. Jonge
dieren mogen slechts op behoorlijken afstand van de oudere dieren gehouden worden.
Alle gereedschappen, drinkbakken enz. mogen slechts voor jonge dieren gebruikt
worden wanneer zij nieuw zijn of nadat zij grondig ontsmet zijn. De jonge dieren
worden door afzonderlijke personen verzorgd ; deze mogen zich niet met de oudere
dieren bemoeien. Cadavers van pluimvee moeten geregeld op parasieten onderzocht
worden om daarna zoo noodig maatregelen te kunnen nemen. Baudet.

Er heerscht nog altijd verschil van meening of de z.g. spruw bij vogels inderdaad
bestaat. Sommige onderzoekers nemen aan, dat deze ziekte door gistachtige schim-
mels veroorzaakt zou worden ; anderen daarentegen konden aantoonen, dat deze
ziekte verwekt werd door het virus van de diphtherie.

Jungiierr 1) heeft epizoötieën waargenomen bij kuikens, fazanten en korhoenders.
De ziekte kwam voor bij dieren wisselend in leeftijd van 2 tot 60 dagen. Dc oorzaak
van deze ziekte was volgens Jungherr een gistachtige schimmel, die hij met den
naam van Oidium pullorum, n. sp. aanduidde. Bij gezonde kuikens werd door hem
ook een Oidium geïsoleerd, die echter anders in de culturen groeide en apathogecn
bleek te zijn. De culturen van Oidium pullorum waren membraneus, d. w. z. vast-
zittend op vaste voedingbodems en met een vlies groeiend op vloeibare media.
De kleur van deze pathogene schimmel was geel, terwijl die van de apathogene
meer grijsachtig was. Ook waren er microscopische verschillen waar te nemen bij
deze twee stammen. Bij kalkoenen werd eveneens een epizoötisch optredende schim-
melziekte waargenomen, maar deze deed zich voor bij dieren van ongeveer 3 maanden
oud. De oorzaak bleek hier Monilia albicans te zijn.

Aangetast zijn de slijmvliezen van krop, kliermaag en spiermaag. Ook in den
mond kan men afwijkingen waarnemen. Deze kenmerken zich door witachtige,
licht promineerende zweren, die conflueeren kunnen en op de plooien van het slijm-
vlies verdikkingen vormen en tenslotte in het lumen van de organen afvallen. In
de lever worden dikwijls necrotische haarden gevonden, hetgeen er op zou wijzen,
dat de schimmel een toxische werking uitoefent.

Volgens de nieuwere nomenclatuur van Langeron en Talice zijn de geslachts-
namen Oidium en Monilia voor bovenbedoelde schimmels niet juist meer. Volgens
hen zou Oidium tegenwoordig tot het geslacht Geotrichum moeten behooren.
Het geslacht Monilia behoort evenmin tot de gistachtige schimmels en deze naam
moet uit de medische nomenclatuur gebannen worden omdat de echte Monilia\'s

1) Jungherr, E., Mycosis in fowl caused by yeast-like fungi. JI. of the Amer. Vet.
Med. Assoc. 37, 3, 1934, p. 500—506.

donsachtige culturen vormen en slechts parasieten of saprophyten van planten zijn.
Monilia albicans moet men thans aanduiden met den naam van Mycotorula albicans.
(Ref.). Baudet.

Sergent en Catanei t) schrijven over vogel-malaria, Malaria behoort, (evenals
syphilis, tuberculose, inalleüs, brucellose, piroplasmose, bartonellose) tot de ziekten
waartegen, na genezing, geen immuniteit bestaat, maar waarbij, zoolang de (ook
de latente) besmettingstoestand duurt, het organisme beschut is tegen nieuwe
infecties met de betreffende ziektekiem, Antilichamen worden niet gevormd ; van
sero-therapie, met serum van herstelden, is dus geen sprake. Zooals bekend, hebben
de Fransen voor die onvatbaarheid-toestand de naam prémunition bedacht, in
onderscheid met de immuniteit die ontstaat na het doorstaan van de gewone bacte-
rieele infectieziekten.

De vogelmalaria veroorzaakt door de Plasmodium relictum, die vele jaren door
schrijvers, in Algiers, is bestudeerd, is een type van bovengenoemde ziekten.

Na de besmetting, door een besmette muskiet of door enting met besmet vogel-
bloed, ontstaat na een incubatietijd van 3—15 dagen een acuut (koorts)stadium van
ongeveer 9 dagen, waarbij veel parasieten in het bloed ; daarna komt een latent
stadium, met nu en dan geringe vermeerdering der parasieten, maar meestal zonder
ziekteverschijnselen. Echter in enkele gevallen, vooral onder invloed van een toe-
vallige andere ziekte, of door onbekende oorzaken, kan een acute, zelfs doodelijke
ziekteaanval optreden.

In het latente stadium vindt men in hel bloed veelal geen parasieten ; echter is
dat bloed virulent voor vatbare vogels.

Gedurende het latente stadium geven nieuwe infecties met virulente plasmodium
geen ziekteverschijnselen en gewoonlijk ook geen aanleiding tot het verschijnen van
parasieten in het bloed : (soms een gering aantal, en gedurende een of twee dagen).

De toestand van beschutting begint reeds op het eind der incubatietijd, zelfs
vóór het acute stadium, en duurt tot aan het eind der chroniese infectie-toestand.
Schrijvers vonden dat bij kanaries (die niet ouder dan 10 tot 15 jaar worden) die
tijd i tot 5 jaar duurt. Beschutting ontstaat alleen na (natuurlijke of kunstmatige ,
besmetting en is nooit congenitaal aanwezig. Zij is specifiek ; tegen Plasm. relictum
immune vogels zijn vatbaar voor andere vogelmalaria-parasieten.

Het gelukte niet het Plasm. relictum, door voortdurende vogelpassage (zonder
passage door culex) te verzwakken. Na honderde vogelpassages, gedurende 30 jaar,
bleef de stam vol-virulent voor de culex.

Gedood virus heeft geen beschuttende werking, evenmin als serum van geënte
vogels.

Enting met bloed van vogels in de incubatie-periode (24 tot 48 uur na de be-
smetting) had soms succes ; ook enting met oude sporozoïten.

Infecties die van het begin af latent zijn (dus zonder acuut stadium) komen in
de natuur voor ; ook kunstmatig ; zij hebben evengoed beschutting tengevolge,

Men kan het acute stadium minder hevig maken door voor of na de besmetting,
of tijdens dal stadium, chinine te geven, of cinchonine, cinchonidine of produit
Fourneau 710. Vrijburg.

De onderzoekingen van Trautmann en Schmidt 2) o.a. met arecoline, hebben
bewezen dat de krop der vogels een goed resorptievermogen bezit, zulks in tegen-
stelling met de beweringen van anderen o.a. Browne en Mangold.

2) Trautmann und Schmidt, £ur Frage des Resorptions-Vermögens des Kropfes. Deutsch.
Tierarztl. VVoch. 1934. S. 229.

Het is een feit, dat standaardwerken, waarin men gegevens vindt over de keuring
en beoordeeling van geslacht pluimvee, niet bestaan, zoodat deskundigen, als zij
bij toeval geslacht pluimvee moeten keuren, zich moeten behelpen met wat zij op
dit gebied vinden in de bekende werken van von Ostertag, Edelmann en Bongert.
Dat tot heden deze pluimveekeuring niet officieel is geregeld en voorgeschreven
is een gevolg van het feit, dat deze keuring groote kosten met zich mede zou brengen
in vergelijking met de economische waarde van het betreffende artikel.

Eber i) geeft eenige gegevens over afwijkingen, van belang voor de beoor-
deeling van geslacht pluimvee. Hij verdeelt de afwijkingen in enkele groepen.
Teneinde grootere verliezen te voorkomen wordt het pluimvee dikwijls geslacht
als een ziekte op de farm haar intrede heeft gedaan. Steeds moet worden uitge-
maakt, of de ziekte als zoodanig op den mensch kan overgaan.

Vogeltuberculose. Ofschoon vogeltuberculose betrekkelijk zelden bij den mensch
voorkomt, zijn toch gevallen ervan bekend. Het meest komt deze ziekte voor bij
hoen en kalkoen, zeldzamer bij gans, duif en eend. Dieren die vermagerd zijn moeten
worden vernietigd ; vele door deze ziekte aangetaste dieren verkeeren nog in goeden
voedingstoestand. Uit proeven weet men, dat vooral laesies voorkomen kunnen
in de lange beenderen, speciaal de tibia. Het is daarom noodzakelijk bij keuring
van pluimvee de tibia van eiken vogel, welke verdacht is, te splijten. Als geen
laesies in dit been worden aangetroffen kan het dier worden doorgegeven onder
voorwaarde dat het gekookt wordt voordat het wordt verkocht.

Paralyphusitifecties. Hiervoor is de duif het meest gevoelig. Dieren die macro-
scopisch geen afwijkingen te zien geven, kunnen worden doorgegeven onder voor-
waarde, dat ze goed gekookt worden. Hetzelfde geldt voor witte diarrhee en vogeltyphus.
Ofschoon laatstgenoemde ziekten ongevaarlijk zijn voor den mensch, kunnen de
bacillen onder gunstige omstandigheden een thermostabiel toxine vormen en dit
toxinc kan bij den mensch enteritis veroorzaken.

b). Ziekten, ongevaarlijk voor den mensch, echter wel infectieus voor andere vogels.

Hiertoe moet men rekenen vogelcholcra, pest, pokken, leucosis. De voedings-
toestand van het dier geeft hier den doorslag, of moet worden afgekeurd of goed-
gekeurd.

Parasieten. Hier is koken van het dier niet noodzakelijk. De hoedanigheid van
het vleesch, dat niet waterig, slap, of abnormaal van geur mag zijn, is hier wel het
voornaamste criterium.

Plotselinge dood, b.v. door bliksemslag, verbloeding, ongeluk of trauma. In deze
gevallen kan het vleesfh gewoon worden geconsumeerd, mits vaststaat, dat de inge-
wanden direct of kort na den dood uit het lichaam zijn verwijderd en er geen twijfel
bestaat, dat de dood het gevolg kan zijn van vergiftiging of een of andere inlectie-
ziekte.

Volgens Eber zou men in het bovenstaande eenige aanwijzingen vinden bij
de beoordeeling van slachtpluimvee.

Verspreiden volwassen kippen met positieve pullorum-agglutinatie de
pullorumbacil ?

Volgens sommige schrijvers verspreidt een kip met chronische pullorumziekte
geen smetstof, anderen meenen echter van wel.

Pröscholdt i) nam volwassen dieren, die serologisch positief reageerden : eenige
kippen scheidden pullorumbacillen uit; bij de haan werden pullorumbacillen in
de cloaca aangetoond. Bij het begin der legperiode steeg de agglutinatietiter. Nega-
tief reageerende kippen werden nu voor contactinfectie bij de positieve dieren ge-
plaatst. Na twee maanden gingen de kippen, die eerst negatief waren, positief worden;
2 dieren scheidden daarna ook de bacil uit. Daarop volgden proeven, waarbij de
positieve haan niet meer aanwezig was. Nu sloeg contactinfectie veel slechter aan.
De schrijver concludeert hieruit, dat smetstofverspreiding door volwassen pullo-
rumzieke dieren plaats vindt, vooral de haan verspreidt smetstof.

Greaves, Dearstyne en Gaugf.r 2) zijn uitgegaan van 21 positief reageerende
kippen. Het gelukte uit de faeces van 2 kippen de pullorumbacil te kweeken : na
uitvoerig morphologisch, cultureel en biochemisch onderzoek werd de diagnose
Salmonella pullorum gesteld. Met deze pullorumbacil gelukte het volwassen dieren
te infecteeren, ook sloeg de infectie bij kuikens aan. Tijdens het faecesonderzoek
werd nu en dan werkzame bacteriophaag aangetoond. De schrijvers staan dus op
het standpunt, dat volwassen positief reageerende kippen smetstofverspreiders
kunnen zijn.

Een voedingsbodem voor de differentieering van b. pullorum en de
vogelcholerabacil.

In het bacteriologisch instituut te Istanbul-Pendik gebruikt Raif 3) bouillon
pH 7.4 waaraan per 1000 c.c. bouillon 1.5 gram salicylzuur wordt toegevoegd.
Deze bouillon wordt Pcndik-bouillon genoemd. De vogelcholerabacil wil hier niet
in groeien, evenmin dc overige ovale bacillen der haemorrhagischc septicaemie-
groep. Pullorumbacillen en de andere bacillen van de coli-paratyphus-groep groeien
wel hierin. Men gebruikt in dit instituut deze voedingsbodem daarom voor differen-
tieering van vogelcholera en pullorumziekte. Jac. Jansen.

Dit jaar is een uitvoerig onderzoek ingesteld betreffende de culturecle eigen-
schappen alsmede het agglutinatievermogen van bac. pullorum gekweekt uit aan
morbus pullorum gestorven kuikens, die een typisch ziekte- en sectiebecld te zien
gaven. Bij dit onderzoek is duidelijk naar voren gekomen, dat er verscheidene
stammen zijn, die in een of meer eigenschappen aanmerkelijk verschillen. Een der
kenmerkende eigenschappen der pullorumbacillen is het aantasten van verschillende
suikersoorten. Ten einde na te gaan in hoeverre de culturen uit Hollandsche kui-
kens gekweekt overeenkomen met de culturen uit andere landen, zijn een 80-tal
verschillende culturen uitvoerig in suikers onderzocht, n.1. in glucose, lactose, mal-
tose, saccharose, manniet en dulciet. Hierbij bleek, dat 79 stammen bij herhaald
onderzoek dulciet aantastten en slechts één stam niet. Een dertigtal dezer culturen
werd in Engeland gecontroleerd met Engelsche suikers en na te zijn gekweekt op

1) O- Pröscholdt, Versuche über die natürliche Uebertragung des Bacterium pullorum
unter erwachsenen Hühnern und Felstellungen über die Beeinflussung der Agglutination infi-
zierter Hühner durch die physiologische Tätigkeit der Ovarien. Berlin, tierärztl. Wochen-
schrift, 1934, Nr. 28, S. 465.

2) R. E. Greaves, R. S. Dearstyne, H. C. Gauger, The recovery of salmonella
pullorum from the feces of adult carriers of pullorum disease. Journal of agricultural re-
search, Vol. 47, No. 6, Sept. 15, 1934. p. 441.

3) M. Raif, Ein Spezialnährboden für die Differenzierung von Pullorum- und Ge-
fliigelcholerabakterien. Wiener tierärztl. Monatschrift, 1 Juli 1934, Heft 13, S. 395.

daar bereide voedingsbodems, waarbij overeenstemmende resultaten verkregen
werden. Omgekeerd werden een 20-tal Engelsche stammen aan de Rijksserum-
inrichting gecontroleerd, waarbij bleek, dat geen van alle dulciet aantasten. De
Nederlandsche en Engelsche stammen verschillen dus in dit opzicht aanmerkelijk.

Het verschil in agglutinatievermogen van de verschillende stammen bleek even-
eens zeer sterk te zijn en te wisselen na i : 100 tot i : 2000. Hetzelfde bleek het geval
met de pathogeniteit. Van 25 stammen werden bouillonculturen aangelegd en van
deze elk 4 kuikens op den leeftijd van 2 dagen een druppel door middel van een
pipet in den krop gebracht. Slechts van 5 stammen stierven alle kuikens binnen
een week : van de andere stammen stierf slechts een enkel kuiken. De meest virulente
stam bleek er een te zijn, die gekweekt was uit een voetgezwel van een volwassen
kip. Er zij dus op gewezen, dat men bij het openen van dergelijke voetgezwellen
(bumble-foot), die in den zomer vaak veelvuldig voorkomen, zeer voorzichtig
moet zijn.

Deze proeven, waarover een uitgebreid verslag zal worden gepubliceerd, hebben
geleerd, dat er een groot stamverschil bestaat bij den bacillus pullorum en ook,
dat niet elke cultuur, gekweekt uit klinisch typische pullorum-ziekte, geschikt is
als antigeen voor de agglutinatie-methode. Reeds in het verslag over 1930 is hierop
de aandacht gevestigd, en niet onwaarschijnlijk berust de zoo uiteenloopende be-
oordeeling over de langzame en de snelle agglutinatiemethode ten deele op het ver-
schil in werking van de gebruikte antigenen. In het algemeen zal de serum-agglu-
tinatiemethode beter resultaat kunnen geven dan de bloedagglutinatie en wel o.m.
doordat de serummethode verricht wordt in het laboratorium onder gunstiger
omstandigheden en door personen, die meer ervaring en routine hebben op dit
gebied. De snelle methode heeft echter andere voordeelen, inzonderheid van practi-
schen aard, die onder bepaalde omstandigheden zelfs zoo groot kunnen zijn. dat men
de daaraan verbonden nadeelen op den koop toe neemt. De betrouwbaarheid van
dit pullorumonderzoek hangt veel meer af van de geschooldheid van den onder-
zoeker en van de waarde van het antigeen, dan van het grooter of kleiner aantal
onderzoekingen in een bepaalden tijd. Dit laatste is een kwestie van handigheid
en kleine handgrepen, zoowel van den onderzoeker als van zijn helpers, alsook
van den aard van het bedrijf en het aantal aanwezige dieren.

Een belangrijke steun bij het pullorum-vrijmaken van een bedrijf is het bac-
teriologisch onderzoek der in de machine niet uitgekomen broedeieren. Onder-
zocht werden 1923 van zulke broedeieren ; in 44 werden pullorumbacillen ge-
vonden, 865 bevatten allerlei bacteriën en 1014 waren negatief.

Bij het onderzoek van de lucht in een broedmachine is gebleken dat het aantal
bacteriën gedurende het broeden aanmerkelijk toeneemt en dat daarin voorkomen
verschillende micro-organismen, als pyocyaneusbacillen, coccensoorten in allerlei
vormen, subtilisbacillen e.a., dezelfde als men ook aantreft in vele niet-uitgekomen
eieren.

Door 48 dierenartsen werden 17.954 monsters kippebloed ter onderzoek inge-
zonden op morbus pullorum door middel van serumagglutinatie. Deze monsters
waren afkomstig van 54 bedrijven, waarvan er 21 aangesloten waren bij de Lan-
delijk Georganiseerde Pullorumbestrijding en 33 van niet-aangesloten bedrijven.

Het totaal aantal positieve reacties bedroeg 286 of 1,6%. De 21 georganiseerde
bedrijven zonden 6013 monsters in met 8 positieve of 0,13% ; de niet-georganiseerde
bedrijven 11.941 monsters met 278 positieve of 2^%.

Door 76 dierenartsen werd 6354,5 c.c.m. antigeen aangevraagd voor de snelle
(bloed) agglutinatie ; een hoeveelheid voldoende voor het onderzoek van ongeveer
125.000 dieren. Omtrent de verkregen reacties kwamen geen berichten in. Op
grond van bovenstaande gegevens kan men aannemen, dat in 1933 18% meer
kippen door de dierenartsen op pullorum zijn onderzocht dan in het voorgaande
jaar.

De onderzoekingen in zake de entstof en de inentingen tegen de diphtherie wer-
den voortgezet. Een regelmatige controle had plaats van de 5 stammen, waarmede
de diphtherie-entstof bereid wordt. Gebleken is, dat deze stammen hunne constante
werking, zoowel wat betreft de avirulentie tegenover kippen als hunne antigene
werking bij deze dieren, behouden hebben. Ook thans werd wederom waarge-
nomen, dat met het gemengd vaccin gemiddeld een langer durende immuniteit
verkregen wordt, dan met de stammen afzonderlijk. Voorts werden regelmatig
van elke partij entstof die aangemaakt werd, 4 kippen ingeënt, teneinde de reactie
der inenting te controleeren ; bovendien werden op het proefbedrijf van de meeste
partijen een groep van 100 of meer dieren ingeënt. Steeds was de reactie voldoende.
In verband met mededeelingen uit de praktijk, waar men meende onvoldoende
reactie verkregen te hebben, doch bleek, dat deze reeds na 2, 3 en 4 dagen gecon-
troleerd waren, zij er op gewezen, dat men eerst na 7 dagen deze controle moet ver-
richten. Gevoelige dieren reageeren wel eens vroeger, doch men mag dit niet als een
beoordeeling voor de entstof beschouwen.

De door de inenting verkregen immuniteit is eveneens dit jaar wederom nagegaan
door middel der herenting, zoowel bij de proefkippen aan de Rijksseruminrichting
als bij die op het proefbedrijf. Bij deze controle-inentingen ruim een jaar na de
inenting verricht, bleek bij meer dan 90% nog voldoende immuniteit aanwezig te
zijn om een entreactie te voorkomen. Dit jaar is ook, evenals voorgaande jaren,
opgemerkt, dat bij hanen de immuniteit eerder schijnt te verdwijnen dan bij hennen ;
waaraan dit moet worden toegeschreven is niet bekend. Dat de verkregen immu-
niteit ook in de praktijk voldoende is, bleek op een bedrijf, waar men, ongeveer
een klein jaar na de inenting, een aantal fokhanen had aangekocht en deze over
verschillende hokken kippen had verdeeld. Deze hanen waren blijkbaar niet inge-
ent, althans er kwamen 11a korten tijd verschillende gevallen van diphtherie en
pokken onder deze dieren voor ; alle hennen bleven echter gezond. De smetstof
bleek dus, zooals trouwens in elk hoenderbedrijf aannemelijk is, wel degelijk aan-
wezig.

Voorts is onderzocht of door de inenting van zeer jonge kuikens een voldoende
en voldoend lang durende immuniteit te verkrijgen is. Hiervoor werden 80 kuikens,
één week oud, geënt, terwijl deze met 80 nietgeëntc kuikens van hetzelfde broedsel
afkomstig onder dezelfde kunstmoeder werden opgefokt. De dieren zijn wekelijks
gewogen en gedurende een proeftijd van 12 weken werden geen verschillen tusschen
geënte en niet-geënte kuikens waargenomen. Na 1 week toonden alle kuikens een
flinke reactie. Na 5 maanden werden van elke groep 40 kuikens herent, teneinde
de immuniteit na te gaan. De reeds geënte dieren toonden geen reactie na een week,
de contróle-kuikens reageerden alle sterk. Bij een herenting na een jaar reageerde
89% der dieren nog niet, 8% reageerde zwak, terwijl bij 3% een flinke reactie werd
verkregen gelijk aan die der gelijktijdig geënte contróle-dieren. Deze proef herhaald
met een broedsel van honderd kuikens gaf overeenstemmende resultaten. Hieruit
blijkt dus, dat men op bedrijven, waar regelmatig diphtherie voorkomt, kan aan-
raden ook de jonge kuikens reeds vroegtijdig in te enten.

Aangezien op den leeftijd van 3 maanden de kuikens als regel een voerverandering
ondergaan, werd onderzocht of de inenting op dezen leeftijd invloed zou uitoefenen
op den groei. Een 20-tal dieren werd geënt, terwijl in hetzelfde hok een 20-tal
kuikens niet behandeld werd. Bij de wekelijksche wegingen bleek, dat de normale
groei der kuikens geen merkbaren invloed onderging door de enting.

Voorts zijn proeven genomen voor het stellen eener juiste diagnose in twijfel-
achtige gevallen van diphtherie en coryza. Bij. de inzendingen ter vaststelling der
ziekte-oorzaak komen wel gevallen voor waarbij klinisch en bij sectie niet met ze-
kerheid uit te maken is of men met diphtherie dan wel met snot of een menginfectie
te maken heeft. In zulke gevallen worden proefdieren, die zooveel mogelijk vrij

van de smetstof opgefokt zijn, met het verdachte materiaal besmet op de huid en
intratracheaal en 3 weken later herent met diphiheriesmetstof. Bij een 30-tal gevallen
kon aldus vastgesteld worden, dat bij vele processen van ernstigen aard geen diph-
theriesmetstof in het spel was. Ook 4 ziektegevallen bij kalkoenen bleken niet op
diphtherie te berusten.

In twee gevallen trad bij de diagnostische enting een flinke reactie op, doch
bleek bij herenting na 6 weken geen immuniteit gevormd te zijn. Hier had men
te doen gehad met virusstammen, welke niet geschikt waren als antigeen of met
dieren, die na éénmaal enten en geen voldoende immuniteit hadden gekregen.
Beide mogelijkheden zijn al sedert jaren uit de praktijk bekend.

Voorts is uit de praktijk gebleken, dat bij enting tegen de diphtherie in toornen
waar coryza heerschf, men gewoonlijk een ernstiger verloop dezer ziekte ziet, in
tegenstelling met de enting van hoenders, waaronder gevallen van diphtherie voor-
komen, alwaar als regel verbetering van den toestand wordt verkregen.

Vijf maal werd entstof van verschillende herkomst ter onderzoek op haar werk-
zaamheid ingezonden. Het onderzoek werd steeds geweigerd, omdat de mogelijk-
heid bestond, dat ze te oud was en niet bekend was op welke wijze ze was bewaard.

Ten slotte is nagegaan de desinfecteerende werking van sulfoliquid op het diph-
therie-virus. Gebleken is, dat een 2% sulfoquid-oplossing het virus, aanwezig in
ziektemateriaal afkomstig van kippen lijdend aan diphtherie, in 2 uur met zekerheid
doodt.

fn vier gevallen van hevige tracheïtis bij kippen werden proefnemingen verricht.
Het bleek, dat in alle gevallen diphtherie-virus in het spel was. Infectieuze tracheïtis
werd dus ook dit jaar niet in ons land waargenomen.

Van een partij kuikens, geboren op 26 Mei uit een toom kippen, waaronder geen
verlamming voorkwam, werden er op 4 Juli 10 intraperitoneaal geënt met zenuw-
weefsel van ter onderzoek ingezonden lamme kippen. Bij deze kuikens werden er
10 van hetzelfde broedsel ter controle geplaatst. Van de 10 geënte werden er onder
typische verschijnselen drie lam, resp. op 29 Aug., 10 Oct. en 24 Febr. 1934. Onder
de nict-geënte kwamen geen verlammingen voor.

Van een andere inzending materiaal werden op 4 Juli 20 kuikens intraperitoneaal
geënt en 20 niet. Van de geënte werd er één op 20 Sept. lam, terwijl er 3 stierven
aan leucaemie (resp. 3 Aug., 27 Aug. en 21 Oct.). Van een derde zending, die bij
ontvangst niet geheel versch meer was, doch waarbij een zeer sterke zwelling van
den nervus ischiadicus bestond, werden op 18 Juli 10 kuikens intraperitoneaal
geënt ; al deze kuikens stierven aan buikvliesontsteking.

Van de geënte kuikens en de contröledieren, evenals van ingezonden zieke kippen
werden regelmatig bloedpreparaten gemaakt en de verschillende celtypen nauw-
keurig geteld. Hoewel in Engeland hieromtrent publicaties verschenen zijn, die
vermelden, dat op grond van het bloedonderzoek een diagnose gesteld kan worden,
kan dit door de onderzoekingen aan de Rijksseruminrichting niet bevestigd worden.
Ook bleken preparaten van verschillende zieke dieren opgezonden naar Enge-
land, ter controle, tot zeer vele onjuiste diagnoses aanleiding te geven, zoodat voor-
loopig geconcludeerd mag worden, dat thans het stellen eener diagnose op deze
wijze nog niet mogelijk is.

In alle kuikens die door Aügustine i) met duizenden larven van trichinen gevoerd
waren, werden cysten gevonden, hoewel in geringe hoeveelheid. Deze cysten werden

niet gevonden bij microscopisch onderzoek, doch werden in al de gevallen geïso-
leerd na pepsine-digestie der spieren. Dit werd gedaan 45—64 dagen na de infectie
en te dien tijde waren alle larven dood. Het leven dezer larven is dus kort zoodat
het twijfelachtig is of infectie van een dergelijke bron uit kan plaats vinden. Daar
de larven nooit in situ gevonden zijn is niet bekend hoe zij gedestrueerd worden.

Het voorkómen van kanibalisme bij kuikens door het gebruik van robijn-
rood glas in de opfokhuizen.

Kannibalisme is een ondeugd die ontstaat door de een of andere fout in de ver-
pleging der dieren (overbevolking, te weinig ruimte aan den voerbak, te hooge
temperatuur van de kunstmoeder, te weinig ventilatie).

Vooral bij het opfokken in batterijen komt het voor en het beste middel er tegen
is alle vensters van rood glas te voorzien. De kuikens kunnen dan het bloed op de
een of andere plaats van het lichaam niet onderscheiden.

Ter vervanging van rood glas kan men gewoon glas bestrijken met een preparaat
van eosine, schellak en alcohol.

Van Manen i) verkreeg gedurende de laatste twee jaren uitstekende resultaten
met dit roode glas, op het veterinaire pluimveeproefstation te Onderstepoort.

Raillietina bonini is een lintworm van 7—io£ cM. lengte, die bij duiven een des-
quamative darmcatarrh veroorzaken kan.

VVetzel 2) heeft de ontwikkeling van dézen worm nagegaan. Als tusschengastheer
doen hier verschillende slakken dienst. De landslak Agriolimax terrestris en jonge
exemplaren van Cepaea nemoralis zouden waarschijnlijk de voornaamste tusschen-
gastheeren zijn. Experimenteel kon Wetzel de infectie ook bewerkstelligen met
andere slakken zooals Limax tenellus, L. flavus, Lehmannia marginata, Arion cir-
cumscriptus, Arianta arbustorum en Chilotrema lapicida. Nadat de eieren (oncos-
phaeren) van den duivenlintworm door de slak zijn opgenomen, komen de larven
daaruit vrij en doorboren den maagdarmwand van de slak ; zij komen dan op de
buitenvlakte van deze organen terecht. Hier groeien zij verder, nemen een ronden
vorm aan. De ontwikkeling van rostellum en zuignappen vindt plaats en tenslotte
ontstaat het cysticercoid met ingestulpte scolex. Door den tusschengastheer (slak)
wordt een bindweefselachtige kapsel om het cysticercoid gevormd. Deze ontwik-
keling in de slak duurt in den middenzomer ongeveer 3 weken.

Wanneer de duif deze besmette slakken opneemt, ontwikkelt de lintworm zich
in 9—12 dagen. Bij de duif treft men deze parasieten aan in het gedeelte van den
dunnen darm dat 10—40 cM. achter de maag gelegen is en wel speciaal bij jongere
duiven ; bij dieren boven het jaar houdt de infectie slechts korten tijd stand.

Het onderzoekingsmateriaal bestond uit een 200-tal zieke vogeis. David en
Eidherr 3) geven hierover hun klinische, sectie- en bacteriologische bevindingen
en verbinden eraan de epidemiologie en prophylaxie der ziekte.

Klinische symptomen van deze aandoening zijn : moeilijk ademhalen, geel-
slijmige, bloedige diarrhee, geen eetlust, slaperigheid, overeind staande veeren.

Dood in een week onder verergering der verschijnselen ; doodvallen van zitstok.
Sommige gevallen waren bacteriologisch negatief; inspuiting van gefiltreerd of
ongefiltreerd materiaal bleef hier zonder gevolg.

Bij de secties vond men : gezwollen, brosse lever, grijs gekleurd met kleine of
grootere geelachtige haardjes ; darm rood met bloedig slijm ; bij uitzondering
sero-fibrineuze pericarditis, pneumonische verschijnselen, bloedinkjes op sereuze
vliezen.

Diagnose werd gesteld door morphologie (Gram-neg., beweeglijk) en biologie
(geen slijmvorming, pathogeniteit voor muis ; lactose, saccharose en indol negatief;
druivesuiker, manniet, arabinose en rhamnose positief, en door serologische reacties.

Epidemiologie : Bij geen der uitbraken kon de herkomst der smetstof aange-
toond worden. De ziekte ontstond nooit door aankoop ; schrijvers nemen daarom
als oorzaak aan een latent aanwezige smetstof en ziekte-uitbraak door ongunstige
omstandigheden.

Een behandeling is er tot op heden niet ; prophylactisch kan men in drinkwater
i°/₀₀ chinosol geven ; gunstig schijnt ook injectie van polyvalent Breslauserum,
in vogelverzamelingen.

Door Beller en Reinhard i) werden 1566 broedeieren, afkomstig van 34 eenden-
farmen, 8—10 dagen lang bebroed en daarna cultureel onderzocht volgens het
Anreicherungsverfahren van L. Muller, in de modificatie van Kauffmann (te-
trathionaatbouillon met brillantgroen- en rundergaltoevoeging) en dc aldus ver-
kregen bacteriën serologisch onderzocht. Daarbij werden in ongeveer 1% van dc
onderzochte eieren paratyphusbactcriën gevonden. De besmette eieren bleken af-
komstig van 7 of 21% der farms, waarvan de eieren in 2 gevallen of 8% paratyphus-
bacteriën bevatten. Bij 4 farms was een Breslau -infectie, bij 3 farms een Gartner-
infectie in het spel.

Volgens Beller en Reinhard blijkt wel uit deze onderzoekingen, waarbij onge-
veer i 5 der farms besmet bleek, en nog wel met onderzoekingsmethoden, waarbij
zelfs nog niet alle paratyphusbactericn worden aangetoond, dat de ministrieelc
waarschuwing in Duitschland voor het gebruik van rauwe of onvoldoend gekookte
eendeneieren op haar plaats was. de Graaf.

1) Beller en Reinhard, Ueber das Vorkommen von Bakterien der Paralyphusgrupfie
in Enleneicrn. (B. T. W. Jg. 50, 1934, ph. 226).

Natriumgebrek bij ratten. P. Schoorl. Proefschrift, Wageningen 1934.
Uitgegeven bij de N.V. Uitgevers Mij. A. E. Kluwer te Deventer.

Voor dit proefschrift werden de verschijnselen onderzocht bij ratten die een
rantsoen ontvingen, dat slechts 0.009 % Na. bevatte. Het gewicht van pasgespeende
dieren nam op dit proefdieet steeds minder toe en werd na 2 & 3 maanden nagenoeg
constant op 60 a 70 gr. Zij toonden onrust, likzucht, dunnere beharing met kale
plekken aan den hals, waterverlies en vermagering, maar eerst na geruimen tijd
langzame gewichtvermindering, waarop ten slotte de dood volgde. Het Na-gebrek
bleek geen merkbaren invloed te hebben op de oestrische cyclus der vrouwelijke
ratten en verhinderde bevruchting en zwangerschap niet. Ook in de graviditeit
nam het gewicht dezer dieren nauwelijks toe, terwijl dit bij normale ratten wel
het geval is. De partus duurde veelal abnormaal lang of werd in het geheel niet
tot een goed einde gebracht. De pasgeboren jongen stierven spoedig, daar de moe-
derdieren geen melk produceerden. De lichaam-temperatuur bleek bij de Na-
arm gevoede dieren ongeveer normaal te zijn.

Door Na-giften van 10 è 20 mg. per dag, in diverse verbindingen, werd tot in
het laatste stadium zeer spoedig blijvend herstel verkregen. De verschijnselen wer-
den dus wel degelijk door Na-gebrek veroorzaakt, terwijl bleek, dat ijzerverbin-
dingen en ook K of Li, het Na. niet konden vervangen. De uiteraard zeer ruime
K, Na-verhouding zou weinig nadeel opleveren, daar eveneens herstel optrad,
als een ruime verhouding gehandhaafd werd, maar méér Na. werd verstrekt. Ook
verergerden extra KC1.-giften de verschijnselen niet. De grootste gewicht-toeneming
werd echter met de K. Na.-verhouding van 2.8 bereikt, terwijl die met de verhou-
ding van 4 20 daar beneden bleef. In de aangehaalde literatuur werden nog engere
waarden als optimaal opgegeven, zoodat het m. i. nog niet is vastgesteld, dat de
K Na-verhouding, als in de absolute behoefte aan deze beide elementen kan wor-
den voorzien, steeds zonder beteekenis voor de gewicht-toeneming zou zijn.

Ook als de dieren niet zwaarder werden, bleef de opgenomen voedselhoeveel-
heid tamelijk groot en eenige verteringsproeven leerden, dat de resorptie ook niet
aanmerkelijk verminderde. De stikstofretentie bleek bij Na-gebrek duidelijk verlaagd
te zijn, zoodat de meeste opgenomen stikstof het lichaam weer met de urine verliet, als bestand-
deel van ureum.

Slechts 14% der stikstof werd niet weer in faeces en urine teruggevonden. Op
grond hiervan meent de schrijver, dat het Na-ion van belang is voor de eiwitsyn-
these. Bij Na-gebrek zouden de geresorbcerde aminozuren hiervoor niet benut
kunnen worden maar verbranden, waarna de stikstof als ureum wordt uitgeschei-
den. Als deze verhoogde ureumproductie door zieke nieren niet kan worden ver-
werkt, zou dit wellicht de uraemie-vorm veroorzaken, welke volgens Blum door
zoutgebrek kan ontstaan.

Als voornaamste oorzaak van het niet zwaarder worden der Na-arme gevoede
jonge en drachtige dieren, alsook voor het uitblijven der melkproductie, wordt
de belemmerde stikstofretentie genoemd. De abnormaal sterke gewicht-ver-
meerderingen, welke binnen 48 uur optraden, als de eerstgenoemde dieren een Na-
gift kregen, worden echter voor een groot deel aan een gewijzigde waterhuishou-
ding toegeschreven. Het is niet recht duidelijk waarom een langzaam vochtverlies
dan ook geen belangrijke rol bij het stilstaan der gewicht-toeneming kan hebben
gespeeld. Het totaal stikstofpercentage van Na-arm en normaal gevoede dieren
zou hierover wellicht opheldering hebben kunnen geven, maar hierover wordt
helaas niets medegedeeld. De ontdekking der gestoorde eiwitsynthese is ongetwij-
feld hoogst belangrijk, maar bij de verklaring der verschillende verschijnselen mag
de verhouding tusschen het Na en de vochtretentie m. i. toch niet worden ver-
waarloosd, vooral niet bij die symptomen, welke zich in zwangerschap of puer-
perium voordeden. Zooals bekend is worden dan vaak oedemen of prae-oedemen

opgemerkt, die het lichaamsgewicht beïnvloeden en bij de vrouw door een zout-
loos dieet verminderen. Het is denkbaar dat dit laatste bij de prefdieren op over-
dreven wijze geschiedde. Het uitblijven van physiologische oedemen in bekken-
banden, geslachtsapparaat en melkklieren, benevens een te gering vochtgehalte
der adnexa, zou wellicht het abnormaal beloop van de partus zoowel als de uit-
blijvende melksecretie grootendeels kunnen verklaren.

Bij toevoeging van NaCl aan het Na-arme rantsoen werd de Na-uitscheiding
met de urine pas na twee dagen aanmerkelijk verhoogd. Eerst werd zij soms zelfs
minder dan in de voorafgaande Na-arme periode. Balansproeven gaven verder
inzicht in de retentie van het Na bij rantsoenen met onvoldoende en voldoende
hoeveelheden. In de laatstgenoemde gevallen werden de balansen echter onmiddel-
lijk na de voederwijziging opgesteld. De allereerst uitgescheiden hoeveelheden kun-
nen dus nog betrekking hebben op het in de voorafgaande Na-arme perioden
opgenomen voedsel, waardoor het ongetwijfeld aangetoonde retentieverschil wel-
licht iets grooter scheen, dan het in wezen was. Daar de lichaam-temperatuur bij
Na-gebrek niet verhoogd bleek en het betrekkelijk groote voederverbruik bij con-
stant gewicht op een verhoogde stofwisseling wees, bleef het organisme blijkbaar
in staat, door physische warmteregeling de overtollige calorieën af te geven.

In deze dissertatie is hoogst belangrijk feitenmateriaal neergelegd waarvoor
omvangrijk chemisch analysewerk noodig was alsmede talrijke dierproeven, die
tijdroovenden en nauwgezetten arbeid eischen. Behalve om dezen inhoud is dit
landbouwkundig proefschrift voor ons dierenartsen ook nog in een ander opzicht
interessant. Op vrijwel iedere bladzijde blijkt namelijk, hoe physiologie en patho-
logie in de theorie der voeding zóó innig dooreengeweven zijn, dat deze beide hoofd-
vakken der medische en veterinaire wetenschap bij den uitbouw der voedingsleer
niet gemist kunnen worden. A. M. Frens.

Het Verslag over de Werkzaamheden van het Staatsveeartsenijkundig
Onderzoekingsinstituut 1933 34 is verschenen.¹)

In het Algemeen gedeelte brengt de directeur, Dr. Frenkel, in herinnering,
dat in 1929 de Regeering besloot tol dc oprichting van een Instituut om het Mond-
en klauwzeer wetenschappelijk te bestudeeren en onderzoekingen te doen omtrent
preventieve en curatieve behandeling der ziekte.

Van het plan om dit Instituut te vestigen in gebouwen op de Marinewerf aan de
Amsterdamse haven (welke plaats met het oog op gemakkelijke isoleering, zeer geschikt
leek), werd, om finantieele redenen, voorloopig afgezien. Een tijdelijke oplossing
werd gevonden door voorloopige vestiging van het Instituut in gebouwen van de
Rijksseruminrichting te Rotterdam.

Dr. Frenkel was terecht van meening dat voor mond- en klauwzeer-onderzoek
de medewerking van een chemicus noodig is ; als zoodanig werd benoemd de colloid-
chemicus Dr. L. W. Janssen. Verder is aan het Instituut verbonden de dierenarts-
bacterioloog G. M. van Waveren.

In 1933 1934 werden onderzoekingen gedaan omtrent het toen in ons land
heersend mond- en klauwzeer. Het bleek dat twee typen voorkwamen A en O.
Hiertegen werd hoogimmun serum bereid.

Pogingen tot het verwekken van Mond- en Klauw zeer -encephalitis bij cavia, konijn, witte
muis, kalf en varken. (G. M. van Waveren).

Intra-testiculaire entingen met Mond- en Klauwzeervirus bij konijn en cavia. (G. M. v.
Waveren).

Vermeerdert het virus van Mond- en Klauwzeer zich in hel zich ontwikkelende kippenei?
(Dr. Frenkel en v. Waveren).

Is de mol voor kunstmatige besmetting met mond- en klauwzeer vatbaar? (Dr. Frenkel).

Kweeken van Mond- en Klauwzeervirus op niet-pathogene micro-organismen. (Dr. Fren-
kel).

Mond- en klauwzeervirus ; het neerslaan van virus met alcohol en aether. (Dr. Janssen).

Het eerste artikel is in 1934 in ons tijdschrift geplaatst (aff. 20) ; op de andere
zal de redactie nader terugkomen.

Uit het verslag blijkt dat het Instituut stelselmatig en met vrucht aan zijn moei-
lijke doch dankbare taak werkt; dat geeft hoop voor de toekomst.

Crisis-afslachting, personeels-bezetting vleeschkeuringsdiensten, uit
voering vleeschkeuringswet en inspectie.

In het nummer van 15 November pagina 1209 e.v. meende ik in het belang
van een goede uitvoering der keuring over het geheele land een beschouwing te
moeten geven over de in den titel aangeduide punten. Ik plaatste daarbij de taak
en den plicht van de Hoofden van Dienst en van de Inspectie, zooals ik en vele des-
kundigen met mij zich die voorstellen, naar ik meen op neutrale wijze naast elkaar,
waarbij ik in het belang van de consumenten zoowel als van het aanzien der veteri-
naire wereld nog eens aan de tot voor kort heerschende betreurenswaardige Rotter-
damsche toestanden, met de daarop volgende debacle, voor zoover dit de onvoldoen-
de uitvoering der wet betrof, als een waarschuwend voorbeeld voor alle bij de uit-
voering van de Wet betrokken instanties meende te moeten herinneren.

De Heer Zwart voelt zich hierover blijkbaar gegriefd. Heeft hij daartoe echter
wel het recht?

Ik zal op uitdrukkingen als „deze keuringsveearts", „mijzelf promoveeren tot
super-hoofdinspecteur" en andere niet ter zake doende, wellicht uit een geprik-
kelde stemming voortgekomen uitlatingen niet te veel ingaan ; doch wil opmerken
dat dc goed functionneerende keuringsdiensten, die het wel meenen met de aan
hun zorg toevertrouwde belangen, zeer zeker reden hebben om geprikkeld te zijn,
na wat er den laatsten tijd in het openbaar gebleken en geschreven is ter zake de
uitvoering der Vleeschkeuringswet.

In verband met de in verschillende periodieken uitgeoefende critiek, wil ik mij
tot de in het publiek uitvoerig behandelde kwesties beperken.

Daar Dr. Zwart meende dat ik zonder deugdelijken grond de Inspectie in ge-
breke heb gesteld, rest mij niet anders dan de feiten, die daartoe leidden, te laten
spreken.

De Vleeschkeuringswet bevat, wat de eigenlijke keuring betreft, twee elemen-
taire voorschriften, die van de keuring vóór en de keuring na het slachten. Voor
beide worden in Wet en K. B. uitvoerig gedetailleerde voorschriften gegeven. De
Wet is thans 12 jaar in werking. In een der eerste Jaarverslagen van de Hoofd-
inspectie wordt in den aanhef terecht opgemerkt : „thans zijn de keuringsdiensten
geïnstalleerd en kan de Inspectie zich geheel op haar eigenlijke taak toeleggen, n.1.
het oefenen van toezicht of de Wet overal behoorlijk wordt uitgevoerd".

En nu bleek bij de strafzitting in de Rotterdamsche affaire, dat aan dezen dienst,
waar veel wrak vee werd geslacht, de keuring vóór het slachten practisch in het ge-
heel niet werd uitgevoerd.

Nu is het antwoord op de vraag of de Inspectie „zonder deugdelijken grond in
gebreke werd gesteld" toch niet twijfelachtig.

Hoewel de mogelijkheid zou kunnen bestaan dat de Inspectie niet tegen Rotter-
dam heeft kunnen of mogen optreden, lijkt dat niet waarschijnlijk.

Voor zoover deze gerechtvaardigde critiek „het vertrouwen in de Inspectie zou
hebben ondermijnd", verwijte deze laatste dit niet aan de critici, doch steke zij de
hand in eigen boezem of endosseere den wissel van dit geschokte vertrouwen aan
de hooger gestelde machten, die haar eventueel tot deze passiviteit zouden hebben
genoodzaakt.

Het antwoord op de vraag van den Heer Zwart naar „de bedoeling van zulk
geschrijf" behoeft niet ver te worden gezocht, daar „de meest voor de hand liggende
gedragslijn, die in de gegeven omstandigheden zichzelf opdringt" (zie Zwart.
pagina 1311) ten opzichte van de Rotterdamsche tekortkomingen, naar in de recht-
zitting is gebleken, immer niet door de Inspectie is gevolgd.

Zooals ook der Inspectie ongetwijfeld bekend is, zijn er nog wel meer diensten,
die niet zonder grond in de kringen der goed-functionneerende keuringsdiensten
ten slotte den naam hebben gekregen een intensiever en strenger toezicht wel van
noode te hebben. Het is toch niet de bedoeling van den Heer Zwart, dat deze hier
met name worden genoemd ?

Ten aanzien van de „zwakkere" keuringsdiensten kan moeilijk worden over-
schat de preventieve en saneerende werking, welke er van een krachtig ingrijpen
der Inspectie kan uitgaan in een dienst, waar onjuiste toestanden zouden heerschen.

Met het in het publiek uiten van de door den Heer Zwart gewraakte opmer-
kingen, waaronder ook die, betrekking hebbende op de sterkte van het keurings-
personeel, wordt in de gegeven omstandigheden — dit in antwoord op een andere
vraag van den Heer Zwart — inderdaad beoogd het algcmeëne en het veterinaire
belang te dienen. Hierover loopen de meeningen blijkbaar sterk uiteen. Het kan
den Heer Zwart toch echter moeilijk ernst zijn met zijn meening, dat anderen,
door publicaties als de onderwerpelijke, en ook ik na een een bijkans 20-jarige
intensieve werkzaamheid in dit onderdeel van het maatschappelijk leven in een
omvangrijken, vrij gecompliceerden en toch behoorlijk functionneerenden dienst als
de Amsterdamsche, door mijn opmerkingen blijk zouden geven buiten het maat-
schappelijk leven te staan.

Wat aangaat de door den Heer Zwart in den voorlaatsten zin van zijn artikel
getrokken niet juiste conclusie betreffende mijn gedachtengang, zij het volgende
opgemerkt.

Door mij zijn, zooals ook duidelijk uit het door mij geschrevene blijkt, met niet-
accidenteele tekortkomingen slechts bedoeld die, welke in een overigens goed function-
neerende dienst door individueele tekortkomingen bij de beste regeling kunnen
optreden, en dus valt met name het geregeld niet uitvoeren der levende keuring in
een dienst zeker niet daaronder (evenmin b.v. het geregeld niet bedwelmen van
slachtdieren).

Uit hetgeen de Heer Zwart schrijft en ook anderszins blijkt, toont de Inspectie
activiteit ten opzichte van in den titel aangeduide kwesties, hetgeen een verblijdend
verschijnsel mag heeten. Dat de keuring der crisis-runderen, zooals deze in de periode
1933/1934 heeft plaats gehad, voor verbetering vatbaar was —- en ook daarop
waren mijn opmerkingen gegrondvest — bewijst de Heer Zwart zelf, waar hij zegt
dat voor de afslachtingen van deze periode (dus die van 1934—>935) maatregelen
zijn of zullen worden genomen.

Het spijt mij door het antwoord van den Heer Zwart genoopt te zijn geworden
nogmaals de Rotterdamsche geschiedenis te moeten aanroeren. Het juist trachten
te stellen van de verantwoordelijkheid in deze en dergelijke kwesties is m. i. echter
van zoo groot algemeen belang, dat ik gemeend heb zulks niet te mogen nalaten;
waarbij de onaangenaamheden daarvan op den koop toe moeten worden genomen.

R. H. Veenstra,
Plaatsvervangend Directeur van den Keuringsdienst van
Slachtdieren, vleesch en vleeschwaren en van de Vee-
markt en het Abattoir der Gemeente Amsterdam.

Het zal een ieder met mij verheugen van de met name genoemde diensten
te vernemen, dat deze h. i. door den betrokken getuige in de strafzitting ten
onrechte zijn beschuldigd (blijkens een bericht van andere zijde in het Vakblad
„Slachthuis-Keuring-Markt" van November 1934, pag. 63, wordt namelijk ook
voor Meppel verklaard dat de bedwelming daar regelmatig zou geschieden). Indien
noodig geacht, zullen de betrokken instanties deze rectificatie ongetwijfeld ook in
locale bladen wel hebben doen opnemen. Daarmede mogen deze twee diensten
dan gezuiverd worden geacht van de tegen hen ingebrachte beschuldigingen. Met
de mogelijkheid van de onjuistheid dezer beschuldigingen heb ik in mijn conclusies
echter uitdrukkelijk rekening gehouden door deze zeer duidelijk voorwaardelijk te trek-
ken. Van ,,klakkeloos" overnemen is dus geen sprake.

Het nagaan in hoeverre alle ter terechtzitting gebleken of geuite beschuldigingen
juist waren en het eventueel in het openbaar weerleggen daarvan lag uiteraard
niet op mijn weg.

Dat dit krantenverslag van de rechtzitting en het schrijven van den hulpkeur-
meester niet in het Vakblad „Slachthuis-Keuring-Markt" behoorde te worden ge-
plaatst en met mijn voorwaardelijke conclusies niet in dit Tijdschrift diende te zijn
overgenomen, daarmede ben ik, en zijn ongetwijfeld velen met mij, het zeker niet
eens. De hoofdzaak van het artikel in „Slachthuis-Keuring-Markt" was niet de
vraag of in het bijzonder te Olst of Meppel de bedwelming al dan niet werd uitge-
voerd, maar betrof de tot heden voor zoover mij bekend niet weerlegde feiten,
waarover het rechtsgeding en het schrijven van den hulpkeurmeester liepen.

Ook ten opzichte van deze kwesties acht ik, en velen met mij, openlijke bekend-
making van tekortkomingen of volledige rehabilitatie, zooals thans voor de ge-
noemde, zijdelings in de kwestie betrokken, diensten is geschied, gewenscht.

Over wat wel en wat niet in het Tijdschrift moet worden geplaatst, loopen de
meeningen blijkbaar uiteen. Dat het echter, mede gezien de maatschappelijke
richting, waarin de Maatschappij voor Diergeneeskunde zich heeft begeven, niet
alleen wetenschappelijk, maar ook maatschappelijke kwesties dient te behandelen,
daarover zal toch weinig verschil van meening kunnen bestaan.

„Aanwezig waren 18 leden en 2 introducé\'s" zoo luidt de aanhef van het verslag
over den 42en kringavond van den Diergeneeskundigen Kring Amsterdam op
22 Nov. j.1.

Wanneer de Secretaris van de Afdeeling Noord-Holland zich nederzet om zijn
verslag op te maken van de Vergadering gehouden op 29 Dec. j.1. zal hij moeten
beginnen met de woorden : „aanwezig waren 13 leden".

Onderwerpen wij deze beide feiten aan een nadere beschouwing, dan geeft deze
aangelegenheid zeker stof tot nadenken. De kringvergadering was meer dan goed
bezocht, terwijl de Moedervereeniging zich met een opkomst van minder dan
den Kring moest tevreden stellen. En toch was deze vergadering belangrijk genoeg
om een goede opkomst te hebben mogen verwachten ; een eminent Bestuur toch
meende redenen te hebben tot bedanken, zoodat het zeker de plicht van allen zou
geweest zijn, door hunne tegenwoordigheid blijk te geven van hun vertrouwen
in het Bestuur.

Onwillekeurig dringt de vraag zich aan ons op of er soms verband moet gezocht
worden tusschen het goed bezoek op den Amsterdamschen Kring en het slecht
bezoek op de Afdeeling. Deze vraag stellen is haar beantwoorden.

En dan zie ik juist in het bestaan van een Kring, welks leden zich het houden van
wetenschappelijke voordrachten ten doel stellen, een belemmering voor het zich
ontwikkelen en ontplooien van een gezond vereenigingsleven der Hoofdgroep.

Het moge op zich zelf een alleszins verheugend verschijnsel heeten, dat leden eener
Vereeniging blijk geven van wetenschappelijke neiging, toch behoeven zij zich
daarom nog geenszins af te zonderen, want deze gesteldheid is zeker ook bij de
overige leden onzer Afdeeling aanwezig. Ik betreur het dan ook, dat deze voordrach-
ten alleen in beperkten kring worden gehouden. Hoe gaarne hadden wij allen
van de lezing der heeren Over en Gajentaan geprofiteerd. Nu moesten wij ons
alleen met een huishoudelijke vergadering tevreden stellen. Juist die korte, kern-
achtige wetenschappelijke voordrachten, gevolgd door een geanimeerde gedachten-
wisseling na het huishoudelijk gedeelte, zij zijn het Aroma van een Vergadering,
zij maken deze aantrekkelijk en dragen daardoor bij tot een opgewekt vereenigings-
leven. De Amsterdamsche Kring nu onthoudt, door zelf deze voordrachten te
organiseeren, dit Aroma aan onze vergaderingen en doet ze dor verloopen.

Daarom verdient het stichten van Kringen in den geest van den Kring Amster-
dam geen navolging, omdat zij de ontwikkeling van de Hoofdvereeniging tegen-
houden.

Ware de Kring Amsterdam een Wetenschappelijke Vereeniging op specialistisch
gebied, dan zou daar niets op tegen zijn, wel echter nu deze zich op algemeen weten-
schappelijk terrein beweegt. Ook Kringen voorzoover zij voorzien in de behoeften
van practisch overleg tusschen de collega\'s onderling uit een bepaald practijk-
gebied hebben reden van bestaan en misschien zou de Kring Amsterdam in deze
nog veel nuttig werk kunnen verrichten.

Nu onze Afdeeling altijd plaats heeft gelaten voor het houden van wetenschap-
pelijke voordrachten, ja dit zelfs zeer op prijs heeft gesteld, acht ik het geenszins
gelukkig, dat een bepaalde groep deze taak heeft overgenomen.

Hoe lofwaardig het oogenschijnlijk moge heeten, dat een bepaalde groep zich
aangordt tot het houden van wetenschappelijke voordrachten, in deze wordt hier
aan de ontplooiing van ons aller groot geheel te kort gedaan. Hier kan het eene
slechts gedijen ten koste van het andere.

Ik meen dan ook te moeten waarschuwen tegen het stichten van Kringen in den
geest van dien van Amsterdam.

Kort verslag van de vergadering van het Hoofdbestuur, op 19 December 1934 te
Utrecht. Behalve collega Santema, die bericht van verhindering gezonden had,
waren alle leden aanwezig.

Bij de behandeling van de notulen van de vergadering van 11/12 October j.1.
werd over enkele daarin vermelde punten nog nadere mededeeling gedaan. Zoo
deelde de secretaris mede, dat hij een bespreking had gehad met den heer Dr. J.
B. M. Coebergh, Hoofdinspecteur van de Volksgezondheid te Utrecht, in verband
met het voeren van reclamebordjes op melkkarren, waarop vermeld staat : „melk
van koeien, vrij van tuberculose." Hierbij bleek dat Dr. Coebergh zich beslist
niet vereenigen kon met het vaststellen van voorwaarden voor het toestaan van
deze reclame, omdat dan volgens zijn meening te veel aandacht zou worden ge-
schonken aan het vrij zijn van tuberculose, terwijl daarnaast gevaar bestond, dat
andere, toch ook zeker noodige maatregelen betreffende de verzorging van de
melk, achterwege zouden worden gelaten. Dr. Coebergh zegde toe zijn volle
aandacht aan deze zaak te zullen wijden.

Naar aanleiding van het schrijven van de afd. Z.-Holland over een mogelijk
bestaand verschil in waaide tusschen diverse sera, in het bijzonder bij dat voor
vlekziekte, had het H.B. hierover een advies ingewonnen en verkregen van den
directeur van de Rijksseruminrichting, Dr. L. F. D. E. Lourens.

In zijn advies wees Dr. Lourens op de groote moeilijkheden en kosten, verbonden
aan een onderzoek naar de waardebepaling van sera. Bovendien al zou men die
waarde bepalen, dan zou deze alleen gelden voor de voor het oogenblik onder-
zochte sera, terwijl dit voor later gewonnen serum geen enkele waarborg geeft,
omdat dit afkomstig kan zijn van andere dieren en biologische producten lang niet
altijd gelijk zijn.

Aan de R. S. I. wordt het buitenlandsche serum van tijd tot tijd op zijn werk-
zaamheid en op zijn steriliteit onderzocht; blijkt in het algemeen, dat die werk-
zaamheid aan de door de R. S. I. voor haar sera gestelde eischen tevoldoen.de
steriliteit ervan laat nog wel wat te wenschen over ; dit laatste wordt in hoofdzaak
toegeschreven aan de wijze van sluiting der fleschjes.

Voorts wees Dr. Lourens er op, dat de werkzaamheid van het serum bij preven-
tieve simultaan-enting tegen vlekziekte slechts van betrekkelijke waarde is; de
virulentie van de gebruikte cultuur is daarbij hoofdzaak. Door de cultuur te doen
groeien in slappere voedingsmedia en te enten met minder virulente culturen, kan
men de dosis van het te gebruiken serum verlagen. Men krijgt daardoor minder
immuniteit; bij sporadisch voorkomen der ziekte komt dit echter niet steeds tot
uiting. Bij het onderzoek van de buitenlandsche culturen is hem gebleken, dat deze
niet voldoen aan dc door de R. S. I. gestelde eischen, zoowel wat betreft het aantal
daarin voorkomende bacillen als de virulentie ten opzichte der laboratoriumproef-
dieren.

Mede verzocht Dr. Lourens om, zoo er dierenartsen zijn, die bezwaren hebben
met de entstoffen van de R. S. I., zich daarover direct met hem in verbinding te
stellen, opdat deze bezwaren in onderling overleg onderzocht en zoo mogelijk on-
dervangen kunnen worden, terwijl hij de mededeeling deed, dat een Hollandsche
vertaling van het door hem uitgebracht rapport „Standardisation des produits
biologiques des serums et des vaccins" in de vergadering van het Office International
des épizooties, gehouden te Parijs, binnenkort in ons tijdschrift zal verschijnen.

In verband met een op de vorige vergadering gedane mededeeling, dat er zich
voor de practiscerende dierenartsen zoo nu en dan moeilijkheden voordoen door
de omstandigheid, dat men niet altijd door de R. S. I. geholpen kan worden, inzon-
derheid wat betreft het aannemen en het verzenden van bestellingen des avonds,
op Zaterdagmiddag en op Zondag, welke mededeeling ter kennis gebracht was van
Dr. Lourens, gaf deze uitvoerig aan welke maatregelen in overleg met de Posterijen,
eeds sedert jaren genomen zijn om aan die bezwaren zooveel mogelijk tegemoet te
komen. Ook wees Dr. Lourens erop, dat de R. S. I. ookdes avonds en des Zondags
telefonisch te bereiken is en dat eventueele spoedbestellingen indien eenigszins
mogelijk, uitgevoerd worden, terwijl dierenartsen uit de omgeving, die zelf het serum
in spoedgevallen komen halen, te allen tijde geholpen worden.

Bovendien hebben de Inspecteurs van den Veeartsenijkundigen Dienst een hoe-
veelheid miltvuurserum in voorraad, zoodat in spoedeischende gevallen elke dieren-
arts daar de benoodigde hoeveelheid kan betrekken.

Ten slotte verzocht Dr. Lourens om, zoo zich, niettegenstaande de genomen
maatregelen, nog moeilijkheden voordoen, deze goed omschreven te zijner kennis
te brengen, opdat daarnaar een grondig onderzoek kan worden ingesteld.

Op het door het H.B. op verzoek van de afd. Mil. Paardenartsen aan den Minister
van Defensie gezonden schrijven in zake de pensioenregeling voor de paardenartsen,
werd door den Minister geantwoord, dat veelal vergeten wordt, dat de pensioen-
grens van ƒ4000.— niet is de grens die door iederen ambtenaar zou kunnen worden
bereikt, maar de grens, waarboven het pensioen van geen enkel persoon, ook niet
van de hoogste ambtenaar, mag gaan. De Minister wees er verder op, dat ook
voor de mil. paardenartsen de gelegenheid bestaat, om het hun uit hoofde van
langdurigen dienst toekomende pensioen te verhoogen door middel van het sluiten
van een verzekering.

Onder de ingekomen stukken behoorde de mededeeling van de heeren C. Ten-
haeff te Leeuwarden en Dr. J. A. Beijers te Utrecht, dat zij hunne benoeming

resp. tot voorzitter en tot plaatsvervangend lid van den Centralen Raad, aannemen.
Verder een schrijven van den secretaris-penningmeester van de Prof. Dr. D. A. de
jong-Stichting, waarin hij namens beheerders dank zegde voor de bijdrage ad
ƒ 600.— van de Maatschappij over 1934.

Van Prof. Dr. A. Klarenbeek te Utrecht was een schrijven ingekomen met het
verzoek tot het doen benoemen van een commissie ter onderzoek en beoordeeling
van de vraag of verschillende operaties bij honden, welke deels als urgente, deels
als cosmetische operaties moeten worden beschouwd, al of niet door dierenartsen
mogen worden verricht. Dit verzoek is onder meer ook daarom gedaan, omdat
de Raad van Beheer op Kynologisch gebied van oordeel is, dat erfelijkheidsoverwe-
gingen zich tegen dergelijke, vaak oncontroleerbare operaties verzetten.

Besloten werd aan het verzoek van Prof. Klarenbeek te voldoen en als leden der
commissie te verzoeken de heeren : Prof. Dr. A. Klarenbeek, Prof. Dr. H. J. Hartog
en Dr. G. M. van der Plank allen te Utrecht, Dr. C. J. Folmer te Amsterdam
en den secretaris der Mij.

Van den secretaris van den Diergeneeskundigen Kring Amsterdam was een
schrijven ingekomen, waarin hij ter kennisneming van het H.B. bracht een mede-
deeling namens den Kring geplaatst in enkele in Amsterdam verschijnende dagbla-
den. In die mededeeling, gericht tot het publike, wordt gewezen op de gevaren,
verbonden aan de electrocutie van kleine huisdieren door leeken, zooals dit op
het oogenblik in Amsterdam meermalen verricht wordt.

Op een aanbieding van het Centraal Bureau voor persinlichtingen te Amsterdam
(Vaz Dias), waarbij werd aangeboden het zenden van artikelen en berichten, be-
trekking hebbende op de diergeneeskunde in den meest uitgebreiden zin en welke
geknipt worden uit de groote bladen, een 125-tal provinciale bladen en enkele voor-
naamste tijdschriften, werd, voorloopig voor den tijd van één jaar, ingegaan.

Door den secretaris van de afd. Limburg werd goedkeuring gevraagd voor de
wijziging van haar 3de bindend besluit in zake de tuberculosebestrijding, waarbij
het eerst vermelde tarief van één gulden werd gebracht op ƒ 0.80. Hoewel het H.B.
het jammer vond, dat in dit bindend besluit nog weer een bepaald tarief was vast-
gelegd, waardoor bij elke wijziging ook weer een wijziging van het bindend besluit
volgen moet, werd toch de gevraagde goedkeuring verleend.

Van de groep : „Kennis der menschelijke voedingsmiddelen van dierlijken oor-
sprong" was het verzoek ingekomen of het geen aanbeveling zou verdienen dat de
secretaris der Mij. zich reeds te voren in verbinding zou stellen met de besturen
van de landelijke vereenigingen van ambtenaren, opdat bij voorkomende gevallen
reeds contact tusschen die vereenigingen en de Mij. bestaat.

In aansluiting daaraan had de secretaris zich reeds in verbinding gesteld met den
Directeur van de Vereeniging van Nederl. Gemeenten en van hem opgave ontvangen
van de adressen van een 5-tal vereenigingen, waarbij in het algemeen gemeente-
ambtenaren aangesloten zijn.

1. Centrale Nederlandsche Ambtenaarsbond, Laan Copes van Cattenburch 10,
den Haag.

2. Nationaal Verbond van Gemeenteambtenaren in Nederland, Westerstraat 9,
Utrecht.

4. Algemeene Nederl. R.K. Ambtenaarsvereeniging, Koningin Mariastraat 11,
den Haag.

5. Nederl. Bond van Gemeente-Ambtenaren, Hendrik van Viandenstraat 17
Amersfoort.

Besloten werd, dat de secretaris zich nu reeds met bovengenoemde vereenigingen
in verbinding zou stellen en verzoeken om bij voorkomende gevallen van behan-
deling van zaken van keuringsveeartsen zich ook in verbinding te stellen met onze

Mij., opdat door ons hierover nadere inlichtingen kunnen worden gegeven en de
van haar uitgaande verzoeken kunnen worden gesteund.

Van collega K. Schuytemaker te Midwoud was een schrijven ingekomen, waarin
hij wees op de groeiende belangstelling in onze Mij. voor de voedingsleer en de
bescheiden plaats, die tot nu toe hierbij ingenomen wordt door de dierenartsen,
terwijl hij meent dat uitbreiding van die plaats zeer goed mogelijk zou zijn. Hij
stelde daarom voor, dat door het H.B. een vaste commissie zou worden aange-
wezen, welke commissie gegevens zou verzamelen en adviezen zou geven bij het
optreden van stoornissen ontstaan door het verstrekken van voedsel.

Besloten werd dat ter verdere voorbereiding van deze zaak door het D. B. een
bespreking zou worden gehouden met de heeren : Prof. Dr. B. Sjollema en Dr.
G. M. van der Plank te Utrecht, Dr. J. Grashuis te Zelhem en A. M. Frens te
Hoorn, ten einde na te gaan, wat in deze in het belang van de dierenartsen kan
worden gedaan.

Van den secretaris van de afd. N.-Brabant was namens een lid dier afdeeling
het verzoek ingekomen, om den prijs van tijdschrift en jaarboekje voor niet-leden
der Mij. te verhoogen ; voorgesteld werd om dien voor het tijdschrift te brengen op
30 tot 35 gulden, voor het jaarboekje op ƒ2.50.

In een daarover door het D. B. bij de redactie van het tijdschrift ingewonnen
advies, werd door deze medegedeeld dat wat het jaarboekje betreft, de kostprijs
hiervan is ongeveer J 1.—, terwijl deze voor niet-leden in bepaald op ƒ 2.50, zoodat
aan dat verzoek reeds voldaan is.

Wat het tijdschrift betreft, wees de redactie er op, dat de kostprijs hiervan is
ongeveer ƒ 12.—, terwijl de prijs voor een niet-lid is ƒ 24.—. De redactie meende,
dat met den prijs van ƒ24.— de grens van het mogelijke bereikt is ; verhooging zou
aanleiding geven tot verlies van abonné\'s ; dit zou niet alleen de finantieele resul-
taten benadeelen, doch ook in den weg staan aan één der doeleinden waartoe het
tijdschrift uitgegeven wordt, n.l. ook buiten ons land bekend te maken, wat er in
de diergeneeskundige kringen in ons land leeft. De redactie is daarom van oordeel,
dat het niet aangewezen is op het verzoek tot verhooging van den prijs van het
tijdschrift voor niet-leden in te gaan.

Van den secretaris van de afd. Z.-Holland was een schrijven ingekomen over
het standpunt, dat door de Crisis Zuivel Centrale en de Nederl. Veehouderijcentrale
ingenomen wordt ten opzichte van stallen met reactie-vrije dieren, de z.g. reactie-
vrije stallen, Zal een stal als zoodanig erkend worden, dan eischt de C. Z. C. dat
zoo\'n stal het laatste jaar, de Ned. Veehouderijcentrale dat hij twee jaar vrij is van
reactie-dieren.

Nu was op een vergadering van de afdeeling de vraag naar voren gebracht, of
een stal, waarop toevalligerwijze één of twee reactiedieren onverwacht voorkwamen,
ook als vrij kon worden beschouwd, indien die reactie-dieren daar direct werden
opgeruimd.

De afdeeling verzocht daarom aan het H. B. bij de betrokken autoriteiten er op
aan te willen dringen, dat in gevallen, waarin de betrokken veehouders waarborgen
konden geven, da; die enkele, onverwacht reageerende dieren binnen enkele dagen
waren opgeruimd, ook hun stallen als tuberculose-vrij worden beschouwd.

Overeenkomstig het door het D. B. gedane voorstel besloot het H. B. niet aan
het verzoek van de afdeeling te voldoen, omdat het zich niet vereenigen kon met
het door de afdeeling ingenomen standpunt om dergelijke stallen als tuberculose-
vrij te beschouwen.

Van den secretaris van de afd. Z.-Holland was een tweede schrijven ingekomen,
waarin hij er op wees, dat vele landbouwers, die zich in verband met de subsidies
te geven door de C. Z. C., voor dit jaar hadden willen aansluiten bij de georgani-
seerde tuberculose-bestrijding, daarin plotseling verhinderd werden, doordat, zooals
uit een mededeeling van den Directeur van den Veeartsenijkundigen Dienst bleek,
de oorspronkelijke termijn van opgave teruggebracht was van 1 Decenber tot 12

November 1934. Niet alleen de veehouders, maar ook de dierenartsen werden
daardoor sterk gedupeerd. Hij verzocht aan het H.B. zich hierover, liefst gezament-
lijk met de Centrale Landbouworganisaties, tot de betrokken autoriteiten te wenden,
zoo mogelijk spoedig.

De secretaris der Mij. deelde mede, dat hij zich, direct na ontvangst van dat ver-
verzoek, gewend heeft tot den secretaris van het Bestuur van de 3 Centrale Land-
bouworganisaties, van wien daarop bericht gekomen is, dat dit onderwerp een
punt van bespreking zou zijn in de eerstvolgende vergadering.

Besloten werd het antwoord van de 3 C. L. O. af te wachten en het D.B. te mach-
tigen om naar omstandigheden te handelen.

De voorzitter deelde mede, dat hij uit een schrijven van collega M. Karse-
meijer te Nieuwveen kennis heeft genomen van de pogingen, die gedaan
werden tot oprichting van een vereeniging van hoofden van keuringsdiensten in
de provincie Z.-Holland. De bedoeling van die oprichting is alleen elkaar op de
hoogte te houden van den gang van zaken voor de keuringen en door onderlinge
samenwerking te trachten zooveel mogelijk fraude te voorkomen.

De voorzitter gaf als zijn meening te kennen, dat dit werk door de afdeeling zou
kunnen worden gedaan, maar wanneer men de oprichting van een aparte vereeni-
ging wilde, als voorwaarde zou moeten gelden, dat slechts leden van de Mij. lid
kunnen worden en zij hare werkzaamheden zal verrichten onder auspiciën van of
in samenwerking met de afdeeling.

Besloten werd het D.B. te verzoeken hieraan zijn volle aandacht te blijven be-
steden.

Het penningmeesterschap der Mij. werd, overeenkomstig art. 16 der Statuten,
voorloopig weder opgedragen aan den secretaris.

Overeenkomstig art. 33 van het Huish. Reglement werd aan de afd. Mil. Paar-
denartsen verzocht zich te willen belasten met het onderzoek van de rekening en
verantwoording van den penningmeester over 1934.

De secretaris deelde mede, dat sinds de vorige vergadering een bespreking heeft
plaats gehad tusschen het D.B. van den Raad van Beheer op Kynologisch Gebied
en de door het H.B. aangewezen commissie betreffende de veterinaire keuring
op hondententoonstellingen. Bij die bespreking is men tot volle overeenstemming
gekomen.

De secretaris vroeg dan ook aan het H.B. machtiging om het rapport te publi-
ceeren in het tijdschrift, nadat hiervan te voren kennis gegeven en een afschrift
gezonden is aan den Diergeneeskundigen Kring Amsterdam, van wie het initiatief
in deze uitgegaan is. (Deze publicatie is geschied in het tijdschrift van 15 Januari
r935, All. 2, blz. 101).

Uit een mcdedeeling bleek, dat door den Raad van Beheer het rapport reeds
gepubliceerd was in het weekblad ,,Dc hond" van 15 December j.1. ; deze vroegere
publicatie door den Raad van Beheer was den secretaris der Mij. niet bekend,
anders had dit gelijktijdig met onze publicatie kunnen geschieden.

Bij de rondvraag werd door een lid gewezen op het ingediende ontwerp betreffende
een gedeeltelijke wijziging van de Vleeschkeuringswet. Zou dit ontwerp wet worden,
dan zouden volgens hem de abattoirs in een veel slechtere positie komen te staan
en de export-slachterijen voor den z.g. binnenlandschen expoit bevoordeeld worden,
terwijl door het meerdere plaats hebbende vervoer van vleesch dit ook uit een
hygiënisch oogpunt nadeelig zou zijn. Verzocht werd aan het H.B. om pogingen
in het werk te stellen om te trachten die aanneming te verhinderen.

Besloten werd hierover op korten termijn advies te vragen aan het bestuur van
de groep : „Kennis der menschelijke voedingsmiddelen van dierlijken oorsprong"
en verder het D.B. te machtigen om, na ontvangst van dat advies, naar omstandig-
heden te handelen.

Door den afgevaardigde van de afd. Overijssel werd medegedeeld, dat het Bestuur
van de Overijsselsche Mij. van Landbouw zich beklaagd heeft over de tarieven,
berekend door de dierenartsen in Overijssel. Nadat door het bestuur der afdeeling

aan het bestuur van de Landbouwmaatschappij ter kennis gebracht was, dat de
dierenartsen hunne tarieven, die toch al niet hoog waren, nog met 20 % naar be-
neden gebracht hadden, terwijl het aantal visites zeker met 40 % gedaald was,
bleek het bestuur ervan overtuigd, dat de thans geldende tarieven niet te hoog
waren.

Door den secretaris werd nog aan de afdeelingsafgevaardigden verzocht er toe
te willen medewerken, dat in hun afdeeling spoedig tot stand zullen komen de be-
palingen, vast te stellen in verband met de ziekenfondsen. Al is er een bindend be-
sluit omtrent de ziekenfondsen, zoolang de afdeelingen die bepalingen niet vastgesteld
hebben, is in werking treden van de ziekenfondsen niet mogelijk. Voor de samen-
stelling ervan verwees hij naar de indertijd door de afd. Friesland vastgestelde
bepalingen.

Bij de sluiting richtte de voorzitter een bijzonder woord van dank aan collega
Kirch, die na een 6-jarige periode als H.B.lid nu het H.B. moet gaan verlaten. Hij
dankte hem hartelijk voor alles wat hij in dien tijd in het belang van het H.B. en
van de Mij. gedaan heeft en verklaarde hem gaarne, zoo de gelegenheid zich weer
voordoet, in het H.B. terug te zien.

Van het Dagelijksch Bestuur van de Nederlandsche Maatschappij tot bevordering
der Geneeskunst is onderstaande oproep voor een prijsvraag ontvangen, met verzoek
deze oproep ter kennis der leden onzer Maatschappij te brengen.

Het Hoofdbestuur der Nederlandsche Maatschappij tot bevordering der Genees-
kunst heeft besloten, daartoe in staat gesteld door een gift van de familie Veenstra,
groot ƒ1000.—, en in overeenstemming met de wenschen van den overleden heer
Veenstra, een prijsvraag uit te schrijven over het vraagstuk embolie en thrombose
na operatie of bevalling, om zoo mogelijk te vinden in de praktijk toepasselijke
middelen, ter voorkoming of genezing daarvan.

Aan de heeren : Prof. K. de Snoo, Prof. U. G. Bijlsma en Prof. J. Wester, allen
te Utrecht, is verzocht de vraag te willen opstellen. Hieraan is zeer welwillend
voldaan.

„Gevraagd wordt, op grond van ervaring of (en) proefneming of (en) literatuur-
studie, naar de meest doeltreffende wijze waarop het gevaar voor thrombose en
embolie, bij geopereerde patiënten en bij kraamvrouwen, kan worden voorkomen
of verminderd, hetzij door maatregelen vóór, tijdens of na de operatie respectievelijk
de bevalling."

Het is de bedoeling dat behalve praktiseerende geneesheeren, ook theoretici en
dierenartsen aan de beantwoording deelnemen, voor zoover zij aan de oplossing
van het zoo bij uitstek belangrijke thrombosevraagstuk meenen te kunnen bijdragen,
zij het zelfstandig of in samenwerking met geneeskundigen.

Na ontvangst der antwoorden zal een jury door het hoofdbestuur worden benoemd,
die, in verband met het aantal der antwoorden en de waarde daarvan, kan bepalen
of één ofwel twee prijzen uit de geschonken som beschikbaar zullen worden gesteld.

Het stuk, in het Nederlandsch gesteld en getypt, moet in viervoud worden inge-
leverd, niet onderteekend, maar gekenmerkt door een motto. In een afzonderlijk

gesloten en verzegeld couvert, moet de naam van den schrijver worden mede-
gedeeld; op het couvert moet het motto vermeld zijn.

Alleen een bekroond stuk is eigendom van de Maatschappij voor Geneeskunst
en zal, in overleg met den schrijver, worden openbaar gemaakt.

Antwoorden worden ingewacht vóór i Maart 1936 bij het hoofdbestuur der Maat-
schappij voor Geneeskunst, Amsterdam. Keizersgracht 327.

Aan de leden wordt verzocht hun contributie ad ƒ 27.— te storten op postgiro-
rekening No. 170417, Klundert, vóór 1 Maart, of, in twee termijnen, vóór 1 Maart
f 15.— en vóór 1 Sept. ƒ 12.— Wordt vóór 1 Maart niet gestort, dan wordt na dien
datum beschikt over het geheele bedrag, met incasso- en zegelkosten.

Aan de leden wordt verzocht hun contributie, ad ƒ 27.— vóór 1 Maart te storten
op girorekening der afdeeling, No. 196066 te Gieten; desgewenst vóór 1 Maart
f 15.— en vóór 1 September ƒ 12.—.

Bij niet-storting vóór 1 Maart wordt na dien datum beschikt over het bedrag
der geheele contributie, vermeerderd met incasso- en zegelkosten (ƒ0.30).

De 43e Kringavond werd gehouden 24 Januari j.1. Aanwezig waren 16 leden
en 3 introducé\'s. Als nieuwe leden werden aangenomen de heeren K. HofsTra
te Amstelveen en J. G. Ojeman te Amsterdam.

Collega Dr. D. J. Kok hield een voordracht over „Tonsillitis bij den hond".
Deze bijzonder belangrijke voordracht zal in het tijdschrift worden opgenomen.

Tenslotte beschreef collega Kok de methodiek van het clinisch onderzoek, de
techniek der operatie en demonstreerde eenige bijzonder mooie praeparaten, de
tonsillen betreffende.

Hierna deden verschillende collega\'s nog cenige interessante mededeelingen uit
de praktijk. Van Manen.

Dr. Frenkel is er in geslaagd het mond- en klauwzeer-virus in
vitro te kweeken. In een speciale uitgave van het Departement van
Oeconom. Zaken (Veeartsenijk. Dienst), verschenen bij de Algemeene
landsdrukkerij, is dit feit reeds gepubliceerd.
Wij komen er nader op terug.

Evenals zoo veel, ondergaat ook dit verslag den invloed der tijden. Wegens be-
zuiniging moesten o.a. grafieken achterwege blijven, en werden vele gegevens samen-
gevat in een voor het geheele land geldend overzicht. Ook de inspectie wordt in
haar arbeid bemoeilijkt door de tijdsomstandigheden ; verbeteringen, waaraan
financieele kosten verbonden zijn, komen niet tot stand, terwijl herhaaldelijk met
de gemeentebesturen over de salarieering van het keuringspersoneel moest worden
beraadslaagd. Dikwijls werden nog kortingen of salarisverlagingen aangenomen,
die niet in het belang van den dienst moesten worden geacht.

De aandacht wordt er op gevestigd, dat de crisisheffingen het aantal fraudes
deed toenemen, zoowel wat frauduleuze slachtingen als het gebruik van valsche
stempels betreft. Bovendien gaf het toezicht op de fabricage van het C. R. C.-blikken-
vleesch veel arbeid voor de Inspectie. Melding wordt gemaakt van eenige waarge-
nomen tekortkomingen in enkele keuringsdiensten. Gewezen wordt verder nog
op de noodzakelijkheid, dit in verband met enkele voorgekomen gevallen van hel
gebruiken van de stempels door slagers, van het in acht nemen van de grootst mo-
gelijke voorzichtigheid met de stempels, zoodat geen onbevoegden deze in hun
bezit kunnen krijgen.

Vermeld wordt verder nog de installatie van de Commissie Douma tol voorbe-
reiding van een herziening van het keuringsrcgulatief.

Aan het destructievraagstuk wordt een apart hoofdstuk gewijd. In 1933 werden
te Bergum in totaal gedestrueerd 64.233 dieren, terwijl in totaal 7.511.186 K.G.
materiaal in den destructor werd verwerkt. Gereden werden in totaal een 880.103
K.M. In het geheel maakten de cadavers 53% van het verwerkte materiaal uit.
Vergeleken met 1932 is het aantal cadavers iets terug geloopen, n.1. van 70.023 tot
64.233. De apparatenruimte van den destructor te Bergum werd geheel omgebouwd
en geschikt gemaakt voor benzine-extractie van het vet uit het diermeel, nadat
eerst het reeds bij de sterilisatie afgescheiden vet is afgescheiden.

De destructor te Winterswijk heeft verwerkt 6501 cadavers. Gewezen wordt
op het groote nut van de cadaverhuisjes, waardoor de ophaaldienst zooveel een-
voudiger wordt en tevens de hygiëne wordt bevorderd.

Iri de provincie Noord-Holland is in den loop van het jaar de destructie tot een
afdoende oplossing gekomen, doordat naast de destructoren te Midwoud, Barsinger-
horn, Amsterdam en Uithoorn op 12 Januari de destructor te Purmerend werd
geopend.

Voor het Westen van het land zijn de destructoren te Overschie en te Dordrecht
de oplossing geworden.

Terwijl Noord-Brabant, en Noord-Limburg op den destructor te Son, van den
Noordbrabantschen Christelijken Boerenbond, zijn aangewezen, wordt de ver-
wachting uitgesproken, dat ook de plannen voor een inrichting in Zuid-Limburg
verwezenlijkt zullen worden. Het onderzoek van de verschillende diermeelmonsters
van de diverse inrichtingen door het Centraal-Laboratorium leverde geen positief
resultaat op.

Mededeelingen worden verstrekt van de in 1933 plaats gehad hebbende cursussen
voor hulpkeurmeester. 382 personen deden het z.g. toelatingsexamen, waarvan slechts
75 deelnemers tot het mondeling examen worden toegelaten, en tenslotte 30 de
cursussen te Enschede, Haarlem en Heerlen bezochten. Het eigenlijke hulpkeur-
meesterexamen werd afgenomen van 33 candidaten ; hiervan slaagden 2g.

De keuringsstaten bleken goed te voldoen. De wenschelijkheid werd uitgesproken,
de rubriek 2 van staat 1 te splitsen in de groepen a, b, en c, als aangegeven in art. 3
der Vl.keuringswet. Door een inspecteur werd verder verzocht, verschillende ziek-
ten op te nemen in de lijst der afkeuringen, als b.v. colibacillosis, diphtheritis.
icterus, lähme, paratyphus, Polyarthritis en septische Pleuropneumonie.

Wat den vrijbankverkoop betreft, wordt opgemerkt, dat vooral na de verkrijgbaar-
stelling van het Crisis-Rundvleesch in blik de verkoop moeilijker ging. Het Texel-
sche systeem van het coöperatief verkoopen van het vrijbankvleesch heeft tot dusver
nog tot geen navolging aanleiding gegeven.

Het aantal aangiften van normale slachtingen, van in nood gedoode dieren en van
gestorven dieren bedroeg : runderen 517.740, 6782 en 15.268 ; graskalveren 94.104,
1030 en 11.761 ; vette kalveren 170.005, 613 en 1413 ; nuchteren kalveren 415.444,
2397 en 20.129; eenhoevige dieren 19.267, 1146 en 467: ; varkens 1.382.625, 3154
en 22.546; schapen 233.115, 1779 en 12.154 en geiten 5228, 201 en 3155.

Het aantal gekeurde huisslachtingen bedroeg : runderen 8573, graskalveren
3465, vette kalveren 1467, nuchtere kalveren 1838, eenhoevige dieren 54, varkens
13.519, schapen 1419 en geiten 297, terwijl het aantal zuivere huisslachtingen
bedroeg: varkens 259.145, schapen 15.893 en geiten 2405.

Voor zoover het geheele land betreft, ziet men een aanmerkelijke toeneming
van het aantal normale slachtingen van runderen en schapen, een afneming van
het aantal varkens. Bij de gestorven dieren valt het op, dat het aantal nuchtere
kalveren met een 10.000 stuks is gedaald. Het aantal gekeurde en niet gekeurde
huisslachtingen van varkens is aanzienlijk minder dan in 1932, blijkbaar een gevolg
van de crisis-heffing. Daarentegen nam het aantal schapen voor eigen gebruik sterk
toe, n.1. van 8311 tot 15.893. Verder viel op het groot aantal gestorven graskalveren
in Friesland in de maanden Mei, Juni en Juli, veroorzaakt door een kwaadaardige
paratyphusepidemie. Door den destructor te Bergum werd den Hoofd-Inspecteur
op deze groote sterfte gewezen, welk geval demonstreert, dat de destructoren goede
diensten kunnen bewijzen aan de met de bestrijding van veeziekten belaste ambte-
naren.

De cijfers van het aantal dieren, bestemd voor verkoop in het klein, sterilisatie,
afkoeling, zouten, alsmede het aantal bacteriologische onderzoekingen geven geen
reden tot opmerking, zoodat zij hier niet vermeld worden, (wordt vervolgd).

Op vleeschvergiftiging gelijkende ziekteverschijnselen door intoxicatie
met zilverpoetsmiddelen.

In de „Chemiker Zeitung", No. 68, komt, volgens een bericht in de D.S.Z. (1934,
pg. 268) een m-dedecling voor over vergiftigingsverschijnselen door zilverpoets-
middelen, welke verschijnselen geheel gelijken op die bij vleeschvergiftigingen.
Vooral in Amerika bevatten een groot aantal van deze zilverpoetsmiddelen het
natriumcyanide in een aanmerkelijke hoeveelheid.

Talrijke vergiftigingen, welke in het eerst werden toegeschreven aan met para-
typhusbacillen besmet vleesch, bleken later te zijn veroorzaakt door dit natrium-
cyanide en werden zoo verklaard, dat aan het gebruikte tafelzilver sporen van dit
poetsmiddel waren achtergebleven, welke sporen nog voldoende waren om vergifti-
gingsverschijnselen bij den mensch te veroorzaken.

Alleen in Chicago kwamen honderden van deze intoxicaties voor. Sterfgevallen
werden niet vermeld.

Bij verschijnselen van vlceschvergiftiging moet dus ook met deze mogelijkheid
rekening worden gehouden.

Een dezer dagen stond terecht voor den kantonrechter te Wageningen de slager
v. R. te Geld.-Veenendaal, omdat hij op 16 November 1934 door 2 auto\'s partijen
ongekeurd vleesch, spek, hammen, enz. heeft doen vervoeren en nog een partij
ongekeurd vleesch te zijnen huize in voorraad had. Al dit vleesch, in totaal onge-
veer 2000 K.G., bleek gestempeld te zijn met een valsch stempel, welk stempel
ook in beslag is genomen. Verdachte had door de varkens niet te doen keuren, een
voordeel gehad van ƒ 7.— per varken. Door deze inbeslagneming had verd. een
schade van pl.m. ƒ 1000.—.

De kantonrechter noemde als verzachtende omstandigheden de groote schade
door verd. geleden en het feit, dat er een verrader in het spel was, bepaalde daarom
de straf op 3 maal f 10.— of 3 maal 5 dagen hechtenis.

Een adres van slagerszijde tegen de verhooging der abattoirtarieven
te Amsterdam.

De Commissie van Overleg, gevormd uit vertegenwoordigers van verschillende
vereenigingen op het gebied van slagersbedrijf en vleeschhandel te Amsterdam,
heeft bij den gemeenteraad een adres met toelichting tegen de voorgestelde verhoo-
ging der abattoirtarieven ingediend. In de toelichting bij dit adres wordt er op
gewezen, dat in 5 jaar ongeveer een kapitaal van ƒ 1.800.000.— uit de exploitatie
van het slachthuis werd geheveld in de gemeentekas, dus een winst, verkregen
bij een monopolistisch bedrijf, ingesteld in het belang der volksgezondheid. Terwijl
een tariefsverlaging uitbleef en ook niet de in het belang der volksgezondheid en
der gebruikers noodzakelijke verbetering van het abattoir tot stand kwam, stellen
B. en W. thans voor door een verhooging der slachtrechten nog weer ƒ 125.000 te
verkrijgen ter bestrijding van de op ƒ 118.000 begroote hoogere jaarlijksche uitgaven.

Naar de meening van adressante druischt dit voorstel in tegen alle gevoel van
billijkheid en sociaal recht, is ook lijnrecht in tegenstelling met den geest, welke
onze regeering bezielde, toen zij onlangs het wetsontwerp tot wijziging der Vleesch-
kcuringswet indiende.

Worden de slachttarieven verhoogd, zoo wordt nog betoogd, dan zullen vele
grossiers, n.1. die in varkens, zich genoodzaakt zien, hun bedrijven naar elders te
verplaatsen, zoodat een vermindering van slachtingen en een mindere werkgelegen-
heid van deze verhooging een gevolg zullen zijn.

Verzocht wordt tenslotte, de noodzakelijke verbouwing tot stand te brengen,
echter de kosten daarvan te vinden uit de gemaakte of nog te maken winst op de
exploitatie, bij de bestaande tarieven. Een berekening van de koelhuishuur in de
slachtgeldcn ondervindt bij adressante geen bezwaar.
Destructie.

Het dagelijksch bestuur der Federatie van Overheids- en andere destructoren
in Nederland heeft aan den minister van Economische Zaken een telegram ge-
zonden, waarin ,,met klem wordt aangedrongen op onverwijlde beslissing inzake
het met den Minister in de audiëntie d.d. 3 Aug. besprokene, aangezien een on-
middellijke voorziening, welke een oplossing geeft voor het destructievraagstuk,
zeer noodzakelijk wordt geacht".

De gemeenten Rijswijk en Rhoon besloten een overeenkomst aan te gaan met de
N.V. „Gekro" te Overschie. de G.

Aan Dr. H. \'t Hoen te Utrecht, is op zijn verzoek, bij Kon. besluit eervol ontslag
verleend als leeraar bij de Middelbare Koloniale Landbouwschool te Deventer.

Tot Doctor in de Veeartsenijkunde is bevorderd de Heer J. P. van Endt op een
proefschrift getiteld :

Miliaire tuberculose van de nier als criterium bij de vleeschkcuring.
Tot Dierenarts zijn bevorderd : H. B. F. Snelting, G. J. M. Kortman en J.
H. J. van Gils.

Op blz. 54, regel 18 v. o. staat: *Petten, Dr. J. L., moet zijn: Petten, Dr. J. L.
BIz. 58, regel 4 v. b., staat : *Scheepens, J. N. A. C., moet zijn : Scheepens,
J. N. A. C.

Blz. 58, regel 16 v.b. staat: Schepens, W. C., moet zijn: *Schepens, W. G.
Blz. 67, regel 18 v. b. staat : Zwieten, Dr. M. v., moet zijn : *Zwieten, Dr. M. v.

Als (origineele) reclame voor hollands fruit, heeft de Nederlandsche Heidemaat-
schappij (te Arnhem) „een Fruitkalender" uitgegeven. Op het blad van elke maand
is het fruit van het betreffende seizoen vermeld en in kleuren afgebeeld, op de helft
van de ware grootte.

Prijscourant 1935. N.V. Koninkl. Pharmaceut. Fabrieken, voorheen
Brocades-Stheeman Pharmacia.

Wij ontvingen de prijscourant 1935, van chemische en pharmaceutische produc-
ten, laboratorium-benoodigdheden, Utensilien, verbanden en pleisters enz.

Dr. B. Vrijburg, gep. Inspecteur v. d. Burg. Veeartsenijk. Dienst in Ned.-Indië,
tijdelijk in Nederland verblijvende, heeft een studie gemaakt van de mogelijkheid
van emigratie van Nederlandse boeren naar onze koloniën. Hij is daarbij tot de
conclusie gekomen dat, onder bepaalde omstandigheden, het uitoefenen van het
landbouw-en veeteeltbedrijf door Europeanen, in sommige gedeelten van de archipel
niet alleen mogelijk, maar, met het oog op de economische toestanden, hoogst
wenselijk moet worden geacht. Dr. V. heeft in een paar brochures zijn denkbeelden
uiteengezet, en tracht door het houden van met lichtbeelden verduidelijkte voor-
drachten, voor deze zaak de noodige belangstelling te wekken. Kroes.

Het Zeitschr. f. Fleisch und Milchhyg. van 1 Jan. 1.1. deelt mede (blz. 139) dat
in Denemarken een wet is aangenomen, op grond waarvan het na 1938 verboden
zal zijn consumptiemelk aan de steden te leveren uit veebelsagen die niet vrij zijn
van tuberculose.

Men heeft in een deel van Jutland aangeduid met de woorden „groszen Wild-
moor" een inrichting gebouwd waar 1300 jonge koeien en stieren kunnen worden
grootgebracht. Tegen een bepaald tarief worden hier kalveren toegelaten, die met
een tusschenpoos van een half jaar tweemaal negatief op een tuberculine-proef
reageerden. C. F. v. O.

In den Tagen des 22. bis 25. April 1935 findet in Frankfurt am Main der dritte
kynologische Weltkongress der Fédération Cynologique Internationale (FCI) statt.
Mit der Durchführung ist der Reichsverband für das Deutsche Hundewesen (RDH)
beauftragt. Auf der Tagesordnung stehen :

a) Die Grundregeln der Vererbung und ihre Auswertung für die Rassehundc-
zucht.

b) Die Vererbung körperlicher Eigenschaften. Äussere Formen des Hundes. —
Art des Haares. — Farbe, usw.

c) Die Vererbung geistiger Eigenschaften. Intelligenz, (Verstand). Temperament.
Charakter. Auge. Gehör. (Ausgenommen Geruch).

d) Die Vererbung der Nasenleistungen und die sich daraus ergebenden Zucht-
ziele.

Prof. A. Pirocchi, Mailand ; 1 c. Dr. F. Méry, Paris ; id. Major a. D. Konrad
Most, Berlin ; zu 2. O\'Breen, Brüssel.

Näheres darüber besagt das Kongressprogramm, das von der Auslandsstelle des
Reichsverbandes für das Deutsche Hundewesen (RDH), Stuttgart-W., Roten-
waldstrasse 83a, bezogen werden kann.

Zur Teilnahme am Kongress haben sich bis jetzt 30 kynologische Gesellschaften
des Auslandes gemeldet.

Im Anschluss an diesen Kongress findet in Frankfurt, Main die erste Weltaus-
stellung für sämtliche Hunderassen vom 26. bis 28. April 1935 statt.

Ueber die Einzelheiten des Kongresses und der Welthundeausstellung gibt deren
Leiter, Fr. Bazille, Stuttgart-W., Rotenwaldstrasse 83a, Fernsprecher 61437,
bereitwilligst Auskunft.

Dr. H. Henseler,
o. Professor und Dir. des Instituts für Tier-
zucht und Züchtungsbiologie der Technischen
Hochschule, München. Reichszuchtwart des
R. D. H.

Overleden : S. W. Arntz, rustend dierenarts, te Millingen, bij Nijmegen.
Verhuisd : P. Baerends, Arnhem, van Rijnkade 26, naar Rijnkade 15.

Verslag over den landbouw in Nederland over 1932. Uitg. door de Directie van
den Landbouw, \'s Gravenhage, Alg. Landsdrukkerij, 1934. 8°. 256 blz.
Met register op de Verslagen en Mededeelingeri van 1924—1932.
Verslagen en Mededeelingen van de Dir. v. d. Landbouw, 1934. Nr. 3.
J. Pieterse, Mijn hond. Een boek voor allen, die van honden houden en voor
hen, die een hond willen aanschaffen. Amsterdam, J. M. Meulenhoff, 1934. 8°.
253 blz. m. afb. op 48 bl. ƒ2.g5

A. J. J. van de Velde, Het rijk der microben. Mechelen, Het Kompas, 1934.
8°. 288 blz. met 8 blz. prtr. en ill. op 8 bl. fr. 28.—

Friesch rundvee-stamboek 1934. AH. 85. Leeuwarden, N. Miedema en Co., 1934. 8°.
Zwartbonte koeien. Nos. 79510—83385.
Roodbonte koeien. Nos. 606 R—621 R.

Marktlijst 1935. \'s Gravenhage, Administratie van „Het Paard", 1934. ƒ0.40
E. J. Dommerhold, Bijzondere veeteelt. 4e dr. Zwolle, W. E. j. Tjeenk Willink,
1934. 8°.

F. D. E. Lourens. \'s Gravenhage, Alg. Landsdrukkerij, 1934. 8°. ƒ 1.—
P. de Kruif, Bacteriënjagers. Figuren uit den strijd tegen het oneindig kleine.

Hollandsche bewerking van C. Easton. 3e dr. \'s Gravenhage enz., H. P. Leopold,
1934. 8°. 215 blz.

C. A. M. Spruyt, Het houden, huisvesten en verzorgen van onze duiven. 3e dr.
Amsterdam, Uitg.-Mij. Kosmos, 1934. 8°. 64 blz. m. 34 afb. ƒ0.75

M. Farina, Selezione e controlli funzionali nella razza bovina romagnola. Rimini,
tip. Garattoni, 1934. 8°. 35 p. c. fig.

T. Bonadonna, Aspetti teorico-pratici del problema dell\'alimentazione idrica
in zootecnica. Milano, tip. G. Castiglioni, 1934. 8°. 63 p.

G. Cossu, Le piroplasmosi in Sardegna con spec, riguardo alla loro diffusione
ed ai metodi di cura e profilassi. Sassari, tip. J. Gallizzi, 1934. 8°. 27 p.

W. Arkwricht, Il pointer e i suoi predecessori, di A. W. Unica versione ital. a
cura di W. Baldi. Firenze, tip. A. Vallecchi, 1934. 8°. XII 4- 233 p. c. 22 tav.

Projet de conventions sur les questions vétérinaires. Réunion de délégués de gou-
vernements pour l\'examen de 3 projets de conventions.....20 Oct. 1934. Genève,

H. Nebenzahl, L\'étude expérimentale des tumeurs de la poule. Homologies des
sarcomes avec ceux des mammifères et de l\'homme. Etude critique. Paris. 1934.
8°. 165 p. fr. 4°-—

Foveau de Courmelles, Comment élever nos bêtes. Paris, E. Figuière, 1934.
16⁰. 192 p. fr. 10.—

Mondiage d\'Arches et Fleury-Dupré, Les poules. St. Etienne, Manuf. franc,-.,
1934. 8°. 284 p. fr. 12-

P. Laporte, Les maladies de la peau du chien. Paris, Edit, de l\'Eleveur, 1934. 8°.

Les chiens de chasse Par N.....St. Etienne, Manuf. franç., 1934. 8°. fr. 40.—

J. Chaîne, Manuel pratique de dissections de zoologie. Paris, Vigot frères, 1934-
8°. 324 p. fr. 12.—

Annual report of the civil veterinary Department, United Provinces, India, for
the year 1933—1934. TBy Egati]. Allahabad, The superintendent printing and sta-
tionery, 1934. 8°. Rup. 1.

E. R. Kalmbach, Western duck sickncss : a form of botulism. Washington, Go-
vernment Printing Office, 1934. 8°. 82 p. w. 1 fig. and 6 pi.

Ch. S. Gibbs, Infectious laryngotracheitis vaccination. Amherst, Agr. Exp. Stat.,
1934. 8°. 20 p. w. 2 fig.

F. A. Hays, Effects of inbreeding on fecondity in Rhode Island Reds. Amherst,
Agr. Exp. Stat., 1934. 8°. 8 p.

M. Tange, Studies on the sex-linked inheritance of plumage color in the Ring
dove, Streptopelia risoria. Fukuoka, Kyuhu Imp. Univ., 1934. Gr. 8°. 34 p. w.
1 pi.

Farmer and stock-breeder year book and Live stock journal annual, 1935. London.
Macdonald and Martin, 1934. 8°. Sh. 2.6

Dictionary of terms relating to agriculture, horticulture, forestry, cattle breeding,
dairy industry. In English, French, German and Dutch. Ed. by T. J. Bezemer.
London, Allen and Unwin, 1934. Sh. 25.—

M. F\\ Mc Tagcart, Horsemanship for boys and girls. London, Methuen, 1934-
Kl. 8°. X 138 p. w. ill. Sh. 7.6

W. Fawcett, Thoroughbred and hunter. Their breeding, training and mana-
gement from foalhood to maturity. London, Eyre and Son, 1934. Gr. 8°. XVI -f-
140 p. w. ill. Sh. 25.—

R. G. Binding, Reitvorschrift fiir eine Geliebte. Frankfurt a.M., Rutten und
Loning, 1934. 8°. 67 S. M. 3.60

W. Müseler, Reitlehre. 4te Aufl. Berlin, P. Parey, 1934. Gr. 8°. 183 S. m. 35
Abb. nach Photogr. und 39 Skizzenfolgen. M. 4.80

A. Tiemann und E. Rehm, Bau und Beschickung von Grubensilos. Eine Anlei-
tung für die Praxis. 3te Aufl. Berlin, P. Parey, 1935. Gr. 8°. 32 S. m. 22 Textabb.

Handbuch der speziellen pathologischen Anatomie und Histologie. Hrsg. von
O. Lubarsch und F. Henke. Schriftl. : R. Rössle. Bd. 9, Tl. 2. Berlin, J. Springer, 1934.
4⁰. X 680 S. m. 419 z. T. färb. Abb.

Bd. 9, Tl. 2. Gelenke und Knochen. Bearb. von H. Beitzke u. A.
H. Spemann, Neueste Ergebnisse entwickelungs-physiologischer Forschung.
Freiburg, Speyer und Kaerner, 1934. Gr. 8°. 19 S. Vortrag. M. 0.80

ƒ. Aisch, Bienenbuch für Anfänger. 6te Aufl. Neumünster, Wachholtz, 1934.
Gr. 8°. XII -)- 230 S. m. Abb. M. 3.—

J. V. Andersen, Ueber Carcinome, Sarcome und Lymphomatosis infiltrans bei
weissen Mäusen. Versuche menschlichen Cancer auf Versuchstiere zu übertragen.
M. e. engl, und dän. Zusammenfassung. Kopenhagen, Levin und Munksgaard,
1934. 4°. 143 S. m. 30 Taf. Kr. 15.—

Veröffentlichungen aus den Jahres-Veterinär-Berichten der beamteten Tierärzte
Preussens. Zusammengest, von F. Müssemeier in Gem. m. Hoff erber. Jg. 22. Für
die Jahre 1931 und 1932. Tl. 2. Berlin, R. Schoetz, 1934. 4⁰. 335 S. M. 12.—
F. Rappaport, Mikrochemie des Blutes. Wien u.s.w., Haim, 1935. Gr. 8°. XI
206 S. m. 51 Abb. im Text und zahlr. Tab. M. 15.—

A. Schmid, Nutztierzüchtung und Kulturrassen der Schweiz. Frauenfeld u.s.w.,
Huber, [1934]. 8°. 76 S. m. 44 Abb. fr. 4.—

K. Walter, Die Technik und Wirtschaft der Hygiene im Tierversand bei der
deutschen Reichsbahn. Berlin, Verkehrswissenschaftliche Lehrnüttelgesellschaft
u.s.w., 1934. 8°. M. 7.50

W. B. Sachs, Aquarienpflege leicht gemacht. Eine Anleitung zur Einrichtung
von Aquarien aller Art nebst Angaben über bes. geeignete Fischarten, ihre Auf-
zucht und Behandlung. 5te Aufl. Stuttgart, Franckh, [ 1934]. Gr. 8°. 63 S. m. Abb.

W. Busack, Die Abrichtung des Hundes für den Hausgebrauch. 3te Aufl. Berlin,
Verlag Die Hundewelt F,. Osthoff und Co., 1934. Kl. 8°. 66 S. m. Abb. M. 1.50
Jahrbuch der Milchwirtschaft. Neueste Erfahrungen auf dem Gebiete der Gewin-
nung, Verarbeitung und Verwertung der Milch. Bd. 5. Hrsg. von K. Teichert. Han-
nover, M. und H. Sehaper, 1934. M. 11.—
H. Zeeb, Die wichtigsten Krankheiten der Ziege. Dortmund, Verlag f. Klein-
tierzucht, [1934]. 8°. 31 S.

Fachzeitschrift ,,Der Ziegenzüchter". Vortragsreihe. Vortr. Nr. 10/11.
W. Rammner, Die Tierwelt der deutschen Landschaft. Das Leben der Tiere
in der Umwelt. Leipzig, Bibliogr. Institut, 1934. Gr. 8°. 455 S. m. 577 Abb. im
Text und 17 mehrfarb. Taf. M. 7.80

P. Eipper, Freundschaft mit Katzen. Berlin, D. Reimer und E. Vohsen, 1934.
Gr. 8°. 99 S. m. 32 Bildnisstudien nach Originalaufnahmen M. 2.85

Kalender für Geflügelzüchter 1935. .Jg. 37. Hrsg. von F. Pfenningstorff. Berlin, Verlag
F. Pfenningstorff, 1934. 8°. 576 S. m. 111 Textabb. und 2 Farbtaf. M. 0.75

H. Doenecke, Die Kolik des Pferdes. Beiträge zur Aetiologie, Diagnose und
Therapie. Wittenberge, Gebr. Bischoff, 1935. 8°. 208 S. m. 26 Abb. M. 8.50

N. Grasl, Vererbungsregeln für den Wellensittichzüchter. 6te Aufl. Hannover,
Verl. Schräpel, 1934. 8°. M. 6 Abb. und 4 Übersichtszeichn. M. 1.50

H. Hampe, Zahme und sprechende Wellensittiche. 5te Aufl. Hannover, Verlag
Schräpel, 1934. 8°. M. 1.50

Tierluftschutz■ Nach Laue. Bearb. von M. Burkhardt. Meiszen, C. E. Klinkicht
und Sohn, 1934. 8°. 47 S. m. Fig. M. 0.35

A. Schüssler, Deutsches Bienenrecht. Weinheim, Deutsches Druck- und Verlags-
haus, 1934. 8°. 352 S.

Milchwirtschaftliches Taschenbuch. Jrg. 58. 1935. Begr. von B. Martiny. Hrsg. von
Claussen. Berlin, P. Parey, 1934. Kl. 8°. 93 BL, 128, 52 S. M. 3.20

Das Gebrauchspferd und seine Ausbildung. Beiträge zum richtigen Verständnis der
Reitvorschritt. Hrsg. von H. oon Heydebreck. Berlin, E. S. Mittler und Sohn, 1935.
8°. 71 S. m. 12 Abb. im Text. M. 1.50

Taschenkalender für Fleischbeschauer und Trichinenschauer. Hrsg. von P. Heine■
Jg. 8. 1935. Hannover, M. und H. Schaper, 1934. Kl. 8°. 204 S.

W. Kirsch, Silofutter, seine Gewinnung und Verwendung. 2te Aufl. Berlin,
P. Parey, 1934. Gr. 8°. 24 S. m. Abb. M. 1.—

Das Lexikon der Hundefreunde. Hrsg. von H. Z}^mmermann- Lief. 1- 7. Berlin, Verl.
von „Mensch und Tier", r¹934J• 8°. 44« S. m. Abb. Je M. 0.90

F. Wirleitner, Neuzeitliche Butterbereitung im Bauernhause und auf der Alm.
Graz, Stocker, [1934]. Gr. 8°. 32 S. m. Abb.

R. Geith, Die sichere Heuernte. Leitfaden für die sachgemässe Anwendung
von Trockengerüsten bei der Ernte von Gras, Luzerne, Rotklee, Gemenge, Ge-
treide u. a. Berlin, P. Parey, 1934. 8°. M. 24 Abb.

Statistischer Veterinärbericht über das Reichsheer für das Berichtsjahr 1932. Bearb.
im Heeres-Veterinär-Untersuchungsamt. Berlin, Reichswehrministerium, 1934.

M. Hartwig, Ueber Neubildungen an der Zunge bei Tieren. Inaug.-Diss. Gles-
sen. 1934.

W. Hennings, Vergl. anatomische, histologische und histogenetische Untersuchun-
gen über die Knorpel der Kniescheibe bei Pferd und Rind. Inaug.-Diss. Giessen. 1934.

H. Wagner, Versuche zur Bekämpfung der gelben Galt mittels der Entozon-
spülung. Inaug.-Diss. Giessen. 1934.

E. Bartling, Vergl. Auswertung verschiedener Blutuntersuchungsmethoden
beim Pferd. Inaug.-Diss. Hannover. 1934.

G. Becker, Muss der Rindviehzüchter bei der heute erstrebten Erhöhung des
Milchfettgchaltes eine schädigende Verminderung des Milcheiweissgehaltes befürch-
ten ? Studien über die korrelative Variabilität des Eiweiss- und des Fettgehaltes
der Kuhmilch. Inaug.-Diss. Hannover. 1934.

D. Bierwagen, Weitere Beiträge zur Diagnose der ansteckenden Blutarmut
der Pferde mit Hilfe des Kaninchenversuchs. Inaug.-Diss. Hannover. 1934.

O. Blömer, Experimentelle Beiträge zur Frage der Futterlehre bei Schlacht-
schweinen. Inaug.-Diss. Hannover. 1934.

R. Grober, Versuche an Meerschweinchen über den Wert der Serobortanverab-
reichung bei der Bekämpfung des Abortus-Bang. Inaug.-Diss. Hannover. 1934.

H. Herrmann, Die Inzucht beim Angler Rind in ihren Auswirkungen auf Milch
und Milchfettleistungen. Inaug.-Diss. Hannover. 1934.

P. Jäger, Die Pyometra des Rindes und ihre Behandlung nach den beim thürin-
gischen Sterilitäts-Bekämpfungsverfahren gemachten Erfahrungen. Inaug.-Diss.
Hannover. 1934.

E. Karstens, Bedeutende weibliche Erblinien (Blutlinien) und ihr Wert für
die Leistungszucht beim Angler Rind. Inaug.-Diss. Hannover. 1934. (Mit 27 Erb-
linientaf.).

M. Kortum, Untersuchungen über die Hautvenen der Gliedmassen mit bes.
Berücksichtigung der Verhältnisse beim Rinde. Inaug.-Diss. Hannover. 1934.

A. Kotthoff, Die Beeinflussung des Blutzuckerspiegeis beim Kaninchen durch
Serobortanfütterung. Inaug.-Diss. Hannover. 1934.

In 1930 slaagde Hecke¹) (Insel Riems) er in het eerst mond- en
klauwzeervirus in vitro te kweeken. Hij cultiveerde het door de methode
van Carrel toe te passen voor het verkrijgen van fibroblastenculturen
en deze met het virus te infecteeren. Aanvankelijk van de meening
uitgaande, dat kippenfibroblasten een geschikt milieu voor de vermeer-
dering der smetstof zouden zijn, evenals zulks voor vaccine het geval
gebleken was (Carrel, Rivus), poogde Hecke het mond- en klauw-
zeervirus in deze weefselsoort te kweeken. Het bleek hem echter, dat
zulks niet mogelijk was en dat speciaal fibroblastenculturen, waarbij
weinig of geen epitheel aanwezig was, geen resultaat gaven. In jonge
culturen van embryonale kippenhuid, bij 37⁰ C gekweekt was het virus
in de weefselstukjes zoowel als in het inbettingsplasma hoogstens nog na
36 uur, in de cultuurmedia zonder weefsel nog na 12 uur, echter niet meer
na 24 uur aantoonbaar.

Hecke meent dat mond- en klauwzeervirus door oude fibroblasten-
stammen in het geheel niet opgenomen wordt, en dat, wanneer men
niet een schadelijke werking der fibroblasten wil aannemen, het gebrek
aan epitheel hiervan de oorzaak is.

Met culturen van epitheel en fibroblasten, afkomstig van cavia-
embryo\'s had Hecke meer succes, niettegenstaande hij het als een
bezwaar ondervond, dat bloedplasma van de cavia niet zulk een stevig
stolsel geeft, als dat van de kip. In voorproeven bleek hem reeds de
grootere geschiktheid van cavia-weefsel-culturen boven die van kippen-
weefsel, aangezien hij vond, dat culturen van hart en huid nog na
48 uur bij 37⁰ C actief virus bevatten na welk tijdsverloop de controles
zonder weefsel reeds vrij van actief virus waren.

Het gelukte Hecke het mond- en klauwzeervirus tot vermeerdering
te brengen bij 2 series weefselculturen van embryonale caviahuid en wel
in 14 passages gedurende 59 dagen en in 17 passages gedurende 81 da-
gen, waarbij een totale grootste vermeerdering vergeleken met het
uitgangsmateriaal werd bereikt van 2 X io¹⁸. Niet alle passages echter
bleken volledige activiteit te behouden ; er waren erbij die in activiteit

1 Dr. Friedrich Hecke. /ör Bakteriologie, Abt. I O. 1930, Bd. 116 u. Bd. 119.
LXII 17

verminderden of zelfs geheel inactief werden, zoodat het noodig was
naar een vroegere schakel terug te grijpen, om de keten van passages
voort te zetten. Dit is verklaarbaar uit het feit dat nog niet alle factoren
waardoor het virus al of niet tot vermeerdering komt, bekend zijn.
Hecke merkte verder op, dat het smetstoftype (A) = O (Vallée) ge-
durende de kweekperiode geheel ongewijzigd bleef.

Ongeveer gelijktijdig met en geheel onafhankelijk van Hecke,
slaagden H. B. Maitland en M. C. Maitland erin het virus volgens
een door hen te voren bij vaccine-virus met succes toegepaste methode,
te kweeken.

Zij gingen eveneens uit van cavia-weefsels, nadat ook zij ervaren
hadden dat kippenweefsels voor de cultuur van mond- en klauwzeer-
virus niet geschikt zijn.

De techniek die door hen werd toegepast is in het kort de volgende:
Zolen, lippen en tong van cavia-embryo\'s worden met een schaar fijn-
geknipt. Bij 0,66 cc verkleind weefsel wordt 1,33 cc virus gevoegd.
Nadat dit mengsel gedurende 11 uur bij 5° C. gestaan heeft, wordt er
12 cc. Tyrode en 6 cc. versch gehepariniseerd caviaplasma (verkregen
door hartpunctie) aan toegevoegd. Dit mengsel wordt verdeeld in hoe-
veelheden van 2 cc. in fleschjes volgens Carrel en vervolgens bij 37,5°
C. geplaatst.

Het verschil met de klassieke methode van Carrel is dus in hoofd-
zaak, dat het embryonaal extract wordt weggelaten. Het onderzoek
op de aanwezigheid van virus wordt verricht, door dc inhoud van een
fleschje met steriel zand te verwrijven en na centrifugeeren de boven-
staande vloeistof te titreeren door inoculatie van een serie verdunningen
in M/50 phosphaat pH 7,6 intradermaal in de plantairvlakte van caviae.
Zij vonden de grootste virusvermeerdering na een verblijf van 3 a 4
dagen in de broedstoof. Dc toename van het virus hing niet af van de
mate van de weefselgroei. Hooge titers werden verkregen van fleschjes
waarin zeer weinig groei en omgekeerd. De toevoeging van 14 % en
10 % embryonaalextract bevorderde de virus-vermeerdering niet.

Deze methode heeft op de dekglasmethode volgens Carrel vóór,
dat ze de mogelijkheid opent een grootere hoeveelheid virus te verkrij-
gen. Immers de hoeveelheden virus welke volgens de dekglasmethode
Carrel verkregen worden zijn zóó gering dat een ruim experimen-
teeren met het aldus verkregen virus practisch onmogelijk is. Het is
dan ook geen wonder dat gezocht werd naar een methodiek, die een
ruimere virusoogst beloofde.

Hecke ¹) paste eveneens de methode der Maitlands toe en kon vast-
stellen, dat het mogelijk is hiermede grootere hoeveelheden mond- en
klauwzeer virus te kweeken. Seitz Altraten waren (na buffering) in
de ijskast 178 dagen houdbaar.

Striegler \') vervolgde de onderzoekingen van Hecke en werkte
nauwkeurig volgens de methode der Maitlands. Evenals Maitland
en Hecke, gebruikte ook hij caviaweefsels als subtraat voor zijn virus-
culturen. Hij slaagde erin aldus groote hoeveelheden virus te kweeken
en geeft aan dat er thans wekelijks 1500 cc.—2 liter cultuurvloeistof
verkregen wordt, met een titer welke tusschen 1000 en 1.000.000 va-
rieert. Bij runderen welke voor de bereiding van hoog-immuunserum
dienen en die reeds „durchseucht" waren vermag dit gekweekte virus
een verhooging van de serumtiter te bewerken en vervangt men, naar
wordt aangegeven met succes, de inspuiting met blaarlvmphe afkomstig
van varkens, door inspuiting met cultuurvirus. Hierbij blijft echter een
factor van twijfel bestaan en wel deze, dat het rund over het algemeen
weinig gevoelig voor caviavirus is, zoodat dit belangrijke resultaat nog
meer aan belang winnen zou, wanneer men de geheele immunisatie met
cultuurvirus zou kunnen verrichten.

Sedert de werkzaamheden in het Staats-Veeartsenijkundig Onder-
zoekingsinstituut een aanvang hebben genomen (begin 1933) betreffen
de biologische onderzoekingen in de eerste plaats het vraagstuk van de
kweekbaarheid van het mond- en klauwzeervirus.

Aangezien wij van meening waren, dat, zooals boven gezegd, de dek-
glascultuurmethode volgens Carrel slechts minimale hoeveelheden
smetstof zou kunnen opleveren, werd deze methode slechts toegepast
ten einde de noodige technische vaardigheid in het aanleggen van weef-
selculturen te verkrijgen ; tevens om ervaring op te doen betreffende
de beelden welke in cultuur gebrachte weefsels vertoonen.

Voor het cultiveeren van een eenigszins belangrijke hoeveelheid
smetstof verwachtten wij meer van een kweekmethode voor weefsels
welke in Nederland haar oorsprong vond, nl. die van de Haan ¹).
Immers hierbij stroomt voortdurend O-houdende physiologischc voe-
dingsvloeistof langs cellen welke zich in een fibrine-stolsel bevinden.
Zoo was het denkbaar dat groote hoeveelheden smetstof kweekbaar
zouden zijn doordat het virus zich in de weefselccllen zou vermeerderen
en zou worden afgestaan aan de vloeistof. Inderdaad gelukte het
Frenkel en Julius ²), het vaccinevirus in een door Julius gewijzigd
doorstroomingsapparaat volgens de Haan, waarbij de vloeistof in een
gesloten systeem door een mengsel van lucht en koolzuur wordt rond-
gedreven, in een 6-tal generaties te kweeken.

Later werd door Frenkel ³) een methode uitgewerkt voor het kwee-
ken van cellen uit exsudaatvloeistof (de Haan ²)) die het mogelijk
maakte in een broedstoof te cultiveeren en waarbij de voedingsvloeistof
niet circuleerde, doch slechts geaëreerd werd. Tevens werd de mogelijk-

heid in het leven geroepen om in een beperkte ruimte een groot aantal
glaasjes met te cultiveeren weefsel te plaatsen. Het was nl. noodzakelijk
dat de hoeveelheid weefsel groot was, wilde men kans hebben een eenigs-
zins aantoonbare hoeveelheid virus te kweeken. Op deze wijze werden
achtereenvolgens konijnen-, varkens- en kalverexsudaatcellen in cultuur
gebracht. De resultaten welke werden bereikt waren zeer bevredigend.
Echter was mond- en klauwzeervirus meestal binnen 24 uur uit de
ermede geënte voedingsvloeistof verdwenen, terwijl ook de weefsel -
cultuur welke inmiddels op de glaasjes was ontstaan geen spoor van
virus meer bevatte. Aldus konden wij zoowel bij konijnen-, varkens-
als kalverfibroblasten de door Hecke en Maitland bij kippen- en
caviafibroblasten opgedane ervaring bevestigen, dat deze soort cellen
voor de cultiveering van mond- en klauwzeervirus ongeschikt zijn.

Het bleek noodzakelijk om tot het kweeken van andere weefsels over
te gaan en met name te trachten huidepitheel in cultuur te brengen. Een
onzer (F.) meende dat het best hiervoor geschikt zou zijn de huid van
runder-embryo\'s. Immers beloofde epitheel afkomstig van het spontaan
voor mond- en klauwzeervirus vatbare rund eventueel kans van slagen
en wel zou dan tevens de mogelijkheid bestaan een virus te kweeken, dat
een sterker antigene werking ten opzichte van runderen en varkens,
c.q. ook van andere spontaan vatbare huisdieren, zou kunnen hebben,
dan caviasmetstof.

Aanvankelijk werd de aëratiemethode voortgezet, echter moest de
techniek eenigermate worden gewijzigd. De huid van een runder-
embryo, benevens die van de voor mond- en klauwzeer bekende prae-
dilectieplaatsen werd in een zoo dun mogelijke laag afgepraepareerd
en in een steriele glasdoos onder strenge aseptische cautelen met een
schaar fijngeknipt. Bij deze weefselbrij werd door een Chamberland-
kaars (L 5) gesteriliseerde Tyrodeoplossing en runderserum gevoegd in
een verhouding 2:1. Weefsel vloeistof werden gedurende cle nacht
in de ijskast geplaatst. De volgende morgen werden eenige druppels
gefiltreerd cavia-virus aan de weefselmassa toegevoegd en het geheel
wederom in de ijskast (gedurende 1 uur) geplaatst ten einde het virus
gelegenheid te geven aan de weefselstukjes te adsorbeeren, eventueel
in de stukjes te dringen. Daarna werd het mengsel van weefsel-Tyrode-
serum-virus in een gesteriliseerde huls van Schleicher en Schüll ge-
bracht, van het type zooals voor extractie in SoxHLET-apparaten ge-
bruikt wordt. Het geheel werd gebracht in een apparaat van de volgende
bouw : Aan een buis, die aan de bovenzijde door een op-geslepen stop
kan worden gesloten, bevindt zich in de bodem een kraan, met sterili-
teitsbescherming, terwijl zich bovendien nabij de bodem een glazen
inlaat bevindt ten einde de vloeistof te kunnen aëreeren. Het lumen
der buis is zóó nauw gemaakt, dat niet te veel vloeistof behoeft te wor-
den gebruikt. In het geheel 25 cc. Dit heeft tot gevolg dat de hoeveel-
heid weefsel tot die van de vloeistof in een betere verhouding komt. De
bedoeling was nu dat de geaëreerde vloeistof met het weefsel in contact

kwam en dat het virus zich zou vermeerderen. Het weefsel werd in een
SoxHLET-huls gebracht ten einde het zoo min mogelijk aan de schokken
van de opstijgende gasbellen bloot te stellen.

Het bleek echter dat virulent virus, als zoodanig onmiddellijk voor
de aanvang van de proef op gezonde caviae gecontroleerd, binnen enkele
uren tijds uit de cultuurvloeistof zoowel als uit de huidstukjes ver-
dwenen was.

Een gelijk resultaat had een kweekproef, waarbij embryonale runder-
huid werd samengebracht met gehepariniseerd runderplasma, steriel
buikholte-exsudaat (methode de Haan) afkomstig van een kalf en
runderembryonaal extract.

Een groot aantal kweekexperimenten, die hier niet nader zullen
worden beschreven, werden nog met de aëratie-methode verricht,
waarbij getracht werd varkensvirus, dat caviae gepasseerd had en van
rundervirus afstamde, met kalverplasma en Tyrode-vloeistof ongeveer
overeenkomende met de samenstelling welke door de Maitlands
wordt aangegeven tot vermeerdering te brengen. Het weefsel in hepa-
rine-plasma bevond zich in een glazen bakje, terwijl het vloeibare deel
(Tyrode) geaëreerd werd. De resultaten waren, dat in dit milieu het
virus soms na 2 tot 4 etmalen nog aantoonbaar was. Vaak moest het
experiment worden afgebroken door bacterieele verontreiniging. De
pH van het milieu, welke in alle experimenten geregeld werd onder-
zocht, (in de microcomparator van Hellige) schommelde tusschen
6 en 6,7, niettegenstaande een soms sterke buffering met ¹/₁₅ molair
bufferoplossing. Gewone lichaamshuid, tongslijmvlies, noch kroon-
randhuid gaven blijvende resultaten.

Wij kwamen tot dc overtuiging dat de aëratie voor het cultiveeren
van het mond- en klauwzeer virus weinig of geen waarde bezit en dat
de techniek zoodanig gewijzigd diende te worden, dat kans op secun-
daire infecties van het cultuurmilieu vermeden kon worden. Daarom
gingen wij over tot het verrichten van kweekexperimenten in de bekende
fleschjes volgens Carrel, waarbij gewerkt werd met kalverplasma
(heparine), fijn geknipte huid van runderembryo\'s, varkensvirus (type
A. Vallée) en Tyrode, weder ongeveer in de samenstelling welke door
Maitland wordt aangegeven. De resultaten hierbij verkregen konden
gunstiger genoemd worden. Eenmaal konden wij in 2 passages over een
periode van bebroeding gedurende resp. 2 en 3 etmalen mond - en klauw-
zeervirus in het weefsel aantoonen, zelfs zagen wij in enkele experimen-
ten, dat het mengsel, hetwelk gedurende 2 etmalen bij 37⁰ C. geweest
was en geen aantoonbaar virus bevatte, overgeënt op versche huidbrij
en gedurende 2 X 24 uur bij 37⁰ C. geplaatst, sterk virushoudend werd,
waaruit dus een aanmerkelijke virusvermeerdering mag worden aange-
nomen, (bij een pH 6,4). Dezelfde passage gedurende 4 etmalen be-
broed bleek eveneens nog virulent virus te bevatten, hetgeen uit het
cavia-experiment bleek. Een tweede passage gaf negatief resultaat bij
bebroeding gedurende resp. 2 en 3 etmalen, echter een positief resultaat

na bebroeding gedurende 4 etmalen. Tevens werd in het laatste geval
een levendige celvermeerdering in de weefselstukjes geconstateerd, welke
betrekking had op het bindweefsel. Het feit dat ook thans weer de langst
bebroede culturen virushoudend bleken te zijn, gaf weer een sterke
aanwijzing dat er virusvermeerdering plaats vond. Het is immers be-
kend, dat het mond- en klauwzeervirus bij 37⁰ CL, wanneer het zich
niet in een geschikte omgeving bevindt, spoedig onwerkzaam wordt
(afsterft).

De langste tijd dat het virus bij deze werkwijze in de broedstoof bij
37⁰ verwijlde was 10 etmalen, verdeeld over 3 passages. Hierdoor kan
reeds met zekerheid gesproken worden van een viruscultuur, aangezien
het mond- en klauwzeervirus een verblijf van 10 etmalen in de broed-
stoof bij 37⁰ C. zeker niet verdraagt. In deze positieve kweekproeven
varieerde de pH van de vloeistof, welke na verwrijven van huidstukjes
en cultuurmedium verkregen werd, tusschen 6,2 en 6,5, hetgeen voor
mond- en klauwzeer volgens Pijl een lage zuurgraad is.

Het kalverplasma, bleek echter voor de groei der embryonale runder-
huid geen goede eigenschappen te bezitten, 1 doordat de consistentie
van het gestolde plasma spoedig slap is, 2°. omdat het moeilijk volkomen
steriel te winnen is.

Ten einde een betere groei van de weefselstukjes te verkrijgen ver-
vingen wij het gchepariniseerde kalverplasma door kippenplasma, dat
op de gebruikelijke wijze verkregen wordt, door bloed af te tappen uit de
carotis, en dit op te vangen in door ijs gekoelde geparaffineerde centri-
fuge-buizen.

Inderdaad waren thans de weefselculturen zeer bevredigend in het
veel steviger stolsel van kippenplasma en Tyrode-oplossing. Zelfs
groeide het bindweefsel uit stukjes welke afmetingen van 3 bij 4 mm
hadden, en werd niet zelden een fraaie groei van epitheel gezien, in
de vorm van woekeringen met breede basis of van syncytiale epitheel-
tongen. Terloops zij vermeld, dat de huidstukjes zelfs op vrij groote
afstand van elkaar (7 mm) een sterke invloed op elkaar uitoefenden,
welke hierin tot uiting kwam, dat de fibroblasten komende uit een zijde
van het ééne stukje sterk gericht werden naar de naastbijzijnde zijde
van het andere stukje en omgekeerd, zoodat men aan één zijde van een
stukje vaak verschillende groeirichtingen der bindweefselcellen kon
waarnemen al naarmate er verschillende andere stukjes op inwerkten.
Ook kregen wij sterk de indruk, dat de nabijheid van een ander stukje
de groei van het bindweefsel aan de naar dit stukje toegekeerde zijde
van een weefselpartikel sterk bevorderde en omgekeerd. (Mitogenetische
wederzijdsche straling ?)

Naast deze betere weefselgroei, was nu ook constant vermeerdering
van het mond- en klauwzeervirus te constateeren, zoodat thans bij
het ter perse gaan van deze mededeeling het virus in de ge passage
verkeert, en de virulentie van het cultuurproduct niet achteruit is
gegaan vergeleken bij die van het materiaal van uitgang, welke 1 : 50.000

was. Het virus waarmee deze proefreeks werd aangevangen (varkens-
virus type A) is thans gedurende 28 etmalen over 8 passages in de broed-
stoof bij 37⁰ C. geweest, terwijl het materiaal van uitgang een verdun-
ning heeft berekt van 31 X io¹², een verdunning dus, die stellig niet
meer een positieve aanslag bij de cavia zou hebben gegeven.

Vermeld zij nog dat bijna 100 % der infectiositeitscontröles van de
achtereenvolgende overzettingen 11a resp. 3, 4 en 5 etmalen bebroeding
verricht, positieve uitslag bij enting intradermaal in de planta pedis bij
caviae te zien gaven. De bebroedingsduur van 2 etmalen bleek in enkele
gevallen te kort. Het vaakst heeft overzetting op versch huidweefsel na
een bebroedingstijd van 3 etmalen plaats gevonden.

Het kippenplasma bleek geen waarneembare schadelijke invloed op
het virus uit te oefenen.

In de eerste plaats is dus een runderembryo van niet te groote afme-
tingen noodig, liefst niet grooter dan 30 cm nek-stuitlengte, daar
anders de huid reeds een aanmerkelijke dikte bereikt heeft en moeilijk
stuk te knippen is. Het runder-embryo wordt het best op het abattoir
uitgezocht, waarbij men liefst een levenswarm embryo kiest, dat in de
gesloten baarmoeder naar het laboratorium vervoerd wordt. Indien
de voorloopige bewerking van het materiaal in het laboratorium van

de betreffende slachtplaats kan geschieden is zulks te verkiezen boven
een transport naar verder afgelegen laboratoria. De baarmoeder wordt
zoo spoedig mogelijk met een rechte schaar steriel geopend nadat de
wand snel met een thermocauter (liefst een electrische) over een lengte
van eenige decimeters geschroeid is. De vruchtvliezen worden doorge-
knipt en de baarmoeder door middel van twee klemmen door een helper
opengehouden. Wanneer het embryo klein genoeg is om in een Es-
march\'sche doos te worden gelegd, wordt het uit de uterus genomen
en in de doos van de huid ontdaan. Men drage zorg zoo min mogelijk
huidspier bij het verwijderen van de huid mede te nemen, aangezien
deze spierlaag minder gunstig voor de groei der weefselculturen is.
Is daarentegen het embryo te groot, dan verzamelt men zooveel mo-
gelijk huid zonder het dier uit de baarmoeder te verwijderen. De in
een steriele glasdoos verzamelde huidstukken, worden in een steriliteits-
kastje gelegd.

Dit kastje, dat in groote trekken overeenkomt met de gebruikelijke steriliteits-
kastjes, heeft de vorm van een hooge lessenaar en is aan de schuine voorzijde geheel,
aan de verticale achterzijde gedeeltelijk van glas. Het overige materiaal waarvan
het is vervaardigd bestaat uit multiplex hout, dat aan de binnenzijde met rood-
koperplaat bekleed is. De geheele binnenzijde van het kastje is dus koper en glas.
zoodat sterilisatie op eenvoudige wijze uitvoerbaar is. In de achterwand is een
kleine gasbrander met microbrander aangebracht, terwijl boven deze brander
een wijde koperen buis uitkomt, die de heete lucht onmiddellijk afvoert. Aan de
bovenzijde van de schuin liggende glasruit is een langwerpige afgeschermde elec-
trische lamp aan de buitenzijde aangebracht, zoodat het arbeidsterrein sterk ver-
licht wordt zonder dat de lamp ook maar eenigszins hinderlijk voor de oogen is.
Aan de voorzijde bevinden zich twee openingen, welke dienen om de handen en
onderarmen door te laten. Aan deze openingen kunnen door middel van schuit-
ringen, steriele mouwen worden bevestigd, die met elastiek om de armen sluiten,
zoodat geen luchtstroomingen van buiten naar binnen kunnen gaan. In een der
zijwanden bevindt zich een wijde opening welke door middel van een koperen
schuif kan worden afgesloten en waardoor gedurende het werk benoodigde instru-
menten of materiaal kan worden aangegeven.

De huidstukken worden fijngeknipt, in stukjes van eenige mm²,
hetgeen vrij veel tijd vordert en zeer voorzichtig dient te geschieden,
ten einde, zelfs in het steriliteitskastje, accidenteele infectie tegen te
gaan. Aan het fijngeknipte materiaal, dat in steriele maatcylinders
wordt verzameld, wordt gefiltreerd virus toegevoegd ongeveer in de
verhouding als door de Maitlands werd aangegeven en het aldus
verkregen mengsel in ijs gezet, om na het eventueele transport gedurende
ongeveer 2 uur in de ijskast te worden geplaatst. Het is ons herhaaldelijk
gebleken, dat dit weefsel-virus-mengsel zonder eenig bezwaar 24 uur in de ijskast
kan verblijven, zonder dat het vermogen van het weefsel om te groeien noemens-
waard vermindert.

Aanvankelijk werd het weefsel-virus-mengsel, gelijk Maitland deed,
echter zonder te voren plasma en Tyrode toe te voegen verdeeld over
een aantal fieschjes volgens Carrel. (Later gingen wij over tot het in

gebruik nemen van grootere kolven, daarna van kolven volgens Kolle,
terwijl thans ook kolven volgens Roux van groote afmetingen worden
gebruikt). Aan deze porties weefsel-virus-mengsel wordt een hoeveel-
heid Tyrode en kippenplasma toegevoegd ongeveer in de verhoudingen
door Maitland aangegeven en in elk geval zóóveel plasma, dat nog een
behoorlijke stolling verkregen wordt. (Het verdeelen van het weefsel-
virus-mengsel geschiedt eveneens in een steriliteitskastje).

Na enkele minuten stolt het mengsel van weefsel-virus-Tyrode-
plasma en bedekt in een gelijkmatige laag de bodem van de kolf, die
in de broedstoof bij 37⁰ G. geplaatst wordt. De microscopische controle
der weefselculturen geschiedt elke dag, door de kolven omgekeerd op
de microscopieertafel te leggen, of indien het stolsel te slap is, door het
microscoop onderst boven in een statief te klemmen. Na 2, 3, 4 of zelfs 5
etmalen wordt het cultuurmateriaal uit de diverse kolven verwijderd
en in steriele mortieren met steriel kwartszand verwreven, met ¹/₁₅ m
phosphaatbuffer aa verdund, gecentrifugeerd en door een Chamber-
land kaars L 5 gefiltreerd. Het fikraat wordt op infectiositeit bij caviae
door intracutane injectie in de planta pedis gecontroleerd, terwijl een
deel van het resant voor verdere cultiveering op nieuw huidmateriaal
moet dienen.

Het spreekt vanzelf dat voor deze viruscultiveering de nabijheid van
een groot abattoir noodzakelijk is, om geregeld over een voldoend
aantal embryonen van geschikte afmetingen te kunnen beschikken.

Gaarne betuig ik Dr. M. J. J. Houthuis mijn groote erkentelijkheid
voor de ruime wijze waarop hij steeds zijn medewerking verleent.

Aan mej. A. M. Grobbe en den heer W. Schaftenaar moge ik hier
mijn dank brengen voor de ijver en de toewijding, welke zij als steeds
ook bij deze onderzoekingen aan den dag legden.

^Die Autoren geben eine kurze Uebersicht der Literatur bezüglich der Kultivie-
rung des Maul- und Klauenseuchevirus in Vitro und beschreiben verschiedene
Metoden mit denen sie versuchten das Virus zu züchten. Mit der Methode das
Virus in einem flüssigen Nährboden in einem Fibroblastenkultur zu züchten (s.
Bulletin d\'Histologie appliquée 1933, pp. 307—312) gelang die Züchtung des Virus
nicht, weil das Maul- und Klauenseuchevirus nicht züchtbar ist in einer Kultur
von Fibroblastengewebe ; das Virus braucht Epithelium zu seiner Vermehrung.
Die vergeblichen Versuche das Virus in Kultur zu bringen erstrecken sich auf
Fibroblastenkulturen vom Kaninchen, Ferkel und Kalb.

Die Autoren haben die Aerationsmethode zwecks Viruskultivierung vorläufig
verlassen und ihre Experimente weiter verfolgt mit der Methode Carrel welche
von Maitlands abgeändert wurde. Statt der Züchtung von Hautstückchen von
Meerschweinchenembryonen in Meerschweinchenplasma, wie dies der Fall ist
in den Versuchen von Maitland, Hecke und Striegler, haben die Autoren das
Virus gezüchtet auf Hautgewebekulturen von Rinderembryonen in Rinder- oder
Kälberplasma. Da aber das Gerinnsel des Rinderplasmas nicht genügend fest war
für ein gutes Zellwachstum, wurde das Rinderplasma durch Hühnerplasma ersetzt.

Es wird ein Rinderembryo auf dem Schlachthof gewählt, dasz lebenswarm sofort
unter aseptischen Kautelen der Gebärmutter entnommen wird (Es ist wünschens-
wert, dasz das Embryo keine gröszere Steisz-Nackenlänge als 30 cM hat, da sonst
das Zerkleinern der Haut mit der Schere Schwierigkeiten bietet). Die Haut wird
entfernt und fein zerschnitten (einige Kwadratmillimetergrosse Stückchen) in einem
Sterilitätskasten. Das filtrierte Virus wird mit den Hautstükcken vermischt etwa
im Verhältnis wie von Maitland angegeben wurde, und das Gemisch in den Eis-
schrank während 1 £ bis 2 Stunden gestellt (Aufenthalt im Eisschrank bis zu 24
Stunden und sogar etwas länger, schadet nicht). Nachher fügt man Tyrodelösung
und Hühnerplasma hinzu wieder nahern in dem von maitland erwähnten Verhält-
nisse, jedenfalls soviel Plasma dasz man ein genügend festes Gerinnsel bekommt.
Wegen der schnellen Gerinnung werden die Portionen nicht verteilt nachdem
Tyrode und Plasma hinzugefügt sind, wie in der Methode Maitland, sondern
vorher.

Anfangs wurde in kleine Flaschen (Carrel) gearbeitet aber da es leicht ist sofort
grosze Kwantitäten des embryonalen Hautmaterials zu bekommen, wurde alsbald
in KoLLE-Kolben und schlieszlich sogar in Roux\'sche Kolben gezüchtet, wobei
aus nahezu allen Stückchen gutes Bindegewebswachstum und auch Epithelwacht-
stum stattfand. Mit dieser Methode werden jetzt relativ grosze Mengen von Maul-
und Klauenseuchevirus gezüchtet. Die Versuche wurden angefangen mit ¹/, cM¹verdünnte Schweinelymphe (Type A. Vallée) mit einem Titer von 1 : 50.000, die
jetzt nach 8 Passagen, während 28 Tagen Brutschranktemperatur eine Verdünnung
von 31 X io¹² erreicht hat, ohne Virulenzverminderung.

The authors give a short account of the littérature concerning the cultivation in
vitro- of the virus of foot-and mouth disease and describe the different methods by
which they tried to cultivate this virus. With the method of cultivation the virus in
a liquid medium in a culture of fibroblasts (see Extrait du Bulletin d\'Histologie appliquée,
■933> P- 307—312) they did not succeed because the virus of foot- and mouth disease
is incultivable in a fibroblasts-culture ; this virus wants epithelium for ist propaga-
tion. This cultivation was vainly tried with fibroblasts of the rabbit, the hog and
the calf.

The authors left the method of aeration and continued their experiments with
the method of Carrel more or less modified in the sense of Maitland. However
they cultivated skin particles of a bovine embryo instead of pieces of the skin of
guinea pigs-embryo\'s. In the beginning they mixed plasma of a calf or a cow with
the minced tissue, but the results were not satisfactory, because the bovine plasma
does not give a sufficient solid clot necessary for a good tissueculture.

The method of cultivation is described. It is in short as follows : A bovine embryo
is choosed in the slaughter-house and taken from the uterus under strictly aseptic
conditions (It is desirable that the embryo is not taller then 30 cm). The skin is
removed and minced with cissors in a tent for aseptic manipulations. The filtered
virus is mixed with the minced tissue and the mixture put in the cold store during
about 2 hours (24 hours however is equally harmless). After that, Tyrode solution
and plasma is added. Because of the quick clotting, the authors do not divide the
portions of virus-tissue after adding Tyrode and plasma, like Maitlands do. They
started their experiments in small Carrel flasks, but as it is easy to get a conside-
rable amount of skin from a bovine embryo, they continued in Kolle flasks and
even in Roux flasks. With this method of cultivation they succeeded in cultivating
the virus of foot- and mouth disease in considerable amounts. They began their
experiments with ¹/₉ cm³ hog-virus (type A. Vallée) with a titre of 1 : 50.000 and
reached a dilution of 31 X io¹² without diminishing of the titre. The virus passed
through 8 passages and sejourned in the incubator (37 centigrades) during 28 days.

Les auteurs laissent passer en revue la littérature concernant la cultivation in
vitro du virus de la fièvre aphteuse et donnent unt description des diverses métho-
des avec lesquelles ils ont essayé de cultiver ce virus. Avec la méthode de cultiver
le virus dans un milieu liquide sur une culture de fibroblastes (v. Extrait du Bulletin
d\'Histologie appliquée No. 9, novembre 1933, pp. 307—312) ils n\'ont pas réussi, parce
que le virus de la fièvre aphteuse est incultivable dans une culture de fibroblastes ;
ce virus ayant besoin d\'epithelium. Les tentatives frustes de la cultivation du virus
ont été faites avec des cultures de fibroblastes du lapin, du porcelet et du veau.

Ils ont quitté la méthode d\'aération et poursuivi leurs expériences avec la méthode
Carrel plus ou moins modifiée par les Maitlands. Au lieu de cultiver pourtant
des morceaux de peau d\'embryon de cobaye dans du plasma provenant de la même
espèce, comme dans les expériences de Hecke et des Maitlands, les auteurs ont
expérimenté avec la peau d\'embryon de vache, coupée en petits morceaux par des
ciseaux.

Au commencement ils ajoutaient au broyage de tissu du plasma de veau, ou de
bovin adulte, mais les résultats n\'etaient pas satisfaisants, parce que le plasma bovin
11e donne pas une masse assez consistante pour que les cellules puissent bien s\'accro-
cher et se développer. Le plasma bovin fut remplacé par le plasma de la poule, qui
donne un caillot beaucoup plus solide.

La méthode de cultivation est décrite. Elle est brevement la suivante : On prend
un embryon bovin, qu\'on choisit à l\'abattoir meme et qu\'on prend de l\'utérus
d\'une maniéré strictement aseptique. (Il est désirable que l\'embryon ne soit pas
plus grand que 30 cm du commencement de la queue jusqu\'à la nuque).

On prélève la peau de l\'embryon et la coupe en petits morceaux (de quelques
millimètres carrés) dans une petite armoire pour assurer la stérilité. On ajoute le
virus filtré et laisse le mélange dans la frigidaire pendant 1 J à 2 heures. (Un séjour
de 24 heures n\'est pas nuisible à la culture). Ensuite on ajoute de la solution de
Tyrode et du plasma de poule. D\'abord commencé dans des petites bouteilles d\'après
Carrel les auteurs ont continué leurs expériences dans des vases d\'après Kolle
et même dans des vases d\'après Roux.

Avec cette méthode de cultivation ils ont réussi de cultiver le virus de la fièvre
aphteuse dans des quantités considérables. Commencé avec \'/« cm³ de virus porcine
(type A. Vallée) d\'un teaux de 1 : 50.090, ils ont atteint une dilution de 31 X io¹²sans que le teaux s\'est amoindri. Le virus a passé par 8 passages et séjourné dans
l\'étuve à 37 centigrades pendant 28 jours.

In een dorp in Italië kwam veel malaria voor. Toen men daar (in 1930) varkens
ging houden, verminderden de malaria-gevallen in twee jaar van 46% tot 8%.

In de volgezogen muskieten (anopheles) werd varkensbloed en geen mensenbloed
gevonden. Varkens schijnen als muggen-afleiders veel beter te zijn dan paarden
en runderen. Vr.

Uit de Kliniek voor Kleine Huisdieren der Veeartsenijkundige Faculteit
der Rijksuniversiteit te Utrecht.

Bij den mensch is reeds lang bekend en er op gewezen (Grawitz,
Hamel 1900) dat bij loodvergiftiging roode bloedcellen met fijne,
basophiele korrels (granula\'s) in de gekleurde bloedpreparaten kunnen
worden aangetoond.

Bij de dieren schijnt bij loodvergiftiging veel minder aandacht aan
dit afwijkende roode bloedbeeld te zijn geschonken.

Het optreden dezer korrels werd aanvankelijk vrijwel specifiek voor
deze vergiftiging beschouwd. Later is gebleken dat ook nog andere
oorzaken eventueel daartoe aanleiding kunnen geven (anaemieën,
cementstof).

Lehmann kon n.1. aantoonen dat bij cavia\'s, door inademing, voe-
dering en door onderhuidsche inspuiting o.a. van cementstof, een
overmaat van basophiele korrels waar te nemen is. Iets dergelijks vond
hij in hoog percentage bij cementarbeiders.

In tegenspraak met deze meening, zegt Saleck dat cementstof bij
den mensch niet het voor loodvergiftiging kenmerkende bloedbeeld
doet ontstaan. Onderzoekingen van Mertenskötter bij konijnen
leerden verder dat bij konijnen slechts zeer zelden het typische bloed-
beeld van de loodvergiftiging is op te wekken. Hij komt tot de con-
clusie, mede door zijn onderzoekingen bij arbeiders uit chamotte —
cementindustrie — spinnerij en accumulatorenfabrieken, dat de baso-
phiele korreling wel niet onvoorwaardelijk specifiek is voor loodin-
werking, daar men haar ook aantreft bij anaemieën en bij andere ver-
giftigingen, maar dat zij toch groote beteekenis blijft houden voor de
diagnose van loodvergiftiging. De basophiele korreling, vroeger meer
als een degeneratief verschijnsel (giftwerking) der rijpe cellen beschouwd,
(volgens Grawitz o.a. zouden bij loodvergiftiging basophiel gekor-
relde cellen ook in het stroomend bloed ontstaan), wordt nu veelal als
een regeneratief proces van het beenmerg opgevat en zou er op wijzen
dat de erythropoëse dermate veranderd is, dat cellen van een bepaald
embryonaal typus in het bloed terecht komen. Het beenmerg regene-
reert, hoewel pathologisch en wordt onder bepaalde toxische invloeden
gedwongen, halfafgewerkte elementen in het bloed te brengen. Cohn
zegt : „toxisch is slechts de prikkel, maar de cellen zijn in geen geval
toxisch gedegenereerd".

Volgens Schilling en Rauch zouden de gekorrelde erythrocyten
degeneratieve, regeneratie-(jeugd) vormen zijn.

Behalve de basophiele korreling zouden ook de Polychromasie (het
voorkomen van roode bloedcellen welke niet geheel af zijn en door de
affiniteit van het protoplasma tot basische kleurstoffen meer of minder
duidelijk blauw gekleurd zijn ; de normale kleuring der erythrocyten
wordt orthochromatisch genoemd) en de vitaal kleurbare substantie
in de erythrocyten op een verhoogde werkzaamheid van het beenmerg
wijzen.

De meeste haematologen neigen er toe de substantia reticulo-fila-
mentosa identiek te houden met de Polychromasie ; de basophiele
korreling zou niets anders dan een veranderde Polychromasie zijn.
Leschke daarentegen schrijft : „Mit der Polychromasie und dem
vitalfärbbaren Netzwerk der Retikulozyten ist die basophiele Tüpfel -
lung nicht identisch. Die Granulas sind Kernabkömlinge einer gestör-
ten Kernteilung (Schmidt) die besonders dann entsteht wenn Zerfalls-
produkte des Haemoglobins auf ein schon in Regeneration befindliches
Knochenmark einwirken".

Merkwaardig is de mededeeling van Schilling, dat het hem experi-
menteel gelukt is, polychromatische roode bloedcellen door behande-
ling in de broedstoof en door andere nadeelige invloeden, direct in
basophiel gekorrelde te veranderen.

Bij de jonge polychromatische, d. z. bij de gebruikelijke kleuringen
lichtblauwe erythrocyten, zou cle kleur door combinatie van een basisch
kleurbare (blauwe) substantie met de acidophiele (roode) kleur van
het haemoglobine, zijn ontstaan.

Worden nu deze polychromatische elementen door schadelijke in-
vloeden getroffen, dan ballen de diffuse blauwe substanties samen tot
blauwe korrels op een rose ondergrond (haemoglobine). Het bewijs
voor deze opvatting zou door de kleurstofchemie zijn geleverd
(Schilling).

Korrelvorming zou in alle soorten erythrocyten, ook kernhoudende,
slechts mogelijk zijn, zoolang deze cellen de polychromatische, basische
jeugdsubstantie nog niet verloren hebben, zou in geen orthrochroma-
tische cel meer kunnen ontstaan en zou alzoo duiden op plaats heb-
bende, maar door schadelijke invloeden benadeelde, regeneratie.

Schmidt evenwel is van meening dat de basophiele granula\'s van
de kern afkomstig zijn (karyogene oorsprong). Hij en anderen (Krei-
bich, Koch) zouden bij toepassing van een bepaalde kleurtechniek
brugverbindingen tusschen de nog meer of minder intacte kern en de
korrels hebben waargenomen.

Bij dieren met normaal kernhoudende roode bloedcellen in circulatie
(b.v. kip en duif) zou het daarom door loodintoxicatie niet gelukken,
basophiele korrels op te wekken, hetgeen bij zoogdieren met physiolo-
gisch kernlooze roode bloedcellen gemakkelijk plaats vindt (Koch,
Schmidt). Zooals reeds eerder is vermeld, ziet Schilling daarin karak-
teristieke eigenschappen van het jeugdig protoplasma (samenballen
van het basophiele spongioplasma-net).

Bepaalde organen nemen vroeg en rijkelijk lood op, n.1. het been-
merg en de lever. Volgens nieuwere onderzoekingen is het waarschijn-
lijk dat alle endotheelcellen, in het bijzonder de vaatendotheliën, het
grootendeels corpusculair circuleerende lood opnemen en daardoor
vroeg of laat worden benadeeld. In het roode beenmerg zijn het vooral
de bloedvormende stamcellen, die daar nog kernhoudend zijn.

De proeven van Schmidt zouden geleerd hebben, dat in het vogel-
bloed het lood in de eerste plaats in de kernen zich ophoopt, hetgeen
voor het ontstaan der basophiele korreling van belang zou zijn ; bij de
ontkernde erythrocyten zou zulks plaats vinden in het lipoid bevattende
stroma, minder in het haemoglobine.

Basophiele korreling zou verder normaal bij onze huisdieren ontbre-
ken, maar bij aneamische toestanden niet zeldzaam als product van een
embryonale- of pathologische bloedregeneratie (teeken van verhoogde
reactie van het beenmerg) optreden.

Proeven bij dieren bewezen Wirth dat, bij langdurige loodtoedie-
ning, in het bloed worden waargenomen : basophiele korreling, poly-
chromasie en reticulocyten en tenslotte een vermindering van het aan-
tal roode bloedcellen.

De wijze van toediening en de hoeveelheid van het opgenomen lood
spelen volgens hem een rol voor het ontstaan van deze als karakteristiek
aangegeven bloedveranderingen.

Baugh en Michaelis hebben bij konijnen door inhalatie van lood-
carbonaat reeds den 5den dag basophiele korrcling en polychromasie
opgemerkt.

Bij hoenders, duiven en eenden hebben LehmaniN, Rüttmann en
Meisner bij loodvergiftiging polychromasie en basophiele korreling
gezien.

Door toediening van joodkali gedurende geruimen tijd, is het gelukt,
een sterke vermeerdering van het aantal basophiel gekorrelde roode
bloedcellen te verkrijgen. Hierdoor zouden n.1. de in het lichaam aan-
wezige loodafzettingen, zelfs maanden na de laatste loodopneming,
kunnen worden gemobiliseerd. (Wirth).

Schmidt spoot bij 5 cavia\'s, subcutaan 20—50 mgr. loodnitraat
opgelost in physiologische keukenzoutoplossing om de twee dagen in.
Reeds van de 2de injectie af, kwamen in het bloed voor : polychroma-
tische erythrocyten, later meer basophiele gekorrelde- en eerst daarna
kernhoudende roode bloedcellen.

Nadeelen en klinische symptomen vinden volgens Fairhall, Schmidt
e. a. slechts plaats, wanneer het lood in het bloed circuleert (lood-
stroom). De dichtheid en duur hiervan zou voor den graad der ver-
giftigingsverschijnselen maatstaf zijn.

Het lood zou direct inwerken op het haematopoëtisch centraal-
orgaan (o. a. het roode beenmerg), met als gevolg een prikkel tot
nieuwvorming met pathologische ontkerning.

roode cellen worden fragiel en hebben een korte levensduur, zoodat
anaemie optreedt.

Zoolang lood zich in het lichaam bevindt wordt dit uitgescheiden.
Uit het beendepót worden voortdurend bepaalde hoeveelheden lood
aan de circulatie afgegeven en door het maagdarmkanaal en de nieren
uitgescheiden.

Reeds Straub en Erlenmayer konden vaststellen, dat slechts het in
het lichaam circuleerende lood ziekteverschijnselen verwekt, terwijl
het in depót aanwezige (lever, beensysteem) opgehoopte lood, zoolang
het daar neergeslagen blijft, onschadelijk is.

Calcium-toevoer begunstigt de afzetting van het lood in de depóts.
Basophiel gekorrelde roode bloedcellen zijn bij menschelijke embryo\'s
tot nu toe slechts zelden aangetoond ; zij komen daarentegen veel voor
bij alle zoogdier-embryo\'s. (Aschoff).

Voor het vaststellen der polychromasie en hasophiele korreling wordt
door Schilling de dikke-druppel-methodc aanbevolen. Hierbij wordt
een druppel bloed iets uitgespreid en daarna op de broedstoof of in de
zon gedurende twee uur gedroogd. Nu wordt twee minuten met de
gebruikelijke Giemsa-oplossing gekleurd (de haemoglobine lost hierbij
op), vervolgens met een iets zwakkere versche giemsa-oplossing (i
druppel op 2 c.c. water) verder gekleurd gedurende 3/4—1 uur en ten
slotte in water afgespoeld en gedroogd. In het aldus gekleurde praepa-
raat is de rand zwak rood ; het midden blauwer. Tusschen de donker-
blauwe leucocyten zijn microscopisch dan te onderkennen zwakblauwe
schimmen (de polychrome ervthrocyten) en de basophiel gekorrelde
cellen.

Dc meeste onderzoekers bevelen evenwel aan, juist zeer dunne bloed-
uitstrijkjes te maken waarbij, in de naast elkaar gelegen cellen, de ver-
schillende veranderingen veel beter zouden kunnen worden bestudeerd
en onderkend (Engel, Seifff.rt, Leschke, Lehmann, Haac.k e. z.).
Naeoeli schrijft b.v. : „Die Feststellung der basophilen Granulation
in dicken Fropfen wird nur von Geübten richtig vorgenommen".

Ook wat kleuring en fixatie der bloedpreparaten belieft, worden
verschillende methoden en kleurstoffen gebruikt en aanbevolen. Even-
eens bestaat er geen eenstemmigheid, wat de telling der gekorrelde
erythrocyten aangaat. De resultaten der verschillende onderzoekers
zijn daarom onderling met direct vergelijkbaar.

Door triacidkleuring is de basophiele korreling slechts zelden, volgens Marek,
zichtbaar te maken ; met de Giemsakleuring wordt zoowel de polychromasie als
de basophiele korreling duidelijk ; kleuring met zuivere methyleenblauw —1 %
waterige oplossing) zou evenwel betere resultaten dan Giemsa geven.

Miesner kleurde zijn praeparaten volgens de Pappenheimsche methode (May—
Grünwald—Giemsa). Door velen wordt evenwel de dubbelkleuring (Giemsa,
Lf.ishmann, May—Grünwald) minder geschikt geacht.

Zoowel de polychromasie als de basophiele korreling zouden ook zeer goed uit-
komen bij de kleuring met Azur II, Giemsa (Koch, Schmidt) en met Unna\'s poly-
chroom-methyleenblauw volgens Kreibich. Bij laatstgenoemde kleuringsmethode

worden sterk verdunde oplossingen (1 : 50) gebruikt; de kleurstof eenige malen op
het praeparaat ververscht en wordt gedurende 5—10 minuten gekleurd.

Als verdere goede kleuringsmethoden worden o.a. genoemd die volgens Manson,
Litten—Süssmann, Hamel en Schwarz.

Bij Manson wordt gedurende 5—10 sec. gekleurd met een waterige oplossing van
borax-methyleenblauw (methyleenblauw 2, borax 0,5, aq. dest; 100), welke op-
lossing zoo sterk is verdund dat ze in een reageerbuisje nog juist doorzichtig is.

Litten—Süssmann gebruikten borax-toluidineblauw-oplossing (toluidineblauw 5,
borax 0,5, aq. dest. 1000) ; Hamel Löfflersche alcalische methyleenblauw-oplos-
sing ; Schwarz een boorzuur-methyleenblauw-oplossing (methyleenblauw 1 gr.
in 100 c.c. aq. dest.) en een 0.28 % NaOH-opl. Zes druppels van de eerste oplossing
worden met acht druppels van de tweede oplossing gemengd en daarna met gekookt
gedestilleerd water aangevuld tot 10 c.c.

Als fixatievloeistoffen worden aanbevolen : absolute alcohol, 96 % alcohol en
absolute methylalcohol.

Het „Bleimerkblatt" geeft een fixatie gedurende 15 minuten in geconcentreerde
alcohol aan. Een korter durende fixatie in 96 % alcohol of in methylalcohol zou
volgens Koch tot minder goede resultaten aanleiding geven.

Seiffert geeft er de voorkeur aan de preparaten ongefixeerd te kleuren en wel
in Löfflersche methyleenblauw-oplossing.

Koch stelt, om beter vergelijkbare resultaten te verkrijgen voor de volgende
standaard-kleurmethode definitief vast te leggen : 0.05 gr. Azur II Giemsa oplossen
in 100 c.c. gekookt gedestilleerd water ; bloeddruppel dun uitstrijken en goed lucht-
droog laten worden ; 15 minuten fixeeren in absolute alcohol ; na opnieuw lucht-
droog worden de kleurstofoplossing twee minuten laten inwerken, daarna met
water afspoelen, drogen tusschen filtreerpapier, luchtdroog laten worden en inslui-
ten in cederolie. De kleur der pracparaten moet dan niet blauw maar lichtgroen zijn.

In den regel bepaalt men de verhouding van het aantal waargeno-
nomen gegranuleerde roode bloedcellen t.o. van het aantal tevens
gelijktijdig daarbij opgemerkte leucocyten (b.v. 100) of erythrocyten
(b.v. 1000.000). Hierbij dient er evenwel rekening mede te worden
gehouden, dat verschillende invloeden (fixatie, kleuring enz.) niet on-
belangrijk het aantal waar te nemen gekorrelde cellen kan doen uit-
eenloopen en bovendien het aantal dezer cellen zich binnen 24 uur
zeer kan wijzigen.

Als belangrijkste en zekerste middel ter onderkenning der lood ver-
giftiging bij den mensch wordt door Schmidt nochtans aangegeven
de kwantitatieve bepaling van het aantal gekorrelde erythrocyten in
het bloed.

Aangenomen wordt door hem, dat 100 gekorrelde roode bloedcellen
op i millioen nog normaal is ; van 150 af wordt de bevinding als ver-
dacht beschouwd (Schidtsch grensgetal).

Lehmann noemt 290 nog normaal en eerst vanaf 250 vermeerderd :
1000 wordt als teeken van een sterke loodwerking beschouwd.

Meer dan zes gegranuleerde erythrocyten op 100 leucocyten zou
eveneens op een sterke loodresorptie wijzen.

Intusschen heeft men kunnen vaststellen dat bij een hevige mate van
loodvergiftiging de gekorrelde roode bloedlichaampjes weer kunnen
verdwijnen (b.v. korten tijd voor den dood).

Seiffert zegt dat de gekorrelde erythrocyten voor loodvergiftiging
slechts dan karakteristiek zijn, wanneer deze in voldoende hoeveelheid
aanwezig zijn en volgens het „Bleimerkblatt des Reichsgesundheits-
amtes" moet op io gezichtsvelden op zijn minst één gekorrelde erv-
throcyt voorkomen. Bij de bestudeering van het roode bloedbeeld der
verschillende diersoorten heeft men opgemerkt, dat zich onderling
tamelijk groote verschillen daarbij kunnen voordoen. Bij sommige dier-
soorten o. a. cavia\'s zouden reeds normaal steeds in geringe mate
Polychromasie en basophiele korreling in het bloed voorkomen en ook
normoblasten regelmatig aanwezig zijn. (Joffe-Klienebf.rger-Leh-
mann). Bij loodvergiftiging, vooral chronische, heeft men regelmatig
vrijwel steeds, polychromatophiele en ook basophiele gekorrelde cellen
in het bloed kunnen aantoonen. Hoenders maken daarop blijkbaar een
uitzondering. Lehmann en Miesner b.v. noemen wel het voorkomen
van basophiele korrels in de roode bloedcellen bij de kip, bij lood-
intoxicatie ; Erich Meyer en Speroni daarentegen kregen bij hoen-
ders nimmer daarbij basophiele korreling te zien en beweren : „es wäre
nicht einzusehen, weshalb Warmbluter mit Dauerkernen der Gra-
nulation nicht auch zeigen sollten, wenn diese eben nicht durch den
Kernuntergang bedingt wäre."

Ook de kat zou hierbij een aparte plaats innemen. Schmidt-Kehl
n.1. kon noch bij gezonde katten, noch bij loodintoxicatie van deze
dieren, gekorrelde erythrocyten in het bloed vaststellen. Hij acht
daarom de kat voor deze proeven niet geschikt.

Wirth schrijft dat bij onze huisdieren enkele polychromatophiele
cellen, voornamelijk in de jeugd, wel voorkomen, maar dat basophiele
korreling normaal ontbreekt.

Mijn eigen onderzoek (dat door omstandigheden niet steeds op
uitgebreide schaal en voldoende lang kon worden voortgezet) bij cavia,
konijn, hond en kip bij loodvergiftiging ingesteld, zal hieronder in het
kort samenvattend worden weergegeven.

Het bloed werd steeds uit het oor genomen (bij kippen uit de kam) ;
de bloeddruppels werden dun uitgestreken. Als fixatievloeistof werd
gebruikt absolute methylalcohol ; als kleuringsvloeistof voornamelijk
de gebruikelijke Giemsa-oplossing en daarnaast de borax-toluidine-
blauw-oplossing volgens Süssmann.

Bij de cavia, vooral bij jonge dieren, kon reeds in normaal bloed in
geringe mate Polychromasie en basophiele korreling worden vastge-
steld.

Bij loodintoxicatie traden deze verschijnselen zeer duidelijk en in
sterke mate op den voorgrond, reeds op een tijdstip waarop klinisch nog
niets bijzonders aan de dieren viel te bespeuren.

De korrels waren soms meer aan den rand der cellen gelegen ; soms
lagen ze ook wel door de geheele cel verspreid.

Een enkele maal werden ook normoeyten en normoblasten met dui-
delijke basophiele korreling opgemerkt.

Bij konijntjes werden deze veranderingen in het roode bloedbeeld in
veel minder sterke mate, en ook veel minder duidelijk en regelmatig
opgemerkt.

Het bloed van normale, gezonde honden toonde nimmer polychro-
masie of basophiele korreling. Bij jonge dieren met geringe anaemiscne-
en rachitische verschijnselen werd intusschen weieens een hoogst
enkele polychromatophiele roode bloedcel aangetroffen ; evenwel ook
dan nimmer erythrocyten met basophiele korreling.

Na loodresorptie werden ook bij de honden polychromasie en baso-
phiele korreling vastgesteld.

In het bloed van normale kippen kon noch polychromasie, noch
basophiele korreling worden waargenomen.

Bij loodvergiftiging van deze dieren traden duidelijke veranderingen
op in het roode bloedbeeld : o. a. veel jeugdstadia der roode bloed-
lichaampjes ; evenwel nimmer basophiele korreling. Polychromasie
daarentegen werd daarbij wel gezien, hoewel niet steeds even duidelijk.
Niet zelden werden ook roode bloedcellen waargenomen met vlekkig
blauwgekleurd protoplasma en soms ook kernlooze roode bloedcellen
of iets geelgekleurde erythrocyten met een zeer kleine, ongedifferen-
cieerde kern, die soms schijnbaar op het punt stond zich als geheel uit
te stootcn. Mijn tot nu toe gedane waarnemingen stemmen dan ook
niet overeen met die van Lehmann en Miessner. Lehmann schrijft
wel dat bij kippen de gekorrelde erythrocyten slechts in gering aantal
en ook eerst na verhouding laat (meestal eerst na ± 25 dagen) bij lood-
intoxicatie optreden.

Maar ook zelfs nog na langere tijden konden deze cellen door mij
bij kippen niet worden opgemerkt.

Een hernieuwd onderzoek lijkt mij daarom gewenscht, om eventueel
uit te maken of de bevinding van bovenvermelde onderzoekers juist is
of wel dat men eerder dient mee te gaan met anderen die van meening
zijn dat bij dieren met kernhoudende roode bloeedcllen het niet door
loodintoxicatie zal gelukken basophiele korreling op te wekken. (Schmidt
Meyer en Speroni).

Dat het bloedonderzoek in de praktijk, ook bij den hond, waarde
kan hebben om eventueel een loodvergiftiging vast te stellen, is ons
door het volgende geval duidelijk geworden.

Een Schotsche terrier, ongeveer 1 jaar oud, die reeds geruimen tijd
voor een localen, hoewel vrij uitgebreide, pustuleuzen vorm van demodi-
cosis in de nek-halsstreek, tevergeefs met verschillende medicamenten
was behandeld, werd ten slotte ter plaatse éénmaal daags ingewreven
met een zalf van de volgende samenstelling (oxyd plumb. 25, ol. olivar
75, naftalan 50). Door een karton halskraag werd het per os naar
binnen krijgen der zalf door aflikken, belet.

Ongeveer 14 dagen daarna werd de algemeene toestand van het dier
minder goed. Aan loodintoxicatie werd direct gedacht. Ihderdaad
wezen ook de gemaakte bloedpreparaten op deze vergiftiging. Naast
vele jeugdvormen der erythrocyten, kwamen zoowel basophiel gekor-
relde- als polychromatophiele roode bloedcellen in tamelijk groot
aantal voor.

Bij een vermoedelijke loodvergiftiging, ook van onze groote huis-
dieren, lijkt mij de bestudeering van het roode bloedbeeld dan ook
gewenscht, om de diagnose te helpen bevestigen.

Schrijver deelt een en ander mede omtrent het voorkomen van baso-
phiele korreling der roode bloedlichaampjes bij loodvergiftiging ; een
onderzoek naar het eventueel aanwezig zijn van dit veranderde roode
bloedbeeld bij cavia, konijn, hond en kip wordt nader beschreven en
verder wordt gewezen op het belang dat het aantoonen van deze ver-
anderingen voor de diagnose „loodintoxicatie" kan hebben.

D. M. W. i₉₃2. S. 258.
Schretzenmay : Ueber den Mechanismus der Bleivergiftung. Beobachtung einer

akuten Bleivergiftung. D. M. W. 1933. S. 1601.
Cohn : Ueber die klinische Bedeutung der Vitalfärbbaren Substanzen in der Erythro-
cyten und ihre Beziehungen sur Sauerstoffzehrung unter Berücksichtigung
der Polychromasie und Basophilie. Klin. Woch. 1926. S. 1079.
Schilling : Die basophile Punktierung im dicken Tropfen bei Malaria. Münch.

Med. Woch. 1917. S. 230.
P. Schmidt : Der Gegenwartige Stand der experimentellen und klinischen For-
schung über die Ursachen der Bleiwirkung. Zentralblatt für Gewerbehygiene
und Unfallverhütung. 1927. S. 180.
Litzner, Weyrauch und Barth : Untersuchungen über Bleiausscheidung durch
die Nieren und ihre Beeinflussung durch bestimmte Kostformen und Arznei-
mittel beim Menschen. Arch. f. Gewerbepathologie und Gewerbehygiene.
I93°- S. 330.

Weyrauch : Neue Untersuchungen über die Aufnahme des Bleies und seine Ver-
teilung im Organismus bei experimenteller Vergiftung. I Mitteilung.
Zeitschr. f. Hyg. u. fnfektionskr. 1930. S. 162.
B. Natscheff : Vorkommen und Bedeutung der vital färbbaren Erythrocyten bei

den Haustieren. Wien. Tierarztl. Monatsschr. 1931. S. 259.
Koch : Basophile Körnelung und Entkernung der roten Blutkörperchen bei Blei-
vergiftung. Virch. Arch. 1924. S. 252.
Engel : Zur Methodik der mikroskopischen Blutuntersuchung bei Bleiarbeitern.

M. M. W. 1922. S. 626.
Rauch : Blutbild und Blutkrise bei experimenteller Bleivergiftung. Ref. Klin.

Woch. 1922. S. 2056.
Leschke : Fortschritte in der Erkennung und Behandlung der wichtigsten Ver-
giftungen. Münch. Med. Woch. 1931. S. 1600.

Woclf. 1921. S. 1580 en 1922. S. 1595.
Engel : Zur Methodik der mikroskopischen Blutuntersuchung bei Bleiarbeitern.

Münch. Med. Woch. 1922. S. 626.
Lehmann : Neue tierexperimentelle Untersuchungen über den Wert der basophil-
granulierten Erythrocyten, für die Frühdiagnose der Bleivergiftung. Ref.
Klin. Woch. 1926. S. 2035.
Hauer : Die Anordnung der basophilen Punktierung im Gerüstbau des roten Blut-
körperchen. Ref. Klin. Woch. 1925. S. 1886.
Teleky : Die Notwendigkeit einheitlichen Vorgehens bei der Blutuntersuchung

von Bleiarbeitern. Deutsch. Med. Woch. 1925.
Hanslik : Experimentelle Bleivergiftung bei Tauben durch metallisches Blei. Ref.

Klin. Woch. 1923. S. 1624.
Schwarz und Hefke : FVhlerquellen bei der Frühdiagnose der Bleiwirkung. Ref.

Klin. Woch. 1923. S. 1615.
Seitz : Zur Frühdiagnose der Bleivergiftung. Münch. Med. Woch. 1928. Nr. 36.
Lehmann : Basophil granulierte Erythrocyten und Bleivergiftung. Klin. Woch.
1929. S. 427.

Bleivergiftung. Münch. Med. Woch. 1914. S. 5.
Lehmann : Die deutsche Bleifarbenindustrie vom Standpunkt der Hygiene. Schriften

aus dem Gesamtgebiet der Gewerbehygiene. 1921 —1922.
Schmidt—Kf.iil : Der Blutumsatz bei chronischer Bleivergiftung. 1926.
Lehmann : Experimentelle Beiträge zum Studium der chronischen Bleivergiftung.

f. Hyg. 1924. S. 306.
P. Schmidt und E. Barth : Ueber dem Mechanismus der Bleiwirkung auf das

Blut. Arch. f. Schiffs- und Tropenhyg. 1925.
Schilling : Neue Beiträge zur cellulären Pathologie des Knochenmarkes. Klin.
Woch. 1925. S. 568.

Schmidt : Neuere Forschungen über den Wesen der Bleivergiftung. Klin. Woch. 1927.
Haack : Zur Methodik der Blutuntersuchung bei Bleivergiftung. M. M. W. 1931.
S. 1072.

Leschke : Fortschritte in der Erkennung und Behandlung der wichtigsten Ver-
giftungen. M. M. W. 1931. S. 1600.
Hänel : Blutuntersuchung bei der Bleierkrankung. M. M. W. 1930. S. 296.
Lehmann: Experimentelle Beiträge zum Studium der chronischen Bleivergiftung.

Weyrauch : Verteilung des Bleies im Organismus nach intravenöser Injektion von
Bleinitrat und kolloidalem Bleisulfid. Zeitschr. f. d. ges. experiment. Med.
1931. S. 706.

Zeitschr. f. angewandte Chemie. 1929.
Barth : Untersuchungen über den Bleigehalt der menschlichen Knochen. Virch.

Bedrijfsstof en basophiele korrels der roode bloedlichaampjes. Ned. Tijdschr.
v. Geneesk. 1933. blz. 1323.

Verfasser untersuchte bei verschiedenen Tiersorten (Cavia, Kaninchen, Hund
und Huhn) die eventuelle Anwesenheit von basophiler Granulation der roten
Blutkörperchen im Falle von Bleivergiftung. Er deutet hin auf die Wichtigkeit
dieser Erscheinung für die Diagnose der Bleivergiftung.

Uit de Kliniek voor veterinaire heelkunde der Rijks Universiteit te Utrecht.
Directeur Prof. Dr. J. H. HARTOG.

De resultaten van mijn onderzoek geven mij aanleiding tot de vol-
gende beschouwingen :

Het is gebleken, dat het chloralhydraat voor het varken een werk-
zaam narcoticum is. Met een juist gekozen dosis is door een intra-
peritoneale toediening een diepe narcose met een geleidelijk ontwaken
tot den normalen toestand te verkrijgen, en ook is een goede narco-
tiseerende werking bij het oudere en volwassen varken te verwachten,
wanneer bij dit dier de opgeloste stof direct in de bloedbaan wordt
gebracht.

De vraag of het narcoticum door de serosae der buikholte goed en
snel wordt opgenomen meen ik bevestigend te kunnen beantwoorden.
Na de toediening van een voldoend groote dosis werd veelal binnen
korten tijd, namelijk in tal van gevallen reeds na 2 à 5 minuten post
injectionem, een duidelijke en steeds voortschrijdende motorische ver-
lamming waargenomen, terwijl ook het verlies van bewustzijn en van
pijngewaarwording in het algemeen reeds spoedig was ingetreden. Op
grond van deze bevindingen meen ik, dat het peritoneum een goed
resorbeerend vermogen voor het chloralhydraat in waterige oplossing
heeft.

Wat betreft de dosis is gebleken, dat ^ïj_i en ¹/₃ gram in de meerderheid
der gevallen een bevredigende narcose-diepte geeft, evenwel is van
¹I₃ gram een meer constante werking te verwachten. Bij de proeven,

The author made inquiries irito the presence of basophile granulation in the red
blood corpuscles in case of lead-poisoning, in different species of animais (guineapig,
rabbit, dog, fowl).

Emphasis is laid on the importance of this symptom for the diagnosis of lead-
poisoning.

L\'auteur a fait des recherches sur la présence de granulations basophiles dans
les globules rouges du sang chez des diverses espèces animales (cobaye, lapin, chien
et poule) en cas d\'intoxication par le plomb.

Il attire l\'attention sur l\'importance de ce symptôme pour la diagnose d\'intoxi-
cations par le plomb.

waar van ¹/_i gram werd gebruik gemaakt was het in ongeveer 30 %
der gevallen noodzakelijk de narcose te verdiepen, terwijl dit bij de
dieren, waarbij de dosis op ¹/₃ gram was bepaald, slechts in 8 ²/₃ % van
het aantal noodig was. En daar bovendien van ¹/₃ gram geen nadeelige
complicaties zijn te verwachten meen ik, dat de dosis van ¹/₃ gram boven
die van gram per kg. lichaamsgewicht is te verkiezen.

Wat den tijdduur der narcose (tolerantie) betreft was er ook een dui-
delijk verschil te bemerken. In de gevallen van ¹j_i gram was deze ge-
middeld ongeveer 1 uur en in die van ¹/₃ gram gemiddeld ongeveer
i^x/₄ uur. Daarentegen was weinig verschil op te merken in den duur
gedurende welken een zichtbare algeheele spierverslapping was inge-
treden. Bij beide groepen was dit bij het meerendeel der dieren het
geval binnen 1 a 5 minuten.

Dat de hoegrootheid der dosis ook op den duur van het ontwaken,
dus op den geheelen duur van den narcosetoestand, een belangrijken
invloed heeft, is door mijn proeven tevens aangetoond. Bij injectie van
de dosis ¹/₄ gram was de periode van ontwaken gemiddeld 1 ^l/_s uur ; bij
die van ¹/₃ gram gemiddeld ongeveer 2¹/₄ uur. In het algemeen konden
de dieren na een tijd van ongeveer 2% uur opstaan en zich voortbewegen
bij gebruik van gram. Bij een dosis van ¹/₃ gram was dit het geval
na gemiddeld 3¹/₃ uur.

Wanneer ik de proeven van ¹/₃ gram (5 %) met die van ¹/., gram
(5 %) ^vergel\'jk, dan blijkt, dat aan de hooge doseering voordee-
len zijn verbonden, die voornamelijk bestaan in het spoedig intreden
van een zeer diepe narcose en in den langen duur daarvan. Echter
bestaat tegenover deze gunstige omstandigheid het groote nadeel dat
deze dosis bij een intraperitoneale toediening vele dieren zal ver-
giftigen en dat zij dus als een toxische dosis is te beschouwen. Op grond
van mijn bevindingen bij een 20-tal proeven, waarbij in een drietal
gevallen tijdens en kort na de narcose de dood tengevolge van stil-
stand der ademhaling intrad en bovendien in één geval een dreigende
verlamming van het respiratie-centrum werd waargenomen, meen ik
tot deze uitspraak te mogen komen. Theoretisch beschouwd zou men
tot de conclusie kunnen komen dat een constant werkzame dosis is ge-
legen tusschen ¹/₃ en ¹/₂ gram per kg. lichaamsgewicht ; voor de prac-
tische toepassing echter meen ik, dat die van ¹/₃ gram als de meest ge-
wenschte kan worden aanvaard. Bij de groote groep van 92 narcosen
waar deze dosis werd gebruikt, is in geen der gevallen een vergiftiging
of een dreigende intoxicatie waargenomen, terwijl slechts bij een be-
perkt aantal, n.1. bij 8 dieren, een aanvullend narcoticum (chlooraethyl
of chloroformaether in kleine hoeveelheid) noodig was, om de gewenschte
tolerantie te verkrijgen. Bovendien is de afstand tusschen ¹/₃ en ¹/₂ gram
nog vrij ruim, zoodat bij overdoseering het intreden van een gevaar-
lijken toestand niet behoeft te worden gevreesd.

Wat betreft de vraag of de concentratie der chloraloplossing, 5 % of
10 %, op de aanvang der tolerantie eenigen invloed heeft, hebben mijn

onderzoekingen geen betrouwbare gegevens verschaft. Aangezien bij
het gebruik eener oplossing van 5 % een dubbele hoeveelheid vloei-
stof wordt ingespoten, ware het te verwachten, dat het opnemen
sneller zou geschieden wegens het feit, dat het resorbeerend oppervlak
zooveel grooter is. Met zekerheid heb ik dit echter niet kunnen vast-
stellen.

Wat betreft het onderzoek naar de veranderingen in de lichaams-
temperatuur tijdens en na de narcose (met de dosissen ¹/₄ en ¹ \'₃ gram)
is steeds een daling waargenomen en in tal van gevallen was deze be-
langrijk. Veelal was deze gelegen tusschen 2° en 4⁰. Bij ^l/₂ gr./kg. was
de daling dikwijls nog grooter ; in het meerendeel der gevallen 4⁰ a 5⁰.

In den regel daalde de temperatuur nadat de narcose was ingetreden
om tijdens de periode van ontwaken weder geleidelijk te stijgen. Bij
een deel der dieren was de temperatuur aan het einde der ontwakings-
periode weer binnen de grenzen van het normale gelegen ; bij het
meerendeel echter was dit pas het geval één of meer uren daarna. Een
zeer langen tijd bleef de temperatuur laag in de gevallen waarbij de
dosis van ¹/₂ gram werd ingespoten ; eerst gemiddeld 3 uren na het
einde der ontwakingsperiode was hier de normale temperatuur weer
teruggekeerd.

Mijn bevindingen echter brengen mij tot de conclusie, dat de aan-
merkelijke temperatuurdaling geen nadeeligen invloed op het dier
heeft. Wel stelt de sterke afkoeling van het lichaam aan de verpleging
den eisch, dat het genarcotiseerde en ontwakende dier in een warme
stalruimte wordt ondergebracht.

Mijn waarnemingen hebben geleerd, dat de veranderingen, die tij-
dens de narcose in de frequentie van den hartslag intreden niet zoo
constant zijn als die der lichaamstemperatuur. Echter werd toch in het
meerendeel der gevallen een stijging vastgesteld en dikwijls was deze
verhooging belangrijk, n.1. 30 of meer slagen per minuut. Gedurende
het ontwaken keerde de frequentie weer tot de normale snelheid terug.

Ook uit de gegevens in de literatuur blijkt dat de invloed, die het
chloralhydraat op de werking van het hart heeft, voor zoover men dit
bij den hond heeft waargenomen, niet zoo constant is als die op de
lichaamswarmte.

In het rhythme van den hartslag werd, bij het gebruik van ¹/₃ gram
chloralhydraat of minder, in het algemeen geen klinisch waarneembare
onregelmatigheid opgemerkt. Met de dosis van ¹/₂ gram was dit wel het
geval ; bij verschillende dieren konden onregelmatigheden worden
vastgesteld.

Op grond van mijn waarnemingen meen ik te mogen komen tot de
gevolgtrekking, dat een dosis van ^x/₃ gram per kg. lichaamsgewicht in
een waterige oplossing van 5 %, intraperitoneaal bij het varken toe-
gediend, op de werking van het hart geen nadeeligen invloed heeft.

Wanneer ik de proeven van de dosis ¹/₂ gram 5 % buiten beschou-
wing laat, is gebleken, dat in alle gecontroleerde gevallen tijdens de

narcose een meer of minder sterke daling in de frequentie der adem-
haling optrad, n.1. tot op ¹ ₃ a ²/₃ van de oorspronkelijke snelheid, terwijl
deze gedurende het ontwaken weer geleidelijk toenam. In de rhyth-
mische regelmatigheid der ademhaling is geen afwijking van beteekenis
waargenomen, voor zoover dat bij het gewone klinische onderzoek
mogelijk was te doen.

Bij de proeven met ¹/₂ gram bleek de daling der ademsnelheid bij vele
dieren zeer belangrijk, terwijl ook dikwijls, afgezien nog van de gevallen
waarbij door ademstilstand de dood intrad, onregelmatigheden in het
rhythme voorkwamen.

Deze waarnemingen geven mij aanleiding tot de conclusie, dat met
een dosis van ¹/₃ gram chloralhydraat per kg. lichaamsgewicht in een
waterige oplossing van 5 %, intraperitoneaal bij het varken toegediend,
de ademhaling niet wordt bedreigd.

Er werd reeds opgemerkt, dat ik niet kon verwachten, dat de functie
der nieren door de werking van chloralhydraat zou worden benadeeld
en te dien opzichte heeft mijn onderzoek aangetoond, dat deze functie
niet wordt geschaad. In alle gevallen, waarbij dit werd gecontroleerd,
is de urine steeds normaal bevonden.

Eveneens werd reeds opgemerkt, dat ik het van belang achtte de die-
ren nog gedurende eenigen tijd na de narcose te observeeren, teneinde
te ervaren of zich verschijnselen zouden voordoen, die op rekening van
de werking van choralhydraat dienden te worden gesteld en in dit
opzicht werd in het bijzonder gedacht aan de inwerking der opgeloste
stof op het peritoneum. In meer dan de helft der gevallen heb ik tot een
zoodanige observatie gedurende een meer of minder langen tijd (4 da-
gen tot 4 weken) gelegenheid gevonden. Ook kon ik dikwijls enkele
met chloral behandelde biggen met niet behandelde uit denzelfden
toom nog gedurende eenige weken vergelijken. Nooit echter zijn bij-
zondere verschijnselen of een merkbaar achterblijven in groei bij de
betreflende dieren waargenomen.

Mijn indruk omtrent het aantal mislukkingen, welke ik steeds op
rekening heb gesteld van het feit, dat niet alle vloeistof op het perito-
neum was terechtgekomen, maar geheel of gedeeltelijk in het darrn-
lumen was gespoten, is zeer gunstig. Van de 187 narcosen mislukten er
slechts 6 en te dezen opzichte is het te begrijpen, dat het onthouden van
voedsel gedurende 24 uren vóór de narcose een nuttige maatregel is
geweest.

De ervaring dat het aantal mislukkingen zoo gering is, alsmede de
omstandigheid dat het vasten van het dier geen bezwaren medebrengt
en dat verder de bereiding van de vloeistof en de inspuiting zelve niet
de minste moeite opleveren, acht ik factoren, die voor de practische
toepassing van groote beteekenis zijn.

Over de vraag op welke wijze en in een hoedanigen vorm het chloral-
hydraat uit het lichaam wordt verwijderd, hebben mijn onderzoekingen
aangetoond, dat deze stof en als zoodanig en in den vorm van urochloral-

zuur in de urine zoowel als in den maaginhoud wordt geëlimineerd.
Ook omtrent den aanvang en den duur dezer uitscheiding is eenig
inzicht verkregen. Na toediening van een dosis chloralhydraat (*/₃ gr
kg.) langs intraperitonealen weg, werd zoowel de uitscheiding van
chloral als zoodanig als die van urochloralzuur in beide excreta na-
gegaan.

Het benoodigde onderzoekingsmateriaal werd verkregen door
catheteriseeren bij vrouwelijke dieren en maagheveling.

Bij het onderzoek op chloral in het destillaat werd gebruik gemaakt
van de Nessiers- en isonitril-reactie, terwijl de methode von Külz (fur-
furolreactie) aangewend werd voor het onderzoek op urochloralzuur
in het destillatie-residu.

Er vindt een uitscheiding plaats in de urine en in den maaginhoud.
Deze uitscheiding betreft : i. chloralhydraat als zoodanig in urine en
maaginhoud.

ad. i : In de urine is de aanwezigheid van chloralhydraat aangetoond
*/₄ uur na de injectie, terwijl dit ook nog het geval was in de urine,
welke na 8 a 9 uren post injectionem werd verzameld.

In den maaginhoud treedt de uitscheiding van chloralhydraat later
op dan in de urine. De aanwezigheid dezer stof is in de maag aange-
toond i³/, uur na de injectie ; eveneens kon dit nog worden vastgesteld
na ruim 5 uren.

(De Nessiers reactie is iets gevoeliger dan de isonitril-reactie. De
grens van de eerste is 1 : 400.000, die van de tweede 1 : 300.000).

ad. 2 : In de urine kon de aanwezigheid van urochloralzuur worden
aangetoond ³/₄ a 1 uur na de injectie en ook nog in die, welke na 16 a
18 uren werd verkregen.

In den maaginhoud is de uitscheiding van urochloralzuur vastgesteld
tusschen 3 en 8 uren post injectionem. Blijkbaar is de uitscheiding in
de maag zwakker dan die langs de nieren.

Het verkrijgen van urochloralzuur in kristallijnen toestand leverde
moeilijkheden op.

Ik ben mij bewust van de mogelijkheid, dat het chloralhydraat ook
nog langs andere wegen uit het lichaam kan worden uitgescheiden.
Een onderzoek in deze richting is echter niet verricht.

Zooals reeds is gebleken, geven de resultaten van mijn onderzoekingen
mij aanleiding voor de practische toepassing der intraperitoneale
chloralhydraatnarcose bij het varken het gebruik van een dosis van
¹/₃ gram per kg. lichaamsgewicht in een waterige oplossing van 5 % aan
te bevelen. Met deze dosis en oplossing heb ik een groep van 92 narcose-
gevallen nauwkeurig nagegaan en daaromtrent zijn mijn bevindingen
reeds in velerlei opzicht weergegeven.

Het gewone verloop dezer narcose beantwoordt aan de gegeven
schematische voorstelling.

Aan dit schema zijn eenige opmerkingen toe te voegen, die voor
een deel weinig belangrijke uitzonderingen zijn.

In het inleidend voorstadium worden bij enkele dieren verschijn-
selen waargenomen, die op excitatie wijzen ; gewoonlijk zijn deze
i a 2 minuten post injectionem merkbaar. Het varken loopt vlug heen
en weer, het snuffelt opgewonden langs den bodem en knort luid ;
daarbij toont het zich schrikachtig. Deze verschijnselen zijn van korten
duur ; met het intreden der verlamming en wanneer het dier komt te
liggen, verdwijnen ze geleidelijk. Overigens wordt in het praenarco-
tische stadium in zeldzame gevallen opgemerkt, dat het varken één
keer of meermalen braakt ; wegens de ledige maag echter wordt slechts
een weinig slijmige maaginhoud uitgebraakt.

Wat het stadium der tolerantie betreft, dit is in het meerendeel der
gevallen binnen of na omstreeks 20 minuten bereikt. In het algemeen
kan dus met de operatie na ongeveer 25 minuten een aanvang worden
gemaakt.

Het is mogelijk, dat met negatieven corneareflex en ondanks het merk-
baar of twijfelachtig uitgeschakeld zijn van den huidreflex (kroon en
staart) bij de operatieve bewerking toch eenige reactie optreedt, b.v.
bij het insnijden van de huid of bij prikkeling van het peritoneum. Deze
reactie is echter gering en van zoo korten duur, dat de operatie onge-
stoord kan worden voltooid.

Met betrekking tot de periode van ontwaken zijn nog eenige opmer-
kingen te maken, die met het oog op de practische toepassing van be-
teekenis zijn. In deze periode namelijk is de lichaamstemperatuur nog
laag en daaromtrent heb ik reeds op de wcnschelijkheid gewezen, dat
het ontwakende dier in een warme stalruimte moet worden onderge-
bracht ; echter niet in het gezelschap van zijn soortgenooten, aangezien
daarin het gevaar schuilt, dat deze laatsten op den kop en den romp
van het nog verdoofde dier gaan liggen met als gevolg de mogelijkheid,
dat het den verstikkingsdood sterft. Een goede toevoer van lucht is
noodig en de snuit van het dier behoort vrij te liggen. En om die reden
is het leggen van het varken op een modderigen bodem en evenzoo op
een dik zand-, turf-, stroo- of zaagselbed te ontraden. Ik acht het aan-
bevelingswaard het geopereerde dier in een ruime kist te leggen, die
in een warme omgeving kan worden geplaatst. Ten overvloede kan het
varken met een dunne laag stroo worden gedekt en kan de kist gedeel-
telijk met een deken worden afgesloten. Het einde der ontwakings-
periode kan dus rustig worden afgewacht. Daar de operatieve chirurgie
van het varken — en hier laat ik de gewone castraties van het manne-
lijke en vrouwelijke dier buiten beschouwing — in het algemeen slechts
een individueele behandeling betreft, levert het toepassen van dezen
maatregel geen practische bezwaren op.

1. De intraperitoneale chloralhydraatnarcose is in de operatieve
chirurgie van het jonge varken een practisch bruikbare narcose en deze
bruikbaarheid wordt door eenige omstandigheden bepaald, welke als
volgt zijn te formuleeren :

a). Een juist gekozen dosis verzekert in het algemeen een zeer bevre-
digende en langdurige narcose.

b). Door de toediening van een juist gekozen dosis en oplossing zijn
gedurende en na de narcose geen complicaties of schadelijke gevolgen
te verwachten.

c). Voor de practische toepassing is het van belang, dat de kosten
van het narcoticum zeer gering zijn en dat de bereiding der oplossing
alsmede de techniek der injectie bij uitstek eenvoudig is.

Ook zijn aan de maatregelen, die vóór en na de narcose dienen te
worden getroffen, geen practische bezwaren verbonden.

2. De goed werkzame dosis is gelegen tusschen ¹/₃ en ¹/₂ gram per
kg. lichaamsgewicht ; een dosis van ¹/₂ gram moet echter als toxisch
worden beschouwd.

Voor de practische toepassing is de dosis van ¹/₃ gram per kg. lichaams-
gewicht als de meest gewenschte te aanvaarden. Hiermede wordt een
zeer bevredigende narcosediepte van minstens i uur verkregen, terwijl
bij een geringe overdoseering een gevaarlijke toestand niet is te vreezen.

Als oplossing kan gekozen worden een concentratie van 5 % of min-
der. Aan het gebruik van de 5 %-oplossing is het voordeel verbonden,
dat de hoeveelheid in te spuiten vloeistof het kleinste is, terwijl deze
concentratie de zekerheid biedt, dat de reactie van het peritoncum zóó
gering is, dat geen schadelijke gevolgen behoeven te worden verwacht.

3. In de weinige gevallen van onvoldoende narcose, hetzij wegens
een individueele mindere gevoeligheid voor de stof, hetzij wegens de
mogelijkheid, dat niet alle vloeistof op het peritoneum, maar gedeelte-
lijk in het darmlumen terecht kwam, is het toedienen van een kleine
hoeveelheid van een aanvullend narcoticum (chlooraethyl, aether of
chloroform-aether aa) toereikend om deze tot den gewenschten graad
te verdiepen.

4. De verwijdering van het chloralhydraat uit het lichaam geschiedt
èn als zoodanig èn in den vorm van urochloralzuur in den maaginhoud
zoowel als in de urine. Het is echter mogelijk, dat de stof ook nog langs
andere wegen wordt uitgescheiden.

Der Wert der intraperitonealen Chloralhydratnarkose bei jungen Schweinen
wurde untersucht, um ein Urteil über ihre praktische Brauchbarkeit in der opera-

tiven Chirurgie zu erhalten. Hierfür wurde eine grosse Anzahl Narkoseversuche
genau beobachtet.

Durch systematische Untersuchungen wurde festgestellt, mit welcher Dosis eine
befriedigende Narkose regelmässig erreicht werden kann.

Von verschieden hohen Dosen Chloralhydrat wurde die narkotisierende Wirkung
untersucht, um die Dosis zu finden, die eine gute und tiefe Narkose von ausreichend
langer Dauer gibt und von dem Tier ohne Nachteil vertragen wird. Als optimal
erwies sich ^l/₃ g pro kg Körpergewicht.

Ebenfalls wurde durch eine systematische Untersuchung die günstigste Konzen-
tration festgestellt. Eine grosse Anzahl Schweine, die intraperitoneal mit verschieden
starken Chloralhydratlösungen injiziert worden waren, wurden seziert und die
reaktiven Veränderungen des Peritoneums im akuten oder chronischen Stadium
untersucht. Diese Versuche ergaben, dass durch Injektion von Lösungen von 5%
oder weniger keine schädlichen Auswirkungen gefürchtet werden brauchen.

Uber den Verlauf der Narkose haben die Versuchte gezeigt, dass sie durch eine
allmählich zunehmende motorische Paralyse eintritt (2—5 Min. post injectionem)
und dass die Anaesthesie nach 10—20 Min. erhalten wird. Mit einer Dosis von
¹13 g pro kg ist die Dauer der tiefen Narkose etwa 1\' ₄ Std, die Periode des Erwachens
durchschnittlich etwa 2¹ ₄ Std.

Während der Narkose sinkt die Körpertemperatur erheblich (2—4⁰ C.). Auch
ist die Frequenz der Atmung stark vermindert und häufig die Frequenz des Herz-
schlages erhöht (in einem Teil der Fälle auch vermindert). Die Leistung von Herz
und Atmung wird aber nicht bedroht.

Was die technischen Einzelheiten betrifft, so besteht die Vorbereitung des Schwei-
nes in einem 24 stündigen F\'asten vor der Narkose (Operation) und kann die Injektion
am besten bei dem an den Hinterbeinen hängenden Tier erfolgen. Der Injektions-
platz ist etwa Mitten zwischen dem Nabel und dem Vorderrand des Schambeines
etwas seitlich von der Mittellinie.

Es wurde auch die Ausscheidung des Chloralhydratcs aus dem Körper untersucht.
Diese geschieht sowohl als Chloralhydrat wie als Urochloralsäure in dem Magen-
inhalt und dem Urin. Es ist aber möglich, dass das Präparat auch noch auf anderen
Wegen ausgeschieden wird.

An investigation was made of the value of the intraperitoneal chloral hydrate
narcosis of the young pig with a viwe to establish an opinion of its practical usefulness
in operative surgery. For this purpose a great number of narcosis experiments have
been examined carefully.

By means of systematic examination it was ascertained with what dose the regular
setting in of a satisfactory narcosis can be effected.

The narcotizing action of different doses of chloral hydrate has been examined
in order to ascertain the dose that is suitable for a good depth of narcosis of a suffi-
ciently long duration and that the animal can stand without harm. This dose has
turned out to be ¹ ₃ gramme tot 1 kilogramme of the animal\'s weight. By systematic
examination the concentration of the solution was also ascertained.

By performing a great number of sections on pigs which had been treated with
an intraperitoneal injection of chloral solutions of different strengths the reactive
changes of the peritoneum in an acute and chronic stage were studied. From their
results it has appeared that from the injection of a solution of 5% or less no harmful
effect on the peritoneum need be feared. For the practical application the use of a
5% solution is recommended.

About the course of the narcosis the examinations have demonstrated that the
setting in of the narcosis manifests itself by a gradually increasing motory paralysis
(2 tot 5 minutes post injectionem) and that anaesthesia is effected after 10 to 20
minutes.

With the dose of \'/« gramme to the kilogramme the duration of deep narcosis
is about i¹/₄ hours, that of the period of waking up about 2^I/₄ hours on an average.

During narcosis the temperature of the body is considerably lower (2 to 4⁰ C.),
the frequency of aspiration is also considerably reduced, while the frequency of
the heart\'s pulsation is mostly increased (in a small proportion of the cases it is
reduced).

Concerning the technical particulars it may be remarked that the preparation
of the pig consists in not giving it any food for 24 hours prior to narcosis (operation)
and that the injection can best be performed when the animal is hanging by the
hindlegs ; the place of the injection is approximately in the middle between the
navel and the front edge of the pubic bone and just aside the median line.

The secretion of the chloral hydrate out of the body has also been examined.
This takes place both as such and as urochloralic acid into the contents of the stomach
as well as into the urine.

Une recherche a été faite sur la valeur de la narcose intrapéritonéale de chloral
chez le jeune porc dans le but d\'avoir une opinion sur l\'aptitude pratique dans
la chirurgie.

On a recherché systématiquement avec quelle dose on arrive à obtenir une narcose
satisfaisante, sans nuire à l\'animal. On est arrivé à la dose de ¹/₃ gramme par kilo,
poids vif. On a fixé la concentration de la solution par une recherche systématique.
Par suite d\'un grand nombre d\'autopsies sur des porcs, qui avaient été traités
d\'avance par une injection intrapéritonéale de solutions de chloral d\'une concen-
tration différente, 011 a étudié les changements réactifs du péritoine dans un stade
aigu et chronique.

En suite de ces résultats il a été prouvé qu\'aucune réaction nuisible sur le péritoine
est à craindre par des injections de 5% et moins. On recommande une solution
de 5% dans l\'application pratique.

Concernant la marche de la narcose, les recherches ont prouvé, que le commen-
cement de la narcose se montre par une paralyse motrice qui augmente peu à peu
(2 à 5 minutes après l\'injection) et que l\'anesthésie est complète après 10 à 20 mi-
nutes.

Après la dose de ¹/_a gramme par Kg. la durée de la narcose profonde est de i¹ ,
heure, celle de la période du reveil d\'un moyen de 2¹ ₄ heures environ.

Pendant la narcose la température du corps est tombée sensiblement (2 à 4^e C.) ;
aussi la fréquence de la respiration a beaucoup diminué et la plupart du temps la
fréquence du battement de coeur est augmentée (dans une petite partie des cas
diminuée) L\'action du coeur et l\'action de la respiration ne sont néanmoins pas
menacées.

Concernant les détails techniques il est à remarquer que la préparation du porc
consiste à le priver de nourriture pendant 24 heures avant la narcose (opération)
et qu\'il est préférable de donner l\'injection quand la bête est accrochée par les
pattes de derrière ; l\'endroit pour l\'injection est environ au milieu entre l\'ombilic
et le bord de devant du pubis et juste à côté de la ligne médiane.

Aussi une recherche a été faite concernant l\'excrétion du chloral, qui a lieu sous
forme de chloral naturel et comme acide urochloralique, dans l\'estomac et aussi dans
l\'urine.

Liess i) bespreekt drie gevallen van klauwbeenfracturen bij het rund, alle drie
voorkomende aan een voorbeen en wel aan den binnenklauw ; bij twee gevallen kon
de diagnose door sectie worden bevestigd ; in het derde geval door Röntgenfoto.

Alle drie gevallen werden in de weide vastgesteld. Het hoofdsymptoom was na-
tuurlijk een hevige kreupelheid (Stutzbeinlahmheit), gepaard met weinig of geen
locale verschijnselen. Bij percussie of knijpen der klauwen reageerden de dieren
heftig ; ook sterk strekken van den ondervoet was pijnlijk.

Een merkwaardig bijverschijnsel was de adduceerende beweging van het voor-
been, waardoor soms een gekruiste gang ontstond. Deze adductie zal echter wel in
verband staan met het feit dat in alle gevallen de fractuur aan den binnenklauw
aanwezig was.

De prognose behoeft niet ongunstig gesteld te worden. Het eerste en derde geval
waren sterk verbeterd ; het tweede geval genas volkomen.

De behandeling bestond in hoofdzaak in rust; zoo noodig werd de klauw besneden,
teneinde een normaal draagvlak te krijgen, W. P. C. Bos.

Bovengenoemde afwijking (snurken) van het volwassen rund is voldoende bekend,
zoodat een anatomische beschrijving van de verhoudingen in het strottenhoofd,
die aanleiding geven tot het ontstaan van het geluid, achterwege kan blijven. Het
aanwezig zijn van het symptoom bij zeer jonge dieren heeft echter de aandacht
getrokken van Lesbouyeries en Berthelon 2), omdat bij deze jonge dieren van de
bekende oorzaken van het ontstaan van het lijden nog geen sprake kon zijn. Bij sectie
op de dieren zagen zij inde larynx twee llinkc abcessen, die innig met den wand ver-
groeid waren. In denzelfden stal waren de andere kalveren aangetast door de sep-
tische pleuro-pneumonie, zoodat het voor de hand lag om te zoeken in de richting
van de ovale bacillen. Culturen uit de abcessen bleken zeer virulent te zijn voor de
duif. Een konijn en cavia subcutaan ingespoten stierven respectievelijk na 3 en 5
dagen onder septische verschijnselen. Culturen aangelegd uit hart, beenmerg, milt
en long van de gestorven proefdieren waren virulent voor de duif. Vrij zeker is dus
de oorzaak van de abcessen bij de jonge dieren de ovale bacil van de sept. pleuro-
pneumonie. Verdere onderzoekingen dienen echter nog ingesteld te worden al-
vorens men definitief mag besluiten dat bovengenoemde bacil de oorzaak is, hoe-
we! er cultureel veel gelijkenis bestaat.

In het algemeen vindt men bij het rund niet vaak een ontsteking van het epitheel
van de pens, omdat dit epitheel zeer sterk is (huidachtig). Bij jonge dieren zou het
evenwel kunnen voorkomen, daar de resistentie dan nog niet zoo groot is. Hierdoor
is het misschien te verklaren dat Laszlo 3) een tweetal gevallen bij zuigkalveren
heeft vastgesteld. Bijna de geheele wand van de pens was met een 2 a 3 m.m. dik
beslag belegd, dat men er gemakkelijk kon afkrabben. Aan boek-, net- en lebmaag
werden geen afwijkingen gevonden. De aandoening wordt toegeschreven aan
fouten in het dieet, die men echter bij zuigkalveren niet zoo veelvuldig zal consta-

teeren of het zou al een hevige mastitis van een der kwartieren van het moederdier
moeten zijn, maar dan blijven de kalveren in den regel wel van de betreffende speen
af. Op de aanwezigheid van necrose-bacteriën is jammer genoeg niet onderzocht,
hoewel het beslag op den wand in de pens wel op een dergelijke aandoening wees.

In 1932 werd door von Götze beweerd dat in Duitschland een nauw verband
zou bestaan tusschen het optreden van boosaardige kopziekte bij het rund en het
houden van schapen. De ziekte zou speciaal overgebracht worden, wanneer de
schapen in de onmiddellijke nabijheid van de runderen gebracht werden. Een houten
schot zou voldoende zijn om de besmetting tegen te gaan. De schapen zouden de
smetstofdragers zijn zonder dat de dieren een enkel symptoom te zien gaven. Naar
aanleiding van het bovenstaande heeft Prof. Wyssman i) in Zwitserland, waar boos-
aardige kopziekte veelvuldig schijnt voor te komen, een enquête ingesteld, waarvan
het resultaat echter niet in overeenstemming is met de opvatting van von Götze.
Zoowel op boerderijen waar sohapen gehouden worden, als op die waar ze niet aan-
wezig zijn, komt de ziekte even veelvuldig voor. Bij nader onderzoek is bovendien
gebleken, dat er in Duitschland een groot aantal dierenartsen zijn, die zich niet met
de theorie van von Götze kunnen vereenigen, omdat ook daar geen verband tus-
schen de ziekte en het aanwezig zijn van schapen is aangetoond.

Daar in sommige streken van Italië de boosaardige katarrhaalkoorts niet alleen
bij runderen, maar ook vrij veel bij schapen voorkomt, heeft Zanzucchi 2) gepro-
beerd de ziekte kunstmatig van rund op schaap over te brengen.

Schapen en geiten waren te infecteren door subcutane injectie van gedefibri-
neerd bloed van een rund, dat lijdende was aan boosaardige katarrhaalkoorts.
Hetzelfde was hel geval met orgaanemulsies. Ook gelukte op deze wijze de besmet-
ting van schaap op schaap, van schaap op geit en van schaap op rund.

Natuurlijke infectie was mogelijk door enige lammeren, geiten en een kalf te
brengen in een hok, waar schapen waren gestorven aan deze ziekte. Na 4—6 dagen
toonden de dieren de eerste ziekteverschijnselen n.1. hoge temp., tot 41 ¹ C., en di-
arrhee ; zij stierven alle binnen 3 weken. Schapen en geiten hebben dezelfde symp-
tomen ; ongeveer 6 dagen na de infectie hoge temp., afwisselend diarrhee en ver-
stopping, vermagering, oedemen en de dood volgt na enige weken.

De croupcus-diphterische ontsteking der slijmvliezen treedt hier niet, zoals bij
runderen, op de voorgrond.

Daar uit bloed noch orgaanemulsies ooit bacteriën waren te kweken of protozoën
aan te tonen, deed schrijver proeven met emulsies van organen en lymphklieren
van een aan de ziekte gestorven rund, gefiltreerd door Chamberlandkaarsen ; 1,
2 en 3. 5 c.c. filtraat, subcutaan bij lammeren ingespoten, veroorzaakte ook hier
infectie en dood binnen 4 weken.

Schrijver concludeert uit zijn proeven, dat de oorzaak der boosaardige katarrhaal-
koorts een filtreerbaar virus is, dat zowel in bloed als organen zetelt en dat zeer
gemakkelijk op schapen aanslaat. Hij denkt dan ook, dat deze ziekte oorspronkelijk
bij het schaap thuis behoort. Hofstra.

Over een primaire, chronische, purulente ontsteking van den neus en
neusbijholten bij het rund.

1 Prof. Dr. E. Wyssmann : Z^ur Frage der Übertragung des bösarligen Katarrhalfiebers
des Rindes durch Schaf e. (Schweizer Archiv für Tierheilk. Dec. 1933).

rund wordt door Schürmann i) beschreven, waarbij een geheele vernietiging van
de conchae en een perforatie van het neus-voorhoofdsbeen ontstond. Behalve enkele
echinococcencysten in longen en lever, zag men nog in de longen eenige verspreid
gelegen, chronisch tuberculeuze bronchopneumonische haardjes. Het bacterio-
logisch vleeschonderzoek was negatief.

Aetiologisch gaf het macroscopisch, histologisch en bacteriologisch onderzoek
van het proces geen aanknoopingspunten. Als oorzaak werd vermoedelijk rheuma
genoemd, terwijl verder saprophytisch levende bacteriën van het neusslijmvlies hun
ongunstige werking hebben uitgeoefend.

Vanuit een primaire neusslijmvliesontsteking ontstond door uitbreiding op de
conchae en de overige bijholten van den neus het uitgebreide proces. Volgens Schür-
mann zou een dergelijk proces tot dusver niet in de literatuur beschreven zijn. Voor
het paard vindt men het lijden aangeduid als rhinitis concharum.

„Pampoentjes" of „mumps" noemen de boeren in Z.W. Afrika een hevige ont-
steking van de speekselklieren bij runderen, waarbij karakteristiek zijn de sterke
zwellingen in de tusschenkaak- en parotisstreek ; de zwellingen zijn van stevige
consistentie en pijnlijk bij palpatie ; tevens bestaat sterke oedemateuze zwelling
van tong en lippen, waardoor de dieren vaak dagen lang niet kunnen eten of drinken ;
zij staan steeds met den kop omlaag en maken een ernstig-zieken indruk. De ziekte
wordt steeds waargenomen op die weiden, waar een bepaalde grassoort groeit en
alleen dan als de zaadjes rijpen of pas gevallen zijn ; het betreft een Enneapogan
(waarschijnlijk E. mollis).

De zaadjes dringen in de speekselgangen en geven hier microörganismen de ge-
legenheid een purulente ontsteking van gangen en klierweefsel te veroorzaken.
Bij opening der abscessen ontlast zich een geelachtige, etterige massa waarin vele
zaadjes worden gevonden ; deze bezitten een groot aantal kleine haakjes die het
binnendringen vergemakkelijken (zooals een korenaar in de mouw van een jas
omhoog kruipt).

De prognose is volgens Schulz 2) gunstig, behalve de zeer ernstige gevallen,
die doodelijk kunnen verloopen ; therapie : openen der abscessen met aansluitende
wondbehandeling. Berendsen.

Ofschoon ook runderfaeces gewoonlijk tetanussporen bevatten, komt tetanus bij
het rund weinig voor.

De infectie kan worden veroorzaakt door uitwendige wonden, inwendige wonden
(traumatische gastritis) of beleediging aan de geslachtsorganen (tetanus puerperalis).

Buhl 3) nam 9 gevallen van tetanus bij het rund waar, waarvan 4 puerperale,
ontstaan 2—4 weken na de verlossing, terwijl 3 van deze 4 gevallen ontstonden
tengevolge van het verwijderen der secundinae ; bij 4 gevallen was de porte d\'entrée
een inwendige wond (traumatische gastritis), terwijl in een geval de infectie van een
uitwendige wond uitging.

Het ziektebeeld begon met indigestie-verschijnselen; pensbeweging en herkauwen
waren onderdrukt, terwijl eerst geringe later sterker tympani optrad, zoodat soms
tenslotte penssteek noodzakelijk was. Na eenige dagen werd de kophouding gestrekt,
het eten werd moeilijker en alleen water en slobber kon worden opgenomen ; ont-
lasting en urineloozing waren eerst vertraagd, later opgehouden. De spiergroepen

aan hoofd cn hals waren duidelijk zichtbaar, hard en gespannen ; de ooren stonden
onbeweeglijk naar achteren gericht. De gang werd stijf, met achteruit gehouden
staart, terwijl de dieren niet of met groote moeite konden gaan liggen en opstaan.
Een therapie werd, gezien den prijs en den langen tijd voor genezing, om economische
redenen meestal niet ingesteld. Wil men een behandeling toepassen dan moeten zoo
mogelijk de portes d\'entrée gedesinfecteerd worden. Intramusculair of intraveneuze
injecties van tetanus-antitoxine zouden geen resultaat hebben ; intradurale injectie
zou gunstig kunnen werken.

Verder wordt aanbevolen het aanleggen van een pensfistel en om de gassen te
kunnen ontlasten en voor toepassing van kunstmatige voeding. De prognose is echter
steeds dubieus. W. P. C. Bos.

In de laatste jaren zijn herhaaldelijk waarnemingen gedaan over infecties met
paratyphusbacillen bij volwassen runderen. Vooral van Duitsche zijde zijn hier-
tegen verschillende maatregelen aangegeven, welke zoowel uit een oogpunt van
volksgezondheid als voor de bestrijding der infecties bij de dieren van belang zijn.

De voornaamste maatregelen zijn : verplichte aangifte, door den betreffenden
vleeschkeuringsdienst, van waargenomen infecties bij runderen ; opsporen van de
herkomst dezer dieren ; onderzoek van faeces, bloed en eventueel ook melk van
alle runderen van den stal, waaruit het besmette dier afkomstig is ; aangifte van
voorgenomen slachting van dieren uit dezen stal ; maatregelen tegen het gebruik
der melk.

In deze publicatie deelen Francke, Standfusz en Wilken i) de resultaten mede,
die in het district Potsdam met deze bestrijdingswijze werden verkregen. Vanaf
1930 werden 43 stallen met gezamenlijk 1717 dieren onderzocht. In 26 stallen wer-
den hetzij paratyphusbacillen-uitscheiders, hetzij dieren met een grooteren agglu-
tinatietiter dan 1 : 100 tegenover paratyphusbacillen, aangetroffen. Meestal werd
bac. enteritidis Gaertner type Jensen als oorzakelijk microörganisme aangetoond,
in een kleiner aantal gevallen bac. enteritidis Breslau, terwijl slechts enkele malen
Gaertner-Poppe werd vastgesteld. Hoewel in 10 stallen een breslau-infectie
werd aangetoond, kon geen enkele maal uitscheiding van breslau-bacillen worden
waargenomen.

Hoewel het gevaar niet moet worden overschat zijn schrs. van de noodzakelijk-
heid der getroffen maatregelen, die practisch zeer goed uitvoerbaar zijn gebleken,
overtuigd. Volgens hen verdient het aanbeveling, het onderzoek uit te breiden
voor stallen, waar paratyphus bij de kalveren wordt waargenomen.

Een van de belangrijkste vragen is nog steeds hoe het jonge kalf met den colibacil
geïnfecteerd wordt ? Algemeen neemt men aan dat de infectie plaats heeft via de
navel of per os. Zelfs zou de besmetting intra-uterin plaats hebben volgens andere
onderzoekers. Dat de vrucht dan niet afsterft is te danken aan de omstandigheid,
dat het milieu zoo gunstig is. Direct na de geboorte heeft een belangrijke veran-
dering in het jonge organisme plaats en krijgt de latente infectie gelegenheid om een
vernielenden invloed uit te oefenen. Het moederdier zou dan als smetstofdraagster
fungeeren, hetgeen niet onwaarschijnlijk is, omdat de coli-bacil een normale be-
woner van de darmtractus is. Op stallen waar veel coli-bacillose voorkomt, kan men
de colibacillen kweeken uit het slijm van de vagina der koeien en ook uit de faeces.
De groei en andere eigenschappen van dezen coli-bacil stemmen volkomen overeen
met avirulente coli-bacillen, niettegenstaande een subcutane injectie van een kleine
hoeveelheid bacillen bij het jonge kalf een letaal verloop heeft. In Frankrijk heeft

Basset i) geprobeerd om de vruchten tijdens de drachtigheid te immuniseeren,
door het moederdier te enten met een door aether gedoode cultuur van colibacillen.
Resultaat heeft de proef echter niet opgeleverd. C. J. de Gier.

Foth heeft er op gewezen, dat een absoluut sporenvrij bacteriefiltraat niet te
maken is ; theoretisch is dus bij boutvuurfiltraatgebruik steeds entboutvuur mo-
gelijk. In Korea entten Konno en Hashimoto 2) 3 millioen runderen met fikraat
volgens Nitta ; entboutvuur werd evenwel nooit gezien. Dit filtraat is echter nogal
moeilijk te bereiden, terwijl bovendien door het filtreeren vele werkzame stoffen
verloren gaan. Leclainche en Vallée begonnen daarom in 1925 formolvaccins
te maken. Konno en Hashimoto hebben dit nu nagedaan. Zij werken met lever-
bouillon volgens Nitta (500 cc bouillon, 100 gram leverstukjes, 5 gram calcium
carbonicum praecipitatum in een 600 cc kolf; pH 6.4—6.6 na sterilisatie in de
autoclaaf). Na groei met gasvorming wordt gefiltreerd door steriele watten, dan
wordt formalin (= 40% formaldehyd) toegevoegd. Men moet minstens for-
malin toevoegen, bij lagere dosis gaan de sporen niet binnen 24 uur bij 370° C. dood.
Deze formalinconcentratie hindert de cavia niet, doch zou zelfs de antistofvorming
nog doen toenemen. Voor veiligheid nemen de Japanners meestal 1% formalin.
Om de steriliteit na te gaan, wordt het centrifugaat van 100 cc vaccin in leverbouil-
lon geënt ; bovendien worden 3 of 4 cavia\'s ingespoten. Met formolvaccin, gemaakt
van 48 uur oude culturen werden goede resultaten bereikt. De cavia\'s ontvingen
tot 7 cc vaccin ; de levende cultuurdosis was 0.4 cc. Formolvaccin, gemaakt van
i—3 weken oude culturen gaf gelijke resultaten. Men kan dus 48 uur oude culturen
gebruiken. Hoe hooger de dosis entstof die men inspuit is, des te beter is de immu-
niteit. Bij kalveren (die ingespoten werden met 5—io cc vaccin en daarna geïnfec-
teerd met 0.8—1.5 cc levende cultuur) was de immuniteit even goed als die van het
Nitta-filtraat. Alle 26 met vaccin behandelde kalveren bleven in leven. Van de 22
controle-dieren stierven er 21. Voorts bleek, dat het vaccin minstens 1 jaar houdbaar
is (koel en donker bewaren) en dat de immuniteit minstens 8 maanden duurt. De
auteurs concludeeren, dat het formol-boutvuurvaccin den uitstekende entstof zal
blijken te zijn. Jac. Jansen.

Een 2jarig rund was gedurende 47 dagen lijdende aan boutvuur en werd tenslotte
afgemaakt. De ziektehaard in de spieren van den bovenschenkel bleek door bind-
weefsel te zijn omgroeid. Weinig boutvuurbacillen. Het was niet uit te maken of het
sluipend ziekteverloop in verband stond met het lage bacillengehalte of dat tenge-
volge van den langen duur der ziekte het meerendeel der bacillen te gronde gegaan
was. Toman.

Het onderwerp is door Klimmer 4) te uitvoerig behandeld om een nauwkeurig
referaat te maken en bovendien worden te veel speciale zaken naar voren gescho-
ven ; voor belangstellenden is het aan te bevelen om het artikel zelf te lezen. De con-
clusies die uit het onderzoek getrokken worden zijn de volgende:

ie. Actinomycose van het beenderstelsel van het rund en den uier van het varken
wordt veroorzaakt door de coryne bacil Israëli.

2e. De actinobacil Lignieresi is de oorzaak van de tongactinomycose bij het rund.
Ook in de overige zachte deelen van het runderlichaam kan bovengenoemde bacil
actinomycose verwekken, behalve in den uier.

3e. In den uier van het rund en in enkele uiers van het varken wordt bij ziekelijke
afwijkingen hoofdzakelijk de micrococcus pyogenes Rosenbach gevonden.

Zimmermann i) behandelde in zijn praktijk veelvuldig actinomycose-patiënten ;
als merkwaardigheid noemt hij een sneller voortschrijden der processen bij jonge,
dan bij oude dieren. Verder nam hij eenige gevallen waar (microscopisch vastge-
steld) bij zeer jonge kalveren, waar infectie, tengevolge van verwondingen door graan
of stroodeeltjes, kon worden uitgesloten.

Hij behandelde zoo mogelijk operatief; waar dit niet kon worden uitgevoerd,
gaf de jodium- of yatrentherapie geen voldoende resultaat.

Uitgaande van het denkbeeld, dat door celactiveering de actinomyces kan worden
uitgestooten, en daarna moet worden afgevoerd, wat het best door verdunning in
een vloeistof, in dit geval etter, zou kunnen gebeuren, spoot Z. in de gezwellen
15 c.c. gelijke deelen ongekookte, kiemvrije melk en terpentijn. De injectie die het
eerste oogenblik pijnlijk is, veroorzaakt een zwelling, welke na 3—5 dagen fluctueert.
Dan wordt het absces geopend, de holte uitgespoten en met jodium gepenseeld.
Schr. zou verschillende gevallen van actinomycose op deze manier genezen hebben,
terwijl recidive niet voorkwam. W. P. C. Bos.

Datta 2) vond in gevallen van haematurie bij runderen in Engels-Indië, bij
onderzoek van blaas- en nierweefsel, en ook in de urine, groote ronde cellen met
kern, die hij voor parasieten houdt. In een dier cellen zag hij enkele roode bloed-
cellen. Hij denkt met een Entamoeba te doen te hebben, en houdt die haematurie
voor een parasitaire ziekte, veroorzaakt door een protozoo, waarvoor hij voorloopig
de naam Entamoeba Kamala voorstelt. Het onderzoek wordt voortgezet.

Pacchioni 3) geeft een overzicht van de weinige beschreven gevallen van dia-
betes mellitus bij runderen en beschrijft daarna een door hem waargenomen geval.
Hij vond geen histologische afwijkingen aan pancreas, bijnier, of hypophyse, echter
wel vettige degeneratie van de lever.

In het bloed constateerde hij vlak voor den dood 3,6 pro mille glucose ; haemaglo-
binegehalte 70% ; in de urine vond hij 2J pro mille albumine, 27% suiker, terwijl
aceton aanwezig was.

Ook onderzocht hij het aanwezige fetus, vond in de lever vettige degeneratie en
vettige degeneratie in de nieren met destructie van glomeruli. In het allantoisvocht
werd geen suiker aangetroffen. Versélewel.

In Oostenrijk komt volgens Schubert 4) onder het Pinzgauer ras een vorm
van bloedwateren voor onafhankelijk van een bestaande nephritis of piroplasmose.

De oorzaak wordt toegeschreven aan de anatomische bouw van het bekken bij
bovengenoemd ras. De symphysis pelvis is iets opgebogen, hetgeen met de tuber-
culum pubis nog setrker het geval is. Op deze verhooging liggen de uretha en een
gedeelte van de vesica urinae, die, wanneer de dieren drachtig zijn, door de cervix
constant gedrukt worden. Er is dus een voortdurende kneuzing van de urethra en
vesica urinae, met symptomen, die veel overeenkomst hebben met de verschijnselen
bij pyelonephritis. De dieren urineeren vaak en met kleine hoeveelheden. Bij begin
van het urineeren is pijnlijkheid waar te nemen. Kleur van de urine rood tot donker-
rood in verband met de hoeveelheid bloed. Veel blaasepithelium, doch zelden nier-
epithelium, de aandoening blijft dus beperkt tot de blaas. Bij rectaal onderzoek
blijkt een enkele maal dat ook de beide ureters gezwollen zijn, door stuwing van de
urine. Zelfs kunnen de nieren vergroot zijn. Algemeene verschijnselen van ureaemie
zijn dan meestal aanwezig. Met het voortschrijden van de drachtigheid nemen de
verschijnselen toe, omdat door de gewichtstoeneming van den uterus de druk op
blaas en urethra grooter wordt. Na het kalven komt spoedig genezing, doch het
volgende jaar wederom dezelfde symptomen bij de drachtigheid.

Behandeling bestaat in het uitspoelen van de zieke blaas met water van 45⁰ C.
Daarna 3 Liter van een adstringeerend middel infundeeren (3% acet.plumb. bas.
of 200 gr. folia uvae ursi gekookt in 3 Liter water, filtreeren en 150 gr. alumen toe-
voegen). Vloeistof 15 min. laten inwerken. Meestal is één behandeling voldoende,
zelfs in zeer vergevorderde gevallen. Het meest verwonderlijke is, dat de dieren
zoo spoedig genezen en dat er nadien zoo weinig gevallen van pyelonephritis gecon-
stateerd worden. Stuwing van de urine gedurende langen tijd moet toch haast wel
een afwijking van de nier en de urinewegen tot gevolg hebben. Daarbij komt nog
dat het rund in het algemeen uiterst gevoelig is voor ontstekingsprocessen en ab-
cessen. C. J. de Gier.

Het preparaat Hertonex (zwavelkalkvcrbinding), van de firma Bengen, wordt
door Ernst i) aanbevolen voor de bestrijding van Herpes tonsurans. Aanwending
is zeer eenvoudig omdat het middel ingegeven wordt. Het insmeren van de huid.
dat tijdroovend en bovendien gevaarlijk voor den bchandelenden persoon is, ver-
valt hierdoor. Meestal heeft men na 2 4 3 weken volkomen genezing verkregen.
Er wordt niet bij vermeld wanneer de behandeling plaats had. Algemeen bekend is
toch dat de infectie en verspreiding meestal plaats heeft gedurende den staltijd.
Komen de dieren weer in de weide dan zijn de symptomen spoedig zonder eenige
behandeling verdwenen en behoeft men absoluut geen inwendige of uitwendige
behandeling toe te passen. Het behandelen van de dieren met tinctura jodii of an-
dere desinfecteerende middelen lijkt mij, naast de afzondering, een betere behan-
deling dan het ingeven van bovengenoemd preparaat, hoewel dit laatste voor de
fabrikant voordeeliger is. C. J. de Gier.

Bennett 2), in Soedan, beschrijft zijn proeven en die van anderen op dit gebied
en komt tot de volgende conclusies :

(Immun)serum van runderen die een natuurlijke aanval van veepest hebben
doorstaan, is steeds volwaardig (of the highest potency). (Immun)serum van kunst-
matig geïmmuniseerde (serumleverende) dieren is zeer ongelijk in waarde (of extre-
mely variable potency) ; de waarde schijnt niet steeds afhankelijk te zijn van de he-
vigheid der verschijnselen die de serumleverende dieren tijdens de immunisatie
hadden ; krachtige sera werden soms verkregen van oogenschijnlijk weinig reagee-

rende serumdieren (apparent, non-reactors), en waardelooze sera van sterk rea-
geerende dieren (apparentlv severe reactors).

Hyperimmun-serum is steeds van voldoende waarde (of adequate potency).
De waarde (sterkte) van hyperimmun-serum is niet toe te schrijven aan nog aan-
wezige antilichamen van de eerste immuniseering, maar aan de eerste inspuiting
(van virulent materiaal) bij de hyperimmunisatie. (Serumdieren die minderwaardig
serum produceeren, zullen hoogwaardig serum leveren na een enkele hyperimmu-
niseerende inspuiting.

Het veepest-hyperimmun-serum wordt in Engels-Soedan bereid door geïm-
muniseerde serumleverende runderen intramusculair in te spuiten met virulent
(citraat) veepest-bloed : 2 c.c. per pound (4,5 K.G.) lichaamsgewicht. Reeds jaren
wordt deze methode met succes toegepast.

In Tangayika wordt het virulente bloed niet intramusculair maar intrarumenaal
toegediend. Deze methode werd nu door Bennett en Evans i) ook in Soedan
geprobeerd ; bij eenige geïmmuniseerde runderen werd een inspuiting van de
dubbele dosis, (4 c.c. per pound) in het rumen gedaan. Het serum van deze runderen
bleek echter veel minder krachtig te zijn dan dat van de runderen op de gewone
manier bereid, en was niet in staat om bij de simultaan-enting, met de gewone
doses hoogimmun-serum en virulent bloed, de dieren tegen veepest te beschutten.

Dat dit serum in Tanganyiki goede resultaten geeft, schrijven B. en E. toe aan
het feit dat het rundvee daar minder vatbaar is voor veepest.

Tatsuzo Inoue 2) deed (in het Mukden Institute for fnfectious diseases of ani-
mals) proeven. Hij spoot 5 c.c. virulent bloed van een laboratorium-runderpest-
stam (kalfpassage) in bij een konijn ; de 7de dag na de infectie werd 5 c.c. bloed van
dat konijn bij een tweede konijn ingespoten, enz. Bij de 50e konijne-passage (351
dagen na de eerste inspuiting) was het konijnebloed nog virulent voor kalveren.

Het runderpestvirus kan dus in het konijnelichaam in leven blijven en zich ver-
meerderen.

Bij proeven met virus van natuurlijke besmetting (field virus) was het konijne-
bloed virulent voor kalveren in de 30e passage (210 dagen), maar niet meer in dc
37e passage.

De besmette konijnen hadden meestal, na een incubatie van 2—4 dagen, koorts,
3—4 dagen (40° C.) ; andere ziekteverschijnselen kwamen niet voor. In hun bloed
was 14 dagen na de besmetting geen runderpestvirus meer aantoonbaar.

Bij cavia-serie-inspuiting met virulent bloed (van kalf) was bij de 7e passage geen
runderpestvirus meer in het bloed te vinden. De cavia\'s hadden geen zickteverschijn-
seler, ook geen koorts. Het virus is dus niet pathogeen voor de cavia.

Haupt 3) schrijft nog eens over een runderziekte in Zuid-Brazilië, die reeds in
1922 door hem en Rehaag (in de Tier. Rundschau) werd beschreven, en voor
rabies gehouden.¹)

Latere onderzoekingen hebben bewezen dat deze diagnose juist was, en dat de
ziekte, zooals zij ook hadden aangegeven, door de beet van aan de ziekte lijdende
vleermuizen, wordt overgebracht. De ziekte is omstreeks 1909 voor het eerst vast-
gesteld, in de staat Santa Catharina, daarna zuidwaarts in Rio Grande do Sul, en
noordelijk in Parana, Matto Grosso en Espirito Santo ; waarschijnlijk is een in het
Chaco-gebied vastgestelde veeziekte ook rabiës.

Ook kwam op het eiland Trinidad rabiës voor onder het vee ,en ook gevallen
bij menschen ; ook hier waren vleermuizen waarschijnlijk de overbrengers.

In dit artikel beschrijft Hemmann i) een algemeene echinococceninvasie bij een
5 jarige koe, welk dier tijdens het leven de volgende verschijnselen had :
minder eetlust, mindere melkgift, vermagering, hersenverschijnselen, afwisselend
coma en excitatie. Het hoofd werd nu eens hoog, dan weer laag gedragen ; de oog-
blik was starend, oogappel scheen iets uitpuilend. Gedacht werd aan hersentuber-
culose.

Na slachting bleek de koe te hebben een algemeene invasie, door het geheele li-
chaam en in alle organen, van verkaasde echinococcus alveolaris (multilocularis).
De lever woog meer dan 25 K.G. Alle organen, als uterus, myocard, mesenteriale
lymphklieren, milt, nieren, uier en uierlymphklieren, hersenen en wervels, waren
aangetast. Met uitzondering van de lgl. popliteus sinistra waren in alle inwendige
lymphklieren echinococcuscysten te zien, ook in de meeste huidlymphklieren. Tu-
berculose werd bij het dier niet aangetroffen. Voor den practicus is vooral van belang,
dat de koe slechts 2—3 weken hersenverschijnselen heeft gehad.

Brochet 2) vermeldt, hoe men bij doorgehakte kalveren zeer vaak een eigen-
aardige aandoening kan vaststellen in enkele wervellichamen, n.1. een wervelangi-
oom. Het proces begint doorgaans in een tusschenwervelschijf, waarin men in het
allereerste stadium een groot verwijd bloedvat aantreft. In een later stadium is dit
bloedvat uitgezet, de tusschenwervelschijf is verdwenen en men ziet alreeds een min
of meer opzijde dringen van een wervellichaam.

In een verder stadium heeft het proces reeds geheel en al de grootte van een
wervellichaam bereikt en ziet men als het ware een groote holte, gevuld met bloed,
met uitloopers in de nabij gelegen wervel. Behalve deze afwijking vindt men aan
het dier niets abnormaals. Een enkele maal zag Brochet een gehypertrophieerde
lendenlymphklier. Het proces schijnt vooral voor te komen in bepaalde gedeelten
van de wervelkolom, als hals-rugovergang, en lenden of lenden-bekkengedeelte.

De diagnose van deze afwijking is niet moeilijk ; verwisseling met een absces is
niet mogelijk. Wat betreft de oorzaak denkt Brochet aan een abnormale functie
van de parathyreoidkliertjes, ofschoon hij voor deze opvatting geen directe be-
wijzen kan aanvoeren. de Graaf.

In de eerste plaats wordt nagegaan de mogelijkheid van overbrenging van wrat-
ten. Het gelukte Liess 3) werkelijk in eenige gevallen de ziekte over te brengen en
wel door een brij of door vocht van uitgeknepen wratten in te wrijven in een ge-
scarificeerd huidgedeelte. De entstof moest afkomstig zijn van spontane gevallen
(opgewekte wratten waren niet overentbaar).

Ook bleek dat op niet gepigmenteerde huidgedeelten de enting beter aansloeg
dan op gepigmenteerde.

Een enting door subcutane inspuiting van extract had geen resultaat ; alleen
ontstond aan de insteekplaats een kleine wrat (scarificatie-ir.jectie).

i. dat de wratten van de eene plaats op de andere of van het eene dier naar een
ander door contact kunnen overgaan;

2. dat voor „infectie" noodig is : weefsel of sap van wratten, benevens een porte
d\'entrée (wond, excoriatie enz.).

Verder werd nagegaan of bacteriën bij de overbrenging een rol zouden spelen.
Hoewel verschillende culturen uit wratten werden gekweekt, waarmee infectie-
proeven zijn uitgevoerd, is geen positief resultaat verkregen.

Transplantatie-infectie meent schr. te kunnen uitsluiten op grond van het feit,
dat ook het sap der wratten virulent was. Het infectieus karakter wordt verder, op
grond van verkregen immuniteit, verdedigd.

Als behandeling wordt aangegeven : zoo mogelijk afbinden, anders mechanische
verwijdering der wratten.

Bijzondere zorg schijnt schr. te besteden aan de nabehandeling, n.1. eerst goede
reiniging met „persilloog", losse stukken en sap van de wratten verwijderen met het
oog op infectie, daarna poederen van de wonden met Silargel (zilverpreparaat).

Als een verweer tegen een artikel van Bongert over bovengenoemd onderwerp
beweert Müller (i) nog eens opnieuw, dat het van tuberculeuze veranderingen
bevrijde vleesch van slachtdieren onschadelijk is voor den mensch en dat dus der-
halve het kooken (steriliseeren) van dergelijk vleesch onnoodig is. Z. i. hangt de vraag
der schadelijkheid van het vleesch van tuberculeuze dieren niet af van het aan-
wezig zijn van één of slechts enkele tuberkelbacillen in het vleesch van sterk tuber-
culeuze dieren ; slechts als een zeer groot aantal bacillen ineens zouden worden opge-
nomen, dreigt gevaar ; dit gevaarlijk aantal komt echter nooit in het vleesch voor.

Hoeveelheden bacillen, zooals men in de melk kan ontmoeten, ontbreken totaal
in het vleesch. Daarmede is echter nog niet gezegd, dat alle vleesch van tuberculeuze
slachtdieren nu voor consumptie moet worden toegelaten. Z. i. moet men het vleesch
van sterk tuberculeuze en vermagerde dieren, met miliair-tuberculose, als afkom-
stig van zwaar zieke dieren, als weerzinwekkend beschouwen en derhalve als ondeug-
delijk voor menschelijk gebruik achten.

De tuberkelbacil moet men beschouwen als een bindwcefselparasiet, als een
specifiek prikkelende factor van het mesenchym of lymphweefsel. Dan openbaart
zich de tuberculose als een specifiek gelocaliseerd nieuwvormingproces van het
reticulo-endotheliale systeem, echter niet als een infectieziekte, waarbij men een
algeheel schadelijk zijn van het vleesch moet verwachten als een bloedinfectie
moet worden aangenomen.

Manschke (2) geeft in dit artikel een overzicht-referaat over de pogingen, die
voor en na gedaan zijn om chemisch een beginnend bederf van vleesch aan te too-
nen. Dit blijkt bij vleesch van zoogdieren en visschen buitengewoon moeilijk te zijn,
daar vooral de hoeveelheid der daarvoor in aanmerking komende stoffen zeer gering
en dikwijls nog zeer onzeker is. Een uitgebreide verhandeling over dit onderwerp
verscheen van de hand van Tissier en Martelly (Ann. Inst. Pasteur, 1902), die
echter tot geen conclusie\'s van praktisch belang kwamen. Scala en Bonamartini
sloegen in 1909 in de „Annali d\'Igiene"een nieuwe methode voor voor het aantoonen
van een beginnend bederf, welke methode zou berusten op het bepalen van de vluch-
tige reduceerende stoffen, welke stoffen het aroma bij versch vleesch en de afschu-
welijke stank bij bedorven vleesch zouden veroorzaken.

Ottolenghi (Archivio di Farmacologie sperimentale e Scienze Affini, 1913)
vestigde de aandacht op de aminozuren, als eindproduct van de hydrolyse der stik-
stofverbindingen. Daar het bacterieele bederf, vooral in het begin, met een proteo-
lytisch proces gepaard gaat, zou men, volgens Ottolenghi, uit de intensiteit van
deze proteolyse kunnen afleiden, of het vleesch in een septische of aseptische auto-
lyse verkeert. Deze door O. uitgewerkte methode wordt vooral in Duitschland bij
het aantoonen van bederf bij visschen toegepast.

Gurini kwam, na vergelijking van de methoden van Scala en Bonamartini
en die van Ottolenghi, tot het resultaat dat een bepaling van de aminozuren
volgens de methode van Sörensen niet noodzakelijk is. Brotzu daarentegen (bol-
lettino delle Scienze Mediche, 1931) houdt juist het bepalen van de aminozuren
volgens Sörensen voor één van de beste methoden.

In verband met het belang van dit vraagstuk hebben Labranca en Pistelli
van het Hyg. Inst. der Universiteit te Rome, nieuwe proeven verricht, waarbij
men zoowel bij gewoon vleesch als bij het vleesch van visschen volgens 3 methoden
analytische onderzoekingen deed, n.1. het vaststellen van reduceerende stoffen
(vluchtige), van de aminozuren en van het oplosbare stikstof. Deze laatste bepaling
had men daarom toegepast, omdat men van meening was, dat de eerste phase bij
het veranderen van vleesch bestaat uit een hydrolyse en het daaropvolgend oplos-
baar worden van de proteïnstoffen der spieren.

Met geen der 3 methoden kon met zekerheid een beginnend bederf van vleesch
worden aangetoond. De te bepalen stoffen namen n.1. zeer dikwijls gedurende
de eerste bederfperiode af, om daarna weer toe te nemen. Wel bleken bij de onder-
zoekingen van het versche vleesch van slachtdieren de afwijkingen in betrekkelijk
enge grenzen te liggen, terwijl bij vischvleesch de resultaten veel slechter waren.
Bij het voortgaan van het bederf zag men weer een langzaam toenemen der oplos-
bare stikstof.

Het aandeel van intravitaal besmette slachtdieren bij het tot stand
komen van vleeschvergiftigingen bij den mensch.

In dit artikel herinnert Junack (1) aan het feit, hoe voor ongeveer 40 jaren men
algemeen geloofde, dat elke vleeschvergiftiging bij den mensch slechts kon ontstaan
na het eten van vleesch van zieke slachtdieren en hoe in den loop der laatste decen-
niën vooral uit de statistieken is gebleken, dat dikwijls een postmortale infectie van
vleesch tot vleeschvergiftiging aanleiding geeft en het aantal gevallen, waarbij
het vleesch van intravitaal besmette dieren afkomstig is, zeer sterk is verminderd.

Zoo is het aantal zieke personen, na het nuttigen van vleesch, afkomstig van nood-
slachtingen, in de jaren 1923 tot 1932, teruggeloopen van 1842 tot 240. Meer dan
de helft van alle vleeschvergiftigingen en sterfgevallen zijn, volgens de statistiek
van Meijer, veroorzaakt door worst en verschillende vleeschsoorten, daartoe ook
gerekend gevogelte en visch. Daarentegen veroorzaakte het vleesch van huisslach-
tingen in talrijk meer gevallen dan in vroeger jaren vergiftigingen, n.1. in 1931
van alle sterfgevallen 44,4% en in 1932 nog 24%.

De meer algemeene toepassing van het bacteriologisch vleeschonderzoek bij de
gewone bedrijfsslachtingen voorkomt blijkbaar de vleeschvergiftigingen ; bij de
huisslachtingen gebeurt dit onderzoek niet. Het aantal vergiftigingen door huis-
slachtingenvleesch is de laatste jaren 5 maal, het aantal ziektegevallen 8 maal en
sterfgevallen ruim 2 maal toegenomen.

Van de 2 verslagjaren 1931 en 1932 waren onder 308 epidemieën slechts 18 ge-
vallen of 5,8 % van intravitale infectie — dus van iedere 20 gevallen is slechts één
geval een z.g. echte vleeschvergiftiging.

Conclusie : zooveel mogelijk moet worden getracht de huisslachtingen niet vrij
te laten van keuring, terwijl vooral personen met een darmlijden uit de vleesch-
branche moeten worden geweerd.

De resultaten van het bacteriologisch vleeschonderzoek van het slacht-
huis te München in 1933.

In het geheel werden volgens Holzel (i) 603 dieren bacteriologisch onder-
zocht. Van elk dier werden de voorgeschreven 8 monsters (2 vleeschstukken, 2
lymphklieren, milt, nieren, lever en pijpbeen) onderzocht. Het aantal positieve
gevallen was bijzonder hoog, hetgeen uit het volgende blijkt. In 123 gevallen was
kiemvrijheid (20,40 %), in 327 gevallen of 54,23 % enkele bacteriën, in 150 gevallen
of 24,82 % talrijke bacteriën en in 3 gevallen of 0,5 % vleeschvergiftigers.

Alleen voor vleesch vond men onderstaande getallen : kiemvrijheid in 371 geval-
len (61,53%), enkele bacteriën in 189 gevallen (31,34%), talrijke bacteriën in
42 gevallen of 6,97% en vleeschvergiftigers in 1 geval of 0,16%.

a) een paard, dat als operatiepaard in de chirurgische kliniek gebruik! was. Bres-
laubact. kwamen slechts, ook na anreicherung, in de lever voor.

b) een wegens kooits en gebrek aan eetlust noodgeslacht varken. Path. anat.
longoedeem, geelkleuring van het spek, leverinduratie, miltzwelling, grauwgele
infarcten in de nieren. Algemeene Breslauinfectie.

c) Van 4 koeien, welke als baeillenverspreiders waren gesignaleerd, konden slechts
bij i koe Breslaubact. worden aangewezen.

Door Drescher en Hopfencärtner (2) werd nagegaan hoe zich de vleesch-
vergiftigingsbacillen gedragen buiten het dier, en wel vooral in de omgeving van
bacterieuitscheiders. Onderzocht werden o.m. de haren der op stal staande run-
deren, het stalgereedschap, het stroo, en de gier en mest.

In totaal waren van de 78 genomen monsters er 11 met Gartnerbacteiiën besmet.
Verder werd nog de resistentie van deze vleeschvergiftigingsbacillen in mest, gier,
melk en water nagegaan. Het bleek hun, dat deze levensvatbaarheid der bacteriën
varieerde al naar de afkomst van den stam. Zoo waren de bacteriën uit de mest nog
in staat besmetting te geven tusschen 28—159 dagen, die in de gier tusschen 37 en
90 dagen, in de melk tusschen 19 en 90 dagen en in het water tusschen 22 en 32
dagen.

Is de muizenvoederingsproef te versnellen voor de differentiatie van
Schottmüller en Breslau ?

Püschel (3) acht het aangewezen, als men door de muizenvoederingsproef een
differentiatie wil verkrijgen tusschen de beide bovengenoemde bacteriënsoorten,
dat van ieder 2 tal gevoederde muizen reeds na 4 dagen één der dieren wordt
gedood en daarna bacteriologisch onderzocht.

Een positieve bevinding van lever en milt (bij directe overenting) zou dan spreken
voor het aanwezig zijn van een stam van het Breslautype, een negatieve bevinding,
ook zelfs na „Anreicherung", zou het bewijs zijn voor een paratyphus B-type.

Ackermann (4) beschrijft hier, hoe na het nuttigen van gerookte varkenshani
5 personen ziek werden. De faeces van deze personen bleven tot zelfs 4 weken lang
infectieus. Daarin kwam bact. suipestifer voor. De ham was afkomstig van een
varken, dat wegens gebrek aan eetlust was geslacht. Keuring van dit dier had niet
plaats gehad. Ook in de ham werd bact. suipestifer aangetoond. Na het gebruik
van gekookte, gerookte ham kwamen geen ziektegevallen meer voor.

In verband met de veranderingen in het keuringsregulatief in Duitschland (d.d.
io Aug. 1932), waarbij een strengere beoordeeling van de met vleeschvergiftigers
besmette kalveren wordt voorgeschreven (n.1. dat voortaan ook het vleesch van zulke
kalveren moet worden afgekeurd als slechts in de organen de enteritisbacillen wor-
den aangetoond) werd in Duitschland een polemiek gevoerd tusschen voor- en tegen-
standers van deze opvatting. Pohen (i) geeft nu in dit artikel zijn meening over
dit vraagstuk. Allereerst wijst hij er op, dat reeds herhaaldelijk het vleesch en zelfs
de lever van met Gartnerbacillen besmette kalveren zonder eenig nadeel gegeten
is, wat zou pleiten voor een mildere beoordeeling. Hiertegenover staan ook weer
gevallen, waarbij ziekte- en zelfs sterfgevallen zijn voorgekomen na het eten van
besmet kalfsvleesch. Pohen vestigt er verder de aandacht op, dat men er toch niet
in zal slagen, alle besmette kalveren te ontdekken bij de vleeschkeuring, daar het
kan voorkomen dat slechts zeer geringe afwijkingen aan de organen zijn op te merken.

Teneinde na te gaan, in hoeverre een enteritisbesmetting bij gewone slachtkalveren
kan voorkomen, onderzocht Pohen cultureel een 100 milten, 50 leverlymphklieren,
50 galblazen en een aantal gewone bronchiale lymphklieren, afkomstig van nor-
male slachtkalveren. Hij kreeg daarbij het volgende resultaat. Van de milten waren
er 2, en van de leverlymphklieren en galblazen respectievelijk één, en van de long-
klieren geen besmet met Gartnerbacillen. Bij meer dan 200 monsters, afkomstig
van even zooveel kalveren, werden dus 4 maal enteritisbacillen gevonden.

Pohen vermeldt, dat zoowel de beide positieve milten, alsmede de milten van
de dieren met de positieve galblaas en leverlymphklier duidelijk gezwollen waren
en de follikels van de miltpulpa de bekende frambozenkleur hadden. Hij wijst er
op, dat men dikwijls bij 4—8 weken oude stierkalveren ook een vergrooting der
miltfollikels kan opmerken, echter ontbreekt dan juist deze frambozenkleur.

Als motief voor een mildere beoordeeling der Gartnerkalveren wordt ook wel
aangevoerd, dat deze Gartnerbacillen een bijzonder afwijkend type vertegenwoordi-
gen, niet zoo gevaarlijk voor den menschzijn, tegen welke opvatting Pohen aanvoert,
dat de groote groep der Gartnerbacillen geen vast type is gebleken, maar te onder-
scheiden in verschillende soorten, als Jena-, Kiel-, Rostock-, Moskou- en Ratin-
soort, van welke soorten het Kieltype bij kalveren de z.g. Gartnerbacillosis veroor-
zaakt.

Het is wel in het algemeen gebleken, dat een vaste regel over het voorkomen
van de verschillende typen bij verschillende dieren, of over het pathogeen ofapatho-
geen zijn voor mensch en dier, niet bestaat. Vast schijnt wel te staan, dat men een
verzwakt organisme en een infectie met een groot aantal bacillen moet hebben,
die dan in de gelegenheid zijn een groote hoeveelheid toxine te vormen, om ziekte
te krijgen.

Bij de keuring van deze z.g. Gartnerkalveren moet men als richtsnoer aannemen,
dat een mildere beoordeeling afhankelijk is van de mogelijkheid, de pathogene
typen van de paratyphusgroep te scheiden van de apathogene soorten. In het al-
gemeen is wel gebleken, dat de soorten, voorkomende bij de kalveren, tot de apatho-
gene soorten behooren ; zeker is dit echter niet. de G.

1). Pohen. £ur Frage der Beurteilung der mit Fleischvergif lern behafteten Kälber. (Z. f.
Fl. u. Milchhyg. 1934, Jg. 45, pg. 2).

Operationskursus für Tierärtze und Studierende, von Prof. Dr. W.
Pfeiffer und Prof. Dr. M. Westhues ; lote vermehrte Auflage mit 106 Abbil-
dungen. Berlin 1934; Verlag von Richard Schoetz. Preis M. 5.80.—

In het tijdschrift voor Diergeneeskunde 1934, bladz. 374 heb ik het verschijnen
van de gde uitgave van dit boekje aangekondigd en ik heb het gebruik ervan voor
student en dierenarts aanbevolen. Thans, binnen den tijd van één jaar, is de tiende
druk, wederom aangevuld, uitgegeven. Ongetwijfeld wijst dit verschijnsel er op,
dat het boek aan de behoefte van een groote groep belanghebbenden voldoet.

In deze tiende druk is nieuw de beschrijving van enkele nieuwere methoden
van anaesthesie en van eenige operaties, n.1. de teen- en roede-amputatie bij den
hond, de castratie van stieren en de Fremdkörperoperation bij het rund. Met het
weergeven van deze laatste operatie toonen de schrijvers wederom, dat zij rekening
houden met de nieuwste eischen der praktijk. Immers, blijkens de vele publicaties
der laatste jaren schijnt de traumatische gastritis bij het rund in Duitschland een
tamelijk veelvuldig voorkomend lijden te zijn en dus heeft de genoemde operatie
daar te lande een praktische beteekenis verkregen.

De „Operationskursus" van Pfeiffer-Westhues wil ik gaarne opnieuw aanbe-
velen ; het is een handig boekje, waarin de stof op beknopte en overzichtelijke wijze
wordt weergegeven en waarvan de tekst met vele duidelijke en instructieve af-
beeldingen is verrijkt. Hartog.

Leitfaden der Huf- und Klauenkrankheiten, von Prof. Dr. Erwin Moser.
Mit 44 Abbildungen. 1934; Verlag Ferd. Enke, Stuttgart; Preis R.M. 11.20, geb.
R.M. 12.80.

Zooais de schrijver in het voorwoord opmerkt moet dit werk de plaats vervangen
van de voorgenomen nieuwe uitgave van het bekende boek van GuTENäcKER „Die
Hufkrankheiten des Pferdes". Het uitgeven van een tweede en meer uitgebreide
druk van dit laatste werk bleek onmogelijk en daarom heeft de schrijver besloten
tot het samenstellen van een minder omvangrijk leerboek, dat als „Leitfaden der
Huf- und Klauenkrankheiten" in den handel is gebracht. Ten opzichte van Guten-
äcker\'s boek heeft dit werk dus een uitbreiding, doordat ook verschillende be-
langrijke klauwziekten van het rund er in verwerkt zijn.

In het doel dat de schrijver zich heeft gesteld, namelijk het geven van een beknopte
en overzichtelijke handleiding voor den student en voor den dierenarts, is hij volgens
mijn meening in het algemeen wel geslaagd.

De bewerking der stof vangt aan met een hoofdstuk over „Untersuchungsmethode
der hufkranken Pferde und klauenkranken Rinder" alsmede met een beknopte
bespreking van het regeneratievermogen der hoef lederhuid. In deze laatste zijn de
resultaten van de verschillende studies daaromtrent beknopt weergegeven.

Vervolgens wordt de stof behandeld in de volgorde, zooals dat in het algemeen
in boeken over hoefziekten gebruikelijk is. Er worden besproken : de acute en chro-
nische ontstekingen en verwondingen van de hoef- en klauwlederhuid, alsmede de
tumoren daarvan ; de ziekten van het hoefkraakbeen ; de ziekten van de pezen in
den hoef; de ziekten van het hoef-straalbeen en van het hoefgewricht en verder
de chronische veranderingen van den hoef, n.1. de abnormaliteiten van hoefvorm
en hoornkapsel (klemhoef, volhoef, hoornscheur, losse wand e.d.). Het slot wordt
gevormd door gegevens omtrent de sectietechniek van den hoef en het conserveeren
van hoefpreparaten.

De schrijver geeft vooral een uitvoerige behandeling van die hoefziekten, welke
voor de praktijk van belang zijn en t.d.o. kunnen b.v. worden genoemd de verna-
geling, de nageltred en de hoefkanker. Van vele hoefziekten wordt de therapie uit-
voerig besproken en in het bijzonder is dit wel het geval met de hoef kraakbeenfistel.

Een eigen oordeel omtrent de waarde van deze of gene behandeling of operatie-
methode wordt veelal echter gemist.

Een poging wordt gedaan om enkele benamingen van hoefziekten, die volgens
het inzicht van den schrijver verouderd en onjuist zijn, door betere en meer weten-
schappelijke aanduidingen te vervangen. In de plaats van „Steingallen\'\' dient te
komen ,.Hornflecke" ; in die van ,.Hufkrebs" is het juister te spreken van „Huff-
frass" terwijl ter vervanging van „Fleisch" de uitdrukking „Huflederhaut" aange-
wezen is. Afgezien van de vraag of b.v. „Huffrass" en „Hornflecke" wetenschappelijk
zoo juiste benamingen zijn, zal de tijd leeren of de schrijver in zijn poging is ge-
slaagd. De geschiedenis heeft wel geleerd, dat het niet gemakkelijk is om oude en
ingeburgerde benamingen uit de nomenclatuur te verbannen. (Men denke b.v. aan
,,mok".)

Het boek is voorzien van een 44 tal goede afbeeldingen ; aan het slot is in beschei-
den omvang de literatuur aangegeven, die betrekking heeft op de in den tekst aan-
gehaalde schrijvers.

Mijn indruk is, dat Moser een werk gegeven heeft dat voor de studie der veteri-
naire chirurgie van belang is, terwijl ook de dierenarts in de praktijk er veel wetens-
waardigs in zal vinden. De uitgave van het boek is keurig verzorgd.

Dr. G. Lunde, directeur van het laboratorium voor onderzoek van de Noorweeg-
sche conserven-industrie te Stavanger heeft, naar de N. R. Ct. van 29 Sept. j.1.
mededeelt, onlangs enkele interessante bijzonderheden van zijn onderzoek vermeld,
welke betrekking hebb-n op het gebruik van aluminium als materiaal voor conser-
ven-blikken (T. B. 29, 1934).

De voornaamste voordeelen hiervan bestaan namelijk daarin, dat 1. de transport-
kosten tengevolge van het kleinere gewicht verminderen ;

6. dat het metaal van de blikken weer gemakkelijk kan gesmolten worden. Bij-
zonder geschikt zijn deze aluminiumblikken voor sardines, haringen en andere
soortgelijke geconserveerde levensmiddelen. Bij het gebruik van aluminiumblikken
voor tomaten en voor zoute en zure conserven moet men echter wel voorzichtig
zijn, daar, tengevolge van de hierdoor ontstane ontwikkeling van waterstofgas,
de blikken kunnen opzwellen of scheuren, waardoor de inhoud zou kunnen verloren
gaan.

Om vast te stellen, of aluminium- en ook tinhoudende levensmiddelen vergiftig
zijn, werden proeven genomen, door het voederen van dieren hiermede. Op deze
wijze werd vastgesteld, dat de hoeveelheden metaal, die door jarenlange bewaring
van conserven in aluminiumblikken en in gewone vertinde blikken in oplossing
waren gegaan, niet een vergiftige uitwerking hadden. De met metaalhoudende
spijzen gevoerde dieren groeiden even goed als zij, die met metaalvrij voedsel ge-
voerd waren. De proefnemingen werden zelfs uitgevoerd met verschillende genera-
ties van de oorspronkelijk voor de proefnemingen gebruikte diertjes ; een benadee-
ling van de vruchtbaarheid of een vermindering van de gewichttoeneming van de
dieren kon niet worden vastgesteld. de G.

De commissie, ingesteld door het Hoofdbestuur der Maatschappij
voor Diergeneeskunde met opdracht om regelen en voorwaarden op te
stellen, welke algemeen in acht moeten worden genomen bij de op-
richting van poliklinieken voor huisdieren van on- en minvermogenden,
heeft de eer U het volgend rapport uit te brengen.

Allereerst werd in de Commissie zelve van gedachten gewisseld over
dit vraagstuk, doch daarnaast stelde de Commissie prijs op mededee-
lingen van de collega\'s, die op dit gebied werkzaam zijn, voor zoover
ons bekend is.

Daartoe werd een enquête gehouden onder 123 collega\'s, die een
circulaire en een vragenlijst met gefrankeerde enveloppe kregen toe-
gezonden ; 92 antwoorden kwamen binnen, waaronder er verschillende
waren met uitvoerige toelichtingen.

Aan de hand dezer inlichtingen, getoetst overigens aan de meening
en wetenschap der leden Uwer Commissie zelve, komt zij tot de vol-
gende beschouwingen.

Daar in weerwil van de stemmen, die opgaan voor een subjectief
dierenrecht, voorshands op geen daadwerkelijken steun van de open-
bare lichamen van bestuur bij de geneeskundige behandeling van die-
ren van onvermogenden kan worden gerekend en de thans geldende
wettelijke bepalingen, b.v. wat betreft het verstrekken van het nood-
zakelijk levensonderhoud, niet kunnen voorkómen, dat onvermogenden
in het bezit zijn van dieren, is het te prijzen, dat, zooals uit de ingeko-
men antwoorden blijkt, diverse vereenigingen zich beijveren om in
zake dierbehandeling voorzieningen te treffen.

In verschillende gevallen wordt daarbij echter waargenomen, dat
de dierenarts onvoldoende of in \'t geheel niet wordt gesalarieerd, het-
geen dus neerkomt op een ongewenschte exploitatie van de diergenees-
kundige wetenschap en stand.

De Commissie is van oordeel, dat slechts bij uitzondering en om het
streven eener vereeniging, welke niet kapitaalkrachtig is, te steunen,
tijdelijk een dergelijke gratis hulpverleening kan worden getolereerd,
doch dat deze na een bepaalde proefperiode dient te worden gehonoreerd.
De ervaring leert ook, dat de baten, welke de te houden polikliniek
oplevert, daarvoor een basis kunnen vormen, welke c.q. door de betrok-
ken vereeniging moet worden aangevuld, zoodat de werkzaamheden

van den dierenarts behoorlijk worden beloond. (Onder behoorlijke
belooning wordt verstaan een minimum honorarium van ƒ 5.— per uur).

De vereeniging die de polikliniek organiseert, heeft te zorgen voor
een geschikte lokaliteit, alsmede voor de bij de behandeling der dieren
te gebruiken instrumenten, verband- en geneesmiddelen en hulpper-
soneel.

Indien de vereeniging gebruik wenscht te maken van lokaliteit,
apotheek, enz. van den dierenarts, zal daarvoor een billijke vergoeding
moeten worden gegeven en zal tevens op het bord, waarop aan het
publiek de polikliniek wordt aangekondigd, duidelijk moeten vermeld
zijn, dat het spreekuur voor on- en minvermogenden wordt gehouden
vanwege de betrokken vereeniging.

In vele antwoorden wordt gewezen op de moeilijkheid dat de welstands
grens lastig is te bepalen en dat vaak misbruik wordt gemaakt door beter
gesitueerden van deze gratis of tegen gereduceerden prijs te verstrekken
diergeneeskundige hulp.

In kleinere plaatsen zal door onderlinge bekendheid met de personen,
dit euvel weinig voorkomen, doch in grootere gemeenten zal een con-
trole-stelsel noodig zijn. Medebrengen van een kaart, waaruit blijkt,
dat ook voor den eigenaar en diens gezin medische hulp op deze wijze
wordt verstrekt (buspatiënten) of steunkaart voor werkeloozen, inkom-
stenbelastingbiljet e. d. komen daarvoor in aanmerking, maar dan blijft
nog steeds het gevaar bestaan, dat de geleider niet de eigenaar van het
betrokken dier is. Voor deze kwestie acht de commissie een algemeene
regeling niet mogelijk. Naar plaatselijke omstandigheden en ervaringen
zal hier gewerkt moeten worden.

Naast dezen gewenschten gang van zaken, komen ook poliklinieken
voor, die door den dierenarts zelve worden geëxploiteerd. In het alge-
meen acht de Commissie zulks in verband met vorenstaande beschou-
wingen niet wenschelijk en nadeelig voor het standbelang ; het houden
van kostelooze spreekuren acht de commissie daarenboven ook principieel
onjuist. Toch zal het soms moeilijk zijn, deze geheel te verbieden ;
vooral, wanneer het aantal van deze kostelooze spreekuren tot één,
hoogstens twee per week beperkt blijkt.

Daarnaast zou een afzonderlijk, duidelijk aangegeven, spreekuur
kunnen worden gehouden tegen verminderd tarief, voor dieren van
menschen, die in de omstandigheden verkeeren, niet het volle tarief
te kunnen betalen en daarvan op de wijze als boven is aangegeven,
moeten doen blijken.

De ervaring heeft echter geleerd dat dit niet zelden ontaardt in
ongewenschte richting. Zoo komt het voor, dat deze wijze van uitvoeren
hoofd- zoo niet uitsluitend middel van bestaan wordt van den dieren-
arts, waarbij dan uiteraard van een selectie van het publiek geen
Sprake meer is en op de meest verwerpelijke wijze reclame wordt ge-
maakt b.v. door affiches, Sandwichmen, strooibiljetten, advertenties e.d.

Niet slechts dat hierdoor het aanzien van den diergeneeskundigen
stand zeer ernstig wordt geschaad, maar de opzet, om door een groot
aantal kleine bedragen een redelijk inkomen bijeen te krijgen, heeft
ook tot gevolg, dat de behandeling der dieren uiteraard vaak zeer veel
te wenschen overlaat.

Dit is derhalve evenzeer tegen het belang van het zieke dier, alsmede
niet zelden, waar het b.v. voor den mensch besmettelijke ziekten be-
treft, tegen het hygiënisch en zelfs tegen het finantieel belang der be-
trokken eigenaren.

In gevallen waar collega\'s zich schuldig maken aan dergelijke prak-
tijken zal het Hoofdbestuur met de ten dienste staande tuchtmiddelen
dienen in te grijpen, maar overigens acht de Commissie het nuttig en
van preventieve beteekenis, indien het Hoofdbestuur zou willen bevor-
deren, dat dit rapport werd afgedrukt in het Tijdschrift voor Dierge-
neeskunde en overdrukken daarvan zouden worden uitgereikt aan allen,
die het diploma van veearts verwerven, opdat niemand onbekendheid
kan voorwenden met de ethische eischen op dit gebied aan den dieren-
arts te stellen.

De Commissie,
Prof. Dr. A. Klarenbeek, Voorzitter.
Dr. C. J. Folmer.
J. M. Hoogland.
T. D. Sigling, Secretaris.

Van Prof. Krediet, den Voorzitter der Maatschappij, is het vol-
gende schrijven ingekomen, gericht aan het secretariaat.

,,Ik heb de eer U te berichten, dat ik mij verplicht gevoel met
ingang van i Januari 1936 te moeten bedanken als voorzitter van
de Maatschappij voor Diergeneeskunde. De redenen voor dit besluit
zijn, dat ik mij te veel moet onttrekken aan mijn studie en aan
mijn werk in het instituut en dat ik de overtuiging heb gekregen,
dat er aan het hoofd van de Maatschappij voor Diergeneeskunde
iemand moet staan, die in de practische uitoefening van de vee-
artsenijkunde zijn levenstaak vindt."

Aan de leden wordt verzocht de contributie, ad f 26.—, te storten, vóór
15 Maart, of, desverkiezend, in twee termijnen: vóór 15 Maart f 14.— en vóór
i Sept. f 12.—, op postgiro-rekening No. 219310 te Groot-Ammers, ten name
van de penningmeester der Afdeeling. Wordt vóór 15 Maart niet gestort, dan
zal na dien datum over het geheele bedrag per postkwitantie beschikt worden.

Omtrent de cysticercosis wordt het volgende vermeld : in totaal werden finnen
waargenomen bij 4515 runderen, 796 graskalveren, ig vette kalveren 3 varkens en
6 schapen. Vergeleken met tg32 ziet men bij de runderen een stijging van 0,73%
tot 0,83%.

Opvallend is het verschil in percentage tusschen de runderen te Amsterdam en
Haarlem. Werden te Asd. bv. bij 50.604 runderen ig6 maal finnen aangetroffen
of 0,38%, te Hlm. vond men op 10.871 runderen 180 maal finnen of 1,6%. Uit
de gegevens van den Insp. te den Haag blijkt, dat vooral te Leiden bijzonder veel
gevallen van cysticercosis werden waargenomen. Maakt men een vergelijking tus-
schen de keuringsdiensten Delft, den Haag, Leiden, Naaldwijk en Woerden eener-
zijds, en de gezamenlijke keuringsdiensten der overige gemeenten in Zuid-Holland
anderzijds, dan blijkt, dat bij runderen en kalveren respectievelijk in de ambtelijke
kringen werd waargenomen een percentage van 1,67% en 2,62%, en in de overige
kringen 0,22% bij runderen en geen parasieten bij graskalveren.

In Friesland blijkt sinds ig30 een stijging te zijn waargenomen van afgestorven
finnen bij runderen van o,6g% tot 1,6%, levende van 0,016% tot 0,06%.

Echinococcosis. Het aantal gevallen bedroeg bij runderen 8661, graskalveren 60,
vette kalveren 23, nuchtere kalveren 28, paarden 2008, varkens 5433, schapen 990
en geiten 52. Met het percentage bij eenhoevige dieren is het eigenaardig gesteld.
Het daalt in Overijsel van 7,625% tot 4,168% ; in West-Noord-Brabant van 15,88%
tot 10,97% ; in Oost-Noord-Brabant van 6,53% tot 4,52% ; en stijgt in Noordelijk
Zuid-Holland van 7,8% tot 10,6% ; in Zeeland van 1,31% tot 2,17% ; in Limburg
van 3,40% tot 6%; in Friesland van 12,05% ^tot \'5>5% ! in Groningen van 3,65%
tot 6,048% en in Noord-Holland van 11,4% tot 13,46%. In Rheden was het per-
centage zelfs 29,1. Wat betreft de stijging bij de eenhoevige dieren vindt de Insp. te
Leeuwarden dit niet verontrustend. In 247 gevallen werd de leeftijd der dieren nage-
gaan ; 6 paarden waren van 1—5 jaar, 241 waren 5—22 jaar. Op het oogenblik
worden dus nog veel paarden geslacht, die reeds lang geleden kunnen zijn geïnfec-
teerd. Ook in 1933 ziet men een vermindering bij runderen van 0,47%, bij varkens
van 0,09%, bij schapen van 1,22% en bij geiten van 0,5%. Slechts bij graskalveren
is het percentage gelijk gebleven, en bij paarden gestegen.

Tuberculose. Het\'percentage over het geheele land bedroeg bij runderen 17,14%,
graskalveren 1,39%, vette kalveren 0,58%, nuchtere kalveren 0,10%, eenhoevige
dieren 0,13%, varkens 5,17%, schapen 0,03% en geiten 0,27%. Voor de verschil-
lende ambtsgebieden der Insp. worden de tuberculosepercentages gegeven.

Vleeschvergiftigingen. Naast vele z.g. vleeschvergiftigingen, waarbij echter een
nader onderzoek steeds negatief resultaat opleverde wordt slechts melding gemaakt
van één worstvergiftiging te Zegveld, waarbij suipestiferbacillen werden aangetrof-
fen. Deze worst bleek afkomstig te zijn van een vermoedelijk frauduleus geslacht
varken, terwijl zij gemaakt was in een werkplaats, schuurtje, dat als inrichting
voor het bereiden van vleeschwaren niet aan de wettelijke voorschriften voldeed.

Bericht wordt verder, dat een geval van paratyphus werd waargenomen bij een
slagersknecht in de gemeente Hennaarderadeel. In overleg met den behandelenden
arts werd de knecht uit het bedrijf geweerd, totdat hij geheel hersteld was en geen
smetstofdrager bleek te zijn.

Openbare slachthuizen. In verschillende plaatsen werd gedurende het verslagjaar
een aanvang gemaakt met den bouw van een slachthuis. Enkele verbeteringen, als-
mede nieuwbouw, moesten worden uitgesteld wegens den moeilijken finantieelen
toestand van sommige gemeenten.

De rubrieken levende keuring, en invoerkeuring van vleesch en vleeschwaren geven geen
aanleiding tot opmerkingen.

Het verslag besluit met vermelding van de mutaties in de personeelsbezetting van
verschillende keuringsdiensten.

Het voorloopig verslag op de voorgestelde wijziging van de Vleesch-
keuringswet.

Heeft hel wetsontwerp bij de verschillende belanghebbenden bij de uitvoering
der vleeschkeuringswet geen gunstig onthaal gekregen, uit het voorloopig verslag
blijkt wel, dat ook vele kamerleden met dit ontwerp niet mee konden gaan. Aan
dit voorloopig verslag is het volgende ontleend :

Zeer vele leden wezen er op, dat dit wetsontwerp veel belangrijker is en ingrij-
pender gevolgen zal hebben, dan uit de wel zeer sobere memorie van toelichting
zou zijn op te maken.

Aantasting van de gemeentelijke autonomie. De voorgestelde regeling zal tot effect
hebben, dat de centrale gemeente van een vleeschkeuringskring eventueel de lei-
ding krijgt van een slachthuisdienst van een andere gemeente. Zulk een inbreuk
op de gemeentelijke autonomie achtten de hier aan het woord zijnde leden in be-
ginsel volstrekt onaanvaardbaar en practisch niet uitvoerbaar.

Nog ernstiger echter zou, naar de meening van deze leden, de aantasting van
de gemeentelijke autonomie worden, wanneer de Kroon, krachtens artikel 23a van
de Vleeschkeuringswet, gemeenten tot gezamenlijke regeling van den keuringsdienst
zou gaan dwingen. De bezwaren, destijds in de Kamer aangevoerd tegen art. 23a
zullen h. i. thans door een grooter aantal leden en met meer nadruk worden herhaald.

Nuttig effect van het ontwerp. De opvatting, dat de bedrijfswinsten, waartegen dit
ontwerp zich keert, van een zoodanigen omvang zouden zijn, dat een ingrijpende
vermindering dier winsten een eenigszins beteekenende verlichting, zoowel van den
prijs van het vleesch, als van de lasten der slagers, mogelijk zal maken, konden ver-
scheidene leden geenszins deelen. Gevraagd wordt waarom de regeering de rijks-
lasten niet vermindert, die thans op den vleeschprijs drukken, in plaats van een
maatregel voor te stellen, waarvan voor niemand een noemenswaard voordeel,
doch voor de gemeenten slechts nadeel is te wachten, waardoor de financieele positie
van een aantal gemeenten ernstig wordt bemoeilijkt.

Geldelijk nadeel voor de gemeenten. Dat gemeenten op de slachthuisbcdrijven een
matige winst maken, achtten enkele leden geen bezwaar, omdat daarmede het aan
deze bedrijven verbonden risico goedgemaakt moet worden. Velen verklaarden
zich met de afzonderlijke regeling van keurloon en slachtrecht niet te kunnen ver-
eenigen. Gewezen werd er verder nog op, dat in het bijzonder de exportslachterijen
van deze wijziging voordeel zullen vinden, en men een verhoogde invoer van
vleesch van deze exportslachterijen in de abattoirgemeenten mag verwachten,
waardoor niet alleen de slagers en grossiers, maar ook de gemeentelijke slacht-
huizen een gevoelig nadeel zullen ondervinden.

Verscheidene leden verklaarden zich met het ontwerp te kunnen verecnigen.
Zij vertrouwden, dat dit ontwerp ook tot meer eenheid in de tarieven zal leiden.

Aantasting van art. 287 Gemeentewet. Een ernstig bezwaar tegen de voorgestelde
regeling zagen verscheidene leden gelegen in de omstandigheid, dat lid 4 van art. 20
inbreuk zal maken op artikel 287 van de gemeentewet, waarin bepaald wordt, dat
met al de retributies, dus ook met de slachthuisrechten, een matige winst mag worden
gemaakt.

Door een speciale wet dreigt dus een algemeen beginsel der gemeentelijke belas-
tingwetgeving te worden aangetast.

Blijkens een bericht in de D.S.Z. van 1934, Jg. 34, pg. 337, heeft men dikwijls
in koelhuizen, kelders, op zolders, enz. den onaangenamen toestand, dat de van opge-
slagen goederen afkomstige geur zich mededeelt aan andere, in het koelhuis aanwezige
levensmiddelen, zoodat deze daardoor in kwaliteit achteruitgaan.

Om dezen toestand te voorkomen wordt tegenwoordig, en in het bijzonder voor het
verwijderen van een rottingslucht, in navolging van Amerikaansche waarnemingen,

een praeparaat gebruikt, dat bestaat uit gegranuleerd trinatriumphosphaat, ver-
mengd met een in fijnen toestand aanwezige vulstof, als b.v. kool, enz.

In de op i Februari j.1. gehouden raadsvergadering van de gemeente Overschie
is aan de orde geweest een slachtovereenkomst met Rotterdam en andere omlig-
gende gemeenten. Fien en ander staat in verband met het feit, dat een aantal Rotter-
damsche grossiers thans te Overschie slacht en Rotterdam dus ontvlucht is. Na
talrijke onderhandelingen werd een voorloopige overeenkomst aangeboden, welke
echter nogal bezwaren ontmoette.

Tenslotte werd een commissie van 3 leden benoemd, om de kwestie van de
slachtplaatsen eens nader te bestudeeren. (V. en VI.H.)

Dinsdag, 29 Januari, vergaderde de raad van de gemeente Dalfsen, waarbij in
bespreking werd gebracht de instructie van den keuringsveearts. In de uitvoerige
discussies werd, zooals de V. en VI.H. mededeelt, speciaal de kwestie van het be-
noemen van een keuringsveearts of van een hulpkeurmeester in het geding gebracht.

B. en W. toonden zich voorstanders van de benoeming van een keuringsveearts,
maar de raad wenschte hen hierin niet te volgen en besloot een hulpkeurmeester
te benoemen.

De voorzitter verklaarde dit besluit niet te zullen uitvoeren en de beslissing van
de Kroon te zullen inroepen.

De besturen s an de slagersvereenigingen te Beverwijk hebben, blijkens een mede-
deeling in het R.K. Slagersvakblad, aan den raad dier gemeente een adres gericht
met het verzoek tot verlaging der keurloonen over te gaan. In een toelichting op dit
adres worden verschillende motieven genoemd, die voor een verlaging zouden plei-
ten.

Het college van B. en W. heeft omtrent deze aangelegenheid het gevoelen der
commissie van bijstand in het beheer van het slachthuis gevraagd, welke com-
missie tot de conclusie is gekomen, dat een verlaging der tarieven niet gewenscht is.

Eveneens heeft het bestuur van den bond van actieve zakendrijvenden te Rotter-
dam zich met een adres tot den gemeenteraad gericht met het verzoek ten spoedigste
maatregelen te nemen, welke leiden tot een belangrijke verlaging der keurloonen
en slachtrechten. de G.

Met ingang van 16 Februari 1935 zijn, tot wederopzegging, benoemd tot
plaatsvervanger van den Inspecteur van den Veeartsenijkundigen Dienst:

Bastiaan Lok te Deventer; Roelof van Lunzen te Hierden; Rienk Post
te Hellendoorn; Dr. Hf.nny Herman Scholten te Olst.

Wij ontvingen „Der Phlebotomist" (Vol. VIII. Nr. 2) het jaarlijks door „The
Denver Chemical Manufacturing Company", te New York en Berlm-Lichenfelde,
uitgegeven boekje, bedoeld als aanbeveling van het bekende, door genoemde Com-
pany in de handel gebrachte preparaat Antiphlogistine. In eenige kleine artikeltjes,
van verschillende medewerkers, worden de goede eigenschappen geprezen (hype-
raemie, vochtige warmte), bij velerlei aandoening, van cataplasmen en inwikkc-
lingen met antiphlogistine: zoo bij pneumonie, pleuritis, panaritium, furunkels,
geïnfecteerde wonden, enz. Het middel is zeer hygroscopisch en bevat 45% glycerine.

Gewezen wordt op het feit, dat het zich reeds 40 jaar heeft gehandhaafd in de
geneeskunde. Een voordeel is dat het zoo lang warm blijft en men het, in cata-
plasma, 12—24 uur kan laten liggen. Vr.

Onder deze titel heeft Generaal-Majoor Sir Frederick Smith een boek geschre-
ven¹). De Engelse Militaire Veterinaire Dienst, die begonnen is met de benoeming
van burger-dierenartsen bij sommige regimenten, is ten slotte uitgegroeid tot een
enorme organisatie. Gedurende de oorlog 1914—1918, hebben 1668 officieren en
41.375 onderofficieren en manschappen onder haar auspiciën gediend. Op 27
November 1918 is haar het praedicaat „Koninklijke" verleend.

Smith beschrijft de velerlei wederwaardigheden die zich hebben voorgedaan
op deze lange weg, die slechts stap voor stap is afgelegd. De Engelse militaire Auto-
riteiten, conservatief als zij waren, konden, of wilden misschien ook wel eens, niet
begrijpen, dat er een corps „professional men" was ontstaan, bereid en in staat
de verantwoordelijkheid op zich te nemen, voor die aangelegenheden, die hun
vroeger juist onoverkomelijk hadden geleken. L.

Door de gemeente Utrecht is aan de bezitters van honden uitgereikt een oranje-
kleurig aanslagbiljet voor de hondenbelasting, op welk biljet aan de achterzijde is
opgenomen een groote advertentie van de buitenlandsche firma Spratt ter aan-
beveling van haar hondenbrood en van hare honden -geneesmiddelen.

Procès-verbal de la première réunion de la Commission Permanente des Congrès
internationaux de Médecine Vétérinaire, le lundi 13 août 1934 à 9 heures dans le
Waldorf-Astoria Hôtel, New-York.

1. Rapport du Secrétaire sur l\'activité de la Commission depuis la séance du
20 mai 1933.

2. Proposition d\'élection des membres de la Commission Permanente par l\'as-
semblée plénière (§ 6).

du Bureau de la Commission Permanente : M.M. Mohler (Etats-Unis de l\'Amé-
rique) vice-Président, de Blieck (Pays-Bas) Secrétaire-général et Trésorier, Stang
(Allemagne) 2e Secrétaire [Prof. Leclainche (France) Président et Sir John Mac.
Fadyean (Angleterre), Vice Président, avaient fait connaitre, qu\'ils ne pouvaient
être présents]. Les membres: M.M. du Toit (Afrique de Sud), Kelland (Angleterre),
Basil Buxton (Angleterre), Rubay (Belgique), Eichhorn et Marshall (Etats-
Unis de l\'Amérique), Halfdan holth (Norvège), Sven Wall (Suède), Flückiger
(Suisse) et Pfaff (Tchécoslovaquie).

Au titre de remplaçants des membres absents ont assisté à la séance : M. M. Prof.
Dr. F. Gerlach (Autriche), Prof. Dr. G. E. Hermsdorff (Brésil), Dr. E. A. W.vr-
son (Canada), Dr. J. San Miguel (Chili), Prof. J. Verge (France), Prof. Dr. C.
Bisanti (Italie), Dr. K. Zagrodzki (Pologne) et G. Manolescu (Roumanie).

Le Secrétaire déclare la séance ouverte, souhaite la bienvenue aux membres et
aux remplaçants, annonce ensuite que le Professeur Leclainche est empêché
d\'assister au congrès.

En l\'absence du Président, le Professeur Stang propose le Dr. Mohler pour la
présidence de la Commission permanente, pour la durée du congrès. Cette pro-
position est acceptée par acclamation.

1 Duitse vertaling, van Dr. Hollstein, in Zeitschr. f. Veterinàrkunde, 1934^
Heft 11 en 12; 1935, Heft 1.

A l\'instigation du Professeur Rubay une dépèche de sympathie est envoyée au
Professeur Leclainche et la commission témoigne ses regrets de son absence.

1. Le Secrétaire-général lit son rapport concernant les travaux de la Com-
mission Permanente pendant la période allant du 20 mai 1933 au 13 août 1934.

2. A la séance plénière du Congrès du samedi 18 août 1934 seront proposés
comme membres de la Commission Permanente pour les différents pays (§ 6 sub. c
des statuts de la Commission permanente) :

Afrique du Sud : Dr. P. J. du Toit ; Allemagne : Dr. V. Stang, Berlin ; Angleterre :
1\', J. L. Kelland, M. R. C. V. S., Londres ; Argentine : Dr. A. F. Beyro ; Australie :
Prof. J. Douglas Stewart, Sydney ; Autriche : Dr. Karl Kasper, Vienne ; Belgique :
Prof. Dr. P. Rubay, Cureghem ; Brésil : Dr. G. E. Hf.rmsdorff, Rio de Janeiro :
Bulgarie : Prof. Dr. Stephan Anceloff, Sofia ; Canada : Dr. Gf.orge Hilton, Ottawa ;

Garcia, Habana ; Danemarck : G. Petersen, Copenhague ; Egypte : Ahmed Farid
Bey, Caire ; Espagne : Dr. Cesareo Sanzegana, Madrid ; Etats-Unis de l\'Amérique :
Dr J. R. Mohler, Washington ; Finlande : Dr. Vai.no Kankaanpàà, Helsingfors ;
France : Prof. Dr. E. Leclainche, Paris ; Hongrie : Prof. Dr. F. von Hutyra, Buda-
pest ; Irlande : Prof. J. F. Graig, Dublin ; Italie : Prof. Dr. F. de Gasperi, Perouse ;
Japon : Prof. Dr. Naoshi Nitta, Tokyo ; Mexique : Dr. José Figueroa, Mexico ;
Norvég: : Prof. Halfdan Holth, Oslo ; Pays-Bas : Prof. Dr. L. de Blieck, Utrecht ;
Pologne : M. le colonel Martin Marczewski, Varsovie ; Portugal : Dr. Josf. Mi-
randa do Valle, Lisbonne ; Roumanie : Georges Ionesco-Braila, Bucharest ;
Suède : Prof. Sven W\'all, Stockholm ; Suisse : Dr. G. Fluckiger, Berne ; Tchécoslova-
quie : Dr. F. I\'faff, Prague ; Turquie : Dr. Mehmed Nouri Bey, Angora ; Union des
Republiques Sovietistes Socialistes : Prof. K. 1. Skrjabine, Moscou; Uruquay : Prof.
Rafaël Munoz Ximenez, Montevideo ; Yougoslavie : Mii.outine Geutz, Belgrade.

Il n\'a pas été possible de proposer un membre pour le Chili. D\'après le Dr. J.
San Miguel de Santiago le Dr. J. Garcia ne s\'occupe plus de médecine vétérinaire.

Le Dr. Miguel se concertera avec le Gouvernement de Chili et donnera des ren-
seignements circonstancés au Secrétaire de la Commission Permanente pour qu\'on
puisse désigner un membre.

f.es deux membres du pays où le prochain congrès se tiendra (§ 6 sub b, des sta-
tuts de la Commission Permanente) seront désignés dans la séance de la Commis-
sion Permanente du 18 août 1934 et leur nomination sera proposé à la séance plé-
nière du Congrès.

En vertu du § 6 sub a. des statuts de la Commission permanente feront partie de
la Commission permanente : le Dr. A. Eichhorn et le Dr. H. Preston Hoskins,
respectivement Président et secrétaire du Comité d\'Organisation du Xlle Congrès
International de Médecine Vétérinaire à New-York.

L\'association des vétérinaires hongrois a de nouveau offert le prix sous les mêmes
conditions qu\'en 1930 à Londres.

Une discussion préalable s\'établit sur les candidatures éventuelles au prix.

La Commission spéciale désignée pour l\'attribution du Prix de Budapest fera une
proposition définitive qui sera soumise au Congrès.

Le Secrétaire convoquera les membres de la Commission en les informant des
conditions fixées par les statuts de la fondation du Prix de Budapest.

Le Secrétaire communique une lettre datée du 12 août 1934 du Dr. G. F\'luckiger,
Directeur de l\'Office vétérinaire fédéral à Berne, où celui- ci, au nom du Ministère
de l\'Agriculture et de l\'Association de vétérinaires suisses, invite la Commission
permanente à tenir le XlIIe Congrès International de Médecine Vétérinaire en
Suisse.

Cette communication est reçue avec sympathie et acceptée avec empressement
et à l\'unanimité.

Le Dr. Flückiger ajoute que, comme au mois d\'aoât 1938 une importante expo-
sition agricole aura lieu, le Congrès International de Médecine Vétérinaire pour-
rait coïncider avec elle.

Il est impossible de fixer dès à présent la ville de Suisse où se tiendra le Congrès.

La Commission permanente décide de proposer au Congrès d\'organiser le XIIle
Congrès International de Médecine Vétérinaire en Suisse dans une ville qu\'on
désignera ultérieurement.

Une lettre datée du g août 1934 a été adressée à la Commission permanente par
te Dr. C. Bisanti, premier déléqué au congrès de New-York.

Le Dr. Bisanti, au titre de suppléant du Professeur de Gaspari, membre de la
Commission permanente, fait savoir que la délégation italienne est mandatée pour
demander que la langue italienne soit admise parmi les langues officielles des fu-
turs congrès. Les motifs allégués dans cette lettre sont : la grande part qu\'a prise et
que prend toujours l\'Italie dans la progession de la science vétérinaire. Les vétéri-
naires d\'Italie souhaitent participer aussi nombreux que possible aux Congrès
internationaux.

Le Dr. Mohler objecte les grands frais qu\'amènera l\'accroisement des langues
officielles pour le pays où se tient le congrès et qui est chargé de faire imprimer les
rapports ; frais de traduction et d\'impression des résumés, augmentés des frais d\'un
interprète supplémentaire.

Il est décidé que le § 25 des statuts du congrès sera complété de telle façon que,
si un ou plusieurs pays désirent ajouter une langue au nombre de celles déclarées
officielles, ils devront posséder au moins 200 membres inscrits six mois avant l\'ouver-
ture du congrès.

En outre le pays ou les pays qui demandent une langue officielle supplémentaire
pourvoieront aux frais que nécessitera un interprête.

Dans la séance prochaine de la Commission permanente une résolution con-
forme sera proposée, qui sera éventuellement soumise au congrès.

Procès-verbal de la réunion de la Commission pour le Prix de Budapest, le samedi
18 août ig34 à 9 heures dans le Waldorf-Astoria Hôtel, New-York.

Cette réunion convoquée le 17 août 1934 à 20 heures a du être ajournée du fait
que la plupart des membres, ayant pris part à l\'excursion de l\'après-midi, n\'étaient
pas arrivés à temps.

Selon les statuts, cette commission spéciale est composée des membres de la
Commission permanente, des présidents honoraires, des présidents et des présidents
de section du congrès, ainsi que d\'un délégué de la Société Nationale des Médecins
Vétérinaires hongrois.

Aucun membre de l\'Association des Vétérinaires hongrois n\'a assisté au congrès.

Les avis de convocation pour cette réunion ont été envoyés à temps aux personnes
sus-mentionnées.

les membres de la Commission permanente : M.M. du Toit (Afrique du Sud),
Stang (Allemagne), Kelland (Angleterre), Rubay (Belgique), Mohler, Eichhorn
et Marshall (Etats Unis de l\'Amérique), Halfdan Holth (Norvège), de Blieck
(Pays-Bas), Sven Wall (Suède), Fluckiger (Suisse) et Pfaff (Tchécoslovaquie) ;

les membres suppléants de la Commission permanente : Dr. Bull (Australie),
Prof. Dr. F. Gerlach (Autriche), Prof. Dr. G. E. Hermsdorff (Brésil), Dr. E. A.
Watson (Canada), Prof. Dr. O. Bang (Danemark), Dr. Ismail Abou Bakr Kha-
lifa (Egypte). Prof. J. Verge (France), Prof. Dr. C. Bisanti (Italie), Dr. Millak

(Pologne) et Dr. Manolescu (Roumanie). En outre étatit présent : Dr. C. P. Fitch
(Etats-Unis de l\'Amérique).

Le Secrétaire donne lecture dans les statuts de la fondation du Prix de Budapest,
des conditions suivantes prévues pour l\'attribution du Prix :

„Le Prix de Budapest sera donné par chaque congrès à l\'auteur ou aux auteurs
d\'un travail important sur la médecine vétérinaire qui aura paru imprimé dans les
dix dernières années, quel qu\'en soit le contenu : théorique ou pratique."

Une discussion s\'engagea au sujet de la signification du mot „travail" — „work"
— „Werk."

La traduction allemande étant considérée comme la traduction primordiale du
hongrois, M. le Professeur Stang donna la périphrase suivante du mot „travail" :

De l\'avis de plusieurs membres cette périphrase était en désaccord avec la tra-
duction française.

Il fut décidé qu\'on s\'informerait auprès de l\'Association des Vétérinaires hongrois
de la signification donnée au mot „travail" lors de la fondation du Prix, pour qu\'au
prochain congrès cette question soit élucidée.

En ce qui concerne l\'attribution du Prix la plupart des membres veulent adopter
le point de vue où l\'on s\'est placé en 1930 à Londres et qui a amené à récompenser
un livre.

Quelques-uns des membres préféraient ne pas se limiter ainsi, mais voudraient
considérer plutôt la valeur scientifique des recherches sans faire entrer en ligne de
compte la forme sous laquelle elles ont été publiées.

Plusieurs auteurs d\'importants ouvrages vétérinaires, parus pendant les dix der-
nières années, ayant été cités, le Prix de Budapest est décerné à l\'ouvrage „Lamsiekte
or Parabotulism of cattle", avril 1927 de M. le Dr. Sir A. Theiler.

Procès-verbal de la 2ième séance de la Commission permanente des Congrès
internationaux de Médecine Vétérinaire, le samedi 18 août 1934 à 10 heures dans
le Waldorf-Astoria Hôtel, New-York.

Conformément au par. 4 des statuts le Comité Exécutif ainsi que les présidents
des réunions générales et ceux des réunions des sections ont accès à cette réunion.

Présents : les membres de la Commission du Prix de Budapest, à l\'exception de
M. le Dr. G. Flückiger (Suisse).

Le Dr. Karl Martin (U.R.S.S.), comme remplaçant du Dr. Skrjabine (U.R.
S.S.), et le Dr. H. Preston Hoskins (Etats-Unis de l\'Amérique), Secrétaire du
Comité Exécutif.

1. Proposition est faite visant à compléter le § 25 des statuts du congrès touchant
l\'admission de langues officielles autres que celles citées au-dit paragraphe.

2. Examen de résolutions et de conclusions proposées par la réunion générale
et les réunions des sections.

1. La proposition complémentaire du § 25 des statuts du congrès est conçue
en ces termes :

„Avec les trois langues officielles adoptées jusqu\'à présent pour les Congrès In-
ternationaux de Médecine Vétérinaire, d\'autres langues pourront être considérées
comme officielles pour les congrès futurs, à cette condition formelle qu\'au moins
200 membres soient inscrits pour cette langue, six mois avant l\'ouverture du con-
grès.

Les souscriptions devront mentionner la langue dans laquelle les membres désirent
que leurs communications soient faites. Les frais supplémentaires occasionnés par
l\'emploi d\'interprètes nécessitée par ces langues, seront supportés par le pays ou
les pays, qui ont demande qu\'une ou plusieurs langues supplémentaires soient re-
connues officielles."

Le Dr. Bisanti déclare ne pas être d\'accord avec cette proposition, à moins que
les conditions mentionnées ne soient valables pour tous les pays dont les langues
sont déjà reconnues officielles au § 25.

Il apparaît que la réunion ne veut pas se conformer à ces réserves et qu\'elle désire
conserver comme langues officielles le français, l\'anglais, l\'allemand et la langue
du pays où le congrès a lieu. M. le Dr. Bisani propose de modifi cer l\'article 25 de
telle sorte que l\'italien soit toujours reconnu comme langue officielle. Si cette pro-
position n\'est pas admise l\'Italie ne participera plus aux congrès internationaux.

Plusieurs membres proposent de remettre l\'examen de cet amandement à 1938,
puisqu\'en Suisse de toute évidence la langue italienne sera reconnue officielle.

D\'autres membres appellent l\'attention sur le fait qu\'un accroissement de langues
officielles entraînera non seulement une augmentation des frais d\'impression, mais
encore qu\'il causera une prolongation notable des discussions.

Il est remarqué aussi que, si l\'on procède à l\'augmentation du nombre des langues
officielles, on peut s\'attendre à une demande tendant à acceuillir l\'espagnol à l\'ar-
ticle 25.

Le Dr de Blieck fait remarquer que pour le moment on n\'a pas à craindre une
demande pareille, vu le petit nombre de participants à ce congrès, où l\'on avait
admis l\'espagnol comme langue officielle. Il rappelle les grands mérites des con-
frères italiens sur le terrain des recherches vétérinaires, plus spécialement dans les
vingt dernières années écoulées.

Pour cette raison il soutient la proposition du Dr. Bisanti. Mise aux voix, la pro-
position est rejetée par 21 voix contre 3. Le Dr. Bisanti quitte la réunion.

La première proposition complémentaire à l\'article 25 est acceuillie à l\'unani-
mité.

2 et 3. On discute et 011 adopte les résolutions proposées par les réunions géné-
rales, les réunions des sections et par quelques membres du congrès. Le texte des
résolutions (au total 10) sera imprimé et envoyé aux membres, lorsque le Congrès
l\'aura approuvé.

Relativement à la résolution V touchant l\'institution d\'une Commission inter-
nationale permanente ayant pour but l\'étude du traitement des maladies parasi-
taires, constutuée par un représentant de chaque pays participant au Congrès,
le Professeur de Blieck fait remarquer que c\'est lui qui a fait cette proposition dans
la Illme section du congrès, à l\'occasion du rapport du Dr. M. Hall-Washington
qui a montré l\'utilité d\'une pareille organisation.

Le dessein est de faire demander par le Secrétaire de la Commission permanente
des Congrès internationaux de Médecine Vétérinaire aux membres de la Com-
mission de désigner pour leur pays un parasitologue qui s\'occupe de l\'étude du
traitement des maladies parasitaires afin qu\'il fasse partie du-dit Comité international
permanent.

Une échange de vues entre les membres de ce comité pourra s\'établir et un pro-
gramme pourra être élaboré pour le prochain congrès.

M. le Professeur Dr. de Blieck propose de faire un premier pas en désignant
pour la présidence du Comité M. le Dr. M. Hall-Washington et pour secrétaire
M. le Dr. E. A. R. F. Baudet, parasitologue à la faculté vétérinaire de l\'Université
d\'Utrecht. De cette façon la collaboration avec le secrétariat de la Commission
permanente pour les Congrès internationaux de Médecine Vétérinaire sera rendue
facile.

Le Professeur Stang demande qu\'on prenne note dès à présent du fait que l\'Alle-
magne tient à ce que le XlVme congrès ait lieu en Allemagne.

Procès-verbal de la 3ième séance de la Commission Permanente des Congrès
internationaux de Médecine Vétérinaire, le samedi 18 août 1934 à 12 30 heures
dans le Waldorf-Astoria Hôtel, New-York.

Sont présents : les membres de la Commission Permanente : M.M. du Toit
(Afrique du Sud), Stang (Allemagne) Kelland, (Angleterre) Rubay (Belgique),
Mouler et Eichhorn (Etats-Unis de l\'Amérique), Halfdan Holth (Norvège),
de Blieck (Pays-Bas) et Pfaff (Tchécoslovaquie) ;

les membres suppléants de la Commission permanente : M. M. Bull (Australie),
Dr. F. Gerlach (Autriche), Dr. E. A. Watson (Canada), Dr. J. San Miguel (Chili),
Prof. O. Bang (Danemarck), Prof. J. Verge (France), Millak (Pologne) et Dr.
Karl Martin (U.R.S.S.) ; au titre d\'invité M. le Lt. Col. T. Dunlop Young
(N. Zélande).

Président : Dr. Mohler (Etats-Unis de l\'Amérique). Secrétaire : Prof. Dr. de
Blieck (Pays-Bas).

1. Les propositions et les résolutions présentées par la Commission Permanente
au Congrès, ont toutes été acceptées.

2. La nomination des membres de la Commission Permanente par le Congrès
a été effectuée.

3. Le Dr. Fluckiger n\'a pas encore donné les noms des deux membres de la
Commission suivant le § 6 sub b des statuts ; on a l\'intention de désigner un membre
de la Faculté vétérinaire de Zurich et un de celle de Berne.

En remplacement de Sir John Mac Fadyean (Angleterre) qui a donné sa démis-
sion comme membre de la Commission Permanente, le Professeur Dr. V. Stang
(Allemagne) est nommé Vice-Président.

On propose encore d\'acceuillir la Nouvelle-Zélande dans la Commission Permanente.

Le Lt. Col. T. Dunlop Young, conseiller vétérinaire de la Nouvelle Zélande à
Londres, qui a été invité à cette réunion, en fait la demande et exprime en même
temps le désir que le Dr. Reakes, Directeur-Général d\'Agriculture, puisse re-
présenter la Nouvelle Zélande dans la Commission permanente.

La question n\'étant pas prévue à l\'ordre du jour, le Secrétaire propose que le
Bureau l\'accepte sous réserve de l\'approbation éventuelle écrite de tous les membres
de la Commission permanente.

Si la majorité approuve la proposition, le Gouvernement de la Nouvelle-Zélande
en sera informé.

L\'ordre du jour étant épuisé, le Président remercie les membres de leur colla-
boration et lève la séance.

Dr. Baudet berichtte ons dat, door onverwachte vertraging, de rapporten van het
12e Int. Veeartsenijk. Congres te New York, pas over 6 à 7 maanden zullen ver-
schijnen.

In Turkije is aan een vrouw het diploma van dierenarts uitgereikt. Dat is de eerste
op dit gebied.

Te Genève heeft de door den Volkenbondsraad bijeengeroepen conferentie
plaats gevonden van gevolmachtigden van een aantal Europeesche staten, die in
het bijzonder belang hebben bij het veterinaire vraagstuk. De gedelegeerden van
Bulgarije, Frankrijk, Italië, Letland, Nederland, Polen, Roemenië, Tsjechoslo-
wakije en Zwitserland hebben de drie veterinaire conventies onderteekend, die
het oeconomisch Volkenbondscomité in 1931 den Volkenbondsraad heeft voor-
gelegd en die in Octobcr 1934 door een conferentie van deskundigen uit 15 landen
zijn herzier. De drie conventies beoogen het volgende doel:

a. den strijd tegen de besmettelijke veeziekten door de organisatie van een doel-
treffenden veterinairen staatsdienst ;

b. de vergemakkelijking van het transit-vervoer van dieren, vleesch en andere
voortbrengselen van dieren afkomstig;

c. de vergemakkelijking van den uitvoer en invoer van voortbrengselen van
dieren afkomstig, met uitzondering van vleesch, vleeschproducten, melk en melk-
producten. De toetreding tot de laatstgenoemde twee conventies staat alleen
voor die staten open, die ook tot de eerstgenoemde conventie zijn toegetreden.

(De cijfers tussen haakjes duiden het aantal vroeger vastgestelde gevallen aan
die i Januari niet waren genezen).

Mond- en klauwzeer : bij 98 (143) eigenaars, waarvan in Groningen bij 8 (14):
Friesland bij 41 (77) ; Drenthe bij 9 (23) ; Overijsel bij 2 (5) ; Gelderland bij 5 (2) :
Utrecht bij 6 ; Noordholland bij 6 (7) ; Zuidholland bij 14 (7) ; Zeeland bij i (4) ;
Noordbrahant bij 6 (4) eigenaars.

Scabiës (sarcoptes en dermatocoptes) bij paard en schaap : 983 gevallen bij 27
eig. (292 hij 16 eig.), waarvan in Groningen (11, waarbij g paarden, bij 2 eig.) :
Friesland 7 bij 1 eig. (34 bij 5 eig.); Drenthe 282 bij 10 eig. ; Overijsel 21 bij i eig.;
Gelderland 45 bij 3 eig. (103 bij 4 eig.) ; Utrecht 35 bij 3 eig. (51 bij 2 eig.) ; Noord-
holland 576 bij .5 eig. (75 bij 2 eig.) ; Zuidholland 13 bij 3 eig. (18 bij 1 eig.) : Noord-
brabant 4 bij i eigenaar.

Rotkreupel bij schapen : 132 gevallen bij 17 eig. (5g5 bij 47 eig.), waarvan in Gro-
ningen (8 bij 2 eig.) ; Friesland 16 bij 1 eig. (67 bij 10 eig.) ; Drenthe 32 bij 8 eig.
(113 bij 13 eig.) ; Gelderland (17 bij 1 eig.) ; Utrecht 45 bij 7 eig. (214 bij 12 eig.);
Njordholland (112 bij 6 eig.) ; Zuidholland 3g bij 1 eig. (64 bij 3 eig.).

Anthrax : 10 gevallen bij 10 eig. (2 bij 2 eig.), waarvan in Groningen 2 ; Drenthe
i ; Overijsel 1 ; Utrecht t ; Noordholland t ; Zuidholland 2 ; Zeeland 1 ; Noord-
brabant i (varken).

Benoemd tot keuringsveearts der gemeente Eist (O.B.) : YV. J. Nieuwenhuis ie
Beek. L.

Dr. W. K. Picard, Gouv. veearts, toegevoegd aan Moofd Burg. Veeartseniji.
Dienst; standplaats Batavia.

Een instructie voor den keurmeester van vee en vleesch te Harlingen
van omstreeks 1780 door Dr. S. Ferwerda.

Het is ongeveer 10 jaar geleden, dat door bijzondere omstandigheden belangstelling
bij mij werd gewekt voor de historie van Harlingen. Ik heb toen van Burgemeester
en Wethouders toestemming verkregen om uit het archief der gemeente al die
stukken te lezen, die mij hiervoor belangrijk schenen.

En toen heb ik in mijn gedachte geleefd in de merkwaardige historie van deze
havenplaats in de zeventiende en achttiende eeuw, toen de havens hier met drie-
mast-zeilschepen, soms tot tachtig in getal, als gepropt waren en een vrij groote vloot,
die ter walvischvaart ging varen, het aantal koopvaardijschepen vermeerderde.

En als dan die schepen, na geladen te hebben, weer moesten uitvaren, dan was
het eenige dagen te voren niet alleen in de winkels, maar ook op de Spekmarkt en de
Schritsen, waar de vleeschmarkt was, een drukte van belang, want dan moesten de
inkoopen worden gedaan benoodigd voor de reis, die men op het punt stond aan te
vangen.

Dan kwamen de boeren, uit de omgeving, met hun op ladders liggende geslachte
varkens en ander geslacht vee naar hier en had er een levendige handel plaats,
waarbij niet zelden voor gezamenlijke rekening werd gekocht, en het gekochte
dikwijls ter plaatse werd verdeeld.

Hier was het terrein, waar de keurmeester van de vleeschmarkt zijn werkkring
vond en waar hij opereerde, gewapend met het kenteeken van zijn waardigheid,
waarvan een afbeelding bij dit artikeltje is afgedrukt. Maar behalve keurmeester
van de vleeschmarkt, was hij ook belast met de keuring van het vleesch dat in de stad
werd geslacht.

Van dezen ambtenaar vond ik een instructie, die waarschijnlijk uit het laatst der
18e eeuw, voor den tijd van de fransche revolutie dateert. Zij luidt aldus:

Art. i. De keurmeester van vleesch en spek alhier zal nauwkeurig acht moeten
geven wat vleesch en spek in deze stad geslagen wordt.

Art. 2. En zoo er vleesch of spek geslagt sijnde en in slagershuizen gevonden word,
niet goed sijnde om te verkopen, zal de keurmeester het den slagers verbieden te
debiteeren.

Art. 3. De slagers, daaraan niet obieerend, zal de keurmeester daarvan terstond
moeten kennis geven aan den President-Burgemeester, na vooraf het afgekeurde
vleesch of spek in bewaring te hebben genomen.

Art. 4. Het afgekeurde vleesch of spek zal zijn en blijven ter dispositie van Burge-
meester en, waar zulks zal verkeeren.

Art. 5. De slagers of verkopers van zulk afgekeurd vleesch of spek, zullen boven
de verbeurt van het verkogte of geveilde vleesch of spek, voor de eerste reis verbeuren
drie guldens, voor de tweede maal zes gulden, voor de derde maal twaalf gulden
o.f zoodanig als Burgemeesteren volgens de wet na bevinding van zaken verstaan
zal te behooren, welke boeten zullen worden gedistribueerd, 2/3 ten voordeele van
de stadskas en 1/3 voor den keurmeester voornoemd.

Art. 6. Alsmede zal de keurmeester nauwkeurig acht geven, wat spek of vleesch
geslagt sijnde, van buiten word ter markt gebracht

Art. 7. En wanneer vleesch of spek, dat niet verkoopbaar wordt bevonden, sal daar-
mede gehandeld worden als gemeld is in art. 2, 3, 4, 5 en sal het afgekeurd moeten
blijven tot so lang de markt geeindigt is tot voorkoming, dat het niet onderhands
verkogt worde, bij poene als boven.

Art. 8. De keurmeester zal geen onderscheid maken van personen, maar moet
oordeelen naar bevinding van zaken, ingevolge zijn pligt en instructie, bij gebreke
dus, zal de keurmeester daarvoor door Burgemeesteren gecorrigeerd of geboet worden,
so als na bevinding van zaken verstaan sal worden te behoren.

Art. 9. In deze bovenstaande boeten en correctiën zal mede de keurmeester of
marktmeester vervallen, als hij zich mogte veroorloven of door giften en gaven
te laten omkopen tot het permitteeren tot het verkopen van sodanig spek of vleesch,
dat mede door hem te voren was afgekeurd.

Art. 10. De keurmeester zal verpligt sijn, \'s woensdags so lang de markt duurt
tenminste twee maal visitatie te doen, niet alleen dat publicq ter markt is, maar ook
van dat gene, dat binnen de deur bevonden wordt.

Art. 11. De keurmeester zal voor salaris genieten, van iedere Buik rundvleesch
dat ter markt komt 6 st., varken 3^ st., smal dito st., schaap £ st., sijde spek 1 st.

Art. 12. De aangestelde keurmeester en marktmeester van vleesch en spek zal
verplicht sijn, sich aan bovenvermelde instructie te gedragen.

En in een instructie van 1827 voor een zelfden ambtenaar vond ik nog deze merk-
waardige bepaling onder art. 8: Dezelve zal bij het ontstaan van brand assisteeren,
bij de brandspuiten, ook tegenwoordig moeten zijn bij de visitatie van dezelve en
is als dan gehouden de orders van de Brandmeesters nauwkeurig en spoedig ten uit-
voer te brengen.

In Afl. 4, 3e alinea van onderen, staat: niet-accidenteele tekortkomingen
moet zijn: accidenteele tekortkomingen.

Mededeelingen van den Veeartsenijkundigen Dienst.
(Uit de Laboratoria der Rijksseruminrichting te Rotterdam).

Op het negende internationale veeartsenijkundige Congres in Sep-
tember 1909 in den Haag gehouden, is voor het eerst behandeld „Le
controle officiel des serums et des produits microbiens et leur prépara-
tion pour la pratique par les soins du Gouvernement".

Prof. Leclainche heeft in zijn rapport over dit onderwerp uiteen-
gezet, dat in dien tijd de bereiding van sera en vaccins in
hoofdzaak nog in handen was van de geleerden, die de methoden
van inentingen hadden uitgewerkt. In de bereiding van het serum
of de entstof werden nog herhaaldelijk wijzigingen aangebracht, in
verband met de ervaring hiermede opgedaan in de praktijk. Zeer juist
zegt hij dan ook ,,Une méthode d\'immunisation, active ou passive
parfaite dans le\' laboratoire, doit être mise au point pour la pra-
tique. Tous ceux, qui ont l\'expérience de l\'immunisation pratique,
savent que les méthodes les plus simples et les plus parfaites, doivent
subir d\'indéfinies modifications de détail, et que leur „mise au point"
n\'est jamais parfaite. Cette raison suffirait à elle seule, pour justifier
la direction de l\'emploi des méthodes par ceux, qui les ont créées et
qui, mieux que personne, peuvent les améliorer sans cesse".

Leclainche meende, dat een monopolie van den Staat geen betere
resultaten zou kunnen geven, omdat de leiders van een Staatsinstelling
huiverig zouden zijn veranderingen te brengen in methoden, door ge-
leerde Commissies uitgewerkt en door den Minister vastgesteld.

Ten slotte wenschte de Fransche Staat geenerlei verantwoordelijkheid
te aanvaarden voor het bereiden en het gebruik van sera en vaccins,
ofschoon hij wel gaarne zou zien, dat deze stoffen ter beschikking wer-
den gesteld van den landbouw. Daar zich echter reeds een industrie
begon te ontwikkelen, welke ook stoffen in den handel zou kunnen
brengen uitsluitend voor commercieele doeleinden, achtte Leclainche
het niettemin gewenscht, dat voor de bereiding en het in den handel
brengen van dergelijke producten bepaalde voorschriften zouden
worden gegeven, zooals ook in 1905 waren vastgesteld voor producten,
te gebruiken bij den mensch.

Titze zette in zijn rapport uitvoerig uiteen de voor- en nadeelen,
welke verbonden zijn, resp. kunnen zijn, aan de bestrijding van ziekten

Session de Mai 1934. Office international des épizooties. Bulletin I. t. VIII
no. i. 1934.

door inentingen, waarbij levende microörganismen gebruikt worden.
Bij het gebruik van smetstoffen, welke zich kunnen vermeerderen, als
entstof, kan men ziekten nimmer uitroeien. Men zal de schade, welke
zij veroorzaken, belangrijk kunnen verminderen dank zij de kunst-
matig verhoogde resistentie van het individu ; het gevaar bestaat echter,
dat de ziekte blijft bestaan, zelfs meer stationnait- wordt. Alhoewel
de waarde van een serum of een entstof slechts in de praktijk kan blijken
en men dus in het algemeen aan dergelijke proefnemingen geen al te
groote bezwaren in den weg mag leggen, meende Titze toch, dat een
Staatscontrole in meer dan één opzicht nuttig en noodig is. In de eerste
plaats voor de controle betreffende de bruikbaarheid der entstoffen
en sera ; ten tweede om na te gaan of bepaalde verontreinigingen be-
staan, welke de houdbaarheid beinvloeden, alsmede om het gehalte
aan werkzame stoffen vast te stellen en ten derde een controle, zoowel
van hygiënisch als van veeartsenijkundig-politioncel standpunt, waarbij
moet worden nagegaan in hoeverre eventueel mogelijke gevolgen der
inenting speciale maatregelen noodig maken of zelfs algeheel verbod
wenschelijk is. In dit verband werd gewezen op het gevaar der milt-
vuur- en vogelcholera-entingen, entingen tegen bloedparasieten en de
toen in gebruik zijnde inentingen tegen de tuberculose met virulente
humane bacillen.

Voorts werd wenschelijk geacht een controle op de seruminstituten,
waardoor voorkomen zou worden, dat dieren gebruikt voor de serum-
bereiding lijden zouden aan chronische ziekten, waardoor gevaar
bestaat voor de overbrenging van smetstoffen.

Ten slotte wees Titze er op, dat in Duitschland, althans in Pruisen,
enkele sera o. a. vlekziekteserum gecontroleerd werden in het König-
liche Preussische Institut für experimentelle Therapie te Frankfurt
a/Main, doch dat in verschillende Bondsstaten geen controle bestaat
en dat in het algemeen de handel in ongecontroleerde sera of vaccins
in Duitschland niet verboden was. De bereiding van sera en entstoffen
was vrij ; voor het werken met bepaalde, met name genoemde smet-
stoffen, was echter toestemming noodig. Centraliseering achtte hij niet
gewenscht, daar dit een beperking zou beteekenen van instituten en
de mogelijkheid tot het doen van onderzoekingen op dit gebied. Wel
achtte hij het wenschelijk Staatsinstituten te hebben voor de bestudee-
ring van immuniteitsproblemen, aan welke instituten ook sera en ent-
stoffen bereid worden, echter zonder monopoliseering.

Reeser daarentegen stelde zich op het standpunt, dat, aangezien in
het algemeen een juiste controle op de werkzaamheid van sera en vac-
cins praktisch onmogelijk is, alleen een directe controle op de be-
reiding tot op een bepaalde hoogte zekerheid kan geven, dat deze
stoffen zoo werkzaam mogelijk zullen zijn. Inzonderheid geldt dit de
polyvalentie, die alleen kan blijken uit het aantal stammen, welke bij
de bereiding gebruikt zijn. Bereiding in een Staatsinstituut prefereerde
Reeser boven die in particuliere laboratoria, omdat ambtenaren geen

persoonlijk voordeel hebben van het in gebruik brengen van minder-
waardige producten.

Op grond dezer overwegingen kwam hij tot de conclusie, dat de
bereiding van sera, vaccins en biologische producten in Staatsinstituten
de voorkeur verdient en dat de controle van de producten in hoofd-
zaak moet zijn een controle op de bereiding, welke in het instituut
zelf moet geschieden.

Bij de op het Congres gehouden besprekingen is de moeilijkheid van
een juiste controle duidelijk naar voren gekomen en was men het
erover eens, dat de bereiding van sera en vaccins van Staatswege de
beste waarborg is, dat deze stoffen zoo goed mogelijk zouden zijn.
Daar, waar echter de bereiding door particuliere laboratoria geschiedde,
achtte men het wenschelijk, dat door den Staat een controle zou
ingesteld worden. Deze meening werd vervat in de volgende motie :
,,Le Congrès exprime le voeu, qu\'a défaut d\'une préparation directe
par l\'Etat des produits d\'origine microbienne, la préparation et la
vente de ces produits doivent être soumis au contrôle de l\'Etat".

Op het te Londen in 1930 gehouden Elfde Internationaal Veeartsenij-
kundig Congres gaf Mohler een overzicht van de wijze, waarop la
standardisation des produits biologiques vétérinaires was geregeld in
Amerika. De invoer van mond- en klauwzeervirus met vaccinelymph,
en het daarop gevolgde uitbreken dezer ziekte, was de aanleiding
dat in het jaarrapport over 1908 Melvin de aandacht vestigde op de
noodzakelijkheid maatregelen te nemen om te verhinderen dat, met
sera entstoffen of culturen, smetstoffen, gevaarlijk voor dieren, zouden
worden ingevoerd.

In 1909 machtigde het Congres het Departement van Landbouw „To
purchase in the open market samples of tuberculins, serums, antitoxins,
or analogous products of foreign or domestic manufacture which are
sold in the United States for the détection, prevention, treatment or
cure of diseases of domestic animais, to test the same and to publish
the results of said tests". Bij de op grond dezer machtiging door Mohler
en Eichhorn verrichte onderzoekingen is gebleken, dat zeer veel serum
in den handel was, hetwelk absoluut geen preventieve of curatieve
waarde had. Er werd serum verkocht, bereid van gezonde slachtvar-
kens, als varkenspestserum, oud diphtherieserum voor den mensch als
serum tegen de influenza der paarden, hoenderdiphtherie en honden-
ziekte. Een oplossing van phénol in water als serum tegen de brucellose
van het rund. Driemaal werd geconstateerd, dat met entstof of serum
ziekte, n.1. mond- of klauwzeer, werd verspreid en wel tweemaal met
vaccin en éénmaal met varkenspestentstof en serum. Een en ander
was oorzaak, dat in de ,,Virus-serum-toxin-law" in 1914 een artikel
werd opgenomen, waarbij het verboden werd waardelooze, besmette,
gevaarlijke of schadelijke veterinaire biologische producten te bereiden,
in te voeren of te verkoopen. Voor de bereiding dezer preparaten moet
men toestemming vragen aan den Secretaris van Landbouw, die deze

slechts verleent, wanneer voldaan wordt aan de voorschriften omtrent
inrichting der laboratoria, stallen enz., terwijl de af te leveren produc-
ten moeten beantwoorden aan bepaalde eischen. Mohler bespreekt
verschillende standaardisatie-methoden, wijst er op, dat op dit gebied
reeds belangrijke vorderingen gemaakt zijn, maar merkt toch op o.a.
ten opzichte van het varkenspestserum ,,this does not determine the
degree of potency with desirable accuracy". Voorts wijst hij op de
moeilijkheden en mogelijkheden van de controle van entstoffen en stelt
ten slotte de volgende conclusie voor :

1. Que des lois édictées dans chaque pays ou Etat, qui manque actuellement
de cette législation, donnant pouvoir d\'autoriser, de surveiller et de contrôler la
production et la délivrance des virus, serums, toxines et produits analoques destinés
au traitement des maladies des animaux ou à leur diagnostic.

2. Que la surveillance et le contrôle s\'appliquent aux opérations de toutes les
personnes et de tous les établissements engagés dans les préparation et la délivrance
des produits biologiques vétérinaires conformément à la législation du pays ou
de l\'Etat.

3. Que des règlements et des instructions soient publiés par les autorités qualifiées
de chaque Etat ou pays pour renseigner et guider tous ceux qui sont engagés dans
la production et la délivrance des produits biologiques vétérinaires.

4. Que l\'application des lois et règlements soit assignée à une autorité vétéri-
naire, du pays ou de l\'Etat, dûment qualifiée, rattachée au pouvoir central du pays
ou de l\'Etat.

5. Qu\'un vétérinaire dirigeant responsable vis à vis de l\'autorité centrale et
un nombre convenable d\'assistants soient affectés à chaque région ou laboratoire
ou ces produits biologiques sont préparés de façon à faire éxecuter la loi et les règle-
ments.

6. Que, bien que des progrés satisfaisants aient été faits dans la standardisation
de laboratoire de certant produits biologiques, il reste encore un champ fertile et
un besoin urgent d\'une étude plus compléte des autres produits qui, avec nos con-
naissances actuelles, ne peuvent pas être standardisés d\'une maniéré satisfaisante.

Ook Eichhorn acht, mede in verband met het toenemend gebruik
van biologische producten voor de onderkenning en de bestrijding van
infectieziekten, het gewenscht bepaalde standaarden vast te stellen
voor de werkzaamheid en zuiverheid dezer stoffen. Hij wijst er op,
dat hoewel voor het tetanusserum de waardebepaling reeds een hoogen
graad bereikt heeft, men voor tal van andere producten als varkens-
pestserum en entstof, abortusentstof, miltvuurserum en entstof, tuber-
culine, malleïne e. a. nog niet zoover is. De bepaling van den agglu-
tinatietiter of den graad van complementbinding, geeft geen inzicht
in de hoeveelheid antilichamen in een bepaald serum. Voor de ent-
stoffen, bestaande uit chemisch of physisch gedoode culturen, bestaat
in het geheel geen betrouwbare contrôle-methode. De bepaling van
het aantal organismen door telling, de hoeveelheid bepaald door den
nephelometer of het stikstofgehalte der bacteriënsuspensies, geven
geen inzicht in de immuniseerende werking.

Voor de standaardiseering van enkele bacterie-vaccins heeft men
proefdieren met standaardvaccins ingespoten, daarnaast andere proef-
dieren met het te onderzoeken vaccin. Door vergelijking van den agglu-

tinatietiter der op deze wijze verkregen sera, stelt men de waarde
van het vaccin vast. Ook deze methode heeft slechts een relatieve
waarde.

De waardebepaling van producten, bestaande uit levende organis-
men, geeft beter kans van slagen. Men is echter ook daar aangewezen
op een betrouwbaren standaard, terwijl men hierbij nog in hooge
mate afhankelijk is van de verschillende gevoeligheid der proefdieren.

Voorts wijst hij het belang van de bepaling van den tijdsduur
voor het gebruik der verschillende stoffen, alsmede op een meer
uniforme regeling betreffende het onderzoek op de steriliteit, eventueel
op de aanwezigheid van schadelijke stoffen voor den mensch. Eichhorn
eindigt zijn rapport met de wenschelijkheid uit te spreken, dat een inter-
nationaal comité materiaal verzamelen zal om te komen tot eene
standaardisatie van entstoffen enz. ; culturen, toxinen, diagnostische
sera ter beschikking zal stellen voor de standaardisatie en de bereiding
van biologische producten en voorts verschillende methoden zal publi-
ceeren en aanwijzingen zal geven, ten einde te komen tot een uniforme
waardebepaling dezer producten.

Flückiger merkt in zijn rapport op, dat in verband met de in den
Haag in 1909 aangenomen conclusie verschillende landen de bereiding
van biologische preparaten in Staatsinstituten doen geschieden, andere,
waaronder Zwitserland, de in particuliere instituten bereide stoffen
ambtelijk controleeren. Voor een dergelijke controle is noodig :

ie. toezicht op den gezondheidstoestand der in de instituten aan-
wezige dieren, evenals op de maatregelen, welke genomen worden om
overbrenging van besmettelijke ziekten te voorkomen ;

2e. controle op de preparaten, wat betreft de werkzaamheid, on-
schadelijkheid enz. ;

4e. toezicht uit een veterinair politioneel- en hygiënisch oogpunt,
opdat door de inentingen geen schadelijke gevolgen veroorzaakt worden.

Dank zij deze maatregelen heeft de immunothérapie een vlucht
genomen als destijds nauwelijks te voorzien was. Ongetwijfeld zal deze
nog toenemen, wanneer het gelukt een meer algemeen geldende basis
te vinden voor het vaststellen van de werkzaamheid van verscheidene
preparaten.

De antitoxine- resp. immuniteitseenheden, zooals deze in verschil-
lende landen worden aangenomen, wijken nog te veel af. Dit is o. a.
gebleken bij de controle van het vlekziekteserum volgens de Zwitser-
sche voorschriften, waarbij zendingen serum aangegeven als boven
de 100 immuniteitseenheden, volgens het Duitsche standaardserum
in enkele gevallen geen 50 eenheden bevatten, terwijl andere zendingen
ver boven de 100 eenheden uitgingen. Meer uniformiteit zou verkregen
worden als de verschillende landen het eens zouden worden over een
bepaald eenheidstype van het standaardserum in denzelfden geest
als men er in geslaagd is een internationale antitoxine-eenheid voor

het tetanusserum vast te stellen. Van groot belang zou zulks voorts
zijn, omdat men in landen, waar bepaalde ziekten veelvuldiger voor-
komen dan in andere, de serum- en entstofbereiding ook op grootere
schaal geschiedt en derhalve goedkooper is dan daar, waar deze ziekten
meer sporadisch optreden, en de productie dus slechts beperkt is. Uit-
wisseling van verschillende preparaten zou in dergelijke gevallen oeco-
nomisch zijn. Zoolang echter geen bepaalde eenheden zijn vastgesteld,
bestaat gevaar, dat geen gelijkwaardige producten verkregen worden
en men dus opnieuw onderzoekingen moet doen om de juiste waarde
en de overeenkomstige gebruik-dosis vast te stellen. Deze werkzaam-
heden kosten echter wellicht evenveel als de bereiding van het preparaat.
Door een internationale waarde-eenheid zou bereikt worden, dat de
bereiding van kleine hoeveelheden serum of entstof niet noodig was
en dat de controle bij invoer zeer vereenvoudigd zou kunnen worden,
zelfs geheel worden afgeschaft. Bij een bepaalde uitwisseling van pre-
paraten zouden de instituten hierdoor ook geenerlei schade behoeven
te ondervinden, terwijl het goedkooper worden der preparaten de be-
strijding der infectieziekten zeer ten goede zal komen, omdat in het
algemeen de serotherapie nog te duur is.

Voor een internationale standaardiseering komen nog slechts een
beperkt aantal preparaten in aanmerking, n.1. vlekziekteserum en
-cultuur, vogelcholeraserum, houtvuur- en miltvuurpreparaten en
tuberculine. Voor de andere sera zullen nog veel experimenteele werk-
zaamheden verricht moeten worden, omdat aan de vaststelling van
waarde-eenheden der antibacterieele sera grootere moeilijkheden
verbonden zijn, dan aan de antitoxische sera. Voor enkele dezer sera
zijn door de bcreidingsinstitutcn wel bepaalde methoden aangegeven.
Deze zijn echter ten deele nog moeilijk na te doen en moeten dus met
voorzichtigheid worden beoordeeld.

Voorts is het gewenscht onderzoekingen te doen naar de waarde van
diagnostische preparaten als tuberculine, malleïne, diagnostische en
praecipiteerende sera.

De Hygiëne-Commissie van den Volkenbond heeft voor de sera voor
den mensch reeds belangrijk werk geleverd en standaarden vastgesteld
voor tetanus- en diphtherieserum, alsook voor antidysenterieserum
Shiga, terwijl het in het voornemen ligt ook andere therapeutische
preparaten hierin te betrekken. Flückiger meent, dat het gewenscht
is samenwerking met deze commissie te zoeken en te profiteeren van
de ervaringen door haar opgedaan.

Bij de discussies over dit onderwerp heeft Craub namens Fi.ückiger
naar voren gebracht, dat uit de uitgebrachte rapporten blijkt, dat
alle referenten zijn voor een internationale standaardiseering van biolo-
gische preparaten voor veterinair gebruik. Voordat men hiertoe kan
komen, zullen vele onderzoekingen noodzakelijk zijn. Het Instituut
der vétérinaire internationale congressen beschikt echter niet over
fondsen om deze te bekostigen. Wel heeft de Hygiëne-Commissie der

Volkenbond te Genève een groot fonds tot oplossing van dergelijke
vraagstukken. Helaas is in deze Hygiëne-Commissie geen veterinaire
medische afdeeling, die dit werk kan entameeren, terwijl toch veteri-
naire deskundigen deze vraagstukken moeten bewerken. Om deze
moeilijkheden te ontgaan wordt aanbevolen de vraagstukken der stan-
daardisatie in den geest der uitgebrachte rapporten aan het Office
International des Epizoöties te Parijs over te geven. Flückiger stelt
voor punt 3 en 4 zijner conclusie te wijzigen in dezen vorm : „Het
elfde Internationaal Veeartsenijkundig Congres in Londen verzoekt
het Office International des Epizoöties te Parijs met het doel om tot
een standaardisatie van veterinaire producten te komen een com-
missie te benoemen en door bemiddeling van het veterinair comité
bij den Volkenbond te Genève te verzoeken tot het volbrengen van
dezen arbeid de noodige financieele middelen ter beschikking te stellen".

Dr. Rousseau wijst op het belang, dat verschillende organen noodig
voor de bereiding van producten voor de opotherapie afkomstig moeten
zijn van volkomen gezonde dieren. Hij zou gaarne zien, dat een direc-
teur van een abattoir in de commissie zitting had en dat speciale labo-
ratoria aan de voornaamste abattoirs werden opgericht voor de con-
trole dezer organen en dat eischen werden vastgesteld, waaraan deze
hebben te voldoen.

Dalling deelt mede, dat hij meermalen preparaten uit de open
markt heeft onderzocht en bevonden, dat in vele gevallen de graad
van werkzaamheid aan geen enkelen standaard voldeed, zelfs in vele
gevallen was het product waardeloos. Hij heeft bepaalde waarden vast-
gesteld voor verschillende preparaten en biedt aan zijn methode van
onderzoek ter beschikking te stellen voor een internationaal comité.

Mason merkt op, dat de standaardisatie van preparaten bestaande
uit levende bacteriën of virussoorten met zeer veel moeilijkheden ge-
paard zal gaan, omdat zulke stoffen dikwijls onderhevig zijn aan een
snelle verzwakking en afdoende methoden voor een titratie ontbreken.
Aan den anderen kant kunnen toxinen, toxinen- en antitoxinenmengsels
en toxoiden gewoonlijk tot een zekere hoogte gestandaardiseerd worden
en inlichtingen betreffende hun waarde kunnen nuttig zijn voor den
prakticus. Antitoxische sera kunnen vrij nauwkeurig getitreerd worden.
Hij meent, dat een internationale standaardisatie van biologische
producten verschillende moeilijkheden zal opleveren in verband met
de verschillende methoden, welke diverse onderzoekers in onderschei-
dene landen volgen. Ten slotte wordt de volgende conclusie voorgesteld
en aangenomen : „Le Congrès, en vue de standardiser les produits
biologiques attire 1\'attention de 1\'Office International des Epizoöties
a Paris, sur 1\'intéret d\'une prompte étude de la réglementation des
produits biologiques vétérinaires".

Uit dit overzicht betreffende de standaardisatie blijkt, dat reeds
25 jaar een publieke belangstelling voor dit onderwerp bestaat. Zoo-

lang echter als sera en vaccins bereid worden, dus meer dan 50 jaar,
heeft dit vraagstuk een onderwerp van studie uitgemaakt van de weten-
schappelijke instituten, welke deze stoffen bereiden.

Voor deze toch is het om meer dan een reden van groot belang om
de waarde hunner producten met zekerheid te kunnen vaststellen.

ie. Bij de serumbereiding is het verlies aan serumdieren het grootst
tijdens de immunisatie als gevolg van de inspuiting van culturen of
toxinen. Bestond er een betrouwbare contrôlemethode, dan zou men
in vele gevallen in staat zijn de inspuitingen te beperken, waardoor niet
alleen het verlies aan serumdieren zou verminderen, maar ook de
kosten van bereiding lager zouden zijn, omdat de dieren eerder produc-
tief werden.

2e. Ingeval van klachten over onvoldoende werkzaamheid van sera
en vaccins zou gewezen kunnen worden op de controle, waardoor vast
kwam te staan, dat de stoffen aan de gestelde eischen voldeden, zoodat
de minder goede resultaten niet gelegen konden zijn aan het product,
doch de schuld zou kunnen zijn van een te gering reactievermogen
van het behandelde dier, van eene foutieve diagnose of van een minder
juiste toepassing.

3e. Zou men de aandacht kunnen vestigen op de hoogwaardigheid
der preparaten, omdat zij dan vergelijkbaar zouden zijn met producten
van andere herkomst.

Dat dus nog geen algemeen geldende normen zijn vastgesteld, is wel
het duidelijkste bewijs hoe buitengewoon moeilijk dit vraagstuk is.
Ieder wetenschappelijk instituut, hetwelk dergelijke producten levert,
maakt deze niet op goed geluk, maar volgt een bepaalde methode,
zoowel wat de bereiding als de controle aangaat, daar men toch nimmer
ongecontroleerde preparaten zal afleveren. Hoewel het van een weten-
schappelijk standpunt niet juist is, dat men de bereiding der preparaten
niet in extenso publiceert, is dit uit een commercieel oogpunt begrijpe-
lijk. Tegen het bekend maken van de contrôlemethode kan slechts
het bezwaar bestaan, dat, wanneer deze methode wordt nagedaan,
men de kans loopt, dat andere resultaten worden verkregen. Bij deze
controle is men toch afhankelijk o. m. niet alleen van de virulentie,
maar ook van het stamverschil der bacteriën, alsmede van de uiteen-
loopende gevoeligheid der proefdieren. Deze factoren oefenen op het
resultaat der controle een zeer grooten invloed uit.

Bij de bereiding van therapeutische sera is het noodzakelijk onder-
zoek te doen naar de hoeveelheid antilichamen, welke gevormd zijn,
omdat er geen enkele immunisatiemethode bestaat, waarbij men steeds
zeker is een voldoend actief serum te verkrijgen. De dieren bestemd
voor de bereiding reageeren niet op de zelfde manier door het vormen
van bepaalde hoeveelheden antilichamen, maar daarnaast zijn niet
alle bacteriestammen even goede antigenen. Daarom is een controle
op de werkzaamheid der sera noodig. Het is onmogelijk de werkzaam-
heid der sera te controleeren bij de individuen, waarbij zij later zullen

worden aangewend. De controle-onderzoekingen moeten geschieden
bij laboratorium-proefdieren, als muizen, ratten, cavia\'s, konijnen en
vogels. Deze dieren zijn echter in den regel ongevoelig voor een spon-
tane infectie, maar zij sterven vrij regelmatig na een subcutane, intra-
veneuze of intraperitoneale infectie. Als basis voor de werkzaamheid
neemt men dan de kleinste dosis serum, welke beschut tegen de letale
of eenige malen de letale dosis van het pathogene organisme in kwestie.

De bacteriën van dezelfde soort in de natuur verschillen echter onder-
ling soms aanmerkelijk in hun pathogene eigenschappen. In de praktijk
is dit het duidelijkst gebleken in het verschil in werking van autovaccins
en stockvaccins. Een serum bereid met één bacteriestam, zal dan ook
niet in alle gevallen even goede resultaten geven en zeker zal het minder
gunstige resultaten opleveren dan een polyvalent serum, bereid met
stammen van bacteriën herkomstig van verschillende ziektehaarden.
Ik ben dan ook overtuigd, dat een zeer multipartiaal serum van lageren
titer therapeutisch in de praktijk in het algemeen beter zal voldoen dan
een univalent serum van hoogeren titer.

Het stamverschil van de bacteriën is als regel bij de laboratorium-
proefdieren niet aan te toonen. De meerdere of mindere virulentie ten
opzichte van deze dieren geeft hiervoor geen enkele aanwijzing. Ik
meen dan ook dat het onmogelijk is om in de meeste gevallen de poly-
valentie van serum bij deze dieren met voldoende zekerheid vast te
stellen.

Ingeval men zou besluiten sera en vaccins te standaar diseeren uitsluitend door
proeven op laboratorium-proefdieren, is de vrees gewettigd, dat de instituten zich
zullen gaan toeleggen op de bereiding van stoffen, welke hoogwerkzaam zijn bij
deze contróledieren. Voor de bereiding van sera zou men gaan immuniseeren met
die stammen der microörganismen, welke een zeer werkzaam serum geven bij de
proefdieren, in plaats van de polyvalentie op te voeren. Er bestaat dan gevaar,
dat men serum zal krijgen voor contróledieren in plaats van serum voor dieren in
de praktijk. Dit gevaar is alleen te vermijden door aan de contrôle op kleine dieren
te verbinden een controle en toezicht op de bereiding in de instituten zelf

Behalve de controle op de werkzaamheid is noodzakelijk een onder-
zoek naar de onschadelijkheid van sera en vaccins. De eischen, welke
in dit opzicht zijn te stellen, zijn voor de sera als volgt : helder of licht
opalesceerend, vrij van grove neerslagen, vrij van bacteriën en van
toxinen, geen te hoog gehalte aan conserveeringsmiddelen, geen abnor-
male reuk.

Vaccins, welke intraveneus ingespoten worden, moeten helder of
gelijkmatig troebel zijn, zonder grovere bij schudden zich niet tot een
gelijkmatige troebeling verdeelende neerslagen te vertoonen. Voor
zooverre zij behooren te bestaan uit doode organismen of hun produc-
ten, steriel zijn en microscopisch geen andere organismen bevatten dan
waarmede zij bereid zijn. Vaccins bestaande uit levende organismen
mogen slechts zoodanige levende organismen bevatten als voor de

werking noodzakelijk is. Zij mogen geen te hoog gehalte aan conser-
veeringsmiddelen bevatten.

In hoeverre kan deze controle in een controle-laboratorium met
voldoende zekerheid geschieden ? De physische en chemische onder-
zoekingen kunnen zonder bezwaar daar worden verricht ; iets anders
is het, waar het geldt het onderzoeken op de aanwezigheid van smet-
stoffen. De sera kunnen op bacterieele verontreiniging vrij goed onder-
zocht worden, wanneer men de slecht groeiende microörganismen uit-
sluit, zooals o. a. tuberkelbacillen en abortusbacillen. In sterk eiwit-
houdende vloeistoffen als serum werken de conserveeringsmiddelen in
de verdunning, waarin zij aanwezig zijn, niet sterk bacteriëndoodend;
zij gaan in hoofdzaak alleen de vermeerdering tegen. Wanneer het
juist is wat Löwenstein zegt, dat tuberkelbacillen bij het door tuber-
culose aangetaste individu tamelijk regelmatig in het bloed circuleeren,
kan het gevaarlijk zijn runderen in te spuiten met serum, bereid bij
tuberculeuse dieren. Bij de controle van het serum kan dit niet worden
aangetoond. Ditzelfde geldt voor serum, bereid van runderen, lijdende
aan een chronische infectie van Brucella Bang. Ook hier kunnen in
het serum enkele bacillen aanwezig zijn, die bij het bacteriologisch
onderzoek niet opgemerkt worden, in verband met de geringe hoeveel-
heid serum, welke daarbij verwerkt wordt. Zij kunnen toch, ingespoten
in het gevoelige organisme, aanleiding geven tot een infectie.

Meer nog dan een bacterieele infectie van serum kan gevaar bestaan
voor de infectie met een virus en dit is bij het bacteriologisch onderzoek
niet aan te toonen. Mohler heeft besmetting waargenomen van serum
en entstof tegen de varkenspest met virus van het mond- en klauwzeer.
In Nederland is geconstateerd in 1915 een infectie van het serum met
de smetstof dor pernicieuse anaemie der paarden en de besmetting met
het virus van de ziekte van Aujeszky in Nederland in 1932 heeft zeer
waarschijnlijk plaats gehad met uit het buitenland ingevoerd serum
tegen de varkenspest. In het algemeen zijn de verschillende virussoorten
vrijwel ongevoelig voor de bacteriëele desinfectantia, zoodat deze in
serum, dat als regel koel en donker bewaard wordt, lang levensvatbaar
blijven.

Van overbrenging van ziekten met vaccins bij dieren, met uitzonde-
ring natuurlijk van entziekten, zijn mij uit de literatuur geen gevallen
bekend. In hoofdzaak zal dit wel zijn, omdat de meeste vaccins bacteri-
eele vaccins zijn, waaronder vele, welke termisch verzwakt of gedood
zijn. Niettemin wil ik toch wijzen op het gevaar, dat bestaat bij voor-
beeld bij entstof tegen den abortus van het rund. Zou in een land, waar
abortus onder de varkens niet voorkomt, entstof geïmporteerd worden,
welke bereid is met den porcinen stam der Brucella Bang, dan is het
toch zeker denkbaar dat op een erf, waar dergelijke entstof gebruikt
wordt, een brucellose onder de varkens zou kunnen ontstaan. Daar
bovendien wordt aangenomen, dat de porcine stam voor den mensch

Mededeelingen van den Veeartsenijkundigen Dienst.
(Uit de Laboratoria der Rijksseruminrichting te Rotterdam).

Het voorkomen van loodvergiftiging bij runderen is in het geheel
geen bijzonderheid. Wie de literatuur over dit onderwerp nagaat, zal
een groot aantal mededeelingen uit verschillende landen aantreffen.
Naar verhouding komen de meeste publicaties voor in de Duitsche
literatuur, hetgeen ook begrijpelijk is, omdat in een industrieland als
Duitschland herhaaldelijk met loodpreparaten gewerkt wordt. In de
nabijheid van fabrieken, waar met bovengenoemde preparaten gearbeid
wordt, komen dan ook de meeste gevallen voor. Zoo heeft b.v. Fröhner
in zijn „Lehrbuch der Toxicologie für Tierärzte" een groot aantal
gevallen beschreven, waardoor het haast overbodig lijkt verdere publi-
caties te doen. Gezien echter de frappante punten, die zich bij het
onderstaande geval voorgedaan hebben, waardoor men heel gemakkelijk
op een dwaalspoor gebracht kon worden en niet aan een loodvergifti-
ging zou gedacht hebben, kwam mededeeling hiervan niettemin ge-
wenscht voor.

In de literatuur is een dergelijk misleidend geval beschreven door
Stang in het D.T.W. van 1928, S. 57, waarin vermeld wordt, dat na
het voederen van koeken, gemaakt uit oliehoudende zaden (grond-
noten), loodintoxicatie bij runderen optrad.

gevaarlijker is dan de bovine, zou dit, behalve voor de varkensfokkerij,
eveneens een groot gevaar kunnen opleveren voor de volksgezondheid.

In gevallen, waar entstoffen bereid worden met organismen van zieke
dieren, als b.v. voor varkenspest, hondenziekte e. a., is gevaar voor
overbrenging van virusziekten evenmin uit te sluiten. Als bewijs hier-
voor kan gelden de overbrenging van mond- en klauwzeer in drie ge-
vallen (2 in Amerika en 1 in Noorwegen) door vaccine.

Eene dergelijke besmetting van entstof kan bacteriologisch, zoowel
als door experimenten op laboratorium-proefdieren, praktisch niet
aangetoond worden.

Uit een en ander is duidelijk naar voren gekomen, dat, om de on-
schadelijkheid van sera en vaccins in alle gevallen met zekerheid vast
te stellen, een bacteriologisch onderzoek in een controle-laboratorium
alleen, in geenen deele voldoende geacht kan worden. Het onderzoek
op onschadelijkheid moet noodzakelijk gepaard gaan met een controle
en toezicht op de bereiding dezer producten in de instituten.

Eenzelfde geval is ook in 1922 in Denemarken geconstateerd door
Christensen (Referaat D.T.W. 1923, S. 242). Bij het optreden van een
intoxicatie na het voederen van grondnotenkoeken zou men toch eerder
denken aan een verontreiniging van de betreffende koeken met ricinus-
zaden, dan aan lood.

Volgens Stang traden de eerste verschijnselen 14 dagen na den
aanvang van het voederen op. Ieder dier kreeg ongeveer 5 K.G. koeken
per dag. De symptomen die hij constateerde waren : verminderde
eetlust, tandenknarsen, schuimen, mond moeilijk te openen, gestoord
sensorium, spiertrillingen, stijve gang, af en toe tympanie van de pens
en ten slotte algemeene zwakte. Chemisch werd lood in de koeken
aangetoond en wel in zoodanige hoeveelheid, dat in 1 K.G. voedsel
ongeveer 2 gram lood aanwezig was. Gedurende 14 dagen hadden de
dieren dus ieder 140 gram lood naar binnen gekregen. Het lood zou,
althans volgens Stang, op de navolgende manier in het voedsel geko-
men zijn. De oliehoudende zaden worden geëxtraheerd met trichloor-
aethyleen, waarbij vrij zoutzuur zou gevormd worden. In het extractie-
apparaat, dat van lood geconstrueerd was, zou dan een chloorlood-
verbinding ontstaan. Is de loodverbinding eenmaal in het geëxtraheerde
meel, dan komt het vanzelf in de daaruit vervaardigde koeken. De
intoxicatie, die door Stang en Crhistensen geconstateerd is, is dus
veroorzaakt door een chloorloodverbinding.

Dat het lood niet speciaal als een chloorlood-verbinding in het voeder
aanwezig behoeft te zijn om schadelijk te kunnen inwerken op het dier-
lijk organisme, is reeds lang bekend. Omtrent de schadelijke werking
van eenige loodverbindingen zijn door Mieszner in Duitschland
(D.T.W. 1927) onderzoekingen gedaan. In de natuur komt het lood
voor als loodsulfide en is dan steeds verontreinigd met arsenicum.

De aanwezigheid van arsenicum in het loodsulfide heeft men wel
eens beschouwd als een belangrijke factor en de groote giftigheid van
deze loodverbinding eraan toegeschreven. Door oxydatie van hel lood-
sulfide ontstaat loodoxyde (PbO) of loodsulfaat (PbS0₄;.

Mieszner nu heeft verschillende voederproeven genomen met de
navolgende preparaten :

ie. met chemisch zuiver lood (Pb) ; 2e. met chemisch zuiver lood-
oxyde (PbO) ; 3e. met chemisch onzuiver loodsulfide (PbS), dat arseni-
cumhoudend is; 4e. met chemisch zuiver loodsulfaat (PbS0₄).

Tijdens de voederproeven werd het bloedbeeld geregeld gecontro-
leerd, omdat bij den mensch bij loodvergiftigingen geconstateerd was
dat er een duidelijke polychromasie optrad. In de jonge 100de bloed-
lichaampjes zijn dan korreltjes aanwezig, die zich gemakkelijk met
basische kleurstoffen kleuren (basophile granulatie).

Aan de proefdieren (kippen, eenden, schapen, geiten en runderen)
werden de preparaten in den vorm van pillen gegeven.

De conclusie die Mieszner uit zijn proeven getrokken heeft is, dat
het zuivere loodoxyde zeer giftig bleek te zijn voor alle proefdieren.

De typische verschijnselen als bij een spontane intoxicatie zag hij bij
zijn proefdieren optreden. Het loodoxyde bevatte absoluut geen arse-
nicum en was veel giftiger dan het loodsulfide, waarin het wel aanwezig
was. Eveneens bleek, dat de giftigheid van PbO 2 a 3 maal zoo groot
was als van zuiver lood. Loodsulfaat was onschadelijk, wanneer het in
dezelfde hoeveelheid verstrekt werd, waarbij de andere preparaten
wel toxisch waren. Loodsulfide is moeilijk oplosbaar, zoodat een groot
gedeelte ongeresorbeerd het lichaam verlaat. Zelfs kon Mieszner het
PbS in de faeces van de proefdieren aantoonen.

Desnoods zouden nog meer voorbeelden uit de literatuur aangehaald
kunnen worden, doch in het algemeen vindt men dezelfde verschijnse-
len opgegeven. Dat niet altijd alle dieren op een stal aangetast worden,
is een bekend verschijnsel en is dezen herfst weer eens duidelijk gebleken.

Ongeveer midden October 1934 werd de hulp van den dierenarts
van A. te St. O. ingeroepen door een veehouder uit de omgeving van
die plaats, omdat van zijn 8 koeien en 2 kalveren, die al 14 dagen op
den zelfden stal stonden, nu plotseling 6 koeien ziek geworden waren.
De eerste veertien dagen had de eigenaar niets aan de dieren bespeurd,
doch nu hij sedert 2 dagen met het bijvoederen van spurrie begonnen
was, waren er ziekteverschijnselen opgemerkt. De op den voorgrond
tredende symptomen waren : sterke speekselvloed, cyanotische slijm-
vliezen en verlamming van den pharynx, waardoor de dieren geen vast
voedsel meer konden opnemen. Oogenschijnlijk konden de dieren wel
een weinig dun voedsel in den vorm van slobber tot zich nemen. Aan-
gezien de behandelende dierenarts aan een voederintoxicatie dacht,
temeer omdat de temperatuur van de dieren normaal was, werd door
hem een fleschjc met opgevangen speeksel, een flesch drinkwater,
een hoeveelheid hooi, meel en spurrie, ter onderzoek op het eventueel
aanwezig zijn van schadelijke bestanddeelen, naar de Rijksserumin-
richting opgezonden. Bij het chemisch, bacteriologisch cn botanisch
onderzoek konden echter in het opgezonden materiaal geen voor de
gezondheid van runderen schadelijke bestanddeelen worden aangetoond.
Eenige dagen, nadat het resultaat van bovenstaand onderzoek was
medegedeeld, werd verzocht om zoo mogelijk een onderzoek ter plaatse
te komen instellen, omdat de toestand van de koeien ongeveer de zelfde
bleef, uitgezonderd twee dieren, waarbij wel eenige beterschap te be-
speuren was. De andere 4 dieren daarentegen waren soporeus en slap
geworden. De cyanotische kleur van de slijmvliezen was verdwenen
en eveneens was de speekselvloed niet meer zoo hevig als bij het begin
van de ziekte.

Het onderzoek op de betreffende boerderij werd zoo spoedig mogelijk
gedaan. De algemeene indruk, dien men bij het binnentreden van den
stal kreeg, was, dat men hier te doen had met een ernstige vergiftiging.
De voedingstoestand van de dieren was, niettegenstaande de moeite,
die de eigenaar eraan besteed had, verre van goed. Speciaal 4 koeien
waren ernstig ziek. De verschillende symptomen die opgemerkt wer-

den, als speekselen, mond niet voldoende kunnende openen, valsche
kauwbewegingen, spiertrillingen, tympanie van de pens, vertraagde
defaecatie en urineloozing, geen diarrhee, geen verhoogde temperatuur,
sommige dieren lagen met het hoofd in de zijde als bij melkziekte, bij
een ander dier een s-vormig gebogen halswervelkolom, deden denken
aan een vergiftiging door een zwaar metaal. Aanvakelijk was dit moei-
lijk te verklaren, omdat in het opgezonden drinkwater geen zware me-
talen waren gevonden en men moeilijk kon aannemen, dat die in de
andere voedermiddelen, welke van eigen verbouw afkomstig waren,
aanwezig zouden zijn. Gezien de verschijnselen bij de runderen, werd
toch, hoewel het chemisch onderzoek negatief was geweest, een nauw-
keurig onderzoek ingesteld naar de drinkwatervoorziening van den stal
en hierbij werd een merkwaardige ontdekking gedaan. De pomp, een
gewone koperen zuigpomp, bevond zich namelijk niet in den stal,
doch in een ander vertrek. De bewuste pomp was voorzien van twee
uitmondingen; de onderste, ongeveer 1.50 M. boven den bodem van
het vertrek, was voorzien van een kraan en werd gebruikt om water
op te vangen voor huiselijke doeleinden. Moest men nu water hebben
voor de dieren, dan bleef de onderste uitmonding door middel van de
kraan gesloten en werd het water genoodzaakt om door de bovenste
uitmonding, die 1.75 M. boven den bodem was, af te vloeien naar een
ijzeren reservoir in den stal. De verbinding tusschen het reseervoir en
de bovenste uitmonding bestond uit een looden buis van 6 M. lengte
en een diameter van 4 c.M. De bovenrand van het reservoir was be-
trekkelijk weinig lager boven den bodem dan de bovenste uitmonding
van de pomp. Aangezien de looden buis haar uitmonding had in den
bovenrand van het reservoir, zou er een voldoende afhelling hebben
bestaan om te zorgen, dat er geen water in bleef staan. Dit was evenwel
niet het geval. De ligging van de buis, in verband met een bestaanden
muur en deuropening, was zoodanig, dat een groot gedeelte zich onder
den bodem bevond, hetwelk tot gevolg had, dat steeds een hoeveelheid
water niet kon afvloeien.

Naar aanleiding van bovenomschreven drinkwatervoorziening van
den stal en de geconstateerde symptomen bij de dieren, was een
loodvergiftiging niet onmogelijk. Dat men bij het eerste onderzoek
van het water geen lood gevonden had, was nu wel te verklaren,
omdat het opgezonden monster niet in den stal, doch direct van het
opgepompte water genomen was en dus overeenstemde met het voor
huiselijk gebruik bestemde, hetwelk niet door de looden buis behoefde
te gaan.

Om nu het bewijs te leveren, dat men inderdaad met bovenvermelde
vergiftiging te doen had, werd besloten om een der dieren te doen
slachten, waardoor de gelegenheid zou worden verkregen om alle orga-
nen nauwkeurig te kunnen nazien en eventueel chemisch te laten
onderzoeken. Bij de sectie was aan de diverse organen weinig te bespeu-
ren. Pathologisch-anatomische afwijkingen in het algemeen werden

niet gevonden. Alleen het slijmvlies van de lebmaag was in geringe
mate ontstoken. Ten behoeve van het chemisch onderzoek werden de
hersenen en een gedeelte van de lever medegenomen naar de Rijks-
seruminrichting. Bij het onderzoek werd de merkwaardige ontdekking
gedaan, dat in de lever geen lood kon worden aangetoond, maar wel
in de hersenen. Was in dit geval alleen de lever onderzocht, omdat
dit orgaan in de meeste publicaties en leerboeken opgegeven wordt als
de plaats waar de cumuleerende vergiften gevonden kunnen worden,
dan had men een negatief resultaat verkregen. Nadat er lood aange-
toond was in een orgaan van een der zieke dieren, kon worden aange-
nomen, dat ook de andere dieren lijdende waren aan een loodintoxica-
tie. De eenige mogelijkheid, waardoor de vergiftiging kon plaats ge-
vonden hebben, was met het drinkwater. Door de bijzondere ligging
bleef voortdurend, minstens 12 uur achtereen, een hoeveelheid water
in de looden buis staan. Om na te gaan of deze tijdruimte voldoende
was om het versch opgepompte loodvrije water te doen veranderen
in water dat loodhoudend was, werd besloten, de buis eerst goed door
te pompen, zoodat al het aanwezige water verwijderd was en vervolgens
weder te vullen met versch water.

Na 12 uur werd een monster genomen, vervolgens na 24 uur, 2 x 24
uur en 5 x 24 uur. Het chemisch onderzoek van bovengenoemde mon-
sters wees uit, dat in alle lood aanwezig was. Tevens werd geconstateerd,
dat, hoe langer het water in de buis gestaan had, des te grooter de hoe-
veelheid opgenomen lood was. In het versch opgepompte water, dat
nogmaals onderzocht werd, kon ook nu weer geen spoortje lood worden
aangetoond. De reactie van het water, afkomstig uit een zandbodem,
was zwak zuur en dus bij voorbaat geschikt om looden buizen aan te
tasten. Met dit onderzoek is dus het bewijs geleverd, dat het lood door
het blijven staan van het water in de buis, in het water werd opgenomen.

Vermeld dient nog te worden, dat de betreffende buis reeds 37 jaar
gebruikt werd en nog nimmer dergelijke ziektegevallen in den stal ge-
constateerd waren. Toch was in de laatste 4 jaar de toestand wel eenigs-
zins veranderd. Voor dien tijd werden de dieren zoowel in den zomer
als in den winter op stal gehouden en werd er dus dagelijks water door
de looden buis gepompt. Nu was dezen zomer de buis ongebruikt ge-
bleven en bij den aanvang van den staltijd bemerkte de eigenaar dat
het in de buis aanwezige water een zeer onaangenamen reuk had,
waarschijnlijk wel veroorzaakt door microörganismen, behoorende tot
de coligroep. Wel had hij de buis (link doorgepompt en het reservoir
nadien goed gereinigd, doch het is niet denkbeeldig, dat door het lang
aanwezig zijn van het water en de microörganismen de wand van de
buis danig aangetast is geworden.

Reeds bij het onderzoek ter plaatse was den eigenaar geadviseerd de
looden buis, hangende het onderzoek, uit te schakelen bij de drink-
watervoorziening van den stal. In overleg met den behandelden dieren-
arts werd aan de zieke dieren 12 gram Jod. kalium per dag en per dier

door de slobber toegediend. Dat de behandeling eenig succes heeft ge-
had, mag blijken uit het onderstaande schrijven, hetwelk eenigen tijd
later ontvangen werd.

,,In verband met de ingestelde therapie bij de aan loodvergiftiging
lijdende runderen van den landbouwer V. alhier, kan ik U berichten,
dat alle dieren nu vrijwel weer normaal zijn. Een koe nam geen lijn-
meelpap meer tot zich, wanneer er medicijnen aan toegevoegd waren.
Wel was dit het geval als een zeer kleine hoeveelheid gegeven werd.
Dit dier bleef aanmerkelijk in genezing achter bij de andere. Ten slotte
kon de koe toch normaal drinken en heb ik de medicijnen met behulp
van een flesch laten ingeven. Het was de koe, waarbij tijdens het ziekte-
proces de hals krom getrokken was. Nadat 3 a 4 maal Jod. kalium inge-
geven was, werd de hals recht, terwijl tevens de algemeene toestand
verbeterde".

Het geven van Jod. kalium aan de dieren werd geadviseerd met het
doel het aan het lichaamseiwit gebonden lood weer in een oplosbaren
toestand te brengen en zoo mogelijk uit het lichaam te verwijderen.

Tenslotte rest nog de vraag, waarom de twee kalveren en twee van
de 8 runderen gezond bleven, hoewel toch alle dieren het drinkwater
uit het reservoir kregen. De dieren kregen het drinkwater door middel
van een emmer, die telkens weer volgeschept werd uit het reservoir.
Eerst kregen de beide kalveren drinken, daarna een oude koe en ver-
volgens de andere dieren. Een koe kan wel direct uitgeschakeld worden,
aangezien dit dier maar twee dagen van het bewuste water gedronken
heeft. Het was n.1. 12 dagen later op stal gekomen.

Indien het lood niet in opgelosten toestand in het water aanwezig
geweest was, zou men zich kunnen indenken, dat de bovenste laag
water in het reservoir geen lood bevatte en dat pas door het herhaalde
scheppen met den emmer, de op den bodem aanwezige looddeeltjes
in beweging kwamen en zich in de massa gingen verspreiden. Dit nu is
ondenkbaar, omdat het lood in opgelosten toestand in het water aan-
wezig is.

Als laatste punt van bespreking is nog van belang of de gevoederde
spurrie eenigen invloed gehad kan hebben. Het feit toch, dat 2 dagen,
nadat spurrie gevoederd was, de eerste symptomen optraden, gaf eenig
vermoeden, dat dit voedsel niet geheel en al zonder invloed was. Temeer
werd hier de aandacht op gevestigd, omdat de beide kalveren, die geen
spurrie gegeten hadden, vrij gebleven waren. De oude koe daarentegen
had zeer veel spurrie gegeten en bleef eveneens vrij. Met vrij groote
zekerheid kan de spurrie uitgeschakeld worden als te zijn van nadeeli-
gen invloed op de gezondheid van runderen. In zandstreken worden
toch dusdanige hoeveelheden gevoederd, dat bij eenige aanwezige scha-
delijkheid veel meer ziektegevallen moesten voorkomen.

Meer voor de hand liggende is de navolgende oplossing. De beide
kalveren hebben in die 14 dagen, volgens verklaring van den eigenaar,
maar een kleine hoeveelheid water gedronken en daardoor de toxische

dosis niet bereikt. Dat de oude koe vrij bleef, is misschien te verklaren
uit het meermalen waargenomen verschijnsel, dat van een geheelen
stal dieren, die dezelfde vergiftige stof krijgen, er wel eens enkele dieren
ongevoelig blijken te zijn. Dergelijke dieren moeten dan een zekere
resistentie tegenover de giftige stof hebben.

Beschrijving van een merkwaardig geval van loodvergiftiging door
drinkwater. Na sectie kon in de lever geen lood aangetoond worden,
doch wel in de hersenen.

De betreffende looden buis was reeds 37 jaar in gebruik, zonder
dat deze aanleiding had gegeven tot dergelijke ziekteverschijnselen.

Verfasser berichtet über einen eigentümlichen Bleivergiftungsfall bei Kühen,
verursacht durch Trinkwasser welches durch ein mit dem Wasserbehälter verbun-
denen Bleirohr bleihaltig geworden war.

Bei der Sektion eines der Tiere konnte in der Leber kein Blei nachgewiesen
werden, wohl aber im Gehirn.

The author records a peculiar case of leadpoisoning in cows, due to the drinking
water which had become plumtiferous by a pipe, attached to the water tank (through).

On autopsy of one of these animais no lead could be demonstrated in the liver.
However, it was encountered in the brain.

L\'auteur signale un cas particulier d\'intoxication par le plomb chez des vaches,
causé par l\'eau de boisson qui était devenue plombifère par un tuyau, attaché
au réservoir.

A l\'autopsie d\'un de ces animaux on n\'a pu démontrer du plomb dans le foie
mais on l\'a rencontré dans le cerveau.

Proeven van Phisalix i), op cavia\'s en muizen, toonden aan dat het gif van
horzel of bij, subcutaan toegediend, beschut tegen de steek van die insekten, en
ook tegen het addergif. Omgekeerd beschut het addergif tegen het bije-gif. (Men
kan het gif vooraf atoxies maken door het 15 minuten op 150° C. te verwarmen, of
op 6o° C. tweemaal gedurende 20 minuten. Vr.

1) Mm. Phisalix, Comptes rendus de 1\'Acad. des Sciences ; ref. Revue gén. de
med. vét. 1934, Juillet, p. 415.

Mededelingen uit de Kliniek voor Kleine huisdieren der Veeartsenijkun-
dige Faculteit te Utrecht (Dir. Prof. Dr. A. KLARENBEEK).

In samenwerking met het Instituut voor Tropische Hygiene ^x) werd
deze ziekte bij honden nader bestudeerd, terwijl tevens aandacht
werd geschonken aan de verspreiding van de infectie met de tot nu
toe alleen door ons en uitsluitend bij honden (en een enkele keer bij
de mens) vastgestelde afwijkende en door ons genoemde L. Canicola.

Het onderzoek bevat de gegevens vergaard bij 50 gevallen voorge-
komen bij honden in 1933. Samengevat zijn de voornaamste waar-
nemingen hier weergegeven.

1. De leptospireninfecties waren bij de hond in het jaar 1933
evenals in de voorgaande jaren niet zeldzaam ; zij kwamen zowel in
acute als chronische vorm voor. In dit jaar kon een onderscheid ge-
maakt worden tussen de classieke ziekte van Weil en de infectie met
de nieuw gevonden stam, de L. Canicola.

2. In 64 % der gevallen kon de diagnose door het aantonen van
de leptospiren in de urine met behulp van het onderzoek in het donkere
veld onmiddellijk na opname worden gesteld.

3. Met behulp der seroreactie, vaak bevestigd cloor het kweken
van de stam, kon worden vastgesteld, dat het aantal honden besmet
met de L. Canicola, vooral in de gemeente Utrecht aanzienlijk groter
was dan dat met de andere stam geïnfecteerd.

4. Bij honden, waarbij de ziekte met icterus en dan bijna steeds
acuut verliep kon in 100 % der gevallen de classieke WEiL-infectie met
de L. Ictero-haemorragiae als veroorzaker worden vastgesteld. De
sterfte onder deze dieren was 50 %. Een ongeveer even groot aantal
dieren had het azotacmische uraemiesyndroom, waarbij de L. Canicola
in ongeveer 90 % der gevallen de verwekker bleek te zijn. Deze ncphro-
pathische vorm der leptospirose kan zowel een acuut als een chronisch
verloop hebben. Het sterftecijfer onder deze dieren is zeer hoog (81 %).

5. Bij eerste overenting van hond (mens) op cavia slaat de stam
moeilijk aan, de caviae worden nauwelijks ziek, geelzucht ontbreekt.

6. Bij de mens is de stam, door kweken uit de urine, met alle zeker-
heid aangetoond. Tot nog toe was deze infectie vergeleken met die,
veroorzaakt door de classieke stam, uiterst zeldzaam.

Verfasser untersuchten 50 Fälle der VVeil\'schen Krankheit beim Hunde. Eine
grössere Anzahl der Fälle konnte mittels Harnuntersuchung sofort nachgewiesen
worden.

die von Verfassern schon früher beobachtete L. Canicola. Diese Form verläuft
selten oder nie mit Ikterus, sondern besonders mit Nierenleiden.

The authors examined 50 cases of Weil\'s disease in the dog. A great number
of these cases could directly.be established by examination of the urine. In many
cases the infection was not due to the classic leptospira Weil, but to leptospira
canicola which was already previously observed by the authors. This form is seldom
or never accompanied by icterus but especially by kidney troubles.

Les auteurs ont examiné 50 cas de maladie de Weil chez le chien. Dans un grand
nombre de cas le diagnostic pouvait être posé immédiatement par l\'examen de
l\'urine. En beaucoup de cas l\'infection parut due à Leptospira canicola. déjà anté-
rieurement observée par les auteurs, et non au leptospire de Weil classique. Cette
forme est rarement ou jamais accompagnée de l\'ictère, mais surtout de troubles
rénaux.

BESCHERMING VAN DE HUID VAN MENS EN DIER TEGEN
MOSTERDGAS DOOR MIDDEL VAN GLYCERINE.

Een uitgebreid onderzoek werd ingesteld naar de waarde van gly-
cerine ter bescherming van de huid tegen de caustische inwerking
van mosterdgasdruppels, nadat ons gebleken was : dat de bescher-
mende werking van Antiphlogistine, door Muntsch ¹) vermeld, geheel
terug te brengen was tot het gehalte aan glycerine. In talrijke experi-
menten, waaraan werd deelgenomen door de collega\'s Ernst, Vru-
wtnk en Ojeman, kon het volgende worden vastgesteld :

1. Mosterdgasvloeistof en glycerine gedragen zich in vitro volkomen
indifferent ten opzichte van elkander. Een met Soudanrood gekleurde
druppel mosterdgas blijft minstens een jaar lang onveranderd in de
glycerine ; de glycerine irriteert de kaalgeschoren huid van een konijn
noch in het begin, noch aan het einde dezer periode en blijft ontkleurd ;
een druppeltje mosterdgas, gepipetteerd uit de grote druppel, behoudt
de karakteristieke werking op de huid en blijft rood gekleurd.

2. Andere alcoholen als glycol, aethyleen- en propyleenglycol be-
zitten deze eigenschap niet.

Stoffen met zodanig absorptievermogen, dat een ononderbroken
laag glycerine aanwezig is, beschutten de huid volkomen tegen mos-
terdgasdruppels en voor onbepaalde tijd, zolang die laag intact blijft.
Met verschillende stoffen kan dit doel bereikt worden, b.v. met gewone
soldatentuniek. Het grote gevaar voor langdurige invaliditeit van paarden,
die een mosterdgas-besmetting hebben opgedaan bij het doorlopen
van een met deze vloeistof beladen vegetatie, kan voor een zeer groot
deel worden ondervangen door omzwachteling van de benen met
windsels, gedrenkt in glycerine ; ook stallen en andere ruimten kunnen

gasdicht worden gemaakt door afsluiting van kieren en naden met
zodanige substantie of met een mengsel van klei en glycerine.

4. Eveneens kan voor hetzelfde doel dienst doen een mengsel van
gelijke delen glycerine en gelatine respectievelijk houtlijm, waaraan
al of niet tot verhoging van vastheid van de_# substantie vulstoffen als
talcum venetum zijn toegevoegd. De uitmuntende bescherming van
deze stof die zich ook in een dunne laag, welke soepel en duurzaam is,
laat uitstrijken, berust in de eerste plaats op het gehalte aan glycerine
en in de twede plaats op de waarde van de toegevoegde gelatine en
niet omgekeerd ¹). De gelatine dient tot fixatie van de glycerine in
of aan de stof; deze substantie heeft als de meeste colloidale stoffen
wel enige mosterdgas-werende werking, doch staat in dit opzicht ver
achter bij de glycerine.

4. De eigenschap van glycerine t.o.z. van mosterdgasvloeistof opent
voor mens- en dierbescherming perspectieven : goedkope impreg-
natiestof, die op zich zelf indifferent is voor de huid en die zich zeer
snel laat verwijderen uit geïmpregneerde weefsels (wateroplosbaarheid)
en waardoor een dus met mosterdgas besmette en voor het doel
gebruikte stof, met heet water ontsmet, na her-impregnatie weer ge-
heel geschikt is voor bescherming (met heet water wordt mosterdgas
gehydrolyseerd en glycerine verwijderd). Deze eigenschap van
glycerine was, voor zover kon worden nagegaan, in de gasliteratuur
onbekend.

2. Verfasser wiesen nach dass Glyzerin und Senfgaströpfchen zusammen nicht
reagieren, und dass Glyzerin, bzw. Glyzerin-Gelatinschicht eine ausgezeichnete
Hautschutz bildet gegen die kaustische Wirkung des Senfgases.

Die Gelatine dient als Fixativ und verhütet das Auslaufen des Glyzerins aus
den damit imprägnierten Geweben. Auch als Hautschutz für Pferde (in Wickel-
binden) und zum gasdicht Abschliessen von Ställen könnte diese Methode wichtig
sein.

The authors demonstrated that glycerine and mustard gas are neutral (indifferent)
with regard to each other and that a layer of glycerine resp. of glycerine-gelatine
offers an excellent protection of the skin against the caustic action of mustard gas.

The gelatine is a fixative which prevents escapement of the glycerine from the
tissues impregnated with it.

Also for the protection of the skin of horses (in ligatures) and to prevent the pene-
tration of gas into stables, this method may be of importance.

Les auteurs ont démontré que la glycérine et l\'ypérite sont neutres l\'un vis-à-vis
de l\'autre et qu\'une couche de glycérine, respectivement de glycérine-gélatine

1 Mengsels van glycerine en gelatine bleken reeds geoctrooieerd te zijn door
Giuseppe Cardile. Over de aard der bescherming daarmede verkregen schrijft
deze: „Dans le présent procédé c\'est donc la colle animale, qui constitue la sub-
stance protectrice". Deze opvatting, welke ten gevolge heeft, dat gestreefd wordt
naar een zo groot mogelijk kwantum gelatine en slechts toevoeging van zo veel
glycerine als nodig is, om de gelatinelaag soepel te houden, is dus onjuist.

est une excellente protection contre l\'action caustique de l\'ypérite. La gélatine
se comporte comme un fixatif qui empêche l\'écoulement de la glycérine des
tissus qui en sont imprégnés.

Aussi pour la protection de la peau des chevaux (en bandages) et pour empêcher
la pénétration du gaz dans les écuries, cette méthode peut rendre d\'excellents ser-
vices.

Onder de zilvervossen die op fokkerijen gehouden worden, komt
ook tuberculose voor ; in ons land weinig, in andere landen, waar
de verzorging minder nauwlettend geschiedt, veelvuldiger. De klinische
diagnose is slechts een waarschijnlijkheids-diagnose ; in alle gevallen,
waar de voedingstoestand van een vos achteruit gaat, vooral in die,
waar overigens geen verdere aanwijzingen in bepaalde richting be-
staan, moet aan deze ziekte gedacht worden. De sectie in de periode
der pelsrijpheid doet soms eerst het volle licht op de besmetting schijnen.
Over de aard der besmetting bestaan nog onvoldoende gegevens ;
zij kan tot stand komen via de ongekookte melk, via verstrekking van
minderwaardig slachtafval of door het klakkeloos verstrekken van
voedsel als konijnen.

De vraag, of op een fokkerij, waar de besmetting is waargenomen,
verdacht van gezond onderkend kan worden, is een belangrijke. Het
bedrijf staat of valt feitelijk met een vroegtijdige onderkenning. Wan-
neer de klinische methoden vrijwel falen, dient de waarde van de
tuberculinatie als onderkenningsmethode nagegaan te worden. Daartoe
bestond voor enige tijd terug de gelegenheid op een der grootste fok-
kerijen, waar de ziekte bij enkele dieren was vastgesteld : verdacht
bij klinische beoordeling en met duidelijke afwijkingen in verschil-
lende organen bij de sectie. Bij de tuberculinatie, die op de fokkerij
plaats vond en waarbij 120 dieren door collega Ernst subcutaan
werden ingespoten met tuberculine van de Seruminrichting en 6 keer
op temperatuur werden gecontroleerd, bleek het volgende :

1. de begintemperatuur wisselde zeer sterk : 2 dieren hadden een
begintemperatuur tusschen 37—38°; 32 dieren tusschen 38—39⁰ ;
63 dieren tusschen 39—40° ; 17 dieren tusschen 40—41⁰.

2. de verschillen in deze temperaturen staan in hoofdzaak in ver-
band met de labiliteit van de temperatuur van de vos ; de emotie
van het vangen in de rennen en de daarbij geleverde lichamelijke
inspanning zijn van grote invloed geweest ; bij het vangen der dieren
uit de kleine binnenhokken de z.g. sheds, was deze invloed sterk ge-
reduceerd.

3. de later opgenomen temperatuur, waarbij de vos zoo rustig
mogelijk werd behandeld, bleek ook meestentijds veel lager te zijn
dan de eerste.

verdenking van tuberculose in aanmerking kwamen en gepelsd werden,
bleek slechts een gedeelte tuberculeus te zijn. Daaruit blijkt met grote
waarschijnlijkheid, dat een temperatuurcurve na tuberculinatie geen
betrouwbare maatstaf is bij dit dier.

5. Sanering van het bedrijf kon niettemin bereikt worden, door
alle dieren te pelzen, die vermagerd waren of op enigerlei wijze ver-
dachte klinische verschijnselen van tuberculose hadden. Het bleek,
dat klinische verschijnselen ie zamen met een verdachte of positieve
temperatuurcurve ook vrijwel steeds duidelijke veranderingen in de
organen bij de sectie deden zien.

De gegevens over de labiele temperatuur bij de vos stemmen vol-
komen overeen met die van Nörr,¹) welke eveneens temperaturen
constateerde bij gezonde vossen van 38° tot boven de 42°.

3. Tuberkulinieren von Silberfüchsen mittels der subkutanen Methode ist
unzuverlässig, weil die Körpertemperatur dieser Tiersorte äusserst labil ist.

The tuberculin test in silver foxes by means of the subcutaneous method is un-
reliable, as the body temperature of this species is extremely labile.

La tuberculination de renards argentés par voie sous-cutanée n\'est pas süre,
la temperature du corps de cette espèce animale étant extrémement labile.

Door Mertens en van Veen werd in het Geneesk. Tijdschr. v. N. I.
73» 1933, blz. 1223, een vergiftiging beschreven, voorkomende in de
provincie Banjoemas en zoals uit hun onderzoek bleek, veroorzaakt
door het gebruik van cocosproducten. De directe oorzaak was het gif
van een bacterie, de Bongkrekbacterie, welke onder bepaalde voor-
waarden, vooral in vochtige, niet al te vette, meer of minder poreuze
materialen, snel tot gifproductie overgaat. Deze voorwaarden worden
gevonden in door Inlanders gebruikte producten van de cocos, de
semaji en de bongkrek. Vooral de laatste veroorzaakte de vergiftiging,
die reeds sinds de vorige eeuw bekend was. Het gif blijft langdurig
in de bongkrek aanwezig ; 5—-25 gram wordt voor de mens dodelijk
geacht. Als proefdier werden door de onderzoekers gebruikt ratten,
apen en ten slotte veelvuldig duiven.

De verschijnselen der bongkrek-intoxicatie bij de mens, waarbij
voornamelijk zenuwstoornissen werden waargenomen, waren aanleiding
dat te zamen met collega Ojeman enkele proeven bij honden werden
genomen. De bedoeling was na te gaan, of door deze proeven de aetio-

1 Nörr, Ueber Temperaturmessung und ,Fieber\' beim Silberfuchs. D. Pelz-
tierz. 1933. 8. Hft. 9 en Arch. F. Wiss. u. Prakt. Tierh. Bd. 66. S. 136.

Het in nauwkeurig gesloten blikken bussen verzonden preparaat,
hetwelk door Dr. Mertens werd toegezonden, bleek toxiciteit te hebben
behouden: 1,5 gram der bongkrek veroorzaakte de dood van een duif
binnen 24 uur ; na enige braakbewegingen trad sufheid, tremor dei-
vleugels en evenwichtstoornis op. Bij de hond bleek 3 gram per 10
kilo, per os toegediend, geen, 7 gram wel intoxicatie en dood binnen
twee etmalen ten gevolge te hebben.

Het ziektebeeld kenmerkte zich vooral door sufheid, lage tempera-
tuufc, voortdurende lighouding, periodieke strekkrampen van extremi-
teiten en romp, frequente en oppervlakkige ademhaling, frequente
pols. Daags na toediening traden darmstoornissen met bloeduittreding
op. De sectie wees op vettige degeneratie van hartspieren, nieren en
lever ; verder werden veel petechiën in de mucosa van dunne darm
met het beeld van haemorrhagische diathese aangetroffen, terwijl de
organen zeer bloedrijk waren.

De experimenten toonden het karakteristieke verschil met de ver-
schijnselen der angstneurose aan.

4. Die „Bongkrek"-Vergiftung welche in einigen Gegenden Java\'s (Nieder-
landisch-Indien) beim Menschen vorkommt, und von Bakterientoxinen verursacht
wird, wurde von Verfassern beim Hunde untersucht.

Das Krankheitsbild war versehieden von dem der bei dieser Tiersorte vorkom-
menden Angstneurose.

The bongkrek intoxication due to toxins produced by bacteria, observed in
man in some parts of Java, (Dutch East Indies) has been studied by the authors
in the dog.

The syndrome does not resemble that of fright disease occurring in this species.

L\'intoxication par le bongkrek due aux toxines de bactéries, qui s\'observe chez
l\'homme dans quelques contrées de Java, (Indes néerlandaises), a été étudiée par
les auteurs sur le chien.

Le syndrome ne ressemblait pas celui de la maladie de peur que l\'on rencontre
chez cette espèce animale.

Twee kalveren werden gezoogd door een merrie die nooit een veulen had
gehad en toch een goed gevuld uier bezat.

In den nacht van 30 op 31 Jan. van het vorige jaar werd telefonisch
mijn hulp gevraagd voor een rund, waarbij de anamnese luidde : „Koe
\'s avonds normaal gekalfd, kan niet opstaan en heeft een groot uier".

Bij mijn komst trof ik aan een goed gevoede koe, plat op den g^ind
liggend en steunend. Direct viel mij op, dat de uier abnormaal groot
was, hard aanvoelde, terwijl uit alle tepels aanhoudend stinkende
gassen ontweken.

De lichaamstemperatuur was 38.2° C. ; pols frequent en nauwelijks
voelbaar ; ademhaling eveneens frequent en schokkend ; slijmvliezen
vuil.

Uit den uier was slechts een geringe hoeveelheid (ongeveer f L.)
„melk" te verwijderen. Dit secretum was koffiekleurig en erg stinkend.
Pogingen om het dier tot opstaan te bewegen mislukten.

Het was mij duidelijk met een prognostisch infaust geval te doen te
hebben, zoodat ik den eigenaar adviseerde tol den morgen af te wach-
ten. Waarschijnlijk zou de koe dan wel gestorven zijn, zoo niet, dan
zou dooden door bedwelming de beste methode zijn om het dier uit
zijn lijden te verlossen, om daarna sectie te kunnen verrichten.

Toevallig bleef ik nog omstreeks een half uur op de boerderij. Toen
ik daarna nog eens om het dier heenliep, viel mij op, dat de vulva in
dezen korten tijd geweldig gezwollen was. Zelfs hadden de gassen zich
al een weg gebaand beiderzijds tot de laatste ribben. Het ziektegeval
was mij toen duidelijk en de diagnose moest luiden : Geburtsrausch-
brand.

Aangezien de veehouder het dier liever uit zijn stal wilde verwijderen,
werd nogmaals geprobeerd de koe te doen opstaan, hetgeen na enkele
pogingen gelukte. Het loopen ging echter zeer gebrekkig.

Eenige dagen later heeft de veehouder mij medegedeeld, dat de
achterbeenen tegen den ochtend erg waren gaan „opzetten", waarna
hij besloten had het dier te laten dooden met behulp van een schiet-
masker.

Naar Prof. Dr. L. de Blieck mij berichtte, komen gasoedeembacillen
zeer verspreid voor in de natuur en komen zij ook in normale melk
van gezonde runderen voor. Aangezien ik een dgl. hevige infectie,
waarbij ook de uier was aangetast, nooit eerder heb gezien, meende
ik van dit bijzondere geval melding in het tijdschrift te moeten maken.

Antivirustherapie bij colpitis granulosa van het rund, door F. L. Huber.
Uit het Veeartsen ij kundig Instituut te Buitenzorg, directeur Dr. C. Bubberman.

Schrijver heeft te Buitenzorg in een melkveestapel geëxperimenteerd met een
antivirus bereid volgens het principe van Besredka. Deze onderzoeker stelt zich
op het standpunt dat bij bepaalde infectieziekten geen sprake is van een algemeene
humorale immuniteit, doch gedacht moet worden aan de autonomie van de orga-
nen, die alleen voor de infectie en de hiermede in verband optredende immuniteit
verantwoordelijk zijn. Infectie en immunisatie zouden dus volgens hem aan een
bepaald orgaan gebonden zijn, dat de gevoelige cellen bevat. Nadat in dit orgaan
onvatbaarheid is ontstaan, behoudt de rest van het lichaam, als niet vatbaar voor
de ziekte, haar natuurlijke ongevoeligheid. Het immuniseerende agens wordt door
de bacteriën in kwestie zelf gevormd en is een antagonisitisch werkend derivaat,
door Besredka antivirus genoemd, dat dezelfde electieve affiniteit tot de gevoelige
(receptieve) cellen bezit als de bacteriën, waar het van afstamt. Voor de toepassing
van het procédé van Besredka in de praktijk is het noodig dat het antivirus in nauw
contact gebracht wordt met het receptieve celapparaat van het te immuniseeren
orgaan of te behandelen proces, waarvoor verschillende methoden bestaan. Bes-
redka heeft de waarde der antivirusbehandeling gedemonstreerd bij miltvuur en
verschillende staphylo- en streptomycosen. In ververband met het feit dat de in-
fectieuse colpitis, zooals door de onderzoekingen van von Ostertag is vastgesteld,
veroorzaakt wordt door een streptococcus met korte draden, mocht verwacht worden
dat ook dit terrein zich zou leenen voor de antivirusbehandeling. Weliswaar worden
vele chemotherapeutische middelen aanbevolen tegen deze ziekte, doch een af-
doend specificum is tot heden niet gevonden. Daar de verwekker van dit lijden
vaak in de diepere lagen van het slijmvlies voorkomt, is in zulke gevallen met geen
enkel chemisch middel resultaat te bereiken.

Daarom werd het van groot belang geacht door schrijver om voor Indië eens
na te gaan in hoeverre een specifiek antivirus het verloop dezer ziekte kan beïnvloe-
den en of naast eventueel gunstig resultaat ook immuniteit kan worden opgewekt.
Hiertoe bestond gelegenheid te Buitenzorg in een flink besmetten melkveestal.

Het bleek bij onderzoek, dat van de 23 koeien er niet minder dan 19 in meerdere
of mindere mate waren aangetast door dit slijmvlieslijden. Bij 7 runderen werden
floriede processen aangetroffen met alle verschijnselen die typisch zijn voor het
acute en subacute stadium dezer ziekte. Het microscopisch onderzoek van schecde-
uitvloeiing en afkrabsels van processen leerde dat naast sporadisch aanwezige
diplococcen, typische streptococcen met korte draden werden aangetroffen. Ten
behoeve van het cultureele onderzoek werd een aantal knobbeltjes geëxtirpeerd
bij een koe die leed aan een floriede proces en van dit materiaal uit de diepte werden
culturen aangelegd. Na uitstrijken op bloedagarplaten gelukte het na 24 uur broeden
in den thermostaat, typische streptococcen-culturen uit te steken, die werden over-
geënt op serumagar en bouillon. Van een tweede koe werden met hetzelfde procédé
eveneens streptococcen-culturen verkregen. Van deze twee culturen ging Huber
uit om op de voorgeschreven wijze een antivirus te bereiden, waarmede een dagelijk-
sche behandeling werd toegepast. Ten einde alle gedeelten van het genitaalapparaat
tot aan de cervix goed met het middel in aanraking te brengen, werd 40—50 c.c.
van deze vloeistof langzaam met behulp van trechter en slang in de vagina gebracht.
In het vestibulum vaginae werd het antivirus in den vorm van zalf met adeps lanae,
aangebracht. Na afloop der irrigatie en behandeling met zalf werden de labiae
vulvae eenige minuten tegen elkander gedrukt.

Het resultaat dezer behandeling was, dat bij vrijwel alle koeien de eerste dagen
opvallende verbetering viel waar te nemen, hetgeen gepaard ging met ophouden

der uitvloeiing ; zwelling en roodheid van het slijmvlies verminderde, het proces
toonde een beter aanzien. Met deze behandeling werd 7 dagen doorgegaan ; er
bleek toen bij alle patiënten een sterke neiging tot genezing te bestaan. Bij wijze
van prophylaxis werden ook 5 gezonde koeien aan deze behandeling onderworpen ;
terwijl bij den stier die eveneens gezond bleek, de praeputiaalzak gedurende 7 dagen
met 100 c.c. antivirus werd uitgespoten. Uit een verdere controle bleek nu dat na
14 dagen alle aangetaste dieren praktisch hersteld waren en na 24 dagen kon dit
worden bevestigd. Bij twee koeien viel het op dat wel de algemeene verschijnselen
van het lijden waren verdwenen, doch dat de knobbeltjes, al was het dan ook in
mindere mate, waren blijven bestaan. Het was nu zaak na te gaan of bij deze dieren
het proces al of niet genezen was. Daartoe werden culturen gemaakt van afkrab-
sels. Het microscopisch onderzoek van dit materiaal viel negatief uit. Uit de aange-
legde culturen werden o.a. streptococcen afgezonderd en nu was het van belang
na te gaan of dit de Ostertagsche streptococcus was, dan wel een andere. Het slijm-
vlies der vagina van een paar gezonde koeien werd nu flink ingewreven met een der-
gelijke streptococcen-cultuur, doch ook deze infectieproeven vielen negatief uit.

In hoeverre met deze antivirus-behandeling een immuniteit tegen dit vaginaal
lijden werd verkregen moge blijken uit het feit, dat vijf maanden daarna nog bij
geen der dieren recidief was opgetreden, terwijl 7 koeien, die vroeger, niettegen-
staande herhaald gedekt te zijn geweest, niet concipieerden, thans bevrucht werden.
In het belang der eigenaars van Indische melkbedrijven, waarin deze besmettelijke
slijmvliesaandoening veelvuldig voorkomt, heeft collega Huber zeer verdienstelijk
werk verricht.

Taenia hydatigena van den hond en Cysticercus tenuicollis van het
varken, door W. C. Ph. Meijer, Gouvernementsveearts te Balige.

Schrijver deed voederproeven bij een hond, met cysticercus tenuicollis, waarvan
in den loop van anderhalve maand ongeveer 7 exemplaren werden toegediend, n.1.
van 16 Februari - 31 Maart. Bij de sectie in Mei bleek, dal er in het darmkanaal
5 stuks Taenia hydatigena voorkwamen. De determinatie dezer wormen vond plaats
in het Veeartsenijkundig Instituut te Buitenzorg.

Anaërobe bacillen en de door hen veroorzaakte infecties bij de huisdieren
in Nederlandsch-Indië, door Dr. F. C. Kraneveld en Raden Djaenoedin.
(Uit de afdeeling voor algemeen onderzoek van het Veeartsenijkundig Instituut
te Buitenzorg).

Het onderzoek naar het voorkomen van den gasbacil van Fraenkel in den darm-
inhoud en de faeces van gezonde groote en kleine huisdieren werd door schrijvers
voortgezet. Thans werden hiervoor speciaal honden en katten gebruikt, afkomstig
van Buitenzorg en omstreken, ten getale van 50 stuks n.1. 25 van elke diersoort.
Het materiaal voor onderzoek werd verkregen door den inhoud van het rectum
manuaal te verzamelen. Bij alle 50 dieren viel het onderzoek positief uit.

Een geval van orbitaal-carcinoom bij een paard, door D. W. J. de Vor,
Gouvernementsveearts te Benkoelen. Volgens schrijver was van den bulbus oculi
en de membrana nictitans na extirpatie van de tumor niets meer terug te vinden.
Na onderzoek van opgezonden materiaal werd in het Veeartsenijkundig Instituut
de diagnose Carcinoom gesteld.

Lepra bubalorum, autoreferaat door L. M. W. Lobel, (uit het Veeartsenij-
kundig Instituut te Buitenzorg en het Pathologisch Instituut van de faculteit der
veeartsenijkunde te Utrecht).

In 1926 vestigden Kok en Roesli de aandacht op een ziektebeeld bij drie slacht-
buffels waargenomen te Semarang. Thans zijn reeds een tamelijk groot aantal van
dergelijke afwijkingen geconstateerd in de huid bij deze dieren, n.m.1. in de ambts-
kringen Semarang, Serang, Cheribon, Batavia en Menado. Het meest op den voor-
grondt redende verschijnsel hierbij is het voorkomen van knobbels ter grootte van
5 tot 60 m.m., die soms samensmelten tot diffuse zwellingen. Over het algemeen
zijn zij hard van consistentie ; bij de grootste treft men soms duidelijke fluctuatie
aan. Af en toe gaan die knobbels ulcereeren. Aan borst, onderarm en ribwand

worden de meeste aangetroffen. Bij microscopisch onderzoek werden er bacillen in
gevonden, die zuurvast bleken te zijn. De mogelijkheid van huidtuberculose werd
aanvankelijk niet uitgesloten, doch tuberculinaties verliepen als regel negatief.
Het histologisch onderzoek wees uit dat men hier te doen heeft met granuleus weefsel,
waarin vervetting en vacuolen optreden. Tuberculose en paratuberculose konden
na onderzoek worden uitgesloten.

Schrijver komt tot de conclusie dat er veel overeenkomst bestaat tusschen deze huidaandoening
en de Lepra tuberosa bij den mensch. Het staat evenwel nog niet vast of de verwekker van
de Lepra tuberosa van den mensch volkomen identisch is met dien der Lepra bubalo-
rum, ook niet of besmetting van buffel op mensch of omgekeerd kan plaats vinden.

Veterinaire reisindrukken, door Dr. C. Kunst. Schrijver maakte een vacan-
tiereis naar Hongkong, Shanghai en Japan. De beschikbare tijd werd benut om op
de hoogte te komen van de toestanden op zoötechnisch en hygiënisch gebied voor-
namelijk. Van de veterinaire ambtenaren te Shanghai, Hongkong en Kyoto werden
de gewensche inlichtingen verkregen, omtrent de runderrassen die er geteeld worden
en de inrichting der keuringsdiensten van de slachthuizen. Aan het slot van zijn
beschouwingen deelt Kunst als zijn meening mede, dat Nederlandsch-Indië thans
noch in prijs, noch in kwaliteit op de veemarkten in Oost-Azië kan concurreeren.

Extracten uit de maand- en jaarverslagen der Gouvernements-provinciale veeartsen.

Rapport van de entingen tegen septichaemia epizoötica in een gedeelte
der onderafdeeling Makale (afd. Loewoe), gewest Gelebes over het 2de halfjaar
1933, door J. Hec:k.

Ten einde het vertrouwen der bevolking in de bemoeienissen van den veeartsenij-
kundigen dienst onverzwakt te handhaven werd aan de bepaling de hand gehouden,
dat aan eigenaren van dieren, die binnen 5 dagen na de enting bezweken, volledige
vergoeding zou worden toegekend, tenzij kon worden vastgesteld, dat de doods-
oorzaak in geen enkel verband stond met deze kunstbewerking. Van de 9829 geënte
buffels en 5671 geënte varkens werd geen enkel dier tot 6 maanden daarna door
septichaemie aangetast, terwijl in het overige gedeelte dezer onderafdeeling, met
een sterkte van 23.000 buffels en 96.000 varkens, 148 buffels en 224 varkens lijdende
bleken aan deze ziekte. Wel degelijk is hieruit gebleken, dat de preventieve enting
een waardevol hulpmiddel is om den veestapel tegen septichaemie te beschermen.

Osteafibrose (osteomalaeie. osteoporosis). Deze ziekte werd nimmer vast-
gesteld bij inheemsche troepenpaarden van het Ned. Indische leger, doch uitsluitend
bij Australiërs.

Op grond van proefnemingen en onderzoekingen zijn de prophylactische bestrij-
dingsmaatregelen sedert 1926 gewijzigd. De koolzure kalk wordt n.m.1. in den vorm
van krijtwit toegediend, en wel 50 gram per dag en per Australisch paard. Na deze
wijze van behandelen werden geen nieuwe gevallen van osteofibrose waargenomen.
Was het dus een gebrek aan kalk in het voedsel, in Zuid-Afrika waar door Dr.
Theiler de „stijfziekte" bij paarden werd onderzocht, bleek een gebrek aan phos-
phor de oorzaak der ziekte te zijn. In het voorjaar is het jonge gras rijk aan phos-
phor, terwijl in najaar en winter als de weideplanten in het algemeen zijn uitgebloeid,
het gehalte aan deze stof sterk daalt. Vandaar ook dat deze stijfziekte het meest
tijdens de wintermaanden voorkomt. Door toevoeging van phosphaten is het ge-
lukt deze ziekte in bedwang te houden.

In het Nederlandsch-Indische leger wordt dc voedingswaarde van het ration
geregeld getoetst aan de cijfers der maandelijksche analyses door den militair phar-
maceutischen dienst verricht van hooi en gras, afkomstig van de verschillende gras-
landen in eigen beheer te Tjimahi, Padalarang en Tjisaroea.

De onderzoekingen van Prof. Sjollema over grastetanie en die van Dr. Groene-
veld, landbouwingenieur, over den invloed van het D.-vitamine op de Ca.P. stof-
wisseling, worden vermeld en in verband hiermede wordt de aandacht er op geves-
tigd, dat het zeer wel mogelijk is een succesvolle prophylactische behandeling toe
te passen tegen verschillende deficiëntieziekten.

Irido-cyclo-chorioiditis (maanblindheid). Van deze ziekte werden gedurende
het verslagjaar 1932 waargenomen 44 primaire gevallen en 108 recidieven. Vijf
troepenpaarden moesten wegens verlies van het gezichtsvermogen worden afgemaakt.
Zoowel in 1931 als in 1932 werden de meeste primaire gevallen in de maand Mei
geconstateerd. De ervaring omtrent deze ziekte in Indië opgedaan leert wel, dat
maanblindheid bij voorkeur optreedt, waar de paarden grazen in lage moerassige
streken of wel met gras dan wel hooi gevoerd worden, afkomstig van dergelijke
gronden. \'t Hof.n.

Deze, uitvoerig door Theiler i) beschreven ziekte, ontstaat door een foutieve
verhouding van kalk en fosfor in het toegediende voedsel. De hoeveelheid P₂O_sis steeds te groot. Theiler stelt zich voor, dat deze te groote hoeveelheid fosfor
door het bloed wordt opgenomen en daaruit weer wordt geëlimineerd, door zich
te verbinden met de CaO-reserves van het skelet. Het skeletweefsel wordt aldus
geabsorbeerd, maar ook weer opnieuw gevormd, krijgt echter een geheel andere
structuur en bevat minder CaO. Hoewel de beenderen meer of minder geheel
verkalkt zijn (in tegenstelling met de beenderen van patiënten die aan osteomalacie
lijden, en die geheel fibreus zijn) is dit zwakkere skelet niet in staat de gewone
levensfuncties te verrichten. Het kauwen schijnt al heel bezwaarlijk te gaan. Het
lichaam wil aan dit bezwaar tegemoet komen door in de kaken veel weefselgroei
te doen plaats hebben. Vandaar dat een typisch verschijnsel bij deze lijders is een
gebombeerd hoofd. In Engeland is de ziekte dan ook bekend onder den naam
van „bighead" of „bone head".

Zij ontstaat langzaam. Eerst ziet men aanstooten, stijve gangen, veel liggen.
Dat wordt veelal aangezien voor rheuma. Daarna beginnen de verschijnselen aan
het hoofd. Alle beenderen zwellen, waardoor de neusholte verkleind wordt en
ademhalingsbezwaren optreden, maar waardoor ook de mondholte zoo klein kan
worden, dat de tong naar buiten kan hangen. Ook kunnen fracturen van ribben,
wervelkolom of beenderen der extremiteiten ontstaan, soms ook verscheuringen
van banden of pezen. Exostosen ontstaan niet. De urine is veelal zuur. Het Ca-
gehalte van het bloed is gedaald, het P₂0₅-gehalte gestegen.

Bij de sectie is de porotische toestand van het skelet opvallend. De beenderen
lijken gemacereerd. Er is groot verschil in gewicht vergeleken met gezonde been-
deren. De schedelbeenderen toonen de verschijnselen het sterkst. De oude com-
pacta zijn vervangen door fibrillair weefsel, waartusschen hier en daar beentrabekels.
Soms lijkt het weefsel een grootcellig sarcoom. Bijzonder opvallend zijn de kraak-
beenlaesies der gewrichten. Zij ontstaan, doordat het onderliggende been door
osteoclasten wordt opgelost, waardoor het kraakbeen necrotisch wordt en verdwijnt.
Het wordt vervangen door fibreus weefsel. Ook het beenmerg is fibreus geworden.
Theiler geeft verder een nauwkeurige beschrijving van de microscopisch-patholo-
gische verschijnselen.

Lang heeft men in het duister getast over de aetiologie van dit lijden. Men heeft
gedacht aan een infectieuze oorzaak, omdat het in tropische streken vaak epizoötisch
voorkomt.

In Brazilië meende men, dat ingewandswormen praedisponeerend werkten.
Toch waren er ook onderzoekers, die de wijze van voeding meenden te moeten
aanzien voor de oorzaak van het ontstaan, maar eerst in 1926—1927 hebben Stur-
gess en Crawford op Ceylon de juistheid hiervan door proeven aangetoond.

Zij hebben zes ponies genomen, die zij twee bij twee rations voerden, waarvan
de CaO—P₂0₅-verhouding was 1 : 5, i : 6.5 en 1 : 18. Met uitzondering van
één pony van het ration 1 : 5 werden zij alle ziek binnen 9 maanden. Voortgezette

proeven bewezen dat, hoe grooter het verschil was tusschen de verhoudingsgetallen,
hoe ernstiger de ziekte werd. De hoeveelheid kalkstof per dag gevoerd varieerde
van 6.8 gr. tot 28.2 gr. ; die van fosfor van 122 tot 142 gr. Een controle-pony kreeg
19 gr. CaO en 37 gr. P₂0₅. Deze bleef 14 maanden gezond. Toen kreeg hij lichte
ziekte-verschijnselen, weshalve het CaO-gehalte werd opgevoerd tot 27.8 gr., een
hoeveelheid waarmee de ponies van het ration 1 : 5 ziek geworden waren. Deze
pony werd er echter weer gezond door. Hieruit blijkt dat de ziekte kan ontstaan
of doordat het calciumgehalte te laag is, of doordat het P₂0₅-gehalte te hoog is.

Sir Theiler beschrijft verder nog de proeven van Kintner en Holt die op de
Philippijnen gewerkt hebben, waar, onder de legerpaarden, door vervanging van
geimporteerde voedingsmiddelen, door goedkoopere inlandsche, in 1925 osteo-
dystrophia fibrosa werd waargenomen. Zij komen tot de conclusie dat men zijn
paarden alleen gezond kan houden wanneer de Ca0-P₂0₅-Verhouding ligt tus-
schen i : i en i : 2. H. Lubberts.

Conisbee i) beschrijft een ruptuur van de buikfasciae bij een dragende 15 jaar
oude hunter-merrie, waarbij het klinisch beeld bestond uit een omvangrijke oede-
mateuze zwelling van den onderbuik, waarin de uier mede betrokken was. Enkele
weken van tevoren had het paard een pijnlijken koliek-aanval doorgemaakt. Het
is niet onmogelijk dat toen reeds de fascia pelvis werd ingescheurd. 3 weken daarna
wierp de merrie een levend (dik) veulen en stierf zelf één week later. Bij sectie bleek
een gedeelte van het caecum door de perforatie-opening (30 c.M.) te zijn gedrongen.
In één mesenteriale klier werden wormen aangetroffen. Toman.

Dr. Ditmar 2) heeft een paard behandeld, dat leed aan een bloeding in de
buikholte. De gronden voor zijn diagnose waren : bleeke slijmvliezen en een zeer
zwakke, snelle pols, en ten tweede, dat hij in de borstholte niets ziekelijks kon con-
stateeren. Welk orgaan bloedde, wist hij niet. Hij liet het dier, dat hem met de
anamnese „koliek" ter behandeling was aangeboden, volkomen rust geven, en
op de been houden. Hij behandelde het met een 1 °/₀₍₎ oplossing van suprarenin
(10 c.c. subcutaan) om te trachten de bloeding te verminderen. Verder gaf hij
voor het hart herhaalde malen groote doses oleum camphoratum. Het vochtverlies
werd geëlimineerd door intraveneuze injectie van 300 c.c. phys. NaCl-oplossing.
Het dier nam na een paar dagen weer wat voedsel tot zich en werd wat opmerk-
zamer voor zijn omgeving. De slijmvliezen waren blcek-roze geworden en het hart
krachtiger en minder snel. Het paard vermeed echter angstvallig elke beweging.
Deze verbetering hield aan en nam snel toe, zoodat het dier na 14 dagen weer
volledig dienst kon doen. Schrijver beveelt op grond van deze ervaring aan, niet
elk geval van inwendige bloeding als hopeloos te beschouwen, maar wel degelijk
een therapie in te stellen.

Tien weken na dit ongeval, brak het paard een been op een hindernis. Schrijver
deed toen sectie en vond na nauwkeurig onderzoek der buik-organen alleen een
litteeken van 10 c.m. in de milt. Daar had dus de wond gezeten.

Gratzl 3) heeft 400 gevallen van blindedarm-verstopping van het paard be-
studeerd. Het aantal van deze verstoppingen is toenemende, waarschijnlijk door

2) Dittmar, Dr. W., Ein Fall von Milzruptuur beim Pferd mit Ausgang in Heilung
(Zeitschr. f. Veterinarkunde No. 9, 1934. S. 329.

3) Gratzl, Dr. E., Die Klinik und pathologische Anatomie der Blinddarnwerstopfungen
des Pferdes; Wiener Tierartzl. Wochenschr. No. 19, 1934, pag. 583.

de algemeene verarming, waardoor de gebruikte fourages slecht worden. In Mei
Juni, Juli, November en December komen zij het meest voor. Men ziet veelal een
gestrekten stand; de paarden houden vaak plotseling op met eten, waarna zij lichte
aanvallen krijgen van koliek. De temp. is meestal verhoogd, de darmgeruischen
zijn verminderd of geheel verdwenen. De dieren weigeren drinken, dit in afwijking
met paarden, die aan een darmcatarrh lijden en vaak ook lichte koliekverschijn-
selen hebben, maar die wel willen drinken. Exploratie van den darm is noodig om
de diagnose met zekerheid te kunnen stellen. Schrijver heeft door zijn ervaring
op dit gebied gevonden, dat er drie soorten blindedarm-verstoppingen zijn n.1.
die waarbij de heele darm verstopt is (45%), die waarbij alleen de kop verstopt
is (35%), en die waarbij het borstwaarts overhangende deel van den kop verstopt

De ziekte kan van eenige uren af tot 10 k 12 dagen duren. Bij oude, magere paar-
den ziet men de hardnekkigste gevallen. Deze zijn meestal met doodelijken afloop,
doordat necrose optreedt, door druk op de vaten. Lijkt het geval hersteld, dan moet
men door exploratie nagaan of wel alle harde darminhoud verdwenen is. Soms
zit er nog in het aanhangsel van den kop. Dit voelt vaak zeer hard aan en kan ge-
makkelijk voor een darmsteen gehouden worden, doordat de darmwand er strak
gespannen overheen gesnoerd is. Nieuw voedsel zou in zoo\'n geval opnieuw ver-
stopping geven.

De meest voorkomende doodsoorzaak is verscheuring van den darmwand in de
groote curvatuur van den kop. Daar is n.1. de ophooping van darminhoud het sterkst
en dus de spanning het grootst. Necrose ontstaat door druk van volumineuze mest-
massa\'s op de groote vaten.

Door chronische (beter habitueele) blindedarm-verstopping ontstaat hypcr-
trophie van de musculatuur van den darmwand. Tijdens de verstopping n.1. is dooi-
de contractie de arbeidprestatie van den darmwand grooter dan gewoon. Men ziet
dan vaak spierstrepen reeds door de serosa heen schemeren. De dikte van den blinde-
darmwand neemt dus toe. Normaal is die gemiddeld: voor den kop j.H in.m.; voor
het lichaam 1.1. m.m. ; voor de basis 1.4 m.m.

In een gerechtelijk geval kan men dus uit de dikte van den darmwand bewijzen
of men met een op zich zelf staand geval van blindedarm-verstopping te doen
gehad heeft, dan wel met een habitueel lijden. H. Lubberts.

Gratzl i) laat de verschillende behandelingsmiddelen en -methoden voor blinde-
darm-verstopping de revue passeeren. Er bestaat kramp van den darmwand,
waardoor het ostium gesloten wordt. Middelen die de peristaltiek sterk aanzetten en
de spasmus verhoogen, zooals chloorbarium, arecoline, aloë enz. hebben daarom
ook vaak een ongunstige werking volgens hem. Men moet bij de behandeling
drieërlei doel nastreven, n.1. den kramptoestand in den darmwand opheffen, den darm-
inhoud verweken, zoo mogelijk vloeibaar maken en de gladheid van den darmwand
verhoogen. De kramptoestand van den darmwand heft hij op door gedurende de
verstopping dagelijks 0.05 tot 0.1 gr. atropinum sulfuricum subcutaan in te spuiten.
De juiste dosis moet voor elk paard worden vastgesteld daar de werking gecompli-
ceerd is en nog niet geheel bekend. De nadeelen aan het gebruik van atropine ver-
bonden zijn dat het de secretie van de darmklieren tegengaat en polyurie ver-
oorzaakt. Hierdoor wordt de darmwand zeer droog. Daarom moet deze weer glad
en slijmig gemaakt worden, voor welk doel parafinum liquidum gegeven wordt
in doses van 2 tot 6 L. per os met de neus-slokdarmsonde. Ten einde nu den darm-
inhoud nog te verweken, zoo mogelijk vloeibaar te maken, worden groote hoeveel-
heden lauw warm water, waaraan desgewenscht wat sulfas natricus e. d. kan
worden toegevoegd, eveneens per os met de neus-slokdarmsonde toegediend. Gratzl

1) Gratzl, Dr. E., Wien, Die Behandlung der Blinddarmverstopfung des Pferdes;
Wiener Tierartzl. Monatschrift No. 23, 1934. S. 722.

geeft zoo dagelijks 3 a 5 maal 12 L. Op deze_iwijze krijgt hij een percentage genezingen,
dat grooter is dan bij eenige andere methode.

Middeldorf i) voelde zich niet voldaan met de resultaten die hij verkreeg bij
de behandeling van verstoppingen met de gangbare middelen als morphine, lentin,
arecoline, chloorbarium, aloë, etc.

Daarom heeft hij naar andere, en volgens hem betere middelen gezocht, en
meent die gevonden te hebben in paraf. liquidum en Faex med., beide Bengensche
preparaten. Par. liquidum, dat bij de petroleum-industrie gewonnen wordt, en
dat hij aanwendde in hoeveelheden van 2 tot 3 K.G., maakt den darm glad en ver-
weekt den inhoud. Hij heeft geen schadelijke invloeden op den darmwand waarge-
nomen, zelfs niet bij veulens of kalveren. Ook wordt de eetlust er niet nadeelig
door beïnvloed. Het verzeept niet op zijn gang door de darmtractus.

Faex med., een grauwbruin poeder, bevat als gistingsferment zymase, benevens
cerolin of nucleïne. Het zou allerlei gunstige invloeden op den darm en zijn inhoud
uitoefenen, o.a. door de zymase zou de mest verweekt en minder vast worden,
terwijl het cerolin purgeerend werkt. Hij lost het poeder op in water, b.v. 500 gr.
in 2 L. Deze oplossing zoowel als de paraf. liq. worden met de neus-slokdarmsonde
ingegeven.

Schrijver heeft 33 gevallen van zeer ernstige verstoppingen met paraf. liq. be-
handeld en 19 met Faex med. Twee ervan zijn niet genezen, daar hierbij darm-
draaiing had plaats gehad. Hij heeft van een 7-tal een nadere beschrijving gegeven.

Söderland 2) heeft op het 4de Scandinavische diergeneeskundig congres, dat
te Helsingsfors is gehouden, een verhandeling gegeven over bovengenoemd onder-
werp. Hij brengt geen enkel nieuw idee. Hij beschrijft hoofdzakelijk de wijze waarop
hij lavementen en clisma\'s geeft. Hij nam daarvoor een gummi-ballon, die als darm-
tamponater moest dienen. Aan dezen ballon zaten een uit- en een inlaatbuisje. Nadat
het inlaatbuisje aan de slang van den irrigator, die 3 M. hoog hing, verbonden was,
werd de ballon in het rectum gebracht. Nu liet hij er van uit den irrigator water
doorloopen. Daar dit vlugger in den ballon liep dan er weer uit, zette deze uit, en
klemde zich zoo vast in het rectum, dat de patiënt niet in staat was ballon noch
water naar buiten te persen. S. kon zoo wel 100 L. water infundeeren. Wil men
met één lavement den blindedarm bereiken, dan moet men ook wel een dergelijke
hoeveelheid inbrengen. Hij raadt dit echter af, daar de dieren er koliek op krijgen,
en er ook darmruptuur kan ontstaan. Met het oog hierop is de methode, die heel
goed uit te voeren is, hem, voor wat haar therapeutische waarde betreft, niet mee-
gevallen. Hij raadt irrigatie wel aan, maar vaak herhaalde, en met niet meer water
dan 25 k 30 L.

Daar het stellen van de diagnose en de prognose van koliek bij paarden, op grond
van een klinisch onderzoek alleen, vaak moeilijk is, heeft Tatezawa 3) nagegaan
of het onderzoek van de urine in deze ook meer gegevens kan brengen. Hij heeft
daartoe de urine van 100 koliek-paarden onderzocht op hoeveelheid, kleur, reuk,
s. gew., indican, eiwit, haemoglobine, galkleurstoffen en suiker.

Bij darmdraaiing is de hoeveelheid urine sterk verminderd, terwijl de kleur
bruinrood is. Op den duur treedt hierbij anurie op. Bij verstopping en darmont-
steking is de kleur gal-achtig groen. Bij niet ernstige koliek-gevallen is zoowel hoe-
veelheid als kleur weinig veranderd. Het s. gew. was steeds tamelijk constant. In
39 % der gevallen was de reactie zuur, vooral bij darmdraaiing, waarbij ook 14 maal
eiwit werd gevonden, hetgeen hij slechts 9 maal vond bij verstopping. Bij lichte

1) Middeldorf, Dr. R., Hüft-, Blind- und Grimmdarm-anschoppungen ; ihre Behand-
lung mit Paraffin liquidum und Faex. med; München. Tier. Woch. No. 50, 1934. S. 593.

2) Söderland, Prof. Dr. H., Helsingfors, Z^ur Behandlung der Kolik beim Pferde ;
Münch. Tierartzl. Woch. 1935, No. 1, S. 5.

3) Tatezawa, E., Studien über die Kolik des Pferdes ; Journal of the Japanese society
of Veterinary science, No. 4. Dec. 1934, pag. 309.

gevallen geen eiwit. Haemoglobine kon hij in 18.2 % der gevallen van darmdraaiing
aantoonen en in 5.4% van die van verstopping. Galkleurstoffen werden 14 maal
gevonden. Verband tusschen dit voorkomen en die gevallen kon schrijver niet
leggen. Bij verstopping is de concentratie van indican hoog, bij de andere gevallen
niet. Ten slotte nog suiker. In 87.5 % van de gevallen van glycosurie had hij met
een darmdraaiing te doen. Bij draaiing van den dunnen darm kon hij 7 £ uur, bij
draaiing van den dikken darm 11 uur na het begin van den koliek-aanval suiker
aantoonen.

Lamproponeos 1) en Papadaniel kregen een 12-jarig paard in behandeling, met
verschijnselen van koliek. P. T. en A. waren 35, 38°2 en 18. De slijmvliezen waren
bleek. Het dier ging zeer voorzichtig liggen op de linker zijde. Het steunde veel
en was zeer angstig, maar bleef stil liggen. Behandeling had geen resultaat en na
14 uur stierf het paard. De pols was toen 120, de temp. 38.5.

Bij de sectie bleek, dat een groote lis van den dunnen darm door een gat in de milt
was gedrongen en daar ingekneld. Dit gat was 6 c.M. lang en zat in het bovenste
deel van het orgaan. De randen bestonden uit oud lidteeken-weefsel, dat zich echter
nog verder uitstrekte dan de lengte van de ruptuur. Zij meenen daarom, dat de
milt vroeger over een grooter oppervlakte gescheurd is geweest. Het dier is niet
doodgebloed, waarschijnlijk door druk van het omentum op de wond. In het boven-
ste, hellend verloopende deel van het orgaan had geen vergroeiing der wondranden
plaats gehad ; zeer zeker door het gewicht van het miltweefsel. Bij liggen op de linker-
zijde is waarschijnlijk de dunne darm in de miltscheur geraakt en daar ingesnoerd.

De sectie bewijst verder, dat een miltruptuur kan herstellen als de plaats niet
te ongelegen is. H. Lubberts.

Een jaar nadat een rijpaard door Jonquières 2) tegen ascariden behandeld
was, stierf dit dier binnen enkele uren. Bij de sectie bleek de dunne darm zeer con-
gestief te zijn en het peritoncum ontstoken. In den buik werd een hoeveelheid troebele
en roode vloeistof gevonden, waarin talrijke spoelwormen werden aangetroffen.
In\' het laatste gedeelte van het duodenum was aan de convexe zijde een scheur
van 15 c.M. lengte en van 4—5 c.M. breed. Het mesenterium ter plaatse was ont-
stoken, en verdikt. De opening mondde uit in een onregelmatig gevormde holte,
ter grootte van een vuist. Deze holte bevond zich in de gehvpertrophieerde darm-
musculatuur en was gevuld met ascariden en met eieren en excrementen van deze
parasieten. Deze holte communiceerde met het lumen van den dunnen darm door
middel van een opening ter grootte van een 2 franc-stuk. De rand van deze opening
was scherp omschreven en door een fibreuzen rand omgeven. Het geval laat zich
zoo verklaren dat deze laatste opening al geruimen tijd bestaan heeft, waarschijnlijk
reeds tijdens den eersten koliekaanval, een jaar geleden toen het dier voor spoelwormen
behandeld werd. De vele spoelwormen, die aanwezig waren, hebben kans gezien
het darmslijmvlies ter plaatse te vernietigen. De aanwezige darmbacteriën hebben
een ulceratie verwekt in dendarmwand. De spierwand heeft hierop met hypertrophie
gereageerd en langzamerhand is hier een divertikel ontstaan waarin de spoelwormen
zich verzameld hebben. Waarschijnlijk heeft de holte zich tijdelijk gesloten, waarna
een absces is ontstaan, dat naar de buikholte doorgebroken is met doodelijk gevolg.
Dit proces doet geheel denken aan het absces zooals dit zich aan den appendix
van den mensch kan voordoen.

1) Lamproponeos, B. et Papadaniel, S., Sur un cas d\'enterocèle splénique chez le
cheval ; Annales de Med. Vêt. 1934, No. 11. p. 462.

2) Jonquières, Perforation de l\'intestin grêle par des Ascarides-, Rev. Vét. LXXXVI
^]934> P- 495—497-

Middeldorf i) beveelt ter bestrijding van Strongylosis bij het paard een ge-
combineerde behandeling aan bestaande uit intraveneuze injecties met tartarus
emeticus, waardoor de larvenstadia in den gastheer gedood zouden worden en
met capsules tetrasol, een preparaat dat voor 50% uit tetrachloorkoolstof en voor
het overige uit thymol en terpentijnverbindingen bestaat. De capsules dienen om
de volwassen Strongyliden uit den darm te verdrijven.

De dosis bedraagt voor veulens van ^—jaar intraveneus 0.5—0.75 gr. tartarus
emeticus in 100 c.c. gedistilleerd water en voor volwassen paarden 0.75—1 gr.
in 100 c.c. gedistilleerd water. Deze injecties kunnen zonder bezwaar om de 5—6
dagen herhaald worden. Meestal zijn 3—4 injecties voldoende. Halfjarige veulens
krijgen 3—4 capsules en oudere paarden 4—5 capsules tetrasol per dag. Deze wor-
den liefst \'s morgens ingegeven nadat 12 uren geen voedsel en drinkwater verstrekt
is geworden. De capsules worden het beste een dag na de intraveneuze injectie
toegediend. Middeldorf is over deze behandelingsmethode zeer tevreden en be-
schrijft zes gevallen van Strongylosis, waarbij hij gunstige resultaten verkregen
heeft.

Wil men resultaat hebben bij het afdrijven van de larven bchoorende tot de
geslachten Strongylus en Trichonema (Cylicostomum is de oude naam. Ref.) dan
zal men gebruik moeten maken van geneesmiddelen, die deze larven via de bloed-
baan bereiken kunnen. Marotel en zijn medewerkers 2) hebben het arsenicum-
preparaat Stovarsol op larvicide wetking onderzocht. De proefpaarden werden
vooraf vrij gemaakt van volwassen Strongyliden. Wanneer gebleken was dat de
dieren inderdaad geen eieren meer met de faeces deponeerden, werd na een week
overgegaan tot de intraveneuze injectie met Stovarsol. De natriumverbinding van
dit middel werd in een verdunning van 1:10 opgelost in gekookt water en dan
met 48 uren tusschentijd ingespoten in een dosis van 5 gram. Dit werd 3, 5, 7 of
10 maal herhaald. De contrölepaarden, die alleen vrij gemaakt waren van vol-
wassen darmstrongyliden zouden dus een maand na de behandeling weer eieren
in de faeces moeten hebben, daar gedurende dien termijn de in de bloedvaten of
in den darmwand aanwezige larven weer tot volwassen parasieten in den darm zouden
zijn uitgegroeid. Bij de andere proefpaarden, die eerst wormvrij gemaakt waren
en daarna met Stovarsol ingespoten werden, zouden dus binnen 3 maanden geen
eieren in de faeces mogen komen, anders zou dit een bewijs geweest zijn, dat de
Stovarsol niet doodend op de larven gewerkt had. Immers de in de bloedvaten
en de darmwand levende larven blijven daar 2 maanden, waarna zij naar het
darmlumen verhuizen en daar binnen 15—30 dagen volwassen worden en weer
eieren leggen.

Van de 12 paarden, die voor het experiment gebruikt werden, konden tenslotte
slechts 6 als betrouwbaar geacht worden, omdat bij de overige fouten in de proeven
waren ingeslopen, waardoor de resultaten niet bruikbaar waren. Van deze 6 paarden
waren er 4, waarbij na de behandeling de eieren practisch uit de faeces verdwenen
waren en ook gedurende een controle van 3 maanden daar niet meer in voorkwamen,
terwijl bij het contrólepaard na een maand weer bijna evenveel eieren in de faeces
waren aan te toonen als bij het begin van de proef. Bij één paard was het resultaat
negatief. Niettegenstaande de groote dosis Stovarsol (10 injecties a 5 gram van de
oplossing) waren de eieren na een maand weer in even groote hoeveelheid in de
faeces aanwezig als vóór de proef. Baudet.

1) Middeldorf, R., Kombinierte Behandlung der Sklerostomiasis des Pferdes mit
Tartarus stibiatus (intravenös) und Tetrasol-Kapseln (per os) ; D. t. W. 43, 1934, p.
689—691.

2) Marotel et Bouchet (avec la collaboration de M. M. Jonquières, Pecas-
taing et Rigaudières) . Traitement par la voie sanguine des Strongylo-cylicostomes larvaires ;
Rev. Vét. LXXXVI, 1934, p. 559—565-

In het No. van 15 Oct. j.1. van dit tijdschrift heb ik een referaat gegeven van
een korte mededeeling van Grzycki in de Klinische Wochenschrift, waarin hij
op grond van zijn chemische onderzoekingen het insuline aanbeveelt als thera-
peuticum bij de paralytische haemoglobinurie van het paard. Thans komt hij
nogmaals daarop terug i), onder toevoeging van enkele nadere uitkomsten van
het chemisch onderzoek en doseering van het insuline (ééne intraveneuze injectie
van 200 eenheden), maar wederom zonder mededeeling van klinische gegevens.

Uit veler onderzoekingen der laatste jaren omtrent de chemische processen bij
de spierwerking, blijkt, dat hierbij een splitsing van het phosphageen (kreatinine-
phosphorzuur) plaats vindt, daarna een splitsing van het adenylpyrophosphorzuur
en tenslotte de vorming van melkzuur uit de phosphorzure suikeresters, waarvan
het phosphor zich weer bindt aan het kreatinine tot phosphageen. Grzycki heeft
voor een paar jaar gevonden, dat bij de haemoglobinurie het kreatinine-gehalte
der urine sterk verhoogd is, wat hij verklaarde uit een abnormaal phosphageen-
verval of een gebrekkige resynthese, als gevolg eener stoornis der glycolyse. Hij
vond b.v. in het bloed:

Hij vindt dus geen melkzuur-ophooping in de spieren en in het bloed. Wel vindt
hij dit na spierarbeid (niet bij het paard is dit, maar bij het konijn nagegaan. Ref.).

In de rustende spieren vindt hij dan 0.110% melkzuur, na arbeid 0.226%,
in het bloed resp. 20 en 114 mg%.

Hij concludeert, dat niet het melkzuur de matcria peccans is, maar integendeel
een tekort aan melkzuur, gepaard aan een onvoldoende glycolyse, de resynthese
van het phosphageen belemmert.

Hij geeft het volgende staatje om te laten zien de gevolgen der insuline-inspuiting
bij een paard met paral, haemoglobinurie op de bloedsamenstelling :

Rest N.
mg %

49.8
47.1

42.9

Tevens zag hij als gevolg het verdwijnen „der übrigen klinischen Symptomen,
die Rotfärbung des Serums, die Haemoglobinurie und — was besonders hervor-
gehoben sein dürfte — die abnorme Blutgerinnung." Evenals ik bij mijn eerste
referaatje deed, vraag ik mij af: hoe ernstig waren de gevallen en zijn de dieren
ook genezen, wat hun locomotie-stoornissen betreft? Uit het feit, dat Grzycki
spreekt van roodkleuring van het serum zou ik opmaken, dat hij niet in het begin,
maar b.v. eerst een dag later, de insuline-injectie deed. Ook kunnen wij uit boven-
staande opgaven van de alkalireserven concludeeren, dat onze bicarbonas natricus-
therapie nog niet zoo slecht is. Ondertusschen zou ik ieder practicus willen advi-
seeren, het insuline te probeeren. Onaangename gevolgen kan ik mij niet voorstellen.
--------Beijers.

1) Stefan Grzycki, Dr., Ueber das Wesen und die Therapie der Haemoglobinuria
paralytica beim Pferde ; Berlin. Tier. Woch. 1934, No. 48, S. 789.

Pincher en Olafson hebben in Juli 1933 een vlug en goed gevoed 8-jarig
rijpaard ter behandeling gekregen. Het had oedemen aan hoofd, hals en voorborst.
Zij diagnosticeerden een hartlijden en rieden aan rust te geven. In plaats daarvan
verkocht de eigenaar het paard aan een zeer zwaar ruiter, met als gevolg dat zij
patiënt in Februari 1934 terug zagen, skelet-mager, en met een hart, dat reeds
onregelmatig en bonzend sloeg wanneer het dier slechts enkele passen liep. Het
stierf dan ook spoedig. Bij de sectie bleek het hart 12 Eng. ponden te wegen. De
linker ventrikelwand was sterk verdikt. Er waren, naar de punt toenemende, veel
bleeke zones in de hartspiei, zoowel aan de oppervlakte als op doorsnede. In maag
en darmen waren ulcera. De nieren waren klein, vast, en boden weerstand bij het
doorsnijden. De dikke kapsel liet zich niet gemakkelijk verwijderen, terwijl de
nier-oppervlakte ruw was en gegranuleerd. De cortex was dunner dan normaal
en niet scherp gedemarkeerd van het middengedeelte. Ook microscopisch waren
allerlei degeneratie-verschijnselen te constateeren.

Het beeld was dat van een chronische niet suppuratieve nephritis, een ziekte,
die bij het paard slechts zelden wordt aangetroffen. Schrijvers denken, dat de hart-
verschijnselen secundair ontstaan zijn door te hoogen bloeddruk, tengevolge van
het nierlijden. H. Lubberts.

Longaandoeningen veroorzaakt door de bac. pyogenes equi schijnen bij het
veulen niet veelvuldig voor te komen. Tot nu toe zijn volgens Witte i) in Duitsch-
land een vijftal gevallen in de literatuur beschreven, hetgeen niet wil zeggen dat
er niet meer zijn voorgekomen. Meestal blijft de aandoening niet tot een veulen
beperkt, maar worden meer dieren op dezelfde boerderij aangetast.

In het begin een etterige rhinitis zonder zwelling van de keelspieren, later een
bronchitis met hevige geruischen en frequente ademhaling, temperatuur beneden
40° C. ; vocdselopneming niet ernstig gestoord. Treedt bronchopneumie op dan
nemen de verschijnselen toe en wordt alle voedsel geweigerd. Soms ziet men ook
zwelling en pijnlijkheid van de peesschecden. Blijft de aandoening beperkt tot een
bronchitis, dan meestal na 8 è 10 weken een schijnbaar volkomen genezing, hoewel
soms abcessen in het longweefsel achterblijven. Het verloop bij een bestaande bron-
chopneunomic is bijna altijd letaal. Sterven de dieren dan ziet men bij de sectie
maar zelden dat een algemeene verspreiding van de bact. heeft plaats gehad. De
aandoening blijft dus meer locaal. C. J. de Gier.

Alexander en du Toit 2) constateerden, in tegenstelling met Nieschulz,
dat de passage van paardepestvirus in hersenen van muis een virus opleverde,
dat weinig pathogeen was voor het paard ; een immunisatiemethode was hierdoor
aangegeven. Het virus is de muis 80 tot 90 maal gepasseerd, beslist neurotroop
geworden en 100% dodelijk voor muis.

Prepareren van het hersenvirus geschiedde door bevriezing van geïnfecteerde
caviahersenen, ontdooien en stukmaken in spuit. Gebruikt is bij het paard een
4 % emulsie, celvrij gemaakt door centrifugeren.

Vijfde en achtste hersenpassage veroorzaakten bij twee paarden een thermische
reactie, daarna onvatbaarheid voor virulent bloed. Uit entingen bij een negental
paarden bleek, dat tussen intraven. en subcut. spuiting geen verschil bestond, In

1) Witte, Dr. J., Beitrag zur Infektion der Fohlen mit dem Coryne bacterium pyogenes
equi; Deutsche Tierärztl. Woch. No. 42, 1933.

2) Alexander and Du Toit, The Immunisation of Horses and Mules against Hor-
sesickness by means of the Neurotropic Virus of Mice and Guinea-Pigs ; Onderstepoort
Journal of Vet. Science and Animal Industry, Vol. 2, No. 2, 1934, p. 375.

alle gevallen trad volledige immuniteit op. Het virus bleek sneller te verzwakken
door hersenpassage bij de cavia. Het o-type is bij gelijk aantal hersenpassages viru-
lenter gebleven.

Entte men paarden met een verdunningsbrij van hersenvirus van cavia\'s, dan
deed zich het verschijnsel voor, dat injectie met de grootste virusverdunning de
ernstigste reacties en de dood veroorzaakte. In een volgend experiment was dit
onderscheid echter niet waar te nemen en waren 40ste muizen- en 21ste cavia-
passage nog dodelijk voor het paard ; vooral het o-type bleef zeer lang pathogeen.

Het meer resistente muildier weerstond de immunisatie met hersenvirus beter
dan het paard. Bij dit dier bleek ook, dat passage dcor de cavia het virus sterker
mitigeert dan passage door de muis.

Volgens Holz i) vindt men in de literatuur slechts 6 maal een geval beschreven,
waarbij bovengenoemde tumoren de ziekteoorzaak waren. H. meent dan ook,
dat van de klinische verschijnselen van dit lijden wel weinig bekend zal zijn, en
geeft daarom van de 4 gevallen die hij ervan gezien heeft, een uitvoerige beschrij-
ving zoowel van de kliniek als van de pathologische histologie. De patiënten werden
plotseling ongesteld. Pols, temperatuur en aantal ademhalingen waren verhoogd.
Zij aten niet, waren slap in de achterhand, hadden vaak een eigenaardige houding
van het hoofd, toonden soms de verschijnselen van stillen kolder. Na eenige dagen
scheen veelal een zeker herstel in te treden, dat soms eenige maanden aanhield,
soms ook zeer spoedig weer plaats maakte voor een erger worden der ziekte-ver-
schijnselen. De symptomen waren niet typisch. De diagnose is eerst bij de sectie
met zekerheid te stellen. H. vond bij al de 4 patiënten betrekkelijk groote gezwellen,
extra-cerebraal gelegen, in de buurt van het schedeldak of van de basis van een
der groote hersenhemispheren. Bij alle kon de epiderrnale oorsprong worden vast-
gesteld. H. meent dat deze tumoren reeds in het embryonale stadium ontstaan,
en evenals alle hersengezwellen zich langzaam ontwikkelen. Dat de verschijnselen
ondanks dezen langzamen groei toch nog plotseling optraden, kwam door bloedingen
binnen de tumor waardoor meer druk op de hersenen werd uitgeoefend. Resorptic
van het bloed veroorzaakte een verbetering van de toestand.

Kirk 2) heeft een paard in behandeling gehad, dat, als het circa 20 min. ge-
werkt had, begon te „kopschudden". Bij zeer nauwkeurig onderzoek bleek, dat
in dc diepte van de oorgang vele kleine ulcera zaten. Hij had dit wel meer bij
honden gezien, maar bij paarden voorheen nooit.

Hij heeft geen behandeling ingesteld, daar de eigenaar het paard verkocht. Bij
honden had hij echter ervaren, dat deze ulcera, vooral als zij eenigen tijd bestaan
hebben, moeilijk in genezing overgaan. H. Lubberts.

Berge en Cohrs 3) vermelden een geval van etterige otitis media bij een paard,
met secundair een verlamming der N. facialis. De oorzaak was onbekend ; waar-
schijnlijk traumatisch daar onder het linkeroor een litteeken was. Het paard werd
gedood ; had het langer geleefd dan was zeer zeker, via het labyrinth, aandoening
der hersenvliezen gevolgd, zooals in het meerendeel van het kleine aantal beschreven
gevallen bij het paard. Vrijburg.

1) Holz, Dr., Stuttgart, Endokraniele epidermoidale Cholesteatome des Pferdes ; Berlin.
Tier. Woch. 1934, No. 49, S. 804.

2) Kirk, H., Auricular ulceration in the horse ; The Vet. Record No. 4, 1935, pag. 91.

3) Berge, E. und Cohrs, P., Mittelohrvereiterung und Facialislahmung beim Pferde\\
Archiv f. wiss. u. prakt. Tierheilk. 1934, 68 Band, 5 Heft, S. 295.

Het is vaak moeilijk met zekerheid spatkreupelheid vast te stellen. De spatknobfcel
is daarvoor niet steeds een criterium, evenmin als zijn afwezigheid deze kreupelheid
mag doen uitsluiten. De spatproef geeft geen volledige aanwijzing, daar zij ook
positief uitvalt bij een knielijden. Ook het toenemen der kreupelheid na rust, en
het verdwijnen er van gedurende beweging zijn niet specifiek, daar oude, stramme
paarden iets overeenkomstigs te zien geven. Ook komt het voor dat spatkreupele
paarden kreupeler worden tijdens arbeid. Een en ander maakt, dat een gemakkelijk
uit te voeren en betrouwbare diagnostische injectie, een uitkomst zou zijn. Die van
de nervus tibialis is dat niet, nog minder die van de peronaeus profundus. Berge i)
meent, dat zijn methode aan beide eischen voldoet. Circa twee vingerbreed onder
de malleolus tibiae steekt hij een canule, evenwijdig aan de as van het gewricht,
zoover mogelijk in het subcutane bindweefsel, en anaestheseert deze zone. Hiervan
uit doet hij verschillende injecties, om de geheele mediale vlakte van de tarsus
gevoelloos te maken. Hij raadt aan 30 4 50 c.c. van b.v. een 2 % tutocaine-oplossing
of van een 4 k 5 % novocaine-solutie te gebruiken.

Bij positieve reactie maakt hij van de anaesthesie tevens gebruik, om punten
te branden. H. Lubberts.

De wetenschap heeft aanmerkelijke vorderingen gemaakt wat betreft het onderzoek,
doch de therapie is niet overeenkomstig vooruitgegaan. Bij de abortus is het bacterio-
logisch onderzoek een machtig hulpmiddel geworden. Dikwijls vindt men echter
geen bacteriën en daarom is het niet buitengesloten, dat de infectieuze anaemie
een belangrijke rol speelt. Het is derhalve aangewezen om een volledig bloedonder-
zoek te doen en niet alleen af te gaan op het bacteriologische en serologische onder-
zoek. Bij een groot percentage der gevallen vindt men paratyphusbacillen, doch
ook andere soorten komen veelvuldig voor. Het is een echte polybacterieele infectie.
Een bijzondere omstandigheid, waarop in den laatsten tijd meer en meer de aan-
dacht gevestigd wordt, is het feit, dat dezelfde soorten bacteriën, die in foetus en
vruchtwater gevonden worden, saprophytisch leven in den darmtractus van de
merrie. Het darmkanaal en de maag hebben een bactericide werking, want als
men het zuurgehalte van de maag verlaagt, wordt het aantal bacteriën in het darm-
gedeelte achter de maag direct verhoogd.

Oorzaak bij de veulen-lahme is evenals de abortus een meng-infectie. Soms vindt
men geen bacteriën en is de mogelijkheid van een erfelijke infectieuze anaemie
niet uitgesloten. Symptomen direct na de geboorte worden meestal veroorzaakt
door paratyphus. Iets later zijn hoofdzakelijk coli en diplostreptococcen in het
spel. Infectie via navel kan plaats hebben, doch is een hooge uitzondering. Opper-
mann 2) is geen voorstander van het afbinden van en doorsnijden der navelstreng.
Door het afbinden kunnen de arteriën zich niet terugtrekken en kan infectie van
de bloedvaten gemakkelijker plaats hebben. Desinfectie is natuurlijk wel aan te
bevelen (speciaal Jod. tinctuur). Infectie per os komt veelvuldiger voor. De bac-
teriën leven saprophytisch in het darmkanaal van de merrie en dientengevolge
wordt de stal voortdurend besmet. De tepels van de merrie blijven door het liggen
op het stroo ook niet vrij en bij het zuigen krijgt het veulen de bacteriën binnen.

Zooals algemeen bekend is, treedt bronstigheid bij de merrie 8 dagen na het
veulenen op. De melkafscheiding is dan iets gewijzigd en de veulens gaan vaak
aan diarrhee lijden. Deze lichte aandoening zou een oorzaak kunnen zijn waardoor
de saprophytische bacteriën pathogeen werden. De mogelijkheid is niet uitgesloten,
doch een bewijs voor de opinie is nog nooit geleverd.

1) Berge, E., £ur Diagnose des Spat beim Pferde: Berl. Tierärztl. Woch. No. 36,
\'934, S. 594.

2) Oppermann, Dr. Th., Betrachtungen über Verfohlen und Fohlenlähme : Tierärztl.
Rundschau 1934, No. 13 en 14.

Infectie van de merries schijnt volgens Miessner en Kofer i) per os plaats
te hebben, hoewel de Bact. abortus equi niet in voedsel of drinkwater van besmette
stallen kon worden aangetoond. Men is tot deze conclusie gekomen, omdat de
besmetting bij het dekken buiten te sluiten is. Abortus toch heeft meestal plaats
in de 8ste of iode maand van de drachtigheid, terwijl de incubatietijd maar 4 a
6 weken bedraagt. Bovendien is de bacterie tot nu toe nog niet gevonden bij den
hengst. Dat de weerstand-vermindering een rol zou spelen is niet aangetoond,
daar de dieren prima voedsel kregen en voldoende ruimte ter beschikking hadden.
Evenwel moeter. toch nog andere factoren in het spel zijn, want de bacterie alleen
is niet in staat om abortus op te wekken. Meermalen is opgemerkt dat paarden,
die op een bepaalde plaats steeds aborteerden of veulens ter wereld brachten die
spoedig 11a de geboorte stierven, zich op een anderen stal volkomen normaal gedroe-
gen. Wanneer een paard verwerpt ziet men meestal van te voren niet veel ver-
schijnselen : koliekverschijnselen, transpireeren, rillen en een geringe tempcratuur-
verhooging zijn de meest op den voorgrond tredende symptomen. Na de abortus
is de merrie spoedig weer volkomen hersteld, uitgezonderd de enkele gevallen van
hoefbevangenheid. Zoowel klinisch als pathologisch-anatomisch zijn er geen punten
waarop men de diagnose infectieuze abortus kan maken. Bacteriologisch kunnen
de bacteriën gemakkelijk aangetoond worden, omdat zij rijkelijk in het foetus en
het vruchtwater aanwezig zijn. Serologisch kan men de diagnose bevestigen, doch
opgemerkt moet worden dat dit laatste onderzoek voor de diagnose, zonder het
bacteriologische, niet voldoende is. Meestal zijn 10 a 20 dagen na de abortus geen
bacteriën meer in den uterus der merrie te vinden. Voorzorg- en bestrijdingsmaat-
regelen als bij elke infectie-ziekte. Therapeutisch de dieren enten met gedoode
culturen. C. J. de Gier.

In meer dan de helft der longen van runderen, afkomstig uit Münster, werden
door Wernery 2) parasitaire afwijkingen gevonden. Dit hooge percentage hangt
waarschijnlijk samen met klimatologische en locale omstandigheden van den bodem.
In de longen werden aangetroffen longwormen, distomen, echinococcen, oestris-
larven, pentastomcnlarven en cysticerci inermis.

De longwormen veroorzaken niet alleen bronchopneumonische haardjes, maar,
evenals bij het schaap, in het begin der invasie ook de z.g. wormknobbeltjes, waarin
de larven grootendeels te gronde gaan.

De longdislomatosis begint steeds met het binnendringen van kleine leverbotjes,
welke door hun boorbewegingen groote bloedingen veroorzaken. Door de vorming
van een bindweefselkapsel ontstaan de bekende, min of meer harde, abscessen,
waarin men de verder gegroeide leverbotjes kan aantreffen.

Voor het eerst worden door Wernery longafwijkingen beschreven, veroorzaakt
door oestrislarven. Deze kwamen voor in 1,3 % der longen, en waren meestal ingekap-
seld. Het betroffen steeds larven van het eerste stadium, welke een mondapparaat,
stekels, tracheeën en stigmata bezitten. Nu eens ziet men de larven liggen in een
weeke, haemorrhagische-necrotische haard, dan weer was de haard meer geelachtig-
groen, afgekapseld. De haardjes waren ongeveer erwtgroot en werden in April,

1) Mieszner, Prof. Dr. und Kofer, Dr., Das Ansteckende Verfohlen und seine Be-
kämpfung-, Deutsche Tier. Wochenschr. No. 48, Dec. 1933.

2) Dr. Hugo Wernery. Die Parasiten der Rinderlungen im Munsterland. (Zeitschr. f.
Fl. und Milchhyg. Jg. 44, 1934, pg. 383)-

Mei, Juni en November gevonden. Vermoed wordt, dat men te doen heeft gehad
met een afwijkende orgaaninfectie.

Pentastomen veroorzaken bij hun zwerftocht door de longen geen macroscopische
waarneembare veranderingen. Bereiken zij niet de bronchiën of de vrije pleura-
holte, dan gaan zij, in overeenkomstige knobbeltjes als bij de longwormen, te gronde.

Cysticerci werden gevonden bij 0,3 % der longen. Deze vondst is vooral van be-
lang voor de vleeschhygiëne, daar hieruit blijkt, dat men bij de vleeschkeuring bij
het zoeken naar cysticerci ook de noodige aandacht moet schenken aan de longen.

Onderzoekingen over de z.g. pentastomen- of trematodenknobbeltjes
in de darmscheilslymphklieren bij rund en buffel.

Door Iwanoff 1) werd bij 220 runderen en 212 buffels een systematisch macro-
scopisch en microscopisch onderzoek verricht bij de jejunale lymphklieren op ,,lin-
guatulosis". Bij 86.35 % der runderen bleken veranderingen, door pentastomen
veroorzaakt, aanwezig te zijn, bij buffels slechts 65,09%. Bij 43,24% der onder-
zochte runderen en 16,98% der onderzochte buffels zag men levende linguatula-
larven in de mesenteriale lymphklieren.

Volgens Iwanoff kunnen de bekende groene haardjes in de scheilklieren van rund
en buffel zijn pentastomen-, trematoden- of nematodenhaardjes. Het meest komen
voor nematodenhaardjes; de pentastomeuze haardjes hangen af van de locale
verbreiding van de linguatulose bij de hond, terwijl de distomenhaardjes steeds
samengaan met epidemieën van de leverbotziekte, zoodat zij in droge jaren niet of
zelden worden aangetroffen. Alle 3 soorten der groene haardjes kunnen naast elkaar
voorkomen.

Uit de onderzoekingen van Krause 2) bleek, dat van de 733 runderen er 90 %,
en van de 221 buffels 75 % met echinococcen besmet waren. Bij de besmette runde-
ren kwam echinococcus alveolaris in 3% in de longenen 3J % in de lever voor.
Bij de buffels werd slechts eenmaal in de lever een eehin. alveolaris gevonden. Vol-
gens Krause bezit de buffel een geringere dispositie voor de echin. alveolaris. Dit
zou men als een bewijs kunnen aanmerken dal deze parasiet tot een bijzondere
lintwormsoort zou behooren. Bij de alveolairechin. in de longen zijn geen vinger-
vormige uitsteeksels aanwezig. Het bindweefsel verloopt golfachtig door de geheele
parasiet. Bij uitzondering is het centrum verkalkt. Echter kan het ook bij de alveo-
lairechinococcus in de longen tot een ulcereus verval met holtenvorming in het
centrum komen.

In aansluiting aan de resultaten van proefnemingen, verricht op het ,,Reichs-
Gesundheitsamt" te Berlijn, waabij men heeft gevonden, dat cysticerci bij een tem-
peratuur van—3⁰ C., in het binnenste van het vleesch gedurende 24 uren aanwezig,
afgestorven zouden zijn, heeft men in Duitschland proeven genomen met deze ver-
korte bevriezingsmethode in de praktijk, door een aantal slachthuizen aan te wijzen,
waar men, in plaats van de 21 dagen durende koeling, deze methode zou toepassen.

Keller 3) deelt mede, dat deze methode vele voordeelen heeft. Men heeft b.v.
bij deze methode geen noemenswaarde waardevermindering van het vleesch, vooral
als men het bevroren vleesch lege artis laat ontdooien. Het gewichtverlies is minder
dan bij 21 dagen koeling. Volgens cijfers, verkregen aan het abattoir te Giessen,
bedraagt het gewichtverlies van warm gewogen jonge runderen bij deze bevries-
methode gemiddeld 2,59%, bij koud gewogen dieren, die reeds een transport heb-

1) Iwanoff. Untersuchungen über die sogen. Pentastomen- oder Trematodenknötchen in
den Gekröslymphknoten von Rind und Büffel. (Zeits. f. Inf. Krankheiten der Haustieren.
1933, deel 45, pg. 157).

2) K. Krause. Ueber die Alveolarechinokokken der Lunge bei Rindern und Büffeln. (Berl.
Tierärztl. Wsch. Jg. 50, 1934, pg. 207).

3) Keller. Versuche und Erfahrungen mit dem abgekürzten Gefrierverfahren zur Taug-
lichmachung finniger Rinder. (Z. f. Fl. u. Milchhyg. Jg. 45, 1934, pg. 65).

ben ondergaan, gemiddeld 2,82%. Bij 21 dagen koeling zag men gemiddeld een
gewichtverlies van 5.1 7%.

Volgens Keller is het mogelijk op elk slachthuis met koelhuis, door aansluiting
van een ruimte aan een goed geïsoleerde koude-luchtleiding, een vriesruimte te
maken, zoodat geen aanschaffen van een bijzondere luchtkoeler of het inbouwen
van een verdamper noodig is. Bij een gemiddelde invriestemperatuur van —7⁰ C.
kan met deze nieuwe methode de —3⁰ C. in het binnenste van het vleesch geduren-
de 24 uren meestal in 6—7 dagen bereiken. Evenals bij alle bevroren vleesch moet
het ontdooien langzaam geschieden ; als de meest geschikte temperatuur wordt
—5⁰ C. genoemd.

Het afsterven van de finnen bij een temperatuur van —3⁰ C. gedurende 24 uur
in het binnenste van het vleesch, kon in verschillende gevallen worden aangetoond. Toch
vindt zulks niet altijd plaats. De levensvatbaarheid werd door Keller nagegaan
door middel van geconcentreerde varkensgal, in een broedstoof bij 40° C., dus een
gewijzigde Franke\'sche methode. Alleen uitstulping werd als levensvatbaar opgevat.
Volgens Keller is de nog op vele slachthuizen gevolgde methode, het microsco-
pisch onderzoek van de platgedrukte finnen op nog aanwezige structuur, af te keu-
ren, daar men dan ook toch nog afgestorven exemplaren als niet afgestorven zal
beschouwen. (M. i. zal het toch nog wel dikwijls kunnen voorkomen, dat, als men
alleen uitstulping in gal als levensteeken opvat, men nog levende finnen als afgestor-
ven zal beschouwen. Men moet bij deze bestrijding der taeniasis het zekere voor
het onzekere nemen. Als men er zoo over denkt als Keller, zal men m. i. voorloo-
pig niet veel succes met de bestrijding behalen). de G.

Volgens het jaarverslag der Malaria-commissie over 1932—33, 1) bleef de malaria
beperkt tot de bekende streken (voornamelijk in Noordholland). Er zijn in ons land
drie verschillende rassen van de soort Anopheles maculipennis. Het in brak water
broedende, kleine, kortvleugelige ras, A. atroparvus, is de malaria-overbrenger;
deze mug zuigt ook nog bloed na September, wanneer geen eieren meer gelegd
worden.

Het, in zoet water broedende, grootere, langvleugelige ras, A. messeae, is zoöphiel,
zuigt bij voorkeur op vee en zuigt na eind Augustus geen bloed meer ; gaat dan
overwinteren. Het derde ras, A. typicus, komt tot nog toe alleen in de oostelijke
provincies voor.

De muggen kunnen in de zomer over tamelijke afstanden vliegen. Bij een proef
werden gekleurde exemplaren op 9 en 14 K.M. afstand teruggevonden.

In de herfst blijven de muggen waar zij toevallig zijn; het kleine ras kan dan.
in een woning en in de omgeving, de besmetting op verschillende personen over-
brengen.

Voor de bestrijding van de muggen in de woningen zijn preventieve insecticide
middelen (schelltox, e. a.) van veel belang.

De verzoeting van het water in Noordholland en in het IJselmeer zal het kleine
anopheles-ras waarschijnlijk verdrijven en een vermindering der malaria ten ge-
volge hebben. Vr.

1) Ref. Charlotte Ruys, N. T. v. G. 1934, III, No. 39, blz. 4494.
N. U. Swellengrebel : Muggenrassen-conferentie N. T. v. G. 1934, IV, No. 42,
blz. 4863.

Paul Martin und Wilhelm Schauder : Lehrbuch der Anatomie der Haus-
tiere. III. Band, II. Teil: Verdauungs- und Atmungsapparat der Hauswieder-
käuer. Verlag von Schickhardt und Ebner, Stuttgart 1935.

Van het derde deel van het handboek van Martin en Schauder is het gedeelte,
dat over het locomotieapparaat handelt reeds in dit tijdschrift aangekondigd. Thans
is een deel verschenen, dat de veeartsenijkundige praktijk het meeste nadert. Het
bevat een degelijke bewerking van het digestie- en ademhalingsapparaat, waarin
naast nauwkeurige orgaanbeschrijvingen grote waarde aan de topografische
verhoudingen is toegekend en niet alleen het zuiver anatomische is besproken,
doch ook aan het mechanisme van het herkauwen en de ontwikkeling der magen
aandacht is besteed. De moderne onderzoekingen van den laatsten tijd hebben in dit
deel van het handboek hunne verwerking gekregen. De runderanatomie, die Martin
en Schauder thans bezig zijn te schrijven zal voor den practiseerenden dierenarts
een der meest belangrijke werken blijken te zijn. Krediet.

Dit verslag bevat dezelfde rubrieken als zijn voorgangers en levert belangrijke
uitkomsten van onderzoekingen en proeven der Rijkslandbouwproefstations ei vele
gegevens op het gebied der huisdierenteelt.

De uitgave wordt verzorgd door de Algemeene Landsdrukkerij te den Haag ;
prijs ƒ i.—. v. d. Plank.

Prof. Dr. Oskar Seifried, Lehrgang der Histopathologie für Studierende
und Tierärzte. Berlin. Julius Sprenger 1934. Prijs ƒ14.90 (R.M. 23.40; geb.
24.80).

Dit keurig uitgevoerde boekje van ongeveer 200 bladzijden druks met 142, ge-
deeltelijk gekleurde, afbeeldingen, wil een wegwijzer zijn bij de studie van de pa-
thologische anatomie. Wij bezitten tegenwoordig voldoende goede leer- en hand-
boeken over pathologische anatomie ; leerboeken die zich speciaal bezighouden
met de pathologische histologie zijn er maar enkele, en die weinige munten over
het algemeen niet uit. Ik geloof wel, dat dit leerboek het beste is van hetgeen wij
op dit gebied bezitten.

De afbeeldingen, bijna zonder uitzondering microfoto\'s, zijn zeer goed en de tekst
is kort en duidelijk. Het is dan ook een uitstekend leerboek voor studenten, rnaar
ook een goede wegwijzer voor die dierenartsen, welke eenige belangstelling hebben
voor de pathologische anatomie.

Het eerste gedeelte (48 bladzijden) behandelt algemeene zaken, ook tumoren ;
het tweede gedeelte (120 bladzijden) de voornaamste afwijkingen orgaansgewijze
besproken, en ten slotte wordt nog een 20-tal bladzijden besteed aan virusziekten,
bacterieele, parasitaire ziekten, stofwisselingsziekten, vergiftigingen enz.

Het spreekt vanzelf, dat het boek verre van volledig is; dat kan bij een dergelijken
omvang ook onmogelijk. Toch is het een aanbevelingswaardig werk, omdat het
zonder twijfel als regel wel een goed en duidelijk antwoord zal geven aan een ieder,
dié zich als niet-specialist met de pathologische anatomie moet bezighouden.

Op 2i Februari, j.1. heeft de burgemeester van Zwolle het nieuwe openbaar
gemeentelijk slachthuis aldaar officieel geopend.

De eerste pogingen om te Zwolle te komen tot de oprichting van een abattoir
dateeren al van bijna een halve eeuw geleden, meldt de N.R.Ct. Pas na de ver-
plaatsing van de veemarkt uit de binnenstad werd ook spoed betracht met den
bouw van het nieuwe slachthuis, waarvoor op 8 Augustus 1930 een crediet van
ruim ƒ 568.000 werd gevraagd.

De burgemeester herinnerde er aan, dat in 1881 apotheker Meulenhoff, als
lid van den raad, het voorstel deed om B. en W. op te dragen een onderzoek in te
stellen naar de kosten van den bouw van een slachthuis. Op 31 Maart 1933 had
de aanbesteding plaats. Naar de burgemeester mededeelde, zouden de totale
kosten nog beneden het verleende crediet gebleven zijn, wanneer niet te elfder ure
de omzetbelasting en een post voor renteverlies een beetje roet in het eten waren
komen strooien. Gelukkig heeft de bouw geen vertraging ondervonden.

Het hoofdgebouw, heel strak en sober van lijn gehouden, is ópgetrokken uit gele •
waalsteen, met vloeren, fundeering en plafondconstructies van gewapend beton.
Boven de platdakconstructie rijst een 28 M. hooge, massieve toren uit. Tegen het
hooge hoofdgebouw steken de bijgebouwen, eveneens in gele waalsteen, sprekend
af door hun hooge dakschilden, gedekt door een blauw-zwarte Hollandsche pan.

Blijkens een dagbladbericht hebben Gedeputeerde Staten van Gelderland aan
het gemeentebestuur van Eist opdracht gegeven ten spoedigste een regeling voor een
gemeenschappelijken vleeschkeuringsdienst met de gemeentebestuien van Huissen
en Westervoort voor te bereiden en de tot standkoming daarvan te bevorderen.

De gemeenteraad van Abbenhroek heeft een nieuwe verordening vastgesteld op de
heffing en invordering van keuringsgelden voor vee en vleesch in den keuringskring
Abbenbroek, Zuidland, Heenvliet en Oudenhoorn ; de instructie voor den keurings-
veearts is gewijzigd en de jaarwedde is met ingang van 1 Jan. 1935 teruggebracht
tot ƒ 1300.

In een raadsvergadering van Hippolytushoef werd gevraagd, of de aldaar gevestigde
dierenarts niet met de vleeschkeuring kon worden belast ? De voorzitter antwoordde,
dat hij de zaak nog eens met het gemeentebestuur van den Helder, bij welke ge-
meente Wieringen voor de vleeschkeuring is aangesloten, zou bespreken.

Ondergeteekende richt hierbij het vriendelijk verzoek tot die
dierenartsen, die dikwijls bij kalfziekte last hebben van rccidieve na
injectie van het gebruikelijke zoutmengsel (CaCl₂ en MgGl₂), hem
daarvan in kennis te willen stellen en wel zoo spoedig mogelijk,
opdat dit voorjaar nog een middel ter voorkoming er van kan worden
beproefd. B. Sjollema.

Collega Hoefnagel schrijft ons, dat hij — in particuliere correspondentie —
van Professor Nieberle te Leipzig het navolgende heeft vernomen.

„Bij een reeks van proeven, die te Leipzig zijn genomen, en die betrekking
hebben op het vraagstuk der tuberculeuse bacilamie en de acute miliair-tuber-
culose, in tegenstelling tot de zgn. „abortive Spatgeneralisation", is reeds thans
het navolgende gebleken.

Op grond van bepaalde anatomische criteria, zou het mogelijk zijn aan te nemen
of in vleesch en bloed der tuberculeuse slachtdieren zich al of niet tuberkel-
bacillen zouden bevinden.

Echter moet dan niet meer het voorkomen van miliaire tuberkels in de nieren
de maatstaf der beoordeeling zijn, maar moet het geheele anatomische beeld en speciaal
het karakter der tuberculeuse infectie den doorslag in de beoordeeling geven".

Met groote belangstelling zullen zeker vele collega\'s evenals hij zelf, de publi-
aties in dezen van Professor Nieberle tegemoet zien, te meer daar deze zijne
proeven in overleg met Professor von Ostertag te Tübingen en Professor Max.
Müller te München heeft genomen, na een conferentie, hieromtrent in het Reichs-
ministerium te Berlijn gehouden.

Bevorderd tot Doctor in de \\ eeartsenijkunde : P. C. M. van Hooydonk,
dierenarts te Tiel, op een proefschrift getiteld :

Overzicht van de haematologische onderzoekingen bij enkele ziekten van paard
en rund. Bijdrage tot de kennis van het normale witte bloedbeeld van het varken.

Op blz. 63, 4e regel v.o. staat : Verlinde, D., en op blz. 76, 22e regel v. b. staat :
E. Verlinde ; moet zijn : Verlinde, J. D., resp. J. D. Verlinde.

The Denver Chemical Mfg. Co., 163—167 Varick street, New York, U.S.A.,
verzoekt ons mede te deelen, dat zij gaarne, op aanvraag, een exemplaar van bo-
vengenoemd tijdschrift aan dierenartsen, lezers van ons tijdschrift, zal zenden. De
Phlebotomist wordt uitgegeven in 9 talen (1300.000 exemplaren) en wordt naar
alle landen verzonden, behalve naar Rusland, Litauen en Bulgarije. Vr.

Der dritte kynologische Weltkongress und die erste Weltausstelling
für sämtliche Hunderassen in Frankfort a.M. vom 22. bis 28 . April 1935. *)

Das Program des dritten kynologischen Weltkongresses in Frankfurt a. Main vom
22. bis 25. April ds. Js. ist erschienen.

An ihm nehmen 33 kynologische Gesellschaften der Welt, darunter Amerika, Japan,
Ceylon, usw. teil. Auf der Tagesordnung steht u.a. die Vererbungsfrage, die für
die Rassehundebesitzer der Welt von ungeheurer Bedeutung ist. Aus dem Programm
geht die Tageseinteilung hervor. Der Kongress wird am 22.4. g Uhr im Römer
eröffnet, während die Verhandlungen selbst im Hotel Frankfurter Hof stattfinden.
Kongressist kann jedermann werden der in Beziehung zur kynologischen Zentrale
seines Landes steht. Wissenschaftler von Ruf sind als Generalberichterstatter be-
rufen.

Wer Mitglied des Kongresses werden will, wende sich an das Büro des dritten
kynologischen Weltkongresses in Stuttgart-W., Rotenwaldstrasse 83a, und lasse
sich das Kongressprogramm mit seinem reichen Inhalt kommen.

Seine Majestät, der König Gustav von Schweden, befindet sich unter den Ehren-
preisstiflern der ersten Weltausstellung für sämtliche Rassehunde vom 26. bis 28.
April \'1935.

Es sind gegen 180 Sonderausstellungen der verschiedenen Rassen der Welt an
diese Weltausstellung angeschlossen, an der sich 27 Nationen offiziell beteiligen

Ausländische Teilnehmer an dem Kongress und der Weltausstellung, welche bei
dieser Gelegenheit 7 Tage in Deutschland weilen, erhalten auf den deutschen Eisen-
bahnlinien eine Ermässigung von 60 % auf die Fahrkarte hin und zurück. Sie ist
für den Hin- und Rückweg am Wohnort zu lösen.

Dr. H. Henseler,
o. Professor und Direktor des Instituts für Tier-
zucht und Züchtungsbiologie der Technischen
Hochschule, München.

De heer Bazille zond ons een paar programma\'s van het Congres, die wij gaarne
aan belangstellenden, op aanvraag, ter inzage toezenden.

Verhuisd : G. C. de Boer van Ruinerwold (Dr.), naar Wieldrecht, gem.
Dubbeldam (Z. H.).

H. Hoiting van Foxham (Gr.) naar Loppersum (Gr.).
J. J. Ooms, Rotterdam, naar Bergschelaan 223.

E. van Muilwijk, Een en ander over de Geldersche paardenfokkerij, \'s Graven-
hage, Adm. „Het Paard", 1935. 8°. 52 blz. met 37 afb. ƒ 0.65

Verslag over de werkzaamheden van het staatsveeartsenijkundig onderzoekings-
instituut 1933-34. \'s Gravenhage, Algemeene Landsdrukkerij, 1934. 8°. 119 blz.
m. fig.

W. Sietema, Melkcursussen. Handleiding bij het theoretisch onderwijs aan melk-
cursussen. 2e dr. Doetinchem, Uitg.-Mij. „C. Misset", 1935. 8°. ƒ 1.00

G. Minderhoud, De Nederlandsche landbouw. Haarlem, Erven F. Bohn, 1934.
KL 8°. V 257 blz. ƒ 1.90

H. S. Frenkel en G. M. van Waveren, Over het kweeken van mond- en klauw-
zeersmetstof in vitro. \'s Gravenhage, Alg. Landsdrukkerij, 1935. Gr. 8°. 13 blz.

Staatsveeartsenijkundig onderzoekingsinstituut. Dept. van economische zaken.
Veeartsenijk. Dienst.

P. J. van Endt, Miliaire tuberculose van de nier als criterium bij de vleesch-
keuring. Een bacteriologisch en histologisch onderzoek. Proefschr. aan de Vee-
artsenijkundige Faculteit. Utrecht, Fa. Schotanus en Jens, 1935. 8°. 227 blz. m. 4 pl.

L. Seegf.rs, Verzorging, voeding en huisvesting van den hond. 3e druk. Amster-
dam, Uitg.-Mij. Kosmos, 1934. 8°. 53 blz. m. 26 afb.

A. Bartels, Het houden, kweeken, verzorgen en africhten van kanarievogels.
3de dr. Amsterdam, Uitg.-Mij. Kosmos, 1934. 8°. 55 blz. m. 16 afb. ƒ0.75

De Kleinveewereld. Tijdschrift voor de pluimvee-, konijnen-, vogel- en huisdieren-
teelt. Jg. 1. 1934/1935- Haarlem, Joh. Enschedé en Zonen, 1934/35. Jg- / 4-~~

Nederlandsch rundvee-stamboek 1933—1934. Zwartbont Hollandsch veeslag. Afl.
59H. Den Haag. 1934. 8°. 397 blz.

J. C. Colder, De Utrechtsche kwestie gezien in het licht der Paardenwet 1918.
Alblasserdam, Eigen uitgaaf, 1934. 8°.

M. Monacelli, La leishmaniosi cutanea in Italia. Roma, L. Pozzi, 1934. 8°.
IV 159 p.c. 147 111. nel texto e 2 tav. L. 25.—

V. Vezzani, Allevamento e alimentazione del bestiame. Torino, tip. Checchini,
[\'934]- 8°. 42 p.

G. Angelici, II latte alimentare. Roma, Tipografico centrale, 1934. 8°. L. 15.—

H. Heuillet, Tous les chiens. Toulouse, Impr. Douladoure, 1934. 2 volumes-
albums de 1000 p. av. 230 pl. hors texte (35 en coul.).

Ch. Pardubsky, Diagnostic des boiteries. Naples, Libr. Detken et Rocholl, 1934
8°. 159 p. av. 98 fig.

E. VV. Sheets, A. T. Semple and J. B. Shepherd, Brewery, distillery, vinegar
and yeast by-products for feeding livestock. Washington, Government Printing
Office, 1934. 8°. 8 p.

W. S. Gochenoür, Anthrax. Washington, Government Printing Office, 1934.
8°. 14 p.w. 5 fig.

F. H. Morgan, Embryology and genetics. New York, Columbia Univ. Press,
1934. 8°. IV 258 p.w. 129 fig.

J. P. Quinn, Selecting hens for egg production. Washington, Government Prin-
ting Office, 1934. 8°. II 18 p. w. 8 fig.

W. Moore, L. J. Faulhaber and J. H. Brown, A veterinary history of North
Carolina. Tarboro, North Carolina State Vet. Med. Assoc., 1934. 8°. 54 p.

H. P. Bayon, Diseases of poultry : their prevention and treatment. London,
The Feathered World, 1934. 8°. 155 p. w. 37 ill. Sh. 3.10

Our changing agriculture served by science. 15th annual report of the director of the
Agric. Exp. Stat, of the Univ. of Wisconsin. Madison, Wise. Agr. Exp. Stat., 1934.
8°. 128 p.

Report of the civil veterinary department, Assam, for the year 1933—34. [By G.
P. Sen]. Shillong, Assam Government Press, 1934.

F. A. Hays, Time interval from first egg to standard egg weight in Rhode Island
Red Pullets. Amherst, Mass. State Coll., 1934. 8°. 11 p. Massachusetts Agr. Exp.
Stat. Bull. n. 313.

K. Neville Irvine, The B. C. G. Vaccine. London, Oxford University Press,
\'934- 8°. 70 p. Sh. 5.—

Annual report of the department of veterinary science and animal industry of the
Tanganyika territory for the year 1933. Dar-es-Salaam, Government Printer,
1934. 8°. hi p.

J. K. Lipscomb and H. Howes, Ducks and geese. London, H. M. Stationery
Office, 1934. 8°. V 38 p. w. 6 pi.

W. K. Wilson, Rex-furred rabbits. London, H. M. Stationary Office, 1934. 8°.
V 13 p. w. 5 pi.

R. R. Graves and J. B. Shepherd, A study of certain phases of the economics
of dairy-cattle feeding. Washington, Government Printing Office, 1934. 8°. 26 p.
U. S. Dept. of Agriculture. Bur. of Dairy Ind. Roughage Feed. Ser. No. 1.
Roughage rations for dairy cows make less milk and more profit. Washington, Go-
vernment Printing Office, 1934. 8°. 12 p.

U. S. Dept. of Agriculture. Bur. of Dairy Ind. Roughage Feed. Ser. No. 2.
W. P. Blount, Sexing day-old chicks. A treatise on sex detection in pure and
cross-bred chicks. London, Poultry World, 1935. 54 p. Sh. 2.6

E. T. Brown, The ,,how to do it" poultry book. Everything anybody wants to
know. 2d ed. London, Pearson, 1935. 8°. 256 p. w. ill. Sh. 5.—

W. C. Miller, Black\'s veterinary dictionary. London, A. and C. Black, 1935.
Kl. 8°. 1150 p. w. 327 fig. and 8 pi. Sh. 21.—-

C. T. Williams, Modern fur farming. London, Cassell, 1935. 8°. 128 p. Sh. 1.6
An economic analysis of cheese factory operations in Ontario. Ottawa, J. O. Pate-
naude, 1933. Gr. 8°. 44 p. w. 6 fig. and 1 map.
Dominion Dept. of Agriculture etc.

E. Klapp, Das Dauergrünland. Stuttgart, E. Ulmer, 1935. 8°.
Schriften über neuzeitlichen Landbau. Doppelheft 1/2. M. 3.60

W\'. Schäperclaus, Fischkrankheiten. Braunschweig, Wenzel, 1935. 8°. 72 S. m.
58 Abb. " M. 1.80

F. Laquer, Hormone und innere Sekretion. 2te Aufl. Dresden u.s.vv., Th. Stein
köpf, 1934. 8°. 368 S. M. 19.—

G. Gass, Achter-Ulanen. Lustige Reitergeschichten aus dem alten Oesterreich.
Leipzig u.s.w., Steyrermühl-Verlag, 1934. 8°.

O. Römmele, Massnahmen zur Qualitätsverbesserung der Milch und eine An-
leitung zur Verfütterung der Magermilch. Kempten, Deutsche Molkerei-Zeitung,
1934. 8°. 38 S. m. Abb.

F. Schmied, Die Geflügelzucht des Landwirtes und des Kleintierzüchters. [4te
Aufl.]. Wien, Scholle-Verlag, 1935. Gr. 8°. 78 S. m. Abb.-f-4 S. Abb. M. 1.50
Scholle-Bücherei. Bd. 107.

Die Verordnung über den Zusammenschluss der Deutschen Milchwirtschaft nebst
einer Uebersicht der Milchwirtschaftsverbände und Milchversorgungsverbändc
u.s.w. M. Erl. von R. E. Bose und L. Gebhard. Kempten, Deutsche Molkerei-Zeitung,
1934. 8°. 56 S. M. 1.20

M. Holly, H. Meinken, A. Rachow, Die Aquarienfische in Wort und Bild.
Lief. 1, 2. Stuttgart, Wegner, [1934]. 8°. Je 10 Bl. m. Abb. Subskr. Pr. M. 0.80
M. Ott, Die Entwicklung der deutschen Fettwirtschaft und ihr neuzeitlicher
Ausbau. Kempten, Deutsche Molkerei-Zeitung, [1934]. 8°. 77 S. M. 1.20

O. Butz, Das Messen der Haustiere. (Pferde, Rinder, Schweine, Schafe). Berlin,
P. Parey, 1935. 8°. M. 1.—

Lebensmittelrecht, Lebensmittelkontrolle, Reichsmilchgesetz. 2 Vorträge von E.
Barnes und M. Seelemann. Leipzig, J. A. Barth, 1935. Gr. 8°. 32 S. M. 2.—

Probleme der Bakteriologie, Immunitätslehre und experimentellen Therapie.
19 Vorträge. Hrsg. von W. Kolle. Leipzig, G. Thieme, 1935. 4⁰. X 248 S. m.
53 ^Abb. M. 15.—

M. Hausmann, Entstehung und Funktion von Gefässsystem und Blut auf cellu-
lar-physiologischer Grundlage. Basel, Schwabe, [1935]. 4⁰. XV -I- 704 S. m. Abb.
Aus : Acta zoologica. Stockholm. M. 44.80

O. Brendel, Die Schafzucht im alten Griechenland. Würzburg, Triltsch, 1934.
8°. 189 S. m. Abb. M. 5.—

Medizinische Kolloidlehre. Hrsg. von L. Lichtwitz, R. E. Liesegang und K. Spiro. Dres-
den u.s.w., Th. Steindorff, 1934. Gr. 8°. 1084 S. M. 75.—
Lehrbuch der speziellen pathologischen Physiologie. Hrsg. von E. Becher. H. Bohnen-
kamp, L. Hellmeyer u. A. Jena, G. Fischer, 1935. Gr. 8°. X 4- 474 S. mit 54 z. T.
mehrfarb. Abb. im Text und 1 färb. Taf. M. 20.—

H. Böker, Einführung in die vergleichende biologische Anatomie der Wirbel-
tiere. Bd. i. Jena, G. Fischer, 1935. 4⁰. XI -)- 228 S. m. 225 Abb. im Text. M. 13.50

L. Geitler, Grundriss der Cytologie. Berlin, Gebr. Bornträger, 1934. 4⁰. VIII
295 S. m. 209 Abb. M. 21.—-

R. Hesse und F. Doflein, Tierbau und Tierleben in ihrem Zusammenhang
betrachtet. 2te Aufl. Bearb. von R. Hesse. Bd. 1. Jena, G. Fischer, 1935. 4⁰.

H. Seekamp, Die genaue Feststellung des Alters eines Pferdes durch die Augen-
kunden, nachdem die Zahnkunden verschwunden sind. Worpswede, Selbstverlag,
\'935- 8°. 5 S. m. 6 Abb.
Bakterielle Lebensmittelvergiftung. Amtliche Ausg. Berlin, R. Schoetz, 1935. 8°.

Anweisungen des Reichs- und Preussischen Ministers des Inneren zur Ausfüh-
rung des Gesetzes betr. die Bekämpfung übertragbarer Krankheiten. H. 10.

J. Balo, Die unsichtbaren Krankheitserreger. Filtrierbare Vira. Berlin, S.
Karger, 1935. 8°. M. 24.—

Stévenin, L\'approvisionnement en lait de la ville de Strasbourg et le contrôle
hygiénique du lait. Thèse de Paris. 1934.

Carvounaris, Etude sur l\'hippophagie en vue de son introduction en Grèce.
Thèse de Paris. 1934.

Feldman, Le riz et ses dérivés dans l\'alimentation des animaux domestiques.
Thèse de Paris. 1934.

Antignac, Contribution à l\'étude de la tétanie d\'herbage des bovidés. Thèse
de Paris. 1934.

Descarpentris, Etude combinée de la coagulation et de la sédimentation sanguine.
Thèse de Paris. 1934.

Miknevicius, Le rouget du porc en Lithuanie. Traitement. Prophylaxie. Thèse
de Toulouse. 1934.

Ipoustéguy, L\'anesthésie générale par voie endoveineuse à l\'evipan sodique
en médecine vétérinaire. Thèse de Toulouse. 1934.

Romanu, Contribution à l\'étude de l\'emploi des antithermiques en médecine
vétérinaire. Thèse de Toulouse. 1934.

Bertucci, Contribution à l\'étude de la pasteurisation du lait en couches minces.
Stassanisation. Thèse de Toulouse. 1934.

Mermet, Contribution à l\'étude du traitement de la maladie de Carré chez le
chien. Thèse de Toulouse. 1934.

Rogier, Contribution à l\'étude du système lymphatique du chameau. Thèse
de Toulouse. 1934.

Favory, L\'équilibre acido-basique dans les néphrites chroniques du chien. Thèse
de Toulouse. 1934.

Pierrot, Contribution à l\'étude de quelques eaux minérales en médecine vétéri-
naire. Thèse de Lyon. 1934.

Hourtchich, Etat actuel de nos connaissances sur la greffe testiculaire. La greffe
au point de vue économique. Thèse de Lyon. 1934.

K. Elter, Beiträge zur pathologischen Anatomie der primären Ovarialkar-
zinome mit bes. Berücksichtigung ihres histologischen Baues. Versuch einer Grup-
pierung nach neuen Gesichtspunkten. Inaug.-Diss. Wien. 1934.

V. Göttche, Entwicklung der Verdauungsorgane bei der Dotterbrut der Forelle.
Inaug.-Diss. Wien. 1934.

J. Nainys, Untersuchungen über den Nitrat- und Nitritgehalt verschiedener
Wiener-Wurstwaren. Inaug.-Diss. Wien. 1934.

O. Clement, Blutbefunde bei Anginen (Tonsillitiden) des Pferdes und Hundes.
Inaug.-Diss. Wien. 1934.

A. Kuscher, Untersuchungen bei Meerschweinchen über einige durch Bang-
Bazillen hervorgerufene Skelettveränderungen. Inaug.-Diss. Wien. 1934.

S. Jöchler, Protoplasmastudien an tierischen Geschwülsten. Inaug-Diss. Wien.
\'934-

H. Zinz, Das Blutbild nach der Anwendung von Leukopenin. Inaug.-Diss. Wien.
1934-

S. Seki, Liquoruntersuchungen bei künstlich mit dem Virus der Borna\'schen
Krankheit infizierten Kaninchen unter bes. Berücksichtigung des Befundes bei
gesunden und spontan erkrankten Kaninchen. Inaug.-Diss. Giessen. 1934.

A. Halbsgut, Der Einfluss des Extractum Bulbus Scillon und des Scillarens auf das
Reizleitungssystem und die Refraktärphase des Froschherzens. Inaug.-Diss. Gies-
sen. 1934.

A. Scheiner, Versuche zur Bekämpfung der Rinderräude. II. Beitrag. Derris-
präparate. (Panderran und Derrisol). Aulin. Inaug.-Diss. Hannover. 1934.

W. Schrempp, Betrachtungen über den wilden und den zahmen Elefanten unter
bes. Berücksichtigung der Fütterung und Haltung des letzteren. Inaug.-Diss. Han-
nover. 1934.

E. Dederding, Zur Aetiologie und Pathologie des sog. traumatischen Zungen-
rückengeschwürs beim Rinde. Inaug.-Diss. Leipzig. 1934.

H. Bäsmann, Zur Kenntnis der pathologischen Anatomie der Nekrobazillose des
Kalbes mit bes. Berücksichtigung des Herzbeutels. Inaug.-Diss. Leipzig. 1934.

C. Reuter, Therapeutische Versuche mit Dalbeen, Pyrodalbeen und Carbodal-
been. Inaug.-Diss. Leipzig. 1934.

B. Rudert, Die diagnostische Brauchbarkeit des kulturellen Nachweises der
Tuberkelbakterien. Inaug.-Diss. Leipzig. 1934.

E. Hornickel, Ueber die Lageverhältnisse der Unterkieferbackzähne beim
Pferde. Inaug.-Diss. Leipzig. 1934.

K. Heiss, Beitrag zur Wirkung des Oxychinol-Bengen auf den puerperal erkrank-
ten Uterus des Rindes. Inaug.-Diss. Leipzig. 1934.

G. Kullen, Systematische Untersuchungen von Tonsillen des Rindes unter bes.
Berücksichtigung der Tuberkulose. Inaug.-Diss. Leipzig. 1934.

H. Bauer, Beitrag zur I\'rage der Ausscheidung von Bangbazillen mit der Milch
einer natürlich infizierten Kuh. Inaug.-Diss. München. 1934.

R. Glaser, Die pathologische Anatomie und Histologie der Geflügellähme.
Inaug.-Diss. München. 1934.

A. Hemmer, Untersuchungen am Blute hochträchtiger Kühe und ihrer Kälber.
Inaug.-Diss. München. 1934.

H. Krill, Untersuchungen über das Auftreten des Abnutzungspigmentes in
den Ganglienzellen von Hunden unter Berücksichtigung des Alters. Inaug.-Diss.
München. 1934.

H. Schlegel, Die Milchgewebshernien beim Schwein. Inaug.-Diss. München.
■934-

W. Schoeley, Beitrag zur Diagnostik der Endometritiden mittels des mikrosko-
pischen Befundes im Vaginalschleim des Rindes. fnaug.-Diss. München. 1934.

R. Schwarz, Therapeutische Versuche über die anthelmintische Wirkung von
„Valutin" und „Helmidrast" bei Hunden. Inaug.-Diss. München. 1934.

H. Siegmund, Die Altersbestimmung des Silberfuchses auf Grund zahnanato-
mischcr Merkmale. Inaug.-Diss. München. 1934.

W. Vogel, Untersuchungen über das Wesen und die Histologie des hämorrha-
gischen Milzinfarktes beim Hunde. Inaug.-Diss. München. 1934.

K. Bruhnke, Entwicklung, Stand und Hengststämme der schlesischen Kalt-
blutzucht. Inaug.-Diss. Breslau. 1934.

H. G. Müller, Bakteriol. und ehem. Untersuchungen über die Natur eines
dem Bakteriophagen ähnlichen Vorganges bei gewissen Stämmen des Bacillus
pyocaneus. Inaug.-Diss. Breslau. 1933.

R. von Kubinzky, Untersuchungen über die Konservierungsverluste bei der
Silofutterbereitung. Inaug.-Diss. Leipzig. 1934.

C. F. Seeling, Exp. Untersuchungen über den Einfluss des Futterwechsels und
anderer Umwcltfaktoren auf die Zusammensetzung und die wichtigsten Eigen-
schaften der Kuhmilch (ein Beitrag zur Erkennung von Milchverfälschungen).
Inaug.-Diss. Leipzig. 1934.

H. Stammler, Ueber den Gehalt an Vitamin C bei Gräsern, Grünfuttermitteln
sowie Obst und Gemüsearten in verschiedenen Reifestadien. Die Reindarstellung
des reduzierenden Stoffes aus gelben Lupinen. Inaug.-Diss. Frankfurt. 1934.

F. Widenbauer, Ueber Zusammensetzung und Refraktometrie des Bleiserums
der Milch. Inaug.-Diss. München. 1934.

H. Dürr, Der Entwicklungsgang einer sächsischen Rinderherde von 1900—1933.
Inaug.-Diss. Leipzig. 1934. Du Buy.

Eenigen tijd geleden nam ik kennis van een artikel in het Geneeskundig Tijd-
schrift voor Nederl. Indië 1882, getiteld „Over het gebruik van verdacht vleesch, in ver-
hand met de bestrijding der runderpest", van de hand van Dr. de Cock, officier van
Gezondheid, in welk artikel de Cock, naar aanleiding van een sterfte onder vee
te Kwala Simpang en vermoedelijk veroorzaakt door runderpest, de vraag stelt,
of men het vleesch van dergelijke dieren, voor consumptie mag goedkeuren. Hij
beantwoordt deze vraag bevestigend en geeft dan een zeer interessante beschou-
wing over de vleeschkeuring toen ter tijde.

Allereerst bespreekt hij de vraag, welke eischen men moet stellen aan vleesch, dat ge-
schikt is voor consumptie. In verband hiermede vermeldt hij de algem. voorwaarden
van aanbestedingen voor het Depart. van Oorlog, waarin men daaromtrent weinig
vindt aangegeven. Hoofdzakelijk moeten de dieren bij levering of na de slachting
aan een bepaald gewicht voldoen, en worden geeischt jonge, gezonde, goed door-
meste dieren. Zeer merkwaardig is de volgende bepaling : Ter voorkoming dat
dieren, die ziek zijn of niet genoeg gewicht hebben, worden geslacht, belasten de
militaire commandanten den officier van piket er mee vóór het slachten het vee te keuren,
dus een soort levende keuring. Deze voorschriften geven echter geen antwoord op
de vraag. ¹)

a). De kleur van het vleesch. Deze moet men beoordeelen naar de wijze van slachten.
Bij de oude slachtwijze (vlug doorsnijden van carotis en trachea) bevat het vleesch
weinig bloed. Geschiedt dit echter langzaam, dan hangt de volbloedigheid een-
voudig af van den meerderen of minderen graad hiervan.

Bij dooden door schieten of door slachtmasker is het vleesch meer volbloedig
en dus donkerrood van kleur. Het bevatten van veel bloed moet als een goede eigenschaft
van vleesch worden beschouwd.

De kleur wisselt dus van licht- tot donkerpurperklcurig tot roserood. Wankleurig
mag het vleesch nooit zijn. Vetweefsel moet hard en vast zijn, nooit wankleurig of gelei-
achtig.

b). De reuk van het vleesch. De reuk van goed vleesch is niet juist te definieeren ;
zij is karakteristiek en niet onaangenaam.

d). Microscopisch moeten de spiervezels duidelijk begrensd en dwarsgestreept zijn. Ook in
daarvoor dubieuze gevallen moet steeds een microscopisch onderzoek plaats vinden
op de aanwezigheid van sporospermiën, cyst. cellulosae en trichineila spiralis.

De Cock stelt nu de thesis : dat alle vleesch, hetwelk aan bovengenoemde eigenschappen
voldoet, onverschillig van welk dier het afkomstig is. geschikt is voor consumptie. Als bewijs
hiervoor noemt hij :

1). De ondervinding. Zoowel te Kwala Simpang als elders werd steeds het vleesch
van verdachte dieren (blootstaande aan een acute infectieziekte) gefourageerd en
zelfs het vleesch van gestorven dieren voor de liefhebbers disponibel gesteld. Scha-
delijke gevolgen werden nooit opgemerkt. Hierdoor is z. i. het bewijs geleverd, dat
vleesch van verdachte of aan een infectieziekte lijdende dieren niet altijd onbruik-
baar is.

2). Ook Camper, Gerlach en Hekmeyer beweren, dat het vleeseh van aan
veepest lijdende runderen zeer goed bruikbaar is, en zelfs melk, boter en kaas van
die dieren. Evenzoo zou het vleeseh van longziekterunderen zijn te gebruiken.

3). Zelfs de theorie geeft geen enkel bewijs aan, dat het gebruik van vleeseh van
verdachte dieren of van aan een of andere ziekte gestorven dier schadelijk zou
zijn. Zeer goed kan een locale of op de centrale organen werkende oorzaak den
dood tengevolge hebben, zonder dat het spierweefsel daaronder behoeft te lijden.
Daarenboven is er geen enkel ziekteveroorzakend agens bekend (in 1881), dat aan
de gewone bereidingswijze van vleeseh weerstand kan bieden.

Wel beweert Falck (Das Fleisch-Gemeinverständliches Handbuch der wissen-
schaftlichen und praktischen Fleischkunde) dat het vleeseh van zieke dieren abso-
luut schadelijk is voor de gezondheid en dat alleen permissie zou kunnen worden
gegeven om het vleeseh van longziektedieren (mits goed gekookt)en van ver-
dronken dieren, zoo deze dieren niet langer dan 24 uur in het water hebben ge-
legen, voor minder geld verkrijgbaar te stellen, doch het is de Cock onmogelijk
zich voor te stellen, op welke gronden zulk een leer wordt verkondigd. Wel had
de Cock reeds vroeger een beest afgekeurd, dat niet langer dan 10 uur in het water
had gelegen, en waarvan het vleeseh zeer week was, volstrekt niet meer elastisch,
terwijl het vleeschsap niet meer de zure reactie vertoonde.

De eindconclusie, waartoe de Cock komt is deze : dat men in abstracto niet kan zeggen,
welk vleeseh niet en welk vleeseh wel voor consumptie geschikt is, maar dat men steeds in elk
concreet geval het vleeseh moet toetsen aan de eischen, welke aan gezond vleeseh moeten worde»
gesteld.

24 Julij 1834. Naar men verneemt zijn, tegen den aanstaanden Wintercursus, die
met den eersten October begint, aan \'s Rijks Veeartsenijschool te Utrecht eenige
plaatsen open voor personen, die aldaar de lessen voor eigen rekening mogten
willen bijwonen.

De Kweekelingen gemeten aan gemelde School Kost, Inwoning, Onderwijs,
Bewassching, en Onderhoud hunner Kleeding, tegen betaling van een Kostgeld
van Vierhonderd Gulden \'sjaars, zij brengen ook voor eigen rekening eenig
Linnengoed en Ontleedkundige Werktuigen mede, terwijl hun de bövenklceding
van wege de School wordt gegeven.

Zij, die omtrent een en ander nadere inlichtingen bcgeeren, kunnen dezelve
schriftelijk verzoeken aan den Hoogleeraar A. Numan, Directeur der genoemde
school, zullende de personen, die bepaaldelijk verlangen geplaatst te worden zich
daartoe schriftelijk bij de Administratie voor de Nationale Nijverheid behooren aan
te melden vóór den eersten September aanstaande. E. A. S.

Het voorkomen van tetanie-aanvallen bij kalveren is in ons land
en ook elders bekend. Er worden verschillende namen aan gegeven
o.a. lal, brul, bulk, blèr of bloei.

Het meest bekend is deze meestal doodelijke afwijking bij kalveren
van enkele maanden, die uitsluitend of nagenoeg uitsluitend met melk
worden gevoed.

De symptomen komen in hoofdzaak op het volgende neer : een ner-
veuze toestand met verhoogde prikkelbaarheid, abnormale bewe-
gingen o.a. beurtelings achteruit en vooruit loopen, ronddraaien in
een cirkel ; de dieren loopen soms tegen opstakels op, zoodat de indruk
gewekt wordt, dat zij tijdelijk blind zijn ; een starende blik ; nu en
dan convulsies, waarbij krampen van verschillende spieren (kaak,
ledematen) voorkomen ; verder hevig brullen, neervallen, schuim-
bekken en speekselvloed. Vooral bij het halen der dieren uit het hok
treedt gevaar voor tetanie-aanvallen op. .Jonge dieren schijnen de
aanvallen beter te doorstaan dan kalveren ouder dan circa l jaar.

,,Bij deze ziekte komt degeneratie van sommige spieren voor, in het
bijzonder van de zware spiergroepen aan de binnenvlakte van de
dij. Het gedegenereerde vleesch heeft min of meer de kleur van
gekookt kalfsvleesch, doch is bijzonder saprijk, doordat intramusculair
oedeem aanwezig is.

Ook het intramusculaire bindweefsel in de omgeving der afwijkende
spieren vertoont gelatineus oedeem.

Zoowel in de spieren als aan hun oppervlakte treft men bloedingen
aan, meestal streepvormig en van verschillende grootte. Aan de or-
ganen worden geen afwijkingen waargenomen."

Niet alleen kalveren zijn moeilijk tot geslachtelijke rijpheid mei
melk alleen op te voeden ; ook bij biggen, jonge honden en ook bij
andere dieren, o.a. de rat, doen zich, naar het schijnt, dikwijls afwij-
kingen bij voortdurend melkdiëet, afgezien van anaemie, voor.

Een verschijnsel, dat bij melkkalveren voorkomt, maar vermoedelijk
geen direct verband houdt met tetanie, is sterk likken en bijten aan
hout enz. en het voorkomen van haarballen in de maag. Wellicht
mag men dit in verband brengen met het te kort aan ijzer en koper
in de melk.

Het was voor de hand liggend om, toen wij het optreden van tetanie
bij volwassen runderen — speciaal grastetanie -— vonden samen te
gaan met een abnormale samenstelling van het bloedserum, in het
bijzonder met een laag Mg-gehalte en tevens met een wijde Ca/Mg-

verhouding, na te gaan of bij kalvertetanie dezelfde abnormale bloed-
samenstelling voorkomt.

Sedert 1930 heb ik gepoogd bloedmonsters van kalveren, lijdende
aan deze ziekte te verkrijgen. Slechts enkele mocht ik ontvangen.

Wij vonden inderdaad bij kalvertetanie de minerale stofwisseling
verstoord. Dit blijkt uit de cijfers van de tabel.

De Ca- en Mg-gehalten wijken in beide richtingen af, soms zijn
zij te hoog, soms te laag ; zoodat de Ga/Mg-verhouding in beide rich-
tingen van die bij normale dieren afwijkt.

Behalve de abnormale minerale gehalten waren opvallend de hooge
cholesterine-waarden bij de vette kalveren en verder bij een der zieke
kalveren het hooge bloedsuikergehalte van 126 mg %, terwijl wij bij
normale kalveren 71—86 mg % vonden. Ook was er eenige afwijking
van het acetongehalte. Vermoedelijk zijn koolhydraat- en vetstof-
wisseling bij de ziekte betrokken.

Dat ook bij de twee kalveren, die geen hypomagnesaemie vertoonden
een evenwichtsverstoring voorkwam, waarbij de mineralen en in één
geval ook de koolhydraatstofwisseling betrokken was, mag uit de cijfers
worden afgeleid ; immers \'t Ca was of te hoog of te laag, bij één \'t Mg
te hoog.

1 De monsters van zieke kalveren werden mij toegezonden in 1931 door den heer
Commandeur, in 1932 door den heer Terlouw en in 1933 door den heer Breukink ;
die der gezonde dieren ontving ik van den heer J. P. v. d. Slooten. Gaarne betuig
ik dezen heeren mijn dank voor hun medewerking.

2 Deze monsters werden na den dood afgetapt, zoodat de P-cijfers geen waarde
hebben.

3 De magere kalveren waren ongeveer een halfjaar oud, de vette ongeveer 3
maanden.

Er is nu dezer dagen een publicatie verschenen waarin de resultaten
van het bloedonderzoek van 25 gevallen van kalver-tetanie worden
medegedeeld. Bij 20 der dieren werd alleen CaenP; bij 5 bovendien
het Mg bepaald.

De schrijvers, Duncan, Huffman en Robinson ^x) concludeeren
uit hun cijfers, dat althans bij een deel der kalveren, die aan deze
ziekte lijden, een verlaagd Mg-gehalte van het bloedplasma voorkomt
n.1. 1.2—1.6 mg % (normaal noemen zij 2.25—2.75 mg %). De Ca/Mg-
verhouding bij deze dieren was 8 : 1 aio: 1 (bij normale kalveren was
deze verhouding 4 : 1 a 5 : 1).

Drie en twintig van hun met melk — in twee gevallen met onder-
melk — gevoede kalveren gingen aan tetanie te gronde ; de twee
andere kregen wel convulsies maar stierven er niet aan. De dood trad
meestal eerst 11a verscheidene maanden, bijv. 8 a 10 maanden, enkele
malen nadat de dieren meer dan een jaar met melk gevoed waren, in.
Daarentegen stierven twee dieren binnen 4 maanden.

Het loont m.i. de moeite, de uitkomsten dezer proeven nader te
beschouwen want zij zijn interessant en men zal in ons land zeker
niet licht de gelegenheid verkrijgen dergelijke kostbare proeven te
nemen.

Behalve melk kregen de dieren niets dan enkele minerale aanvul-
lingen, soms gist, levertraan, parathormon of lijnolie. Geen dezer
toevoegingen had invloed op het optreden van tetanie.

Huffman en Robinson waren vroeger n.1. in 1926 ²) tot andere
conclusies gekomen. Zij bepaalden toen nog geen magnesium in het
bloedserum. Zij vonden bij hun vroeger onderzoek, dat van de 14
kalveren, waarmede de proeven genomen werden, en waarvan 9 con-
vulsies vertoonden ³), gedurende de aanvallen een Ca-gehalte van het
bloedserum van meestal circa 8 mg % of iets lager ; éénmaal van
slechts circa 4 mg %. Bij deze proeven kregen de dieren soms een sup-
plement o.a. levertraan of calc. phosphaat. Deze middelen brachten
geen verbetering ⁴). De conclusie van het laatst verschenen stuk is,
dat behalve hypomagnesaemie ook hvpocalcaemie oorzaak der symp-
tomen kan zijn.

Intusschen is hun conclusie omtrent hypocalcaemie onzeker, omdat
zij niet weten welke Mg-gehalten het bloed hunner vroegere tetanie-
kalveren had. Denkbaar is, dat de bloedsamenstelling hier veelal als
bij grastetanie van runderen was, n.1. minder Mg dan 1 mg % en dus
toch nog een Ca/Mg-verhouding van 8 : 1 of 10 : 1.

De conclusies, die Duncan c.s. aan het einde van het tweede stuk
mededeelen, zijn de volgende :

1. Tetanie kwam voor bij 20 kalveren gevoed met volle melk of met
melk plus verschillende supplementen. Het bloed Ca en P (anorg.)
was hier normaal ; het Mg werd niet bepaald.

2. Bij vijf kalveren, die in tetanie stierven, waren bloed Ca en P
(anorg.) normaal doch het Mg laag.

3. Tetanie bij kalveren samengaand met laag Mg was niet te onder-
scheiden van tetanie met laag bloed Ca zonder dat bloed Ca en Mg
werden bepaald.

4. Magnesium-tetanie kwam zoowel voor op een vetrijk als op een
vetarm rantsoen.

5. Bij tetanie met normaal bloed Ca en laag Mg was de Ca-Mg-
verhouding in het bloed 8: 1 a 10: 1.

6. Deze uitkomsten verklaren ten deele waarom verschillende onder-
zoekers niet in staat waren, kalveren tot geslachtsrijpheid op volle
melk op te fokken.

In hun slotconclusies zeggen zij niets omtrent de opvatting over het
ontstaan van kalver-tetanie, die zij, blijkens de aan hun conclusies
voorafgaande beschouwingen, bezitten ; n.1. dat de hypomagnesaemie
aan gebrekkige Mg-benutting is toe te schrijven.

Zij stellen zich op het standpunt aangegeven door Kruse, Orent
en McCollum, dat hypomagnesaemie steeds een gevolg van Mg-
deficiency is; ofschoon zij erkennen, dat de hoeveelheid Mg welke
hun kalveren per dag per Kg lichaamsgewicht opnamen veel grooter
is dan bij de ratten en honden van Kruse c.s. Zij zijn blijkbaar zoozeer
overtuigd van de juistheid der meening van Kruse, Orent en
McCollum ¹), dat zij uit de hypomagnesaemie meenen tot verminderde
resorptie en benutting van het Mg in de melk te mogen concludeeren.
Zonder onderzoek van faeces en urine is zoodanige conclusie niet aan-
vaardbaar ²). Evenmin kan m.i. toegegeven worden, dat, zooals zij

1 Merkwaardig is het volgende : Zij zeggen eerst na de onderzoekingen van
Kruse, Orent en McCollum het Mg. in het bloed te hebben bepaald, omdat de
beteekenis van hypomagnesaemie eerst door Kruse c.s. werd erkend. Zij halen
het betreffende artikel, dat in 1933 verscheen, aan. Desniettemin verwijzen zij
ook naar de in 1930 gepubliceerde onderzoekingen van Dr. Seekles en mij, waarin
wordt aangetoond, dat de lage waarde van Mg de karakteristieke afwijking bij
grastetanie is. Niettegenstaande de Amerikaansche publicatie dus drie jaren later
verscheen dan de onze, wordt zij toch aangemerkt als voor het eerst de beteekenis
van Mg bij tetanie te hebben aangetoond. De heeren K., O. en M. hebben in
hun publicatie zich eveneens de prioriteit ervan ten onrechte aangematigd.

2 Aangezien in de paragraaf over de methodiek niets gezegd wordt omtrent
het faeces- en urine-onderzoek en zij ook geen cijfers omtrent de samenstelling dezer
uitwerpselen opgeven, moet worden aangenomen, dat de Mg-resorptie niet werd
bepaald en zij dus alleen uit de lage Mg-gehalten in het bloed tot verlaagde resorptie
of benutting van het Mg. besluiten. Zij meenen zelfs te mogen aannemen dat er een
gebrek in de Mg-stofwisseling bestond, waardoor de dieren v erhinderd waren het
beschikbare Mg te benutten.

zeggen, de behoefte aan Mg bij het groeien der dieren evenzeer zou
toenemen als die aan Ca en P. Wat dit laatste punt betreft zij er op
gewezen, dat de organen o.a. de beenderen, die in de eerste levens-
maanden veel in gewicht toenemen een zeer laag Mg-gehalte in ver-
houding tot het Ca-gehalte bezitten. In beenderen van honden werd
een Mg\'Ca-verhouding van ^ ¹ ƒ46.7 en 1/31.7 ^x) en in de asch van
jonge ratten werd constant 1 : 44.5 gevonden ²) het zijn juist de been-
deren waarin in hoofdzaak het Ca wordt opgehoopt (n.1. ^ 99% van
al het aanwezige Ca). Daarentegen is in de organen, die betrekkelijk
weinig in gewicht toenemen o.a. hersenen en lever, de Mg/Ca ver-
houding resp. circa 4 en 1/2.

De Ca/Mg-verhouding in melk is circa 11 : 1, terwijl die in het
lichaam van een vet kalf circa 1/27 bedraagt. Buchner en Peter
vonden het Ca- en Mg-gehalte van de asch van jonge ratten (i4den
tot 28osten dag) constant n.1. 25,4% Ca en 1,3% Mg — de verhouding
was 19,5 : 1. Relatief bevat de melk derhalve een overmaat aan Mg.

Een tweede punt waarop zij de aandacht vestigen, is de Mg-opname
per dag per Kg lichaamsgewicht. Wanneer men nagaat hoe het
bij de verschillende dieren staat met het verband tusschen deze hoe-
veelheid en den leeftijd waarop tetanie-aanvallen (resp. de dood) op-
traden, dan blijkt, dat hoe grooter de Mg opname per Kg lichaamsge-
wicht per dag was, hoe eerder de dieren tetanie te zien gaven resp.
stierven. Wanneer de opgegeven Mg-opname, zooals aangenomen
mag worden, slechts aangeeft de hoeveelheid Mg in de gedronken

melk aanwezig, dan blijkt hieruit slechts dat de dieren, die minder
dronken, langer leefden.

Zijn er verder nog gegevens, die licht doen vallen op de vraag of
Mg-deficiëntie als oorzaak der ziekte moet worden aangemerkt ?

Een nadere beschouwing der Mg-gehalten van het bloed der vijf
proefkalveren, wier bloed om de 10 dagen op Ca-, P- (anorg.) en
Mg-gehalte werd onderzocht, brengt m.i. voldoende materiaal aan
om te concludeeren, dat niet deficiëntie maar vermoedelijk een in-
toxicatie evenwichtsverstoring ten gevolge heeft, welke met hypomag-
nesaemie gepaard gaat.

In de eerste plaats zij opgemerkt, dat van de geleidelijke afname of
neiging daartoe van het Mg-gehalte, die Duncan c.s. meenen bij
verschillende hunner proefkalveren te moeten constateeren, volgens
de medegedeelde cijfers slechts in één geval met eenig recht gesproken
kan worden n.1. bij No. 181, het dier dus, dat 300 dagen oud werd.
Bij gezonde kalveren van 9 a 10 maanden vonden wij echter waarden,
die slechts zeer weinig verschilden van die, welke zij bij dit kalf vonden
toen het een halfjaar oud was n.1. 1.87 en 1.83 mg %.

Bij dit dier kwam trouwens geen gelijkmatige daling voor, doch tus-
schen den 2loden en 28osten dag waren er schommelingen bijv. van
1.69 op 1.38 en van dit laatste gehalte weer op 1.65.

Bij de kalveren 186 en 187 kan men uit de gepubliceerde cijfers *)
geen daling waarnemen. Bij No. 186 zijn er betrekkelijk groote sprongen
en het laatste cijfer, 1.77, is hooger dan alle voorafgaande op een na,
terwijl hel voorafgaande (van 4 dagen eerder) 1.35 mg % was. Bij 187
was het gehalte 4 dagen vóór den dood hooger dan alle voorafgaande,
het bedroeg 2.69. Zeer scherp was de daling in de 4 volgende dagen
tot 1.12 mg %. Ook bij dit dier kwamen vrij groote schommelingen
voor bijv. van 2.05 op 1.35 en van 1.35 op 2.69 mg %.

Bij kalf No. 1 79 is het aantal analysen te klein om van een verloop
te spreken. De waarden schommelen sterk n.1. van 1.78 op 2.16 en 4
dagen later op 1.53 mg %.

Tenslotte werd bij No. 1 78 bij den dood de op een na hoogste waarde
gevonden n.1. 1.93 ¹) (59 dagen eerder was het gehalte 2.29 mg %).
Ook bij dit dier schommelden de Mg-waarden heen en weer.

Men zou misschien kunnen spreken van een tendenz tot verlaging,
maar dat is immers normaal, gezien het feit, dat bij jonge kalveren
het gern. Mg-gehalte van het bloedserum ongeveer 0.8 a 1 mg %
hooger is dan bij volwassen runderen.

Van meer beteekenis dan de absolute waarden zijn m.i. de schom-
melingen, vooral tegen den dood, zoowel die met een stijging tegen
het einde als die, waarbij de laatste waarde laag was.

1 Er zij aan herinnerd, dat wij in 1930 (Biochem. Zs. 299. 358) vonden, dathet
bloed-Mg door convulsies stijgt.

Deze schommelingen mogen m.i. geacht worden op een labielen
toestand te wijzen ; op gevaar dus voor evenwichtsverstoringen.

Men mag vermoedelijk ook dan, wanneer experimenteel ten gevolge
van Mg-deficiëntie tetanieaanvallen optreden, aannemen, dat daar-
aan een labiele toestand voorafgaat, die met Mg-schommelingen
gepaard gaat, echter de medegedeelde cijfers toonen m. i. bij vier
dezer vijf dieren niet aan, dat er een daling van het Mg-gehalte was,
die op deficiëntie wijst. Duncan c.s. hebben dan m. i. geen enkelen
grond voor de veronderstelling, dat bij hun proeven Mg-deficiëntie
bestond, noch door dat de melk te weinig Mg bevatte, noch door dat
de Mg benutting verminderd was.

Mijn beschouwingen omtrent de door Duncan c.s. medegedeelde
Mg-gehalten, die door de bijgaande grafische voorstelling overzich-
telijker worden gemaakt, steunen m. i. de hierboven aangevoerde
motieven voor het aannemen niet van Mg-deficiëntie maar van even-
wichtsverstoringen, voorafgegaan door een labielen toestand.

Dat hypomagnesaemie voor kan komen zonder Mg-deficiëntie
of wel zonder Mg-verarming van het organisme, werd door onze
proeven over grastetanie voldoende aangetoond.

Immers het is daarbij gebleken, dat één enkele intraveneuse injectie
met CaCl., en MgCl₂ in staat is een dier blijvend van grastetanie te
genezen. Bovendien komt het herhaaldelijk voor, dat in hetzelfde
voorjaar een koe achtereenvolgens kalfziekte met hoog bloed-Mg en
grastetanie met laag Mg-gehalte van het bloed te zien geeft. Verarming
aan Mg is hier niet aan te nemen.

Vermeld zij nog, dat bij de 5 dieren evenals bij de 20 andere in de
publicatie van Duncan c.s. besproken gevallen, waarbij het Mg niet
werd onderzocht, het Ca-gehalte van het bloedserum nagenoeg altijd
hooger dan 10 mg % was (slechts in 3 gevallen lager n.1. 9.4, 9.6 en
9.8). Het aantal gevallen van kalver-tetanie met normaal Ca-gehalte,
besproken in de beide publicaties, is dus grooter dan dat met verlaagd
bloed Ca.

Het vraagstuk der aetiologie van kalvertetanie is een nadere studie
waard, omdat het van de oorzaak zal afhangen, welke praeventieve
middelen beproefd dienen te worden.

Wij mogen aannemen, dat hier een labiele toestand aan de mani-
feste tetanie voorafgaat. De latente toestand kan, zooals in het alge-
meen bij analoge toestanden het geval is, door betrekkelijk onbelang-
rijke factoren — rustverstoring, emoties enz. — ook hier plotseling
manifest worden. Hetgeen Duncan c.s. mededeelen, wijst duidelijk
op een labielen toestand ; immers zij zeggen dat plotseling convulsies
kunnen optreden gedurende het aftappen van bloed of wanneer een
dier naar een anderen stal wordt overgebracht.

Men is geneigd bij deze dieren primair aan geen enkel aetiologisch
moment zooveel waarde te hechten als aan de voeding. Welke fout

in de voeding zou men voor het ontstaan van den labielen toestand
verantwoordelijk kunnen stellen ?

Een bekend gebrek van de melk-voeding is, dat wegens de zeer lage
ijzer en koper-gehalten van melk in \'t algemeen anaemie ontstaat.
Echter schijnt bij de dieren van Duncan c.s. de anaemie niet zeer
geprononceerd te zijn geweest. Men mag daaruit misschien afleiden,
dat de anaemie geen rechtstreeksch verband houdt met de tetanie.

In het bijzonder is voor kalveren, die eenige maanden oud zijn het
hooge eiwitgehalte van de melk ongewenscht. De droge stof van melk
bevat nagenoeg 30% eiwit. Voor dieren, die enkele maanden oud
zijn, behoort het rantsoen op zijn hoogst 20% eiwit te bevatten. De
eiwitverhouding is in melk ongeveer 3.6 : 1. Aangezien ondermelk
even gevaarlijk schijnt te zijn als volle melk, mag men vet als oorzaak
wellicht uitschakelen. In ondermelk is de eiwitverhouding nog on-
gunstiger dan in volle melk.

Onze eigen onderzoekingen *), waarbij aan koeien groote hoeveel-
heden eiwit in den vorm van aardnotenmeel, sojameel of tarwegluten
werd gegeven, hebben aangetoond, dat veel eiwit een verstoring der
mineraalstofwisseling veroorzaakt. In één geval trad de dood in. Bij
deze verstoring gaan de afwijkingen niet altijd in dezelfde richting,
evenmin als dit bij kalver-tetanie het geval is.

De volgende schommelingen van het Mg-gehalte kwamen voor :
van 2.5 op 1.7 en daarna op 2.— mg % (bij aardnotenmeel) ; van 2.2
op 1.9 en daarna op 2.7 (tarwegluten, betrekkelijk kleine hoeveel-
heid) ; van 2.8 op 1.8 en 2.9 mg % (tarwegluten, groote hoeveelheid).

De grootste dalingen der Mg-waarden bedroegen 35; 22 ; 25; 35
en 36% van de oorspronkelijke waarde. De schommelingen en dalingen
zijn ongeveer van dezelfde orde als die, welke Duncan c.s. vonden.
Een gehalte zoo laag als bij het ,,lal"-geval van den heer Breukink,
kwam hier niet voor.

Zooals bij de kalvertetanie-inonsters der Amerikanen en van ons,
zijn ook hier nu eens de Ca-waarden verlaagd en dan weer niet ; in
enkele gevallen zijn Mg en Ca te zamen verlaagd n.1. bij de toediening
van aardnotenmeel. Toen tarwegluten (kleine hoeveelheid) was
gegeven, was het Ca-gehalte normaal, terwijl het Mg-gehalte verlaagd
was ; bij de groote hoeveelheid tarwegluten, was er tegelijk met de
Mg-daling eenige verlaging van het bloed-Ca.

De Ca-waarden zijn bij grondnotenmeel sterk gedaald, zelfs tot
6 mg % (vooraf werd 11.3 mg % Ca gevonden) ; bij sojameel was
de laagste waarde 8.7, bij tarwegluten 9.3 mg %. Ook de phosphor-
zuur- (anorg.) gehalten van het bloedserum schommelden in som-
mige gevallen sterk. Sterk schommelden verder de Mg- en Ca-gehalten
der urine.

Het is dus duidelijk, dat toediening van veel eiwit labiliteit en ver-
storing van het minerale evenwicht kan veroorzaken.

Van belang is het ook te wijzen op de stijgingen, welke de reststik-
stof van het bloedserum in verschillende gevallen te zien gaf; aan-
toonende, dat het bloed meer aminozuren en waarschijnlijk ook meer
polypeptiden (gedeeltelijk afgebroken eiwit) bevatte dan in normale
gevallen. De hoeveelheid ureumstikstof van het bloedserum steeg n.1.
niet van belang. Waarden der reststikstof boven 50 mg kwamen bij
de eiwitproeven herhaaldelijk voor, terwijl normaliter 20—22 mg per
100 cc werd gevonden.

Het zou van belang zijn bloed van dieren, lijdende aan kalver-
tetanie op het rest-stikstof-gehalte te onderzoeken.

Aangezien ook bij voederen met ondermelk de ziekte optreedt (o.a.
was dit het geval bij 2 van de 5 kalveren van Duncan c.s. waarbij
hypomagnesaemie werd gevonden), is er waarschijnlijk geen aan-
leiding het hooge vetgehalte van het voedsel met deze ziekte in verband
te brengen.

Dat door auto-intoxicaties een duidelijke invloed op de gehalten van
het bloed word uitgeoefend, vonden wij bij konijnen ^a). Weefselnecrose
en abcessen (als gevolg van subcutane injecties) gaven een duidelijke
verlaging van het Ca-gehalte van het bloedserum o.a. van 5.6 mg %.

Na subcutane toedieningen van extracten uit grondnotenkoek en
uit gras, was er in sommige gevallen een duidelijke daling van het
Mg-gehalte van het bloedserum ; echter niet in alle gevallen en naar
het schijnt minder frequent dan verlagingen van het bloed Ca.

Per os toegediende grasextracten gaven ook verlagingen van het
bloed Ca. De hierbij voorkomende ontstekingen (soms maagcatarrh,
in andere gevallen leverdegeneratie of bronchopneumonie) zullen
daaraan mede schuldig zijn geweest.

Het lag voor de hand bij deze ziekte dezelfde therapie te beproeven
als bij grastetanie.

De heer Terlouw behandelde het geval, waarvan het bovenbe-
doeld bloedmonster afkomstig was, door middel van een intraveneuze
injectie van ruim 10 gr CaCl₂ 6 aq en een weinig MgCl₂. Het dier,
dat zeer wild was en brulde, bedaarde direct en dronk na enkele oogen-
blikken heel gewoon en herstelde blijvend. Anderen hadden geen
succes met deze therapie. De hoeveelheden die daarbij werden inge-
spoten, zijn mij niet zeker bekend : vermoedelijk 5 of 6 gr CaCl₂ 6 aq
en 2 gr MgCl₂ 6 aq. ¹)

Na de therapie zal melk aan de dieren onthouden moeten worden.
Men geve dan voorloopig weinig en eiwitarm voedsel. Neemt men

1 Het is zeer denkbaar, dat wanneer de minerale stofwisseling gestoord is als
bij 193li, deze therapie geen goed resultaat geeft.

overmatige eiwitvoeding als de hoofdoorzaak aan, dan zal het in \'t alge-
meen aanbeveling verdienen om ter voorkoming der ziekte een deel
der melk geleidelijk door eiwit-arm voedsel, meel, melasse of suiker-
pulpe, te vervangen ; lijnmeel en andere eiwitrijke krachtvoedermid-
delen zijn te ontraden. Met deze vervanging zou men kunnen begin-
nen wanneer de dieren 6 weken of 2 maanden oud zijn.

Gras naast melk zal vooral in het voorjaar, wanneer het gras niet
zelden zeer veel eiwit bevat, vermoedelijk eveneens gevaar op kunnen
leveren.

Het is gewenscht experimenteel uit te maken, of inderdaad deze
ziekte aan te veel eiwit moet worden toegeschreven ¹).

Uit de mededeelingen van Duncan c.s. mag worden afgeleid, dat
het gevaar voor kalver-tetanie reeds eenigen tijd vooraf is waar te
nemen, doordat zenuwachtigheid of prikkelbaarheid en vermoedelijk
onregelmatige eetlust voorkomt.

Het is aangewezen het rantsoen dan te wijzigen als boven is aange-
geven en voorloopig niet veel voedsel te geven.

Men mag uit het medegedeelde besluiten, dat bij kalvertetanie
in den regel een evenwichtsverstoring voorkomt, waarbij in het
bijzonder de mineralen betrokken zijn; zoodat het bloedserum abnor-
male gehalten van Ca, Mg, resp. van één of twee dezer elementen, bezit.

Het schijnt, dat kalvertetanie nagenoeg altijd optreedt, wanneer
men de dieren lang genoeg, eventueel een maand of 9 of langer, alleen
of nagenoeg alleen, met melk voedt.

Voor dieren, waarvan de grootste groeisnelheid voorbij is, mag men
aannemen, dat melk, als uitsluitend voedsel een te hoog eiwitgehalte
(bijna 30 % in de droge stof) bezit. Deze overweging, zoomede de
afwijkingen bij overmatige eiwittoediening van runderen gevonden,
geven aanleiding het te hooge eiwitgehalte van het voedsel te ver-
denken deze ziekte te veroorzaken. ²)

Teneinde hieromtrent zekerheid te verkrijgen roep ik de mede-
werking der dierenartsen in, hetzij door mij monsters bloed te ver-
schaffen of door mij mededeeling te doen van gevallen van een labielen
toestand bij melkkalveren.

1 Voor monsters bloed van kalver-tetanie-patiënten, liefst afgenomen vóór den
dood, houd ik mij aanbevolen, zoomede voor mededeelingen van de resultaten van
intraveneuze injecties van CaCl₂ en MgCf.

2 Men zou de opmerking kunnen maken dat, wanneer eiwitintoxicatie steeds
de oorzaak dezer ziekte is, ook altijd dezelfde verstoring der minerale stofwisseling
verwacht zou mogen worden. Hiertegen moge worden aangevoerd dat de omstan-
digheden (constellatie) bij het omslaan van de latente in de manifeste tetanie kun-
nen verschillen en verder dat niet het eiwit zelf de intoxicatie veroorzaakt maar
omzettings- of afbraakproducten ervan, die niet altijd dezelfde behoeven te zijn.

Kälber, die monatelang ausschliesslich, bezw. last ausschliesslich, mit Milch er-
nährt werden, sterben nicht selten infolge von Tetanieanfallen.

Wie aus den Analysen vom Blut zu ersehen ist, kommen hierbei Störungen im
Mineralstoffwechsel vor. Bei diesen kann nun der Gehalt des Blutserums an Magne-
sium oder Calcium oder auch der beider Bestandteile erniedrigt, zuweilen aber
auch erhöht sein. Das Ca : Mg-Verhältnis ist anormal.

Es liegt kein Grund vor, in diesen Fällen an Mg-Defizienz zu denken. Wahr-
scheinlich muss dieser Krankheitszustand, der die Folge einer sich in Gleichgewichts-
störungen äussernden Intoxikation ist, übermässiger Eiweisszufuhr zugeschrieben
werden.

Wenn die Vorboten dieses Zustandes, wie Unruhe, Nervosität und unregel-
mässige Futteraufnahme, sich bemerkbar machen, ist es ratsam, die Milch grössen-
teils durch eiweissarme Futtermittel (Zuckerschnitzel, Melasse u.s.w.) zu ersetzen
und ausserdem eine Zeit lang die Tiere knapp im Futter zu halten.

Intravenöse Injectionen von Calcium- und Magnesiumchlorid zeitigten bis jetzt
nur in einem einzigen Fall gute Ergebnisse.

Calves fed for some months rations of milk alone or nearly so, sometimes die in
convulsion. These attacks are accompanied by a mineral disturbance.

The content of magnesium or of calcium of the blood or sometimes both of them
is lowered, in other cases one or both values are increased. The Ca-Mg ratio differs
in both directions from that in the blood of normal calves. The experiments furnish
no evidence that this form of tetany is due to magnesium deficiency.

In our experiments with cows and rabbits on the influence of inflammations and
of the administration of large amounts of protein, analogous disturbances were
found.

As soon as signs of a labile state are observed it is advisable to give a restricted
ration and proteinpoor food in stead of the greater part of the milk.

Intravenous injections of CaCl₂ and MgCl₂ will probably produce a favourable
effect if the Ca and Mg values or both are decreased.

Parmi les veaux, qui sont nourris pendant quelques mois seulement, ou presque
seulement avec du lait, quelques uns meurent de tétanie. Pendant les attaques de
tétanie le métabolisme des minéraux est dérangé, de sorte que le taux du sang en
calcium ou en magnésium ou les deux est diminué. En d\'autres cas la teneur d\'un
ou deux de ces minéraux est augmentée. Le rapport Ca/Mg est anormal.

La maladie n\'est pas, selon les résultats des analyses, causée par défaut de magné-
sium. Probablement elle est précédée par un état de labilité, dans lequel un agent,
qui dans des conditions normales ne causerait pas des perturbations de l\'équilibre,
peut être la cause directe d\'un trouble sérieux. L\'état de labilité doit être attribué
vraisembablement à la richesse trop grande du lait en protéines pour les animaux
âgés de quelques mois. Cette richesse peut causer une intoxication.

Quand les animaux montrent rie l\'inquiétude, de la nervosité et un appétit irré-
gulier — ce qui indique un état de tétanie latente — il faut remplacer une grande
partie du lait par de la nourriture pauvre en protéines (pulpe de betteraves, séchée,
molasse).

Dans un cas on a guéri un veau souffrant de tétanie, au moyen d\'une injection
intraveineuse de chlorure de calcium et de magnésium ; dans d\'autres cas cette
injection n\'avait pas de résultat ; cette controverse doit probablement être attribuée
aux différences entre les pertubations du métabolisme minerai chez les veaux atteints
de tétanie.

Mededeelingen van den Veeartsenijkundigen Dienst.
(Uit de Laboratoria der Rijksseruminrichting te Rotterdam).

Zooals door het meerendeel der referenten over dit onderwerp er
ook reeds op gewezen is, is het duidelijk, dat een internationale stan-
daardisatie van sera, entstoffen en biologische producten niet mogelijk
is, zoolang geen standaardisatie heeft plaats gehad van de eischen,
welke aan de bereiding dezer producten behooren te worden gesteld.

Monopoliseering in staatsinstituten is zonder twijfel niet gewenscht,
omdat dit tot gevolg zou hebben een beperking van de studie der
immunologie tot schade van de diergeneeskunde. Aan den anderen
kant is het echter ook niet gewenscht, dat deze producten worden ge-
produceerd door instituten, welke geen wetenschappelijken arbeid
beoogen, doch uitsluitend commerciëele doeleinden nastreven. Er be-
staat dan ook nog gevaar, dat de immunotherapie in veterinair-politio-
ncel en hygiënisch opzicht schade zal kunnen veroorzaken. Men moet
derhalve maatregelen nemen, dal : ten eerste de bereiding dezer producten op
wetenschappelijke wijze en onder de noodige zorg geschiedt; ten tweede geen
sloffen bereid worden tegen ziekten, welker bereiding of gebruik bijzonder gevaar
kunnen opleveren voor den veestapel; ten derde geen verspreiding van ziekten
vanuit het instituut zal kunnen plaats hebben. In verband hiermede is het
gewenscht te verbieden : sera, entstoffen of biologische producten te
bereiden en af te leveren anders dan na toestemming te hebben ver-
kregen van de Regeering, terwijl bij de aanvrage daartoe zal moeten
worden aangegeven, welke stoffen zullen worden bereid.

In de voorwaarden, waaronder de Regeering toestemming verleent,
zullen moeten worden opgenomen :

ie. De bepalingen, waaraan de instituten moeten voldoen wat betreft de alge-
meene wetenschappelijke leiding en de inrichting der gebouwen.

2e. De eischen, nauwkeurig geformuleerd, welke te stellen zijn aan de dieren,
benoodigd voor de serumbereiding, benevens aan het toezicht op den gezondheids-
toestand der dieren ;

3e. De voorschriften voor de bereiding, bewaring en aflevering van de sera
en entstoffen;

4e. De eischen, waaraan met name genoemde sera en entstoffen, wat betreft
hunne werkzaamheid, hebben te voldoen.

Aan het hoofd van het instituut, althans als zelfstandig leider van
den technischen dienst, moet staan een wetenschappelijk opgeleid man.

Heeft deze geen opleiding tot dierenarts genoten, dan moet naast hem
een bevoegd dierenarts staan, die toezicht uitoefent op den gezond-
heidstoestand der voor de serumbereiding noodige dieren.

Deze dieren worden door hem volgens de moderne methode van
onderzoek onderzocht op de aanwezigheid van chronische en latente
ziekten als tuberculose, malleus, abortus, pernicieuse anaemie, bloed-
parasieten enz.

Van deze onderzoekingen moet uitvoerige aanteekening gehouden
worden in bepaalde registers, waarin tevens wordt vermeld, wanneer
de dieren wegens ziekten zijn behandeld, eventueel de sectiebevindingen
enz. der gestorven dieren worden aangeteekend.

Voorts moet een volledige administratie gevoerd worden van de be-
reiding der sera, vaccins en andere biologische producten, waaruit
duidelijk blijkt : ie. bij welke dieren deze zijn bereid ; 2e. of dit ge-
schied is met levende of doode smetstoffen ; 3e. de herkomst van de
organismen of andere producten, welke gebruikt zijn, en 4e. het resultaat
der controle, voor zoover deze geschied is.

De inrichting der stallen moet zoodanig zijn, dat deze aan de hoogste
eischen van hygicne voldoen, zoodat de dieren behoorlijk gehuisvest
zijn en verspreiding van smetstof vandaar uitgesloten is.

Voorts dienen afzonderlijke ruimten aanwezig te zijn zoowel voor
het immuniseeren als voor het bloedlaten, niet verbonden aan de stallen
om eventueele verontreiniging van sera met smetstoffen te voorkomen.

De laboratoriumruimten, waar de verdere bewerking der verschil-
lende preparaten geschiedt, alsmede de bewaarplaatsen der verschil-
lende producten, moeten behoorlijk geoutilleerd en gemakkelijk te rei-
nigen zijn, terwijl zij voor geen ander doel gebruikt mogen worden.

In aansluiting aan deze voorwaarden kunnen dan volgen de alge-
meene eischen te stellen aan sera en vaccins.

Sera bestemd voor aanwending door middel van inspuiting in de
bloedbaan of weefsels moeten voldoen aan de volgende eischen van
deugdelijkheid :

c. vrij zijn van pathogene organismen en bactcriegiften, blijkende uit
het niet binnen den tijd van 6 dagen veroorzaken van ziekteverschijn-
selen na inspuiting bij een voor geen ander doel gebruikt proefdier ;

d. geen te hoog gehalte aan conserveeringsmiddelen bevatten met
name van phenol niet meer dan 0.5 %

e. behalve dan aan sommige sera eigen, geen anderen reuk bezitten
dan die van het conserveeringsmiddel ;

bijzondere eischen omtrent het gehalte aan bepaalde voor hunne wer-
king specifieke stoffen ;

g. verpakt zijn in goed gesloten ampullen of flesschen enz., waarop
is aangegeven de naam van het instituut, hetwelk het serum heeft
bereid, de naam van den inhoud en, wanneer dit een fantasienaam is,
de naam van de ziekte, waartegen het werkzaam is, het nummer van
de partij en de datum tot hoelang het kan worden aangewend.

a. voor zooverre zij bestaan uit gedoode organismen of hun produc-
ten, steriel zijn en microscopisch geen andere organismen bevatten dan
waarmede zij zijn bereid ;

b. voor zooverre zij behooren te bestaan uit levende organismen,
behalve die, welke voor de werking van het vaccin noodig of nuttig
zijn, slechts zoodanige levende microörganismen bevatten, als deze
niet, met op wetenschappelijke inzichten gegronde hulpmiddelen, kun-
nen worden buitengesloten ;

c. voor zoover zij bestemd zijn tot aanwending door middel van
inspuiting in de bloedbaan of in de weefsels moeten zij helder of gelijk-
matig troebel zijn, zonder grove, bij schudden zich niet tot een gelijk-
matige troebeling verdeelende, neerslagen te vertoonen ;

d. geen te hoog gehalte aan conserveeringsmiddelen bevatten met
name genoemd bij de sera, alsmede geen hooger gehalte aan formaline
(33 % formaldehyd) dan 0,4 %.;

e. beantwoorden aan de, voor met name genoemde entstoffen, te
stellen bijzondere eischen omtrent het gehalte aan bepaalde voor hunne
werking specifieke stoffen ;

ƒ. op iedere ampulle, buisje, fleschje enz. moet zijn aangegeven de
naam van de inrichting, welke het vaccin heeft bereid, de naam van
den inhoud, en, indien dit een fantasienaam is, de naam der ziekte,
waartegen het kan worden aangewend, de wijze van toepassing, de
datum tot hoelang het kan worden aangewend.

Het toezicht op de naleving der hierboven geformuleerde voorwaarden zal
moeten worden opgedragen aan het Hoofd van den Veeartsenijkundigen Dienst.
Toestemming tot serumbereiding zal eerst gegeven worden, wanneer
de inrichting der laboratoria en der stallen voldoende wordt geacht.
Uit een regelmatige controle van de registers zal kunnen worden nage-
gaan :

ie. dat de gezondheidstoestand der serumdieren goed is, zoodat uit
dien hoofde geen gevaar bestaat voor verspreiding van smetstoffen ;

2e. dat de immunisatie der serumdieren heeft plaats gevonden op
een wijze, welke een goede werking waarborgt ;

3e. de herkomst van de producten, benoodigd voor de bereiding van
de entstoffen en biologische producten ;

In een onder zijn leiding staand staatslaboratorium kunnen vervol-
gens verricht worden de noodige controle-onderzoekingen om na te
gaan of aan de eischen, aan de sera en entstoffen gesteld, voldaan is.

Wanneer op deze wijze de bereiding van sera en entstoffen geregeld
is, mag worden verwacht, dat deze inderdaad aan hooge eischen zullen
voldoen. Het is dan ook gewenscht zorg te dragen voor een deskundige
behandeling dezer preparaten, zoowel wat de bewaring betreft na de
aflevering als een juiste toepassing. In de meest uitgebreide gebruiks-
aanwijzing kunnen niet alle gegevens vermeld worden omtrent de
doseering en wijze van toepassing, omdat deze afhankelijk zijn van
den toestand, waarin de te behandelen dieren zich bevinden, alsmede
van het stadium der ziekte. Het is daarom dringend noodig, dat tevens
wordt bepaald, dat dergelijke producten uitsluitend mogen worden
afgeleverd aan deskundigen en dus niet aan leeken.

Thans rest het vaststellen van de bijzondere eischen voor de sera
bedoeld onder ƒ. en voor de vaccins enz. onder e. van de algemeene
eischen voor sera en vaccins, n.1. het bepalen van de standaards, waar-
aan deze stoffen behooren te voldoen.

Waardebepaling van sera. De controle op de werkzaamheid der twee
soorten sera, n.1. de antitoxische en de antibacterieele sera, is sterk
uiteenloopend. Bij de antitoxische sera levert de waardebepaling min-
der bezwaar op, omdat in de eerste plaats, wat betreft de giftigheid
der toxinen, die het ziekteproces veroorzaken, er een evenredigheid
bestaat tusschen kleine en groote dieren en in de tweede plaats, omdat
de werking tusschen toxine en antitoxine (serum) zich verhoudt volgens
de wet der multipla. Daarom is het mogelijk de werkzaamheid van een
antitoxisch serum vast te stellen bij laboratorium-proefdieren ten op-
zichte van een vooraf aangenomen toxine en de werking ervan uit te
drukken in antitoxine-eenheden.

Voor veterinair gebruik komt als antitoxisch serum alleen in aan-
merking het tetanusserum. De jarenlange ervaring, die men met de
waardebepaling van dit serum, bestemd voor het gebruik bij den
mensch, gehad heeft, wettigt deze controle in gelijken zin over te nemen
voor het serum in gebruik voor veterinaire doeleinden.

Voor veterinair gebruik zou m. i. aan te nemen zijn een minimum
van 2\\ A.E. (Ehrlich) of 312 i. A.E. De dosis in te spuiten serum als
preventivum zou van zulk een serum te stellen zijn op 100 ccm. per
groot dier (paard of rund), terwijl als curatieve dosis ten minste 5 maal
deze hoeveelheid zal zijn te stellen. Bij serum van een lageren titer tot
een minimum of 1 A.E. moet de dosis in te spuiten serum in gelijke ver-
houding verhoogd worden.

Voor de antibacterieele sera is de standaardisatie veel moeilijker,
omdat het hier niet geldt een binding toxin-antitoxin, doch een opheffen
van de virulentie der bacteriën. De virulentie der bacteriën, het ver-
mogen om ziek te maken, is afhankelijk van verschillende factoren.

Deze factoren schuilen zonder twijfel eensdeels bij de microörganismen
zelf, anderdeels bij het individu, terwijl daarnaast nog uitwendige fac-
toren zich doen gelden. Bij de bacteriën wordt de meerdere of mindere
virulentie beheerscht door totaal onbekende factoren. Men spreekt
wel hierbij van stamverschil zonder echter te weten waardoor dit ver-
oorzaakt wordt. Bovendien is virulentie geen constante eigenschap en
zeer zeker niet bij kunstmatig gekweekte organismen. Ook bestaat ab-
soluut geen parallelisme tusschen de virulentie van bacteriën ten op-
zichte der dieren, die spontaan worden aangetast en de laboratorium-
proefdieren, die voor de controle gebruikt worden. Voor de controle
moet dus gezocht worden naar een bacteriecultuur met een bepaalde
virulentie ten opzichte van het proefdier, zonder te weten, hoe de viru-
lentie zal zijn ten opzichte van het dier, waarbij later het serum zal
worden aangewend. Voorts staat het vast, dat tot zekere hoogte het
aantal bacteriën, dat gelijktijdig het individu binnendringt een zekere
rol speelt. Dit geldt zoowel voorde individuen,welke spontaan aangetast
worden als voor de contróledieren. Hieruit volgt, dat men niet kan vol-
staan bij de contrôle met het aangeven van een bepaalde hoeveelheid,
omdat de eenc stam in kunstmatige culturen zich sterker ontwikkelt dan
een andere, terwijl de samenstelling der voedingsbodems eveneens
van invloed is.

Bij het individu is het natuurlijk weerstandsvermogen tegen de infec-
tie van groot belang. Dit weerstandsvermogen is ten deele een erfelijke
eigenschap ; niettemin worden daarnaast individueel soms vrij belang-
rijke verschillen waargenomen. Deze individueele verschillen zijn van
tevoren niet vast te stellen.

Wat de uitwendige factoren betreft, kunnen genoemd worden meer
of minder gunstige hygiënische verhoudingen, waaronder de dieren
verkeeren, benevens atmospherische invloeden. Bij de contrôle kan
getracht worden deze grootendeels uit te schakelen.

Een en ander is oorzaak, dat de controle der antibacterieele sera
zulke uiteenloopende resultaten geeft. Neemt men b.v. het vlekziekte-
serum, dat reeds sedert vele jaren in een groot aantal landen wordt
gecontroleerd. Zooals ook door Flückiger er op gewezen is, geven
proeven met elders gestandaardiseerd serum in vele gevallen vrij be-
langrijke afwijkingen. Dat is gelegen in het feit, dat bij de contrôlen
culturen worden ingespoten, welke in eigenschappen afwijken en wel
in pathogeen vermogen, maar eveneens in groei in de bouillon, waar-
door meer of minder bacillen ingespoten worden in dezelfde hoeveel-
heid en ten slotte bij de proefdieren, die meer of minder resistent zijn.
In Duitschland wordt voor de controle van dit serum voor de instituten
naast een standaardserum ook de cultuur ter beschikking gesteld,
waarmede de controle wordt verricht. Alvorens dus het serum te doen
contröleeren kan men zelf nagaan of het aan den gestelden eisch zal
beantwoorden. Deze wijze van handelen lijkt mij niet de juiste oplossing
van deze moeilijkheid, omdat hierin het gevaar schuilt, hiervoor reeds

genoemd, dat men het serum gaat bereiden in hoofdzaak werkzaam
tegen dien stam en geen voldoende aandacht zal geschonken worden
aan de zoo noodige polyvalentie van het serum.

Aan vergelijkende proeven met een contróle-serum van een bepaalden
titer kan men bij de antibacterieele sera niet dezelfde waarde toekennen
als bij de antitoxische sera. De antitoxinen, gevormd door de inspuiting
van toxinen, zijn veel meer gelijkwaardig dan de antilichamen gevormd
als reactie op de ingespoten bacteriën met hunne verschillende antigene
eigenschappen.

VV\'at hier gezegd is van de controle van het vlekziekteserum geldt
eveneens voor die der andere antibacterieele sera ; de resultaten in de
verschillende laboratoria verkregen, loopen sterk uiteen.

Een internationale controle heeft slechts dan waarde, wanneer deze in ver-
schillende laboratoria toegepast volgens de aangegeven regelen, ongeveer gelijke
uitkomst geeft.

Om deze reden komt het mij noodzakelijk voor aan twee of meer
laboratoria, in onderling overleg wat betreft de te volgen methode,
het onderzoek op te dragen van een groot aantal sera tegen eene be-
paalde ziekte. Deze sera dienen afkomstig te zijn van dezelfde ader-
latingen. Van deze sera wordt de titer bepaald en de verkregen resul-
taten vergeleken. Wijken deze te veel af, dan moet getracht worden
door een andere werkwijze of door de keuze van andere proefdieren
tot meer overeenstemmende resultaten te komen. Is een methode vast-
gesteld, dan kan deze bekend gemaakt worden in het Bulletin. Zij kan
dan gecontroleerd worden in verschillende landen om vervolgens in
eene vergadering van het Office besproken en vastgesteld te worden.

Alleen door deze wijze van werken zal blijken of men op den duur zal kunnen
komen tot het vaststellen van een internationale waarde der bacteriëele sera.

Waardebepaling van vaccins. Een standaardisatie dezer producten be-
teekcnt een bepaling van de antigene waarde. Het vaststellen dezer
waarde door een controle als hier bedoeld is nog veel moeilijker dan het
aangeven van de therapeutische waarde der sera. Dit neemt echter niet
weg, dat althans voor sommige entstoffen wel bepaalde normen zullen
kunnen worden aangenomen, waardoor men althans meer zekerheid
heeft, dat zij aan het gestelde doel zullen beantwoorden.

Dat zulks inderdaad ook noodig is, blijkt o.a. bij de vlekziekte-inen-
ting. In Nederland, en waarschijnlijk ook in andere landen waar de
invoer van deze stoffen vrij is, wordt vlekziekte-entstof ingevoerd van
zeer geringe virulentie. Een cultuur hiervan, aangelegd met een normaal-
oese, geeft afzonderlijke koloniën, terwijl een duif, met 0,01 ccm. inge-
spoten, in leven blijft. Bij gebruik van dergelijke entstof kan volstaan
worden met veel kleinere doses serum, dan bij een entstof, waarvan
een duif, ingespoten met 0,001 ccm., binnen 4^5 dagen sterft. Uit
een commercieel oogpunt is de inenting met een zwakke entstof goed-
koop ; het resultaat, de onvoldoende immuniteit, treedt eerst later op.

organismen, den maximum gebruiksduur vast te stellen ; ook deze
wordt op commercieele gronden in vele gevallen vaak te lang gesteld.

Buiten beschouwing vallen de autovaccins, daar deze steeds voor
bijzondere gevallen, voor dieren op een bepaald erf\', bereid worden,
terwijl ook stockvaccins speciaal voor de behandeling van meer locale
processen, slechts zelden in het internationale verkeer zullen komen.
Mocht zulks het geval zijn, dan is voldoende als zij beantwoorden aan
de algemeene eischen.

Blijven derhalve over de vaccins voor de algemeene ziekten als tegen
den abortus, het houtvuur, het miltvuur, de vlekziekte, de varkenspest
en de hondeziekte, cholera en diphtherie der kippen e. a. In de eerste
plaats zullen hiervoor in aanmerking komen de entstof tegen het milt-
vuur en tegen den abortus, de vlekziekte-entstof, entstof tegen de var-
kenspest en de hoenderdiphtherie.

Waardebepaling van biologische producten. Hiervoor komen in de eerste
plaats in aanmerking tuberculine, malleïne, abortusantigeen en pullo-
rumantigeen.

Tuberculine. Door Calmette en de Potter zijn in 1924 de bekende
onderzoekingen verricht op verzoek van het Comité de Hygiène de la
Société des Nations „Sur le titrage (Standardisation) des tuberculines",
waarbij zij na bespreking der resultaten van verschillende contrôle-
methoden tot deze conclusie komen :

L\'inoculation intradermique, pratiquée en séries parallèles chez le
même animal préalablement sensibilisé (cobaye ou bovin tuberculeux),
fournit les résultats de beaucoup les plus satisfaisants.

Elle permet de mesurer sur le même sujet l\'activité (pouvoir toxique
et pouvoir antigène) de plusieurs tuberculines comparées à une tuber-
culine choisie comme étalon. Elle est inconstablement spécifique puis-
que ni les paratuberculines, ni la malléine, ni les bouillons glycérinés
ne déterminent de réactions comparables à celles que produisent les
tuberculines et puisqu\'elle est inoffensive pour les sujets sains.

Elle ne nécessite qu\'une faible dépense d\'animaux et les risques
d\'erreurs provenant de l\'inégale sensibilisation de ceux-ci sont réduits
au minimum par l\'utilisation d\'un même animal pour plusieurs tuber-
culines.

Elle donne des indications plus précises que les autres méthodes, plus
faciles à interpréter, plus rapidement obtenues.

Il importe toutefois d\'observer, qu\'elle ne permet pas de déterminer
la valeur absolue d\'une tuberculine (toxicité et pouvoir antigène) vis
à vis des différentes espèces animales sensibles. Elle ne vaut que pour
l\'espèce animale soumise à l\'epreuve, de sorte qu\'une tuberculine
titrée, par exemple, sur le cobaye tuberculeux, peut manifester une
activité toxique ou un pouvoir antigène différents pour le boeuf et pour
l\'homme.

sur des sujets tuberculeux appartenant à l\'espèce animale à laquelle
l\'usage de cette tuberculine est destiné.

Op grond van deze conclusie kan aangenomen worden, dat de stan-
daardisatie van tuberculine voor veterinair gebruik uitsluitend behoort
te geschieden op de dieren, waarbij zij later gebruikt zal worden. Dit
kan zonder bezwaar geschieden, want wil men om de een of andere
reden geen spontaan aangetaste dieren hiervoor gebruiken, dan kan
dit even goed gebeuren bij dieren, welke met B. C. G. vaccin zijn be-
handeld, eventueel bij dieren met doode bacillen gesensibiliseerd.
Tuberculine voor de subcutane toepassing moet gecontroleerd worden
door subcutane inspuiting ; de intradermale tuberculine door inspui-
ting in de huid, de oogtuberculine door indruppeling in de conjunctiva.
Tuberculine bestemd voor varkens dient gecontroleerd te worden op
varkens en die voor vogels op vogels. De juiste methode voor deze
controle en de waarde, waaraan de tuberculine heeft te voldoen, moe-
ten echter worden vastgesteld. Voorts zal moeten worden nagegaan
of er stamverschillen bestaan bij de tuberkelbacillen, waardoor mogelijk
verschillen zullen optreden bij de toepassing der tuberculine in ver-
schillende landen.

Ten slotte zal moeten worden vastgesteld of in tuberculine nog
tuberkelbacillen aanwezig mogen zijn of niet. Amerika stelt als eisch,
dat tuberculine moet worden gefiltreerd door een ,,germ-proof" filter.
Anderen stellen dezen eisch niet en filtreeren de tuberculine door papier
of door asbest, in welk geval deze niet vrij is van bacillen. Voor het
stellen van dezen eisch voor tuberculine voor onderhuidsche toepassing
is iets te zeggen. Opgemerkt is, dat enkele runderen van hygiënische
melkstallen, welke meerdere jaren achtereen subcutaan getuberculi-
neerd zijn, reageeren op de ophthalmoreactie en niet op de subcutane
inspuiting. Dergelijke dieren zijn waarschijnlijk gesensibiliseerd, door-
dat kleine haardjes met doode tuberkelbacillen zijn ontstaan in den
subcutis gelijk haarden optreden bij de inenting met B.C.G. Gebruikt
men bacillenvrije tuberculine, dan is het optreden van dergelijke
haardjes uitgesloten.

Malleïne. Alhoewel de waardebepaling van malleïne ongetwijfeld
eveneens het best zou kunnen geschieden bij paarden, lijdende aan
malleus, levert dit overwegend bezwaar op met het oog op het gevaar
voor de menschen, die deze dieren hebben te verzorgen. Controle op
paarden, gesensibiliseerd door inspuiting met malleïne of met gedoode
culturen van malleusbacilien, hebben geen resultaat. Wel leveren paar-
den, ingespoten met afgedoode malleusbacillenculturen, een hoogwaar-
dig serum voor de agglutinatie en de complementbinding.

Door Schreiber en Stickdorn is in 1915 reeds de aandacht gevestigd
op een waardebepaling van malleïne door middel der complement-
bindingsmethode met een kwadedroesserum van bekende sterkte. Door
Beli ,er is het vorige jaar een artikel gepubliceerd ,,A la détermination

de la valeur quantitatieve de la malléine", waarbij gebruikt gemaakt
wordt van een bij paarden bereid antimalleïne-serum.

Sedert jaren wordt aan de Rijksseruminrichting te Rotterdam de
malleïne door middel van de complementbindingsreactie gecontro-
leerd met behulp van een bij paarden bereid standaardserum met
een agglutinatietiter van i : 8000.

Ongetwijfeld zal men op grond dezer onderzoekingsmethode kunnen
komen tot een waardebepaling der malleïne.

Antigenen. Internationale standaardisatie van antigenen tegen de
morbus pullorum, tegen de brucellose Bang enz., zullen zonder twijfel
op grootere moeilijkheden stuiten, omdat hier het stamverschil dei-
bacteriën wellicht van grooten invloed zal zijn. Mogelijk dat hier met
een vaststelling der te volgen methode van onderzoek en bereiding
dezer antigenen reeds eene bepaalde uniformiteit kan worden ver-
kregen.

Wat gezegd is voor de standaardisatie der sera, geldt eveneens voor
de vaccins en de biologische producten. Een paar laboratoria moeten
in onderling overleg een methode uitwerken voor het onderzoek van
een groot aantal entstoffen en biologische producten van verschillende
herkomst en wanneer hiermede gelijkwaardige resultaten verkregen
zijn, deze publiceeren in het Bulletin, waarna de methoden gecontro-
leerd kunnen worden in de verschillende landen om vervolgens dooi-
de Vergadering van het Office te worden vastgesteld.

a. In het algemeen is monopoliseering van de bereiding van sera, ent-
stoffen en biologische producten voor veterinair gebruik in staatsinsti-
tuten niet gewenscht.

b. Het is verboden deze stoffen te bereiden en af te leveren anders
dan met toestemming van de Regeering.

c. In de voorwaarden, waaronder de Regeering toestemming ver-
leent, zullen moeten worden opgenomen :

ie. de bepalingen, waaraan de instituten moeten voldoen wat betreft
de algemeene wetenschappelijke leiding en de inrichting der gebouwen ;

2e. de eischen, welke te stellen zijn aan de dieren, benoodigd voor de
serumbereiding, benevens aan het toezicht op den gezondheidstoestand
dezer dieren ;

3e. de voorschriften voor de bereiding, bewaring en aflevering van
de sera en entstoffen ;

4e. de eischen, waaraan genoemde sera en entstoffen hebben te vol-
doen ; een en ander als nader omschreven is op pagina 355 en 356 van
dit rapport ;

d. De controle hiervan wordt opgedragen aan het hoofd van den
Veeartsenijkundigen dienst.

decling gedaan worden van die instituten, welke toestamming verkre*
gen hebben met opgave van de produeten, die zij mögen bereiden.

f. De invoer van en de handel in produeten van niet erkende insti-
tuten zal verboden worden.

g. Het is gewenscht te bepalen, dat dergelijke produeten uitsluitend
mögen worden afgeleverd aan deskundigen.

h. Als standaard voor de werkzaamheid van het tetanusserum voor
veterinair gebruik, zal aangenomen worden 2^ A.E. (Ehrlich) of
312 i. A.E.

i. Door het Office International des Epizoöties zullen groepsgewijze
ten minste twee laboratoria in verschillende landen worden uitgenoo-
digd standaardisatiemethoden uit te werken voor bepaalde sera, vac-
cins en biologische produeten, welke methoden worden gepubliceerd
in het Bulletin om daarna in een vergadering te worden vastgesteld.

Obwohl schon mehr als 50 Jahre die Wertbestimmung von Sera und Vakzinen
ein Studienthema darstellt is es nur bei einem antitoxischen Serum gelungen es
zu standardisieren. Für keines der antibakteriellen Sera besteht noch eine allgemein
anerkannte Wertbestimmung. Die Ursache ist dass bei diesen Sera keine Bindung
Toxin-Antitoxin vorliegt sondern ein Aufheben der Virulenz der Bakterien. Diese
biologische Eigenschaft der Bakterien ist ebenso wenig konstant wie die Empfind-
lichkeit der Versuchstiere ; beide sind abhängig einer Anzahl grösstenteils unbe-
kannten Faktoren. Schliesslich besteht auch kein Parallelismus zwischen der Viru-
lenz der Bakterien in Bezug auf die Tiere welche spontan infiziert werden und
die Laboratoriumsversuchstiere welche zur Kontrolle benutzt werden.

Man darf also nicht ohne weiteres die Resultate bei Kontrolletieren auch als
gültig für die grossen Tieren erklären. Falls man Sera und Impfstoffe Standardi-
sieren sollte ausschliesslich durch Versuche an Laboratoriumversuchstierc so ist
est zu befürchten dass die Institute es darauf anlegen Stoffe darzustellen welche
sehr wirksam sind bei Kontrolletieren, statt Sera und Vakzinen für Tiere in der
Praxis. Dies ist zu umgehen wenn man neben einer Kontrolle auf Laboratoriums
Versuchstiere, Kontrolle und Aufsicht einführt auf die Darstellung in den Instituten
selbst. Diese Aufsicht ist auch notwendig für das Feststellen der Unschädlichkeit
dieser Stoffe. Im Kontrollelaboratorium kann das nur unvollständig geschehen, die
Untersuchung beschränkt sich auf den Wachstum der Bakterien. Nicht Nach-
weisbar sind die sich langsam entwicklenden Organismen wie u. A. Tuberkelbazil-
len, Abortusbazillen, wie auch die Virussorten der Mund- und Klauenseuche,
der perniziösen Anaemie bei Pferden, der Aujeskyschen Krankheit u. A.

Man darf hierbei nicht auf die Wirkung der zugesetzten Antiseptika rechnen weil
deren Konzentration zu niedrig ist. Bei Impfstoffen ist es nicht zu bestimmen, welche
Stämme benutzt worden sind, z. B. ob Brucella Bang Vakzine mit einem bovinen
oder porzinen Stamm dargestellt worden ist. Es ist deshalb notwendig die interna-
tionalen Regeln, woran Leitung und Einrichtung der Institute welche diese Impf-
stoffe usw. erzeugen beantworten sollen, festzustellen und ausführlich anzugeben.
Die Aufsicht soll man dem verantwortlichen Leiter des Veterinärdienstes über-
tragen. Damit man zu einer Standardisierung von Sera, Impfstoffe usw. kommt
woran man internationalen Wert beimessen kann, so soll man an mindestens 2
Laboratorien in verschiedenen Ländern Versuche anstellen mit Sera von den glei-
chen Aderlassen herrührend, mit Impfstoffe und biologische Erzeugnissen nach
derselben Darstellungsmethode und von verschiedenen Instituten ; die Versuche
soll man bei mehreren Versuchstieren machen.

veröffentlicht werden in dem Bulletin de l\'Office International des Epizooties. Sie
kann dann anderswo gleichfalls kontrolliert werden, weil eine internationale Kon-
trolle nur dann Wert hat, wenn sie nach den angegebenen Regeln an verschiedenen
Orten angewandt ungefähr die gleichen Resultate gibt.

Nur in dieser Weise wird sich zeigen ob man auf die Dauer zu einer internationalen
Wertbestimmung der antibakteriellen Sera, Vakzinen und anderer biologischen
Produkten kommen kann.

More than 50 years the valuation of sera and vaccins has been studied, but not-
withstanding all this one has only succeeded to fix standards of one antitoxical
serum To none of the sera against bacteria a general approved valuation exists.
This is caused by the fact that in these sera it is not a matter of a reaction toxin-
antitoxin, but of an action against the virulence of the bacteria.

This biological property of bacteria as well as the sensibility of the experimental
animals is not constant, both are dependent of a number of for the greater part
unknown factors. Moreover there is a difference in virulence of bacteria with regard
to the animals infected spontaneously and those infected experimentally for con-
trol.

Without more one therefore may not compare the resultst obtained in test animals
with those in normally infected animals.

If one should exclusively standarize sera and vaccins by experiments on labora-
tory test animals the fear is justified, that institutes would apply themselves to pre-
paration of sera and vaccins very active to those control animals but not to animals
in practice.

This may be avoided by creating a control on laboratory test animals as well
as on the preparation in the institutes themselves.

This control is also necessary to look after the harmlessness of those stuffs. In the
control laboratory this examination can be carried out only very insufficiently.
The research there is restricted to the easily growing of the bacteria. Organisms
that devellop themselves slowly, as tubercle bacilli, abortus bacilli etc. can not
be shown. Different kinds of virus (foot and mouth disease, pernicious anemia,
Aujeszky disease etc.) surely can not too.

One may not trust the action of the adjusted antisepticae, for the concentration
of them is too small.

In vaccins etc, the kind of strain can not be shown, e.g. whether a vaccin against
contagious abortus is prepared from a bovine or porcine strain.

Therefore it is necessary to fix international rules concerning the managment
and the organization of the institutes that prepare those products. The supervi-
sion has to be exercised by the responsibls director of the veterinary service.

To come to a standarization of sera and vaccins etc to which international value
could be attached, tests in different testanimals with sera from the same bleedings,
with vaccins and biological products prepared in the same way should be carried
out in at least two laboratories in different countries.

If those laboratories obtain similar results, the method must be published in the
„Bulletin de l\'Office International des Epizooties".

Than it can be controlled also elsewhere, for an international control is only of
value if this gives about the same results in different places, where the same working-
methods has been followed.

Only in that way it will become evident whether the fixing of an international
valuation of antibacterial sera, different vaccins and other biological products is
possible.

Bien que la standardisation des sérums et des vaccins ait fait depuis 50 ans, l\'objet
de nombreux travaux, jusqu\'à présent on n\'a pu standardiser qu\'un seul serum
antitoxique.

Los serums anti-microbiens n\'ont pas encore été standardisés parce que leur
action n\'est pas basée sur la fixation d\'une toxine par une antitoxine, mais qu\'il
tendent à supprimer la virulence des microbes. D\'ailleurs cette particularité de
microbes n\'est pas constante, pas plus que ne l\'est la sensibilité des animaux d\'épreuve

Toutes deux dépendent de nombreux facteurs, qui sont pour la plupart encore
inconnus.

Du reste il n\'existe pas de parallélisme entre la virulence des microbes à l\'égard
des animaux spontanément atteints et celle qu\'ils exercent vis-à-vis des animaux
de laboratoire utilisés pour les contrôles. On ne peut donc considérer comme valable
pour les grands animaux les résultats obtenus chez les animaux de contrôle.

Si l\'on standardisait les sérums et les vaccins en se basant uniquement sur le
contrôle de leur action en laboratoire, il serait à craindre que les fabricants ne
s\'appliquent surtout à leur conférer une efficacité vis-à-vis de ces animaux de labo-
ratoire, au lieu de les adopter aux animaux auxquels ils sont normalement destinés.

D\'après l\'auteur il y a lieu d\'instituer, en plus du contrôle de laboratoire, une
surveillance étroite sur la préparation des produits biologiques dans les instituts
mêmes ou on les prépare.

Ce contrôle sur place est nécessaire pour s\'assurer surtout de l\'innocuité des pro-
duits préparés, chose difficile à effectuer complètement au laboratoire chargé de
cette surveillance. C\'est ainsi qu\'il est difficile de déceler l\'existence de germes dont
la culture est lente ou plus ou moins difficile, tels que les bacilles tuberculeux et
les bacilles de Bang.

De plus la mise en évidence certaine de virus tels que ceux de la fièvre aphteuse,
de l\'anémie pernicieuse du cheval, de la maladie d\'Aujeszky est pratiquement
impossible.

Dans ces cas, il ne convient pas de compter sur l\'action des antiseptiques ajoutés
au produit car la concentration de ceux-ci est généralement trop faible.

De plus, il n\'est pas toujours possible de déterminer avec précision la souche
bactérienne utilisée pour la préparation d\'un vaccin. C\'est ainsi qu\'on ne pourra
préciser si le vaccin contre Brucella-Bang a été préparé à l\'aide d\'une souche bovine
ou porcine.

l\'our ces motifs, il faut mettre au point une réglementation internationale (l\'auteur
s\'y étend longuement) à laquelle seraient astreints tous les établissements qui pré-
parent des produits biologiques. Dans chaque pays le contrôle sera exercé par le
chef responsable du service vétérinaire.

Pour pouvoir établir cette standardisation internationale des sérums et vaccins
etc., l\'auteur croit nécessaire de faire exécuter dans deux laboratoires au moins,
établis en pays différents, des essais de contrôle sur divers animaux, en utilisant des
sérums provenant des memes saignées ; des vaccins et des produits biologiques pro-
venant de la même préparation et issus de plusieurs établissements.

Si ces laboratoires arrivent à des résultats concordants, les techniques employées
seraient publiées dans le Bulletin de l\'Office international des Epizooties. C\'est
seulement par cette action concentrée qu\'on arrivera peut-etre à mettre au point
une standardisation internationale des sérums anti-bactériens, des divers vaccins
et des autres produits biologiques.

Volgens Richter i) maken neger-minstreels in Amerika gebruik van het onder-
kaakbeen van een paard, om muziek te maken, die wordt voortgebracht door er
met een stok op te slaan en over de tanden te strijken.

De taak der overheid met betrekking tot de melkvoorziening is zeer
veelzijdig. Zij dient er voor te zorgen, dat de consumptiemelk voldoet
aan bepaalde minimumeischen, voorzoover betreft chemische samen-
stelling en reinheid ; verder behoort het tot haar taak, te zorgen dat
dit voedingsmiddel vrij is van voor den mensch pathogene, en (in
verband met zijne houdbaarheid) zooveel mogelijk vrij van sapro-
phytische kiemen, en tenslotte heeft zij er voor te waken, dat in diëtetisch
opzicht (vitaminegehalte e.d.) op de qualiteit der melk geen ernstige
aanmerkingen zijn te maken.

Het Melkbesluit (St.bld. 43— 1929) geeft aan, binnen welke grenzen
in ons land van overheidswege aandacht aan de melkvoorziening wordt
geschonken. Daarbij blijkt, dat (in art. 2) vooral de nadruk gelegd
wordt op chemische samenstelling en reinheid. Het gevolg daarvan is
geweest, dat in den loop der jaren de qualiteit der consumptiemelk
met betrekking tot deze beide punten aanmerkelijk is vooruitgegaan.
Gevallen van watertoevoeging, ontrooming en zeer ernstige bevuiling
komen betrekkelijk zelden meer voor.

Aan de hygiënische en bacteriologische hoedanghcid der melk is
niet in dezelfde mate aandacht geschonken.

Weliswaar geeft art. 24. een aantal voorschriften omtrent de wijze,
waarop de winning, bewaring enz. door den veehouder dienen plaats
te hebben, en bepaalt art. 25, dat geen melk mag worden verkocht,
welke afkomstig is van dieren, die lijden aan met name genoemde
ziekten (open tuberculose, mastitits, enz.) maar de controlemiddelen
op de voorschriften in deze beide artikelen worden nergens omschreven.

Slechts geeft art. 2 aan, dat de zuurgraad der melk niet grooter dan
9⁰ S. H. mag zijn, dat bij het filtreeren van \\ Liter of minder niet meer
dan geringe sporen vuil mogen worden afgezet, en dat pathogene
micro-organismen in het geheel niet, en „streptococcen" niet in be-
langrijke mate mogen aanwezig zijn. Verder zijn het vooral de art.
31 en 32, en voorts het Algemeen Besluit (ex. art. 14 en 15 der Waren-
wet), waarin eischen gesteld worden aan de inrichting van distributie-
bedrijven, bereidplaatsen van eet- en drinkwaren, enz.

Al deze voorschriften zijn echter zóó ruim, en ten deele zóó negatief
gesteld, dat zij er zeer zeker geen aanspraak op kunnen maken, een
ook maar eenigszins betrouwbaar controlemiddel voorwat betreft de
bacteriologische en hygiënische hoedanigheid der melk te zijn. Even-
min laat een volgens art. 2 ingesteld onderzoek bij een negatieven uitslag

een ook maar eenigszins nauwkeurige conclusie toe ten aanzien van
de vraag, of voldaan is aan de in de eerder genoemde artikelen van
het M. B. gestelde eischen omtrent gezondheidstoestand van het vee,
hygiëne der winning enz.

Toch is de bepaling van den graad der hygiënische en bacteriologische
betrouwbaarheid der consumptiemelk van zeer groote beteekenis voor
de volksgezondheid. Vele schrijvers achten het daarom van veel
meer belang, dat aan dézen factor aandacht wordt geschonken,
dan aan de chemische samenstelling. Zij uiten zich aldus, dat de
tegenwoordige consumptiemelk in dit opzicht over het algemeen abso-
luut onbetrouwbaar is. Zij spreken echter tegelijkertijd de veronderstel-
ling uit, dat onder volkomen normale omstandigheden, waarbij men
over gezond vee, en een voldoende outilleering en hygiënisch inzicht
beschikt, een betrouwbaar product is te verkrijgen, dat den consument
zoodanig kan worden aangeboden, dat deze zich niet door (het steeds
toch nog onbetrouwbare) zelf koken der melk tegen eventueel kwade
gevolgen behoeft te beschermen. M. a. w. allen eischen scherpere
preventief werkende overheids-maatregelen in het belang van de volks-
gezondheid. Zij wenschen daarom o.a. voor de in consumptie gebrachte
melk naast een scherpe controle op den gezondheidstoestand van den
veestapel waarvan zij afkomstig is, in te stellen maximaal toelaatbare
kiemgetallen (z.g.n. coli- en bacterietiters). Het zijn vooral Porcher,
Neisser, Klimmer, Nevot, Orla Jensen, en in ons land o.m. Gorter
en Plantenga geweest, die er al sinds jaar en dag op hebben gewezen,
dat de melk zooveel doenlijk vrij moet zijn van schadelijke bacteriën
of bacterietoxinen.

De kennis van het vitamine-vraagstuk, en speciaal die omtrent het
aanwezig zijn en conserveeren van vitaminen in melk behoeft nog wel
eenige aanvulling. Niet toelaatbaar, en uit een oogpunt van volksvoe-
ding onverantwoordelijk is echter de ongebreidelde handel in gesteri-
liseerde (en daardoor sterk gedenatureerde) melk en melkproducten,
zooals wij dien door beunhazerij van een bepaalde categorie van melk-
"handelaren, of door gemakzucht van den consument, hand over hand
zien toenemen. En, al moge het waar zijn, dat men door de betrekkelijke
veelzijdigheid der menschelijke voeding niet geheel afhankelijk is van
de melk als eenige vitaminebron, zoo is het toch alleszins noodig, dat
de overheid ook in dit opzicht zorgt, gevaarlijke uitwassen te voorkomen.

Dit laatste punt eischt echter een zoo aparte en uitvoerige studie,
dat ik gemeend heb, deze quaestie niet in mijn onderzoek te moeten
betrekken. Ik heb mij dus beperkt tot een studie omtrent de mogelijk-
heid van de verwezenlijking van een streven, dat er op gericht is, de
melk in bacteriologisch opzicht zoo betrouwbaar mogelijk te maken.

Bij een dergelijke doelstelling zal men niet verder kunnen gaan, dan de practijk
toestaat, m. a. w. zal een goede maatstaf ter bepaling der bacteriologische
zuiverheid gebaseerd moeten zijn op datgene, dat in de practijk zonder

belangrijke verhooging der productiekosten bij voortduring te bereiken
is. Verder moet deze (wil hij tenminste practisch nut hebben) gemakke-
lijk in het groot zijn toe te passen, en mag hij geen verwarring kunnen
stichten.

Voor het vaststellen van „bacteriologische normen" moet men dus
niet uitgaan van bedrijven, die dure „modelmelk" produceeren, maar
nagaan, wat in ieder normaal, met kennis van zaken gedreven, behoor-
lijk geoutilleerd consumptiemelkbedrijf is te bereiken.

Van een zoodanig bedrijf mag men redelijkerwijs eischen, dat het
voldoet aan de navolgende voorwaarden.

a. Een behoorlijk geventileerde, lichte (of kunstmatig te verlichten)
stal — het type doet er niet toe —, die zindelijk onderhouden is.

c. Melkgerei van goede qualiteit (liefst naadloos vertind), dat behoor-
lijk gereinigd en onderhouden wordt.

d. Zindelijke winning en behandeling der melk, ongeveer zooals
het op de melkerscursussen wordt geleerd.

e. Zindelijke gelegenheid voor bewaring, en doelmatige afkoeling der
melk ; doelmatig, tijdig en vlug transport naar de distributiebedrijven.

h. Voor die bedrijven, welke niet-zelf gewonnen melk in den handel
brengen, een garantie, dat hun leveranciers voldoen aan de eischen
a. tot en met g., en bovendien een nader te omschrijven goede outil-
leering en/of wijze van distributie.

Men zal over een langere periode — en — om toeval uit te sluiten
bij een flink aantal bedrijven, hebben na te gaan hoe de melk van de
op deze wijze beheerde bedrijven in bacteriologisch opzicht is te ken-
schetsen.

Indien blijkt, dat voor op deze wijze gewonnen of behandelde melk normen
zijn vast te stellen, dan is het de plicht der overheid om te zorgen, dat alle ver-
handelde consumptiemelk aan deze voorwaarden voldoet, en zal zij den verkoop
van alle andere melk categorisch moeten verbieden.

Wij vermeldden boven reeds terloops, dat de tegenwoordige gebruikte
„normen", vastgelegd in het art. 2 van het Melkbesluit in geenen deele
een garantie beteekenen voor bacteriologische zuiverheid of hygiënische
winning. Het is dus niet juist om uit de uitkomsten van de op deze
normen gebaseerde (in het groot gemakkelijk toe te passen) onderzoe-
kingsmethoden (meer speciaal de vuilproef, de busseninspectie, de alco-
holproef en de reductasegistingproef) te willen concludeeren tot het
al of niet voor consumptie toelaatbaar zijn van een bepaalde melk.
Het is immers aan ingewijden maar al te zeer bekend dat melk, die
t.a.v. deze factoren „voldoende" haalt, dikwijls onder zeer onhygië-
nische omstandigheden is gewonnen, en bacteriologisch gesproken zeer
slecht is.

Geregelde stal- of bedrijfs-contröle, die overigens, al ware het slechts
om redenen van paedagogischen aard, niet te ontberen is, kan als
preventief werkend controlemiddel op de bacteriologische hoedanigheid
der melk wegens haar groote kosten aan tijd en personeel niet genoeg-
zaam vaak plaats vinden. Zij zal hoofdzakelijk moeten dienen tot het
aanleeren van een technisch juiste wijze van behandeling en winning
der melk.

Een repressieve, dikwijls herhaalde controle op de bacteriologische
hoedanigheid, welke tevens een inzicht verschaft, of met de bij de be-
drijfsinspectie gegeven wenken rekening is gehouden, zal onmisbaar
en hoofdzaak blijven.

Het is nu zaak, dat wij er ons op bezinnen, welk karakter de vast te
stellen normen en qualiteit-proeven zullen moeten dragen, willen wij
een werkelijk iets beteekenende garantie kunnen geven met betrekking
tot de bacteriologische en hygiënische zuiverheid der melk.

De afwezigheid of aanwezigheid van de meeste (mensch)-pathogene
kiemen in melk is niet gemakkelijk te constateeren, en kan, althans bij
den huidigen stand der wetenschap, nooit onderwerp voor een routine-
onderzoek worden. De waarborgen, die ten aanzien van dit punt aan
den consument gegeven kunnen worden, zullen voorshands geen andere
kunnen zijn, dan hoogstens een geregelde veterinaire controle van den
veestapel op voor den mensch schadelijke ziekten, verder eventueel een
medische controle van het personeel, en tenslotte een zoodanige bewer-
king en distributie der melk dat, mochten bedoelde kiemen inderdaad
ondanks de beide eerder genoemde voorzorgs-maatregelen toch nog eens
aanwezig zijn, zij zoo goed mogelijk onschadelijk gemaakt worden.

Voor wat betreft het totaal aantal (saprophytische) kiemen zijn er
alreeds zeer goede, wetenschappelijk juist bevonden routine-methoden
ter bepaling van de qualiteit der melk gegeven. De meest bekende zijn
wel de klassieke „groote" plaatmethode van Koch, en de „kleine"
idem van Frost—van Oijen—Clarenburg.

Het qualitatieve bacteriologisch routine-onderzoek kon natuurlijk
niet worden uitgestrekt tot al die groepen van micro-organismen, die
voor en na in melk kunnen worden aangetroffen. Het diende zich te
beperken tot die soort of soorten, die wij geregeld in melk aantreffen,
en die, behalve dat zij ongewenschte eigenschappen bezitten, ook nog
voorkomen in des te grootere hoeveelheid, naarmate de aan winning,
behandeling enz. bestede zorgen geringer zijn geweest. Uit de studie
der literatuur blijkt, dat het hoofdzakelijk de groep der coliachtige
micro-organismen is, die aan deze voorwaarden voldoet.

Het bacteriologisch routine-onderzoek zal zich dus moeten beperken
tot het vaststellen van het aantal en de soort der in melk voorkomende

saprophvtische kiemen, benevens tot het op heden reeds algemeen
gebruikelijke microscopisch onderzoek van het sediment, om aan de
hand daarvan te kunnen concludeeren t.a.v. de wijze van winning enz.

Ik heb nu op een aantal normale (productie- en distributie-)bedrijven,
waarvan werkwijze, outilleering enz. geregeld werden gecontroleerd,
over de periode Augustus tot en met December 1933 wekelijks nagegaan,
hoe de qualiteit der afgeleverde melk was.

Voor het quantitatief bacteriologisch onderzoek is van de door van
Oijen en Clarenburg op haar betrouwbaarheid getoetste methode
van Frost (z.g.n. kleine-plaat-methode) gebruik gemaakt, die speciaal
geschikt is voor het serie-onderzoek.

Voor het onderzoek op B. Coli diende ik eerst een betrouwbare
routine-methode vast te stellen.

Bij de bestudeering van hetgeen de vele auteurs over het colivraag-
stuk hebben gepubliceerd, en van de uitkomsten van mijn eigen onder-
zoek in dezen, is mij gebleken, dat men het begrip ,,B. Coli" bij de be-
oordeeling van consumptiemelk niet mag beperken tot de klassieke,
door Escherich in 1885 beschreven bacteriesoort, maar dat wij tot
deze groep zullen moeten rekenen alle micro-organismen, die de na-
volgende eigenschappen hebben :

Cultureel : al of niet beweeglijk, goed groeiend in een milieu waaraan
stoffen zijn toegevoegd, die een remmenden invloed uitoefenen op het
groeivermogen van kiemen buiten deze groep (o.a. natriumtaurocholaat,
i °/₀₀ carbol, trypaflavine e.d.) ; zij vergisten onder zuur- en gasvorming
glucose, lactose, maltose, galactose en manniet, coaguleeren melk onder
zuur- en (dikwijls) gasvorming. Vele andere suikers, polysacchariden
en hoogere alcoholen worden afwisselend ontleed.

(Vermeld moet worden, dat er een streven is, om de geheele coli-
groep in 2 groote ondergroepen te verdeelen, n.1. allereerst de groep
coli in engeren zin -—- hoofdzakelijk van faecalen oorsprong, en de
groep aërogenes — afkomstig van melkresten, melkgerei, detritus, stof,
niet-faecaal vuil, e.d.).

Ten aanzien van het voorkomen en de beteekenis der coliachtigen
in melk kan opgemerkt worden, dat uit de publicaties der verschillende
auteurs het volgende blijkt :

Coli-achtigen komen practisch gesproken voor in alle melk. Hun
aanwezigheid is onder normale omstandigheden steeds te wijten aan
een infectie die is opgetreden, nadat de melk den uier heeft verlaten.
De hoeveelheid waarin zij in melk voorkomen vormt een aanwijzing
voor de wijze, waarop de winning, en vooral ook de behandeling hebben
plaats gevonden. Voor hun aanwezigheid zijn naast een infectie door
faeces mede voor een belangrijk deel vuil melkgereedschap en verpak-
kingsmateriaal aansprakelijk te stellen.

als een mogelijk teeken van besmetting met humane faeces, en dus
ev. ook met door den inensch middels de faeces uitgescheiden patho-
gene micro-organismen (cholera, typhus, paratvphus), zooals dit bij
hel drinkwateronderzoek geschiedt. De dierlijke faecale lactosevergis-
ters namelijk, die uit een epidemiologisch oogpunt niet cle beteekenis
hebben, welke aan die van den mensch wordt toegekend, zijn van deze
laatste op geen enkele wijze te onderscheiden. Bovendien is de kans
dat zij in de melk geraken oneindig veel grooter dan voor de humane
coli.

Wel kunnen de coliachtigen (en ook hun toxinen, die thermo-resistent
zouden zijn) onder bepaalde omstandigheden zélf een pathogene wer-
king hebben, speciaal voor kinderen, zieken en zwakken.

Ten aanzien van de vraag, of het nut kan hebben te trachten de in
melk aangetoonde coliachtigen nader te determineeren, gaven de studie
der literatuur, en het eigen onderzoek aanleiding tot de volgende
conclusies:

Het heeft (zooals reeds werd uiteengezet) uit een oogpunt van volks-
gezondheid geen nut te trachten het verschil tusschen wel en niet fae-
cale coliachtigen in melk op te sporen. Verder zijn van de in de litera-
tuur genoemde methoden voor deze differentieering, n.1. :

de EijKMANproef, de saccharose- en dulcietvergisting, de „gasratio"
C0₂/H._> in glucosebouillon, de methylroodproef, de reactie volgens
Voges—Proskauer, het kweeken op synthetische bodems volgens
Kosf.r, indolvorming uit pepton en gedrag in neutraalrood houdende
milieu\'s, geen van allen voldoende betrouwbaar.

Bovendien kan men de in melk voorkomende coliachtigen naar den
uitslag van deze proeven in de meeste gevallen niet indeelen bij de
zuiver faecale of niet-faecale stammen. Zij blijken naar den aard hun-
ner eigenschappen dikwijls tusschenvormen tusschen aërogenes- en
coliachtigen te zijn. Om deze reden heeft het ook geen zin te trachten
deze kiemen in melk nader te differentieeren, en hierdoor de wijze van
besmetting op te sporen (met faeces dan wel op andere wijze). Overigens
zou dit ten eenen male in een routine-onderzoek onmogelijk zijn door
het zeer vele hieraan verbonden werk.

Bij een groot aantal monsters melk is nu nagegaan, welke van de vele
warm aanbevolen voedingsbodems voor het routine-onderzoek van melk
op coliachtigen de voorkeur verdienen. Uit het verloop der genomen
proeven bleek, dat een lactosehoudende vloeibare bodem geprefereerd
moet worden boven alle andere. Speciaal de trypaflavine-iactose-
bouillon volgens Klimmer, en de natriumtaurocholaat-broomkresolpur-
pei-pepton-lactosebodem volgens Chalmers blijken wegens hun hoo-
gen graad van betrouwbaarheid en selectiviteit goed te voldoen.

Verder bleek, dat de enttechniek (het brengen van verschillende
hoeveelheden melk op deze bodems) zich aanzienlijk laat vereenvou-
digen, als men inplaats van de bekende methode van het maken van

verdunningen, die een groote hoeveelheid steriel glaswerk vereischt,
gebruik maakt van de gestandariseerde platinalisch volgens Burri,
van o.oi en o.ooi cc. inhoud.

Voor het routineonderzoek op coliachtigen was aldus een methode
verkregen, die gemakkelijk in het groot was toe te passen. Zij is samen
met de kleine-plaat-methode, het sedimentonderzoek, en de reductase-
gistingproef gebruikt bij het onderzoek der melk, afkomstig van de
bovengenoemde bedrijven.

De uitslag van dit onderzoek heeft geleid tot het trekken van een
groot aantal conclusies, waarvan als de voornaamste moeten worden
genoemd :

I. Bacteriologische controle, d. i. bepaling van het kiemgetal en van
den colititer der melk, geeft bij geregelde toepassing een nauwkeurig
beeld van de doelmatigheid, waarmede de winning enz. hebben plaats
gevonden.

II. Het gehalte aan tot de groep der coliachtigen te rekenen organis-
men wordt waarschijnlijk het meest beheerscht door toestand en reini-
ging van het vaatwerk, de grootte van het kiemcijfer door de wijze van
koelen.

III. De reductase- en de gistingproef hebben geen waarde voor een
nauwkeurige bepaling van de bacteriologische qualiteit der melk,
wanneer deze bepaling moet dienen, om controle uit te oefenen over
de doelmatigheid van de winning en de behandeling der melk.

IV. Een veehouder, wiens bedrijf aan de vroeger geformuleerde
eischen voldoet, is door toepassing van eenvoudige voorzorgen terzake
van de reinheid in zijn bedrijf in staat geregeld melk af te leveren, die
per c.c. niet meer dan 50.000 kiemen bevat, en hoogstens 100 coli-
achtigen.

V. Bij bedrijven, waar geregeld hoogere cijfers worden aangetroffen,
mag men met zekerheid besluiten tot fouten in de winning en de be-
handeling der melk, meer speciaal tot het gebruik van ondeugdelijk
of onvoldoende gereinigd vaatwerk, of tot onvoldoende koeling.

VI. In de sub V. genoemde bedrijven kan, indien niet reeds door
andere maatregelen betere uitkomsten verkregen worden, door naspoe-
ling van het vaatwerk enz. met heete chloorbleekloog-oplossing aan-
merkelijke verbetering in de qualiteit der afgeleverde melk op zeer
eenvoudige wijze worden verkregen.

VII. Een melkinrichting, die aan de vroeger geformuleerde eischen
voldoet, is voortdurend in staat melk af te leveren, die na pasteurisatie
ten hoogste 10.000 kiemen per cc. bevat, terwijl coliachtigen niet dan
bij hooge uitzondering in 1 cc. kunnen worden aangetoond.

VIII. Het gebruik deze melk „los" te verkoopen heejt ten gevolge, dat in som-
mige melkinrichtingen, zoowel als in sommige slijterijen, de gepasteuriseerde melk
opnieuw aanmerkelijk in bacleriologischen zin wordt verontreinigd, waardoor
alle maatregelen tot verbetering der melkwinning volmaakt illusoir worden.

IX. Het is dan ook in het belang van de volksgezondheid, en in dat
van den reëelen handel noodzakelijk, en practisch uitvoerbaar, dat
voor de distributie van melk de navolgende grondslagen worden op-
gesteld :

a. Rauwe melk mag slechts worden verkocht door of namens vee-
houders, wier bedrijven aan de eerder genoemde, eenvoudige eischen
van inrichting enz. voldoen. Kiemcijfer en colititer mogen niet hooger
zijn dan resp. 50.000 en 100 per cc.

b. Gepasteuriseerde melk mag uitsluitend worden verhandeld in
(gesteriliseerde) flesschen, en worden vervaardigd in de sub VII ge-
noemde bedrijven.

Bij de kleine-plaat-methode, over welker uitvoering men bij de ge-
noemde auteurs volledige gegevens kan aantreffen, is de broedtempera-
tuur aangehouden op 30° C., de duur van bebroeden op 18 uren.

In 1000 cc. leidingwater worden onder verwarming opgelost 5 gr.
Na-taurocholaat, 20 gr. pepton, 3 gr. NaCl en 2 gr. K₂HPÜ₄. De
pH wordt vastgesteld op 6.8. Het geheel wordt dan verhit tot 115⁰ C.,
en na afkoeling gefiltreerd. Daarna worden de lactose (10 gr.) en de
broornkresolpurper (60 mgr.) toegevoegd en opgelost. Vervolgens
verdeelen over reageerbuizen met Durhambuisjes, en steriliseeren ge-
durende i uur bij 115⁰ C.

Bij aanwezigheid van coliachtigen is er gasontwikkeling in de Dur-
hambuis, en kleuromslag naar geelrood of geel. Na korten tijd kunnen
sommige colisoorten NH, vormen uit pepton, en gaat de kleur in die
gevallen weer naar blauw over.

De bodem volgens Klimmer wordt aldus bereid : in 1000 cc. aq.
worden opgelost 5 gr. Liebigs vleeschextract, 10 gr. pepton, 3 gr.
NaCl en 2 gr. K₂HPQ₄. Daarna wordt 10 gr. lactose bijgevoegd, en
de pH met 4N. NaOH ingesteld op 7.2. Vervolgens wordt 1 cc. van
een 1 % waterige trypaflavine-oplossing toegevoegd, en de vloeistof
afgetapt in reageerbuizen met Durhambuisjes. Sterilisatie 3X15 min.
op ioo° C., of 1 X 30 min. op 115⁰ C. Bij aanwezigheid van coliachtigen
ontstaat groei en gasontwikkeling.

De geijkte oeses werden door mij verkregen van de firma Marius
te Utrecht. Zij moeten in elk geval nageijkt worden ; gegevens hierover
vindt men o.a. bij Dorner en Demont (Le Lait — 1931 — blz. 909).
en in mijn proefschrift.

De vlekziekte is in Amerika nog niet zoo lang bekend. In 1918 werden door
Newson 3 gevallen van „scleroderma in hogs" beschreven, welke hij nu beschouwt
als huidvlekziekte. Twee jaren later werd vlekziekte definitief gediagnosticeerd.

Sinds dien tijd kwam de ziekte bij de varkens in Noord Amerika zoo nu en dan
voor.

Stilf.s en Davis i) geven nu een artikel over de „Swine erysipelas and its economie
importance", waarin o.a. de aandacht wordt gevestigd op de nog al eens voorkomende
arthritis en dermatitis. Een plaatje met een varken, waarvan de rug a.h.w. met een
pantser is bedekt (chron. huidvlekziekte) siert den tekst. De boeren daar schijnen
het „frozen back" te noemen, de onderzoekers noemen het een „chronic sloughing-
back type of swine erysipelas".

Voor ons, die reeds zoo lange jaren met deze ziekte vertrouwd zijn, heeft het
artikel weinig nieuws.

Op de Amerikaansche laboratoria schijnt men voor de diagnose nog al gebruik
te maken van de agglutinatie naast de cultuurmethode. Een vergelijking van de
„snelagglutinatie" met de gewone methode (de rapid agglutination-test met de
„tube method") viel niet ongunstig uit voor de eerste. Ook de synovia van de
aangetaste gewrichten was positief.

Ten slotte concludeeren de onderzoekers : „varkensvlekziekte komt in vele streken
van de Vereenigde Staten voor en met haar economische beteekenis moet reeds
rekening worden gehouden in de varkensfokkerij." B.

De onderzoekingen van Pfeiler, Bierbaum, e.a., volgens welke vlekziekte- en
murisepticusbacillen dikwijls zouden voorkomen in rottende organen, werden door
Billes (2) bevestigd. In 25% der onderzochte organen van gezonde slachtvarkens
kwamen na 4—5 dagen bederf vlekzicktebacillen voor. Deze diagnose werd gesteld
door bacterioscopisch onderzoek en door de dierproef.

Verder werd nog gevonden, dat 8x% der organen van gestorven varkens en honden,
welke dieren niet aan vlekziekte waren gestorven, na 10—17 dagen durende rotting
vlekziektebacillen bleken te bevatten.

Een zekere bacteriologische vlekziektediagnose is, volgens Billes, dan pas te
stellen als in het microscopisch praeparaat de vlekziektebacillen in een groot aantal
voorkomen en op de agarplaten hetzij een reincultuur, hetzij in een overgroote
meerderheid, vlekziektekolonies voorkomen. de G.

In 1913 publiceerde H. Ganslmayer in het Zeitschr. f. Imm. forschung etc. een
onderzoek naar het gedrag der ingespoten vlekziektebacillen bij simultaanenting
volgens Lorenz. Zijn eindconclusie kwam hierop neer, dat de ingespoten bacillen
zeer snel uit het organisme weer verdwijnen.

Later (T. R. 1925, No. 6) berichtte hij over een onderzoek naar het langzaam
weer dalen van de immuniteit, welke laatste volgens zijn opvatting, „chockartig"
inzet.

inzicht in het wezen der simultaanenting principieel afwijkt van hel algemeen
aangenomen standpunt. Zonder verdere critiseering dezer opvatting worden enkele
zijner inzichten hier in het kort vermeld :

Het antigeen moet levend zijn en virulent, maar vooral speelt de giftigheid een
bijzondere rol.

De enting heeft slechts een nuttig effect, wanneer het organisme sensibel is, d.i.
wanneer zich in het lichaam specifieke antilichamen bevinden.

De ingespoten vlekziekte-bacillen vermeerderen zich niet, maar vormen met de
gelijktijdig ingespoten antilichamen (in serum) en de „weefselsappen" binnen 24 uur
een nieuwe verbinding, welke de ongevoeligheid opwekt en die met de oorspronkelijk
ingespoten componenten (antigeen, antilichaam) niets meer gemeen heeft. Een
antilichamen-vorming tengevolge van vermeerdering der bacillen kan dus niet
optreden.

Door de simultaanenting verliest volgens G. het lichaam zijn antilichamen,
het organisme wordt gedesensibiliseerd. Het vóór de enting sensibile dier is door
deze enting gedesensibiliseerd. Deze desensibilisatie mag geen reactie verwekken
, (dan zijn de antilichamen-componenten te zwak en de antigeen-componenten
te sterk).

G. is van meening, dat bij desensibilisatie (d.i. verdwijnen van antilichamen)
de antilichamen worden afgebroken en deze dus niet ontstaat door een voorbijgaande
storing van het receptorenapparaat van de levende cel, maar hij wil door verdere
proefneming dit zien uitgemaakt.

Volgens G. zijn dus de antilichamen niet onze helpers in den strijd tegen infectie-
ziekten, maar vormen zij een gevaar, „want waar het antilichaam optreedt, daar
grijpen juist de pathogene microörganismen aan, terwijl deze tot ongevaarlijke
saprophyten worden bij een gedesensibiliseerden toestand. Daar worden ze ver-
teerd, verdwijnen spoorloos en toonen geen pathogeniteit."

„De pathogene microörganismen zijn dus slechts facultatief gevaarlijk, maar de
antilichamen steeds."

3. De simultaanenting leidt veeleer tot een afbraak van het in het lichaam aan-
wezige (antilichamen) antilichaam.

4. Het wezen der simultaanenting is dus op te vatten als een desensibiliseering.

5. Het beste middel om een organisme te desensibiliseeren is de simultaanenting.
die slechts dan als goed kan worden geacht, wanneer zij geen aanleiding geeft tot
reactie, ziekteverschijnselen of sterfgevallen en een langdurige immuniteit opwekt,

Over de mogelijkheid voor de praktijk van het opwekken van een allergische
reactie bij virusziekten is reeds eerder hier gerefereerd. Ook Sarnowiec i) wiens
proeven hier worden aangehaald, heeft het vorige jaar hierover bericht.

Gedefibrineerd serum van een pestziek varken werd met formol en ricinusolie
gemengd en daarna aan den binnenkant van den schenkel (intradermaal) ingespoten.
Bij door pest aangetaste varkens ontstond op de plaats van injectie een hazelnoot-
tot duiveneigroote verdikking. Daaromheen een roode zóne met een diameter van
2 tot 10 centimeter. Bij een deel der proefvarkens ontstond eveneens tempera-
tuurstijging. Bij gezonde dieren geen reactie.

Controleproeven met alleen injectie van ricinusolie bevestigden de specifieke
werking.

Men heeft wel eens de vraag gesteld of, evenals bij mond- en klauwzeer, ook
niet bij andere virussoorten een pluraliteit zou bestaan.

Hij gebruikte daarvoor sera uit verschillende landen, van verschillende instituten
en ten opzichte van uit verschillende landen afkomstig virus.

De uitkomsten welke hij verkreeg, kunnen in het kort worden aangegeven als
volgt :

ie. Hoogwaardig varkenspestvirus beschut evengoed tegen virus van vreemde
afkomst als tegen virus van hetzelfde instituut.

2e. Bij kruisgewijze aanwending van serum van de eene herkomst met virus van
andere herkomst was geen verschil waar te nemen tegenover gevallen, waar serum
en virus van hetzelfde instituut werden gebruikt.

3e. De immuniteit, verkregen bij het gebruik van producten van een bepaalde
herkomst, hield stand bij infectie met virus van andere herkomst.

4e. De resultaten der proeven geven aanleiding tot de opvatting dat er geen plu-
raliteit van varkenspestvirus bestaat. Dat men dus van verschillende typen bij varkens-
pestvirus, zooals men dat vindt bij het virus van mond - en klauwzeer, niet kan spreken.

De rol van de Salmonella suipestifer als oorzaak van een enteritis, on-
afhankelijk van het pestvirus.

Over de zelfstandige rol, die de Salmonella (Bacillus) suipestifer speelt bij necro-
tische (diphtheritische) darmontsteking van het varken, soms ook wel bij minder
diepgaande aandoeningen van de darmmucosa, heerscht nog steeds een verschil
van meening.

Biester 2) publiceert hierover in het Journal of comp. Path. a. Ther. een artikel,
a.h.w. een antwoord op dat van Dec. 1933 verschenen in hetzelfde tijdschrift onder
den titel van „Swine fever and Paratyphoid in Pigs".

Het betreft nog steeds de vraag : Is eene infectieuze enteritis bij varkens ver-
schillend van varkenspest ?

In het nummer van Dec. 1933 komen eenige artikels voor, die annex zijn met
dit onderwerp ; dit referaat zou te lang worden door ze alle aan te halen. Voor
een deel trouwens zijn ze gerefereerd.

Biester zegt tenslotte, dat hun onderzoek duidelijk aantoont, dat de Salmonella
suipestifer een „entcritische aandoening" (a pathologie enteric. condition) kan
opwekken. En dit zoowel onder goede hygiënische verhoudingen levende varkens,
die pestimun zijn, als vatbaar voor pest, en dat de ziekte experimenteel kan
worden opgewekt.

In den loop van het proces kan de Actinomyces necrophorus bij de pathologische
veranderingen een belangrijke rol spelen. Deze is de hoofdoorzaak van de verdik-
king van den darmwand door zijn progressieve invasie in de diepere structuur van
de darmen.

Shope en Lewis berichtten in 1931 over een ziekte bij varkens, die in Amerika
v.n.1. in Iowa) reeds sedert 1918 zou voorkomen en die zij betitelden met den naam
van Swine-influenza (populair ,,hog flu").

Bij die ziekte vonden zij een haemophielen bacil, waarmee zij echter op zich zelf
de ziekte niet konden verwekken ; wel gelukte dit in verbinding met een „virus".

De gevonden bacterie werd Haemophilus influenzae suis genoemd naar de over-
eenkomst met de H. inf. van den mensch.

Na deze publicatie begon men ook in Europa in deze richting onderzoekingen
te doen, zoo ook op het eiland Riems. (Dir. Waldmann).

Het bleek nu, dat de ziekte ook in Duitschland voorkwam. Uit het verwarde
complex van „biggenziekte" (Ferkelkümmern in D.) kon ook deze ziekte te voor-
schijn worden gehaald.

Op Riems heeft men nu verder ook nagegaan of de B. infl. suis ook als saprophiet
voorkomt bij andere huisdieren (schaap, rund). Tevens werd de biologie en mor-
phologie van den bacil onderzocht om de plaats in de groep van de haemoglobino-
phiele bacteriën te bepalen, i)

1. Bij io van de 90 onderzochte varkens, die klinisch geen ziekteverschijnselen
hadden, werd de B. infl. suis in geringe mate gevonden.

2. Bij 94 ossen en 17 schapen gelukte het niet influenzabacteriën te kweeken.
Of bij andere herkauwers ook geen haemoglobinophiele bacteriën voorkomen is
niet nader onderzocht.

3. De B. influenzae suis een 0.5—2 micra lang, fijn, Gram-negatief, onbeweeg-
lijk staafje, zonder spoorvorming en met meer of minder sterke neiging tot draden-
vorming.

4. Groei vindt bijna uitsluitend plaats op bloedhoudendc voedingsbodems en
wel bij voorkeur nog op vooraf verwarmd, gedefibrineerd bloed. Opvoedingsbodems,
waaraan versch (onverwarmd) bloed is toegevoegd, heeft of slechte groei plaats,
of men moet zijn toevlucht nemen tot nevenenting van z.g. „Ammenbakterien". 2)

7. Subculaan ingespoten was geen enkele stam pathogeen voor konijnen, cavia\'s
en witte muizen. Bij het konijn ook niet bij intraveneuze injectie.

8. In Altraten van culturen, die 48 uur gekweekt waren, konden toxinen worden
aangetoond, waarvoor konijnen gevoelig waren.

9. Wegens de eigenaardigheid dat de B. infl. suis alleen groeit op bloedhoudendc
voedingsbodems, kan het tot de groep der haemoglobinophiele bacteriën worden
gerekend.

10. In deze groep staat het dichter bij den influenzabacil van Pfeiffer dan bij den
kinkhoestbacil.

11. Waarschijnlijk is de B. influenzae suis identiek met de Haemophilus influen-
zae suis van Shope en Lewis. B.

Als verdacht van de ziekte van Aujeszki werden eenige toornen varkens onder-
zocht. In een schuur, afzonderlijk van de boerderij, waren 2 hokken met varkens
ziek, terwijl in het derde hok de varkens gezond waren. Verscheidene varkens
hadden zenuwverschijnselen en huidjeukte ; de temperatuur schommelde tusschen
de 40 en 41⁰ C. Het voedsel was van normale samenstelling en goede kwaliteit.
Na herhaald vragen deelde de eigenaar mede, dat de twee zieke toornen door hem

waren ingespoten met Duitsch vlekziekteserum en cultuur. Ongeveer 4^5 dagen
later waren zij ziek geworden.

Drie dagen na het onderzoek ter plaatse werd een gestorven varken ter onder-
zoek ontvangen ; bij de sectie werd gevonden een lichte ontsteking van de dunne
darmen en een broncho-pneumonie in een top van een der longen. In het aange-
taste longgedeelte werden ovale bacillen gevonden, terwijl microscopisch noch
cultureel vlekziektebacillen konden worden aangetoond.

Konijnen, geënt ter vaststelling der diagnose Aujeszki, stierven aan een septi-
caemie door ovale bacillen, voordat de typische verschijnselen van de ziekte zich
konden ontwikkelen, zoodat het al of niet bestaan dezer ziekte niet kon worden
vastgesteld.

Met serum en cultuur, waarmede de varkens waren ingeënt, zijn proeven genomen
op konijnen. Deze dieren zijn alle in het leven gebleven.

Rasch i) beschrijft een geval van de zeer zeldzaam voorkomende nieractino-
mycosis bij het varken. Ongeveer hazelnootgroote haardjes bleken bij microscopisch
onderzoek de typische bouw van actinomycotische haardjes te hebben. Behalve
de bekende kolven kwamen in deze ontstekingshaardjes ook nog eosinophiele leuko-
cyten in groot aantal voor. Wat betreft het ontstaan moet een haematogene infectie
worden aangenomen. De primaire haard was tijdens het slachten van het varken
niet meer te vinden ; was waarschijnlijk al weer genezen. de Graaf.

In 1927 en 1928 heeft Hiraishi er nog eens op gewezen, dat de infectie met
spoelwormen bij biggen zoo moeilijk gelukte. Door een Vitamine-A-arm dieet
te verstrekken zou het echter veel gemakkelijker zijn biggen experimenteel spoel-
wormen te bezorgen. Clapiiam 2) heeft deze experimenten gecontroleerd en komt
tot een geheel andere conclusie. Bij een van haar experimenten bleek dat aan-
wezigheid van Vitamine-A zelfs bevorderlijk werkte op de ontwikkeling van de
spoelwormen en gemiddeld was de besmetting van de biggen, die met gewoon
Vitamine-A-houdend dieet gevoederd waren, beter dan bij die welke Vitamine-
A-arm dieet gekregen hadden.

Bij een groep biggen op Vitamine-A-arm dieet mislukte de infectie de eerste
maal, terwijl zich bij deze dieren bij een tweede infectie een ernstige Ascaris-pneu-
monie ontwikkelde. Volgens Clapham zou de diarrhee, die bij deze dieren plot-
seling ontstond, het gevolg geweest zijn van de toxinen, die door het groote aantal
jonge ascariden in het darmkanaal geproduceerd werden.

Het is aan referent opgevallen, dat Clapham niet de minste moeite had, experi-
menteel biggen met spoelwormen te besmetten. In de literatuur wordt toch alge-
meen vermeld, dat de experimenteele infectie bij het varken zoo moeilijk is. Door
eigen waarneming heeft referent dit ook ondervonden. Drie weken na de infectie
bleken echter de door Clapham besmette biggen weer spoelwormeieren met de
faeces te deponeeren. Hieruit zou dus blijken, dat de spoelworm van het varken
zich in 3 weken tijd tot volwassen parasiet ontwikkelt. Baudet.

Prof. Nieberle 3) deelt mede, dat in Duitschland zoo vele gevallen van plot-
seling sterven bij varkens voorkomen, waarbij de sectie alleen meer of minder dui-
delijke veranderingen van de hartspier te zien geeft.

Na behandeling o.a. van de angina pectoris bij den mensch, waarbij hij, evenals
Oberndorfer, van meening is, dat niet zoozeer de arteriosclerose der kransarterie,
dan wel een primaire vaatkramp de oorzaak is, geeft N. een vrij uitvoerige be-
schouwing (met proeven) omtrent bovengenoemde sterfte.

Vooral anaemische toestanden geven aanleiding tot dezen onverwachten dood,
d.w.z. zij vormen de dispositie (Determinationsfaktor). Hierbij moet dan nog komen
de directe oorzaak die het verschijnsel van plotseling sterven opwekt. (Realisations-
faktor). Een dezer factoren is maagoverlading door druk op de vagus, waarvan
vezelen de kransarteriën begeleiden.

Pathologisch-anatomisch zijn het dikwijls necrobiologische veranderingen in
de hartspier welke opvallen.

Pathogenetisch komt vooral in aanmerking een indirect ontstaan tengevolge
van storing van den bloedsomloop der kransarteriën, in analogie met de haard-
vormige necrose bij de angina pectoris van den mensch.

De onvoldoende bloedvoorziening vindt vaak haar oorzaak in een algemeene
anaemie, die zoowel aangeboren als door verkeerde voeding kan zijn ontstaan ;
echter komen ook andere factoren, b.v. zwakke hartspier, in aanmerking.

vermijding van : sterke maagovervulling, sterk gistend voeder, overmatige ver-
moeidheid, te veel eiwithoudend voedsel.

N. is van oordeel dat de veredeling van het Duitsche varken op een punt is ge-
komen, dat men niet moet overschrijden om verdere gevaren te voorkomen.

Rösler i), een practicus in Oostenrijk, geeft een beschrijving van eenige ge-
vallen dezer ziekte bij zeugen. De ziekte staat, volgens hem, in verband met sto-
ringen van het endocrine systeem.

Prognostisch beoordeelt Rösler eclampsie langen tijd vóór de partus ongunstig,
gedurende de partus twijfelachtig, eenigen tijd na de partus gunstig.

Wat de therapie betreft beoordeelt R. de werking van pituisan in combinatie
met calcium ,,Sandoz"-oplossing nog al gunstig.

Hudson 2) is van meening, dat biggen kunnen sterven door het eten van strooi-
sel. Daarbij zou dc pyloris verstopt raken en dit weer aanleiding geven tot abnor-
male gisting van ander, ook in de maag aanwezig voedsel, wat dan een vrij plot-
seling sterven van het diertje zou veroorzaken.

Bovengenoemde ziekte schijnt in Oostpruisen nog al eens voor te komen. Ter-
wijl GLassER in den laatsten druk van zijn handboek nog spreekt van infectieuze
rhinitis wil Krage 3) niet van infectie als directe oorzaak weten. Van de erfelijk-
heid der ziekte is hij overtuigd. Verder haalt hij Trautmann aan, die indertijd
hierbij op de beteekenis der epitheellichaampjes wees. Evenmin zou hij hierbij
aan avitaminose willen denken.

Fokdieren die zelf aangetast zijn (chronische vorm), of waarvan afstammelingen
ziek zijn geweest, moeten van de teelt worden uitgesloten.

In sommige streken van Pommeren stierven het vorige jaar een aantal varkens.
De sterfte kwam geheel onverwachts, op een bedrijf stierven in den tijd van 10
dagen 40, op een ander in enkele dagen 36 varkens. Meestal was het zoo, dat zeer
goed gevoede dieren gedurende of kort na de voedering plotseling een schreeuw
gaven en onder „trekkingen" krampen en schreeuwen, of ook zonder iets opval-
lends stierven. Nader onderzoek, door Nusshag i) stelde vast, dat alle dieren waren
gevoederd met ontkiemde aardappelen. Bij sectie bleek vooral de lever aangetast :
gezwollen, grauwrood en zoo breekbaar, dat ze moeilijk zonder breuk uit de buik-
holte kon worden genomen ; hart zeer slap ; hartspier grijsrood gekleurd en door
nog bleekere, met daarnaast bloedige strepen geteekend. (tijgerhart).

Het chemisch onderzoek van den maaginhoud toonde 2 gram solanine (solaninum
hydrochloricum) aan.

Bij het onderzoek van pathologische veranderingen waarbij schimmels worden
aangetroffen, doet zich de vraag voor of deze van primairen of secundairen aard
zijn. In den regel is vrij zeker dit laatste het geval.

Tschernjak 2) beschrijft twee gevallen bij varkens, die aan chronische pest
waren gestorven, en waarbij in de cardia zweren werden aangetroffen, waarbij
necrose aanwezig was, en die geheel met schimmeldraden waren doorgroeid.

T. is van meening, dat hij hier met secundaire processen had te doen. Daarvoor
pleit de aanwezigheid van varkenspest in beide gevallen, waarbij een verhoogde
vatbaarheid ontstaat voor het indringen van verschillende microörganismen in de
weefsels. De veranderingen waren van ingrijpenden aard en het zou interessant
zijn de pathogene rol van de schimmels nader te bestudeeren.

Vorenstaand referaat van een in 1933 verschenen artikel van Wladislau Wal-
HtEWicz 3) uit Rusland wordt nu tezamen met dit uittreksel uit een Poolsch tijd-
schrift geplaatst. Uit het Fransche resumé van het Poolsche artikel zij het volgende
aangehaald:

Naast twee gevallen van gastromycose plus enteromycose vond Walhiewicz
een geval, waarbij de schimmels alleen in de darmzweren werden gevonden. Ook
W. heeft niet uitgemaakt of de gevonden laesies primair waren ontstaan door de
schimmels dan wel of deze pas later waren binnen gedrongen op reeds aangetaste
plaatsen (aangetast door pestvirus b.v. en daarnaast door verschillende microben.).

In een toom jonge varkens, die sedert korte tijd werden bijgevoerd met lever-
traan, traden plotseling enige sterfgevallen op. De dieren werden acuut ziek, kregen
hoge temp. en stierven na een paar dagen. Bij de sectie werd gevonden een hevige
leverdegeneratie, daarnaast een lichte enteritis en degeneratie van milt en nieren.
Cultures uit de organen bleven steriel.

Bij nader onderzoek bleek, dat de levertraan bedorven en ranzig was en veel
olie en aminozuren bevatte. Enige gezonde varkens, met deze levertraan gevoerd
en na een paar dagen gedood, hadden dezelfde intoxicatie-verschijnselen.

te geven en niet allerlei goedkope producten die tegenwoordig op de markt ge-
bracht worden, daar deze vaak weinig vitaminen bevatten en veel schadelijke
bestanddelen.

Pijnverdooving is bij het varken nog niet altijd gemakkelijk te verkrijgen. Plaat-
selijke anaesthesie is veelal daarom niet voldoende, omdat het dier daarbij nog
als regel afweerbewegingen maakt. Ook een algemeene narcose levert dikwijls
bezwaren op.

Weingart i), onder leiding van Prof. Völker, heeft nu een methode aange-
geven om met behulp van een speciaal apparaat hieraan tegemoet te komen.

Aan de kliniek te Hannover heeft men hiermee 350 ,,narcosen" verricht, waarbij
in het begin 2 sterfgevallen voorkwamen.

W. geeft aan, dat de methode technisch eenvoudig is en in de praktijk voor den
dierenarts een geschoolde kracht uitspaart.

Het artikel leent zich niet voor een kort uittreksel. De methode lijkt niet onprac-
tisch. De flesch waarin zich de aether bevindt is omgeven door een aluminiumflesch,
waarin water van 40° a 50° C. (Er is ook nog een eenvoudiger toestel). Door een
slang wordt de aetherdamp gevoerd naar een masker, waarvan er drie grootten
bestaan : voor biggen (ev. honden), voor middelgroote en voor zware varkens.
De laatste twee bestaan grootendeels uit een conische, leeren beker, de kleinste
is bovendien van een manchet van gummidoek voorzien, voor goed aansluiten.

Zware varkens worden meest staande genarcotiseerd en daarbij door een touw
om de onderkaak, achter de slagtanden, bevestigd. Kleinere dieren in zijligging.

I\'arshall 2) is in de gelegenheid geweest een 15-tal gevallen van gangraeneuze
mastitis bij koeien nader te bestudeeren. De meeste dezer gevallen kwamen in de
maanden met koud en regenachtig weer voor. De symptomatologie en het sectie-
beeld komen geheel overeen met die, zooals wij ze hier ook kennen en sla ik dus over.
Van 12 gevallen heeft hij uit den uier cultures aangelegd met het resultaat, dat hij
6 maal clostridium Welchii plus Staphyloc. aureus vond, 2 maal alleen staphyloc.
aureus, 3 maal deze plus één anaërobe (welke niet nader is uitgezocht), terwijl
éénmaal de cultuur negatief was. Tegelijk met de gangraeneuze vormen vond hij
bij andere koeien uit dezelfde kudden (resp. 125 en 600 stuks groot) een uieront-
steking, eveneens door staphylococcus aureus veroorzaakt, die niet tot gangraen
leidde. Sommige cultures van staphyloc. aureus werkten haemolytisch, andere niet.
De eerste beschouwt hij als te zijn van een grootere virulentie. Het oedeem, dat
meestal (niet altijd) wordt gevonden bij gangraeneuze mastitis, schrijft hij toe aan
de werking van anaëroben.

Serum van herstelde dieren, evenmin als dat tegen een anaëroben-infectie gaf
eenigerlei gunstig resultaat.

Inspuiting van kreosoot of campherolie in het uierweefsel, benevens het ruim
openen van de cysterne gaf nogal eens gunstig resultaat (de afstooting zou er door
bevorderd worden). Onderzoekingen zijn gaande om een prophylactisch goed wer-
kend vaccin te vinden ter immunisatie tegen de menginfectie van staphylococcus
en Cl. Welchii.

Twee koeien werden met een cultuur van staphylococcus aureus geïnfecteerd
in één kwartier (bij het eene rund door inspuiting door het tepelkanaal, bij het andere
door injectie in het uierweefsel). Gevolg : gezwollen kwartier, stolsels in de melk;
na een maand waren de staphylococcen uit de melk verdwenen, de kwartieren
kleiner en harder met minder secretie.

Drie koeien, op dezelfde wijze geïnfecteerd met Cl. Welchii, toonden slechts
lichte reactie ; de melk was na een week weer normaal. Van 6 koeien, die met een
mengsel van Cl. Welchii en staphyl. cultuur werden geïnfecteerd gaven er 3 een
lichte reactie te zien.

No. 4, des middags ingespoten, scheen den volgenden morgen een typische gangrae-
neuze mastitis te zullen krijgen. Toen werd 200 cc. serum tegen een anaëroben-
inrectie ingespoten ; het kwam niet tot gangraen. No. 5 en 6 kregen een gangrae-
neuze mastitis, die in niets verschilde met die der spontane gevallen en moesten
worden geslacht. Als een bewijs, hoe moeilijk soms de Cl. Welchii is te kweeken
acht schrijver zijn ondervinding, dat hij uit de beide laatste gevallen wél de staphy-
lococcus, maar niet de anaërobe terug kon krijgen. Beijers.

Met behulp van de hedendaagsche techniek kan men nog niet de contagieuse
streptococcen-mastitis onderscheiden van sporadische aandoeningen, temeer omdat
zelfs echte galt-infecties bijna stationnair optreden, daarentegen in andere gevallen
een sterke uitbreiding kunnen hebben. Omtrent de oorzaken van dit verschillend
optreden is nog slechts weinig bekend. Wijssmann zag de streptococcen-mastitis
toenemen na overgang tot een intensiever voedering. Ook speelt de manier van mel-
ken (vooral het natte melken) een groote rol.

Voor het vaststellen van reactie-veranderingen door bijmenging van ontstekings-
producten in de melk gebruikt men thans bij voorkeur de RoEDERsche thybromol-
proef. Aan 5 c.c. melk wordt 1 c.c. thybromol-oplossing (0.01%) toegevoegd. Blauw-
kleuring wijst op een alcalisch secreet, een verhoogde zuurgraad veroorzaakt een
geelkleuring. Echter kan men dan pas uit deze reactie tot pathologische afwijkingen
besluiten, indien er tusschen de kwartiermonsters merkbare kleurverschillen optreden,
omdat bij oudmelkers een verschuiving naar den alcalischen, bij verschmelkers naar
den zuren kant plaats vindt.

Geen enkele methode (smaak-, catalaseproef, indicatorenmethode, chloorgehalte-
en melksuikerbcpaling) is geschikt gebleken voor de opsporing van strept ococcen-
infectie in haar latent stadium. Vele z.g.n. latente infecties zijn in dit verband van
geen belang, o.a. die door micrococcen en corynebacteriën. Steck i) spreekt van
mastitis en miniature, veroorzaakt door stuwing (onvoldoende uitmelken), koude
(herfstweidegang) of omdat het secreet afkomstig is van oudmelksche koeien. Deze
toestand kan ook slechts tijdelijk bestaan, b.v. kan een koe vandaag normale, morgen
afwijkende en daarop weer normale melk geven.

Götze zegt aangaande klinisch uieronderzoek o.a. dat het vastzitten van huid
en onderhuid in de onderste gedeelten van den uier wijst op aandoeningen van het
interstitium. Normaal is een gelijkmatig fijnkorrelige hoedanigheid van het uitge-
molken uierkwartier. Grof knobbelige veranderingen en knoestige conglomeraten
wijzen op parenchymateuze en interstitieele veranderingen, evenals een gelijk-
matig vaste gomachtige consistentie. Veelvuldig vindt men dusdanige consistentie-
veranderingen slechts in de omgeving van de melkboezems. Echter kunnen ook andere
infecties soortgelijke veranderingen teweeg brengen.

Bij het microscopisch sediment-onderzoek moet men pathogene streptococcen
van in de melk terecht gekomen saprophyten onderscheiden. Hiervoor bestaan
enkele aanwijzingen, o.a. intracellulaire ligging der bacillen, de z.g.n. staketselvormen
(Ernst) en degeneratie-verschijnselen aan de ketting (Skar).

Steck kon in melkmonsters van 2000 streptococcen per c.c. door nauwkeurig
onderzoek van 100 gezichtsvelden (GRAM-praeparaat) slechts één ketting aantoonen.
Omdat de leucocytose pas 12 uur later inzet, kan de melk vandaag rijk aan strepto-
coccen, morgen streptococcenarm, vandaag weinig, morgen veel cellen bevatten.
De latente infectie met als het ware normale uierbacteriën gaat gepaard met leuco-
cytose (500.000 per c.c.). Geringere celhoeveelheden hebben dus geen diagnostische
beteekenis.

Slechts door de kweekmethoden is het mogelijk geringe hoeveelheden strepto-
coccen in de melk aan te toonen. De auteur beschrijft een eenvoudige cultuurmethode
(Tiefagarmethode). Serumdextrose-agar wordt in hooge vlakke buisjes met 0.5 c.c.
volle melk geënt. Onvolledige vermenging der melk met den voedingsbodem maakt
een verdere verdunning overbodig. 14—16 uur later ontwikkelen zich hoofdzakelijk
streptococcen-coloniën.

Volgens Hupka i) treedt de uierontsteking met een gelijktijdige verlamming
van de achterhand dusdanig op, dat de eigenaar veelal geneigd is de parese als
primair op te vatten. Slechts in 3 van de 22 waargenomen gevallen werd al in het
begin een koortstemperatuur gemeten. Opvallend was de hooge polsfrequentie.
De patienten weigerden voedsel en drinken, kreunden en knarsten op de tanden.
De magen- en darmbewegingen lagen stil. Verminderde sensibiliteit tot totale on-
gevoeligheid in de achterhand. Het ziektebeeld leek veel op paresis puerperalis,
maar trad echter pas 2—5 maanden na den partus op.

Indien binnen 3 dagen geen beterschap intrad, stierven de dieren aan hartzwakte ;
ook was in dien tijd de temperatuur hooger opgeloopen.

Het zieke uierkwartier was iets rooder van kleur, gezwollen en tamelijk slap ;
pijnreactie op sterkeren druk. Het secreet was dikker, slijmig en geel, opcollostrum
gelijkend. Af en toe bevatte het enkele stolsels. Later werd het waterig en hield
geheel op.

In 9 van de 22 melkmonsters werd bact. coli gevonden. Opvallend was de aan-
wezigheid van colibacteriën juist in de meest ernstige ziektegevallen. Hieruit trekt
de auteur de m.i. onjuiste conclusie, dat de colibacteriën pas naderhand in den
uier zouden zijn terecht gekomen. Een nader onderzoek omtrent de virulentie van
de gevonden bacillen ontbreekt.

Het pathologisch-anatomisch onderzoek leverde het gewone beeld van acute
mastitis op, daarnaast degeneraties en zwellingen, vooral van de lever en de overige
organen. Bacteriologisch orgaanonderzoek was negatief.

Vanwege de groote overeenkomst met melkziekte heeft de auteur bij 14 dieren
de calcium-infusie, bij 7 de luchtinsufflatie toegepast, waarmede hij echter geen
beterschap kon verkrijgen. Ook inspuiting met coliserum had een negatief resultaat.
Het best bleek nog te voldoen de toediening van een sterk laxans, dadelijk in den
beginne toegepast. Toman.

Rolle 2) beschrijft 5 gevallen van uierontsteking, waarbij gist als oorzaak werd
gevonden. Gevoerd werd o.a. met afval van bierbrouwerijen of verzuurde suikerpulp
e.d. Zwelling van een of meer uierkwartieren trad op, waarbij tevens het algemeen
welzijn der dieren was gestoord (indigestieverschijnselen, temp. 40°). Aangetaste
kwartieren bevatten geelachtige melk met stolsels ; het sediment bestond uit leuko-
cyten en enkele epitheelcellen ; op agar- en bloedplaten werden in reincultuur
gistcellen gekweekt, niet verschillend van de gewone bakkersgist. Een öse van de

cultuur in een kwartier gebracht, veroorzaakte bij een proefdier een dergelijke
ontsteking, die zonder behandeling genas.

R. behandelde de dieren o.a. met Chinosol (1 : 1000) of massage met kamferolie
en had hiermede „succes". Berendsen.

Daar het in Italië bij de wet verboden is melk af te leveren die bestemd is rauw
gedronken te worden (modelmelk), afkomstig van koeien lijdende aan besmettelijke
abortus, heeft Gori.ani i) een onderzoek ingesteld naar de beste methode om abor-
tusvrije stallen te krijgen. Bij 61 koeien, die geaborteerd hadden, heeft hij serologisch
onderzoek gedaan van bloed- en melkserum en cavia\'s ingespoten met melksediment.
Direct kweeken uit melk werd niet gedaan.

Hij komt tot de conclusie, dat serologisch onderzoek van bloed beter is dan van
melk ; dat positief melkserum lang niet altijd overeenkomt met een positieve cavia
en dat het een enkelen keer gebeurt, dat alle serologische reacties negatief zijn en de
cavia wel positiefis. Dit laatste zou echter voor de bestrijding geen bezwaar opleveren,
als dc koeien maar vaak serologisch onderzocht worden, want schrijver is er van over-
tuigd, dat dergelijke dieren toch af en toe wel weer agglutininen in bloed- en melk-
serum zullen hebben.

Schrijver wil daarom op stallen, die modelmelk leveren, geregeld bloedonderzoek
van alle koeien doen en alleen de negatieve vrijgeven. Hofstra.

H. O. Pedersen 2) te Kopenhagen onderzocht verschillende anilinekleurstoflën
op hun vermogen om, bij het kweeken van abortusbacillen uit melk, de begeleidende
saprophytische kiemen in hun ontwikkeling tegen te houden. Methylviolet 5 B
(Grübler), toegevoegd aan serumagar in verhouding 1 : 20.000 tot 1 : 50.000,
bleek in staat den groei van staphylococcen, corvne bacteriën en andere Grampositieve
staafjes volkomen te remmen, streptococcen echter niet in voldoende mate. De groei
der abortusbacillen werd hierdoor niet gestoord.

Bij het gelijktijdig kweeken uit melksediment en room van 23 verschillende mon-
sters, gelukte het kweeken uit de melk in g gevallen (3g%), uit sediment in 23 (100%)
en uit room in 11 gevallen (58%).

In bepaalde gevallen kan het voorkomen, dat in de eerstgemolken melk uit een
besmet kwartier geen abortusbacillen worden gevonden ; in de laatst gemolken
stralen vindt men ze echter steeds.

Voor het onderzoek van den uier op de aanwezigheid van abortusbacillen beveelt
schr. daarom aan : De laatstgemolken stralen uit eiken tepel steriel op te vangen,
de melkmonsters te centrifugeeren (20 min. 4500 omwentelingen per minuut) en
uit het sediment te kweeken op voedingsbodems, waaraan een geschikte aniline-
kleurstof in voldoende sterkte is toegevoegd.

Dc melk uit besmette kwartieren heeft in de meeste gevallen geen of slechts geringe
afwijkingen ; slechts zelden voert de besmetting tot een abortus-mastitis, waarbij
het afgescheiden product veranderingen toont, ongeveer als bij lichte gevallen van
chronische streptococcen-mastitis.

Op het laatstgehouden diergeneeskundig congres der 4 Noordsche landen werd een
commissie ingesteld, waarin elk dier landen was vertegenwoordigd, teneinde te
komen tot gemeenschappelijke bepalingen in zake melkcontröle. Deze commissie
kwam in April ig34 te Stockholm bijeen en sprak zich uit als volgt :

I. Administratie. De melkcontröle dient gemeentelijk te worden geregeld en onder-
gebracht bij den Rijks diergeneeskundigen dienst.

a. Controle op de plaats van voortbrenging. Diergeneeskundig toezicht is hierbij
beslist noodzakelijk. Controle meermalen per jaar. afhankelijk van den aard der
melk (modelmelk enz.). Het toezicht dient te omvatten den gezondheidstoestand
der dieren, de stalinrichting en de winning der melk.

b. Laboratoriumonderzoek. Het onderzoek der melk van eiken leverancier behoort
zoo mogelijk verscheidene malen per jaar te geschieden ; voor melk, die onder
afzonderlijke benaming wordt verkocht, minstens eenmaal per maand. Dit onderzoek
dient te omvatten :

1. I romsdorffproef. Het microscopisch onderzoek naar behoefte aan te vullen
met nader bacteriologisch onderzoek. 2. Reductase- of hiermede overeenkomende
proef. 3. Vetgehalte. 4 Soortelijk gewicht. 5. Onderzoek op zindelijkheid.

Voor modelmelk dient vooral de nadruk te worden gelegd op het bacteriologisch
onderzoek.

Uitsluitend melk van volkomen goede hoedanigheid behoort te worden toegelaten
voor pasteurisatie ; ¹)hiervoor mogen alleen betrouwbare toestellen worden gebruikt,
die van een zelfregistreerende thermograaf zijn voorzien. Melk, die reeds op een of
andere wijze is verhit geweest, mag niet worden gepasteuriseerd. Gepasteuriseerde melk
dient goed afgekoeld te worden bewaard en ten hoogste 36 uur na pasteurisatie
te worden verkocht.

De gepasteuriseerde melk dient te zijn gewonnen en behandeld op, uit hygiënisch
oogpunt, even zorgzame wijze als de melk, die voor rauw gebruik is bestemd. In
de verkoopplaatsen dient het publiek, door middel van duidelijke aankondigingen,
te worden gewaarschuwd de gepasteuriseerde melk niet lang te bewaren.

Melkfistels zijn meestal aangeboren afwijkingen, doch kunnen ook ontstaan door
ondoelmatige behandeling van penetreerende wonden aan de tepels. De gebruike-
lijke behandelingen als branden, bestrijken met collodium enz. hebben geen afdoende
resultaat. Daarom is de operatieve behandeling tijdens het droog staan van de dieren
meer aan te bevelen. De wond heeft dan tijd om te genezen. Operatie volgens Hof-
mann 1) heeft plaats bij het staande dier, nadat vooraf een locale anaesthesie, door
inspuiting van 40 c.c. van 4% tutocain-oplossing, is teweeg gebracht. Men pakt met
een pincet de fistel en snijdt rondom de fistel een gedeelte van huid en fistelkanaal
weg. De versche wond wordt nu met eenige knoophechtingen gehecht. Veertien
dagen later moeten de draden verwijderd worden. Meestal krijgt men genezing
per primam.

Pseudo-melkfistels zijn openingen, die met een apart melkkliertje in verbinding
staan. De melkafscheiding is dan gering, zoodat het onderscheid tusschen echte
en pseudo-melkfistels groot is. Opdrogen is te verkrijgen door inspuiten van een
3—5% Jodiumoplossing.

De beteekenis van het bacteriegehalte en de pH. voor de beoordeeling
van worsten.

Naar aanleiding van zijn onderzoekingen komt Geweniger (2) tot de volgende
resultaten : Het bepalen van de pH. is van geen belang, daar er geen gevolgtrekking
uit kan worden getrokken wat betreft de bacterieele doorwoekering van de worst.

1) W. Hofmann : Z^ur operativen Therapie der Milchjisteln. Schweiz. Archiv. für
Tierheilk. Maart 1934.

2) Geweniger. Die Bedeutung des Keimgehaltes und der Wasserstoffionen-konzentration
für die Beurteilung von Würsten. (Z. f. Veterinark. Jg. 46, 1934, pg. 205).

Het bepalen van het bacteriegehalte van worst, waardoor men tot op zekere hoogte
gevolgtrekkingen kan maken over de hygiëne in het betreffende bedrijf en het ge-
bruikte materiaal, is echter toch een waardevol hulpmiddel bij de worstbeoordeeling
en moet, volgens Geweniger, steeds worden verricht, en wel moet zoowel een
cultureel onderzoek als een bacterioscopisch onderzoek door middel van een z.g.
„klatschpreparaat" of coupe worden gemaakt. Eenige kennis van de soort en het
aantal der bacteriën is verder van even groot belang als het bepalen van het aantal
bacteriën, en de verdeeling der microörganismen door het worstmateriaal.

Een beoordeeling van worst uitsluitend op het bepalen van het bacteriegehalte
in coupes, zooals Brekenfeld aangeeft, heeft volgens Geweniger geen zin.
Evenmin is Brekenfeld\'s meening onjuist, dat men een worst wegens sterke
bacterieele doorgroeiing als bedorven en schadelijk moet beschouwen.

Reeds het feit, dat regelmatig een onderzoek plaats vindt, zal voor vele worst-
fabrikanten een aansporing zijn de noodige reinheid bij de bereiding te betrachten.

Vervolgens bespreekt G. de vleeschleverantie voor de troepen en meent, dat
herhaaldelijk een onderzoek van vleesch en worst voor de troepen en cantinen moet
plaats vinden. In geen geval mag bij de gunning van de leverantie de prijs van het
te leveren vleesch de doorslag geven, wat nog maar al te dikwijls het geval is. Elke
werkplaats, waar het vleesch voor de troepen verwerkt wordt, moet regelmatig door
veterinairen worden gecontroleerd. Bedrijven, waar de hygiëne te wenschen over-
laat, moeten worden uitgesloten van de leverantie. Bij elke verandering van leve-
rancier moet weer een dergelijk onderzoek van werkplaats en materiaal plaats
vinden.

Walther (i) deelt mede, hoe kort na het gebruik van conserven-leverworst bij
162 soldaten van een troepenafdeeling plotseling hooge koorts, braken, slerke
diarrhee en sufheid optraden. Alle patiënten genazen. In een deel der conserven
werden aangetoond Gartner- en Suipestiferbacillen. Bij 8 zieken kon men Gariner-
en NEWPORTbacillen in de faeces aantoonen.

Bij het bederven van de z.g. vleeschworsten moet men, aldus Glasser (2), 2 vor-
men van bederf onderscheiden, n.1. een vroege vorm van bederf (reeds bederf gedurende
de z.g. worstrijping, d. i. gedurende den tijd van drogen, eventueel rooken en na-
drogen, totdat zoo ongeveer een constant gewicht van de worst is opgetreden) en
een late vorm (z.g. ouderdomsvorm), waarbij een bederf na de rijping optreedt.

Bij den vroegen vorm ziet men meestal een bederfdoor plantaardige microörganis-
men, n.1. schimmels, gistcellen en verder bacteriën (vooral coccen en bacillen van
de groep der vliesvormers, zelden de eigenlijke rottingsbacteriën van het vleesch).
Bij dit bederf wordt öf de geheele worstmassa gelijkmatig doorwoekerd, óf alleen
de worstkern, öf als lichtste vorm slechts de buitenste rand der worst. Na een be-
schrijving van de caracteristica van genoemde bederfvormen bespreekt Glasser
de beoordeeling en komt hij tot de conclusie, dat bij het aantoonen van de gewoon-
lijk allerwege voorkomende bacteriën in de worst, noch uit hel aantal der gevonden
soorten, noch uit het overheerschen van enkele soorten, eenige gevolgtrekkingen kun-
nen worden getrokken met betrekking tot de mate van bederf, doch alleen uit de
hoeveelheid bacteriën in verbinding met de grofzintuigelijke bederfverschijnselen.

Bij het vinden van specifieke ziektekiemen in een worst is natuurlijk een andere
beoordeeling aangewezen. De groei en vermeerdering der betreffende bacteriën
is voor alles afhankelijk van een zeker luchtgehalte, een bepaalde warmtegraad en
vochtigheid, alsmede van het zoutgehalte. Salpeter heeft, in de gebruikelijke dosis,

geen eonserveerende werking ; het zorgt alleen dat de 100de vleeschkleur bewaard
blijft. Hetzelfde geldt voor de toevoeging van suiker, hoewel dit is af te raden, daar
bij suikertoevoeging onder inwerking van bepaalde bacteriesoorten dikwijls het
worstdeeg slijmig-draderig wordt.

De oudste waargenomen vorm van bederf is wel het ransig worden. Bij gerookte
worstsoorten geschiedt dit niet zoo vlug als bij alleen gedroogde soorten. Ook de
aard van het gebruikte vet is van belang. Weeke, zachte reuzel wordt spoediger
ransig dan hard rundvet. Deze vleeschworsten moeten bewaard worden in donkere,
niet warme ruimten.

Kallf.rt (i) heeft bij een 100 tal leverworstmonsters, afkomstig van worsten
uit den kleinhandel, teneinde een inzicht in de samenstelling te verkrijgen, zoowel
een zintuigelijk als een histologisch onderzoek verricht. De resultaten waren de
volgende : Bij het zintuigelijk onderzoek bleken 4 monsters bedorven en ondeugde-
lijk voor consumptie. De overige monsters vertoonden, zooals trouwens wel te ver-
wachten was, een groote verscheidenheid in reuk en smaak.

Bij het histologisch onderzoek kwam verder aan het licht, dat, afgezien van enkele
uitzonderingen, de verschillende monsters onderling een groot verschil te zien gaven.
Evenzoo had men een sterk uiteenloopende prijs. Met de in de vakliteratuur bekend
gemaakte recepten kwam de samenstelling in vele gevallen in \'t geheel niet overeen.
Volgens Kallert heerscht er in de leverworstfabricage een zekere verwarring,
welke deels ten goede komt aan den consument, deels aan den fabrikant.

Volgens hem zou men algemeene rijksvoorschriften moeten hebben voor de fabri-
catie van leverworst, alsmede een blijvende controle door dierenartsen.

Kafemann 2) schrijft over tabak. In de Vereenigde Stalen werd in 1929 voor
434 millioen dollar aan belasting van tabak betaald .

Het meest schadelijke bestanddeel, de nicotine, is een vluchtige klcurlooze olie-
achtige base, die in dosis van enkele druppels doodelijk is ; 5 gram tabak bevat
reeds een doodelijke hoeveelheid; van die hoeveelheid gaat slechts 0.04 % over
in de opgezogen rook en komt slechts 0.007 % \'ⁿ de mond ; (bij het inhaleeren van
de rook wordt 0.035 % \'ⁿ bet lichaam opgenomen.

Snel rooken verhoogt het nicotine-gehalte van de rook ; de rook van een vochtige
sigaar heeft 50—75 % meer nicotine dan die van een droge.

Een ander schadelijk product is het geelbruine olie-teerachtige brenzoline (Thoms),
dat de luchtwegen prikkelt en tot hoestaanvallen leidt.

Over het verband van nicotine-werking (overmatig rooken) en verschillende
aandoeningen worden in Amerika onderzoekingen gedaan ; zoo b.v. de invloed
op hart- en vaatziekten.

Verschijnselen van chronische tabak-vergiftiging zijn : hardnekkige catarrhen,
bevende handen, gezichtsstoornissen. Vr.

Door het Hoofdbestuur der Maatschappij is in verband met het ingediende ont-
werp tot wijziging van de Vleeschkeuringswet, onderstaand request gezonden aan
Zijne Excellentie den Minister van Sociale Zaken.

„Het Hoofdbestuur der Maatschappij voor Diergeneeskunde heeft de eer Uwe
Excellentie het volgende mede te deelen.

Bij aanneming van het bij Koninklijke Boodschap van 30 November 1934 aan
de Staten-Generaal aangeboden ontwerp van wet tot wijziging der Vleeschkeurings-
wet bestaat de mogelijkheid dat de lasten vallende op het slachten en keuren van
dieren, die in exportslachterijen of in keuringsdiensten zonder openbaar slachthuis
worden geheven, met inbegrip van de krachtens art. 8 der Vleeschkeuringswet te
heffen bedragen, lager zullen zijn dan voor dieren, die in openbare slachthuizen
worden geslacht. Dan zal dit wetsontwerp ten gevolge hebben, dat de slachtingen
zich verplaatsen van de slachthuizen naar de keuringsdiensten zonder slachthuis,
resp. de exportslachterijen. Het Hoofdbestuur voornoemd is van oordeel, dat dit
niet bevorderlijk is aan een zoo goed mogelijk gewaarborgde vleeschvoorziening
der groote steden en wel op de volgende gronden.

Bij verplaatsing der slachtingen van de slachthuizen naar gemeenten zonder
zulk een inrichting heeft geen centralisatie der slachtingen, doch decentralisatie
plaats. Het Hoofdbestuur verwijst hiervoor naar de toelichting bij de artikelen der
Vleeschkeuringswet door de heeren Mr. L. Lietaert Peerbolte en Prof. Dr. H.
C. L. E. Beroer, die bij de behandeling van art. 24 der wet het belang der centra-
lisatie der slachtingen, zoowel voor de goede uitvoering der keuring als voor de
belangen der betrokkenen, uitvoerig schetsen.

Alvorens de gevolgen der verplaatsingen van de slachtingen naar de export-
slachterijen te schetsen zij opgemerkt, dat beide verschuivingen tengevolge hebben :
ie. vervoer van verkleind vleesch over langer afstand. Dit is voor de houdbaar-
heid en deugdelijkheid schadelijk en dus niet in het belang van detaillist en consu-
ment.

2e. dat de omzet der openbare slachthuizen geringer wordt. Zouden de bestaande
zich misschien nog ten hoogste kunnen handhaven, de kans dat oprichting van deze
inrichtingen, daar waar zij nog niet voorhanden zijn, zal plaats hebben, wordt
geringer. Verdere centralisatie der slachtingen, op plaatsen gelegen zoo dicht moge-
lijk bij den consument, zal minder geschieden.

Verplaatsing der slachtingen naar de exportslachterijcn zal tengevolge hebben,
dat voor een grooter aantal dieren vrijstelling van de bepalingen der Vleeschkeu-
ringswet zal worden toegestaan, omdat zij krachtens de bepalingen der „Veewet"
zullen zijn gekeurd.

Deze laatste keuring kan echter niet geacht worden in alle gevallen gelijke waar-
borgen te bieden als de keuring volgens de Vleeschkeuringswet :

ie. omdat de methode van onderzoek bij de keuring volgens de Veewet wijziging
ondergaat, naar gelang van het land waarvoor de dieren op het oogenblik der keu-
ring bestemd zijn. Op verlangen van buitenlandsche autoriteiten, die zich nader
onderzoek voorbehouden, worden daarbij verschillende organen soms niet ingesne-
den resp. niet onderzocht. Blijft zulk een dier ter elfder ure toch in ons land,
waarbij de eigenaar zich beroept op de goedkeuring volgens de Veewet, dan komt
dit vleesch dat onvolledig werd onderzocht, in het verkeer.

2e. omdat de bepalingen voor de keuring krachtens de Veewet (vervat in de voor-
schriften ter uitvoering van art. 74 der Veewet behoorende bij het K. B. van den
6en Juni 1922, No. 40, Stcrt. van 15 Juni 1922, No. 115) geheel andere richtsnoeren
ten grondslag hebben dan de op de Vleeschkeuringswet steunende bepalingen
vervat in de Min. Beschikking van 15 Juli 1920 ter uitvoering van eenige art. van
het K. B. van den ^den Juni 1920, Stbl. No. 285 (Stcrt. van 15 Juli 1920, No. 138).
Eerstgenoemde beschikking maakt de goedkeuring in verschillende gevallen

mogelijk, waarbij zulks krachtens laatstgenoemde niet. of eerst na veel uitgebreider
onderzoek, geschiedt.

De uniformiteit der keuring, noodzakelijk voor de goede handhaving der Vleesch-
keuringswet, wordt hier dus niet bevorderd. Zoowel uit hygiënisch als uit maatschap-
pelijk oogpunt is zulks zeer verwerpelijk.

Ten slotte zij nog opgemerkt, dat bedwelming der slachtdieren bij de slachting
en keuring volgens de Veewet, wel verplicht, maar bij nalatigheid niet strafbaar
is gesteld. De waarborgen tot een goede handhaving van deze uitstekende verplich-
ting zijn bij deze dus geringer te achten dan bij slachtingen krachtens de Vleesch-
keuringswet.

Het Hoofdbestuur voornoemd meent in het bovenstaande te hebben aangetoond,
dat invoering der bepalingen van het in hoofde dezes genoemde wetsontwerp de
goede uitvoering der Vleeschkeuringswet in den weg zal staan.

Het doet een beroep op Uwe Excellentie, te willen bevorderen dat zulks niet
zal kunnen plaats grijpen."

De Afdeeling kan met voldoening op het vereenigingsjaar 1934 terugzien. In
den loop van het jaar traden 3 nieuwe leden toe, terwijl 2 leden bedankten ; het
ledental steeg dus van 76 op 77. Ook de finantieele toestand kan volgens den pen-
ningmeester gunstig worden genoemd.

Het bestuur onderging geen verandering aangezien de beide periodiek aftredende
leden de Heeren H. J. Odé, en A. van Heusden, respectievelijk afgevaardigde
in het Hoofdbestuur en Voorzitter, met atgemeene stemmen werden herkozen.

Het aantal vergaderingen bedroeg ook dit jaar weer vier, waarvan er twee op
Zaterdag en twee op Zondag werden gehouden. Het vergadering-bezoek was goed
te noemen, vergeleken bij vorig jaar was er zelfs een vooruitgang van bijna 18%.

Het verband tusschen godsdienstige en hygiënische voorschriften, door P. J. de
Jonc.

Behalve deze voordrachten werden vele belangwekkende gevallen uit de praktijk
medegedeeld.

Op 25 Juli vierde de voorzitter onzer afdeeling, collega A. van Heusden te Nij-
megen, zijn veertigjarig jubileum als dierenarts. Hoewel het in onze afdeeling geen
gebruik is om meer dan gewone aandacht aan deze jubilea te schenken, was men
algemeen van meening dat in dit geval van dezen regel behoorde te worden afge-
weken.

Collega Van Heusden hee^ft in den loop der jaren zeer veel voor de afdeeling
gedaan, was in alle functies steeds de rechte man op de rechte plaats en het toeval
wilde, dat hij toen tezamen juist 25 jaar zitting in het bestuur had gehad.

Behalve het Bestuur deden zeer vele leden dien dag persoonlijk of schriftelijk
van hun belangstelling blijken, terwijl het Bestuurslid Odé namens de afdeeling
den jubilaris een gouden pen en potlood aanbood.

Dienzelfden dag vierde het Oud-lid der afdeeling collega B. de Jong te Nieuw-
Vennep, voorheen te Olst, zijn gouden jubileum als zoodanig; ook hem werden de
gelukwenschen der Afdeeling aangeboden.

Eenige onderwerpen van meer algemeen belang kwamen in het afgeloopen jaar
in bespreking, o.a. de salarieering der keuringsdierenartsen.

uit de Heeren H. v. d. Berg, J. C. M. Gurck en H. J. Odé, die resumeerend tot
de conclusie kwamen :

dat in \'t algemeen de betrekking van keuringsveearts bij de combinatie keurings-
veearts-practicus wederzijds niet als zuiver ambtelijk is beschouwd, waardoor aller-
lei ongewenschte toestanden op het gebied van salarisregeling, pensioenkorting,
extra kortingen, regeling van verlof, regeling van kosten van vervoer enz. zijn ont-
staan ;

dat voor het treffen van een juiste regeling steeds met plaatselijke omstandigheden
rekening moet worden gehouden ;

dat in het algemeen genoegen wordt genomen met de bestaande salarissen, hoe-
wei deze laag gevonden worden ;

dat terecht bezwaren worden geuit door hen, die geen vast salaris hebben, doch
een deel van de keurgelden als salaris ontvangen ;

dat algemeen als een bezwaar wordt gevoeld dat, bij afwezigheid, voor eigen
rekening voor plaatsvervanging moet worden gezorgd ;

dat enkele diensten (Voorst, Bathem, Diepenveen en Borculo) in aanmerking
komen voor een ambtellijken dienst, maar dat het salaris van het hoofd van dienst
dan absoluut onvoldoende is.

Toen in het afgeloopen jaar de Crisis-varkens-Gentrale levende varkens naar het
buitenland zond en deze eerst diergeneeskundig moesten worden onderzocht, bleek
het wenschelijk hiervoor een algemeen geldend tarief te bepalen. Hoewel het bij
de hiertoe gehouden besprekingen niet is gekomen tot een zoo zeer gewenscht uni-
form-tarief voor het geheele land, werd toch een oplossing gevonden, waarmede
genoegen kon worden genomen.

Onze bindende besluiten aangaande de tuberculose-bestrijding en het werkge-
bied bleven onveranderd en werden wederom voor een jaar goedgekeurd. In ver-
band met het afnemen van tuberculeus vee door de Ned. Veehouderij-Centrale
werden tal van tuberculose-bestrijdingsvereenigingen opgericht.
Naar aanleiding van het derde bindende besluit luidende :

„De leden van de Afdeeling Gelderland—Overijsel der Maatschappij voor Dier-
geneeskunde verplichten zich bij deelneming aan eenige tuberculose-bestrijding
steeds een tarief te berekenen dat is vastgesteld door het afdeelings-bestuur, na
overleg met het betrokken lid", werd eenige malen de hulp van genoemd bestuur
ingeroepen met het resultaat, dat na een kleine correspondentie de zaak met instem-
ming van alle partijen was opgelost.

Dit tarief werd trouwens in het afgeloopen jaar aan een grondige bespreking
onderworpen. Indertijd zijn wij begonnen met een tarief van één gulden per rund
en per onderzoek. Aangezien na dien tijd alle salarissen zijn verlaagd, werd besloten
in de tegenwoordige omstandigheden eveneens een korting toe te passen op ons
tarief. Toch is hiermede het tarief-vraagstuk niet definitief opgelost, want al
worden de leden van andere afdeelingen door art. 63 alinea 2 van het Huishoude-
lijk Reglement der Maatschappij belet, binnen ons werkgebied voor een lager tarief
te werken, men kan er in een praktijk nu eenmaal geen verschillende tarieven
op na gaan houden en de verschillen in de tarieven der verschillende afdeelingen
zijn te groot. De collega\'s woonachtig aan de grenzen van verschillende werk-
gebieden ondervinden hierdoor groote moeilijkheden.

Door onzen afgevaardigde in het H.B. was op verzoek van de Afdeeling aan dat
bestuur de vraag gesteld, of het niet mogelijk zou zijn, een bindend minimumtarief
voor de tuberculose-bestrijding, rekening houdende met de verschillende methoden
van bestrijding, vast te stellen ; hierdoor zouden de tarieven der verschillende afdee-
lingen meer met elkaar in overeenstemming kunnen komen.

Het H.B., ofschoon het principe van het verzoek toejuichende, verzocht aan de
afdeeling, in verband met de vele moeilijkheden aan de uitvoering ervan verbonden,
deze zaak nader te bestudeeren en dan met een schriftelijk goed voorbereid voorstel
te komén. In verband hiermede benoemde de afdeeling in haar laatste vergadering

een commissie, bestaande uit de heeren : H. J. Odé, H. v. d. Berg en Dr. J. Gras-
huis. Moge een volgend verslag gewagen van de goede oplossing van dit
moeilijke vraagstuk door hen gevonden.

Deze vergadering, waarop voor het eerst Dr. Beijers, na een afwezigheid van
ruim 8 jaren uit het bestuur der afdeeling, weer als voorzitter in functie was, werd
goed bezocht. Ruim 30 leden waren aanwezig. Als nieuw lid werd aangenomen
de Heer Middelkoop.

Ter sprake kwamen verder de komende vacatures in het Bestuur der Maat-
schappij. Prof. Krediet, ter vergadering aanwezig, verklaarde zich wel beschikbaar te
willen stellen voor het ondervoorzitterschap der Mij., zoodat met algemeene stemmen besloten
werd Prof. Krediet voor het ondervoorzitterschap der Mij. candidaat te
stellen.

Voor de voorzittersvacature werd voorloopig nog geen candidaat aangewezen. H el werden
als eventueele candidaten genoemd de Heeren Prof. Berger, Prof. de
Blieck, Dr. Brands, Karsemeijer, Odé en Schuitemaker.

Vanzelf sprekend werd ook weer eenige discussie gevoerd over het tuberculose-
bestrijdingsvraagstuk.

Daarna deed de voorzitter mededeeling van een, in het najaar bij gelegenheid
van de jaarvergadering, door den Diergeneeskundigen Studentenkring, D. S. K.,
in aansluiting aan het diner te organiseeren gezelligen avond. Vooral zit hierbij
voor een nauwer contact te brengen tusschen de dierenartsen eenerzijds en de stu-
denten anderzijds, een contact, dat vrijwel sinds het verdwijnen van Absyrtus, is
verdwenen. Teneinde D.S.K. tegemoet te komen in de kosten voor dezen avond
werd besloten, dat de afdeeling ƒ 25.— voor dit doel aan D.S.K. zal afstaan, terwijl
bovendien de voorzitter den leden opwekte persoonlijk buitengewoon lid van D.S.K.
te worden, en men voor dit doel een inteekenlijst onder de aanwezigen liet circu-
leeren. Verder werd nog besloten in een rondschrijven aan de andere afdeelingen
deze mede tot steun voor dezen avond op te wekken.

Nadat vervolgens de rondvraag werd afgehandeld, hield Prof. Wester een voor-
dracht over de diagnostiek der longtuberculose. 7.. H. G. besprak achtereenvolgens in het
kort de verschillende klinische onderzoekingsmethoden, welke men voor het onder-
kennen van longtuberculose kan toepassen, stond iets langer stil bij het vraagstuk
van het sputumvangen, liet o.m. het verschil zien tusschen goede en slechte sputum-
vangers en wees tenslotte op de groote moeilijkheid van het tuberculose-onderzoek
überhaupt.

In aansluiting hieraan demonstreerde ten Thije nog een praeparaat van een
runderlong, waarin een ichoreus pneumonisch proces aanwezig was, veroorzaakt
door een verwonding door een afgebroken sputumvanger, gevonden in de slokdarm -
sleuf bij een rund.

Meer nog dan in 1933 bewoog zich de Afdeeling Utrecht op maatschappelijk
gebied. Ik wil slechts noemen het vraagstuk der besctrijding der tuberculose, welk
vraagstuk vrijwel op elke vergadering werd besproken en waarvoor zelfs een afdee-
lingscommissie werd aangewezen, om met de Provinciale Vereeniging tot Bestrij-
ding der tuberculose onder het rundvee in de provincie Utrecht in overleg te treden
en welker bemoeienissen werden bekroond met een overeenkomst tusschen boven-
genoemde Vereeniging en de afdeeling Utrecht.

Tevens werd in 1934 nog een derde bindend Besluit over de tuberculosebestrijding
aangenomen.

Een ander onderwerp, dat de aandacht der leden had, was het ziekenfonds-
vraagstuk.

In herinnering wordt verder nog gebracht het onderzoek, door een daartoe be-
noemde commissie, naar de salarieering van alle in de vleeschkeuring werkzame
afdeelingsleden en waarvan de resultaten in een rapport, dat aan het Hoofd-Bestuur
is opgestuurd geworden, nader zijn medegedeeld.

Niettegenstaande vaak op de vergaderingen door de vele huishoudelijke onder-
werpen het meer wetenschappelijke gedeelte eenigszins in de verdrukking kwam,
mag toch van een vrij goed bezoek gesproken worden, daar steeds op elke vergade-
ring ruim een 30-tal leden aanwezig was.

Het aantal leden, dat op 1 Januari van het verslagjaar 86 bedroeg, was op 3 1
Dec. gestegen tot 88. Door het overgaan naar een andere afdeeling verloren wij
de leden Vink en Hesse; de Heer van Heelsbergen bedankte als lid der Mij.,
terwijl als nieuw lid toetraden de Heeren Haks, Teunissf.n, Vis, df. Vries en v an
Werven.

In het bestuur kwam geen wijziging. De secretaris moest periodiek aftreden,
werd echter herkozen.

De financieele toestand der afdeeling is goed te noemen. Het kassaldo bedroeg
ƒ 37-43-

De 4 vergaderingen, welke gehouden werden op 27 Jan., 21 April, 29 Sept. en
15 December, konden steeds plaats vinden, dank zij de welwillendheid van Dr.
van der Plank, in de collegezaal van het Zoötechnisch Instituut ; hem zij hier
voor deze gastvrijheid den dank der Afdeeling gebracht.

Wat de wetenschappelijke voordrachten betreft, volgt hier nog eens in het kort
een overzicht. Zoo hield :

Prof. van Oijen een voordracht over de „Bestrijding van abortusinfectie bij het
rund;

Prof. Wester gaf een klinische demonstratie van eenige patiënten met uitgebreide
lymphosarcomatosis ;

Prof. de Blieck hield een lezing over de „Meest belangrijke onderwerpen van
het Internationaal Veterinair Congres te New-York" ;

Hadden de lezingen de belangstelling van alle aanwezigen, de klinische demon-
straties vielen vooral zeer in den smaak van de leden-practici. Behalve bovengenoem-
de onderwerpen werden nog allerlei practische kwesties bij de rondvraag te berde
gebracht en nader besproken.

Dit jaarverslag zij tenslotte besloten met het uitspreken van de verwachting,
dat de afdeeling zich in 1935 in een stijgende belangstelling der leden zal mogen
verheugen.

In het afgeloopen jaar werd het 25-jarig bestaan onzer Afdeeling herdacht. Voor
dien tijd bestond de Afdeeling Limburg—Noord-Brabant, maar door de groote
afstanden en de slechte verbindingen was het bezoek aan de vergaderingen door
de Limburgsche leden zeer gering. Het is o.m. Collega L. Bloemen geweest, die
een belangrijken stoot heeft gegeven aan de plannen om deze afdeeling te splitsen
en een afzonderlijke afdeeling Limburg op te richten. In September 1909 is deze
splitsing op de meest vriendschappelijke wijze tot stand gekomen. De afdeeling heeft
in dit jubileum een welkome gelegenheid gevonden, om Collega Bloemen Sr. te
benoemen tot eerelid der afdeeling.

De feestvergadering, die gehouden werd op 15 September, werd bijgewoond
door Prof. Dr. Krediet, voorzitter van de Mij. v. Diergeneeskunde, en door onze
eereleden Prof. Dr. Berger en Collega J. Dcysens, terwijl tevens naast Mevr. Berger
het meerendeel der echtgenooten van de leden aanwezig was. In een uitvoerige
feestrede werd door voorzitter van Kempen de geschiedenis van onze afdeeling

geschetst en de leden die van ons heengingen herdacht. Prof. Krediet vertolkte
de beste wenschen van de Moedervereeniging en Prof. Berger kon de opgewekte
feestvreugde aanmerkelijk stimuleeren, door de mededeeling dat de voorzitter van
Kempen door H. M. de Koningin benoemd was tot ridder in de orde van Oranje-
Nassau. Hij merkte daarbij op het als een voorrecht te beschouwen, den jongen
ridder het embleem der orde op de borst te mogen spelden.

Op deze feestvergadering werd tevens herdacht het 25-jarig ambtsjubileum
van drie onzer leden, n.1. de Heeren Dr. Duysf.ns Jr., Dr. Nijssen en Wismans. In
den vorm van een schilderstuk werd een blijvende herinnering aan dit jubileum
aangeboden.

Na afloop van de vergadering vereenigden zich allen aan een feestdisch waarbij
verschillende sprekers door opgewekte speechen de vroolijke stemming verhoogden,
terwijl door den Heer Hameleers in een revue verschillende leden op geestige wijze
werden uitgebeeld. Een gezellig samenzijn met muziek en dans besloot dezen avond,
waaraan alle deelnemers de meest aangename herinneringen zullen behouden.

Behalve deze feestelijke bijeenkomst werden nog 4 andere vergaderingen gehou-
den, waarvan 3 buitengewone, die speciaal gewijd waren aan de belangen van de
practici. In een daarvan werd het rapport behandeld van de Commissie voor onder-
zoek en bestrijding van de kwakzalverij, dat door den Heer van Heusden werd
toegelicht. De twee andere waren gewijd aan de bespreking van de tuberculose-
bestrijding bij het rundvee. Op deze vergaderingen werd de stand van zaken uit-
voerig toegelicht door Inspecteur Quaedvlieg, waarvoor een woord van dank hier
zeker op zijn plaats is.

In de voorjaarsvergadering werd wegens periodiek aftreden van Horbach, als
voorzitter gekozen P. van Kempen, terwijl diens plaats als ondervoorzitter werd
ingenomen door H. V\'ullings. Dr. Picard te \'s Hertogenbosch ging over naar de
afdeeling Noord-Brabant, terwijl de Heeren Schepens en Seegers ook ophielden
lid onzer afdeeling te zijn.

Op de algemeene vergadering werd onze afdeeling vertegenwoordigd door de
Heeren Vullings en Urlings. De eerste Secretaris,

Vergadering gehouden 23 Februari jl. Voor een 25tal leden gaf Dr. J. A.
Bf.yf.rs een zeer interessante en duidelijke uiteenzetting der paratuberculose.
In de ie plaats werd gewezen op de meerdere aandacht die in den loop der tijden
aan deze ziekte is geschonken en daarmee gepaard gaande meerdere constateering
in verschillende gebieden en op allerlei grondsoorten, zoowel hier te lande als in
het buitenland ; aan welke laatste verspreiding het Nederlandsche vee alsmede
het Jersey- en het Shorthornras een ruim aandeel zouden hebben.

Aanvankelijk werd het lijden niet als een afzonderlijke ziekte beschouwd en werd
gedacht aan een vorm van tuberculose. Eerst O. Bang vond de verwekker van het
op zich zelf staande lijden.

Na bespreking van de paratuberculosebacil, hare overeenkomst met gelijksoortige
zuurvaste bacillen, haar groei en haar ligging in het praeparaat, n.m.1. in dicht
bij elkaar gelegen groepen, werden de klinische verschijnselen vermeld, die geen
van alle zoo typisch kunnen worden geacht, dat zij tot een besliste diagnose aan-
leiding geven. Daartoe moeten andere middelen in het werk worden gesteld,
zooals onderzoek der faeces en niet te vergeten dat van het rectaalslijm, ten einde
daarin de bacil te ontdekken. Naarmate met meer zorgvuldigheid en volharding
faeces en slijm worden onderzocht, naar die mate nemen de gevallen toe waarin
men de ziekte microscopisch kan diagnostiseeren.

Bij het pathologisch-anatomisch onderzoek moet aandacht worden geschonken
aan het geheele darmkanaal, daar de veranderingen, in den vorm van een verdikt
en geplooid slijmvlies met daarin sterke bindweefselwoekeringen, soms op enkele
plaatsen, soms meer verbreid, voorkomen.

Men heeft getracht de dieren op paratuberculose te onderzoeken, door middel
van paratuberculine, aan welk onderzoek spreker niet die waarde toekent welke
aan het microscopisch onderzoek kan worden geschonken. Naast een toepassing
met als controle de thermische reactie, wordt dan ook intereutaan geënt, welke
enting een aanmerkelijke en pijnlijke huidverdikking als positieve reactie te zien
geeft.

Op therapeutisch gebied levert paratuberculose zeer weinig resultaten. Een
schijnbare genezing kan intreden, doch na een kalfperiode ontstaat weer een
inzinking. Men heeft daarom getracht de dieren te immuniseeren (in Frankrijk
veel toegepast) hetgeen echter een groot bezwaar oplevert ten opzichte van het
tuberculose-onderzoek, omdat tegen paratuberculose geïmmuniseerde koeien op
tüberculine reageeren.

Na nog met verschillende tabellen te hebben aangetoond dat dikwijls de uit-
slagen van het microscopisch onderzoek, de entreactie en de sectiebevinding, met
elkaar in tegenspraak zijn, eindigde Dr. Bkyers zijn voordracht, die zeer werd toe-
gejuicht.

Al weer was in deze bijeenkomst aan de orde : de kwestie of onze Maatschappij
als vakvereeniging kan worden erkend en in deze werd een belangrijke mededee-
ling gedaan door het afdeelingslid B. Bruins, die een onderhoud had met den grif-
fier der prov. Staten van Groningen, waarin deze hem mededeelde, dat wanneer
in onze statuten een clausule was opgenomen dat de M. v. D. ook de maatschap-
pelijke belangen harer leden behartigt, zij ook de voordeelen van een vakorganisatie
in zich sluit.

De algemeene secretaris, ter vergadering aanwezig, bevestigde het voorkomen
van de vereischte clausule in de statuten, zoodat wanneer deze uitspraak algemeene
erkenning mocht ondervinden, onze Maatschappij daarvan enorme voordeelen
zal ondervinden en veel moeilijkheden zouden zijn opgeheven.

Nog bracht de secretaris zijn jaarverslag uit en deed de penningmeester rekening
en verantwoording over zijn gehouden beheer, hetwelk in orde werd bevonden,
met een batig saldo van ƒ86.01.

De vergadering kon nog niet een beslissing nemen inzake candidatuur van het
voorzitterschap. Het aftreden van Prof. Krediet werd zeer betreurd en men hoopt
in de Mei-vergadering nader op deze zaak terug te komen.

Een gezellig samenzijn en een gemeenschappelijken maaltijd, met onzen gast
Dr. Beyers in ons midden, was een zeer goede inzet van onze bijeenkomsten in 1935.

Den 23en Februari vergaderde de afdeeling Overijssel in hotel Wientjens te Zwolle.

Nadat de voorzitter allen welkom had geheeten en in het bizonder collega ten
Thije, die dien middag een voordracht voor de afdeeling zou houden, werden de
notulen voorgelezen en de ingekomen stukken behandeld. Hierna volgde het jaar-
verslag van den secretaris en vervolgens dat van den penningmeester. Uit het batig
saldo bleek, dat een kleine financieele vooruitgang was te bespeuren.

Vervolgens had ballotage plaats van collega P. van Dijk te Apeldoorn, die met
algemeene stemmen als lid der afdeeling werd aangenomen.

Hierna kreeg collega ten Thije het woord, met als onderwerp „Wat leert ons
de sectie van maagdarmaandoeningen". Op zeer onderhoudende wijze wist hij,
met een kleine onderbreking, ongeveer 2 uur de algemeene aandacht te boeien.
Juist voor de praktiseerende collega\'s heeft de sectie zoo\'n groote beteekenis, maar
tevens bleek ook hoe moeilijk deze materie is. Hoe zeer het onderwerp van collega
ten Thije werd geapprecieerd bleek uit het groote aantal vragen, dat hem aan het
einde van zijn causerie werd gesteld, en de dank die de voorzitter hem ten slotte
namens allen bracht, was dan ook wel verdiend. Na een korte rondvraag werd
deze interessante middag beëindigd en sloot de voorzitter de vergadering.

Lissot is voorstander van de immunisatie per os. Als voordeelen noemt hij :
i°. een immuniteit die minstens zoo goed is als die na subcutane injectie; 2°. de be-
handeling verloopt zonder eenig nadeel. Bij het enten van kuikens, waaronder
morbus pullorum heerschte, verkreeg Lissot gunstige resultaten, n.1. van 500 be-
handelde kuikens stierf 8%, van de 80 controles 70%. Bij een tweede proef stierf
6 % van de 2500 behandelde kuikens, 47 % van dc 68 niet behandelden. Bij de
proeven die daarna genoemd worden (vogelcholera. Kleinschc ziekte) ontbreken
controles ; zij wijzen evenwel in gunstige richting.

Door het nauwe verband tussen veeteelt en veevoeding enerzijds
cn de bizondere crisismaatregelen anderzijds staat de voedingsleer
en de voederkennis meer dan ooit in het centrum der belangstelling.
Noodgedwongen veranderingen van rantsoenen vereisen daardoor een
grondige kennis van dit uitgebreide gebied, zodat vooral door Collega\'s
die ten gevolge van andere werkzaamheden de inderdaad geweldig
toegenomen literatuur niet meer kunnen bijhouden, de behoefte ge-
voeld wordt tot verruiming van hun kennis.

De Commissie voor Post-Universitair Onderwijs meent dat voor dit
onderwerp bij dierenartsen in ruime kring belangstelling zal kunnen
bestaan en geeft haar voornemen te kennen bij voldoende deelname
cursussen te organiseren, waartoe zij bereids aan de Secretarissen der
Afdelingen nevengaand schrijven heeft doen toekomen. Zij wekt de
leden op tot krachtige deelneming.

De Commissie voor Post-Universitair Onderwijs ontving een verzoek van het
Hoofdbestuur der Maatschappij voor Diergeneeskunde, cursussen over voedingsleer
te organiseren, waarin de materie wordt behandeld door Prof. Dr. B. Sjollema
en Dr. G. M. v. d. Pi.ank te Utrecht, Dr. J. Grashuis te Zelhem en A. M. Frens
te Hoorn. Zij besloot deze cursussen wederom in samenwerking met de afdelingen,
gedurende de zomermaanden, te doen houden ; zo mogelijk in Mei en Juni.

Iedere cursus zal vier middagen duren ; ieder docent beschikt over één middag,
hetgeen in overleg met de sprekers werd vastgesteld. De verdeling der leerstof zal
door de sprekers nader worden geregeld.

Het komt de Commissie het beste voor de voordrachten in overeenstemming
met de topographische verdeling in afdelingen, te doen houden in Groningen, Leeu-
warden, Deventer. Arnhem, Utrecht, Alkmaar, Amsterdam, Rotterdam. Tilburg.
Roermond, Middelburg.

Voor deelname moet voor de aanvang van de leergang aan den penningmeester
der afdeling ƒ 10.— worden gestort. Ieder deelnemer is vrij de voordrachten te
volgen waar het hem goeddunkt. Het minimum aantal cursisten per leergang is
gesteld op 15, tenzij-bij, naar het oordeel van het Afdelingsbestuur voldoende be-
langstelling, doch van minder dan 15 leden, — het benodigd bedrag uit de Afde-
lingskas wordt bijbetaald.

Aan den Secretaris der Afdeling wordt verzocht voor 15 April opgave te doen
van de namen der deelnemers.

Evenals bij vorige cursussen verzoekt de Commissie aan het Bestuur der Afdeling
de zorg voor locaal en utensiliën, als projectieapparaat enz. op zich te nemen.

De Commissie doet een beroep op Uw medewerking, welke zeer gewaardeerd
zal worden.

Namens de Commissie,
R. H. Veenstra, Voorzitter.
A. Kiarenbef.k, Secr.-Penningm.

Zooals bekend hebben de gemeenten Callantsoog, Petten, Zijpe, Sint Maarten.
Schagen, Wieringerwaard, Winkel, Nieuwe Niedorp, Oude Niedorp en Barsinger-
horn bij door Gedeputeerde Staten d.d. 27 December 1928 goedgekeurde besluiten
een gemeenschappelijke regeling getroffen voor den keuringsdienst van vee en
vleesch, benevens voor de oprichting en exploitatie van een Centrale Noodslacht-
plaats met verwerkingsinrichting voor afgekeurd vleesch en afval van vleesch in
den keuringskring Barsingerhorn. Volgens de overeenkomst zullen de kosten van
den gemeenschappelijken keuringsdienst zooveel mogelijk worden bestreden uit
de heffing van een uniform keurloon, en uit de opbrengsten der exploitatie van de
centrale noodslachtplaats en de verwerkingsinrichting. Nu had dc commissie van
uitvoering, samengesteld uit vertegenwoordigers der verschillende gemeenten,
aan de besturen der betrokken gemeenten voorgesteld de geldende keurloonen,
welke lager waren dan in andere keuringskringen, te verhoogen, teneinde uit een
meerdere opbrengst dezer loonen de verliezen op de noodslachtplaats en verwcr-
kingsinrichting te dekken. Alle gemeenten konden zich met dit voorstel vereenigen,
behalve de gemeenten Oude Niedorp en Winkel.

Deze 2 gemeenten waren van meening, dat reeds op den keuringsdienst een niet
onbelangrijke winst werd gemaakt en dat opvoering van deze winst in strijd zou zijn
met artikel 287 der gemeentewet en art. 20 der Vleeschkeuringswet. Ook meenden
zij, dat het door de commissie aangevoerde argument, dat de winst van den keurings-
dienst moest worden gebruikt om het verlies op noodslachtplaats en destructor te
dekken, niet opging, daar keuringsdienst, noodslachtplaats en destructor drie op
zich zelf staande inrichtingen waren. Bovendien vestigden zij er nog de aandacht
op, dat de destructor was opgericht in het belang der volksgezondheid, dus in het
algemeen belang, zoodat, wanneer daarop verlies geleden wordt, dit verlies niet
moet worden gedekt door verhooging van de keurloonen, die slechts op een bepaald
deel der gemeenschap zullen drukken, doch door de gemeenschap in haar geheel,
d.w.z. door de aangesloten gemeenten.

Nadat Gedeput. Staten van Noord-Holland tevergeefs hadden getracht het ge-
schil in der minne bij te leggen, heeft de Kroon bij Koninkl. Besluit van 9 Oct.

In verband met het belang dezer beslissing óók voor andere keuringskringen,
aldus schrijft „Slachthuis-Keuring-Markt" van Dec. 1934 en waaraan het boven-
staande is ontleend, worden hier de argumenten vermeld, waarop de Kroon haar
beslissing baseerde.

Allereerst werd opgemerkt, dat er tusschen den vleeschkeuringsdienst, nood-
slachtplaats en destructor een te nauw verband bestaat dan dat van afzonderlijke
diensten in deze zou kunnen worden gesproken, terwijl bovendien art. 1 der gemeen-
schappelijke regeling uitdrukkelijk bepaalt, dat de gemeenschappelijke keurings-
dienst behalve den keuringsdienst de exploitatie van een centrale noodslachtplaats
en van een verwerkingsinrichting, met laboratorium en overige bijbehoorende in-
richtingen en gebouwen omvat. Verder werd medegedeeld, dat de dienst in zijn ge-
heel wordt geacht een verlies te zullen opbrengen van meer dan ƒ 7000, welk bedrag
door een matige verhooging der keurloonen zou kunnen worden gedekt, en waarbij
niet in strijd wordt gehandeld met art. 287 der gemeentewet of art. 20 der vleesch-
keuringswet. Weliswaar mogen de keurloonen niet tot sluitpost van de begrooting
van den dienst worden gemaakt, echter is gebleken, dat de verhoogde keurloonen
nog liggen beneden het gemiddelde van die in overeenkomstige kringen en gemeenten
in Noord-Holland, zoodat tegen de voorgestelde verhooging geen bezwaar kan wor-
den gemaakt.

Het gemeentebestuur van Assen was bij de Kroon in beroep gegaan tegen het
besluit van Gedep. Staten van Drenthe van 29 Nov. 1933, waarbij aan de gemeente
Assen en haar rechtverkrijgenden vergunning is verleend tot het oprichten van een
openbaar slachthuis onder 7 voorwaarden betreffende de zuivering van het van de
slachtplaats komende afvalwater.

Het gemeentebestuur had in zijn beroepschrift bezwaar gemaakt tegen de ver
doorgevoerde eischen inzake zuivering van het van de slachtplaats komende afval-
water, en verzocht de gevraagde vergunning alsnog onvoorwaardelijk te verleenen,
subsidiair onder voorwaarden, welke voor volledige beoordeeling vatbaar zijn, en
in geen geval de verplichting tot aanleg eener eenvoudige inrichting, als door het
gemeentebestuur aangeduid, overschrijden.

De Kroon heeft echter het beroep ongegrond verklaard en bepaald, dat de in-
richting binnen één jaar na de dagteekening van het Kon. Besluit moet zijn vol-
tooid en in werking gebracht.

Op 5 Maart j.1. is het nieuwe slachthuis van de gemeente Kampen, in tegenwoor-
digheid van vele genoodigden en met de gebruikelijke redevoeringen van verschil-
lende autoriteiten, geopend. de G.

Op de door Ged. Staten van Friesland uitgeschreven prijsvraag van het Buma-
legaat voor landbouwkunde (gevraagd was een beschrijving te geven van het ver-
band, dat tusschen landbouw en veeteelt in Friesland en de fabriekmatige zuivel-
bereiding in haar verschillende vormen bestaat, en van den invloed, dien de ver-
plaatsing van het zuivelbedrijf van de boerderij naar de fabriek op de ontwikkeling
van landbouw en veeteelt in deze provincie heeft uitgeoefend), zijn tien antwoorden
ingekomen. De prijs van ƒ 500 is toegekend aan den heer.). M. Dijkstra, dierenarts
te Kollum.

(De cijfers tussen haakjes duiden het aantal vroeger vastgestelde gevallen aan die
i Februari niet waren genezen).

Friesland bij 22 (39) ; Drenthe bij 3 (5) ; Overijsel bij 3 (1) ; Gelderland bij 1 (3) ;
Utrecht bij 2 (4) ; Noordholland bij 3 (5) ; Zuidholland bij 2 (11) ; Zeeland bij 2
(1) ; Noordbrabant bij 2 (3) eigenaars.

Scabiës (sarcoptes en dermatocoptes) bij paard en schaap : 72 gevallen bij 14
eigenaars (1022 bij 32 eig.), waarvan in Groningen (9 paarden bij 1 eig.) ; Fries-
land 2 bij i eig. (41 bij 6 eig.) ; Drenthe 24 bij 7 eig. (272 bij 9 eig.) ; Overijsel
2 bij i eig. ; Gelderland 20 bij 2 eig. (1) ; Utrecht (80 bij 6 eig.) ; Noordholland
12 bij i eig. (590 bij 6 eig.) ; Zuidholland 10 bij 1 eig. (29 bij 3 eig.) ; Noordbrabant
2 bij i eigenaar.

Rotkreupel bij schapen : 55 gevallen bij 7 eig. (573 bij 50 eig.), waarvan in Gro-
ningen (8 bij 2 eig.) ; Friesland 7 bij 1 eig. (573 bij 50 eig.) ; Drenthe 9 bij 3 eig.
(129 bij 18 eig.) ; Overijsel 9 bij 1 eig. ; Utrecht 18 bij 1 eig. (190 bij 12 eig.) ;
Noordholland 12 bij 1 eig. (79 bij 4 eig.) ; Zuidholland (88 bij 4 eig.).

Anthrax: 117 gevallen bij 11 eig., waarvan in Groningen 1; Friesland 7 bij 3 eig.;
Gelderland 6, waarbij 1 varken, bij 4 eig. ; Noordholland 2, waarbij 1 varken,
bij 2 eig. ; Zuidholland 1 geval. Vu.

Bij het verschijnen van het programma van dit Congres wekken wij de
lezers van ons tijdschrift op daaraan zoo veel mogelijk deel te nemen.

De ie Algemeene vergadering, waarin o.a. Dr. J. A. Bierens de Haan
(Amsterdam) spreekt over „Problemen van het dierlijk instinct" wordt ge-
houden op 23 April te 2¹/₂ uur.

De Diergeneeskundige onderafdeeling vergadert Donderdag 24 April te 9¹/₁uur. Een rijk programma met als sprekers de heeren Clarenburg, Frenkel,
te Hennepe, Lourens, v. d. Plank en v. d. Schaaf is opgesteld. Ook in
andere secties is veel belangrijks te hooren. Dien dag wordt te zes uur de
Congresmaaltijd gehouden.

Het lidmaatschap kost voor gewone leden ƒ 3.— p.j. voor tijdelijke (alleen
voor dit congres) ƒ 4.—. Men wordt lid door overschrijving der contributie op
de postrekening der „Vereeniging Ned. Natuur- en Geneeskundig Congres"
No. 36711 (Amsterdam). Red.

Bevordert tot Doctor in de Veeartsenijkunde : F,, df. Boer, op een proef-
schrift getiteld :

J. L. van Eck, oud h. b. v. N. I., geslaagd voor het doctoraal examen in de rechten.
Verhuisd : Dr. S. Simons, van Amsterdam naar Diemen. Ouderkerkerlaan 70a.
Overleden : Ph. Zwarenstein, te Dubbeldam.
Overleden : te Oosterbeek : Dirk Kruyt, R. D.

Benoemd tot Directeur van het Veeartsenijkundig Instituut te Buitenzorg, Prof.
Dr. F. L. Huber, die reeds als bacterioloog daar werkzaam was.

In het 15 Maart No. (afl. 6) blz. 316, staat als titel: Boutvuur 11a de ba-
ring...... moet zijn: Gasphlegmoon na de baring......

Afbeelding i. Geval 8. Doorsneden van het pancreas : de eilandjes van klierparen-
chym, gelegen te midden van het vet, zijn goed zichtbaar, eveneens de cystcus uit-
gezette gangen met hun sterk verdikten wand ; de inhoud der gangen bestaat uit
parasieten, een necrotische massa en onregelmatige steentjes.
Vergrooting 0.7 maal.

Afbeelding 2. Gev al 38 15. Doorsneden v an het pancreas ; de sterk uitgezette gangen,
gevuld met parasieten, met een sterk verdikten wand, zijn goed zichtbaar. Het klicr-
parenchym is geheel vervangen door bindweefsel.

Bij mijn voortgezette onderzoekingen betreffende pancreasdistoma-
tose veroorzaakt door Eurytrema pancreaticum *) zijn een 90-tal ge-
vallen nader onderzocht; deze gevallen waren afkomstig van het
slachthuis te Medan en van ondernemingen en betreffen vooral Zebu\'s,
echter ook Atjeh-runderen, waarbij ik moet opmerken :

i . dat de Atjeh-runderen in geringer percentage geïnfecteerd zijn
(in het slachthuis te Medan 10—20 % der dieren) ;

2°. dat het gem. aantal parasieten in het pancreas bij hen ook veelal
geringer is dan bij Zebu\'s der ondernemingen ;

3°. dat de afwijkingen in het pancreas van hen ook geringer zijn
dan bij de Bengaalsche dieren ;

4⁰. dat het aantal geïnfecteerde Bengaalsche runderen (Zebu\'s) zeer
groot is (ruim 90 %).

Bij deze gevallen kwamen de afwijkingen in het pancreas, zoowel van
de uitvoergangen als van het klierparenchym, overeen met die beschre-
ven in mijn proefschrift. ¹) Bij een gering percentage (10 %) der
dieren waren de afwijkingen ernstiger en soms dermate, dat het klier-
parenchym bijna geheel verdwenen was en vervangen door bindweefsel
en vet.

Het is nu mijn bedoeling, de afwijkingen der pancreassen behoorende
tot laatstgenoemde rubriek nader te beschrijven. Deze gevallen be-
treffen alle Zebu\'s, veelal oude dieren, die aan het slachthuis te Medan
geslacht zijn.

Van het aantal gevallen zijn slechts een 5-tal nader beschreven, die
voldoende de waargenomen afwijkingen weergeven, zoodat de beschrij-
ving der andere achterwege kan blijven. Ten einde den graad der infectie
met parasieten aan te duiden, wordt door mij aangegeven een matig,
tamelijk groot, groot en een zeer groot aantal parasieten.

In een geval, waarbij het aantal parasieten tamelijk groot was, is het
aantal geteld en dit bedroeg 1250 exemplaren.

Pancreas van een 10-jarig, Bengaalsch rund, dat in een matigen voedingstoestand
werd geslacht in het slachthuis te Medan.

1 Dr. H. Burggraaf. Pancreasdistomatose bij het rund, veroorzaakt door
Eurytrema pancreaticum (Janson 1889, Looss 1907). Tijdschrift voor Diergenees-
kunde 1933, afl. 23, i Dec. blz. 1277.

(een gevolg van vetweefsel) en voelt vrij hard aan. Op eenige plaatsen promineert
de oppervlakte en bij doordrukken neemt men een knersend geluid waar als van een
aanwezigheid van steenen. Het pancreas bevat een matig aantal levende parasieten.
De uitvoergangen zijn sterk uitgezet, op verschillende plaatsen meer cysteus tot een
doorsnede van i tot 1.5 c.m., wat de oorzaak is van de prominentie van de opper-
vlakte. De inhoud van deze vaak cysteus uitgezette gangen bestaat naast helder
secreet uit enkele levende parsieten en een korrelige, grijsgekleurde massa bestaande
uit geheel of gedeeltelijk vervallen exemplaren ; tevens zijn zeer vele lichtgekleurde,
onregelmatig gevormde, hoekige steentjes van verschillende grootte aanwezig,
die op plaatsen waar zij tegen elkaar liggen, een gladde oppervlakte hebben. Deze
steentjes zijn van hoofdzakelijk anorganische samenstelling en blijken na onderzoek
voornamelijk uit fosfaten te bestaan. Ook samengevallen gangen met een spleet-
of stervormig lumen komen voor.

Het klierweefsel zelve is gereduceerd tot kleine, rose gekleurde eilandjes, gelegen
te midden van tamelijk hard vetweefsel.

Uitvoergangen : De waargenomen veranderingen wijken in principe niet af van de
reeds vroeger beschreven gevallen en worden om die reden slechts kort vermeld :
een belangrijke bindweefselwoekering en vermeerdering van het aantal slijmklie-
ren, wier lumen veelal cysteus uitgezet is ; in de mucosa een ophooping van chronische
ontstekingscellen als lymphocyten, plasmacellen, polyblasten en vele eosinophile
cellen ; een sterke plooiing van het beklecdende epitheel, dat éénlagig blijft, een
omvorming van cylinderepitheelcellen in bekercellen en het platter worden van het
epitheel als gevolg van den druk der parasieten. De muscularis is zeer versmald en
vaak geheel verdwenen. Tevens komen in het bindweefsel van de uitvoergangen
lichaampjes voor, die in bouw en eigenschappen doen denken aan hyaline, waarin
zich kalk heeft afgezet. Echter de necrose in dc wanden der gangen treedt hier meer
op den voorgrond, waarbij vaak de geheele wand verwoest wordt; deze haarden
zijn veelal omgeven door een wal van chronische ontstekingscellen, die zich tot in
het klierparenchym kan voortzetten. In dit necrotische weefsel komen vele parasieten-
eieren voor, chronische ontstekingscellen en eosinophile cellen. Vanuit de peripherie
dringen jonge bindweefselcellen in deze necrotische massa, waardoor een granu-
latieweefsel gevormd wordt en vele reuzencellen (Fremdkörperricsenzellen) ; deze
laatstgenoemde cellen hebben vaak eieren gephagocyteerd. Bij verscheidene gangen
nemen wij waar dat het gevormde granulatieweefsel een groot deel van het lumen
opvult; slechts in het centrum bevindt zich nog wat necrotisch weefsel afkomstig
van vervallen parasieten (obliteratie der gangen). In de necrotische massa, af-
komstig van vervallen parasieten en van de necrose van den wand van de gang,
hebben zich onregelmatig gevormde stukjes kalk afgezet. De kleine stukjes, afgezet
in [den wand van de gang, zijn vaak omgeven door reuzencellen en verschillende
van deze cellen hebben stukjes kalk gephagocyteerd.

Het klierparenchym beperkt zich in dit geval tot eilandjes gelegen te midden van
vetweefsel. Het vetweefsel bestaat uit groote vetcellen, gescheiden door bindweef-
selfibrillen ; echter zijn vele bindweefselstrooken aanwezig, waarin nog resten van
uitvoergangen van het klierparenchym te herkennen zijn, soms zelfs nog kleine
LANGERHANs\'sche eilandjes, bestaande uit enkele cellen. De macroscopisch duidelijk
zichtbare eilandjes van klierparenchym bestaan uit sterk veranderd klierweefsel
n.1. een verzameling van kleine uitvoergangen, gescheiden door een vermeerderde
hoeveelheid bindweefsel, waarbij echter nog wel resten van klieracini te herkennen
zijn. Vele hyperplasiën van exocrien weefsel van verschillende grootte zijn aan-
wezig, waarbij de kliercellen der acini een normaal voorkomen hebben, echter de
cellen zijn veelal grooter dan normaal.

Opvallend is, dat deze klieracini bij deze degeneratie het langst behouden blijven,
waarschijnlijk veroorzaakt doordat deze hyperplasiën geen uitvoergangen bezitten,
de kliercellen geen secreet vormen en dien ten gevolge niet onderhevig zijn aan de

gevolgen der secreetstuwing. Deze eilandjes van klierparenchym zijn door een bind-
weefselkapsel omgeven. In eenige groote eilandjes van klierparenchym kunnen wij
nog wel klierweefsel waarnemen, dat slechts in geringe mate veranderd is.

De Langerhans\'sche eilandjes zijn in het klierparenchym, waarbij het exocrine weefsel
weinig veranderd is, uiterlijk tamelijk normaal; wel komen groote, knobbelige vormen
voor. In alle andere gedeelten is het endocrine weefsel eveneens gedegenereerd,
hoewel niet in zoo\'n mate als het exocrine weefsel. Een atrophie, waarbij vele cel-
kernen pycnotisch zijn, treedt op, eveneens een vermeerdering van de hoeveelheid
bindweefsel om de capillairen. Vele groote, knobbelige vormen worden gevonden
(hypertrophie), waarbij wel een grootte van 600 /x gemeten kan worden. Bij vele van
deze groote L.-eilandjes, waarbij de cellen vooral in strengen liggen, treden duide-
lijke holten op van verschillende grootte en vorm, terwijl de begrenzende cellen
niet zelden a.h.w. uitrafelen naar de holte toe ; de korrels in het celprotoplasma zijn
grover dan normaal en liggen meer uiteen met soms kleine vacuolen in het plasma.
Deze beelden doen denken aan een degeneratie (cysteuze degeneratie) ; tegen schrom-
peling door fixatie pleit het zelden of niet voorkomen van deze beelden in weinig
veranderd klierparenchym.

De L.-eilandjes, gelegen in sterk veranderd klierweefsel, zijn geheel omgeven door
sterk gekronkelde uitvoergangetjes en het is vaak moeilijk de grens der L.-eilandjes
aan te geven, daar in vele gevallen een kapsel ontbreekt of deze slechts bestaat uit
enkele bindweefselfibrillen. Het totale aantal L.-eilandjes is bij dit geval sterk
verminderd.

Pancreas van een 1 o-jarigen, Bengaalschen stier, die in een goeden voedingstoe-
stand geslacht is in het slachthuis te Medan.

Het orgaan is kleiner dan normaal, wit van kleur (een gevolg van vet) en tamelijk
hard van consistentie ; vooral de linkerkwab is sterk verkleind |en de oppervlakte
knobbelig. Het aantal levende parasieten is zeer groot. De uitvoergangen zijn sterk
uitgezet en stijf gevuld met parasieten. Een deel der parasieten is echter dood, wit
van kleur en vele zijn vervallen tot een grijsgekleurde, korrelige substantie.

De wanden der gangen zijn sterk verdikt, meestal van kleine woekeringen voor-
zien en aan de binnenzijde geel van kleur. Vele cysten zijn aanwezig, vooral in de
linkerkwab en aan de randen van de rechterkwab ; zij zijn ongeveer 1 c.m. groot
en bevatten een helder, wat slijmig vocht, terwijl de parasieten dood en ontkleurd
zijn, vaak vervallen. De wand der cyste heeft alle overeenkomst met die der uitvoer-
gangen.

Op eenige plaatsen heeft zich kalk afgezet in de massa van vervallen parasieten.

Het klierparenchym is het minst veranderd in het centrale deel van de rechter-
kwab, slechts een geringe toeneming van bindweefsel en vet is te constateeren. In
de linkerkwab en in eenige gedeelten aan de peripherie van de rechterkwab is het
klierparenchym vervangen door bindweefsel en vet.

Uitvoergangen : De afwijkingen zijn dezelfde als die in geval 8 beschreven. In de
linkerkwab treedt het verlies van het bekleedende epitheel van den wand der uit-
voergangen, gepaard met necrose en met vorming van granulatieweefsel, op den
voorgrond. Vrijwel geoblitereerde gangen met een spleet- of stervormig lumen en
een zeer dikken bindweefselwand komen in dit gedeelte veel voor.

Klierparenchym. fn de linkerkwab is het klierparenchym sterk veranderd en bestaat
slechts uit kleine klieracini, die door veel bindweefsel van elkaar gescheiden zijn.
Andere gedeelten bestaan slechts uit een verzameling van uitvoergangen, waarbij
soms nog resten van klieracini te herkennen zijn, gescheiden door veel bindweefsel.
Opvallend is het dat vele kleine uitvoergangen, met een lumen van ongeveer 60 fj.,
parasieteneieren bevatten.

In het centrale deel van de rechterkwab is het klierparenchym tamelijk normaal,
slechts eenige breede bindweefselstrooken doorkruisen de kwabjes. Ophoopingen

van chron. ontstekingscellen zijn niet zeldzaam. Hyperplasiën van exocrine weefsel
zijn bij dit geval niet gevonden.

De Langerhans\'sche eilandjes zijn in het centrale deel van de rechterkwab normaal,
zoowel in bouw als in aantal; groote vormen zijn zeldzaam. In de linkerkwab is het
aantal L.-eilandjes sterk verminderd ; kleine, atrophische vormen met pycnotische
kernen komen voor ; groote, knobbelige vormen zijn tamelijk zeldzaam.

Pancreas van een g-jarigen, Bengaalschen stier, die in een middelmatigen voe-
dingstoestand is geslacht in het slachthuis te Medan.

Het aantal parasieten bij dit geval is zeer groot. Het orgaan is kleiner dan nor-
maal en voelt tamelijk hard aan, de oppervlakte is knobbelig. De kleur is licht en aan
de geheele oppervlakte zijn vele zwarte plekken en strepen zichtbaar ; de linker-
kwab, die zeer klein is, is zwart van kleur, eveneens het hieraan grenzende gedeelte
van de rechterkwab en eenige randgedeelten. Deze kleur wordt veroorzaakt door
de donkergekleurde eieren gelegen in de uitvoergangen.

Deze sterk veranderde gedeelten bestaan uit een groot aantal gangen, met een
zeer verwijd lumen en een sterk verdikten wand. Tusschen deze gangen bevindt
zich bindweefsel ; van klierparenchym is niets te bespeuren. De inhoud van deze
gangen bestaat uit een helder secreet, dat echter door het groote aantal donkerge-
kleurde eieren een zwarte kleur heeft aangenomen en levende parasieten, terwijl
vele exemplaren tot een donkergekleurde brijachtige massa vervallen zijn.

Op verschillende plaatsen is een verkalking van de vervallen parasieten in de uit-
voergangen opgetreden en verscheidene langwerpige, lichtgekleurde stukjes kalk
met een ruw oppervlak komen voor.

Het overige gedeelte van de rechterkwab is er veel beter aan toe en het klier-
parenchym heeft in het centrale deel een normaal voorkomen.

Uitvoergangen : De waargenomen veranderingen geven geen aanleiding tot nieuwe
beschouwingen.

Klierparenchym. De veranderingen van de linker- zoowel als van de rechterkwab
komen geheel overeen met die als in geval 5B beschreven.

Pancreas van een 15-jarigen, Bengaalschen stier, die in een slechten voedingstoe-
stand geslacht is in het slachthuis te Medan.

Het orgaan bezit wel een groot oppervlak en slechts een geringe dikte ; de opper-
vlakte is tamelijk glad en heeft witte (vet) en zwarte plekken en strepen. De linker-
kwab is sterk verkleind, zwart van kleur en bestaat slechts uit een vei zameling van
cysten en sterk gekronkelde gangen, waarvan het lumen sterk verwijd en de wand
verzwaard is. De cysten zijn ongeveer 1 c.m. groot en staan schijnbaar in geen con-
tact met de gangen; de wand der cysten komt overeen met die der uitvoergangen.
Het slijmvlies bevat vele kleine woekeringen en soms kleine, zwartgekleurde knob-
beltjes, ter grootte van een erwt, die in het lumen der gangen of cysten promineeren.

Het klierparenchym tusschen deze gangen is in hoofdzaak vervangen door bind-
weefsel.

De rechterkwab is minder veranderd, zelfs vrijwel normaal, slechts aan de peri-
pherie bevinden zich gedeelten, die overeenkomen met de linkerkwab. In het klier-
parenchym bevinden zich breede bindweefselstrooken, waarin zich tamelijk veel vet
heeft afgezet.

Op enkele plaatsen zijn tumorachtige gezwelletjes gevonden, lichter van kleur
dan de omgeving en harder van consistentie, scherp van de omgeving afgegrensd.

In eenige gangen zijn de parasieten vervallen tot een droge, korrelige, lichtgroene
massa. Het aantal parasieten bij dit geval is zeer groot.

genomen. De zwarte knobbeltjes voorkomend in wanden van gangen en cysten
blijken microscopisch te bestaan uit ganggedeelten, gevuld met parasieten, die
op die plaats een uitbochting bezitten en daardoor in het lumen van andere gangen
promineeren.

De macroscopisch waargenomen tumorachtige gezwelletjes blijken microscopisch
te bestaan uit veranderde ganggedeelten of cysten, wier lumen gelijkmatig gevuld
is met een necrotische massa van vervallen parasieten, terwijl ook de wand van de
gang en van de cyste necrotisch is.

Het klierparenchym geeft geen aanleiding tot nadere beschouwingen. Op enkele
plaatsen zijn echter aan de peripherie der klierkwabjes en in het begrenzende bind-
weefsel eenige oude haardjes van vetnecrose waargenomen, waarbij zich aan de ran-
den der vetcellen kalk (vetzure Ca) heeft afgezet; ontstekingscellen ontbreken
echter steeds. Deze haardjes komen in of nabij geheel normaal klierparenchym
voor.

Pancreas van een 6-jarigen Bengaalschen stier, die in een tamelijk goeden voe-
dings toestand geslacht is in het abattoir te Medan.

Het orgaan is sterk vergroot, zoowel de linker- als de rechter-kwab heeft de vol-
gende afmetingen : lengte 54 c.m., breedte 14 c.m. (breedte der beide kwabben),
dikte 5 c.m. ; gewicht 930 Gr. (een gezonde pancreas van een stier van gelijke grootte
^wo°g 35° Gr.). De kleur van het pancreas is zwart, veroorzaakt door het door-
schemeren van parasieten en haar eieren in de gangen en heeft veel overeenkomst
met de anthracosis pulmonum.

De heele oppervlakte is knobbelig en hard van consistentie ; slechts aan het einde
van de rechterkwab bevindt zich een smalle, dunne zoom van meer normaal weefsel
met een normale rose kleur. Het geheele pancreas bestaat uit een verzameling van
gangen met een verwijd lumen en zeer verzwaarden wand, die aan de binnenzijde
veelal woekeringen te zien geeft. Alle gangen zijn gevuld met parasieten. Gangen
gevuld met vervallen parasieten zijn niet waargenomen.

Het parcnchym zelve is glazig wit van kleur met vele donkere korrels (parasieten-
eieren), zoodat het geheel een wat lichtgrijzen indruk maakt.

In de rechterkwab vinden wij nog te midden van het veranderde parenchvm
kleine eilandjes van een meer rose kleur (meer normaal klierweefsel).

Uitvoergangen : Alle gangen zijn sterk veranderd. Vele hebben een verwijd lumen,
zijn stijf gevuld met parasieten, terwijl dc wand sterk verdikt is en slechts uit rustig
celarm bindweefsel bestaat, soms met eenige slijmklieren. Andere gangen bezitten
een meer samengevallen lumen, vaak gepaard met een vorming van epitheelcrypten
en -buizen in den sterk verzwaarden wand.

Een vermeerdering van het aantal slijmklieren is vaak aanwezig. Opvallend is
het groote aantal kleine uitvoergangen, wier verwijd lumen gevuld is met een ne-
crotische massa en parasieten-eieren. Oedemen in de nabijheid van de veranderde
gangen komen veelal voor.

In de sterk veranderde gedeelten is het klierparenchym geheel vervangen door
rustig bindweefsel en vetcellen met op enkele plaatsen een verzameling van uitvoer-
gangetjes (restant van klierparenchym). Te midden van dit weefsel vinden wij
nog kwabjes of gedeelten hiervan, waarvan het klierparenchym veel minder gedege-
nereerd is, de acini zijn kleiner dan normaal, hebben echter nog de specifieke zóne-
kleuring, terwijl het bindweefsel tusschen de acini sterk vermeerderd is.

Zoowel in het interlobulaire bindweefsel als in de gedegenereerde klierkwabjes
bevinden zich vele parasieten-eieren, gelegen in de kleinste uitvoergangen, soms
in lymphbanen. Deze eieren worden ten gevolge van de secreetstuwing tot in de
kleinste gangen vervoerd.

Een transport van eieren via lymphbanen is hier eveneens mogelijk. In het minst
veranderde gedeelte komt nog volkomen normaal klierparenchym voor, slechts
om de gangen is een degeneratie van het exocrine weefsel zichtbaar. Min of meer
breede bindweefselstrooken doorkruisen de kwabjes. Kleine ophoopingen van chro-
nische ontstekingscellen komen in het klierparenchym wel voor; soms bevinden
zich in haar centrum parasieten-eieren. Vermeld zij, dat op een plaats, waarbij
zich reeds veel granulatieweefsel gevormd had, het centrum verkalkt was ; meer
peripheer bevonden zich parasieten-eieren, reuzencellen, eosinophile cellen en chron.
ontstekingscellen. Hyperplasiën van exocrine weefsel zijn bij dit geval zeldzaam.

In het meest gedegenereerde gedeelte van het klierparenchym zijn geen restanten
van Langerhans\'sche-eilandjes gevonden. In de normale en weinig veranderde klier-
kwabjes is het aantal Langerhans\'sche eilandjes per gezichtsveld normaal, eer ver-
minderd. Groote vormen zijn zeldzaam. Het totale aantal Langerhans\'sche eilandjes
is sterk verminderd. Hierbij zij opgemerkt, dat bij dit sterk verval van klierweefsel,
zoowel van exocrine als van endocrine weefsel regeneratieverschijnselen ontbreken.

Bij deze gevallen vallen de groote verschillen van het parenchym
op verschillende plaatsen van één pancreas op ; tot de meest veranderde
gedeelten behoort steeds de linkerkwab en sommige periphere gedeelten
van de rechterkwab, dit zijn die deelen, die het verst van het duode-
num verwijderd liggen, terwijl het centrale gedeelte van de rechterkwab
het langst behouden blijft.

In het meest veranderde gedeelte is het parenchym vervangen door
bindweefsel en vet, terwijl de gangen de gewone veranderingen te zien
geven n.1. een aanmerkelijke uitzetting van het lumen gepaard met een
flinke verdikking van den wand, met aan de binnenzijde woekeringen.
Cysten, d. z. veranderde ganggedeelten, komen hierbij veelvuldig voor,
evenals gangen met een vrijwel geoblitereerd lumen.

Opvallend is wel het groote aantal parasieten, dat in deze gedeelten
van het pancreas in de uitvoergangen vervallen is tot een grijsgekleurde
massa, soms tot een lichtgroengekleurde, korrelige, droge substantie,
waarin zich in vele gevallen kalk afzet.

Wat de grootte van het orgaan betreft, een schrompeling van het meest
veranderde gedeelte komt vaak voor ; dit heeft een onregelmatige,
knobbelige oppervlakte, meestal voorzien van vele donkere plekken.
Een vergrooting van de meest veranderde gedeelten is slechts zelden.

De kleur van het pancreas is lichter dan normaal en met vele zwarte
plekken en strepen aan de oppervlakte. De consistentie is vaster ten ge-
volge van de toeneming van de hoeveelheid bindweefsel in het orgaan.

Het ontstaan van pancreassteenen (sialolithi pancreatici) in de uitvoer-
gangen komt slechts zelden bij pancreasdistomatose voor (i %).

Afscheiding van kalk in de necrotische massa van vervallen parasieten
en necrotische wandgedeelten, waarbij wel massieve concrementen in
de gangen gevormd kunnen worden, komt meer voor (10 %).

Lipomatose in verschillenden graad is vrij frequent n.1. i 20 %, en
wel bij 16 % der gevallen gepaard met een algemeen goeden voedings-
toestand en bij 30 % bij magere dieren.

De veranderingen der uitvoergangen zijn die van een chron. sialangitis,
overeenkomend met de reeds vroeger beschreven gevallen ; zij zijn
bij de gevallen in het kort vermeld.

De necrose, die bij deze gevallen vaak op den voorgrond treedt,
blijft ook beperkt tot de wanden der gangen; wel gaat de „Einschmel-
zung", veroorzaakt door de chron. onstekingscellen, vaak door tot in
het omgevende klierweefsel, echter een necrose van het parenchym
zelve is door mij nooit waargenomen. Veelal treedt aan de randen der
vervalsgebieden een tamelijk sterke, cellige infiltratie op, gevolgd door
vorming van een granulatieweefsel en dit kan zoo sterk zijn, dat het
grootste deel van het lumen door dit weefsel opgevuld wordt. Merk-
waardig is, dat in deze gebieden zoowel in het necrotische- als in het
granulatie-weefsel talrijke parasieten-eieren voorkomen, soms geheel
of gedeeltelijk door reuzenccllen omgeven ; mogelijk speelt bij het
transport van deze eieren tot in deze gebieden de lymphstroom een rol.
Wat de oorzaak van deze necrose betreft moeten wij aannemen, dat
verschillende momenten als inleidende factor hiervoor in aanmerking
komen :

ie. overmatige plaatselijke druk als gevolg van een ongunstige groe-
peering der parasieten,

2e. toxinen afkomstig van levende of vervallen parasieten, terwijl
bacteriën misschien ook hierbij een rol spelen ; echter voor een meer
uitgebreide necrose moet wel de werking der pancreasfermenten aan-
genomen worden, vooral die van het eiwit-splitsende trypsine. Dit fer-
ment komt in de uitvoergangen voor als het onwerkzame trypsinogeen,
echter verschillende factoren voor een activeeren van dit pro-ferment
zijn aanwezig n.1. ontstekingscellen, misschien bacteriën, terwijl even-
eens de toxinen der levende en vervallen parasieten een rol kunnen
spelen.

Bij deze veronderstelling dringt zich aan ons de vraag op, waarom
worden alleen de wanden der gangen aangetast, en worden geen uit-
gebreide gedeelten van het parenchym necrotisch ? Het antwoord
op deze vraag geeft het volgende onderzoek naar de werking der fer-
menten in het pancreassap, waarvan het resultaat is, dat het pancreas-
sap bij gevallen van een ernstige aandoening van distomatose weinig of
geen fermenten bevat.

Bij een ernstige aandoening der gangen is steeds het klierweefsel van
de peripheer gelegen klierkwabjes sterk veranderd en dit klierweefsel
is niet of in geringe mate in staat fermenten te vormen. Hierdoor wordt
het feit verklaard, dat bij het activeeren van het trypsinogeen slechts
de wanden der gangen aangetast worden, daar de werking van het
trypsine te gering is voor een uitgebreide necrose in het pancreas.

De vetnecrose, die bij pancreasaandoeningen veelal zou voorkomen,
treedt echter bij pancreasdistomatose niet op den voorgrond, Macro-
scopisch is door mij nooit vetnecrose bij gevallen van pancreasdistoma-

tose waargenomen. Microscopisch zijn slechts bij eenige gevallen kleine,
verkalkte haardjes van vetnecrose geconstateerd, waarbij het echter
het meest waarschijnlijk is, dat deze haardjes toevallige bevindingen zijn
en in geen verband staan met de pancreasdistomatose. Waarschijnlijk
moet de oorzaak hiervan wel gezocht worden in de veranderingen van
het pancreassap, in dit geval de geringe hoeveelheid van het ferment
lipase.

Het veel voorkomen van lipomatose bij pancreassclerose is reeds vroe-
ger door Dieckerhoff opgemerkt en kan ik voor pancreasdistomatose
bevestigen.

Wat de veranderingen in het exocrine weefsel betreft, deze zijn zeer ver-
schillend en geheel afhankelijk van den toestand der gangen, daar de
veranderingen van het parenchvm veroorzaakt worden door de bind-
weefselwoekering afkomstig van de wanden der gangen ; echter de
belangrijkste veranderingen worden veroorzaakt door de secreet-
stuwing, terwijl toxinen afkomstig van levende of vervallen parasieten
vermoedelijk ook een rol spelen. In macroscopisch sterk veranderd
parenchvm blijkt het klierweefsel door bindweefsel vervangen te zijn.
In het bindweefsel komen nog wel eilandjes van klierweefsel voor,
echter zeer wisselend zoowel in aantal als in grootte ; dit klierweefsel
kan in elk stadium van degeneratie verkeeren; hierbij moet opgemerkt
worden dat het meerendeel der eilandjes bestaat uit een verzameling
van kleine, sterk gekronkelde uitvoergangen, waarbij de kliercellen
totaal te gronde zijn gegaan.

Echter de sclerose in het pancreas bij distomatose is nooit zoo vol-
komen, dat het geheelc orgaan veranderd is; steeds zijn nog normale
kwabjes aanwezig. De oorzaak hiervan moet wel gezocht worden in het
feit, dat de parasieten zoo diep mogelijk in de gangen opkruipen en
in die kleine gangen de meeste veranderingen veroorzaken kunnen.

De groei der parasieten in de kleine gangen veroorzaakt gemakkelijk
zoowel een afsluiting van het lumen, waardoor een stuwing van het
secreet ontstaat, als sterke veranderingen in den wand van de gang n.1.
sterke druk, die reeds als een inleidende factor voor de necrose genoemd
kan worden. Dit is waarschijnlijk ook een der redenen, dat de in vele
gevallen aanwezige necrose in de wanden der kleine gangen en die
van middelbare grootte optreedt ; bij groote gangen heb ik nooit
necrose kunnen waarnemen.

Stuwing van het secreet zal dan ook in de groote gangen niet zoo
gemakkelijk kunnen ontstaan door deze kleine parasieten. Daar de toe-
stand der kleine gangen uit den aard der zaak wisselt, zijn ook de ver-
anderingen van het klierparenchym zoo wisselend en als het ware van
kwabje tot kwabje verschillend.

Regeneratieverschijnselen in den vorm van hyperplasiehaardjes van
het exocrine weefsel komen veelvuldig voor ; deze hyperplasiehaardjes
blijven het langst behouden bij de degeneratie als gevolg van de afwezig-

Wat de Langerhans\'sche eilandjes betreft, valt het eveneens op, dat bij
de ernstige gevallen deze het langst behouden blijven, om echter ten
slotte ook door de bindweefselvermeerdering atrophisch te gronde te
gaan. Wel komen soms kleine L. eilandjes te midden van het bind-
weefsel voor, maar hun aantal is gering. Hvpertrophische vormen van
L. eilandjes, die onregelmatig van vorm zijn, treden veelal op.

Opvallend zijn wel de bevindingen van geval 8 en 38 B, waarbij
beide pancreassen sterk veranderd zijn ; echter bij eerstgenoemde met
sterke regeneratieverschijnselen zoowel van het exocrine- als van het
endocrine-weefsel, terwijl bij laatstgenoemd geval elk regeneratiever-
schijnsel ontbreekt.

Overgangen tusschen exocrine en endocrine weefsel komen ook meer
dan normaal voor, echter weder bij geval 8 zeer frequent en bij geval
38 B niet. Deze bevindingen pleiten voor de opvatting, dat deze over-
gangen in verband staan met het regeneratievermogen van het klier-
weefsel. Gevallen met een sterk verval van het exocrine weefsel en een
geringe beschadiging van het endocrine gepaard met vele overgangen
en hvpertrophische L. eilandjes komen bij pancreasdistomatose veel
voor ; dit zou dus kunnen beteekenen, dat het endocrine weefsel mede
helpt het exocrine op peil te houden.

Zoo zijn bij geval 8 in sterk gedegenereerde klierkwabjes hyper-
trophische L. eilandjes gevonden, die gedeeltelijk omgeven waren door
een krans van volkomen normale klieracini en het maakte geheel den
indruk, dat deze uit cellen van het L. eilandje ontstaan waren. Echter
bij beoordeeling van deze beelden moeten wij zeer gereserveerd zijn,
daar bij pancreasdistomatose de secreetstuwing in de kleine gangen
in één kwabje blijkbaar zeer varieeren kan, gezien het feit dat vaak
één of meer normale klieracini voorkomen te midden van sterk gedege-
nereerd klierweefsel.

Naast een eenvoudige atrophie en een sclerose der L. eilandjes, ver-
oorzaakt vooral door een vermeerdering van de hoeveelheid bind-
weefsel om de capillairen, komt ook een cysteuze degeneratie voor, waar-
bij onregelmatige holten in de L. eilandjes ontstaan, terwijl de cellen
in dunne strooken liggen, het protoplasma als het ware naar de ruimte
toe uitrafelt ; de korrels in het plasma zijn veel grover dan normaal.
Kleine vacuolen treden vaak in het plasma der cellen op.

Het is wel opvallend, dat in deze pancreassen, die door de parasieten
zoo sterk en langdurig geprikkeld worden, zoo\'n geringe neiging tot
tumorvorming aanwezig is. In al deze gevallen is geen enkele nieuw-
vorming geconstateerd. Zelfs woekeringen van bekleedende epitheel,
zooals beschreven in geval 7 van mijn reeds vroeger genoemd proef-
schrift, komen zelden voor, d. i. waarschijnlijk een gevolg van de gladde
oppervlakte der parasieten. Wordt vervolgd.

Mededeelingen van den Veeartsenijkundigen Dienst.
(Uit de laboratoria der Rijksseruminrichting).

Voor de juiste beoordeeling, of men bij de immunisatie tegen het
houtvuur gebruik moet maken van boutvuurfiltraat, daarmede bedoelende
een vloeistof, n.1. boutvuurculturen of spiersap van aan houtvuur
gestorven dieren, waarin geen doode bacillen of sporen voorkomen,
of boutvuurjormolvaccin, d.i. soortgelijke vloeistof maar met doode bacillen
en sporen, doen zich verschillende vraagstukken voor.

In de iste plaats deze : is het houtvuur een bacteriaemie of een
toxaernie en is de immuniteit, welke noodig is om een dier te behoeden
voor een infectie, een antibacterieele of een antitoxische ? Het gelukt
niet in vivc, noch in vitro een toxine aan te toonen, hetwelk op een
lijn te stellen is met het diphtherie • en het tetanustoxine. Niettemin
maakt de sectie van een aan houtvuur gestorven dier steeds den indruk,
dat men te doen heeft met een intocixatie vanuit een soms kleinen tct
gewoonlijk echter grooten haard, alwaar in het spierweefsel belangrijke
pathologische veranderingen ontstaan zijn. Bij peracute gevallen is het
vaak moeilijk den oorspronkelijken haard te vinden, omdat deze dan als
regel nog slechts klein zal zijn en zich verscholen in de hartspier, midden-
rifpijlers, kauwspieren enz. kan bevinden. Wordt een dier in het begin
der ziekte geslacht, dan vindt men de organen en weefsels steriel,
met uitzondering van den zich ontwikkelenden haard. Bij een gestorven
dier kan men boutvuurbacillen in alle organen aantoonen, zonder
twijfel als een gevolg van de verspreiding der bacillen in het laatste
stadium en een postmortalen groei. De pathologisch-anatomische ver-
anderingen, welke men bij een boutvuurcadaver aantreft, zijn te ver-
klaren door resorbtie van toxine. Neemt men aan met Leclainche
en Vallée e.a., dat houtvuur een toxaemie is, en dat dus het letale
verloop veroorzaakt wordt door een intoxicatie vanuit een bepaalden
haard, dan zal men logisch daartegen als voorbehoedmiddel een anti-
toxische immuniteit moeten stellen.

De 2e vraag is nu, kan men de resultaten, verkregen met de vroeger
gebruikte entstoffen, hoofdzakelijk bestaande uit bacillen resp. sporen-
houdend materiaal, verklaren in verband met de antitoxische immuni-
teit ?

De oudste, meest gebruikte entstof en die thans nog wordt toegepast,
is het boutvuurpoeder volgens Arloing, Cornevin en Thomas. Dit
wordt bereid uit vleeschsap, geperst uit aangetast spierweefsel, dat eerst
gedroogd en daarna gedurende 6 a 7 uur verhit wordt op 104—108⁰ C.

voor ie vaccin cn gedurende 6 a 7 uur op 85—90° C. voor 2e vaccin.
Deze entstof wordt opgelost in water, (de onopgeloste deeltjes worden
afgefiltreerd cf laat men bezinken) en daarna ingespoten onder de
lniid van den staart. Men ging uit van de meening, dat een locaal
boutvuurhaardje ontstond, van waaruit de immuniteit zich zou vormen.
Het weinige vaatarme bindweefsel op deze plaats zou de vr.rming van
een grooten boutvuurhaaid bemoeilijken, zoodat het gevaar voor
entboutvuur gering was.

Omdat de inenting aan den staart bezwaailijk was, ging men, in
afwijking der voorschriften, inenten op den kam van het schouderblad,
later aan de zijvlakte van den hals. Daarna spoot men éénmaal in een
mengsel van ie en 2e vaccin en later zelfs alleen 2e vaccin. Een gevolg
hiervan was, dat de instituten, ter voorkoming van klachten over
entboutvuur, de entstof steeds hooger of langer moesten verhitten.
Merkwaardigerwijze werd toch voldoende immuniteit verkregen, zelfs
met een entstof, waarin geen levende sporen waren aan te toonen.
Gedacht werd, dat enkele zeer vei zwakte sporen, bij een rund ingebracht,
nog voldoende immuniteit zouden verwekken.

Met onze tegenwoordige kennis lijkt de volgende verklaring meer
aannemelijk. Het boutvuurpoeder is gedroogd sap, geperst uit het
meest aangetaste spierweefsels, bestaat dus grootendeels uit in vivo
gevormde toxine (aggressine). De dosis per inenting bedraagt per
dier 10 mgr. poeder, overeenkomende met ongeveer 1 gram spier
sap. Bij het oplossen van het poeder voor de inspuiting zal het toxine
in het water overgaan en spuit men dus in de hoeveelheid toxine,
voorkomende in 1 gram spiersap. Bij de 2e inenting wordt dezelfde
hoeveelheid ingespoten. Bij deze i ïenting heeft men dus te doen met
een antitoxische immuniteit. Dc vormitig van boutvuurhaardjes, van
waaruit onvatbaarheid zou ontstaan, zal in de meeste gevallen van
secundair belang zijn. Zeer zeker zullen deze niet zijn ontstaan bij de
sterk verhitte vaccins, in welk geval de eventueel nog aanwezige sporen
door de phagocyten wel onschadelijk zullen worden gemaakt.

Op het principe : vorming van onschuldige boutvuurhaardjes, be-
rustten de boutvuurwatjes van Poels, de fil virulent van Thomas,
de entstof van Foth, e.a. Werden de boutvuurwatjes goed gebracht
onder de huid en sloot de wond zich zonder ettering, dan kon men
maanden later in het watje en omgeving nog boutvuurbacillen aantoo-
nen. Zonder twijfel was hier een haard gevormd, van waaruit door
resorbtie, eerst van de daarin gedroogde bouillcncultuur (elk watje
bevatte 0,1 ccin. cultuurvloeistof) en later van de stofwisselingspro-
ducten der bacillen, dus ook toxinen, de immuniteit zich vc rmde.

Op grond van bovenstaande beschouwingen lijkt het niet gewaagd
aan te nemen, dat de door bovengenoemde entstoffen verkregen immu-
niteit een antitoxische is geweest.

Dat men steeds gemeend heeft, dat met een zuiver antitoxische on-
vatbaarheid betere resultaten te verkiijgen zouden zijn, bewijzen de

vele onderzoekingen vanaf 1887 in die richting ingesteld. Roux en
Chamberland, Kitt, Leclainche en Vallée, Grassberger en Schat-
tenfroh, Weinberg en Seguin, Berg, Kelser en Schöbl toch hebben
getracht toxine in vitro te verkrijgen om hiermede te immuniseeren.

In 1918 kwamen Nitta, Graub en Zschokkf. met een methode,
waarbij door filtratie van bcutvuurculturen een werkzame entstof ver-
kiegen werd. Deze filtraten waren niet toxisch ; een cavia verdroeg
20 ccm. intraperitoniaal, een kalf en een schaap 100 ccm. subcutaan.
Niettemin werd bij runderen met deze niet -toxische producten voldoende
immuniteit verkregen. In 1922 entte Zschokke nog met natuurlijke
agressinen, bereid docr filtratie van uitgeperst spiersap, waarop door
Schöbl de aandacht reeds gevestigd was.

In 1922 zijn aan de Rijksseruminrichting eveneens proeven genomen,
eerst in het laboratt rium, later in samenwerking met Tenhaeff in
Friesland, waarbij bleek, dat dooi filtratie docr bougies van cultuur
en spiersap een entstof te verkrijgen was, waarmede kalveren geïmmu-
niseerd konden worden. Aanvankelijk werd aan het fikraat o, 1 %
formaline toegevoegd om verontreiniging door andere bacteriën 11a de
filtratie te voorkomen. Later is deze methode gewijzigd en is aan de
cultuur eerst formaline toegevoegd om de boutvuursporen te dooden.
Hierdoor wordt voorkomen, dat eventueele levende sporen door fouten
in de kaarsen in het filtraat zouden komen, welke bij een controle op
de cavia misschien niet opgespoord zouden worden. Het formaline-
percentage moest daarvoor verhoogd worden tot 0,3%.

Als derde vraag kan men nu stellen, waarmede zal betere immuni-
teit verkregen worden, met een filtraat zonder sporen en bacillen,
of met een cultuur, waarin deze dus nog aanwezig zijn. Bij de bereiding
van antitoxische sera, als diphtherie- en tetanusserum, heeft de ervaring
geleerd, dat men een betere immuniteit verkrijgt door inspuiting van
toxinen, dus de cultuur zonder bacillen, dan bij gebruik van de cultuur
als zoodanig. Men immuniseert dus uitsluitend met filtraten. Nu kan
men hiertegen aanvoeren, dat de filtraten van tetanus- en diphtherie-
culturen toxisch zijn en het filtraat van boutvuurculturen niet. Dit
is volkomen juist, maar de practijk heeft afdoende bewezen, dat het
boutvuurfiltraat een antigeen is, dat in staat is een voldoende onvat-
baarheid op te wekken tegenover houtvuur, evenals het tetanusfiltraat
tegenover tetanus. Dat het boutvuurfiltraat bepaalde stoffen bevat,
welke op het ontstaan van het houtvuur van grooten invloed zijn, wordt
bewezen door de volgende proef. Caviae zijn niet gevoelig vooi een
spontane infectie met houtvuur. Men kan deze dieren geruimen tijd
gedroogd boutvuurmateriaal over het voedsel geven, zonder dat zij
ziek worden. Spuit men echter caviae, welke eenigen tijd op deze wijze
gevoederd zijn, in met filtraat, dan sterven 50—100% der ingespoten
dieren aan spontaan houtvuur.

Bij de serumbereiding is voorts gezien, dat dieren, welke geïmmuni-
seerd zijn met toxine, geen of althans onvoldoende immuunstoffen
leveren tegen bacteriën, dus ongeschikt zijn voor de bereiding van
antibacterieele sera, evenals ook omgekeerd het geval is. Het is bekend,
dat bij inspuiting van verschillende antigenen tegelijk, slechts voor-
namelijk tegen een dezer antilichamen gevormd worden ; tegen welk
antigeen is individueel.

Uit de proeven op caviae genomen door de Blieck en Jansen, zou
men concludeeren, dat deze dieren een even goede, misschien een
betere immuniteit kregen met culturen dan met fikraat. Kan men
echter zonder meer de bij caviae verkregen resultaten als maatstaf
aannemen voor kalveren? Berg heeft in 1923 reeds de aandacht er op
gevestigd, dat proeven op caviae geen maatstaf waren voor kalveren.
In mijn rapport over de standaardisatie van sera en vaccins is er reeds
op gewezen, dat men zorg dragen moet geen sera en vaccins te be-
reiden, werkzaam voor proefdieren, maar voor dieren in de praktijk.

Als 4de vraag : zijn de resultaten met de boutvuurfiltraat-inenting
van dien aard, dat het wenschelijk is de kalveren naast de antitoxische
ook nog een antibacterieele immuniteit te geven ter verkrijging van
betere resultaten. Vanaf 1922 tot op heden is voor meer dan 120.000
dieren boutvuurfiltraat afgeleverd. Voor zooverre uit de jaarlijksche
berichten van de dierenartsen blijkt, is men met de resultaten zeer
tevreden. Zijn deze resultaten voor 100% gunstig ? Neen, een dergelijke
entstof bestaat er niet en zal nimmer bestaan.

Verschillende factoren beïnvloeden deze resultaten, factoren, welke
met de entstof als zoodanig niets te maken hebben.

Voor zoover kan worden nagegaan, bedragen de sterfgevallen minder
dan 0,1%, waaronder vallen onvoldoende immuniteit en z.g. entbout-
vuur. Entboutvuur door filtraatinspuiting is uit te sluiten ; de cultuur
wordt gecontroleerd vóór en na de filtratie op levende sporen. Ge-
vallen van z.g. entboutvuur kunnen alleen optreden bij inenting van
besmette stallen ; het ziekteproces wordt dan opgewekt op gelijke wijze
als bij de caviae, welke met virulent materiaal gevoederd en met
filtraat worden behandeld.

Onvoldoende immuniteit kan ontstaan door stamverschil. Juist bij
houtvuur heeft de ervaring geleerd, dat stamverschillen zeer veelvuldig
aanwezig kunnen zijn. Daarnaast moet rekening gehouden worden, dat
vele kalveren beneden den leeftijd van 6 maanden minder gevoelig zijn
voor houtvuur en zulke dieren bij inenting ook geen of althans onvol-
doende immuunstoffen vormen.

Volgens de gegevens uit de literatuur zijn de resultaten elders even-
eens gunstig, zoodat om deze reden geen aanleiding bestaat de be-
reiding dezer entstof te wijzigen. Het eenige argument om een wijziging
te maken zou zijn, dat de bereiding van het filtraat aanmerkelijk
kostbaarder is dan die van formolvaccin. Behalve dat de bereiding

minder arbeid kost, heeft men geen kostbare filtreerapparaten en filter-
materiaal noodig, zoodat een dergelijke entstof tegen een aanmerkelijk
lageren prijs ter beschikking zou kunnen worden gesteld.

Tegen bacterieele ziekten hebben, blijkens de reeds voor jaren
genomen proeven, zoowel bij labotaroriumdieren als bij groote dieren,
formolvaccins geen succes.

Wat de virusziekten betreft, heeft het formolvaccin tegen het mond-
en klauwzeer, waarmede geruimen tijd proeven zijn genomen, tot geen
praktisch resultaat geleid. Ook tegen de ziekte van Aujeszky is een
dergelijk vaccin beproefd, evenmin met eenig succes. Bij de virus-
varkenspest bestaat de mogelijkheid, dat met een dei gelijk vaccin
gunstige resultaten zouden kunnen worden bereikt. De gegevens in de
literatuur, alsmede de in het laboratorium genomen proeven, wijzen
in die richting. Aangezien echter in de laatste jaren de acute virus-
varkenspest in ons land niet voorkomt, is nog geen gelegenheid ge-
weest hiermede in de practijk experimenten te verrichten. Thans
zijn nog in gang proeven met formolvaccin tegen de z.g. kattenziekte.
Omtrent het resultaat hiervan kan nog geen mededeeling gedaan
worden.

Wat is beter voor het verkrijgen van een immuniteit tegen houtvuur,
het gebruik van boutvuurfiltraat of boutvuur-formolvaccin. Boutvuur
is een toxaemie, ongeveer in den geest als de diphtherie en de tetanus.
De dood wordt veroorzaakt door intoxicatie vanuit een kleinen ofgrooten
boutvuurhaard. Op grond hiervan is een antitoxische immuniteit voor
een preventieve immunisatie te verkiezen boven een antibacterieele.

De oudere inentingsmethoden als die van Arloing, Cornevin en
Thomas, de fil virulent van Thomas en de boutvuurwatjes van Poei.s
hebben eveneens berust op een antitoxische immuniteit. Het Ie en IIe
vaccin, bestaande uit gedroogd spiersap, opgelost in water, was het
natuurlijke toxine (de aggressine) in het zieke dier gevormd. Dit was
het antigeen, hetwelk de immuniteit vormde. De sterk gemitigeerde
sporen werden spoedig onschadelijk gemaakt. Bij de fil virulent en de
boutvuurwatjes ontstonden locale haardjes, van waaruit de daar ge-
vormde toxinen de onvatbaarheid verwekte. Alhoewel het filtraat van
boutvuurculturen of van uitgeperst boutvuurvleesch niet toxisch is
als het filtraat van tetanusculturen, is bewezen, dat een dergelijk
filtraat toch een zeer g( ed antigeen is.

De praktijk der immuniteit heeft geleerd, dat bij gelijktijdige in-
spuiting van verschillende antigenen in hoofdzaak slechts tegen één
dezer antilichamen gevormd worden. Door inspuiting dus van een
toxine met gedoode bacteriën, bestaat de kans, dat of een antitoxische
of een antibacterieele immuniteit ontstaan zal. Op grond hiervan is
het niet aannemelijk, dat door inspuiting van een boutvuurentstof,
die naast toxine ook doode bacteriën en sporen bevat, een immuniteit

zal optreden beter dan van toxine alleen. Een gunstig resultaat zal
nimmer in 100% der gevallen worden verkregen, omdat het resultaat
der inenting niet alleen afhankelijk is van de waarde der entstof. Daar
de praktijk in tal van landen heeft geleerd, dat de door filtraat-inspuiting
verkregen immuniteit zeer voldoende is. bestaat geen reden hierin
wijziging te brengen. Het eenige argument zou zijn, dat de bereiding
van formolvaccins goedkooper is dan die van filtraatvaeeins.

Verfasser fragt sich ob Rauschbrandfiltrat, oder Rauschbrandformolvakzin
vorzuziehen ist als Impstoff gegen Rauschbrand. Rauschbrand ist eine Toxaemie,
so ungefähr wie Diphterie und Tetanus. Die Todesursache ist eine Intoxikation
ausgehend von einem kleinen oder grösseren Rauschbrandherde.

Deshalb ist für eine präventive Immunisation eine antitoxische Immunität einer
antibakteriellen vorzuziehen.

Die ältern Impfmethoden wie die nach Arloing, Cornevin und Thomas, die
Fil virulent nach Thomas und die Rauschbrandwatten nach Poels, beruhen auch
auf eine antitoxische Immunität.

Das erste und zweite Vakzin, aus getrocknetem Muskelsaft in Wasser gelöst
bestehend, ist das natürliche Toxin (Agressine) im kranken Tiere gebildet, das
Antigen welches die Immunisation verursacht. Die stark mitigierten Sporen werden
bald unschädlich gemacht.

Bei dem Fil virulent und den Rauschbrandwatten entstehen lokale Herdchen,
von woraus die dort gebildeten Toxine die Immunität erregen.

Obwohl das Filtrat der Rauschbrandkulturen oder von ausgepresstem Rausch-
brandfleisch nicht toxisch ist, wie das der Tetanuskulturen, hat es sich doch erwiesen
dass ein solches Filtrat ein sehr gutes Antigen ist.

Die Praxis der Immunisation hat gelehrt dass bei gleichzeitige Einspritzung
verschiedener Antigene hauptsächlich nur gegen eins davon Antikörper gebildet
werden. Bei Einspritzung eines Toxins zusammen mit getöteten Bakterien, besteht
also die Möglichkeit dass entweder eine antitoxische- oder eine antibakteriele
Immunität entstehen wird. Auf Grund dessen ist es nicht anzunehmen, dass durch
Einspritzung eines Rauschbrandimpfstoffes, der neben Toxin auch tote Bakterien
und Sporen enthält, eine bessere Immunität entstehen wird als bei Einspritzung
von Toxin allein.

Einen günstigen Erfolg wird man nie in 100% der Fälle erreichen, weil das
Resultat der Impfung nicht nur vom Werte des Impfstoffes abhängig ist.

Da die Praxis in mehreren Ländern erwiesen hat, dass die bei Rauschbrandfiltrat-
Einspritzung erhaltene Immunität vollkommen genügt, besteht keinen Grund
hierin Aenderungen vorzunehmen.

Das einzige Argument würde sein können dass die Darstellung des Formolvakzins
billiger ist als die des Filcratvakzins.

The author raises the question whether filtrate or formol vaccine, prepared from
bac. Chauveaui, is to be preferred as a vaccine against blackleg.

Blackleg is a toxemia, such as diphteria and tetanus. Death is caused by an into-
xication which spreads from a smaller or greater focus of blackleg.

For preventive immunisation, an antitoxic immunity is therefore more useful
than an antibacterial immunity.

The older methods of vaccination, as applied by Arloing, Cornevin and Thomas,
Thomas\' fil virulent, and Poels\' wads of cotton wool (containing o.i c.c. of broth
culture) are also based on an antitoxic immunity. The first and second vaccin
consisting of desiccated muscle juice dissolved in water, are the natural toxines

(agressin) formed in the body of the diseased animal ; the antigen which produces
immunity ; the mitigated spores are quickly destroyed. The ,,fil virulent" and the
wads of cotton wool give rise to local foci, from where the toxines created by the
bacteria, produce the immunity.

A1 though filtrate prepared from cultures of bac. Chauveaui or from pressed
blackleg muscle is not toxic, as filtrate made of cultures of bac. tetani, it nevertheless
proved to be an excellent antigen. Practice demonstrated that by injecting simul-
taneously several antigens, in general, only against one of these antigens antibodies
are formed. So, injection of a toxine mixed with killed bacteria will produce either
an antitoxic or an antibacterial immunity. Therefore, it is not likely that by injecting
an anti-blackleg vaccin, which contains besides toxines, also killed bacteria and
spores, an immunity will be produced more efficacious than that obtained by inocu-
lation of toxine alone. A favourable result will never be obtained in 100 p.cent
of the cases, as the result of the inoculation does not only depend on the value of
the vaccin.

As in many countries practice has learnt that by injecting filtrate of bac. Chau-
veaui a very sufficient immunity is obtained, there is no reason to change this method.
The only argument would be that the preparation of formol vaccin is cheaper
than that of filtrate vaccines.

L\'auteur pose la question si le filtrat ou la culture formolée du bacil de Chauveau
est à préférer comme vaccin contre le charbon symptomatique.

Le charbon symptomatique est une toxémie, à peu près comme la diphtérie
et le tétanos. La mort est due à une intoxication qui se produit à partir d\'un petit
ou d\'un grand foyer de charbon symptomatique. C\'est pourquoi, pour une immu-
nisation préventive, l\'immunité antitoxique est préférable à une immunité anti-
bacteriénne.

Les anciennes méthodes de vaccination, comme celles d\'arloing, Cornevin et
Thomas, le fil virulent de Thomas, et les ouates de Poels (petit tampon d\'ouate,
contenant o.i c.c. de culture en bouillon), sont aussi basées sur une immunité anti-
toxique. Le premier et le deuxieme vaccin, qui sont constitués par le suc musculaire
desséché, sont dissous dans l\'eau, les toxines naturelles (agressincs), formées dans
le corps de l\'animal malade, l\'antigène qui amène l\'immunité ; les spores mitigées
sont détruites en peu de temps. Le fil virulent et les ouates de Poels provoquent
de petits foyers locaux d\'où les toxines sécrétées par les bactéries, produisent l\'im-
munité.

Quoique le filtrat, fait de cultures de bac. Chauveaui ou de viande charbonneuse
pressée, ne soit pas toxique, comme le filtrat de cultures de bacilles tétaniques, il
est prouvé qu\'un pareil filtrat est quand-meme un excellent antigène.

La pratique de l\'immunité a montré que l\'injection simultanée de différentes
antigènes, provoque en général la formation d\'anticorps seulement contre une de
ces antigènes. En injectant donc une toxine avec des bactéries tuées, on obtiendra
soit une immunité antitoxique, soit une immunité antibactérienne. Par conséquent
il n\'est pas probable que l\'injection d\'un vaccin contre le charbon, qui renferme,
à côté de toxines, aussi des bactéries tuées et des spores, provoque une immunité
plus efficace que celle obtenue par l\'injection de toxine seule.

On n\'obtiendra jamains un résultat favorable dans le 100 p. cent des cas, parçe
que le résultat de la vaccination ne dépend pas exclusivement de la valeur du vaccin.
Comme dans un grand nombre de pays l\'expérience a démontré que l\'immunité
obtenus par l\'injection de filtrat préparé par des cultures de bac. Chauveaui, est
très suffisante, il n\'y a pas d\'intérêt à modifier cette méthode. Le seul argument
serait que la préparation de vaccins formolés est meilleur marché que celle de filtrats
vaccins.

DE KEURING VAN INGEVOERD VEE IN VERBAND MET DE
WERING VAN MOND- EN KLAUWZEER EN VAN TUBER-
CULOSE.

Reeds sedert lange jaren bestond hier op Terschelling het voorschrift
dat niemand vee mocht invoeren, tenzij hiervoor een verklaring van
een veearts of van den Burgemeester van de plaats van afzending was
afgegeven, waaruit bleek dat het gezond was. Deze regeling werd be-
stendigd door in de Algem. Politieverordening, vastgesteld bij raads-
besluit van 26 Juli 1923, een artikel op te nemen, luidende : „Het is
verboden paarden, rundvee, kalveren, schapen, bokken, geiten en ezels
in de Gemeente in te voeren, zonder een bewijs van een veearts of
verklaring van den Burgemeester van de plaats van afzending, dat de
dieren gezond zijn."

Er kan niet worden gezegd, dat deze regeling uitstekend voldeed,
en dat het doel waarmee zij in het leven was geroepen, steeds werd
bereikt. Zoo werd hier b.v. enkele malen de smetstof van het mond-
en klauwzeer overgebracht door geïmporteerd vee, terwijl uit de bur-
gemeesterlij ke verklaringen niet altijd viel op te maken, dat de dieren
inderdaad gezond waren. Vaak stend daarin alleen, dat, vo_>r zoover
bekend, in de betreffende gemeente geen besmettelijke veeziekte, of
geen M. K.zeer voDrkwam, en ook herinner ik mij in die dagen eens
een „gezondheidspas" behoorende bij een ingevoerd kalf onder de oogen
te hebben gehad, waarin werd verklaard, dat in de plaats van afzending
gedurende de laatste 25 jaren geen besmettelijke longziekte en veepest
waren voorgekomen. Men zal erkennen, dat dergelijke mededeelingen
het wel is waar meer dan waarschijnlijk maakten, dat de dieren niet
door een der daarin bedoelde of met name genoemde ziekten waren
aangetast, maar dst er overigens niet uit bleek, dat zij zich in een goeden
gezondheidstoestand mochten verheugen. En dit wenschte men toch
eigenlijk juist te weten.

Tot goed begrip van de situatie inzake den invoer van rundvee
merk ik op, dat vele boeren in den regel aan de Friesche veehandelaren,
die vooral in het voorjaar dit eiland geregeld bezoeken, met het doel
vee aan te koopen, opdracht geven, hun één of meer kalveren (hoofd-
zakelijk „nuchtere") te zenden. Nu kwam het nog al eens voor, dat zulke
nuchtere kalveien bij, of korteren of langeren tijd 11a aankomst ziek
bleken te zijn en stierven, of na herstel slecht wilden groeien ; het was
dan niet altijd gemakkelijk uit te maken, wanneer de dieren de ziekte
hadden opgedaan. Daar kwam soms bij, dat er voorstellingen van zaken
werden gegeven, die óf niet vrij van overdrijving waren óf op minder
nauwkeurige waarnemingen moesten berusten, omstandigheden, die de
schrilste tegenstellingen kunnen doen ontstaan, en die meestal niet
bevorderlijk zijn voor een vlotte oplossing van gerezen moeilijkheden ;
LXII 28

terwijl b.v. de eene partij met klem \\erzekerde, dat het diei kerngezond
was toen het werd afgeleverd, werd van de andere zijde even nadrukkelijk
betoogd, dat het bij ontvangst wel is waar niet heelemaal dood was,
maar dat daaraan toch buitengewoon weinig mankeerde. Een zoo
diepgaand meeningsverschil gaf dan ook wel eens aanleiding tct een
lange en onvriendelijke gedachten wisseling, die tenslotte haar einde
vond in een schikking cf in een afbreking der relaties.

Deze regeling gaf derhalve noch veeï bescherming tegen besmettelijke
veeziekten, nóch vcldoende waarborgen voor een gceden gezondheids-
toestand van het ingevcerde vee. Dat zal trouwens wel geen enkele
deskundige verwonderen.

Verandering was dus wenschelijk en die kon —■ nu de overheid zich
eenmaal op het standpunt had gesteld, dat zij een taak had te vei vullen
t.o.z. van de bescherming van de gezondheid van den inheemschen
veestapel — slechts op één manier geschieden, n.1. door de bestaande
voorschriften zoodanig te wijzigen, dat met recht betere resultaten
mochten worden verwacht met betrekking tot het doel dat men zich
had gesteld, dan tot dusver bereikt waren.

Den i8en Maart 1926 besloot de Gemeenteraad een gemeenteveearts
te benoemen en deze te belasten met de keuring van het ingevoerde vee.
Omtrent de wijze van uitvoering werd o.a. in de instructie voor dien
ambtenaar het volgende bepaald : „Wanneer hij bij de uitoefening
van het veeartsenijkundig onderzoek van het ingevoerde vee een dier
aantreft, lijdende aan eenige ziekte, niet genoemd in art. 7 der Veewet,
Staatsblad 153 van 1920, of anderszins eenige afwijking vertoonend,
geeft hij daarvan kennis aan dengene die het dier invoert of doet in-
voeren en geeft deze in overweging die maatregelen te treffen, welke
door hem noodig worden geacht. Blijkt een dergelijk dier daarentegen
te lijden aan, of verdacht te zijn van een der ziekten genoemd in art. 7
van genoemde Veewet, dan neemt hij het dier voorloopig in beslag
en stelt onverwijld den Burgemeester van een en ander in kennis."

Hiermede was deze keuring dus in handen gelegd van een tot oor-
deelen bevoegde en was het leekenelement uitgeschakeld, maar deze
regeling bood nog niet de meest mogelijke waarborgen tegen de in-
sleeping van besmettelijke ziekten, in het bijzonder van mond- en
klauwzeer. Vandaar, dat in de Algem. Politieverordening bepalingen
werden opgenomen, inhoudende, dat het verboden is in de gemeente
Terschelling vee in te voeren, wanneer Burgemeester en Wethouders
bij een door hen genomen, behoorlijk afgekondigd besluit hebben
verklaard, dat naar hun oordeel, wegens het heerschen van mond-
en klauwzeer in Nederland, gevaar voor besmetting van den veestapel
te Terschelling zal ontstaan, en voorts, dat dit besluit dooi hen zoo
spoedig mogelijk zal worden ingetrokken, zoodra het M.K.zeer in
Nederland geweken is, of in zoodanige mate \'s afgenomen, dat naar
hun oordeel geen gevaar voor overbrenging meer bestaat, of indien de
ziekte zich op Terschelling dermate heeft uitgebreid, dat het doel waar-
mede dit besluit in het leven is geroepen, als vervallen is te beschouwen.

Nu kan men verschillend over wenschelijkheid en het nut van der-
gelijke maatregelen denken. In ons geval echter staat het eerste vast ;
de veehouders wenschten ze — het was al meermalen gebeurd, dat de
smetstof hier door ingevoerd vee was gebracht —• en er bestonden van
andere zijden geen bezwaren, om aan dit hun verlangen te voldoen.
Wat het tweede betreft, het is niet zoo heel gemakkelijk hierover een
oordeel uit te spreken. Om dit te kunnen doen, zal het goed zijn te
beginnen met er zich rekenschap van te geven, welke de werking van
dergelijke maatregelen is. Deze komt neer op het blokkeeren van één
der wegen, langs welke het virus kan binnendringen; er blijven
dus nog andere, bekende zoowel als onbekende, over, zullen tenminste
in het algemeen overblijven, en daarom bestaat er zeker geen reden
om a priori aan te nemen, dat zulke maatregelen een afdoende bescher-
ming zullen geven. In werkelijkheid zal het practisch resultaat er van
bepaald worden door tal van omstandigheden ; zal het als men wil,
liggen tusschen twee min of meer theoretische mogelijkheder :

a. afdoende beveiliging. Deze zal alleen dan het gevolg er van zijn,
als na een dergelijk verbod, de smetstof geen andere wegen meer open-
staan om binnen te dringen ;

b. resultaat practisch nihil. Dit kan verwacht worden, indien er aan
de andere zijde van de grens een groote hoeveelheid virulente smetstof
voorkomt, die de besch-kking heeft over tal van andere, korte en voor
haar gemakkelijk begaanbare wegen.

Wij gaan hierbij natuurlijk uit van de veronderstelling, dat het gebied
waar men dergelijke maatregelen neemt vrij is van M. K. zeer, dat het
geen smetstofdragers heeft, en dat er geen vee binnengesmokkeld wordt.

In de eerste plaats is dus ,,het wegenvraagstuk" van belang, en in dc
tweede plaats, de hoeveelheid en dc aard van de smetstof. Alleen in
geval a kan men het eene van het andere scheiden, in alle andere zal
de mate van binnendringen bepaald worden door beide.

Met een dergelijk verbod beoogt men de directe besmetting te voor-
komen ; de mogelijkheid van indirecte besmetting, van het overdragen
der smetstof door personen, dieren, vocrwerpen, vloeistoffen enz. blijft
dus over. En nu kan men wel den invoer van bepaalde voorwerpen
verbieden, maar zeker niet die van alle, terwijl men ook het personen-
verkeer in het algemeen niet kan stopzetten, noch alle andere levende
wezens kan beletten zich te verplaatsen ; een volledige isolatie is dus
niet uitvoerbaar, en er zullen derhalve steeds mogelijkheden tot binnen-
dringen blijven bestaan. De hoeveelheid zal waarschijnlijk afhangen
van verschillende factoren als grootte en aard van personenverkeer
en goederenvervoer, hoeveelheid en resistentie der smetstof, afstand,
scheiding door water of door landgrenzen, licht, lucht, droogte, voch-
tigheidstoestand, temperatuur, misschien richting en sterkte van den
wind, vogeltrek, verplaatsing van knaagdieren, vliegen, insecten enz.

tegen de overbrenging de» ziekte uit andere landen ; in September
noodigde de Minister van landbouw, nijverheid en handel de Commis-
sarissen dei\' Koningin uit, de bestaande vergunningen betreffende den
invoer van klauwen van herkauwende dieren en varkens uit bepaalde
landen in te trekken, terwijl met ingang van 5 December de Ministerieele
Beschikkingen, houdende afwijking van de verbodsbepalingen inzake
de in - en doorvoer van vee uit Duitschland, België en Frankrijk, werden
ingetrokken.

Enkele maanden later bleek reeds, dat desondanks het virus ons land
herhaaldelijk binnendrong ¹). Ook in het binnenland deed men de
ervaring op, dat, onder bepaalde omstandigheden, het M.K.zeer spot
met alle afweermaatregelen. Terwijl Friesland in 191 1 van 15 April
tot 24 Juni vrij was en beschermd werd door een invoerverbod, brak
daar binnen 6 dagen cp 35 verschillende plaatsen M.K.zeer uit ²),
iets dergelijks zag men op Wiertngen ³) en de volgende maand was de
ziekte op Texel. „Het ligt voor de hand dat gedurende het geheele
jaar 191 1 herhaaldelijk smetstofinvoer van uit Duitschland plaats
had. Ook in 1914—1915 gebeurde dat, zulks is m.i. duidelijk" verklaarde
Overbeek in zijn voordracht voor de Algem. Vergadering der Mij.
voor Diergeneeskunde op 18 Dec. 1915.

In 1914, in zijn rapport uitgebracht voor het 10e Internationaal
Veeartsenijkundig Congres te Londen, had Leci.ainche zijn standpunt
kort en helder o.m. geformuleerd in de volgende bewoordingen :

(2) „La protection d\'un pays n\'est pratiquement réal-sable que s\'il
est séparé des pays infectés voisins par des frontières naturelles per-
mettant un isolement complet.

a. dans un pays protégé par des frontières naturelles, pour obtenir
l\'extinction des foyers résultant d\'une contagion indirecte tout excep •
tionelle ;

b. dans les formes atténuées de l\'épizootie, pour libérer certaines
régions d\'une invasion accidentelle sans récidive probable".

Het was D. A. de Jong, die in zijn voordracht voor de bovengenoemde
Alg. Verg. ⁴) o.m. de aandacht vestigde op deze opvatting, en opmerkte,
dat de meening van Leclainche, in verband met de maatregelen,
toegepast in ons land, zeer veel te denken gaf. Daarin had de Jong
gelijk. Uit het rapport van den Chef des Services Sanitaires au Ministère
de l\'Agriculture in Frankrijk, bleek toch duidelijk, dat deze het practisch
voor onmogelijk hield een land als het onze tegen de ziekte te beschermen
indien zij in de aangrenzende landen veelvuldig voorkomt, en dat hij
van oordeel was, dat in die omstandigheden het afmaaksysteem steeds
„une expérience aussi coûteuse qu\'inutile" zou blijven ; raadzaam zou
de toepassing alleen zijn bij verzwakte vormen van een epizoötie,

teneinde bepaalde streken (bij onwaarschijnlijke recidieve) vrij te maken,
dus in gevallen, waarin — afgezien van de demping daardoor van le-
vende smetstofbronnen — het nut er van misschien twijfelachtig kan
worden geacht, omdat, zooals van Leeuwen ¹) het uitdrukt, „het
met een dood paard goed sollen is."

De hier in 1915 aangetaste 1520 veebeslagen werden grootendeels
afgemaakt ; daaruit kan worden opgemaakt, dat de in ons land geldende
opvatting omtrent de beste bestrijdingswijze aanmerkelijk afweek van
die van Leclainche.

Op de bovengenoemde vergadering bleek hoezeer de verschillende
meeningen uiteen liepen. Remmelts sprak van een succes in 1915 ver-
kregen, dat voor de toekomst de rijkste vruchten zou opleveren, en de
Leur was van meening, dat wij na 16 maanden energieke bestrijding
er slechter voor stonden dan toen wij begonnen; Overbeek verwachtte
nog veel insleepingen en dus zwaren strijd, maar verklaarde zich een
volledig voorstander van het afmakingssysteem ; van Leeuwen daaren-
tegen oordeelde, dat het hier vechten tegen de bierkaai zou zijn indien
de toestand in het buitenland ongunstig was ; de Jong meende dat
Leclainche, afgaande op wat men van de ziekte wist, zeker niet de
maatregelen in Nederland toegepast, aanbeval, en Remmelts geloofde
zich als bestrijder in goed gezelschap, o.a. van Leclainche. Het deel-
nemen door leeken aan de besprekingen, werkte ook niet verhelderend ;
tegenover de niet overmatig rijke ervaring van Dr. Ruysch stelde ten
Sande de zijne, terwijl de uitspraak van den Directeur-Generaal van
den Landbouw, dat de bestrijders meester van het terrein waren ge-
bleven, door Prof. de Jong beantwoord werd met de verklaring, dat
hij niet wist of deze zich op dat oogenblik in het moeras ophielden,
maar dat hij er zeker van was, dat zij in de modder vertoefden.

Twee maanden later zag de Minister zich tengevolge van de motie
Teenstra -DeWijkerslooth de Weerdesteijn en de daarop volgende
begrootingsdebatten in de Tweede Kamer, genoodzaakt het bijltje
er bij neer te leggen, wat, volgens van Leeuwen (6, bl. 217) tot gevolg
had, dat weer twee maanden later, het mond- en klauwzeer uit zichzelf
verdween, zoowel hier als in Duitschland, waar men het wegens den
oorlogstoestand, vrij wel aan zich zelf had overgelaten.

Ik geloof, dat ook de later opgedane ervaringen, de juistheid van de
meening van Leclainche hebben bewezen. In het najaar van 1918
werd het afmaken weer afgelast, en in 1922 erkende Overbeek : „De
preventieve maatregelen hebben, blijkens de ervaring, niet kunnen ver-
hinderen, dat, indien deze ziekte in het omgevende buitenland veel-
vuldig voorkwam, herhaaldelijk overbrenging der besmetting plaats
greep, terwijl achterhaling van ingesleepte besmettingen niet steeds
is gelukt. Een blijvend gunstige invloed der maatregelen ten opzichte
van deze ziekte kan niet worden geconstateerd". ²).

Die onvoldoende werking der preventieve maatregelen heeft veel
tot de mislukking van de maatregelen tot uitroeiing der ziekte in ons
land bijgedragen ; het feit, dat laatstgenoemde maatregelen veelal
moesten worden uitgevoerd onder omstandigheden, die op zijn minst
genomen niet gunstig kunnen worden genoemd, en de groote moeilijk-
heid om alle smetstof te vernietigen, deden de rest.

Hoe dikwijls het virus hier vanuit het buitenland is binnengedrongen,
valt uit den aard der zaak niet met zekerheid te zeggen, en ditzelfde
geldt ook voor een land als Engeland. Wel is men het er over eens,
dat de invallen daar veel zeldzamer voorkomen.

Mettam ¹) geeft de volgende aantallen gevallen op in de jaren 1892
t/m. 1913 : 95, 2, 3, o, o, o, o, o, 21, 12, 1, o, 3, o, 2, 19, 83 en 2. Ook
in de drie volgende jaren werd Engeland ieder jaar besmet ; de wijze
van besmetting kon veelal niet met zekerheid worden ontdekt. Ofschoon
de ziekte zich een paar maal door te late aangifte uitbreidde, kon ze
steeds door het afmaken van zieke en verdachte dieren worden onder-
drukt. ²) Volgens Overbeek (2, bl. 78) had men daar in 1911 zeer
waarschijnlijk met minstens 4 afzonderlijke insleepingen te doen.

„Every outbreak of infection in these countries — save those which
occur in the immediate vicinity of an original outbreak and can be
directly or indirectly traced to it — must be considered as independent
and imported. The difficulty is to trace the source from whence it came"
merkte Mettam in zijn genoemd rapport op. Tot nu toe is een afdoend
antwoord op zijn vraag : „But where does the virus come from to
infect a herd upon a farm where the disease had not been known in
the locality or in the country for many years, where imported foodstuffs
are unknown or never used upon the farm, where commercial traffic
does not occur, where cattle from other farms are not imported ?"
uitgebleven, al ontbreekt het niet aan allerlei veronderstellingen.

Het is dus meer dan waarschijnlijk, dat „la rigoureuse prohibition
des animaux et des produits suspects" Engeland niet volkomen beveiligt
tegen de gevreesde ziekte, maar ook, dat de smetstof daar veel minder
vaak van uit het buitenland binnendringt dan b.v. in ons land. „C\'est
ainsi que la Grande Bretagne peut recourir systématiquement à l\'aba-
tage, l\'importation accidentelle ne se renouvelant qu\'à de longs inter-
valles" schreef Leci.ainche in zijn genoemd rapport, en deze ervaring
lag ten grondslag aan zijn conclusie 3a (zie boven). Ook deze gevolg-
trekking is tot nu toe juist gebleken ; Engeland handhaaft met succes
het afmaaksysteem, de stamping-out methode, men acht haar verreweg
de beste voor de bestrijding. ³)

Ik meen dus, dat de smetstof verschillende wegen te harer beschikking
heeft om binnen te dringen. Maakt zij daarvan een druk gebruik, hetzij

omdat zij in groote hoeveelheid voorhanden is, hetzij omdat deze
talrijk, kort, gemakkelijk, in overeenstemming met haar levensvoor-
waarden of\' wat dan ook zijn, zoodat zij dikwijls verschijnt, nu hier
en dan daar, dan is het practisch resultaat van de versperring van één
weg (invoerverbod) inderdaad gering, al blijft het natuurlijk wenschelijk
te trachten hare bezoeken zooveel mogelijk te verhinderen. Veel grooter
daarentegen is het nut van een dergelijke blokkade, als er daardoor
slechts andere, blijkbaar weinig gebruikte of moeilijk begaanbare
wegen overblijven.

Misschien zou dus een oordeel over de waarde van een verbod van
invoer kortweg aldus kunnen luiden, dat dit voor ons land wenschelijk
maar voor een land als Engeland noodzakelijk is.

Omtrent de beteekenis van de hier getroffen maatregel — de moge-
lijkheid om in bepaalde omstandigheden den invoer van vee te verbieden
— kan het volgende worden opgerneikt.

Tot nu toe hebben Burgemeester en Wethouders 5 maal van de hun
verleende bevoegdheid gebruik gemaakt :

1. Omtrent den toestand in de jaren voor 1924 kon slechts worden
vastgesteld, dat de ziekte hier waarschijnlijk meer dan eens door in-
gevoerd vee is gebracht. De laatste maal geschiedde dit in 1920. Zij
brak toen uit op 3 boerderijen, waar men tegelijkertijd een nuchter
kalf uit Friesland had gekregen (één zending). Eenige uitbreiding,
zeer waarschijnlijk door personenverkeer. Tenminste 3 volwassenen
runderen gestorven.

2. 1924. Eerste aangifte op 17 Juni. M.K.zeer geconstateerd bij een
nuchter kalf, 3 dagen te voren ingevoerd, afkomstig van de Sneeker
veemarkt. Enkele dagen later bleek het melkvee aangetast, en weldra
volgde uitbreiding onder het vee, geweid in de buurt van deze koeien.
Van 4 Juli t.m. 14 Aug. 43 aangiften (ongeveer 20% van het aantal
veehouders). De ziekte die in het begin een kwaadaardig karakter
had (enkele sterfgevallen, klauwlijden, dampigheid enz.) verloor dit
weldra ; de laatste gevallen verliepen zeer licht.

27 December recidieve op één boerderij (vorige aangifte 23/7). Geen
uitbreiding.

a. Maart. Recidieve op één boerderij (vorige aangifte 18/7 1924).
Geen uitbreiding.

b. Mei. M.K.zeer geconstateerd bij een pink, enkele dagen te voren
ingevoerd, afkomstig van de Purmerender markt. Hierbij gebleven.

c. September. Groep melkkoeien aangetast, geweid ir: afgelegen streek;
licht verloop, geen uitbreiding. Geen vermoedelijke oorzaak aan te
wijzen.

4. 1926. Vanaf 1 Juni mogelijkheid om den invoer van vee te verbieden;
in dat jaar echter niet geschied. 23 Dec. aangifte. Drie melkkoeien licht
aangetast. Geen uitbreiding. De eigenaar zocht de oorzaak der besmet
ting in een partij veevoeder, die hij eenige dagen te voren uit Noord -
Holland had ontvangen. In die provincie deed zich in Nov. en Dec.
in dat jaar bij resp. 174 (340) en 57 (180) eig. M.K.zeer voor.

5. 1933. Na bijna 7 jaren vrij geweest te zijn, terwijl in dien tijd
duizenden gevallen in de naastbij gelegen provincies voorkwamen,
volgden 2 aangiften resp. op 13 en 14 Nov. Het vee stond een paar dagen
op stal en was voordien geweid op plaatsen zonder eenig verkeer,
die ongeveer 7 K.M. van elkaar verwijderd liggen. Geen uitbreiding
tot andere bcerderijen. Geen vermoedelijke oorzaak van besmetting
aan te wijzen. Vogels ?

Het optreden der ziekte in nazomer en herfst (1925,30611 1933), alsmede
het feit, dat zij uitbrak op plaatsen ver van boerderijen verwijderd en in
de buurt van eendenkooien, maken het wel verleidelijk hier aan over
brenging door vogels te denken. H. van Staa was van meening : ,,dat
bij de eerste gevallen van het Mond - en Klauwzeer in Friesland de smet-
stof in den regel wordt overgebracht door trekkende watervogels (bijv.
ganzen), die in den nazomer en den herfst in ons land komen". (T. v. D.
1916, bl. 833). i)

Er kan dus worden vastgesteld, dat, terwijl hier in 1920, 1924 en 1925,
de smetstof werd gebracht door ingevoerd rundvee, dit sindsdien, dus
gedurende bijna 10 jaren, niet meer is geschied. Naar het mij voorkomt,
mag op grond hiervan worden verondersteld, dat de gang van zaken
waarschijnlijk anders zou zijn geweest, indien de mogelijkheid niet had
bestaan om den invoer van vee te verbieden. Voorts blijkt uit het mede-
gedeelde, dat in dat tijdperk (en eigenlijk nog in een langer), slechts
4 maal een toevallige inslecping heeft plaats gevonden, waaruit volgt
dat het virus, ondei de gedurende d^;en tijd heerschende omstandigheden,
niet veel gelegenheid heeft gehad hier binnen te dringen. Ik geloof ook
niet dat de smetstof zich hier thuis gevoelt, het schijnt wel, dat zij spoedig
haar kracht kwijt is, en toch kan er hier van immuniteit na doorzieken
geen sprake zijn ; als ik het wel heb, heeft men ook op andere eilanden

een dergelijke ervaring opgedaan. Welke omstandigheden hier een rol
spelen is niet te zeggen, en ook niet hoe de toestand zal worden, indien
deze zich wijzigen. Ik meen echter, dat de tct nu toe opgedane onder-
vinding de conclusie wettigt, dat, zoolang de stand van zaken niet
verandert, de invoer van vee moet worden verboden, wanneer het M.K.-
zeer veelvuldig in Friesland of in Noord-Holland voorkomt, omdat
daardoor in ieder geval een belangrijke primaire weg voor de smetstof
wordt afgesloten, en de overblijvende wegen, naar het schijnt, niet
talrijk of moeilijk begaanbaar zijn.

Tot nu toe is bij de keuring van ingevoerd vee geen dier aangetroffen,
lijdende aan of verdacht van een der ziekten genoemd in art. 7 dei-
Veewet. Dikwijls daarentegen werden dieren ingevoerd die aangetast
waren door een andere ziekte, of die afwijkingen te zien gaven, hetgeen
niet te verwonderen is, gezien het niet gering aantal stuks vee, dat hier
is geïmporteerd, gedurende den tijd, dat deze keuring bestaat :
Paarden................. 131

Ingeval een dergelijke ziekte of een afwijking wordt ontdekt, moet
daarvan kennis worden gegeven aan dengene, die het betreffende dier
invoert of doet invoeren. Daaronder valt theoretisch heel veel en prac-
tisch alles. Wanneer, om een voorbeeld te geven, hier een handelaar
komt, voorzien van een twintigtal biggen, met het doel deze te verkoopen,
en daaronder wordt een beertje aangetroffen, zooals enkele malen is
voorgekomen, dan krijgt dit dier evengoed een blauwe streep als zijn
makkers, waarbij diarrhee, etterige castratiewonden cf -abscesser, navel-
breuken, of welke andere minder veelvuldig voorkomende ziekten en
afwijkingen dan ook, worden waargenomen. En als soms blijkt, dat een
leverancier van paaiden er een eigen methode van leeftijds-bepaling op
11a houdt die aanmerkelijk afwijkt van hetgeen daaromtrent algemeen
wordt aangenomen, dan wordt den kooper natuurlijk een leeftijdsopgave
verstrekt, die meer in overeenstemming is met de werkelijkheid, dan
hetgeen hem inzake dit onderwerp was medegedeeld, ofschoon, strikt
genomen, ook in die gevallen niet kan worden gezegd, dat de dieren door
ziekte waren aangetast of dat zij anderszins afwijkingen te zien gaven,
tenzij dan, wat dit laatste betreft, van privé ouderdomsbepalingen.
De keuring is vooral ook van belang in verband met den invoer van
„nuchtere" kalveten, een moeilijke handel, even riskant voor den han-
delaar als voor den veehouder. Door de instelling van deze keuring is
nu dit bere\'kt, dat tusschen den verkooper en den kooper een deskundige t
is ingeschakeld, die zijn onderzoek verricht in den tijd liggende tusschen

het tijdstip van levenng en dat van ontvangst. En deze deskundige
heeft dus tot taak uit te maken, of een ter keuring aangeboden dier
lijdt aan een of andere ziekte, of de een of andere afwijking heeft,
dan wel of het gezond en vrij van afwijkingen is. Vindt hij bij zijn
onderzoek geenerlei abnormale verschijnselen, dan wordt — de praktijk
heeft het meer dan eens uitgewezen — aangenomen, dat het dier op dat
oogenblik inderdaad vrij van ziekten of afwijkingen was, zoodat al
hetgeen er later plaats greep voor lekerdng van den kcoper kwam.
Omgekeerd natuurlijk wordt alles wat bij deze keuring van de norm
afwijkt, objectief geregistreerd, en deze gegevens worden met de uit-
spraak die daarin haar grond vindt, ter kennis gebracht van dengene
die het dier invoert of doet invoeren (in den regel is dit de kooper),
terwijl hem wordt aangeraden een bepaalde gedragslijn te volgen,
of die maatregelen te treffen, welke wenschelijk worden geacht. En de
ervaring heeft ook geleerd, dat dan de verkoopers erkenden aansprakelijk
te zijn ; zij namen in de daarvoor in aanmerking komende gevallen
de dieren terug, verlangden bij sterven geen betaling der koopsom,
of namen de kosten van behandeling en verpleging voor hun rekening.

Den 8en November 1928 werd bij raadsbesluit bepaald, dat het
ingevoerde rundvee dooi middel van de oogreactie onderzocht moet
worden op het al of niet aanwezig zijn van tuberculose. In verband
met dit voorschrift is de volgende regeling getroffen. Na aankomst
(\'s middags om 435 uur) in het gebouw, waarin de keuring plaats vindt,
worden de dieren klinisch onderzocht. Die, waarbij geen afwijkingen
worden waargenomen, vinden onderdak in een vrij ruime stal, terwijl
degenen die verschijnselen hebben, welke op een storing der gezondheid
wijzen, in een kleinere ruimte, afgescheiden van de eerste, worden
opgenomen. Deze kleine stal wordt nog al eens bewoond, vooral in
April. Na dit onderzoek heeft de indruppeling plaats, die den volgenden
morgen wordt herhaald, terwijl acht uren later het resultaat wordt
gecontroleerd. Vervolgens worden de dieren die niet reageeren geschetst
en genummerd, waarna zij worden vrijgegeven ; de reactiedieien worden
zoo spoedig mogelijk naar de plaats van afzending geretourneerd.
Zooals boven is uiteengezet, worden betreffende de dieren waarbij
ziekteverschijnselen en/of afwijkingen zijn waargenomen, verklaringen
afgegeven.

Misschien zal men vragen cf het noodig is bij de je ngste kalveren de
ocgreactie tce te passen. Ik zou in dat geval willen antwoorden, dat
zoowel de moeilijkheid om uit te maken op welken leeftijd dit onderzoek
dan wel juist met vrucht kan geschieden, als het feit, dat het onmogelijk
is dezen leeftijd nauwkeurig vast te stellen, tot het voorschrift hebben
geleid, dat al het ingevoerde rundvee op deze wijze moet worden
onderzocht. Zulks heeft ook deze goede zijde, dat thans alle dieren
24 uren in observatie blijven, waardoor de gelegenheid om ze grondig
te onderzoeken, niet weinig wordt vergroot.

3i Dec. 1928 zijn ingevoerd 364 jonge kalveren, waarvan later 4 bleken
te reageeren (1.09%), terwijl van de gedurende dien tijd geïmporteerde
85 graskalveren later 6 een positieve reactie hadden (7%). De sindsdien
opgedane ervaringen stemmen met de bovenstaande uitkomsten goed
overeen, zooals blijkt uit het volgende staatje :

De inheemsche veestapel is, afgezien van een rund dat in 1931 rea-
geerde, en, naar mag worden aangenomen, waarschijnlijk met tuberkel-
bacillen van den mensch was geïnfecteerd ¹), sedert 1929 vrij van tuber-
culose.

Bij het onderzoek na aankomst reageerden dus 15 dieren ²) en bij
een later onderzoek 13. Onder dit later onderzoek moet worden ver-
staan de gewone jaarlijksche tuberculinatie. Met één uitzondering bleken
de dieren die in den loop van een jaar waren ingevoerd, en, hoewel
geïnfecteerd, bij aankomst niet reageerden, aan het einde van zoo\'n
jaar een positieve reactie te hebben. Dat één dier dit niet had, moet
daaraan worden toegeschreven, dat het onderzoek van den veestapel
waarin het was opgenomen, korten tijd nadat het was ingevoerd ge-
schiedde ; het tweede onderzoek gaf weer een negatief resultaat. Het
volgend jaar echter reageerde de pink, toen een vaars.

Zoo is dus het oude voorschrift, dat slechts dieren mochten worden
ingevoerd voorzien van een „gezondheidspas", uitgegroeid tot een stel
maatregelen, ten doel hebbende, den veestapel te beschermen tegen
de overbrenging van besmettelijke ziekten, en de veehouders te behoeden
voor den aankoop van ziek of minderwaardig vee. Tot nu toe kunnen
de resultaten er van, naar het mij toeschijnt, bevredigend worden geacht.
Moge de toekomst de juistheid van dezen indruk bevestigen.

Schrijver is van af 1924 dierenarts op het eiland Terschelling. Sedert
1926 bestaat de mogelijkheid den invoer van vee te verbieden, wanneer
het mond- en klauwzeer in de nabijgelegen provincies veelvuldig
voorkomt ; sinds Mei 1925 heeft 4 maal een toevallige insleeping plaats
gevonden. Uitbreiding kon in die gevallen worden voorkomen (af-
zondering).

In 1928 werd bepaald, dat ingevoerde runderen moeten worden
onderzocht op tuberculose (oogreactie) ; reageerende dieren worden

2 Hieronder begrepen een paar gevallen van twijfelachtige reactie (voorwaar-
delijk toegelaten). Bij herhaald onderzoek korten tijd daarna, bleken deze dieren
inderdaad positief te reageeren en volgde terugzending.

niet toegelaten. De rundveestapel van het eiland (ruim twee duizend
stuks) wordt jaarlijks eenmaal op tuberculose onderzocht (oogreactie) ;
de reageerende dieren worden zoo spoedig mogelijk opgeruimd (ge-
merkt verkocht). Sedert 1929 is het eiland nu vrij van tuberculose.

Verfasser ist seit 1924 Tierarzt auf der Insel Terschelling. Seit 1926 besteht die
Möglichkeit die Vieheinfuhr zu sperren falls Mund- und Klauenseuche vielfach
vorkommt in den benachbarten Provinzen. Seit Mai 1925 ist ein zufälliges Einschlep-
pen der Krankheit 4 Mal vorgekommen, Ausbreitung konnte in diesen Fällen
durch Isolierung der infizierten Ställe verhütet werden.

In 1928 wurde bestimmt, dass importierte Rinder auf Tuberkulose untersucht
werden müssen (Augenreaktion) ; positiv reagierende Tiere werden nicht hin-
eingelassen.

Die Rindviehherde auf der Insel (mehr als zwei Tausend Stück) wird alljährlich
einmal auf Tuberkulose untersucht (Augenreaktion), die reagierenden Tiere wer-
den möglichst bald weggeschaft (mit Kennzeich en verkauft). Seit 1929 ist die Insel
tuberkulosefrei.

In 1924 the author settled down as veterinarian on the isle of Terschelling (Hol-
land).

Since 1926 the possibility exists to prohibit the introduction of cattle when foot-
and moulhdisease is of frequent occurrence in the neighbouring provinces.

Since mai 1925 4 accidental infections of this disease occurred ; in these eases
extension could be prevented by isolating the contaminated stables.

Since 1928 the tuberculin testing (ophthalmic test) of imported bovins has been
compulsory ; reacting animals are not admitted.

The whole live stock of the isle (consisting of more than two thousand animals)
is once a year submitted to the tuberculin test (ophthalmic test).

The reacting animals are disposed of as quickly as possible (are sold after having
been marked). Since 1929 the isle has been free from tuberculosis.

Dès 1926 la prohibition de l\'importation du bétail est admise, quand la fièvre
aphteuse est fréquente dans les provinces voisines. Dès la mois de mai 1925 il s\'est
présenté 4 cas d\'infection accidentelle de cette maladie à la suite d\'importations ;
dans ces cas, on a pu prévenir l\'extension par l\'isolement des étables contaminées.

En 1928 on décréta que tous les bovins importés devaient être soumis à la tuber-
culination (l\'ophthalmo-réaction) ; les animaux à réaction positive ne sont pas
admis.

Une fois l\'an, la tuberculination (l\'ophthalmo-réaction) est pratiquée sur tout
le cheptel bovin de l\'île (comprenant plus de deux milliers de têtes).

Les animaux réagissants sont éliminés aussitôt que possible (vendus après avoir
été marqués). Depuis 1929 l\'île est exempte de tuberculose.

Köbe *) heeft onderzocht de lading van het virus in het diffusie-
apparaat volgens Sichert Modrow, in ongefiltreerde cavia-lymphe :
pH der verdunningsvloeistoffen (phosphaat- en boraat) van 6,98 tot
9,24 ; spanning 110 volt, duur 40—180 min. In 100 van 130 proeven is
de bevinding van Modrow bevestigd : virus negatief geladen.

Nam men de wijdere buis- en kraandiameter (10 inplaats van 4 m.M.),
dan vond men virus aan beide polen ; in 24 gevallen was geen virus
aantoonbaar aan een der polen. Deze afwijkingen kwamen bij alle
pH\'s voor, dus van een iso-electrisch punt was geen sprake.

Allereerst met kleurstoffen : eosine en methyleenblauw 0,1 % ; bei-
de gaan naar de anode. De voor de anode afgetapte vloeistof werd
vergeleken met verschillende verdunningen der kleurstoffen (na 60
mn tot vele malen de uitgangsverdunning opgelopen).

Cavia-lymphe is na stroomdoorleiding vóór anode gemonsterd en
getitreerd ; de beweging naar de anode was minder dan van de kleur-
stoffen ; 1/32—1/400 van de in het apparaat gebruikte virus-concen-
tratie vond men bij de anode, vaak zelfs niets ; de tijd speelde tot bep.
hoogte een rol ; na 60 min. was de beweging beëindigd.

Dus slechts zeer weinig virus vond men aan de anode ; pH is hier-
van niet de oorzaak ; blijft nl. constant ; electrlsche stroom bleek ook
niet nadelig.

Het bleek, dat de kathodevloeistof bij de cavia geen mond- en klauw-
zeer veroorzaakt, dat ze echter op de anodevloeistof virulentie-ver\'ho-
gend werkt ; de stijging bedroeg 2 tot 40 maal.

Dus aan kathode een infectie-bevorderend supplement voor de anode-
vloeistof. Het scheen stam-specifiek.

Kleuring van blaarinhoud. Borel ¹) heeft blaarlymphe van cavia
bestudeerd ; de blaarinhoud moest eerst leucocyten-vrij gemaakt wor-
den door centrifugeren en een wassing met tyrode. Dunne uitstrijkjes
werden 2—3 min. in damp van osmiumzuur gefixeerd ; daarna over-
kleurd.

1 A. Borel : Surcoloration et Virus aphteux. (CR. Soc. de Biol. 1932. Tome III,
p. 926).

In de preparaten vond hij talrijke lichaampjes, granula, staafjes van
leucocyten afkomstig ; bovendien heel kleine microörganismen ; deze
laatste zijn niet het virus, want bij injectie van andere smetstoffen
waren zij ook aanwezig. Naar bijzondere insluitsels in blaarwand kon
gezocht worden, door deze af te drukken op een voorwerpglas. De
eerste afdrukjes bevatten nog de lymphe, daarna traden in de prepa-
raten korrelingen op.

Beter was de volgende werkwijze ; 48 uur oude blaren worden vele
malen door inspuitingen van Tyrode vrij van bloed en serum gemaakt ;
afkrabsel van de blaarwand na enkele wassingen op voorwerpglas ge-
fixeerd en gekleurd. B. meende in de in groten getale aanwezige korrels
het infectieuze agens te moeten zien. In met virus geïnfecteerde weef-
selcultuur van cavia-embryonaalhuid vond B. de cellen vol granu-
laties ; bovendien in hun omgeving de korrelingen in echte kolonievorm.

Later heeft Hecke het kweken in embryonale caviahuid langer
voort kunnen zetten dan in vorige proeven. Dc techniek was dezelfde,
alleen werd fosfaatbufferopl. (pH 7,6) gebruikt inplaats van physiol.
keukenzout.

Voor het mond- en klauwzeer-agens als epitheliotroop virus kan
men in epitheelweefsel de beste groei verwachten. Echter zijn ook
culturen met andere weefsels aangelegd om na te gaan of virusver-
meerdering erin plaats vindt. In testikelweefsel was dit het geval ; in
lever, parotis en dunne darm niet (vorige publicatie). In hersenweefsel
van foeti in verschillende stadia van ontwikkeling was de langste greei :
11 dagen bij 30° C. ; virusvermeerdering heeft hierin in enkele gevallen
waarschijnlijk wel plaats gehad. In mammairweefsel van jonge cavia\'s
kon het virus zijn aanvangsinfectiositeit ten langste 9 dagen bewaren ;
toeneming had in enkele gevallen waarschijnlijk wel plaats.

De resultaten met nierweefsel waren zeer wisselend, daar dit weefsel
het plasrnastolsel doet vervloeien ; in sommige proeven was er een
sterke vermeerdering van virus.

In cultuur van slokdarm kreeg men virusvermeerdering, met spieren
niet ; met maagfundus waarschijnlijk een geringe vermeerdering.

Dunne darm bleek weer geen goed milieu ; in dikke darm trad geen
onbelangrijke groei op (vervloeiing van het plasmastolsel deed ook
hier de uitkomsten zeer variëren).

Longweefsel van caviafoetus gaf vermeerdering. Voortgezet kweken
hierin is gelukt tot 19 passages in 100 dagen met een vermeerdering
van 1,7 X io¹⁹. Dit weefsel is dus geschikt voor viruskweken.

Huid, long en testikelweefsel, de drie soorten, waarin het virus het
best groeit, hebben epitheliaal karakter ; hun herkomst is echter ver-
schillend : resp. ecto-, ento- en mesodermaal.

Niet de soort, maar de physiol. functie van het weefsel schijnt in-
vloed op het virus uit te oefenen.

Hecke stelde de vraag of virus vermeerdering aan celdeling
gebonden is ; in de blaar is dat stellig niet het geval ; hier is zelfs cel-
verval.

Sommige onderzoekers kregen bij 8°, 26° tot 30° C. geen groei van
cellen en van het virus ; Schr. kreeg later bij 30° wel virus-vermeer-
dering, zonder celgroei.

De hoeveelheid weefsel in cultuur speelde in zoverre een rol, dat
grotere hoeveelheid weefselstukjes, toegevoegd aan infectieus plasma
en embryo-extract, sneller tot maximale vermeerdering voerde ; was
echter gelijk aan die bij minder weefsel.

Omgevend plasma is niet zo infectieus als weefselstukjes. Ditzelfde
vond men in de Maitland\'sc en Li-RivERs\'se cultures.

De vraag bleef nog, of het virus zich intracellulair vermeerderde
of aan het weefsel geadsorbeerd zat. Men vermoedde het eerste.

Virusvermeerdering was aantoonbaar : bij 37⁰ na 30 uur, bij 30°
na 2—3 dagen. Gemiddeld had tot 6de dag een virusvermeerdering
plaats ; hiermee ging gepaard een verzuring van het weefsel tot
pH 6,9; daarna pH toeneming en avirulent worden. De zuurvorming
is een levensuiting der bacteriën (glucose toevoeging bevordert
zuurvorming en zo groei).

Virus gaat normaal bij 37⁰ snel te gronde ; soms in 24 uur. Dit scheen
in cultuur ook het geval te zijn voor virus buiten het weefsel. Virus
zou dus in weefsel beschut moeten zijn.

Kweektechniek van Hecke ¹) wijkt niet in wezen af van de door de
Maitlands aangegeven methode.

Caviavirus-filtraat (E. K. filter), 1 : 20 verdund ; als weefsel embryo-
nale caviahuid ; 0,7 cc weefsel-stukjes gemengd met 1,4 cc virusfiltraat;
halfuur in ijskast ; toevoeging van 11,9 cc Nacl ; van dit mengsel 1,4 cc
in Carrelfleschje (gummikapje) met 0,7 cc cavïa-heparineplasma.

Bebroeding bij 37⁰ 4 dagen, bij 30° 5 dagen. Overenting met E.K.
filtraat van fijngewreven cultuurmassa.

Houdbaarheid der fikraten van verschillende culturen in de ijskast
bleek zeer sterk te schommelen; levensduur van 10—170 dagen.

De cultuur van virus type C bij 37⁰ toonde na 31ste passage een
afneming der virulentie ; bij de 43ste passage was zij avirulent gewor-

1 Hecke : Erfahrungen mit dem Verfahren von Maitlands zur Künstlichen vermehrung
des Maul- und Klauenseuchevirus in Gewebekulturen. Zbl. f. Bakt. 1933, 128 B., S. 336.

den (er was toen gekweekt 180 dagen bij 37° en een virusvermeerdering
bereikt van io⁶⁸). Van de enting van de bij 30° bebroede culturen op
cavia\'s bleven generalisaties verscheidene malen uit. Bij herenting van
met cultuurvirus gegeneraliseerde cavia\'s reageerden tamelijk veel
dieren.

Met A virus in cultuur had deze virulentievermindering niet plaats
en was na 42 passages in 200 dagen een virulentie-vermeerdering te
constateren ; de laatste passages waren virulent in een verdunning
van i : 10.

Gepoogd is het cultuurmedium te vereenvoudigen en plasma te ver-
vangen door Drewser oplossing. Echter was de tweede passage reeds
avirulent.

Daar de filtratie door E.K. filters op adsorbtie berust en de pH van
de vloeistof hierbij een rol speelt, werden verschillende buffer-oplos-
singen gebruikt, echter te vergeefs; een goede suspensievloeistof is
serum, waardoor de filtraten infectieus blijven.

Dekglas-methode van Hecke is voor viruswinning ongesch kt ;
beter is hiervoor de methode van Maitland.

Voor infectie van de culturen werd gebruikt : caviavirus, gebufferd
met 1/20 mol. fosfaat, bacterie-vrij gemaakt door passage via E.K.
filter.

Virus van de 10de Maiti.and-passage is gebruikt voor infectie van
de serum-culturen (7—15 gram fijn geknipte caviahuid, gewassen,
met 1,4 cc cultuurvloeistof geïnfecteerd ; 5 uur bij 5⁰ ; toevoeging
van 18 cc met Drewser oplossing verdund serum van cavia\'s ; deze
quantiteit is genoeg voor vele culturen).

Steeds bebroeding bij 37⁰, overzetting om vier dagen, waarbij met
cultuur-filtraat geinfecteerd werd.

Gewenst werd bij het overzetten geen bewerking te behoeven
uit te voeren met het infecterend stukje.

Bij titratie bleek dat de cultuurvloeistof bijna even infectieus is als
de weefselstukjes ; voor de overzetting heeft men nu beide onbewerkt
gebruikt.

Met testikelweefsel in vloeibaar medium brak de infectieiositeit 11a
3 passages reeds af, onder degeneratieverschijnselen van het weefsel.

Lockeculturen. In een nieuwe reeks heeft Striegler serum ver-
vangen door Drewser oplossing. Hiermede gelukten minstens 33 pas-
sages in 125 dagen ; virusvermeerdering io⁴³.

uil. Lockeculturcn waren met glycerine met of zonder buffer langer te
conserveren.

Filtrabiliteit. Fijngewreven Lockeculturen, passeren E.K. filters
slechts bij toevoeging van 5% serum ; voor berkefeld-filtratie moest
eerste phosphaatbuffer toegevoegd worden.

Terbrueggen ^x) geeft een opsomming van de houdbaarheid van
virus in melkproducten.

Virus in verse melk blijft infectieus bij 37° gedurende 12 uur;
bij i8° 25 uur, bij 5° 12 dagen.

Voor cntroomde melk zijn deze tijden bij 37° 10 uur, bij 18⁰ 30 uur,
bij 5⁰ 9 dagen ; voor rcom langer : bij 37⁰ 26 uur, bij 18⁰ 3 dagen, bij
5⁰ 10 dagen.

In ongezouten boter van zoete room behoudt het virus bij 37⁰ zijn
virulentie gedurende 8 dagen ; in gezouten 9 dagen ; in de karnemelk
i i dagen. Bij i7°zijn de tijden resp. 26 d., 4 d. en 21 uur ; bij 5⁰ 26 d.,
45 d. en 14 dagen.

Het virus-onderzoek beweegt zich de laatste tijd sterk in de rich-
ting der chemie cn bedient zich bij het onderzoek van de werkwijzen
der colloidchemie en enzyrnchemie.

Als eerste vereischte trad op de behoefte aan een zeer constant virus,
een Dauerpraparat. Daartoe zijn de virusconserverende factoren uit-
voerig onderzocht : waterstofionenconcentratie, buffering (graad en
zoutsoort), temperatuur-invloed, virus-concentratie, virusmateriaal,
toevoegingen (neutrale zouten, desinfectiemiddelen, glycerine).

Onderzocht zijn door Pyl en Ki.enk ¹) de invloed der pH, invloed
van glycerine en der virusconcentratie.

Het materiaal was cavialymphe, 24 uur oud, gedefibrineerd door
roeren en gecentrifugeerd ; infectiositeit tamelijk constant 1.500.000.

Bij uitgebreid onderzoek der pH reeks bleek de soort van buffer
van geen invloed. De pH werd electrometrisch bepaald na de toevoe-
ging der lymphe.

In een alcabsche reeks van pH 7,6—12,8 nam de duur der infecti-
ositeit af met de stijging der alcaliciteit ; bij pH 12,8 was het virus niet
momentaan dood.

Als buffers zijn gebruikt : phosfaat, alcal. boorzuur-zoutzuur,
veronalbuffer en glycocol-natronloog.

1 Pyl und Klenk : Haltbarkeilsversuche mit dem Virus der Maul- und Klauenseuche.
Z. F. Bact. 128 B. H. 3/4.

Naar de zure zijde was beneden pH 6 het virus steeds dadelijk ge-
dood. Zeer merkwaardig was een weer langere houdbaarheid van het
virus bij pH 2,2—3,2 (7—24 uur). Optimum pH in het zure gebied
bij ong. pH 3. Bij deze lage pH geen troebeling, dus geen resistentie-
verhooging door inhulling. Bij 3,8 troebeling, hogerop weer niet.

In een derde serie, zich uitstrekkende van pH 3,1—6,7, bleek de
kortste levensduur te bestaan bij pH 5,9 (dood in 15 min.).

Volgens Pyl is dus van belang voor de desinfectie van een celvrije
lymphe de pH, en niet de sterkte van het zuur.

Dit komt tot uiting bij desinfectie met de volgende ontsmettings-
middelen : zoutzuur, azijnzuur en met Na-acetaat gebufferd azijnzuur,
waarbij het laatste het snelst ontsmet, terwijl de pH resp. zijn 1,38,
3,25 en 4,9.

De pH van natronloog ligt zeer gunstig ; voor 1 % tusschen 13 en
14; voor 1/4% nog bij pH 11 ; dit doodt dan ook zeer snel.

Invloed der pH en der temperatuur. Bij o° is in het alcal. gebied
de houdbaarheid van het virus iets groter ; geheel anders is dit in het
zure gebied ; bij kamertemperatuur bijna momentaan dodende zure
reacties doen dit bij 0° eerst na eenige uren.

Sterkere virusconcentraties zijn langer houdbaar dan verdunde ;
er wordt om dit te verklaren aangenomen, evenals bij temperatuur-
verlaging, een samenklonteren der virusdeeltjes. Deze aggregaatvor-
ming blijkt door verwarming en verdunning reversibel. Bij aggregaat-
vorming een verkleining der oppervlakte en dus een verminderde aan-
grijpingsmogclijkheid voor het ontsmettingsmiddel.

Hoewel glycerine 50% een pH bezit van 5,5, bleek het zeer goede
conserveringseigenschappen te bezitten (eigenlijk mag men van een
pH van glycerine niet spreken).

Door vergelijking van de tenaciteit van een lvmpheverdunning
in water en daarnaast in verschillende concentraties glycerine bleek,
dat 10% glycerine de houdbaarheid slechts weinig verhoogt ; 50%
glycerine bezit dc grootste conserverende kracht ; 90% is totaal onge-
schikt. De verdunning geschiedt het best met phosphaatbuffer van
pH 6,8. Physiol. NaCL is ongeschikt daar het een ongunstige pH heeft,
tusschen 5,8 en 6,5.

Busch \') heeft filtratie- en ultrafiltratieproeven uitgevoerd met
cavia-blaarlymphe en blaarwand-emulsie bij zeer uiteenlopende pH.

Bkrkefeld V, N en W. lieten blaarwandemulsie bij pH 6,5—-7,
5—8,5 ongehinderd passeren ; tot in de gecontroleerde verdunning
van i : 100.000 was het filtrans infectieus.

Ultrafilters van Zsigmondy (in maten van 8"—400\', d.w.z. 100 cc
water passeert door 100 cM¹. in resp. 8 sec. en 400 min.) lieten na
voorfiltratie door Bf.rkf.fei.d N vrijwel steeds virus passeren bij de ver-
schillende pH.

Bechold ultrafilters passeert het virus bij pH 7.5—8,5 (collod, in
i 10% opl.) ; bij pH7 wordt slechts het 1% filter gepasseerd. De pH
van de verdunningsvloeistof speelt dus een grote rol.

Lignières *) heeft opgemerkt, dat zeer gevoelige dieren en grote
veerijkdom gunstig zijn voor de virulentieteoneming van het virus ;
mitigatie van het virus treedt daarentegen op door lange rustperiodes,
door wisselpassage met andere diersoorten of dooi passage door resis-
tente dieren. Twee- en driedaagse lymphe is minder infectieus.

Met deze virulentieafneming verklaart L. recidieven. Stamverschil
is lang niet altijd de oorzaak.

Hi j onderscheidt enkele prototypen, die een immuniteit geven, door
intermediaire virussoorten niet te doorbreken. Deze moet men dus
gebruiken bij de samenstelling van een vaccin.

In een volgende publicatie vermeld Lignières ²) zijn bevindingen
bij de bestudering van de pathogene en immuniserende eigenschappen
van 2 virustypen, die 2 jaar op cavia\'s zijn overgeënt en wederzijds
niet immuniseerden.

Maar eind 1930 traden bij deze smetstoffen andere immuniserende
eigenschappen op : 3 cavia\'s, genezen van een infectie met O virus
regaeerden niet bij reïnfectie met A.

Kruisenting enkele maanden later toonde aan, dat A immune cavia\'s
reageerden op O-, maar O immune niet op A infectie. Een halfjaar
later reageerden enkele A immune cavia\'s zelfs niet met O virus. Bij
de volgende kruisentingen werden deze verrassingen nog frequenter.
Eind 1931 waren de 2 virustypen volkomen aan elkaar gelijk; men
kon ze niet meer immunisatorisch onderscheiden. Dus een langzame,
maar volkomen mutatie was opgetreden.

Bovendien was de virulentie van deze caviastammen, die vroeger
voor rund en varken zeer groot was, voor deze dieren bijna geheel
verdwenen ; echter verwekte zij wel immuniteit.

Verder heeft L. nagegaan de immuniserende eigenschappen bij ca-
via\'s van virus van runderen, direct verzameld na een spontane eruptie
en wanneer het eenige maanden onafgebroken cavia\'s gepasseerd was.

1 M. J. Lignif.res: Sur la variabilité de la qualité pathogene et immunisante du
virus aphteux. (C. R. des Séances de L\'Académie des Sciences, 194. 1932.

in Oostenrijk heerste, heeft Laszlo ¹) 2 rundersmetstoffen en 1 var-
kenssmetstof op de cavia overgebracht.

Cavia\'s, genezen van een infectie met de 2de of 15de cavia-passage
van deze 3 smetstoffen, waren ongevoelig voor een reïnfectie met van
Riems afkomstige A-, O- en C-stammen. Omgekeerd reageerden A-, O-
en C-immune cavia\'s niet meer met de 3 Oostenrijkse virussen.

De 3 Riemser stammen en de praktijksmetstoffen zijn dus in immuun-
biologisch opzicht gelijk. De 3 Duitse stammen zouden tijdens de ver-
zending gelijk moeten zijn geworden ; in welk type zij veranderd zijn,
is niet nagegaan. Door de 13 cavia-passages zijn de Oostenrijkse vi-
russen niet gemodificeerd. v. Waveren.

Die Übertragung der Maul- und Klauenseuche auf Hunde. Höve Arch.
f. Tierh. 1930, blz. 483.

Over spontane mond- en klauwzeer-infecties bij honden zijn slechts enkele mede-
deelingen gedaan. Bij de experimenten die Höve met het mond- en klauwzeervirus
bij honden heeft verricht, is hij tot de volgende conclusies gekomen : Honden kunnen
kunstmatig worden besmet; jonge honden (4 weken) zijn voor de besmetting het
gevoeligst; oudere dieren krijgen geen of slechts lichte infecties ; op de entplaats
ontstaan blaasjes en erosies ; later bij generalisatie ontwikkelen zich ook blaasjes
op het mondslijmvlies en op de huid der voetzolen ; de algemeene toestand blijft
goed, de voedselopneming is niet gestoord ; koorts komt slechts bij uitzondering
voor ; gedurende het generalisatie-stadium is in het bloed het virus gedurende 23—63
uur vast te stellen. Veenendaal.

Oculo-conjunctivitis van vermoedelijk aphtheuse aard. Dott. O. Tomas-
soni. S. Margherita di Ala (Prov. Trcnto). 2)

Uit een groot aantal, worden vier nauwkeurig waargenomen gevallen van oculo-
conjunctivitis vermoedelijk van aphtheuse aard bij runderen beschreven, waarge-
nomen in den drogen zomer van 1928 op de bergweiden in Trente. De symptomen
waren : verhoogde temperatuur, hevige conjunctivitis met mucopurulent exsudaat,
eenigszins verminderde eetlust. De hoogere temperatuur hield eenige dagen aan,
onderwijl zich een ulceratie der cornea vormde, die gewoonlijk de 5de dag door-
brak, waarna de temperatuur daalde en genezing volgde met verlies of vermin-
dering van het gezichtsvermogen. De dieren hebben geen neusuitvloeiing, noch
storing van het sensorium, noch de diverse verschijnselen van Coryza gangraenosa.

Bij de waargenomen ziektegevallen trad eerst de oogaandoening op, waarna zich
algemeene verschijnselen ontwikkelden, terwijl het geheele ziekteproces een
kort en gunstig beloop had. Schr. meent, dat gezien het feit, dat in de streek tal-
rijke dieren lijdend aan mond- en klauwzeer waren, het aphthae-virus, begun-
stigd door steenstof, zon en het grazen tusschen struiken, de conjunctivitis zou ver-
oorzaken, terwijl de aangetaste dieren overigens geen aphtheuse veranderingen
te zien gaven, dus een verkregen of een natuurlijke immuniteit tegen aphthae be-
zitten. Bovendien entte schr. twee biggen met pus uit het ulceratieproces van het

1 von Laszlo : Recherches sur le virus de la fièvre aphteuse en Autriche. (Archiv f.
w. u. pr. Tierhk. B. LXV. H. 1. S. 75) 1932.

oog van een der gevallen. Beide biggen hadden resp. de 3de en de 5de dag, het eerste
aan drie beenen het tweede aan beide aehterbeenen de typische blaasjes tusschen
de klauwtjes. Versélewel.

Na de aphtha-epizoötie van de laatste 4 jaren (1929—1932) nam Vianello i) een
vermindering van virulentie waar. Hij bespreekt de naziekten, hartinsufficientie en
hypertrichosis, uierinfectie ; meer in het bijzonder wijst schr. op de invloed der
aphtha-infectie op streptococcen-mastitis. Aphtha wekt een latente of lichte, reeds
in de stal aanwezige streptococcen-mastitis, tot grooter virulentie met al de gevolgen
van dien. In dit zelfde tijdvak nam schr. waar, dat tegelijk met de virulentie-ver-
mindering van het aphthae-virus, een virulentie-vermindering van andere filtreer-
bare viri als bijv. varkenspest en vogelpest, terwijl bacterieele infecties als vlek-
ziekte, paratyphus bij varkens en vogelcholera meer optraden. Schr. concludeert
hieruit, dat de filtreerbare viri door hun gelijke physische, chemische en biologische
eigenschappen, ook dezelfde gunstige epidemiologische voorwaarden voor hun
verspreiding noodig hebben ; verminderen deze dan neemt de enzoötie af en schijnen
gunstiger factoren aanwezig voor bacterieele infecties.

De plotseling zich voordoende gevallen van mond- en klauwzeer worden door
sommigen toegeschreven aan virusdragers, die wanneer de omstandigheden gunstig
zijn, bronnen van infectie zijn.

Door schr. is waargenomen bij cavia\'s, dat door natuurlijke of verkregen immu-
niteit, het aphthae-virus bij infectie, door de antilichamen geheel wordt vernietigd
en derhalve nergens kan persisteeren. Volgens schr. is de resistentie van het virus
tegen uitdrogen de oorzaak der autochtone en onvoorziene aphthaehaarden (meel-
zakken, haren, hoorn van horens en klauwen van dieren, die de infectie doorston-
den). Daarna wordt de bereiding van polyvalent hyperimmun-serum beschreven,
benevens de wijze van titerbepaling en toepassing in besmette stallen. Na serum-
injectie (30—36 c.c. per 100 K.G. levend gewicht) worden alle dieren aan de ge-
scarificeerde bovenlip of tandvleesch besmet, tengevolge waarvan laesies aan klau-
wen of uier en de invloed der viruswerking op het myocard wordt voorkomen.

De exanthematische verschijnselen noch epitheellaesies worden door toediening
van hyperimmunserum in het febriele stadium voorkomen ; wel wanneer de inspui-
ting vóór het optreden daarvan geschiedt. Versélewel.

1\'rof. Stetter 2) kreeg een schildpad (5 jaar oud, 19 c.M. lang en 18 c.M. breed)
in behandeling. Het dier was zeer apaties, had constipatie en icterus. Behan-
deling bestond in : eeltige malen daags baden in warm water, waarin 1 theelepel
Karlsbader zout opgelost; in de hoop dat het dier daarvan zou drinken.

Hetgeen geschiedde ; ontlasting volgde, en herstel. Ook werden 13 spoelwor-
men ontlast. Als laxans werd nog ricinusolie gegeven, dal met sla-bladeren
gaarne werd genomen, maar weer werd uitgebraakt.

ANTONIE VAN LEEUWENHOEK. Tijdschr. v. Hygiëne, Microbiologie en
Serologie. >934- Deel I. Afl. 4.

P. C. Flu : De bacteriophaag van Bact. megatherium en het probleem van de genese van den
bacteriophaag.

Den Dooren de jong meent uit het feit, dat uit sporen van Bact. megatherium,
die verhit zijn tot een temperatuur, waartegen de phaag niet bestand is (1 uur 80°),
bacteriecultures kunnen groeien, die weer phaag bevatten, te mogen besluiten, dat
deze een product is van de bacterie en niet een zelfstandig organisme. Flu neemt
nu aan — ten deele op grond van proefnemingen — dat binnen de spore geheel
andere verhoudingen heerschen en dat de factoren, die de bacterieeiwitten daar be-
schutten tegen de invloed der hoogc temperatuur eveneens de bacteriophaag kunnen
beschermen.

P. C. Flu : Merkwaardige, voor de eigen individualiteit van den bacteriophaag pleitende,
eigenschaften van drie uit grachtwater geïsoleerde bacleriophagen.

P. H. van Thiel : Het antagonisme tussen Leptospira icterohaemorrhagiae en Leptospira
pseudoicterogenes.

Door Appelman is reeds aangetoond (Ant. v. Leeuwenhoek, bl. 22) dat in een
gemengde cultuur van Leptospira icterohaemorrhagiae en I.. pseudoicterogenes
de eerste geheel door de andere wordt verdrongen. Dit verschijnsel is door van
Thiel op grooter schaal nagegaan en werd bevestigd. Ook avirulente ,,Weilstammen"
bleken het antagonistische vermogen te bezitten, hoewel in mindere mate. Waar-
schijnlijk berust het op afscheiding van voor I.. icterohaemorrhagiae schadelijke
stoffen.

A. Vedder : Het mechanisme van de schadelijke werking van atmospherische zuurstof op
de groei van anaërobe bacillen.

M. van Riemsdijk : Samengestelde ontwikkelingsgang van Bacillus Tuberculosis op agar-
agar.

Tuberkelbacillen groeien op agar zeer langzaam en op verschillende wijzen. Schr.
meent vier groeitypen te hebben waargenomen en hecht daaraan bewijzende waarde
voor haar stelling, dat een cultuur van tuberkelbacillen bestaat uit biologisch zeer
verschillende elementen.

E. L. Krugers Dagneaux : Over de waarde van eenige voedingsmedia als ophoopings-
vloeistof voor Bacterium Coli uit consumptieijs.

Volgens het Consumptieijs-Besluit mag 0,1 ccm. onder o C. afgekoelde eetwaar
geen kweekbare Colibacillen bevatten. Voor het aantoonen daarvan is het gebruik
van peptonwater te verkiezen boven de zoogen. „zure bouillon."

Schr. heeft practische en theoretische bezwaren tegen de methode, die Sardjito
heeft voorgeslagen om zandfilters door visschen te doen reinigen van de daarop
groeinde algenlaag (zie Ant. v. Leeuwenhoek, bl. 118).

De kwantitatieve en kwalitatieve ontwikkeling van tien runderstapel
in de residentie Madoera gedurende de laatste twintig jaren ; door W. R.
Knaap, Provinciaal veearts te Pamekasan.

Uit de veetelling in 1932 bleek dat de rundcrstapel zeer sterk was toegenomen
en een getalsterkte had bereikt van 738.922 stuks. Nimmer tevoren was een dergelijk
hoog totaalcijfer geregistreerd en hierin werd aanleiding gevonden te onderzoeken,
welke factoren van invloed waren geweest op deze buitengewone stijging. Aan de
hand van verschillende curven wordt dit door schrijver nader toegelicht. Een dui-
delijk inzicht wordt op deze wijze verkregen over de kwantitatieve ontwikkeling
van den runderstapel gedurende de jaren 1913 tot en met 1932. Het blijkt nu dat
een sterke vermindering van den veestapel voornamelijk is toe te schrijven op dit
eiland aan voedselgebrek en hooge prijzen der huiden. Zoolang er voldoende voor-
raad aan voedsel is voor de dieren valt er een geregelde stijging waar te nemen.
Een groote en gelijkmatige regenval gaat gepaard met productie van veel veevoer,
daarentegen werkt langdurige droogte bijzonder schadelijk. Er ontstaat voedsel-
schaarschte, ten slotte gebrek, met het noodzakelijk gevolg dat de bevolking ge-
dwongen wordt zich van een gedeelte van haar veebezit te ontdoen. Het schijnt
«.lat met tusschenpoozen van ongeveer 3 jaar dergelijke droogteperioden optreden,
doch enkele jaren kenmerken zich door een opvallend langen duur van den drogen
moesson. Zoo herinner ik mij het wel eens te hebben medegemaakt op Madoera
dat pas begin December de eerste regens doorkwamen en er geen sprietje gras, bij
wijze van spreken, op het geheele eiland was waar te nemen. Alles zag er even ver-
schroeid uit (ref.).

Bij het opruimen van het overtollige vee komen het eerst in aanmerking de kal-
veren en koeien, om reden die de minste handelswaarde bezitten. Het spreekt van
zelf dat er bij dergelijke rampen van hoogerhand veel runderen geslacht worden
en nog veel meer clandestien geslacht wordt, om zoodoende aan de betaling van
slachtbelasting te ontkomen. Valt hiermede nu samen dat de huidenprijzen hoog
zijn dan wordt het verkoopen en slachten van vee nog meer in de hand gewerkt.
In overweging wordt gegeven door schrijver om de slachtbelasting te verlagen,
opdat de bevolking er geleidelijk toe gebracht kan worden zich op wettige wijze van
liet surplus aan runderen te ontdoen.

In de dissertatie van collega ]. Kok werd de kwalitatieve ontwikkeling van den
runderstapel reeds aan een nadere beschouwing onderworpen en gewaarschuwd
tegen verderen achteruitgang. Van 1911 —1920 zijn maatregelen genomen die in-
derdaad tot verbetering hebben geleid. Het personeel van den veeartscnijkundigen
dienst werd uitgebreid ; getracht werd de bevolking beter inzicht op fokgebied bij
te brengen ; beter mannelijk fokmateriaal werd in de desa\'s ter beschikking gesteld,
terwijl gestreefd werd naar uitsluiting der minderwaardige dieren van de voort-
teling middels castratie. De stierenwedrennen werden aangemoedigd, doch tevens
werd er een zoodanige regeling getroffen, dat de beste kerapanstieren een gedeelte
van het jaar aan de voortteling deelnamen. Bovendien werden maatregelen getroffen
om de productie van veevoer op te voeren. In verband met het feit dat ten behoeve
van export en slacht bij voorkeur de grootere en goed ontwikkelde stieren worden
gevraagd, zullen een geregeld toezicht en controle op het gebruik van goed manne-
lijk fokmateriaal onmisbaar zijn.

De bevolking is weinig veeteeltkundig ontwikkeld en beseft niet het gevaar waar-
door de runderstapel bedreigd wordt tengevolge van de voortdurende drainage
van het beste materiaal. Er wordt op het oogenblik meer op kwantiteit dan op kwa-
liteit gefokt. Zoodra er een bedrijfsoverschot ontstaat, wordt dit surplus middels
clandestiene slacht van jonge dieren en van voor de voortteling ongeschikte koeien
weggewerkt. Daar een groot deel der bevolking op Madoera geïnteresseerd is bij den
veestapel, waarvan jaarlijks meer dan 100.000 dieren worden uitgevoerd en geslacht,

zal het ongetwijfeld in haar belang zijn, indien aan de maatregelen die tot ver-
betering kunnen leiden, voorloopig streng de hand wordt gehouden.

Anaerobe bacillen en de door hen veroorzaakte infecties bij de huis-
dieren in Nederlandsch-Indië, door Dr. F. C. Kraneveld en Raden Djaenoedin.

Uit de afdeeling voor algemeen onderzoek van het veeartsenijkundig Instituut
te Buitenzorg. Directeur Dr. C. Bubberman.

In het systematisch onderzoek naar het voorkomen van den gasbacil van F\'raenkel
in den darminhoud van gezonde groote en kleine huisdieren was het varken de
laatste diersoort. De inhoud van den einddarm werd als materiaal voor onderzoek
gekozen en was afkomstig van allerlei rassen, waarvan dieren ter slachting werden
aangeboden.

Het onderzoek strekte zich uit over totaal 50 stuks en viel steeds positief uit voor het
aantrefTen van den gasbacil van Fraenkei.. De laatste jaren zijn door schrijvers
reeds 225 dieren onderzocht en op grond hiervan mag aangenomen worden dat
deze bacil als normale darmbewoner bij de groote en kleine huisdieren in Neder-
landsch-Indië wordt aangetroffen en wordt het waarschijnlijk geacht, dat hij even-
eens wel overal in bewoonde en bebouwde streken in den grond zal voorkomen.
Het positieve resultaat van het onderzoek van 50 monsters straatstof en aarde van
sportterreinen geeft steun aan deze laatste veronderstelling. \'t Hoen.

Ter aanvulling van de voeding werd aan een veulen, van af 12 dagen na de ge-
boorte gedurende een to-ta! dagen, melk toegediend van een koe die in dien tijd
verschijnselen begon te toonen van mastitis, welke bij later bacteriologisch onder-
zoek van tuberculeuzen aard bleek te zijn. De melk bevatte toen talrijke tuberkel-
bacillen.

Nadat in de eerste maanden aan het veulen geen ziekteverschijnselen waren op-
gemerkt, begon het in den loop van den winter te vermageren en kreeg diarrhee.
Behandeling was vruchteloos, het dier ging in krachten voortdurend achteruit en
werd, ruim 1 jaar oud, afgemaakt.

Bij de sectie vond Hermansson i) uitgebreide tuberculeuze veranderingen in
bronchialc klieren (sterk vergroot met verkazing), longen (doorzaaid met miliaire
haarden), darmkanaal (zweervorming over de geheele lengte), darmscheilklieren
(tot vuistgrootte gezwollen met verkazing), leverlympheklier en milt (12 vaste, grijs-
witte haarden zonder neiging tot verkalking).

Kunnen tuberculeuze honden en katten een gevaar van besmetting op-
leveren voor den mensch ?

Hjarre en Herlitz vestigen onder deze vraag in Afl. 2, jaarg. 1934, van het tijd-
schrift der Zweedsche Nation. Vereeniging tot bestr. der Tuberculose (Ref. Skand.
Vet. Tidskr., October 1934, bl. 598) de aandacht op het in toenemende mate voor-
komen der tuberculose onder honden en katten. Van de aan de Diergeneesk. Hoogc-
school te Stockholm geseceerde honden waren afgemaakt wegens tuberculose of
aan deze ziekte gestorven : in 1929 0.6%, 1930 5%, 1931 4%, 1932 9,4%, 1933 5%-

Van 32 hierop onderzochte gevallen waren 16 veroorzaakt door den tuberkel-
bacil van menschclijken oorsprong en eveneens 16 door den rundertuberkelbacil. Tu-
berculose van de long is bij den hond lang niet zeldzaam, te Stockholm kwam dit
voor bij 80% der geseceerde tuberculeuze honden.

Svanberg 2) heeft den invloed nagegaan van glycerine bij het kweeken van tu-
berkelbacillen uit materiaal van het rund, na behandeling met 5 % zwavelzuur.

Gebruikt werd de LoEWENSTEiN-voedingsbodem met 3 verschillende wijzigingen :
a. met glycerine ; b. met 1 tuberculine en c. zonder toevoeging van glycerine
of tuberculine. De cultures werden vergeleken 3 en 5 weken na het aanleggen.
Op beide tijdstippen bleken de cultures c. het best en in het grootst %-getal te zijn
gegroeid. De toevoeging der glycerine had dus eerder een ongunstigen dan een
gunstigen invloed op de ontwikkeling der rundertuberkelbacillen.

De cultures b. waren iets beter gegroeid dan de cultures a., doch bleven eveneens
bij de cultures c. ten achter. van Nedf.rveen.

In den loop van dit verslagjaar werd de gebruikelijke kleuringsmethode volgens
Ziehl-Neelsen eenigszins gewijzigd *). Na de bekende kleuring met carbolfuchsine
en afspoeling in water wordt het preparaat gebracht in een vloeistof van de vol-
gende samenstelling :

trypaflavine 0,2 gram ; geconc. zuiver zwavelzuur 25 c.c. ; gedist. water 75 c.c.

Hierin blijft het 3—5 minuten, waarna het weder grondig in water wordt afge-
spoeld en tusschen filtreerpapier gedroogd. Het preparaat heeft nu een gele kleur
aangenomen. Bij microscopisch onderzoek liggen de tuberkelbacillen als roode
staafjes in een geel veld.

i°. De fibrilaire structuur van het sputum gaat bijna geheel verloren. Het pre-
paraat is meer doorzichtig en men ziet derhalve de tuberkelbacillen ook in de die-
pere lagen liggen.

2°. Bij deze methode komen ook minder dun uitgestreken preparaten tot hun
recht.

3°. De bewerking is eenvoudiger, doordat ontkleuring en nakleuring tegelij-
kertijd plaats hebben.

Als nadeel is te noemen dat de kleuring minder contrastrijk is, dan na die met
nakleuring met methyleenblauw.

Bij het onderzoek op paratuberculose bij faeces biedt de gewijzigde kleuring
geen voordeel. Hier bevinden zich de bacillenhoopjes vrij in een milieu van faeces-
partikeltjes. Bij het onderzoek op paratuberculose van het slijmvlies van darmge-
deelten of van darmslijm is de gewijzigde methode met trypaflavine weder aan te
bevelen, daar men hier de bacillen evenals bij sputum, aantreft in een slijmige massa.

Reeds vroeger werden door mij onderzoekingen van Finzi besproken, waarbij
het gelukt was langs eenvoudigen weg een nieuw soort tuberculine te bereiden,
genaamd E.T.F. (Exotuberculine Finzi). In deze publicatie vermeldt Valcarenghi i)
een nieuwe vinding van Finzi. Indien n.1. bij de bereiding van exotuberculine
een tuberkelbacillen-cultuur gebruikt wordt, die vooraf gedurende 2 weken bij
een temperatuur van ± 42⁰ C. is gehouden, verkrijgt men een tuberculine, die bij
tuberculeuze personen geen allergische reacties veroorzaakt. Deze tuberculine
wordt „exotuberculine éteinte" genoemd. Na subcutane- en vooral intramusculaire
enting met groote hoeveelheden van deze exotuberculine bij een groot aantal tuber-
culeuze runderen werden geen allergische reacties waargenomen. De dieren onder,
vonden geen nadeeligen invloed van de enting. Men gelooft, dat deze „exotuber-
culine éteinte" van belang zal zijn voor de actieve immunisatie tegen tuberculose.

In de afdeeling „theoretische en experimenteele diergeneeskunde" van het 93ste
congres voor Artsen en biologen hield Nieberle i) over bovengenoemd onderwerp
een lezing, waarin hij een en ander over de nieuwere inzichten in de pathogenc-.e
van de tuberculose mededeelt. Daar deze opvattingen van veel belang zijn voor
de vleeschhygiëne, vindt men in het kort hieronder iets medegedeeld.

Allereerst begint Nieberle met te zeggen, dat een wetenschappelijke beoordee-
ling van het vleesch van tuberculeuze slachtdieren in overeenstemming moet zijn
met de vaststaande resultaten van de pathologische anatomie en de pathogenese
van het proces. Algemeen is bekend, dat een zuiver locale tuberculose van geen
beteekenis is voor de vleeschkeuring. Van veel belang is daarentegen het stadium
der generalisatie, waarbij men als adnexa moet beschouwen het begrip primaire
haard, geïsoleerde, chronische orgaantuberculose en het begrip van een vroege
of late generalisatie. Wil men in bovengenoemde zaken eenig inzicht krijgen, dan
is het noodzakelijk, dat men zich met het vraagstuk van de infectieweg en de ver-
spreidingsmogelijkheid door het lichaam bezig houdt.

Het is gebleken, dat men bij varken en paard uitsluitend een voedingstuberculose
heeft, d.w.z. dat de primaire haard gelegen is in het bereik van het digestieapparaat,
waarvan vooral 2 plaatsen de voorkeur schijnen te hebben, n.1. de keelholte met
de tonsillen en het darmkanaal. Eenigszins anders liggen de verhoudingen bij rund
en kalf. Bij het kalf staat op de eerste plaats de congenitale- en de voedingstubei-
culose, en daarna pas de inhalatie-infectie, terwijl bij het rund de voornaamste
plaats wordt ingenomen door de inhalatie-infectie.

Wat betreft de versprcidingsweg van de tuberculose door het lichaam staan een
tweetal opvattingen tegenover elkaar. Allereerst heeft men de Weigertsche leer,
die meent, dat een haematogene generalisatie plaats vindt, en daarnaast de opvat-
ting van Müller volgens welke uitsluitend een verspreiding via het lymphvaten-
stelsel zou plaats vinden. Volgens Nieberle zou de tegenwoordige stand van de
leer van het infectie-mechanisme en van de cellulaire bacteriënafweer, vooral door
het reticulo-cndothelialc systeem, tegen de opvattingen van Müller spreken.
Op 2 verschillende wijzen heeft men verder de noodige bewijzen tegen deze Mül-
lersche opvatting trachten te verkrijgen, n.1. door een bacteriologisch-cultureel
onderzoek en door een experimenteel pathologisch-histologisch onderzoek. Nie-
berle beschrijft dan deze 2 methoden.

Uit deze onderzoekingen is de algemeene infectiegang van de tuberculose dui-
delijk geworden en vooral begrijpelijk geworden de vroeger zoo duistere kwestie,
dat in lever, milt en pcriphere lymphklieren de tubercelbacillen zeer rijkelijk aan-
wezig kunnen zijn, terwijl gelijktijdig het bloed geheel vrij is. Volgens Nieberle
blijkt wel uit alles, dat de oude leer van Weigert over de haematogene generalisa-
tie juist is, zoodat zijns insziens slechts die wettelijke bepalingen, welke berusten
op deze haematogene generalisatie, juist zijn.

Nieberle meent zelfs de stelling te mogen poneeren, dal men bij de verschillende
vormen van tuberculose steeds rekening moet houden met een verspreiding van de tubercelbacillen
via de bloedbaan, men dus steeds een bacillaemie kan verwachten. Van belang voor
de vleeschhygiëne is nu vooral, te weten, hoe dikwijls deze bacillaemie voorkomt
en voor alles, bij welke vormen van tuberculose zij met min of meer groote waar-
schijnlijkheid is te ve. wachten: Daartoe moeten systematische onderzoekingen
worden gedaan. Vooral moet de vraag worden beantwoord\', of een torpide „Spiit-
generalisatie" uit vleesch hygiënisch oogpunt gelijk moet worden gesteld met een
acute miliair-tuberculose. Allereerst moet, wil men deze vraag kunnen beantwoor-
den, een betere kennis aanwezig zijn over de z.g. miliairtuberculose en wel vooral
over de anatomische vorm, waaronder deze zich kan openbaren.

Ook wordt nog in dit verband gewezen op de z.g. vroege en late generalisatie,
d.w.z. een ontstaan in aansluiting direct aan een primaire haard of in het verloop
van chronische tuberculosevormen.

De aandacht vestigt Nieberle verder nog op het vinden van tuberkelbacillen
in vleeschvoeten, waarvan de lymphklieren tuberculeus veranderd zijn. Zijns
inziens is het dan niet uit te sluiten, dat ook in de andere vleeschvoeten tuberkel-
bacillen aanwezig zijn ; m. a. w. de splitsing van het dier in 4 voeten en een ver-
schillende beoordeeling van deze voeten is een onding. Vast staat, dat men bij
een tuberculeuze vleeschlymphklier een tuberculeuze becnaandoening in de voet
kan verwachten. Ook dit vraagstuk moet nog nader worden uitgewerkt.

Aerophagie, het slikken van lucht met het voedsel, is bij mensch en dieren over-
bekend. De Röntgenfoto van de maag toont de gevolgen zoowel bij den mensch als
bij den hond.

Bij den hond met een aangelegden duodenaalfistel kon Boldyreff i) toonen,
dat er nog een aerophagie bestaat, die door haar ontstaan van de bekende verschilt
en tot nu toe in de physiologie onbekend was. Gedurende de perioden van werk-
zaamheid van de maag, die rhythmisch gemiddeld 5 of 6 keer per 24 uur optreden,
wordt door de maag lucht aangezogen via den slokdarm, ook zonder dat voedsel
of drank wordt genomen. De hoeveelheid is niet gering ; zij bedroeg bij een hond
van 21 K.G. ongeveer 100 c.c., zoodat per 24 uur £ liter lucht naar binnen kwam.
In den darm worden de resorbeerbare gassen opgenomen, terwijl de rest den darm
passeert.

Aldus verklaart Boldyreff tevens het in perioden optredende gerommel, dat
de werkphasen van de maag begeleidt. Het komt tot stand doordat de maagcon-
tracties deze lucht in den darm persen, juist op het oogenblik dat de eveneens perio-
diek gesecerneerde gal en het pancreassap in het duodenum vloeien. Het mengen
van de lucht met deze vloeistoffen veroorzaakt de karakteristieke darmgeruischten.

Zoowel de nier als de lever hebben het vermogen kleurstoffen, die in de bloedbaan
voorkomen en daarin niet hooren, uit te scheiden. Reeds herhaaldelijk is de vraag
onderzocht, of er lusschen beide organen een betrekking bestaat, wat deze functie
aangaat.

Daartoe werd door de meeste onderzoekers de leverwerking beschadigd door
vergiften als chloroform, phosphorus, of tetrachloorkoolstof. Beschadiging van
andere parenchymateuze organen met name van de nier, kan hier echter niet worden
uitgesloten, en daarom paste Matsumara 2) een chirurgische methode toe : exstir-
patie van één of meer leverkwabben.

De proeven werden bij konijnen verricht en bevestigden vroegere waarnemingen :
na wegneming vaneen deel van de lever bleek de uitscheiding door de nieren te zijn
toegenomen, zoodat de totale hoeveelheid uitgescheiden kleurstof dikwijls vóór
en na de Ieverexstirpatie dezelfde was.

Als kleurstoffen werden verschillende uit de monoazogroep, die, zoowel door de
lever als de nieren uitgescheiden worden, gebruikt als sommige uit de diazogroep,
die wel door de lever, daarentegen niet of zeer weinig door de nieren uitgescheiden
worden. Zij werden in waterige oplossing intraveneus ingespoten.

Schrijver vat de verhoogde nieruitscheiding na de leveroperatie als een compen-
satiemechanisme op.

Het is jammer, dat de uitscheiding van bloed- en spierkleurstof niet tevens werd
nagegaan. R.

Nu in verschillende landen de kunstmatige inseminatie veel belangstelling heeft,
wordt ook veel aandacht gewijd aan de vraag, hoe het sperma te verkrijgen op
een voor de praktijk gemakkelijke methode, waarbij natuurlijk speciaal op een mi-
nimum-beschadiging der spermatozoiden dient te worden gelet en het sperma zoo
mogelijk steriel moet opgevangen worden.

Gunn i) bereikt dit doel door electrische prikkeling van sympathicus en para-
sympathicus met behulp van electroden, waarvan een in het rectum wordt gebracht,
de andere, een scherpe naald, in de long. dorsi wordt gestoken ter hoogte van de
3e of 4e lendenwervel.

De gebruikte stroom is een wisselstroom van 50 perioden per sec. met een sterkte
van 30 Volt.

Als bewijs voor de goede resultaten kan gelden, dat spermatozoën beweeglijk zijn
gebleven tot een maximum van 28 dagen bij een temperatuur van 4 gr. C. Het ar-
tikel is te uitgebreid om in zijn geheel te worden gerefereerd, doch verdient onge-
twijfeld de aandacht van hen die in dit onderwerp belang stellen.

In het zelfde No. van genoemd tijdschrift komt nog een, ongeteekend, artikel
voor betreffende de kunstmatige inseminatie in \'t algemeen. Daarin wordt be-
sproken, waarom de kunstmatige inseminatie bij het vee in Engeland niet op grooter
schaal wordt toegepast en waarschijnlijk voorloopig ook niet toegepast zal worden.
Een van de voornaamste oorzaken is gelegen, en dat geldt ook voor ons land, in
het karakter van de geheele veeteelt.

Goede fokbedrijven zijn veelal ingesteld op het leveren van manlijk fokmateriaal
wat door een meer algemeen worden der kunstmatige inseminatie voor een groot
percentage overbodig zou worden. De vraag zou zich gaan verplaatsen naar sperma
van excelleerende dieren. Voor landen waar de veeteelt nog primitief is en het
genen-complex van enkele beste geïmporteerde manlijke dieren zoo snel moge-
lijk verbreid moet worden, gelden natuurlijk andere overwegingen. Rusland is hier-
voor een voorbeeld.

Catchpolf. 2) geeft geen nieuwe gezichtspunten, doch een aanbeveling voor
een regelmatig drachtigheidsonderzoek met behulp van de Ashheim-Zondek-
proef, waardoor de ftnancieele resultaten zeer gunstig beïnvloed werden.

Voor stamboekbedrijven in ons land is dit ook een proef die nog meer de aandacht
verdient.

Driejarige schitterende ervaringen met de electrische bedwelming van varkens. Bi.ase i )
bericht in dit artikel over zijn „glänzende" ervaringen met de elektrische bedwel-
mingsmethode ; n.1. jaarlijks ongeveer 33.000 varkens bedwelmd (?), geen spier-
bloedingen meer, geen bekken- of schenkelfracturen, betere uitbloeding dan bij de
pcnbedwelming, geen gelaedeerde kop of hersenen en verder rustige slachtplaats.

Prof. M. Müllf.r stipuleert in een naschrift nog eens extra al deze voordeelen
der elektrische bedwelming en o.a. ook nog de goedkoope toepassing door het
minimale stroomverbruik, ongevaarlijkheid voor den mensch en wijst bovendien
op eenige van zijn vroegere artikelen, waarin hij de bewusteloosheid der z.g. elek-
trisch bedwelmde dieren zou hebben aangetoond.

Een geheel ander geluid klinkt uit dit artikel. In verband met het door Müller
medegedeelde bericht, dat in Hongarije alle slachthuizen de electrische bedwel-
ming zouden moeten toepassen, geeft Klein 2) in dit artikel zijn bewondering te
kennen over het onderzoek van Prof. Roos over deze electrische bedwelming, en
raadt hij alle voorstanders, in het bijzonder Prof. Müllf.r, aan, alvorens zij zoo
hoog opgeven over deze electrische bedwelming, eerst eens met de resultaten van
dit onderzoek van Roos kennis te nemen, daar daaruit blijkt, dat geen anaemie der
hersenen, maar juist een hyperaemie, optreedt, zoodat alle gevolgtrekkingen over deze
bedwelming, gebaseerd op de z.g. anaemie der hersenen, als onjuist moeten worden
aangemerkt.

Over de toepassing van de electrische bedwelming bij het slachten van gevogelte. Anthony 3)
houdt in dit artikel een pleidooi voor het toepassen van de electrische bedwelming
bij het slachten van gevogelte, in casu kalkoenen.

De electroden van het toestel moeten dan op de volgende wijze worden aange-
bracht : Een electrode boven op het achterhoofd en de ander onder de onderkaak,
dus een dorso-ventrale positie van de electroden.

De stroom behoeft slechts 3 minuten te worden toegelaie«, waarna de vogel
gedood wordt door doorsnijden van de tongarteriën. Het meest opvallende ver-
schijnsel is dan wel de kleur-verandering var kam en lellen ; de roode kleur maakt
plaats voor een meer witte, anaemischc kleur. Verder ziet men ook een spierver-
slapping optreden, terwijl bovendien nog is gebleken, dat dc clectrisch bedwelmde
dieren beter waren uitgebloed dan op andere wijze gedoode dieren.

De corneareflex is afwezig, terwijl de dieren ook nog eenige reflexbewegingen
maken.

Volgens Anthony zouden met geringe moeite en kosten de gewone, voor grootere
slachtdieren gemaakte electroden van de „electrolethaler" vervormd kunnen wor-
den tot een meer passend model voor de vogelbedwelming. de G.

Bijdrage tot de Biologie. Uit het Physiologisch Laboratorium van Am-
sterdam, Directeur : Prof. Dr. G. van Rijnberk. Deel XXIII (1933—1934 .

Onder bovenstaanden titel heeft Prof. Dr. G. van Rijnberk de onderzoekingen,
in het jaar 1933—1934 gepubliceerd door het Physiologisch Laboratorium der
Amsterdamsche Universiteit, samengevat tot een boekdeel, respectabel door zijn
omvang maar bovenal door zijn inhoud.

Het bevat verhandelingen, die zich grootendeels bezig houden met de spier-
zenuw-physiologie en het centrale zenuwstelsel.

Van Rijnberk\'s medewerker ten Cate geeft een reeks onderzoekingen naar de
beteekenis van de hersenschors voor het tot stand komen van acustische en optische
reacties, pupilreacties en verschillende voorwaardelijke reflexen. Hierbij werden
belangrijke waarnemingen gedaan. Katten, waarbij de corticale gehoorcentra
zorgvuldig waren geëxstirpeerd, zelfs een kat waar de geheele hersenschors wegge-
nomen was, bleken na verloop van tijd hun gehoor tamelijk goed terug te hebben
gekregen. Deze waarneming is niet geheel nieuw en komt overeen met de reeds door
Goltz en anderen opgedane ervaring, dat honden zonder groote hersenen nog
reflexen op acustische prikkels te zien geven. Bij de katten van ten Cate konden
zelfs op acustische prikkels voorwaardelijke reflexen nog worden gebouwd. De
dieren bezaten een zeker onderscheidingsvermogen voor deze prikkels, zij het ook
een zeer onvolkomen. Voor het onderscheiden van toon-hoogte en intensiteit bleek
het neopallium onmisbaar.

Anders is het daarentegen gesteld met den gezichtszin. Is de gezichtszone van de
schors, de area striata, geëxstirpeerd, dan bleek het gezicht-vermogen blijvend ver-
loren. Het gelukte dus ook niet, om met behulp van optische prikkels bij deze dieren
voorwaardelijke reflexen te ontwikkelen. Het neopallium heeft dus bij de kat meer
beteekenis voor het gezichts- dan voor het gehoorzintuig.

De locomotiestoorjiissen die aanvankelijk bij de dieren na schors-exstirpatie be-
staan gaan op den duur terug, en zijn na l jaar nagenoeg verdwenen. (Arch. néerl.
de Physiol., XIX, p. 191, 1934).

Mej. Kaiser heeft bijdragen geleverd over de spieren voor de spraak en haar
invloed op de taal; Prof. van Rijnberk over functies die in een enkel lichaams-
segment van den hond tot stand kunnen komen.

Het geheel is een nieuw bewijs voor de vruchtbare werkzaamheid in het Am-
sterdamsche Physiologische laboratorium. R.

Mededeelingen van het Landbouwkundig Bureau der Staatsmijnen in
Limburg. No. 9, Maart 1935.

Algemeene vergadering op 10 Maart j.1. in het Landbouwhuis te Arnhem. Aan-
wezig 35 leden ; als lid der afdeeling werd aangenomen collega W. J. Nieuwenhuys
te Eist (O. B.).

Jaarverslag van den secretaris en Rekening en verantwoording van den penning-
meester over 1934 werden zonder eenige opmerking goedgekeurd.

De \\acature voor voorzitter der Maatschappij werd aan een grondige bespreking
onderworpen. Zonder dat de vergadering zich nog aan een bepaalde candidaat
wenschte te binden werden een viertal personen genoemd, die men voor de ver-
vulling dezer vacature geschikt vond n.1. de Heeren : H. J. Odé, P. J. de Jonc ;
Prof. C. F. van Oijen en Dr. K. Reitsma. Besloten werd deze namen ter kennis
te brengen van de andere afdeelingen.

Hierna werden bepalingen vastgesteld voor de oprichting van Diergeneeskundige
Ziekenfondsen die aan het Hoofdbestuur ter goedkeuring zullen worden aange-
boden.

Na een korte pauze hield collega Dr. G. M. van der Plank een voordracht
over „Crisis, veeteelt, en Dierenarts", die met groote aandacht werd gevolgd.

Bij de vrije mededeelingen kwamen o.a. ter sprake : Een geval van struma bij
een hond ; het veterinair toezicht op de veemarkten ; de betrouwbaarheid der
verschillende tuberculinaties; en acetonaemie-behandeling met insuline.

De volgende vergadering zal plaats hebben te Arnhem ; de dag te bepalen door
het bestuur, in overleg met den spreker.

In 1934 werden 5 vergaderingen gehouden die werden bezocht door 26, 2 r,
28, 22 en 15 leden.

Twee leden verlieten onze afdeeling, n.1. M .B. ten Have en C. Tolhoek ; de
laatste wegens overgang naar de afdeeling Overijsel. Als lid werd aangenomen
Dr. H. II, Vink. In het bestuur der afdeeling verwisselde Dr. v. d. Kamp van functie
n.1. van penningmeester tot 2e secretaris. Als penningmeester werd aangewezen
L. v. Bergen en als vice-voorzitter in plaats van den aftredende functionnaris
J. Bruyf.l, H. Venema.

Op de twee gehouden algemeene vergaderingen werd de afdeeling vertegen-
woordigd resp. door de leden J. Anema en C. Eenhoorn.

Voordrachten werden gehouden door het lid der Friesche afdeeling S. Santema
over ziekenfondsen voor vee, en door het lid der eigen afdeeling Br. Bruins over
torsio uteri, wegnemen van een voorbeentje, en castratie van runderen. Verder
werden besprekingen gehouden over schurftbestrijding bij het rund, de resultaten
bij toepassing van abortus-serum, niet willen dekken van stieren, niet aangegeven
slachtingen van varkens, sterfgevallen bij pas geboren schapen, middelen tegen
Lahme.

Veel vergaderingstijd werd in beslag genomen door besprekingen op maatschap-
pelijk gebied en commissies werden benoemd voor het uitbrengen van advies over
verschillende onderwerpen, zooals : ziekenfondsen voor vee, kwakzalverij, de be-
langen der keuringsveeartsen (tevens praktisecrend), en de wenschelijkheid tot
oprichting van een vereeniging van keuringsveeartsen.

Nog steeds kwam weer op de vergaderingen ter sprake de al of niet erkenning
van onze Mij. als vakvereeniging. De bindende besluiten betreffende tuberculose-
bestrijding ondergingen eenige wijzigingen en werden daarna door het H.B. goed-
gekeurd, terwijl de tarieven voor het onderzoek door de practici voorgesteld, door
de Groninger gezondheidsdienst voor vee werden aanvaard. De tarieven-kwestie

voor de pluimveebehandeling bleef dit jaar vrijwel onbesproken, terwijl wel werd
besproken de gewenschte belooning voor het houden van cursussen in paarden-
en runderkennis, uitgaande van landbouwmaatschappijen zonder rijkssteun.

Door een der leden werd de wenschelijkheid betoogd, af en toe \'s avonds te ver-
gaderen. Een proef in die richting zal worden genomen.

Of het aan de gedrukte tijdsomstandigheden moet worden geweten, maar een
feit is het, dat de neiging tot gezellig samenzijn, waarop onze afdeeling steeds kon
bogen, gedurende het afgeloopen vereenigingsjaar ietwat tanende was. Met de
hoop dat een volgend jaarverslag moge getuigen van betere toestanden en een
levendig „esprit de corps" meen ik deze verhandeling te kunnen sluiten.

Burgemeester en Wethouders van Rotterdam hebben den raad een voorstel
aangeboden, om een der slachthallen voor klein vee op het slachthuistcrrein in te
richten tot runderslachtplaats, waardoor speciale slachtingen op één plaats kunnen
worden geconcentreerd en de noodzakelijke controle op afdoende wijze kan geschie-
den. De aan deze verbouwing verbonden kosten worden geraamd op globaal
f 185.000 voor de eigenlijke verbouwing en op ongeveer ƒ 19.000 voor de slacht-
technische installatie, transportbanen, enz. Teneinde zoo spoedig mogelijk met
de werkzaamheden te kunnen beginnen zal een voorafgaande machtiging tot het
doen van deze uitgave aan Gedep. Staten worden verzocht, daar de regeling van
een crediet op den kapitaaldienst begrooting 1935 eerst kan worden getroffen,
nadat de primitieve bcgrooting door den raad zal worden vastgesteld.

Volgens een bericht in het ,,Z. f. Fl. u. Milchhyg. Jg. 45, pg. 158" is in Spanje
sinds 17 November 1934, zij het dan ook na een jarenlange actie van slagerszijde,
het slachten van paarden cn de verkoop van paardevleesch toegelaten. Het slachten
van het eerste paard op het abattoir te Madrid bleek een groote gebeurtenis te zijn.
Het vleesch van dit dier werd tegen kostprijs aan de gegadigden verkocht.

Het bericht vermeldt verder, dat in de Skandinavische landen, en vooral Dene-
marken, het paardevleesch een algemeen erkend voedingsmiddel is, dat zonder
vooroordeel genuttigd wordt. Daartegenover staat, dat b.v. in Polen ook tegen-
woordig nog geen slachting van paarden voor vlceschgebruik plaats vindt.

Door den gemeenteraad is vastgesteld een nieuwe verordening op de heffing
van keurloonen in den keuringskring Zuidland, Abbenbroek, Oudenhoorn en Heen-
vliet, waarbij geen wijziging in de keurloonen is aangebracht. Wel werd het salaris
van den keuringsveearts teruggebracht van ƒ 1800 tot ƒ 1300. de G.

Benoemd tot ridder in de Orde van den Nederlandschen Leeuw Prof. Dr.
D. L. Bakker, rector-magnificus der Landbouwhoogeschool te Wageningen.

Te Cairo overleed op 77 jarige leeftijd, Jean Baptiste Piot, meer bekend als
Piot Bey. Hij was vanaf 1880 in Egyptische dienst, en als deskundige, vooral
op het gebied van tropische ziekten, runderpest o.a., van internationale be-
kendheid.

Verzoek aan Medewerkers, die nog Tijdschriftnummers van jaargang 1934 in
handen hebben, die vóór 1 Mei a. s. in te zenden aan het adres der redactie,
Prins Mauritslaan 9, den Haag.

Aan buitengewone leden van de D. S. K. wordt beleefd verzocht hun bijdragen
voor het vereenigingsjaar 1934 —1935 voor 1 Mei te storten op giro-nummer 249425.

Prof. Klarenbeek hield op 26 Febr., in de Afdeeling Amsterdam der Ned.
Maatschappij tot bevordering der Geneeskunst, een voordracht over het onder-
werp : „Arts en Huisdier". Speciaal de ziekten van hond en kat werden be-
handeld, en in de eerste plaats die, welke voor den arts van belang zijn, uit
het oogpunt van vergelijkende pathologie en besmettingsgevaar voor den mens.

Dergelijke voordrachten zijn zeer nuttig, en de verslaggever zegt terecht ¹) :
„dc kennis van ziekten, die bij onze huisdieren voorkomen, is voor den arts niet
alleen leerzaam doch ook noodzakelijk." Vr.

In de laatst gehouden vergadering van beheerders is besloten een onderzoek
te doen instellen naar den z.g. „filtreerbaren vorm" van den tuberkelbacil.

Bedoeld onderzoek zal geschieden in het laboratorium van Prof. W. G. de
Graaff te Utrecht, waarbij Dr. P. Schlemper, die zich in het afgeloopen jaar
gedurende eenige maanden aan het Instituut Pasteur te Parijs van de daar
gevolgde werkwijze op de hoogte heeft gesteld, de uitvoering op zich heeft
genomen.

Dit congres valt samen met de Olympiade 1936 te Berlijn te houden. Het zetelt
in het „Preussenhaus", de daarmede verbonden tentoonstelling heeft plaats in een
der Tentoonstellingshallen der stad Berlijn.

Bij de zittingen onderscheidt men „Hauptvortrage "en „Sektionsvortragcn".
De eerste worden op uitnoodiging van het Congresbestuur gehouden, de laatsten
overeenkomstig een bepaalde verdeeling door deskundigen uit alle landen.

Bij aanmelding vóór 30 Juni 1936 kost het lidmaatschap 16 M., na dien datum
20 M. Dames en verwanten resp. 8—10 M.

Wij herinneren er aan dat collega Dr. te Hennepe als eere-secretaris aan de
leiding verbonden is en wekken de collega\'s op aan dit congres deel te nemen.

The Onderstepoort Journal of Veterinary Science and Animal Industry,
Vol. 3, No. 2. Oct. 1934.

Neitz, W. O., Alexander, R. A. and du Toit, P.J. : Eperylhrozoon ovis (Sp. nov.)
infection in Sheep.

Nieschulz Otto, Bedford, G. A. H. and du Torr, R. M. : Investigations into
the transmission of Horsesickness at Onderstepoort during the season 1931—32.

Nf.itz, W. O. and Thomas, A. D. : Rabies in South Africa. Occurence and distri-
bution of cases during 1933.

Ortlepp, R. J. : Preliminary note on the life history of Gaigeria pachyscelis (Raill.
and Henry, 1910), a hookworm of sheep.

Curson, H. H. and Mare, G. S. : Studies in Sex Physiology No. 12. The situation
of the developing foetus and the relationship between the pregnant horn and the
corresponding corpus luteum verum.

Curson, H. H. and Epstein, H. : Anatomical Studies No. 50. A comparison of
Hamitic Longhorn. West African Shorthorn, and Afrikander Cattle, particularly
with regard to the skull.

M. van der Vliet, van Kruidingen naar Arnhem, Izaac Evertslaan 24.
Dr. H. \'tHoen, van Utrecht naar Marrssen (U.), Zandpad 31^,
Tel. 69, postgiro: 252261.

F. L. J. Jordan, Studie over haemoglobinurie naar aanleiding van een geval
van haemolytische anaemie met nachtelijke haemoglobinurie. Acad. proefschrift
Utrecht. Utrecht. 1935. 8°. 108 blz.

P. C. M. van Hooydonk, Overzicht van haematologische onderzoekingen bij
enkele ziekten van paard en rund ; bijdrage tot de kennis van het normale witte
blocdbeeld van het varken. Proefschrift a. d. Veeartsenijk. Faculteit. Tiel, Druk-
kerij St. Maarten, 1935. 8°. 191 blz.

J. J. Adams en W. J. Pretorius, Vervaardigingskoste ens. van botter en kaas.
2de verslag. Pretoria, Die Staatsdrukker. 1934. 8°. 52 blz.

Unie van Suid-Afrika. Dept. van Landbou. Ekon. Reeks. No. 20.
Praeadviezen voor het 5de Wereldcongres voor pluimveeteelt 1933 te Rome.
Wageningen, H. Veenman en Zonen, 1935. 8°. ƒ 0.25

R. BAF.TSLé en C. De Bruyker, Toezicht over eieren. Ledeberg-Gent, Drukk.
Erasmus, 1934. 8°. 160 blz. m. pl. fr. 20.—

Verslag over den landbouw in Nederland over 1933. \'s Gravenhage, Algem. Lands-
drukkerij, 1934. Gr. 8°. 244 blz.

Verslagen en mededeelingen van de Directie van den Landbouw. 1934, Nr. 5.
A. J. J. van de Velde, Het rijk der microben. Amsterdam, De Spieghel, 1935.

E. de Boer, Experimented onderzoek betreffende Ascaris lumbricoidcs van
mensch en varken. Proefschrift aan de Veeartsenijkundige Faculteit. Utrecht, Ke-
mink en Zoon N.V., 1935. 8°. X 84 blz.

Jaarverslag van den Burgerlijken Veeartsenijkundigen Dienst over 1933. Batavia,
Landsdrukkerij, 1935. Gr. 8°. 159 blz.
Dept. van Econ. Zaken in Ned.-Indie.

K. Klein, Lo stordimento elettrico è veramente, specie nei suini, un procedimento
sicuro per evitare ogni maltrattamento agli animali? Trad, del tedesco da G. Nie-
mack. Lucca, tip. A. Lippi, 1934. 8°. 22 p.

A. Nannizzi, Repertorio sistematico dei miceti dell\'uomo e degli animali. Siena,
s.a. Poligr. Meini, 1934. 8°. XII 557 p. c. fig. Lire 100.—

J. Roche et M. Florkin, La fonction respiratoire du sang chez les différentes
espèces animales. Paris, G. Doin et Cie., 1935. 8°. 96 p. fr. 18.—

R. Pf.rrier et J. Delphy, Vers et némathelminthes. T. 1 B. Paris, Libr. Dela-
grave, 1935. 4⁰ obi. 180 p. fr. 25.—

J. Troupeau-Housav, Moutons et porcs d\'herbage. Paris, I.ibr. agric. de la
Maison rustique, 1935. 8°. 174 p. fr. 7.—

H. Patton, More fur-bearing animais. Chicago, C. V. Ritter, [1934]. 8°. 191
p. w. fig.

Poultry World Annual. 1935. London, Poultry World, 1935. 8°. 142 p. Sh. 1.6
R. H. Wolcott and E. P. Powell, Laboratory guide in animal biology. London,
Mc Graw Hill Press, 1935. 8°. VI 102 p. Sh. 6.—

W. Fawcett, Riding and horsemanship. London, P. Allan, 1935. 8°. 252 p.
The sportman\'s library. No. 1. Sh. 5.—

A. Clark, Gun dogs and their training. London, P. Allan, 1935. 8°. 253 p.
The sportman\'s library. No. 4. Sh. 5.—

G. W. Layley and W. J. Maiden, The evolution of the British pig. Past, pre-
sent and future. London, Bale Sons, 1935. 8°. XIV -f- 119 p. Sh. 7.—

J. C. Lyell, Pigeon keeping for amateurs. 4th cd. Rev. by Rosslyn Mannering.
London, Link House, 1935. 8°. 112 p. w. ill. Sh. 2.6

H. Cox, Dogs of to-day. 2d ed. London, Black, 1935. 8°. 127 p. w. 60 ill. Sh. 5.—
C. D. V. Gforgi, Fodders and feeding stuffs in Malaya. Kuala Lumpur. 1934.

Horse owners\' reference book for 1935. London, National Horse Association of Great
Britain, 1935. 120 p. Sh. 1.—

A study of the ticks in Kenya Colony. Prt. 3. By E. Aneurin Lewis. Nairobi, Govern-
ment Press, 1934. 8°. 65 p.

Prt. 3. Investigations into the tick problem in th • Masai Reserve. Dept. of Agri-
culture Kenya Colony.

K. Freyschmidt, Aufzucht des Rindviehs. 2te Aufl. Berlin, P. Parey, 1935. Gr.
8°. 19 S. m. Abb. M. 1.—

K. A. Wegener, Nationale Fettwirtschaft. Zusammenstellung der wichtigsten
Bestimmungen der Bewirtschaftung von Speck, Schmalz und Talg. Tl. 3, 4. Kempten,
Deutsche Mjlkerei-Zeitung, [1935]. 8°.

Tl. 4. Die Bewirtschaftung von Butter und Käse. Ausbau des Fettplanes. Erg.
zu Tl. 1 u. 3. 80 S. M. 1.85

R. Frank, Vergl. Untersuchungen über die Wirkung des Suprarenins und einiger
suprareninverwandter Präparate auf den experimentell erzeugten Bronchialkrampf
von Meerschweinchen und Katze. Dresden, Risse-Verlag, 1934. 8°. 22 S. M. 1.80
Med. Diss.

P. Martin und W. Schauder, Lehrbuch der Anatomie der Haustiere. 3te Aufl.
Bd. 3, Tl. 2. Stuttgart, Schickhardt und Ebner, 1935. 4⁰.

Bd. 3, Tl. 2. Verdauungs- und Atmungsapparat der Hauswiederkäuer. VI S, S.
137—26g m. 78 Abb. im Text und auf 10 Kunstdr. Taf. M. 11.75

K. Roth, Hundekrankheiten. Neu bearb. von E. Wolff. Leipzig, Hachmeister
und Thal, [1935]. Kl. 8°. 48 S. m. 27 Abb. M. 0.35

J. Spann, Die Biologie der Rinderdasselfliegen. 3te Aufl. Hannover, M. u. H.
Schaper, 1935. 8°. 23 S. M. 0.60

L. Fahr-Nils, Die Katze, ihre Haltung, Zucht und Pflege. Leipzig, Hachmeister
und Thal, [ 1935]- Kl. 8°. 56 S. m. 20 Abb. M. 0.70

R. GäRTNER, Schafzucht. 2te Aufl. Stuttgart, E. Ulmer, ig34- 8°. 75 S. m. 41 Abb.
Tierzuchtbücherei. M. 2.20

K. Weller, Futterbeschaflung im eigenen Betrieb. Kurze Anleitung f. d. prakt.
Landwirtschaft. Stuttgart, E. Ulmer, ig34- 8°. 77 S. m. 31 Abb. M. 2.50

H. Geyer, Aquarium-Fischzucht. Die Zucht fremdländischer Zierfische im
Wohnzimmer-Aquarium. Leipzig, Hachmeister und Thal, [1935]. Kl. 8°. 75 S.
m. 6 Abb. M. 0.70

W. Thomann, J. Lutz und F. Käci, Beiträge zur Kenntnis des Stoffwechsels
beim veredelten Landschwein unter bes. Berücksichtigung der Magermilchfütte-
rung. Bern, Verlag Verbandsdruckerei, 1934. 8°. fr. 6.—
A. Lungwitz, Der Lehrmeister im Hufbeschlag. Ein Leitfaden füi die Praxis
und die Prüfung. Neu bearb. von A. Fischer. 23te Aufl. Hannover, M. und H. Scha-
per, 1935. 8°. VIII 272 S. m. 231 Abb. M. 6.-
W. Nolte, Zur Biologie des Rebhuhns. Das Rebhuhn als Jagd wild ig32 und
ig33 in Deutschland. Neudainm, J. Neumann, 1934. 8°. 110 S. m. 11 Abb. und 3
Tab. im Text und 1 Tab. am Schluss. M. 8.

Jahrbuch für wissenschaftliche und praktische Tierzucht einschl. der Züchtungs-
biologie. Hrsg. von der Deutschen Gesellschaft f. Züchtungskunde. Schrift]. : J.
Schmidt und E. Lauprecht. Jg. 26. Hannover, M. und H. Schaper, 1935. Gr. 8°. S. 241
E. Möller-Christensen, Studien über das Zusammenspiel von Hypophysen-
und Ovarialhormoncn, insbes. im Lichte von Parabiosevcrsuchen. (Ucbers. von
.\'1. Weber). Kopenhagen, Levin und Munksgaard, 1935. 4⁰. 157 S. m. Abb., 3 S. Abb.
Acta pathol. et microbiol. Scandin. Suppl. 22. Kr. 10—

Handbuch der Milchwirtschaft. Hrsg. von W. Winkler. Bd. 3, Tl. 1. Wien u.s.w.,
J. Springer, 1935. Gr. 8°. VIII 316 S. m. 15 Abb. M. 39.60

Bd. 3. Milchwirtsch. Betriebslehre. Tl. 1. Milchwirtschafts- und Molkereibetrieb.
Bearb. von G. H. Albrecht u. A.

F^. Siebold und G. Prahl, Silofutter-Silobau. Anleitung zum Bau von Bauern-
silos aus Stampfbeton u.s.w. 2te Aufl. Berlin. P. Parey, 1935. 8°. M. 54 Abb. und
4 Ausführungszeichn. M. 1.20

G. Fichera, Endogene Faktoren in der Tumorgenese und der heutige Stand der
Versuche einer biologischen Therapie. Aus dem Italienischen. Berlin u.s.w., J.
Springer, 1934. 8°. IV 4- 83 S. m. 105 Abb. M. 7.50

Erbbiologie. 11 Vorträge von Heberer, von Wettstein, Kuhn u. A. Hrsg. von Kolle.
Leipzig, G. Thieme, 1935. 8°. M. 75 Abb. M. 10.—

Bekämpfung der Aufzuchtkrankheiten. Bericht über die 7te Tagung der Fachtier-
ärzte für die Bekämpfung der Aufzuchtkrankheiten in Bonn vom 25 bis 28 Mai 1934.
Zusammengest, von Käser. Hannover, M. und H. Schaper, ig35- 8°. M. 6.—
5. O. G. Schweizerisches Jahrbuch für Geflügelzucht, Kaninchenzucht, Tauben-
zucht, Vogelschutz und Vogelliebhaberei. Red.: A. Tschamper. [Jg. 5]. ig35- Zo-
fingen, Tierwelt-Verlag, [1934]. Kl. 8°. 320 S. m. Abb. fr. 2.—

A. Behrk, Kurzgefasstes Handbuch der Lebensmittelkontrolle .... Tl. 2. Leip-
zig, Akad. Verlagsges., 1935. 8°. VIII 228 S. M. 7.60

Ducom, Du traitement des plaies accidentelles du cheval par l\'antivirus mixte
staphylococcique streptococcique. Thèse de Paris. 1935.

Corneal¹, Ebauche d\'une pathologie de la civilisation animale. Thèse de Paris.
\'935-

Hemelsdael, Contribution à l\'étude de la race porcine flamande. Thèse de Paris.
\'935-

Revert, L\'echinococcosc osseuse en médecine vétérinaire. Thèse de Toulouse.
\'935-

Florio, Etude de la mort, de ses signes et de son diagnostic chez les animaux
domestiques. Diagnostic des morts subites et des morts suspectes. Thèse de Toulouse.
\'935\'

Fournie, Contribution à l\'étiologie de la nécrose insulaire du foie. Thèse de
Toulouse. 1935.

Testre, Le cancer de la thyroide et des parathyroides chez les animaux domesti-
ques. Thèse de Lyon. 1934.

Laurencin, Données modernes sur la pisciculture industrielle de la truite. Thèse
de Lyon. 1934.

Df.caris, Le cancer de l\'ovaire chez les femelles domestiques. Thèse de Lyon.
\'934-

Robin, Contribution à l\'étude des tumeurs dérivées du tissu lymphoide chez
les animaux domestiques. Thèse de Paris. 1935.

Besnault, Essais d\'anesthésie générale et de préanesthésie des carnivores domesti-
ques par le buthyléthylmalonilurée. Thèse de Paris. 1935.

Raust, Le rouget et le charbon chez les animaux et chez l\'homme ; contamination
dans le commerce de la viande. Thèse de Paris. 1935.

Lucas, Etude de quelques crânes de chiens de i\'époque gallo-romaine. Thèse de
Paris. 1935.

Delbé, La brucellose des équidés. Etude clinique et expérimentale. Thèse de
Paris. 1935.

Devalière, Le cancer de la peau chez les animaux domestiques. Thèse de Lyon.
\'93"j-

Jullien, Diagnostic des lésions hépatiques par les variations du coefficient de
Maillard chez le chien. Thèse de Lyon. 1935.

Bouvet, Contribution à l\'étude des complications de la fièvre aphteuse. Thèse de
Lyon. 1935.

Roque, Contribution à l\'étude du traitement préventif et du traitement curatif du
tétanos chez les animaux domestiques. Thèse de Toulouse. 1935.

Signol, Contribution à l\'étude de l\'anatomie topographique du bassin chez la
vache. Thèse de Toulouse. 1935.

W. Schaaf, Die Zuchtausfallschäden im Regierungsbezirk Wiesbaden, ihre
Ursache und ihre Bekämpfung unter bes. Berücksichtigung der Triehomonaden-
seuche. Inaug.-Diss. Giessen. 1934.

R. H indhausen, Untersuchungen über die Lebensfähigkeit und Invasionsfähigkeit
der Rinderfinne nach dem Gefrieren bei einer konstanten Temperatur von —3⁰ C.
Inaug.-Diss. Giessen. 1934.

A. Sknorzil, Die Eingriffe in das Eigentumsrecht durch die Veterinärpolizei
in Oesterreich. Habilitationsschrift Wien. 1935.

E. Merke, Lentin als Anthelmintikum und Emetikum bei Hunden. Inaug.-Diss.
Giessen. 1935.

K. Scheerf.r, Versuche über die Abtötung der Rinderfinne durch eine Tempe-
ratur von —2° C. Inaug.-Diss. Giessen. 1934.

VV. Wenzel, Der Wert der Schaumprobe zum Nachweis vom Eiweiss, Gallen-
farbstoffen und Blut im Tierharn. Inaug.-Diss. Giessen. 1934.

V. Vogt, Beitrag zur Prolantherapie in Anlehnung an die Therapie vom Wirkungs-
mechanismus der Sexualhormone. Inaug.-Diss. Giessen. 1934.

G. Heyn, Die Blutbildveränderungen bei Hühnern während der Mauser. (Mit
Beiträgen zur normalen Hämatologie des Huhnes). Inaug.-Diss. Leipzig. 1935.

W. Hunecke, Untersuchungen über die Möglichkeit einer Augendiagnose beim
Rind. Inaug.-Diss. Leipzig. 1935.

E. Ruthardt, Zwillings- und Mehrlingsgeburten in den Herdbuchverbänden
Württembergs. Inaug.-Diss. Leipzig. 1935.

K. Hutter, Ueber Eihautveränderungen im Bereich der Chorienblasen des
Hausschweines. Inaug.-Diss. Leipzig. 1935.

H. G. Roder, Untersuchungen über den therapeutischen Wert des Fissan-
Uteruspulvers und der Fissan-Phlegmonensalbe. Inaug.-Diss. Leipzig. 1935.

G. Schiele, Die Diagnose „Enteritis" in ihrer Beziehung zum pathologisch-
anatomischen Befund. Inaug.-Diss. l.eipzig. 1935.

C. Brockmann, Der Weg der Schlundsonden in die Vormägen des Rindes. Inaug.-
Diss. Hannover. 1935.

K. FLäscHENDRäGER, Die diuretische Wirkung von Harnstoff im Wasserstoss
bei gesunden und nierenkranken Hunden. Inaug.-Diss. Hannover. 1935.

W. Herbert, Beitrag zur Sakralanästhcsie beim Pferde. Inaug.-Diss. Hannover.
1935-

L. Kaiser, Toxikologische Untersuchungen einiger Derrispräparate. Inaug.-Diss.
Hannover. 1935.

J. Ludewig, Beitrag zum Verhalten der Gitterfasern des Pferdes unter spez.
Berücksichtigung der infektiösen Anaemic. Inaug.-Diss. Hannover. 1935.

R. Schneider, Beitrag zur biologischen Wertbestimmung des Bienengiftes. Inaug.-
Diss. Hannover. 1935.

L. Schuster, Ist der M. cleidobrachialis der Säugetiere der Pars clavicularis des
M. deltoideus hom. homolog? Inaug.-Diss. Hannover. 1935.

F. Harms, Sterilisationsversuche von Verbandstoffen und Fleisch im Autoklaven
bei 120⁰ G. Inaug.-D\'ss. Hannover. 1935.

K. H. Tiemann, Versuche zur Ausführung der Sakralanaesthesie beim Schwein.
Inaug.-Diss. Hannover. 1935.

G. Buckstegen. Betrachtungen über die Unhaltbarkeit der Blutvergiftungslehre
als Grundlage für die Verhütung der Entstehung ven Paratyphusinfi ktionen tier -
schen Ursprungs beim Menschen. Inaug.-Diss. München. 1935.

A. Kinzler, Ein Beitrag zur Behandlung der Streptokokkenmastitis. Inaug.-
Diss. München. 1935.

E. Kinzler, Torsio uteri gravidi mit bes. Berücksichtigung der Methode nach
Auer-Schreiner. Inaug.-Diss. München. 1935.

A. Kottmann, Histologische Untersuchungen über das Wesen der Prostatahyper-
trophie beim Hunde. Inaug.-Diss. München. 1935.

H. Weiss, Untersuchungen über die Brauchbarkeit des Gömörischen Kalknach-
weises in der Tierpathologie. Inaug.-Diss. München. 1935.

L. Vogt, Vergl. Untersuchungen über die Durchlässigkeit des Zellophan-Darmes
und Naturdarmes für Bakterien aus der Paratyphusgruppe. Inaug.-Diss. Giessen.
<934-

J. Fuest, Vergl. Untersuchungen über den Nachweis von Bruzella-Abortus in
Einzel- und Gruppenmilchproben. Inaug.-Diss. Giessen. 1934.

Den 20sten December 1934 is Hofrat Prof. Dr. Franz von Hutyra,
grootmeester der diergeneeskunde, gestorven. Na een lijden van 2 jaren
is hij in den ouderdom van 75 jaren van ons heengegaan en met hem
een der grootste mannen op het gebied der diergeneeskunde zoowel wat
betreft het bevorderen der wetenschap als het vertegenwoordigen van
den veterinairen stand.

Niet vele van de Nederlandsche dierenartsen hebben v. Hutyra
persoonlijk gekend, doch zij allen zijn met zijn naam en zijn werk
vertrouwd. Geen dierenarts heeft zulk een internationale bekendheid
en vermaardheid als v. Hutyra, maar wie heeft ook een staat van dienst
als deze geleerde.

v. Hutyra werd 6 Sept. 1860 in Szepeskely in Oberungarn geboren.
In 1878 begon hij zijn medische studie en werd reeds in 1882 nog tijdens
XLII ,o

zijn studietijd assistent aan het pathologisch-anatomisch instituut dei-
Universiteit in Budapest.

In 1883 promoveerde hij tot doctor in de geneeskunde en bleef tot
1886 aan het pathologisch instituut der Universiteit werkzaam.

Het jaar 1886 bracht een groote verandering, daar v. Hutyra be-
noemd werd tot assistent-professor aan de Budapester Veeartsenijschool
en van dien tijd af is zijn leven en werken innig verbonden met de
diergeneeskundige wetenschap en het diergeneeskundig onderwijs.

Na verschillende buitenlandsche veeartsenijkundige instituten te
hebben bezocht, verkreeg hij het diploma van veearts en begon zijn
colleges als buitengewoon hoogleeraar in de pathologische-anatomie.

Door den dood van Prof. A. Azary moest v. Hutyra de leiding dei-
interne kliniek op zich nemen en in 1890 werd hij tot gewoon hoog-
leeraar in de bijzondere pathologie en therapie aan de Veeartsenijschool
te Budapest benoemd. In 1901 werd deze leerstoel gescheiden en werd
v. Hutyra Professor ordinarius uitsluitend voor infectieziekten, ge-
rechtelijke veeartsenijkunde en vleeschhygiëne, terwijl de leerstoel voor
inwendige geneeskunde aan Prof. Marek werd toevertrouwd.

Hutyra was een groot organisator, maar ook uitmuntend weten-
schappelijk onderzoeker en docent. Wij kennen hem in de eerste plaats
uit zijn wetenschappelijk werk en vele publicaties. Het resultaat van
dat werk en van zijn groote ervaring is vooral tot ons gekomen door
het door hem bewerkte leerboek.

Door vele practische toepassingen toonde hij reeds in het begin van
zijn loopbaan de betrouwbaarheid aan der entingen tegen miltvuur en
vlekziekte.

Tuberculose- en mallcusdiagnostick, hadden zijn belangstelling,
terwijl hij door experimenten de pathogenese van malleus tot meerdere
opheldering heeft gebracht. Ook met het immuniseeren tegen tuber-
culose volgens von Behring heeft hij zich bezig gehouden en hij loonde
aan, dat deze methode voor de praktijk niet geschikt was. Over de
Calmette-Guérin-enting heeft v. Hutyra nog op het congres te Londen
in 1930 een publicatie betreffende de experimenteele basis dezer vacci-
natie het licht doen zien. Van de grootste beteekenis zijn zijn onderzoe-
kingen over varkenspest ; hij toonde het virus in Hongarije aan en heeft
de immunisatie tegen deze ziekte met serum uitvoerig uitgewerkt en den
grondslag gelegd voor de simultaanenting.

Zijn talenten als docent, waarvan zijn leerlingen getuigen, komen
voor ons duidelijk uit in het wereldberoemde werk ,,Spezielle Patho-
logie und Therapie der Haustiere", dat door v. Hutyra in samen-
werking met Marek werd geschreven, v. Hutyra behandelde hierin
het gedeelte „Infectieziekten". In 1880 verscheen eerst een boek ge-
titeld „Pathologisch-Anatomische Diagnostik" en in hetzelfde jaar een
kort leerboek over de „Aetiologie der Infektionskrankheiten der Haus-
tiere", waaruit later de monumentale Band I van het handboek „Hu-
tyra en Marek" resulteerde.

Reeds in 1904 verschijnt dit prachtwerk als 2de druk en werd in
1905 vertaald in het Duitsch, waardoor het ook voor ons toegankelijk
werd. Zes herdrukken in het Duitsch hebben het licht gezien, het boek
is in verscheidene talen vertaald, de laatste uitgave is in iets uitgebreider
vorm in het Engelsch in 1925 verschenen. Overbodig is het over de
beteekenis van dit imposante werk, waarvoor de auteurs in 1930 den
Hudapestprijs van het Int.-Vet.-Congres te Londen verwierven, uit te
weiden. Het peil waarop het diergeneeskundig onderwijs heden ten
dage in vele landen staat is voor een groot deel aan dit grootsche werk te
danken.

De logische indeeling van de leerstof maakt het lezen en bestudeeren
van dit boek tot een genoegen.

In alle onderdeelen is de stof uitmuntend verzorgd. Wij kunnen
v. Hutyra niet dankbaar genoeg zijn voor het kostbare, wat hij ons
door zijn onvermoeide werkkracht heeft gegeven.

Behalve dit handboek schreef v. Hutyra, eveneens met Marek,
een standaardwerk over „Orientalische Rinderpest" gebaseerd op eigen
ervaring en onderzoekingen.

Over gerechtelijke veeartsenijkunde publiceerde hij een boek in de
Hongaarsche taal.

v. Hutyra heeft een groot aandeel gehad in de ontwikkeling van
het diergeneeskundig onderwijs in Hongarije. Door zijn streven werd
de Veeartsenijschool in 1900 tot z.g. Akademie verheven, terwijl hem
in 1897 het directoraat daarvan werd opgedragen. In 1899 werd deze
Akademie door zijn onvermoeide activiteit tot Hoogeschool met Uni-
versiteitsrechten verheven en werd v. Hutyra als Rector aangewezen,
\'lot 1906 behield hij naast het Rectoraat zijn volle leeropdracht,
daarna doceerde hij uitsluitend infectieziekten en gerechtelijke vee-
artsenijkunde, terwijl vanaf 1927 v. Hutyra zich tot het onderwijs in
gerechtelijke veeartsenijkunde beperkte.

Groot waren de organisatorische talenten van v. Hutyra. Het is
hoofdzakelijk aan hem te danken, dat het veeartsenijkundig onderwijs
in Hongarije op zulk een hooge trap staat en tot voorbeeld heeft ge-
diend voor vele andere landen. Onafgebroken was hij 50 jaren in actieven
dienst werkzaam, waarvan 47 jaren als hoogleeraar, 33 jaren achtereen
als directeur respectievelijk Rector van de Onderwijsinrichting. Niet-
tegenstaande hij in 1916 vrijwillig van het vaste Rectoraat afstand deed,
werd hij steeds weer herkozen.

Tot groot leedwezen van allen moest hij wegens ziekte in 1933 zijn
ambt neerleggen.

Tot het laatst van zijn Rectoraat heeft hij zijn krachten gegeven
om de Hoogeschool te brengen op de plaats die haar toekomt, n.1.
die van zelfstandige faculteit van de „Universität der Wissenschaften".
Hem bevredigde, zooals Prof. Marek in de necrologie van v. Hutyra
zegt, de toestand die op heden werkelijkheid is geworden niet. Hij

was geen voorstander van een „Veterinär-abteilung" der Landbouw-
veeartsenijkundige faculteit, als onderdeel der „Universität für tech-
nische- und Wirtschaftswissenschaften", v. Hutyra wilde de vee-
artsenijkunde in het milieu der algemeene wetenschappen als zelf-
standige faculteit. Dit getuigt ongetwijfeld van de breede opvatting
welke v. Hutyra ook ten opzichte van dit vraagstuk had.

De verdiensten van v. Hutyra zijn door zijn eigen land, door uni-
versiteiten en wetenschappelijke instituten in binnen- en buitenland
erkend. Hij was eere-doctor van de Hoogescholen in Weenen en Berlin,
eere-professor van de Universiteit in Pécs, eerelid en correspondeerend
lid van de meeste buitenlandsche veterinaire vereenigingen. Behalve
dat hem de titel Hofrat werd verleend, werd hij ook in den erfelijken
Hongaarschen adelstand met het predicaat „von Szepeskely" verheven.

Veel heeft v. Hutyra gedaan voor de internationale veeartsenijkun-
dige congressen ; hij heeft daardoor bijgedragen aan de internationale
ontwikkeling onzer wetenschap en aan het bevorderen van den dierge-
neeskundigen stand.

In 1905 was hij de ziel van het diergeneeskundig congres te Budapest;
aldaar werd de Permanente Commissie in het leven geroepen. Tot
1934 was v. Hutyra lid dezer commissie en ondervoorzitter resp.
voorzitter van het Bureau. Nadat in 1914 de Internationale Congressen
schipbreuk hadden geleden en de internationale samenwerking zich
moeilijk kon herstellen, is het mede door zijn activiteit gelukt in 1928
de Permanente Commissie weder leven in te blazen ; v. Hutyra
werd tot president gekozen en in 1930 kwam het Congres te Londen
tot stand. Helaas in 1933 moest hij wegens ziekte zich terugtrekken
als voorzitter der Permanente Commissie ; het Congres te New York
in 1934 heeft hij niet kunnen bijwonen.

Ik heb de onuitsprekelijk dankbare taak gehad, met v. Hutyra
gedurende de jaren 1928 tot 1933 samen te werken in mijn functie
van secretaris der Permanente Commissie.

Van hem viel veel te leeren ; v. Hutyra was buitengewoon begaafd
en scherpzinnig, hij was critisch, maar toch mild in zijn critiek, hij
apprecieerde het werk van anderen. Bovenal was hij een krachtige
persoonlijkheid, maar van een buitengewone beminnelijkheid; hij stond
in zijn eigen land en dairbuiten in hocg aanzien.

Manninger zegt terecht in een artikel over Hutyra in 1929 : Sein
Leben ist das Musterstück eines wchleingerichteten inhaltsvollen Le-
bens.

De naam van Prof. Dr. Franz von Hutyra zal met gouden letteren
in de geschiedenis der diergeneeskunde gegrift blijven ; wij zullen
hem dankbaar en in eere gedenken.

Uit de afdeeling Infectieziekten van het Instituut voor Parasitaire- en
Infectieziekten der Rijks-Universiteit te Utrecht.

In ons land worden zilvervossen gefokt, weliswaar nog niet op die
schaal als bijvoorbeeld in Milwaukee (U.S.A.) waar de productie
van één farm jaarlijks 10.000 pelzen bedraagt en per dag 36 slacht-
paarden worden opgegeten door de oude vossen en pups, doch we hebben
in ons land toch reeds een vereeniging van fokkers die ongeveer 40 a 50
fokbedrijven omvat en bovendien nog ongeveer 15 niet aangesloten
farms. Hier te lande zijn in totaal ongeveer 1000 fokvossen, die 8, 10
soms 12 jaar voor het bedrijf gebruikt worden; het aantal jongen is
i a 6, meestal 3 of 4. Deze jongen die in het voorjaar ter wereld komen
worden gedood in December als de pels de meeste waarde heeft. Ons
land produceert dus jaarlijks reeds eenige duizenden pelzen en draagt
bij tot de wereldproductie: 175.000 pelzen. Het betreft hier een fok-
dier voor een luxe product, het ligt dus voor de hand dat jonge zilver-
vossen waardevol zijn en dat een infectieziekte met hooge sterfte een
enorme schade voor de farmhouder beteekent. Een infectieziekte die
in ons land de zilvervos bedreigt en op een aantal bedrijven reeds
groote sterfte gaf is de paratyphus.

In den tijd gelegen tusschen 26 Mei 1933 en 6 September 1934 werd
16 maal de diagnose paratyphus bij ingezonden zilvervossen gesteld.

Eenmaal werd een zieke vos voor onderzoek aangeboden ; uit de
faeces werd de paratyphus-bacil geïsoleerd. Bovendien werd de para-
typhus bacil geïsoleerd uit vlooien van vossen van een bedrijf dat
besmet was.

De paartijd valt in het vroege voorjaar, Januari, Februari; de drach-
tigheid duurt 52 dagen, de jongen worden door het mocderdier gevoed ;
na 5 a 6 weken beginnen de pups zelf mee te eten, aanvankelijk eerst
alleen wat melk, brood en pap. De oude vossen krijgen vleeschvoeding
(70 a 80%), voorts visch, eieren, rijst, havermout, groenten, tomaten,
sinaasappels, wat kalk, gist. houtskool en een beetje levertraan ; zoogende
dieren krijgen per dag 1 liter melk extra. Als de jongen 8 weken zijn
voeden ze zichzelf, ze worden dan bij de moeder weggenomen. Men
ziet nu de paratyphus zeer dikwijls uitbreken bij de jonge pups even
nadat ze zelf beginnen mede te eten. Ook ziet men de ziekte soms
uitbreken even nadat wormcapsules toegediend zijn. Vooral als de
dieren nog zeer jong zijn is de sterfte groot. Naarmate de jongen
ouder worden neemt de mortaliteit af, oude vossen worden meestal niet
ziek.

Dc dieren worden algemeen ziek, de eetlust vermindert snel, de dieren
krijgen diarrhee en worden slap, vooral in lenden en achterbeenen,
de lichaamshouding is soms abnormaal, namelijk scheeve rug- of scheeve
hoofdhouding. De oogen zijn weggezonken, in de ooghoeken is dikwijls
pusachtig slijm ; de oog- en mondslijmvliezen zijn veelal bleek en geel
getint.

Een eenigszins hier op gelijkend beeld kunnen geven : hondeziekte,
Weilsche ziekte, zware worminfecties, coccidiosis en vergiftiging.

Meestal is duidelijk enteritis waar te nemen; in hevige gevallen kan
de darminhoud bloederig zijn. De milt is in den regel gezwollen, de
nieren zijn gedegenereerd, soms met puntbloedingen ; de lever kan
gedegenereerd zijn. Vele dieren zijn zeer sterk icterisch. In de buikholte
is soms haemorrhagisch vocht te vinden. In een uitstrijkpreparaat van
het hartebloed zijn veelal bacillen aan te toonen.

Bij verdachte cadavers wordt uit hart, lever, milt en nieren geënt
op agar en in bouillon. Bij 16 zilvervossen werd een bacil in reincultuur
verkregen, die volgens zijn morphologische- en cultureele eigenschappen
tot de paratyphusgroep gerekend moest worden (klein staafje ; sterk
beweeglijk ; Gram-negatief; aëroob en anaëroob, groeit gemakkelijk
op agar en in agar ; groeit op en in gelatine die niet vervloeit ; op
aardappel een w^;t beslag ; op serumagar is de groei zeer goed, eveneens
in bouillon en in serum-bouillon; in den voedingsbodem van Gersbach
wordt geen indol gevormd ; in peptonkcukenzout-melksuikcr is geen
gasvorming ; in peptonketfkenzout-druivensuiker is gasvoming ; melk
stolt niet ; in lakmocswei van Petrusky is eerst rood- daarna blauw-
kleuring ; op de Gassncrplaat is gele verkleuring ; op de Endopiaat
is kleurlooze groei; neutraalrood slaat om tot geelgroen ; in Barsikow-
nutrose-melksuiker ontstaat geen zalmkleurig neerslag ; in Barsikow-
nutrose-druivensuiker wel). Voorts ontvingen wij nog een paratyphus-
cultuur van het Instituut voor Pathologische Anatomie (Directeur
Prof. Dr. H. Schornagel).

Deze, in totaal dus 17, stammen waren afkomstig van 11 farms.
Het is mogelijk dat er farmhouders geweest zijn die bij ziekte niet de
moeite genomen hebben materiaal op te zenden. Bovendien zullen
farmhouders naar elders materiaal gezonden kunnen hebben ; dit in
acht nemende is dus het aantal door ons als besmet bevonden bedrijven,
i i van de ongeveer 60, vrij hoog te noemen. Aanvankelijk was nog
niet het plan opgevat een uitgebreid onderzoek in te stellen zoodat
een der eerst geisoleerde stammen niet bewaard geworden is, de andere
tien echter werden nader onderzocht door agglutinaties te verrichten
met hoogwaardig suipestifer-, Breslau- en Gaertner-serum. Als ver-
dunningen werden genomen 1 : 2000, 1 : 4000, 1 : 8000.

Dereacties met suipestifer- en Breslau-serum verliepen geheel negatief,
die met Gaertner-serum allen zeer duidelijk positief. Van enkele be-
drijven met groote sterfte waarvan wij meer dan één vos onderzochten
en dus meer dan i stam geïsoleerd hadden, weiden ook deze stammen
met hetzelfde resultaat geagglutineerd. Op grond hiervan blijkt dus
dat in ons land onder de zilvervossen vrij veel paratyphus voorkomt
(minstens 18% der bedrijven is besmet), veroorzaakt door Salmonella
enteritidis (Gaertner).

De resultaten van het onderzoek op vergisting van suikers en alko-
holen waren : dextrose ; manniet ; arabinose — ; dulciet ;
rhamnose —- ; xvlose •{-; zoodat alle stammen dus tot het Kieltype
blijken te behooren.

Op grond van onze inzichten betreffende paratyphus in het algemeen,
lijkt ons de bestrijding door middel van vaccinatie de voornaamste.
Voorts zal ook van belang zijn dat vossen, waarbij paratyphusbacillen
in faeces en urine, of agglutininen in het bloed aantoonbaar zijn, van
de teelt uitgesloten w^rorden. Hygiën^;sche maatregelen dienen eveneens
genomen te worden. Specifieke geneesmiddelen tegen paratyphus zijn
niet bekend. Serumtherapie geeft geen goede resultaten, bovendien
is het serum heteroloog wat dus bij herhaalde inspuiting doodelijke
anaphylaxie zou kunnen geven. Er werd dus overgegaan tot het be-
reiden van een vaccin. Een groote kclf met 500 cc. bouillon werd
geënt met al onze stammen; na een groei van drie dagen werd 0.2%
formalin toegevoegd, hierna werd de kolf nog 24 uur in de broedstoof
geplaatst. Om na te gaan of alle bacillen gedood zouden zijn werden
drie buisjes bouillon en drie buisjes leverbouillon geënt met achtereen-
volgens 1, 2 en 3 druppels van het vaccin. Na 4811111\' bebroeden waren
deze buisjes nog steriel. Het vaccin werd daarna bij jonge hondjes
onderzocht, nadcclige gevolgen van de subcutane injectie werden niet
opgemerkt, zoodat het vaccin voor de toepassing bij zilvervossen gereed
was. Het voorschrift luidde, 1 cc vaccin subcutaan inspuiten, na een
week 2 cc. Ook van dc zilvervossenfokkers vernamen wij dat geen
of slechts een zeer geringe entreactie waargenomen werd. De fokkers
die hun pups bedreigd zien verlangen een inspuiting van alle pups
of van alle pups der besmette rennen, zoodoende hebben wij geen
proeven met contröledieren kunnen nemen ; hierdoor wordt een juiste
beoordeeling van de waarde van het vaccin zeer moeilijk. Dat er reden
is om aan te nemen dat het vaccin van belang kan zijn moge blijken
uit de antwoorden die wij ontvingen op onze vragenlijsten die wij aan
de 11 fokkers zonden.

9 antwoorden ontvingen wij terug, bij 7 was de vaccinatie wel, bij
2 niet toegepast.

Farm I. In 1933 van de 55 pups 40 gestorven. Seruminjecties van
Bayer & Co. (Meister Luciuswerke) geen resultaten.

In 1934 twee sterfgevallen in 2 rennen. Daarna vaccinbehandeling.
Hierna geen enkel geval meer.

Farm II. In 1933 van de 17 pups 4 gestorven en 1 oude reu. In 1934
8 pups waarvan 1 stierf. De overblijvende pup van dit nest werd ge-
vaccineerd en is gezond gebleven, de overige 6 werden niet gevaccineerd
en bleven gezond.

Farm III. In 1934 voer het eerst sterfte namelijk van de 20 pups
i dood. Na vaccinatie van alle pups geen paratyphus meer.

Farm IV. In 1934 3 pups waarvan 1 stierf. De andere 2 bleven zonder
dat vaccinatie verricht was gezond.

Farm V. In 1934 paratyphus in 2 rennen. In een nest van 6 stierven 3.
De andere 3 bleven na vaccinatie gezond ; in een nest van 2 stierf er i,
de andere bleef na vaccinatie gezond. De overige 203 pups op het
bedrijf werden niet gevaccineerd en bleven gezond.

Farm VI. In 1934 paratyphus, 1 sterfgeval. De overige 27 pups werden
gevaccineerd en bleven gezond.

Farm VII. In 1933 uitgebreide paratyphus. Seruminjecties (Bayer &
Co.) geen resultaat, na de tweede injectie anaphylaxie (binnen £ minuut
dood). In totaal werden van 55 pups 30 dieren verloren. In 1934 van
60 pups 2 dood en 2 ziek, na vaccinatie stierven alleen de twee reeds
aangetaste dieren, de andere 56 bleven gezond.

Farm VIII. In 1934 voor het eerst paratyphus. Vaccinbehandeling
niet toegepast. Van de 10 pups stierven er 4.

Farm IX. In 1933 stierven 6 van de 48 pups. Seruminjecties (I. G.
Farvenindustrie Frankfort) had geen resultaten gegeven. Dit jaai was
er ziekte in 3 rennen. Na vaccinatie der 106 pups deed zich geen enkel
geval meer voor.

c. na vaccinbehandeling is geen enkel dier meer ziek geworden.
In hoeverre dit nu het gevolg is van de vaccinwerking, is niet uit te
maken. Immers op farm II bleven 6, farm IV 2, farm V 203, en op
farm VIII 6 dieren zonder gevaccineerd geweest te zijn gezond. Toch
doet het feit, dat na de vaccinatie geen enkel ziektegeval meer ontstond,
vermoeden dat het vaccin hier van beteekenis is geweest, vooral ook
als men vergelijkt het verloop der ziekte in 1933 zonder vaccin, met
het verloop in 1934 met vaccin, op de farms I, VII en IX :

Deze belangrijke daling van de sterfte mag niet alleen toegeschreven
worden aan de vaccinatie, daar vele andere factoren mede een oorzaak
der sterfteafname geweest kunnen zijn. Overziet men alle gegevens
dan zijn er zeer zeker voldoende redenen om het komende seizoen
tot vaccinatie te adviseeren zoodra ziektegevaar zich zou mogen voor-
doen.

Hoe de besmetting op deze bedrijven gekomen is, is niet nagegaan
kunnen worden. Een deel der farmhouders vermoedt, door het onge-
kookte vleeschvoedsel. Gezien het feit dat het een Gaertner (Kiel) type
was, is dit aannemelijk hoewel niet vaststaand. Uit de thans te noemen
literatuur zal blijken dat ook andere paratyphustypen pathogeen zijn
voor de zilvervos.

Een farmbesmetting zal dus in het eene geval heel anders ontstaan
kunnen zijn dan in het andere. Wel merkwaardig is dat wij op alle
onderzochte farms steeds hetzelfde type diagnostiseerden.

Nederlandsche literatuur over zilvervossen-paratyphus bestaat er eigenlijk niet.
Aan de Rijksseruminrichting te Rotterdam (i) werd drie maal paratyphus bij een
zilvervos geconstateerd (1929, 1931 en 1933) een determinatie werd echter niet
genoemd. In 1934 werd door Jansen (2) vermeld, dat het vooral de paratyphus-
infectie is die de zilvervossenfarms ernstig kan teisteren, een verdere beschrijving
der gevallen werd niet gegeven doch is nu in dit artikel verwerkt. Clarenburg (3)
noemt het voorkomen van paratyphus in ons land bij zilvervossen sporadisch.

In de buitenlandsche literatuur wordt in 1925 zilvervossen-paratyphus vermeld
door Green (4), de door hem genoemde zilvervossensterfte zou veroorzaakt zijn
door een nieuw Salmonella-type, na vaccinatie kwam de epidemie tot staan. Een
beschrijving der bacil en van de vaccinatie ontbreekt echter. In 1929 vermelden
Green en Shillingf.r (5) een paratyphus-uitbraak onder zilvervossen, doch ook
nu wordt de determinatie van de bacil niet genoemd.

Freund (1930) (6) die eenige auteurs zonder bronvermelding noemt, vermeldt
Cunningham die drie, aan Salmonella Aertrijcke verwante stammen isoleerde,
volgens Sprehn is het meestal Hreslau (= Aertrijcke), slechts zelden zou Gaert-
ner-paratyphus gevonden worden ; bij de bespreking van de therapie wordt gezegd
dat „Impfungen zich bewahrt haben sollen" (of vaccin of serum bedoeld wordt
is niet uit te maken).

Jacobi (1930) (7) noemt 1 geval, Sprehn kweekte hieruit een paratyphus-
bacil die volgens de agglutinatie een gaertnf.r-bacil bleek te zijn, het type wordt
niet vermeld.

Neumüller (1930) (8) determineerde zeer uitvoerig een paratyphus enteritidis
Gaertner, type Danysz (= Ratin) uit één geval.

Meyn (1930) (9 en 10) vond bij 7 pups Gaertner, (type wordt niet vermeld),
bij 2 oude vossen 1 maal Gaertner en 1 maal Breslau. Dit laatste geval betrof
een vos die geaborteerd had en daarna ziek werd ; of het hier een primaire- of een
secundaire infectie was kon niet uitgemaakt worden.

Riedmüller en Saxer (1930) (11) beschrijven zeer uitvoerig een geval van
suipestifer-Kunzendorf-infectie. Op 1 farm waren 8 dieren gestorven; de deter-
minatie wordt zeer volledig vermeld. De therapie bestond uit seruminjecties (serum
bereid bij konijnen) en vaccinatie met door verhitting gedoode culturen. Na deze
therapie deden zich geen gevallen meer voor.

Shoop (1931) (12) beschouwt de door hem waargenomen gevallen als veroor-
zaakt te zijn door gaertner-bacillen van het rund afkomstig ; de determinatie
wordt evenwel onvolledig vermeld. Behalve hygiënische maatregelen past hij

seruminjecties toe. Vaccins worden afgeraden wegens gevaar voor intoxicatie.
(Ons is van dit gevaar evenwel niets gebleken).

Verge (1931) (13) zag 2 uitbraken, uit de 5 gestorven vossen werden 4 reincul-
turen verkregen. De agglutinatie wijst in de richting van breslau-infectie. Hij
bereidde }^0/0 formol vaccin door de bacillen te suspendeeren in physiologische
keukenzout-oplossing (500 millioen per cc.), de dosis was £ cc. subcutaan, na 14
dagen j a 1 cc. subcutaan. De resultaten (niet beschreven) worden gunstig ge-
noemd.

Cernaianu (1932) (14) beschrijft zeer uitvoerig een infectie door bacillus sui-
pestifer, het type wordt niet vermeld.

In de literatuur heerschte tot voor kort geen éénheid wat betreft de nomencla-
tuur der paratyphusbacillen. Onlangs werd door de „International Society for
Microbiology (16) hiervoor een regeling getroffen; de daar in gebruikte namen
zullen wij in onze samenvatting gebruiken.

U\'t onze onderzoekingen en uit de literatuur blijkt dat bij zilvervossen
paratyphus voorkomt door :

Door steeds volledige determinatie te verrichten van alle gevallen
zal het aantal typen dat voor kan komen nog wel grooter blijken te zijn.

Ons bleek dat in Nederland alle gevallen veroorzaakt werden door
Salmonella enteritidis var. dublin. Toegepast werd een 0.2% formol
vaccin (bouillon). Het vaccin werd bij 275 vossen ingespoten (1 cc.
subcutaan, na 1 weck 2 cc. subcutaan), 2 reeds zieke dieren stierven,
alle andere dieren bleven gezond. Toxische verschijnselen na de in-
jecties werden niet waargenomen. Op 3 farms waar in 1933 van de
158 pups 76 stierven zonder dat vaccinatie toegepast was, brak in 1934
de ziekte opnieuw uit, van de 229 pups waren reeds 7 dood en 2 ziek,
toen de vaccinatie toegepast werd. De twee zieke vossen stierven,
alle andere dieren bleven gezond. Op grond van deze bevinding wordt
geadviseerd op bedreigde farms de actieve immunisatie door vaccinatie
toe te passen. Uit 16 cadavers werd de paratyphus bacil gekweekt
eveneens uit de faeces van een zieke vos en uit vlooien van vossen
van een besmet bedrijf.

2. Jansen, Jac : Overzicht der onderzoekingen van het uit de praktijk ingezonden
ziektemateriaal in 1933. Tijdschr. v. Diergeneeskunde 61, 22, 1934.

3. Clarenburg A. : Rapport 12e Int. Veeartsenijkundig Congres te New-York,
13—18 Aug. 1934. Dit rapport is voorts gepubliceerd in Antonif. Leeuwen-
hoek, Ned. Tijdschrift v. Hygiëne, Microbiologie en serologie I, 248—265,
1934, en daarna in het Tijdschr. v. Diergeneesk. 62, 141 —154, 1935.

4. Green, R. G. : Distemper in the silverfox. Proceedings Soc. Exp. Biol. en Med.
22, 546—677, 1925.

5. Green, R. G. and Shillinger, J. E. : Results of research on diseases of fur-
bearing animais in captivity : Fox paratyphoid. Jl. Am. Vet. Med. Ass. 74,
278, 1929.

6. Freund, L. : Die Parasiten, (parasitären und sonstigen Krankheiten) der
Pelztiere.

7. Jacobi : Paratyphus bei Füchsen. Die Pelstierzucht (Ztschr. f. Pelstierkde.)
6, 10, 1930.

8. Neumüller : Paratyphus- (Enteritidis GäRTNER-) Infektion bei einem Silver-
fuchs. Berl. Tierärztl. Wschr. 46, 919, 1930.

9. Meyn, A. : Paratyphusinfektionen bei Pelztieren. Deutsche tierärztl. Wschr.
3⁸, 5⁶5, >93°-

10. Meyn, A. : Paratyphusinfektionen bei Pelztieren. Die Pelztierzucht (Ztschr.
f. Pelztierkde.) 6, 12, 1930, S. 248.

11. Riedmüller, L. und Saxer, F.. : Suipestiferenzootie bei Silberfüchsen. D. T. W.
38, 825, 1930.

12. Shoot, G. : Gehäuftes Auftreten von Gärtnerinfektionen unter Farmfüchsen.
D.T.W. 39, 1931.

13. Verge, J. : Les paratyphoses des renards argentés. Rev. gén. Méd. Vét. 40,
P- 335, \'93\'•

15. Watanabe, S.: On the salmonella infection among foxes and dogs. Jl. Jap.
Soc. Vet. Sc. Vol. 13, No. 2, 1934.

16. Salmonella subcommillee of the nomenclature committee of the international society for
microbiology. The genus Salmonella Lignières, 1900. J. of Hygiene 34, 333,
(\'934)-

Eigene Untersuchungen und die Literatur haben ausgewiesen, dass Para-
typhus bei Silberfüchsen verursacht wird durch Salmonella typhi-murium (Aert-
rycke, Breslau).

Salmonella cholerae-suis, var. kunzendorf (suipestifer Kunzendorf).
Salmonella enteritidis, var. danysz (Gärtner-Danysz, Ratin).
Salmonella enteritidis var. dublin (Gärtner-Kiel).

Vollständige Determination in allen Fällen wird wohl zeigen, dass die Zahl
der Typen noch grösser sein wird.

Verfasser fanden, dass in Holland alle von ihnen untersuchten Fälle verursacht
werden waren durch Salmonella enteritidis, var. dublin.

Verfasser behandelten die Tiere mit einem 0,2% Formol-(Bouillon)-vakzin.
Das Vakzin wurde bei 275 Füchsen injiziert (1 cc. subkutan, nach einer Woche
2 cc. subkutan) ; 2 Tiere, die schon erkrankt waren, starben ; alle andern Tiere
blieben gesund.

Toxische Erscheinungen nach der Einspritzung wurden nicht beobachtet.
Auf drei Farmen, wo in 1933 damals keine Vakzination ausgeführt wurde, star-
ben von 158 Jungen 76, in 1934 brach die Krankheit aufs neue aus, von 229 Jungen
waren schon 7 gestorben und zwei erkrankt als Vakzination angewandt wurde.
Die zwei kranken Füchse starben, die andern blieben gesund.

Verfasser raten an, auf bedrohten Farmen die aktive Immunisation durch Vak-
zination anzuwenden.

Sie züchteten den Paratyphusbazillus aus 16 Fuchskadavern, aus den Faeces
eines kranken Fuchses und aus Flöhen von Füchsen einer infizierten Farm.

From their own investigations and from literature the authors found that para-
typhoid in silver-foxes may be brought about by :

By thorough examination of each case it may be possible to find still other varieties.

In Holland, all cases examined by the authors were found to be due to Salmonella
enteritidis, var. dublin. The authors treated the animals with 0,2 per cent formol
(broth) vaccine. This vaccine was injected to 275 foxes (1 cc. subcutaneously followed
at an interval of a week by a second subcutaneous injection of 2. cc.) ; two animals,
which were already affected, died ; all other animals remained healthy.

Symptoms of intoxication were not observed after the injection. On 3 farms
where in 1933, when vaccination was not applied, 76 puppies out of 158 died,
the disease broke out again in 1934, Of the 229 puppies already 7 died and two
were ill. When vaccination was applied the two affected foxes died, the others
remained healthy.

The authors recommend to apply on threatened farms, active immunisation by
vaccination.

They cultivated paratyphoid-bacilli from 16 cadavers of foxes, from the faeces
of a diseased fox and from fleas of foxes belonging to a contaminated farm.

Des recherches des auteurs et de la littérature il résulte que la paratyphose du
renard argenté peut être causée par :

En examinant à fond chaque cas, il peut être possible qu\'on trouvera encore
d\'autres variétés.

En Hollande, tous les cas examinés par les auteurs parurent etre dus au Salmonella
enteritidis var. dublin. Les auteurs ont traité les animaux d\'un vaccin à base de
bouillon contenant 0.2 pour cent de formol. Le vaccin fut injecté à 275 renards ( 1 c.c.
par voie souscutanée, suivi d\'une seconde injection de 2 c.c. à 8 jours d\'intervalle) ;
2 animaux qui étaient déjà malades, moururent; tous les autres animaux ne furent
pas atteints. Des accidents d\'intoxication ne furent pas observés après l\'injection.

A trois fermes ou en 1933, lorsque\'on n\'avait pas appliqué la vaccination, 76
sur 158 jeunes renards avaient succombé, la maladie éclata de nouveau en 1934.

Des 229 jeunes renards, 7 avaient succombé déjà et deux étaient malades
avant la vaccination. Les deux renards atteints moururent, les autres sont restés
sains.

Les auteurs recommandent de pratiquer sur les fermes menacées l\'immunisation
active au moyen de vaccination.

Ils ont trouvé des bacilles paratyphiques dans les matières provenant des cadavres
de 16 renards argentés, dans les excréments d\'un renard malade et dans les puces
de renards appartenant à une ferme contaminée.

In verband met ervaringen door mij opgedaan bij secties op schapen
lijdende aan torsio uteri, is bij mij de vraag gerezen, of deze aandoe-
ning inderdaad wel een draaiing van de baarmoeder om haar lengteas
is, zooals algemeen wordt aangenomen. Ik heb gemeend, mede op
grond van andere overwegingen, deze vraag ontkennend te moeten
beantwoorden. Wat wij een torsie van den uterus noemen, is m.i. een
aanzienlijke verplaatsing van het einde van den drachtigen hoorp
in een verticaal vlak loodrecht op de middellijn van het dier, wil men,
loodrecht op de lengteas van de vagina, hetzij naar links, dan wel
naar rechts.

Dit einde kruipt a.h.w. tegen den linker of tegen den rechter buik-
wand op, en komt b.v. ter halver hoogte daarvan te liggen ; het heeft
zich dan i 90° verplaatst. Natuurlijk komen er ook verplaatsingen
van 180⁰ en meer voor ; het ligt dan resp. dorsaal, tegen den anderen
buikwand, ventraal enz.

Wanneer dit einde nu b.v. ter halver hoogte tegen den linker buik-
wand rust, kunnen wij het volgende vaststellen (rechts is het natuurlijk
juist omgekeerd) :

1. De bovenwand van den uterus is rechter zijwand geworden, zoo-
dat wij hier van een torsie naar rechts moeten spreken (Harms, Franck,
de Bruin e.a.).

3. Het rechter lig.latum is aangespannen en loopt van rechts achter
naar links voor.

4. De kop van de vrucht ligt bij normale ligging (evenals het ach-
tereinde) links van de mediaanlijn ; de verplaatsing hiervan is secun-
dair, is het gevolg van de dislocatie van het einde van den hoorn.

5. Het opheffen van een torsie van 90° door middel van draaiing
der vrucht, berust m.i. op het spannen van den (reeds aangespannen)
rechter breeden band (druk naar beneden) en vervolgens op een sterk
spannen van zijn caudaal gedeelte (druk door beneden naar rechts
boven), waardoor het einde van den hoorn a.h.w. een kwartslag maakt
en in zijn oorspronkelijken stand op zijn gewone plaats terug keert.

6. Met behulp van deze opvatting is zeer goed te begrijpen, hoe
dierenartsen succes hadden door, bij een torsie naar rechts, het moeder-
dier naar links te wentelen.

In verband met het groote belang van deze zaak, moge ik zeer bin-
nenkort in eenige artikelen deze mijn zienswijze uitvoerig verdedigen.

IS DE MOL (TALPA EUROPAEA) VOOR KUNSTMATIGE
BESMETTING MET MOND- EN KLAUWZEERVIRUS

Bij tallooze dieren werd reeds nagegaan of ze voor kunstmatige
besmetting met het virus van mond- en klauwzeer vatbaar zijn. Hoewel
het vocrkomen van een epizoötische infectie met dit virus slechts tot
enkele diersoorten beperkt is, kon tot heden een reeks van dieren worden
gevonden, die min of meer sterk vatbaar voor een kunstmatige infectie
zijn. Als typisch voorbeeld hiervan kan de cavia gelden, die voor deze
infectie gevoelig is, doch in de overgroote meerderheid der gevallen
de ziekte niet op andere caviae overbrengt. Anders is dit bij den egel,
waarbij de Engelsche mond- en klauwzeercommissie gevoeligheid voor
het mond- en klauwzeervirus kon vaststellen en tevens kon opmerken, dat
deze dieren elkaar wel besmetten en wel als regel met doodelijk gevolg.

Terwijl in den loop der jaren vele diersoorten, waaronder ook vogels
op hun gevoeligheid voor mond- en klauwzeer-virus werden onder-
zocht, mag het verwondering wekken, dat de mol, deze veel voor-
komende weidebewoner, tot heden geen onderwerp van studie in dit
opzicht geweest is. Immers lijkt daarom een onderzoek naar de ge-
voeligheid van den mol voor m. k. v. van belang, omdat het theoretisch
denkbaar is, dat dit dier een rol zou kunnen spelen in de verspreiding
van smetstof gedurende de weide-periode. De mogelijkheid was a priori
ook niet uit te sluiten, dat de mol smetstofreservoir zou kunnen zijn.

Deze beide mogelijkheden deden ons besluiten een onderzoek in be-
doelden zin bij de mol in te stellen.

Aan een dergelijk onderzoek bleken echter practische moeilijkheden
verbonden, omdat de mol moeilijk in gevangenschap te houden is en
bovendien zeer lastig is tc hanteeren. De relatief buitengewoon groote
lichaamskracht van dit dier, de uitermate sterke voorpootcn en het zeer
krachtige gebit, maken het als proefdier vrijwel onhandelbaar. Elke
mol moet geïsoleerd worden gehouden van andere soortgenooten, aan-
gezien deze dieren elkaar niet verdragen. Wij bewaarden de mollen
daarom afzonderlijk in ruime kisten met aarde gevuld ; zij werden met
vleesch gevoed.

25-3 1933 : mol i werd met cavia-virus (type A) intracutaan in de
huid van den handpalm en van de achterpooten ingespoten. Na 2
dagen was geenerlei reactie te zien.

27-3 1933: Gestorven. Bij sectie werd pneumonie gevonden. Huid
van handpalm met negatief resultaat intracutaan in de zooihuid van
caviae verent.

28-3 1933 mol 2 intramusculair ingespoten met 0,2 cc 24 uur-oude
cavia-blaarlymphe type A.

²9"3 ^r933 ^: geen reactie, ook niet op de volgende dagen tot 1-4
toen de mol gestorven was en ook bij dit dier een uitgebreide pneu-
monie werd gevonden. Op de praedilectieplaatsen voor m. en kz. wer-
den geen afwijkingen gevonden. Spierafschraapsel van de plaats van
infectie verent bij een cavia leverde een negatief resultaat op, daar-
entegen bleek het tongepitheel van dezen mol op een cavia verent een
eruptie op de injectieplaats i.c. de planta pedis en een generalisatie in
de huid der voorpooten te voorschijn te hebben geroepen.

Hierbij dient echter te worden opgemerkt, dat er aan de tong geen
macroscopische laesies konden worden vastgesteld.

5-4 1933: mol 3 intramusculair op den rug met 0.4 cc cavia-lymphe
type A ingespoten. (Dit dier werd op zaagsel in plaats van in aarde ge-
houden), 2 maal 24 uur p.i. gestorven. Geen mond- en klauwzeer-
eruptie. Sectie-bevinding : haemorrhagische enteritis.

Entingen bij caviae van spierweefsel, tong en darm verliepen met
negatief resultaat.

6^_4 ^J933 ^: mol 4 intramusculair in den rug met A-virus cavia inge-
spoten. 24 uur p.i. gestorven ; sectie bevinding : pleuro-pneumonie.

Enting bij caviae van tong-epitheel negatief, daarentegen verliep
de intra-cutane enting aan de zoolvlakte bij de cavia met het spiersap
der entplaats, positief.

Hieruit volgt, dat het virus nog na 24 uur in het weefsel van de ent-
plaats aantoonbaar was.

18-4 1933 : mol 5 kreeg per os 2 gemalen blaarwanden (24 uur oud)
van de planta pedis der cavia (virus-type A). De blaarwanden werden
in het vleeschrantsoen verwerkt. Na 6 dagen gestorven. Sectiebevinding :
miltzwelling. Aan pootjes en in bek geen mond- en klauwzeer eruptie,
slechts aan het verhemelte mediaal van de hoektanden een paar zweer-
tjes ?

Intracutane enting van milt, verhemclte-epitheel en tong-epitheel
aan de planta bij caviae, verliepen negatief.

20-4 1933 mol 6 intramusculair in den rug geënt met 0,4 cc cavia-
lymphe type A. Na 2 dagen gestorven. Sectiebevinding negatief. Af-
krabsel van tong verent op een cavia gaf bij dit dier een positieve
entingsreactie, doch generalisatie bleef uit.

20-4 1933: mol 7 intracutaan in het mondslijmvlies geënt met cavia-
lymphe A. Na 4 dagen reïnfectie met cavia-Avirus intramusculair.
Bek en pootjes bleven tct 3 Mei vrij van veranderingen. Op dezen dag
gestorven.

21-3 1934: mol 8 intracutaan geënt met O-virus varken en wel aan
tong en vier pooten (na aether-narcose). Na 2 dagen is aan de volaire
zijde van den linkerpoot een vochtig epitheeldefect ontstaan (2 mm 0)
en eenige defecten aan het tongslijmvlies, 4-5 werd deze mol op-
nieuw geïnfecteerd, thans met A-virus cavia, intra- en subcutaan aan
de vier pooten, 5-4 is het dier gestorven. (Niet verder onderzocht).

21-31934 : mol 9 subcutaan in den rug geënt met O-virus varken, dat
door een Chamberland L 5 gefiltreerd was. Het varkensvirus is daarom
genomen, omdat de mogelijkheid bestond, dat de mol wel eens onge-
voelig voor cavia-vast virus zou kunnen zijn. 23-4 is aan achterpoot
een klein omschreven ontstekinginfiltraat ontstaan en ook een klein
epitheeldefect op de tong. 24-4 werd een weinig bloed uit de staart
getapt en dit intracutaan met negatief resultaat bij 2 caviae in de zool-
tjes verent. 27-4 v/erden enkele promineerende haardjes van de tong
afgekrabd en met negatief resultaat intracutaan aan de voetzool bij 2
caviae verent.

3-4 1934: mol 10 intracutaan en subcutaan aan 4 pooten en tong ge-
ent met O-virus varken, kreeg bovendien een injectie van | cc virus
onder de rughuid. 4-4 gestorven zonder positieve sectie-bevinding.

mol 11 : infectie als bij mol 10. 4-4 geen reacties aan pooten en tong.
De vier volgende dagen geen laesies 9-4 reïnfectie met A-virus cavia ;
wijze van infectie dezelfde. 10-4 geen reactie. 1 1-4 gestorven.

mol 12 : gestorven binnen 24 uur na subcutane infectie met O-virus.
Het bloed op caviae verent bleek vrij van virus te zijn.

mol 13 en 14: aan de 4. pootjes intracutaan en subcutaan geënt
met A-virus cavia. Bij geen van beide positieve reactie. Zij stierven
resp. 3 en 4 dagen p.i. In het bloed van beide mollen kon geen virus
worden aangetoond.

Uit deze experimenten blijkt, dat de mol weinig of niet gevoelig is
voor een kunstmatige infectie met mond- en klauwzeer virus en dat
infectie door ingestie niet het optreden van laesies tengevolge heeft.

Op grond hiervan is het niet waarschijnlijk, dat de mol in de epi-
zoötologie van het mond- en klauwzeer een rol van beteekenis speelt.

Der Maulwurf war Objekt von Experimenten um zu erforschen ob dieser häufige
Bewohner der Wiesen empfänglich für die Infektion mit dem Virus der Maul- und
Klauenseuche ist. Die Resultate von diesen Untersuchungen waren, dasz der Maul-
wurf nicht empfänglich ist und nicht als Reservoir des Virus betrachtet werden kann.
Es ist sehr unwahrscheinlich, dasz der Maulwurf in der Verbreitung der Maul-
und Klauenseuche eine Rolle spielt.

The mole has been subject of experiments to know of this frequent inhabitant of
the meadows is susceptible of an infection with the virus of foot- and mouth-disease.

The result of these experiments has been that the mole is not or nearly not suscep-
tible of this infection and cannot be considered as a reservoir of the virus. It is very
probable that the mole is of no importance in the epizootology of foot-and-mouth
disease.

La taupe a été objet d\'expérience pour savoir si cet habitant fréquent des prairies
est sensible à une infection avec le virus de la fièvre aptheuse.

Le résultat de ces expériences a été que la taupe n\'est pas ou presque pas sensible
à une infection avec ce virus et ne peut non plus être considéré comme réservoir
de virus. Il est très probable que la taupe ne joue pas une rôle dans 1\'épizoötologie
de la fièvre aptheuse.

Het doel van dit onderzoek is na te gaan, in hoeverre de anatomische
veranderingen, die een gevolg zijn van de aanwezigheid der parasieten,
gepaard gaan met verandering van de functie van het orgaan. Het
onderzoek heeft zich om practische redenen beperkt tot het koolhydraat-
splitsende ferment, amylase en tot het eiwitsplitsende ferment, trypsine.
Allereerst is een oriënteerend onderzoek bij een 20-tal dieren ingesteld.
Het onderzoek betreft slachtdieren, waarvan direct na de slacht werden
onderzocht 1. het pancreas ; 2. de darminhoud genomen van verschil-
lende plaatsen n.1. het duodenum, een willekeurig gedeelte van het
jejunum en de faeces, afkomstig uit het achterste gedeelte van het
rectum ; 3. de urine en 4. het pancreassap.

1. Het pancreas werd nader onderzocht op de aanwezigheid van para-
sieten in de uitvoergangen en haar aantal weergegeven door kruisjes
en wel 1 tot en met 4 ; tevens werd het orgaan nader pathologisch-
anatomisch nagegaan en de veranderingen van het klierweefsel zijn op
gelijke wijze door kruisjes weergegeven.

4. Het pancreassap werd verkregen door druk uit te oefenen op de
groote uitvoergangen, waardoor de met parasieten gevulde gangen
ontledigd werden ; deze parasieten werden in een metalen lepel opge-
vangen, in een metalen gaasje verzameld en het uitzakkende vocht
werd in een reageerbuisje opgevangen. In het mcerendeel der gevallen
gelukte het wel door deze methode in een korten tijd eenige druppels
pancreassap te verkrijgen, wat reeds voldoende is voor dit onderzoek.
Bij gevallen met een matig aantal parasieten faalt deze methode veelal ;
is echter het aantal parasieten groot of zeer groot, dan blijkt door de
stuwing veel vocht achter te blijven en kan een helder, wat slijmig
vocht worden verkregen.

Een petrischaal, waarin agar met amylum (agar 2 %, amylum
tritici i %), gemengd is, wordt door middel van potloodstrepen op
de achterzijde in ruiten van gelijke grootte verdeeld. In elk hokje wordt
de te onderzoeken vloeistof op de agar-amylum laag gedruppeld en
XLII

wel verdund met een zoutoplossing (0.9 % NaCl) ; de verdunning ge-
schiedt in een opklimmende reeks n.1. 2, 4, 8, 16, 32, 64, enz. Op de
benedenste rij wordt slechts de verdunningsvloeistof als controle ge-
druppeld.

Na 24 uur wordt de petrischaal met water gereinigd, met een ver-
dunde lugol-oplossing gekleurd en de sterkte van het ferment kan wor-
den afgelezen. Door de jodium is de agar-amylumplaat blauw gekleurd,
echter op de plaatsen der druppels bevinden zich ongekleurde, ronde
plekken, daar het ferment het amylum omgezet heeft tot suikers. Bij
het aflezen is steeds het volgende in acht genomen : is de plek goed
doorzichtig, dan is sterk positief ( ) genoteerd, minder doorzichtig,
echter nog duidelijk helder, dan positief ( ), is er nog wel eenige wer-
king zichtbaar, doordat de kleur lichtrood is, dan zwak positief (±).
Die verdunning, waarbij het ferment nog het zetmeel omzet, geeft de
sterkte van het ferment weer. Door steeds op gelijke wijze af te lezen,
kunnen gemakkelijk en betrouwbaar de waarden der fermenten van
verschillende pancreassen vergeleken worden.

b. Voor het ferment trypsine : (Gewijzigde methode van Carbon en
Mauban, zooals deze in het Path. Lab. te Medan gebruikelijk is).

Voor deze bepaling is gebruik gemaakt van een glazen, photogra-
phische plaat, die vooraf belicht en ontwikkeld is en door middel van
potloodstrepen in ruiten van gelijke grootte verdeeld. In deze hokjes
wordt de te onderzoeken vloeistof gedruppeld al of niet verdund met
een 0,9 % NaCl-oplossing. De verdunning geschiedt in een opklimmende
reeks n.1. 2, 4, 8, 16, 32, 64, enz., terwijl voor controle ook de phys.
NaCl-oplossing gedruppeld wordt. Na 24 uur wordt de plaat gespoeld
en gedroogd. Op de plaats der druppels bevinden zich ronde, door-
zichtige plekken, waar de gelatinelaag van de photographische plaat
door het trypsine omgezet is.

Bij het aflezen is steeds het volgende in acht genomen : Is de gelatine-
laag absoluut verdwenen, dan wordt sterk positief ( ) genoteerd,
is de plek wat minder doorzichtig, dan positief ( ) ; is de zwarte laag
aangevreten, dan zwak positief (±). De grootte der verdunning geeft
dus hier ook de sterkte van het ferment weer.

Bij het oriëntatie-onderzoek werd direct een groote hinder onder-
vonden van de bacteriën, die op de agar-amylum platen bij kamertemp.
groeiden, daar deze kolonies eveneens kleine heldere vlekjes vormden.
Om deze reden werd een vergelijkend onderzoek ingesteld en de ver-
dunningsvloeistof resp. gemengd met de volgende vloeistoffen : toluol,
chloroform en superol 1 °/₀₀ met als resultaat, dat slechts laatstgenoemde
oplossing voldoende was om de groei der bacteriën te remmen en
geen invloed uit te oefenen op de werking der fermenten.

Het resultaat van dit eerste onderzoek was, dat de waarde der fer-
menten in het duodenum 1.50 M. van den pylorus verwijderd het grootst
was; in de andere darmgedeelten was de gevonden waarde aanmerkelijk

lager, echter een zeker verband met den graad der pancreasdistomatose
kon niet aangetoond worden.

Het onderzoek van de faeces bleek bij dit onderzoek waardeloos te
zijn. Om deze redenen is bij het volgend onderzoek alleen genomen :
i. duodenuminhoud 1.50 M. van de pylorus verwijderd, 2. urine, 3.
pancreasvocht.

Deze reacties zijn verricht door den Heer P. de Haan in het Pathologisch Laborato-
rium te Medan (Sumatra) ; een woord van dank voor zijn medewerking is zeker op zijn
plaats.

Nemen wij nu van gedeelte i, 2 en 3 het gem. cijfer van de positief genoteerde waarde,
zoowel van het onderzoek urine als van duodenum-inhoud en vrij pancreasvocht
en plaatsen wij deze cijfers vergelijkend onder elkaar, dan valt direct het groote
verschil tusschen deze gedeelten op en demonstreert wel de sterke vermindering
van de hoeveelheid der fermenten.

In tabel 1 zijn alleen verwerkt de resultaten verkregen bij overigens
gezonde Bengaalsche stieren ; dieren van andere rassen, ander geslacht
of met andere orgaan-afwijkingen zijn weggelaten ten einde een zoo
goed mogelijke vergelijking te verkrijgen. Tevens zijn aangegeven de
leeftijd der dieren en de voedingstoestand, terwijl het aantal parasieten
en de veranderingen van het klierparenchym in kruisjes zijn weerge-
geven. Ook is de bloedsuiker aangegeven in m.gr. %, onderzocht even
vóór de slacht en volgens de methode Hagedoorn—Jensen.

De tabel zelve is verdeeld in drie gedeelten, waarbij in het eerste
gedeelte zijn ondergebracht die gevallen, waarbij de veranderingen van
het klierparenchym 2 of meer kruisjes bedraagt ; in het tweede gedeelte
die met één kruisje en in het derde gedeelte de normale gevallen.

Bij die gevallen, waarbij geen resultaten van het onderzoek van het
pancreassap zijn weergegeven, kon geen voldoende vocht verkregen
worden.

Het pancreassap zooals het in de uitvoergangen van het pancreas
voorkomt, bevat het actieve amylase en het onwerkzame trypsinogeen ;
echter voor laatstgenoemde ferment wordt steeds een zekere waarde
gevonden, ergo is wel geactiveerd, vermoedelijk is dit een gevolg van
bacteriën ; ook is bij het uitdrukken van parasieten uit de gangen een
geringe menging met bloed en lymph niet te voorkomen. Zooals bekend
is kunnen bacteriën, bloed en lymph (leucocyten) het trypsinogeen
activeeren, zoodat gedeelte 1, 2 en 3 van tabel 1 dezelfde fouten weer-
geven. Het beste vergelijkingsmateriaal is wel de duodenuminhoud
verkregen van steeds dezelfde plaats.

Vergelijken wij nu het 2e gedeelte van de tabel met het 3e gedeelte
(controle), dan vinden wij weinig verschil in de waarden van de fer-
menten amylase en trypsine in de duodenuminhoud, slechts de amylase
van geval 36 B is vrij laag ; daarentegen bestaat er wel een aanmer-
kelijk verschil tusschen het ie gedeelte en de controle, waar bij sommige
gevallen de waarde der fermenten practisch nihil is, bij deze gevallen
zijn steeds aanmerkelijke veranderingen van het klierparenchym aan-
wezig.

Verder spreken de cijfers van deze tabel voor zich zelf. De samen-
stelling van het pancreassap zal vermoedelijk veranderd zijn, daar
histologisch een vermeerdering van het aantal slijmklieren geconsta-
teerd is en hoogstwaarschijnlijk ook meer slijm geproduceerd zal wor-
den, wat aanleiding geeft tot een verdunning der fermenten in het pan-
creassap. Echter hierdoor wordt wel verklaard de toeneming van de
hoeveelheid vocht en de afneming van de waarde der fermenten per
druppel, maar niet die waarde in het duodenum, daar per tijdeenheid
wel dezelfde hoeveelheid fermenten geproduceerd zal worden met veel
of weinig slijm. De vermindering van de amylase en trypsine in het
duodenum kan alleen veroorzaakt worden door een geringere pro-
ductie van fermenten door de kliercellen.

Histologisch zijn de veranderingen in de klierkwabjes sterk verschil-
lend en naar wel verondersteld mag worden ook de functie der klier-
cellen. Bij een normaal functionneerende pancreas is slechts een gedeelte
van het orgaan werkzaam, het overige deel is reserve. Dit verklaart
ook, dat bij gevallen behoorende tot de 2e rubriek van de tabel geen
vermindering van de fermenten geconstateerd is. Of de toxinen af-
komstig van levende of vervallen parasieten een rol spelen ten opzichte
van de fermenten kan door dit onderzoek niet bepaald worden.

Wat het urine-onderzoek betreft, geven de verkregen cijfers be-
treffende de amylase en trypsine geen enkel houvast en verschillen tus-
schen gevallen met ernstige aandoeningen en der controle-gevallen
zijn niet gevonden.

De door het pancreas uitgescheiden fermenten spelen bij de spijs-
verteering een groote rol en een aanmerkelijke stoornis zou men bij het
uitvallen van deze fermenten verwachten, vooral bij het uitvallen van
het eiwitsplitsend ferment trypsine. Het eerste verschijnsel, dat men
bij een onvoldoende pancreaswerking waarneemt, is een onvoldoende
omzetting van de voedselbestanddeelen en ten gevolge hiervan een
verminderde resorptie, waardoor een vermagering optreedt. Uit de
tabel blijkt, dat verscheidene dieren met een ernstige pancreasaandoe-
ning in een goeden voedingstoestand verkeeren. Dit kan alleen ver-
klaard worden, door aan te nemen, dat het organisme zich aangepast
heeft, m.a.w. dat de fermenten door andere met gelijke werking ver-
vangen zijn en het ligt voor de hand hierbij vooral te denken aan de
werking van verschillende soorten darmbacteriën, maar ook aan
amoeben, infusoriën, enz. die eveneens in staat zijn koolhydraten en
eiwitten om te zetten, en al mag deze omzetting van het voedsel niet
zoo intensief zijn als met normaal pancreassap, toch kan zij blijkbaar
een voldoende werking ontplooien.

De op Sumatra veel voorkomende pancreasdistomatose bij het rund
geeft in een lichten graad geen aanleiding tot stoornis in de secretie van
het orgaan : echter bij ernstige veranderingen in het klierparenchym
worden weinig of geen fermenten meer uitgescheiden.

Het aantal aanwezige parasieten in de uitvoergangen van het pan-
creas speelt hierbij geen rol.

Niettegenstaande de ernstige pancreasaandoening, die door de para-
sieten veroorzaakt kan worden, treden geen ernstige ziektever-
schijnselen op.

Reeds bij het pathclogisch-anatomisch onderzoek trokken de ver-
anderingen der Langerhans\'sche eilandjes de aandacht, n.1. het meeren-
deel der gevallen gaf den indruk, dat het aantal L. eilandjes vermeer-
derd was en vele hypertrophische vormen werden waargenomen. Ge-
zien den grooten invloed der L. eilandjes op het bloedsuikergehalte van
het dier, was een nader onderzoek naar de glucose-waarde van het
bloed noodzakelijk. De bepalingen geschiedden volgens de methode
Hagedoorn—Jensen. Het onderzochte bloed was steeds afkomstig
van een oorvena.

In tabel i zijn de verkregen cijfers weergegeven. Wij kunnen aanne-
men, dat het bloedsuikergehalte van de hier aanwezige runderen niet
veel verschilt met die van Europa. Völker geeft aan voor normaal 47
tot 83 m.gr. % ; Moussu 47,4 tot 79,5 m.gr. % ; Fish 40 tot 60 m.gr. %
glucose.

Bij dit onderzoek zijn slechts van een tweetal slachtrunderen met
een normale pancreas en zonder verdere pathologische afwijkingen
bloed onderzocht en getallen van 65 en 76 m.gr. glucose gevonden ;
beide cijfers komen overeen met die van Vöi.ker en Moussu.

Vergelijken wij de verkregen resultaten van het 2e gedeelte van tabel
i met de controle-gevallen, dan komen wij tot de conclusie, dat de ver-
kregen getallen bij die gevallen als normaal beschouwd moeten worden.
Van het eerste gedeelte van tabel 1 toont geval 33 B een hooge glucose-
waarde n.1. 80 m.gr. %, echter dit kan nog wel als normaal beschouwd
worden. Geval 38 B daarentegen is met 102 m.gr. % glucose verhoogd ;
bij dit geval waren de veranderingen van het klierparenchym ook het
meest uitgebreid, het aantal Langerhans\'sche-eilandjes sterk vermin-
derd en geen hypertrophische vormen werden waargenomen ; wij
kunnen bij dit geval van een hyperglycaemie spreken veroorzaakt
door de pancreasdistomatose.

Nu werd van een klinisch gezonden Bengaalschen stier, die in een
goeden voedingstoestand verkeerde en waar bij faecesonderzoek steeds
eieren van Eurytrema pancreaticum gevonden werden, de bloed-
glucose bepaald op verschillende uren van den dag. De dag vóór het
onderzoek werkte het dier normaal, des avonds werd drinkwater en
gras verstrekt ; den volgenden morgen om 7 uur opnieuw gras en ge-
kookte paddi ; het dier at tot 9^ uur, was echter den geheelen dag in
de gelegenheid gras op te nemen. Voor de bloedsuikerbepalingen werd
bloed afgenomen om 7 uur (dus nuchter), om 9 uur en verder resp.

ioi uur, 12 uur. 2\\ uur en den volgenden morgen 7 uur en het resultaat
was (in m.gr. %).

Dit onderzoek geeft aan zeer lage waarden om 7 en g uur gevolgd
door een sterke stijging van 30 tot 68 m.gr. %. Volgens de onderzoe-
kingen van Richter *) zijn de dagschommelingen van de bloedsuiker
bij het rund gering, wat gezien de digestie der herkauwers te verwachten
was. Ten einde na te gaan of deze groote dagschommelingen van de
glucose door de pancreasaandoening veroorzaakt werd, is van een
aantal slachtrunderen vóór de slacht op verschillende uren de bloed-
suiker bepaald en na de slacht werd het pancreas en het pancreassap
nader onderzocht.

De voeding was op gelijke wijze geregeld als bij den klinisch gezonden
stier beschreven is.

De pathologisch-anatomische afwijkingen van het pancreas van deze
gevallen en eveneens de verkregen waarden voor de fermenten amylase
en trypsine komen overeen met de resultaten van het eerste gedeelte
van dit onderzoek. De rangschikking der gevallen is weder volgens de
pathologisch-anatomische veranderingen.

Geval i (normaal) geeft geringe schommelingen weer ; bij geval 2
zijn de schommelingen eveneens niet bijzonder groot en blijven binnen
de normale grenzen. Anders wordt het bij geval 3, hierbij groote schom-
melingen en een zeer laag minimum ; eveneens bij geval 4. Daaren-
tegen zien wij bij geval 5 met aanmerkelijke pancreasveranderingen
een meer normaal bloedsuikergehalte.

2 Deze bepalingen zijn eveneens verricht door den Heer P. de Haan in het
Pathologisch Laboratorium te Medan.

Zooals reeds vroeger beschreven is komt bij geringe parenchymver-
anderingen een vermoedelijke vermeerdering van het aantal Langer-
hans\'sche eilandjes voor, gepaard met hypertrophische vormen en dit
zou dan deze groote dagschommelingen van de glucose en de lage min.
vaarde (hypoglycaemie) kunnen veroorzaken, terwijl bij sterke
parenchymveranderingen het aantal L. eilandjes in totaal zeker
verminderd is, echter dit aantal is nog in staat de bloedsuiker op peil
te houden.

De pancreasdistomatose veroorzaakt hoogstwaarschijnlijk grooter
dagschommelingen van het bloedsuikergehalte dan normaal en lager
minimum-waarden ; bij aanmerkelijke veranderingen van het klier-
parenchym kan de bloedglucose stijgen.

Aan het einde van dit artikel wensch ik gaarne een woord van dank
te brengen aan Dr. W. Kouwenaar, directeur van het Pathologisch
Laboratorium te Medan voor zijn medewerking bij dit onderzoek
verleend.

Schrijver dezes behandelt ten eerste de pathologisch-anatomische
afwijkingen voorkomend bij pancreasdistomatose van het rund. Na
onderzoek van een 90-tal gevallen komt hij tot de conclusie, dat 90 %
overeenkomt met de beschrijving, zooals hij die in zijn proefschrift 1)
dat een 16-tal gevallen behandelt, beschreven heeft. Van een 5-tal
gevallen geeft hij een uitvoerige beschrijving, zoowel macroscopisch
als microscopisch gevolgd door een samenvatting. Hij geeft aan, dat
de grootste veranderingen veroorzaakt worden in de linkerkwab en
in sommige periphere gedeelten van de rechtcrkwab ; deze gedeelten
zijn meestal geschrompeld, onregelmatig knobbelig van oppervlak, hard
van consistentie, licht van kleur met vele donkere plekken ; een afzet-
ting van kalk in de necrotische ganggedeelten en in de vervallen massa
van parasieten komt voor (10 %).

In het microscopische gedeelte beschrijft hij eenige der veel voor-
komende afwijkingen, bestaande uit verdikking van den wand der
gangen door bindweefselwoekering, vermeerdering van het aantal
slijmklieren en vele chron. ontstekingscellen ; het bekleedend epitheel
blijft meestal intact, een omvorming tot slijmcellen komt veel voor,
een atrophie van het epitheel veroorzaakt door druk en trek der para-
sieten treedt vaak op, zoodat het epitheel zelfs verdwijnen kan. Een
necrose in de wanden der gangen ontstaat in vele gevallen, vooral bij
de ernstige gevallen, echter een necrose van het klierparenchym is door

hem nooit waargenomen. Deze necrose kan slechts veroorzaakt worden
door het activeeren van het trypsinogeen ; dat slechts den wand van de
gang aangetast wordt, wordt veroorzaakt doordat het bovenliggend
klierkwabje geen of weinig fermenten meer afscheidt.

De veranderingen in het klierparenchym zijn een gevolg van de
veranderingen in de uitvoergangen en bestaan uit een degeneratie der
klieracini, veroorzaakt door bindweefselwoekering en secreetstuwing.
De klieracini worden vervangen door op „Schaltstück" gelijkende
uitvoergangen. Hyperplasien van het exocrine weefsel komen veel voor.
De L.-eilandjes ondergaan atrophische veranderingen en bij sterke
afwijkingen treden verschijnselen van een cysteuze degeneratie op.
Hypertrophische vormen worden vaak waargenomen. Overgangen
tusschen exocrine en endocrine weefsel komen meer dan normaal voor.

In het tweede gedeelte behandelt hij de resultaten verkregen door
zijn onderzoekingen over de functie van de aangetaste pancreassen,
door de sterkte van de pancreasfermenten te bepalen en wel het trypsine
en amylase.

Van slachtdieren zijn onderzocht het pancreassap, duodenuminhoud
(1.50 M. achter de pylorus) en urine. Hij beschrijft de gebruikte
methoden en geeft in een uitvoerige tabel van 22 gevallen de resultaten
weer, waaruit blijkt dat bij ernstige pathologisch-anatomische afwij-
kingen de hoeveelheid afgescheiden fermenten sterk verminderd is
tot zelfs nihil.

Ook heeft hij het bloedsuikergehalte van een groot aantal runderen
bepaald ; slechts bij een zeer ernstige aandoening kon hij een verhoogd
bloedsuikergehalte vinden. Echter wel constateerde hij bij runderen,
lijdende aan pancreasdistornatose, grooter dagschommelingen dan nor-
maal en lager minimum-waarden, terwijl het pancreas geringe paren-
chvmveranderingen te zien gaf en een vermoedelijke vermeerdering
van het aantal Langerhans\'sche-eilandjes gepaard met hypertropische
vormen. Zijn de parenchymveranderingen aanmerkelijk, dan is het
aantal L.-eilandjes zeker verminderd, echter dit aantal is dan nog
voldoende om het bloedsuikergehalte op peil te houden.

Verfasser behandelt in der ersten Abteilung die pathologisch-anatomischen
Aenderungen der Distomatose des Pancreas des Rindes.

Nachdem er 90 Fälle untersucht hat, kommt er zu dem Ergebnis, dass 90% der
Fälle stimmt mit der Beschreibung aus seiner ¹) Dissertation „Bijdrage tot de kennis
der pancreasdistornatose bij het rund, veroorzaakt door Erytrema pancreaticum
(Janson 1889) Looss, 1907," die 16 Fälle eingehend behandelt. Er gibt nun von
5 Fällen eine eingehende Beschreibung der makroskopischen und mikroskopischen
Aenderungen und eine Zusammenfassung. F> gibt an, dass die grössten Aenderungen
herbeigeführt werden im linken Pancreaslappen und in einigen peripheren Teilen
des rechten Pancreaslappens ; diese Teile sind meistens runzelig, mit einer unregel-
mässig buckligen Fläche, hart und von heller Farbe mit vielen schwarzen Fleck-

chen; eine Ablagerung fester Kalksalze in den nekrotischen Teilen der Gänge
und in der abgestorbenen Masse der Parasiten tritt auf (10%).

In der Beschreibung der mikroskopischen Abteilung gibt er einige häufig auf-
tretende Aenderungen nämlich Verdickung der Wand der Gänge durch Bind-
gewebezunahme, Zuwachs der Menge Schleimdrüsen und viele chron. Entzün-
dungszellen : das Gangepithel bleibt häufig unverletzt; eine Umbildung zu Schleim-
zellen sieht man häufig, eine Atrophie des Epithels herbeigeführt von Druck und
Zug der Parasiten tritt auf, so dass das Epithel selbst verschwinden kann.

Die Nekrose in den Wänden der Gänge sieht man häufig, besonders bei den
schweren Fällen, aber eine Nekrose des Drüsenparenchyns hat er nie beobachtet.
Diese Nekrose kann nur herbeigeführt werden infolge des Aktivierens des Trypsino-
gens ; Die Wände der Gänge werden nur ergriffen, weil der obenliegende Drüsen-
lappen keine oder nur wenige Fermente ausscheidet.

Die Aenderungen im Drüsenparenchym sind herbeigeführt von den Aenderungen
in den Abführungsgängen und bestehen aus einer Degeneration der Drüsenendstücke,
herbeigeführt von Bindgewebezunahme und Sekretstauung. Die Drüsenendstücke
werden ersetzt von Schaltstück-ähnlichen Ausführungsgängen. Hyperplasien des
exokrinen Gewebes treten häufig auf. Die Langerhanssche Inseln erfahren atro-
phische Aenderungen und bei grossen Aenderungen sieht er Bilder der kystösen
Degeneration. Hypertrophische Pancreas-Inseln treten häufig auf. Uebergänge
zwischen exokrine- und endokrine-Gewebe sieht man mehr als normal.

In der zweiten Abteilung beschreibt er die Ergebnisse seiner Forschungen be-
treffs die Funktion der Angegriffenen Pancreas, dadurch dass er den Wert der
Pancreasfermenten bestimmt (Trypsin und Diastase). Von Schlachttieren erforscht
er den Pancreassaft, den Inhalt des Duodenums (1,50 M vom Pylorus entfernt/
und Urin.

Er beschreibt die angewandten Methoden und gibt in einer umständlichen Ta-
belle von 22 Fäll? die Ergebnisse, aus denen sich zeigt, dass bei ernsthaften patho-
logisch-anatomischen Aenderungen die Menge abgesonderter Fermente sich sehr
verringert hat, selbst bis nihil.

Der Blutzuckerwert hat er auch bei vielen Rindern bestimmt ; nur bei sehr ernst-
haften Aenderungen konnte er einen gesteigerten Blutzuckerwert feststellen. Aber
wohl erkannte er bei Rindern mit Pancreasdistomatose, grössere Tagschwankungen
als normal und niederere Minimumwerte, während der Pancreas nur unbedeutende
Parenchymänderungen zeigte und eine vermutliche Vermehrung der Anzahl Lan-
gerhansschen Inseln verbunden mit hypertrophischen Formen. Gibt\'s ernsthaften
Parenchymänderungen, dann ist die Anzahl Langerhansschen Inseln gewiss ge-
ringer, aber diese Menge ist dann noch genügend den Blutzuckerwert normal zu
behalten.

In the first part the author gives a description of the pathological alterations,
observed in distomatosis of the pancreas in cattle. In 90% out of 90 cases this con-
dition resembles the description already given by him in ¹) thesis „Bijdrage tot de
kennis, etc.", in which 16 cases are desscribed. From 5 cases a full description, ma-
cros* and microscopical, followed by a summary, is given. The left lobe of the pan-
creas and some peripherical parts of the right one, were found the most affected,
viz : mostly shrivelled, irregular of surface with knobby areas, of firm consistency.
The colour is light with dark patches ; calcified incrustations are found (io°₀)
in the necrotic parts of the ducts and in the detritus mass of parasites.

1 ,,Bijdrage tot de kennis der pancreasdistomatose bij het rund, veroorzaakt
door Eurytrema pancreaticum (Janson 1889) Looss, 1907", Diss. Utrecht, 1933.

The main histological alterations are : enlarging of the wall of the ducts by growth
of the conjunctival tissue, an increase in the number of mucous glands accompanied
by mononucleair exsudate ; the epithelial tissue of the ducts often remains unal-
tered, a transformation in mucous cells occurs frequently as well as an atrophy of
the epidermal tissue, caused by the pressure and pulling of the parasites, some-
times even causing a destruction of the whole of the epithelial lining of the ducts.

Frequently a necrosis of the duct-walls is encountered, especially in heavy cases,
but never a necrosis of the gland-parenchym was seen. This necrosis can only be
caused by the activation of the trypsinogen ; the limitation of the Iaesions only to
the wall of the ducts, never extending farther, finds its explanation in the circum-
stance, that the lobulus, lying peripheral, has ceased to produce any or a sufficient
quantity of ferments. The alterations of the gland-parenchym are a sequel to those
of the ducts and consist of a degeneration of the gland-acini caused by growth of
conjunctival tissue and accumulation of secrets. The gland-acirii are transformed
in ducts, resembling Schaltstiicke (coupling elements). Hyperplasia of the execrine
tissue occurs frequently. The Langerhans bodies atrophy and cystous degeneration
appears in severe cases. Hypertrophia is seen frequently, also more than normal,
intermittent phases between exo- and endo-crine tissues.

In the second part of the paper the results are reported about investigations on
the function of the affected pancreas by determining the strength of the glandular
ferments trypsine and amylase.

Pancreas gland-juice, contents of the duodenal tract (at a distance of 1.50 M
from the pylorus) and urine, obtained from slaughter-cattle, were examined. To-
gether with the description of the methods used on account of the results is given
in tabel 1, including 22 cases, showing the diminishing up to zero of the quantity
of ferments produced in cases with heavy pathological alterations of the pancreas-
gland.

Finally a determination of the sugar-index in the blood was made, whereby an
increase only was found in very heavy cases. However, in cattle in which the pan-
creas showed little parenchym alterations together with probably an increase in the
number of the Langerhans\' islets and hypertrophia higher daily fluctuations and
lower minimum values in blood sugar were encountered. In very heavy alterations
of the parenchym, the number of the Langerhans\' bodies will be decreased surely,
but enough are left to maintain the sugar-index on a normal level.

Dans la première partie de son travail l\'auteur donne une description des alté-
rations anatomo-pathogiques rencontrées chez la distomatose du pancréas. Ayant
étudié 90 cas nouveaux il conclut, que 90% des cas correspond à la description
donné antérieurement par lui dans sa thèse ¹) : „Bijdrage etc." se basant à 16 cas
De 5 cas il donne une description détaillée, macros- et microscopique, suivie d\'un
résumé. Le lobe gauche avec quelques parties périphériques du lobe droit sont
trouvé les plus altérés ; ces parties présentent une surface atrophiée, rugueuse, nou-
euse irrégulièrement, de consistance dure, de couleur clair à macules noirâtres ;
une incrustation calcaire se rencontre dans les parties corticales nécrotiques des
tubes et dans les détritus parasitaires (10%). La distomatose du pancréas s\'associe
souvent à une lipomatose (20%).

Dans la description histologique l\'auteur rapporte quelques altérations plus com-
munes : épaississement de la paroi des tubes (canaux) par prolifération du tissu con-
jonctif, augmentation en nombre des glandes muqueuses, beaucoup de cellules
inflammatoires chroniques ; l\'épithélium des canaux reste souvent inchangé ; une
transformation en cellules muqueuses se présente fréquemment, une atrophie du
tissu épithéliale, par l\'action des parasites, amène jusqu\'à sa complète disparition.

Meermalen wordt men geroepen bij kalveren van ^ 4 maanden oud
die al een paar dagen „aan de wind" zijn en waarbij reeds door de eigenaar
tal van middelen zijn ingegeven zonder resultaat. Voor eenige tijd
werd ik bij een dergelijk geval geroepen, en welke medicijnen ik ook
aanwendde de meteorismus wilde niet verdwijnen. De pens voelde
niet dermate hard aan dat ik door penssteek beterschap verwachtte,
temeer omdat in een dergelijk geval het gevaar voor peritonitus grooter
is dan bij een keihard aanvoelende pens. Het dier had in geen vijf
dagen iets gegeten, wat ik trouwens later ook verboden heb. Het maakte
een suffe indruk en omdat mijn geneesmiddelen faalden besloot
ik te opereeren, om zoodoende de pens te ontlasten. Na eerst
de haren te hebben weggeknipt in de linker flank werd het kalf op
zijn rechterzij gelegd, waarna de beenen stevig gebonden werden en
de operatie zonder eenige verdooving werd uitgevoerd. In de linker-

flank werd een snede van pl.m. 15 c.m. gemaakt door huid, spieren en
peritoneum, waarna de pens kwam uitpuilen. Met een groote schaats-
vormige naald hechtte ik de pens langs de heele wondrand vast door
eerst door huid, spieren, peritoneum en vervolgens door de penswand
te steken. In het geheel werden pl.m. 30 hechtingen aangebracht.
Toen de pens over zijn geheel was bevestigd werd de pcnssnede gemaakt
en was de operatie volbracht.

De eerste dagen post operandum werd het kalf op een melkdieet
gehouden en langzamerhand werd ook hooi gegeven. Inwendig liet
ik nog een paar dagen acid.hvdr. dilut. geven. Van stond af aan begon
het kalf zich beter te voelen. Een dag na de operatie werd door de
eigenaar weer herkauwen waargenomen, wat al die tijd niet was ge-
zien. Genoemd resultaat is voor mij aanleiding deze operatie in dergelijke
gevallen ten zeerste aan te bevelen gezien de gemakkelijke techniek.
Op deze manier uitgevoerd, is infectie van de buikholte grootendeels
uitgesloten. Desnoods zijn geneesmiddelen, indien noodig, direct door
de pensfistel in de maag te brengen. Inbrengen in de pens van formaline
heb ik nagelaten om dezelfde redenen als het toebrengen van de z.g.11.
penssteek.

Een maand na de operatie was de fistel nog niet gesloten ; de wond
was nog ongeveer 2\\ c.M. groot. Het kalf was steeds gezond en in uit-
stekende voedingstoestand.

COMASONI ¹) heeft materiaal, afkomstig van een infectieuze oogaan-
doening bij runderen, ingespoten bij varkens en bij deze dieren hierdoor
mond- en klauwzeererupties gekregen.

De conjuctivale aandoening zou ontstaan bij weinig gevoelige run-
deren door besmetting met weinig virulente mond- en klauwzeersmet-
stof; spoedig dringen pyogene bacillen binnen en verergeren het proces.

²) Een landeigenaar op wiens bedrijf mond-en klauwzeer voorkwam
kreeg duidelijke blaar-eruptie aan mond, tond en oogleden ; op het
hoornvlies van een oog traden herpesachtige blaasjes op ; na veertien
dagen behandeling genazen deze met achterlating van een vlekje.

Nicolle en Balozet ²) hebben negen volwassenen met A. O. en
C.virus geënt aan voetzool, handpalm, in slijmvlies van mond en in spie-
ren van dijbeen. Locale of algemene reacties traden niet op ; bloed na
24, 48 en 72 uur genomen was niet infectieus voor cavia.

Medveczky ³) heeft van 16 aan mond- en klauwzeer gestorven
biggen het hart histologisch onderzocht. Hij vond parenchymateuze
ontaarding van de hartspier, die bij de jongste dieren neigde tot necro-
biose : korrelig verval der spiervezels, kernen slechts kleurbaar. Slechts
bij de oudere dieren in epi- en cndocard en in de omgeving der bloed-
capillairen een vrij sterke celinfiltratie (lympho-, leucocyten en fibro-
blasten).

De spierdegeneratie zou primair zijn, het ontstekingsinfiltraat ont-
staan als gevolg der celverandering.

1 comasoni : Over conjuctivale aandoening waarschijnlijk veroorzaakt door mond- en
klauwzeerinfectie. (La Nuova Veterinaria, April 1933).

2 Nicolle et Balozet : UHomme est insensible, mêrne sous Jorme d\'infection ina/i-
parente, a l\'inoculation des virus aphteux des types connus. (C. r. Acad. Sci. 197. p. 374.

3 Medveczky : Über die Pathogenese der Herzmuskelveranderungen unter Einwirkung
des Maul- und Klauwenseuchevirus. (Allatorv. I.apok 1933, 135. ref. I). T. W. 1933.
S. 826.)

In een omvangrijke publicatie vergelijkt Wagener \') mond- en
klauwzeer en stomatitis vesicularis. De stomatitis vesicularis, een goed-
aardige aandoening van het mondslijmvlies bij paard, muildier en
rund, komt in sterke uitbreiding in de U.S.A. voor ; is in Europa tijdens
de ocrlog geïmporteerd, maar later weer verdwenen.

Cottons stelde vast dat het agens een filtreerbaar virus is ; enting
op cavia gelukte. In 1928 bereikten Carrel, Olitsky en Long een virus-
vermeerdering in weefselcultures.

Het klinisch ziektebeeld heeft ook zeer veel overeenkomst met mond-
en klauwzeer. Na kunstmatige infectie volgt virusvermeerdering ter
plaatse : dan virusopname in het bloed en koorts ; secundaire erupties,
vooral op tong- en wangslijmvlies, maar ook wel aan de extremiteiten
en in oesophagus en maag ; bij runderen soms op uier. De eruptie in
de bek kan ernstig zijn, zodat de dieren enkele dagen niet eten, maar
meest volgt de genezing snel, in 1—2 weken. Dodelijke afloop is hoge
uitzondering ; een enkele maal bij kalveren.

I. cut. inf. in zooltje bij cavia met stomatitis-virus verloopt identiek
met de mond- en klauwzeer-infectie : eerst ontwikkeling der primaire
blaar in 2 X 24 uur ; na ongeveer een week kan generalisatie volgen,
meest aan de andere poten, maar zelden in de bek.

De erupties van het mond- en klauwzeer en de stomatitis vesicularis
tonen geen verschil in plaats en wijze van eruptie, wel in hevigheid der
aandoening. Ook histologisch stemmen de beide soorten van blaar-
erupties overeen.

Voor de duur der infectiositeit van de prim. blaren vond Wagener :
7 dagen, van de sec. blaren 1—4 d. na hun optreden (d. i. tot 12 d.
p. i.). Infectiositeit van het stomat. virus is het grootst vóór de eigenlijke
blaarvorming, als er slechts roodheid en zwelling is.

Opvoering van de virulentie van het stomat. virus door overenting
op cavia om de 24 uur is na 100 passages nog niet gelukt.

Na stomat. infectie ontstaat immuniteit, echter niet voor mond- en
klauwzeer ; de duur is bij de cavia volgens verschillende onderzoekers
3—4J maand of langer.

Tweemalige infectie met stomat. virus is voor het eerst door Meril-
lat in 1916 waargenomen. Pluraliteit stelde Cotton in 1926 in Ame-
rika vast.

In tegenstelling met mond- en klauwzeer lukt het bij de cavia vaak
door immunserum-injectie de prim. reactie te onderdrukken ; serum-
applicatie 24 uur voor infectie voorkomt prim.aphte steeds.

Na simultaan enting met stomat. virus en serum bleken de cavia\'s
niet altijd immun voor i. c. reïnfectie.

De stomatitis vesicularis heeft meestal niet zo\'n neiging tot uit-
breiding ; enkele uitzonderingen hierop zijn een epizoötie in Zuid-
Afrika en in 1915—17 in de U.S.A., van waaruit versleping naar
Europa plaats had.

Infectie meestal door direct contact ; verder door voedsel en voor-
werpen. De ziekte is het meest infectieus kort na het ontstaan der
blaren en bij het doorbreken ; 5—6 dagen later is het virus verdwenen.

Gevoelig is vooral het paard, wat duidelijk uitkomt bij de versleping
der ziekte. Echter is het rund ook gevoelig, bij sommige epizoötieën
uitsluitend. Spontaan optreden bij het varken is tot op heden nog niet
geconstateerd ; wel gelukt kunstmatige infectie ; dus is het varken niet
voor de differentiëring met mond- en klauwzeer te gebruiken. Ook het
schaap is alleen kunstmatig te infecteren, eveneens de geit. Kat en
konijn zijn zeer weinig gevoelig. Met witte ratten waren passage-en-
tingen uit te voeren ; dit dier bleek even geschikt als de cavia voor
laboratoriumproeven. Wilde ratten zijn ook ziek te maken ; ongevoelig
zijn muizen, kippen en duiven ; over aantasting van mensen zijn slechts
enkele gevallen bekend.

Wat betreft de differentiëcldiagnose is stomatitis der kalveren en
biggen gemakkelijk uit te sluiten, daar deze aandoening een necrose
veroorzaakt en slechts bij deze diersoorten voorkomt. Mycotische
stomatitis komt sporadisch voor en is evenals de stomatitis epithelialis
wel te onderkennen.

Stomatitis pustulosa contagiosa equi vertoont etter houdende knob-
beltjes (bij cornea enting van cavia etterige keratitis en aanwezigheid
van Guarnicrische lichaampjes, dus pokken).

Het moeilijkst is de differentiëel diagnose tussen stomatitis ves. en
mond en klauwzeer ; het best is deze nog uit te voeren met de passieve
immunisatie van laboratoriumdieren of door infectie van paarden.
De pluraliteit der beide virussen moet echter in acht genomen worden.

De behandeling bij stomot. ves. bestaat in mondspoeling. Een spe-
cifieke bestrijding wordt niet uitgevoerd, hoewel intra musculaire
enting met virulent virus bij paard en proefdier een immuniteit nalaat
zonder eruptie te geven.

De nadere bestudering der beide ziekten heeft het verschil tussen
beide allerminst vergroot ; in tegendeel neigt men meer tot de unita-
ristische opvatting. Klinisch en pathologisch-anatomisch is er grote
overeenkomst. Generalisatie ontbreekt echter steeds bij stomatitis.

Bij reïnfectie in testis of hersenen na 3 tot 9 weken waren deze or-
ganen bijna steeds nog korter dan 2 uur infectieus voor cavia. Hieruit
concluderen de onderzoekers *) het ontstaan van een graad van
immuniteit na deze infectie-modi.

Het zelfde maar in mindere mate hebben zij waargenomen na voor-
spuiting met Rouss-sarcoom en vogelpest.

Het serum van een paar ratten, 50 dagen na de infectie bereid,
bezat geen virus-neutraliserende eigenschappen.

Onder bepaalde voorzorgen met saponine behandeld virus blijft
enige tijd levend en veroorzaakt i.derm. slechts prim. reacties, die
overentbaar zijn in serie. ¹)

De bereiding van gesaponineerd virus bestaat in de menging van
een zeer fijne emulsie van een 6-tal caviazooltjes in 25 cc van 5% sa-
ponine oplossing, daarna filtreren door Chamberland LI.

Enting, (direct na de bereiding) geschiedt in hoeveelheden van ¹/₅tot ²/₄ cc. Op de injectieplaats ontstaat ontstekingsoedeem ; ziek
worden de cavia\'s echter niet. Immuniteit tegen i. c. infectie met
onbehandeld virus 20 dagen na vaccinatie was niet opgetreden.
Intcrcut. bleek het vaccin blaarverwekkend.

Geringe wijziging in de bereiding van het vaccin, nl. emulgeren
der caviazooltjes in 2,5% saponine-opl. en 2 uur bewaren bij 18⁰,
veranderde de uitkomsten niet; evenmin een 1% saponineopl. en ver-
vanging der filtratie door snel centrifugeren.

Ten slotte is nog getracht cavia\'s te immuniseren door injectie van
0,5 en i cc gesaponineerd virus en een 2de injectie op de ontstekings-
plaats met virulent materiaal. Een eruptie gaf deze laatste injectie
niet ; maar na 20 dagen was ook geen verhoogde weerstand aanwezig.

Mond- en klauwzeervirus, geëmulgeerd in vaselineolie, veroorzaakt
onderhuids bij de cavia gespoten, slechts zeer vertraagd gegenerali-
seerde aandoening ³). Men krijgt geen generalisatie bij die cavia\'s,
welke op de injectieplaats een ontsteking krijgen ; 20 dagen latei-
blijken zij voor subcut. infectie minder gevoelig te zijn ; (generalisatie
trad op na 4—8 dagen). Deze verminderde gevoeligheid is dus ver-
kregen, zonder dat bij de aphtisatie een specifieke blaareruptie is opge-
treden.

1 Galea et Tzortzakis : Essai d\'immunisation antiaphteuse du cobaye à l\'aide d\'un
virus aphteux saponiné. (Cr. de la Soc. de Biol. t. CIX. 1932, p. 21).

2 Galea : Sur l\'immunisation active du cobaye contre la fièvre aphteuse à l\'aide d\'un
virus aphteux non atténué. (C. r. de la Soc. de Biol. 1932. t. CIX. p. 1262).

i gram 24 uurs caviazooltjes, fijngewreven in 100 cc physiol. keu-
kenzout en 1% chloroform verliest in donker bij 16—18⁰ C. geleide-
lijk zijn virulentie ; is in 10 dagen avirulent, (tenzij grotere partikeltjes
in de suspensie zijn), maar heeft zijn antigene eigenschappen behouden.

i cc tot 0,1 cc van het antigeen is bij cavia\'s voor enting gebruikt ;
dit werd subcutaan, of intracutaan aan het abdomen ingespoten. Bij de
toetsing der opgetreden immuniteit, na 20 dagen, bleek, dat de intra-
cutane toediening van het antigeen de beste resultaten opleverde ;
zelfs 0,1 cc gaf duidelijk verhoogde weerstand.

De immuniteit door injectie van 1 cc vaccin treedt op 72 uur na
de behandeling; op de i.cut. injectie van 500—1000 M. I. D. volgt
slechts een zeer geringe prim. reactie ; de subcut. inf. van 2000 M. I. D.
veroorzaakt geen eruptie.

De duur der immuniteit is zeer lang; na 5i maand nog merkbaar
tegenover subcutane en intracutane infectie.

Totale ongevoeligheid voor 8000 M. I. D. intra cutaan verkrijgt
men door 4 dagen na de vaccinatie, die bestaat uit vele geringe injec-
ties in een klein deel der huid, de cavia in dit kleine gebied intracutaan
te infecteren met virulent virus.

Bij kamertemp. bewaard, wordt het antigeen binnen 27 dagen on-
werkzaam. De pH der vloeistof is dan geleidelijk gedaald. Deze ver-
zuring treedt evengoed op bij 4⁰ C., echter niet bij io° C. Bij de laatste
temp. bewaard was de antigene werking na 5 maanden nog onver-
zwakt.

Galea en Falchetti ²) hebben nagegaan de invloed van een ont-
stekingshaard op een virusinjectie in of buiten de haard.

De ontsteking is verwekt door subcutane injectie van B.C.G. ol
infusoriënaarde. Na 3 dagen, bij goede ontwikkeling der ontstekingen,
volgde in de haard injectie van virus.

Om de 24 uur hebben zij een stukje huid uit de geïnf. ontstekings-
haarden intracutaan verent om de duur der infectiositeit te bepalen :

1 Galea : Sur Vimmunisation active du cobays contre la fièvre aphteuse à l\'aide d\'un
virus aphteux inactivé par le chloroforme. Voie d\'introduction de l\'antigène. (C. r. de la Soc.
de Biol. 28 Mai 1932. t. C X p. 270).

Sur la conservation de la valeur antigène in vivo du virus aphteux inactivé par le chloroforme
(Id. 15 Oct. 1932. t. C XI p. 302).

Sur la durée de la phase négative au cours de l\'immunisation anti-aphteuse du cobaye par un
vaccin chloroformé. (Id. 22 Oct. 1932. t. C XI p. 375).

Recherches sur la durée de l\'immunité anti-aphteuse active conferee au cobaye par le vaccin
chloroformé. (Id. 12 Nov. 1932. t. C XI, p. 566).

Sur une nouvelle technique rapide et sûre de vaccination active du cobaye contre la fièvre
aphteuse. (Id. 3 Dec. 1932. t. C. XI p. 781).

2 Galea et Falchetti : Virus aphteux et foyer d\'inflammation locale (C. r. de la
Soc. de Biol. t. CX. p. 189).

de infusoriënhaard bleef minstens 2 etmaal infectieus, de B.C.G. ontst.
3—5 etmaal ; in het bloed is het virus aangetoond van 16 uur tot 82
uur p. i.

Alle haard-infecties weiden gevolgd door gegeneraliseerd ziek zijn ;
mitigatie van het virus vond dus niet plaats.

Infecteerden Schr. cavia\'s die op de rug een ontsteking hadden
veroorzaakt door B.C.G. of infusoriënaarde, met mond-en klauwzeer-
virus intracutaan in zooltje, dan bleef het weefsel in de B.C.G. ont-
steking 6 dagen virus houdend, in infusoriënontst. 4 dagen ; generali-
satie volgde gewoonlijk binnen 2 X 24 uur op deze intracutane infectie.

Is het scms moeilijk mond- en klauwzeervirus van een epizoötie
zich aan de cavia te doen aanpassen, omgekeerd blijkt ook het cavia-
vaste virus een groot deel van zijn infectiositeit voor het rund verloren
te hebben, en geeft een eerste passage bij de herkauwers slechts zeer
geringe reactie.

Schr. ^x) hebben geëxperimenteerd met O virus (gedurende 8
jaar op de cavia overgeënt en bij 15⁰ C. bewaard), dat op het laatst
zijn virulentie voor het rund bijna bleek verloren te hebben. Met deze
smetstof is een aphtisatie beproefd.

Vijf runderen werden behandeld ; intra-muceuze injectie van 1 cc
cavia-virus (vertegenwoordigend meer dan 2 millioen infectieuze
doses voor de cavia). Vier controles werden toegevoegd om 11a te gaan
of de behandeling geen verspreiding van infectieus materiaal ver-
oorzaakte. Twee der behandelde dieren kregen een geringe primaire
eruptie, die echter de twee hun toegevoegde controles ernstig mond-
en klauwzeer bezorgde.

Bij herenting met rundersmetstof zijn de runderen, die geen reactie
getoond hadden, ziek geworden.

Men is de mening toegedaan, dat, om immuniteit te verkrijgen, men
een blaar moet verwekken ; de immuniteit ontstaat vooral, wanneer
er generalisatie op volgt, en vaak ook, wanneer ze slechts locaal blijft.

Lignières ²) heeft echter geconstateerd, dat een sterke lccale
reactie soms geen immuniteit nalaat.

Bekend is, dat voorafgaande injecties als serum en melk, de cavia\'s
gevoeliger maken voor het virus.

L. zag dit cok bij simultaanenting met 0,5 cc. \'mmunserum, wat
generalisatie voorkomt. Herent men deze cavia\'s na herstel, dan blijkt
een deel immun te zijn, maar een deel niet ; zelfs gevoeliger. Het is
L. niet gelukt deze sensibilisatie geregeld te verkrijgen.

Een andere bevinding van schr. was, dat bij intracutane injectie
van grote virusverdunningen (i : 100.000) bij grote cavia\'s, deze in-
fecties locaal konden blijven, maar geen immuniteit verwekten.

Entte hij uit deze locale blaar nieuwe cavia\'s, dan kregen deze slechts
primaire reacties, eveneens zonder immuniteit achter te laten. Dus
virus, genomen uit blaar, ontstaan door intracutane injecties van ver-
dund virus, schijnt plotseling zijn hevige virulentie verloren te hebben,
maar eveneens zijn immuniserende kracht.

Lignières heeft een ent-methode uitgewerkt die berust op een
omringing van het virus met immunserum. Het intradermaal inge ■
spoten virus kan zich niet vrij door het lichaam verspreiden, doordat
in de omgeving (subcut. en intracut.) serum is gespoten, maar moet zich
ter plaatse ontwikkelen om zo weefsel en humorale reactie te veroorzaken.

Gebruikt is cavia-virus, verzwakt door toevoeging van i% carbol
of door lang bewaren in ijskast ; het serum moet nauwkeurig de titer
0,4 bezitten. De methode vereist 3 intradermale virusinjecties, in sterkte
toenemend, en de beide eerste keren vergezeld van serumspuiting in
de nabijheid (subcut. en intraderm.). De quantiteiten virus en serum
zijn voor de verschillende diersoorten aangegeven. Verschijnselen
treden door de enting zelden op ; bij uitzondering een geringe
blaarvorming ; deze veroorzaakte echter nooit spontane infectie bij
onbehandelde dieren.

Wordt de ent-methode van Lignières ¹) bij gewone temperatuur
toegepast, dan zal het intradermaal gebrachte virus zich gaan ver-
meerderen, maar in bedwang gehouden worden door het naburige
serum. Bij zeer lage temperatuur (o° C.) blijft het virus langer op de
injectieplaats virulent ; het serum wordt snel geresorbeerd en een
generalisatie van de smetstof treedt op.

L. heeft twee methodes toegepast om de temperatuursinvloed op het
virus aan te tonen. Door cavia\'s na subcutane serum- en intracutane
virustoediening gedurende 48 uur bij 0° C. te plaatsen en daarna ge-
woon bij 17⁰ C., blijkt, zoals reeds bekend, de prim. aanslag zeer ver-
traagd te worden en generalisatie op te treden na uitscheiding van de
beschuttende serumdosis.

Paste L. zijn ent-methode bij de cavia\'s toe en plaatste hij deze bij
o^c C., dan volgde of een geringe generalisatie, of deze bleef uit en het
dier bleek enige immuniteit verworven te hebben. De enting toegepast
bij cavia\'s geplaatst bij 17⁰ C. gaf geen zichtbare reacties, immuniteit
trad niet op.

1 J. Lignières : L\'action du froid sur la vaccination anti-aphteuse par l\'injection si-
multanée, en des points rapprochés, du virus et de petites quantités de sérum speci/ique. (C. R.
Soc. de Biol. 1932. p. 127).

Bij de enting moeten hoeveelheden en sterkte van immun-serum
en virus juist met elkaar in evenwicht zijn, anders mislukt ze. \')

Voor immunisatie van runderen is het aangewezen, het voor deze
dieren weinig pathogene cavia-virus te gebruiken.

Een bijzondere gevoeligheid van sommige dieren is soms oorzaak,
dat deze na de eerste, maar vaker nog na de tweede enting ziek wor-
den. Dit kwam duidelijk uit bij gelijk behandelde cavia\'s ; een enkele
werd ziek door de enting, andere verkregen geen immuniteit.

Jonge runderen bleken weinig of geen immuniteit te verkrijgen door
de behandeling als zij genezen waren van bacteriële of parasitaire
gastro-enteritis.

Bij cavia\'s heeft Lignières ²) nagegaan, hoe lang de opgewekte
immuniteit duurde. Hiertoe zijn 24 met O en of A virus geënte dieren
na 9 maanden geïnfecteerd. Zij bleken toen nog ongevoelig te zijn.

Gildemeister en Helm ³) hebben mond- en klauwzeersmetstof van
cavia\'s met pokkenvirus gemengd, bij cavia\'s verent en hierdoor slechts bij 2
van 10 cavia\'s gegeneraliseerd mond- en klauwzeer gekregen. Virusmeng-
sel, 1, 2 of 4 weken in ijskast bewaard, gaf dezelfde uitkomst. Moeilijk is
echter de beoordeling of een eruptie door mond- en klauwzeer en/of
door vaccine is veroorzaakt. Zij trachtten dit te omzeilen door vaccine
immune cavia\'s met het virusmengsel te infecteren of met mond- en
klauwzeersmetstof alleen.

Enting bleek (evenals injectie van melk, serum en gedode bacteriën)
te sensibiliseren, want na elke infectie ontstond gegeneraliseerd mond-
en klauwzeer.

(Het complex vaccino-aphteux heeft men ook gemaakt met runder-
blaarwand, met gelijk resultaat ; generalisatie bleef nl. uit.)

Bij de vele entingen van cavia\'s met het complex vaccino-aphteux,
kreeg men af en toe toch wel een geringe gegeneraliseerde mond- en
klauwzeer-eruptie.

Behalve intracutane is ook cutane infectie beproefd. Hierbij kreeg
men ook wel beïnvloeding van het mond- en klauwzeer-virus, maar
soms traden prim. en sec. mond- en klauwzeer-reacties op.

Bij reïnfectie met mond- en klauwzeervirus van met mengvirus
geïnfecteerde, maar niet ziek geworden cavia\'s, bleek geen immuniteit
aanwezig.

Tijdens een hevige epizoötie in Frankrijk, waarbij zowel oude als
jonge dieren stierven, is op aanraden van Vallée de bestrijding uit-
gevoerd met reconvalescentenserum.

Citraatbloed werd bereid van runderen 12—20 dagen na de blaar-
eruptie. Bij verdachte en zieke dieren is van dit reconvalescentenbloed
per 100 KG. lichaamsgewicht 150 cc ingespoten. Over de werking was
men zeer tevreden. Gemiddeld 50% der behandelde dieren bleef vrij ;
bij de rest verliep de aandoening zeer goedaardig.

Met 200 cc. reconvalescentenserum beschutte Kysela ¹) een dier
volledig tegen mond- en klauwzeerinfectie ; 300 cc. tijdens het incuba-
tiestadium deprimeert de eruptie ; 400—500 cc. toegepast in het begin
der temp.-stijging, maar voor het optreden der blaren, doet de ziekte
nog goedaardig verlopen.

Vermeld worden 2 gevallen van stomatitis bij mensen, veroorzaakt
door het drinken van rauwe melk van mond- en klauwzeer-zieke
dieren. Sievers ²) heeft deze patiënten de melk laten drinken van herstel-
lende dieren ; de tweede dag trad verbetering in ; genezing vond snel
plaats. Bij kalveren had deze melkvoeding geen succes.

Bij de type-bepaling met behulp van de complementbinding heeft
Helm ³) als antigeen beproefd in glycerine bewaarde runderblaar-
wand, fijngewreven in physiol. keukenzout en door papier gefiltreerd.
Dit gaf echter met normaalscrum enige binding. H. is daarom gaan
gebrukken glycerine-vrije, dus verse, cavia-blaarwand : één zooltje
in i cc. physiol. keukenzout. Niet zo goed was blaarlymphe. Uit enige
opeenvolgende smetstofentingen bleek, dat bewaren van blaarwand
in glycerine- physiol. keukenzout gunstig was voor antigeenvorming
bij nieuwe enting.

Binding met cavia-immunserum trad voor het eerst op 8 dagen
post infect ; het duidelijkst 20 dagen p. i. en was na 40 dagen meestal
verdwenen. Typedifferentiatie door complementbinding gelukte in
bijna alle gevallen.

Sarnowietc ⁴) heeft de huidreactie voor de diagnose van varkens-
pest ook kunnen uitwerken voor mond- en klauwzeer.

1 Kysela : Die Serumbehandlung, bei Maul und Klauenseuche. (Zvrolék. Rozpr.
\'932- 323-)

2 Sievers : Le lait de vaches convalescentes de ji\'evre aphteuse dans le traitement de
l\'infection aphteuse humaine. (C. r. de la Soc. de Biol. t. CX. p. C32).

3 R. Helm : Die Differenzierung der Virustypen der Maul- und Klauenseuche durch
die Komplementbindung. (Zbl 1\'. Bakt. 130. B. 5 & 6. H, S. 305).

4 W. Sarnowietc : Nouvelle méthode de diagnostic des maladies a virus Jiltrants :
son application au diagnostic de la fièvre aphteuse. (C. R. Soc. de Biol. Tornt CXV. Xo. 9,
>933- P- 934)-

Bereiding van het reagens : blaarwand (24—30 uur oud) wassen
en fijnwrijven, suspenderen in physiol. keukenzout (2 gr. in 50 cc.).
Bij gedecanteerde vloeistof formaline voegen tot i°/₀₀; 48 uur in broed-
stoof bij 20° C. (is avirulent evenals het vaccin formole Vallée).

Het meest gevoelig is de cavia voor de huidreactie bij de aanvang
van de generalisatie; men gebruikt 0,1—0,2 cc. van het antigeen, in
te spuiten in de huid aan de ribwand en ziet dan bij deze cavia\'s een
plaatselijke ontstekingsreactie, die 4 uur na de spuiting begint (wan-
neer ook de thermische reactie aanvangt), om na 10 uur weer af te
nemen. Algemene reacties, bestaande in verlies van eetlust, frequente
ademhaling, soms spiertrekkingen, treden ook op.

De locale reactie bestaat in roodheid en warmte ; zwelling van erwt
tot noot groot; temperatuur-stijging van 0,6—1,5° C. Bij normaal
voor de eerste keer geïnfecteerde cavia\'s is de temperatuur-stijging
maximaal 0,6. Inspuiting van de gedode smetstof bij gezonde cavia\'s
veroorzaakt ook wel eens een ontsteking, maar veel later ; algemene
reacties blijven hier echter steeds uit.

Uit enkele diagnostische entingen bij runderen, een varken en eenige
geiten bleek, dat de gevoelige periode valt binnen 21 dagen na de in-
fectie.

De electrocutie is het eerst ingevoerd in de staat New-York, in 1888, en was
bedoeld als vervanging van het ophangen door een meer humane ter doodbrenging.
Bepaald werd dat onmiddellijk na de executie autopsie moest worden gedaan.
In 1890 had de eerste electrocutie plaats.

De veroordeelden krijgen vooraf geen verdoovend middel ; op de stoel vastge-
bonden, krijgen zij een electrode op het kortgeknipte vochtige hoofd en de andere
om de kuit. In Sing Sing wordt gebruikt Iphase wisselstroom 60 periode per seconde,
met beginspanning van ongeveer 2000 Volt; na 3 sec. teruggebracht tot 500 Volt;
na 57 sec. plotseling stijgen tot 2000 en geleidelijk verminderen tot 500 Volt. Het
geheel duurt 2 minuten.

De beginsterkte (8 a 10 Ampère) doet hersenbeschadiging en bewusteloosheid
ontstaan ; om verbranding tegen te gaan wordt de sterkte dan verminderd tot 3
a 4 Amp. ; de verlamming van hart en ademhaling blijft dan bestaan. De tempera-
tuur der electroden bereikt ongeveer 1940 graden Fahrenheit; die in de hersenen
212° F. en die in het lichaam 140° F. Bewusteloosheid treedt op in minder dan 1 240
seconde (sneller dan een gevoel van pijn zou kunnen worden geregistreerd).
__Vr.

L. E. Lawes. Leven en dood in Sing Sing. Ref. N. T. v. G. 1934, IV, No. 45,
blz. 5160.

Lahaye i) geeft een uitvoerig overzicht over de voeding van melasse, speciaal
aan het paard. Het artikel is moeilijk in beknopten vorm weer te geven en komt
neer op een pleidooi voor een ruimer gebruik van deze voederstof.

Het nadeel van melasse der bietsuikerfabrieken wordt voornamelijk toegeschre-
ven aan het hooge gehalte kaliumzouten. Schr. heeft nu voederproeven genomen
op werkpaarden met een „geneutraliseerde\'\' melasse. Voorzoover uit zijn over-
zicht valt af te leiden bestaat de neutralisatie uit een eenvoudige behandeling met
zuren, of ook het caramelliseeren.

De onbehandelde melasse kan een hoeveelheid van ongeveer 3 K.G. per dag niet
overschrijden, zonder de digestie der dieren nadeelig te beïnvloeden en oorzaak
te worden van verhoogde zweetsecretie. Van de behandelde melasse wordt de
dubbele dosis verdragen.

De mogelijkheid op deze wijze betrekkelijk groote hoeveelheden suiker te ver-
strekken komt de conditie van werkpaarden zeer ten goede, hetgeen ook blijkt
uit de verstrekte gegevens van proef- en contrólepaarden. Het aantal proeven is
helaas klein. v. n. P.

Over dit onderwerp werd door Du Toit, Malan en Groenewald 2) een
verhandeling gepubliceerd, waarvan hieronder een korte bespreking volgt.

Het onderzoek werd met jonge runderen gedurende 2 J jaar voortgezet, in welken
tijd tweemaal een partus en tweemaal een lactatieperiode, beide malen van 90
dagen, voorkwam.

Tusschen het einde van de eerste lactatie en de geboorte van het 2de kalf ver-
liepen dus verscheidene maanden van droogstand. Toen de 2de lactatieperiode 3
maanden had geduurd werd het onderzoek afgebroken. F^lke groep bestond uit
2 jonge runderen (Friesche ras), die bij het begin der proef 2J jaar oud waren.
Er kwam betrekkelijk dikwijls de een of andere ziekte voor, waardoor een der beide
dieren moest uitvallen. Weidegang was uit den aard der zaak buitengesloten ; wel
konden de dieren overdag zich in een ruimte zonder vegetatie (paddock) bewegen.

Het grondrantsoen bestond uit ₃.J pond hooi, 10 pond maispraeparaten (crushed
maize and/or maize endosperm (fanko)) en 20 gr. bloedmeel, zoodat de dieren
per dag kregen in grammen CaO : 6,8 : MgO. : 11,1; K₂0 : 29,3 ; Na.O : 5,7 :
P,O_s : 15,4; Cl: 6,7; S0₃ : 12,9; eiwit 472 gr.

Bij één dier werden alle mineralen in voldoende hoeveelheid aan het grondrant-
soen toegevoegd.¹) De dieren van alle andere groepen kregen een rantsoen waarin
van één of meer elementen een te kort voorkwam. In het geheel dienden 19 dieren
voor dit onderzoek.

Van de uitkomsten dezer proeven verdienen vermelding vooral die, waarbij
het voeder te weinig Na (groep VII) weinig Cl (groep VI) of weinig Naen Cl beide
(groep V) bevatte. Tot de tweede partus bevatte het voeder van VII slechts 5,7 gr.
Na.O, van VI 6,7 Cl en van V 5,7 Na_;0 en 6,7 Cl : gedurende de tweede lactatie-
periode van VII 15,5 gr. Na.O, van VI 13,8 gr. Cl en van V 15,5 gr. Na.,0 en 13,8
gr. Cl.

1 Bij een proef met twee dieren, waarin voldoende van de bovengenoemde mine-
ralen aanwezig was, werd 0,1 gr. KI toegevoegd, echter zonder eenig merkbaar
effect.

In de tweede lactatieperiode bestond er dus een veel minder groot gevaar voor
een nadeelig effect der deficiëntie. Het chemisch onderzoek toonde aan, dat de
melk bij groep VII en V in de eerste lactatieperiode meer Na₂0 bevatte dan het
voeder, in de 2de periode was dit bij groep VII niet het geval ; er was toen g,6 gr.
in de melk dus 5,g gr. minder dan in het voeder. Bij groep VI was in de eerste lac-
tatieperiode meer Cl in de melk dan in het voeder. Voor de 2de periode wordt bij
groep VI het Cl der melk niet vermeld; evenmin bij groep V de Na- en Cl- afgiften
in de melk.

Tegelijk met deze groepen zullen wij ook die beschouwen, n.1. groep IV, waar-,
van het voeder weinig van alle mineralen, behalve van Ca en P. bevatte. Hier was
de Na₂0-opname als in VII, de Cl-opname als in VI.

Gedurende de eerste lactatieperiode waren de Na- en Cl-balansen natuurlijk
negatief; of zij dit gedurende de 2de lact.periode waren, kan uit deze proeven
niet blijken, omdat urine en faeces niet onderzocht werden.

De resorptie van Na en van Cl zal wellicht minstens 85 % van het in het voeder
aanwezige hebben bedragen ; van het Na₂0 dus ruim 13 gr., terwijl 9,6 in de melk
voorkwam. In urine (plus faeces) kon dus nog ruim 3,5 gr. NoO voorkomen voor-
dat de balans negatief werd.

De melkproductie liep bij de groepen VII, V en IV in de eerste lactatieperiode
snel terug (bijv. in IV in den loop van drie maanden van 24 pond tot 2 pond) sneller
dan in de andere groepen (dan bijv. die met gebrek aan Ca, Ca en P, en P in het
voeder). Alleen bij de dieren, die weinig K opnamen was de teruggang der melk-
gift ongeveer even groot. Geheel anders verliep de melkproductie in de 2de lactatie-
periode. Er was toen noch in groep VII, noch in IV een abnormale vermindering
der melkgift. (Van de groepen VI en V wordt de productie in deze periode niet
opgegeven).

De dieren van de groepen IV en VII bleven gedurende de eerste drachtigheid
goed gezond, maar bij den isten partus en vooral de eerste maanden daarna waren
zij in slechte conditie en lusteloos, zij namen in gewicht sterk af; de eetlust was
nu en dan slecht. Ook aan het einde der 2de drachtigheid werden de dieren duide-
lijk minder.

Het kan niet verwonderen, dat Na-gebrek slecht verdragen wordt; in het bij-
zonder gedurende melkproductie. Immers de lichaamsvloeistoffen bevatten tame-
lijk veel Na (4 0,3 %) en dit element kan daarin niet door andere worden vervan-
gen, terwijl het organisme geen verlaging van het Na-gehalte van eenige beteekenis
in deze vloeistoffen, noch een belangrijke vermindering van het volume der lichaams-
vloeistoffen, toelaat. Melk bevat wel niet veel Na (± 0,04 4 0.05%) maar bij
een groote productie van bijv. 25 L. per dag, scheidt een koe toch reeds ± 10 gr.
Na per dag in de melk af. (De dieren van Du Toit c.s. gaven in den regel ongeveer
ga 10 L. melk per dag).

Bij weidegang zal de droge stof van gras, wanneer een dier 15 Kg. droge stof
consumeert, moeten bevatten 0.08 % Na om voldoende voor de productie van
25 L. melk te verschaffen. Er blijft echter ook Na noodig voor de urineaf-
scheiding en bovendien wordt niet al het Na van het voedsel geresorbeerd : men
mag dus aannemen, dat minstens 0,13 k 0,15% Na aanwezig moet zijn bij een
melkproductie van circa 25 L. : zoodat 20—30 gr. Na per dag in het voedsel aan-
wezig is.

In ons gras is 0,13—0,1,5% Na niet altijd aanwezig. Wij vonden in 10 van
de 20 monsters gras (gedroogd) minder Na. Du Toit c.s. nemen aan, dat het
voedsel voor dieren met ± 9 L. melk 11 gr. Na moet bevatten, wat bij een pro-
ductie van 25 L. minstens 20 gr. wordt.

Zij achten het gewenscht, dat aandacht wordt gevestigd op de vraag of het
melkvee in Zuid-Afrika in de weide wel steeds voldoende Na opneemt. Dezelfde
conclusie heb ik enkele jaren geleden voor ons vee getrokken ; speciaal bij hooge
melkproductie.

Gedurende de stalvoeding is de melkproductie in den regel niet zeer groot. Hooi
plus krachtvoeder zal dan wel genoeg Na aan de dieren verschaffen (granen zijn
vrij arm aan Na; lijnkoek bevat meer Na).

Van de dieren met gebrek aan Na en aan Cl (groep V), stierf een dier in het
begin van de 2de drachtigheid, het andere werd niet voor de tweede maal drachtig.
Reeds gedurende de eerste drachtigheid was een ongunstig gevolg van de deficiëntie
merkbaar o.a. door gewicht-vermindering en sterke speekselafscheiding.

Gebrek aan Cl alleen (groep VI) gaf geen zeer duidelijke afwijkingen, ofschoon
er gedurende de lactatie gewicht-vermindering was. (Beide dieren stierven kort
na den 2den partus resp. aan peritonitis en aan tuberculose).

Gebrek aan kalium (groep VIII) had geen duidelijken invloed, wat eensdeels
daaraan mag worden toegeschreven, dat in de eerste lactatieperiode tegen een
opname van 29.3 gr. K₂0 een afgifte in de melk van 15 gr. stond en in de 2de periode
de opname 38 gr. bedroeg (de afgifte in die periode is niet vermeld). Voor kalium-
gebrek is in de praktijk niet te vreezen.

Bij een productie van ± 9 L. melk achten Du Toit c.s. minstens 13 gr. Cl en
31,5 gr. Kin het voeder noodig om bedenkelijke gevolgen te voorkomen.

De groepen met weinig Ca en P in het voeder n.1. CaO : 6,8 of 8,8 gr., in de
laatste lactatieperiode 15 gr. en PoO^ resp. 15,4 of 8,4 en in de laatste lact.periode
17,4 of 18 gr., toonden aan dat lage Ca-gehalten weliswaar goed werden verdragen,
maar dat er toch wel teekenen van Ca-gebrek gedurende beide lactatieperioden
waren, vooral bestaande in het consumeeren van veel grond. Dit heeft, zeggen
zij, waarschijnlijk ook ten gevolge gehad, dat de Ca-opname grooter was dan be-
doeld. Opgemerkt zij ook hier, dat de melkproductie slechts 9 a 10 L. bedroeg
en dat de lactatieperiodes slechts 3 maanden duurden. Een rantsoen dat zoowel
weinig Ca als weinig P bevatte, leverde geen slechtere uitkomsten op dan dat,
waarin alleen gebrek was aan P.

In tegenstelling met gebrek aan Ca had te kort aan P alleen of aan Ca en P beide
zeer ernstige gevolgen. Hier traden de in Zuid-Afrika bekende verschijnselen van
aphosphorosis (o.a. stijfziekte, daling van het anorg. P in het bloed) duidelijk op.

Gedurende de lactatie namen de dieren sterk in gewicht af, er werd meer P in
de melk afgegeven dan in het voeder aanwezig was. Het anorg. P van het bloed
daalde en nam in de maanden van droogstand weer toe.

De cortex van de beenderen bleek dun te zijn geworden en van minder dichte
consistentie ; dit laatste was ook het geval met het spongieuze been van de epiphyse.

De dieren stierven gedurende de 2de lactatieperiode ; blijkbaar waren zij te veel
uitgeput om de melkproductie te kunnen doorstaan.

Omtrent de vraag of somtijds voor onze streken evenals in Zuid-Afrika gevaar
voor onvoldoende phosphorus-voorziening bestaat, werd vroeger door mij opgemerkt,
dat gedurende een lange periode van droogte het P-gehalte van het gras bij ons niet
zelden beneden 0,2% daalt en nu en dan slechts ± 0,15% bedraagt. Bij opname
van 15 Kg. gras (droog) neemt het dier dan dus 22,5 gr. P of 50 gr. P₂0₆ op. Dit
is wel aanmerkelijk meer dan in de proef van du Toit c.s. ; maar bij een melk-
productie van 25 L. is de afgifte aan P in de melk circa 15 gr. grooter dan bij een
productie van 9 & 10 L., zooals in hun proeven.

In 25 L. melk komt circa 25 gr. P voor, zoodat er bij hooge productie en opname
van P-arm gras, als bij ons wel voorkomt, kans op een negatieve P balans bestaat,
zulks te meer omdat van het P van het voedsel een deel niet geresorbeerd wordt
en een ander deel door de dikke darm wordt uitgescheiden hetwelk te zamen met
het niet verteerde in de faeces het organisme verlaat. Wanneer de negatieve balans
niet te lang blijft voortbestaan, zullen er wel geen ernstige gevolgen door ontstaan ;
waarschijnlijk wel daling van de melkgift. Bij de proeven van Du Toit c.s. daalde
niet bij alle dieren de melkgift door P-gebre|f spoedig in bijzonder sterke mate.

De P/Ca verhouding bij veel P en weinig Ca was bij de proeven van Du Toit
c.s. nooit bijzonder ongunstig ; de meest wijde verhouding was ± 3-

Het is opvallend, dat het organisme zooveel meer nadeel van te kort aan P dan
van gebrek aan Ca ondervindt. Beide zijn in groote hoeveelheden in de beenderen
opgehoopt en het onderzoek heeft geleerd, dat zoowel bij gebrek aan Ca als aan
P een deel van het calcium en van het phosphorzuur uit de beenderen verdwijnt.

Men zou kunnen opmerken, dat de beenderen ook CaC0₃ bevatten en dit bij
kalkgebrek zeker wel eerder zal worden afgegeven dan calciumphosphaat. Voor
een deel mag hieraan vermoedelijk het zooeven bedoelde verschil worden toegeschre-
ven.

In hoofdzaak zal men de grootere gevoeligheid voor P-tekort in verband mogen
brengen met het feit, dat slechts zeer weinig Ca buiten het skelet in het organisme
aanwezig is (± i % van het geheel), terwijl van het totaal aan P in het organisme
circa 1/5 deel buiten het beenderstelsel aanwezig is. De phosphorus maakt deel
uit van tal van organische verbindingen, terwijl het Ca in hoofdzaak als ion beteeke-
nis voor de functioneele processen heeft.

Dit verschil is echter niet meer aanwezig, wanneer het gaat om aanvulling van
Ca en P, die in de melk worden afgegeven, hiervan is de verhouding ongeveer als
in het beenderstelsel.

De voortplanting was in het algemeen gedurende het ee:ste deel der proefneming
zeer ongunstig. Blinde en zwakke kalveren werden in verschillende groepen geboren,
zoodat aangenomen werd, dat een algemeen ongunstig werkende factor aanwezig
was : bijv. onvolwaardig eiwit-of vitamine-gebrek. Toen gedurende de 2de drachtig-
heid per dag per dier 5 pond geënsileerd voeder werd verstrekt —• waardoor de
mineralen niet noemenswaard toenamen — werden normale kalveren geboren.

In hetzelfde nummer van het Onderstepoort J. of Veter. Sc. and Anim. Ind.
doen Du Torr. Malan, Louw, Holtzapfel en Roets mededeeling van uitvoerige
onderzoekingen over de minerale samenstelling, het eiwit- en ruwvezel-gehalte
van elf grassoorten, gegroeid onder dezelfde klimatologische omstandigheden en
op den zelfden bodem. Hierbij werd nagegaan het effect van het seizoen, de ouderdom
van het gras (de tijd verloopen na het voorafgaand maaien), zoomede het verschil
in samenstelling tusschen verschillende deelen van de grasplant.

Phosphorus, eiwit, Cl, Na-K nemen bij het ouder worden snel af; van Mg,
Ca en ruwvezel bleek dit niet duidelijk.

De grassen ouder dan een maand hadden dikwijls een laag P-gehalte ; van alle
andere bestanddeelen, behalve Na en eiwit, was overmaat aanwezig. Van deze
beide laatste zal in sommigen tijden van het jaar een te kort voor een groote melk-
productie kunnen voorkomen.

Langen tijd is het een strijdvraag geweest langs welken weg de jonge leverbotten
de lever zouden bereiken. Hieromtrent hebben verschillende meeningen geheerscht.
Er waren onderzoekers die meenden, dat de in den darm uit de cercariencysten vrij-
gekomen jonge leverbotten via de ductus choledochus zouden opkruipen en zoo
in de lever terecht kwamen ; anderen waren van oordeel dat de jonge parasieten
den darmwand zouden passeeren en dan met den bloedstroom de lever zouden be-
reiken.

Ssinitzin (1914) kon experimenteel bij konijnen aantoonen dat de jonge lever-
botten, die in den darm uit de cercariencysten waren vrijgekomen, den darmwand
perforeerden, eenigen tijd in de buikholte verbleven om daarna de leverkapsel te
perforeeren om zich daar in dit orgaan te nestelen. Deze onderzoekingen zijn later
door Shirai (1927) en Shaw (1932) gecontroleerd en juist bevonden.

Lyle Stewart i) was in dc gelegenheid een sectie te verrichten bij een schaap,
waardoor hij deze bevindingen door de vorige onderzoekers bij proefdieren waar-
genomen, bij dit spontaan geval van distomatosis kon bevestigen. Dit is van veel
belang omdat er altijd nog door sommigen aan dezen gang van zaken bij de her-
kauwers getwijfeld wordt, al was deze dan bij kleine proefdieren bewezen. De kans
dat enkele jonge trematoden met de bloedbaan vervoerd worden of via de ductus
choledochus in de lever komen is niet uitgesloten. Door dezen laatsten weg is het
natuurlijk mogelijk te verklaren, dat leverbotten in organen worden aangetroffen,
die langs anderen weg niet te bereiken zouden zijn. Dit is echter een uitzondering ;
de gewone weg gaat via de buikholte.

Het bedoelde schaap was plotseling gestorven en was in goeden voedingstoestand.
De darmen waren wit van kleur, hard op aanvoelen. Behalve de lever waren alle
andere organen normaal. De dunne darmen waren gevuld met voedsel gemengd
met purperrood gekleurd bloed, dat half gestold was. Het bloed bleek van de lever
uit via de ductus choledochus in den darm gekomen te zijn. De galblaas was ge-
vuld met ongestold veneus uitziend bloed.

De lever was vergroot en zeer bloedrijk en een groot aantal onvolwassen lever-
botten werden in het leverweefsel gevonden. Volgens den Schrijver was de oorzaak
van den dood in dit geval de bloeding in den darm, uitgaande van de lever en de uit-
gebreide beschadiging van het bloedvatensysteem van de lever, veroorzaakt door
het rondkruipen van de jonge leverbotten. Bij nader onderzoek gaf dc leveropper-
vlakte het volgende beeld te zien. De kapsel was bezaaid met donkere plekjes van
ongeveer 3 millimeter doorsnede, die duidelijk tegen den achtergrond afstaken.
Lyle Stewart beschouwde deze plekken als de plaats waar de jonge leverbotten
in de lever gedrongen waren en de talrijke wondjes die zij daarbij in de lever ver-
oorzaakt hadden, waren verantwoordelijk te stellen voor de noodlottig geworden
bloedingen. In de lever vindt een samenvloeiing plaats van arterieel en portaal bloed.
Dit geschiedt in de lobuli. De normale gang van zaken is dat dit bloed via de centrale
venen in de Vena hepatica komt, maar er bestaat ook een mogelijkheid dat dit bloed
via de galkanalen in de galgang komt.

De Schrijver vermoedt dat de normale afvoer van dit bloed ten gevolge van dc
mechanische verwoesting van het leverweefsel door de jonge leverbotten niet meer
mogelijk was en daardoor in de galgangen terecht is gekomen. Wij hebben hier dus
te doen gehad met een geval van acute „liver rot", iets wat betrekkelijk zelden is
kunnen worden vastgesteld.

Bugge 2) betwijfelt of de infectie van de lever met leverbotten wel van de buik-
holte uit geschiedt. Verschillende aanwijzigingen zouden daar tegen pleiten. Hij
is van meening dat de jonge leverbotten, die de leverkapsel gepasseerd zijn, daar
laesies zouden moeten achterlaten. Men zou toch kleine verwondingen of anders
ontstekingsverschijnselen aan de leverkapsel moeten waarnemen. Wij wezen in
een ander referaat reeds op de bevinding van Lyle Stewart, die deze laesies inder-
daad aan de leverkapsel van een schaap heeft waargenomen. (Rcf.).

Vóór den weg via den bloedstroom (poortader) pleit volgens Bugge dat bij het
schaap de linker leverkwab meestal sterker met leverbotten besmet is dan de rechter.
De hoofdstroom van de poortader gaat n.1. van rechts naar links, zoodat volgens
hem grootere corpusculaire elementen o.a. jonge leverbotten gemakkelijker met den
hoofdstroom meegenomen worden en nu in de linker kwab terecht komen. Jonge
boorgangen treft men dan ook hoofdzakelijk op de middenrifzijden van de linker-
Ieverkwab aan. Het zijn donker gekleurde gekronkelde gangen, die met gestold
bloed en weefselproducten gevuld zijn. Van het leverparenchym komen de jonge
leverbotten in de galgangen.

De infeetieweg zou dus zijn dat de in den darm vrijgekomen jonge leverbotten
in den darmwand dringen en nu via de bloedvaten naar de vena porta gaan. Zij
ontmoeten in den darmwand echter ook lymphvaten, die zij aanboren. Zij komen
dan terecht in de lymphklieren, waar zij zich echter niet verder kunnen ontwik-
kelen en aanleiding geven tot het ontstaan van de bekende geelgroen tot groen-
gekleurde parasitaire haardjes. (De haardjes, veroorzaakt door larven van Lingua-
tula serrata hebben een slijmigen inhoud, die grauw tot bruinachtig van kleur is).
Het is natuurlijk ook mogelijk dat enkele leverbotten via de lymphklieren in de
buikholte terecht komen. Voor de verdere ontwikkeling tot volwassen parasiet zou
dit niet van belang zijn.

Jonge leverbotten, die in de lever rondkruipen, kunnen ook in de levervenen
terecht komen en worden dan met den bloedstroom via hart naar de longen vervoerd,
waar zij verschillende veranderingen teweeg kunnen brengen. Indien zij de Iongen
passeercn, kunnen zij in verschillende organen terecht komen, zooals milt, pancreas,
nieren, subcutis, musculatuur, uier en zelfs placenta, zoodat intrauterine infecties
van den foetus ontstaan. (Deze zijn reeds eerder waargenomen door de Jong,
Büc:hli e.a. Ref.).

Volgens Bugge wordt de schadelijke werking van de leverbotten op de weefsels
veroorzaakt door de borende bewegingen die de jonge parasieten maken, waarbij
de fijne stekels waarmede het lichaam bedekt is, een voortdurende prikkel uitoefenen
op het hen omgevende weefsel. Baudet.

Kolayli, Mavrides en Arayedji i) deden proeven omtrent de duur van vita-
liteit en virulentie van de bacil van de haemorrh. septichaemie van de buffel. Zij
vonden dat die bacil (in bloed van aan de ziekte lijdende buffels) bewaard in pi-
petten, bij io° C., na 53 maanden nog levend en virulent was. Vroeger werd aan-
genomen dat die virulentie maar ongeveer 40 dagen duurde. Vrijblrc.

De gebruikelijke verzamelmethoden voor helminthen-eieren voldoen niet bij
eieren van Fasciola hepatica. Met de keukenzoutmethode van Nlöler en Ottesen
komen de distomen-eieren niet naar boven. Bij gebruik van waterglasoplossing
volgens Vajda of van glycerine is het resultaat wel beter, doch nog niet voldoende.
De viscositeit van deze vloeistoffen is hoog, waardoor het naar boven komen van
de distomen-eieren niet zoo gemakkelijk gaat.

Szepeshelyi en Urbanyi 2) hebben daarom een oplossing samengesteld van
zeer hoog soortelijk gewicht en weinig viscositeit. Deze bestaat uit jodetum hydrargy-
ricum 100, jodetum kalicum 74 en water 50. Dit mengsel heeft een S.G. van 2497.
Voor het gebruik wordt deze oplossing verdund door 10 deelen hiervan met 24 dee-
len water te mengen. Vergelijkt men de viscositeit van dit mengsel met dat van gly-
cerine en waterglas, dan zijn de getallen hiervoor resp. 1.39, 3.71, en 3.25.

Om faeces op distomen-eieren te onderzoeken worden in een centrifugebuis 1 — 1 £
gram faeces met 5—6 gram der oplossing goed gemengd en daarna gedurende 3—4
minuten bij 2500 omwentelingen per minuut gecentrifugeerd. Met een dikke glas-
staaf, waarvan het uiteinde vlak geslepen is, wordt een druppel van de oppervlakte
der vloeistof afgenomen en op een voorwerpglas gebracht en met een dekglas be-
dekt. Hierbij moet zorg gedragen worden dat men met de staaf slechts de opper-

vlakte der vloeistof aanraakt, anders worden de eieren weggedrukt. In den eersten
druppel vindt men dan ongeveer de helft van de aanwezige eieren (55.x %).

De volgende 5 druppels, die men op deze wijze verzamelt, bevatten veel minder
eieren, resp. 28.6, 12.5, 3.5 en 0.3%.

Vergeleken met de methode van Vajda (waterglas-methode) zijn, volgens de
schrijvers, de resultaten van hun methode veel beter.

Een bezwaar is, dat de oplossing nogal duur is, daar 200 gram van deze oplossing
van jodetum hydrargyricum en jodetum kalicum ongeveer f 1.50 zal kosten. De
andere gebruikelijke vloeistoffen, zooals waterglas en glycerine zijn veel goedkooper.
Indien de resultaten, die de schrijvers met hun mengsel bereiken, inderdaad zoo
goed zijn, is de prijs misschien geen bezwaar, ook al omdat men per onderzoek slechts
enkele kubieke centimeters noodig heeft (Ref.).

Om na tegaan of het onthouden van voedsel gedurende 24 uur vóór de behande-
ling met tetrachloorkoolstof en met kopersulfaat invloed had op de werking van deze
geneesmiddelen bij Haemonchosis van schapen, besmette Clunies Ross 1)
een aantal lammeren kunstmatig met 7000 larven van Haemonchus contortus.
Er werd gewacht totdat deze larven zich tot volwassen parasieten hadden ontwik-
keld, hetgeen door het aantoonen van de eieren in de faeces bewezen werd.

Negen dagen na de behandeling werden de lammeren gedood. Het bleek toen
dat er geen verschil bestond tusschen de schapen die gevast en die welke niet gevast
hadden vóór de behandeling. De werking van beide geneesmiddelen was zelfs
bij de schapen die niet gevast hadden, gemiddeld beter dan bij de andere schapen.
Tevens kwam vast te staan dat de vrouwelijke wormen beter werden afgedreven
dan de mannelijke. De resultaten van de experimenteele infectie met larven liepen
zeer uiteen, niettegenstaande de lammeren van gelijken leeftijd waren en onder de-
zelfde omstandigheden gehouden waren.

De dosis kopersulfaat bedoeg 30 cc. van een 2 % solutie en de hoeveelheid te-
trachloorkoolstof was 5 cc. van een mengsel dat uit 2 deelen tetrachloorkoolstof
en 3 deelen paraffinum liquidum bestond.

Strongyloides papillosus is een parasiet die veelvuldig en soms in groot aantal
bij schapen voorkomt, meestal zonder ziekteverschijnselen te veroorzaken. Beve-
ridoe 2) controleerde de mate van infectie van verschillende schapen in New South
Wales en kwam tot de conclusie, dat gemiddeld per schaap t millioen eieren van
S. papillosus per dag met de faeces ontlast werden. Evenals bij Strongyloides Westeri,
die bij het veulen parasiteert, doordringen de larven van S. papillosus de huid van
het schaap.

De theorie, waarbij wordt aangenomen dat rotkreupel meestal voorkwam na
natte peiioden klopte niet met de feiten, daar de ziekte in mindere mate heerschte
gedurende natte winters, dan na een vochtig voorjaar. De praedisponeerende wer-
king van het water op de klauwen was dus niet alleen een factor van belang.

Na er op gewezen te hebben dat S. papillosus zich juist zoo sterk ontwikkelt bij
warm en vochtig weer (voorjaar) zoekt de Schrijver verband tusschen deze parasiet en
het ontstaan van rotkreupel.

Inderdaad is het hem gelukt schapen deze ziekte te bezorgen door de klauwtjes
gelijktijdig met rotkreupel-materiaal en met larven van S. papillosus te besmetten.
Bij 6 van de acht pootjes, die op deze wijze behandeld waren, ontwikkelde zich rot-
kreupel. Bij 5 pootjes, welke met hetzelfde infectieuze rotkreupel-materiaal besmet
waren, doch zonder gelijktijdige besmetting met Strongyloideslarven, had zich geen
rotkreupel ontwikkeld. Beveridce zocht daarna verband tusschen het ontstaan van

rotkreupel en de percutane infectie met larven van S. papillosus. Ook andere fac-
toren kunnen het ontstaan van rotkreupel misschien bevorderen. Zoo nam hij waar,
dat in een bepaalde streek de ziekte ontstond kort nadat een bepaalde grassoort
(Hordeurn murinum) zaad was gaan produceeren. Dit zaad werd dan tusschen de
klauwen aangetroffen ; niet onmogelijk is, dat de prikkel hiervan op de dunne tus-
schenklauwhuid het ontstaan van rotkreupel zou bevorderen. Ook schijnt de z.g.
„scald", een soort ontsteking van de huid tusschen de klauwen, dikwijls vooraf te
gaan aan het ontstaan van rotkreupel. Ook deze huidaandoening zou volgens den
schrijver praedisponeerend voor het ontstaan van rotkreupel kunnen zijn.

Met ernstige leververanderingen gepaard gaande infectieuze (diplococ-
cen) navelinfecties bij lammeren, i)

In het voorbericht werd medegedeeld dat de lammeren stierven binnen 14 dagcli
na de geboorte, onder verschijnselen van zwakte, anaemie en vermagering. Moeder-
schapen werden niet door de ziekte aangetast. Zoodra op navelverzorging gelet
werd, namen de verliezen onder de lammeren af.

Sectieverslag : vermagerde en anemische cadavers. Bij enkele dieren bestond een
matig icterus. Van de organen was slechts de lever aangetast, in enkele gevallen tevens
de navelader door een etterige omphalophlebitis aangetast. In de lever gierstkorrel-
tot erwtgroote, vaalgele en droge haarden (necrose). Pneumoniën, gewrichtontste-
kingen, bloedingen en een duidelijke milttumor ontbraken.

Aangaande de aetiologie van deze multiple levernecrose moet in de eerste plaats
worden gedacht aan infectie door bipolaire bacteriën (bac. ovisepticus). De gevon-
den diplococcen hebben inderdaad veel gelijkenis met eerstgenoemde bacteriën
vanwege hun bipolaire kleu^ring met methyleenblauw, zijn daarentegen in orgaan-
en cultuuruitstrijkjes Grampositief. Toman.

Cuillé en Chelle 2) schrijven over 1\'ictère hémorrhagique, een ziekte die in
Frankrijk, vooral in het Zuiden, voorkomt, meestal in herfst en voorwinter. Ge-
woonlijk wordt in een kudde niet meer dan 10 % ziek. Een volgend jaar blijft zoo\'n
kudde meestal vrij. De verschijnselen bij de acute vorm zijn : geen eetlust, niet her-
kauwen, neerslachtigheid, blijven liggen, lichte koorts (39,5—40° C.) ; spoedig
worden slijmvliezen en huid geel, en de urine geel tot bruin, door galkleurstol\'.
Verder anaemie : aantal roode bloedscellen kan tot 6 millioen per c.m.M. dalen en
vele (tot 1/4 gedeelte), zijn abnormaal (anisocvtose, poikilositose, polychrotnasie,
kernhoudend). Het bloedserum is rood gekleurd, hetgeen wijst op een verval van
roode bloedcellen. Drachtige ooien aborteeren. De dood treedt na 2 tot 3 dagen in.
Chronische gevallen ziet men vooral tegen het einde der enzoötie. Dc verschijn-
selen zijn dan lichter en verdwijnen na 8 lot 10 dagen.

Bij sectie der acute gevallen ziet men verschijnselen van icterus ; lever geelgrijs
(als gekookt), milt gezwollen, nieren bleek.

fn 1932 hebben Cuillf. en Cazaux in het bloed van een aan deze ziekte
lijdend schaap anaplasmosen gevonden. Dat bloed, bij een gezond schaap intrave-
neus ingespoten, veroorzaakte koorts en anaplasma-parasieten in het bloed.
Zij dachten dus met anaplasmosis te doen te hebben, en schreven de verschijnselen
daaraan toe. ¹).

Bij de enzoötie in 1934 werden slechts weinig anaplasmen in het bloed gevonden.

Een gezond schaap bleef gezond na inspuiting met bloed van een aan de chronische
vorm der ziekte lijdend dier.

Schrijvers wijzen nu op de mogelijkheid dat de anaplasmosis slechts een bijko-
mende ziekte is en niet de oorzaak van de „ictèrc haemorrhagique. Behandeling met
trypanblauw en ichtargan had geen succes.

Carré i) onderzocht het bloed van verscheidene schapen lijdende aan acute
icterus, maar kon in geen geval anaplasmose-parasieten ontdekken ; wel gedegene-
reerde roode bloedcellen (anisocytose)). Intraveneuze inspuiting met dat bloed bij
gezonde schapen gaf geen ziekteverschijnselen en geen anaplasmen in het bloed.

Carré liet toen uit Algiers een paar fleschjes bloed komen van een aan anaplas-
mose lijdende geit, en spoot dat in bij schapen hersteld van icterus. De dieren kregen
anaplasmose, waren dus niet immun daartegen na het doorstaan van icterus, Carré
concludeert dat anaplasmose en icterus geheel verschillende ziekten zijn. De aetiolo-
gie van de „ictère haemorrhagique" blijft onbekend. Een speciale behandeling
tegen die ziekte bestaat niet.

Cuillé, Cïielle en Cazaux hebben volgens hem bij hun eerste onderzoek toe-
vallig een dier getroffen dat tegelijk icterus en anaplasmose had.

Cuillé, Chelle en Cazaux zijn de eersten geweest die anaplasmose bij franse
schapen hebben vastgesteld.

Carré en Avignon constateerden in October 1934, een anaplasmosis-enzoötie
bij een kudde schapen in Frankrijk, met een mortaliteit van 23%.

Rastégaieff 2) ontving uit Transkaukasië een aantal exemplaren van Ornitho-
dorus lahorensis, welke uit schapenstallen waren verzameld. Deze teken werden
op een jonge geit tot zuigen gebracht. Na 5 dagen traden anaplasmen (A ovis)
in het bloed op en na 10 dagen ringvormige parasieten in de bloedlichaampjes.
Het dier stierf na 34 dagen. Bij de sectie werden in uitstrijkjes uit beenmerg,
lever en lympklieren een klein aantal Kochsche lichaampjes gevonden. De ring-
vormige parasieten en de Kochsche lichaampjes behooren volgens Schrijfster lot
Theileria recondita of T. ovis. Den referent lijkt de bijzonder korte incubatietijd
bij de anaplasma-infectie, speciaal na natuurlijke transmissie, zeer opvallend (spon-
taan-infcctie ?), zoodat een verder onderzoek gewenscht is om Ornithodorus-soorten
werkelijk als overbrengers van Anaplasma en Theileria te kunnen beschouwen.

Bij een vierjarig schaap, waarbij tijdens het leven alleen zwakte vastgesteld was
(achterblijven bij de kudde), vond Salomon 3) behalve sarcocystis tenella in de
slokdarm-musculatuur, veranderingen aan de hartspier ; vele onregelmatig ver-
spreide graankorrelgroote grijsgroene haardjes waarin sarcosporidiën.

In het ,,Norsk Veterinaer Tidsskrift" beschrijft „Veterinaerdirektor" Knut
Thorshaug onder den naam „Buldesyke" (builenziekte bij het schaap) een ziekte,
waarbij zich builen vormen aan de weeke deelen van den kop en in de bijbehoorende
lymphekliereri. In andere deelen van het lichaam komen de knobbels zelden voor.
De verdikkingen zijn van chronischen aard en hebben dikke, taaie, grijs-groene
reukelooze pus tot inhoud. In dezen etter kunnen enkele bacillen worden aange-

toond, de B purifaciens. De ziekte komt voor zoowel aan de kust als in het binnen-
land en is niet bijzonder besmettelijk. Vermoedelijk komt de smetstof in het lichaam
door lichte verwondingen van het slijmvlies van mondholte en lippen. Alleen vol-
wassen schapen schijnen te worden aangetast.

De zieke dieren genezen gemakkelijk na opening der builen. Bestrijding van de
besmetting heeft plaats door afzondering, terwijl ontsmetting van de schapenver-
blijven noodig is. Huizinga.

F. V. Holmboe en L. Slagsvold i) beschrijven verschillende gevallen van
paratuberculose bij de geit en een geval bij het schaap, waargenomen in Noorwegen.

De ziekte voert tot sterke vermagering; diarrhee treedt niet op den voorgrond.
Sectie : Slijmvliezen van ileum, coecum en eerste gedeelte colon iets gezwollen,
ruw en met zweren. Darmscheilklieren vergroot en gezwollen, gedeeltelijk verkaasd.
Afschraapsel uit deze klieren en van het darmslijmvlies bevatte tallooze zuurvaste
bacillen.

Op geiten, runderen, cavia\'s en gevogelte kon de ziekte niet proefondervindelijk
worden overgebracht. Ook mislukten de pogingen de zuurvaste bacillen te kweeken.

Twee geiten werden intracutaan getuberculineerd. Met tuberculine, bereid uit
vogeltuberkelbacillen trad de sterkste reactie op ; minder sterk met paratuberculine,
bereid uit paratuberkelbacillen van het rund, en een zeer lichte reactie met tuber-
culine, bereid uit bovine tuberkelbacillen.

Schr. leggen den nadruk op het weinig besmettelijk karakter der ziekte ; zij achten
het niet waarschijnlijk, dat deze verwant zou zijn aan de paratuberculose bij het
rund. Van Nederveen.

Dumitru 2) heeft een uitvoerig onderzoek gedaan betreffende de verschillende
geneesmiddelen die voor de bestrijding van deze ziekte in aanmerking komen. Hij
heeft intratrachealc en intrapulmonaire injecties verricht met een mengsel van
oleum chenopodiuin en lipiodol, zonder eenige goed gevolg.

Het mengsel van jodium glycerine (1 : 10) dat op aanraden van Opperman
intratracheaal was toegepast (1.5—2 c.c. per dier, 2 maal met 3—4 dagen tusschen-
tijd) werd goed verdragen door sterk besmette dieren, en had een duidelijk thera-
peutische werking. Bij gezonde schapen kwamen echter sterfgevallen voor tenge-
volge van de injectie met dit middel. Ook bleek benzine en jodium (1 : 250) in een
dosis van 5 c.c. intratracheaal toegepast goed te werken bij sterk besmette schapen ;
licht besmette dieren en ook gezonde dieren stierven soms enkele seconden na de
injectie. Het mengsel van jodiumtinctuur, glycerine en water in verhouding 1,50
en 250, dat in Rusland door Orloff is aanbevolen, voldeed wel. Van dit mengsel
wordt 2 maal 10 c.c. met 1 dag tusschentijd intratracheaal ingespoten.

Het meest was Dumitru tevreden over een mengsel van reosoot 1, chloroform 2,
alcohol 9, terpentijn 1, glycerine 27 en gedestilleerd water 60. Dit werd 3 maal
ingespoten met tusschentijd van 1 of twee dagen in een dosis van 5—10 c.c. bij
lammeren, 8—20 c.c. bij jonge schapen en io—20 c.c. bij volwassen schapen. Hier-
door zouden niet alleen bijna alle longwormen gedood worden, maar ook zou de
sterfte in zwaar aangetaste kudden ophouden, mits de dieren nog niet te cachectisch
geworden zijn.

De intratracheale injectie geschiedt bij het dier in rugligging met gestrekten hals.
De inspuiting geschiedt tijdens de inspiratie. Bij de lammeren is men verplicht de
injectie tijdens een inspiratie en een expiratie te verrichten, aangezien de duur van
de inspiratie zoo kort is. Baudet.

Gedurende den winter van 1933—>934 heeft een parasitaire gastritis groote ver-
liezen veroorzaakt onder schapen, voornamelijk door ernstige infecties met Tricho-
strongylus-soorlen, in enkele gevallen door Ostertagia-soorten. Slechts weinig para-
sieten behoorende tot de geslachten Haemonchus en Nematodirus werden daarbij
aangetroffen. De uitbraak van de ziekte volgde op een lange periode van droogte.
Taylor i) neemt aan dat in de ingedroogde schapenfaeces op de weide de daarin
voorkomende eieren langen tijd hun levensvatbaarheid bewaren. Bij kamertempera-
tuur kon hij aantoonen, dat ingedroogde faeces tien weken infecteus bleven wanneer
zij van t\'jd tot tijd aan dauw werden blootgesteld. Bij 37⁰ C. bleven zij op deze wijze
16 weken infectieus. De daarin aanwezige eieren komen dan niet zoover tot ont-
wikkeling dat er larven in ontstaan, maar juist in dit stadium, kort voor het ontstaan
der larven, is gebleken dat Trichostrongylus-eieren zeer resistent zijn. Volgt een
natte periode, dan bevindt zich op de weide een groote hoeveelheid schapefaeces
waarin nu de infecteerende larven spoedig vrij komen. De schapen, die door de
voorafgaande droge periode ondervoed zijn, vallen dan gemakkelijk als offer van
deze larveninvasie. Taylor kon n.I. ook experimenteel aantoonen, dat bij schapen
die op deficiënt diëet gehouden werden, zich gemakkelijker een groot aantal maag-
darmparasieten ontwikkelt dan bij die, welke goed gevoederd waren. Waar dus
een tekort aan weide-oppervlakte is, moet aan de schapen een ruim rantsoen kracht-
voer bijgegeven worden, terwijl aan het einde van den zomer nitraten op sommige
weiden gestrooid moeten worden 0111 den groei van het gras te bevorderen.

Tainter e.a. 2) namen proeven bij honden : zij gaven aan 3 honden gedurende
6 maanden (6 dagen per weck) dagelijks, per os 5 m.g. dinitrophenol per K.G.
lichaamsgewicht, en aan 3 andere honden de dubbele dosis, (de gemiddelde dosis
bij de mens is ongeveer 3 rn.g. per K.G.).

De dieren bleven oogenschijnlijk gezond en werden na afloop van de proef ge-
dood door intraveneuze inspuiting met een blauwzuur-zout (cyanidesalt). Bij de
sectie werden macroscopisch en microscopisch geen afwijkingen gevonden. Ook
in de hersenen van 3 met een letale dosis nitrophenol gedoode honden vonden
schrijvers geen pathologische veranderingen.

P00LE en Hainig 3) vermelden een paar gevallen van vergiftiging met dinitro-
phenol bij volwassenen. De ingenomen hoeveelheid was 3—5 gram (cenige malen
de medicinale dosis). Verschijnselen waren : onrust, zweeten, hittegevoel, ver-
hoogde temperatuur. Kort na de dood was de rectaal-tempcratuur zoo hoog dat
zij niet meer met een koortsthernnmeter gemeten kon worden (waarschijnlijk
minstens 45° C.) ; verder spoedige lijkverstijving. Over het geheel geleken de cli-
nische en patli. anatomische verschijnselen op die bij zonnesteek (heatstroke).

(Zooal bekend, wordt dinitrophenol ge(mis 1 bruikt voor snelle vermageringskuren.
Ref.).

Lourens i) wijst er op dat Alpha-dinitrophenol een krachtig maar verraderlijk
geneesmiddel is (legen zwaarlijvigheid), dat alleen onder goede medische controle
gebruikt mag worden, (per os) en te beginnen met kleine doses 50—100 m.G. per
dag en langzaam stijgend.

Dinitrophenol verlevendigt volgens Salmon 2) de verbrandingsprocessen in
het organisme en verhoogt de grond-stofwisseling. Het is onschadelijk als men per
10 K.G. lichaamsgewicht niet meer dan 25 m.G. daags (en op zijn hoogst 250 m.G.
per dag) toedient. Diabetes vormt een contra-indicatie.

In aansluiting aan het bericht over nicotine-vergiftiging bij runderen onlangs
medegedeeld door collega de Leur te Hoorn maken wij melding van een mededee-
ling in het Ned. T. v. Geneeskunde, 9 Febr. 1.1., blz. 601, waarin een ongeval wordt
gerefereerd dat bij het bestrijden van bladluizen in een wijngaard plaats had (Münch.
med. Woch. 3 Jan.). Iemand werkte daartoe met een mengsel van zeepwater, tabak-
extract en ruwe nicotine. De hoeveelheid nicotine, die hij daarbij opnam wordt
op grond van het scheikundig onderzoek van een deel der ingewanden geschat op
65 mg. De man stierf onder benauwdheid, beven en krampen. Twee personen die
aan het middel roken, werden duizelig en hadden den heelen dag buikpijnen.
De reclame voor het ontluizingsmiddel stelt de schadelijkheid als onbeteekend voor.

Aconit-dispert (van de N.V. Dispert, den Haag), in tabletten, gestandaardiseerd
als gelijkwaardig met 0,05 m.g. aconitine per tablet, bevat alle werkzame stoffen
van aconitum ; gebruikt tegen neuralgiën, enz.

(Bij de dispert-methode, van Krause, worden de vloeistoffen uit de planten-
deelen verkregen, door verstuiving fijn verdeeld, en gedroogd).

Belladonna-dispert, bevat alleen de werkzame bestanddeclen ; 1 tablet 0,25 m.g.
atropine.

Digitalis-dispert, als poeder, tabletten (van 150 F.D. (kikkereenheden) en digitalis
dispert liquidum (1 c.c. = 200 F.D.).

Gynergeen (ergotaminetartraat) is hel wijnsteenzure zout van het alkaloide door
Stoll uit secale cornutum verkregen.

Chinine-calcium-Sandoz (Chem. fabriek Sandoz, Basel) is een combinatie die bevat :
in 10 c.c. oplossing, 0,6 gr. kinine-gluconaat (= 0,37 gr. chininum basicum) en
een 10% calcium-Sandoz-oplossing ; in ampullen van 10, 5, en 2 c.c.; gebruikt
tegen griep, angina, pneumonie, enz.

Androslina (Giba A. G.) is een biologisch getitreerd extract uit de testes. Eén
tablet bevat de bestanddeelen van 8 gram verse testes.

Reclidon, het natriumzout van het secundaire amyl--broomallyl-malonylureïde,
is pharmacologisch een homoloog van pernocton ; in de handel in ampullen en
flesjes van 10% waterige oplossing, en als suppositoria. Het wordt gebruikt bij
het begin en als ondersteuningsmiddel van inhalatie-narcose en locale en rugge-
merg-anaestesie. Dosis voor mannen 8 c.c. rectidon, vrouwen 7 c.c., 10-jarige kin-
deren 4 c.c., afdalend tot 1 c.c. voor kinderen van 1 jaar.

Adexolint (Glaxo Laboratories, London) bevat Vitaminen A en D in de verhouding
zjoals die in levertraan voorkomen maar 20 maal zooveel. Het vitamine A is af-

komstig van levertraan ; het vitamine D komt er in voor als calciferol G.L. (de zui-
vere kristallijne vorm). In de handel als capsules en in flesjes.

Cantan is C vitamine van Bayer, Höchst; een tablet bevat 0,025 gram. I-ascor-
binezuur.

Coffex (coffeocitrme) (Dr. R. en O. Weil, Frankfurt) is een mengsel van acidum
aceto-salicylicum en coffeïne.

Eumarcon (Riedel-de Haen, Berlin) is het natriumzout van isopropyl-B-broom-
allyl-N-methyl-malonylureum.

De in de handel voorkomende 10% waterige oplossing wordt intraveneus ge-
bruikt als narcoticum bij operaties van korte duur.

Proviron (Schering-Kahlbaum) is gestandaardiseerd mannelijk-sexueel-hormoon ;
gebruikt als subcutane en intramusculaire inspuiting.

Hydronal (I. G. Bayer) is aluminium-hydroxyde, volgens een speciale methode
bereid, waardoor het gemakkelijk oplost in zoutzuurhoudend maagsap. Als anta-
cidum bij maag-darmaandoeningen, in tabletten van 0,5 gram.

Jelgersma i) raadt apomorphine aan als kalmeerend middel in sommige gevallen
van acute hysterische en psychopatische opgewektheids-toestanden. De gewone
middelen, morphine, somnifeen e.a. zijn dan zonder uitwerking; hydrobromas
scopolamini helpt wel maar in te groote (ver boven de maximale) dosis. Een sub-
cutane inspuiting van 3—5 m.G. apomorphine (max. dosis = 10 m.G.) helpt dan
zeker; de patiënt braakt na enkele minuten en wordt dan kalm.

De indeling van dit verslag is in hoofdzaak gelijk aan dat van vorige jaren.
Bespreking van de crisismaatregelen is achterwege gebleven daar hieromtrent drie-
maandelijkse verslagen verschijnen. Opgenomen zijn gegevens omtrent de werk-
zaamheden op het gebied van ontwatering, ontginning en ruilverkaveling. Bijzonder
instructief zijn de grafische voorstellingen der indexcijfers van verschillende land-
bouw- en veeteeltproducten ; de curve der faillissementen van landbouwbedrijven
geeft een somber beeld van de toestand.

Verslag betreffende de takken van Dienst ressorterende onder de Directie van de Landbouw,
over 1933, en beknopte Verslagen der Rijkslandbouw-proefstations voor controle-onderzoek
over 1933— \'934-

Ook bij vermelden der uitgave van dit verslag moet betreurd worden dat pas
in 1935 de publicatie kon plaats vinden. Vooral de Derde Afdeling ,,Veeartsenij -
kundige Dienst" zal bij de lezers van dit tijdschrift de meeste belangstelling wekken.
De wenselijkheid wordt uitgesproken dat het Rijk de Tuberculose-bestrijding blijlt
steunen, zulks naar aanleiding van de resultaten die opgemerkt werden. Tot heden
is deze steun gelukkig gehandhaafd ; uitbreiding ervan zou zeer zeker zijn toe te
juichen, doch zal, bij de huidige omstandigheden, op grote bezwaren stuiten.

Ifet gedeelte van het Verslag betrekking hebbend op het Proefstation voor Vetvoeder-
onderzoek, leert dat een controle van veevoeder onmisbaar is, gezien de onzuiver-

heden en vervalsingen die nog in een betrekkelijk groot percentage der ingezonden
monsters werden opgespoord.

In de eiwitrijke koek- en meelsoorten werd nog al eens ricinus gevonden. Walvis-
meel werd enige malen gebruikt (en niet vermeld) in plaats van andere dierlijke
producten.

Door het Hoofdbestuur zijn in zijn vergadering van 6 April 1935 goedgekeurd
de volgende, door de afdeeling Zuid-Holland aangenomen bindende besluiten.

„I. De leden van de afdeeling Zuid-Holland der Maatschappij voor Dierge-
neeskunde verplichten zich geen tuberculine af te geven aan anderen dan dieren-
artsen.

II. De leden van de afdeeling Zuid-Holland der Maatschappij voor Diergenees-
kunde verplichten zich de vrije dierenartsen-keuze als zoodanig zonder voorbehoud
te aanvaarden.

III. De leden van de afdeeling Zuid-Holland der Maatschappij voor Diergenees-
kunde verplichten zich bij deelname aan eenige tuberculose-bestrijding steeds een
tarief te berekenen, dat is vastgesteld door het afdeelingsbestuur na overleg met het
betrokken lid."

Deze goedkeuring is geschied tot aan 1 Juli 1936, terwijl als werkgebied voor de
afdeeling is aangenomen de provincie Zuid-Holland.

In de vergadering van het Hoofdbestuur van 6 April 1935 zijn als leden van de
Maatschappij aangenomen de heeren :

Dr. C. IJubberman, Schiedam, Francis Haverschmidtlaan 58; A. J. Feberwee,
Strijen ; M. Gaakeer, St. Maartensdijk ; M. J. Mol, Utrecht, Koningslaan 57 ;
J. S. Nijhoff , Hoogeveen ; J. D. Verlinde, Spijkenisse en G. H. Vruwink, Neede.

Van een collega ontving ik de mcdedeeling dat zijn vordering in een faillissement,
op zijn daartoe gedaan schriftelijk verzoek, door den Rechter-Commissaris van de
Rechtbank te Amsterdam, preferent verklaard is.

Zijn vordering betrof: 1. een abnormale verlossing (repositie) bij een koe; 2.
een behandeling van een koe met pyometra ; 3. een behandeling van een paard
met einschusz. Uitbetaling der vordering heeft reeds plaats gehad.

Daar het aantal gevallen waarin vorderingen van dierenartsen preferent verklaard
kunnen worden niet zoo groot is, omdat zij moeten berusten op art. 1185—4 B.W.
(de kosten tot behoud eencr zaak gemaakt) blijkt toch dat er bij voorkomend faillis-
sement alle aanleiding bestaat daaraan zijn aandacht te wijden. Daarvoor wordt
verwezen naar het medegedeelde in het tijdschrift van 1934, No. 10 en No. 11 op
blz. 540 en 612.

VLEESCHHYGIËNE.
Jaarverslag over 1.934 van de werkzaamheden der ,,Federatie van Over-
heids- en andere Destructoren in Nederland".

Op een vergadering der Federatie d.d. 27 Maart 1935. werd het jaarverslag uit-
gebracht. Hieruit is het volgende ontleend :

De oprichting dei Federatie werd op 6 Juli 1934 een voldongen feit. Zoowel
de overheids- als de andere particuliere destructoren zijn bij deze federatie aange-
sloten. Behalve door het bereiken van meer eenheid tusschen de destructoren onder-
ling en het oplossen van moeilijkheden tusschen de leden der F\'ederatie, heeft deze
Federatie vooral belangrijk werk kunnen verrichten, door op den noodtoestand,
waarin de destructoren op het oogenblik verkeeren, de aandacht te hebben ge-
vestigd. Vermeld wordt o.m., dat van de oorzaken, welke tot dien noodtoestand
hebben geleid, er slechts één is verbeterd, n.1. de prijs van de vetten. Daar de pro-
ductie van de vetten echter veel kleiner is dan die van het diermeel, wordt deze
verbetering weer te niet gedaan door de steeds lager wordende diermeelprijzen.
Niettegenstaande men al vroeger om contingenteering van den import van diermeel
heeft gevraagd, is dit tot dusver nog niet gebeurd, is de import in 1934 zelfs met
circa 10 millioen K.G. toegenomen. De lage prijs van het diermeel wordt hoofd-
zakelijk veroorzaakt door den lagen koers van de Argentijnsche peso ; deze is sinds
1930 tot op 1/3 gedaald, waardoor ook de Nederlandsche fabrikant slechts 1/3 van
den prijs van 1930 ontvangt. Zou men bij andere bedrijven in zoo\'n geval het bedrijf
hebben stop gezet of de productie gerationaliseerd, bij de destructoren is dit onmo-
gelijk, daar zoowel de landbouw als de volksgezondheid belang hebben bij de des-
tructie. Betoogd wordt verder, dat het nationaal-economisch noodzakelijk is, dat
de destructoren van overheidswege worden gesteund. Een steunbedrag van ongeveer
f 100.000 acht men al voldoende.

Het verslag besluit met de hoop uit te spreken, dat in 1935 eindelijk de oplossing
van dit vraagstuk zal mogen komen.

De keuring van vleeschwaren. Een belangrijk Koninklijk Besluit.
I11 verband met het bekende arrest van den Hoogen Raad, waarbij een gemeen-
telijke invoerkeuring van vleeschwaren onwettig werd verklaard, had. zoo vermeldt
liet maandblad „Slachthuis-Keuring-Markt" van Maart 1935, de gemeente Rhcden
haar verordening op den keuringsdienst van vee en vleesch gewijzigd, door het in
die verordening bepaalde betreffende de invoerkeuring van vleeschwaren tc schrap-
pen ; echter bepalingen omtrent vleeschwaren, welke een geheel ander doel beoogden,
waren blijven staan.

Gedeputeerde Staten onthielden echter hun goedkeuring aan die wijziging, waren
van meening, dat in alle artikelen de bepalingen betrekking hebbende op vleesch-
waren, moesten vervallen. De gemeenteraad van Rheden besloot tegen deze af-
wijzende beslissing van Ged. Staten bij de Kroon in beroep te gaan, er de aandacht
van G. S. op vestigende, dat het betrekkelijke arrest van den Hoogen Raad van
22 Febr. 1932, zegt:

„dat hieruit volgt, dat waar de wet zelve omtrent de keuring van vleeschwaren
geen enkel voorschrift inhoudt, maar ter verzekering van de zuiverheid van deze
waren maatregelen van anderen aard voorschrijft, eene gemeentelijke verordening 0/1 den
keuringsdienst de wet op dit punt niet vermag aan te vullen, vermits in een zoodanige veror-
dening enkel mag worden medegewerkt aan de uitvoering van de wet en niet aan hare
aanvulling", terwijl er tevens op gewezen werd, dat de nog in de verordening gelaten
bepalingen omtrent vleeschwaren uitsluitend dienen ter uitvoering van art. 40 der
wet en van de op de wet berustende koninklijke besluiten. Op 18 Februari 1935 is
nu dit beroep van den gemeenteraad gegrond verklaard, dus Ged. Staten in het onge-
lijk gesteld, en werden o.m. de volgende overwegingen genoemd :

„dat keuring in den zin der wet niet alleen de beteekenis kan hebben van preven-
tief onderzoek, echter ook die van repressieve controle ;

dat zulks immers blijkt uit de bewoordingen van art. 8 der Vleeschkeuringswet,
aangezien het in het eerste lid van dit artikel bedoelde onderzoek, hetwelk een
repressief karakter draagt, niettemin in het tweede lid „keuring" wordt genoemd ;

dat, al kent de wet geen preventieve keuring van vleeschwaren, zulks niet wegneemt,
dat deze waren niettemin aan repressieve keuring zijn onderworpen, aangezien
een zoodanige keuring noodzakelijk is voor de opsporing van de in art. 40 der wet
strafbaar gestelde feiten, waartoe o.m. behoort het verkoopen, te koop aanbieden,
enz. van vleeschwaren die bereid zijn in strijd met de voorschriften van den alge-
meenen maatregel van bestuur, bedoeld in art. 2, tweede lid der genoemde wet,
of die bedorven of op andere wijze ondeugdelijk geworden zijn ;

dat derhalve op de door Ged. Staten aangevoerde gronden tegen het voorkomen
van bepalingen betreflende vleeschwaren in het onderhavige besluit tot wijziging
van de verordening op den keuringsdienst van vee en vleesch in de gemeente Rheden
geen bezwaar kan worden gemaakt, terwijl evenmin daartoe uit anderen hoofde
aanleiding bestaat ;

dat Ged. Staten mitsdien ten onrechte aan het onderwerpelijke raadsbesluit goed-
keuring hebben onthouden".

Uit dit Koninklijk Besluit volgt dus, dat het den gemeenten is toegestaan in hun
verordeningen bepalingen op te nemen, regelende de keuring van vleeschwaren,
en dat slechts voor wat betreft de invoerkeuring van vleeschwaren de gemeente-
verordeningen geen bepalingen mogen bevatten.

In het avondblad van 7 Februari van het „Vaderland" verscheen van de hand
van den Heer Meier, directeur van het slachthuis te Breda, een artikel over boven-
genoemd onderwerp, waarin deze betoogt, hoe bij een rijksuitvoering der Vleesch-
keuringswet een bevredigende oplossing wordt verkregen voor de positie der openbare
slachthuizen, voor de destructie en voor de exportvleeschkeuring en bovenal, voor
gelijkheid van alle betrokkenen voor de wet ; noodzakelijk is vooral een gelijk keur-
loon voor dezelfde dieren over het geheele land, terwijl verder de gemeentelijke
invoerkeurloonen geheel moeten vervallen. Meier meent, dat een Diergeneeskundige
Rijksdienst, met een eigen financieele administratie, met de uitvoering der vleesch-
keuringswet en der veewet moet worden belast.

In een vervolg-artikel werkt hij dit thema nog verder uit, geeft een overzicht
van dc gedachte samenstelling van dezen Diergen. Rijksdienst en van verschillende
veterinaire overheidswerkzaamheden, als daar zijn tuberculosebestrijding, melk-
keuring, waarmede deze dienst nog zou kunnen worden belast. Deze dienst kan z. i.
zoodanig worden ingericht, dat hij zichzelve bedruipt, zoodat de begrootingspost
van ƒ 427.000.— het geraamde tekort voor den Veeartsenijkundigen Dienst en de
Veterinaire Inspectie van de Volksgezondheid over 1935, zou komen te vervallen,
iets, wat in dezen tijd van buitengewoon veel belang is.

In het geheel worden dezelfde ideeën ontwikkeld als reeds in zijn „Proeve van
Wet" zijn bekend gemaakt.

Eenige afdeelingsvoorstellen op de 17de jaarvergadering van den Nederl.
R.K. Hanzebond van Slagerspatroons, op 14 Mei a.s. te Rotterdam te
houden.

Evenals elk jaar zijn er ook ditmaal weer eenige afdeelingsvoorstellen voor deze
jaarvergadering, welke het gevolg zijn van bezwaren van slagerszijde tegen de
vleeschkeuringswet.

Verschillende afdeelingen verzoeken het Hoofdbestuur al het mogelijke te doen
om een rijksuitvoering der vleeschkeuringswet te verkrijgen, alsmede uniforme ta-
rieven voor het geheele land.

Verder stellen eenige afdeelingen voor, er bij de regeering op aan te dringen,
voorschriften te verkrijgen betreffende den verkoop van vleeschwaren in kruideniers-
zaken, enz.

Weer een andere afdeeling wil den verkoop van paardevleesch, tegelijk met rund-,
kalfs- en varkensvleesch, onmogelijk maken.

Een afdeeling wil een kwaliteitskeuring invoeren en trachten te verkrijgen, dat
voorgeschreven wordt, dat alle kwaliteiten vleeseh ieder van een afzonderlijk, goed
te onderscheiden stempel worden voorzien.

In de gemeente Wognum, behoorende tot den kring Hoorn, was bij den gemeente-
raad een brief ingekomen van het gemeentebestuur van Hoorn, waarbij werd mede-
gedeeld, dat door de slagers over de jaren 1932 tot en met 1934 een bedrag van
ƒ 9190.— aan keurloonen te weinig was betaald. Besloten is niet tot navordering
over te gaan, aldus bericht de N. R. Ct., doch de geboekte winst over die jaren te
bestemmen tot dekking dier achterstallige keurloonen en het dan nog bestaande
tekort te voldoen uit de dit jaar te maken winst.

De raad van Hengelo had in zijn vergadering van 12 October 1931 besloten tot
den bouw van een slachthuis met koelhuis, en toen daarvoor een crediet toegestaan
van ƒ437.000.—. Echter in verband met den financieelen toestand der gemeente
zijn aan de voorbereidende werkzaamheden toen geen verdere uitvoering gegeven.
Thans hebben B. en VV. onderhandeld met het Werkfonds 1934, welke onderhan-
delingen tot resultaat hebben gehad, dat in beginsel een voorschot is toegezegd.
De bouwkosten worden thans geraamd op ƒ356.000.—, waarvan een bedrag van
ƒ 100.000.— op de begrooting 1935 is uitgetrokken. Daar Gedep. Staten zich met
deze plannen hebben kunnen vcreenigen, hebben B. en W. den raad gevraagd,
hen te machtigen met het Rijk de hiervoor noodige overeenkomst aan te gaan. De
raad heeft conform dit voorstel besloten. de G.

Het penningmeesterschap van de Redactie van het tijdschrift is
overgegaan op het redactielid A. van Heusden, te Nijmegen.

In afwijking van het hieromtrent medegedeelde als advertentie op de laatste
bladzijde van het Jaarboekje 1935, deelt ondergeteekende mede, dat vanaf
heden de brochures :

Vischkennis en vischkeuring door Dr. A. van der Laan f 1.25
bij hem verkrijgbaar zijn voor leden en cand.-leden der Maatschappij tegen
storting of overschrijving van het vereischte bedrag op zijn persoonlijke giro
No. 173327.

In verband met een verzoek van de Secretaresse van het Centraalbureau voor
schimmelcultures, Prof. Dr. Joh^a Westerdijk, Javalaan 4 Baarn, om eenige
subsidie te mogen ontvangen van onze Maatschappij en na het toestaan daarvan
door het Hoofdbestuur, wordt aan de leden der Mij. bekend gemaakt, dat aan
hen op aanvrage een zeker aantal cultures kunnen worden verstrekt, dal zij
kunnen worden bijgestaan bij de studie van de voor dieren pathogene schimmels
en dat het bureau zich bereid verklaarde enkele leden voort te helpen met
determinatie of vergelijk-materiaal.

Geslaagd voor het Doctoraal-examen Veeartsenijkunde 2e deel : 1\'. I. I.. Bollen.
J. M. v. d. Born, A. M. Huizinga en K. W. M. Koelman.

Idem voor Doctoraal-examen Veeartsenijkunde ie deel : D. D. Bakker, A. M.
Oosthoek en S. Schuurmans.

Idem voor het Candidaats-examen 2e gedeelte H. Gautsc.h en A. van Hou-
welingen.

De Directie van den Landbouw heeft zich tot de verschillende vereenigingen van
grondbezit gewend met het verzoek om medewerking der verpachters bij het ver-
leenen van toestemming tot het scheuren van grasland, zulks in verband met de
voorgenomen beperking van den melksteun.

In genoemd schrijven wordt er op gewezen, dat in Nederland de mogelijkheid
tot het scheuren van grasland nog in ruime mate aanwezig is en dat het zoowel in
het belang van grondeigenaren als in dat van pachters raadzaam moet worden ge-
acht, aan de omzetting van gras- in bouwland geen belemmeringen in den weg
te leggen.

Wij ontleenen aan de Deutsche Schlachthof Zeitung io April 1935 de volgende
berichten.

Dr. Schönberg, directeur van het Veeartscnijkundig laboratorium bij het ,,Po-
lizeiprasidium" Berlijn is benoemd tot gewoon hoogleeraar in de kennis der men-
schelijke voedingsmiddelen van dierlijken oorsprong te Hannover.

Dr. Standfusz, directeur van het Rijks-Veeartsenijkundig laboratorium te Pots-
dam, is benoemd tot gewoon hoogleeraar in hetzelfde vak te Giessen.

Zooals bekend is de Berlijnsche Diergeneeskundige Hoogeschool onlangs opge-
nomen in het kader der Berlijnsche Universiteit, in den vorm van de Faculteit der
Landbouwkunde en der Diergeneeskunde. Per 1 April werd op plechtige wijze tot
Rector Magnificus der Berlijnsche Universiteit gekozen Prof. Dr. Wilhelm Krüger,
hoogleeraar in de veterinaire-anatomie aldaar. C. F. v. O.

De Nederlandsche Vereeniging voor Microbiologie zal haar voorjaarsvergadering
houden Zaterdag 11 Mei a.s. in het Coolsingel Ziekenhuis te Rotterdam.

Dr. A. Ch. Ruys : Moeilijkheden met zuurvaste saprophyten bij het kweeken van
tuberkelbacillen.

I)r. W. Kauffmann : Voorloopige mededeeling over het gebruik van glutamine-
zuur bij het bacteriologisch wateronderzoek.

(citopogeen, lysol, lysoform, Iherapogeen, carbol ten opzichte van b. coli). Tijdschrift voor
Diergeneeskunde Dl. 61, Jrg. 1934, afl. 22.

Ter voorkoming van verwarring deelen wij mede, dat waar in deze publicatie
is gesproken van Lysol, uitsluitend gebruik is gemaakt van „Liquor kresoli
saponatus (Pharm. Ned. 5) (Lysol*)" en niet van het in den handel zijnde
preparaat ,,Lysol" (Schülke & Mayr, A.G.).

(De cijfers tussen haakjes duiden het aantal vroeger vastgestelde gevallen aan
die i Maart niet waren genezen).

Mond- en klauwzeer : bij 24 (37) eigenaars, waarvan in Groningen bij 3 (3) ; Fries-
land bij 12 (21) ; Drenthe bij 1 (2) ; Overijsel bij 2 (1) ; Gelderland bij 1 (2) ; Utrecht
bij i (2) ; Noordholland bij 1 (2) ; Zuidholland bij 2 (2) ; Zeeland bij (2) ; Noord-
brabant bij 1 eigenaar.

Scabiës (sarcoptes en dermatocoptes) bij paard en schaap : 253 gevallen bij 22 eigenaars
(1064 bij 39 eig.), waarvan in Groningen 9 (paarden) bij 1 eig. ; Friesland (39 bij
6 eig.) ; Drenthe 167 bij 7 eig. (277 bij 10 eig.) ; Overijsel 3 bij 1 eig. (2 bij 1 eig.) ;
Gelderland 82 bij 13 eig. (116 bij 7 eig). ; Utrecht (77 bij 5 eig.) ; Noordholland
(510 bij 6 eig.) : Zuidholland (34 bij 3 eig.) ; Noordbrabant 1 geval.

Rotkreupel bij schapen : 184 gevallen bij 8 eig. (516 bij 49 eig.), waarvan in Gro-
ningen (2 bij i eig.) ; Friesland 21 bij 3 eig. (79 bij 9 eig.) ; Drenthe 6 bij 1 eig.
(277 bij 10 eig.) ; Overijsel (9 bij 1 eig.) ; Gelderland 30 bij 2 eig. (17 bij 1 eig.) ;
Utrecht 60 bij 1 eig. (175 bij 13 eig.) ; Noordholland (62 bij 3 eig.) ; Zuidholland
67 bij i eig. (37 bij 2 eig.).

Anthrax : 13 gevallen bij 11 eig. (1), waarvan in Friesland 1 ; Overijsel t ; Gel-
derland (1) ; Noordholland 1 (paard) ; Zuidholland 5 bij 4 eig. ; Zeeland 2 (varkens
bij t eig.; Noordbrabant 3 bij 3 eigenaars. Vr,

Dr. J. Merkf.ns, van buitenl. verlof terug, werkzaam gesteld als leraar aan de
Ned. Indische Veeartsenschool.

Dr. F. W. K. df. Moulin, tijdelijk werkzaam gesteld in de functie van bacterioloog
aan het Veeartsenijk. Instituut (Buitenzorg).

P. G. M. Ypma, belast met de dienst in de ambtskring Soenrbawa-bcsar.
H. J. Ch. van der Reest, van buitenl. verlof terug, op nonactiviteit gesteld.
D. Lacas, verlof naar Europa, ingaande 16 Juni 1935.

W. R. Knaap, wegens zesj. dienst 8 maanden verlof naar Europa, ingaande
17 Juni 1935.

A. H. Tigelaar, wegens zesj. dienst 8 maanden verlof naar Europa, ingaande
Sept. 1935.

Verhuisd : Prof. Dr. J. de Regt, Gent, naar Clementinelaan 60.
Verhuisd: R. Jansma, van Rotterdam naar Dordrecht, Oranjepark 4; tel. 3974.
Verhuisd: Dr. E. de Boer, Utrecht, naar Kromme Nieuwe Gracht 21.

Uit de Kliniek voor Veterinaire Verloskunde en Gynaecologie der Rijks-
universiteit te Utrecht.

In verband met de gunstige ervaringen, die in de chirurgische kliniek
met chloralhydraat als narcoticum bij het jonge varken zijn verkregen,
kwam de vraag naar voren of het gebruik van dit middel bij het vol-
wassen en drachtige dier ten behoeve van een sectio caesarea ook een
goede en gevaarlooze narcose zou verzekeren.

Tot het verrichten van een aantal proefnemingen in deze richting
verkreeg ik de gelegenheid in de verloskundige kliniek. Bij een 25-tal
zeugen, die aldaar door sectio caesarea moesten worden verlost, werd
mij toegestaan de bedoelde narcose te verzorgen.

Wat betreft de wijze van toediening meende ik aan de intraveneuze
boven de intraperitoneale methode de voorkeur te moeten geven,
voornamelijk wegens het feit, dat bij het volwassen varken de intrave-
neuze inspuiting in het algemeen technisch geen moeilijkheden oplevert;
bovendien achtte ik de intraperitoneale methode, wegens het veelvuldig
voorkomen van veel transudaat in de buikholte bij het hoogdrachtige
varken, minder geschikt.

Tot het verkrijgen van een inzicht omtrent dc goede dosis en geschikte
concentratie werden 25 narcosen in toepassing gebracht. Er werd be-
gonnen met een dosis van ¹/₅ gram (200 mgr.) per K.G. lichaamsge-
wicht ; dat is een kleinere dosis dan die, welke bij het jonge varken
in de chirurgische kliniek in den regel wordt gebruikt (intraperitoneaal
¹/₃ gr./K.G.). Ik koos deze kleinere hoeveelheid omdat, blijkens de er-
varing in de verloskundige kliniek, de dosis van een narcoticum voor
het drachtige dier in het algemeen kleiner is dan bij het niet-drachtige.

Een zevental dieren werd met deze doseering genarcotiseerd. De
concentratie der oplossing werd gesteld op 20 %. Zij werd bereid met
gedestilleerd water en door filtreeren en koken gereinigd en gesterili-
seerd. Het voordeel van deze betrekkelijk hooge concentratie ligt in
het feit, dat de hoeveelheid in te spuiten vloeistof niet zoo groot is.

Nadat van het te opereeren object het lichaamsgewicht was bepaald,
werd het stevig op de tafel bevestigd, waarna aan de voorbereiding van
het operatieveld werd begonnen (verwijderen van de borstels met
scheerpoeder, reinigen en desinfecteeren, afdekken met steriele doeken).
LXII 34

io a 15 minuten vóór de aanvang der operatie verrichtte ik de intra-
veneuze inspuiting, waartoe een der groote venae aan de oorschelp
werd gekozen. Door een digitaal-compressie werd deze ader tot stu-
wing gebracht, zoodat in het algemeen het insteken van de canule ge-
makkelijk kon geschieden. De vloeistof werd in lauwwarme toestand
ingespoten, in een langzaam tempo. Mij was gebleken, dat in vele
gevallen tijdens de injectie een excitatie bij het dier intreedt, met als
gevolg een heen en weer slaan met de kop. Daardoor wordt het regel-
matig inspuiten wel eens bemoeilijkt.

Alvorens met de inspuiting te beginnen werd de huid van de oor-
schelp met alcohcl gedesinfecteerd ; in een deel der gevallen, waai-
de vena niet duidelijk zichtbaar was, bewees het opwrijven van het
betreffende gebied met toluol goede diensten.

Mijn bevindingen bij deze zeven zeugen waren in het algemeen
gunstig. Het uitvallen der reflexen werd hoofdzakelijk aan de cornea
gecontroleerd. In het meerendeel der gevallen was deze reflex na onge-
veer 5 minuten verdwenen ; bij enkele dieren na een eenigszins langere
tijd. Bij de dieren waar ook de kroonreflex werd gecontroleerd, bleek
deze ook binnen de tijd van 5 minuten negatief te zijn. Ongeveer 1 uur
bleven deze reflexen weg.

Bij zes dieren werd een sectio caesarea verricht. Aanvankelijk werd.
zooals ik reeds meedeelde, na 10 a 15 minuten met de operatie een
aanvang gemaakt ; later werd daarmede ongeveer 5 minuten post
injectionem begonnen om de inwerkingsduur van het narcoticum op
de biggen zoo kort mogelijk te doen zijn.

Bij zes dieren was de narcose zeer goed, terwijl ook de contractie van
de uterus steeds normaal bleek. Bij één dier was de narcose onvoldoende
en ik meen dit te moeten toeschrijven aan het feit, zooals bij de operatie
bleek, dat de zeug niet drachtig was. Overigens werd opgemerkt, dat
zoo goed als geen bloeding optrad.

In die gevallen waar een controle post operandum mogelijk was,
bleek de duur der narcose, met inbegrip van het ontwaken, ongeveer
3 uren te zijn.

Wat betreft het leven der biggen, te dezen opzichte waren de resul-
taten der narcose ongunstig ; meestal stierven de pasgeboren dieren reeds
spoedig of althans binnen enkele dagen.

Bij zeven zeugen paste ik deze dosis toe, eveneens in een concentratie
van 20 %. Bij alle dieren werd sectio caesarea verricht. Hierbij bleek,
dat de resultaten, wat betreft de narcose-diepte, minder bevredigend
waren.

De controle der reflexen (cornea en kroonhuid) gaf ook andere be-
vindingen. In het algemeen duurde het langer voor dat deze verdwenen
waren, terwijl ook kon worden opgemerkt, dat ze sneller terugkeerden.

Overigens waren in veel gevallen de genoemde reflexen niet volledig
uitgeschakeld.

Wat betreft de bloeding, deze was bij elk der operaties minimaal
en steeds ook trad een goede contractie van de baarmoeder op.

Ook bij deze proeven stierf het meerendeel der pasgeboren biggen
binnen korte tijd ; echter verkreeg men wel de indruk, dat ze toch
in mindere mate door de hypnotische werking van het narcoticum
waren beïnvloed.

Bij elf varkens werd de dosis van 150 mgr. per K.G. gebruikt. Ook
hier had bij elk der dieren een sectio caesarea plaats ; bij één ervan
als proefoperatie een hvsterectomie.

In alle gevallen was de narcose-diepte zeer goed en kon de operatieve
bewerking zonder eenige reactie geschieden. Een hinderlijke bloeding
was er niet ; de contractie van de baarmoeder, na het verwijderen der
biggen, was steeds goed. De duur der narcose met inbegrip van het
ontwaken was eveneens ongeveer 3 uren.

De pasgeboren biggen stierven ook veelal binnen 1 a 2 dagen; slechts
een klein deel ervan bleef in leven.

Wanneer ik uit de gegevens, die dit 25-tal proeven mij hebben ver-
strekt een gevolgtrekking maak, dan is deze in de eerste plaats, dat wij
in het chloralhydraat voor het drachtige varken een narcoticum be-
zitten dat, bij een juiste doscering in een waterige oplossing intraveneus
toegediend, gevaarloos is en een goede anaesthesie verzekert. Deze
dosis is te bepalen op minstens 150 mgr. per K.G. lichaamsgewicht,
terwijl als concentratie der oplossing die van 20 % zonder bezwaar kan
worden gekozen.

Wegens de omstandigheid dat de reeks proeven, waarbij van deze
dosis werd gebruik gemaakt betrekkelijk klein is, houd ik de mogelijk-
heid voor oogen dat het op grond van een meer uitgebreide ervaring
noodig zal zijn de dosis op te voeren. ¹)

In den regel zijn binnen 5 minuten de reflexen uitgeschakeld en is
een goede spierverslapping aanwezig, zoodat desgewenscht reeds
spoedig met de operatieve bewerking kan worden aangevangen.

Wegens het feit echter dat de narcose een zeer langdurige is, levert
een langere voorbereiding niet de minste bezwaren op.

Daar door verschillende schrijvers gewag is gemaakt van het feit,
dat bij het dier in chloralhydraatnarcose de bloeddruk daalt, welke
omstandigheid van nadeelige invloed zou zijn op de haemostase en
een nabloeding zou begunstigen, is bij iedere operatie aan de bloeding
bijzondere aandacht geschonken. Evenwel is nooit de indruk van veel

Wat betreft de contractie van de baarmoeder, deze wordt door de
narcotiseerende werking van het chloral allerminst geschaad, steeds
was ze buitengewoon goed.

Bij het gebruik van de genoemde dosis en zelfs van die van 200 mgr.
zijn geen op gevaar wijzende verschijnselen van de kant van het hart
of van de ademhaling te verwachten.

Een bezwaar, dat ook aan het gebruik van een ander narcoticum,
dat ten behoeve van een sectio caesarea wordt aangewend, is verbon-
den, is het feit, dat een groot deel der biggen reeds spoedig na de geboorte
of anders binnen enkele dagen sterft.

Chloralhydrat gab bei intravenöser Injektion in einer 20%-igen Lösung (in
Aqua dest.) bei trächtigen Schweinen eine gute und gefahrlose Narkose.

Es zeigte sich, dass eine für den operativen Eingriff taugliche Narkose erzielt
wird mit einer Dose von 150 à 175 mg. Chloralhydrat pro Kg. Körpergewicht.

Chloral hydrate given intravenou sly to the pregnant sow in a 20 % solution in
aq. dest. produced a satisfactory and harmless narcosis.

For this operation a suitable narcosis has been obtained with a dose of 150 to
175 mgr. Chloralhydrate per kilog. body-weight.

L\'hydrate de chloral dans une concentration de 20 % (en aq. dest.) provoqua
chez le porc pregnant une narcose satisfaisante et non-dangereuse.

Il est prouvé qu\'une narcose convenable pour une opération est obtenue par
une dose de chloral de 150 à 175 m.G. par kilogramme de poids vif.

Jenkins, Darnley en Wentworth Day \') waarschuwen dat de walvissen binnen
5 tot 10 jaar uitgeroeid zullen zijn, als niet onmiddellijk maatregelen worden ge-
nomen om die diersoort te beschermen.

De wijfjes krijgen gemiddeld slechts eenmaal in de twee jaren een jong ; (slechts
0.7 % tweelingen). De drachttijd is 360 dagen. De natuurlijke vermeerdering
gaat dus zeer langzaam.

Nu zijn, alleen in de zuidelijke ijszeeën, 43.000 factorijen, 6 landstations, 232
walvisjager-schepen, met 10 transportschepen, met een totale bezetting van 11.000
man, (Noren), die zich met de walvisvangst bezighouden.

Bij die jacht wordt niets gespaard : ook zwangere en jonge dieren worden gedood.
(Het jong van de blauwe walvis is bij de geboorte ongeveer 26 voet lang).

Uit de Afdeeling Infectieziekten van het Instituut voor Parasitaire- en
Infectieziekten der Rijks-Universiteit te Utrecht.
Directeur : Prof. Dr. L. DE BLIECK.

In eenige vorige publicaties over eendensalmonellose werd door mij
reeds gewezen op de overeenkomst van deze ziekte met morbus pul-
lorum ; ook werd de mogelijkheid van bestrijding, door dieren met
een positieve agglutinatie te verwijderen, genoemd en werd een en
ander over de determinatie der salmonellastamrnen en over aggluti-
natie bij eendensalmonellose en morbus pullorum medegedeeld. (Tijd-
schr. v. Diergeneeskunde Dl. 61. Jrg. 1934, Afl. 19, Afl. 23 en Afl. 24).
Voor dat begonnen werd rechtstreeks in de praktijk bloedonderzoek
toe te passen werd het van belang geacht bij een aantal eenden een
uitvoerig onderzoek in te stellen naar het voorkomen van agglutininen
in het bloed, hoe die agglutininen het beste zijn aan te toonen en in
hoeverre de pathologische afwijkingen en cultureele bevindingen hier-
mede in overeenstemming zouden zijn. In de literatuur die ter mijner
beschikking stond, kwam ik weinig over agglutinatie-methoden bij
eendensalmonellose tegen ; zij die hierover publiceerden¹) vermeldden
niet of vaag de techniek der gebruikte agglutinatie-methoden.

Een groot eendenhoudersbcdrijf waarmede in Juni 1934 connecties
aangeknoopt waren, stelde mij in de gelegenheid dit onderzoek in te
stellen. Allereerst moest met zekerheid uitgemaakt worden of op dit
bedrijf inderdaad paratyphus voorkwam. In totaal werden 36 doode
dieren onderzocht ; op grond van deze secties werd zekerheid verkregen
dat het bedrijf besmet was met Salmonella entcritidis (eend). Hierna
werden 29 levende dieren voor onderzoek afgestaan. Vele van deze
29 dieren zouden volgens de eigenaar verdacht van paratyphus zijn.

Bij alle 29 dieren werd het bloed onderzocht op agglutininen ten
opzichte van Salmonella enteritidis (eend) en ook voor zekerheid ten
opzichte van Salmonella typhi-murium (Breslau). Het bloedonder-
zoek werd gedaan :

a. volgens de zgn. bloeddruppelmethode. Deze methode werd ver-
richt zooals ook geschiedt bij morbus pullorum. Men heeft hiervoor
noodig paratyphus-antigeen dat bereid wordt door met formol-phy-

siologischekeukenzout-oplossing agarcultures af te schudden ; de anti-
geen-dikte wordt op 75 X de dikte gebracht van buisje i van de nephelo-
meter volgens Mac. Farland (Jl. of the Am. Med. Ass. p. 1176, Vol.
49. 1907). i druppel antigeen wordt gemengd met 1 öse bloed (de
grootte van de druppel en van de öse zijn hiervoor met zorg gekozen).
Na de menging, welke bij eenigszins warme temperatuur, tusschen 15
en 40° C. moet geschieden, wordt nagegaan of agglutinatie ontstaat.
Het bloed verkrijgt men door even in de ader te prikken die over de
articulatio cubiti loopt, (bij een kip is de kam te gebruiken, bij een
eend missen wij die echter).

b. agglutinatie volgens de zgn. snelmethode. In plaats van met het
volledige bloed wordt hier de agglutinatie met het bloedserum verricht.
De eend wordt bloed uit de vleugelader getapt in een buisje dat plat
neergelegd wordt ; nadat het serum zich afgescheiden heeft wordt het
gebruikt voor de agglutinatie. Hiervoor is hetzelfde antigeen als voor
de bloeddruppelagglutinatie te gebruiken. Bij de experimenten werd
de agglutinatie in 5 verdunningen op de tot 40° C. verwarmde glas-
plaat verricht. Voor elke verdunning werd steeds dezelfde druppel
antigeen genomen doch afdalende doses scrum werden toegevoegd.
De grootte der antigeendruppel was precies bekend, de antigeendikte
eveneens, de serumdoseering werd met een pipet bepaald, hieruit
werd berekend dat de verhouding bacil-serum van deze 5 agglutinaties
overeenkomt met de verhouding bacil-serum der verdunningen 1 : 25,
i : 50, i : 100, i : 200, 1 : 500 volgens de eveneens toegepaste buisjes-
methode.

c. Voor deze buisjesmethode werden agglutinatiebuisjes gevuld met
| c.c. antigeensuspensie waarvan de dikte 10 X zoo groot was als
buisje i van de Mac.. Farland nephelometer ; | c.c. serumverdunning
werd toegevoegd. De volgende verdunningen werden in de buisjes
verkregen, 1 : 20, 1 : 40, 1 : 80, 1 : 160, 1 : 320, 1 : 640, 1 : 1280.

Deze 3 methoden werden èn met Salmonella enteritidis (eend)-;
èn met Salmonella typhi-murium-antigeen verricht. In de te
bespreken proeven zijn deze antigenen D. en B. genoemd. Hierna
werden de eenden geseceerd waarbij vooral gelet werd op ovarium-
en darmveranderingen. Steeds werd geënt uit lever, milt, ovarium en
soms ook gal. (Een uitvoerig faecesonderzoek, wat zeer zeker ook van
belang zou zijn geweest, moest, daar tijd en hulpmiddelen door vele
andere werkzaamheden beperkt waren, achterwege blijven ; macro-
scopisch werden bij geen der dieren darmafwijkingen gezien). In een
buisje bouillon werd ongeveer de halve milt gebracht ; in een tweede
buisje een evengroot stukje lever ; het ovarium of deelen ervan eveneens
in bouillon nadat een aantal follikels geopend waren. Bij een abnormaal
ovarium werd uit bijna elke afwijkende follikel geënt door vrij veel
inhoud in bouillon over te brengen. Zoo werden alle 29 eenden onder-
zocht waarvan hier de bekorte protocollen volgen :

Deze eend was lijdende aan peritonitis, het ovarium was iets afwijkend en
in rust. Een paratyphus-bacil werd niet gekweekt.

2. Bloeddruppelaggl. D : — B : —-
Snelserummethode D : — B : —
Buisjesmethode D : — B : —

Deze eend was lijdende aan longtuberculose, het ovarium was normaal.
Een paratyphusbacil werd niet gekweekt.

Deze eend was lijdende aan cloacitis met rectum-overvulling. Het ovarium
was normaal. Tusschen de darmen verkleefd zat een verhard cifollikeltje waar-
uit echter geen paratyphus-bacil gekweekt werd.

4. Bloeddruppelaggl. D : B :
■Snelserummethode D : 4- titer > 500. B : 4~ liter > 200.
Buisjesmethode D: titer >640. B: titer 20 a 40.

De sectiebevindingen waren : hernia ventralis, zeer veel geel helder vocht
in de buik, enorme oöphoritis, zeer vele abnormale eifollikels waarvan vele
hard, sommigen deegachtig, andere gevuld met gele olieachtige inhoud gemengd
met gele stukjes, in eenige follikcls gestold bloed voorts eenige dunwandige
cysten gevuld met geel waterig vocht. Uit het ovarium werd een paratyphus-
bacil gekweekt.

Snelserummethode D : -f- titer > 500. B : titer > 20.
Buisjesmethode D: tiler >640. B: titer ± 20.

<). Alle agglutinaties negatief. Deze eend was lijdende aan peritonitis ; aan het
ovarium dat in volle productie was zaten 2 harde follikels, hieruit werd geënt
in bouillon welke evenwel steriel bleef.

13. Bloeddruppelaggl. D: B: —•
Snelserummethode. D : titer > 500. B : titer > 50.
Buisjesmethode D : 4- titer > 320. B : 4- titer > 20.

Ovarium in rust en normaal. Een paratyphus-bacil werd niet gekweekt.
De eend was lijdende aan tuberculose van de sereuze vliezen en van de lever.

14. Alies negatief, uitgezonderd een lang gesteelde cyste aan het ovarium waaruit
geen paratyphus-bacil gekweekt werd.

16. Bloeddruppelaggl. D : zwak 4- B : —
Snelserummethode D : liter > 500. B : -f- titer > 200.
Buisjesmethode D: 4- titer >160. B: titer >40.

17. Bloeddruppelaggl. D: — B : --
Snelserummethode D : afwijkende fijnvlok- B : afwijkende fijnvlokkige

20. Bloeddruppelaggl. D : B : ?
Snelserummethode D : titer > 500. B : liter dr 500.
Buisjesmethode D : titer > 320. B : titer > 80.

Typische oöphoritis ; een paratyphus-bacil werd gekweekt uit een veranderde
follikel. Bovendien werd uit dc articulatio humeri sinister een paratyphus-bacil
gekweekt, dit gewricht was gezwollen, de gewrichtskapsel stond gespannen,
er werd uit de synovia geënt. Dit komt dus overeen met de gevallen van vleugel-
ziekte bij de duif die eveneens door paratyphus-bacillen veroorzaakt kunnen
worden.

21. Alle agglutinaties en alle kweekproeven negatief. Bij deze eend werd peritonitis
geconstateerd ; de buik was overvuld met veel vocht. Tusschen de darmen wer-
den eenige follikelachtige dunwandige cysten met geel waterig vocht gezien
en eenige verharde follikels. Het ovarium was in rust, twee kleine follikels waren
iets verkleurd. Uit al deze afwijkingen werd echter met negatief resultaat geënt.

23. Bloeddruppelaggl. D : B :
Snelserummethode D : titer ± 500. B : titer ± 100.
Buisjesmethode D: titer >320. B: 4- titer >160.

Bij de sectie werd tuberculose van lever, milt en sereuze vliezen geconsta-
teerd. Het ovarium was abnormaal, zoowel verharde follikels, waarvan 1 los
in de buikholte, als slappe geel vocht bevattende blazen werden gezien. Een
paratyphus-bacil werd niet geïsoleerd.

24. Alles negatief. Deze eend was lijdende aan gastritis-peritonitis veroorzaakt
door een ingeslikt stuk ijzerdraad.

25. Bloeddruppelaggl. D : zwak -f- B : —
Snelserummethode O : 4- titer ± 200. B : 4- titer > 50.
Buisjesmethode D : 4- titer ±80. B : 4- titer > 40.

Bij de sectie werden aan het in rust verkeerende ovarium 4 kleine erwtgroote
verharde follikeltjes gezien. Hieruit werd een paratyphusbacil gekweekt.

26. Alles negatief, fn tegenstelling met alle andere eenden was dit een woerd, uit
beide testikels was geënt.

27. Alle agglutinaties negatief; het ovarium was normaal, naast de normale ei-
leider (van origine de linker) werd een kleine korte rechter eileider gezien,
die in een follikelachtige tumor eindigde, hiernaast, aan de buikwand ver-
kleefd, zaten nog twee follikelachtige knobbels. Uit geen dier dikten werd een
paratyphus-bacil gekweekt.

Bij sectie werd oöphoritis met drie verharde gesteelde follikels gezien, boven-
dien nog een groote en kleine follikel verkleefd aan de darm. Een paratyphus-
bacil werd echter niet gekweekt.

29. Bloeddruppelaggl. D : 4- B : 4-
Snelserummethode D : -f titer > 500. B : -f titer ± 500.
Buisjesmethode D : 4- titer > 320. B : titer > 160.

Sectie : Peritonitis met veel geel vocht, milt 3 X te groot, peri-epicarditis ;
het ovarium was zeer afwijkend, in totaal werd uit 9 abnormale follikels geënt,
slechts in 2 buisjes hiervan werd groei verkregen. Een paratyphus-bacil werd
geïsoleerd.

15, 18, 19, 2i, 22, 24, 26, 27 en 28) waarbij alle verrichte agglu-
tinaties negatief verliepen. Hierbij dient opgemerkt dat een enkele
maal in een verdunning van 1 : 20 een fijne korreling te zien was
die direct weer gesuspendeerd kon worden, een dergelijke geringe
korreling verschilt echter duidelijk van de vlokkige agglutinatie
die in de positieve gevallen van salmonella-infectie is waar te nemen.
Uit geen der 19 negatief reageerende dieren werd een paratyphusbacil
gekweekt. Geheel normaal was het genitaal-apparaat bij 13 dieren,
de andere 6 hadden een ovariumaamdoening of aan de darmen ver-
kleefde follikels in de buikholte (Nrs. 3, 9, 14, 21, 27 en 28). Bij eend
3 was slechts 1 klein abnormaal folliketje ; bij eend 9, 2 harde follikels;
bij eend 14, 1 lange gesteelde follikelachtige blaas ; bij eend 21 enkele
cysteachtige blazen en verharde follikels verkleefd aan de darmen ; de
afwijkingen bij eend 27 zijn te beschouwen alseenabnormaalrechtergeni-
taal-apparaat ; eend 28 tenslotte was de eenige die typisch oöphoritis
had ; dit ovarium had geheel het aspect als gezien wordt bij paratyphus-
eenden, toch verliepen ook hier evenals de agglutinaties alle kweek-
proeven negatief. Het ligt voor de hand dat ovarium-afwijkingen ook
door andere oorzaken dan paratyphus kunnen ontstaan, vooral bij een
eend, waarbij de productie tot enorme hoogte is opgevoerd (bijv. soms
meer dan 400 dagen aaneen elke dag een ei) en dus buitensporig veel
van het ovarium wordt gevergd. In het algemeen zal dus een oöphoritis
bij een dier met negatieve agglutinatie beschouwd moeten worden als
een oöphoritis van niet paratypheuze aard. Het is echter niet uit
te sluiten dat een dier dat geïnfecteerd geweest is, herstelt, doch een
aantal abnormale follikels overhoudt ; de agglutininen zullen uit het
bloed verdwijnen en uit de harde drooge follikels zal meestal niets te
kweeken zijn ; de mogelijkheid is denkbaar, dat toch nog eenige levende
paratyphus bacillen in zulk een follikel aanwezig kunnen blijven, terwijl
de agglutininen uit het bloed verdwenen zijn. Een dergelijk geval zal
zich echter sporadisch voordoen en heeft dus geen practische beteekenis
voor de bestrijding, zoodat men bij het verrichten der agglutinaties mag
aannemen : een eend met negatieve agglutinaties is paratyphus-vrij.

Bij 10 dieren (Nrs. 1, 4, 6, 13, 16, 17, 20, 23, 25 en 29) verliepen
alle of een deel der agglutinaties positief. Een agglutinatie in niet te
lage verdunning is een specifieke reactie, mede op grond van het feit
dat bij de reeds besproken 19 negatieve dieren geen agglutininen aan-
wezig waren, moeten deze 10 eenden als geïnfecteerd geweest zijnde
beschouwd worden ; bovendien kon in 50 % van deze gevallen (Nrs.
4, 17, 20, 25 en 29) een paratyphusbacil geïsoleerd worden ; de agglu-
tinatie-titers volgens de buisjesmethode waren hier respectievelijk :
> 640; i 100; ]> 320; i 80; > 320; in de gevallen waarbij de para-
typhus-bacil niet geïsoleerd werd (Nrs. 1, 6, 13, 16 en 23) waren de
titers > 80; > 640; > 320; > 160; > 320; dus in geen geval lager dan

bij de zooeven genoemde dieren waarbij de bacil wel gekweekt werd,
zoodat de diagnose paratyphus bij de Nrs. i, 6, 13, 16 en 23 toch gesteld
kan worden.

Bij de 5 dieren waar de paratyphusbacil geïsoleerd werd geschiedde
dit steeds uit het ovarium, deze 5 eenden hadden allen oöphoritis.
Van de 5 positieve reageerders waarbij de bacil niet gekweekt werd was
het ovarium van de Nrs. 6, 13 en 16 macroscopisch normaal (titers
> 640; > 320; > 160); het ovarium van Nr. 1 was iets afwijkend (titer
>80), bij Nr. 23 was een duidelijke ovarium-afwijking (titer > 320).
Op grond van het voorgaande kan het constateeren van oöphoritis
een aanwijzing zijn voor de diagnose paratyphus, echter nimmer een
bewijs, want een paratyphusvrij dier kan aan oöphoritis lijden en
omgekeerd kan een eend zonder oöphoritis wel degelijk paratyphus
hebben. Voor het stellen der diagnose is dus alleen van belang het
isoleeren der bacil of het aantoonen van agglutininen.

Bij het levende dier komt het dus meer op het onderzoek van eieren,
cloacaslijm, sperma, faeces en bloed. Voor een bestrijdingsmethode
die op groote schaal snel toe te passen moet zijn is de agglutinatie zeer
zeker te verkiezen.

Vergelijkt men de agglutinatie-bevindingen van het D antigeen met
die van het B antigeen dan blijkt dat bij Nr. 1 de agglutinaties nagenoeg
gelijk verliepen, bij de snclmethode gaf het B antigeen hooger titer,
doch bij de buisjesmethode was de titer gelijk ; dit geringe verschil
laat echter niet toe uit te maken of het hier een S. enteritidis (eend)-
of een S. typhi-murium-infectie betreft. In alle andere 9 gevallen over-
treft de D agglutinatie duidelijk de B agglutinatie.

Voorts is gebleken dat de snclserurnmethode en de buisjesmethode
dezelfde 19 dieren negatief en dezelfde 10 dieren als positief aanwezen.
Indien men de verhouding bacil-serum als basis neemt blijkt dat bij
de snelserummethode hoogcre titers genoteerd worden dan bij de buisjes-
methode. De snelserummethode is minstens zoo duidelijk af te lezen als
de buisjesmethode ; de snelserummethode eischt veel minder laborato-
riumwerk en tenslotte is de duur der agglutinatie slechts 1 minuut zoodat
de diagnose veel sneller te stellen is. Op grond van deze feiten is de
snelserummethode te verkiezen boven de buisjesmethode ; de voor-
deden zijn vooral van practisch belang bij massa-onderzoek. Merk-
waardig is, dat bij de positieve D agglutinaties steeds het B antigeen
meer of minder ver mee agglutineerde. Deze bevinding is nog in
onderzoek.

Nu rest nog de bespreking der bloeddruppelmethode ; hierover zij
allereerst opgemerkt dat bij de 19 negatieve dieren ook de bloeddruppel-
agglutinatie negatief verliep.

Bij de 10 positieve dieren was de bloeddruppel-agglutinatie 6 X po-
sitief, 2 X zwak positief, 2 X negatief. Duidelijk positief waren de Nrs.
4, 6, 13, 20, 23 en 29, zwak positief de Nrs. 16 en 25, negatief de Nrs.
i en 17.

Vergelijkt men deze uitslag met de liters van de buisjesmethode dan
krijgt men het volgende.

(Bij Nr. 17 was de agglutinatie zoowel bij de snelserummethode als
bij de buisjesmethode in afwijking met de andere agglutinaties fijn-
vlokkig, dit is zeer zeker mede de oorzaak geweest van het negatieve
resultaat bij de bloeddruppelagglutinatie).

Uit het bovenstaande lijstje blijkt duidelijk dat de bloeddruppel-
agglutinatie zwak of negatief uitvalt als de titer van het serum laag is.
In deze proef bij 29 dieren werd dus 80 % der besmette eenden wel,
20 % niet door de bloeddruppelmethode als geïnfecteerd aangeduid.

Dit resultaat is bemoedigend, temeer als men bedenkt dat de eenden
onderzocht werden in een seizoen als het ovarium bij de meeste dieren
in rust is. Het is bekend dat de agglutininen toenemen als het ovarium
in productie gaat. Bij de bestrijding van morbus pullorum houdt men
hier rekening mede en wordt de agglutinatie verricht als de leg begonnen
is. Men onderzoeke dus ook de eenden als de leg begonnen is, de agglu-
tinatietiters zijn dan gestegen, van de bloeddruppelmethode is dan te
verwachten dat het aantal foutieve aanwijzingen beneden de 20 %
zal dalen. In de tweede plaats zijn er gronden om aan te nemen dat het
antigeen te verbeteren is. De gebruikte antigeenstam was vrij kort
geleden geïsoleerd, het is bekend dat een bacteriestam door vele voe-
dingsbodem-passages geschikter wordt voor antigeenbereiding; ook
zal nog nagegaan kunnen worden of verandering in de dikte van het
antigeen en in de verhouding antigeendruppel-bloeddruppel de resul-
taten gunstig beïnvloedt.

b. De snelserummethode is eveneens betrouwbaar, en is om zijn
eenvoudigheid te verkiezen boven a.

c. De bloeddruppelmethode is eenvoudig en snel uit te voeren doch
geeft bij een deel, namelijk bij de dieren met weinig agglutininen, geen
reactie.

Nr. 4 : Uit eend Nr. 4 werd de bacil gekweekt die gedetermineerd
werd op de wijze als reeds beschreven is in het Tijdschrift voor Dierge-
neeskunde Jaargang 1934, Afi. 19, 23 en 24. Er werden agglutinaties

verricht met S. paratyphi B-, S. typhi-murium-, S. cholerae-suis.
var. kunzendorf- en S. enteritidis var dublin serum, in verdunnin-
gen beginnende i : 25, eindigende 1 : 32000. Bij de eerste drie sera
verliep de agglutinatie negatief (uitgezonderd een enkel buisje in
lage verdunning). De agglutinatie met S. enteritidis var. dublin serum
evenwel verliep positief tot 1 : 32000. De vergisting van suikers en
alcoholen (in de zooeven genoemde aflevering 24 v. h. Tijdschr. v.
Diergeneesk. werd abusievelijk alleen van suikers gesproken) werd
nagegaan, waarbij bleek dat dulciet vertraagd omgezet werd (bij
de dextrose, manniet, arabinose, rhamnose en xylose was reeds
binnen 24 uur gasvorming).

Nr. i 7 : Daar de bij deze eend verrichte agglutinaties eenigszins af-
wijkend waren werd de geïsoleerde stam bovendien nog geaggluti-
neerd met S. paratyphi A- en S. anatumserum. Alleen met het
S. enteritidis var. dublinserum werd een agglutinatie verkregen en
wel tot i : 32000. Deze stam zette ook de dulciet vertraagd om.

Nr. 20 : Het resultaat was als bij eend No. 17 met dit verschil dat
de agglutinatie met S. enteritidis var. dublinserum voorbij 1 : 16000
ging doch niet meer positief was bij 1 : 32000.

Nr. 29 : Bij de uit deze eend gekweekte bacil deed zich een afwijking
voor bij de agglutinatie. De agglutinatie met S. paratyphi B-, S. typhi
murium en S. cholerae-suis var. kunzendorf serum 1 : 100 en daar-
boven was geheel negatief.

Met S. enteritidis var. dublinserum was de agglutinatie positief tot
en met 1 : 500, bij 1 : 1000 echter geheel negatief. Dit is dus een ver-
schil met de vier reeds genoemde stammen die door precies hetzelfde
serum geagglutineerd werden in verdunningen 1 : 16000 of 1 : 32000.
Dc dulciet werd vertraagd omgezet (na 72 uur begin van de gasvorming).
Teneinde zekerheid te verkrijgen dat deze stam toch geheel van het-
zelfde type moest zijn als de vorige vier werd nog een nader onderzoek
verricht. Bij agglutinatie moet men twee factoren onderscheiden, a. :
het onstaan der binding bacil-agglutinine, b : de daarop volgende
uitvlokking ; dit laatste kan soms uitblijven, om dan toch de binding
aan te toonen is een verzadigingsproef noodig. De volgende proef werd
ingezet. Hetzelfde, steeds in alle proeven gebruikte S. enteritidis var.
dublinserum werd verzadigd met de bacteriestam Nr. 29, met dit ver-
zadigde serum werd een agglutinatie ingesteld met stam Nr. 4. Terwijl
het onverzadigde serum stam Nr. 4 tot in de verdunning 1 : 32000
nog agglutineerde, bleek dat het met stam 29 verzadigde serum zelfs
in verdunningen 1 : 20 ; 1 : 40 ; 1 : 80 enz. stam Nr. 4 in het geheel
niet meer agglutineerde. Alle in het serum aanwezige agglutininen
zijn dus gebonden geworden door de bacillen van stam 29. Deze
stam is dus van gelijke aard als de vorige vier te beschouwen. De
omzetting van suikers en alcoholen komt overeen met wat Kauf-
mann in zijn tabel opgeeft voor het moscowtype dat in de D groep

(de enteritidis groep) thuis hoort. Door anderen en mij werden op
grond daarvan deze ecndenstammen als moscowstammen beschouwd.
Boecker heeft er echter op gewezen dat de antigene structuur over-
eenkomt met S. enteritidis (Jena). Deze zet dulciet evenwel snel om.
Mijne voortgezette experimenten, die binnenkort medegedeeld zullen
worden, bevestigen de resultaten van Boecker.

29 eenden werden onderzocht op paratyphus. Het aantoonen van
agglutininen in het bloed werd volgens drie methoden gedaan namelijk
volgens de bloeddruppelmethode, snelserummethode en buisjesmethode
zoowel met Salmonella enteritidis (eend)-, als met Salmonella typhi-
murium antigeen.

De snelserummethode en de buisjesmethode gaven dezelfde resulta-
ten, 10 dieren reageerden positief, 19 negatief ten opzichte van Sal-
monella enteritidis (eend).

De bloeddruppelmethode gaf bij 6 der 10 positieve dieren een posi-
tieve reactie, bij 2 een zwak positieve reactie, bij 2 een negatieve reactie.
De bloeddruppelmethode geeft geen of een zwakke reactie als het bloed
weinig agglutininen bevat.

Negatieve dieren kunnen oöphoritis hebben, positieve dieren kunnen
een normaal ovarium hebben.

5 maal werd Salmonella enteritidis (eend) geïsoleerd, namelijk
5 maal uit het ovarium en tevens 1 maal uit een ontstoken gewricht.
De stammen zetten dulciet vertraagd om.

Der Nachweis der Agglutininen im Blute wurde nach drei Methoden ausge-
führt : die Frischblutmethode, die Schnellserummethode und die Röhrchenserum-
methode, und sowohl mit Salmonella enteritidis (Ente) Antigen, wie mit Sal-
monella typhi-murium Antigen.

Die Schnellserummethode und die Röhrchenserummethode gaben gleiche Resul-
tate : 10 Tiere reagierten positiv, 19 negativ in Bezug auf Salmonella enteritidis
(Ente).

Die F\'rischblutmethode gab bei sechs der 10 positiv reagierenden Tieren eine
positive Reaktion, bei zwei eine schwach positive und bei zwei eine negative Re-
aktion. Die Frischblutmethode gibt keine oder eine schwache Reaktion, wenn
das Blut wenig Agglutininen enthält. Negativ reagierende Tiere können Oöphoritis
haben. Positiv reagierende Tiere können ein normales Ovarium besitzen.

5 mal wurde Salmonella enteritidis (Ente) isoliert, nämlich 5 mal aus dem
Ovarium und zugleich 1 mal aus einem entzündeten Gelenke. Die Stämme ver-
gärten Dulzit verlangsamt .

For the demonstration of agglutinins in the blood the following three methods
were used : the rapid blood agglutination test, the rapid serum agglutination test
and the tube serum test. As antigen, both Salmonella enteritidis (duck) and Sal-
monella typhi-murium were employed.

The rapid serum test and the tube test yielded the same results ; 10 birds reacted
positively, 19 negatively to Salmonella enteritidis (duck).

Of the ten birds found positive with the other two tests, 6 were found positive
with the rapid blood test, 2 weakly positive and 2 negative. The rapid blood test
gives no or a weak reaction when the blood contains few agglutinins.

Negative reacting birds may suffer from oophoritis ; in positive reacting birds the
ovaries may be normal.

In 5 cases Salmonella enteritidis (duck) was isolated, namely in 5 cases from the
ovaries and at the same time once from an inflammated joint. The strains fer-
mented dulcite slowly.

L\'auteur a examiné 29 canards pour déterminer s\'ils étaient atteints de salmo-
nellose.

Pour démontrer les agglutinines dans le sang il s\'est servi de trois méthodes : la
méthode de l\'agglutination à la goutte de sang, la méthode rapide au sérum, et
la méthode de l\'agglutination en tubes.

Comme antigène il a employé l\'antigène Salmonella enteritidis (canard) aussi
bien que l\'antigène Salmonella typhi-murium.

La méthode rapide au sérum et la méthode de l\'agglutination en tubes ont donné
les mêmes résultats : 10 animaux réagissaient positivement et 19 négativement à
l\'égard de Salmonella enteritidis.

La méthode à la goutte de sang donna chez 6 des 10 animaux une réaction
positive, chez deux une faible réaction positive et chez 2 une réaction négative.

La méthode à la goutte de sang ne donne aucune ou seulement une faible réaction
si le sang renferme peu d\'agglutinines.

Les oiseaux présentant une réaction négative peuvent souffrir d\'une oophorite;
chez des oiseaux à réaction positive l\'ovaire peut être normal.

5 fois l\'auteur a isolé Salmonella enteritidis (canard) à partir de l\'ovaire et en
même temps dans un de ces cas aussi d\'une articulation enflammée. Les souches
fermentaient le dulcite lentement.

Dikwijls wordt het varken beschouwd als ongevoelig te zijn voor adder- en slan-
genbeten.

Calmette schijnt er echter reeds in 1907 aan te hebben getwijfeld. Hij is van
meening, dat de resorptie van het slangengif als regel wordt tegengehouden door
de weinig vaatrijke vetlaag onder de huid.

Door anderen wordt aangenomen, dat het wilde varken inderdaad immun is
tegenover slangengif.

Henry *) publiceert twee gevallen waarbij varkens door een adder waren
gebeten even boven de snuit, en beide stierven. Deze dieren hadden een sterk
oedeem aan den kop en een deel van het lichaam.

Vlak boven den snuit is de huid veelal dun en vetweefsel komt daar maar weinig
voor. B.

Uit de parasitologische afdeeling van het Instituut voor Parasitaire- en
Infectieziekten der Rijks-Universiteit te Utrecht.

Causyth is een preparaat, dat al sinds eenige jaren met goed gevolg
gebruikt wordt bij verschillende acute infectieziekten en bij sepsis.
Hierover bestaat een vrij uitgebreide literatuur. Deze stof, cyclohexa-
trieenpyridine sulfonzure pyrazolon, is evenals antipyrine en pyrami-
don een pyrazolon-derivaat en komt overeen met de formule C₂₄H₂₄N₄-
Or, S. Het is in circa i a 2 deelen warm water oplosbaar ; na afkoeling
blijft ongeveer 2 % in oplossing. De smaak is bitter en adstringeerend.
Het eigenaardige van deze stof is, dat bij orale toediening hetzelfde
effect bereikt wordt als met parenteraal verstrekte eiwitpreparaten.
Het zou in zijn werking volkomen gelijk te stellen zijn met de parente-
raai werkende „Reizkörper", waarbij het dan nog het voordeel zou
hebben dat het oraal kan worden toegediend. De onaangename eigen-
schappen van overprikkeling, die men na de parenterale toediening
van eiwitten kan waarnemen, komen na het gebruik van Causyth
niet voor. Bij groote doseeringen ontbreken dan ook de lastige neven-
verschijnselen, die bij de eiwittherapie nogal eens waargenomen worden.

Ook bij het paard zijn met Causyth gunstige resultaten verkregen
bij verschillende infectieziekten. Hutschfnrf.iter beschrijft hiervan
een groot aantal gevallen in de Wiener Tierarztl. Wschr. 1933, p.
609—623. Hij beveelt dit middel zeer aan bij alle acute infectieziekten
en septische infectieuze processen van het paard. Causyth heeft een
sterke analgetische en antipyretische werking, hetgeen bij den mensch
en ook bij het paard is vastgesteld.

Een zeer belangrijke bevinding is die van Wei.tmann, medegedeeld
in de Med. Klinik, 44, 1931 over dc gunstige werking van Causyth bij
een patiënte met trichinosis. Het betrof hier een 19-jarige patiënte,
die wegens hooge temperatuur, hoofd- en gewrichtspijnen in de kliniek
werd opgenomen. Tevens werd toen oedeem van de oogleden geconsta-
teerd. Van de verdere symptomen van dit ziektebeeld noemen wij alleen
nog de hooge eosinophilie (69 %) en de spierpijnen, zoodat patiënte
elke beweging angstvallig vermeed. Uit het onderzoek van een stukje
spier bleek dat dit zeer sterk met Trichinellen besmet was. De patiënte
had in den laatsten tijd nog al eens varkensgehakt in half rauwe toe-
stand gegeten.

Het gelukte niet de pijnen te verzachten. Deze waren zoo hevig,
dat patiënte uren lang klaagde en pantopon verlangde. De voeding
werd uiterst bemoeilijkt door kramp van de kaakspieren en door slik-

bezwaren. Aan armen en beenen en aan het sacrum waren oedemen
ontstaan. Een bij trichinosis veel gebruikt middel nl. thymol had geen
succes, zoodat pantopon tenslotte als pijnstillend middel gebruikt
moest worden.

Dat thymol voor trichinosis geen specifiek geneesmiddel is, is
reeds eerder aangetoond (Arch. f. SchifTs- u. Tropenhygiene 1931,
35, p. 449—461). Deze toestand van patiënte bestond nog op den iyen
dag na de opname. Wel was de eosinephilie toen gedaald (14 %), maar
de pijnen in de musculatuur waren nog niets verminderd. Armen en
beenen waren gezwollen, de pols bleef hoog (120) en de patiënte voelde
zich zeer ziek. Er werd toen een clysma van 6 G. Causyth in 50 G.
water toegediend en het resultaat was verrassend. De temperatuur
daalde tot het normale. Dit ging gepaard met licht zweeten. De pijnen
verdwenen snel, zoodat de patiënte zich weer iets bewegen kon ; ook
keerde de slaap weer terug. Niettegenstaande het gebruik van pantopon
had de patiënte sedert de opneming in het ziekenhuis geen nacht rustig
kunnen slapen. Gedurende 5 dagen werd nu 6 gram Causyth per clysma
toegediend. De toestand was daarna steeds verbeterd. Toen na 5 dagen
de Causyth-behandeling gestaakt werd, steeg de temperatuur weer tot
38° C., de pols liep op van 92 tot 1 18, terwijl patiënte weer aan spier-
pijnen met belemmering van de beweging en slapeloosheid ging lijden.
De Causyth-behandeling werd toen hervat en de dosis geleidelijk tot
4, 3, 2 en i gram gereduceerd. Het herstel trad nu geleidelijk in; oedeem
en pijnen verdwenen. Vier weken na het begin van de Causyth-behan-
deling kon de patiënte reeds opstaan en was volledig vrij van bezwaren.
Het Röntgenbeeld van de musculatuur was volgens Weltmann nog
negatief. Deze Röntgen-diagnose geeft toch alleen kans op een positieve
bevinding bij sterk verkalkte spiertrichincn. Daar dit onderzoek bij de
patiënte van Weltmann den 4Östen dag na het begin van de eerste
ziektesymptomen geschiedde, mag men aannemen, dat hier van ver-
kalking nog geen sprake was. Deze begint toch ongeveer na 6 maanden
en is eerst 18 maanden na het begin van de infectie volledig.

Weltmann heeft dus door dit Röntgenologisch onderzoek niet aan-
getoond dat er geen spiertrichinen meer aanwezig waren, doch alleen
dat er zich nog geen verkalkte kapsels gevormd hadden. Dat de ziekte-
verschijnselen weer te voorschijn kwamen na het staken van de be-
handeling met Causyth wijst er o. i. reeds op, dat dit middel geen
specifieke werking op de trichinen had uitgeoefend, doch eerder symp-
tomatisch gewerkt had. Weltmann wil ook niet op de specifieke phar-
macologische werking van Causyth ingaan. Hij heeft dit middel ge-
probeerd omdat hem in enkele gevallen van acuut gewrichtsrheuma-
tisme gebleken was dat het beter werkte dan Pyramidon, temeer daar
Causyth nog een component bevat, die als een parenteraal toegediend
proteïne werkt.

Het interesseerde ons echter juist te weten of Causyth een specifieke
werking had op de darm- en spiertrichinen of wel dat de werking van

dit middel grootendeels beschouwd moet worden als die van een anal-
geticum en antipyreticum. Door deze laatste werking zou het gunstige
resultaat bij de patiënte te verklaren zijn, daar de acute verschijnselen
van trichinosis toch geleidelijk binnen korter of langer tijd verdwijnen,
afhangende van de mate van infectie en Causyth de patiënt dus door
het acute stadium van deze ziekte heen zou helpen.

Een twintigtal ratten, waarvan een aantal controle-ratten, werd
voor dit onderzoek gebruikt. De infectie met trichinen geschiedde of
door trichineus rattenvleesch of door toediening van spiertrichinen, die
door kunstmatig maagsap uit de spieren bevrijd waren.

De behandeling met Causyth geschiedde een of twee dagen nadat
de spiertrichinen toegediend waren. Het aantal behandelingen wisselde
tusschen 2 en 25. Op deze wijze werd dus aan de Causyth de meest
gunstige gelegenheid geboden om op de zich ontwikkelende darm-
trichinen en later op de daaruit ontstane spiertrichinen in te werken.
De toediening van Causyth geschiedde met behulp van een dunne
maagsonde op een injectiespuit. Als sonde werd een gedeelte van een
mannencatether gebruikt. De Causyth werd in warm water opgelost
en dan bij de ratten, onder lichte aether-narcose, ingegeven. Vooraf
hadden wij ons overtuigd dat deze aether-narcose niet nadeelig werkte.
Twee proefratten, die wij gedurende een maand lang dagelijks onder
aether-narcose brachten, ondervonden daarvan geen zichtbare schade.

Daar volgens opgave van Günthf.r een konijn van 2 K.C. een dosis
van 10 tabletten Causyth per os (5 gram) zonder nadeel verdraagt,
zou aan een rat van 200 gram wel 500 m.G. Causyth zonder nadeel
toegediend kunnen worden. Bij drie controle-ratten (Nrs. 353, 356 en
354, wegende resp. 200, 240 en 240 Gram, hebben wij 100, 200 en 500
m.G. Causyth per os gegeven. Dit werd zonder schade verdragen. In
het verloop van de proeven bleek ons echter, dat indien de dosis van 500
m.G. eenige dagen achtereen herhaald werd, sterfgevallen niet uit-
bleven.

Daar deze ratten gelijktijdig met trichinen besmet waren, kunnen
de darm trichinen ook tot de dood dezer dieren meegewerkt hebben.
Bij een tweetal ratten (No. 362 en 363), die slechts 160 Gram wogen,
kwam deze dosis van 500 m.G. Causyth bovendien dus feitelijk overeen
met een hoeveelheid van ongeveer 6 Gram per K.G. lichaamsgewicht.
Rat No. 365, wegende 240 Gram, die 5 doses Causyth van 500 m.G.
gekregen had, stierf echter ook na 6 dagen, terwijl geen darmtrichinen
bij de sectie gevonden werden. Hier blijkt dus wel dat de herhaalde
toediening van 500 m.G. Causyth nadeelig gewerkt had. Bij de overige
ratten hebben wij daarom de dosis verlaagd.

dat enkele behandelingen met 250 m.G. Causyth niet verhoeden kon-
den, dat ratten darm- of spiertrichinen kregen (No. 357, 358, 359 en
360). Ook een grootere dosis van 500 m.G. belette dit niet (No. 362,
363 en 364). Rat No. 365 maakte hierop een uitzondering. Deze was
gedurende 5 dagen met 500 m.G. Causyth behandeld. Bij de sectie 7
dagen nadat het dier met trichineus vleesch gevoederd was, werden
geen darmtrichinen gevonden. Dit schijnbaar gunstige resultaat zou
misschien aan de werking van Causyth kunnen worden toegeschreven,
indien niet een der controle-ratten, No. 370, die eveneens met trichi-
neus vleesch gevoederd was, doch niet met Causyth behandeld, ook
vrij van darmtrichinen gebleven was. Het vrij-blijven van trichinen
van rat No. 365 kan dus wellicht aan het mislukken der infectie worden
toegeschreven en niet aan de werking van Causyth.

Twee ratten (No. 371 en 372), die resp. 5 en 10 maal met Causyth
behandeld zijn, hadden bij de sectie nog darmtrichinen. No. 372 had
er weliswaar slechts weinig. Het toedienen van trichineus vleesch, zij
het in eenzelfde hoeveelheid, waarborgt echter niet altijd een even sterke
mate van infectie van het proefdier, omdat het aantal trichinen, dat in
het vleesch aanwezig is, zeer wisselend kan zijn. De mogelijkheid is dus
niet uitgesloten, dat rat No. 372 minder trichinen gekregen heeft. De
contróle-rat No. 370 was immers ook vrij gebleven van darmtrichinen,
hoewel aan dit dier ook 11 Gram trichineus rattenvleesch was toege-
diend.

Om meer zekerheid te hebben dat alle ratten een gelijkmatige infec-
tie met spiertrichinen zouden krijgen, werden aan een 6-tal ratten
500 vrijgemaakte spiertrichinen door middel van de maagsonde toege-
diend. Deze vrije spiertrichinen werden door vertering van trichineus
rattenvleesch met kunstmatig maagsap verkregen. De vrijgemaakte
spiertrichinen bleken nog goed levend te zijn, hetgeen gecontroleerd
werd door de beweeglijkheid dezer larven vast te stellen.

Uit het onderzoek van de controle-ratten No. 376, 377 en 387 is
gebleken, dat op deze wijze een flinke besmetting met darm- en spier-
trichinen ontstond. De dosis Causyth, welke hier werd gegeven, bedroeg
300 m.G. Deze hoeveelheid is per K.G. rat veel hooger dan die welke
aan de patiënte van Weltmann werd toegediend. De hoogste dosis
bedroeg hier 6 Gram Causyth. Rekent men het gewicht van deze pa-
tiënte zeer laag, b.v. 60 K.G., dan is de in dit geval bij den mensch toe-
gediende hoeveelheid 100 m.G. per K.G. lichaamsgewicht geweest.

Beschouwen wij eerst de ratten Nos. 379 en 380 en de beide controle-
ratten Nos. 376 en 377. Deze laatsten bleken resp. 7 en 8 dagen na de
infectie sterk met darmtrichinen besmet te zijn. De behandeling met
Causyth geschiedde bij Nos. 379 en 380 twee dagen nadat de trichinen
waren toegediend.

De 3 maal met Causyth behandelde rat No. 379, die 6 dagen na
de infectie gestorven was, bleek slechts zeer weinig darmtrichinen te
bevatten, slechts 1 exemplaar in 10 preparaten (afkrabsel van het

darmslijmvlies). Bij de rat No. 380, die 6 maal met Causyth behandeld
is, en 8 dagen na de infectie met trichinen gestorven was, werden in 10
preparaten van het darmslijmvlies nog 10 darmtrichinen gevonden.

Dat Causyth de ontwikkeling van spiertrichinen niet verhinderen
kan, bleek wel uit het resultaat, dat bij rat No. 386 verkregen is. Dit
dier, dat ruim een maand na de infectie met trichinen gedood werd,
was in het geheel 25 maal met 300 m.G. Causyth behandeld. Alle spie-
ren van dit dier bleken vol te zitten met trichinen. Kleine stukjes mid-
denrif bevatten genjiddeld 110 spiertrichinen.

Het is niet gelukt met Causyth het ontstaan van darm- en spier-
trichinosis bij ratten te voorkomen ; ook niet wanneer met dit middel
een tot twee dagen na de infectie met trichinen begonnen werd. De
gunstige werking van Causyth waargenomen, bij een geval van trichi-
nosis van den mensch, moet dus niet als een specifieke beschouwd worden,
maar waarschijnlijk als die van een analgeticum en antipyreticum.

Verfasser gelang es nicht bei den mit Trichinen infizierten Ratten Darm- und
Muskeltrichinosis durch Behandlung mit Causyth zu verhindern, auch nicht als
mit der Verabreichung dieses Mittels ein oder zwei Tage nach der Infizierung
mit Trichinen angefangen wurde.

Die günstige Wirkung des Causyths, beobachtet bei einem Falle von Trichinosis
beim Menschen, soll also nicht als eine spezifische Wirkung betrachtet werden,
sondern vielmehr als die eines Analgetikums und Antipyretikums.

The author did not succeed in preventing intestinal- and muscular trichinosis
in rats infected with trichinae, by treating them with causyth ; even not by admini-
stering this drug one or two days after the infection with trichinae.

The favourable action of causyth, obseved in a case of trichinosis in a human
being, must not be considered as a specific action, but probably as that of an anal-
geticum and antipyreticum.

L\'auteur n\'a pas réussi à prévenir la trichinose intestinale et musculaire, chez
des rats infectés de trichines, en les traitant avec le causyth ; pas même par l\'admini-
stration de ce médicament un ou deux jours après l\'infection par les trichines.

L\'action favorable du causyth, observée dans un cas de trichinose chez l\'homme,
ne doit pas être considérée comme une action spécifique, mais plus problabement
comme celle d\'un analgeticum et antipyreticum.

H. A. Bernatzik beschrijft in zijn boek „Hari-Hari" dat bij de Nubiers aan de
Witte Nijl ook de methode van „luchtinblazen" bij een melkkoe met te weinig
melkgift bestaat, zij het dan ook eenigszins anders dan bij ons. Hij schrijft : „Nun
gehen Mädchen und Burschen der Reihe nach zu ihr (d. i. de koe met te weinig
melkgift), pressen ihren Mund auf After und Vagina des Tieres und blasen ihm
aus Leibeskräften Luft ein".

Een duidelijke foto van dit gebeuren is ter illustratie in bovengenoemd boek
opgenomen. W. v. d. K.

Derris is de wetenschappelijke naam van een in Azië thuishoorend
plantengeslacht, welker vertegenwoordigers in hun wortels stoffen
herbergen met buitengemeen krachtige giftige werking voor visschen en
tal van insecten. Als middel voor de inheemsche bevolking om op
groote schaal visch te bedwelmen en te vergiftigen, is Akar toeba of
Derriswortel dan ook al heel vroeg bekend geweest. Het feit, dat de
op die manier gevangen visch zonder nadeel voor de gezondheid ge-
geten kan worden, bewijst de onschadelijkheid der giftige bcstanddeelen
van Derriswortel voor den mensch. Juist die algeheele onschadelijkheid
voor den mensch, welke evenzeer geldt voor warmbloedige dieren (huis-
dieren en wild), tegenover groote giftigheid voor tal van insecten, heeft
Derriswortel in de laatste jaren zoo groote belangstelling als insecticide
doen verkrijgen.

De werking ervan is voornamelijk die van een contactgif, d.w.z. dat
het door aanraking doodend werkt op rups, larve, e.d. De vraag welke
bestanddeelen van Derriswortel die werking uitoefenen, is reeds jaren
geleden in studie genomen ; een voorname rol wordt daarbij gespeeld
door rotenon, een witte kristallijne stof met smeltpunt 163° C. en van
de samenstelling C₂2H_2:!O₀.

Derriswortel wordt geleverd door Ned.-Indië en Malakka. Ned.-
Indië heeft dus belang bij een groot gebruik van den wortel ; reden voor
de Afdeeling Handelsmuseum van het Koloniaal Instituut zich reeds
eenige jaren geleden te wenden tot erkende instellingen in Nederland
werkzaam op het gebied van de insectenbestrijding in land- en tuin-
bouw, zoomede tot instellingen, die zich met de bestrijding van insecten
schadelijk voor dieren bezig houden, met de vraag door proeven de
waarde van fijngemalen Derriswortel (het z.g. Derrispoeder) en rotenon
als insecticide te willen nagaan. Hier zullen wij daarvan bespreken de
proeven genomen in eenige laboratoria van de Faculteit der Dierge-
neeskunde van de Rijksuniversiteit te Utrecht, te weten :

De beteekenis van Derrispoeder voor de bestrijding van de runder-
horzel (Hypoderma) is in dit tijdschrift reeds eenige malen uitvoerig
door E. A. R. F. Baudet en E. de Boer beschreven ^x). Die publicaties
hadden betrekking op proeven in 1932/1934 genomen in de Parasito-

logische Afdeeling van het Instituut voor Parasitaire en Infectieziekten
der Rijksuniversiteit te Utrecht met een kwaliteit Derrispoeder, be-
schikbaar gesteld door de Afdeeling Handelsmuseum van het Koloniaal
Instituut te Amsterdam. Daarnevens hebben wij in 1933 en 1934 echter
ook poeder beschikbaar gesteld voor eenige praktijkproeven, te weten
in den Wieringermeerpolder en op het eiland Ameland, beide onder de
deskundige leiding van de plaatselijke dierenartsen, de Heeren P. de
Boer te Schagen en B. Stonebrink te Hollum. Hun bevindingen zijn
gedeeltelijk reeds verwerkt in de publicaties van Baudet en de Boer,
maar daarnaast verstrekten zij ons met groote welwillendheid nog
eenige nadere bijzonderheden ; het volgende overzicht is uit alle ge-
gevens te zamen opgesteld kunnen worden.

Het verstrekte Derrispoeder is uit 2 partijen wortel afkomstig ge-
weest. De samenstelling van elke partij was in het laboratorium nauw-
keurig bepaald, zij luidde als volgt (op luchtdroog poeder) :
Gebruikt poeder H. M. monster No. Aetherextraxt Rotenon¹)

Het Derrispoeder gebruikt in het afgeloopen jaar, blijkt in elk op-
zicht rijker in samenstelling, zoodat daarvan een veel sterkere insecticide-
werking verwacht mocht worden ; wij komen straks daarop nader terug.

Te Utrecht is in 1932 het volgende voorschrift voor cle bestrijding
uitgewerkt, op basis van poeder No. 1897—1. Een waschvloeistof wordt
bereid door 1 kg van dit Derrispoeder met 9 1 koud water gedurende
24 uur af te trekken onder herhaald omschudden ; dan wordt J kg.
groene zeep opgelost in 1 1 water eraan toegevoegd, waarna met het
zoo verkregen mengsel — waarin dus ook het oorspronkelijke Derris-
poeder nog voorkomt — de rug van de met horzellarven bezette run-
deren wordt gewasschen onder gebruikmaking van een kleinen borstel
om de vloeistof goed tusschen de haren in te wrijven. De Derriswassching
als zoodanig verdragen de dieren uitstekend.

Derrispoeder van de kwaliteit als ons No. 1897—-i is dus gebezigd
kunnen worden in een verdunning 1 : 10. Aangezien verder per dier
150-—400 cm² van het waschmiddel, of in doorsnee ^ 1, noodig is,
volgt daaruit, dat met 1 kg Derrispoeder van bovengenoemde kwaliteit
40 dieren behandeld kunnen worden. De bestrijding beteekent dan per
dier een verbruik van ca. 25 g Derrispoeder.

Bij de nieuwere proeven te Utrecht genomen is vastgesteld, dat de
toevoeging van zeep aan het waschmiddel niet noodig is ; ook zonder
die toevoeging waren de resultaten even goed. Het weglaten van de

1 ) Afgescheiden uit een aetherisch extract van het poeder bij concentreeren cn
daarop gevolgd afkoelen ; ondanks het niet volkomen kwantitatief karakter, van

zeep maakt de bereiding van het waschmiddel eenvoudiger en goed-
kooper. Wel echter wijzen Baudet en de Boer er op, dat het wasch-
middel vóór het gebruik geschud moet worden, zoodat het Derrispoeder
weder met de vloeistof gemengd is. Het inborstelen op de rughuid be-
hoeft slechts enkele minuten te duren.

In overeenstemming met de verwachting, uitgesproken naar aan-
leiding van de gunstiger samenstelling, is bij alle proeven van 1934
gebleken, dat het poeder No. 2448 veel sterker verdund gebruikt kan
worden, dan het poeder No. 1897 -1. Te Utrecht zijn van dit hoog-
waardige poeder systematisch bestudeerd de concentraties 1 : 10,
i : 20, i : 40 en 1 : 60. Laatstgenoemde verdunning gaf niet steeds be-
vredigend resultaat, blijkbaar is dan het waschmiddel te zeer verdund ;
tot en met de verdunning 1 : 40 echter waren de resultaten uitstekend.

Geheel in overeenstemming daarmede zijn de uitkomsten verkregen
in de praktijkproeven in den Wieringet meerpolder en op Ameland.

In het voorjaar van 1934 is in de Wieringermeer met 65 kg Derris-
poeder (No. 2448) de bestrijding verricht bij 4000 pinken eenmaal,
daarna nog bij 2000 dieren een tweede maal ; in totaal dus 6000 was-
schingen. Het voorschrift daarbij luidde : 400 g Derrispoeder op 9 1
water (24 uur trekken) plus 1 1 zeep-oplossing, de verdunning bedroeg
derhalve 1 : 25. Daaruit laat zich berekenen, dat met de 65 kg poeder
bereid is kunnen worden ongeveer 1625 1 waschmiddel, waarmede
6000 behandelingen uitgevoerd zijn kunnen worden. Per dier beteekent
dat ruim \\ 1 van het waschmiddel, waarin rond 10 g hoogwaardig
Derrispoeder.

Voor de bestrijding op Ameland hebben wij 20 kg poeder No. 2448
afgegeven. De Heer Stonebrink had inzake het gebruik overleg gepleegd
met zijn collega de Boer, die ook reeds in het voorjaar van 1933 een
bestrijdingsproef in de Wieringermeer had genomen. Het op Ameland
gevolgde voorschrift sluit dan ook bij dat zoo juist beschreven uit de
Wieringermeer aan. Met de 20 kg Derrispoeder zijn bereid 545 1
waschmiddel, een verdunning dus varieerende tusschen 1 : 25 en 1 : 30.
Behandeld zijn ongeveer 1635 runderen, hetgeen neerkomt op een ver-
bruik aan waschmiddel per dier van ¹/₃ 1, waarin ruim 10 g Derris-
poeder.

Beide praktijkverdunningen blijken niet zoover te zijn gegaan als
bij de proeven genomen aan het Instituut te Utrecht. Dat behoeft ook
niet te verwonderen, aangezien bij dergelijke proeven op groote schaal
altijd wel eenige speling genomen moet worden, die dan bij voorkeur
aan den veiligen kant, in dit geval een ruimere marge bij de bereiding
en het gebruik van het waschmiddel, gezocht dient te worden.

Geconcludeerd kan dus worden, dat naar mate het Derrispoeder
rijker in samenstelling is, het waschmiddel verder verdund kan worden;
van de beide beschreven poeders voldoet in het eene geval een wasch-
middel van 1 kg op 10 1 goed, in het andere geval is reeds ¹/₃ en naar
alle waarschijnlijkheid zelfs nog ¹/_i kg op 10 1 voldoende. Bij het

betrekken van Derrispoeder voor bestrijding van de
runderhorzel, dient men zich dus vooraf van de samen-
stelling op de hoogte te doen brengen.

Ook wat de kosten der bestrijding betreft, speelt deze samenstelling
een belangrijke rol. Nemen wij als voorbeeld de beide beschreven
poeders, waarvan de prijs ¹) in het eerste geval ƒ 1.50 a ƒ 2.— per kg
zal bedragen, in het andere geval ƒ 2.50 a ƒ 3.—. Globaal genomen
komt dus laatstgenoemd poeder tweemaal zoo duur in den aanschaf,
het kan echter tot viermaal zoo sterk verdund worden om hetzelfde
effect in de bestrijding te bereiken, m.a.w. de kosten worden rond de
helft bij gebruik van hoogwaardig Derrispoeder. Kostbaar kan de be-
strijding van de runderhorzel met Derrispoeder trouwens niet genoemd
worden, want zelfs van het poeder No. 1897—1 blijkt 25 g per wassching
per dier al voldoende, hetgeen een zelfkosten aan bestrijdingsmiddel
van 5 ets. zou beteekenen.

Is bij de beschreven praktijkproeven aan het waschmiddel dus nog
zeep toegevoegd geweest, wij konden reeds vermelden, dat te Utrecht
is geconstateerd, dat die toevoeging voortaan kan vervallen. In aan-
sluiting daarop hebben Baudet en de Boer nagegaan, of ook df\' duur
van het aftrekken verkort kan worden, aangezien voor de praktijk liet
24 uur vooraf trekken van het poeder in water (onder omroeren) wel
eenige bezwaren met zich brengt.

Hun voorloopige bevindingen zijn gunstig ; poeder No. 2448 in de
verdunning 1 : 10 bleek ook bij gebruik onmiddellijk na het in water
brengen, zeer bevredigende resultaten te geven. Of echter ook onder
deze omstandigheden de verdunning van een hoogwaardig poeder is
voort te zetten tot 1 : 30 of 1 : 40, vormt nog een punt van onderzoek.

Veel zal daarbij afhangen van de fijnheid van het poeder ; hoe fijner
dat is, des te gereeder zal het water er in doordringen en de werkzame
bestanddeelen naar voren brengen. Het Derrispoeder dient daar
om steeds, ook al wordt het korter of langer met water
uitgetrokken, in het waschmiddel te blijven; goed om-
roeren vóór het gebruik is derhalve noodzakelijk.

Derrispoeder is licht en stuift daardoor gemakkelijk. Bij inademen
geeft dat sommige personen een onaangenaam, droog gevoel in de
keel en den neus. Voor hen, die het poeder afwegen, kan dat verschijn-
sel, hoewel overigens volstrekt ongevaarlijk, minder prettig genoemd
worden. Het voorstel van Baudet en de Boer, dat de handel het Derris-
poeder in bepaalde hoeveelheden, b.v. voldoende voor 10 1 wasch-
middel, in gesloten zakjes ter beschikking zou stellen, meenen wij dan
ook warm te moeten ondersteunen. Niet alleen omdat een dergelijke
vorm van aflevering eventueelen hinder van het stuivende poeder voor-
komt, maar ook omdat zij het nieuwe middel gemakkelijker ingang
kan doen vinden.

Tenslotte nog een enkel woord over het gebruik van het zuivere
rotenon, het belangrijke bestanddeel van Derrispoeder, als bestrijdings-
middel. Zooals te verwachten, heeft deze stof op zichzelf ook een zeer
krachtige werking op de runderhorzellarven, zooals Baudet en de
Boer bij gebruik als zalf (2 % in vaseline) hebben kunnen vaststellen.
Daarnevens hebben zij ook een waschmiddel beproefd, dat bereid is
door een oplossing van 10 g rotenon in £ 1 aceton, te mengen met 4 1
water waaraan zeep tot 2 % is toegevoegd (rotenon-concentratie dus
i : 400). De toepassing van dit waschmiddel was gelijk aan die van de
vloeistof bereid met Derrispoeder, de voorloopige resultaten waren be-
vredigend.

Met 4 1 waschmiddel zijn ongeveer 16 dieren te behandelen, hetgeen
neerkomt op een verbruik van ruim £ g rotenon per dier. Deze hoeveel-
heid staat dan dus gelijk met ca. 25 gram van poeder 1897-—1 en 6 a
10 g van poeder 2448. Laatstgenoemd poeder bleek veel meer aantoon-
baar rotenon te bevatten ; een en ander bevestigt wederom, dat rotenon
een bijzonder werkzaam bestanddeel van het Derrispoeder is en dat
derhalve de vergelijkende bepaling ervan voor de beoordeeling van
diverse Derrispoeders, zeker waarde heeft. Intusschen zal voor de prak-
tijk het rotenonwaschmiddel, door de ingewikkelder bereiding, niet
zoo eenvoudig zijn, zoodat daar het gemakkelijke recept met Derris-
poeder wel de voorkeur zal hebben.

Volstaan wij daarom met hier nog over te nemen de conclusies
waartoe de leiders van de in 1934 genomen praktijkproeven met het
Derriswaschmiddel, zijn gekomen :

Dierenarts P. de Boer : „In antwoord op schrijven van 14 September
1934 kan ik U berichten, dat de behandeling in de Wieringermeer met
Derris tegen horzelbulten, dit jaar — even als het vorige jaar — uit-
stekende resultaten heeft gegeven. Het komt mij wenschelijk voor, dat
de schitterende werking van Derris aan belangstellenden en belang-
hebbenden wordt bekend gemaakt."

Dierenarts B. Stonebrink : „De resultaten zijn geweldig. Door bij-
zondere omstandigheden ben ik in staat den heelen veestapel van
Ameland te controleeren. De tuberculose-bestrijding vindt n.1. nu plaats.
Bij de controle werden meteen alle ruggen betast. Mijn indrukken zijn
deze : De koeien, die het dunst in het haar zijn, laten de beste resultaten
zien. Na een week ziet men daar nog slechts enkele vlakke knobbels.
Daar dit meestal de oudere dieren zijn, kan de kwestie van huiddikte
misschien van belang zijn. Bij de jongere dieren, de hokkelingen, ziet
men soms de knobbels wat opzetten. Alle knobbels, die ik tot nu toe ter
controle uitgedrukt heb (en dat zijn er veel), bevatten een slappe
doode larve".

In 1932/1933 zijn in de Kliniek voor kleine huisdieren van de Rijks-
universiteit te Utrecht door Prof. Dr. A. Klarenbeek en medewerkers

proeven genomen over de bestrijding met Derrispoeder van ongedierte
(huidparasieten) bij hond en kat, van welke proeven de resultaten in
dit tijdschrift zijn beschreven *). Daarnevens is Dr. P. A. van der
Laan in de gelegenheid geweest in het afgeloopen jaar (1934) in het
biologisch laboratorium van de Afdeeling Handelsmuseum eenige
verdere waarnemingen te verrichten ; in het volgende overzicht zijn
de verschillende gegevens samengevat.

Voor de proeven te Utrecht is door onze Afdeeling Derrispoeder
No. 1897—i beschikbaar gesteld (aetherextract 8%, rotenon 2%).
Daarmede is vastgesteld kunnen worden, dat Derrispoeder een uit-
stekend middel is ter bestrijding van vlooien en luizen bij hond en kat.
De toepassing kan volgens tweeërlei voorschrift geschieden, hetzij als
wassching met een waterig aftreksel van het poeder onder iets zeep-
toevoëging, dan wel door inwrijving met een mengsel van Derris-
poeder en talk. In beide toepassingen sterven de parasieten, vlooien
verlaten deels het lichaam. Bij gebruik van het poeder No. 1897—1
kon het waschmiddel verdund worden tot 1 : 300, het poedermengsel
tot 1 : 40. Zeer belangrijk is de daarop aansluitende uitspraak, dat bij
geen der behandelde dieren, ook niet met veel geconcentreerde extrac-
ten of pocdcrmengsels, nadeel voor de gezondheid werd ondervonden.
Het onschadelijke karakter van de giftige stoffen uit Derriswortel voor
warmbloedige dieren, treedt hier wederom duidelijk aan den dag. Wil
men nochtans volkomen veilig zijn, dan voorziet men den hond of de kat
van een kartonnen kraag, waardoor zij geen extract of poeder door
likken binnen kunnen krijgen ¹).

Voor de praktijk is vooral het poedermengsel wel heel gemakkelijk
en het is ons dan ook gebleken, dat daarvan reeds gebruik wordt ge-
maakt. De waarnemingen van Dr. van der Laan zijn dan ook met het
poedermengsel verricht. Te Utrecht was reeds gebleken, dat het poeder
No. 1897—i in de verdunning met talk 1 : 40, nog afdoende tegen
vlooien werkte. In overeenstemming daarmede konden wij vaststellen,
dat het hoogwaardige poeder No. 2448 in de verdunning 1 : 160 zelfs
nog uitwerking had, eenige uren na het inwrijven waren de dieren
vloovrij.

Toch zijn dergelijke ver doorgezette verdunningen voor de praktijk
niet aan te bevelen, want, evenals wij dat bij de bestrijding van de
runderhorzel op groote schaal opmerkten, moet ook in dit geval het
voor de praktijk bestemde poedermengsel onder alle omstandigheden
veilig zijn, m.a.w. meer Derrispoeder bevatten, dan op grond van de
laboratoriumproeven strikt genomen noodig is. Een onderzoek van
eenige poedermengsels uit den handel bevestigt deze opvatting ; wij
hebben nl. onlangs van eenige dier fabrikaten tegen ongedierte (vloo

en luis) bij huisdieren, een origineele strooibus aangeschaft en den in-
houd op samenstelling onderzocht. Eén fabrikaat bleek een mengsel
van Derrispoeder (aetherextract i 20 %) en talk, ongeveer in de
verhouding 1 : 5, andere fabrikaten bestonden uit Derrispoeder
(aetherextract 12 tot 18 %) ongeveer 1 : 2 a 3 met een kaolinachtige
stof verdund.

De praktijkmengsels blijken dus inderdaad lang zoo sterk niet ver-
dund, hetgeen de zekerheid van een goede uitwerking bij het op de
verpakking aangegeven gebruik, ten goede moet komen.

Tenslotte kunnen wij nog melding maken van eenige proeven, die
wij in den afgeloopen zomer (1934) in samenwerking met den Genees-
kundigen Dienst van Amsterdam, Afdecling Volksgezondheid, hebben
kunnen nemen over de bestrijding van de kattevloo met Derrispoeder
in lokaliteiten binnenshuis. De betrokken ruimten zijn door ons be-
stoven met een mengsel van Derrispoeder en talk, dat echter met het
oog op de preventieve werking niet zoo sterk was verdund als gebezigd
in de behandeling van hond en kat. De lokaliteiten bleven overnacht
gesloten, schoonmaak vond dus pas na ongeveer 12 uur plaats. Klach-
ten over vlooien zijn daarna uitgebleven.

Zorgvuldig fijngemalen Derriswortel blijkt een krachtig bestrijdings-
middel te zijn tegen de runderhorzel en tegen ongedierte bij kleine
huisdieren (huidparasieten als vloo en luis bij hond en kat).

De onschadelijkheid van het middel voor de dieren zelf (en voor
den mensch) wordt nader aangetoond.

Bij runderen dient de rugzijde gcwasschen te worden met een zeer
verdund aftreksel in water van het poeder, waarbij de horzellarven
in de bulten door de aanraking met de giftige vloeistof worden ver-
nietigd. Aangetoond wordt, dat voor het bereiken van de beste resul-
taten, de samenstelling van het poeder "(d.w.z. aetherextract en rote-
nongehalte) bekend moet zijn en het poeder in de waschvloeistof moet
blijven (geen filtratie derhalve).

Hond en kat dienen met een mengsel van Derrispoeder en talk of
een overeenkomstige neutrale, onschadelijke slof ingewreven te worden.
Aangetoond wordt, dat de hoeveelheid Derrispoeder in dergelijke
mengsels niet te krap genomen dient te worden.

In het voorjaar 1934 is voor het eerst in het gebied Schleswig ^l) de runderhorzel-
bestrijding uitgevoerd met behulp van de wet ter bestrijding van de runderhorzel,
die in December 1933 in Duitschland is ingevoerd. In de meeste kringen geschied-
de de bestrijding onder medewerking van de practiseerende dierenartsen en
onder controle van de leiders van de veehouders. De behandeling der dieren ge-
schiedde door onthorzelaars, dit waren betrouwbare personen, die voor dit doel
door dierenartsen de noodige opleiding genoten hadden. Gebruik werd ge-
maakt van de I.arfugzalf van de firma Bode & Co. te Altona, van Delicia-runder-
horzelolie van de firma Freyburg in Delitsch. Het meest werd echter het derris-
preparaat Derrilavol van de Chemische fabriek Marienfelde toegepast. Met al
deze middelen werden bevredigende resultaten verkregen.

Een van de voorschriften van de wet is, dat vee met runderhorzellarven geweerd
moet worden van markten, tentoonstellingen en keuringen. Daar 40% van het
vee in Sleeswijk-Holstein besmet is, was het niet mogelijk deze dieren te weren,
omdat deze markten reeds in het voorjaar, voordat de dieren de weide ingaan,
gehouden werden. De met runderhorzellarven besmette dieren werden daarom op
een bepaald gedeelte van de markt ondergebracht en tegen betaling van 20 Pf.
ter plaatse met derrilavol behandeld. Besmette dieren, waarvan de eigenaar een bewijs
kon overleggen dat zij tegen de runderhorzellarven behandeld waren, werden echter
zonder meer op de markt toegelaten.

Verschillende malen werden aangiften gedaan dat derrilavol vergiftigingsverschijn-
selen zou veroorzaakt hebben. De meeste dezer gevallen konden echter worden
teruggebracht tot intercurrente ziekten. Bij enkele waarvan men met zekerheid
kon aantoonen, dat de verschijnselen het gevolg waren van de wassching met der-
rilavol, moest men aannemen dat deze ziekteverschijnselen geheel aan anaphylaxie
waren toe te schrijven. Deze complicatie kan men na elke onthorzcling, zij het in een
zeer klein percentage, verwachten, onafhankelijk van het gebruikte bestrijdings-
middel. Het zijn dezelfde verschijnselen die na onthorzeling door uitdrukken der
larven goed bekend zijn en reeds in vroeger jaren onder dc naam van ,,Rosenfieber"
bekend waren. Zij openbaren zich door zwellingen aan het hoofd, aan den uier, starre
blik, tranenvloed en jeukprikkel, bemoeilijkte ademhaling en stootende hartslag.
Hetzelfde beeld hebben verschillende onderzoekers en ook referent kunnen opwekken
door injectie van larvenextracten. Bij mechanische verwijdering der larven, hetzij
door uitdrukken, hetzij door gebruik te maken van haakje en pincet, is de kans
op het ontstaan van anaphylaxie grooter dan bij andere behandelingsmethoden,
daar bij de mechanische methode de mogelijkheid grooter is, dat weefselvocht van
de runderhorzellarve geresorbeerd wordt. Götze, die in de D.T.W. 42 een artikel
gepubliceerd heeft over sterfte en ziekte bij de onthorzeling door anaphylaxie, is
van meening, dat deze ziekte niet voorkomt bij sterk besmette jonge runderen, die
echter nog niet gesensibiliseerd zijn, maar uitsluitend bij de oudere runderen. Dat
derrilavol onschadelijk is, bleek wel hieruit dat een kalf, dat sterk met runderhorzel-
larven besmet was, zonder eenig nadeel een inwrijving met onverdund derrilavol
verdroeg.

De ervaring die men gedurende deze eerste bestrijdingsperiode heeft opgedaan
leert, dat men in de toekomst de behandeling der dieren niet aan de eigenaren
moet overlaten, doch dat deze verricht moet worden door daartoe aangewezen
betrouwbare personen, die achtereenvolgens de verschillende gemeenten afwerken.
Dit is ook de goedkoopste manier.

\') Bartels : Die erstmahlige Durchführung des Dasselgeselzes im Regierutigsbezirk Schleswig,
B.t.W. 50, p. 817—819. 1934.

dieren in de weide niet verwaarloost. Immers door de eerste behandeling, kort voordat
het vee in de weide gaat, wordt het grootste deel der in de huid aanwezige larven
gedood. Daar echter de runderhorzel zich gedurende dc zomermaanden op verschil-
lende tijden ontwikkelen kan, worden door de eerste behandeling niet de larven
getroffen die nog in het runderlichaam op weg naar de huid zijn. Daarvoor is het
noodzakelijk nogmaals de dieren in de weide te behandelen, waarbij het dan ook nog
mogelijk is, dat enkele larven zich later ontwikkelen. In weidestreken zijn de resul-
taten van een op wettelijke voorschriften doorgevoerde bestrijding dan ook eerst
na enkele jaren te verwachten.

Uit de onderzoekingen van Stafanski en Obits \') is gebleken, dat de verspreiding
van de runderhorzel in Polen zeer verschillend is. Het percentage der aangetaste
dieren bedroeg in 92 districten 1 —10%, in 50 districten 10%, in 27 districten 25—40%
en in 30 districten 40—100%. Deze gegevens hebben bovenvermelde onderzoekers
verkregen door tusschenkomst van de dierenartsen, op initiatief van het Ministerie
van Landbouw en speciaal van den Hoofd-inspecteur van den Veeartsenijkundigen
Dienst. Hieruit blijkt dus, dat daar te lande een goede samenwerking op dit gebied
bestaat.

De oorzaak, waarom in het eene district de horzel zooveel meer voorkomt dan in
het andere, is nog niet opgelost, daar de oecologie van de horzel nog niet voldoende
bestudeerd is. Wel is gebleken, dat het oostelijk deel van het land veel meer besmet
is dan het westelijk deel. In ieder geval wordt de sterkste besmetting van het vee
in boschrijke streken waargenomen. Aangetoond kon worden, dat van de twee
horzelsoorten, welke ook in ons land voorkomen, Hypoderma lineatum in het begin
van het voorjaar (April) in sterker mate voorkomt dan in de volgende maanden.
Dit was gebleken uit het onderzoek der larven, die door dierenartsen in de verschil-
lende districten verzameld en ter onderzoek naar het laboratorium voor Zoölogie
en Parasitologie van de Veterinaire Faculteit te Warschau opgezonden waren.
Einde Mei werden geen larven van Hypoderma lineatum meer gevonden, terwijl
dan uitsluitend exemplaren van Hypoderma bovis werden aangetroffen. Hypoderma
lineatum werd bovendien hoofdzakelijk in de grensstreken aangetroffen, waaruit
de conclusie getrokken werd dat dit insect oorspronkelijk niet in Polen voorkwam,
doch zich sinds korten tijd in dat land begint te verspreiden.

Wat betreft de bestrijding van de horzellarven zijn bovengenoemde onderzoekers
tot de volgende conclusies gekomen.

In Polen, evenmin als in veel andere landen is men nog niet voldoende bekend
met de groote schade, die dit insect veroorzaakt en zal men de propaganda voor de
bestrijding krachtig ter hand moeten nemen. De middelen, die aanbevolen worden
om het leggen der eieren op de huid te voorkomen, evenals die, welke zouden moeten
dienen om de horzels van het vee verwijderd te houden, zijn practisch gesproken
onwerkzaam. Het mechanisch verwijderen der larven is alleen mogelijk bij zwaar-
dere runderrassen, die deze behandeling zonder verzet toelaten. Bij jonge dieren
die zeer sterk besmet zijn, achten zij deze wijze van onthorzeling practisch onuit-
voerbaar.

Verschillende bestrijdingsmiddelen werden onderzocht en het is daarbij gebleken,
dat de beste resultaten verkregen werden met Derrispreparaten. Deze preparaten,
hetzij het poeder zelf, of extracten daaruit bereid, kunnen met water gemengd
gemakkelijk op de huid gewreven worden. Andere methoden, die vroeger werden

^J) W. Stefanski en K. Obitz : Sur la fréquence et la dislribution en Pologne de l\'Hypo-
derme du boeuf (Hypoderma sp.). Resultats d\'une enquête du Ministère de 1\'Agriculture.

W. Stefanski en K. Obitz: Sur la distribution en Pologne de l\'Hypoderma lineatum de
villers.

W. Stefanski en K. Obitz : Recherches sur les moyens de la lutte conlre VHypoderme du
boeuf en Pologne. Compte rendus pour 1\'année 1934. Wiadomosci Weternyaryjne,
176, 1935. (referaat in Fransch).

toegepast en waarbij elke wormknobbel afzonderlijk behandeld moest worden,
komen hiermede te vervallen, evenals die methoden, waarbij de huid vooraf geschoren
moest worden om daardoor de openingen van de wormknobbels beter te kunnen
bereiken. Stefanski en Obitz komen tot de conclusie, dat alleen de invoering van
een wet die de bestrijding verplicht stelt, tot afdoende resultaten zal kunnen leiden.

Uit het bovenstaande blijkt wel, dat deze onderzoekers dezelfde opvattingen
huldigen wat betreft de bestrijdingswijze, als die welke reeds door de Runderhorzel-
bestrijdings-Commissie voor ons land worden aanbevolen. Nadat gedurende eenige
jaren de vrijwillige bestrijding voor ons land gepropageerd werd, is men toch tenslotte
tot de conclusie gekomen, dat daarmede het doel, n.1. een horzelvrije veestapel,
niet bereikt zou worden. In ons land zal ook dit alleen door wettelijke maatregelen
te bereiken zijn. (Ref.). Baudet.

In de laatste jaren komt bovengenoemde ziekte in Noord-Duitschland veelvuldig
voor ; speciaal na den oorlog is het aantal gevallen aanmerkelijk vermeerderd.
Hoewel de definitieve oorzaak onbekend is, wordt door Dobberstein \') verband
gezocht tusschen de ziekte en de gewijzigde voedering. Ook zou de vermeerdering
van de melkproductie een rol spelen.

Het klinische beeld is voldoende bekend, alleen kunnen de optredende storingen
van het hart verwarring geven en doen denken aan een traumatische pericarditis.

De sectie is typisch, zoodat verwisseling met andere ziekten vrijwel uitgesloten is.
Men vindt toch : ie vergroote klieren ; 2e diffuse, spekachtige woekeringen in de
hartspier; 3e infiltratie van slijmvliezen, bij voorkeur van lebmaag en baar-
moeder.

Verder kunnen ook in de andere organen woekeringen gevonden worden. De
respiratie-tractus is meestal vrij. Zoo op het oog schijnt de lever normaal te zijn,
doch bij histologisch onderzoek vindt men wel veranderingen. De milt is in vele
gevallen aanmerkelijk gezwollen en soms geruptureerd, zoodat men aan een infectie
met miltvuurbacillen zou denken. In andere gevallen is de milt evenwel volkomen
normaal. Evers beweert naar aanleiding van dit verschil in bevinding van de milt,
dat men met twee verschillende afwijkingen te doen zou hebben. Dit is volgens
Dobberstein niet het geval, omdat de andere afwijkingen voorkomen, zoowel bij
een normale als ziekelijke milt. Bovendien zijn alle klieren ook niet even hevig
aangedaan.

Histologisch zijn de veranderingen nog belangrijker dan men bij observeering
met het bloote oog zou vermoeden. Organen, die normaal schijnen te zijn, toonen
bij het histologisch onderzoek beelden, die sterk van het normale afwijken. De ver-
anderingen in de lymphklieren beginnen bij de mergsubstantie en verspreiden zich
naar den rand. Dat het lymphatische weefsel niet het begin is van de woekering,
blijkt uit het geconstateerde verschijnsel dat men ook veranderingen in de hersenen
aantreft, waar toch geen lymphatisch weefsel voorkomt. De woekeringen in de
verschillende organen ontstaan onafhankelijk van elkaar, dus geen metastase. Hier-
voor pleit ook de omstandigheid, dat steeds dezelfde organen veranderd zijn.

De lymphoide cellen ontstaan uit het rustende mesenchym van de bloedvaten.
Men neemt aan, dat een tot nu toe onbekende stof een prikkeling uitoefent op de
adventitia. Overenting is tot nu toe niet gelukt. Men heeft ziek lymphklierwcefsel
gebracht in de voorste oogkamer van het konijn en het rund. Eveneens is geprobeerd
of met een subcutanc transplantatie de ziekte was over te brengen. Beide methoden
hebben echter gefaald.

In verband met de geconstateerde pathologisch-anatomische afwijkingen heeft
men herhaaldelijk een bloedonderzoek gedaan, doch tot nu toe zijn geen typeerende
verschijnselen waargenomen. Dieren, die belangrijke pathologische afwijkingen
in de verschillende organen hadden, bleken meestal een normaal bloedbeeld te hebben.

J. Dobberstein : Betrachtungen über die Lymphadenose des Rindes (Rinderleukose).
Deutsche Tierarztl. Wochenschr. S. 289, No. 19, 1934.

Het sporadisch voorkomen van lymphosarcomateuse veranderingen bij het rund
was voor Boyd *) aanleiding om een drietal geconstateerde gevallen meer uitvoerig
te beschrijven. Bij twee van de drie gevallen had bovendien een uitgebreide metastase
in andere organen plaats gevonden. Specifieke symptomen treden tijdens het leven
niet op, wanneer alleen de maag of de darmen aangetast zijn. Men krijgt in het
begin van de ziekte den indruk, dat de dieren lijdende zijn aan een indigestie. Wordt
de hartspier aangetast door metastase, dan verschijnselen van de zijde van dit orgaan,
hetgeen verwarring zou kunnen geven met een traumatische pericarditis. Echter
is in een later stadium van de ziekte wel verschil tusschen de twee afwijkingen te
onderkennen. Eenvoudiger is de diagnose te maken, wanneer verscheidene uitwendige
lichaainsklieren aangedaan zijn. Rectaal zijn soms ook verdachte afwijkingen te
constateeren aan nier, uterus of klieren. Onderzoek van het bloed geeft meestal
geen uitsluitsel. Men kan een zeer normaal bloedbeeld aantreffen bij dieren, waarbij
groote pathologisch-anatomische afwijkingen bestaan. Verloop van de ziekte is
meestal chronisch. Het varieert van 6 weken tot 6 & 7 maanden, hoewel ook acute
gevallen met doodelijken aHoop voorkomen.

Dobberstf.in en Piening ¹) onderzochten een stal,, waar herhaaldelijk leucaemie
onder de runderen voorkwam. Door middel van het bloedonderzoek werden twee
dieren ontdekt, die lijdende waren aan anaemie en twee, waarbij het bloedbeeld
deed denken aan het bestaan van een leucaemie. Van de anaemische dieren werd
200 cem. serum en ïoccm. bloed subcutaan ingespoten bij een normaal rund. Onge-
veer 8 dagen daarna trad een temperatuurstijging op en tegelijkertijd was het bloed-
beeld overeenstemmend met hetwelk men bij anaemie vindt. Het ingespoten dier
werd gedurende twee maanden geobserveerd. Af en toe vond men anaemische
bloedbeelden (laag erythrocythengehalte), tegelijkertijd een stijging van de tempe-
ratuur. Na deze twee maanden vond men geen afwijkingen meer. Gezien het boven-
staande verloop werd een tweede dier met materiaal van het zelfde zieke dier in-
gespoten. Men spoot nu 300 ccm. gedefibrineerd bloed intraperitoneaal en 175 ccm.
serum intraveneus in. Eerste anaemische verschijnselen 7 dagen na de injectie.
Aan de anaemische verschijnselen ging een stijging van de lichaamstemperatuur
vooraf. Om zeker te zijn, dat de reactie niet het gevolg was van het ingespoten
vreemde eiwit of een andere bloedziekte, waaraan het dier, waarvan men het bloed
genomen had, lijdende was, werd een derde rund, hetwelk volkomen gezond was,
ingespoten met de zelfde hoeveelheid bloedserum, als boven is aangegeven, van
een eveneens gezond dier. Nu echter geen anaemische verschijnselen of stijging
van de lichaamstemperatuur. Na verloop van 2 maanden werd het laatste proefdier
ingespoten met bloed van een ziek dier. Nu trad het zelfde ziekteverloop op als bij
de twee andere proefdieren. Uit het bovenstaande hebben onderzoekers de conclusie
getrokken, dat zij met een overentbare anaemie te doen hadden. Tijdens de proeven
is opgemerkt, dat het aantal leucocyten bij de geïnfecteerde dieren aanmerkelijk
vermeerderde. De vermeerdering was in hoofdzaak het gevolg van de toename
van het aantal groote lymphocyten. De leucaemie van het rund kon niet overgeënt
worden. De mogelijkheid bestaat, dat de ziekte toch wel besmettelijk is, maar dat,
bij de aanwezigheid van de klinische symptomen, de smetstof reeds verdwenen is.

1 ) J. Dobberstein und C. Piening : Über eine iibertragbare Anaemie des Rindes una
hre Beziehungen zur Rinderleukose. Berlin. Tierarztl. Wochenschr., 1934, No. 27.

Wyssmann \') schrijft over het eventueele verband en deed proeven in die richting.
Drie schapen, afkomstig uit stallen waar catarrhaalkoorts heerschte, werden ge-
durende 9 maanden samengebracht met 3 jonge ossen. Deze proef is, evenals een
vroegeie proef van Wyssmann negatief uitgevallen. Schrijver wijst bovendien op
de voor het eerst door Theiler beweerde identiteit, resp. nauwe verwantschap,
van catarrhaalkoorts met de zuidafrikaansche snotziekte; de beschreven pathologisch-
histologische afwijkingen zijn later door duitsche autoren ook bij coryza gevonden
(perivasculairc lymphocytaire infiltraties in verschillende organen en weefsels).

De op de veemarkten besmette runderen brengen volgens Weischer ¹) de ziekte
in den stal van den kooper, waar 60—80% van de dieren ziek kunnen worden.
De incubatie is 3—10 dagen. De klinische verschijnselen zijn o.a. hoesten, neusuit-
vloeiing, tranen, gevoelige keel, verminderde eetlust, frequente ademhaling. Een
zeker percentage van de patiënten krijgt als complicatie bronchopneumonie. Bij de
noodgeslachte dieren bleken de geringe longveranderingen niet in verhouding te
staan tot de ernstige klinische verschijnselen.

Het virus van infectieuze hoest van het paard is volgens proeven van Waldmann
en Köbe ³) door contact en door intranasale infectie over te brengen op runderen.
Dit virus veroorzaakt bij het rund bronchitis en peribronchitis. Bij het rund, evenals
bij het paard, kan door secundaire infecties bronchopneumonie ontstaan. Hierbij
vindt men : streptococcen, micrococcen en bact. bipolare. De streptococcen zijn iden-
tiek met degenen die men uit het trachea-slijmvlies van gezonde runderen kweekt.

In het afgeloopcn jaar werd 37 maal materiaal ingezonden ter onderzoek op de
ziekte van Aujeszky. In 17 gevallen betrof het runderen, 13 maal was het materiaal
afkomstig van varkens, 2 maal van een hond, 3 maal van katten, 1 maal een kip,
benevens 1 maal een hoeveelheid vliegen uit een stal, waar een positief geval bij
runderen, alsmede ziekte onder varkens waren waargenomen. Het resultaat was
positief in 3 gevallen bij runderen, 3 gevallen bij varkens, één geval bij een hond
en twee gevallen bij katten, deze waren van één eigenaar. Deze gevallen kwamen
voor bij 7 verschillende eigenaren, alle wonende in dezelfde streek, waar deze ziekte
het eerst waargenomen werd.

Hoewel hieruit volgt, dat zij geen groote neiging tot uitbreiding heeft, blijkt
niettemin, dat de smetstof toch nog aanwezig is en haar besmettelijk karakter be-
houden heeft.

Het waarschijnlijkst komt het voor, dat de smetstof in latenten vorm voortleeft
in de varkens en van tijd tot tijd aanleiding geeft tot uitbraak. Door het lichte verloop
onder weinig kenmerkende verschijnselen bij de varkens zullen gevallen dezer ziekte
onder die dieren onopgemerkt blijven. Alleen daar waar de varkens tezamen met
runderen in één stal gehouden worden en ook de runderen worden aangetast, wordt
de ziekte onderkend.

De smetstof afkomstig van de eerste gevallen, dus bijna 2 jaar oud, bewaard in
de ijskast in glycerine, heeft haar oorspronkelijke virulentie ten opzichte van konijnen
nog behouden, hetgeen er op wijst, dat de tenaciteit dezer smetstof vrij groot is.

Gedurende de maand Augustus kwam op eenige plaatsen in Drente een eigenaar-
dige ziekte bij runderen voor, waarvan de oorzaak evenwel niet is opgespoord.
De dieren werden plotseling aan één achterbeen kreupel en na verloop van eenige
uren werden zij in de achterhand paretisch en konden ze in het geheel niet meer
staan. Temperatuur, pols en ademhaling waren normaal, evenals de eetlust, het
herkauwen en de pensbewegingen. Faeces en urine toonden geen afwijkingen ;
bij rectale exploratie werden geen afwijkingen gevonden. Pijnlijkheid bij druk op
het kruis was niet te bespeuren. Behandeling met chloorcalcium of luchtinsufflatie
was zonder resultaat. De dieren maakten geen zieken indruk en probeerden herhaal-
delijk op te staan. De voorhand was normaal, zoodat de runderen vaak een zittende
houding aannamen. Therapie heeft bestaan in het masseeren van het kruis en het
bevorderen van de spijsvertering.

De ziekte heeft een goedaardig verloop gehad, d.w.z. sterfgevallen zijn niet voor-
gekomen. Na 8 tot 14 dagen stonden de dieren meestal spontaan op, hoewel het nog
eenigen tijd duurde, voordat de melkgift weer normaal was. Daar op verschillende
plaatsen, verspreid over de provincie Drente telkens maar één, hoogstens twee dieren,
ziek zijn geworden, is het niet aannemelijk, dat verontreinigd voedsel of drinkwater
hier een rol hebben gespeeld.

Bell \') vond het bloed van runderen, behoorende tot de Universiteit van Wis-
consin in Amerika, van 259 dieren, bij 12 d.i. 7.54%, besmet met Filaria-larven. Deze-
runderen waren gebruikt voor onderzoekingen betreffende besmettelijk verwerpen
en dienden ook voor aanvulling van den veestapel. De runderen van de laatste groep
waren van verschillende deelen van het land ingevoerd. De vondst dezer bloed-
parasieten was toevallig. Over de herkomst der infectie tastte men in het duister.

Deze microfilaria waren waarschijnlijk larvenstadia van Setaria labiato-papillosa.
Uit deze bevinding is gebleken dat deze parasiet niet alleen in tropische en subtropi-
sche gewesten voorkomt.

Naar aanleiding van proeven van de Amerikaanse onderzoekers Sanborn en
Stiles, die Anaplasmose bij runderen konden overbrengen door de steek van drie
tabaniden-soorten, probeerde Taylor ¹) in Engeland, die ziekte over te brengen
door afwisselend een ziek en een gezond rund te laten steken door de vlieg Haema-
topata pluvialis, en bij een andere proef, door Stomoxvs calcitrans. (De zieke
dieren waren besmet door inspuiting met virulent bloed en hadden tijdens de proef
anaplasma marginale in het periphere bloedl.

De overbrenging gelukte niet, ofschoon de dieren resp. 46 maal door Haema-
topata\'s en 6000 maal door Stomoxys gestoken waren.

Een rund subcutaan ingespoten met 0.01 c.c. virulent bloed, bleef ook gezond;
een ander, ingespoten met 0,1 cc. virulent bloed, kreeg anaplasmose. Schrijvers
concludeeren uit deze proeven : dat het gevaar gering is (is unlikely to take place)
dat de ziekte eventueel in Engeland, in de natuur door stekende (bloedzuigende)
vliegen zou worden overgebracht. (In theorie is het echter denkbaar, dat, in gevallen
van veel vliegen en zeer virulent bloed, de besmetting toch zou kunnen aanslaan.
Ref.).

1 ) E. L. Taylor : An attempt to transmit anaplasmosis by british biting flies. The Vet.
journal, 1935, No. I, p. 4.

Wertheim \') deed hieromtrent onderzoekingen en bestudeerde eenige soorten,
o.a. Entodinium, Polyplastron en Ophryoseolex.

Hij stelde experimenteel vast dat schapen en geiten, in eenzelfde stal samenwonen-
de, wederkeerig eikaars infusoriën opnemen. Vrijburg.

Het meest typische van deze afwijking is dat gedurende het dekken het normale
nastooten ontbreekt en dat men hierbij in de nabijheid van de S-vormige lus een zeer
vaste spierspanning kan palpeeren. Volgens Götze berust deze afwijking op ver-
korting, resp. myositis van de anus-penus spieren. Steffens ¹) kon in één geval
door uitsnijden van een 3 c.M. lang spierstuk uit de Mm. retracti penis het normale
dekvermogen bij een waardevolle fokstier herstellen. Toman.

Drie factoren zijn van invloed op den houdbaarheidsduur van het vleesch ; n.1.
reinheid, koude en droogte. 13ij al deze factoren is men aan grenzen gebonden,
welke niet overschreden kunnen worden.

liij de koude en droogte, die in de praktijk voor het bewaren van vleesch worden
voorgeschreven, wordt de groei van bacteriën en schimmels niet geheel onderdrukt.
In een gewoon vlceschkoelhuis kan het vleesch wel eenige weken goe<d gehouden
worden, maar dan zijn de bacterieele processen zoo ver gevorderd, dat zichtbaar
bederf opgetreden is. Door gassen tracht men nu nog de groei der micro-organismen
te vertragen. In het algemeen is deze toepassing van gassen nog te duur voor de
practijk, echter bij het gebruik van ozon geldt dit bezwaar niet, terwijl dit gas verder
nog een sterk-bacteriedoodende werking heeft, zonder het v leesch merkbaar te
veranderen.

I .uxwolua ²) heeft nu op het abattoir te Enschede proeven genomen, waarbij
gebruik werd gemaakt van het ozontoestelletje Viozon-Normal van de Firma Radio-
logie A.G. te Berlijn.

Allereerst werd de invloed op bevroren vleesch nagegaan. De temperatuur in
de vrieskamer varieerde van —12⁰ C. tot —15⁰ C. Gebruikt werden geslachte
kippen, nierstukken van vette kalveren en gerookte hammen, waarvan de helft
tevens in een niet geozoniseerde vrieskamer werd ondergebracht. De proef duurde
van half September tot half Januari. Het ozoniseeren geschiedde 6 maal per etmaal
gedurende 2J minuut. Vergeleken werden kleur, geur en smaak van het vleesch.
Speciaal de vetrijke artikelen, zooals de hammen en het vette kalfsvleesch gingen
spoedig veranderen, doordat het vet door de inwerking van de actieve zuurstof
gesplitst werd in vrij vetzuur en glycerine. De versnelde oxydatie was oorzaak, dat
het vleesch na eenige maanden oneetbaar was.

In een tweede serie proeven werd het bacteriegehalte van de koelhuislucht nage-
gaan. Vooral bij gebruik van een dubbele hoeveelheid ozon zag men een duidelijke
vermindering van het aantal bacteriën optreden : n.1. tot op 60 % van het aantal
in niet geozoniseerde lucht.

1 ) Steffens : Über die Impotentia coeundi beim Zuchtbullen. Tztl. Rundschau No. 49.
S. 850, 1934.

2 ) Luxvvolda : Ozoniseering van koel- en vrieshuizen. (Koeltechniek, Sejjt. 1934,
Pg- 83.

Over de nieuwere conserveeringsmethoden van versch vleesch en andere
levensmiddelen van dierlijken oorsprong.

In dit artikel geeft Bongert \') een korte uiteenzetting over de ervaringen, welke
men bij de toepassing van koude als conserveeringsmethode voor vleesch, heeft
opgedaan met het brengen van een bepaalde gehalte van koolzuur in de koelhuis-
lucht en bespreekt in dit verband het referaat, door Prof. Wooldridge over dit
onderwerp gehouden op het Nationaal Veterinair Congres, in Sept. in Engeland
gehouden.

Ofschoon het artikel zich minder leent tot refereeren en men het beste doet,
zelfde interessante mededeelingen te lezen, wil ik in het kort nog daaruit vermelden
een der nieuwste uitvindingen op het gebied der koeltechniek, n.I. het conserveeren
van vleesch door een gecombineerde bestraling met ultraviolette en infraroode stralen, de z.g.
Fromray Irradiation, zoo genoemd naar den ontdekker. Kapt. From.

Het is n.1. gebleken, dat bij deze gecombineerde bestraling een belangrijk pro-
gressieve bacteriënvermindering optreedt. Terwijl zoowel bact. coli als proteus
vulgaris b.v. door ultraviolette stralen alleen niet opvallend worden beïnvloed,
worden deze microörganismen bij een gecombineerde bestraling gedood. Bongert
was nu in de gelegenheid in een vleeschwarenfabriek deze methode na te gaan en
kreeg prachtige resultaten, als b.v. een duidelijk groot verschil in het aantal opper-
vlaktebacteriën van bestraalde en niet-bestraalde stukken vleesch.

Wil men nu een zoolang mogelijk versch blijven van het vleesch trachten te be-
reiken, dan zou men, volgens Bongert, naast toepassing van deze „Fromray Irra-
diation", ook nog moeten ijveren voor een zoo schoon mogelijk uitslachten van elk
slachtdier, waarbij vooral gezorgd moet worden, dat de slachter telkens voor elk
ander slachtdier een schoone, uitgekookte, afveegdoek gebruikt, terwijl ook zoo
veel mogelijk het natmaken van de vleeschoppervlakte moet worden nagelaten.
Liefst mag de vleeschoppervlakte niet met de hand worden aangeraakt.

Bovendien moet worden voorgeschreven, dat alle slachtdieren, en vooral varkens,
eerst na 48 uur rust geslacht mogen worden, daar, volgens Bongert, b.v. bij dieren,
welke kort vóór de slachting een wandeling hebben gemaakt, door het optreden
van vermoeidheidsverschijnselen, zoo gemakkelijk het binnendringen van rottings-
bacteriën vanuit het darmkanaal in bloedbaan en vleesch kan plaats vinden.

Tenslotte deelt Bongert nog een en ander mede over nieuwigheden in de tegen-
woordig gebruikelijke luchtkoelers, als het toepassen van z.g. Raschig-ringen (uit
niet geglazuurd porcelein bestaande) in regenluchtkoelers, waardoor het meegaan
van zeer kleine, bacteriënbevattende pekeldruppeltjes met den luchtstroom wordt
voorkomen.

Door middel van een kwikzilverkwartslamp, voorzien van een voor ultraviolette
stralen doorlaatbaar filter, is het, volgens Benoit ¹) mogelijk bij verschillende
stoffen fluorescentieverschijnselen op te wekken, welke verschijnselen wisselen in
kleur en sterkte al naar den aard van de onderzochte stof. Deze methode van onder-
zoek werd door Benoit gedurende 2 jaren bij het onderzoek van vleesch en vleesch-
waren toegepast. Daarbij bleek hem, dat het mogelijk is, verschillende weefselsoor-
ten, alsmede pathologische afwijkingen (b.v. tuberculosehaardjes, parasitaire en
necrotische haardjes, tumoren, degeneraties, enz.) in vleeschwaren door de wisse-
lingen in kleur en sterkte der fluorescentie te onderkennen. Ook het toevoegen van
conserveeringsmiddelen, als salicylzuur, meel, of melk aan worstdeeg, en zure gisting
bij worsten waren op deze wijze aan te toonen.

1 ) R. Benoît : Revue d\'abatt., d\'hyg. aliment et des industries animales, No.
¹¹7> 1934- Referaat Z. f. Fl. u, M. Jg. 45, 1934, pg. 29.

fluorescentieverschijnselen voor kraakbeen, pezen, zenuwen, bloedvaten en bind-
weefsel worden waargenomen, als vervalscht of zeer verdacht rekenen.

De onderzoekingstechniek is zeer eenvoudig, vereischt alleen een behoorlijke
ervaring als men een beoordeeling wil verrichten.

Naar Benoit meent, is de fluoroscopie een middel ter completeering van het ma-
croscopisch onderzoek van vleesch en vleeschwaren en ter onderkenning van patho-
logisch-anatomische veranderingen. de Graaf.

Bevroren vlees werd geplaatst bij een temp. van 20—22⁰ C. ; na I, 12, 24 enz.
uren werden gelijke gewichtshoeveelheden vlees genomen en uitgeperst.

Het troebele perssap werd gecentrifugeerd ; de bovenstaande heldere vloeistof
verdund met aqua destillata tot 1 : 10, waarna hiervan de pH werd bepaald met
de comparator van Walfole-Michaelis.

Luigi \') vond voor vlees, dat 7 maanden bevroren was geweest, na een verblijf
bij 22° C., van 1 uur een pH van 6,2, na 24 uur nóg 6.2, na 48 uur 6.4 en na 60
uur 7.5. Voor vlees, dat 9 maanden lang bevroren was geweest, waren deze waarden
resp. 6.2, 6.4, 6.8 en 7.0.

Vergelijkt men nu telkens als de pH wordt bepaald, de toestand, waarin het
vlees verkeert, dan blijkt, dat na 36 uur, waarbij de pH niet hoger is dan 6.4 het
vlees al aan een dergelijke rotting onderhevig is, dat het niet meer geschikt is voor
de consumptie.

De conclusie luidt dan ook, dat het onderzoek der pH hier geen waarde heeft,
tenzij men de grens, waarop vlees voor de consumptie moet worden afgekeurd
veel lager stelt, dan dit met vers vlees het geval is. Hofstra.

Men had gevonden, dat limoniet, een mineraal dat grootendeels uit ijzcroxyde
bestaat (ruim 70%) en verder eenige procenten kiezelzuur (circa 18%) en water
bevat, een preventief en curatief middel tegen enzoötisch marasmus is, op grond
waarvan deze ziekte, evenals „bush sickness" in Nieuw Zeeland en „pine" in Schot-
land, aan ijzergebrek toegeschreven.

Vermoedend, dat een groot deel van het mineraal biologisch onwerkzaam zou
zijn, ging men er toe over er een oplossing van te maken, door het limoniet te schudden
met 1/8 n. HC1. Deze sterkte van het zoutzuur werd gekozen in de veronderstelling,
dat geen grootere aciditeit ergens in het maagdarmkanaal der herkauwers voorkomt.
De verkregen oplossingen werden, na verdampen en oplossen in weinig water aan-
gewend. Van de 25 gr. Fe, aanwezig in de dagdosis limoniet, was slechts 0.035 S¹-
in oplossing gegaan.

Men gaf aan de dieren (kalveren en pinken) de oplossing verkregen van een hoe-
veelheid limoniet, n.1. 50 gr., die bij deze ziekte genezing brengt. Een dier, dat vooraf
slechts 0.63 pond per dag in gewicht toenam, groeide tijdens de toediening der
zoutzure oplossing per dag 2.53 pond (3 maanden lang) en daarna bij toediening
van limoniet 1.67 pond.

Tijdens de verstrekking der oplossing daalde het erythrocytgetal van 6 tot 5.4 mil-
lioen. Het H-bgehalte steeg van 9.5 tot 11 gr. per 100 cc. In de daaropvolgende
periode (toen limoniet als zoodanig werd gegeven) klommen deze cijers tot 6.8 mil-
lioen en 13 gram.

Bij andere dieren bleek limoniet, dat vooraf met verdund zoutzuur was geëxtra-
heerd geworden, geen of slechts geringe werkzaamheid te bezitten, niettegenstaande

1 ) Dr. d\'Autilia Luigi : II pil nel controllo dello scongelamento delle carni. T. Col.
Vet. La Clinica Veterinaria, 1934, No, 9, p. 748.

bi de tweede extractie (en zelfs ook bij de derde) evenveel ijzer in oplossing ging
als bij de eerste extractie.

Men verdeelde de limoniet-extractie nu door middel van extractie met aether
in twee deelen, waarvan het eene deel praktisch ijzervrij was (n.1. het in aether
onoplosbare deel). Het bevatte in de dagdosis slechts 0.2 mgr Fe. Bij een pink steeg
hiermede het erythrocytgetal van 5.2 tot 6.8 en het Hb-gehalte van 7.5 tot 10 gr.
per 100 cc.

Men stelt zich voor de extracten verder in eenige fracties te verdeelen, opdat
blijken zal, of het genezing brengend element tot de koper-, zink-, ijzer- of tot eenige
andere groep behoort.

Het vraagstuk van de aetiologie van enzoötische marasmus, dat Filmer en Under-
wood ^]) met behulp van de bovengemeldde onderzoekingen bestudeerden, werd
door laatstgenoemde nog langs een anderen weg behandeld, n.1. door de ijzergchalten
van lever, nier en milt van lijdende schapen met die van normale dieren te verge-
lijken. Gevonden werd, dat de levers en nieren der zieke dieren meer ijzer bevatten
dan die der normalen (Gemiddeld was bij de anaemische schapen in de droge stof
van de lever resp. nieren vijfmaal zooveel ijzer als bij de normale dieren aanwezig).
Voor de milt bestond er een flink verschil in dezelfde richting ¹). Deze uitkomsten
steunen de conclusies van F. en U.

Deze anaemie kan dus moeilijk aan onvoldoende ijzer in het voedsel worden
toegeschreven ; evenmin aan slechte resorptie. (Voor enkele jaren werd n.1. gevonden,
dat het ijzergehalte van de lever vooral afhangt van dat van het rantsoen). Een eerste
vraag is of hier aan een onvoldoende gebruikmaken van het geresorbeerde ijzer
voor Hb-vorming gedacht moet worden. Ofschoon het hooge ijzergehalte van de milt
der zieke dieren zou kunnen wijzen op verhoogde bloedafbraak, welke meening
eenigszins gesteund zou worden door het voorkomen van veel hcmosiderine in de
zieke milten, zoo bestaat er toch geen aanleiding om bij deze dieren verhoogde
bloedafbraak aan tc nemen, zoodat U. de hooge Fe gehalten beschouwt te ontstaan
doordat in het voedsel één of meer factoren ontbreken, noodig om het ijzer voor
groei en voor Hb-vorming te benutten.

De hooge Fe-gehalten der zieke nieren, de hemosiderine-afzettingen in de epitheel-
cellen van de tubuli, verklaart U. als een aanwijzing dat het organisme poogt langs
dezen weg een deel van zijn overmaat aan ijzer kwijt te raken.

Wij schijnen hier te doen te hebben met een anaemievorm, die door ijzer niet
geneest.

Rcf. herinnert er aan dat onderzoekingen van den laatsten tijd er op wijzen, dat Cu
noodig is om Fe voor Hb-vorming geschikt te maken. B. S.

Lapolla²) heeft een onderzoek ingesteld naar de gevolgen van het inspuiten
van lucht in de bloedbaan bij paard en hond. Kleine hoeveelheden lucht, tot 100 e.c.,
ingespoten in de V.jugularis, geven bij het paard geen verschijnselen. Grote hoe-
veelheden : 500 c.c. bij een paard, 100 c.c. bij een grote hond, geven de volgende
symptomen : slingeren, daarna neervallen, spiertrillingen, snelle ademhaling, fre-
quente, onregelmatige pols ; en de dood volgt in enkele minuten. Bij inspuiten in
de carotis ook dergelijke verschijnselen, meestal plotseling neervallen, maar de
dood volgt nooit.

2 ) Dott. Luigi Lapolla : Sulla patogenesi della morle pentrazione di aria nelle vene.
La Clinica Veterinaria, 1934, N. 8, p. 593.

Schrijver verklaart het aldus : lucht, ingespoten in de carotis. gaat voor een deel
naar de hersenen ; daar ontstaat plotseling anaemie, vandaar de verschijnselen.
Maar deze anaemie wordt direct weer opgeheven door verhoogde bloedtoevoer
door de grote hoeveelheid collaterale bloedvaten. Vandaar dat de dood niet volgt,
ook niet door inspuiten van lucht in beide carotiden gelijktijdig (A. vertebralis).

Bij inspuiten van grote hoeveelheden lucht in de V. jugularis komt dit direct
in het rechterhart; daar gas samendrukbaar is, heeft het hart niet de kracht de
lucht door de A. pulmonalis te persen. De longen worden dus anaemisch, er ont-
staat een snelle ademhaling, het hart gaat zich steeds sneller samentrekken, maar
de lucht kan er niet uit verwijderd worden en de dood volgt door paralysis cordis.
Dit is alleen het geval als er een grote hoeveelheid lucht in het rechterhart komt ;
kleine hoeveelheden kunnen wel naar de longen geperst worden en geven geen
zichtbare verschijnselen. Hofstra.

Kuhn¹) heeft de bloedtransfusie met het bloed van gezonde paarden bij ver-
schillende ziekten toegepast, o.a. bij myoglobinurie (eventueel na voorafgaande
aderlating bij den ontvanger), bij droes, petechiaalkoorts en veulenziekten. Ter
vermijding van ongevallen tengevolge van haemolyse of anaphylaxie spuit schrijver
vooraf 100—200 c.c. bloed in. Voor de transfusie bezigde hij 1 —3 liter citraatplasma
(15 c.c. citras natricus-oplossing 30% op 1 liter bloed) bij volwassen dieren.

Met de toepassing van bloedtransfusie had hij ook succes bij runderen met puer-
peralc haemoglobinurie, kalverdiphtherie (50—100 c.c. intraveneus), bij metritis
en retentio secundinarum. Het getransfundeerd bloed schijnt een gunstige werking
uit te oefenen op de involutie van de uterus. Toman.

Het indringingsvermogen in de huid van vaseline, lanoline en L\'nguen-
tum Fissani.²)

Zoolang het stratum corneum der huid intact is, kan geen resorptie plaats vinden.
Om een therapeutisch effect te bereiken moet het middel goed in de huid worden
gewreven. Hierbij wordt de substantie door den druk der masseerende hand in de
haarfollikels, in de klieruitvoergangen en ook in de intercellulaire ruimten geperst.
Hier vindt dan resorptie plaats. Begunstigd wordt zulks door de bij de massage
opgewekte hyperaemie der huid. Snellere resorptie vindt plaats wanneer de onder
het corneum gelegen lagen b.v. door scarificatie worden blootgelegd. Vaseline is
een mineraal vet, dat onder gewone omstandigheden slecht door de huid wordt
opgenomen. Ook de resorptie van lanoline, dat hoofdzakelijk uit wolvet bestaat, is
slechts gering.

Ung. Fissani gemaakt van een organische vetemulsie van labiel eiwit zou ge-
makkelijker in de huid dringen. Het wordt in den handel gebracht door de „Milch-
werke" Zwingenberg. Hessen.

Moldenhauer heeft het electrisch geleidingsvermogen van vaseline, lanoline
en Ung. Fissani onderzocht. De verhouding van dit geleidingsvermogen van deze
drie zalven bedroeg respectievelijk 1. 1000 en 100.000. In vaseline en lanoline vindt
alzoo geen voldoende dissociatie van de daarin gebrachte zouten plaats.

De geitenmelk-anaemie is een alimentaire anaemie die overeenkomst toont met
de pernicieuze anaemie van volwassenen.

Haase ³) heeft bij ratten proeven verricht. Geitenmelk veroorzaakt bij de meeste

1 \') W. R. Kuhn : Über Heilwirkungen der Bluttransfusion bei den grossen Haustieren.
D. tierarztl. Wochenschr. No. 50, 1934, S. 797.

2 -) Kindermann : Die Pharmakodynamik von Vaselin, Lapolin und Unguentum Fissani.
Deutsch, Tierartztl. YVoch. 1933. S. 740.

3 ) Haase : Untersuchungen über ^hgenmi/r/ianafm!«. Berl. Tierarztl. Woch. 1934.
S- 595-

jonge dieren vooral stoornis van het maagdarmstelsel en werkt sneller en sterker
anaemiseerend dan koemelk. Aan de bloedveranderingen gaan darmstoornissen
vooraf. De erythropoëse wordt geremd ; minder handelt het om haemolytische
processen ; meestal wordt L-verschuiving opgemerkt. Op welke manier precies
de nadeelige invloed tot stand komt is onbekend. Gebrek aan vitamine C is wel
niet in het spel. Volgens Gyorgy hebben wij hier te doen met een gebrek aan ami-
nozuren (histidine) ; Schiff e.a. wijzen op de rol der koolhydraten daarbij. De
hond en de rat worden voor de proeven het meest geschikt geacht. De cavia leent
zich daar minder goed voor, omdat dit dier zoo gevoelig voor scorbuut is en daar-
door het beeld van de geitenmelk-anaemie vertroebeld wordt.

Drie stammen van Bact. Tularense met geringe ziek makende eigenschappen
voor konijn en cavia zijn geïsoleerd uit de Dermacentor Andersom ¹). Dit is in sterke
tegenstelling met een groot aantal andere bevindingen van de bacterie-isolatie bij
deze teek.

Het voorkomen van stammen van bact. Tularense met verschillende virulentie
in de natuur is aangetoond.

Bij de bepaling der virulentie van stammen is het gebruik zowel van cavia als
konijn aangewezen.

De Amerikaanse hondenteek, Dermacentor variabilis ⁱ) is in volwassen stadium
en in het larve-stadium kunstmatig geïnfecteerd met Bact. tularense. Larven in
uitgegroeid stadium zouden een muis infecteren.

Volgezogen nymphen bevatten infectieuze smetstof, waaraan de teek soms stierf.
Infectie van gastheer is er echter niet steeds door opgetreden. De smetstof gaat over
op een volgende generatie der geïnfecteerde teken, (inspuiting van eieren van be-
smette teken bij proefdieren bewijst dit). Dermacentor variabilis is in enkele ge-
vallen gebleken te zijn de overbrenger der smetstof op den mens.

In het hyg. laboratorium te Washington werden in 1930 elf laboratorium-werkers
besmet met psitacosis ; een stierf. Twee personen kwamen rechtstreeks in aan-
raking met de besmette vogels en een deed bacteriologisch onderzoek ; bij de overige
acht was de wijze van besmetting niet bekend. De vogels werden met gummi-
handschoenen aangepakt : de vloer werd dagelijks met cresol besproeid ; de mat
voor de deur gedrenkt met cresoloplossing.

Besmetting van apen, cavia\'s, muizen en duiven gelukte niet, wel van papa-
gaaien en parkieten. Besmetting van mens op mens werd niet vastgesteld.

Vele lijders aan psitacose herstellen : er zijn echter talrijke sterfgevallen. Man-
sens ³) beschrijft de sectieverschijnselen.

De diagnose tijdens het leven berust, behalve op anamnese en epidemiologie,
op de klinische verschijnselen. Het is toch gebleken dat de bacil van Nocard niet
de oorzaak is, en het is nog niet zeker of de in cellen van het longexsudaat en in het
bloed gevonden kleine Ricketsia-achtige lichaampjes (minute bodies) aetiologische
beteekenis hebben.

1 ) G. E. Davis, C. B. Phylip and R. R. Parker : Baclerium Tularense in Rocky
Mountain U\'ood Tick. Am. J. Hyg. P. ig. p. 449 (1934).

2 ) G. W. mc. Coy : The journ. of Infect. Diseases : ref. in N. T. v. G. ig35, 1,
2, 185.

3 ) Dr. B. J. Mansens : De path. anatomie van de psitacosis bij de mens. N. T. v. Ge-
neesk. 1934, IV, 52, blz. 5818.

Bij de sectie wordt in hoofdzaak gevonden een lobulair-conflueerende pneumonie,
sneevlakte grijs of rood, glad, vochtig, niet korrelig ; wisselend exsudaat, dat kan
bestaan uit sereus vocht, op andere plaatsen uit een weinig fibrine, met weinig of
veel groote mononucleaire cellen en weinig leucosyten ; interstitia kunnen verdikt
zijn. Pleura meestal glad, soms met licht fibrineus beslag. Bronchi dikwijls leeg of
gevuld met sereus vocht met weinig cellen. Dikwijls secundaire infecties, waarbij
dan overheersen van leucosyten.

In lever en nieren epitheel-degeneraties, soms necrosehaardjes in lever; in milt
zwelling van het retico-endotheliale stelsel. Bloedingen kunnen in verschillende
organen voorkomen.

Over \'t geheel is het pathol. anatomisch beeld niet voldoende specifiek ; voor de
diagnose zijn klinische en epidemiologische gegevens noodig, (gestorven papa-
gaaien, parkieten, enz.).

Directe besmetting met trvpanosomen, zonder dat de parasiet de cyclus in de
tussengastheer doorloopt, kan in de natuur, geschieden :

door vliegen, die spoedig na elkaar zieke en gezonde dieren steken ; doordat
gezonde dieren besmette dieren eten ; door intra-uterine besmetting.

Duke, Mettam en Wallace *) besmetten katten met nagana door die dieren
ratten te laten eten die aan die ziekte leden.

Een aap werd door hen besmet door het dier herhaaldelijk te laten steken door
io (stomoxys) vliegen die op een aap met slaapziekte (Tryp. Rhodesiense) bloed
had gezogen.

Van vijf cavia\'s met Tryp. rhodesiense in het periphere bloed, blekofl de pas
geboren jongen besmet te zijn.

is niet altijd een onschadelijke flaggelaat in het darmkanaal van mens en dier.
Lauda ¹) behandelde een man die een hevige lamblia-infectie had, met 0,3 gram
neosalversan in 200 c.c. water, dat met een duodenaal-calheter werd ingegeven.
De bestaande diarrhee hield dadelijk op ; een recidive herstelde na een tweede
behandeling.

Gross ®) schreef ziektegevallen bij kinderen in Zwitserland, met chronische
diarrhee, aan Lamblia toe. Hij had succes met stovarsol oraal toegediend.

Kern *) deelt een en ander mede over een geval van Colitis ulcerosa, veroor-
zaakt door levende larven van de vleeschvlieg, Sarcophaga carnaria, en welke infectie
vermoedelijk was ontstaan door het nuttigen van met deze larven besmet vleesch.
De patiënt kwam ter opname in het ziekenhuis na reeds 5 weken aan bloeddiarrhee
te hebben geleden. Gedurende 5 maanden werden de facces zonder succes onder-
zocht. Geheel toevallig werden eensklaps 9—12 zeer bewegelijke vliegenlarven in
de faeces gevonden, van 8—9 mm lengte, welke larven na determinatie bleken te
behooren tot de vlieg sarcophaga carnaria.

Aanvankelijk werd gedacht aan een toevallige verontreiniging der faeces ; toen
echter bij nader onderzoek bleek dat deze vliegen larvipaar waren, d.w.z. dat de

reeds gelegde eieren ver ontwikkelde larven bevatten, die met de voeding in de
darm van den mensch waren gekomen en aldaar ontsteking, bloedingen en ette-
ringen hadden veroorzaakt. Patiënt genas na een rijkelijke gift van Karlsbaderzout
en gezouten haring.

Verder vermeldt het artikel en eenige gevallen van botulismus bij een familie van
man, vrouw en 6 kinderen, die allen gezouten varkensvleesch, afkomstig van een
huisslachting hadden gegeten. Genezing trad op na behandeling met serum.

Tegen acute Sublimaatvergiftiging raadt Rosenthal ¹) aan ; natrium-
formaldehyde-sulfoxylaat (rongaliet) ; perorale of intraveneuze inspuiting.

De werking berust op het reduceeren van het niercuri chloride tot mercuro-
chloride.

Blauwzuur werkt niet alleen via maag-darm of longen, maar wordt ook door
de huid opgenomen.

Fairley, Linton en Wild²) deden proeven; werd bij konijnen 2/100 deel van
de huid blootgesteld aan met blauwzuur verzadigde lucht, dan hadden de dieren
na 15—30 minuten vergiftigingsverschijnselen, en stierven bij langdurige bloot-
stelling.

Werd het geheele lichaam behalve de kop in blauwzuurlucht gebracht, dan werd
een concentratie van 1 op 210 nog juist ij uur verdragen.

Wordt vloeibaar blauwzuur op de huid gebracht, dan gaf een hoeveelheid van
i c.c. geen verschijnselen ; bij 10 c.c. na 30 seconden collaps ; het dier herstelde
binnen 4 uren. Vrijburg.

In de omgeving van Bönkhausen worden verschillende loodmijnen geëxploi-
teerd. Gevaarlijk voor vee is volgens Wiemann ³) gebleken niet zoozeer het helder
beekwater, maar het door loodhoudende aarde onzuivere drinkwater na sterken
regenval en de met aarde bevuilde voederplanten.

Tengevolge van watergebrek heeft een veehouder zich van water moeten voor-
zien uit een openbare waterbron, waarin door een ander persoon 10 leege zakken
waren gelegd om uit te spoelen. Volgens het etiket waren het zakken waarin kalk-
stikstof was geweest.

Van één tijdens de vergiftiging hoog-drachtige zeug stierven binnen 3 maanden
op één na alle biggen. Het meest opvallende symptoom was een mumificatie van
de staart. Ook de later geboren kalveren waren zwak en groeiden niet. Eén van de
koeien werd dampig.

Uit de resten kalkstikstof in de zakken was in het water cyaan-amide afgesplitst
dat een soortgelijke vergifwerking heeft als blauwzuur. Toman.

In 1878 zijn de eerste gevallen van vergiftiging door bovengenoemde algen (Lat.
naam Flos Aquae) door G. Francis geconstateerd in Australië. Na dien tijd zijn
in Amerika verscheidene publicaties over dit onderwerp verschenen, doch in geen

3 ) Wiemann : Bleivergiftungen in Bönkhausen. D. tierärtzl. Wochenschr. No. 48,
>934. P- 765-

4 ) J. A. Hoffmann : Kalkstickstoffvergiftung von Schweinen und Rindern. Münchener
tierärztl. Wochenschr. No. 49, 1934, p. 581.

enkele is een duidelijke symptomatologie te vinden. Het verloop van de intoxicatie
ging zoo vlug, dat de dieren meestal reeds gestorven waren voor de observatie kon
plaats hebben.

Runderen, varkens, schapen, geiten en pluimvee schijnen, volgens Fitch, Bishop
en Boyd ¹) gevoelig te zijn. Experimenteel heeft men de giftigheid aangetoond
bij kleine proefdieren. Wanneer men de versche algen door het voedsel mengde
van cavia\'s, konijnen en kuikens, dan stierven de dieren korten tijd na de voedsel-
opname. Enkele proefdieren stierven reeds na 7 minuten, andere daarentegen eerst
na 12 uren. Al spoedig werden de cavia\'s onrustig, urineerden herhaaldelijk en
werden slap in de achterbeenen. Verdere symptomen waren speekselvloed, niezen
en hoesten. Symptomen bij dc konijnen waren identiek met die van de cavia. Duiven
werden onrustig, schudden met het hoofd en waren spoedig dood.

Bij chemisch onderzoek van de algen konden geen zware metalen, alcaioiden of
cyaankali worden aangetoond. Verder is gebleken, dat de giftige stof niet vluchtig
is. De aanwezigheid van de algen in het water in de onmiddellijke omgeving is
proefondervindelijk bewezen. Verwarming van gedroogde algen gedurende 100
uur op 104\' C. deed de giftigheid niet verdwijnen, daarentegen wel als men ze
vochtig verwarmde. De toxische stof passeerde ultrafilters, maar was niet bestand
tegen rotting. Waarschijnlijk heeft men te doen gehad met een organische stof,
doch tot nu toe is het niet gelukt de betreffende substantie te isoleeren.

Daar het gebruik van verschillende gepatenteerde vocdsels voor honden toe-
neemt, heeft Kon²) deze eens voor nader onderzoek toegediend aan ratten. Rat tn
hond zijn beide weinig gevoelig voor een te kort aan vitamine C, maar daarentegen
zeer gevoelig voor een te kort aan vitamine A en B.

Het experiment leerde dat er in voedingswaarde groote verschillen bestaan wat
betreft de verschillende soorten hondevoedsel.

Voor het onderzoek werden Noorweegse ratten, van 50—80 gr. gewicht, ge-
bruikt. Er werd rekening mede gehouden dat mannetjes sneller groeien dan wijfjes.
De verkregen resultaten waren minder goed dan van de contróle-dieren die met
gemengd laboratoriumvoedsel waren gevoed. Vooral het vitamine A-gebrek werkte
zeer ongunstig ; toevoeging van levertraan gaf snelle verbetering.

Vitamine A en vitamine D zouden zelfs in het beste hondebrood te weinig voor-
komen. de G.

Dc Vereenigde Staten hebben in 1892 rendieren in Alaska ingevoerd en eenige
Lappen, om aan de Eskimo\'s te leeren hoe met die dieren om te gaan. Nu zijn
in Alaska reeds millioenen tamme rendieren, verdeeld over 82 kudden, waarvan
16 in het bezit van blanken. Te Nome wordt rendiervlees verduurzaamd ; van
1926—1932 werd 3 millioen K.G. uitgevoerd. ³) Vr.

1 ^J) C. I\'. Fitch, L. M. Bishop and W. L. Boyd : „ Water Bloom" as a cause of poiso-
ning in Domestic Anima/s. The Cornell Veterinarian. Jan. 1934, No. 1, p. 30.

2 ) Ph. M. Kon : A short note on the variation in nutritional value of dogs foods. The
Vet. Ree. 1934. p. 632.

Ongetwijfeld werden velen diep getroffen bij het vernemen der
droeve tijding dat onze jonge collega Ph. Zwarenstein uit ons
midden werd weggenomen. Na een ziekbed van eenige maanden
overleed hij in het ziekenhuis te Dordrecht op 23 Februari j.1.,
bijna 28 jaar oud.

In de betrekkelijk korte tijd van het studenten-leven had hij
zich in Utrecht vele vrienden en kennissen verworven. Buiten
de uren gewijd aan de studie zocht hij gaarne de gezellige om-
gang met anderen. Daarbij maakte hij zich bemind door zijn
eerlijk oprecht karakter en zijn altijd spontane bereidwilligheid te
helpen, desnoods met opoffering van eigen belangen. Door zijn
levendige geest en week gemoed kon hij zich soms laten meeslepen
in debat of voordracht, waarbij hij dan merkwaardige oogenblikken
wist te scheppen, die zeker bij hen die daarbij tegenwoordig waren
in de herinnering zullen voortleven en die typeerend waren voor
zijn persoonlijkheid.

Geboren 8 Maart 1907 te Strijen, bezocht hij vanuit zijn geboorte-
plaats de Hoogere Burgerschool te Middelharnis en liet zich in 1925
als student inschrijven bij de Veeartscnijkundige Faculteit der Rijks-
universiteit te Utrecht. Hier deed hij zich al spoedig kennen als een
goed student, met liefde voor de veeartsenijkunde. Groot geworden
temidden van de lage Zuid-Hollandsche eilanden was zijn ideaal
later de plattelandspraktijk in haar volle omvang te kunnen uitoefenen,
hetgeen niet uitsloot dat hij zich ook veel gelegen liet liggen aan
de kleine huisdieren.

In 1932 behaalde Zwarenstein zijn veeartsdiploma en kwam al
spoedig in de gelegenheid een praktijk over te nemen te Dubbeldam
bij Dordrecht. Aldaar wierp hij zich vol ambitie op de praktijk en
bijgestaan door zijn jonge energieke vrouw lag er een schoone toe-
komst voor hem open. Slechts korte tijd mocht hij het beroep dat
hem dierbaar was uitoefenen. Reeds vijf maanden na de geboorte
van zijn zoontje maakte een beroepsinfectie een einde aan zijn leven.

Door het Hoofdbestuur der Maatschappij is onderstaand request gezonden aan
Zijne Excellentie den Minister van Economische Zaken.

„Namens het Hoofdbestuur der Maatschappij voor Diergeneeskunde hebben wij
de eer het volgende onder de aandacht van Uwe Excellentie te brengen.

Sinds 1928 is van Regeeringswege de bestrijding der tuberculose onder het rundvee
opnieuw ter hand genomen. Deze bestrijding geschiedt krachtens art. 47 der Veewet
(Wet van 26 Maart 1920 St. 153) en is geregeld bij Kon. Besl.van 25 Mei 1928 No. 193.

Naast dit Kon. Besluit is een beschikking van den Minister van Binnenlandsche
Zaken en Landbouw van 22 September 1928 (Ned. Stct. 1928 No. 186), waarin
o.m. wordt bepaald onder art. 2 sub d. :

„De runderen der leden-deelnemers, welke blijkens het veeartsenijkundig onder-
zoek, bedoeld onder a van dit artikel, positief reageeren op de tuberculinatie, worden
ten spoedigste door de zorgen der vereeniging van een merkteeken voorzien, waarvan
de plaatsing en verdere bijzonderheden door den Directeur van den Veeartsenij-
kundigen Dienst worden aangegeven."

Dit merken, waardoor de aan tuberculose lijdende dieren steeds kenbaar zijn,
is een eerste vereischte, wil voorkomen worden dat aan tuberculose lijdende dieren
in den vrijen handel komen, waardoor niet verkregen wordt bestrijding van de tuber-
culose maar verspreiding.

Nu heeft zich de laatste twee jaren in verband met de afslachting van runderen
door de Nederlandsche Veehouderijcentrale naast deze regeeringsbestrijiling een
bestrijding ontwikkeld uitgaande van de Ned. Veehouderijcentrale, waarbij ook
vereenigingen als bestrijdingsvereenigingen kunnen worden erkend.

Bij deze bestrijding wordt echter van de deelnemers niet vereischt, dat de positief
reageerende dieren worden gemerkt.

Behalve enkele van de reageerende dieren, die door de N.V.C. worden overge-
nomen, kunnen dus de overige reageerende dieren vrij in den handel komen en daar-
door bijdragen tot verspreiding der ziekte.

Het Hoofdbestuur neemt daarom de vrijheid Uwe Excellentie beleefd te verzoeken,
om, mocht door de Nederlandsche Veehouderijcentrale bij voorkomende af-
slachting ook wederom de tuberculosebestrijding ter hand genomen worden, zoo-
danige maatregelen te nemen, dat aan de door de N.V.C. erkende bestrijdings-
vereenigingen ook de verplichting opgelegd wordt, de positief reageerende dieren,
op dezelfde wijze als is voorgeschreven in bovengenoemd Kon. Besl., te doen merken."

Kort verslag van de vergadering van het Hoofdbestuur, gehouden op 6 April 1935
te Utrecht. Met kennisgeving afwezig de leden M. van der Vliet en H. A. Kroes,
de laatste wegens lichte ongesteldheid.

Bij de opening werd door den voorzitter een bijzonder woord van welkom gericht
tot het nieuwe lid G. van der Werf te Raamsdonkveer, afgevaardigde voor de
afdeeling Noord-Brabant.

Bij de behandeling van de notulen van de vergadering van 19 December 1934
deelde de secretaris o.m. het volgende mede :

1. In verband met een verzoek van de afd. Mil. Paardenartsen over de in het
Tijdschrift te gebruiken spelling was een schrijven gericht aan de Redactie ; de
Redactie deelde daarop mede, dat zij van meening is, dat het voor het oogenblik
aangewezen is de te gebruiken spelling zooveel mogelijk vrij te laten (oude spelling
of spelling Marchant), dat binnen korter of langer tijd wel een bepaalde richting
zal gaan overheerschen en het dan tijd is, daarover een beslissing te nemen.

2. Van de door het H.B. aangezochte leden der commissie, samengesteld ter
onderzoek en beoordeeling van de vraag of verschillende operaties bij honden
al dan niet door dierenartsen mogen worden verricht, was bericht ingekomen dat
zij zich gaarne met dat onderzoek willen belasten. De commissie is reeds met haar
werkzaamheden aangevangen.

3. Nadat op verzoek van het H.B. door de groep ,,kennis van menschelijke voedings-
middelen van dierlijken oorsprong" ingezonden was een ontwerp van een adres
aan den Minister van Sociale Zaken in verband met het ingediende voorstel tot wijzi-
ging der Vleeschkeuringswet, is door het D B. aan de hand van dat ontwerp een adres
samengesteld en aan den Minister verzonden ; van den inhoud ervan hebben de
leden kennis kunnen nemen in het tijdschrift van 1 April j.1. blz. 388.

4. Bij een met de daarvoor door het H.B. aangezochte leden door het D.B. ge-
houden bespreking in verband met het trachten om de dierenartsen bij de toepassing
van de voedingsleer een meer hun toekomende plaats te doen innemen, werd besloten
aan de commissie voor post-universitair onderwijs te verzoeken over te gaan tot het
organiseeren van cursussen over deze materie ; zooals uit de oproep, daartoe geplaatst
in het tijdschrift van 1 April j.1. te zien is, is de commissie hiertoe reeds overgegaan.

5. In een nader schrijven van coll. M. Karsf.meyer werd medegedeeld, dat de
vereeniging van Hoofden van keuringsdiensten in Zuid-Holland thans definitief
is opgericht en statuten en reglement zijn vastgesteld. Om lid van de vereeniging
te kunnen worden wordt vereischt het lidmaatschap der Maatschappij. Na verdere
ontwikkeling zal de vereeniging contact zoeken met de afd. Zuid-Holland en met
de groep ..kennis der menschelijke voedingsmiddelen van dierlijken oorsprong".
Hoewel hierdoor aan de bezwaren in het vorig kort verslag naar voren gebracht,
voor een groot gedeelte is voldaan, blijft het H.B. van mcening dat het niet nood-
zakelijk was geweest tot het oprichten van deze vereeniging over te gaan ; de door
haar tc verrichten werkzaamheden behooren tot het werk van de afdeeling, terwijl een
dergelijke aparte vereeniging afbreuk doet aan het vereenigingsleven in de afdeeling.

Bij de bespreking van de op handen zijnde vacatures van voorzitter en onder-
voorzitter werden door verschillende leden van het H.B. nogmaals pogingen in het
werk gesteld om te trachten den voorzitter op zijn besluit te doen terugkomen.
Alhoewel Prof. Krediet zeer gevoelig en zeer dankbaar was voor deze en de ver-
schillende uit de Mij. reeds gedane pogingen om hem als voorzitter te behouden,
meende hij niet op zijn besluit te mogen terug komen. Hij voelde zich verplicht
zijn werk aan het Instituut als nummer één te blijven beschouwen en dit zou bij
aanblijven daar zeker onder gaan lijden. Al zou hij voor het oogenblik op zijn besluit
terugkomen, dan zou dit toch slechts een uitstel van één jaar geven, daar hij zich dan
voor een herkiezing toch niet meer beschikbaar zou stellen, terwijl hij nu, tenminste
wanneer de leden der Mij. zich in dien geest zouden uitspreken, door zich beschikbaar
te stellen als candidaat voor ondervoorzitter, waarschijnlijk nog een 6-tal jaren
als hoofdbestuurslid in het belang der Mij. werkzaam zal kunnen zijn.

Hoewel de leden van het H.B. het betreurden dat de voorzitter meende bij zijn
besluit te moeten blijven, stelden zij het toch op hoogen prijs hem nog jaren als onder-
voorzitter tc kunnen behouden.

Daar de heer van der Blrg zijn besluit om zich niet meer herkiesbaar te stellen
als ondervoorzitter heeft genomen om gezondheidsredenen, bleek ook dit onher-
roepelijk.

Bij de daarop gehouden bespreking werden als candidaten voor voorzitter naar
voren gebracht de heeren : Dr. C. Brands te Milligen, J. Kirch te Uden, H. J.
Odé te Zwolle en E. Rutcers te Vriezeveen ; voor het oogenblik is alleen van coll.
Rutgers bekend, dat hij zich voor een eventueele candidatuur beschikbaar stelt.

1. een mededeeling van het overlijden van Prof. Dr. W. J. Paimans. De voor-
zitter herdacht in enkele gevoelvolle woorden de goede eigenschappen van Prof.
Paimans als mensch en zijn verdiensten ten opzichte van de Mij., waarvan hij eenige
jaren penningmeester geweest is.

2. een schrijven van de leden van de afd. Mil. Paardenartsen Dr. Brands en
Mr. P. A. van Driest, waarin zij mededeelen, dat zij op Donderdag 28 Februari
\'935 ^te Arnhem hebben onderzocht de rekening en verantwoording van de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde, van het van EsvEi.Dfonds. van het Ondersteunings-
fonds, van het R.fonds en van de Acta Veterinaria Neerlandica, alle over het jaar
1934 en dat zij die in orde bevonden hebben, zoodat zij voorstellen om den penning-
meester te dechargeeren; hiertoe werd besloten.

Namens de commissie van onderzoek stelde Dr. Brands in de eerste plaats de
vraag, of, nu hel beheer zoo uitgebreid geworden is, het niet aangewezen zou zijn
dit onderzoek door een accountant te laten doen en in de tweede plaats of het niet
de voorkeur verdiende de waardepapieren bij de Nederlandsche Bank in open be-
waring te geven.

Besloten werd nog een volgend onderzoek af te wachten en pas daarna te beslissen
of de hulp van een accountant noodig is ; daar van de effecten de mantels door den
voorzitter en de couponbladen door den penningmeester bewaard worden, vond
het H.B. geen aanleiding daarin verandering te brengen.

3. een schrijven van de afd. Friesland verzoekende van het H.B. te mogen ver-
nemen of dit er mede accoord kon gaan, dat de minimumprijs voor het bloedaftap-
pen, het verzenden der monsters enz. noodig voor het onderzoek ingesteld door de
V.V.Z.M. te \'s Gravenhage bij de bij haar aangesloten stallen in verband met de
bestrijding van de abortus onder het rundvee, werd vastgesteld op 50—60 cent
per rund.

In aansluiting met een daarover nader ingesteld onderzoek en de daaro-ver gedane
mededeelingen bij de bespreking, bleek dat een minimumtarief van 50 cerit per rund
een voldoende belooning geeft voor de door de dierenartsen te verrichten werkzaam-
heden.

Verder vroeg de afdeeling de meening van het H.B. over een ingediend voorstel
tot afschaffing bij de tuberculosebestrijding van den controleur en algemeen toe-
staan van den druppelaar.

Al zou het H.B. het liefst zien, dat niet alleen de controleur maar ook de druppe-
laar afgeschaft werd, toch meende het tegen dit voorstel geen bezwaar te moeten
maken, omdat daardoor in elk geval een verbetering in den in de afd. Friesland be-
staanden toestand intrad.

4. Van de afd. Zuid-Holland was een schrijven ingekomen, waarin gewezen
werd op het feit, dat de door de afdeeling ingediende motie in verband met de her-
benoeming van Prof. C. F. van Oijen als redactielid, blijkens van den secretaris
der Mij. ontvangen bericht, voor kennisgeving was aangenomen. Daar echter na-
dien nog ongewenschte publicaties in het tijdschrift verschenen zijn, meende de
afdeeling, dat de motie niet voor kennisgeving was aangenomen, maar eenvoudig
ter zijde was gelegd.

Uit dat schrijven bleek verder, dat hoewel de leden der afdeeling het recht van
de vrije meeningsuiting in ons tijdschrift niet in het minst willen verkorten, zij het
toch nuttig en noodig achten, dat aan de redactie eventueel aan de leden der Mij.,
door een vertrouwelijke inlage in het tijdschrift, door het H.B. de meening werd
kenbaar gemaakt, dat de redactie vóór opname of de leden vóór inzending zich
overtuigen dat het te publiceeren artikel gegrond is op juiste feiten en dat niet door
een verkeerde voorstelling van feiten onjuiste conclusies worden getrokken, waarvan
de publicatie een minder goeden indruk kan geven omtrent belangrijke veterinaire
diensten en dus schadelijk zijn voor het aanzien van onzen stand in het algemeen.

Hierop volgde mededeeling van de in de afdeeling heerschende opvattingen in
verband met het artikel van Prof. van Oijen over ,,de V\'leeschkeuringswet en hare
uitvoering", over den toestand, die ontstaan zou zijn wanneer de betrokken Inspec-
teur toch op de uitvoering van de levende keuring aan het slachthuis te Rotterdam
zou hebben aangedrongen en over het artikel van coll. R. H. Veenstra in het
tijdschrift van 15 November 1934.

nemen om te voorkomen, dat dergelijke als hierboven vermelde stukken, opgesteld
zonder behoorlijk onderzoek der feiten, vooral wanneer zij maatschappelijke toe-
standen betreffen, in het vervolg niet in het tijdschrift worden opgenomen.

In het hierop door het D.B. opgestelde en door het H.B. goedgekeurde antwoord
werd er op gewezen, dat de door de afdeeling ingezonden motie niet terzijde is ge-
legd. Bij de behandeling van die motie bleek direct, dat in het H.B. de algemeene
opinie naar voren kwam, dat het op geen enkele wijze de vrije gedachtenwisseling
in het tijdschrift beknot wenschte te zien en de redactie in de uitoefening van haar
taak niet wenschte te bemoeilijken. Alleen wanneer de vereischte vorm niet in acht
zou worden genomen, zou het H.B. het tot zijn plicht achten in te grijpen. Daaruit
bleek dat het H.B. critiek op alle lichamen, zoowel publiekrechtelijke als veteri-
naire, niet alleen geoorloofd, maar zelfs nuttig acht, wanneer daarbij het algemeen
of het veterinair belang of beide, gebaat zijn.

Daar de motie van de afd. Zuid-Holland in deze een beperking inhield kon deze
niet worden aanvaard en is dientengevolge voor kennisgeving aangenomen, terzijde
gelegd is zij echter niet.

Uit het hierboven medegedeelde blijkt reeds, dat het H.B. niet genegen is aan
de redactie bekend te maken dat het zijn meening is, dat geen artikelen mogen
worden opgenomen, die door hun publicatie belangrijke veterinaire diensten on-
aangenaam kunnen zijn of de stand van den veearts zouden kunnen schaden. Juiste
critiek ook op openbare diensten en hunne ambtenaren, is niet alleen nuttig, maar
zelfs zeer gewenscht. Het bevordert een goede uitvoering in het algemeen belang
en zorgt ervoor, dat ambtenaren, die hun taak te gemakkelijk zouden kunnen op-
vatten, op het rechte spoor worden gehouden.

Na het aanhalen van eene voor ongeveer 22 jaar door de Mij. voor Diergenees-
kunde gehouden enquête over het onderwijs aan de toenmalige Rijks Veeartsenij-
school wijst het H.B. erop. dat hieruit blijkt dat critiek op openbare lichamen in
de Maatschappij niet nieuw is ; wel echter is nieuw, dat er thans een felle reactie
komt, die maar geen einde schijnt te kunnen nemen.

Wat het aangehaalde betreft over de uitvoering van dc levende keuring aan het
slachthuis te Rotterdam wil het H.B. er alleen op wijzen, dat deze levende keuring
in de Wet wordt voorgeschreven en dus toegepast moet worden. Wat het artikel
van den Heer Veenstra betreft wordt er op gewezen, dat dit tengevolge heeft gehad
dat opnieuw de aandacht op het bedwelmen is gevestigd en dat thans iedereen kan
weten, dat het daarmede beter gesteld is, dan te voren zou zijn gebleken.

Het H.B. eindigt met de hoop uit te spreken dat de onaangename gevolgen, die
uit hetgeen zich na de Rotterdamsche affaire heeft afgespeeld, zijn voortgekomen,
begraven worden en niet meer tot stappen aanleiding geven, die de spheer van ver-
trouwen, die in de Maatschappij moet hecrschen, bederven.

5. Namens het bestuur van den Diergeneeskundigen Studentenkring was een
schrijven ingekomen, waarin gewezen word op de herdenking van het 2de lustrum
van het instellen van de 6de faculteit in de maand September a.s. In overleg met
de commissie van advies en onder goedkeuring van het H.B. werd besloten, dat de
voorzitter van D.S.K. op het eind van dc a.s. algemeene vergadering op Zaterdag-
middag in de gelegenheid zal worden gesteld dit feit te herdenken, dat bij uitzon-
dering, het jaarlijks te houden diner der Mij. zal plaats vinden op dien Zatermiddag
en dat aan dat diner, behalve de dames der leden, ook de leden van D.S.K. met
hunne dames kunnen deelnemen, terwijl na afloop daarvan aan de leden van de
Mij. door D.S.K. een cabaretavond zal worden aangeboden.

6. Door collega J. 1). Erdman Schmidt te Hilversum was aan het H.B. verzocht
te mogen vernemen of er ook bezwaren waren dat hij zich als adviseur zou verbin-
den aan de fabriek van geneesmiddelen van den heer J. Bos Czn. te Hilversum,
den fabrikant o.a. van cesarine-preparaten.

Bij een daarop gevoerde correspondentie bleek dat de heer Bos bereid was van
de door hem gefabriceerde en in den handel gebrachte preparaten alleen die over
te houden, welke gebruikt worden voor de verzorging van dieren, terwijl alle andere

preparaten zullen vervallen. Het H.B. meende, dat wanneer de heer Bos zich strikt
aan het hierboven medegedeelde houdt, er voor collega E. S. geen bezwaar kan
bestaan zich als adviseur aan die fabriek te verbinden. Het is dan aan coll. E. S.
er voor te zorgen dat er geen preparaten in den handel gebracht worden, waar-
tegen de dierenartsen bezwaar zouden kunnen maken.

7. Van het Centraalbureau voor Schimmelcultures, secretaresse Prof. Dr. Joh^aWesterdijk te Baarn was het verzoek ingekomen of het ook mogelijk zou zijn van
onze Mij. eenige subsidie te kunnen ontvangen, daar zij meende, in verband met
den slechten finantieelen toestand van het bureau, dat onze Mij. ook behoorde tot die
vereenigingen van onderzoekers, die belang hebben bij het voortbestaan van het
bureau. Ging de Mij. hiertoe over dan zou het bureau een zeker aantal cultures
ter beschikking van de leden stellen en de leden zoo noodig bijstaan bij de studie
van de voor dieren pathogene schimmels.

Besloten werd voor het jaar 1935 aan het bureau een subsidie te geven van ƒ 50.—,
te verleenen uit het van EsvELüfonds.

8. Van de Redactie van het jaarboekje was de mededeeling ingekomen, dat
het contract voor het drukken van het jaarboekje afioopt op 1 Juli 1935 : daar de
redactie contract van jaarboekje en tijdschrift gaarne gelijktijdig zou laten loopen
(het contract voor het tijdschrift loopt af op 1 Januari 1938), verzocht de redactie
toestemming tot het aangaan van een nieuw contract voor de jaren 1936 en 1937.
Bij de reeds gevoerde onderhandelingen met de firma van Boekhoven bleek deze
bereid de prijs van het zetten, drukken enz. per vel op 900 afleveringen te brengen
van ƒ 93.— op ƒ84.— en de kosten van de omslagen van 64 op 50 gulden, waar-
door een besparing van ongeveer ƒ 100.—■ ontstaat.

Besloten werd de redactie te machtigen, voorloopig voor het jaar 1936 een con-
tract op de boven aangegeven basis met de firma van Boekhoven af te sluiten.

9. Door de afd. Gelderland—Overijssel waren ingezonden de door haar vast-
gestelde bepalingen, waaraan in die afdeeling de reglementen van de ziekenfondsen
zullen moeten voldoen, willen zij de goedkeuring van het afdeelingsbestuur kunnen
verkrijgen.

Deze bepalingen werden goedgekeurd, terwijl als werkgebied voor die bepalingen
werd vastgesteld hetzelfde als voor de bindende besluiten in zake de tuberculose-
bestrijding.

10. Door de afd. Zuid-Holland waren ingezonden een drietal bindende beslui-
ten in zake de tuberculose-bestrijding, welke besluiten werden goedgekeurd tot
1 Juli 1936, terwijl als werkgebied voor de afdeeling werd vastgesteld de provincie
Zuid-Holland. Mededeeling van deze besluiten heeft reeds plaats gehad in het
tijdschrift van 1 Mei j.1. blz. 507.

11. In verband met de inzending van bovengenoemde bindende besluiten was
door het lid der afdeeling, J. Kranenburg, Klaaswaal, een schrijven ingezonden,
waarin hij er op wees, dat eerst na een lange lijdensgeschiedenis deze besluiten
aangenomen zijn, dat zij bij elke behandeling er op achteruit gegaan zijn en dat
zij nu feitelijk zijn een paar regels schrift zonder eenige bindende kracht voor die
menschen, waarvoor zij noodig zijn. In de bindende besluiten ontbreekt een bepa-
ling tot op zekere hoogte regelende het gebruik van de tuberculine. Wel was deze
bepaling voorgesteld, maar door aanhoudende tegenwerking van enkele leden,
is zij gevallen. Door het ontbreken van die bepalingen kan door kwaadwillende
leden wel altijd een weg gevonden worden om zich aan de vastgestelde besluiten
te onttrekken. Kranenburg is dan ook van meening dat tegen overtreding van
bindende besluiten, waarin niet zijn opgenomen bepalingen regelende het gebruik
van de tuberculine, practisch niet kan worden opgetreden.

Kranenburg verzocht aan het H.B. te trachten algemeene bindende besluiten
voor de geheele Mij. vast te stellen wat betreft de vrije dierenartsenkeuze en het
gebruik van de tuberculine, terwijl dan de vaststelling van het tarief aan de afdee-
lingen kan worden overgelaten.

overtuigd dat het voor het oogenblik onmogelijk zou zijn voor een algemeen bindend
besluit regelende het gebruik van de tuberculine de door het reglement vereischte
aantal stemmen te verkrijgen. Door de indertijd door het H.B. ingestelde commissie
ter voorbereiding van de tuberculose-bestrijding was een besluit voorgesteld, rege-
lende het gebruik van de tuberculine ; dit besluit is echter slechts door 2 afdeelingen,
n.m. Friesland en Noord-Holland overgenomen.

Besloten werd dat aan alle afdeelingen schriftelijk verzocht zal worden om deze
aangelegenheid in hare eerstvolgende vergadering ter sprake te brengen.

12. Door den afgevaardigde, G. van der Werf, was namens de afd. Noord-
Brabant een schrijven ingezonden, waarin gewezen werd op het verschil in uit-
voering bij de tuberculose-bestrijding tusschen het bestrijdingssysteem van de
Regeering en dat van de Nederl. Veehouderijcentrale. Bij deze laatste worden de
reactiedieren niet gemerkt en kunnen dus vrij in den handel komen.

Besloten werd om aan den Minister van Economische Zaken te verzoeken dus-
danige maatregelen te willen nemen, dat bij eventueel op nieuw ter hand nemen
van de tuberculose-bestrijding door de Nederl. Veehouderijcentrale ook bij de die
bestrijding aangewezen reactiedieren zullen moeten worden gemerkt.

Op de laatste algemeene vergadering was een bindend besluit aangenomen,
regelende de verhouding van de leden der Mij. ten opzichte van op te richten zieken-
fondsen of af te sluiten abonnementen. In verband met de bezwaren door de afd.
Zuid-Holland tegen de abonnementen aangevoerd, is toen besloten dat bindend
besluit slechts te doen aannemen voor den tijd van één jaar, zoodat op de eerstvol-
gende algemeene vergadering daarvoor een nieuw besluit moet worden genomen.

Door het D.B. was, naast het bestaande besluit, een nieuw ontworpen, waaruit
de abonnementen waren vervallen en waar naast de eenige oplossing zou zijn,
dat de afdeelingen afzonderlijk besluiten voor de abonnementen aannamen. Het
H.B. zou het echter betreuren, wanneer daartoe moest worden overgegaan ; zonder
een algemeen bindend besluit voor de abonnementen is de waarde van het bindend
besluit voor de ziekenfondsen twijfelachtig.

Besloten werd daarom aan den afgevaardigde van de afd. Zuid-Holland te ver-
zoeken deze aangelegenheid in de eerstvolgende vergadering zijner afdeeling ter
sprake te brengen om te trachten de bezwaren, die in de afdeeling tegen de abonne-
menten naar voren worden gebracht, te weerleggen. Het H.B. kon zich niet voor-
stellen, dat die bezwaren, die in hoofdzaak ten opzichte van de dierenartsen in
Rotterdam zijn gemaakt, van dien aard zijn, dat daaraan niet tegemoet kan worden
gekomen.

Namens het Dagelijksch Bestuur,
(w.g.) Krediet, Voorzitter,
(w.g.) van Heusden, Secretaris.

De Kring hield 28 Maart j.1. zijn 44e bijeenkomst, die door 17 leden werd bijge-
woond.

Collega A. M. Ernst hield een leerzame en interessante voordracht over gasbe-
scherming. De gassen waartegen mensch en dier in oorlogstijd beschermd moeten
worden zijn te verdeelen in prikkelende-, verstikkende- en etsende of blaartrekkende
gassen, waarvan de laatsten, waartoe het mosterdgas behoort, de gevaarlijkste zijn.

Spreker behandelde de verschijnselen welke deze gassen bij de dieren veroor-
zaken en de in te stellen therapie.

Uitvoerig werden de maatregelen besproken, die genomen kunnen worden om
de dieren tegen de inwerking der gassen te beschermen.

Ten slotte werden een paar gasmaskers, die ter bescherming van den mensch
worden gebruikt, gedemonstreerd.

De voordracht, die door lichtbeelden werd verduidelijkt was wel zeer actueel
en had de onverdeelde belangstelling der aanwezigen. van Manen.

Aan het kort geleden verschenen jaarverslag over 1933 van den Veeartsenijkun-
digen Dienst zijn de onderstaande cijfers ontleend over onze export naar het buiten-
land van vleesch en vleeschproducten.

In totaal werden in 1933 ter keuring aangeboden 1.281.509 dieren, n.1. 1.135.634
varkens, 7609 vette kalveren, 391 graskalveren, 3272 nuchtere kalveren. [32.622
schapen, 1972 runderen, 1 geit en 8 paarden. Hiervan werden voor uitvoer goedge-
keurd 1.108.473 varkens, 7596 vette kalveren, 390 graskalveren, 3172 nuchtere
kalveren, 132.256£ schaap, 1959 runderen, 1 geit, en 8 paarden. Van de varkens
werden 217.635£ varkens naar verschillende landen uitgevoerd, 866.250 varkens
gingen als bacon naar Engeland, terwijl 24.587 J varkensin verduurzaamden toe-
stand, als gezouten vleesch, naar Engeland werden geëxporteerd.

Omtrent de baconuitvoer wordt vermeld, dat geregeld toezicht werd gehouden
op de naleving van de uitvoerbepalingen der Landbouw uitvoerwet 1929. Behalve
dat verschillende eischen werden veranderd, als het verlengen van de droogtijd
van 48 op 72 uur, en het op een nieuwe wijze afsnijden van de nek, werd ook een
onderzoek ingesteld naar de invloed van het vermoeid zijn van varkens op het zou-
tingsproces. Ofschoon dit onderzoek nog niet is afgeloopen, wezen de voorloopige
resultaten in de richting van een ongunstige invloed van vermoeidheid der varkens
op het bereiden van het product.

In 1933 werd aanmerkelijk minder reuzel uitgevoerd dan in de voorafgaand\'
jaren ; in totaal een 2.956.241 K..G. Van de 547 ter onderzoek aangegeven partijen
moesten 41 worden afgekeurd, wegens afwijkende reuk. smaak, kleur, het aanwezig
zijn van alkaliën, hooge zuurgraad, enz.

Een uitspraak van den Hoogen Raad over art. 42 der Vleesclikeuringswet
(het openbaar maken van een vonnis in een dagblad).

Voor den Hoogen Raad stond onlangs, aldus meldt de „V. en VI." van 23 April j.1..
in cassatie terecht een slager te Amsterdam, die door den rechter was veroordeeld
tot een geldboete van ƒ 100.—, met openbaarmaking van het vonnis op kosten van
verdachte in een te Asd. verschijnend dagblad. Deze slager had in zijn zouterij
bedorven en ransig spek gehad. In dit geval was de slager binnen 5 jaren reeds eerder
veroordeeld, zoodat door den rechter, ingevolge het 2de lid van art. 42 der Vleescli-
keuringswet, de openbaarmaking van het vonnis werd gelast. De slager was tegen
deze beslissing in hooger beroep gegaan, met te betoogen, dat in vorenbedoeld
artikel staat binnen 5 jaren nadat de eerste en niet nadat een vroegere veroordeeling
onherroepelijk is geworden. Een vroegere veroordeeling viel nu wel binnen die 5 jaren,
de eerste veroordeeling echter niet.

De rechtbank had dit verweer verworpen, omdat hier kennelijk is bedoeld :
,,nadat de daaraan voorafgaande veroordeeling onherroepelijk is geworden, mits
deze laatste niet vroeger valt dan 5 jaren vóór de nieuwe veroordeeling.

De Hooge Raad overwoog in zijn arrest, dat aan verdachte\'s verweer de stelling
ten grondslag ligt, dat de rechter met betrekking tot eenzelfden overtreder slechts
tweemaal de openbaarmaking zou kunnen gelasten en wel vooreerst bij de eerste
veroordeeling en verder indien een veroordeeling zou vallen binnen 5 jaren nadat de
eerste veroordeeling onherroepelijk zou zijn geworden. Deze opvatting acht de H.R.
niet aannemelijk. Het eerste en tweede lid, beschouwd in onderling verband, kunnen
niet anders beteekenen, dan dat de rechter de bevoegdheid heeft bij elke veroordeeling
de openbaarmaking van zijn uitspraak te gelasten, maar dat hij tot het geven van dezen
last verplicht is zoo dikwijls een overtreder binnen j jaar, nadat een veroordeeling onher-
roepelijk is geworden of de opgelegde boete is betaald, andermaal wegens een der in het
eerste lid genoemde strafbare feiten wordt veroordeeld, zoodat de H.R. het beroep van den
slager verwierp.

Naar het Roomsch-Katholiek Slagersvakblad mededeelt, heeft de wethouder
voor de Bedrijven te Rotterdam in een der laatste vergaderingen van den gemeente-
raad medegedeeld, dat het plan tot bouw van een nieuw slachthuis in het Oosten
der stad nooit zal worden uitgevoerd.

Deze medcdeeling werd gedaan naar aanleiding van een vraag door een raadslid
of het wel nut had telkens kleine credieten te verleenen voor partieele verbeteringen
van het bestaande slachthuis.

Ook geen verbouwing van het Amsterdamsche abattoir.
Volgens een bericht in de „Telegraaf" zou het gemeentebestuur van Amsterdam
hebben besloten de groote verbouwing van het slachthuis niet te laten doorgaan.
Burgemeesters en Wethouder zullen wel binnenkort komen met een voorstel tot
uitbreiding van het koelhuis.
Diversen.

Zoowel de gemeente Poorlugaal als Houten (Utr.) heeft een overeenkomst aangegaan
met de „Gekro" te Overschie.

B. en W. van Arnhem stellen voor het koelhuisrecht, dat per jaarlijksch koeltijdperk
en per vierkanten meter koelceloppervlakte verschuldigd is, van f 50.—• op ƒ 40.—
te verlagen. de G.

Verkozen tot voorzitter der Redactie het redactielid Prof. C. F. van
Oijen, vroeger penningmeester.

De bekende duitse dierenarts en referent Eugen Bass te Görlitz, viert 23 Mei zijn
50-jarig jubileum als dierenarts. Onze gelukwensen aan collega Bass ; moge hij
zijn nuttig internationaal werk nog lang voortzetten.

In verband met de mededeling in het Tijdschr. voor Diergeneeskunde van 1
April, No. 7, wordt gemeld dat de cursus voederleer zal worden gehouden te
Leeuwarden, Groningen, Deventer en Utrecht. Het totaal aantal deelnemers be-
draagt tot heden 62. Als data, waarop door de sprekers in vaste volgorde zal worden
gesproken, zijn vastgesteld :

Leeuwarden 6 Juni — 13 Juni — 20 Juni —- 27 Juni,
Groningen 8 Juni — 15 Juni — 29 Juni — 6 Juli,
Deventer 25 Mei — t Juni — 8 Juni — 15 Juni,
Utrecht i Juni — 8 Juni — 15 Juni — 22 Juni.

Gesproken zal worden telkens van 2—4 uur, gedachtenwisseling kan daarna plaats
vinden. Een uittreksel der voordrachten wordt te voren verstrekt. Opgave kan
alsnog bij den Secretaris der afdeling, waar de voordracht plaats vindt, geschieden.
De kosten bedragen ƒ 10.— per cursus.

XXVe Nederlandsch Natuur- en Geneeskundig Congres te Leiden op
23, 24 en 25 April 1935.

Besluit van de Huishoudelijke Vergadering gehouden op Dinsdag 23 April 1935.
Bij gelegenheid van het 25e congres zal voor een wetenschappelijk onderzoek
een toelage van ten hoogste ƒ 1000.— ter beschikking gesteld worden van een jong
geleerde, die een der volgende examens moet hebben afgelegd :

doctoraal examen in de faculteit der wis- en natuurkunde, in de faculteit der
geneeskunde, der veeartsenijkunde of in de natuurkundige aardrijkskunde ;
ingenieursexamen aan de Hoogeschool te Delft of die te Wageningen ;
artsexamen of veeartsexamen.

De toelage wordt niet verleend voor het bewerken van een proefschrift.
De toelage wordt toegekend door een commissie uit het Algemeen Bestuur, be-

staande uit den algemeenen penningmeester en de algemeene secretarissen, welke
commissie de bevoegdheid heeft zich andere leden toe te voegen.

Aanvragen moeten vóór i Juni zijn ingekomen bij den ien algemeenen secretaris,
Dr. D. Coelingh, Regentesselaan 2, Bussum.

Schema voor de Zesde Nederlandsche Landbouwweek te houden te Wa-
geningen van 1 tot en met 6 Juli 1935.

Het Crisis-Zuivelbureau, in samenwerking met : Alg. Ned. Zuivelbond,
Vereeniging voor Zuivelindustrie en Melkhygiëne, Bond van Kaasproducenten.
Dinsdag 2 Juli: Aardappeldag, te houden vanwege den Alg. Ned. Keuringsdienst

(N.A.K.) : v.rn. : voordrachten, n.m. : demonstraties.
Woensdag 3 Juli: v.m. : Voortzetting Aardappeldag. Voordrachten, n.m. Voordrachten
vanwege de Plantenziektenkundige Vereeniging in samenwerking met de Phy-
topathologische Commissie van de Botanische Vereeniging.
Donderdag 4 Juli: v.m. : Inleiding over de Tuinbouwkeuringen, te houden vanwege
den Ned. Alg. Keuringsdienst (N.A.K.). n.m. : Voordrachten vanwege de Plan-
tenziektenkundige Vereeniging >n samenwerking met de Phytopathologische
Commissie van de Botanische Vereeniging.
Vrijdag 5 Juli: Voordrachten over de drooglegging en het in cultuur brengen der
Zuiderzee, te houden vanwege het Ned. Genootschap voor Landbouwwetenschap.
Zaterdag 6 Juli : Excursie naar de Wieringermeer onder leiding van Prof. Ir. M. F.
Visser, (in aansluiting met de voordrachten van Vrijdag 5 Juli).

Verhuisd : H. A. Dingemans, Nijmegen, naar Graafsche Weg 44.
Verhuisd : J. Niks, Groningen, naar Emmasingel 16.

Onder Personalia staat op blz. 448: M. v. Vliet, Izaac Evertslaan 24, moet zijn: 74.
Op blz. 512 R. Jansma, moet zijn : R. Jaarsma.

Uit de tro pische afdeeling van het Instituut voor Parasitaire- en
Infectieziekten der Rijks Universiteit te Utrecht.
Directeur: Prof. Dr. L. DE BLIECK.

Voor proeven met coccidiën zijn kuikens in menig opzicht bijzonder
geschikte proefdieren, aangezien zij, indien eenigszins zorgvuldig
uitgebroed, coccidiënvrij zijn. Moeilijker is echter het cocciënvrij
houden en opfokken. Hiervoor zijn uitgebreide veiligheidsmaatregelen
noodig, speciaal in laboratoria, waarin geregeld met coccidiën wordt ge-
werkt. Ook bij normaal zorgvuldig werken komen spontaan-infecties op-
vallend gemakkelijk voor en kunnen tot foutieve conclusies leiden, zooals
dit reeds herhaaldelijk het geval is geweest. Wij hebben verscheidene
methoden gecontroleerd en daarbij tenslotte de volgende werkwijze gevon-
den, die goede resultaten gaf en niet te tijdroovend in het gebruik was.

Voor het opfokken der kuikens gebruikten wij zelfgemaakte kisten
van ongeveer 65 cm lengte, 40 cm breedte en 30 cm hoogte (vergel.
de afbeelding). De bodem en de zijwanden bestonden uit eterniet-
platen, die door een aan den buitenkant aangebracht houten raamwerk
LXII a₇

met elkaar waren verbonden. Het gebruik van eterniet biedt het groote
voordeel, dat voor het begin der proeven de geheele kooi met een
Bunsenbrander kon worden gesteriliseerd.

Als warmtebron werd in de kooi een lamp met een gewone kap
geplaatst, van waar af katoenen lappen hingen tot aan den bodem.
Voor de verwarming werden kooldraadlampen gebruikt, gedurende
de eerste weken van een sterkte van 8, later van 5 kaarsen. Door ver-
schuiving der lamp naar boven of beneden was bovendien een verdere
regeling van de temperatuur mogelijk. De lamp werd excentrisch ge-
plaatst om een open ruimte voor de kuikens vrij te houden.

Als deksel dienden twee in een houten raamwerk gevatte glazen
platen, welke overeenkomstig de excentrische ligging der lamp van
verschillende grootte waren. Op een der deksels werd nog een dak-
constructie aangebracht om de voor de lamp en den luchttoevoer noodige
open ruimte zooveel mogelijk tegen het binnenvallen van stof met
cysten te beveiligen (vergl. afbeelding).

Om de faeces gemakkelijk te kunnen verwijderen werd in de kooi
een soort katoenen zak aangebracht, welke den bodem en de onderste
helften der zijwanden bedekte. In dezen zak kwam nog een uit^twee
stukken bestaande bodem van ijzergaas te liggen. Eiken dag werden
de linnen zak, de gaasbodems en ook de van de lampenkap afhangende
lappen (die aan een gemakkelijk te openen ring van ijzerdraad waren
bevestigd) verwijderd en door een gesteriliseerd stel vervangen.

In elk dezer kooien konden 5—8 jonge kuikens gehouden worden.
Om een grooter aantal dieren tegelijk als voorraad op te fokken, werden
grootere kooien van ongeveer 115 X 50 cm gebruikt, die volgens
hetzelfde principe waren geconstrueerd. Ongeveer een derde van de
kooi werd hierbij door een in de hoogte verplaatsbaar dak van gegal-
vaniseerd ijzer bedekt. In het midden hiervan was een iets sterkere
kooldraadlamp aangebracht.

Het spreekt vanzelf dat de kuikens alleen gesteriliseerd voedsel
kregen en dat de voer- en drinkbakken eiken dag werden gesteriliseerd.
De lampen zelf werden niet bedekt, aangezien de constante belichting
der kuikens geen nadeeligen invloed uitoefende. De gezondheid en de
groeisnelheid der kuikens was in deze kooien uitstekend, terwijl spontane
infecties met coccidiën met zekerheid konden worden voorkomen.

Für die coccidienfreie Aufzucht von Küken, die sehr sorgfältig erfolgen muss,
da Spontaninfektionen ausserordentlich leicht auftreten, wurden gute Ergebnisse
mit Kisten aus Eternit (Desinfektion durch Abbrennen) erzielt, in die ein Sack
aus Tuch hineingehängt war, der den Boden und die Seitenwände bis zur halben
Höhe bedeckte (vergl. Abb.). Auf den Boden wurde noch ein zweiteiliges Draht-
gazegeflecht gelegt. Als Wärmequelle diente eine 5—8 kerzige Kohldrahtlampe.
Von dem Lampenschirm hingen Tuchlappen bis zum Boden. Diese Lappen, die
grosse Tuchauskleidung des Käfigs und die Drahtgazeböden wurden täglich ge-
wechselt und sterilisiert. Die Kisten wurden bis auf einige überdachte Offnungen
mit Glasplatten bedeckt. Futter und Gefässe wurden stets sterilisiert.

Veel van wat ik eenigen tijd geleden ¹) met betrekking tot dit onder-
werp bij het rund heb opgemerkt, geldt ook voor het schaap. De blij-
vende binnentanden liggen hier eveneens met hunne tongvlakten naar
elkaar toe gekeerd in de kaak en moeten dus ook een roteerende be-
weging om hunne lengteassen maken, teneinde eenmaal naast elkaar
in de rij te kunnen komen (afb. i t/m 6). Wat de andere 3 paren tanden
betreft, de lipvlakte hiervan ziet niet zoo sterk medio-labiaal als bij het
rund ; hunne ligging is meer horizontaal (afb. 7 en 8).

Ook CoRNEViN en Lesbre ²) zijn van meening, dat er inderdaad
verschil bestaat tusschen de binnentanden aan den eenen en die der
andere 3 paren tanden aan den anderen kant : ,,Les remplaçantes
sont placées de champ, leur future face postérieure regardant en dehors ;
les pinces au contraire leur face postérieure tournée en dedans". Men
zal zich herinneren, dat zij van oordeel waren, dat, als regel, bij het
rund de ligging der binnentanden overeenkomt met die der andere
tanden, een zienswijze, die m. i. onjuist is.

Evenals bij het rund kunnen wij bij het schaap gevallen waarnemen,
waarin de binnentanden hunne wenteling niet naar behooren hebben
kunnen volbrengen, zoodat de een den ander gedeeltelijk bedekt (afb.
9 en 10) ; zijn de deelen die elkander bedekken, door afslijting ver-
dwenen, dan schijnen de tanden gehalveerd (afb. 11). Ook kunnen
andere tanden te dicht bij elkaar zijn geplaatst ; voorbeelden hiervan
ziet men op afb. 12 en 13 ; bij beide is dientengevolge een geringe
diastase tusschen de linker I₃ en I₄.

In order to prevent infection with coccidia when rearing chickens in the labora-
tory, the author makes use of a cage made of eternite ; the bottom and side-walls
are at the inside covered with a cotton cloth ; on the cloth a floor of wire-gauze is
laid. The topwall is of glass. The wire-gauze and cloth are daily changed and sterili-
zed. For heating a filament lamp (5—8 candles) is placed in the cage.

Four élever des poulets dans le laboratoire sans qu\'ils soient atteints de cocci-
diose, l\'auteur se sert d\'une caisse d\'éternite, tapissée à l\'intérieur d\'une pièce de
coton. Sur cette pièce de coton il se trouve encore au fond de la caisse une gaze
métallique. La paroi supérieure est en verre. La gaze et la pièce de coton sont chan-
gées et stérilisées journellement. Pour chauffer la caisse l\'auteur emploie une lampe
à filament de charbon (5—8 bougies).

Merkwaardig is, dat de hoektanden bij het schaap zich in verschil-
lende opzichten onderscheiden van de andere tanden. Vooral van
Fransche zijde is hierop de aandacht gevestigd \'). Niet alleen zijn
bij deze tanden tal van afwijkingen geconstateerd, zoowel in aantal
(b.v. afb. 15, niet wisselen der linker hoektand), als in vorm (eveneens
afb. 15, kegelvormige rechter hoektand) en in stand (afb. 14 en 16),
maar ook is opgemerkt, zij het onder voorbehoud : ,,Les coins de
remplacement (des ovinés), qui sont apparus les derniers, sont les pre-
miers à disparaître, et les coins dits persistants ne restent guère que
deux oU trois ans, moins peut-être que les coins de lait" (Cagny ¹)).
Bovendien schijnen de hoektanden anders te reageeren op den invloed
van uitwendige levensomstandigheden dan de andere tanden. Cornevin
en Lesbre (1. c. bl. 323) deelen hieromtrent mede : „Les variations
d\'amplitude de la précocité nécessitent qu\'on catégorise les indications
résultant de l\'examen de la dentition des moutons améliorés. Nous
devons ajouter que, pour des causes qui nous échappent, des sujets
présentent une précocité dentaire interrompue : ils commencent par
remplacer d\'une façon plus ou moins hâtive pinces et mitoyennes,
puis il s\'écoule un intervalle tel entre la chute des deuxièmes mitoyennes
et celle des coins, qu\'en définitive l\'avance première est perdue et que
la bouche n\'arrive au rond qu\'à l\'époque habituelle. Il semble que
les coins obéissent moins facilement à l\'influence du forçage que les
six autres incisives".

Laue \') vertelt dat een visser aan de Moesel twee prachtige katten had, die bijna
uitsluitend vis te eten kregen, geregeld te water gingen en van de vissersboot naar de
oever zwommen. Vr.

Volgens Wirth ²) zijn vele leeken ten onrechte van meening dat men jonge
honden en katten niet mag baden. Men moet bij het baden lauwwarm water en
niet-prikkelende zeep gebruiken. Wirth raadt aan 1% persil-oplossing, die boven-
dien een desinfecteerende werking heeft, hetgeen bij huidziekten van belang is.
De huid wordt 3—5 minuten goed daarmee afgewreven, daarna met lauwwarm
water afgespoeld. Vr.

In 1934 is uitgekomen een nieuwe nomenclatuur met verbeterde
systematiek van de bovengenoemde bacte-riegroep, samengesteld door
het Salmonella subcomité van het nomenclatuurcomité ingesteld dooi-
de International Society of Microbiologv.

In dit comité hadden zitting: Dr. H. Schütze (voorzitter), Dr. C. O.
Jsrdan, Dr. F. Kauffmann, Dr. W. M. Scott en P. Bruce White,
waaraan was toegevoegd als secretaris Dr. R. St. John Brooks.

Het is van belang hier een kort overzicht te geven, vooral daar in
dit comité verschillende autoriteiten op het gebied van de systematiek
van Salmonella zitting hadden. Niet alleen zijn de namen der micro-
organismen vastgesteld, maar tevens is eenheid geschapen in de letters
en cijfers, waarmede de antigenen worden aangeduid.

Na de bespreking van het rapport volgt een korte samenvatting
van de beteekenis der antigeen-structuur, deels gestaafd door onder-
zoekingen, door mij aan het Instituut voor Parasitaire- en Infectie-
ziekten der Rijks-Universiteit te Utrecht verricht.

Het comité heeft zich gehouden aan de internationale botanische
nomenclatuurregels, waarbij zoo min mogelijk is afgeweken van de
regel der prioriteit.

Als geslachtsnaam is vast gesteld Salmonella Lignières (1900), met
als definitie :

Een uitgebreide genus van serologisch verwante, Gram negatieve,
niet sporuleerende bacillen met afmetingen 0.4—0.6 fi bij 1-—3 /x, die
soms korte ketens vormen, die behoudens enkele uitzonderingen normaal
voorkomen in een bewegelijke peritriche phase en die in wezen wat
betreft kleuringseigenschappen en morphologie met de typhusbacil
overeenkomen. Zij vergisten lactose en saccharose niet, stollen de melk
niet, vervloeien geen gelatine en vormen geen indcl, zij ontleden
glucose gewoonlijk met, soms echter zonder, gasvorming. Alle bekende
species zijn pathogeen óf voor den mensch, óf voor dieren, dan wel
voor mensch en dieren. (Bruce White 1929).

Het geslacht wordt onderverdeeld in vijf groepen : A, B, C, D en E.
De vroegere groep G (Gärtner) van Kauffmann is nu D geworden,
de groep L (London) E. De rangschikking is overigens overeenkomstig
het systeem van Kauffmann, wiens nomenclatuur voor de antigenen
is overgenomen. Waarschijnlijk bood deze ook aan het comité voor-
deden boven de oudere indeeling van Bruce White (1929).

De lichaamsantigenen worden aangeduid met Romeinsche cijfers,
de specifieke geeselantigenen met kleine letters en de onspecifieke
geeselantigenen met Arabische cijfers (zie tabel). Reeds zijn onder-
scheiden de lichaamsantigenen I tot en met X, de specifieke geesel-
antigenen a tot en met y, en de onspecifieke geeselantigenen i tot en
met 6. Nieuw te vinden antigenen zullen in volgorde genoemd worden :
XI, XII, enz., Zi, Z₂, enz., 7, 8, enz. Voorbeeld : Smith (1934) beschrijft
een nog niet in dit schema voorkomende Salmonella met volgens
hem een nieuw lichaamsantigeen, die hij noemt Salmonella aberdeen :
XI : i: i, 2, 3. Nieuwe species nl. zullen worden gedoopt naar de vind-
plaats.

Het comité heeft niet alleen rekening gehouden met de antigeen-
structuur, maar ook met cultureele verschillen, zoodat enkele serologisch
niet te scheiden bacillen toch als verschillende species zijn aangemerkt.
Bijvoorbeeld is dit geschied bij de vertegenwoordigers van de C groep
(15 en 17; 16 en 18) en bij het verschil tusschen S. enteritidis en S.
enteritidis var. danysz ; binnen het bestek van deze mededeeling zal hierop
echter niet nader worden ingegaan.

Het resultaat der indeeling is weergegeven in de bij dit artikel over-
genomen tabel.

Het rapport van het comité bevat verder een uitgebreide lijst van de
synoniemen van de in deze tabel opgenomen organismen. Ik zal hier
volstaan met daaruit enkele grepen te doen, die voor den dierenarts
van belang zijn, zoodat het hem mogelijk is het van ouds bekende
begrip met de nieuwe naam te vereenzelvigen. Namen, die voor zich
spreken als S. abortus-equi, S. pullorum, S. enteritidis moscow, enz., hebben
geen verdere verklaring van noode.

S. typhi-murium is de uit veterinair oogpunt zoo belangrijke Breslau
of Aertrycke Bacillus ; andere belangrijke synoniemen : B. typhi murium
Löffler 1892, B. psittacosis, B. pestis caviae, B. paratyphosus B. Mut-
ton, B. enteritidis Breslau.

S. cholerae-suis is de Hog-cholera bacil van Salmon en Smith (1885),
de Typus suipestifer Amerika van Kauffmann (1931).

S. cholerae-suis var. kunzendorf is de Typus suipestifer Kunzendorf van
Kauffmann.

Een voordeel van deze verdeeling in tweeen van de oude suipestifer
groep is, dat suipestifer Amerika en suipestifer Kunzendorf de begeleiders
van de varkenspest (Hog-cholera), als S. cholerae-suis zijn aangeduid,
de verwekkers der biggentyphus als S. typhi-suis.

De nummers 31 tot en met 35 van de D groep zijn de vijf variëteiten
van de oude B. enteritidis Gärtner.

S. enteritidis is de oorspronkelijke bacil van Gärtner, de Typus
Gärtner Jena van Kauffmann, groep I van de indeeling van Bahr.

S. enteritidis var. danysz is de Danysz bacil, Typus Gärtner Ratin
van Kauffmann, groep IV van Bahr.

S. enteritidis var. dublin is de bacil van Jensen (paracolibacil der
kalveren), de Typus Dublin-Kiel van Kauffmann.

De aandacht zij er op gevestigd dat de typhusbacil van Gaffky-
Eberth, S. typhi, de bacil van de ziekte van Klein, S. gallinarum, en
de bacil der kuikendiarrhee, S. pullorum, ook in deze groep zijn opge-
nomen. Dit is logisch, niet alleen in verband met de morphologische
en biologisch-cultureele overeenkomst, maar ook gezien hun pathogene
eigenschappen. Bij den mensch toch geven S. typhi, S. paratyphi-A, S.
paratyphi-B en paratyphi-C overeenkomstige ziektebeelden, de naam
„hoendertyphus" spreekt voor zich en bij verschillende vogels (eend,
duif) zijn ziekten, veroorzaakt door „paratyphus-bacillen", bekend,
die een soortgelijke cyclus via het ovarium bezitten als de Morbus
pullorum ; zie de publicaties in dit tijdschrift van Clarenuurg en
Dornickx (1932), en van Jansen (1934, 1935). *)

Voor hen, wier dagelijksch werk het niet is zich in het vraagstuk
van de determinatie van Salmonella te verdiepen, nog het volgende.

Het agglutinogeen van Salmonella is deels gezeteld aan het bacterieli-
chaam, deels aan de geesels, voor zoo ver deze aanwezig zijn. De li-
chaamsantigenen worden aangeduid als O-antigenen, de geesel-
antigenen als H-antigenen (Weil en Felix).

d.w.z. er komen bij deze soorten 2 vormen geeseldragende bacteriën
voor. Meestal onderscheidt men een specifieke en een onspecifieke phase
(Andrewes). De bacteriën der eene phase zijn dan in het bezit van
specifieke geeselantigenen (aangeduid met letters), die der andere
phase bezitten onspecifieke geeselantigenen (aangeduid met Arabische
cijfers). De historische naam „onspecifiek" is misschien niet gelukkig
gekozen, men heeft er mede aangegeven, dat de onspecifieke antigenen
over de geheele genus verspreid voorkomen ; toch hebben zij waarde
voor de determinatie (zie 43 en 44). Zeer enkele species hebben 2 phasen,
beide met specifieke H-antigenen, de a en ßphase (Kauffmann en Mitsui),
nl. S. brandenburg, S. potsdam en S. dar-es-salaam. De specifieke antigenen
zijn hier op 2 verschillende wijzen over de bacillen verdeeld : S. bran-
denburg, a phase e.n.v. ß phase I.V., S. potsdam dito, S. dar-es-salaam a phase

Soms kunnen de geeseldragende soorten in een geesellooze vorm
voorkomen. Ook wel kan het O-antigeen van het bacterielichaam
zijn verloren gegaan, wat zich in het kolonietype demonstreert („rough-

form", als tegenstelling tot de normale „smooth-form"). Topley stelt
zich voor, dat het O-antigeen zich als een oppervlakkige laag op het
bacterielichaam bevindt. Dit zou dan tevens kunnen verklaren, waarom
bij de afwezigheid daarvan een nieuw „rough-antigeen" kan optreden ;
het zou tevoren door deze oppervlakkige laag gemaskeerd zijn. Dit
antigeen komt tot uiting door allerlei afwijkende O-agglutinaties
(„cosmopolitisch" karakter). Zoo onderscheidde Bruce White een
Typus Bombay, die door Kauffmann en Mitsui als een „ruwe vorm"
van S. stanley wordt beschouwd. In de nieuwe indeeling komt deze
stam als afzonderlijke species niet meer voor.

De O-antigenen zijn thermostabiel, de H-antigenen thermolabiel.
De O-antigenen zijn daarentegen gevoelig voor inwerking van bepaalde
chemicaliën (formaline, phenol). Met een bij ioo° C. verhitte cultuur
zijn dus de H-agglutininen niet meer aan te toonen, met een gefor-
moliseerde of gephenoliseerde cultuur de O-agglutininen niet of minder
goed. In het experiment der agglutinatie zijn deze antigeensoorten
als volgt te onderscheiden. Bij de langzame agglutinatie in buisjes
(wel bekend uit het begin-stadium van het pullorum-onderzoek) zien
wij, dat de O-agglutinatie een korrelig (granulair) en de H-aggluti-
natie een grof-vlokkig (flocculair) karakter draagt. Zijn in het gebruikte
serum agglutininen voor beide antigeengroepen aanwezig, dan is het
type der agglutinatie gemengd ; gewoonlijk bevat een serum meer H-
dan O-agglutininen en overweegt dan het flocculaire karakter.

Ter verduidelijking volgt hier een voorbeeld. Een antigeen van S.
abortus-equi bevat de groepen : IV e.ti.x. Een serum bereid met S. para-
typhi-B (beide phasen gemengd) bevat: IV V: b: i, 2. Een serum
bereid met S. newport bevat : VI VIII : e.h. : 1, 2, 3. Het eerste serum
heeft met het antigeen gemeen de O-groep IV, geeft dus een granulare
agglutinatie. Het tweede serum heeft met het antigeen gemeen de
H-groep e, geeft dus een flocculaire agglutinatie. Men kan dergelijke
voorbeelden ad libitum in de tabel zoeken ; het zal hierbij opvallen,
hoe vaak de geeselantigenen in de verschillende groepen overeenkomst
vertoonen.

Lange en Kauffmann beschrijven een aardige proef (reactie van
Mandei.baum) welke zich met dezelfde sera en cultuur als de voorgaande
prcef laat demonstreeren, waarmede wij kort geleden in de gelegenheid
waren deze reactie aan de practijk te toetsen. De reactie belicht het
wezen der agglutinatie en toont ons duidelijk, dat er een verschil van
aangrijpingspunt der agglutininen bestaat.

Het antigeen zij hier een goed gegroeide bouilloncultuur, de sera
gebruiken wij in verdunning met physiologische keukenzoutoplossing
i : 10. Wij overtuigen ons eerst, dat onze cultuur in de hangende
druppel goed bewegelijk is. Daarna bezien wij een druppel cultuur,
welke wij op het dekglaasje hebben gemengd met verdund serum.
Nemen wij hiervoor het serum dat alleen een O-groep gemeen heeft,
dan zien wij de bacterielichamen zich met de korte zijde aaneen-

leggen, waardoor ketens, guirlanden, sterren, enz. ontstaan, terwijl zij
hun bewegelijkheid behouden (poolagglutinatie). Gebruiken wij ander-
zijds een serum met alleen gemeenschappelijke H-agglutininen, dan
worden de geesels der bacteriën tot stilstand gebracht (immobili-
satie) ; de bacteriën hebben hun bewegelijkheid verloren, langzaam
zien wij ze samenballen. Eén gemeenschappelijke H- of O-factor
is voldoende om de reactie tot stand te brengen.

Zooals Lange en Kauffmann opmerken zijn op deze wijze de bacillen
van de specifieke phase van die der onspecifieke phase cnder het mi-
croscoop te onderscheiden. De meeste culturen van diphasische orga-
nismen bevatten beide phasen, dus bijv. bij S. typhi-murium : IV V :
i en IV V : 1,2, 3. Gebruiken wij nu een serum dat alleen onspecifieke
H-agglutininen bevat, bv. een serum van S. cholerae-suis kunzendorf
(VI VII : 1, 3, 4, 5.), dan zien wij dat de onspecifieke bacillen hun
bewegelijkheid verliezen, de specifieke deze behouden.

Om uit een gemengde cultuur of uit een cultuur van een der beide
phasen de andere phase te kweeken beveelt Scott aan serumbouillon,
\'bereid met het H-serum van de phase, welke men niet wenscht (1 : 15).
Het meerendeel der bacillen vlokt uit, na centrifugeeren ent men over
uit de bovenstaande vloeistof en herhaalt dit eenige malen. Zoo zou
men de gevraagde phase kunnen sclecteeren.

Antigeen van één bepaalde phase kan men verkrijgen door van een
plaatcultuur afzonderlijke kolonies uit te zoeken door middel van de
aanstonds te bespreken proefagglutinatie. Dit uitzoeken van afzonder-
lijke kolonies is noodzakelijk, omdat op één plaatcultuur kolonies van
beide phasen naast elkaar voorkomen ; dit komt doordat steeds de
eene phase door afsplitsing een gering percentage andere phase vormt.
Zelfs als men een kolonie van een phase door middel van de proef-
agglutinatie heeft uitgezocht en hiervan opnieuw een plaatcultuur
aanlegt, krijgt men toch nog circa 10 % der andere phase. Bij een
agglutinatie, verricht men antigeen dat bereid is van een uitgezochte
kolonie, hindert deze 10 % echter niet.

Bij deze proefagglutinatie wordt op een voorwerpglaasje een weinig
van de kolonie met physiologische keukenzoutoplossing en serum ver-
wreven. Door gebruik te maken van onze kennis der antigeen-structuur
behoeft men niet een serum, alleen van de bepaalde phase, te gebruiken.
Hiervan geeft Kauffmann een aardig voorbeeld. Gegeven : een cultuur
van paratyphi-B, een serum van S. paratyphi-B van beide phasen
(b : 1, 2,) en een serum van S. typhi-murium van beide phasen (i : 1, 2, 3);
beide sera in zoodanige verdunning, dat de O-titer geen invloed heeft.
(Dit kan, doordat de O-titer der meeste sera veel lager is dan de H-
titer). Gevraagd : specifieke en onspecifieke kolonies te scheiden.
Oplossing : specifieke paratyphi-B kolonies geven alleen agglutinatie
met het paratvphi-B serum, de onspecifieke met de beide sera.

Hieruit begrijpt men tevens waarom de eene phase specifiek, de andere
onspecifiek wordt genoemd.

De fijnere verschillen van de anügeens truc tuur zijn slechts te ont-
rafelen door vergelijking van de bacillen en sera onderling, waarbij
men gebruik maakt van de verzadigingsreactie van CastelLani. Bacillen
worden in overmaat aan het, met physiologische keukenzout verdunde,
serum toegev oegd en eenige uren aan de inwerking ervan bloot gesteld,
tot ze aan liet serum alle gemeenschappelijke componenten hebben
onttrokken. Daarna worden zij uitgecentrifugeerd. Alleen de compo-
nenten, die niet gemeenschappelijk zijn, blijven in het serum achter ;
zij kunnen docr agglutinatie worden aangetoond.

Hieruit blijkt, dat alleen de onderlinge vergelijking van alle bekende
stammen heeft kunnen leiden tot een juiste identificatie der verschillende
antigenen. Stel, dat bv. de bacillen uit de tweede helft van de B groep
(no. g tot en met 13) niet bekend waren, dan zou het O-antigeen van
S. typhi-murium maar door één cijfer zijn vooigesteld.

Soms treden in de natuur Salmonellastammen op, die slecht of niet
agglutinabel zijn, dan wel, die spontaan agglutinabel zijn. Het kan
gelukken deze door cultuur om te vormen lot normale stammen,
wat echter niet steeds mogelijk is. Tot hun determinatie kan verzadiging
van bekende sera bijdragen. Verder is deze verzadigingsreactie ook
van nut om uit een gewoon gemengd serum een zg. specifiek serum
te maken. Een gemengd S. paratyphi-B serum bevat : IV V : b : 1, 2.
Wij verzadigen dit met een gemengde cultuur van S. typlii-murium :
IV V : i : 1, 2, 3. Het zal duidelijk zijn, dat dan alleen de specifieke
H-component b in dit serum achterblijft.

De hierboven beschreven methoden zijn voor de bacteriologische
diagnostiek van groote beteekenis. Dank zij de genoten gastvrijheid
aan het Instituut voor Parasitaire en Infectieziekten is het mij in de
laatste twee jaren mogelijk geweest de meeste van deze reacties aan de
praktijk te toetsen en mij van hun waarde te overtuigen, evenals trouwens
van enkele cultureele differentiatiemethoden, die op een andere plaats
besproken zullen worden.

Verscheidene publicaties op dit gebied zijn in de loop der jaren
verschenen ; de bijgevoegde literatuurlijst heeft dan ook geenszins de
pretentie van volledigheid. Zij diene den belangstellenden lezer slechts
ter orientatie.

Dit artikel bevat een overzicht van de nieuwe indeeling van de
Salmonella groep. Verder worden enkele algemeen bekende serologische
methoden in het kort besproken.

Het is reeds geruimen tijd geleden, dat Dr. Vrijburg mij ter refe-
reering in het Tijdschrift een artikel deed toekomen, voorkomend
in de Berliner tierärztliche Wochenschrift no. 6, anno 1934, waarin
Dr. Ulrich Lockau Berlin „Ueber das verderben von Vischconserven
und präserven" schrijft.

Lang heb ik gemeend, dat het weinig zin had daarover in het Tijd-
schrift voor Diergeneeskunde te doen hooren.

Nu echter ter saneering van het zieke visscherijbedrijf in Nederland,
mede het in het leven roepen van een vischindustrie in ons land wordt
bepleit, krijgt meer kennis omtrent deze zaak ook voor den dierenarts
eenige beteekenis. Ik wil echter thans aan een bespreking over de
keuring van vischconserven, waarbij ik dan bijzondere aandacht wil
schenken aan het artikel van Dr. Lockau, enkele opmerkingen vooraf
laten gaan over vischindustrie in het algemeen en over de voornaamste
methodes, die hier voor conserveering worden aangewend.

Wat de visscherij dikwijls kenmerkt is het verschijnsel, dat na tijden
van schaarsche vangst, de hoeveelheid gevangen visch soms dermate
groot wordt, dat een afzet tegen redelijke prijzen niet meer mogelijk
is, temeer niet, omdat het product zoo spoedig in bederf overgaat.

Vanaf de oudste tijden heeft dan ook de mensch beproefd bij over-
vloed van visch, deze door een bepaalde behandeling te conserveeren,
waarvan het drogen waarschijnlijk wel het klassieke voorbeeld is.

G. Ei.kei.es en R. Standfusz, Handb. Path. Microorg. Kolle en v. Wassermann
3 II .585 (1931).

Verfasser gibt einen Ueberblick über die neue Einteilung der Salmonellagruppe
und bespricht einige allgemein bekannte serologische Determinationsmethoden.

A review is given of the new nomenclature of the Salmonellagroup, with a
discussion of several wellknown serological methods.

L\'auteur décrit en résumé la nouvelle Classification du groupe Salmonella et
discute quelques méthodes sérologiques connues pour déterminer ces microorganismes.

Is er nu in Nederland een zoo groot overcompleet aan visch, dat er
thans met recht stemmen opgaan, om tot het in het leven roepen van
een vischindustrie te komen, respectievelijk deze meer dan thans te
intensiveeren ?

Niet in overmatig groote vangsten, zooals dat voor Amerika met de
zalmen, of voor Noorwegen met de verschillende clupeiden het geval
is, kan hier de oorzaak zijn gelegen. Voor zoover onze visschers zich
op de vangst van laatstgenoemde vischsoort toeleggen, wordt conser-
veering door zouten reeds voor het grootste percentage toegepast.
Op den oogenblikkelijken toestand in den handel met de brakwater-
haring, kom ik nog nader terug. Ons overcompleet berust eensdeels
op een te geringe vischconsumptie in eigen land (de vischconsumptie
per hoofd is in Nederland de kleinste van die in de ons omringende lan-
den en vijfmaal kleiner dan in Engeland) maar bovenal berust dit
overcompleet in den tegenwoordigen tijd op een verminderden uitvoer
naar die landen, die vroeger onze groote afnemers in dezen waren.
Teneinde dit eenigszins duidelijk te maken, laat ik thans van enkele
belangrijke vischsoorten de cijfers van den invoer en den uitvoer vol-
gen over de jaren 1926 en 1934, zooals deze in de publicaties van het
Centraal bureau voor de Statistiek zijn te vinden.

Wanneer wij nu, daar in de eerste plaats het pogen tot saneeren de
zeevisscherij geldt, aandacht schenken aan den in- en uitvoer der
zeevisch, dan blijkt, dat terwijl de invoer tamelijk gelijk is gebleven,
de uitvoer met niet minder dan 17.390 ton is gedaald.

Accepteert men nu dit cijfer als het bestaande overcompleet, (iets
wat natuurlijk niet juist is, daar allerlei dingen onze visscherij betref-
fende in den laatsten tijd zijn veranderd, maar toch wel eenigen indruk
geeft) dan vragen wij ons thans af, of deze vermindering van den uit-
voer, naast propaganda voor meerder binnenlandsch vischgebruik,
ook het roepen om vischindustrie wettigt. Een afdoend antwoord op
die vraag te geven, lijkt mij uiterst moeilijk. Ik wil mij dienaangaande
dan ook beperken tot het maken van enkele opmerkingen.

Allereerst doet zich dan de vraag voor, uit welke vischsoorten zich
het totaal van 17.390 ton saamstelt en hoewel daarop moeilijk juiste
cijfers zijn te noemen, mag toch wel worden gezegd, dat schelvisch,
schol en kabeljauw wel het groctste deel zullen vormen, omdat zij,

haringen dan uitgezonderd, ook het voornaamste deel vormen van de
totaalvangst der Nederlandsche Visscherij. Daarnaast zijn dan nog te
noemen : tong, tarbot, griet, makreel, wijting, knorhaan, koolvisch,
zeewolf e.a.

Het kan niet worden ontkend, dat al deze visch voor conserveering
in aanmerking kan komen en ook komt, getuige het feit, dat in Duitsch-
land ongeveer 50% van alle zeevisch, die wordt aangebracht, naar de
vischconservenfabrieken gaat. Een nadere documentatie van wat dit
beteekent, kan ik niet geven, maar ook al rekent men de Duitsche
haringvangst, die ongeveer 40.000 ton bedraagt, hier in totaal bij,
dan resten nog verscheidene duizenden tonnen andere visch, die dan
eveneens voor conserveering zijn bestemd. Echter en hier komt de moei-
lijkheid, verreweg het grootste gedeelte der hier bereide producten
heeft slechts een zeer beperkte houdbaarheid, die varieert tusschen
3—4 dagen en 2—3 maanden, en dan is de vraag klemmend of voor
dergelijke conserven (gerookte en gemarineerde waar) in Nederland
voldoende afzet bestaat. In Duitschland met zijn zooveel grootere
bevolking en met zijn talrijke dichte bevolkingscentra mag dit moge-
lijk zijn, voor Nederland mag naar mijn meening hierop niet worden
gehoopt, temeer niet omdat in ons land goede buitenlandsche producten
voor lagen prijs in overvloed zijn te krijgen. En al is het nu waar, dat
er inderdaad behoefte bestaat aan een vischconserve, die warm gemaakt,
bij het middagmaal kan worden gebruikt, de pogingen in die richting
genomen, hebben tot nu toe niet het gewenschte resultaat opgeleverd.
Dat vraagstuk schijnt inderdaad niet zoo gemakkelijk te zijn.

Nog tot op dit oogenblik zijn het hoofdzakelijk de sardinen, sprotten
jonge haringen en makreelen, die bij de vischindustrie voor sterilisatie
in aanmerking komen.

Persoonlijk sta ik dan ook zeer sceptisch ten opzichte van een meer-
dere intensiveering der vischindustrie in Nederland en meen, dat
voor de saneering van het visscherijbedrijf in groote hoofdzaak heil
moet worden gezocht in een doelmatig opgezette reclame voor meer
vischverbruik en in een goed georganiseerd destributie-systeem.

Over de uitzondering, die hier zou zijn te maken voor de ongeveer
2000 ton makreel, die door onze visscherij wordt aangebracht en een
deel van de in de Waddenzee gevangen brakwaterharing, spreek ik
dan nog, als ik de conserveering door sterilisatie behandel.

Bij de bespreking der methodes, die ter conserveering van visch wor-
den toegepast, kan ik voor ons land zeker het visch-drogen laten rusten.
Het is bekend, dat in Nederland de kabeljauw in vaten gezouten, als
laberdaan in den handel komt, maar van een bereiding der Gadiden
tot stokvisch of klipvisch, de laatste zou men gezouten stokvisch kunnen
noemen, zal het in ons land wel nooit komen.

Wel wil ik hier uit keuringsoogpunt wijzen op een artikel voorkomen 1
in de Deutsche Tierartzliche Wochenschrift no. 23 anno 1934, waarin
Gerhard Schoop schrijvend over „Fakultativ halophile Hyphomy-

ceten auf Salz-Fischen" er op wijst, dat klipvisch soms overdekt kan zijn
met kleine zwart-bruine verheven vlekjes, die langzaam grooter worden
en ineenvloeien en de visch met een bruine laag overdekken.

Later blijft dit niet alleen aan de oppervlakte, maar dringt ook in
de musculatuur binnen, waardoor het vischvleesch geheel donker
wordt van kleur. Het verschijnsel wordt veroorzaakt door Aspergillus
flavus, glaucus, Penicilium glaucum en alternaria.

De verschijnselen kunnen van dien aard zijn, dat de visch, als min-
derwaardig voedingsmiddel, dient te worden afgekeurd.

Wat de conserveering door bevriezen betreft, ook deze kan hier on-
besproken blijven. Hoewel ik met bewondering voor den toestand,
waarin de visch verkeerde, een partij bevroren zalm zag, die hier ter
stede in een vriesinrichting was opgeslagen, schijnt het mij toch niet
toe, dat, naar welke methode ook, bevriezen voor de conserveering van
visch in Nederland van beteekenis kan worden. Het is mij wel bekend,
dat laboratorium-proeven hier te lande door de methode Ottesen
met onze visch genomen, geen onbevredigende resultaten gaven, maar
voor het bevriezings-procédé hier te lande moet toch als een groot
nadeel worden genoemd het feit, dat de vischgronden zoover afliggen
van onze havens, waardoor tusschen uitvaart en terugkomst der schepen
verscheidene dagen verloopen. En dan moge de zorgvuldige ijsver-
pakking de visch dusdanig conserveeren, dat zij voor het directe ge-
bruik uitstekend blijft, voor de kwaliteit van de eventueel bevroren
visch, zal het niet zonder invloed blijken. Tenzij dan onze visschers-
schepen direct met een vriesinrichting aan boord zouden zijn toegerust,
wat nog slechts bij enkelen het geval is.

Zoo blijft dan, ook uit een keuringsoogpunt, als de belangrijkste
der conserveeringsmethodes ter bespreking over : ,,Het steriliseeren,
het rooken en het marineeren."

Zooals ik reeds opmerkte, acht ik het steriliseeren voor een even-
tueel op te richten vischindustrie in Nederland van eenig belang voor
de door onze vloot aangebrachte makreel en voor de brakwaterharing,
beide vischjes, die daarvoor in ieder geval geschikt geacht kunnen
worden.

Onze Zuiderzeeharing, thans Waddenzeeharing, kon nadat aan de
binnenlandsche vraag voor de bereiding van de bekende bokking was
voorzien, altijd voor tamelijk voldoende prijzen naar Duitschland wor-
den verkocht.

Dit jaar voor het eerst stokt deze handel, doordat de betalingsmoei-
lijkheden met Duitschland hem onmogelijk maken. En hoewel dit zich
nog ten goede kan keeren, blijft hier toch in ieder geval de vraag be-
staan of hier niet dient overwogen, of, wat thans de Duitschers met
dit vischje doen, uit handelsoogpunt, niet beter ter plaatse van aan-
voer kan worden gedaan.

De oplossing zal niet gemakkelijk zijn, maar wanneer men zich dan
wil oriënteeren over de vraag hoe de sterilisatie dient te geschieden,

kan men het best deze nagaan bij de bereiding van de sardine (clupea
pilchardus), waarvan men de industrie vindt langs de geheele Por-
tugeesche en Fransche kust. De bekendste Fransche merken zijn die
van Philippe en Canaud, Pellier frères en Amieux frères. Leest men
omtrent de bereiding de bestaande literatuur, dan valt ook hier weer
op, wat bij de bereiding van conserven telkens wordt opgemerkt, dat
de kwaliteit van de conserven hoofdzakelijk afhankelijk is van de kwa-
liteit van het materiaal, waaruit zij werd bereid. Gaat er langen tijd
verloren tusschen vangst en bereiding, dan verslechtert de kwaliteit
van de conserve aanmerkelijk.

Nadat de vischjes zijn schoongemaakt, worden zij ongeveer i i uur
in pekel gelegd, daarna weer afgewasschen en na droging, gedurende
2—3 minuten in kokende olie gedoopt, waarna zij in de blikjes worden
gelegd en nadat de inhoud met specerijen is voorzien, worden
deze blikjes met een felzmachine gesloten en daarna in autoclaven bij
107 graden gesteriliseerd.

De sardine krijgt eerst haar lekkeren smaak, wanner zij na de bereiding,
gedurende enkele maanden wordt opgeslagen, een zelfde verschijnsel
dus, als dat wij ook bij de gezouten ansjovis kennen, alleen duurt
daar die periode evenveel jaren.

De sardine is wel het voornaamste vischje, dat wordt gesteriliseerd,
maar niet het eenige. Als Noorsche sardine wordt een op dezelfde wijze
bereide jonge haring in den handel gebracht. Verdere producten
zijn haring in olie, haring in tomatensaus, haring in mosterdsaus,
haringfilet, sprot in olie, makreel in tomatensaus etc.

Vanzelfsprekend hebben wij hier te doen met een duurzaam product,
wanneer bij de bereiding geen fouten zijn gemaakt, het blikje goed
was gesloten en niet is doorgeroest.

Toch zien wij, dat bederf niet zelden is, hetgeen zich dan uit door
bombage van het blikje.

Dr. Lockau, Berlin, wijdt hieraan de volgende beschouwing. Van
belang is, dat geringe bombage zich gemakkelijk aan het oog onttrekt
en daarom is bij groote partijen het aftasten van het deksel noodzake-
lijk. Voorts wijst ook uitgedroogde saus om den rand van het blikje, of
ook zelfs een vuilgevlekt onthullingspapier dikwijls op bederf en is op-
lettendheid in ieder geval vereischt. Dat dit bederf voor kan komen,
moet ook worden geweten aan het feit, dat bij de bereiding in de auto-
claaf een temperatuur wordt bereikt van 107 graden, omdat anders
het vischvleesch in stevigheid inboet. Een temperatuur nu van 107
graden bevindt zich aan de onderste grens van een practisch nog vol-
doende sterilisatie-temperatuur. Daarom, zoo vervolgt Lockau, wordt
ook in den kring der fabrikanten groote prijs gesteld op versche visch,
daar deze een iets hoogere temperatuur kan verdragen. Feitelijk moes-
ten partijen, die men niet vertrouwt, voordat zij in den handel worden
gebracht, eerst aan de fabriek op steriliteit worden onderzocht. De
bombage wordt meestal veroorzaakt door sporen vormende bacteriën,
LXII 38

waarvan door Lockau de mesentericus-, de verrucosus-en subtilis-groep
worden genoemd en waarbij hij terecht opmerkt, dat de psychrophile
bacteriën reeds bij 30 graden zijn gedood.

Bombage door gisting kan bij conserven alleen ontstaan door de
toegevoegde tomatensaus, men ziet dan bij de geopende doozen op
deze saus gasblazen ontstaan.

Moeilijker wordt het bederf te constateeren als bombage niet op-
treedt, wat inderdaad voor kan komen. Daar dan ieder uiterlijk ken-
teeken ontbreekt, doet men bij de beoordeeling goed ook aandacht te
schenken aan de vraag of het oude waar is of zeer groote zendingen
werden ontvangen en de prijs laag is. Men moet dan enkele steek-
proeven doen en vindt bij de opening vaak de saus ingedroogd, de
visch als met een sluier overdekt, brokkelig vischvleesch, terwijl de
smaak dikwijls afwijkend (bitter) is.

Bij het rooken zijn het de bestanddeelen der rook, de creosoot, azijn-
zuur, formaldehyde, die in het vischvleesch dringen. Door rooken wordt
ook water aan de visch onttrokken, maar gerookte visch trekt ook
spoedig weer vocht aan en dan ontstaan er aan de oppervlakte toe-
standen, waardoor het optreden van bederf wordt bevorderd.

Bij de bespreking van het vischrooken moet onderscheid tusschen het
warm- en het koudrooken worden gemaakt.

Bij het warmrooken der visch laat men deze vooraf 2—3 uur in
de pekel staan en stelt ze dan bloot aan een rookend spancnvuur, waar-
bij een temperatuur van 120—140° wordt ontwikkeld.

Bokking op deze wijze verkregen, is het in den handel als gestoomde
bokking bekende product.

Bij het koudrooken, wordt de visch veel langer gezouten, hierdoor
als het ware gaar gemaakt en daarna aan een rookend spanenvuurtje
blootgesteld, waarbij de temperatuursgraad zeer laag blijft. De\'bekende
Engelsche bokking bv. wordt op deze wijze bereid.

Ook bij het rooken is versche visch weer van de hoogste waarde.
Zoo kan bokking, gemaakt van het vette vischje, de haring, als deze
niet versch is, spoedig muffig en tranig van smaak worden.

Ik noem als type der gerookte visch de bokking, gemaakt van ver-
schillende haringsoorten, maar feitelijk worden bijna alle vischsoorten
gerookt : paling, makreel, sprot, schelvisch, wijting, schol, heilbot
zelfs en ook de groote rondvisschen, kabeljauw en zeewolf.

De handel in gerookte visch is niet gemakkelijk. Met een der rookers
in Harlingen deze zaak besprekende, werd mij dit duidelijk. De rooker
kan geen groote partijen visch koopen in tijden als deze laag in prijs
is. Hij moet altijd rekening houden met zijn afnemers, die spoedig
klagen en gemakkelijk reden hebben tot klagen, want, wordt geen

versche visch verwerkt, die na rooken vrijwel direct wordt afgeleverd,
dan treedt al heel spoedig een verlies in kleur op, waarop de kleinhandel
aanmerking maakt. En nadat het warmer wordt, stijgen de moeilijk-
heden en kan het spoorvervoer over eenigen afstand, gerookte visch
reeds geducht in kwaliteit doen achteruitgaan.

Voor den Keuringsambtenaar is de keuring van gerookte visch van
groot belang. Bij de temperatuur, die bij het warmrooken bereikt
wordt, zijn de onschuldige waterbacteriën in het vischvleesch gedood,
maar spoedig daarnaar wordt rookwaar een geschikte voedingsbodem
voor andere, die vaak lang niet onschuldig zijn, getuige de vergif-
tigingen, die na het gebruik van gestoomde makreel reeds meermalen
zijn waargenomen.

De keuring van gerookte visch mag wel uiterst moeilijk worden ge-
noemd. Miskleur, die wordt aangetroffen, wettigt slechts nader onder-
zoek. Een schimmelig zijn van het product wekt ernstiger vermoedens.
Afwijkende reuk en smaak zal dikwijls tot afkeuring doen besluiten.
Dikwijls zal bij de keuring de ambtenaar ruggegraat moeten toonen,
als de winkelier met klem en kracht verdedigt, dat de afwijking niet
erg is en de visch voor consumptie nog wel geschikt.

Marineerinrichtingen zijn in Harlingen niet aanwezig, zoodat ik
bij de beschrijving hiervan op de literatuur dienaangaande ben aange-
wezen. Toch zag ik een dezer dagen in Harlingen gemaakte gemari-
neerde haring. Het is een karakteristieke eigenschap van allen handel,
dat hij direct op andere wijze voor afzet van zijn product zint, als de
oude manier niet meer wil. En zoo heeft de vischhandel hier ter stede,
toen hij het onheil met Duitschland zag aankomen, beproefd om van
de Waddenzee-haring een conserve te maken, die ik niet anders kan
noemen dan een gesteriliseerde gemarineerde haring. Ik heb van dit
product enkele bussen onderzocht en het voor den handel absoluut
onvoldoende bevonden. En het was wel vooraf te begrijpen geweest,
dat het voor zou komen. Want het gaar maken van de visch, dat bij het
steriliseeren door een temperatuur van 107- 117⁰ plaats vindt, geschiedt
bij het marineeren door den azijn, maar een steriliseeren in den azijn,
verdraagt het vischvleesch niet. Hier komt voor den dag, wat in de
vischindustrie reeds zoo dikwijls is gebleken, dat men, om dit bedrijf
met succes te kunnen uitoefenen, hoogst deskundig moet zijn. Zonder
dat, blijkt het product als handelswaar vaak zonder waarde en het
schijnt, dat bij het marineeren van visch in dezen ook geen geringe
waarde moet worden toegekend aan het mengsel van specerijen, dat
hierbij wordt gebruikt.

Afgezien van deze bezwaren, schijnt het zonder meer marineeren
van visch een tamelijk eenvoudig procédé.

Nadat de haring van kop en ingewanden is ontdaan, wordt zij terdege
schoon gemaakt, waarna, bij de bereiding van sommige bepaalde
conserven, uit het vischje ook de graten worden genomen. Daarna komt

het product gedurende 3 dagen in 5—6%ige azijn, waaraan veel zout
is toegevoegd. Na dien tijd wordt het overgepakt in bussen en over-
goten met azijn, die al naar den tijd van het jaar een sterkte heeft van
2% of 3%. De bussen of blikken doozen worden dan tot den rand gevuld,
daarna komt er een deksel op en worden zij door een felzmachine,
waarbij echter geen draaiende beweging mag plaats hebben, omdat
dan verlies van azijn plaats heeft, gesloten.

Het zoo pas beschreven procédé geldt de behandeling van frissche
haring, die niet altijd is te krijgen, of soms voor de bereiding van gema-
rineerde haring te duur is. Daarom wordt ook wel gezouten haring
gebruikt, waarbij de benoodigde azijn-oplossing zwakker moet zijn
(2%), omdat deze haring in het zout reeds gaar werd. Toch gebruikt
men liever de versche haring, omdat de gezouten visch, die als marinade
bewerkt wordt, een taaier vleesch heeft.

Men verzekerde mij van zeer deskundige zijde, dat men de houd-
baarheid van gemarineerde visch in den zomer vooral niet langer mag
rekenen dan ongeveer 14 dagen, in den winter echter op 2—3 maanden.

Ook bij in doozen gemarineerde visch treedt als teeken van bederf
bombage op. Is de visch dan inderdaad bedorven, dan is zij week en
heeft een afwijkende reuk en smaak. Maar dit laatste moet dan ook
aanwezig zijn, zal tot afkeuring kunnen worden overgegaan.

Bombage alleen geeft wel het recht tot afkeuring bij gesteriliseerde
visch, bij gemarineerde visch echter niet. Bestaat de bombage nog niet
lang dan kan bij een opgetreden gisting van toegevoegde ingrediënten,
de visch voor consumptie nog wel deugdelijk zijn.

Bij bombage van half-conserven zal men dus altijd tot het openen
van het blik en het onderzoeken der visch moeten overgaan, alvorens
een oordeel kan worden uitgesproken.

Ik moge er tenslotte nog op wijzen, dat bij de blikken, waarin de
bekende appetit-sild is verpakt, ook bombage kan optreden. Hier
hebben wij echter niet te doen met een marinade, wel met een half-
conserve.

Appetit-sild is nl. de filet van gezouten haring (sild = haring) of
gezouten ansjovis, die na in de blikjes te zijn gedaan met een specerij
houdende vloeistof wordt overdekt, waarna de blikjes op de gewone
wijze gesloten worden. Ook hier is men dus bij onderzoek aangewezen
op de keuring van de visch en mag alleen bombage geen beslissing
geven.

OVERZICHT VAN HAEMATOLOGISCHE ONDERZOEKIN-
GEN BIJ ENKELE ZIEKTEN VAN PAARD EN RUND.
BIJDRAGE TOT DE KENNIS VAN HET NORMALE
WITTE BLOEDBEELD VAN HET VARKEN. *)

De tijdens het ziekteverloop waargenomen veranderingen in het
witte bloedbeeld, welke in de patiëntenboeken van de kliniek voor
Interne Ziekten van groote huisdieren aan de Rijks-Universiteit te
Utrecht vanaf 1913 tot en met 1933 zijn geregistreerd, zijn door mij
verzameld en gerangschikt.

a) bij paarden die lijdende waren aan : Goedaardige Droes, Pete-
chiaal typhus, Kolieken, Huidaandoeningen, Vermineuse aandoe-
ningen, Long-Borstvliesaandoeningen, Rhachitis en Osteomalacie,
en Tuberculose;

b) bij runderen die lijdende waren aan : Huidaandoeningen, Ver-
mineuse aandoeningen, Hartaandoeningen, Long-Borstvliesaandoe-
ningen, Rhachitis en Osteomalacie, Polyarthritis en Tuberculose.

Getracht is daarbij, zoo mogelijk, de diagnostische, eventueel prog-
nostische waarde van het bloedonderzoek vast te stellen.

Daarnaast is een onderzoek ingesteld naar het witte bloedbeeld
bij het varken. Hoofdzakelijk is het bloed onderzocht van min of meer
gemeste varkens van 7—24 maanden oud, die in het slachthuis te Tiel
zijn geslacht. Bloed uit een oorvene of peripheer staartblocd is ge-
bruikt. Als normaal voor het varken is gevonden :

Op grond van mijn onderzoek dient te worden vermeld, dat ge-
gevens aangaande het witte bloedbeeld van varkens, die niet in aan-
sluiting aan dit onderzoek post-mortaal zijn onderzocht, voor zoover
die gepubliceerd zijn als geldend voor normaal varkensbloed, als
waardeloos zijn te beschouwen.

Bovendien zijn herhaalde leucocyten-tellingen van op dezelfde wijze
verkregen bloed, bij eenzelfde dier noodig ; als deze tellingen in den
loop van hoogstens een dag vrijwel overeenkomende resultaten op-
leveren, kan men de uitkomst als een betrouwbare maatstaf beschouwen
voor het T.A. dat physiologisch in varkensbloed aanwezig is.

Waarden die kleiner zijn dan de laagste grenswaarden van de boven-
vermelde normen zijn aangeduid als : leucopenie, neutropenie, lympho-
penie, eosinopenie.

Grootere waarden dan de hoogst aangegeven grenswaarden zijn aan-
geduid als : Hyperleucocytose, neutrophylie, lymphocytose, eosino-
phylie, basophylie, monocytose.

Als overzicht van de voornaamste conclusies en waarnemingen zou
ik het volgende willen vermelden :

A. Bij het paard is aan het T.A. en de samenstelling van het witte
bloedbeeld in het verloop van een ziekteproces, prognostische waard⁰toe te kennen en wel als volgt:

Het verschijnen van een normaal T.A., of een matige hyperleucocy-
tose, met óf een normale celverhouding, óf een geringe neutrophylie,
óf een eosinophylie, óf een lymphocytose met eosinopenie, óf een weder-
om verschijnen van Eos.

Een lymphocytose met eosinophylie zag men soms in gevallen, waarbij
het ziekteproces nog niet was overwonnen.

Een laag of een afnemend normaal T.A., met óf totale eosinopenie,
óf een afnemend percentage N.L.

Een sterke hyperleucocytose met neutrophylie is eenerzijds prognos-
tisch gunstig te beoordeelen, als zijnde een uiting van een goed reactie-
vermogen van het organisme, anderzijds als prognostisch ongunstig,
als zijnde een gevolg van de hevigheid van het ziekteproces.

B. Bij het rund is aan het T.A. en de samenstelling van het witte
bloedbeeld maar weinig prognostische waarde toe te kennen.

Al moge een sterke hyperleucocytose dan ook op te vatten zijn als een
uiting van een nog goed reactievermogen van het lichaam, meermalen
ziet men bij chronisch zieke, cachectische runderen, die ongeneeslijk
blijken, ook sterke hyperleucocytosen voorkomen.

Wel dient men in het algemeen het volgende als prognostisch ongun-
stige factoren te beschouwen;

Bij herstellende dieren werd wel eens een sterke stijging van het ge-
halte aan Eos. gevonden.

C. Zoowel bij het paard als bij het rund, is soms aan de bevin-
dingen betreffende het witte bloedbeeld diagnostische waarde toe te
kennen.

a) Bij het paard zullen hyperleucocytose en neutrophylie aanwij-
zingen zijn voor tuberculose, verborgen abcessen, wormaneurysmata
(hierbij doorgaans geen neutrophylie).

Indien bij een klinisch onderzoek van een paard geen afwijkingen
blijken, dan zal men met des te meer zekerheid tot een volledig gezond
zijn van het dier kunnen besluiten, als ook een normaal wit bloedbeeld
geconstateerd wordt.

Vindt men echter hierbij eenigerlei afwijking van den norm, dan
mag daardoor gerechte twijfel rijzen aan de juistheid van de gezond-
heids-diagnose.

b) Bij het rund zal leucopenie (5000 of minder) in het algemeen,
dus ook bij longaandoeningen, wijzen op tuberculose.

In gevallen van pericarditis wijst hyperleucocytose op een trauma-
tische oorzaak, leucopenie, eventueel een normaal T.A., op tuber-
culose of hydropericardium.

Bij eventueele diagnostische moeilijkheden bij jonge runderen met
polyarthritis resp. rhachitis is hyperleucocytose (15.000 en meer) met
neutrophylie, een aanwijzing voor polyarthritis.

Qe. zoowel het T.A. als de percentages der celsoorten zeer verschil-
lend zijn en zich tusschen bijzonder ruime grenzen bewegen ;

3e. psychische prikkels sterke hyperleucocytosen kunnen veroor-
zaken (schrikhyperleucocytose).

Waargenomen is o.a. een verschil in het T.A. van 10.600 bij twee
tellingen binnen 24 uur van oorbloed van een varken, waarbij post-
mortaal geen enkele afwijking werd geconstateerd.

Bij de eerste telling werd een T.A. van 26.400 waargenomen ; dit
bleek na 24 uur nog slechts 15.800 te zijn.

E. Bij vermineuse invasies bij paard, rund en varken werd slechts
zelden eosinophylie vastgesteld.

Dat de graad van de eventueel aanwezige eosinophilie door het aan-
tal parasieten zou worden beïnvloed, is nimmer gebleken.

b) Bij paarden met ascariasis of (en) strongylosis is in 15% van het
aantal gevallen (48) eosinophylie (5—9%) waargenomen. Eosinopenie
(o—1,5%) kwam voor in 40% van het aantal gevallen.

c) Bij runderen met longstronggylosis werd slechts in 7% van het
aantal gevallen (15) eosinophylic (29%) waargenomen.

Opgemerkt moet worden dat deze aan vermineuse bronchopneu-
monie lijdende runderen meestal jonge dieren waren, waarbij nor-
maliter een lager gehalte aan Eos. schijnt voor te komen.

d) Bij runderen met darmstronggylcsis is geen eosinophylic waar-
genomen (hoogste waargenomen gehalte 3%).

e) Bij runderen met distomatosis werd in 15% van bet aantal gevallen
(20) eosinophylic (30—40%) waargenomen.

f) Bij varkens met longstrongylosis werd geen eosinophylic gecon-
stateerd (waarnemingen bij 9 gevallen).

g) Bij varkens, waarbij ascariden werden gevonden is in 12% van
het aantal gevallen (23) eosinophylic (4—9%) waargenomen.

In gevallen waarbij eosinophylic voorkwam werden tot 14 ascariden
geteld ; in de andere gevallen kwamen tot 34 ascariden voor.

F. a) Bij parasitaire huidaandoeningen van het paard werd in
70% van het aantal gevallen (20) eosinophylic (4.5—n-5%) waar-
genomen.

b) Bij niet-parasitaire huidaandoeningen van het paard werd in
i6% van de gevallen (24) eosinophylic (5—10%) en in 40% eosino-
penie (o—1.5%) waargenomen.

c) Bij parasitaire huidaandoeningen van het rund bleek in 20%
van het aantal gevallen (5) eosinophylic (31%) voor te komen.

d) Bij niet-parasitaire huidaandoeningen van het rund werd in 8%
van de gevallen (25) eosinophylic (29—68.5%) gezien.

e) Bij een varken met een uitgebreid crusteus eczeem is geen eosino-
phylic waargenomen.

G. a) Bij paarden met tuberculose werd in 95% van het aantal
gevallen (34) hyperleucocytose (10.000—48.000) gevonden.

In 80% van het aantal waarnemingen (30) werd neutrophylie (72-—
93%) opgemerkt.

b) Bij runderen met tuberculose werd in 41% van het aantal ge-
vallen (85) leucopenie (1000—5800), in 50% een normaal T.A.
(6000—10.000) en in 9% hyperleucocytcse (tot 17.400) gevonden.

Neutrophylie (49—78%) kwam voor in 46%, lymphocytose (73—
86%) in 12% en monocytose (14—16%) in 3% van het aantal ge-
vallen (61).

Aneosinophylie in 23% ; 1 —10% in 62% ; 10—20% in 10% ;
boven 20% in 5% van het aantal waarnemingen.

c) Bij runderen met tuberculeuse longaandoeningen werd in 44%
van het aantal gevallen (71) leucopenie (beneden 6000) waargenomen.

Analytische studie van den stimuleerenden invloed der gal op het evagi-
natieproces bij de cestoden-vinnen.

De Waele ¹) heeft een uitvoerig onderzoek ingesteld omtrent het evaginatie-
proces bij Cysticercus pisiformis. Zooals bekend, oefent de gal hierbij een grooten
invloed uit. Gebleken is, dat gal van verschillende dieren, zooals hond, konijn,
rund en varken denzelfden begunstigenden invloed uitoefent op de evaginatie van
deze vin. (niet fin, zooals in oude tijdschriften de blaasworm nog geregeld wordt
aangeduid. — Ref.).

De functioneele identiteit ten opzichte van dit proces van alle galsoorten bij de
dieren van eenzelfde klasse is hiermede dus bewezen. Dat Cysticercus pisiformis
zich slechts tot lintworm ontwikkelt bij den hond en bij andere zoogdieren te gronde
gaat, vindt waarschijnlijk zijn oorzaak in het feit van specifieke factoren, gelegen
in den darm der besmette dieren.

Fermenten kunnen als begunstigende factor voor het uitstulpen worden uitge-
schakeld, daar dit proces in gekookte galoplossing even snel verloopt als in versche
gal. Ook bleken de galzure zouten, taurocholaat en glycocholaat elk voor zich,
een even sterke stimuleerende kracht op de evaginatie uit te oefenen. De galzure
zouten werken alleen gunstig bij een temperatuur van 37—38° C. en de pH van
de oplossing moet hooger dan 6 zijn.

Op den eenmaal uitgestulpten parasiet is de werking der galzure zouten echter
verschillend. Terwijl in een oplossing van taurocholaat de uitgestulpte Cysticercus
pisiformis ongeveer 3 dagen blijft leven, blijkt in glycocholaat de beweeglijkheid
enkele uren na de uitstulping te zijn opgehouden. Uit verdere proeven kwam vast
te staan, dat dit glycocholaat giftig werkte op Cysticercus pisiformis. De schrijver
kon n.1. vaststellen, dat deze vin zich in kunstmatig darmsap, gemengd met honden-
gal, normaal gedraagt, terwijl zij in ditzelfde mengsel met glycocholaat spoedig
sterft.

Bij niet specifieke longaandoeningen werd leucopenie slechts in één
van de 52 waargenomen gevallen geconstateerd.

De niet specifieke aard van het lijden in het laatst genoemde geval
is niet door sectie bevestigd, zoodat ook in dit geval een tuberculeus
proces aanwezig kan zijn geweest.

H. Bij paarden met koliek dienen hyperleucocvtosen van 14.000
en hooget prognostisch ongunstig beoordeeld te worden, als men
droesmetastasen als oorzaak kan uitsluiten, ook al wijzen polsfrequentie
en lichaamstemperatuur nog niet op een letaal verloop.

Men houde bij kolieken echter bijzonder rekening met mogelijke
bloedindikkingen waardoor het T.A. relatief hoog wordt en eventueele
hyperleucocytose dan niet als een ongunstig prognosticum kan be-
schouwd werden.

N.B. In de kliniek van Prof. Wester wordt het bloed voor onderzoek
genomen door middel van een canule uit de vena jugiilaris.

Uit het feit, dat de gal van den hond, in wiens darm Gysticercus pisiformis tot
volwassen lintworm uitgroeit, geen glycocholaat, doch wel taurorholaat bevat,
meent de schrijver de vraag te mogen stellen of dit de oorzaak is, dat Gysticercus
pisiformis zich wel verder in den hondendarm kan ontwikkelen en niet in dien van
andere dieren, waarvan de gal glycocholaat bevat. Verdere proeven zullen moeten
uitmaken of de verschillende samenstelling van de gal bij andere diersoorten een
reden kan zijn, waarom bepaalde vinnen zich slechts bij bepaalde dieren kunnen
ontwikkelen.

In den dunnen darm worden de galzure zouten onder invloed van microörganismen
ontleed ; zoo wordt glycocholaat omgezet in glycokol en cholalzuur en taurochlo-
raten in taurine en cholalzuur. Door experimenten met cholalzuur kon de schrijver
nu aantoonen. dat de stimuleerende werking op het uitstulpingsproces der vinnen
uitsluitend te danken is aan de cholalkern, die in de galzure zouten aanwezig is.
Dit is dan ook de reden dat deze blaasworm zich in den darm van verschillende
dieren moet uitstulpen, omdat de galzouten bij alle dieren een cholalkern hebben.
Tot ontwikkeling komt zij echter alleen in den specifieken gastheer.

De galkleurstoffen, biliverdine en bilirubine, spelen geen rol bij de uitstulping
evenmin als intermediaire oxydatieproducten, zooals bilifuxine.

De Waele onderzocht nu verder de werking van de secundaire elementen van
de gal. Lecithine bleek geen invloed uit te oefenen op de vinnen, wel echter choline,
dat bij hydrolyse van dit phosphotide (lecithine) ontstaat. Deze stof oefent ongeveer
een zelfde werking uit als de eerder genoemde galzure zouten. In een oplossing
hiervan blijkt de blaasworm ook uit te stulpen, doch slechts tijdelijk ; na een halfuur
trekt de scolex zich weer in zijn hulsel terug.

De aanwezigheid van vrije choline in de gal wordt door verschillende onder-
zoekers betwist ; de Waele kon deze stof echter in rundcr- en varkensgal aantoonen.
Volgens hem zal choline dus met de galzouten medewerken om uitstulping van
den blaasworm en de verdere ontwikkeling van de jonge lintwormlarven te be-
vorderen.

Secundaire elementen van de gal, zooals vellen, zeepen en vetzuren hadden
geen invloed op het uitstulpingsproces.

De ontwikkeling van Cysticercus pisiformis in zijn eindgastheer moet men zich
dus als volgt voorstellen :

De hond krijgt de vin door het eten van afval van een besmet konijn naar binnen.
Onder invloed van het speeksel bij het kauwen of in de maag onder invloed van
pepsine verliest de blaasworm zijn kapsel. Tengevolge van de ongunstige pH in de
maag blijft de scolex nog ingestulpt. Nu komt de parasiet in het duodenum in een
alcalische omgeving met pancreasvocht en met gal in aanraking. De galzure zouten
en de choline doen de scolex uitstulpen. Met behulp van de zuignappen en de haken
tracht de jonge lintworm zich aan het darmslijmvlies vast te hechten. De galzouten
(glycocholaat en taurocholaat) worden nu langzamerhand ontleed in glycocol,
taurine en cholalzuur. Glycocol en taurine worden geresorbeerd ; het overgebleven
cholalzuur echter niet. Deze stof zou dan nog bewerken dat de nog niet aan den
darm bevestigde vinnen uitgestulpt blijven en dus kans krijgen zich aan de darm-
wand vast te hechten.

Wordt Cysticercus pisiformis door een vreemde gastheer opgenomen dan zal
de vin door het giftige glycocholaat dat in de gal van de vreemde gastheer aan-
wezig is, gedood worden. Slechts bij den hond, waar de gal geen glycocholaat bevat,
krijgt de vin gelegenheid zich verder tot lintworm te ontwikkelen. In den darm
van den hond worden de secundaire organen van de larwe, waarvan de cuticula
vooraf reeds met maagsap was doordrenkt, verteerd door pancreatine. De scolex
en de hals, die in de maag tegen het schadelijke maagsap door de cuticula beschut
werden, weerstaan de inwerking van de pancreatine en de jonge lintworm krijgt
nu gelegenheid zich verder te ontwikkelen.

Noel Pii.lers \') beschrijft een geval van een infectie met Oslerus osleri, een
parasiet die in de luchtpijp en bronchiën van den hond parasiteert en daar wrat-
achtige knobbeltjes vormt. De ziekte gaat gepaard met hoestaanvallen. Door middel
van bronchoscopisch onderzoek waren twee knobbels in de bronchiën waar te
nemen. Het gelukte stukjes van deze knobbeltjes weg te nemen. Hierin kon de
parasiet worden aangetoond. Getracht werd deze twee wormknobbels onder anaes-
thesie met een electrocautère weg te nemen. Door bloeding kon slechts een gedeelte
verwijderd worden. Toch verbeterde de toestand. Dit hield verband met het feit,
dat deze wormknobbels na eenigen tijd vanzelf verdwijnen. Dit kon later door
een herhaald bronchoscopisch onderzoek worden aangetoond.

Orilepp¹) geeft eerst een beschrijving van den lintworm Echinococcus granulosus
en bespreekt daarna 2 nieuwe soorten, die hij bij den vos (Vulpes vulpes) en bij
de „Hunting dog", Lycaon pictus, gevonden heeft. Wat de eerste betreft, die hij
naar Cameron bestempeld heeft met den naam van Echinococcus cameroni, zijn de
verschillen met E. granulosus voornamelijk gelegen in het aantal proglottiden,
dat bij den eersten worm 4—5 bedraagt, daarentegen 3 bij E. granulosis en in den
vorm en de grootte van de haken. Bij E. lyacontis is het gemiddeld aantal proglotti-
den 5 terwijl de haken op de scolex in 4 rijen gelegen zijn, in tegenstelling met
E. granulosus en E. cameroni, waar slechts 2 rijen haken aanwezig zijn.

Male²) beschrijft twee gevallen. In het eene geval was een stuk been in het
borstgedeelte van den slokdarm, vlak voor den doorgang door het diaphragma blijven
steken. Na laparotomie en gastrotomie werd met een tang het stuk been verwijderd.
De dood volgde door necrose en perforatie van den slokdarmwand ter plaatse.

In het andere geval was de slokdarm voor de apertura cranialis door het stuk
been geobstrueerd. Een Róntgen-foto werd gemaakt ; na operatie volgde herstel.
(Het lijkt ref. toe dat zonder X-foto in dit geval de diagnose wel gesteld had kun-
nen worden).

Horninc. ³) geeft aan dal in den slokdarm vier vernauwingen voorkomen, n.1. :
ie in het begin achter het cricoid ; 2e daar waar de aorta posteriores de oesophagus
kruist ; 3e door compressie van de linker bronchus ; 4e bij den doorgang door het
diaphragma. Op deze plaatsen kunnen vreemde voorwerpen gemakkelijk blijven
steken. (Ook nog vóór de apertura cranialis. Ref.).

Verder wordt een nadere anatomische en physiologische beschrijving van slok-
darm en maag gegeven. Enkele schematische teekeningen verduidelijken den tekst.
In ,,The Vet. Journal" 1935, No. 1, p. 24, worden door hem methoden aangegeven,
voor maagspoeling, toediening van medicamenten en voedende vloeibare stoffen

Een dergelijk geval hebben Wooldridge en Holmes⁴) bij een duitschen herder,
3è j. oud, kunnen vaststellen. Het dier was ■ week ziek, had grillige eetlust
en braakte soms. Klinisch konden geen afwijkingen worden vastgesteld. Een paltia-
tieve therapie bracht geen beterschap. Het Röntgenologisch onderzoek was negatief;

1 ) R. J. Ortlepp, Echinococcus in dogs from Pretoria and vicinity. Onderstepoort.
Journ. of Vet. Science and animal Industry III, 1, 1934, p. 97—108.

2 ) Male : Two cases of oesophageal obstruction in the dog. The Vet. Ree. 1935, p. 227.

3 ) Horning : Use of stomach tube in dog and cat practice. The Vet. Journ. 1935, p. 70.

tot proeflaparatomie werd overgegaan. Behalve een vergroote milt, werd hierbij
een kippeneigroot, hard inoperabel gezwel in de maag vastgesteld. De microscopi-
sche diagnose van het gezwel was adenocarcinoom.

Tutt \') beschrijft een geval van pyloruszweer bij een jongen Sealyham-terrier.
Door een Röntgenfoto werd een en ander vastgesteld ; de kleine pyloruszweer
veroorzaakte pylorus-spasmus. Tot een operatie werd niet overgegaan ; melkdieet
werd voorgeschreven. Ten slotte werd hel dier toch afgemaakt.

Een geval van darmsarcoom werd door Wooldridge en Holmes²) bij een Shet-
land-collie van zes jaar vastgesteld. Het dier vermagerde den laatsten tijd, had
slechte eetlust, braakte soms en was anaemisch. Het klinisch- en Röntgenologisch
onderzoek was negatief. Later was een klein gezwelletje in het abdomen te voelen.
Bij proeflaparotomie werd nu een gezwel in de wand van de dunne darm gevon-
den. Darmresectie werd verricht; zij aan zij anastomose bewerkstelligd.

De microscopische diagnose van het gezwel was lymphosarcoma. De patiënt
maakte het aanvankelijk goed, maar vermagerde later opnieuw. Een groote intra-
abdominale gezwelmassa was nu voelbaar. Het dier werd daarom gedood ; bij
de sectie bleken verscheidene gezwellen voor te komen.

Bayer ^a) wijst er op dat furunculose zeer moeilijk te genezen is. Verschillende
medicamenten zijn door hem daarbij aangewend. Furunculose is een van de haar-
follikels en talkklieren uitgaande etterige ontsteking van de huid met neiging tot
weefselnecrose. Bij bepaalde rassen (o.a. boxers, doggen, duitschc staande) komt
het lijden vooral voor. In de meeste gevallen spelen staphylococcen-infecties daarbij
een rol. De virulentie der microörganismen schijnt op den duur grooter te worden.
Uitbreiding vindt plaats per continuitatem. Als plaatsen waar de aandoening het
meest voorkomt worden genoemd : tusschenteenhuid, verder de huid van elleboog-
en spronggewricht ; zitbeenknobbel, borstbeen, neusrug, wangen, kin, oogboog
en grootste ribwelving.

Als behandelingsmethoden worden genoemd : uitdrukken, splijten of uitsnijden
van de abscesjes ; locale aanwending van zalven (vooral aanbevolen een zalf be-
staande uit B naphthol, acid. salicylic., sulf, praec., sap. kalin. ad 5, encerine ad 50) ;
bestraling met ultraviolette en Röntgenstralen ; autovaccin-injecties ; inspuiten van
onspecifieke middelen (Reizkörpertherapie).

Bayer raadt aan de rijpe abscesjes na warme desinfecteerende baden voorzichtig
uit te drukken ; de fluctueerende plaatsen te openen en daarna eventueel uit te
krabben met een scherpe lepel. Met goed resultaat schijnen door hem te zijn aan-
gewend subcutane inspuitingen van 1 ^u ₀₀ rivanol-oplossingen direct in het zieke
weefsel en ook in de omgeving daarvan. Daar de injecties pijnlijk zijn werd een
anaestheticum er bij gevoegd. Als gebruikte deriveerende zalven noemt hij : ichthyol-
zalf, zilvernitraat (2%), perubalsem (5%—\'0%) zalf: rivanolzalf (2 ⁰ ₀₀).

Injecties met aolan, ergotropïne, leucotropine bleven zonder resultaat ; inspui-
tingen met yatrencabeine en cejodylterpen zouden beter helpen.

De prognose quoad restitutionem ad integrum is twijfelachtig. Autovaccin-
injecties schijnen door hem niet te zijn toegepast.

Lee ¹) heeft door geregeld faecesonderzoek tamelijk veel gevallen kunnen vast-
stellen (13.8%). Gevonden werden Isospora bigemina, I. rivolta en I. felis en verder
nog Eimeria canis.

Bij zeer jonge honden, katten, vossen, konijnen en cavia\'s werden proeven ge-
nomen en dagelijks werd van alle dieren de ontlasting onderzocht.

Voor sporulatie werden de coccidien bevattende faeces in een 2 % kaliumbichro-
maat-oplossing van 29"—30° C. gebracht en af en toe werd lucht er door heen
geblazen.

Honden bleken niet te kunnen worden besmet met Eimeria van het konijn of
van het kuiken : Isospora van den hond was wel besmettelijk voor den vos en ook
omgekeerd ; hetzelfde bleek het geval te zijn voor de Isospora van hond en kat.

De minimum temperatuur waarbij niet gesporuleerde oöcysten van isospora
afstierven was 52⁰ C. gedurende 10 minuten. Een wintertemperatuur zooals die
in Iowa voorkomt doodt sporuleerende en niet sporuleerende oöcysten. Eveneens
worden de oöcysten gedood door droging gedurende 24 uur in zonlicht. Etterings-
processen werken het afsterven in de hand.

Wanneer sporuleerende oöcysten werden gevoerd, trad vanaf den 4den dag diarrhee
op; de oöcysten waren het eerst aan te toonen op den 6den en 7den dag en werden
gedurende 15—22 dagen met de faeces afgescheiden.

Opgemerkt werden : bloederige ontlasting, vermagering, anaemie en slapte ;
een en ander hing af van de hevigheid der besmetting. Door het dagelijks toedienen
van kleine hoeveelheden werd een zekere immuniteit verkregen.

Onderscheiden worden een primaire- en een secundaire (symptomatische) pur-
pura. De symptomische wordt bij honden wel in het verloop van verschillende
infectieziekten (typhus, haemorrhagische gastro-enteritis) gezien, gaat tevens ge-
paard met hooge koorts en leidt meer of minder snel tot den dood. Ook de idiopa-
thische purpura zou voorkomen.

Jauffret ²) beschrijft een geval bij een jonge teef. Na genezing traden bij het
dier nerveuze verschijnselen (hallucinaties) op als bij de z.g. vreesziekte. Een tweede
geval betrof een japaneesche hond ; de aanvallen verdwenen later weer. De aan-
doening wordt door Jauffret op een disfunctie van de sympathicus teruggevoerd.

CutLLÉ en Darraspen ³) deelen mede dat dit lijden in Zuid- en Zuidwest Frankrijk
tamelijk veelvuldig voorkomt en door hacmostrongylus vasorum wordt veroorzaakt.
De parasieten veroorzaken door prikkeling van den vaatwand een endarteriitis en
obliteratie van de vertakkingen van den longslagader. Op andere plaatsen worden
slechts zelden z.g. zwervende parasieten aangetroffen (b.v. hersenen, oogen). Bij
jonge honden bestaat vaak een pneumonie of bronchopneumonie, met longemphy-
seem en verdikkingen van de pleura pulmonalis. In de longen komen dan veel
embryonen voor. Het longlijden gaat steeds vergezeld van hypertrophie (met of
zonder dilatatie) van hel rechter hart of van beide harthelften.

Bij aanwezigheid van een hart- en longaandoening dient steeds aan longstrongylose
te worden gedacht. De volwassen parasiet wordt aangetroffen in rechter hart of
art. pulmonalis. Bij volwassen dieren werden deze ontstekingsprocessen van de
longen nimmer aangetroffen.

Het directe gevolg van het long-hartlijden is een hypertrophie van de lever,
(levercirrhose hydrops, ascites.). Veenendaal.

1 Lef. : The pathology of coccidiosis in the dog. The Journ. of Am. Vet. Med. Ass.
\'934\' P- 761.

2 ^a) Jauffret : Purpura du chien avec troubles nerveux a type hallucinatoire. Ree. de Med.
Vet. 1934, p. 606.

De ziekte van Aujeszky is gediagnostiseerd bij een hond, die plotseling ziek en
schuw geworden was en een persoon gebeten had.

Enting van hersenemulsie intracerebraal bij konijnen veroorzaakte bij deze
dieren in 24 uur een hevige opwinding, dwangbewegingen ; de dood trad in onder
krampaanvallen.

Bij intramusculaire infectie van een haan bleef het virus in het bloed circuleren
terwijl het dier reeds weer gezond was ; dit virus was gemitigeerd maar kon intra-
cerebraal bij het konijn nog de dood veroorzaken.

Jonnesco \') heeft vergeefs getracht konijnen te immuniseren met infectieuze
hersenemulsie, gesteriliseerd door toevoeging van 1 % phenol en 3 dagen bebroe-
ding bij 37° C.

Het bloedbeeld is bij de ziekte van Aujeszky sterk veranderd: leucocytosis; poly-
nucleaire leucocyten hebben weinig granulaties.

Bij histologisch onderzoek van hersenen en verlengde merg na intracerebrale
infectie bleken de zenuwcellen gedegenereerd, gevacuoliseerd ; optreden van vet-
druppeltjes ; kernen met caryorexie ; hyperaemie en haemorrhagie. Arachnoidea
en pia mater en hier en daar haemorrhagieën ; vooral arachnoidea was sterk ge-
ïnfiltreerd met ontstekingscellen. Bij het onderzoek der longen was het meest op-
vallend de enorme verdikking der interalveolaire septa, veroorzaakt door hyperaemie
en celproliferatie ; hier en daar was atelectase opgetreden.

De hartspierfibrillen hadden een sterke, vettige degeneratie ondergaan. Vet-
ophopingen en granulaire afzettingen van lipoiden vond men in epitheel van nier-
buisjes, in milt, in long en verlengde merg; waarschijnlijk zijn deze al komstig
van de hartdegcneratie. v. Waveren.

In Chili komt een paresis crualis bij huiskatten voor, die veroorzaakt wordt door
een worm, die door Wolffhügel ¹) voor het eerst gevonden en beschreven is.
Deze nematode, die tot de Metastrongylidae behoort, leeft in de venen van het
lendenmerg. De parasiet voedt zich met bloed en legt eieren in de venen. Er ont-
staan thrombi, die zich organiseeren. Bij de sectie blijkt dat er zich groote varices
gevormd hebben. De eieren van dezen worm bevatten nog geen deelingsvormen
wanneer zij door den parasiet gelegd worden. In de venen ontstaan deze wel, maar
tot een ontwikkeling van een larve komt het daarin nooit. De varices veroorzaken
door druk op het lendenmerg mechanische beschadigingen, waardoor storingen
in de motorische zenuwen ontstaan. De sensibiliteit daarentegen is nimmer gestoord.

De ziekte beperkt zich tot een bepaald gebied in Zuid-Chili. De oorspronkelijke
gastheer is de wilde kat, Felis guigna. De ziekte begint meestal met lichte kreupel-
heid van een der achterbeenen. Deze toestand kan eenige weken blijven bestaan
met soms kort durende verbeteringen. Daarna wordt de kreupelheid erger en
ontwikkelt zich een slappe parese van een of beide achterbeenen. Dit gaat ook wel
gepaard met kruiszwakte, hetgeen vooral is waar te nemen wanneer de dieren
springen of sneller gaan Ioopen. Het geparalyseerde gedeelte heeft een normale
gevoeligheid tegenover speldeprikken. De voedingstoestand blijft goed ; vermagering
komt dan voor wanneer de dieren zich niet meer voldoende kunnen voeden, omdat
zij niet meer jagen kunnen. Later ontstaan diarrhee, afwisselend met verstopping
en tenslotte onwillekeurige urineloozing en defaecatie. Bij verder voortgaande
paralyse gaan de dieren aan decubitus lijden. Herstel is buitengesloten ; de dood
volgt meestal binnen een jaar na het ontstaan der ziekte. Bij uitzondering duurt
de ziekte langer.

Wolffhügel geeft daarna een beschrijving van den parasiet, dien hij naar Gurlt
genoemd heeft met den naam van Gurltia paralysans. Over de biologie van dezen
worm zijn nog geen nadere gegevens bekend. Daar zich geen larven ontwikkelen
in de kat, is het overbrengen door bloedzuigende insecten en door bloedzuigers
uit te sluiten. Een volksmeening is, dat de katten ziek worden door het eten van
hagedissen. Een dergelijke meening is niet te verwaarloozen, daar reeds meer ge-
bleken is, dat deze juist bleek te zijn. Zoo was het een volksmeening dat de wind-
eierenziekte bij kippen, veroorzaakt door Prosthogonimus, ontstond wanneer de
kippen libellen gegeten hadden ; later is inderdaad komen vast te staan, dat de
cercarie van dezen parasiet zich in de libellen ontwikkelde (Ref.). VVolffhügei. is
nog niet zoover dat hij de ontwikkeling van Gurltia paralysans in hagedissen heeft
kunnen aantoonen, maar zijn onderzoekingen worden in die richting voortgezet.
Hij stelt zich den gang van zaken voorloopig zoo voor dat larven van cadavervliegen
of van kevers in de kattencadavers dringen en zich met de eieren van Gurltia para-
lysans besmetten. Hierin zouden zich deze eieren tot larven kunnen ontwikkelen.
De vliegen- of keverlarven zouden nu door hagedissen gegeten worden. De kat
zou zich dan weer door het eten van deze hagedissen besmetten. Dit is niet onaan-
nemelijk omdat het reeds bekend is, dat o.a. reptielen een tusschengastheer zijn
van een lintworm Joyeuxia chyzeri, die bij de kat parasiteert. Baudet.

Smythe ^l) zegt dat men in de algemeene praktijk nog al eens met de volgende
vier infectieuze ziekten bij de kat te maken heeft :

ie Epizoötische (infectieuze) enteritis. Het lijden zou meestal in de koude natte
maanden worden gezien. Als klinische symptomen worden genoemd : klagend
miauwen, met name ook bij bimanneelen druk in het epigastrium ; braken (geel-
slijmig) ; sufheid ; peracuut letaal verloop (duur der ziekte 12—48 uur). Oudere
katten zouden het meestal iets langer uithouden dan jonge. Subcutane gevallen
komen ook voor : de dieren kunnen dan herstellen. Hij noemt nog het voorkomen
van een soortgelijk met braken gepaard gaand lijden bij honden ; de ziekte zou
bij deze dieren minder doodelijk verloopen ; (ref. twijfelt aan het voorkomen van
z.g. pseudomembraneuse enteritis zooals die bij katten wordt gezien).

2e Contagieuze, ulceratieve glossitis. Hierbij komt ook braken wel voor, maar
het hoofdverschijnsel is speekselen ; de tongpunt is ulceratief ontstoken.

3e Z.g. influenza bij katten. Verschijnselen : niezen, verminderde eetlust ; sali-
vatie ; slijmige, later meer mucopurulente neusuitvloeiing ; geen braken ; ontstoken
keel ; conjunctivitus. Het lijden komt meest bij oudere dieren voor ; herstel treedt
vaak op.

4e Z.g. kattenziekte (feline distempcr). De verschijnselen gelijken op die van
voorgaand lijden maar zijn intensiever. (Het stellen van een differentiaal-diagnose
alleen op laatstgenoemde gronden lijkt ref. niet mogelijk). Veenendaal.

Montroni ²) geeft eerst een overzicht van in de literatuur beschreven gevallen
van arteritïis nodosa en beschrijft dan een door hem waargenomen geval bij een
kat, gestorven aan een haematoom in het mediast, zich uitstrekkend van den borst-
ingang tot het pericard. In de pleura costales zag hij zachte, roodachtig grijs ge-
kleurde knobbeltjes, gelegen langs de intercostaal-arteriën. Bij insnijding bleken
de knobbeltjes een lumen te hebben waaruit bij druk bloed te voorschijn trad.
Dergelijke knobbeltjes bevonden zich langs de coronair-arteriën, in de buikholte
langs de arteriën van maag en mesenterium en de geheele lengte van het intestinum
tenuae. Hier echter meer in cylindervorm met lumen, gevuld met bloed.

In de nieren grijsachtige ronde zones met afscheiding tusschen corticalis en medul-
laris, op doorsnede als kegels van bleeke kleur, met retractie van de capsula fibrosa.
Lever met vettige degeneratie. In geen der andere organen laesies. Het haematoom
ging waarschijnlijk uit van een aneurysma van een der kleine arteriae mediastici.

Histologisch onderzoek gaf het volgende resultaat : de knobbeltjes bestaan uit
een granulomateus weefsel voortkomend uit de adventitia en sterke proliferatie
van de intima van kleine en middelmatige arteriën, langs de geheele lengte van het
vat of een scherp begrensd deel ervan. Ook in gevorderde stadia blijft de begrenzing
tusschen intima, media en adventitia zichtbaar. De muscularis kan geheel verdwij-
nen, de tunica elastica blijft bestaan, hoewel verdikt en geeft de grens aan tusschen
intima en muscularis. Het nieuwgevormde adventitiaweefsel is eerst granulomateus,
de infiltratiecellen verdwijnen en de laesie gaat over in een fibreus-sclerotische vorm.
Het proces schrijdt voort van adventitia naar intima. De grens gevormd door de
elastica externa wordt door het infiltreerend weefsel doorbroken waarna muscularis
en intima worden aangetast ; aansluitend daaraan ziet men arterieëctasie, zoodat
de proliferatie van de intima te beschouwen is als verweermiddel daartegen.

Ontbreekt intima-proliferatie dan ziet men thrombe-vorming en aneurysmata.
Het geheele arterieweefsel kan worden veranderd in granulomateus weefsel en in
eindstadia in fibreus ; het vaatlumen blijft steeds aanwezig.

In dit geval ontbraken aanwijzingen, dat de vaatziekte zich verplaatst door
de vasa vasorem. Versélewel.

Paschen ¹) twijfelt er niet aan, dat de oorzaak der variola een levend agens is :
grote verdunningen der smetstof leveren na dierenting weer een aanzienlijke hoe-
veelheid vcrdunbare infccticstof op.

Kweken der vaccine op de gewone bacterie-voedingsbodems is niet gelukt ;
daarvoor schijnt nodig te zijn de levende cel.

Met behulp van de. weefselcultuur konden Parker en Nije in 1924 vaccinevirus
in konijnetestikels kweken ; vereenvoudiging in de werkwijze werd later aange-
bracht door Li en Rivers.

Woodluff, Goodpasture en Buddingh infecteerden het bebroede kippenei
met succes met vaccine ; met de pokstof uil de chorio-allantois van het ei is een
groot aantal personen gevaccineerd.

In de toekomst zal de vaccine, gewonnen volgens de methoden van Li en Rivers
en van W\'oodruff en Goodpasture de duurdere en bacteriëel verontreinigde
kalverentstof vervangen, daar zij op deze wijzen snel is aan te maken, bacterie-vrij
is en goedkoper.

Insluitsels bij virusinfecties worden gekarakteriseerd door : acidophylie, aan-
wezigheid van een heldere stof tussen insluitsel en kern en omlijning met basopile
kleurstof in de kernmembraan.

Kerninsluitsels zijn gevonden bij mens, aap, hond, cavia, rat, muis en mol ;
vaak ook zonder ziekteverschijnselen.

Cowdry ¹) heeft bij verschillende zoogdieren en vogels een onderzoek inge-
steld : bij enige papagaai-soorten vond bij in de nier kerninsluitsels als bij gele koorts.

Niet alle virusreacties in kern zijn geheel overeenkomstig ; men wil ze in 2 typen
rubriceren : A en B.

Bij het A-type is de kernreactie bijna genaderd tot zijn volledige degeneratie en
verstoring. Na fixatie zijn de insluitsels niet gemakkelijk op te lossen in azijnzuur,

1 ) E. V. Cowdry : The problem of intranuclear inclusions in virus diseases. Archives of
Pathology 1934, p. 527.

alcohol, chloroform e.a. ; bij verassing blijken enkele geheel uit organische stof
opgebouwd.

De reacties van het B-type zijn beperkt tot enkele delen van de kern en bestaan
in het optreden van acidophile druppeltjes, klein of groot en vaak hyaline en te
onderscheiden van de nucleoli ; basophile chromatine in de kernmembraan is af-
wezig.

Mogelijk zijn A- en B-typen de verschillende uitingen van identieke oorzaken
en is B slechts een milder verloop ; bij een enkele virusinfectie vindt men beide naast
elkaar.

Een speciale techniek voor de opsporing der insluitsels is niet vereist, slechts is
acido- en basophile dubbelkleuring nodig. Gewoonlijk zijn zij acidophiel, echter
na fixatie in Carnoy vaak basophiel.

Bij gewone degeneratie met oxychromasie, niet veroorzaakt door virus, ontbreekt
de lichte hof; de cellen verkeren dan alle in hetzelfde stadium van degeneratie ;
virusreaclies in bij elkaar liggende cellen verschillen sterk in graad en gevorderd-
heid van het proces.

Gewone degeneratie is vrijwel niet te onderscheiden van B-reacties ; ze is alleen
duidelijk cristallijn.

Pathognomonisch zijn virusinsluitsels niet of zeer gering. De verspreiding der
filtreerbare smetstoffen is verschillend : herpes-virus invadeert door de myelin-
schede der axonen en dendriten van zenuwcellen ; vele andere volgen de bloed-
baan. De vorming der insluitlichaampjes schijnt wel gebonden aan viruseigen-
schappen ; de mutatie van kinderpokken tot vaccinevirus is gepaard gegaan met
verlies van de eigenschap van vorming van celreacties ; viscerotroop gele koorts-
virus vormt insluitsels in levercellen, de neurotrope vorm alleen in zenuwcellen.
Celreacties door hondsdolheidvirus vindt men alleen bij konijn, aap en koe, niet
bij het varken. Met de door virulentietoeneming van virus III door testikelpassage
bij het konijn ontwikkelt zich het vermogen insluitsels te vormen.

Getracht is cellen gevoeliger te maken voor virus. Pilocarpine bevordert het
ontstaan van insluitsels in submaxillaire speekselklier bij cavia ; vitamine-B-defi-
ciëntie waarschijnlijk de reacties op herpesvirus bij de rat ; splenectomie was bij
poliomyelitis van geen invloed.

Celinsluitsels kunnen ook onafhankelijk van virusinfecties optreden : in zenuw-
cellen bij elecrtische prikkeling of door drenking in hypertonische zoutoplossing,
in enkele organen door intraveneuze injecties van dextrose, salyrgan ; sommige
celreacties zijn niet te onderscheiden van de door virus veroorzaakte.

Aan het slot bespreekt Cowdry de argumenten voor en tegen de opvatting, dat
virussen levende organismen zijn, zonder zich bij een der opvattingen aan te sluiten.

De Fortner-methode en de Zeissler-niethode in de diagnostiek der gas-
oedeembacillen.

Voor het kweeken van anaerobe bacillen worden verschillende methoden ge-
bruikt. Een der bekendsten is die van Zeissler, waarbij de voedingsbodems in een
klok worden geplaatst die dan luchtledig gezogen wordt. Bij de methode van
Fortner maakt men gebruik van b. prodigiosus; deze verbruikt alle aanwezige O;,
waardoor dan de anaerobe bacillen kunnen groeien.

Vele onderzoekers melden goede resultaten met de FoRTNER-methode. Klocker
echter kreeg in 95 gevallen van boutvuur slechts 5 maal positieve resultaten bij deze
methode, daarentegen 95 maal positieve resultaten bij de methode van Zeissler.
F.r werd in deze gevallen rechtstreeks van het materiaal op de plaat geënt. Werd
uit het materiaal eerst in leverbouillon geënt en daarna op de platen, dan gaf de
Fortnerplaat 87.4°₀ resultaat.

Wakamatsu \') heeft de proeven van Ki.ocker nagedaan en bovendien para-
boutvuur onderzocht. Zijn resultaten verschillen met die van Klocker. Waka-
matsu krijgt namelijk bij rechtstreeks enten van materiaal op de Fortnerplaat in
83.3% van de gevallen groei van boutvuur of paraboutvuur. Zijn oordeel over de
Fortnermethode luidt daarom gunstig. Of deze methode die van Zeissler evenaart,
kan Wakamatsu niet beoordeelen, daar hij de methode van Zeissler niet onder-
zocht heeft.

Miessner en Shoop ¹) hebben de Fortner-methode met die van Zeissler verge-
leken. Zij zijn begonnen met het onderzoek van 22 boutvuurgevallen. Hierbij bleek
dat de methode van Zeissler binnen 48 uur 95.4% positieve groei geeft, de
Fortner-methode slechts 63.6%. Bovendien krijgt men op de Zeissler-plaat een
typische, direct herkenbare kolonievorm. Ook bij paraboutvuur-onderzoek geeft
de Zeissler-plaat betere resultaten.

Het bleek echter dat bac. Novyi veel beter groeit bij de Fortner-methode dan
bij de Zeissler-methode. Het grootste verschil werd gezien bij het kweeken van
b. gigas. Deze bacil is het moeilijkst te kweeken. Op de Zeissler-plaat gelukt het
zelden (5.9% van de gevallen), met de Fortner-methode veel beter (47.1%).

Volgens Miessner en Shoop is het dus verstandig, beide methoden naast elkaar
te gebruiken, dan bereikt men het snelst en zekerst de beste resultaten.

Intraveneus bij het konijn ingespoten staphylococcen en paratyphus-bacillen
zijn spoedig uit het bloed verdwenen en worden vooral terug gevonden in lever
en milt, waar zij onschadelijk gemaakt worden door phagocyten. Long, beenmerg
en Omentum spelen een geringe rol ; nieren, bijnieren, dwarsgestreepte spieren,
hersenen, testikels en schildklier ruimen te verwaarlozen hoeveelheden op.

De bacteriën treft men dus vooral in de twee organen die veel macrophagcn be-
vatten, en waarin het bloed langzaam circuleert.

Actieve immunisatie beïnvloedt de localisatie der bacteriën in de verschillende
organen niet aanmerkelijk ; wel geschiedt onttrekking der smetstoffen aan de bloed-
stroom door lever en milt sneller. Gering is de eliminatie van de bacteriën met de
gal.

Actieve intraveneuze immunisatie heeft tot gevolg een prikkeling van het mesen-
chym, vooral van lever en milt, waarbij de activiteit der macrophagen toeneemt.

Over het bacteriologisch vleeschonderzoek en daarmede verbandhou-
dende onderzoekingen.

Baars ³) geeft in dit artikel de resultaten weer van 6190 bacteriologische vleesch-
onderzoekingen, verricht in het Veterinair Onderzoekings-Instituut te Stettin.
Daarbij werden in 100 gevallen (1,61%) vleeschvergiftigers gevonden. Deze kwamen
voor bij 66 kalveren (7,7%), 32 runderen (0,86%) en 2 varkens (0,15%). Het waren
hoofdzakelijk Gartnerbacteriën (94 gevallen) ; daarnaast kwamen 4 Breslaugevallen
en 2 Suipestifergevallen voor.

Een groepeering van de Gärtnerstammen in de 2 groepen, door Baars aange-
geven, n.1. de origineele Gärtnerstam (type Jena) en de runder-Gärtnerstam (type

1 ) H. Miessner und G. Schoop : Die Fortner-Methode in der Diagnostik der Gasödem-
bazillen. Deutsche tierarztl. Wochenschr. 42, 21, 1934, S. 323.

2 ) F. L. Sullivan, E. F. Neckermann and P. R. Cannon : The Localisation and Fate
of Bacterie in the Tissues. J. Immunol. T. 26, p. 49 (1934).

3 ) Baars : Ueber bakteriologische Fleisch- und damit zusammenhängende Untersuchungen.
(D.T.W. Jg. 42, 1934, pg. 358).

Kiel), welke overeenkomst met de paracolistam van Jensen, gaf het volgende re-
sultaat. Van 30 uit runderen geïsoleerde stammen waren 29 runder-Gartnerstammen
en één origineele Gartnerstam ; de 64 kalverstammen bleken alle runder-Gartner-
stammen te zijn.

Een bestrijding der vleeschvergiftigers moet zich, volgens Baars, in de eerste plaats
richten tegen de Gartnerintècties bij het rund. Beslist noodzakelijk zijn stalonder-
zoekingen, in aansluiting aan waargenomen vleeschvergiftigingen. Hierbij is het
bloedonderzoek van alle runderen en kalveren aangewezen, en bij de verdachte
dieren (bloedtiter 1 op 100 en daarboven) ook een melk- en faecesonderzoek.

Een onderzoek van 37 stallen met 1645 runderen gaf als resultaat 7 „Daueraus-
scheider" van het type Kiel.

Het ,,anreicherungsverfahren" met de tetrathionaatvoedingsbodem van Leon
müller heeft slechts succes, als men niet 6 uur, maar minstens 10 uur lang de ge-
ente voedingsbodem in de broedstoof houdt.

Bij het bacteriologisch vleeschonderzoek speelt het miltvuur een bijzondere rol.
In de 6 jaren werden 31 miltvuurgevallen vastgesteld. Bij niet minder dan 25 van
deze gevallen was door den inzender van het monster zelfs niet een verdenking op
miltvuur geopperd.

Worden vleeschwaren gezouten, dan zijn de vleeschvergiftigers en de bacillus
botulinus niet in staat zich te vermeerderen, evenals de meeste saprophyten. Toch
zijn er nog verschillende soorten facultatief halophiele en obligaat halophiele mi-
croörganismen. Deze onderscheiding kan geschieden door een gelijktijdige enting
op de gewone voedingsbodems en op 10% keukenzout bevattende voedingsbodems.

Schoop ¹) onderzocht nu zeeviseh in verschen toestand en bedorven en niet be-
dorven gezouten vleeschwaren op het voorkomen van facultatief en obligaat halo-
phiele bacteriën. Hij vond micrococcen, bacteriaceën, blastomyceten en hypho-
myceten, alle behoorende tot de facultatief halophiele microörganismen. Het wezen
van deze facultatieve halophilie bleek te bestaan in een aanpassingsvermogen van
deze microben aan zeer uiteenloopcnde osmotische drukverhoudingen ; het blijkt
verder een constante eigenschap tc zijn van bepaalde microörganismen. Onder deze
soorten vindt men veel kleurstofvormers ; n.1. bij de micrococcen witte kleurstof,
cn overgangen tusschen geel en rood ; bij de bacteriën een geel-bruine kleurstof-
vorming en bij vele hyphomyceten op keukenzoutvoedingsbodems een bruine kleur-
stof.

De kolonies van de in het zeewater aanwezige halophiele staafjes geven een sterke
eenigszins bittere reuk af, die niet onaangenaam is. De biochemische eigenschappen
zijn bij alle soorten niet overeenstemmend. Onder de facultatief halophiele microben
vindt men enkele pyogenc micrococcen, welke in de lucht voorkomen.

De obligaat halophiele bacteriën zijn de z.g. zoutbacteriën. Deze komen pas
in levensmiddelen voor, als deze sterk gezouten zijn, worden dan ook geregeld
gevonden in gezouten visch- cn vleeschconserven. Het voor hun groei benoodigde
keukenzoutgehalte wisselt van 3 tot 20 è 25%. Ook deze obligate halophilie blijkt
een constante eigenschap dezer bacteriën te zijn.

Onder deze soort is een speciale kleurstofvormer, n.1. de micrococcus litoralis,
die een roode kleur vormt. Op vele diersoorten werd door Schoop de pathogeniteit
nagegaan, echter zonder resultaat; ook konden geen toxinen worden aangetoond.
Bij deze soorten werden gevonden coccaceën, bacteriaceën en streptotricheën.

Schoop stelt voor de micrococcen en bacteriën uit deze groep te noemen halo-
coccus en halobacterium, en de geheele groep aan te duiden met de naam halomicroben.

1 Schoop, Halophile Alikroben in Nahrungsmitteln. (D.T.W. 1934, Jg. 42, pg 816).

Het is algemeen bekend dat bij de uitvoering van de kookproef dikwijls de ab-
normale geur van vleesch of vet zich eenigermate mededeelt aan het voor de kook-
proef gebruikte vaatwerk, in casu pan, enz. Na uitvoering van een positieve kook-
proef moet dan ook de pan, enz. grondig worden schoongemaakt, wil men bij een
volgende proef niet een verkeerde beslissing nemen. Deels om dit te voorkomen,
echter ook om het te voorschijn treden van een abnormale kleur (wat men af en
toe wel eens ziet gebeuren bij het koken van vleesch van icterische varkens) goed
zichtbaar te doen worden, gebruikt Nida \') al sinds eenigen tijd glazen vaatwerk
voor de kookproef, gefabriceerd van het bekende Jenaer glas.

Een gewoon schoonmaken en daaropvolgend uitkoken met soda is dan voldoende
voor reiniging ; terwijl men verder nog het voordeel heeft, dat zonder eenig bezwaar
een reiniging met zuren kan plaats vinden.

Wegens geel-bruine verkleuring van het vetweefsel en bindweefsel moesten 28
gewone slachtvarkens, aangevoerd op het abattoir te Ghemnitz, naar de vrijbank
worden verwezen. Bij 21 dieren gaf de kookproef geen abnormalen reuk. Slechts
in 7 gevallen werd een geringe abnormale, licht ammoniakale reuk waargenomen.

Bij informatie waren alle 28 varkens afkomstig uit één mesterij. De mester had
de dieren gekocht van een stal, waar zij met lijnzaad waren gevoederd. Zelf had
hij geen lijnzaadafval of iets dergelijks gevoederd, waardoor blijkbaar de dieren
geen naar ransige lijnolie herinnerden reuk meer hadden, maar slechts de boven-
genoemde kleurafwijking.

Junack ²) geeft uit zijn rijke ervaring eenige gegevens over reukafwijkingen
van het vet van slachtdieren. Allereerst noemt hij: a). Geslachtsreuk. Deze is alleen
praktisch van belang bij het varken (beer). De bronstreuk van het damhert, welke
Junack bij gunstigen wind reeds op 70—80 M. in het bosch kon opmerken, zit,
evenals bij den bok, vooral aan de bronstharen van den hals, zoodat ook de vleesch-
deelen aan den hals bijzonder sterk ruiken.

b) Vischlucht bij varkens, veroorzaakt door het voederen van oude visch of visch-
traan aan de zeekusten. De daar wonende bevolking is niet meer gevoelig voor
dezen reuk. Het vetweefsel is grauw of bruinachtig van kleur. Vooral voor het te
voorschijn brengen van deze vischlucht is een braad- of smeltproef van het vet
noodig, liefst 1—3 dagen na de slachting, daar soms de reuk na eenige dagen ver-
dwijnt. Soms wordt de vetweefsel-verkleuring verwisseld met die, optredende bij
lijnkoeken-voedering.

c) Vetweefselaj\'wijkingen na oliekoekenvoedering treden vooral op na de voedering
van oude, ransige olie of van oliekoeken. Volgens Junack is de afwijkende reuk
en smaak in geen geval geringer als oude oliekoeken worden gevoederd, zooals
Freise heeft beweerd.

In de oude oliekoeken heeft men juist een groote vetontbinding, wat vooral op
den smaak een ongunstigen invloed heeft. In oude, geoxydeerdc lijnolie ontstaat
n.1. een harsachtige, vernisachtige substantie, de z.g. lijnolievernis.

Junack deelt verder nog mee, hoe in Zuid- en West-Duitschland soms in het
brood anijs wordt verwerkt, zooveel zelfs, dat bij broodvoedering een anijsreuk
van het vetweefsel en ook van de eieren kan optreden.

1 ) Raschke : Geruchsabweichungen am Fleische bei Schweinen. Z. f. Fl. u. Milchhyg.

d) Geneesmiddelreuk. Op een dag werd een geslacht rund als onbruikbaar terug-
gezonden ; vooral het uitgesmolten niervet rook sterk naar naphtaline. Blijkbaar
was het dier wegens een digestiestoornis met naphtaline behandeld.

e) Icterisch vetweefsel. Hierbij ruikt men bij de kook- en braadproef een geur naar
faeces. Het wegens voedselicterus gele vetweefsel daarentegen ruikt en smaakt in
gesmolten toestand uitstekend. Dikwijls heeft men bij deze icterisch-gele dieren
een infectie met vleeschvergiftigers. In 2 jaren ontmoette Junack zelfs 19 van der-
gelijke gevallen.

ƒ) Ransigheid van het vetweefsel. Deze postmortaal ontstaande afwijking is van veel
belang voor de levensmiddelen-controle, en wordt veroorzaakt door een oxydatie
en omzetting van de oleïne bij gewone temperatuur, terwijl palmitine en stearine
eerste bij 62° en 69° C. veranderen. Paardevet, ganzevet en melkvet worden, door
het groote gehalte aan oleïne, gemakkelijk ransig. Vooral treedt dit ransig worden
op door inwerking van het licht. Junack noemt eenige van dergelijke gevallen.

Dat licht alleen vet ransig kan doen worden bewees een door Junack verricht
onderzoek. Van een, in een glasdoos luchtdicht afgesloten, gesteriliseerde vette
kalfsborst was, na eenige maanden bewaren in diffuus daglicht, het vet geheel
ransig geworden ; het eigenlijke vleesch smaakte uitstekend.

Van veel belang is de volgende waarneming : een 3 weken lang in diffuus dag-
licht gehouden reageerbuisje met gesmolten, sterk voedergeel vet was geheel wit
geworden, terwijl icterisch vetweefsel onveranderd bleef.

g) Opneming van motorafvalstoffen door visch en vogels. De in de Swinermünderhaven
in 1927 gevangen visch was, wegens een motoroliesmaak, ongenietbaar. Dit was
veroorzaakt door de in de haven gestationneerde torpedobooten. Bekend is, dat
de Londensche duiven sedert jaren ongenietbaar zijn, daar ze sterk naar olie en
benzine smaken, dat zij op de straten opnemen.

De conclusie, waartoe Junack komt is, dat dikwijls allerlei reuk- en smaakafwij-
kingen aan versch vetweefsel tot een afkeuren van slachtdieren aanleiding kan
geven. In het algemeen kan men het eigenlijke vleesch hierbij milder beoordeelen.

Ehlers *) bespreekt het vraagstuk van het al of niet z.g. nuchter afleveren van
slachtdieren, in het bijzonder van varkens. Invloeden van verschillenden aard zijn
hierbij van belang, als b.v. tijd en hoeveelheid der voedering, soort en verteerbaar-
heid van het voedsf-1, psychologische momenten, stalverandering, vocderwisseling,
ongewone omgeving voor de dieren, verzorgings- en personeelswisseling, het alleen
opgesloten zijn, verontrusting, inspanning der dieren, z.g. „Überhungerung",
incubatietijd van ziekten, buitentemperatuur, ras, enz.

Het gewicht van den maag-darminhoud alleen is dus in geen geval beslissend.
Te onderzoeken zijn juist nog de aard van den inhoud (koud verstrekt voeder,
moeilijk verteerbaar en slecht gekauwde aardappelstukjes), mesttoestand der dieren,
vullingstoestand van de maag in verhouding tot die der darmen, ontstekingspro-
cessen, enz. Is bovendien ook nog een en ander te vernemen omtrent de vermoede-
lijke laatste voedering, transporttijd, enz., dan is dit eveneens van groot belang.

Ehlers vermeldt nu de uitspraken van verschillende onderzoekers op dit gebied.
Dat de gegevens van vele onderzoekers echter zeer uiteenloopen, blijkt wel uit
onderstaand lijstje.

Zoo heeft de marktbeambte van de slachtveemarkt te VVürzburg de volgende
opvatting : ten hoogste mag het gewicht van maag- en darminhoud een 7 % be-
dragen van het levend gewicht bij middelmatig gemeste varkens en 5 % bij vette
varkens. K. Müller geeft het gewicht van de leege maag en darmen aan ten op-
zichte van het levend gewicht, n.1. bij magere varkens 5,4%, matig vette varkens
4,4% en vette varkens 3%.

Fobbe kreeg als verhouding van het gewicht van maag- en darminhoud tot levend
gewicht bij varkens na 2 uur na de voeding 6,9—11,2, na 8 uur 4,2—8,1, na 12 uur
3.9—5.9 ^{en na} 18 uur 3,4—8,8.

Schneiderheinze vond voor i—5 uur na de voedering een % gewicht van maag-
darminhoud tot levend gewicht van 3,5 %, na 6—12 uur 3 % en na 12 uur 2,7 %.

Pflucmacher stelde vast, dat door een 8—10 uur voor de slachting plaatsvin-
dende overmatige voedering een meergewicht wordt verkregen, welke overeenkomt
met een normale voedering 3—4 uur vóór de slachting. Verder wijst Ehlers nog
op onderzoekingen van Brüggemann, Bongert, Geiger, enz.

In het algemeen mag men volgens hem wel deze conclusie trekken, dat er geen
verband is waar te nemen tusschen het gewicht van maag- en darminhoud en het
lichaamsgewicht. Hij spreekt echter den wensch uit, dat zijn beschouwingen over
dit vraagstuk voor velen aanleiding mogen zijn om systematische proeven te ver-
richten, zoodat de deskundige, in casu slachthuisdierenartsen, ook hier meer houvast
zullen krijgen.

In dit artikel wordt door Massart en de Deken \') een exposc gegeven van de
bekende chemische reacties voor het aantoonen van bilirubine. Zoo noemen zij o.a.
de proef van Gmelin (met rookend salpeterzuur), de methode van Hammarsten
(met als reagens een mengsel van 1 deel 25 % salpeterzuur met 19 deelen 25 % HC1),
de diazoreactie van Eiirlich (met als reagens sulfanielzuur en natriumnitriet), de
proef van Martin, iets gewijzigd, (acetonische oplossing van het pigment, met
geconcentreerd zwavelzuur) en de methode van Piettre, uitgewerkt door Poisson
en Thieulin (toevoeging van natriumnitriet 2 °/oo> ^na voorafgaand aanzuren met
zoutzuur). Behalve deze proeven herinneren schrijvers nog aan de methode met
joodtinctuur, ook die met chloraat.

Al deze methoden zijn hun inziens te gebruiken, mits op voldoende wijze het
pigment uit het vet wordt geëxtraheerd. Door proefnemingen is hun gebleken,
dat niet voldoende specifiek en bovendien te ingewikkeld zijn de methoden van
Gmelin, Ehrlich en de chloraat-en jodiumtinctuurmethoden. Het best te gebruiken
zijn de proef van Martin en die van Piettre, daar deze geen reactie geven bij
het aanwezig zijn van luteïne en voldoende gevoelig zijn (het pigment wordt aan-
getoond bij een concentratie van 1 mgr. op 100 c.c. oplossing).

Als een bijdrage tot het vetvraagstuk hebben Dürrwachter en Franck ¹) op
de proefmesterij te Nuszlacherhof bij Burgau in Schwaben zeer interessante onder-
zoekingen verricht over de resultaten bij het slachten van gemeste vleeschvarkens
en vette varkens. Allereerst werd de ervaring bevestigd, dat met een toeneming
van het vetweefsel in het dierlijk organisme het nuttig effect van het voedsel afneemt.

De gewichtstoeneming der dieren wordt bij een voortschrijdende vervetting ge-
middeld geringer, waaruit volgt, dat in het verloop van een mestperiode het wegen
der dieren niet mag worden nagelaten en het ook noodzakelijk is mestproeven
te verrichten met stamboekdieren en hunne nakomelingen.

Het slachtverlies van de dieren is geringer bij een toeneming van de vervetting.
Terwijl varkens van ongeveer 200 K.G. een slachtverlies hebben van 19,2%, ziet
men bij varkens van 300 K.G. een slachtverlies van 16%.

Er bleek geen vaste verhouding te bestaan tusschen de vetarme en vetrijke deelen
van het varkenslichaam. Al naar het gewicht der dieren wisselt deze verhouding
zeer. Zoo bleek een 300 K.G. zwaar varken bijna 2 maal zooveel vetweefsel te hebben
en slechts de helft meer vleesch dan een varken van 200 K.G., bij welk gewicht
het vleeschaandeel het nog wint van het vet. In de groeiperiode van 200 K.G. tot
300 K.G. vermeerdert zich derhalve het vetweefsel veel sterker dan het vleesch.

In absolute getallen heeft het varken van 300 K.G. gewicht echter meer 11,53 K.G.
vet en meer 18,76 K.G. vleesch dan een 200 K.G. zwaar varken.

Bij tei 3000 varkens vond Krenn \') bij 1298 dieren (43\'l_t%) een onvolledige,
aangeboren, met ectodermaal epitheel bekleede halsfistel. Deze fistels liggen gewoon-
lijk op de grens van parotis en larynxstreek, ter hocgte van den halsrand der onder-
kaak. Deze afwijking komt vooral eenzijdig voor. De beste benaming vindt Krenn
„ventrolaterale halsfistel".

Fistelopening en fistelgang hadden gemiddeld 1—4 mm. doorsnede, de diepte
der gang is 0,1 tot 8 a 9 cm. De fistelgang bestaat uit een instulping van de huid,
is met haren bezet, welke dikwijls in den vorm van een penseel uit de fistelopening
uitsteken. Slechts in 3 gevallen bleek de fistel bilateraal voor te komen. In 5 ge-
vallen werden in de omgeving der fistels ,.Berlocken" aangetroffen, waarbij bleek,
dat het eind van het centraal gelegen kraakbeen van de Berlocke steeds boog-
vormig het blinde einde van de fistelgang omvatte.

Uit vleeschhygiënisch oogpunt is deze huidanomalie in zooverre van beteekenis,
dat juist deze wanggedeelten van het varken bij voorkeur voor de worstfabricatie
worden gebruikt. Het voorkomen van varkensborstels in de worst kan men dien-
tengevolge dus den fabrikant niet zoo euvel duiden, daar deze borstels afkomstig
kunnen zijn van niet opgemerkte halsfistels.

Genetisch brengt Krenn een verband tusschen het aanwezig zijn van deze fistels
en de Berlocken.

Over nierveranderingen bij kalveren met Uanginfectie en hun verband
met de z.g. witte vleknieren.

Lübke ²) kon, door experimenteele infectie van twee kalveren met Bangbacteriën,
nierverandcringen opwekken, die veel overeenkomst hadden met die bij de z.g.
witte vleknieren.

Bij een derde, onmiddellijk na de geboorte besmet kalf, kwamen de nierverande-
rinjen geheel en al overeen met het beeld der witte vleknieren. Histologisch was
aanwezig een dubbelzijdige, haardvormige, interstitieele nephritis. De cellige in-
filtratie bestond uit histio-cytaire, lymphocytaire en lymphoide elementen, terwijl
folymorphkernige leucocyten geheel en al ontbraken.

In de urine der 2 eerste kalveren en in eene nier, alsmede in de nieren van het
derde kalf, konden door de dierproef Bangbacteriën worden aangetoond. Verder
konden deze ook in 2 nieren van 3 paar nieren van het op abattoir geslachte kalveren,
welke de typische witte vleknierveranderingen te zien gaven, aangetoond worden.

Bij een kritische beschouwing van de literatuur over dit vraagstuk komt Lübke
tot de conclusie, dat talrijke vroegere waarnemingen reeds over de Bangbacteriën
als oorzaak spraken. Misschien kunnen verdere onderzoekingen in deze richting
eenige klaarheid brengen in de aetiologie der vleknieren van het kalf.

Evenals bij de warmbloedige dieren treedt, eenigen tijd na den dood. bij visschen
een lijkstijfheid op. Na verloop van eenige dagen, eventueel eenige uren, al naar
de temperatuur en andere omstandigheden, verdwijnt deze lijkstijfheid weer. Ook
bij de visschen heeft men bij lijkstijfheid een zure reactie der spieren. De pH van
dergelijk zuur reageerend vischvleesch geeft echter niet, en dit in tegenstelling
met de warmbloedige dieren, eenige aanwijzing omtrent de houdbaarheid van
de visch. Het is n.1. gebleken, dat vischvleesch ook nog goed te consumeeren is,
als het alkalisch reageert, terwijl b.v. het vleesch van slachtdieren met onvoldoende

lijkstijfheid, spoedig moet worden verbruikt, daar het zich niet leent voor con-
serveering.

Schlie \') onderzocht nu verschillende zeevisschen, als schol, leng, kabeljauw,
schelvisch, makreel, enz., welke visschen deels levend werden aangekocht op de
vischmarkt, deels geconserveerd werden onderzocht, en welke conserveering reeds
had plaats gehad tijdens den vangst op de trawler. Hij vond, dat de alkalische
reactie en het beginnend bederf bij visschen eerst begint na het verdwijnen van
de lijkstijfheid. Het langer aanwezig blijven van de lijkstijfheid beteekent dus een
langer frisch blijven van de visch. Verder stelde hij vast, dat het tijdstip van het
begin der lijkstijfheid bij de verschillende soorten van visch zeer wisselt en dat
de duur daarvan afhankelijk is van de toestand van de visch onmiddellijk na den
dood, van de inwerking van een eventueele afwisselende buiging en strekking van
de visch en van een eventueele tempcratuur-verhooging. de Graaf.

Chronische ziekteprocessen veroorzaken niet alleen belangrijke veranderingen
in de cellen van een orgaan, maar geven vaak aanleiding tot een nieuwe architectuur
van het betreffende orgaan (Umbau-mctallaxis, Jores), bijv. bij levercirrhose,
chronische nephritis. Om de beteekenis van deze veranderde bouw voor het organisme
te begrijpen, laten de gebruikelijke macroscopische- en microscopische onderzoek-
methoden ons in de steek.

Het is dan ook begrijpelijk, dat een onderzoeker (Oliver) ²) die jaren lang op
het gebied van nephritis heeft gewerkt, tracht om langs andere wegen een verdieping
van inzicht te krijgen.

Tot dit doel is gebruik gemaakt van de reconstructie-methode van Peter (ge-
modificeerde Born\'sche wasplaat) bij gevallen van chronische haemorrhagische
glomerulo-nephritis (eindstadiën) waarvan de klinische en pathol. anatomische
gegevens volledig bekend waren. Ter completeering werden pluispraeparaten ver-
vaardigd van gefixeerd nierweefsel na behandeling met geconcentreerd zoutzuur.

Met groote volharding is hier een buitengewoon omvangrijk en technisch moeilijk
onderzoek volbracht, waarvoor men slechts groote bewondering kan uiten. Het
belangrijkste resultaat van deze onderzoekingen is wel, dat een nephron niet te
gronde gaat, wanneer de glomerulus oblitereert, een feit dat tot heden eigenlijk
algemeen werd aangenomen. In de loop van de ontwikkeling van het ziekteproces
kan zich in het nephron ontwikkelen een compensatoire hypertrophie en hyperplasie
van het Hauptstück (tubuli contorti van de eerste orde), die onafhankelijk blijkt
te zijn van het al of niet functioneel intact zijn van de bijbehoorende glomerulus :
waarbij zelfs afsnoering van de glomerulus kan optreden, zonder teruggang van
dit compensatoir-hypertrophische proces. Men heeft dan gekregen een aglomerulaire
lubulus, die overigens tot aan de uitmonding in het pyelum volkomen intact kan
zijn. De voor de hand liggende vraag, of dergelijke processen functioneel van be-
teekenis zijn, kan morphologisch natuurlijk niet worden beantwoord, doch kan
langs andere wegen worden benaderd. In de eerste plaats pleit voor een functioneele
beteekenis de waarneming, dat gevallen waarbij in de nier talrijke hypertrophische
processen worden gevonden, de patiënt in een later stadium is gestorven. De vergelij-
kende biologie geeft verder steun aan deze opvatting door de omstandigheid, dat som-
mige visschen hun leven beginnen met nieren waarin glomeruli aanwezig zijn, die
echter gaan verdwijnen, zoodat bij het volwassen dier de nephronen aglomerulair zijn.

Men mag dus vermoeden dat de aglomerulaire tubuli bij de chronische nephritis als
het ware trachten om de nierfunctie op een meer primitieve manier in stand te hou-
den. Van beteekenis in deze richting is de uitspraak van Marshall (physioloog)
in 1934: „In the human kidney, where filtration-re-absorption appears under
ordinary conditions to play a predominent róle for the normal urinary constituents,
it is possible that under certain pathological conditions the more primitive secretory
process in the tubule may be of major importance".

Een tweede belangrijk resultaat van de onderzoekingen bestaat in de merkwaar-
dige verandering van de bloedvoorziening. Normaliter toch wordt het buizen-
systeem van de nierbast vrijwel uitsluitend gevoed door capillairen, die ontstaan
uit het vas efferens van de glomerulus en waarbij de capillairen van één nephron
practisch niet met die van naburige nephronen samenhangen. Men zou verwachten,
dat bij de toenemende obliteratie van de glomeruli minder bloed het vaatkluwen
passeert en dat dus de voeding van het buizensysteem ook minder goed zal worden.
Men heeft daar nooit een bevredigende verklaring voor kunnen geven. Gebleken
is nu, dat hand in hand met de toenemende obliteratie van de glomerulus, zich
ontwikkelt een capillair bloedvat uitgaande van het vas efTerens en samenhangende
met het capillairnet van de tubuli. Dit capillaire bloedvat is ook in de normale
nier wel aangetoond (Ludwig\'sche capillair). Niet alleen wordt door uitzetting
van dit „shunt" capillair de bloedvoorziening van de tubuli als het ware automatisch
in stand gehouden, doch men dient zich tevens rekenschap te geven van het feit,
dat hierdoor bloed aan de tubuli wordt toegevoerd, dat niet door een glomerulus
is gepasieerd en dus wellicht stoffen bevat, die normaliter in de glomerulus worden
afgegeven. Het is niet onwaarschijnlijk, dal hierdoor bijzonder sterke regeneratieve
reacties van het tubulusepitheel optreden. De optredende hypertrophie is althans
veel sterker dan de compensatoire hypertrophie, die bij eenzijdige nephrectomie
in de overblijvende nier ontstaat. Hier immers blijft de qualiteit van het bloed dat
aan de tubuli wordt toegevoerd gelijk, omdat de glomeruli niet veranderd zijn.

Hoe belangrijk de hypertrophie van het Hauptstück kan zijn, blijkt uit de mede-
deeling, dat het totale volume van het Hauptstück tot ± 12 maal het normale
volume kan toenemen. Behalve uitzetting, treedt ook lengtetoeneming met een
zeer sterke winding en slingering der buizen op, waarbij deze zich ver in het nier-
merg kunnen uitbreiden ; hierdoor wordt de afdalende smalle tak van de Henle\'sche
lis pyelumwaarts gedrukt en eventueel gestrekt ; de omslag kan in het diep uit-
gegroeide Hauptstück plaats vinden, waardoor de oorspronkelijke afdalende tak
tot een opstijgende tak wordt. De lengtetoeneming van hel Hauptstück bedraagt
± 50 "₀. Hoewel in het overige gedeelte van het buizensysteem ook uitzettingen
en eventueel vernauwingen en knikkingen kunnen optreden, blijven de hyper-
trophisch-hyperplastische processen geheel beperkt tot het Hauptstück. Merk-
waardig is ook de waarneming dat degeneratieve epitheelveranderingen hier zeer
grillig verdeeld en pleksgewijs optreden, blijkbaar geheel afhankelijk van een plaat-
selijke slechtere bloedvoorziening. De veranderingen in de verdere gedeelten van
het buizensysteem worden eveneens uitvoerig besproken, evenals de atrophische
nephronen, de cystevorming door afsnoering, de beteekenis der verschillende neer-
slagen in het buizenstelsel.

Het geheel is zeer rijk geïllustreerd, gedeeltelijk met stereoscopische opnamen
der reconstructiemodellen.

De lezing der oorspronkelijke artikelen kan iedereen die belang stelt in de nier-
pathologie met warmte worden aanbevolen.

Vergelijkend onderzoek op ratten en kuikens omtrent de identiteit
van het kunstmatig antirachitische vitamine (bestraald ergosterol) en
het natuurlijk vitamine D uit kabeljauw-levertraan. M. J. L. Dols, Proef-
schrift Wageningen 1935. N.V. Centrale Drukkerij Nijmegen.

Zooals de titel aangeeft onderzocht Dols voor dit proefschrift de antirachitische
werking van bestraald ergosterol, in vergelijking met het natuurlijke vitamine D,
een onderwerp waarover de laatste jaren verscheidene publicaties zijn verschenen,
die hij in een uitgebreide literatuurstudie aan een critische beschouwing onderwerpt.

De eigenlijke proeven zijn volgens een weloverwogen plan opgezet. Kuikens waren
hierbij de eigenlijke proefdieren, terwijl alle onderzochte vitaminen D praepa-
raten te voren op de gebruikelijke wijze, met behulp van ratten, geijkt werden.
De resultaten winnen aan beteekenis, doordat het Dols gelukte een rachitogeen
rantsoen samen te stellen, dat voor kuikens en ratten beide bruikbaar was. De ijkingen
zoowel als de eigenlijke proeven konden dus met een cn hetzelfde grondrantsoen
geschieden, zoodat de Ca/P verhouding in beide gevallen volkomen gelijk was.
Bij de beoordeeling van rachitis werd de röntgenfoto als voornaamste diagnosticum
gebruikt, daar deze volgens den schrijver een scherper criterium is, dan het post-
mortem onderzoek of de, vooral in Amerika veel tcegepaste, asch-analyses van skelet-
deelen.

Dols kwam bij dit onderzoek tot het resultaat, dat van bestraald ergosterol veel
meer ratteneenheden noodig zijn om het ontstaan van rachitis bij kuikens te voor-
komen, dan van levertraan. Ook werd nog het onverzeepbare deel van levertraan
onderzocht en een preparaat, bereid uit tonijnentraan en bestraald cholesterol.
Hiervan waren niet méér ratteneenheden noodig dan van levertraan. De hoofd-
conclusie luidt dus, dat het bestraald ergosterol niet identiek is met het vitamine D
uit levertraan : evenmin zou het in chlcsterol voorkomende provitamine D, dat door
bestraling met ultraviolet licht antirachitisch werkzaam wordt, ergosterol zijn.

De Vitamines. Dr. J. J. Hoff en C. G. Hoff-Vermeer. J. Noorduyn en Zn.,
Gorinchem, 2e druk, 1934.

Dit boekje is samengesteld ten dienste van allen, die in onze voeding belang
stellen. Na een overzicht van de geschiedenis, welke geleid heeft lot het ontdekken
van de deficiëntie-verschijnselen tengevolge van avitaminoses, gaan schrijvers over
tot de bespreking van de vitamines afzonderlijk. Zij doen dit kort en zakelijk en
behandelen systematisch de geschiedenis, de verschijnselen der avitaminose, het
voorkomen van vitamine in levensmiddelen, hare eigenschappen en de behoefte
daaraan. Tot slot volgt een hoofdstuk over de vitamines in onze gewone voedings-
middelen en de invloed van de verschillende conscrveeringsmethoden op de houd-
baarheid dezer edelstoffen. Na een kort woord over internationale standaardi-
seering volgen de traditioneele lijsten over eigenschappen en voorkomen in ver-
schillende voedingsmiddelen.

Het boekje brengt geen nieuws voor hen, die zich met dit vraagstuk bezighouden.
Echter is het daarvoor ook niet geschreven, maar voor den ontwikkelden leek,
die belang stelt in dit onderdeel van het stofwisselingsproces. Als zoodanig is het
zeker aan te bevelen en mag deze beknopte vorm geslaagd heeten. Prettig doet aan,
dat de namen der verschillende pioniers op dit gebied niet zijn vergeten.

Die Technik des Kühlschrankes. P. Scholl. Verlag Julius Springer, Berlin
2e Auflagc, 1935.

Dit werkje behandelt in een 76 blz. de automatische koelinrichtingen, zoöals
deze momenteel voor diverse doeleinden, o.a. huishoudelijk gebruik en op het
laboratorium worden toegepast. Na ons in de begrippen der koeltechniek te hebben
binnengevoerd, spreekt de schrijver over de verschillende types, waarna ook het
koelmedium en de regulatie hare plaats verkrijgen. De gezichtspunten ten opzichte
van het koelen der levensmiddelen worden zeer duidelijk behandeld, waarna de
meeste bekende koelkasten in hunne technische details worden besproken. Zeer veel
foto\'s en teekeningen verduidelijken den tekst.

Dit boekje mag een aanwinst heeten, echter met deze beperking, dat het buiten
de grenzen van het Duitsche Rijk de producten van andere landen niet voldoende
tot hun recht doet komen. M.

In de veelbesproken kwestie, of goed doorgezouten vleesch, afkomstig van een
niet gekeurde huisslachting, naar een slager of bakker vervoerd mag worden om
gerookt te worden, heeft, naar de „Vee- en Vleeschhandel" van 3 Mei j.1. mededeelt,
de kantonrechter te Gouda vonnis gewezen ; dit als gevolg van een proces-verbaal,
op verzoek van collega Slager te Schoonhoven, na gehouden overleg met de
redactie van de „Vee- en Vleeschhandel", opgemaakt tegen een landbouwer, die
vleeschwaren, afkomstig van een van keuring vrijgestelde huisslachting, had vervoerd.

Het betreft hier de uitlegging en toepassing van art. 7 van het Kon. Besluit van
13 Sept. 1924, volgens hetwelk voor het verduurzamen en toebereiden van vleesch,
dat als verduurzaamd of toebereid wordt verkocht, te koop aangeboden, afgeleverd
of vervoerd, geen ander vleesch dan dat, hetwelk goedgekeurd is krachtens de wet
en zich in deugdelijken toestand bevindt, mag worden aangewend.

Er zijn omtrent dit artikel een tweetal opvattingen. Allereerst wordt wel aange-
nomen, dat vleesch, afkomstig van een van keuring vrijgestelde huisslachting,
wegens het feit, dat het niet gekeurd hoeft te worden, niet valt onder de bepalingen
van art. 7 van voornoemd K. B. en dus wel vervoerd en gerookt mag worden. Een
andere opvatting is deze : Art. 7 zegt uitdrukkelijk, dat slechts goedgekeurd vleesch
voor het verduurzamen mag worden gebruikt, zoodat het vleesch van niet-gekeurde
huisslachtingen, dat vanzelfsprekend niet goedgekeurd is, ook niet verduurzaamd
mag worden.

Volgens het bericht was de kantonrechter de eerste meening toegedaan en sprak
verdachte vrij. Inmiddels is het Openbaar Ministerie van dit vonnis in hooger
beroep gegaan. Komt de Rechtbank of de Hooge Raad tot een andere uitspraak,
dan zal het gevolg zijn, dat een boer, die een varken thuis slacht, het vleesch zal
moeten laten keuren om het te kunnen verduurzamen (zouten en rooken).

In een zeer lezenswaardig artikel in de V. en VI.handel van 19 April j.1, wor-
den door een medewerker aan dat blad de verschillende motieven, welke de Heer
Meier te Breda meent te moeten aanvoeren ten gunste voor een rijksuitvoering
der vleeschkeuringswet, critisch besproken en zooveel mogelijk weerlegd. Het onder-
staande is aan dit artikel ontleend.

Allereerst wijst de schrijver op de rijksuitvoering van onze exportkeuring en
vraagt zich dan af, of b.v. te Oss, alwaar de exportkeuring en de keuring der voor
het binnenland bestemde dieren door de ambtenaren van den rijkskeuringsdienst
geschieden, de keuring of in het algemeen de uitvoering der Vleeschkeuringswet,
zooveel beter geschiedt dan gemiddeld door de zuiver gemeentelijke keurings-
diensten ? Naar schrijvers meening is de uitvoering der VI.wet in de eerste plaats
afhankelijk van het inzicht, de kennis en geste der leidende functionarissen, terwijl
superioriteit in dezen niet verkregen wordt door het bloote feit, dat de leidende
en uitvoerende ambtenaren in \'s Rijks dienst zijn.

Een ander voordeel van een rijksuitvoering is, volgens Meier, dat rijksambte-
naren minder afhankelijk van plaatselijke toestanden zijn dan gemeenteambte-
naren. Hiertegen wordt aangevoerd, dat het rekening houden met speciaal plaatse-
lijke toestanden zeer zeker voordeelen kan bieden voor belanghebbenden, terwijl
te groote centralisatie spoedig tot verstarring leidt. Wanneer een deskundige In-
spectie voldoende macht bezit om tegenover minder goed willende gemeentelijke
keuringsambtenaren of gemeente-besturen op te treden, behoeft geen vrees te
bestaan, dat het bestaande systeem van gemeentelijke uitvoering tot afhankelijkheid
van plaatselijke invloeden zou leiden. Wijziging dei wet, en wellicht ook van de
samenstelling der Inspectie, zou daarvoor echter noodig zijn.

Wat de overneming van de bestaande gemeentelijke slachthuizen door het Rijk
betreft, wordt gezegd dat dit past in het systeem van den Heer Meier, maar wordt

betwijfeld of de leider van elk dier slachthuizen dan in werkelijkheid zooveel minder
afhankelijk zou zijn van plaatselijke invloeden dan thans de gemeentelijke direc-
teuren ?

Ten aanzien van de rijksexploitatie der slachthuizen beveelt Meier o.m. aan,
het organiseeren van slachten en vleeschvervoer van rijkswege. Betoogd wordt,
dat hiervoor nieuwe wettelijke voorschriften noodig zouden zijn, die zouden in-
grijpen in de bedrijfsvrijheid van belanghebbenden. Ook wordt nog opgemerkt,
dat reeds lang voordat Meier directeur te Breda was, reeds op andere abattoirs
slagerscoöperaties werkzaam waren.

Bij het vraagstuk der coöperatieve slachthuizen wordt de vraag gesteld, of de
bestaande coöperatieve slachthuizen practisch zooveel verschil opleveren, wat
aangaat de zeggenschap der overheid omtrent het beheer daarvan, met de zuivere
gemeentelijke slachthuizen. De leuze der stichting van coöperatieve slachthuizen
schijnt haar tijd te hebben gehad, daar men daar thans veel minder van hoort dan
vroeger.

De Heer Meier wil de geheele invoerkeuring afschaffen. Gevraagd wordt of hij
daarvoor, als hygiënist en midden in de praktijk staande, de verantwoordelijkheid
zou durven dragen. Door het preventieve karakter, dat de invoerkeuring draagt,
heeft zij groote beteekenis, daar de betrokkenen in het algemeen wel zoo voorzichtig
zijn om geen in deugdelijkheid verminderd of ondeugdelijk vleesch te verzenden
en desondanks moeten toch nog aanmerkelijke hoeveelheden bij invoer worden
afgekeurd. Bovendien werkt de invoerkeuring ook nog preventief voor sommige
keuringsambtenaren ter plaatse van slachting en geeft die keuring aanleiding om
de minder nauwkeurige ambtenaren te signaleeren.

Toegegeven moet worden, dat een zoo uniform mogelijk keurloon, hetwelk
Meier voorstaat, toestanden als b.v. te Oss ten aanzien van het keurloon (7 cent
per dier in 1933) zouden opheffen. Dit buitengewoon lage keurloon is voor een
deel het gevolg van de wijze van samenstelling van den keuringsdienst aldaar. Bij
normale uitvoering van den keuringsdienst door de gemeente zou de zaak er wel
anders voorstaan.

Dezer dagen heeft de afkondiging plaats gehad van het crisisdiermeclbesluit
1935 I, hetwelk beoogt voor den invoer van gedroogde visch, gedroogd vleesch en
gedroogd bloed, alsmede voor alle soorten visch-, walvisch-, dier-, vleesch-, beender-,
vleeschbeender- en bloedmeel, welke producten voor zoover noodig bij Kon. Be-
sluit van 3 Mei 1935, No. 60 als crisisproducten zijn aangewezen, een monopolie
te vestigen.

De aanleiding tot het nemen van dezen maatregel is gelegen in de omstandigheid,
dat er in ons land een overvloed van ondermelk is en de normale afzet hiervan door
de inkrimping der vee- en varkensstapel is verminderd. Men wil nu een groot ge-
deelte van deze ondermelk verwerken tot magere-melk-poeder, hetwelk een zeer
bruikbaar bestanddeel vormt voor pluimvee- en varkensvoeder en als zoodanig
het daarvoor gebezigde visch- en diermeel ten deele, b.v. voor 50%, zou kunnen
vervangen.

De Nederl. Zuivelcentrale is nu in staat gesteld van melkpoederproducenten
hoeveelheden mager-melk-poeder aan te koopen tot een gezamenlijke hoeveelheid
van ten hoogste 5 millioen K.G. tot een prijs van 7 cent per K.G. netto. Dit melk-
poeder zal nu door de Nederl. Meel-Centrale, die de aangekochte voorraden over-
neemt, beschikbaar gesteld worden voor pluimvee- en varkenshouders tegen een
zoodanigen prijs, dat voorkomen wordt, dat het pluimvee- en varkensvoeder in prijs
zal stijgen.

Een gevolg van deze maatregel zal zijn een verminderde vraag naar diermeel
en vischmeel en dientengevolge een prijsdaling. Teneinde dit te voorkomen en met
de belangen van de destructiebedrijven en vischmeelfabrikanten rekening te houden,
zal nu de invoer van diermeel en vischmeel gecontingenteerd worden.

Bij gelegenheid van de jaarlijksche Mei-zitting, te Parijs, van de Office inter-
nationale des épizooties, heeft de Franse Regeering de voorzitter Prof. Dr.
Berger, benoemd tot Commandeur in de Orde du Mérite Agricole.

Van 15—19 April 1936 zal het 3e Internationaal Congres voor Vergelijkende
Pathologie te Athene gehouden worden. Het ie en 2e Congres hebben respectie-
velijk in 1912 en 1931 te Parijs plaats gevonden.

Het Organiseerend Comité van het 3e Congres te Athene heeft Prof. Dr. L. de
Bliec.k verzocht een Nationaal Comité voor Nederland te vormen. Dit Comité
is nu samengesteld en bestaat uit medici, veterinairen en phytopathologen. Het
dagelijksch Bestuur wordt gevormd door: Prof. Dr. L. de Blieck te Utrecht, Voor-
zitter ; Prof. Dr. H. T. Deelman te Amsterdam en Prof. Dr. Joh". Westerdijk te
Baarn, leden ; Dr. F.. A. R. F. Baudet te Utrecht, Secretaris.

i. Nephrosen en amyloidosen ; 2. Echinococcosen ; 3. Leishmaniosen; 4. Spi-
rochaetosen ; 5. Avitaminosen.

i. Echinococcosen bij de huisdieren; 2. Dierlijke spirochaetosen ; 3. Infecties
door anaerobe bacteriën bij huisdieren ; 4. Dierlijke leishmaniosen ; 5. Pokken
der dieren.

Door het Organiseerend Comité te Athene zijn de volgende Nederlanders als
rapporteur uitgenoodigd :

Prof. Dr. A. Klarenbeek te Utrecht over het onderwerp „Leptospirose du chien ;"
Prof. Dr. ,JoH^a. Westerdijk te Baarn : Variation de virulence des champignnos
pathogènes ; Prof. Dr. L. de Blieck te Utrecht en Dr. T. van Heelsbergen te
Utrecht : Variole aviaire.; Dr. J. Ferwerda te Harlingen en C. Tenhaeff te Leeu-
warden : Echinococcoses chez les animaux domestiques.

Collega Hoefnagel schrijft ons, dat hij in particuliere correspondentie van den
Heer Lars. Slagsvold, dierenarts en Chef van den Staats-Veeartsenijkundige
kliniek der Veeartsenijkundige Hoogeschool te Oslo het navolgende bericht ontving.

De infecteuse abortus van het rund wordt sedert eenigen tijd in Noorwegen zeer
energiek bestreden. Al het vee uit veebeslagen, alwaar abortus voorkomt, wordt
van staatswege onderzocht met behulp van het bloedonderzoek door agglutinatie
en complement-binding. Dieren uit besmette veebeslagen mogen slechts voor
de slachtbank worden verkocht. Zoodra de besmette dieren worden opgeruimd,
de stallen zijn ontsmet en de eigenaar van tijd tot tijd opnieuw zijn vee laat onder-
zoeken, steunt de Staat hem door 100 Kronen per koe te verstrekken. In werkelijk-
heid gaat het hier om een stamping-out methode, en Slagsvold schrijft, dat er
waarschijnlijk tot heden geen enkel land is, alwaar de infectieuse abortus zoo fel
bestreden wordt als in Noorwegen.

Reeds lang is men in Noorwegen ook bezig met de bestrijding der tuberculose
onder het vee en eerstdaags zal men aldaar ook aanvangen met de bestrijding der
vogeltuberculose. Dit alles gebeurt onder leiding en op voorstel van den ener-
gieken Directeur van den Veeartsenijkundigen Dienst in Noorwegen, collega
Knut Thorshau. Slagsvold schrijft dat het van het grootste belang is, dat aan de
nieuwe Hoogeschool alle aandacht zal worden besteed aan de studie der deficientie-
ziekten, welke ziekten in Noorwegen zulk een beduidende rol spelen. Hij hoopt
dat het voorbeeld van Professor Sjollema, wiens onderzoekingen aldaar zoc de
aandacht en belangstelling trekken, zal worden gevolgd.

Wij ontvingen van de N.V. Kon. Pharm. Fabrieken, voorheen Brocades-Slheena n
ö? Pharmacia, de nieuwe prijscourant, Mei 1935, van VerbandstofTen, Chirurgiscie-.
Rubber- en Verplegingsartikelen en Instrumenten.

(De cijfers tussen haakjes duiden het aantal vroeger vastgestelde gevallen aan die
i April niet waren genezen).

Mond- en klauwzeer : bij 24 (20) eigenaars, waarvan in Groningen bij 2 (2) ; Fries-
land bij 8 (13) ; Drenthe bij 1 ; Gelderland bij t (1) ; Utrecht bij (1) ; NoordholUnd
bij 5 (1) ; Zuidholland bij 5 (2) ; Noordbrabant bij 2 eigenaars.

Scabiës (Sarcoples en dermatocoptes) bij paard en schaap : 182 gevallen bij 10 eigeniars
(909 bij 43 eig.), waarvan in Groningen (9 paarden, bij 1 eig.) ; Friesland (3; bij
6 eig.) ; Drenthe 40 bij 1 eig. (194 bij 16 eig.) ; Overijsel (3 bij 1 eig.) ; Gelderltnd
17 bij 3 eig. (86 bij 7 eig.) ; Utrecht 81 bij 2 eig. (53 bij 3 eig.) ; Noordholhnd
(510 bij 6 eig.) ; Zuidholland 44, waarbij 12 paarden, bij 4 eig. (14 bij 2 eij.) ;
Noordbrabant 1 (paard).

Rolkreupel bij schapen : 107 gevallen bij 11 eig. (480 bij 43 eig.) waarvan in Groniigen
10 bij 3 eig. (2 bij 1 eig.) ; Friesland (76 bij 10 eig.) ; Drenthe (137 bij 18 ei*.) ;
Överijsel 2 bij 1 eig. (9 bij 1 eig.) ; Gelderland 5 bij 1 eig. (47 bij 3 eig.) ; Utr-cht
65 bij 3 eig. (97 bij 6 eig.) ; Noordholland 20 bij 2 eig. (43 bij 2 eig.) ; Zuidholand
5 bij i eig. (69 bij 2 eig.).

Anthrax: 13 gevallen bij 11 eig. (3 bij 2 eig.), waarvan in Groningen t ; Friesland
3 bij i eig. ; Drenthe 2 bij 2 eig. ; Gelderland 3 bij 3 eig. ; Utrecht 1 ; Noordholand
i ; Zuidholland 1 (3 bij 2 eig.) ; Limburg 1 geval. Vr.

Verslag van de bevindingen en handelingen van den prov incialen keuringsdenst
[in Friesland] over het jaar 1934. [Door J. de Graaf], Leeuwarden, H. de Groot,
1935. 8°. 30 blz. m. i uitsl. tab.

M. J. L. Dols, Vergelijkend onderzoek op ratten en kuikens over de iden iteit
van het kunstmatige antirachitische vitamine (bestraald ergosterol) en het natuur-
lijke vitamine-D uit kabeljauwlevertraan. Proefschrift aan de Landbouwhoogesciool.
Nijmegen, N.V. Centrale drukkerij, 1935. 8°. XII 140 blz. m. 2 pit. en 16 tab.

Verslag betreffende de takken van dienst ressorteerende onder de Directie van
den Landbouw en Beknopte verslagen der Rijkslandbouwproefstations voor con-
tróle-onderzoekingen over 1933/34- \'s Gravenhage, Alg. Landsdrukkerij, 935.
8°. 190 blz. ƒ 1.—

D. L. Bakker, Het rasbegrip en zijne beteekenis voor de veefokkerij. Wageningen,
H. Veenman en Zonen, 1935. Gr. 8°. 16 blz. 0.60

J. van Beynum en J. W. Pette, Bacterieele processen in geconserveerd groen-
voeder en hun invloed op de kaasbereiding. \'s Gravenhage, Alg. Landsdrukkerij,
1935- 8°- 63 biz. ƒ 0.85

Verslagen van landbouwkundige onderzoekingen. Uitg. door het Dep. van
Econ. Zaken. No. 40 A.

P. H. Kramer, De ziekte van Bang. (Kliniek en epidemiologic). Haarlem, De
Erven Bohn, 1935. Gr. 8°. 43 biz. ƒ 1.—

G. Salvi, II trattamento igienico del latte destinato all\' alimentazione. Con-
ferenza. Taranto, tip. flli Ruggieri, 1934. 8°. 36 p.

T. Bonadonna, Basi teoriche e pratiche dell\' organizzazione tecnica delle societa
degli allevatori di bovini da latte. Pavia, tip. L. Rossetti, 1934. 4⁰. XII -f 439 p. c.
fig. e 20 tav. L. 35.—

Report of the Imperial Institute of veterinary research, Muktesar, for the year
ending March 31st, 1934. L^y ^ ■ Taylor]. Delhi, Manager of Publications, 1935. 8 .

R. Edelmann, Text-book of meat hygiene. Transl. by J. Möhler and A. Eichorniff.
6th ed. London, J. and A. Churchill, 1935. 8°. 474 p. w. 162 ill. and 5 col.pl. Sh. 28.-

The animal lovers\' annual, No. 2, 1935. London, The Garamond Press, 1935. 8 .
80 p. Sh. I.—

H. Macewen, Food inspection. 5th ed. Rev. by B. W. Macewen. London, Blackie
and Son, 1935. 8°. 523 p.

I.. Foulds, The filterable tumours of fowls : a critical review. London, Taylor and
Francis, 1934. 8 . 41 p. Suppl. to the itth scient. rep. imp. cancer res. fund.

Experiments on inbreeding of poultry. London, H. M. Stationery Office, 1935. 8°.
Ministry of Agriculture and Fisheries.

H. W. Titus and A. B. Godfrey, Comparison of scabbed barley, normal barley
and yellow corn in diets for laying chickens. Washington, Government Printing
Office, 1934. 8^C. 10 p. w. 3 fig.
U. S. Dept. of Agr. Techn. Bull. nr. 435.

T. Smith, Parasitism and disease. Princeton, Princeton Univ. Press, 1934. 8\' .
XIII 196 p.

Report on a preliminary field survey of the so called „alkali disease" of livestock.
By Ä. W. Franke, T. D. Rice, /I. G. Johnson and H. IV. Schoening. Washington,
Government Printing Office, 1934. 8°. 10 p. w. 7 fig.
U. S. Dep. of Agric. Circ. Nr. 320.

R. Johns, Our friend the Retriever. London, Methuen, 1935. Kl. 8^r. VIII -f
88 p. Sh. 2.6

J. G. Digges, The practical bee guide. A manual of modern beekeeping. 7th ed.
Dublin etc., P. Talbot, 1935. 8°. VI 306 p. Sh. 3.6

Convention draft on veterinary questions. Meeting of delegates of League of nations.
London, Allen and Unwin, 1935. 8°. 16 p.

Annual report, balance sheet etc. of the National Veterinary Medical Association
of Great Britain and Ireland. Annual congress at Llandudno. London. 1933. 8°.
157 P-

Feathered World Yearbook for 1935. Ed. by O. Comyns Lewis and A. P. Thompson.
24th year. London, Feathered World, 1935. 8°. 594 p. Sh. 2.—

Das Fischmehl als Futtermittel. Untersuchungen und Versuche. Tl. 2. Berlin, P.
Parey, 1935. Gr. 8°. VII 399 S. M. 14.20

Tl. 2. Das Fischmehl als eiweissreiches Beifutter in der Schweinemast mit bes.
Berücksichtigung des Einflusses auf die Lebendgewichtzunahme und die Güte der
Schlachtware. Berichterstatter : F. Honcamp und H. Bünger.
Aus : Landwirtsch. Versuchsstationen.

H. Stove, Das Landgestüt Kreuz. Seine Entwicklung (1891 —1930) und seine
(züchterische) Bedeutung für die provinzialsächsische Kaltblutzucht. Halle, Akad.
Verlag, 1935. 8°. 107 S. M. 4.20

H. Schwarz, Die Mikrogasanalyse und ihre Anwendung. Wien u. s. w., E. Haim,
1935. Gr. 8°. 286 S. M. 16.80

E. Klein, Die hauptsächlichsten Taubenkrankheiten und ihre Heilung. Berlin,
F. PfenningstorfT, [1935]. Kl. 8°. 24 S. m. Abb. M. 0.40

W. Klpsch, Das Gänsebuch. Ein Ratgeber für die Zucht, Haltung, Mast und
Verwertung der Gänse auf neuzeitl. Grundlage. Berlin, F. PfenningstorfT, r 1935].
8°. 104 S. m. 70 Abb. M. 1.50

Kaninchenzucht als Liebhaberei und Einnahmequelle. Berlin, F. Pfenningstorlf,
[1935]. 8°. 104 S. m. 49 Abb. u. 2 Farbtaf. M. 1.50

E. Schürmann, Die wichtigsten Geflügelkrankheiten. 2te Aufl. Berlin, F. Pfen-
ningstorfT, 1935. 8°. 64 S. m. 38 Abb. M. 1.—
Stölzle, Viehkauf (Viehgewährschaft). Neubearb. von Graminger. M.Kais. Ver-
ordnung vom 27. März 1899 betr. die Hauptmängel und Gewährfristen von Fröhner.
7te Aufl. Berlin u. s. w., Verl. Walter de Gruyter und Co., 1935. 8°. M. 10.—
Guttentagsche Sammlung Deutscher Reichsgesetze. Nr. 50.
M. J. Stiemens, Anatomische Untersuchungen über die vago-sympathische
Innervation der Baucheingeweide bei den Vertebraten. Amsterdam, Noord-Holl.
Uitg.-Mij., 1935. Gr. 8°. 356 S. m. 96 Abb. ƒ 8.50
Verhandelingen der Kon. Akad. v. Wetenschappen. Afd. Natuurkunde. 2e
Sectie. Dl. 33. No. 2.

A. Brauchle, Grundriss der normalen Histologie und mikroskopischen Anatomie.
3te Aufl. von //. Voss. Leipzig, G. Thicme, 1935. Gr. 8°. VIII -f 148 S. m. 75 Abb.

L. J. J. Muskens, Das supra-vestibuläre System bei den Tieren und beim Men-
schen mit bes. Berücksichtigung der Klinik der Blicklähmungen, der sog. Stirnhirn-
ataxie, der Zwangsstellungen und der Zwangsbewegungen. Amsterdam, Noord-
Holl. Uitg.-Mij., 1934. 4°. XVIII 4- 557 S. M. 25.—

R. von Ostertag, Leitfaden für Trichinenschaucr. Eine Anweisung für die Aus-
bildung als Trichinenschauer und für die amtlichen Prüfungen. 6te Aufl. Berlin,
R. Schoetz, 1935. Gr. 8°. XI 4- 152 S. m. 80 Abb. M. 4.80

P. Kienf. und H. Sudeck, Das kleine Bauernbuch. Berlin-Halen\'ee, Landwirtsch.
Verlagsbuchhandlung, 1935. M. 1.—-

H. Pfleiderer und K. Büttner, Die physiologischen und physikalischen Grund-
lagen der Hautthermometrie. M. e. Anhang über weitere physiol. Temperatur-
messungen. Leipzig, J. A. Barth, 1935. Gr. 8°. VIII 52 S. m. 10 Abb. im Text.

Milchwirtschaft von A-Z• Handlexikon der Molkereipraxis. Hrsg. von M. Schulz.
Kempten, Allgäuer Druckerei und Verlagsanstalt, 1935. 8°.

E. Lexer, Die pyogene Allgemeininfektion und ihre Behandlung. Stuttgart,
F. Enke, 1935. 4⁰. 31 S. M. 1.60

L. Bahr und H. Rautmann, Einige kritische Bemerkungen zu der Veröffent-
lichung Dr. Käthes, Dr. Klimmecks und Dr. Standfuss\' „Ueber die Gefährlichkeit
der Verwendung von Bakterien der Enteritis-Gruppe zur Vertilgung tierischer
Schädlinge". — Erwiderung auf die „kritischen Bemerkungen" von J. Käthe u. s. w.
Berlin, R. Schoetz, 1935. Gr. 8°. 28 S. M. 1.20

Fanton, La tension artérielle en médicine vétérinaire. Thèse de Lyon. 1935.

Lecluze, Valeur sémiologique des symptômes intestinaux chez les femelles
bovines en gestation. Thèse de Paris. 1935.

Dufour, L\'élevage de la race bovine flamande dans le Pas-de-Calais; son con-
trôle laitier. Thèse de Paris. 1935.

Boppe, Considérations sur la tuberculose vertébrale osseuse dans quelques espèces
domestiques. Thèse de Paris. 1935.

François, Anaphylaxie active et passive par l\'ovalbumine chez le cobaye. Désen-
sibilisation pas les injections subintrantes. Thèse de Paris. 1935.

Demeusois, De l\'influence des sérums antimicrobiens et antitoxiques spécifiques
sur la culture de certains microbes pathogènes. Thèse de Paris. 1935.

Gardineau, Emploi de l\'électragol dans la médecine du porc. Thèse de Paris. 1935.

Béi.anger, Contribution à l\'étude des accidents de l\'abatage du cheval. Thèse
de Paris. 1935.

Merlaud, Etude générale sur le tétanos, réalisation de la vaccination. Thèse
de Paris. 1935.

Courtin, Contribution à l\'étude de l\'anesthésie générale du cheval par l\'hydrate
de chloral en injections intra-veineuses. Thèse de Paris. 1935.

Le Berre, Contribution à l\'étude de l\'étio-palhogénie de la fièvre vitulaire.
Thèse de Paris. 1935.

LÉvi, De la coccidiose intestinale du mouton et du lapin et de son traitement par
le lait. Thèse de Paris. 1935.

Forterre, Embryotomie et extraction forcée chez les grandes femelles domesti-
ques. Thèse de Paris. 1935.

Theriez, Rôle des mensurations dans le calcul des indices dans l\'appréciation
du cheval, en particulier le cheval de selle militaire. Thèse de Paris. 1935.

Lanolade, Etude du stovarsol sodique. Ses possibilités thérapeutiques en méde-
cine canine. Thèse de Toulouse. 1935.

Petit, Contribution à l\'étude du Hunter. Le demi-sang charentais. Thèse de
Toulouse. 1935.

Tysset, Contribution à l\'étude de la race de Salers et de son amélioration. Thèse
de Toulouse. 1935.

Espin, L\'élevage du mouton dans la région de Tiaret. Thèse de Toulouse. 1935.

C01.let, i.es législations françaises et étrangères sur l\'hygiène de la production
laitière. Thèse de Lyon. 1935.

Chabert, Contribution à l\'étude de la toxicologie vétérinaire. Le colchique
d\'automne. Thèse de Lyon. 1935.

Vuii.laume, Le liquide céphalo-rachidien normal chez le chien. Thèse de Lyon.
>935-

Martin, Contribution à l\'étude des staphylococcies cutanées du chien. Thèse
de Lyon. 1935.

Vattard, Documents sur l\'hexaméthylènetétramine et ses dérivés en médecine
vétérinaire. Thèse de Lyon. 1935.

Crumière, Des conséquences directes des névrectomies chez le cheval. Thèse de
Lyon. 1935.

H. Schneider, Untersuchungen über die Entwicklung von Junghennen bei be-
sonderem Zusatz von Vitakalk, Vigantol, Lebertran und deutscher Molke zum
Grundfutter. Inaug.-Diss. Giessen. 1935.

F. Schröder, Der tuberkulöse primäre Herd beim Jungrind nach Untersuchungen
am Material des Schlachthofes in Salzwedel. Inaug.-Diss. Giessen. 1935.

K. Trost, Der Eiweissnachweis im Harn mittels Sulfosalizylsäurepapier (Eiweiss-
testpapier). Eine neue Methode für die tierärztliche Praxis. Inaug.-Diss. Giessen.
\'935-

R. Schmidt, Ueber die Pathogenese der Mandeltuberkulose des Rindes nach
Untersuchungen am Material des Schlachthofes in Hannover. Inaug.-Diss. Giessen.
\'935-

H. Seifert, Toxikologische Versuche mit Tetrachlorkohlenstoff an Hunden.
Inaug.-Diss. Giessen. 1935.

E. Gramzow, Systematische Untersuchungen von Schweinetonsillen (nach
Untersuchungen am Material des Schlachthofes in Breslau). Inaug.-Diss. Giessen.
■935-

B. Brühl, Ueber die Pathogenese der Tonsillartuberkulose des Rindes nach
Untersuchungen am Material auf dem Düsseldorfer Schlachthof. Inaug.-Diss.
Giessen. 1935.

E. Gräfe, Pyro-Dalbeen als milchtreibendes Mittel bei Kühen. Inaug.-Diss.
Giessen. 1935.

H. Homberg, Versuche mit Fissan-Pudern. Inaug.-Diss. Giessen. 1935.
W. Bär, Das Differentialblutbild bei chirurgischen ICrkrankungen. Inaug.-Diss.
Giessen. 1935.

H. Köhler, Zur Kenntnis des sogenannten Präputialbeutelgeschwüres des
Schweines. Inaug.-Diss. Giessen. 1935.

B. Höh, Histologische Untersuchungen über die Verteilung von Goldpräparaten
(Solganol) im tierischen Organismus. Inaug.-Diss. München. 1934.
H. Bauer, Zur Psittakosekrankheit. Inaug.-Diss. Bonn. 1934.
H. Blank, Tiergrösse und Stoffwechsel. Inaug.-Diss. Hamburg. 1934.

A. Pawel, Maul- und Klauenseuche beim Menschen im Munde. Inaug.-Diss.
Bonn. 1934.

K. Sina, Tierexperimentelle Untersuchungen über die Giftwirkung des Arsens.
Inaug.-Diss. Köln. 1934.

P. Putzig, Die Leistungen der Bakterien im Darmtrakt der Vögel. Inaug.-Diss.
Berlin. 1934.

H. Bethmann, Exper. Untersuchungen über den Einfluss der verschiedenartigen
Zufuhr von Kalium, Kalzium, Magnesium und Eisen in der Nahrung auf den
Mineralstoff\'spiegel derselben Elemente im Rinderblute bei Stallhaltung und bei
Weidegang. Inaug.-Diss. Leipzig. 1934.

H. Greife, Die Verschleisspanne bei Trinkmilch unter bes. Berücksichtigung
der F^inwirkungsmöglichkeiten des Reichsmilchgesetzes. Inaug.-Diss. Berlin. 1934.

L. Macrandf.r, Versuche über die Verbitterung von pflanzlichem F.iweiss an
Legehennen. Inaug.-Diss. Göttingen. 1934.

B. Osterkamp, Versuch einer geschichtlichen Darstellung der Entwicklung der
schwarzbunten Niederungszuchten Deutschlands mit bes. Berücksichtigung des
Anteils der Ostfriesen. Inaug.-Diss. Berlin. 1934.

]. R. Schlitter, Das Simmentaler Fleckvieh in Kurhessen unter bes. Berück-
sichtigung der wichtigsten männlichen Blutlinien und deren Anschluss an die
Originalzucht. Inaug.-Diss. Giessen. 1934.

G. R. Schmidt, Typ und Konstitution der wichtigsten deutschen Schweinerassen,
ein Problem von Natur und Leistung. Inaug.-Diss. Giessen. 1934.

A. Vaatz, Die Bedeutung und die Entwicklung der Merinozucht in Russland.
Inaug.-Diss. Berlin. 1934.

E. Dalhoff, Zur Technik der Rhino-Laryngoskopie beim Rinde. Inaug. Diss.
Hannover. 1934.

Kennis genomen hebbende van een klacht van de Afdeeling A van de
Maatschappij voor Diergeneeskunde, en van den Dierenarts Y,
tegen den Dierenarts X,

als hebbende de Dierenarts X, lid van de Afdeeling A, van de
Maatschappij voor Diergeneeskunde, overtreden het Bindend
Besluit van de Afdeeling A van de Maatschappij voor Dierge-
neeskunde luidende :

,,De leden van voornoemde afdeeling verplichten zich bij
deelname aan eenige tuberculosebestrijding ,,de vrije dieren-
artsenkeuze" als zoodanig zonder eenig voorbehoud te aanvaarden."

dat de Dierenarts X, lid van de Afdeeling A van de Maatschappij
voor Diergeneeskunde, een benoeming tot Dierenarts van de
Vereeniging E heeft aanvaard, wetende, dat het de bedoeling van
bovengemeld Bindend Besluit is, dat de Dierenartsen, leden van
genoemde Afdeeling, slechts hun medewerking aan de bestrijding
van de tuberculose bij het vee verleenen van die veehouders,
waar zij ook als regel hun diensten als practiseerend
Dierenarts verrichten,

dat de Dierenarts X niet alleen de benoeming heeft aanvaard,
maar de daaraan verbonden werkzaamheden heeft uitgevoerd,
zonder terzake overleg te plegen, noch met het bestuur van ge-
noemde afdeeling, noch met de naburige collega\'s,

dat de Dierenarts X zich daarbij beroept op de omstandigheid,
dat naar zijne meening het begrip „vrije dierenartsenkeuze" wel
is nageleefd, omdat de benoeming heeft plaats gehad met mede-
weten en goedkeuring van die veehouders, die voor diergenees-
kundige hulp hij hun vee, als regel de hulp van een anderen
Dierenarts, dan de benoemde inroepen,

dat de Dierenarts X zich ten onrechte beroept op de discussies
bij de behandeling van de Bindende Besluiten in de Afdeelings-
vergadering van de Afdeeling A van de Maatschappij voor Dier-
geneeskunde,

Overwegende, dat in het bovenbedoelde Bindend Besluit aan de leden
van de Afdeeling A. van de Maatschappij voor Diergeneeskunde
de verplichting is opgelegd de „vrije dierenartsenkeuze" als zoo-
danig zonder eenig voorbehoud te aanvaarden,

Overwegende, dat dus uit dc vermelde redactie : „zonder eenig voor-
behoud" de bedoeling van het Bindend Besluit voldoende blijkt,

Overwegende, dat beroep op redactie, of behandelende toelichting
van het Bindend Besluit door den Dierenarts X, blijk geeft van
een verkeerde zienswijze door den Dierenarts X, en dat beroep
dus ten onrechte wordt gedaan,

Overwegende, dat het echter ook zonder Bindend Besluit uit een colle-
giaal oogpunt ongeoorloofd is te achten, dat een Dierenarts in
een veebedrijf, waarin hij als regel geen diergeneeskundige hulp,
speciale of andere diergeneeskundige hulp, verleent, zonder daar-
toe de toestemming te hebben van den Dierenarts die als regel op
dat veebedrijf diergeneeskundige hulp verleent,

Overwegende, dat door den Dierenarts X alvorens de benoeming te
aanvaarden zich bij het bestuur van de Afdeeling A van de
Maatschappij voor Diergeneeskunde had dienen te vergewissen,
of zijn opvatting over het b.v. Bindend Besluit wel juist was,
hetgeen is nagelaten,

Overwegende, dat de Dierenarts X, alvorens de benoeming te aan-
vaarden aan het Bestuur van de Vereeniging E had moeten mede-
deelen de benoeming slechts te kunnen aanvaarden, als de diensten,
die hij kreeg te verrichten in die veestapels, waar hij niet als regel
andere diergeneeskundige hulp verleende, slechts met goedkeuring
van de daar praktiseerende collega\'s wilde verrichten, en dit door
den Dierenarts X is nagelaten,

Beslist de Centrale Raad met algemeene stemmen, dat door den
Dierenarts X verricht zijn handelingen in strijd met het meer ge-
noemde Bindend Besluit,

Verstaat de Centrale Raad in aanmerking nemende, dat door de
handeling van den Dierenarts X overigens geen ernstig nadeel
is toegebracht, en het doel van de klacht is vooral een principiëele
uitspraak te krijgen,

Verstaat de Centrale Raad geen voorstel volgens Artikel 26 van de
Statuten van de Maatschappij voor Diergeneeskunde te doen
en verder geen maatregel van tucht toe te passen,

de afdeeling A van de Maatschappij voor Diergeneeskunde,
den klager Dierenarts Y,
den beklaagde Dierenarts X,

Verstaat dat bekendmaking van deze beslissing, met weglating van
namen, zal plaats vinden in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde,

Aldus gewezen door den Centralen Raad in samenstelling, de heeren :
C. Tenhaeff, H. R. Wigersma, W. ten Hoopen, P. de Jong,
P. van Kempen en Dr. J. A. Beyers.

Reeds vele Bilharzia-wormen zijn in de literatuur bekend, zoowel
bij mensch als bij dier en vele onderzoekers hebben zich met dit onder-
werp bezig gehouden. Ook de Bilharziose bij runderen, veroor-
zaakt door de trematode Schistosomum spindalis, heeft zich in veler be-
langstelling mogen verheugen, zoowel de parasiet, hare ontwikkelings-
cyclus als de pathologische veranderingen in de organen en de speci-
fieke complementbindingsreactie, zijn onderzocht (Montgomf.ry,
Vrijburg, Liston en Soparkar, Fairley en Mackie). In de laatste
jaren staan neusgranulomen, eveneens voorkomend bij runderen en ver-
oorzaakt door een schistosomum, in het brandpunt der belangstelling.

Op de Oostkust van Sumatra komt de Bilharziose bij runderen (Zebu\'s)
algemeen voor, ook het neusgranuloom ontbreekt niet. De trematode
Schistisomum spindalis Montgomery is voor Deli het eerst beschreven door
A. Vrijburg in 1907 (1). Een korte beschrijving van deze parasiet,
ook door mij in Deli bestudeerd, volgt :

Deze trematode is van gescheiden geslacht. Het mannetje is veel
korter en breedcr dan het wijfje, bezit een mond- en buikzuignap,
dicht bijeen gelegen ; de buikzuignap is gesteeld en steekt als een
trompet naar buiten. De canalis gynaecophorus wordt gevormd door
de zijkanten van de mannelijke parasiet, die zich ventraalwaartsch
ombuigen en op deze wijze een gesloten kanaal vormen ; in dit kanaal
bevindt zich het wijfje. Het mannetje is achter den buikzuignap het
breedst ; direct achter dezen zuignap dorsaal bevinden zich de afzon-
derlijke testesblaasjes, in één rij gerangschikt. De geslachtsporie ligt
achter den buikzuignap ; een cirrus en cirrusbuidel ontbreekt. Het
meest opvallend is het darmkanaal dat als 2 zwarte draden zigzagsgewijs
door het lichaam loopt ; een pharynx ontbreekt; vóór den buikzuignap
splitst zich het darmkanaal in de beide darmtakken, die zich later weder
vereenigen en zich tot achter in het lichaam voortzetten. De kleur van
den worm is wit en zijn oppervlakte ruw.

Het wijfje is veel dunner, cylindrisch van vorm en gelijkt op een dun,
wit draadje, in het midden zwart gekleurd. Het darmkanaal is als bij
het mannetje. De wijfjes bezitten één langgerekt ovarium ; de uterus
is lang en bevat slechts een gering aantal eieren. (De wormen zijn ge-
fixeerd in een 5% formaline-oplossing).

De lengte van het mannetje bedraagt 10.05 ^tot l3-² rnm ; afstand
midden mondzuignap tot midden buikzuignap 0.7 mm; de breedte
gemeten ongeveer in het midden van het lichaam 0.5 mm.

De lengte van het wijfje bedraagt 12.9 tot 17 mm, de breedte van het
lichaam o. 1 mm.

De eieren bezitten een eigenaardige vorm, zij bestaan n.1. uit een
breed middenstuk met 2 smallere einden, één dezer einden is stomp,
het andere doornvormig. In het breede middenstuk bevindt zich het
miracidium. Lengte van het ei bedraagt 255 tot 300 //., breedte 52 tot
60 fj. (gemeten bij het middenstuk).

A. Vrijburg geeft de volgende afmetingen op (in phys. Na Cl-op-
lossing) ; mannetje : lengte 11.17 en 12.2 mm, grootste breedte 0.7 mm,
midden buikzuignap tot vooreind van het lichaam 0.767 mm. Wijfje
(jong) : lengte 7.25 mm, breedte o. 1 mm. De afmetingen van het man-
netje komen overeen met die door mij gevonden ; echter die van het
wijfje niet, de oorzaak hiervan is, dat Vrijburg nog niet volwassen
wijfjes gemeten heeft.

Vele (ongeveer 10%) der door mij onderzochte wijfjes, afkomstig
uit de vertakkingen van de vena porta in de lever, bevatten eieren ;
zoo bevatte de uterus van een vrijliggend wijfje 17 stuks eieren, lengte
200 tot 300 /x en breedte van het middenstuk 50 fi ; dit vrouwelijk
exemplaar had de max. lengte van 1 7 mm en op eenige plaatsen een
breedte van 0.15 mm.

De verblijfplaats van deze parasiet is het bloedvatenstelsel en wel de
venae van de volgende organen: lever (100%), dikke darm (96%),
dunne darm (92%), longen (70%), mes. lymphklieren (58%), pan-
creas (50%), galblaas (42%), portale lymphklier (37%), maag (30%),
nier (20%), milt (11%); slechts bij één geval zijn deze wormen ge-
vonden in de venae van de urineblaas. Deze percentages zijn volgens
Fairley en Mackie (2).

De lever bevat zeer wisselende hoeveelheden parasieten, meestal
zoo weinig, dat zij in het geheel niet opvallen, echter in sommige ge-
vallen zooveel dat zij de vaten als het ware verstoppen. Bij een geringe
infectie ligt de worm vaak in een C-vorm ; komen deze parasieten in
een groote hoeveelheid voor dan zijn zij meer tot een kluwen ineenge-
draaid. Het aantal mannetjes schijnt het aantal wijfjes verre te over-
treffen; zoo vond ik in de bloedvaten van de lever een tamelijk groot
aantal mannetjes gepaard en wel 20 tot 30%. Vrijburg vond slechts
2% gepaard in de takken van de vena mesenterica.

Men is spoedig geneigd aan deze parasieten, voorkomend in het
bloedvatenstelsel, ziekteverschijnselen toe te schrijven ; echter men kan
deze wormen waarnemen in klinisch geheel gezonde dieren, zoodat
men als vaststaand kan aannemen, dat een matige infectie geen of zeer
geringe ziekteverschijnselen verwekt. Een sterke infectie, zoodat de
venae als het ware verstopt zijn, geeft daarentegen wel aanleiding tot
ernstige stoornissen en kan zelfs den dood van het dier veroorzaken.

Een geval van zoo\'n sterke infectie nam ik waar bij een 1 £-jarig stier-
kalf op een onderneming. Dit dier had de volgende ziekteverschijnselen :
Geen of geringe eetlust, opstaande haren, sterk gezwollen oogleden,

oedemen, slapte in de achterhand, diarrhee met sterk stinkende faeces.
Na eenige dagen kon het niet meer opstaan, vermagerde sterk, bleeke
slijmvliezen, anaemie en stierf na ongeveer 10 dagen ziekte.

Bij sectie werden de volgende afwijkingen gevonden : Bleeke slijm-
vliezen, oedemen in de subcutis en in het bindweefsel tusschen de
spieren ; in de buikholte bevond zich veel helder vocht (stuwing) ; het
peritoneum was normaal, eveneens de pleura, De longen waren wat
oedemateus ; het hart (myocard) gedegenereerd en had een gekookt
voorkomen. Het slijmvlies van den darmwand gaf vele kleine bloedinkjes
te zien ; de milt was normaal ; de nieren niet gezwollen, echter zeer
vochtig op doorsnede, de bastsubstantie bruin van kleur, de mergsub-
stantie helder rood ; het bindweefsel van het nierbekken was sterk
oedemateus, eveneens dat van het nierkapsel, trouwens al het bind-
weefsel in de nierstreek. De lever was iets gezwollen, donker van kleur
en aan de oppervlakte bevonden zich vele witte plekjes als sagokorrels ;
(Bilharzia-pseudotuberkcls) ; de lever was zeer bloedrijk en op
doorsnede waren vele witte plekken te zien, die macroscopisch geheel
het aspect opleverden van te bestaan uit een verzameling van door-
sneden van witte draadjes gelegen in de sterk verwijde bloedvaten ;
om de venae bevond zich veel bindweefsel.

Microscopisch toonde de lever vele veranderingen : de venae geheel
gevuld met parasieten, het lumen sterk verwijd ; de endotheelbeklee-
ding van den wand veelal intact, vaak kon een verval van parasieten
in het lumen der venae geconstateerd worden. Thrombose kwam
veel voor, vaak reeds door bindweefsel georganiseerd ; in deze thrombi
bevonden zich parasieten, vele gedegenereerd, ophoopingen van pig-
ment in de thrombi waren veelvuldig. Een vermeerdering van het
perivasculaire bindweefsel was algemeen en dit kon zeer belangrijk
zijn, vaak was dit bindweefsel celrijk en soms met chronische ontste-
kingscellen geïnfiltreerd. Ophoopingen van deze ontstekingscellen in
dit bindweefsel kwamen wel voor.

In den wand van deze venae namen wij frequent één of meer van
deze typisch gevormde eieren waar, die vaak omgeven zijn door een
wal van chronische-ontstekings-cellen, soms eosinophile cellen en reu-
zencellen (type „Fremdkörpcrriesenzellen"). Deze haarden kwamen
ook wel in het leverweefsel zelve voor en waren wat bouw betreft gelijk
aan die door mij in het pancreasweefsel waargenomen en beschreven
(3). „In het klierparenchym waren hier ontstekingshaardjes in een
vorm, die bij voorafgaande gevallen niet is gevonden en bestaande
uit een ophooping van chronische-ontstekings-cellen, waaronder eosi-
nophile cellen, soms in een groot aantal. Ook „Fremdkörperriesen-
zellen" kwamen voor, tevens resten van parasieteneieren. In een haard
is het aan de hand van serie-coupes gelukt een ei van Schistosomum
spindalis Montgomery aan te toonen. In sommige haardjes was het
infiltraat door een granulatieweefsel vervangen. Het omgevende klier-

weefsel is min of meer samengedrukt, bevat meer bindweefsel en wat
ontstekingscellen."

De macroscopisch waargenomen witte plekken onder de lever-
kapsel (Bilharzia-pseudotuberkels) bestaan uit bindweefsel afkomstig
van den wand van een vena, die direct onder de kapsel is gelegen en
vaak georganiseerde thrombi bevat.

Wat het leverweefsel betreft, valt op : te de stuwingsverschijnselen,
waardoor een atrophie van levcrcellen geconstateerd kan worden ;
2e een sterke vermeerdering van bindweefsel, zoowel het perilobulaire,
dat als min of meer breede strengen de leverkwabjes omkapselt, als in
sterker mate het peritrabeculaire-pericellulaire interstitium. Slechts
op enkele plaatsen kunnen wij normaal gebouwde leverkwabjes met
in het centrum gelegen centraalvena waarnemen, in het meerendeel
zijn de leverkwabjes zoodanig veranderd, dat zij niet of met moeite
te herkennen zijn en het weefsel slechts bestaat uit interstitium, min of
meer cclrijk, waarin zich nog rijen van een wisselend aantal levercellen
bevinden. Deze leverccllen vertoonen alle verschijnselen van atrophie;
zoowel de cellen als de kernen zijn kleiner dan normaal, de kernen
zijn donkerder van kleur (pyenose) ; verschijnselen van parenchyma-
teuze degeneratie van deze cellen kunnen wij eveneens waarnemen.

Het is wel merkwaardig dat deze parasieten een zoodanige ernstige
leveraandoening (parasitaire levercirrhose) veroorzaakt hebben en
waarschijnlijk zal deze degeneratie van levercellen veroorzaakt worden
door toxincn afkomstig van deze wormen, die de leverccllcn doen
degenereeren ev. necrotiseercn en het bindweefsel prikkelt tot woe-
kering, echter de vacaatwoekering zal hierbij ook een rol spelen.

Opvallend is dat in het leverweefsel vele hoopen pigment verspreid
liggen, waarschijnlijk is dit pigment door de Kupfersche cellen ge-
phagocyteerd ; de hoeveelheid pigment kan zoo sterk zijn, dat plaat-
selijk het weefsel geheel hiermede bedekt is.

In de literatuur wordt nog aangegeven als voorkomend bij lever-
bilharziose : haarden van levernccrose en woekering van epitheelccllen
der galgangen. (Beide verschijnselen zijn bij dit geval door mij niet waar-
genomen). De woekering van epitheelcellen van galgangen zou ver-
oorzaakt worden door het uitscheiden van toxinen door de epitheel-
cellen, het lumen der galgangen zou wel door deze woekerende cellen
gevuld kunnen worden, echter een neiging tot doorbraak van de basaal-
membraan werd niet geconstateerd. Men neemt aan dat deze Bil -
harzia-levercirrhose veroorzaakt wordt zoowel door de toxische werking
als door de locale laesies dezer parasieten en hare eieren.

De eieren van deze parasieten worden via darmkanaal uitgescheiden ;
zij doorboren den wand van de kleine venae, veroorzaken een ontsteking
en bereiken het lumen van het darmkanaal volgens het proces van een
microscopisch zweertje. De darmwand zelve toont afwijkingen als endo-

phlebitis met vele thrombi al of niet georganiseerd, met vele parasieten
in de sterk verwijde venae en haarden met eieren in het centrum, zoo-
als reeds voor de lever beschreven is. Lossen wij een stukje darmwand
op in een 4% Na OH-oplossing, die wel het weefsel echter niet de
eischaal aantast, dan kan men na centrifugeeren vele schistosomum-
eieren aantoonen. In den darminhoud zelve gelukte het eveneens ver-
scheidene eieren waar te nemen.

Het verdient aanbeveling, de aandacht te vestigen op het groote
aantal vervallen parasieten in de venae ev. in de thrombi. Volgens
Fairley en Mackie zouden vele parasieten vervallen in het eerste
stadium van de ziekte, vooral bij hyperinfecties, waarbij de parasieten
in bijna alle venae verspreid zijn en doode wormen constant waarge-
nomen worden ; in een later stadium heeft zich een meer biologisch
evenwicht ingesteld en die parasieten verblijf houdend in de takken
van de vena porta en vena mesenterica, zijnde de definitieve verblijf-
plaats dezer wormen, blijven over, terwijl die in de andere venae zeld-
zaam worden. Gezien het histologische beeld van de lever kan wel
moeilijk gesproken worden van het eerste stadium, waarschijnlijk is,
dat verscheidene malen een sterke infectie heeft plaats gehad ; het ont-
staan van deze ernstige levercirrhose is vermoedelijk mede begunstigd
door de jeugd van het dier.

Schrijver dezes behandelt de bilharziose bij het rund; hij beschrijft
zoowel de parasiet (Schistosomum spindalis) als hare verblijfplaats.
Van een 1 £-jarig stierkalf, dat sterk lijdende was aan deze worm-
infectie, geeft hij de ziektesymptomen weer : weinig of geen eetlust,
diarrhee, anaemie, oedemen, slapte in de achterhand gevolgd door
het niet meer kunnen opstaan en dood na 10 dagen. De sectie
leverde de volgende resultaten op : subcutaan oedeem, ascites, kleine
bloedinkjes in de darmmucosa, een iets vergroote, donker gekleurde
lever, waarvan de venen als het ware verstopt waren door deze para-
sieten, met een vermeerderde hoeveelheid bindweefsel om de vaten ;
oedemen in het nierbekken, nierkapsel en omgeving.

De histologische veranderingen bestonden uit : voor lever endophle-
bitis met vele al of niet georganiseerde thrombi; de venae, met een ver-
wijd lumen, sterk gevuld met parasieten, waarvan vele vervallen ;
sterke vermeerdering van het perivasculaire bindweefsel ; levercirrhose
met vermeerdering van het perilobulaire en in nog sterkere mate het
peritrabeculaire-pericellulaire interstitium en een sterk verval en
degeneratie van levercellen (atrophie en par. degeneratie) ; zeer veel
pigment in de Kupfersche cellen. De typisch gevormde eieren werden
in vaatwand en leverweefsel gevonden. Deze veranderingen van den
lever worden veroorzaakt door de toxinen en de veranderingen af-
komstig van de wormen en hare eieren.

In den darmwand : endophlebitis als bij lever, en haarden van de
eieren. In de nieren : tamelijk veel pigment, verder geen afwijkingen.

1. A. Vrijburg, Bilharzia-Würmer bei Rindern in Sumatra. Centralbl. f. Bakt.
Par., und Inf. Krankheiten, ie Abt. Org. Bd. 43. 1907. p. 806.

2. N. H. Fairley en F. P. Mackie : Studies in Schistosoma spindale. Indian
med. ies. mem. Mem. No. 17. Sept. 1930.

3. H. Burggraaf : Bijdrage tot de kennis der pancreasdistomatose bij het rund,
veroorzaakt door Eurytrema pancreaticum (Janson, 1889) Looss, 1907. Diss. Utrecht,
1933. blz. 61.

Afbeelding 1. Lever met véle venae, wier lumen sterk verwijd is en gevuld met
parasieten. Het leverweefsel is sterk veranderd.

Afbeelding 2. Sterk veranderd levergedeelte, waarbij de goed zichtbare levercel-
balkjes atrophisch zijn en ver uiteen liggen (stuwing). Vele ophoopingen van pigment,
gephagocyteerd in de Kupfersche cellen, zijn zichtbaar. Beneden rechts een vena
met verwijd lumen, waarin schistosomen en een vermeerderde hoeveelheid interstitium
om den vaatwand.

Afbeelding 3. Bloedvat in de lever : opvallend zijn : de groote hoeveelheid para-
sieten gelegen in het sterk verwijde lumen en de sterk verdikte wand.

Afbeelding 4. Doorsnede van een schistosomum ; de beide darmtakken, waarin
zich een donkergekleurde amorphe massa bevindt, zijn goed zichtbaar.

Afbeelding 5. Levergedeelte met veel bindweefsel tusschen de levercelbalkjes, die
ver uiteen gelegen zijn ; normaal gebouwde leverlobuli zijn niet aanwezig. Beneden
en rechts georganiseerde thrombi in de venae, waarin zich reeds geheel vervallen
schistosomen bevinden. Vele ophoopingen van pigment zijn zichtbaar in het lever-
weefsel .

Afbeelding 6. Georganiseerde thrombus in een vena met vele vervallen parasieten,
waarin zich kalk heeft afgezet.

Verfasser behandelt die Bilharziose beim Rinde; er beschreibt den Parasit (Schi-
stosomum spindalis) und seinen Aufenthalt. Er teilt die Krankheilssymptome mit
von einem 1 J-jährigen Stierkalbe, das sehr viel zu leiden hatte von diesen Würmern :
Appetitlosigkeit, Diarrhöe, Anämie, Oedeme, Schwäche der Nachhand gefolgt
vom Unvermögen zum Aufstehen; nach 10 Tagen starb das Tier. Die Sektion gab die
folgenden Ergebnisse: subkutan Oedcm. Ascites, die Darmschleimhaut läszt zahlreiche,
kleine Blutpunkte erkennen : die Lever ist dunkelfarbig und angeschwollen, indem
die Venen gleichsam verstopft sind ran diesen Würmern und eine gesteigerte Menge
Interstitium um die Gefäsze herum : eine sulzige Infiltration im Nierbecken, in der
Bindegewebskapsel und Umgegend.

Die histologischen Aenderungen sind für die Leber : Endophlebitis mit vielen
Trombi, die häufig schon organisiert sind ; alle Venen haben ein erweitertes Lumen
und sin prall ausgefüllt mit Würmern, wovon viele schon verfallen sind ; eine starke
Zunahme des perivaskulären Bindegewebes; eine Leberzirrhose mit einer Zunahme
des perilobulären und perizellulären Interstitiums und eine Entartung und Nekrose
der Leberzellen (Atrophie und trübe Schwellung); sehr viel Pigment hat sich in
den Kupferschen Zellen aufgespeichert. Die typisch gebildeten Eier sieht man in
den Wänden der Gefäsze und im Lebergewebe. Diese Leberänderungen werden
herbeigeführt von den Toxinen und den Aenderungen der Würmer und ihrer Eier.

In der Darmschleimhaut sieht man endophlebitis wie bei der Leber und Herde
der Parasiten-Eier.

The author\'s article is 011 bilharziosis of cattle. He describes the parasite (Schisto-
soma spindale) as well as its locality. He gives the symptoms of a bull-calf, one and
a half year old, which suffered badly from this worm-infection : hardly any appetite,

diarrhoea, anaemia, oedema, weakness in the hindquarters, followed by impotence
to rise ; death following after 10 days.

Dissection showed the following results : subcutaneous oedema, ascites, little
haemorrhages in the intestinal mucosa, a slightly enlarged, dankcoloured liver,
the veins of which are so to say obstructed by these parasites, an increased amount
of interstitium around the blood-vessels, oedema in the kidney-pelvis, kidney-capsule
and environment.

The histological alterations consisted of: as regards the liver, endophlebitis with
many thrombi organized or not ; all veins with distended lumen contain a conside-
rable number of worms, several of which are in decayed condition ; great increase
of the perivascular connective tissue ; liver-cirrhosis with vast increase of the perilo-
bular as well as the peritrabecular-pericellular interstitium and an excessive degene-
ration and necrosis of livercells (atrophy and par. degeneration), a great deal of
pigment has accumulated in the Kupfer-cells. The typically formed eggs occurred
in the vascular wall and liver-tissue. These alterations of the liver are caused by
the toxins and the changes originating from the worms and their eggs.

In the intestinal wall : endophlebitis as in liver and egg-nidi. In the kidneys :
rather much pigment, no more deviations.

C\'est sur la côte orientale de Sumatra aux Indes néerlandaises que l\'auteur
a pu observer plusieurs cas de bilharziose chez des bovidés (zébus).

Il nous décrit tant la parasite (schistosomum spindalis) que le séjour de celle-ci
dans le hôte.

D\'un taureau âgé de un an et demi, gravement atteint de cette infection vermi-
neuse, il nous relate les symptômes morbides : inappétence, diarrhée, anémie,
oedèmes, affaiblissement, suivies plus tard par des paralysies et par la mort en 10
jours.

L\'autopsie montra : oedèmes sous-cutanées, aseite, petites hémorrhagies dans la
muqueuse intestinale ; dans le foie, quelque peu grossi et d\'une couleur foncée, les
veines sont pour ainsi dire gorgées de parasites, tandis qu\'autour des vaisseaux
la quantité de tissu conjonctif s\'est augmentée ; d\'ailleurs pouvait-il constater des
oedemes tant dans le bassinet et les capsules rénales que dans l\'entourage de ces
organes.

dans le foie : une endophlébite accompagnée de thrombes organisées ou non-
organisées ; les veines, fortement dilatées, gorgées de parasites dont plusieurs en
état de dégénérescence ; forte augmentation du tissu conjonctif périvasculaire ;
cirrhose du foie avec augmentation de l\'interstice périlobulaire, qui est plus grande
encore pour ce qui concerne l\'interstice péritrabéculaire et péricellulaire ; atrophie
et dégénérescence grave des cellules hépatiques; les cellules de Kupfer contiennent
une grande quantité de pigment.

Toutes ces altérations du foie sont causées ou par les vers et leurs oeufs ou par les
toxines des vers.

Ainsi que dans le foie l\'auteur pouvait constater dans les parois intestinaux une
phlébite et des foyers d\'oeufs.

Les reins, tout en contenant une assez grande quantité de pigment, ne présentent
du reste aucune altération.

Na Koch\'s groote ontdekking in 1881, waardoor de, voor dien door
sommigen veronderstelde, besmettelijkheid der tuberculose zekerheid
werd en vooral na zijn vinding der tuberculine, kwam elders en ook
in ons land spoedig belangstelling voor de bestrijding der ziekte onder
het rundvee.

In verschillende landen werden meer of minder rigoreuze maat-
regelen verordend, die in den regel spoedig weer verdwenen onder
invloed van de moeilijke doorvoering daar, waar de ziekte sterk verbreid
voorkomt.

Ook hier was er belangstelling. Verschillende particuliere pogingen
tot bestrijding, resp. tot het in stand houden van tuberculose-vrije
beslagen, wijzen in die richting.

In 1896 richtte de Maatschappij voor Diergeneeskunde het verzoek
tot de Regeering maatregelen te beramen. In hetzelfde jaar kwam er
een Commissie (Ruisch, Wirtz, v. Lijnden) die begin 1897 een rap-
port indiende, dat niet verder is gekomen.

In 1898 kwam er een Staatscommissie (Ruisch, Wirtz, Bultman,
v. Konijnenburg, Reimers), die een rapport en een wetsontwerp in-
diende. Na de minder goede resultaten elders met straffe voorschriften,
waren hier meer gematigde ontworpen.

Het wetsontwerp omvatte verplichte aangifte en afslachten van
kennelijk en vermoedelijk open-lijders en regeling van het tuberculine-
gebruik in dien zin, dat de tuberculine alleen van Rijkswege zou mogen
worden aangewend. Verder verplichte afzondering en blokkeering
van reactie-dieren bij vrijwillige bestrijding. Er zouden een inspecteur
en eenige adjunct-inspecteurs komen, aanvankelijk 5.

Het wetsontwerp werd in de afdeelingen der 2e Kamer behandeld,
heeft het echter niet verder gebracht; is ingetrokken.

Het had toenmaals de sympathie der maatschappij voer diergenees-
kunde, die op aanvaarding aandrong, terwijl van landbouwzijde be-
zwaren werden gemaakt.

De aangelegenheid is daarna voor het Rijk blijven rusten tot 1904,
toen zij bij Kon. Besl. geregeld werd. (K.B. van 2 Sept. 1904, S. 219).
De regeling kwam er hoofdzakelijk op neer, dat veehouders, in de eerste
plaats veefokkers, die meenden één of meer dieren te hebben met open-
tuberculose, daarvan vrijwillig aangifte konden, niet behoefden, te doen
bij den burgemeester.

Hier kwam dus naast de verplichte aangifte volgens de Veewet van de daarin
genoemde ziekten, de vrijwillige voor tuberculose.

ling van open-tuberculose of ernstige verdenking, werden de lijders
tegen vergoeding onteigend en werd het overige veebeslag onderzocht op
de aanwezigheid van meer open-lijders. Werden deze gevonden, dan
moest de eigenaar in onteigening berusten. Het stalonderzoek werd
later herhaald.

Deze modificatie van het Ostertagsche bestrijdingsstelsel werd ge-
noemd het Nederlandsche systeem volgens Poels-Lovink. Het leidde
spoedig tot vrijwillige aanbieding en onteigening van groote aantallen
dieren en tot heel veel arbeid voor den veeartsenijkundigen dienst.
Het bleek dat bij i 80% der overgenomen dieren de gestelde diagnose
bij sectie kon worden bevestigd.

De grondgedachte der ontwerpers, althans van Poels, zal m. i.
geweest zijn : „Geef volledige schadevergoeding voor de vrijwillige
afslachting der open-lijders en de veehouders, eventueel met hulp
van hun dierenarts, zullen trachten de open-lijders zooveel mogelijk
op te ruimen, wat gaandeweg tot een terugdringen der ziekte moet
leiden en andere maatregelen overbodig maken.

Of Poels, resp. Poels-Lovink gelijk hadden is nimmer gebleken.
Tegenover warme aanhangers der methode waren er die haar geld-
vermorsen achtten. Zoo kon de toenmalige inspecteur voor Limburg,
Goossens, zich met de regeling moeilijk vereenigen. Hij meende, dat
na het aanbieden van een vermoedelijk open-lijder uit een bedrijf
een nauwgezet onderzoek, in de eerste plaats algemeene tuberculinatie,
noodig was en dat, indien uitvoerbaar, de geïnfecteerde dieren moesten
worden opgeruimd, om zoodoende vrije bedrijven te creëeren. Er is
onder leiding van Goossens in Limburg toen nogal in die richting
gewerkt.

Het tuberculine-gebruik was, volgens den opzet, beperkt tot dieren
met verschijnselen van open-lijden, waarbij echter de diagnose niet
bacteriologisch kon worden vastgesteld, althans niet werd gesteld.
Ernstige verdenking op grond van verschijnselen positieve reactie
leidden dan veelal tot afmaken.

Persoonlijk heb ik in die dagen een poging geleid om in een ver-
eeniging van veefokkers, waar het tuberculose-cijfer niet hoog was,
de beslagen vrij te maken.

De opzet was algemeene tuberculinatie en zoo mogelijk in korten
tijd onteigening der reactie-dieren.

Het reactie-cijfer was i 10%. Gedacht werd in ongeveer één jaar
alles opgeruimd te kunnen hebben. Bij de tweede tuberculinatie een
jaar na de eerste, reageerden echter van de kalveren i 50%. Alle
leden waren aangesloten bij dezelfde zuivelfabriek, die uiteraard ook melk ont-
ving van andere veehouders en de ondermelk voor de kalveren niet pasteuriseerde.

Toen de kosten, d.w.z. de Rijkskosten ƒ 1.000.000 per jaar aanmer-
kelijk te boven gingen en Lovink naar Indië vertrokken was, bleek
diens opvolger van Hoek al spoedig van meening, dat het te duur werd.

van den Landbouw als zijn meening te kennen, dat een belangrijke
aangelegenheid als runder-tuberculose-bestrijding wel wat mag kcsten,
dat echter, in verband met andere belangen waarover de directie van
den Landbouw te waken heeft, deze kosten een zeker bedrag (de heer
van Hoek noemde toen een half millioen jaarlijks) niet zou mogen
overschrijden.

Deze stelling stond ongeveer gelijk met het stelsel onmogelijk maken.
Het aantal overnemingen werd door allerlei beperkende bepalingen
teruggedrongen en al spoedig was het heelemaal gedaan.

Uit de vele secties die gedurende 1904—1910 werden verricht is
duidelijk gebleken, dat onder de vele open-tuberculose meer dan 90%
longtuberculose voorkomt, hetzij als eenige open vorm, hetzij gecom-
bineerd met andere, welke andere vormen bijna steeds als secundair
zijn-op te vatten, zoodat gesteld kan worden, dat als het mogelijk ware
de open-longtuberculose tijdig aan te toonen en op te ruimen, de ge-
vaarlijker vormen als uier-tuberculose niet tot ontwikkeling zouden
komen. Een bekend feil weliswaar, doch waaraan, in verband met bestrijding,
onvoldoende aandacht gegeven wordt.

Na Poels-Lovink kregen wc Remmelts-v. Hoek, d.w.z. het Bangsche
stelsel voor Nederland in een K.B. aangegeven. De veehouder kon zijn
veebeslag volgens deze regeling onder Rijkstoezicht stellen. De dieren
werden klinisch, zoo noodig met behulp van tuberculinatie onderzocht ;
opgespoorde open-lijders werden, thans niet als bij de vorige methode,
11a gewone taxatie, doch na indeeling in enkele klassen volgens het
levend gewicht getaxeerd, onteigend en afgemaakt. De eigenaar had
te zorgen voor de, door den dierenarts met het onderzoek belast aan
te geven maatregelen tegen stalbesmetting en voor luberculose-vrijen
opfok en moest zich verbinden reactie-dieren niet anders dan voor de
slachtbank op te ruimen en desgewenscht te laten merken.

Aanvankelijk was de bedoeling dat speciale dierenartsen met de
leiding van het onderzoek zouden worden belast ; later is de uitvoering
goeddeels aan de inspecteurs van den veeartsenijkundigen dienst op-
gedragen. Dr. A. J. Winkel is nog tijdelijk als bijzonder belast met de
tuberculose-aangelegenheid werkzaam geweest.

In Noord-Holland en hier en daar elders, was er van af den aanvang
belangstelling en kwam het tot stichting van enkele organisaties voor
de bestrijding volgens deze Rijksvoorwaarden.

Overigens bleef het bij sporadische aansluiting. Het groote bezwaar
bleek de blokkeering der reactie-dieren.

In Friesland, waar verscheidene vooraanstaande fokkers reeds
jaren aan particuliere bestrijding deden, kwam intusschen de gezond-
heidsdienst voor vee tot stand, die spoedig de vrijwillige bestrijding,
met Bang als basis, met behulp van bestaande veehouders-organisaties
uitbouwde, waarbij aan de veehouders werd overgelaten, met de tuberculeuze
dieren naar eigen goedvinden te handelen.

der ziekte tot stand gekomen met het parool : „vrijlaten tuberculose-
dieren."

Terwijl de Rijksbestrijding langzaam afstierf, groeide die volgens
het Friesche systeem.

De belangstelling voor de aangelegenheid bleef in veehouderskringen
en ook in de onze levendig. Zij richtte zich in het algemeen naar het
Bangsche stelsel en spitste zich vooral op de vraag wat met de reactie-
dieren kon gebeuren. Van een door het Nederlandsch Rundveestam-
boek ingestelde ccmmissie verscheen een rapport, met de strekking :
„vrijwillige bestrijding volgens Bang", met blokkeeren reactie-dieren
en verder aangifte-plicht van open-tuberculose en afslachten met ver-
goeding. Het werd door de algemeene vergadering der vereeniging
niet aanvaard en verdween daarmede van het tooneel.

Een poging der Maatschappij voor Diergeneeskunde, die ook een
commissie instelde, bracht de zaak evenmin tot oplossing. Haar com-
missie (voorzitter De Blieck) kwam tot de conclusie no. i vrijwillige
bestrijding volgens Bang met subsidiëering, welke verhoogd kon wor-
den : i. bij maatregelen ter verzekering van tuberculose-vrijen opfok,
en 2. bij vrijwillige blokkeering der reactie-dieren.

In 1924 werd door de drie centrale landbouworganisaties, den Alg.
Ned. Zuivelbond, het Ned. Rundveestamboek en het Gron. Rundvee-
stamboek een commissie ingesteld waaraan op verzoek, de Directeur-
Generaal van den Landbouw een inspecteur van den veeartsenij-
kundigen dienst, een veeteeltconsulent en een zuivelconsulent toevoegde,
welke commissie het naar den voorzitter Coll. De Vink veelal genoemde
rapport „De Vink", uitbracht. Dit stelde voor de bestrijding te organi-
seeren in vereenigingen, hetzij reeds bestaande organisaties, hetzij
afzonderlijk te stichten tuberculose-vereenigingen. Er zou een per-
manente tuberculose-commissie komen, die minstens twee hygiëne-
consulenten van wie althans één landbouwingenieur en één dieren-
arts, zou moeten aanstellen.

Wat de reactie-dieren betreft zegt het rapport, dat, hoe wenschelijk een verbod
van vrijen verkoop ook moge zijn, de commissie dit toch niet kan aanbevelen.
Er moet een certificaten-dienst komen en de scheidingslijn moet deze zij", dat
alle zonder certificaat verhandelde dieren als verdacht zijn te beschouwen.

Op het Landhuishoudkundig congres in 1926 te Alkmaar werd door
De Vink over de tuberculose-bestrijding een prae-advies uitgebracht
en daar verdedigd. De denkbeelden der commissie vormden den grond-
slag.

Het was daar, dat Berger, toen nog vrij kort belast met de leiding
van den veeartsenijkundigen staatsdienst, te kennen gaf er zeker niet
toe mede te zullen werken, dat Rijksgeld zou worden besteed aan de
bestrijding, zonder dat maatregelen zouden gelden met betrekking
tot reactie-dieren. Hij duidde daarbij op verplicht merken, zonder meer;
sprak derhalve niet over verbod van vrijen verkoop.

Ik heb wel eens den indruk gekregen, dat weinigen toen de groote
beteekenis der rede van den toen jong-directeur van den veeartsenij -
kundigen dienst begrepen hebben. Blokkeering, zooals in de geldende
rijksregeling omschreven, beduidde „reactie-dieren uitsluitend voor de slacht-
bank opruimen" ; het voorschrift ,,merken" laat wel verkoopen, niet opzettelijk
bedrog toe.

In geen der bovengenoemde rapporten is aan merken, zonder blokkeering, eenige
aandacht gegeven.

Hoe dat zij, de voorstanders van „geen maatregelen met betrekking
tot reactie-dieren" bleven zich weren.

Het woord van Berger te Alkmaar was echter voor anderen aanlei-
ding te probeeren voor de praktijk een en ander klaar te maken en het
advies der meergenoemde commissie dat het tot daden zou komen
en het wocrdvechten zou worden gestaakt, op te volgen.

Wijlen C. Ament, bekende landbouwvoorman in het Zuiden, tevens
Tweede Kamerlid, riep eenige menschen uit de landbouworganisaties,
hoofdzakelijk van Limburg en Noord-Brabant, met de betrokken
inspecteurs van den veeartsenijkundigen dienst en veeteelt- en zuivel-
consulenten bijeen.

Er was spoedig een kleine commissie, spoedig een conferentie in
Den Haag en eveneens spoedig een regeling, ongeveer als ze thans geldt,
dus vrijwillige, georganiseerde bestrijding, zoo ongeveer volgens Hang,
met Rijkssteun onder verschillende voorwaarden o.m. verplicht meiken
van reactie-dieren.

Er kwam één inspecteur van den veeartsenijkundigen Dienst speciaal
voor de tuberculose, in het rapport De Vink als hygiëne-consulent
betiteld, echter binnen den veeartsenijkundigen dienst, niet daarbuiten,
zooals deze commissie wilde.

Gedurende den betrekkelijk nog korten tijd dat de regeling werkt,
is reeds gebleken, dat als van deze vrijwillige bestrijding iets terecht
zal komen, zoo ongeveer alle praktiseerende dierenartsen er bij betrokken
moeten zijn en dat de leiding kan berusten bij den bestaanden veeartse-
nijkundigen dienst.

Dc te-werk-stelling van één inspecteur in algemeenen dienst, speciaal
voor deze aangelegenheid is van veel beteekenis gebleken. Het is collega
\'t Hooft gelukt in korten tijd veel tot stand te brengen. Hulde !

Ook is m.i. gebleken, dat een landbouwingenieur in deze functie
niet op zijn plaats zou zijn en dat meer dierenartsen-consulenten ook,
althans nu, niet noodig zijn.

Inderdaad zit aan het tuberculose-vraagstuk een zuivere veterinaire
en een economische kant. Deze laatste is van meer en andere beteekenis
dan die, welke wordt overwogen bij de vraag of een ziek dier de aange-
wezen behandeling waard is. De dierenarts, die het boerenbedrijf niet
zoowat kent, moet niet op tuberculose-gebied algemeene leiding willen
geven. De landbouw-ingenieur blijft er echter zeker beter af. Ik heb

van een veeteeltconsulent, die een voordracht over het vraagstuk hield,
de vrijwillige bestrijding hooren vergelijken met de veeverbetering
door stichting van fok- en contrólevereenigingen en beide in dit opzicht
op één lijn zien stellen ! Dergelijke theorieën brengen de boeren op een
dwaalspoor.

De algemeene permanente tuberculose-commissie in het rapport
,,De Vink" voorgestaan is ook niet gekomen, wel plaatselijke en gewes-
telijke in den vorm der besturen van de plaatselijke vereenigingen
en van de gewestelijke federaties van deze. Deze besturen blijken
terdege van beteekenis.

Bij sommige heftige debatten, die voor enkele jaren werden gevoerd
tusschen voor- en tegenstanders der blokkeering, kon herhaaldelijk
beluisterd worden, dat de tegenstanders als belangrijk argument aan-
voerden, dat, als op een bedrijf de reactie-dieren met zorg werden onder-
zocht op open-tuberculose en de lijders afgeslacht, de overblijvende
konden worden beschouwd als niet besmettelijk.

Zonder in finesses af te dalen kan ik als ervaring uit Zuidelijk Zuid-
Holland melden, dat in 1931—1932, onder controle stonden 329 be-
drijven, van welke 283 niet tuberculose-vrij. In 1932—1933 waren op
64 dezer niet-vrije stallen nieuwe reactie-dieren bijgekomen, nadat in
1931—1932 de open-lijders, voor zooverre opgespoord, waren opgeruimd.
Dit duidt op contactinfectie door de overblijvende reactie-dieren.

Voor 1932—1933 en 1933—1934 waren deze cijfers : besmette
stallen in 1932—1933 201, van welke op 74 in 1933—1934 blijkbaar
uitbreiding door contact-infectic had plaats gevonden door reactie-
dicren, waarbij geen verschijnselen van open-tuberculose was waarge-
nomen.

Een andere ervaring is deze. In 1933—1934 werden uit Zuidelijk
Zuid-Holland aan de Crisis-Rundvee-Centrale geleverd 419 reactie-
dieren, beesten van bedrijven aangesloten bij de tuberculose-bestrijding
en waarbij de dierenarts geen open-tuberculose had vastgesteld.

Van deze 419 stuks werd na de slachting bij 75/ stuks open-tuberculose vast-
gesteld.

Deze cijfers wijzen er nadrukkelijk op dat bij de Nederlandsche
bestrijding, meer dan tot nog toe plaats heeft, de aandacht moet vallen
op het groote belang der beperking van de contact-infectie en dat naast
ijverig sporen naar open-lijders, vooral afzondering der reactie-dieren
of scheiding van reactie-vrije en reactie-dieren of wat zulks zooveel
mogelijk benadert, moet worden bevorderd. Door Bang trouwens altijd
als een hoofdvoorwaarde gesteld.

De noodzakelijke tuberculose-vrije opfok dient uiteraard naar plaat-
selijke omstandigheden te worden behandeld ; melkverwerking op de
boerderij, levering aan een fabriek die goed is ingericht voor pasteuri-
satie der nevenproducten, dit procédé niet steeds toepast omdat b.v.
vrij veel melk wordt aangevoerd, die wegens te hoogen zuurgraad de
pasteurisatie niet verdraagt of lid van coöperatieve fabriek, die als

zoodanig ook tuberculose-vereeniging is en waar bestuur en directeur
het belang van den tuberculose-vrijen opfok inzien, maken verschillende
maatregelen in dit opzicht aangewezen.

De vraag hoe moet aan den eisch tuberculose-vrije opfok worden
vcldaan is niet gemakkelijk te beantwoorden.

Ik ken ernstige bestrijders, die onder geen voorwaarde nevenproducten
der zuivelindustrie aan kalveren voeren uit vrees voor tubcrculose-
besmetting.

Er is wel is waar een verplichting tot voldoende verhitten van tapte-
melk en karnemelk voor veevoerder bestemd, echter komt het, althans
in deze omgeving, voor, dat melk bij aankcmst aan de fabriek de pasteur
niet meer verdraagt en ongepasteuriseerd gekarnd wordt. In het warme
jaargetijde komt soms vrij wat melk in boven aangeduidcn toestand aan.
Op fabrieken die Zondag\'s niet werken is de Maandag riscant.

De fabriek kan of de karnemelk vernietigen of distribueeren ; uiter-
aard is er wel eens kans, dat de kalveren dit goedje krijgen. Dit gevaar
wordt, nu in verband met de crisisomstandigheden van de geleverde
melk een aanmerkelijk procent aan nevenproducten zal moeten worden
teruggenomen, meer sprekend.

Vermoedelijk zoude dit vraagstuk opgelost kunnen worden, als met
een niet duur procédé alle fabriek-centrifuge-melk en wei kon worden gepoederd,
met aanwending van behoorlijk hooge temperatuur. Er ware daardoor een houdbaar
krachtvoedsel van binnenlandsche origine, voor verschillende diersoorten geschikt,
verkregen.

De sterk groeiende belangstelling van de zijde der veehouders en de
honderden tuberculose-vrije bedrijven, welke in enkele jaren verkregen
zijn, duiden er op, dat Nederland met de vrijwillige bestrijding, zij het
na nog al wat strubbelingen, op den goeden weg is.

In Friesland waren in 1933—1934 aangesloten ^ 4500 bedrijven
van welke 2000 vrij, bij de Rijksbestrijding in 1932—1933 ruim
9700 bedrijven, van welke ruim 4800 vrij.

Er is duidelijk gebleken, dat het merken van reactie-dieren niet een
te groot bezwaar is voor deelneming. Dit feit kan, dunkt mij, de tegen-
standers die vreesden dat dit wel het geval zou zijn, er toe brengen
hun keer te nemen.

Verder is gebleken dat het niet te groote inspanning kost bedrijven,
waar de infectie niet al te veel is doorgedrongen, tuberculose-vrij te
krijgen en te houden, al gaat zulks zeker niet steeds gemakkelijk.

Waar het voor de toekomst uiteraard op aan komt is of het gelukken
zal deze vrijwillige bestrijding eener besmettelijke veeziekte algemeen
of zeer ruim door de belanghebbenden aanvaard te krijgen. Wanneer
10% of 20% der veehouders er aan meedcen en hunne bedrijven
vrij worden en de overige 90% of 80% blijven tuberculose-virus via
markten, zuivelfabrieken enz. alom verbreiden, heeft de vrijwillige

bestrijding in algemeen economischen zin weinig of geen beteekenis
en blijft de tuberculose voor onzen internationalen handel in vee
en vooral in veeproducten, waaronder in de eerste plaats de boter
en de kaas, wellicht meer nog voor de kaas dan voor de boter en voor
de volksgezondheid, een groot gevaar.

Zonder met profetischen geest begaafd te zijn, kan men verwachten,
dat na, laat ons hopen, de nog kort-durende algemeene crisis, onze
export-handel in vee en zuivelproducten door de tuberculose een handi-
cap krijgt.

Hier ligt m.i. voor de krachtige Nederlandsche landbouworganisatie
een belangrijk stuk werk te doen.

Ik hoor zoo herhaaldelijk van tuberculosebestrijders : ,,Weet U
waar hier de schoen nog wringt ? De tuberculose-vrije stal krijgt van de
zuivelfabriek of den melkhandelaar wegens het tuberculose-vrij zijn
geen dubbeltje extra. Een halfje per liter meer zou voldoende zijn
om in heele gebieden volledige aansluiting te krijgen".

Het moei voor de zuivelindustrie volstrekt niet onoverkomelijk bezwaarlijk
zijn een zoodanige regeling le maken dat, desnoods bij gelijkblijven van het totaal-
bedrag aan uit le betalen melkgeld, de tuberculose-vrije bedrijven wat eXlTd fiïijgêtl
(of anders uitgedrukt de met tuberculose besmette bedrijven wat minder).

Het is vooral om op deze aangelegenheid de aandacht te vestigen,
dat ik mij tot het schrijven van dit stukje zette.

Ik zou zoo gaarne de collega\'s die invloed hebben bij landbouw-
voormenschen, willen opwekken hun invloed ten goede aan te wenden.

Het zou inderdaad een heel mooi succes zijn, indien binnen afzien-
baren tijd de vrijwillige bestrijding tot een zoowat algemeene uitgroeide
en dat is noodzakelijk, zal ze slagen.

Ten einde niet al te onvolledig te schrijven, wil ik nog op de volgende
omstandigheid wijzen.

Nu reeds en meer nog bij elke uitbreiding der vrijwillige bestrijding,
wijzigt zich de stroom van vee van de perifere provinciën naar de om-
geving der groote bevolkingscentra. In dezen stroom komen gaandeweg
meer tuberculose-lijders met en zonder gaatjes. De risico van het bedrijf.

Ik neem aan dat als inderdaad de belanghebbende veehouders en
hunne voormannen de vrijwillige tuberculose-bestrijding brengen waar
ze komen moet, zal ze algemeen economische, belangrijke beteekenis
krijgen en tot uiteindelijke uitroeiing der ziekte leiden, de Veeartse-
nijkundige Dienst middelen zal kunnen aangeven tot beperking van
het kwaad in de bovenbedoelde gebieden.

Schrijver geeft een overzicht van verschillende pogingen welke in
Holland gedaan zijn om tot doelmatige runder-tuberculose-bestrij-
ding te komen. Zij hebben geleid tot de particuliere bestrijding,
die vooral in Friesland plaats heeft en de bestrijding met Rijkssteun,
hoofdzakelijk in de overige provincies.

Beide systemen, aan Bang ontleend, omvatten tuberculinatie der
aangesloten veebeslagen, bevordering van tuberculose-vrije opfok en
maatregelen ter beperking der contact-infectie. Bij de particuliere be-
strijding gelden geen verplichtingen ten opzichte der reactie-dieren, bij
die met Rijkssteun worden deze van een blijvend merkteeken voorzien.

In Friesland waren in 1933—\'934 aangesloten 4500 bedrijven
met i 2000 vrije stallen; bij de Rijksbestrijding in 1932-—1933 ruim
9700 bedrijven, waarvan ruim 4800 ziektevrij. De deelneming aan de
Rijksbestrijding neemt steeds toe, daar gebleken is dat het verplicht
merken der reactie-dieren in de praktijk geen overwegend bezwaar is.

Verfasser gibt eine Uebersicht der verschiedenen Versuche welche in Holland
gemacht worden sind zur Erreichung einer zweckmässigen Tuberkulosebekämpfung.

Sie haben geführt zu einer privaten Bekämpfung welche besonders in Friesland
stattfindet und zu einer Bekämpfung mit Reichshilfe, hauptsächlich in den übrigen
Provinzen.

Beide Systeme, auf Banc; beruhend, bestehen aus Tubcrkulination der ange-
schlossenen Viehbestände, Förderung der tuberkulosefreien Nachzucht und Mass-
nahmen zur Bekämpfung der Kontaktinfektion.

Bei der privaten Bekämpfung gibt es keine Verpflichtungen in Bezug auf die
reagierenden Tiere ; bei der mit Reichsschutz werden die reagierenden Tiere mit
einem Merkzeichen versehen.

In Friesland waren in 1933- \'934 ungefähr 4500 Bestände angeschlossen wovon
2000 tuberkulosefrei ; bei der Reichsbekämpfung waren in 1932—1933 mehr als
9700 Bestände angeschlossen wovon mehr als 4800 tuberkulosefrei.

Die Beteiligung an der Reichsbekämpfung wird immer grösser, da sich gezeigt
hat, dass das obligatorische Kennzeichnen der reagierenden Tiere in der Praxis
keine überwiegende Schwierigkeit bildet.

The author gives an account of the attemps made in Holland to evolve an efficient
method of eradicating bovin tuberculosis.

They have led to private control, especially adopted in F\'riesland and to control
with State aid, which is introduced mainly in the other provinces.

Both systems, borrowed from Bang, comprise tuberculination of the affiliated
herds, encouragement of the building up of tuberculosis-free herds and measures
to restrict infection by contact.

In private control no regulations are given with regard to reacting animals ;
owners which receive State aid are obliged to brand the reacting animals.

In Friesland in 1933—1934 zfc 4500 farms were affiliated, comprising ± 2000
tuberculosis-free herds; to the State control, in 1932—1933 more than 9700 farms,
4800 of which were tuberculosis-free. As appears from the numbers of tuberculosis-
free farms both methods are successful.

Participation of State control is steadily increasing as it appeared that the obli-
gatory branding of reactors forms no obstacle in practice.

Naar aanleiding van een voordracht door Dr. G. M. v. 1. Pi.ank
op de jaarvergadering der Federatie van Land. Rijvereenigiigen ge-
houden (Febr. 1935) over : „Dc overerving van de haarkleur jij paar-
den", hebben wij op dit gebied nog ecnige gegevens verzameld welke
wij hier vermelden.

Speciaal hebben wij ons geinteresseerd voor het stekelhaar, daar
Prof. Kroon (i) en Dr. H. de Haan (2) wezen op de onbeiendheid
inet de overerving van dit gemengde haar.

1. Vos met vos niet anders dan vosveulcns geeft. (De Isabelkleur,
zeldzaam voorkomend laten wij buiten beschouwing).

2. Zwart en zwart geeft : of uitsluitend zwart, of 3/4 zwarten en
i /4 vossen, nimmer echter bruinen.

3. Bruin met bruin geeft : of uitsluitend bruin, of bruin en zwart, of
bruin en zwart en vos.

4. Bruin met zwart geeft : of uitsluitend bruin, of bruin en zwart, of
bruin en zwart en vos.

5. Vos met zwart geeft : of uitsluitend zwart, of zwart <-n vos, of
zwart en vos en bruin.

6. Vos met bruin geeft : of u\'tsluitend bruin, of vos en bruin, of
bruin en zwart, of vos en zwart en bruin.

7. Schimmel met niet-schimmcl geeft : of uitsluitend schimmel,
of 50% schimmel en 50% niet-schimmel.

L\'auteur résume les différentes tentatives faites en Hollande pour traiter d\'une
l\'aeon efficace la tuberculose du bétail.

Ces tentatives ont abouti à un traitement appliqué par des particuliers, surtout
en Friesland, et un traitement avec l\'appui du gouvernement, dans les autres pro-
vinces.

Les deux systèmes dérivent de la méthode Bang et comprennent la tiberculi-
nation d\'étables adjointes, favorisent l\'élévage sans tuberculose, et des mesures
limitant l\'infection par la promiscuité. Le traitement par les particulier- n\'offre
pas d\'obligations à l\'égard des animaux qui réagissent, tandis que par le triitement
du gouvernement les animaux réagissant sont marqués.

En Friesland, en 1933—1934, 4500 étables, dont 2000 sans tuberculose se sont
associées, tandis qu\'en 1932—\'933 plus de 9700 étables, parmi lesquelles 4)00 sans
tuberculose, se sont associées au traitement gouvernemental.

La participation au traitement du gouvernement augmente de plus en plus car
la pratique a démontré que de marquer obligatoirement les animaux rtagissant
n\'est pas une objection prédominante.

8. Blauwschimmels (met veranderlijk schimmelhaar) onderling
of miet één-kleurige zwarten gepaard : uitsluitend zwarte, of zwarte en
vosve\'ulens geven, nimmer echter bruine, alle of 50 % schimmel.

9. Kruinschimmels (met onveranderlijk schimmelhaar) onderling
gepaard leveren : of schimmels, of schimmels bruinen en zwarten, of
schimmels bruinen zwarten en vossen.

Bij toetsing van stamboekmateriaal aart deze regels bleek ons dat er
nog wel enkele afwijkingen voorkomen. Eenige malen vonden wij uit
twee vossen een bruin of zwart veulen genoteerd. Het was niet onze
bedoeling hiervoor de oorzaak op te sporen, wel kan gezegd worden
dat in dergelijke gevallen een vergissing begaan moet zijn, daar de
genoemde regels zoo herhaalde malen zijn gecontroleerd dat deze als
geheel juist beschouwd moeten worden.

Dr. de Haan schrijft verder nog in zijn publicatie, dat van een ste-
kelharig paard steeds een der ouders stekelharig of schimmel moet zijn
geweest, dat de factor of factoren voor stekelhaar dominant is (zijn)
over éénkleurig.

Om dit te onderzoeken hebben wij de nakomelingen van een vijftal
stekelharige hengsten (A tot en met E genoemd), welke in het stamboek
ingeschreven zijn, gcccntroleerd.

Nu is het stekelhaar zoo moeilijk te vervolgen, omdat zoo gemakke-
lijk in de jeugd enkele witte haren over \'t hoofd gezien worden.

Later, wanneer het aantal witte haren is vermeerderd (zooals bijna
altijd regel is) zal niemand meer aarzelen om een dergelijk paard
stekelharig te noemen. Hierdoor zal het wel altijd onmogelijk blijven
om de kennis omtrent de erfelijkheid van de stekelhaarfactor(en) te
benutten om afwijkingen of fouten in de stamboeken op te sporen.

Voor ons onderzoek gold precies dezelfde moeilijkheid ; de vraag
kon worden gesteld of alle paarden als éénkleurig in de stamboeken
genoteerd in werkelijkheid ook eenkleurig zijn of waren. Teneinde
daaromtrent meer zekerheid te erlangen hebben wij een enquête inge-
steld bij de eigenaren, waardoor wij de stamboekgegevens nader ge-
controleerd hebben.

Een niet te omzeilen klip was verder het feit dat wij nog wel de kin-
deren van genoemde hengsten met zekerheid konden vermelden, de
moeders dezer kinderen echter niet meer, waarom wij daar dan ook van
afgezien hebben. Hoewel daardoor natuurlijk de resultaten van het
onderzoek moesten lijden leek ons zulks juister dan te werken met
oncontroleerbare gegevens.

Van hengst A vonden wij 100 dochters, hiervan waren 8 schimmels ;
indien schimmel en stekelhaar op dezelfde genetische factor(en) be-
rust en deze hengst homozygooth zou zijn voor deze factor(en) zouden
de overige 92 dochters stekelharig zijn. Inderdaad waren er echter

slechts 37 stekelharig. Voor B. waren deze getallen resp. 34-2 en 15.
Voor C. 112-9-59. Voor D. 162-16-70. Tenslotte voor E. 129-13
en 77. Totaal van de 537 nakomelingen van 5 hengsten : 48 schimmels
en 258 stekelharigen.

Bij de 48 schimmels van deze stekelharige hengsten waren er 7 waar-
van de moeder niet-schimmel is, terwijl van deze 7 er vier zijn waarvan
de moeder stekelharig is, in de andere 3 gevallen was de moeder één-
kleurig.

Zeven maal ontstaat dus uit twee ouders, geen van beide schimmel,
een schimmel-veulen.

Deze waarnemingen versterken dus in hooge mate de geldende mee-
ning dat de factor (en) voor stekelhaar en schimmel samenhangen.

Hoe dit verband is, zullen wij nader trachten aan te toonen, wanneer
ons een grooter aantal gegevens ten dienste staan over de haarkleur
bij beide ouders van gecontroleerde paarden.

Wanneer wij aannemen, wat op grond van het feit, dat genoemde
hengsten ook éénkleurige nakomelingen hebben wel gemotiveerd is,
dat zij alle 5 heterozygooth zijn voor de factor(en) stekelhaar en wij
nemen verder aan dat de moeders der nakomelingen zoowel eenkleurig
als heterozygooth en homozygooth waren voor stekelhaar, dan komen
de getallen behoorlijk goed overeen met een monofactoreele dominante
overerving. Daarmede is echter het verband met de schimmelkleur
niet verklaard, een verband wat wij wel willen aannemen, daar het niet
waarschijnlijk is te achten dat de schimmelkleur van 7 paarden af-
komstig van niet-schimmel ouders een foutieve stamboekopgave is.

Rest ons nog een woord van dank aan de secretariaten der stam-
boeken en de fokkers die ons terwille waren met het verstrekken van
gegevens.

1) Prof. Dr. H. M. Kroon : De overerving der haarkleur bij onze huisdieren, in
het bijzonder bij het paard. Tijdschr. v. Diergeneesk. Deel 47 afl. 3. 1920.

2) Dr. H. de Haan : De overerving van de haarkleur bij paarden. Jaarboek
Algem, Bond van Oud-leerlingen van inrichtingen voor Middelbaar landbouw-
onderwijs 1934.

(Uit het Instituut voor Praeventieve Geneeskunde).
OVER VERWANTSCHAP VAN HET GRIEP VIRUS EN HET
VIRUS VAN CARRÉ (HONDENZIEKTEVIRUS)

Sedert de onderzoekingen van Dunkin en Laidlaw is de fret een
veelvuldig gebruikt proefdier geworden.

Genoemde onderzoekers toonden aan, dat de fret, in tegenstelling
met den hond, zeer regelmatig reageert op infectie met het virus van
Carré en dat de fret als regel deze infectie niet overleeft. Ook behoeft
er geen rekening gehouden te worden met aangeboren of verworven
immuniteit ; ook dit in tegenstelling met den hond.

Door Wilson Smith, C. H. Andrewes en P. P. Laidlow is in 1933
aangetoond, dat de fret ook zeer gevoelig is voor liet influenza-virus.

Shopf. vond in de U.S.A. hetzelfde voor de biggeninfluenza en kon
zelfs aantoonen, dat er geen onderscheid in pathologischen en im-
munologischen zin is vast te stellen tusschen het griep-virus van mensch
en varken. Beide vira geven bij de fret hetzelfde klinische beeld n.1. :
na een incubatie van gemiddeld 48 uur, treedt er plotseling een sterke
temperatuurstijging op tot 4i°C.; de temperatuur daalt den volgenden
of den 4den dag na de infectie tot normaal, om opden5den ofödcndag
weer te stijgen. Na 6 dagen worden de dieren weer spoedig beter,
blijven echter nog wel vaak een tijd lang in slechte voedingstoestand.

Bij den eersten hoogen top hebben de dieren geen eetlust en zijn
somnolent; na 3 of 4 dagen treedt er als regel een hevige catarrh der
voorste luchtwegen op en tevens conjunctivitis, vaak moeten de
dieren door obstructie van de neusgaten via den bek ademen.

Volgens Wilson Smith is de infectie praktisch niet doodelijk voor
de fret. Shope vond echter, dat herhaaldelijk fretten stierven aan
infectie met het biggengriep-virus. Hij schreef dit echter toe aan de
aethcr-narcose, die gebruikt werd voor de infectie per inhalationem.

Bij infectie met het virus van Carrö krijgen de fretten ook een ca-
tarrhale ontsteking der slijmvliezen, niet alleen echter van dat der
voorste luchtwegen en der conjunctivae, maar ook van het intestinum.

Het incubatie-tijdperk is aanmerkelijk langer dan bij griep, duurt
n.1. 4—5 dagen ; daarna treedt een plotselinge temperatuurstijging
in. Na 1 of 2 dagen wordt de temperatuur weer normaal, maar stijgt
reeds na 1 dag weer. Nu zijn de dieren ook meer algemeen ziek, be-
ginnen neusuitvloeiing en conjunctivitis te krijgen en vaak diarrhee.
De haren verkleven en de dieren worden slap, hebben geen eetlust,
willen vaak veel drinken. Bij een hevige infectie sterft de aangetaste
fret 2—3 dagen na de 2de koortstop.

Er zijn bij deze 2 infectieziekten nog een paar belangrijke verschil-
punten, die met een verwantschap moeilijk overeen zijn te brengen.

i°. Het griep-virus slaat alleen aan, wanneer de besmetting via
de neus plaats heeft. Het virus van Carró slaat aan op elke manier
van besmetting, dus door inhalatie, door ingestie, door intra- en sub-
cutane injectie.

2°. Het griep-virus wordt alleen gevonden in het respiratoire slijm-
vlies. Het virus van Carré wordt op het hoogtepunt der infectie ge-
vonden in alle organen en lichaamsvloeistoffen.

Eichhorn en i\'iji.e hebben met griep-virus en het virus van Carré
beide geëxperimenteerd. Zij konden vaststellen, dat fretten, die een
griep-infectie hadden doorgemaakt, minder vatbaar waren voor hon-
denziekte en meenden hieruit tot een zekere verwantschap der beide
vira te concludceren.

Door de omstandigheid, dat Dr. Gerhard Elkeles aan het Insti-
tuut voor Praeventieve Geneeskunde heeft gewerkt met het griep-
virus van Wilson Smith c.s., was ik in de gelegenheid dc proeven van
Eichhorn en Pyle te herhalen n.1. in het geheel met 14 fretten.

Deze dieren kregen de eerste temperatuurstijging na respectievelijk
5, 5, 4, 6, 5, en 5 dagen, stierven of werden afgemaakt wegens ver-
wachte dood na 10, 10, 11, 11, 8 en 8 dagen. Ze hebben alle hevige
catarrhale verschijnselen gehad.

Hiertegenover staan 8 fretten, die van 14 dagen tot 6 mnd. hersteld
waren van een griep-infectie.

1 fret (14 dagen hersteld) per os en conjunctivaal besmet met virus
(oogen en keel) van een fret.

i fret (3 mnd. hersteld) per os en conjunctivaal met virus (oog- en
keelsijm) van een hond.

i fret (6 mnd. hersteld) conjunctivaal en per os met virus (oogen
en keel) van een fret.

Deze dieren kregen de eerste temperatuurstijging na 14 dagen (te-
gelijk diarrhee), 14 dagen (lichte conjunctivitis), 14 dagen (conjuncti-
vitis), 5 dagen (gering), 5 dagen (gering), 4 dagen (gering). De 2 fret-
ten, die een maand van griep hersteld waren, hebben nooit ziekte-
verschijnselen gehad, terwijl een hond geïnfecteerd met hetzelfde
materiaal een doodelijke infectie heeft gekregen.

De dieren stierven of werden gedood respectievelijk na 20, 20. 16,
17, 21 en 15 dagen.

Waargenomen werd, dat zij veel minder duidelijk catarrhale ont-
stekingsverschijnselen der voorste luchtwegen hadden, wel hevige
diarrhee kregen. De ziekte verliep dus minder acuut, de dieren stierven
vaak cachcctisch. Het virus van Carré kon na den dood nog aange-
toond worden.

Bij bovengenoemde proefdieren is alleen gebruik gemaakt van onge-
filtreerd materiaal om de infectie op te wekken.

In verband met secundaire bacterieën, die soms werden aange-
troffen in de inwendige organen van cadavers, leek het gewenscht
ook 2 fretten te infecteeren met gefiltreerd materiaal (Seitz-filter).

Het gevolg van deze infectie was, dat de dieren minder spoedig
ziek werden en het aanmerkelijk langer duurde voor zij stierven.

De fret, die 6 maanden van te voren met griep-virus was geïnfec-
teerd stierf 11a 36 dagen, de normale 11a 30 dagen. Doch mag men hier
niet uit concludeeren, dat secundaire kiemen in de smetstof een belang-
rijke rol hebben gespeeld, daar ook herhaaldelijk bacterie-steriel
materiaal, zooals bloed en milt-leversuspensie is gebruikt. Waarschijn-
lijk is het virus door het filtratie-proces verzwakt of heeft de infectie
met een zeer kleine dosis plaats gehad.

Dat de geïsoleerde secundaire bacteriën (Streptococcen) op zich
zelf niet pathogeen waren voor de fret, bleek uit het niet aanslaan
der infectie per os met een jonge bouilloncultuur dezer kiemen.

Hoewel het resultaat van deze proeven overeenkomt met dat van
Eichhorn en Pyle, meen ik, gezien het groote aantal verschilpunten,
alleen op grond van de waargenomen verlenging van den ziekteduur,
niet tot een verwantschap der beide vira te mogen besluiten.

Een griep-virusinfectie bij de fret, voorafgaande aan een infectie
met het virus van Carré, verhoogt de resistentie tegen de laatste
infectie, in dien zin, dat de ziekte minder acuut verloopt en het langer
duurt voor de fret aan hondenziekte sterft.

Bei Hundestaupe beim Frette erhöht eine vorherige Grippevirusinfektion
die Resistenz in dent Sinne, dass die Krankheit weniger akut verläuft und dass es
länger dauert bevor das Frett stirbt.

The author has noted that an infection of ferrets with influenza virus, preceding
an infection with distemper-virus, increases the resistance against the latter infection in
so far that the disease runs a less acute course and that it takes longer before the ferret
dies of distemper.

Une infection par le virus de 1\'influenza chez le füret précédant une infection par

Het aantoonen of melk al of niet behoorlijk verhit is, biedt over het
algemeen genomen geenerlei moeilijkheden. De meest gebruikelijke
methode is nog altijd de zoogenaamde Storchsche reactie in haar oor-
spronkelijke of min of meer gewijzigde vorm. De Storchsche reactie
is eenvoudig in haar uitvoering, geeft betrouwbare resultaten en berust
op het aantoonen van de aanwezigheid van peroxydase, welk ferment
of enzym door verhitting bij bepaalde temperatuur en gedurende
bepaalden tijd wordt vernietigd.

Voor het verrichten van de reactie wordt in mijn laboratorium ge-
bruik gemaakt, niet van de oorspronkelijke Storchsche reactie, waar-
van het reagens bevat een 2% zoutzure paraphenyleendiamine-oplos-
sing, doch van de reactie van Arnold.

Dit reagens van Arnold wordt bereid op de volgende wijze :
^ 2 gram guajac-hars wordt fijngewreven in een mortier met 25 cc
alcohol 95%, en aan dit mengsel toegevoegd 1 cc guajacol. Het reagens
is ongeveer 1 maand houdbaar en dient geregeld gecontroleerd te wor-
den, hetgeen eveneens het geval is met het oorspronkelijke Storchsche
reagens.

Bij 5 cc melk worden gevoegd 3 druppels reagens en 3 druppels
1% H₂0₂ oplossing. Bij rauwe melk ontstaat een blauwe kleur; is de
melk gekookt of zooals de „Indische Codex Melk" aangeeft hooger
dan 78^e C. verhit, dan behoudt zij haar oorspronkelijke kleur.

Hoe eenvoudig de uitvoering van de reactie dus is, een bezwaar
blijft het dat men moet werken met versch bereide reagentia wil men

Vervolg van bladz. 6j?7-
le virus de la maladie de Carré augmente la résistance contre cette dernière infection
en ce sens, que la maladie se développe de façon moins aiguë et que le furet résiste
plus longtemps avant de succomber à la maladie du jeune âge.

G. Elkeles. Onderzoekingen uit het Instituut voor Praeventieve Geneeskunde
1934 blz. 60.

1 Voordracht gehouden op de vergadering van de afdeeling Oost Java, Maart
\'935-

niet foutieve uitkomsten krijgen. Uit den aard van de zaak is aan die
voorwaarde in een goed ingericht laboratorium, waar dagelijks melk-
onderzoek wordt verricht, gemakkelijk te voldoen.

Voor een Gouvernementscollega, belast met de melkkeuring in de
kleinere binnenplaatsen op Java of op de buitenbezittingen is het
dikwijls moeilijk de vereischte chemicaliën te krijgen en nog moeilijker
om ze goed te houden, zoodat de uitvoering van de reactie bezwaarlijk
kan zijn.

Door een toeval, doordat ik sinds geruimen tijd bezig ben met een
onderzoek naar het albumine- en globuline-gehalte in het bloedserum
van onze huisdieren, kwam ik tot de ontdekking, dat indien men aan
rauwe melk toevoegt gelijke deeleri verzadigde ammoniumsulfaat-
oplossing, daarna filtreert en het fikraat opkookt een neerslag ontstaat,
terwijl, is men uitgegaan van gekookte melk, het fikraat bij verhitten
geheel helder blijft.

Zooals bekend is bevat de melk de eiwitten caseïne en albumine.
Over het voorkomen van lacto-globulinen is men het niet eens.

Door half verzadiging o.a. met (NH₄)₂S0₄ (gelijke deelen melk en
sulfaat) slaat het caseïne, eventueel ook het globuline neer. Beide ei-
witten kunnen met een gewoon enkelvoudig filter worden afgefiltreerd.

Dit albumine is door koken alleen maar neer te slaan als de melk
onverhit is gfweest.

Een verklaring van dit verschijnsel te geven is mij niet mogelijk.
Het is waarschijnlijk, dat door hel koken het albumine van de melk
van een thermolabielen in een thermostabielen vorm overgaat. Voegt
men nl. meer ammoniumsulfaat toe, dan ziet men in beide fikraten
fractie\'s van de albumine neerslaan. Ook koken met verdunde
azijnzuur of toevoeging van trichloorazijnzuur doet de albuminen,
zoowel van gekookte als ongekookte melk neerslaan.

De bereiding van het ammoniumsulfaat is eenvoudig. Men lost
zooveel ammoniumsulfaat op als mogelijk is in kokend aqua dest.,
laat daarna afkoelen en eenige dagen staan. De overmaat (NH₄)₂S0₄kristalliseert uit en de bovenstaande heldere verzadigde oplossing kan
men gemakkelijk afschenken. Gebruiken kan men de gewone zuivere
ammoniumsulfaat uit den handel.

Voor ons doel is stellen van de oplossing — juiste verzadiging (in-
vloed v/d temperatuur) en brengen van de pH op 5,2/5,3, (zooals
dit noodig is voor de bepaling van de albumine/globuline quotiënt
in bloedserum) — niet noodzakelijk.

De waarde van de reactie, die ik maar de albumine-reactie zal noemen
werd vergeleken met de peroxydasereactie volgens Arnold.

Uit deze tabel blijkt dus dat de peroxydase-reactie veel sneller
negatief wordt dan de albumine-reactie.

Beide reactie\'s blijven positief uitvallen bij verhittingen van 6o° en
65 C. gedurende 2 uur.

Negatief wordt de peroxydase-reactie al bij een verhitting van
/0^: C. gedurende 2 uren en van 75 C. gedurende 5 min. Zij komt
dus overeen met de voor de origineele Storchsche reactie aangegeven
waarden.

Geheel negatief wordt de albumine-reactie pas na een verhitting
van 75⁰ C. gedurende 60 min., of van 8o^c C. gedurende 10 min. en
zij geeft na verhitting van 85° C. gedurende 5 min. nog een spoor van
troebeling als men het filtraat kookt.

Globaal kan men dus vaststellen, dat de peroxydase-reactie negatief
wordt na verhitting tot 75° C. en de albumine-reactie pas na verhitting
tot 80—85° C. negatief uitvalt.

Het groote voordeel van de albumine-reactie boven de peroxydase-
reactie is haar eenvoudige toepassing en de onbeperkte houdbaarheid
van het reagens. Dit laatste is vooral in de tropen van groote beteekenis.

Beide reacties hebben alleen beteekenis om aan te toonen of melk
is gekookt of bij hoogc temperatuur is gepasteuriseerd.

Zoowel de peroxydase-reactie als de albumine-reactie blijven ge-
heel positief bij melk die een zoogenaamde „Dauerpasteurisatie"
heeft ondergaan d.i. bij melk, die langen tijd ( 2 uur) bij een tem-
peratuur van 63°—65 C. werd verhit.

Tot voor kort ontbrak een betrouwbare methode om Dauerpasteu-
risatie aan te toonen. Ongeveer 1 jaar geleden kwamen Schern en
Gori 1 met een methode, sinds dien naar hen genoemd, die hoogst-
waarschijnlijk berust op een verandering van het melkvet door de
langdurige pasteurisatie bij lage temperatuur. Zij voegden aan bv.
5 cc melk een suspensie van roode bloedcellen toe, die bij onverhitte
melk als teeken van een positieve reactie naar de oppervlakte gaan en
daar een rooden ring vormen.

Later hebben anderen de reactie gewijzigd en gebruiken in plaats
van een roode bloedcellen-suspensie een 2% waterige suspensie van
dierlijke kool.

Het aflezen geschiedt nadat de buisjes gedurende 2 uur in een broed-
stoof van 37⁰ C. zijn geweest. De daarna aan de oppervlakte gevormde
5—9 mm breede zwarte ring geldt als positieve reactie, dus als bewijs,
dat de melk niet is gepasteuriseerd.

Zooals reeds even werd vermeld werd het tot stand komen van den
ring in oorzakelijk verband gebracht met veranderingen, die gedu-
rende het pasteuriseeren in het melkvet optreden.

Latere onderzoekingen wettigen het vermoeden, dat de reactie
berust op de absorbtie van de koolpartikeltjes in de de vetkogeltjes
omgevende eiwithuidjes.

Geheel verklaard is een en ander nog niet. Wel staat vast dat een
duidelijke reactie pas optreedt als het vetgehalte van de melk meer
dan 2,5% bedraagt. Aan den anderen kant schijnt echter een te hoog
vetgehalte de reactie ongunstig te beïnvloeden. Misschien wordt daar-
door verklaard, dat de reactie alleen toegepast kan worden bij meng-
melken.

Voldoende waarnemingen hieromtrent ontbreken echter nog. Zeer
waarschijnlijk speelt wel de colloïdale toestand van de eiwitten een rol
bij het tot stand komen van de reactie. De invloed van electrolyten
en zuurgraad worden hierdoor verklaarbaar. Nadert nl. de waterstof-
ionenconcentratie het iso-electrisch punt, dan wordt de reactie zwak-
ker en ten slotte geheel negatief.

Men kan zeggen, dat de Schern-Gorlische-reactie een gemakkelijke
methode is om langdurig bij 63° C. gepasteuriseerde melk aan te toonen,
doch geheel in kannen en kruiken is zij nog niet.

Ik heb getracht de albumine-reactie ook dienstbaar te maken voor
het bovenstaande doel. Hierbij ben ik uitgegaan van de idee, dat in
het lacto-albumine houdende filtraat van melk, die Dauerpasteurisatie
heeft ondergaan, bij verhitting tot dezelfde temperatuur als waarbij
de pasteurisatie heeft plaats gevonden, geen coagulatie of uitvlokking
van de albumine meer zou kunnen plaats vinden. Dit bleek echter
niet geheel het geval te zijn.

Verhit men het filtraat van gepasteuriseerde melk in een waterbad
van 65° C. (uitgegaan was van melk, die gedurende 2 uur eveneens
bij 65° C. was gepasteuriseerd) dan treedt wel troebeling op, doch
aanmerkelijk later dan in het filtraat van rauwe melk.

Het tijdsverloop, waarna beginnende troebeling in het filtraat van
ongekookte melk optreedt blijkt zeer constant te zijn en te varieeren tus-
schen ij en 22 minuten (gerekend van af het moment dat het filtraat
in het waterbad een temperatuur van 65° C. heeft bereikt).

Het tijdsverloop, waarna deze beginnende troebeling in de filtraten
van laag gepasteuriseerde melk optreedt is veel langer en ook minder
constant. Deze tijden varieeren van 65—120 min. ; in een 20-tal proeven

bedraagt deze ongeveer 72/73 min., hetgeen dus een aanmerkelijk en
daardoor duidelijk verschil maakt met die van rauwe melk.

Het onderzoek is dus zeer eenvoudig en miswijzingen heb ik tot nu
toe niet gezien. Ik vermeld hierbij echter nadrukkelijk, dat mijn be-
palingen werden verricht met in het laboratorium gepasteuriseerde
melk, dus met kleine hoeevelheden.

Daar wij in Indië geen pasteuriseerinrichting rijk zijn, ontbrak mij
de gelegenheid de reactie in de praktijk op haar betrouwbaarheid te
toetsen.

De gebruikelijke reactie van Storch wordt te Soerabaja niet toe-
gepast, maar wel de reactie van Arnold. Het reagens bestaat uit
2 gram guajac-hars fijngewreven met 25 cc alcohol 95%, waaraan
dan i cc guajacol is toegevoegd.

5 cc melk plus 3 druppels reagens plus 3 druppels H₂0₂ 1% geeft
direct een blauwe kleur als de melk niet verhit is.

De Indische verhoudingen maken het buiten de goed ingerichte
laboratoria vrijwel onmogelijk om deze reactie goed uit te voeren,
doordat het reagens zoo snel bederft.

Fooy vond nu dat gelijke deelen rauwe melk en verzadigde ammo-
niumsulfaatoplossing (tezamen een half verzadigde oplossing dus)
een filtraat gaven, dat helder was, maar waarin door koken het albu-
mine kon worden neergeslagen.

Maakte hij op dezelfde wijze een filtraat van verhitte melk, dan
bleef het filtraat na koken helder. Verzadigde ammoniumsulfaat-
oplossing blijft te allen tijde houdbaar ook in de tropen. De bereiding
bestaat eenvoudig uit het warm verzadigen van water met (NH₄)₂S0₄,
laten afkoelen en uitkristalliseeren, en dan de heldere oplossing af-
schenken.

Schrijver vergelijkt experimenteel deze ,,albumin-reactie" met de
reactie van Arnold. Deze laatste wordt negatief 11a pasteurisatie
gedurende 2 uur op 70° C. of 5 minuten op 75° C. De albuminreactie
wordt negatief na 60 minuten op 75° of 10 minuten op 8o°. 5 minuten
op 85° geeft nog een lichte troebeling in het filtraat. De albuminreactie
is dus gevoeliger.

Die gebräuchliche Reaktion nach Storch wird in Soerabaya nicht angewand,
wohl aber die Reaktion nach Arnold. Das Reagens besteht aus 2 Gramm
Guajacharz feingerieben mit 25 cc Alkohol 95%, und 1 cc Guajakol hinzugefügt.

5 cc Milch plus 3 Tropfen Reagenz plus 3 Tropfen H₂0₂ 1% geben sofortige
Blaufärbung wenn die Milch nicht erhitzt worden ist. Kochen oder Pasteurisation
oberhalb 78° C. gibt keine Färbung des Reagens.

Die Indischen Verhältnisse verunmöglichen eine gute Ausführung dieser Reaktion
ausserhalb den gut eingerichteten Laboratorien, weil das Reagens zu schnell verdirbt.

Fooy fand nun dass gleiche Teile roher Milch und gesättigter Ammonsulfatlösung
(zusammen also eine halbgesättigte Lösung) ein klares Filtrat geben, worin sich das
Albumin durch Sieden fällen lässt.

Erhitzte Milch gibt bei der gleichen Operation ein Filtrat dass auch nach dem
Sieden klar bleibt.

Gesättigte Ammonsulfatlösung hält sich zu jeder Zeit auch in den Tropen. Zur
Darstellung dieser Lösung sättigt man warmes Wasser mit Ammonsulfat, lässt
erkalten und auskristallisieren und giesst die klare Lösung ab.

Verfasser vergleicht experimentell diese Albuminreaktion mit der Arnold\'schen
Reaktion. Letztere wird negativ nach Pasteurisation der Milch während 2 Stunden
auf 70° C. oder 5 Minuten auf 75⁰.

Dje Albuminreaktion wird negativ nach Erhitzen der Milch während einer
Stunde auf 75⁰ oder 10 Minuten auf 80 C. 5 Minuten erhitzen auf 85° gibt noch
eine leichte Trübung des Filtrats. Die Albuminreaktion ist also empfindlicher.

Instead of the usual Stork\'s reaction, in Soerabaja the reaction of Arnold is used
for identifying heated milk. The reagent, consists of 2 gr. of guaiachars grinded in
25 c.c. alcohol 95 per cent, to which 1 c.c. guaiacol has been added.

5 c.c. milk plus 3 drops of reagent plus 3 drops of H₂0₂ 1% gives immediately a
blue colour when the milk is not heated. Boiling or pasteurization above 78° C.
yields no discoloration of the reagent.

Outside the well equipped laboratories Indian conditions make it practically
impossible to carry out this reaction properly, because the reagent deteriorates so
quickly.

The author found that equal parts of raw milk and saturated ammonium sulphate
(a half saturated solution) yielded a filtrate which was clear, but in which the albumen
could be precipitated by boiling. When the author prepared in the same way a fil-
trate of heated milk, the filtrate remained clear after boiling. Saturated ammonium
sulphate can always be preserved, even in the tropics. The method of preparing
is as follows : during heating water is saturated with (NH₄)₂S0₄, followed by cooling
and crystallizing ; the clear saturated solution is decanted.

The author compares experimentally this „albumen-reaction" with the reaction
of Arnold. Arnold\'s method becomes negative after pasteurization for 2 hours at
70° C. or after 5 minutes at 75° C. The albumen reaction becomes negative after
60 minutes at 75⁰ C. or after 10 minutes at 8o° C. 5 minutes at 85° C. gives still a
slight opacity in the filtrate. So the albumen reaction is more delicate.

La réaction ordinaire de Storch n\'est pas appliquée à Soerabaya, mais bien celle
d\'Arnold. Le réactif se compose de 2 grammes de résine de Guajaca réduite en
poudre, diluée dans 25 cc. d\'alcohol 95%, auquel est ajouté 1 cc. de guajacol.
5 ce. de lait, plus 3 gouttes de réactif et 3 gouttes H₂0. 1% donnent immédiatement
une teinte bleue si le lait n\'a pas été chauffé.

Les circonstances aux Indes rendent l\'application de cette réaction quasi impos-
sible en dehors des laboratoires bien installés, car ce réactif se gâte très vite.

Fooy a trouvé que du lait cru et une solution saturée de sulfate d\'ammoniac,
à parts égales (donnant ensemble une solution demi saturée) donnent un filtrat
clair, dans lequel on précipite l\'albumine par la cuisson.

S\'il appliquait la même méthode avec du lait chauffé le filtrat qu\'il obtenait
restait clair après la cuisson.

Une solution saturée de sulfate d\'ammoniac se conserve toujours, même aux
Tropiques. La préparation s\'obtient simplement par la saturation de l\'eau chaude

ANTONIE VAN LEEUWENHOEK. Ned. Tijdschr. v. Hygiëne, Microbio-
logie en Serologie, 1935. Deel 2, No. 1.

In Memoriam Prof. Dr. Ir. N. L. Söhngen. (Hoogleeraar aan de Landbouwhooge-
school te Wageningen, overleden 24 December 1934).

1. Verslag van de vergadering der jVederl. Vereeniging voor Microbiologie waarin de
volgende voordrachten zijn gehouden :

Voordracht en demonstratie betreffende technische bijzonderheden voor het
kweeken van anaerobe microörganismen, waarbij gebruik wordt gemaakt van de
zuurstofbinding door Bac. prodigiosus in afgesloten ruimten.

T. S. Zwanenburg : Paratyphus-infectie in eendeneieren. (Zal als proefschrift ver-
schijnen).

Voor de groei van deze bacteriën, die ammoniak in den bodem, via nitriet oxydce-
ren tot nitraat, is onmisbaar de aanwezigheid van calcium. Een geringe hoeveelheid
organische stof heeft gunstige invloed op de groei der reinculturen.

Beschrijving van een spiril die gekweekt is uit het bloed van een patiënt, die leed
aan pericarditis met haemorrhagisch exsudaat.

Spr. kon met reincultures van Trichomonas columbae bij duiven een fibrineus-
necrotiseerende ontsteking van mond en keel (diphtherie, Soor) opwekken.

Omdat verschillende virussoorten gekweekt kunnen worden in de chorio-allantois
van bebroede eieren, hebben Frf.nkel en van Waveren getracht ook de smetstof
van mond-en klauwzeer op deze wijze tot vermeerdering te brengen. Zij slaagden
daarin niet.

Schr. meent dat de eisch van het Melkbesluit. dat gepasteuriseerde melk geen
kweekbare colibacillen mag bevatten, verschillend kan worden uitgelegd en dus
tot verwarring aanleiding geven kan. Het ware beter te verlangen, dat gepasteuri-
seerde melk geen bacteriestammen mag bevatten, die tegen zoodanige bewerking
niet bestand zijn.

Zooals bekend is, kan men de diersoorten al naar het voorkomen of ontbreken
van „FoRSSMAN-antigeen" in hun weefsels, onderbrengen in twee groepen. Dit is
ook bij sommige bacteriesoorten gevonden. De onderzoekingen van Pot toonden
aan dat dit ,,O-antigeen" wel in Salmonella Schottmülleri, niet in Suipestifer- en
Gaertner-stammen voorkomt.

Met andere typen der Salmonellagroep werden twijfelachtige uitkomsten ver-
kregen.

Vervolg van bladz- 643.
avec du sulfate d\'ammoniac (NH₄)₂ S0₄) en la laissant refroidir et se cristalliser
et en versant la solution claire.

Lors de ses expériences l\'auteur a comparé la réaction de l\'albumine avec la réac-
tion d\'Arnold.

Cette dernière devient négative après pasteurisation du lait à 70° C. pendant
2 heures ou 5 minutes à 75⁰ C.

La réaction de l\'albumine devient négative après 60 minutes à 75^e C. ou 10 minutes
à 8o°; 5 minutes à 85^e C. troublent encore légèrement le filtrat. La réaction de
l\'albumine est alors plus sensible.

4- J. van der Lee : Over den invloed van Röntgenstralen op het ontstaan van tuberculose
na inspuiting van filtreerbaar tuberculose-virus.

Na bestraling van cavia\'s, die waren ingespoten met filtraat van cultures van
tuberkelbacillen of van tuberculeus materiaal van patiënten, werden tuberculeuse
afwijkingen gezien. Wellicht is behandeling met Röntgenstralen een methode om
cavia\'s voor het „tuberculosc-virus" gevoelig te maken.

J. Idzerda en J. Wildervanck : Vergelijkend onderzoek naar de hygiënische waarde
van verschillende desinfecliemethoden van zwemwater. II.

Voortzetting der onderzoekingen betreffende ontsmetting van zwemwater (zie
Ned. T. v. Hyg., Microbiol, en Serol. 1933, No. 26) waarbij het chloor-marmer-
procédé en de electro-katadyn-methode in studie werden genomen.

E. Bemelsmans f : Experiments proposed to solve definitely the influenza-problem.

Verdediging der bekende stelling van den schrijver over de eenheid van de in-
fluenza bij mensch en dieren en de waarde van toxinevormende diplo-streptococcen
voor het ontstaan der ziekte. Een literatuurlijst, bevattende 28 artikels van schrijvers
hand over dit onderwerp, is aan het betoog toegevoegd.

A. C. Brandyk en A. Tasman : Reiniging en concentratie van diphtherietoxine en -anatoxine.
VII.

Met ammoniumsulfaat gezuiverd diphtherie-anatoxine had gelijke immuni-
seerende werking als het ongezuiverde uitgangsproduct.

Afscheidswoord aan Dr. C. Bubbkrman, gepensioneerd Directeur van het Veeartse-
nijkundig Instituut te Buitenzorg, door Dr. J. Kok.

Schrijver geeft in een samenvattend artikel zijn speciaal in de Residenties Madioen
en Kediri opgedane ervaringen inzake de doelmatigheid van verschillende prak-
tische maatregelen op veeteeltkundig gebied : maatregelen, welker uniforme door-
voering hij niet onmogelijk acht voor geheel Midden-Java, inclusief Madioen en
Kediri. Naar schrijvers meening is het systeem met vaste verzorger voor door het
Gouvernement verstrekte fokrunderen en fokstieren, doch waarbij de stier het ge-
meenschappelijk eigendom der desabewoners blijft, het meest aanbevelingswaardig.
Castratie ware uitsluitend toe te passen in streken, waar daadwerkelijke selectie aan
de castratie kan voorafgaan.

Premies op het aanhouden van fokvee kunnen worden gegeven in geld of in den
vorm van vrijdom van desadiensten, dan wel in den vorm van een combinatie van
beide.

Gedecentraliseerde premie-keuringen leiden naar schrijvers oordeel veel beter
tot het doel dan centrale tentoonstellingen.

Bakker zegt niets te gevoelen voor dwingende bepalingen inzake verbod van ver-
koop of slachten van goede fokdieren ; beter is naar zijn meening het zooveel moge-
lijk brengen van vee in eigendom der gemeenschap, gesteund door het instellen
van premie-keuringen enz.

Veeteclt-vereenigingen kunnen veel nut stichten ten aanzien van het doorvoeren
der vereischte maatregelen ; de Regent als blijver ware steeds als voorzitter van zulk
een vereeniging te benoemen.

Extracten uit maand- en jaarverslagen der Gouvernements- en Provinciale veeartsen.

1. De Gouvernementsveearts B. Bonga te Makassar nam een geval waar van
een maligne melanoblastoom bij een buffel met localisaties in vang- eu boeg-
klier en in de wangstreek.

2. De Gouvernementsveearts A. H. Tigelaar te Waingapoe observeerde een
geval van hyphomycosis destrueus equi, dat klinisch veel geleek op malleus

(eenzijdige neusuitvloeiing en klierzwelling, benevens ulcera op neusmiddensehot
en huid).

3. De Gouvernements Indisch veearts Sakar zag sterfgevallen onder een trans-
port geiten, welke hij meende te moeten toeschrijven aan blauwzuur-intoxicatie
tengevolge van het verorberen van „kekara taoen", een leguminoos, welks gif-
tige eigenschappen de inheemsche bevolking bleek te kennen.

4. De Gouvernementsveearts D. Lacas te Solo onderzocht sterfgevallen onder
runderen, die hij meende te moeten toeschrijven aan vergiftiging door „mimosa
invisa", een ziektebeeld, welks voorkomen bij buffels indertijd door Dr. A. Doeglas
is beschreven. Clinisch openbaarde het lijden zich door oedemen in de omgeving
van anus en vulva ; bij obductie bleken de nieren sterk gedegenereerd, met oedema-
euze omgeving.

5. De Gouvernements Indisch veearts Marsidi te Bandjermasin meent bij een
viertal guste melkrunderen goede resultaten te hebben gezien van injecties met
„Prolan", in dien zin, dat drie dieren binnen 21 dagen tochtig werden (het zal
nog de vraag zijn, of zij ook concipieerden. Ref.).

6. De Gouvernementsveearts J. H. Heek te Watampone brengt rapport uit
over de entingen tegen septichaemie haemorrhagica in het eerste half jaar
1934 in een gedeelte der onderafdeeling Makale-Rantepao (Oost-Celebes).

Dit verslag is een vervolg op de eerder gepubliceerde verslagen aangaande de
entingen in het ie en 2e halfjaar 1933 in het als typische septichaemie-streek be-
kende gebied. De entstof (formol-bacillenvaccin) werd geleverd door het Vee-
artsenijkundig Instituut te Buitenzorg. Het geheel droeg wederom het karakter van
een praktijk-proef met controle gedurende 6 maanden van alle ziekte- en sterf-
gevallen onder geënte en niet-geënte dieren in het betrokken gebied. GeCllt
werden ruim 22000 buffels, 15000 varkens en 245 runderen.

De resultaten waren wederom zeer gunstig, in dien zin, dat in het tijdsverloop
van 6 dagen (negatieve phase) tot 6 maanden na de enting geen enkele bufTel en
geen enkel varken door septichaemie werd aangetast, waartegen binnen dien tijd
onder de niet geënte dieren van de betreffende streek 21 gevallen bij buffels en
45 bij varkens voorkwamen. Binnen 6 dagen na de enting (negatieve phase) kwa-
men 4 buffels en 4 varkens aan septichaemie te lijden, die bijna alle na serum-
toediening herstelden. Verder kon worden vastgesteld, dat het vaccin een immuniteit
verleent die tot 6 maanden bedraagt. Anaphylactische verschijnselen, optredende
tot 5 uur na de enting, werden waargenomen bij 19 buffels, waarvan er 15 her-
stelden ; de meer zware gevallen na toediening van adrenaline-solutie 1 : 1000
(10 c.c.) en camphorolie (10 c.c.).

Ontwerfi-jaarverslag over 1934 der Ned. Indische Vereeniging voor Diergeneeskunde.

Het verslag getuigt van de diligentic van het Bestuur der vereeniging, o.a. inzake
de bezwaren tegen de per 1 April 1934 gewijzigde positie-regeling en tegen het
nieuwe pensioen-reglement der Gouvernements-ambtenaren. Het stipt de sobere
viering aan van het 50-jarig bestaan en bevat verder de gebruikelijke personalia.
Het aantal leden bedroeg op 1 Januari 1935 : 59, het aantal abonné\'s op de „Bla-
den" : 48.

(Het pleit zeer zeker voor de vereenigingszin en de wetenschappelijke belang-
stelling in de Indische Vereeniging, dat zij zich met zulk een betrekkelijk klein
aantal leden weet te handhaven en een eigen tijdschrift op peil weet te houden. Ref.).

Na ruim 20 jaar afwezigheid is in 1933 in Argentinië de infectieuze encephalo-
myelitis der paarden weer opgetreden. Het karakter der epizoötie was mild, de
verbreiding sprongsgewijze, waarvoor waarschijnlijk insecten aansprakelijk waren.
De ziekte uitte zich of in loomheid en coma of in excitatie; paralyse trad in vele
gevallen op.

Bij de sectie vond Rosenbusc.h hyperaemie van hersenvliezen en hersenen ;
bij histologisch onderzoek kleincellige perivasculaire infiltraten. De zenuwcellen
waren sterk gedegenereerd (oxyphylie, vacuolisatie, neuronophagie). Bacterieele
infectie was uitgesloten. Slechts van 2 ziektegevallen kon bij kleine proef-
dieren de ziekte, met nerveuze verschijnselen, opgewekt worden ; de intra-
cerebrale infectie slaat zeer snel (binnen 2 dagen) aan (excitatie, dwangbewegingen,
paralyse). Kip, schaap en varken waren ongevoelig ; de geit was echter gemakkelijk
te infecteeren.

Bij de spontane ziektegevallen is het virus slechts bij uitzondering in de hersenen
gevonden (autosterilisatie), bij de kunstmatige infecties steeds. In buikorganen,
bloed, urine en melk is het nooit geconstateerd ; eenmaal in de hersenen van een
geitenfoetus.

Na de intracerebrale infectie volgde in gevoeligheid de intrapleurale ; intraperi-
toneale, submuceuse en subcutane sloegen niet of zelden aan. Het virus passeerde
Berkefeld N, was in 50 % glycerine lang houdbaar. Na het doorstaan der ziekte
trad volledige immuniteit op tegen intracerebrale infectie. Enting bij de cavia
met organen van zieke paarden gelukte niet.

Bij paarden was immuniteit op te wekken na subcutane inspuiting van verdun-
ningen van infectieus hersenmateriaal.

Hersenvirus met carbol behandeld bleek eveneens een tamelijk goed vaccin ;
chloroform- en saponine-virus verloren tegelijk met hun infectiositeit hun antigene
werking, waren dus ongeschikt. v. Waveren.

Engelhardt ¹) schrijft over bovenstaand onderwerp naar aanleiding van de
vele gevallen van Schweinsberger Krankheit die in zijn praktijk-gebied gedurende
de winterperiode voorkomen. De ziekte begint met lichte koliek-aanvallen, waarvan
de oorzaak niet is vast te stellen. De paarden zijn daarna meest apatisch, de slijm-
vliezen licht icterisch, de mestballen met een gele slijmlaag bedekt. De dieren
hebben dwangbewegingen ; zij zijn niet goed bestuurbaar. Na 4 tot 6 weken her-
halen deze verschijnselen zich enz. totdat de eindsymptomen zich gaan vertoonen,
waarvan de voornaamste zijn : weinig eetlust, likzucht, waggelende gang, apathie;
daarna groote onrust, sterke excitatie, coma en de dood. Alleen paarden van
Belgische oorsprong zijn vatbaar.

Oorzaak is het voeren van hooi van weiden die geregeld overstroomd worden
en waarbij op het gras een laag veldspaatslib achterblijft en tengevolge waarvan
de ondergrassen verdrongen zijn door een laag mos.

Bij de sectie ziet men leverdegeneratie. De wanden van bloedvaten en galgangen
zijn verdikt ; het interstitieele en interlobulaire bindweefsel hebben het leverparen-
chym geheel overwoekerd.

Alleen in het eerste stadium, waarin de diagnose moeilijk is te stellen, is van
een behandeling herstel te verwachten. Het beste is de dieren naar een andere
streek te brengen, althans hooi van andere weiden te geven. Verder heeft schrijver
met veel succes polysan-emulsie intraveneus ingespoten.

Hij nam hiervoor een ij a 2% emulsie en spoot verschillende malen in (om
de 2 & 3 dagen), in stijgende doses van 50 tot 150 gram.

1 ) Dr. H. Engelhardt : Beitrag zur Hepatitis interstitialis chronica equorum. Prager
tierartzl. Archiv, No. 10, 1934, S. 221.

Bovengenoemde ziekte is door buitgemaakte paarden en door de overhaaste
demobilisatie van het paardenmateriaal door geheel Duitschland verspreid geraakt.
Het best kan de diagnose gesteld worden door bloed van verdachte paarden bij
gezonde in te spuiten. Dit is natuurlijk zeer duur. Daarom wordt steeds naar andere,
betrouwbare methoden gezocht. In de laatste tijd meenen sommigen die gevonden
te hebben in de z.g. sublimaatproef, die er op berust, dat sublimaat de eigenschap
bezit het euglobuline (een product, aanwezig in serum afkomstig van bloed, waarin
de erythrocyten zijn verwoest) uit te vlokken. De Duitsche onderzoeker Oppermann
neemt aan met infect. anaemie te doen te hebben, als hij bij verdunningen van
i : 40.000 en daarboven een neerslag of troebeling krijgt.

Echter kwamen andere onderzoekers niet tot deze resultaten. Daarom heeft
Hillmer ¹) deze zaak „nachgeprüft". Het is hem daarbij gebleken dat de reactie
onbetrouwbaar is. Lubberts.

Schaaf, Hecke en Bert ²) onderzochten bij 98 paarden die aan infectieuse
anaemie gestorven waren, de hartspier en vonden bij 45 veranderingen, n.1. kleinere
grijsroode of grijswitte haardjes waarin spiervezel-verval en lymphocyten-infiltratie,
en grootere witachtige haarden (anaemische infarcten) (door bloedvat-verstopping),
met als eindstadium bindweefselvorming. Klinisch geven die hartspier-veranderingen
zich te kennen door hartzwakte en hart-arrhythmie.

Zschokkf. (Zürich) wees in 1883, voor het eerst op het voorkomen van myo-
carditis-haarden bij deze ziekte. Vrijburg.

Na een reeks proeven, verwerkt in een artikel met veel grafieken en statistieken,
komen Ruiz en Enriquez *) tot de conclusie, dat er, althans voor de fcac. mallei,
geen verschil in antigene werking is tusschen de levende volvirulcnte bacterie en
de avirulente. Hierbij zijn als maatstaven genomen het verloop van het aantal
lymphocyten en dat der polynucleaire leucocyten ; verder de agglutinatie-titer en
de complementbinding.

Uit de grafieken blijkt duidelijk dat de organische reactie vlugger optreedt en
heviger is, wanneer men met levend materiaal werkt, waarbij echter geen waar-
neembaar verschil bestaat tusschen virulente en avirulente stammen.

Wanneer er dus geen contra-indicaties van anderen aard zijn, verdient het ge-
bruik van levende culturen de voorkeur, daar deze aan betere weerborg voor im-
muniteit geven. Graafsma.

Berge en Meyn ³) hebben nagegaan welke anaerobe gasoedeem-bacillen patho-
geen zijn voor het paard. Door proefpaarden met reinculturen van deze bacillen
in te spuiten, konden zij de volgende resultaten verkrijgen.

Het paard is ongevoelig voor de boutvuurbacil. Na het subcutaan inspuiten
van de Frankelsche bacil (= b. Welchii) ontstond een gering, na intramusculaire
injectie een ernstig locaal gasphlegmoon ; deze dieren herstelden. De paarden

1 \') Dr. Hillmer : Die Verwendbarkeit der Sublimatprobe in den Pferdebestanden aes
Heeresverwaltung zur Ermittlung von Pferden mit ansteckender Blutarmut. Zeitschr. für
Veterinarkunde, 1935 No. 3, S. 65.

2 ) Dr. J. Schaaf, Dr. Fr. Hecke en F. Bert, :Zeitschr. f. Infect. Kr., par. Kr.
u. Hyg. d. Haustiere, 1935, Band 47, Heft 3, S. 178.

3 *) E. Berge und A. Meyn : Beitrag zu den Gasödemen beim Pferde. Arch. f. wiss.
prakt. Tierheilk. 68, 305—322, 1934.

die met de paraboutvuurbaeil, de bacil van Novy en b. histolyticus geïnfecteerd
waren, stierven. De onderzoekers geven den raad in gevallen van gevaar voor wond-
infecties (n.l. in veterinaire oorlogs-chirurgie) de paarden prophylactisch te be-
handelen met serum. Dit serum moet vooral werkzaam zijn t.o.v. de Frankelsche
bacil, de Novv-bacil en de paraboutvuurbaeil, daar deze het meest voorkomen
en eventueel ook t.o.v. b. histolyticus. Jac. Jansen.

Een van de meest belangrijke ziekten van paarden is in Zuid-Afrika een virus-
ziekte, de z.g. paardenziekte of horsesickness. De natuurlijke overbrenging dezer
ziekte is nog niet bekend. Tamelijk algemeen werden door deskundigen en farmers
muggen als overbrengers beschouwd. Een experimenteel onderzoek was echter
nog niet verricht.

Nieschulz, Bedford en du Toit *) begonnen met een nauwkeurig onderzoek
naar de muskietenfauna in de omgeving van Onderstepoort gedurende het paarden-
ziekte-seizoen en kwamen tot de conclusie, dat bepaalde Aedes-muggen de meest
waarschijnlijke overbrengers zijn, indien de algemeen als correct beschouwde
epidemiologische feiten als basis van het onderzoek werden genomen.

In het geheel werden ruim 4000 exemplaren van 9 muggensoorten op geïnfec-
teerde paarden tot zuigen gebracht en in 35 experimenten na 42—65 dagen bij
gevoelige paarden ingespoten of op hen tot herzuigen gebracht. Daarbij werden
786 Aedes sp. ingespoten en 695 exemplaren tot herzuigen gebracht. Met Aedes
waren alleen 2 proeven positief, waarbij een grooter aantal exemplaren na 6 en 7
dagen subcutaan bij gevoelige paarden werden ingespoten. Met langere intervallen
of door herzuigen werden geen positieve resultaten bereikt. Met culex Theileri
verliepen de proeven eveneens negatief. De in deze experimenten gebruikte virus-
stammen waren langen tijd in het laboratorium van paard op paard overgebracht
en hadden daardoor misschien een biologische verandering ondergaan. Niettegen-
staande dat lijkt echter de conclusie gerechtvaardigd, dat de ^«/«-soorten zeer
waarschijnlijk niet tot de natuurlijke overbrengers der Zuidafrikaansche paarden-
ziekte behooren. Nieschulz.

Vanaf 1924 hebben verschillende dierenartsen in Midden-Frankrijk gevallen
van piroplasmose behandeld, waarbij echter de diagnose niet microscopisch werd
vastgesteld. Richard ¹) nam in la Nièvre verscheidene gevallen waar van een bij-
zondere ,,fiev^re typhoide", die bij laboratoriumonderzoek bleek te zijn piroplasmose,
veroorzaakt door Piroplasma caballi.

De op de zieke dieren gevonden teeken werden gedetermineerd als Dermacentor
reticulatus. Als behandeling werd met goed gevolg trypanblauw gegeven en ook
gonacrine, beide intraveneus.

Volgens Béchade, Desroziers en Pelletier ³) komt in Frankrijk meer Piro-
plasmose onder paarden voor dan men vroeger dacht. Schrijvers diagnostiseerden
de ziekte in de Maasvallei. Zij wordt daar, volgens hen, overgebracht door de
teek lxodes ricinus. Gewoonlijk werden maar weinig, soms geen teeken op de zieke
dieren gevonden. Ook vonden zij in het (meestal uit de jugularis, in plaats van
perifeer, genomen) bloed niet veel parasieten. Haemoglobinurie kan ontbreken ;
steeds begint de ziekte met hooge koorts, 40—41⁰ C. Behandeld werd met trypan-
blauw 0,75—i gram of gonacrine I gram ; aan het laatste geven zij de voorkeur.

1 ) M. H. Carré et Dr. Richard : La piroplasmose vraie du cheval dans la Nièvre.
Recueil de Méd. vét. 1934, No. 11, p. 663.

Velu en Zotter \') gaven tegen de piroplasmosen in Noord-Afrika, en tegen
nuttaliose bij paarden, gonaerine. Vanwege zijn polyvalentie (het geeft baat bij
verschillende dier- en piroplasma-soorten) verkiezen zij het middel boven trypan-
blauw, ichtargan en piroblauw.

Volgens Gousseff ¹) komt in een gedeelte van Rusland (Wit Rusland) veel
piroplasmose (piroplasma caballi) onder paarden voor, met ongeveer 39 % sterf-
gevallen. \'I\'ijdige behandeling met trypanblauw gaf 100 % genezingen.

Gousseff raadt aan de dieren preventief te behandelen met 1 gram trypanblauw
(intraveneus) in 100 c.r. 0,5% Na.Cl.-oplossing. In sommige streken is na 2—4
weken een herhaling der inspuiting noodig. Bij zorgvuldige voorbehandeling kunnen
ziekte- en sterfgevallen tot enkele gevallen worden teruggebracht.

Het jaarverslag van het Veeartsenijkundig Instituut te Muktesar (Engels Indië) ³)
vermeldt 6 gevallen van Surra bij paarden, die behandeld werden met een enkele
intraveneuse inspuiting van Bayer 205, en het volgend jaar nog geen recidive had-
den. De dosis wordt niet opgegeven, ook niet hoelang de behandelde dieren ver-
moedelijk reeds ziek waren. Een kunstmatig besmet paard genas door een enkele
inspuiting met Bayer 205 eveneens.

Te Muktesar³) werden gedurende t April 1933—t April 1934 ruim 12 gevallen
van Schistomiasis (door Schistosonum indicum) bij paarden vastgesteld. In een
geval was de lever sterk vergroot. Om de vermoedelijke tussen-gastheeren \'slakkenï
op te sporen, zijn in de besmette streek slakkensoorten verzameld, en zullen pfOëVCIl
worden genomen. Vrijburg.

Vergiftigingen bij jonge kalveren, door het voederen van lijnmeel, hetwelk een
hoog gehalte aan blauwzuur (HCN) beval, komen nogal eens voor. Door splitsing
van het linamarine, dat in het lijnzaad aanwezig is, kan aceton, glucose en
blauwzuur gevormd worden. Het linamarine is onoplosbaar in olie en blijft dus
bij het uitpersen van de zaden in het overblijvende meel achter. Dal ook volwassen
paarden vergiftigd kunnen worden, wanneer het blauwzuurgehalte van het lijnmeel
of lijnzaad hoog is, zal niet dikwijls voorkomen, omdat paarden in het algemeen
niet met lijnmeel of lijnzaad gevoederd worden. Détrez en Salomé ²) beschrijven
evenwel een paar ziektegevallen bij paarden, waarvan zij de oorzaak gezocht heb-
ben in het voederen van bovengenoemd materiaal. De incest op den voorgrond
tredende symptomen waren : zwakke doch regelmatige pols, moeilijke expiratie,
iets rood gekleurde slijmvliezen, normale reflexen, normale lichaamstemperatuur,
totale verlamming. De dood treedt meestal zeer spoedig na de eerste ziektever-
schijnselen in. Bij de sectie werden geen afwijkingen gevonden. Ook het micros-
copisch en bacteriologisch onderzoek van de organen gaf een negatief resultaat.
Meer resuhaat verkreeg men bij het chemisch onderzoek van de twee gevoederde
soorten lijnmeel. Hierin kwam n.1. resp. 22,5 en 32 mgr. blauwzuur per 100 gram
voor. De paarden kregen per dag 3 K..G. lijnmeel, hetgeen overeenkomt met 675
en 960 mgr. blauwzuur per etnaal. In de toxicologie neemt men aan, dat 2 mgr.
blauwzuur per K.G. levend gewicht de uiterste grens is, waarbij nog geen vergif
tigingsverschijnselen optreden. Wanneer dit inderdaad zoo is, dan moet het blauw

1 ) Pro/ihylaxe der Pferdepiroplasmose mit Trypanblau. Berlin. tier. Woch. 1935. No. 14,
S. 213.

2 ) Dr. Détrez et Dr. Salomé : L\'intoxication du cheval par le lourteau de tin. Recueil
de Méd. Vét. 1935, 2—3, pag. 156.

zuur rumuleerend werken, want de verschijnselen traden pas op, nadat de dieren
al eenigen tijd het lijnmeel gegeten hadden.

De volwassen runderen kregen een grootere hoeveelheid lijnmeel per etmaal
zonder nadeelige gevolgen. De mogelijkheid bestaat, dat tijdens het herkauwen
een groot gedeelte van het blauwzuur via den mond ontsnapt. Om lijnmeel vrij
te maken van het glucosid (linamarine) en het betreffende ferment, hetwelk noodig
is om het eerstgenoemde te splitsen, is uiterst moeilijk. Door verwarming gedurende
een uur op 100° C. heeft geen vernietiging van een der beiden plaats. Alleen blijkt,
dat na deze behandeling het blauwzuur niet zoo spoedig gevormd wordt, wanneer
het verwarmd geweest zijnde meel met water vermengd wordt. Misschien heeft
het ferment door de verhitting wel iets geleden, vandaar de langzamer ontwikkeling
van blauwzuur. Sommige fabrikanten \\ erwarmen de zaden daarom eerst tot op
85° C. en persen ze daarna uit ; vervolgens wordt het uitgeperste materiaal op de
genoemde temperatuur gebracht en nogmaals uitgeperst. Door het tweemaal ver-
warmen schijnt het ferment grootendeels vernietigd te zijn en dientengevolge is
het gevaar voor de vorming van het blauwzuur aanmerkelijk verminderd.

Van een 120-tal jonge paarden van 3—6 jaar en veulens van 1—90 dagen oud
bepaalde Dowgiallo de eosinophilie en onderzocht gelijktijdig de faeces op
parasieteneieren. Het bleek dat 95% dezer dieren met ingewand-wormen besmet
waren, 87 % met strongyliden en 49 % met ascariden. Bij deze dieren bestond
een eosinophilie tot 6%, terwijl paarden van dezelfde leeftijd die vrij van para-
sieten waren een eosinophilie van 2,6 % hadden. Bij jonge veulens van 1—go dagen
oud en vrij van parssietcn is dit percentage 5 maal zoo hoog. Voor de diagnostiek
van worminfecties kan het hloedbeeld dus van belang zijn, mits men rekening
houdt met het hooge percentage van eosinophile leucocyten bij zeer jonge dieren,
ook al zijn zij vrij van parasieten. Baudet.

Kruger ¹) heeft in 1931 een paard in behandeling gehad, dat bij de sectie bleek
geleden te hebben aan een fractuur van het tongbeen. Het dier had plotseling
een beiderzijdse neusuitvloeiing gekregen. Aanvankelijk werd sereus slijmig vocht
afgescheiden. Pols, temperatuur en aantal ademhalingen waren iets verhoogd,
hoewel geen enkele afwijking ergens kon worden vastgesteld. Alleen de keelstreek-
was iets gevoelig. l)e eetlust, die eerst zeer gering was, nam na verloop van enkele
dagen weer toe, hoewel voedsel en drinken gedeeltelijk door de neus terug kwamen.
De algemeene toestand verbeterde dan ook tamelijk goed, totdat het dier plotseling
een neusbloeding kreeg. De keelstreek werd hierna dik. Er trad tevens links een
facialis-paralysis op. De volgende dag was de patiënt gestorven. Bij de sectie bleek
de linker tak van het tongbeen gebroken. Een beensplinter had de linker luchtzak
doorboord en een bloedvat aangesneden, zoodat het paard aan verbloeding was
gestorven.

Haferkamp ²) heeft een waardevolle drachtige Hannoraansche merrie behan-
deld, die koliekverschijnselen had en bij onderzoek bleek te lijden aan een torsio
recti. Er was een volledige draaiing. Hij heeft het dier met choralhvdraat, intra-
veneus toegediend, genarcotiseerd en daarna zoolang laten wentelen, dat de torsie

1 ) Dr. Haferkamp : Eine Torsio recti bei einer 14-jährigen trächtigen Stute. Tierärztl.

geheel was verstreken. Hij had het paard 2 maal de ongeveer 25 M. lange schuur
van de eigenaar op en neer moeten laten rollen. Het paard, dat vóór de behandeling
reeds een pols van 80 en een temp. van 38,8° had, had zoowel het lijden als de
behandeling goed doorstaan.

H. M. WiLSON \') kreeg een paard in behandeling dat een tak van een wilde
rozestruik had doorgeslikt. Daar het dier zeer benauwd was, had hij tracheotomie
gedaan. Hij had het weerspannige paard daarna neergeworpen, gechloroformiseerd
en daarna de 28 c.M. lange tak zoo goed en zoo kwaad als het ging naar buiten
getrokken. Blijkbaar had het dier geen ernstige wonden in de oesophagus opge-
loopen ; het at tenminste de volgende dag reeds weer. Een dag later kreeg het echter
verschijnselen van pneumonie, van welke ziekte het herstelde.

Zooals bekend komt het grootste aantal verliezen, dat het IJuitsche leger gedu-
rende den oorlog 1914—1918 aan paarden heeft geleden, op rekening van de sar-
coptes-schurft. De SO, behandeling aangegeven door Nöller, heeft daaraan een
einde gemaakt.

Een groote moeilijkheid is hierbij, de benoodigde halsmanchet gasdicht af te
sluiten. Dit wordt als regel door een tabakzaksluiting gedaan, die echter niet ideaal
is. Ter verbetering hiervan geeft Strubelt ¹) aan over deze sluiting er nog een
aan te brengen door middel van een gummi-band van 4 c.M. breed en ± 2 M.
lang. Hij laat deze door op de halsmanchet aangebrachte lussen loopen, slaat haar
i a 2 maal om het hoofd, trekt dan aan en knoopt haar vast. Hij zegt hiermede
een veel beter voldoende afsluiting gekregen te hebben. De gummiband sneed
hij uit een versleten auto-binnenband.

Frf.undenberg ²) onderscheidt naar hun ernst drie soorten gezicht-stoornissen :

a. Kleine, circumscripte punten of vlekken op de doorzichtige media ; kleine
veranderingen van het netvlies, en troebelingen die buiten de pupil-opening of
de area centralis van het netvlies liggen.

b. Centraal gelegene, het licht niet doorlatende troebelingen der doorzichtige
media en centrale veranderingen van het netvlies.

c. Veranderingen der doorzichtige media, die een abnormale sterk storende
straalbreking in het oog veroorzaken.

De onder a. en b. genoemde aandoeningen verminderen het prestatie-vermogen
van het legerpaard niet, alleen de onder drie genoemde doen dat wel voor zoover
het betreft rij-, terrein dressuur-, spring- en renpaarden.

Eenzijdig blinde draag-, trek-, rij- en dressuurpaarden beschouwt schrijver als
volwaardig. Ook kunnen dergelijke dieren geschikt geacht worden als officiers-
dienstpaard. Ook in het terrein zijn ze wel goed, mits de ruiter het dier gelegenheid
geeft kennis te nemen van de verschillende dingen. Als spring- en renpaard zijn
zij eveneens te gebruiken echter zullen zij bij scherpe wendingen wel eenige hinder
ondervinden.

Men kan een luxatie van de knieschijf hebben naar boven-binnen en naar
boven-buiten. De eerste geeft de bekende gestrekte stand van het betrokken lidmaat
naar achteren. De tweede gaat op den duur eerst gepaard met kreupelheid. Het

1 ) Dr. Strubelt : Z^ur Gasbehandlung des Pferdes mit SO,. Zeitschr. für Veterinar-
kunde, Maart 1935, No. 23, S. 81.

2 ) Dr. Freundenberg : Welehe Beziehungen bestehen bei einseitig blinden oder einseitig
in ihrer Sehfahigkeit herab gesetzten Pferden, zwischen diesem Leiden und der I^eistungsfahig-
keit der davon betroffenen Pferde? Zeitschr. für Veterinarkunde 1935, No. 2, S. 33.

3 ) Prof. Pfeiler : Die habitueele laterale Dislokation der Kniescheibe bei Fohlen. Münch.
Tierartzl. Wochenschr. No. 15, 1935, S. 169.

kraakbeen van de kienschijf slijt af, evenals het correspondeerende kraakbeen
van de femur. Het geheele kniegewricht geraakt ontstoken. De synoniale mem-
braan is verdikt en met soms eenige centimeters-lange vlokken bezet. Het te
veel aan afgescheiden synonia maakt zich naar buiten kenbaar als een hydrops
van het gewricht.

Ziet men daarom bij een veulen van 2 jaar en daar beneden een hydrops van
het kniegewricht, dan moet men, ondanks de anamnese, waarbij wel steeds van
een kneuzing zal gesproken worden, rekening houden met deze habitueele luxatie
van de knieschijf. Een op zich zelf staande hydrops van dit gewricht kan wel voor-
komen, maar is uiterst zeldzaam.

Een therapie behoeft niet ingesteld te worden, daar de prognose in fausta is.
Van belang is alleen, een spoedige, juiste diagnose.

Een Duitsch legerpaard had chronische, etterige uitvloeiing uit een der neus-
gaten. Onderzoek bracht aan het licht, dat er gistcellen in de etter aanwezig waren.
Na trepanatie bleek ook etter in de kaakboezems te zijn, terwijl tevens kleine ge-
zwellen op het slijmvlies aanwezig waren.

Het paard werd later afgemaakt. Bij de sectie van het hoofd vond Schellner \')
in de neusholte een vuistgroot gezwel dat zich tot in de hersenholte uitstrekte. Het
was een granulatie-gezwel, dat door gistcellen ontstaan was. Het was doorwoekerd
met bindweefsel. Verder onderzoek wees uit dat de veroorzakers tot de blastomy-
ceten behoorden.

Door entproeven op dieren kon men bij cavia\'s een paar gezwelachtige nieuw-
vormingen kweeken, die bleken blastomvcomen te zijn.

Hocfkanker veroorzaakt in Duitschland jaarlijks groote verliezen vooral onder
de koudbloedpaarden. Henkels ²) becijfert, dat dit verlies wel 5 a 6 millioen mark
bedraagt. Hij komt tot de conclusie dat inwendige oorzaken, noch erfelijkheid,
een rol spelen. In microscopische preparaten heeft hij gezien, dat stalvuil, gemengd
met urine door de weeke hoorn van de achterste hoefhelft naar binnen dringt,
tot op de hoornvormende deelen. Het aldaar gelegen losse vochtrijke bindweefsel
wordt door deze stoffen geprikkeld en gaat woekeren. Deze woekering wordt verder
nog in de hand gewerkt doordat dit bindweefsel ten gevolge van het hoefmechanisme
in voortdurende beweging is.

Hieruit volgt, dat paarden met weinig harde hoeven en veel hoefmechanisme,
dus koudbloeds, gepredisponeerd zijn, cn veel kans loopen hoefkanker te krijgen, 1
als hun voeten weinig of nooit gereinigd worden.

Het euvel ontstaat het meest het eerst in de zijdelingsche straalgroeve, omdat
van nooit gereinigde voeten deze groeven toch nog steeds het meest vuil zijn, maar
ook, omdat hier de harde zooihoorn tegen de zachte straalhoorn ligt, twee hoorn-
soorten van verschillende elasticiteit dus, hetgeen door de beweging ten gevolge
van het hoefmechanisme, aanleiding geeft tot ontstaan van scheurtjes, met hel
bekende gevolg.

Een beschouwing over het hoefbeslag, welke ingaat tegen de ook hier te lande
gangbare meeningen. Behoorlijk gedocumenteerd geeft Volkmann ¹) zijn op-
vattingen, die m. i. juist zijn.

Eenige van zijn conclusies vermeld ik hier : het artikel kan ik ieder aanbevelen.

den om vast te stellen, welk gedeelte van de hoef te hoog is. De hoef draait zich,
wanneer een gebroken voet-as geconstateerd kan worden, naar de te hooge zijde.
De gebroken voetas blijft bestaan, ook al steunt het paard niet op de voet ; dus
tijdens de zweefperiode. De richting der draagvlakte komt geheel overeen met
de richting der voetas, de voetas moet dan ook in hoofdzaak aangeven welk ge-
deelte van de hoef eventueel te hoog is en dus meer besneden moet worden.

De sterkste afslijting van het hoefijzer wordt niet aangetroffen bij het hoogste
gedeelte van de hoef, doch daar waar de hoef het sterkst wordt belast en dat is
juist het laagste gedeelte.

De ondervoet van het paard is geen star geheel; het kroongewricht kan bij een
scheeve belasting het zwaartepunt verplaatsen.

Ten slotte : in de meeste gevallen zijn wij niet in staal het beslag zoo te doen
uitvoeren dat het paard de hoef vlak neerzet, doch kunnen wij slechts een gelijk-
matige verdeeling der last bij volle belasting bereiken, wat volgens schrijver (en
referent) ten slotte het voornaamste is. v. d. Plank.

Zeugen worden, zooals in Amerika dikwijls bleek, onvruchtbaar op een rantsoen
bestaande uit gerst en zout of uit gerst plus zout en koolzure kalk ; ook wanneer
zij den invloed van het zonlicht ondervinden. Zoolang er nog reproductie is, wordt
een groot deel der biggen dood geboren en is de melkproductie slecht. Men heeft
dit veelal aan kalkgebrek toegeschreven. Anderen namen gebrek aan vitamine A
als oorzaak aan o.a. wegens de oogafwijkingen, die bij de steriele zeugen voorkwamen.

Hughes¹) deed twee proeven, beide met 15 zeugen en 5 beeren verdeeld in 5
groepen. Bij voeding met gerst en zout (de dieren kwamen geregeld buiten) was
er geen voortplanting (10 maanden lang). Na toediening van levertraan was er
spoedig een verhoogde voedselopname en verbeterde groei.

De dieren, die gedurende de geheele proef aanvulling van het gerst-zout-rantsoen
met koolzure kalk, levertraan en een weinig caseïne hadden gehad, groeiden tame-
lijk normaal. Twee van de 3 zeugen bigden ; echter grootendeels met slecht resultaat.
Beter verliep de voortplanting bij de dieren, die in plaats van levertraan lucerne-
hooi kregen.

Bij de 2de proef, waarbij het rantsoen wederom uit gerst bestond, dat op ver-
schillende wijzen werd aangevuld, bleek duidelijk, dat zonder levertraan geen
behoorlijke groei der reeds dadelijk na het spenen op het proefrantsoen geplaatste
zeugen optrad ; zij brachten geen jongen voort. Ook hier konden de dieren van
het zonlicht profiteeren. Dat de dieren niet aan gebrek aan vitamine D leden, bleek
uit het hooge aschgehalte der beenderen. Daarentegen bevatte de lever geen vita-
mine A. Aanvulling van gerst met zout, koolzure kalk en caseïne was voor repro-
ductie dus onvoldoende, eerst wanneer levertraan of lucernehooi tevens werd aan-
gewend, was er voortplanting. B. S.

Montgomerie, Savage en Dodds hadden in Wales clonische krampen, fibrillatie,
verhoogde ademhaling zonder temp.-verhooging, hvpocalcaetnie en alkalosis ge-
vonden bij bergponies, die pas van een treinreis kwamen. (Veter. Record 9, 319,
I929)-

Naar aanleiding van de onze en latere onderzoekingen over hypomagnesaemie
bij grastetanie werd in 1934 door Green, Allcroft en Montgomerie²) bij vijf
aan deze afwijking lijdende ponies, het Mg- en Ca-gehalte van het bloedserum

bepaald. Bij vier dieren, die de clinische symptomen duidelijk toonden, bedroegen
de Mg-waarden 0.87 tot 1.49, gem. 1.16 mg%, de Ca-waarden 5.55 tot 7.9, gem.
6.67 rag % ; bij de vijfde ponie, waarbij de diagnose twijfelachtig was, werd 1.51
mg % en 9.9 mg % Ca gevonden. Bij 13 normale Welshponies en bij andere paarden
vonden zij 2.11 k 1.91 mg % en 12.3 a 10.85 mg % (slechts bij één normaal paard
een iets lagere Mg-waarde, n.l. 1.73 mg%).

De vier eerste dieren hadden in het bloedserum 14 dagen later een normaal
Mg- en Ca-gehalte ; resp. gem. 2.12 en 11.14 mg%. De hypomagnesaemie en
hypocalcaemie bij deze dieren, gedurende den aanval was dus duidelijk.

In een grafiek geven zij de verschillen der Ca- en Mg-verhoudingen in het bloed-
serum weer bij deze reisziekte van paarden, bij melkziekte, grastetanie en bij ge-
mengde stofwisselingsstoornissen van koeien. Duidelijke verschillen, zooals vroeger
door ons aangegeven, kwamen daarbij tot uitdrukking. De reisziekte der ponies
gelijkt volgens de grafiek en de symptomen het meest op grastetanie van runderen,
ofschoon niet geheel. De schrijvers vinden deze reisziekte het meest overeenkomend
met de typische grastetanie. Hyperventilatie, die vroeger door M. c.s. als oorzaak
der reisziekte werd vermoed, kan, zeggen zij, de oorzaak niet zijn, omdat bij den
mensch bij tetanie door hyperventilatie geen verlaagde Ca- en Mg-waarden in
het bloed gevonden worden.

Overgang van het zich vrij bewegen in de weide tot opgesloten zijn en angst
bij het vervoer per spoor, of wel bij merries met veulen eenvoudig door overgang
van weide naar een stal, schijnen de aanvallen te veroorzaken. Zij gelooven dat
een corticale stoornis primair is.

Ofschoon bij het mannelijke rund en paard nu en dan gevallen van grastetanie,
resp. reistetanie, voorkwamen, vonden zij de afwijkingen hoofdzakelijk bij melk-
gevende koeien en zoogende merries.

Zij zeggen niets omtrent de genomen therapeutische maatregelen ; toch genazen
hun dieren.

Vergelijkend onderzoek van de werking van voedsel al of niet met
kunstmest geproduceerd.

ScHF.unert, Saghse en Spf.cht \') onderzochten met ratten of voedingsmiddelen,
die met kunstmest (stikstof en kali) geproduceerd werden, bij langdurig gebruik
schadelijk zijn voor de gezondheid.

De proeven, die met 2 groepen, elk van 18 dieren, werden begonnen, werden
meer dan 2^ jaar lang voortgezet, waarbij 7 generaties der van deze dieren af-
stammende jongen in de proef werden opgenomen.

Het voedsel was analoog aan menschelijke kost : graan, groenten, vleesch en
melk ; alles, behalve sla en tomaten, gekookt.

De voedselopname, ontwikkeling en voortplanting was in de eerste generatie
bij beide groepen niet verschillend. Toen de wijfjes van de eerste generatie het
einde van de vruchtbaarheidsleeftijd hadden bereikt, bleek de vruchtbaarheid
bij de kunstmestwijfjes aanmerkelijk beter te zijn dan bij de andere. Verder viel
het op, dat in den loop van het onderzoek er geregeld meer dieren van de niet-
kunstmestgroep uitvielen. Dit was een zeer opvallend en duidelijk verschil, zoodat
het moeilijk geheel aan het toeval is toe te schrijven. Het kunstmestvoedsel be-
ïnvloedde derhalve den levensduur gunstig, wat door de uitkomsten der secties
wordt gesteund. De doodsoorzaken waren bij beide groepen vrij wel gelijk. De
oude ratten stierven aan dezelfde kwalen, waaraan oude laboratoriumratten meestal
sterven (pneumonie en gastro-enteritis).

Van de 13 overgebleven dieren der eerste generatie, die bij het einde van de
proef 2 J jaar oud waren (= 70 jaar voor een mensch), waren 6 kunstmestratten

nog volkomen gezond, terwijl van de 6 niet-kunstmestratten slechts één geen ziekie-
teekenen te zien gaf.

Bij de volgende generaties bleek, dat de paringen van de kunstmestgroep vaker
een positief resultaat opleverden dan bij de andere, zoodat in de eerste ook meer
jongen geboren werden. Dit laatste was bovendien het geval doordat het aantal
jongen per worp grooter was. De kunstmestwijfjes brachten echter, zooals bii het
spenen bleek, geen grooter aantal jongen groot. Gezondheidstoestand, uiterlijk,
levendigheid en groei waren in beide groepen ook voor de latere generaties dezelfde.

Scheunert en zijn medewerkers concludeerden, dat de kunstmestratten in
vruchtbaarheid, aantal nakomelingen en levensduur de anderen overtroffen, ter-
wijl in groei en het opfokken geen verschil bestond.

Het antwoord op de vraag of kunstmest op den langen duur schade veroorzaakte,
luidt volgens hen ontkennend. B. S.

In dit artikel geeft Drabble \') een beschrijving van eenige gevallen van cysticer-
cosis bij het schaap, welke veroorzaakt worden door cysticercus ovis. Meestal waren
de finnen reeds grootendeels afgestorven ; echter werden nog wel in de willekeurige
spieren levende exemplaren aangetroffen. Verder werden meestal afgestorven finnen
in groot aantal waargenomen in hartspier, nieren en lymphklieren. Deze cysticerci
waren lang ongeveer 4,5—10 m.m. en 2,5—6 m.m. in doorsnede. Het aantal haken
hedroeg 26—36, met afwisselend groote (160—188 f.1) en kleine f 100 —128 fx.) in een
dubbele krans. De haken bezaten een verbreede, echter niet gespleten basis.

lnplaats van de tot heden algemeen toegepaste trichinoscopie voor het ontdekken
van trichinosis bij slachtvarkens beveelt Trawinski ¹) de praecipitatie-reactie van
het bloedserum van de te onderzoeken varkens aan ; een methode door hem en
door Amerikaansche onderzoekers nader uitgewerkt. Hij geeft in dit opstel de
bereidingswijze van het antigeen aan, alsmede een beschrijving van de techniek
van het onderzoek bij massa-onderzoek.

De voordeelen van deze methode zijn : binnen één uur kan door één peisoon
ongeveer een 100-tal varkens onderzocht worden. De aflezing van de reactie is in
korten tijd mogelijk, terwijl verder het onderzoek is te verrichten zonder een speciale
laboratorium-inrichting.

Deze praecipitatie-reactie met een specifiek parasietenantigeen maakt het moge-
lijk de trichinosis bij het varken reeds vanaf de 12—15de infectiedag aan te toonen.
De specifieke praecipitine blijft nog langen tijd, ook na de volledige afkapseling
der parasieten, in het bloedserum van de besmette varkens aanwezig. Trawinski
en zijn assistent Cena konden bij kunstmatig besmette varkens aantoonen, dat
deze specifieke praecipitine reeds in geringe hoeveelheid aanwezig is bij het voor-
komen van darmtrichinen. Gedurende de verplaatsing der trichinen in de bloed-
vaten stijgt het gehalte aan praecipitine ; het heeft zijn hoogtepunt bereikt tusschen
de 25ste en 40ste infectiedag en zakt daarna weer langzaam. Deze biologische
methode is, volgens Trawinski, de methode der toekomst.

Hemmert en Halswick ²) geven in dit artikel een beschouwing over de ver-
spreidingswijze der trichinen in de spieren. De jonge trichinen komen met de lymph-
stroom van uit de darm, via de darmlymphklieren, naar de melkborstbuis, en

1 ) Trawinski : Neue Diagnosemethode der Trichinose. Z. f. F. u. Milchhyg. Jg. 45,
\'935. Pg- \'66.

2 ^s) Hemmert-Halswick : Trichinen in der Muskulatur. Arch. f. Tierheilk., Bd. 67,
\'934. Pg- 33-

vandaar verder passief in de bloedbaan. Dat de jonge trichinen de capillairen
slechts binnen de dwarsgestreepte spieren verlaten, is, volgens Doerr, het gevolg
van een organotaktische prikkeling, afkomstig van de substantie der dwarsge-
streepte spieren. Deze prikkeling is daar het sterkst waar het grootst aantal bloed-
trichinen wordt toegevoerd, d. w. z. waar de grootste hoeveelheid bloed in den-
zelfden tijd wordt aangevoerd. Bij het varken zijn dit de als praedilectieplaatsen
bekende spieren ; middenrifpijler, tong, larynx, buikspieren en tusschenribspieren.

In de hartspier ontwikkelt zich nooit een spiertrichine. De ophooping der trichinen
in de spieren in de nabijheid der overgangsplaatsen naar de pezen kan men zoo
verklaren, dat de trichinen zich in de spieren verplaatsen en dan bij de pezige
gedeelten een natuurlijke hindernis vinden. De in de spiersubstantie, eventueel
in het intermusculaire bindweefsel ontstane, karakteristieke veranderingen zijn
het gevolg van de toxisch werkende stoffen, welke de trichinen afgeven.

De in een trichineuze spier aanwezige, aan purinbasen verwante giften veroor-
zaken bij enterale toediening braken en diarrhee, bij parenterale toediening stijf-
heid en spierhardheid. Deze spierveranderingen hebben voor de „trichinenschau"
grootc beteekenis. Van bijzonder belang is de kapselvorming. Uit het feit, dat deze
kapsel uit hyaline bestaat is te verklaren de latere verkalking, daar alle hyaline-
substanties in het lichaam een groote neiging hebben tot verkalking. Bij het varken
begint deze verkalking bijna niet vóór den jden maand, soms eerst na een jaar
of nog later. Zij begint niet bij alle ingekapselde trichinen tegelijkertijd. Het af-
sterven van de spiertrichine kan op eiken tijd van haar leven beginnen. De onbe-
schermde, zwervende trichine valt natuurlijk het eerst ten offer aan de afweer-
krachten van het lichaam.

Voor de vleeschkeuring maken vooral verkalkte sarcosporidiën differentiaal-
diagnostisch een moeilijkheid uit. Het onderscheid bestaat hierin, dat, na de ont-
kalking, de trichinenkapsel vrijwel kernloos is, terwijl het de verkalkte sarcosporidic n
omgevende granulatieweefsel min of meer kernhoudend is. Toevoeging van azijn-
zuur laat de kernen duidelijker worden.

Een wijziging van de Iwanizky\'sche methode voor het onderzoek van
runderfinnen.

De methode voor het aantoonen van het nog levensvatbaar zijn en voor de
gezondheid schadelijk zijn van finnen door middel van de verteringsproef in een
klein zijden zakje bij den mensch (proef van Iwanizky) heeft, volgens Keller ^])
het bezwaar, dat de in het zakje aanwezige finnen, al naar den aard van den inhoud
der dikke darmen, tusschen de plooien van het zakje zouden kunnen worden ge
kneusd en daarna verteerd, zoodat uit dergelijke proefnemingen verkeerde gevolg-
trekkingen zouden kunnen worden getrokken.

Keller heeft nu in de uitvoering van deze verteringsproef een wijziging gebracht.
Inplaats van een zijden zakje gebruikt hij een celluloidbuisje van ongeveer 10 mm.
lengte, doorsnede van 7 mm. en een wanddikte van 0,5 mm. Daarin worden de
te onderzoeken finnen gedaan en daarna het geheele buisje strak in het zijden
zakje genaaid. De finnen zijn zoodoende voor iedere beschadiging door druk. enz.
beschermd, terwijl toch de verteringssappen van 2 zijden in het celluloidbuisje
kunnen binnendringen.

Keller vond nu, dat van 13 met zijn methode onderzochte finnen er 10 onver-
teerd overblijven, terwijl in vergelijking hiermede Iwanizky b.v. vond, dat er bij
12 finnen slechts een 6-tal onverteerd waren.

Dood materiaal, als kleine spierstukjes, worden in het celluloidbuisje goed ver-
teerd, evenals niet levensvatbare finnen. Levensvatbare finnen worden zeer waar-
schijnlijk bij het passeeren van de dikke darmen gedood ; hun lichaam blijft dan
echter toch nog bestaan en is op de gladde buisjeswand duidelijk te onderscheiden
en er van af te praepareeren. Deze verteringsproeven moeten genomen worden
met uit de gastheerkapsel vrij gepraepareerde finnen.

Reeds in gal behandelde, eventueel uitgestulpte finnen werden door 4 proef-
personen in 7 gevallen geheel en al verteerd. Dergelijke finnen kunnen dus niet
meer in een verteringsproef worden gebruikt.

Uit proeven bleek verder nog, dat de verteringstijd geen invloed heeft op het
resultaat van de proefnemingen. de Graaf.

Bij infecties met de anaerobe bacil van YVelch-Fraenkel ¹) is de bij de ze infectie
voorkomende vorming van gas, een secundair verschijnsel. Niet de bacillen vormen
het gas, maar het door hen aangetaste weefsel, dat in rotting overgaat (maligne
oedeem). Bij uitzondering is het mogelijk dat bij deze besmetting geen rotting
optreedt en dus ook geen gasvorming.

Elke gasvorming bij ontsteking behoeft nog niet het gevolg te zijn van besmetting
met anaerobe bacillen. Besmetting met (aerobe) coli-bacillen kan oorzaak zijn
van gasvorming, mits de ontstoken weefsels in rotting overgaan.

(Onder rotting moet hier dan verslaan worden het mineralisatieproces, waarbij
de bacteriën organische stoffen totaal afbreken tot de eenvoudigste bouwstoffen.
De infectie met bacillen is dan primair en de aantasting der weefsels door de bacteriën
secundair. Bij de ontleding van eiwitten, koolhydraten enz. worden gassen gevormd,
als o.a. koolzuur, methaan, waterst jf enz. en hel is juist dat dit niet alleen geschiedt
door anaerobe, maar eveneens bij verschillende aerobe bacteriën. Als regel denkt
m;n, wanneer over rotting gesproken wordt, aan een proces, dat veroorzaakt wordt
dojr verschillende soorten van rottings(proteus)bacillen, die bijna uitsluitend
doode, organische stoffen aantasten, dus meer apathogene bacteriën zijn.

Bij het mineralisatieproces, de stofwording, spelen tal van bacteriesoortcn een
rol. De eene soorl breekt eiwitten en koolhydraten af tot een bepaalde trap en be-
reidt deze voor om door andere bacteriesooi ten verder te worden ontleed tot
niets meer over is.

Wanneer na een infectie genezing optreedt, dus de bacillen geen gelegenheid
krijgen het weefsel aan te tasten, ontslaat geen gasvorming. Dit zal bij een infectie
met de Welch-Fraenkelsche bacillen uitzondering zijn.

Bij een boutvuurinfectie daarentegen bij geïmmuniseerde dieren zullen de inge-
drongen bacillen geen gelegenheid hebben zich te ontwikkelen of het weefsel aan
te tasten en zal derhalve geen gasvorming optreden. L.).

Fiessinger en Brouet ²) beschrijven hel erysipeloid van den mensch, naar
aanleiding van een in een ziekenhuis waargenomen geval. De mensch kan zich
besmetten, n.1. bij het enten met virulente cultuur, bij het in aanraking komen
met varkensvleesch, met rund, paard, muis, schaap, konijn, rat en vogels, waarbij
ook deze bacil kan voorkomen.

De incubatie bij den mensch duurt 18—48 uur, hierop volgt een locale reactie.
Op de verwonde plaats ontstaat een roode vlek (meestal vingers of hand), die
zich spoedig verder over de hand uitstrekt en soms wel tol den onderarm. Deze
vlekken zijn gezwollen en steken boven het niveau van de gezonde huid uit. Soms
echter is er een geringe roodheid, zoo goed als geen zwelling, geen verhevenheid
en geen scherpe randen van de vlek. Soms is er locale pijn, temperatuur-verhooging
en jeuk. Duur van deze verschijnselen ongeveer 10 dagen. Hierop volgt dan gene-
ralisatie. Veel gevallen komen niet tot dit stadium, maar genezen.

2 ) N. Fiessinger en G. Brouet. Rouget du porc chez l\'homme aforme porcine el d\'origine
digestive. La presse médicale, 1934, No. 44, biz. 889.

Bij generalisatie treedt lymphangitis op, koorts, rillingen, spierpijn, zweeten
en hoofdpijn.

Een man, die gezouten varkensvleesch had gegeten, toonde achtereenvolgens
de boven beschreven verschijnselen. Deze persoon had, evenals bij het varken karak-
teristiek (?), de haematomen aan de ooren, op de wangen en verder op de huid.
Serologisch onderzoek was positief. Uit de urine werden vlekziekte-bacillen ge-
kweekt, die een duif binnen drie dagen deden sterven. Patiënt herstelde na serum-
behandeling, maar was zwak. Tijdens de reconvalescentie overleden, vermoedelijk
tengevolge van een nierlijden. Autopsie werd geweigerd. M.

Na het nogal veelvuldige voorkomen van psittacosis (papegaaienziekte) in 1929-30
in Europa en Amerika werden slechts weinig gevallen waargenomen. In het af-
geloopen jaar heeft de ziekte zich echter in Duitschland opnieuw uitgebreid.

Ongeveer 160 gevallen hebben zich voorgedaan nagenoeg uitsluitend in Berlijn.
Leipzig en Dresden. Van deze patiënten stierf 20%. De voornaamste symptomen
waren pneumonie, sufheid en circulatiestoornissen. Kinderen worden zeer zelden
en dan nog in zeer lichte vorm ziek. In de eerste dagen is verwarring met gewone
pneumonie, griep enz. mogelijk. Deze nieuwe gevallen van 1934 zijn niet veroor-
zaakt door ingevoerde papegaaien, immers de import is sinds 1930 verboden.

De oorzaak is te zoeken in de Duitsche kweekerijen van papegaaien en parkieten.
Deze vogels zijn meestal zeer weinig, soms zelf onmerkbaar ziek ; bovendien hebben
de enkele ernstige gevallen geen karakteristiek verloop. Faeces en neussecretum
van zieke vogels besmetten de mensch.

De verwekker is een nog juist microscopisch zichtbare bacterie, o.2ugroot. Dit
microörganisme passeert de Berkefeldfilter. Lf.vinthal en Colf.s en von Lillik
beschreven de verwekker het eerst. Het kweekten cp de bekende lafcoratcrium-
voedingsbodems is tot nu toe niet gelukt. Fortner en Pfaffenberg kweeken
het virus in broedeieren (20 passages). De witte muis is een zeer gevcelig proefdier.

Het experimenteeren met psittacosis is zeer gevaarlijk. Het laboratorium meet
absoluut vliegen-vrij zijn, voorts stofvrij (vochtige bodems), men moet gummi-
handschoenen, gummilaarzen en waschbare kleeding dragen ; bovendien is een
gasmasker noodzakelijk. Niettegenstaande deze maatregelen hebben zich in 1934
alleen in Duitschland 5 laboratorium-infecties voorgedaan, waarvan 2 doodelijk
verliepen. Eind 1934 is de epidemie geëindigd. ,Jac. Jansen.

Mazzuchi heeft, door saponinen te laten inwerken op virulente miltvuurcultures,
een vaccin bereid, dat, subcutaan ingespoten, een goede actieve immuniteit en
een minimaal verlies aan entmiltvuur geeft. Hij noemde dit vaccin „Carbozoo";
Troiano" ¹) heeft het in de praktijk op uitgebreide schaal toegepast.

Constateerde hij in een kudde of op een boerderij miltvuur, dan werd van alle
dieren de temperatuur opgenomen. Zij, die normale temp. hadden, werden intra-
cutaan ingespoten met het vaccin ; degenen, die een hooge temperatuur hadden,
kregen miltvuurserum intraveneus en werden later geënt.

Ook preventief, op boerderijen waar elk jaar miltvuur voorkwam, werd geënt;
de resultaten waren heel goed, zoowel bij runderen als bij schapen en geiten.

Een enkele maal kreeg een geënt dier de volgende dag hooge temperatuur ;
dit werd dan behandeld met serum, intraveneus. De immuniteit-duur was meestal
langer dan 2 jaar. Hofstra.

1 ) Dott. Giovanni Troiano : Sul modo miglioze di prevenire e combattere il carbonchio
zmatico nelle mandre e nei greggi sani 0 infetti. La Clinica Veterinaria, 1934, N. 4, p. 311

De warmte-resistentie van miltvuursporen is door vele onderzoekers nagegaan,
met zeer uiteenloopende resultaten. Corrado Arriano \') onderscheidt droge en
vochtige warmte en deze laatste weer in de werking van stoom en kokend water.
Schr. meent de zeer uiteenloopende resultaten te moeten toeschrijven aan het feit,
dat men experimenteerde zonder nadere aanduiding met : vochtige sporen : in
vochtig milieu ; met vochtige warmte, maar ook als gevolg van het effectieve ver-
schil in resistentie van de gebezigde stammen, benevens de al of niet aanwezig-
heid van zuurstof.

Als bijzonderheid vermeldt schr. dat Verge door middel van een injectiespuit
2 cavia\'s entte met een 24 uur oude miltv uurcultuur. Daarna steriliseerde hij de
injectiespuit door deze in kokend water gedurende 10 minuten te koken. Eenige
dagen later entte hij met dezelfde spuit, nadat deze weder gedurende 2 minuten
in kokend water werd gesteriliseerd, twee cavia\'s met tuberculeus materiaal. Na
eenige dagen stierven beide cavia\'s aan miltvuurinfectie, zoodat hieruit geconclu-
deerd werd, dat 12 minuten steriliseeren in kokend water van met miltvuur geïnfec-
teerde instrumenten ontoereikend was om miltvuursporen te dooden.

Schr. bediende zich voor zijn onderzoek van 6 verschillende miltvuurstammen
afkomstig uit verschillende streken van Italië.

De stammen werden eerst nagegaan op virulentie voor cavia\'s en op de geschikt-
heid tot sporevorming.

Van agarculturen, die gedurende 10 dagen waren bebroed, werd van iedere
cultuur met 3 c.c. physiologische zoutoplossing een suspensie gemaakt die in hoe-
veelheid van £ c.c. in serumbuisjes werden verdeeld.

Deze serumbuisjes met inhoud werden nu gedurende bepaalde tijd gedompeld
in een waterbad van de gewenschte temperatuur. De zes serumbuisjes van iedere
stam werden gedurende verschillende tijden in het waterbad gelaten en uit ieder
buisje werd geënt op agar en bouillon, welke voedingsbodems gedurende eenige dagen
in de broedstoof werden geplaatst en geobserveerd. Het verwarmen geschiedde
bij 95, 98 en ioo° van 5 tot 40 minuten.

In een tabellarisch overzicht geeft schr. de resultaten weer. Het blijkt nu, dat
na b v. 6 minuten bij 98° bij een stam geen ontwikkeling van miltvuurbacillen
meer plaats heeft ; dezelfde stam geeft echter na 10 en 15 minuten weer positiet
resultaat, bij ioo° blijkt dezelfde stam na 20 minuten steriel, na 30 minuten weder
niet. Alle stammen zijn echter na 40 minuten bij 100\' of 50 minuten bij 98\' steriel :
na kortere tijd zijn er steeds stammen met overlevende sporen.

Schr. concludeert, dat niet alle sporen van dezelfde stam eenzelfde gelijkmatige
warmteresistentie bezitten, terwijl hij het waarschijnlijk acht, dat sommige sporen
geen cultuur-mogelijkheid bezitten maar misschien wel tot ontwikkeling zouden
komen bij dierexperiment. Schr. acht het daarom gewenscht een onderzoek in te
stellen naar het verschil in resistentie tegen warmte van verschillende sporen van
eenzelfde stam. verschil in resistentie van sporen uit recente en oude culturen ;
correllatie tusschen virulentie der stam en de resistentie der sporen van die stam :
en de virulentie van de cultuur ontwikkeld uit sporen, die aan warmte-inwerkin^
werden blootgesteld. Versélewel.

Vilaia ²) vermeldt het volgende : Een aan miltvuur lijdende koe kalfde, kreeg
een uur later prolapsus uteri en stierf 6 uren daarna. In het bloed werden milt-
vuurbacillen gevonden. Het kalf bleef gezond ; was dus niet door de moeder besmet.

Terzaghi M vermeldt het volgende : Een bediende in een eetwaren-zaak kreeg
een miltvuur-earbunkel aan zijn hand. Met afkrabsel van worstomhulsel (darm)
uit die zaak, werd een cavia ingespoten ; deze kreeg miltvuur. Zeer zeker was het
worstomhulsel afkomstig van een aan miltvuur lijdend dier. Hofstra.

In de laatste jaren komen van het aantal gevallen van miltvuur bij de runderen
gemiddeld ongeveer ²/₃ voor gedurende den staltijd. Hierin ligt ongetwijfeld een
aanwijzing om aan de mogelijkheid van een infectie te denken door het voederen
van buitenlandsch krachtvoer bezoedeld met miltvuursporen.

Ten einde te trachten vast te stellen of inderdaad dit voedsel oorzaak van het
optreden dezer ziekte is, worden regelmatig monsters van buitenlandsch veevoeder
afkomstig van boerderijen, waar zich gevallen van miltvuur hebben voorgedaan,
ter onderzoek op miltvuursporen opgezonden. Het onderzoek geschiedt dan op
de volgende wijze. Ongeveer 100 gram van het voedsel wordt eenige malen flink
geschud met water; daarna wordt dit water er door grove filters afgefiltreerd,
ten einde het daarin in suspencie aanwezige meel uit te verwijderen. Vervolgens
wordt 80—100 c.c.m. water gedurende een uur verhit op 6o° C., waardoor de
talrijke niet-sporenvormende micro-organismen worden gedood. Daarna wordt
het water gecentrifugeerd gedurende een half uur met een snelheid van 4000 om-
wentelingen per minuut, waarna het sediment wordt uitgestreken op agarplaten.
Bij inzending van grofkorrelig voedsel wordt speciaal gezocht naar stukjes gedroogde
aarde en zand, die soms vrij veel hierin voorkomen en dit materiaal wordt af-
zonderlijk op gelijke wijze behandeld. De agarplaten worden 1 a 2 X 24 uur bij
37°C. geplaatst. Alle koloniën, die zich dan ontwikkeld hebben en door haar
groeiwijze in haarlokvorm verdacht zijn, worden afgeënt voor nader onderzoek.
Tot op heden gelukte het nog nimmer miltvuurbacillen aan te toonen.

Enkele malen werden wel pseudo-miltvuurbacillen gekweekt, bacillen, die
cultureel en microscopisch volkomen geleken op echte miltvuurbacillen, echter
met dit verschil, dat zij volkomen apathogeen waren voor muizen en cavia\'s. Vrij
groote hoeveelheden van een bouilloncultuur subcutaan of intraperitoneaal inge-
spoten bij jonge muizen en cavia\'s werden verdragen zonder eenig ziekteverschijnsel
op te wekken.

In de literatuur zijn een groot aantal pseudo-miltvuurbacillen door verschillende
onderzoekers onder allerlei namen beschreven. Pokschischewsky onderzocht 23
miltvuurachtige stammen, waarna hij deze indeelde in twee groepen, n.1. type
pseudo-anthracis, die in den gelatine- en agarsteek groeit in den vorm van
verdeelde vertakkingen en op aardappel een roodbruin beslag vormt, en het type
anthracoides, dat in den gelatine- en agarsteek koloniën in knopvorm geeft en op
aardappel met een vuil grijs beslag groeit.

Dergelijke bacillen zijn neit alleen gevonden als saprophyten in water, aarde,
voedsel, wol, haar enz., maar zijn ook gekweekt uit ziektemateriaal afkomstig van
mensch en dier, zonder dat het ziekteproces het beeld van miltvuur vertoonde.

Of er eenig verband bestaat tusschen de pseudo-miltvuurbacillen en de echte
miltvuurbacillen is nog niet aangetoond kunnen worden, ook niet in die gevallen,
waar serologisch of met behulp der precipitatiereactie geen verschil waar te nemen
was. De vraag, zijn het apathogeen geworden organismen, die door een of andere
omstandigheid in een daarvoor bijzonder gepredisponeerd individu pathogeen
kunnen worden of zijn het toevallige op miltvuurbacillen gelijkend saprophytische
organismen, die niets met miltvuur te maken hebben, staat nog open.

Mededeelingen uit de praktijk zijn niet meer bij de Redactie voorradig. Mag ik
de praktiseerende collega\'s, die steeds, en terecht, aandringen op het plaatsen
van praktijk-mededeelingen in ons Tijdschrift, erop wijzen, dat zij zelf moeten
zorgen dat de redactie in het bezit k imt van dergelijke mededeelingen.

Mag ik hun vriendelijk verzoeken hunne belangrijke en vermeldenswaarde
gevallen op schrift te brengen en op te zenden aan het adres der redactie,
Prins Mauritslaan 9, den Haag.

Een wetenschappelijk onderzoek over de ondervindingen van den mensch
bij een electrische bedwelming.

Het „Reichsgesundheitsamt" heeft omvangrijke onderzoekingen verricht over
de elektrische bedwelming bij slachtdieren (U. T. W. Jg. 43, 1935, pg. 239) en is
daarbij tot de conclusie gekomen, dat deze elektrische bedwelming een volledige
bewusteloosheid en ongevoeligheid van het dier tengevolge heeft. Tot dit resultaat heeft,
aldus het bericht, vooral veel bijgedragen een statistische studie over, door elek-
triciteit veroorzaakte, ongevallen bij den mensch.

Het ,,R. G. A." heeft n.1. bericht gekregen van alle mogelijke oneelukken, waarbij
de elektrische stroom door het hoofd, eventueel hersenen van de slachtoffers is
gegaan en heeft daarna een vragenlijst ter invulling toegestuurd aan de slacht-
offers. Uit de ingekomen antwoorden is gebleken, dat de slachtoffers geen enkele
gewaarwording van pijn of anderzins bij het passeeren van de stroom hebben onder-
vonden. Zij waren oogenblikkelijk 11a het doorkomen van den stroom geheel be-
wusteloos en gevoelloos.

Hierdoor is bewezen, meent men. dat de inwerking van den elektrischen stroom
op de hersenen geen pijn veroorzaakt en tot een min of meer langdurige, volledige
bewusteloosheid en gevoelloosheid leidt.

Het bericht vermeldt er nog bij. dat met bovenstaande resultaten de bewering
van zekere personen uit de kringen van de dierenbeschermingsvereenïgingen, dat
de elektrische doorstrooming van een dier geen echte bedwelming is, maar juist
een kramptoestand bij het slachtoffer zou veroorzaken, waarbij het bewustzijn
niet geheel en al verdwenen is, weerlegd is.

Bij de in-bedrijf-stelling van den destructor heeft de Raad van Winterswijk bij
verordening vastgesteld, dat alle gestorven dieren aan het destructiebedrijf moeten
worden gebracht. De eigenaar, houder of hoeder krijgt daarvoor een brengloon,
terwijl de gestorven dieren boven de 150 K.G. vanwege den dienst worden op-
gehaald. Door deze maatregel heeft men sinds 1929, het jaar van de in werking
treding van den destructor, een groote stijging van het aantal aangiften van ge-
storven dieren. Xaast het brengloon is hiervan verder nog de oorzaak de uitbetaling
van 85 % van de huidwaarde en het gratis verstrekken van een sectieverslag. Dit
„systeem Winterswijk" wordt ook toegepast in de 8 overige bij den dienst aange-
sloten gemeenten. De cadavers worden ook daar verzameld in cadaverhuisjes.
Zoowel uit een hygiënisch als uit een economisch oogpunt is het noodzakelijk,
dat deze centralisatie van gestorven dieren plaats vindt. In een berekening wordt
dit nader aangetoond. Er blijkt uit, dat voor 25 cent het cadaver moet worden
opgehaald, wil de dienst niet met verlies werken. Collega Tervoert is van meening,
dat de bestaansmogelijkheid van de reeds in or.s land aanwezige destructoren vrij-
wel verzekerd zou zijn (dus dat de exploitatie geen verlies zou opleveren) als bij
een voldoend werkgebied de verschillende keuringsdiensten zouden verplicht worden
de gestorven dieren op een of twee punten in cadaverhuisjes te centraliseeren. Voor den

destructor te Winterswijk beveelt hij aan de vorming van een destructor-gebied
Gelderland, omvattende de Achterhoek, Lijmers, Graafschap, Veluwe en Over-
Betuwe.

In 1934 werd verwerkt 1.652.304 K.G. materiaal, waaruit werd verkregen
409.600 K.G. diermeel (24.78%), 158.444 K.G. vet (9.61%), terwijl 65.61%
vocht is verwijderd.

Het verliessaldo bedroeg f 7581,31. Dit verlies is vooral te wijten aan de lagere
prijs van het vet, aan het hoogere vochtgehalte van het materiaal (gemiddeld is
dit 7 % hooger geweest van in 1933, waardoor 17 % minder opbrengst aan diermeel
en vet werd verkregen) en aan het feit, dat uit eigen gebied te weinig materiaal
ter beschikking werd verkregen.

Naar aanleiding van een verzoek van enkele gemeentebesturen, die deel uit-
maken van den vleeschkeuringsdienst Schoonhoven, stellen B. en W. van Schoon-
hoven den raad voor een nieuwe regeling der kostenverdeeling met dc betrokken
gemeenten aan te gaan.

Deze zal thans geschieden naar de prestatie, welke door den keuringsdienst voor
elke gemeente zal worden verleend. Alle aangesloten gemeenten zullen uniforme
keurloonen heffen en die in een centrale kas storten. Voorts zal een vergoeding
berekend worden voor de keuring van afgekeurde dieren. Voor Schoonhoven be-
teekent deze nieuwe regeling eenige verhooging van uitgaven, zegt het bericht.

J. L. G. Cayaux (den Haag), Dr. J. J. F. Dhont (den Haag), H. F. Eggink
(Beetsterzwaag), B. J. C. Hubenet (Leeuwarden) en Dr. E. A. L. Quadf.kker
(Nijmegen).

Op 22 Juli a.s. herdenken: A. H. Gf.luk (Apeldoorn), Dr. A. van Leeuwen,
(Zeist) en F. J. J. Veezf, (de Bilt), hun 50 jarig jubileum;

en op 19 Juli: P. Baerends (Arnhem), E. H. Bergh Gravenhorst (Leerdam),
L. Boogaert (Middelburg), D. v. Grutinc (Katwijk a. Zee), S. Hiimans
(Zutfen), J. R. Huizinga (Murmerwoudc), F. J. Nieuwenhuizen (Hilversum)
en H. A. Vermeulen (Maarn), hun 40 jarig jubileum.

Onze hartelijke gelukwenschcn aan deze collega\'s. Wij wenschen hun nog
vele gelukige jaren toe. De Redactie.

Wij lezen in de Vee- en Vleeschhandel van 28 Mei blz. 9, dat bij gelegen-
heid van eene op 30 en 31 Augustus a.s. te Geldermalsen te houden landbouw-
tentoonstelling o.a. een bijzondere verkoopdag zal worden gehouden, van koeien,
die blijkens de verrichte tuberculinatie vrij zijn te achten van tuberculose,
„T.b.c. vrije reactie dieren" genaamd. Een en ander gaat uit van ,,de markt-
commissie" aldaar in samenwerking met de Vereeniging tot bestrijding der
Tuberculose onder de runderen en tal van andere organisaties.

Deze verkooping wordt als een eersteling begroet. Het is een voorbeeld dat
inderdaad navolging verdient. C. F. v. O.

De afdeeling Noord Brabant organiseerde een cursus Voederleer, welke ge-
houden zal worden te Tilburg in het Gemeente Slachthuis, op Vrijdig 21 en
28 Juni en 5 en 19 Juli van 2—4 uur.

De afdeeling Zeeland zal een cursus houden te Middelburg, op 22 en 29 Juni
en 6 en 20 Juli, eveneens van 2—4 uur en op nader vast te stellen plaats.

De ondergeteekende deelt mede, dnt het aantal inschrijvingen op zijn boek:
„Orgaanziekten bij de groote huisdieren", voldoende is om de uitgave mogelijk
te maken.

De datum van het verschijnen zal nader in dit tijdschrift worden bekend
gemaakt. J. Wester.

Verhuisd : C. J. Boveé, van Halsteren naar Wouw (N.B.) Roosendaalsche straat.
Tel. 34.

Verhuisd: Dr. A. Clarenburg, Utrecht, naar Dillenburgstr. 21, Tel. 14438.
Verhuisd: J. G. Ojemann, Amsterdam, van Adelaarsweg 30, naar Adelaars-
weg 9; Tel. 60939.

Verhuisd: Dr. K. Reitsma, Velp, naar Boulevardii.
Gevestigd te Purmerend : A. van Keulen.

Sedert de val van het Keizerrrijk in China heeft dat land zijn geslotenheid laten
varen, en het is bezig veel goeds en slechts van Europa en Amerika over te nemen.
Veel werd gereorganiseerd, ook de Veeartsenijkundige Dienst. Hiervoor benoemde
de Nationale Regeering te Nanking, enkele jaren geleden de duitse Oberstabs-
veterinar Dr. Lebf.r.

Ongeveer 80% van de bevolking van China bestaat uit boeren. De grond wordt
hoofdzakelijk op ouderwetse primitieve manier bewerkt, minder met de ploeg,
en landbouw-machines zijn onbekend.

In Zuid China wordt veel rijst verbouwd : in Midden-Ghina vooral tarwe en in
Noord China gerst en (vooral voor buitenlanders) aardappels. De landbevolking
drinkt geen melk ; melkvee wordt niet gehouden: daardoor is er ook geen weiland.

Huisdieren zijn, behalve hond en kat, in de eerste plaats : varken, hoen, eend en
gans ; in Zuid-China zijn buffels (voor het bewerken der rijstvelden) en ezels ; in
Midden-China runderen, geiten, ezels en muildieren en in Noord China en Mongolië:
runderen, schapen, kameelen, muildieren en paarden.

Paardenfokkerijen zijn alleen in Mongolië, verder in Manchurije en Sinkiang
(Turkestan). Het paard wordt alleen als rijdier gebruikt : als trek- en draagdieren
dienen muildieren en ezels en voor trekdienst ook runderen.

De meeste huisdieren (ook de vogels), zijn wat voeding betreft, hoofdzakelijk
aangewezen op wat zij in de natuur vinden ; voor varkens zijn ook stallen een on-
gekende weelde. De dieren zijn daardoor mager maar gehard ; tegen het slachten
worden ze wat bijgevoederd. Voor runderen zijn er leemen stallen om bij slecht
weer te schuilen ; in de winter wordt stroo en groente-afval bijgevoerd. Jonge run-
deren en kalveren worden niet geslacht : het vlees van oude en zieke dieren is voor
de armere mensen die het duurdere varkensvlees en gevogelte niet kunnen koopen.

Schapen en geiten worden gehouden voor de wol, het vel en als voedsel. De Mon-
golen eten schapevlees ; de dieren worden in Mongolië, al naar de welstand van de

1 Dr. Leber, Das Veterinarwesen China\'s. Tierarztl. Rundschau 1935, No. 4, S. 49
en No. 5, S. 71.

eigenaars, gehouden in hoeveelheden van een tot duizenden stuks. Zij blijven winter
en zomer buiten en krijgen geen bijvoer, leven van wat de steppe opbrengt.

Ook komen in Mongolië kudden kameelen voor van honderden stuks ; zij worden
voor de karavaandienst gebruikt van September tot Mei en dragen lasten van 20c
K.G. ; gedurende de zomermaanden gaan zij de weide (steppe) in om uit te rusten
en op verhaal te komen.

De muildieren zijn zeer sterke en taaie dieren ; er zijn er van 1,60 M. sehoft-
hoogte ; zij dragen gemakkelijk een last van 175 K.G. ; worden echter meer als
trekdier gebruikt voor de tweewielige wagentjes die het meest gebruikte verkeers-
voertuig zijn in het binnenland, waar goede wegen niet bestaan. De muildieren
krijgen bij hun zwaar werk dagelijks krachtvoer.

Paarden worden alleen in Manchurije, Mongolië en Turkestan gehouden. Het
Manchurijse paard (chineese pony) is circa 1,4 M. hoog, krachtig taai en rustig
(werd vroeger wel in ons indisch leger gebruikt). Het Turkestanse paard is lichter
en fijner, met meer temperament (1,50 M. hoog) ; de Mongoolse pony is klein en
plomp (1,30-—1.35 M. hoog) maar met veel uithoudingsvermogen; wordt nog in
kudden gehouden (van tot 3000 stuks) en is zomer en winter buiten, evenals de run-
deren en schapen in Mongolië.

De belangrijkste dierziekten in China zijn : malleüs, runderpest, miltvuur en
schapepokken.Deze ziekten werden in het geheel niet bestreden en veroorzaakten
jaarlijks voor millioenen schade. Het Boedhisme, dat dooden verbiedt, was een
beletsel voor de bestrijding.

Malleus, dat onder de, in de buitenlucht levende paarden, in Mongolië zeldzaam
is, heerste hevig onder de paarden en muildieren van het leger. Leber vond, kort
na zijn aankomst, in een cavalerie-regiment van 700 paarden 113 lijdend aan mal-
leüs. Een cavalerie-brigade verloor in 15 maanden van de 1600 paarden 700 aan
malleüs. Door doeltreffende maatregelen kon Leber in een jaar de ziekte tot weinig
gevallen terugbrengen.

Aan runderpest en schapepokken stierven in Mongolië jaarlijks duizenden runderen
en schapen ; ook miltvuur veroorzaakt zeer vele verliezen. In Buiten-Mongolië
waar Sovjet-Rusland invloed heeft, wordt de runderpest bestreden.

Rabiës komt tamelijk dikwijls voor en eist jaarlijks talrijke slachtoffers onder de
mensen.

Schurft komt, vooral bij de cavaleriepaarden, veel voor en veroorzaakte vele
verliezen, daar het (vóór 1933) niet behandeld werd.

Op het punt van levensmiddelen bestaan er iri China geen wettelijke bepalingen.
Wat de Vleeskeuring betreft, abattoirs zijn alleen te Shanghai (met europeese) en
Tsingtau (met japanse en chineese dierenartsen).

In de grootere chineese steden zijn er slachtplaatsen waar alleen runderen geslacht
worden (voor de mahomedaanse chineezen), en andere waar alleen varkens worden
geslacht. Het vlees wordt van daar direct op de markt gebracht. Verder slacht in
China ieder waar en hoe hij verkiest. Ook vlees van zieke dieren en van cadavers
wordt in het openbaar verkocht. Van vleeskeuring zooals in Europa, is geen sprake.

Op aansporing van Dr. Leber heeft het Chineese Ministerie van Gezondheid
te Nanking, stappen gedaan in zake bestrijding van besmettelijke veeziekten door
benoeming van enkele europeese deskundigen, en oprichting van een veterinaire
Afdeeling.

Particuliere praktiseerende dierenartsen zijn er in China niet. De zoogenaamde
diergeneeskundigen, in grootere plaatsen, zijn onkundige kwakzalvers. Enkele
chineese dierenartsen, met buitenlands diploma, zijn aan de abattoirs te Shanghai
en Tsingtau of aan laboratoria werkzaam.

Vroeger bestonden in China twee Veeartsenijscholen ; nu is er slechts één, te
Peking (met internaat) ; de meeste der daar aanwezige leeraren zijn in Japan op-
geleid. Het onderwijs duurt vier jaar en is alleen theoretisch, en onvoldoende.

Op aanraden van Dr. Leber is nu in 1932 bij het Vet. College te Peking Prof. Dr.
Eberbeck benoemd.

Ook is men bezig de Militaire Veeartsenijkunde te reorganiseeren. De onder de Ge-
zondheidsdienst van het Ministerie van Oorlog ressorteerende Veterinaire Afdeeling
heeft als chef een Overste-Paardenarts, met een staf van 3 paardenartsen met de rang
van Majoor of Kapitein. Bij elke divisie is een divisie-Paardenarts ; ieder regiment
heeft een regimentspaardenarts (majoor), en een bataillon heeft een paardenarst
met rang van Kapitein of Luitenant.

Bij het (sedert 1933 bestaande) Stoeterijwezen en Reservepaarden-commissie,
zijn ook een paar paardenartsen ; verder staat aan het hoofd van het Veterinary
College te Peking een Overste-paardenarts.

Een algemeene militaire dienstregeling en centrale leiding bestaat niet voor de
paardenartsen. In de meeste gevallen zoeken de dierenartsen een plaats bij een troe-
penafdeeling die hun aanstaat en nemen ontslag als hun dat past, of zij worden
door de plaatselijke Commandant, naar zijn goedvinden, aangenomen en ont-
slagen.

De veterinaire uitrusting bij de troepen is zeer onvoldoende en karig en het
daarvoor uitgetrokken geld bereikt maar gedeeltelijk zijn doel.

In de hoogere rangen, van af Bataillon-paardenarts, zijn de chineese paarden
artsen alleen administratief werkzaam ; ook in de lagere rangen vinden vele de prak-
tische werkzaamheden beneden hun waardigheid en laten die aan het hulp-perso-
neel over. Eerst nu komt daarin verbetering.

In het chineese leger worden de paarden als rijdieren en de muildieren voor de
trekdienst gebruikt. Bij sommige formaties is ook een klein aantal ezels en muilezels.

Een bepaalde Remonte-dienst bestaat niet; de benoodigde dieren worden of
direct door de reservepaarden-commissie geleverd of zij worden in hel land aan-
gekocht door een voor die gelegenheid benoemde commissie van eenige officieren,
met een of twee paardenartsen. Van de aangekochte dieren waren vele (tot 50%)
min of meer ongeschikt.

De aangekochte dieren komen direct bij de troep. De huisvesting is zeer eenvoudig ;
zij staan op de steenen of aarden vloer zonder strooisel, dicht op elkaar. De voeder-
rantsoenen zijn voor paarden en grootere muildieren ontoereikend ; hooi is onbekend.
Het hoefbeslag is zeer primitief en slecht. Door invloed van Dr. Leber worden nu
de vele misstanden langzamerhand verbeterd.

Het Chineese leger is voor zijn paarden-materiaal aangewezen op Binnen-Mon-
golië. De muildierfokkerij is in China in handen van kleine boeren, zonder staats-
controle. Vrijburg.

Dr. Kadletz ^x) geeft onder den titel „Über die Galopbewegung und von einem
neuen Hilfsmittel zu deren Erkennung : Drehscheibe" een beschrijving van de
methode, waarmeehij kan nagaan de beweging die elk been afzonderlijk maakt,
gedurende de zoogenaamde korte galop (thecanter). Voor collega\'s die zich interes-
seeren of moeten interesseeren, voor rijkunstige problemen, zal dit artikel, dat te
technisch is om in het kort duidelijk weergegeven te worden, wetenswaardige
dingen bevatten. H. L.

Deze aandoening komt bij het schaap veel zeldzamer voor dan bij
het rund, vandaar waarschijnlijk, dat wij in onze handboeken weinig
bijzonderheden daaromtrent vermeld vinden.

Volgens de Bruin (i, bl. 151) heeft Numan een sectie beschreven,
die hij in 1829 op een schaap had gedaan. Het kwam hem daarbij
voor : „als ob das rechte befruchtete Gebärmutterhorn wie durch
einen gedrehten und zusammengewachsenen Strang mit dem Halse
dieses Körpertheiles verbunden sei. Sowohl die breiten oder Lenden-
bänder nämlich, als auch die Fallopiani\'schen Röhren, die Eierstöcke
nebst dem ganzen linken Horn des Tragsackes waren so um diesen
Theil des Körpers geschlungen, dass dieser dadurch des Aussehen
einer starken Schnur bekam." Ook in zijn „Geburtshilfe bei den klei-
neren Haustieren" (2, bl. 73) geeft de Bruin geen beschrijving van
gevallen van torsio uteri bij het schaap.

Schmidt (3, bl. 207) spreekt hier evenmin over in zijn „Kasuistik
über tödlichen Ausgang der Torsio uteri" (uit de literatuur tot 1918).

Keller (4, bl. 115) deelt mede : „Die Gebärmutterdrehungen sind
bei den kleinen Wiederkäuern allem Anschein nach viel seltener als
beim Rind. Die Literatur berichtet darüber verhältnismäszig wenig."
Hij vermeldt dan ook slechts het volgende : „In einem Falle beim
Schaf versuchte Wysmann wegen nicht sicherer Feststellbarkeit der
Drehungsrichtung die Wälzung nach beiden Seiten. Als das Sehaf
aus der rechten Seitenlage über den Rücken nach links gewälzt wurde,
trat sofort die Erweiterung des eingeschnürten Geburtsweges ein.
Erst 5I Stunden nach Behebung der Torsion erfolgte unter Hilfeleistung
die Geburt eines noch lebenden Lammes, das samt der Mutter am
Leben blieb.

Wegen der Häufigkeit von Trächtigkeiten mit nur einer Frucht
beim Schafe sollten nach den gemachten Darlegungen Torsionen der
Gebärmutter relativ oft vorkommen, zumindest häufiger als bei Ziegen.
Dies ist aber, soweit uns die Literatur darüber Aufschlusz gibt, durchaus
nicht der Fall. Die Gründe hierfür sind noch nicht bekannt. Merk-
würdig ist es, dasz in einem der wenigen in der Literatur ausgeweisenen
Fälle (Morot) sogar drei Lämmer vorhanden waren.

Nordbö-Bakke berichtigte die Drehung bei einem Schafe nach
erfolglosem Wälzen und vergeblichem Aufhängen an den Hinter-
beinen durch Laparotomie und direkte Aufdrehung. Nach Vernähung
der Flankenwunde erfolgte spontan die Geburt von zwei Lämmern
mit guten Ausgang für das Muttertier."

Nog zij opgemerkt, dat bij de bespreking, volgend op de inleiding
van de Raadt over „torsio uteri — voorkomen — behandeling" (5,
hl. 139), Attema mededeelde een geval bij het schaap te hebben waar-
genomen, dat doodelijk verliep.

In verband met het weinige, dat omtrent dit onderwerp bekend is,
kan het misschien van belang zijn, een korte beschrijving te geven
van de 4 gevallen van torsio uteri, die ik bij het schaap heb waarge-
nomen, op in totaal ruim 270 abnormale verlossingen bij deze dieren.

1. Van dit eerste geval, dat zich in 1925 of 1926 voordeed, heb ik
helaas geen bijzonderheden genoteerd. Ik herinner mij alleen, dat het
een oud mager schaap was, dat het door wentelen van het dier gelukte
de torsie op te heffen, en dat 6 uren later een zwaar dood lam geboren
werd. Afloop gunstig.

2. In den laten avond van 26-3-1934 werd ik geroepen bij een
schaap, dat vanaf \'s middags 4 uur nu en dan had geperst ; er was
echter niets te voorschijn gekomen.

Het bleek een zeer oud en zeer mager schaap te zijn, dat bij den
toenmaligen eigenaar reeds 6 X lammeren ter wereld had gebracht,
en door dezen als volwassen mclkschaap was aangekocht. De uier was
slap, de vulva klein en niet geïnfiltreerd.

Met moeite gelukte het mij de hand in de vagina te brengen. Deze
was lang, de gesloten cervix scheen naar voren verschoven. Bij door-
voelen door den wand naast de portio vaginalis was een band te voelen,
die vrijwel in dwarse richting verliep. Ik vermoedde met een prae-
cervicale torsie naar links te doen te hebben.

Driemaal wentelen van het schaap naar links bracht geen veran-
dering, na tweemaal terugdraaien evenwel was de band verdwenen.
Ik verzocht den eigenaar af en toe eens naar het dier te zien en bij
verandering bericht te zenden.

Den volgenden morgen tegen 8 uur kwam ik langs de boerderij.
De patiënt liep op het erf te eten, maar bleef nu en dan staan en perste
even. Bij onderzoek bleek de cervix nog niet voldoende ontsloten. Bij
mijn terugkomst, een paar uur later, waren de cervixplooien nog niet
geheel verstreken, maar er was wel zooveel ruimte, dat de hand kon
passeeren. Het lam lag in beiderzijdsche carpaalligging met den kop
tegen de borst gedrukt. Dc zware kop werd door de cervix en naar
buiten gebracht en vervolgens geamputeerd. Daarna werd de hals
teruggeschoven, een voorbeen gestrekt en subcutaan weggenomen.
Het tweede werd hierna gereponeerd en door uiterst voorzichtige
trekkracht hieraan en aan de huidlappen van het eerste been, in de
periodes dat het schaap „werkte", kon de partus worden beëindigd.
Afloop gunstig ; gewicht van het lam 7 J K.G.

3. Dank zij de bekende „Duplizität der Fälle" kreeg ik zeer onlangs
in één week twee gevallen onder de oogen.

Den 21 Maart 1.1. werd mij verzocht bij een schaap te willen komen,
dat voor de 6de maal moest werpen, aan den tijd was, „werkte", doch

waarbij in plaats van vruchtvliezen een massa te voorschijn kwam,
die uit darmen scheen te bestaan. Dit laatste was inderdaad het geval ;
uit de vulva waren de intestini naar buiten getreden.

Het schaap is dadelijk in mijn tegenwoordigheid geslacht. Bij het
dier in rugligging bleken beide hoorns links van de mediaanlijn te
liggen, en wel zoo, dat de van rechts gekomen hoorn, op den linker
lag en er naar voren en naar buiten iets overheen was gezakt. De band
van den bovensten hoorn was aangespannen, en liep dus, bij het dier
in rugligging, van rechts achter naar links voor. Om de torsie op te
heffen, moest ik het einde van den van rechts gekomen hoorn omhoog
halen en naar de rechterzijde van de mediaanlijn brengen. Bij het
staande dier was een en ander dus juist omgekeerd ; hier was de linker
hoorn over de mediaanlijn naar rechts gegaan en lag daar onder den
rechter ; om retorsie te krijgen moest zijn einde naar beneden en over
dc mediaanlijn gaan. In beide hoorns bevond zich een lam ; de vrucht
in den rechter hoorn woog 7 K.G., die in den linker K.G. De vagi-
naalwand was geruptureerd, waardoor de darmlissen naar buiten waren
gekomen. De voedingstoestand van dit schaap was tamelijk goed.

Bij het rund treedt torsio utcri hoogst zelden op wanneer tweeling-
drachtigheid aanwezig is. Het vorige jaar hebben van der Kaay,
Hesse en Teunissen twee zulke gevallen beschreven. Omtrent het
tweede geval zeggen zij o.m. het volgende (6, bl. 117): „Nadat de
cervix gepasseerd was, kwam de hand naar links beneden gaande in
een uterushoorn, rechts was door den uteruswand heen een dikke haide
massa te voelen, die naar links uitpuilde. Bij diep exploreeren werd
rechts een sterke plooi in den uteruswand gevoeld en daaromheen
kwam een been (klauw) van een in rotting verkeerende vrucht. In den
vaginaalwand waren geen plooien te voelen. Bij rectaal onderzoek
werd een sterk uitgezette uterus gevuld met gas gevoeld, terwijl daarbij
karakteristieke plooien voor een toisio utcri aanwezig waren. De rechter
ophangband van den uterus liep van rechts boven naar links voor en
beneden. Er bestond dus een torsio uteri naar links, waarschijnlijk in
hoofdzaak praecervicaal. Wij hebben het dier aangekocht cn den
volgenden dag is het geslacht.

Bij de sectie bevestigde collega ten Thije onze diagnose en stelde
vast, dat de hoorn, waarin het tweede kalf aanwezig was 180⁰ naar
links was getorseerd."

Ik heb deze mededeeling naar voren gebracht om het volgende
belangrijke punt. Men voelde hier, dat de rechter ophangband van
rechts boven naar links voor en beneden verliep, en op grond daarvan
concludeerden van der Kaay c.s., dat er een torsio uteri van 180⁰naar links bestond. Nu heeft het feit, dat wij den rechter band voelen
loopen van rechts achter naar links voor en beneden, naar ik meen,
tot nu toe steeds als een criterium gegolden voor het bestaan van een
torsie naar rechts van go° ; ook in zoo\'n geval is de linker band niet
aangespannen. Van der Kaay, Hesse en Teunissen hadden daarom

m.i. wel even nader mogen motiveeren, hce zij op grond van deze
bevinding de diagnose : torsie naar links van i8o³, hebben gesteld.

Een zijner schapen (7de partus) was op 21 Maart vijf volle maanden
drachtig en vanaf den i6den kon de geboorte dus worden tegemoet
gezien. Hij verwachtte, dat de partus den I7den zou plaats vinden;
de uier was toen groot en gespannen, de vulva gezwollen. Er was echter
niets gekomen en ook had hij niet gezien, dat het schaap „werkte".
De volgende dagen was er ook niets bijzonders op te merken geweest,
het dier was volkomen gezond, maar de uier verdween hoe langer hoe
meer en de vulva werd steeds kleiner, zoodat hij gaarne zou zien, dat
ik een onderzoek instelde.

Met moeite gelukte het mij 4. vingers door de vulva te brengen, doch
toen deed zich een nieuwe hinderpaal voor in den vorm van een ron-
den ring in de vagina, die reeds geheel was opgevuld door de toppen
van dè 3 langste vingers ; exploratie was dus niet mogelijk. Nu had ik
enkele jaren geleden bij een geit een soortgelijk geval gehad ; dit dier
was ook enkele dagen over den tijd, maar weigerde alle voedsel. Ik
had toen het vermoeden van torsio uteri geopperd en het stokoude
dier niet behandeld. Bij de sectie, 4. dagen later, bleek er inderdaad
een torsie aanwezig te zijn, die belangrijke circulatiestoornissen had
veroorzaakt. Ik deelde den eigenaar van het schaap dan ook mede,
dat ik een draaiing van de baarmoeder vermoedde, hoewel dc uit-
stekende gezondheidstoestand van het dier mij wel wat vreemd voor-
kwam. Aan dit laatste kon echter niet getwijfeld worden ; het dier
was zeer levendig en nam gretig het verstrekte voedsel tot zich. Ik
adviseerde slachting, waartoe in mijn bijzijn werd overgegaan. Daarbij
kwam het volgende voor den dag ; men zie hierbij foto 1.

De foto (magnesiumlicht) is genomen, achter het schaap staande,
dat op den rug ligt. Men ziet tegen het middenrif en den opgeslagen
rechter buikwand aan, den linker buikwand heb ik naar binnen omge-
bogen, om het einde van den hoorn duidelijk te doen uitkomen ; op
den achtergrond zijn de voorbeenen zichtbaar.

Op den voorgrond (beneden) ziet men de in de symphysis pelvis
geopende bekkenholte ; de driehoek daarboven (rechts) is de blaas.
Vervolgens komt de sterk gekromde drachtige hoorn ; het is de rechter
en hij is naar links gegaan. Juist boven de blaas liggen de kop en de
gebogen voorbeenen in dezen hoorn ; het rechter ligamentum latum
is aangespannen, men ziet het verloopen van rechts achter naar links
voor ; het bedekt bij dit liggende dier den hoorn, ongeveer ter hoogte
waar zich de schouder van de vrucht bevindt. Bij het staande dier rust
dus deze schouder op den band, terwijl kop en voorbeenen zich caudaal
van hem bevinden ; dit is van groot belang.

De linker hoorn is onbevrucht en ligt onder den zwaren rechter ;
zijn breede band is niet aangespannen. De zwarte streep, die vooral
duidelijk is op het lig. latum, maar die zich, zooals men ziet, ook voort-

zet op den uteruswand die den kop en de voorbeenen van de vrucht
bedekt, is een 3^4 c.M. breede hyperaemische zóne ; daarvoor ziet
men een witte streep (oraalwaarts). De uteruswand is grijswit van kleur
en verdikt of verdicht; de carunculae zijn niet te zien. Waarschijnlijk
is hier o.m. bindweefselvorming aan den gang.

Al het vruchtwater was verdwenen, het lam was droog. Toen ik
het uit den uterus had genomen, bleken er een achttal cotyledonen
aan de wol gehecht te zijn, platte roode schijven, rond van vorm, iets
kleiner dan een gulden. De zijde van den kop, die rustte tegen den
door den breeden band bedekten uteruswand was geheel afgeplat,
zoodat de kop sterk asymmetrisch was. De oogen lagen zeer diep en
waren grootendeels ingedroogd. De vrucht woog ruim K.G.

Ik heb deze foto laten maken, omdat ik nog nooit een afbeelding
van een torsie van den uterus, zooals wij die in de practijk krijgen,
had gezien. De afbeeldingen die ik in de door mij geraadpleegde lite-
ratuur heb aangetroffen, waren kunstproducten, niet ontstane maar
gemaakte torsies, bij slachtdieren. Hier had ik te doen met een torsie
zooals die in de natuur voorkomt, en deze torsie bestond reeds zes
dagen. Zij was niet groot genoeg om den gezondheidstoestand van het
moederdier ernstig te schaden.

Om retorsie te krijgen, moest ik, evenals bij het vorige schaap, het
einde van den hoorn, dat tegen den linker buikwand rustte, omhoog
halen, en toen ik er mee gekomen was in de ventrale mediaanlijn,
zag ik, dat de torsie was opgeheven. Bij het staande dier, had dit ge-
deelte zich dus naar beneden en naar het midden moeten verplaatsen.

Bij het rund krijgen wij dergelijke gevallen niet onder de oogen
omdat wij zoodanige torsies hier plegen op te heffen. Daar echter de
anatomische verhoudingen bij het schaap analoog zijn aan die bij
het rund, meen ik, dat deze afbeelding ons duidelijk kan maken hoe
de toestand bij laatstgenoemd dier is indien hier een zoodanige torsie
is ontstaan, en dat zij ons ook een inzicht kan geven, in hetgeen er
geschiedt, indien wij, op een der gebruikelijke wijzen, in zoo\'n geval
retorsie bewerkstelligen. Alvorens hierop door te gaan, moet ik echter
eerst op het volgende wijzen.

Terwijl het lam op den vloer van de slachtplaats lag, viel mijn oog
op de achterbeenen ; deze schenen krom gegroeid te zijn. Bij betasten
bleek evenwel, dat zij dubbel gefractureerd waren, onder de tarsus
en boven den kogel. Een snede in de lengterichting tot op het been wees
uit, dat de beide metatarsi, of juister de diaphysen daarvan, geheel
los lagen ; tusschen been en periost bevond zich sero-haemorrhagisch
vocht. In tegenstelling daarmede waren de voorbeenen nog geheelintact.

Wanneer wij aannemen, dat het lam den iyden of i8den Maart
gestorven is, kunnen wij zeggen, dat de maceratie hier gedurende

5 ä 6 dagen aan den gang was ; uit het medegedeelde blijkt wel, dat
er reeds belangrijke veranderingen waren opgetreden. Met betrekking
tot dit proces merkt Keller (4, bl. 86) op : „Bei der Mazeration der
Frucht kommt es zu einer Verflüssigung der Weichteile, so dasz schliesz-
lich die blanken Knochen, gewöhnlich auf einen Knäuel zusammen-
gepreszt, übrig bleiben. Auch sie Knochen selbst werden durch die
Mazeration in ihre einzelnen Teilstücke, wie Epiphysen, Diaphysen,
Schädelknochen, zerlegt. Der Prozesz an sich ist nicht ganz aufgeklärt.
Er verläuft vermutlich unter der Mitwirkung gewisser Mikroorganis-
men. Ob sie durch den Muttermund oder durch die Blutbahn in die
Gebärmutter gelängen, ist ebenfalls unaufgeklärt."

Het schijnt mij toe, dat de boven beschreven waarneming, n.1. dat
de maceratie het meest voortgeschreden is in de deelen die het verst
van den toegang tot de baarmoeder verwijderd liggen, er niet voor
pleit, dat het eventueel binnendringen van bepaalde microörganismen
daarbij door de cervix plaats vindt.

De voedingstoestand van dit schaap was bepaald goed. De dieren
stemmen dus hierin overeen, dat zij alle verscheidene geboorten achter
den rug hadden, zoodat waarschijnlijk buikwand en breede baarmoe-
derbanden min of meer verslapt waren ; daarbij kwam, dat de vruchten
een aanzienlijk gewicht hadden. Er is vaker op gewezen, dat deze
omstandigheden, naar het schijnt, een praedispositie vormen voor het
ontstaan van een torsio uteri. Het vraagstuk der directe oorzaken is
nog steeds onopgelost, al zijn er natuurlijk wel verschillende mogelijk-
heden geopperd ; de inzichten loopen evenwel nog al uiteen, en het is
niet gemakkelijk in deze iets te bewijzen.

a. er is tot nu toe nooit op afdoende wijze aangetoond, dat een torsie
van den uterus inderdaad een draaiing van de baarmoeder om haar
lengteas is ;

b. er zijn verschillende omstandigheden, die er voor pleiten, dat
hier een geheel andere draaiing in het spel is.

Beginnen wij met ons af te vragen, wat een torsio uteri eigenli jk is. Ik
heb er enkele handboeken op nageslagen en ik vond daarin het volgende:

1. Franck (7, bl. 221) : „Man versteht hierunter eine häufig beim
Rinde, seltener bei den kleinen Wiederkäuern und am seltensten beim
Pferde vorkommende Drehung des Uterus um seine Längsachse, durch
welche Drehung eine Einschnürung des Gebärmutterhalses und der
nächstgelegenen Theile durch ein mitgedrehtes breites Mutterband
hervorgebracht wird."

2. De Bruin (i, bl. 150) : „Wie schon der Name andeutet versteht
man darunter eine Verdrehung der Gebärmutter um seine Läng-
sachse, es sei nach links oder rechts."

3. Schmidt (3, bl. 190) : „Unter den Bezeichnungen : Verdrehung,
Drehung oder Umwälzung des Tragsackes, des Fruchthälters, der
Gebärmutter oder des Uterus, Bund, Knopf, Überwurf der Kuh,

Torsio uteri gravidi, verstehen wir eine Drehung des graviden Uterus
um seine Längsachse mit dem Effekt, dasz die Geburt der Frucht in
der Regel ohne Kunsthilfe nicht vonstatten gehen kann, weil durch
die Drehung die Geburtswege eine Einengung bezw. einen Verschlusz
gefunden haben."

Het komt mij voor, dat niemand er bezwaar tegen kan hebben, een
draaiing van de baarmoeder om haar lengteas, torsio uteri te noemen ;
torsio uteri is korter en het klinkt niet onwelluidend. Men moet echter
niet uit het oog verliezen, dat deze afspraak inzake ,,ons verstaan"
niets bewijst, en dat zij de vraag, of zoodanige draaiingen in de natuur
voorkomen, onbeantwoord laat. En hier gaat het toch om ; wij moeten
weten wat er geschiedt, hoe wij dat willen noemen is tenslotte bijzaak.

Nu zegt Schmidt het volgende (3, bl. 191) : „Wenn wir nun an-
nehmen, dasz der Uterus überhaupt nicht befestigt ist, sondern frei
pendelnd an der Cervix hängt, so werden wir zugeben müssen, dasz er,
durch irgend einen unglücklichen Zufall ins Drehen versetzt, sehr
wohl um seine eigene Längsachse drehen kann." Natuurlijk kunnen
wij clat toegeven, wij kunnen bij voorbaat zonder bezwaar alle moge-
lijkheden toegeven, maar wij mogen toch bewijzen vragen, als men
zegt, dat zoo\'n mogelijkheid werkelijkheid is geworden. En naar dat
bewijs heb ik vruchteloos gezocht. Er is niet aangetoond, dat de ver-
schijnselen die wij bij torsio uteri waarnemen, slechts één conclusie
wettigen, n.1. deze, dat er hier een draaiing van de baarmoeder om
haar lengteas in het spel is, en dat alle andere bewegingen van den
uterus deze symptomen onmogelijk in het leven kunnen roepen. En
zoolang de voorstanders der bekende theorie dit bewijs niet hebben
geleverd, zoolang schijnt mij twijfel aan de juistheid van hun opvatting,
volkomen gemotiveerd.

Nu zou ik in de eerste plaats willen vragen, wat onder de lengteas
van den uterus moet worden verstaan. Is dit de rechte lijn, die loopt
van de cervix naar het einde van den bevruchten hoorn, of is het de
sterk gebogen lijn, die gaat van de cervix door het midden van den
drachtigen hoorn naar het einde hiervan ? En in de tweede plaats :
wat geschiedt er tijdens de draaiing met dat einde van den hoorn ?
Bij een zuivere draaiing oin de lengteas zonder meer, moet dit laatste,
het eene eindpunt van de lengteas op zijn plaats blijven. Het is echter
uitgesloten, dat dit gebeurt, het verschuift in ieder geval naar achteren
(zie bl. 678) en daarom kan torsio uteri geen enkelvoudige draaing
om de lengteas zijn. Tijdens de draaiing moet de stand van deze as
voortdurend veranderen. En evenmin als de voorstanders of de ont-
werpers van deze theorie aandacht aan dit punt hebben geschonken,
evenmin hebben zij aangetoond, dat het einde van den hoorn niet in
zijdelingsche richting uitwijkt, hetzij voor, dan wel tijdens de draaiing.
Dit zijn toch alle punten die moeten vaststaan, voor men het recht
heeft, een verplaatsing van een bepaald voorwerp te qualificeeren als
een draaiing van dat voorwerp om zijn lengteas? Men zegge niet,

dat deze vragen slechts theoretische beteekenis hebben ; zij zijn in-
tegendeel van het grootste belang, omdat zij ten nauwste samenhangen
met andere vragen, die wij thans niet kunnen beantwoorden. Hoe
moeten wij b.v. verklaren, dat bij een torsie naar rechts de kop van de
vrucht links van de mediaanlijn ligt ? En op welk gedeelte van de
vrucht wordt in de linker flank bij de methode Lf.mpen gedrukt ?
Deze beschrijft zijn methode om torsies op te heffen in de volgende
bewoordingen (3, bl. 218) : „Nehmen wir beispielsweise eine Drehung
nach rechts an, so lassen wir, wenn das Tier langsam von der rechten
Seite über den Rücken auf die linke Seite gewälzt wird, durch einen
Gehilfen den Fötus von der linken Flankengegend durch die Mittel-
linie nach rechts schieben. Sollte sich derselbe unter der fest über
der Haut weglaufenden Hand verlieren, so musz er sofort wieder
aufgesucht werden ; zu gleicher Zeit führt ein anderer Gehilfe mit
beiden Händen langsame, aber tiefe Stösze in der rechten Flanken-
gegend gegen den Rücken aus." Anderen (o.a. Sand, Wegerer en
Bach) hebben deze methode eveneens beschreven *). Ook bij dc kleine
herkauwers¹) is buikmassage met succes aangewend (Keller). Als men
hierbij foto 1 beschouwt, wordt het toch op zijn minst wel waarschijn-
lijk, dat dit gedeelte van de vrucht, het einde van den hoorn is ; dit
ligt, evenals de kop, bij een torsie naar rechts, links van de mediaanlijn.
En hier hebben wij dus niet alleen met een zijdelingsche uitwijking
te doen, maar ook met een beweging in dorsale richting (van ventralen
buikwand naar de linker flank). Zooals ik heb gezegd, moest ik bij
het geslachte dier in rugligging dit einde omhooghalen en toen ik er
mee was gekomen in de ventrale mediaanlijn was de torsie opgeheven.

Ik geloof dan ook, dat het verstandig zal zijn, niet meer te spreken
van een draaiing om de lengteas ; de bewegingen zijn veel gecom-
pliceerder dan wij met deze uitdrukking aangeven.

Nu zal men mij misschien wijzen op de volgende verschijnselen en
ervaringen, die er volgens de gangbare meening op duiden, dat torsio
uteri inderdaad een draaiing van de baarmoeder om haar lengteas is :

De aanwezigheid van deze plooien kan nooit bewijzen, dat de uterus
hier om zijn lengteas is gedraaid ; een eenvoudig voorbeeld moge dit
duidelijk maken.

Als ik een bepaald voorwerp neem, dat den vorm van een ronde
buis heeft en vervaardigd is van een stof die vormveranderingen toe-

laat, en ik knijp dat op een zeker punt samen bij het eene einde, welk
punt ik fixeer, en ik laat dan het deel tusschen dit punt en het andere
einde draaien om de lengteas (ab), zoo dat wat eerst bovenwand was,
rechter zijwand wordt, dan is dat een torsie van 90°, draai ik door tot
het onderwand wordt, dan is het een draaiing van 180° enz. Nu zullen
er links van b plooien ontstaan, loopende van links boven naar rechts
voor en beneden.

Ik kan echter die buis ook een anderen stand geven en wel zoo, dat
de as ab een hoek maakt met de as bc. Ook nu kan ik het bedoelde
gedeelte weer om zijn lengteas ab laten draaien, maar ik kan thans
punt a ook een cirkel laten beschrijven in een verticaal vlak, loodrecht
op de as bc. Nu blijft a niet op zijn plaats ; integendeel, dit punt komt
bij een draaiing van 180⁰ hoog boveji te liggen. Men kan zich dit b.v.
voorstellen, door het papier verticaal te houden, den vinger te plaatsen
op het kruisje en te drukken in de richting van het lichaam af. Ook nu
ontstaan links van b plooien, loopende van links boven naar rechts
voor en beneden.

Welke van de 3 bewegingen ik ook uitvoer, er ontstaat steeds wringing
en dus plooivorming, en deze plooien zullen in dezelfde richting loopen
omdat de bovenwand links van b in alle gevallen min of meer tot
rechter zijwand wordt.

Ik geloof, dat de richting van de lengteas c-b-a in de tweede figuur
grootendeels overeenkomt met die van de vagina en den uterus kort
voor den partus. Omtrent de ligging van den uterus op dat tijdstip
zegt Paimans c.m. (8, bl. 659) : „De ligging van de vagina en de uterus
is op het laatst van de drachtigheid en bij den partus bij de groote
huisdieren zoo, dat de lengteas van de vagina vrijwel parallel verloopt
met die van het lichaam en dat de uterus craniaal in meerdere of min-

dere mate naar beneden dus in ventrale richting, en bij het rund tevens
iets naar rechts afwijkt. De ventrale afwijking is afhankelijk van de
richting van den onderbuikwand en bedraagt gemiddeld bij de merrie
30° k 35⁰ en bij het rund 40° ä 45⁰. Binnen deze grenzen of niet van be-
teekenis daarbuiten heeft de uterus in dat opzicht een normale ligging.
Maar niet altijd is de ligging van den uterus normaal. Wijl de uterus
betrekkelijk los in de buikholte is gelegen en alleen door de vagina
en min of meer door de ligamenta lata is gefixeerd, is behalve een
draaiing om de lengteas, zooals aanwezig is bij torsio uteri, ook moge-
lijk draaiing om een as welke men zich in het caudaal gedeelte van den
uterus kan denken, loodrecht op de lengteas, hetzij in horizontale of
verticale of zelfs in schuine enz."

Schmidt (3, blz. 194) merkt in dit verband op : „Während man
nämlich früher annahm, dass der Uterus einen gekrümmten Sack
darstellte, dessen Konkavität dorsokranial und dessen Konvexität ven-
tral-beckenwärts gerichtet ist, haben wie Lempen, Dennhardt und
Zieger feststellten, die Untersuchungen gerade die entgegengesetzte
Lage ergeben. Der gravide Uterus nimmt allmählich die Form eines
Sackes an, der aber immerhin eine konkave und eine konvexe Krüm-
mung erkennen läszt, die erstere is nach unten und medianwärts
(ventro-medial) gerichtet, die letztere lateral und brustwärts (costo-
lateral) enz.".

Ik heb dezelfde ervaring opgedaan inzake de ligging van den uterus
bij het schaap, en ik meen derhalve deze ligging aldus te kunnen voor-
stellen :

Wanneer nu het einde van den hoorn zich beweegt in de richting
van ons af, gaat het dus naar links, het kruipt a. h. w. tegen den linker
buikwand op, en er ontstaat wringing in den uterus met inhoud. De
bovenwand oraal van de cervix wordt min of meer tot rechter zijwand
en in overeenstemming daarmede loopen daar de plooien van links
boven naar rechts voor en beneden ; op deze plooivorming kom ik
later nog terug (bl. 681 e.v.). Wij moeten hier dus van een torsie naar
rechts spreken. Dit wordt ook bevestigd door het gedrag van den rechter
baarmoederband ; het gedeelte van den uterus waaraan hij zich vast-
hecht is over de mediaanlijn naar links gegaan. Hij wordt dus gespan-
nen en bij exploratie voelen wij hem loopen van rechts achter naar

links voor. De linker band is bij een torsie naar rechts van go° niet
aangespannen, (verg. foto i en de beschrijving daarvan).

De band loopt dus onder den hoorn door en er treedt een spanning
in op. Deze 2 feiten beheerschen m. i. vrijwel het geheele torsio uteri
probleem, gelijk uit het volgende nader moge blijken.

Wanneer het einde van den drachtigen rechter hoorn tegen den linker
buikwand opkVuipt, gaat het rechter lig. latum ventraal van dien
hoorn, van rechts achter naar links voor, verloopen ; het wordt uitge-
rekt en er treedt spanning in op.

Het loopt dus onder den hoorn door, maar daarmede is nog niet ge-
zegd, dat het ook onder de vrucht doorloopt. Dat zal in het algemeen
bij torsies van go° wel zoo zijn, maar het behoeft niet, en bij grootere
torsies is het stellig niet het geval. Op foto 1 ziet men den band loopen
over den schouder van de vrucht, dus bij het staande dier rustte die
schouder op den band, terwijl de kop van de vrucht achter hem (cau-
daal van hem) ligt. Dit is misschien wel de meest gunstige toestand
voor het bewerkstelligen van retorsie door middel van draaiing der
vrucht (methode der Zwitsersche veeartsen). Maar het is ook denk-
baar, dat in bepaalde gevallen, de kop van de vrucht op den band
rust in plaats van den schouder, en ook, dat de kop voor den band
(oraal van hem) ligt.

Indien wij ons een vei ticaal vlak denken loodrecht op de middellijn
van het dier, en gaande door het punt, waar zich normaliter het einde
van den hoorn bevindt op het moment waarop de kracht die dit einde
verplaatst, zijn invloed doet gelden, dan kunnen wij zeggen, dat dit
einde een cirkelboog van 90° in dat vlak heeft beschreven als het onge-
veer ter halver hoogte van den linker buikwand is komen te liggen.

Dat zou inderdaad het geval zijn, indien de breede band er niet was.
Deze verzet zich echter tegen de verplaatsing van dat einde, want hoe
meer dit zich in die richting verplaatst, des te verder verwijdert het
zich van de aanhechtingsplaats van den band (rechter zijwand van
buikholte en bekken). De band zal de vergrooting van dezen afstand
zooveel mogelijk trachten te reduceeren, als ik het zoo mag uitdrukken,
en hij kan dit alleen doen, door den hoorn te krommen en door het
einde naar achteren te trekken. Dit einde beweegt zich dus niet eenvou-
dig in een plat verticaal vlak.

Hoe meer nu dat einde bij den buikwand oploopt, hoe grooter dus
de torsie wordt, des te sterker wordt de band gespannen, des te meer
zal de drachtige hoorn zich krommen en des te sterker zal zijn einde
naar achteren worden getrokken. De kracht die de torsie grooter maakt,
drijft het einde dorsaalwaarts, maar tegelijk wordt het door het lig.
latum naar achteren getrokken. De eenige kans voor den band om
intact te blijven (geen af- of verscheuring), bestaat hierin : te trachten
zooveel mogelijk dwars te gaan verloopen, en dat niet alleen, maar ook

om te trachten te gaan verloopen onder een „dun" gedeelte van den
uterus met inhoud, want er kan geen sprake van zijn, dat hij, bij grooter
worden van de torsie, dat volumineus gedeelte kan omwikkelen, dat
bij een torsie van 90° op hem rust (schouder van de vrucht, foto 1).

Dit is een argument, dat m. i. ten zeerste pleit tegen de juistheid
van de theorie, dat torsio uteri een draaiing van de baarmoeder om
haar lengteas is. Wil men deze theorie als juist blijven aanvaarden,
dan zal men in ieder geval moeten erkennen, dat tijdens het grooter
worden van de torsie de stand van de lengteas verandert, doordat het
eene einde van deze as (punt van den hoorn) zich caudaalwaarts ver-
plaatst ; ik meen, dat hierop tot nu toe nog nooit is gewezen.

Wanneer de torsie grooter wordt, komt m. i. het einde dorsaal van
de rest van den hoorn tc liggen (180⁰), het vervolgt zijn weg naar den
rechter buikwand (270°) en ten slotte komt het weer in de ventrale
mediaanlijn terecht (360°), maar het ligt nu verder naar achteren dan
oorspronkelijk het geval was¹). En in dat geval zien wij in de practijk
ook dat de band vrijwel dwars verloopt, en dat hij de cervix omwik-
keld heeft, evenals trouwens de linker band, die zich begint te spannen
als de torsie grooter dan 90° wordt, en die dorsaal van den drachtigen
hoorn verloopt.

Boven wees ik reeds op de sectiebevinding van Numan. Kitt (9,
bl. 611) zegt o.m. het volgende: „Die Partie des Gebärmutterhalses
ist zusammengeschnürt und hat das Aussehen eines dicken, harten,
gespannten, aus mehr oder minder zahlreichen, spiralig gewundenen
Fransen oder Falten gebildeten Seiles. Die breiten Mutterbänder
sind übers Kreuz gezogen, das eine der Drehung entsprechende Band
stark gespannt; oft sind die Bänder als solche nicht kenntlich, sondern
mit dem Gebärmutterhals derart zu einer Masse torquiert, das erst
nach künstlicher Aufdrehung ihre Gestalt wahrgenommen wird
(Strebel)."

Den i April 1.1. des voormiddags ontving ik bericht van den veehou-
der E. S. te O. dat een zijner koeien niet in orde was. Door allerlei
omstandigheden kon ik de patiënt eerst om 5 uur n.m. bezoeken. Het
bleek een twenterrier te zijn, dan nog 3 weken voor den tijd was. De
koe had sinds den vorigen avond geen eetlust, rekte zich herhaaldelijk,
en nam het liefst een schuinen stand aan (zij ging met haar linkerzijde
tegen het schot hangen). Ik begon mijn onderzoek met vaginale explo-
ratie en bemerkte met een torsio uteri naar rechts te doen te hebben.
Met moeite gelukte het mij de hand in de cervix te brengen ; toen zij
daar eenmaal in was, omsloten de beide lig. lata mijn pols. Ik kon
slechts 2 vingers, en nog maar gedeeltelijk, door het orificium internum

brengen, en voelde met de toppen daarvan door de intacte vrucht-
vliezen heen een klauwtje.

Meer dan dertig maal heb ik het dier laten wentelen, zoowel naar
rechts als naar links, steeds met de hand in de certvix, om aldus te
trachten de bewegingen van den uterus zooveel mogelijk te reguleeren.
Eenig resultaat kon ik evenwel niet bereiken, zoodat ik de koe naai-
den slager verwees. Een half\' uur later vond de slachting er van in mijn
tegenwoordigheid plaats. Dadelijk vielen de gevolgen van een ernstige
circulatiestoornis op ; de uterus was enorm vergroot (stuwingsvocht)
en in de buikholte bevond zich naar schatting 6 a 8 liter helder, licht-
geel transsudaat. Cervix en banden waren tot een zwaar koord gedraaid;
dit was bij het dier in rugligging door een gedeelte van den uterus
bedekt. Door de hand onder dit gedeelte te schuiven, was het koord
te voelen. Het werd eerst zichtbaar toen de uterus uit de buikholte
op den grond was gegleden. Drie man waren no\'odig om de baarmoeder
in haar geheel om te draaien ; toen dit voor de tweede maal was geschied,
was de torsie opgeheven. Het was derhalve niet te verwonderen, dat
de uterus alle bewegingen van de koe had meegemaakt.

Tijdens het ontstaan, resp. het grooter worden van zoo\'n torsie
kromt dus m. i. de breede band den hoorn en trekt het einde er van
naar achteren. Alvorens dit punt verder te vervolgen, zal het goed zijn,
na te gaan hoe de vrucht zich tijdens het ontstaan van zulke groote
torsies gedraagt. Op foto i heeft men kunnen zien, dat bij die torsie
van 90° de schouder van de vrucht op den brceden band rust ; nu neemt
echter de draaiing toe. De band tracht dwars te gaan verloopen en
probeert zich te bevrijden van het zware gedeelte dat op hem rust,
want dit kan hij bij grooter worden der torsie niet blijven omwikkelen ;
hij verschuift naar achteren en de vrucht (vooreinde) glijdt naar voren.

Eerst komt in plaats van den schouder de kop op den band te rusten
en tenslotte glijdt ook deze oraalwaarts ; dan is het lig. latum van zijn
last bevrijd, en wat er nu ook verder zal gebeuren, de band kan het
nu lang volhouden, omdat hij thans goeddeels dwars verloopt en
omdat hij nu slechts een dunne steel (de cervix) heeft te omwikkelen
wat hij inderdaad doet ; wij zien dit bij de sectie van een koe met een
torsie van 360°. Zoo reageert dus volgens mijn opvatting het lig. latum
op een toeneming van de draaiing der baarmoeder.

Ik heb dit ook experimenteel kunnen aantoonen. Den 25 April 1.1.
verzocht de veehouder A. Tj. R. te M. mij bij een jaarling te willen
komen ; dit „werkte" al een paar uren meer of minder, doch er kwam
niets. Ik kon 2 vingers door de cervix brengen en voelde daarmede een
gespannen ballon ; hier was dus nog geen voldoende ontsluiting. Dit
dier kocht ik, het werd vervoerd naai de slachtplaats en aldaar in rechter
zijligging gebracht, waarna het werd gedood. Oogenblikkelijk nadat
bewegingloosheid was ingetreden opende ik de buikholte door een snede
in de ventrale mediaanlijn en vervolgens door de linkerflank. Ik had

toen gelegenheid te constateeren, dat de ligging van de drachtige baar-
moeder is, zooals deze boven is beschreven. Voor de verdere waarne-
mingen bij dit dier zie men de foto\'s 2, 3, 4 en 5, met de resp. bij-
schriften.

En nu komen wij tot een belangrijk punt. Boven heb ik gesproken
over een verticaal vlak loodrecht op de middellijn van het dier, dat
liep door het punt waar zich normaliter het einde van den hoorn be-
vindt op het oogenblik dat de kracht die dit einde verplaatst, zijn in-
vloed doet gelden. Dit einde kan nu echter ook :
a. oraal daarvan liggen ; b. caudaal daarvan liggen,
ad a. Indien dit einde ver oraal ligt op het oogenblik dat het ge-
dwongen wordt zich te verplaatsen, zal de band meer in de lengte-
richting van het dier, en dus onder een grooter gedeelte van de vrucht
verloopen ; vooral zal dit het geval zijn bij een geringe verplaatsing
(kleiner dan 90°) en bij lange banden.

Wil men hier de torsie opheffen door draaiing der vrucht, clan zal het
aanbeveling verdienen, den kop naar achteren te trekken, of althans
hem te fixeeren, teneinde meer kracht te kunnen uitoefenen. Dit had
de practijk reeds geleerd. In het verslag betreffende de inleiding van
de Raadt (5, bl. 138) wordt o.m. het volgende opgemerkt : „Wanneer
de draaiingen heel ver zijn en men glijdt van den kop af, dan legt hij
een touwtje aan de onderkaak en tracht dan te draaien, het lukt dan
zeer vaak". Het was Nauta, die dit zeide. Kingma doet hetzelfde
(persoonlijke mededeeling).

ad. b. Ligt echter het einde van den hoorn ver naar achteren als
het zich moet verplaatsen, dan zullen de plooien meer transversaal
verloopen en de band meer dwars van rechts naar links en dan bestaat
de mogelijkheid dat hij achter de vrucht (caudaal er van) gaat ver-
loopen. Dan hangt dus de hoorn met de geheele vrucht over den band.
En wanneer wij nu exploreeren moeten wij, als de hand de geopende
cervix is gepasseerd een dwarse plooi voelen, en daarover heen gaande
moet zij in de diepte verdwijnen. Ook dit is herhaaldelijk in de practijk
geconstateerd (ten Hoopen, 10, bl. 921—922). De collega\'s die met
een zoodanig geval te doen hadden, dachten aan anteversio, en tot op
zekere hoogte terecht ; bij een anteversie blijft echter het einde van
den hoorn in de ventrale mediaanlijn, en hier ligt het tegen den linker
buikwand (of bij een torsie naar links tegen den rechter), maar ver naar
achteren. De anteversie is hier a. h. w. primair ; daardoor kruipt het
einde op een plaats zoover naar achteren gelegen tegen den linker
buikwand op, en daardoor verloopt de band vrijwel dwars zoodat hij
niet voor of onder, maar achter den kop van de vrucht gaat verloopen.
Hetzelfde kan misschien plaats vinden als de vrucht klein is en ver in
den uterus ligt.

In de gevallen a en i behoeft de kop van de vrucht bij een torsie
naar rechts niet links van de mediaanlijn te liggen, en omgekeerd.
Naar mijn oordeel is een z.g. praecervicale torsie eigenlijk een andere

naam voor hetzelfde verschijnsel. Ik heb slechts éénmaal met een zoo-
danige torsie te doen gehad (zie boven, schaap No. 2), en in dat geval
was de cervix gesloten, zoodat de torsie hier was ontstaan voor de
partus was begonnen ; zooals ik heb gezegd, voelde ik hier door den
wand van de portio vaginalis heen, een vrijwel dwars verloopenden
band. Ten Hoopen heeft meer ervaring in deze, en hij zegt hieromtrent
o.m. het volgende (10, bl. 920) : „Opgemerkt moet echter worden,
dat de torsio ante cervicem relatief weinig voorkomt. Deze kan alleen
ontstaan wanneer de vrucht ver oraalwaarts is gelegen in de bevruchten
hoorn. Gewoonlijk is de cervix in dergelijke gevallen vrij goed ontslo-
ten, en het vruchtwater ten deele afgevloeid. Bij exploratie voelt men
een vrijwel dwars verloopende plooi, of juister gezegd, in een vlak, vrij-
wel loodrecht op de lengteas, verliest de bodem van de baarmoeder
zich plotseling in de diepte. Men tast dan als het ware van boven op
de vrucht. Bedoelde plooi is strak gespannen en wordt veroorzaakt door
den stijfgespannen voorrand van één der beide breedc baarmoeder-
banden."

Ik kan de meening van tf.n Hoopen, dat deze rand de voorrand van
den band is niet deelen ; het is m. i. de achterrand, deze is steeds het
meest gespannen, de voorrand krult zich om. Hier loopt de band dus
caudaal van den kop van de vrucht.

Hoe moeten wij nu verklaren, dat bij een zoodanige torsie geen
of zeer geringe plooivorming in cervix en vagina optreedt ?

Uit den aard der zaak kan de nu volgende redeneering slechts
zuiver theoretisch zijn ; het gaat er maar om eenigszins een inzicht
in deze materie te krijgen, en het is niet doenlijk hier met de werkelijk
optredende krachten en spanningen te werken.

Bij de draaiing van de baarmoeder, ontstaan in den baarmoeder-
wand voor de cervix plooien. Zooals bij elke wringing, werkt ook hier
een kracht (A), die tracht de wringing over een zoo groot mogelijk
oppervlak te doen plaatsvinden, die dus probeert de spanning, welke
het resultaat is van de wringing, over een zoo groot mogelijk oppervlak
te verdeelen, plaatselijk dus te verminderen. Deze kracht heeft, omdat
de baarmoeder gebogen is, in ieder punt een andere richting, immers
zij werkt in ieder punt van den baarmoederwand volgens de richting,
die de raaklijn van de baarmoeder in dat punt heeft. Werkt zij dus
eerst schuin naar boven en naar achteren, hoe meer wij de cervix
naderen, des te horizontaler loopt de baarmoeder, en des te meer ver-
andert de richting van de raaklijn, dus ook van de kracht. Dit ver-
anderen van richting heeft vermindering van de sterkte der kracht tot
gevolg. Voor het gemak kunnen wij ons de baarmoeder echter als een
rechte buis denken die van beneden voor naar boven en naar achteren
loopt, en bij de cervix horizontaal gaat loopen. De kracht werkt
nu constant in dezelfde richting, en wel in de richting van de lengteas
van de baarmoeder.

wordt nu ten deele belemmerd door den hoek, die de lengteas van de
vagina met die van de baarmoeder maakt.

Nemen wij de cervix als aangrijpingspunt van deze kracht dan
kunnen wij de kracht ontbinden in twee andere, een kracht a werkende
in de lengterichting van de vagina en in een kracht b werkende in de
richting, loodrecht op de lengteas van de vagina. De kracht b is niet
van invloed op het voortzetten van de wringing in den vaginaalwand,
juist omdat hij loodrecht op de lengteas van de vagina werkt. De kracht
a echter zal trachten de wringing en dus de plooivorming aan den
vaginaalwand mee te deelen ; hierin wordt zij evenwel tegengewerkt
door den weerstand dien cervix en vagina hieraan bieden. En nu is het
alleen maar de vraag, wie het sterkst is. Wint de kracht het, dan treedt
de plooivorming ook in den vaginaalwand op, zooals normaal het geval
is, verliest hij het, dan blijven de plooien tot de baarmoeder zelf be-
perkt, en dan hebben wij dus te doen met een z.g. praecervicale torsie.

Het optreden van plooien in den vaginaalwand zal dus niet alleen
afhangen van de grootte der kracht A (die bepaald wordt door de grootte
van de torsie), maar ook van den hoek, dien vagina en baarmoeder
vormen. Is deze hoek groot, dan zal ook de ontbondene a groot, en de
ontbondene b klein zijn (zoodat de plooien in den vaginaalwand door-
loopcn) ; is de hoek daarentegen klein, dan zal a klein en b groot zijn.
Dit sluit echter natuurlijk nog niet in, dat dan de ontbondene a niet
groot genoeg zou zijn, om den weerstand van cervix en vagina te
overwinnen.

In werkelijkheid heeft het veranderen van richting van de baarmoe-
der niet zoo plotseling plaats, als wij het boven hebben voorgesteld ;
dit gebeurt meer geleidelijk. De kracht A neemt dus eveneens geleidelijk
in sterkte af. Het resultaat blijft echter hetzelfde. Waar wij echter
boven, gemakshalve, de grootte van de ontbondene a afhankelijk
maakten van den hoek der beide assen, daar wordt zij in werkelijkheid

afhankelijk van de kromming van de baarmoeder. Is de uterus sterk
gekromd, dan zal a klein zijn in verhouding tot de oorspronkelijke
kracht A. De mogelijkheid van een praecervicale torsie wordt dus
grooter, maar, alweer, zij behoeft nog niet te ontstaan, want dit ont-
staan wordt niet alleen bepaald door de grootte van de ontbondene a,
maar ook door den weerstand van cervix en vagina.

Alvorens van dit onderwerp, het gedrag der ligamenta lata, af te
stappen, moge ik nog het volgende opmerken.

Ik ben begonnen met uit te gaan van één punt (het einde van den
drachtigen hoorn), één beweging (de beweging van dat punt in een
verticaal vlak loodrecht op de middellijn van het dier, of op de lengteas
van de vagina), en één kracht (de kracht die de verplaatsing van dat
punt teweegbrengt).

Later meen ik te hebben aangetoond, dat de beweging van dat punt
niet een eenvoudige beweging in een plat vlak is, omdat de baarmoeder-
band tijdens deze beweging het einde van den hoorn naar achteren
trekt en de hoorn zelf kromt. Zeer waarschijnlijk is ook de kracht die
dat einde van den hoorn zoo hoog bij den buikwand op doet kruipen
niet een enkelvoudige kracht, en zeker, worden door zijn optreden
andere krachten ontketend, of wel, wordt aan dezen gelegenheid ge-
boden om te gaan werken. Ook is het einde van den hoorn volstrekt
niet het eenige punt, dat zich verplaatst; het is zelfs nog niet zeker,
dat zijn beweging steeds primair is.

Wij zullen geloof ik voorloopig nog niet in staat zijn een afdoend
antwoord te geven op de vraag, welke kracht de torsie doet ontstaan,
en waar haar aangrijpingspunt ligt, maar dat neemt niet weg, dat wij
ons wel een goede voorstelling van de zaken kunnen vormen, wanneer
wij uitgaan van de volgende veronderstelling betreffende het ontstaan
van een torsie, b.v. van een torsie naar links van 90°, dat is dus de tor-
sie, die zoo dikwijls in de practijk voorkomt. Om misverstand te voor-
komen, zij er op gewezen, dat een dergelijke torsie gekenmerkt is door-
dat de bovenwand van den uterus tot linkerzijwand is geworden ; de
plooien in den vaginaalwand loopen van rechts achter naar links voor,
de linker band is aangespannen en loopt van links achter naar rechts
voor, onder den drachtigen hoorn door, de kop van de vrucht ligt
rechts van de mediaanlijn.

Volgens Paimans (zie boven) wijkt bij het rund de hoogdrachtige
uterus in ventrale richting en tevens iets naar rechts van de lengteas
van het lichaam af. Drukt nu een zekere kracht het einde van den
hoorn naar rechts, zoodat het tegen den rechter buikwand begint op
te kruipen, dan zal de hoorn zelf a. h. w. naar links omvallen en door
deze beweging zal het einde nog hooger tegen den buikwand oploopen.
Deomgevallen uterus is met zijn caudaal gedeelte, dat bij normale ligging,
het vooreinde van de vrucht bevat, op den gespannen band terecht
gekomen, en spant hem door zijn gewicht nog sterker. Bij een torsie
naar rechts is alles natuurlijk juist omgekeerd ; misschien zou men hier,
XLII 44

in verband met de ligging van den uterus, beter van uitglijden dan van
omvallen kunnen spreken.

Het eenige wat wij dus hebben te doen bij zoo\'n torsie van 90° naar
links is dit : wij moeten zorgen, dat het naar links omgevallen gedeelte
van den uterus weer op zijn oorspronkelijke plaats terugkeert (dit moet
dus naar rechts en naar boven) en dat dit ook met het einde van den
hoorn het geval is (dit moet terugglijden van b.v. de helft van de hoogte
van den rechter buikwand naar de ventrale mediaanlijn, en het moet
dus naar links en beneden, maar tevens zal het zich iets oraalwaarts
moeten verplaatsen, want de band heeft het min of meer naar achteren
getrokken).

Ik zie van een bespreking van andere, meestal meer interessante dan
doeltreffende, methoden af.

De meeste veeartsen zijn van oordeel, dat het moederdier gedraaid
moet worden in de richting van de torsie, dus in de richting van de
plooien. Er zijn er echter ook, die succes hadden door de koe te wen-
telen in tegengestelde richting ; zij vormen echter de minderheid en
als zoodanig delven zij het onderspit. De juistheid van hun ervaringen
wordt in twijfel getrokken, of er wordt maar liever niet over gesproken ;
ik moge dienaangaande op de volgende voorbeelden wijzen :

a. Franck (7, bl. 231) zegt het volgende : „Eine kleinere Zahl von
Praktikern verlangt, dass man die Kuh nach der entgegengesetzten
Richtung wälze, als die Verdrehung stattgefunden habe. Es erregt dies
auf den ersten Blick unser Staunen. Betrachtet man jedoch die Sache
näher, so kommt man zu der Ueberzeugung, dass er nur die Bezeich-
nung der Verdrehung ist, die die Verwirrung bedingt. Es nennen eben
manche eine Verdrehung nach rechts, was der andere eine solche
nach links nennt und umgekehrt. Natürlich wird unter solchen Ver-
hältnissen auch von einer Drehung in umgekehrtem Sinne gesprochen
werden müssen."

b. Schmidt (3, blz. 215) : „Aus dem soeben Gesagten ergibt sich
also der Leitsatz : „Die Wälzung des Muttertieres hat in derselben
Richtung zu geschehen, in welcher sich der Uterus gedreht hat." Für
die Richtigkeit dieses Satzes sprechen die meisten der zahlreichen
Publikationen in denen Praktiker erzählen, wie die Torsio uteri beim
Wälzen nach derjenigen Seite, nach welcher sie selbst entstanden war,
alsbald verschwand, während sie beim Wälzen nach der entgegenge-
setzten Seite trotz aller Bemühungen bestehen blieb oder noch zu-
nahm".

c. Ten Hoopen (io, bl. 920) : „Er zijn er zelfs, die meenen, dat ze
in bepaalde gevallen succes hadden door de koe in de verkeerde rich-
ting te wentelen ; dat is dus tegen de draaiing in. Het lijdt geen twijfel
dat in die gevallen de diagnose niet juist was."

Het is mogelijk, als men wil, zelfs waarschijnlijk, dat in verschillende
gevallen een onjuiste diagnose is gesteld. Maar mogen wij al dergelijke
practijkervaringen wegredeneeren, louter omdat zij naar ons oordeel
strijdig zijn met een bepaalde theorie, met een bepaald verstands-
product, zonder dat hiervoor eenig bewijs wordt bijgebracht ? Ik meen
zeer beslist van niet. Er zijn meer theorieën gevallen, die jarenlang als
onaantastbaar golden. En dat is niet mijn eenig bezwaar. Men had
hier toch behooren aan te toonen, wat er geschiedt als wij de koe wen-
telen in de richting van de torsie, van de torsie dus die volgens de oude
theorie een draaiing van de baarmoeder om haar lengteas is ; en daarna
had men moeten bewijzen, dat een draaiing in tegengestelde richting
onmogelijk de torsie kon opheffen, integendeel, dat zij haar grooter
moest maken. Ware dit geschied, dan zouden er maar 2 mogelijkheden
over zijn gebleven n.1. de oude theorie is ondeugdelijk, of de practijk-
ervaringen zijn onjuist. Hier is echter niets aangetoond en ook niets
bewezen en dus bestaat er ook nog een derde mogelijkheid, n.1. dat
de opvatting, dat draaien in tegengestelde richting onmogelijk succes
kan opleveren, niet juist is.

Het kan nuttig zijn het moederdier te draaien, b.v. bij groote torsies,
in gevallen waarin het kalf niet te bereiken is enz. Alvorens met een
bespreking van deze methode te beginnen, moet ik het volgende op-
merken, ter verklaring van de bij deze bespreking behoorende teeke-
ningen.

Wij kunnen ons de baarmoeder denken als een plat vlak in de koe
gelegen. Dit vlak staat bij normale ligging van den uterus min of meer
verticaal, en wijkt, oraal van het bekken, iets naar rechts af. Daar
dit van ondergeschikt belang is, kunnen wij voor onze schematische
teekeningen wel aannemen, dat het zuiver verticaal staat en niet naar
rechts afwijkt. Bij een torsie van 90° naar rechts, ligt het vlak dus hori-
zontaal ; men zie de foto\'s 1 en 3, maar houde daarbij in het oog, dat
wij de baarmoeder nu niet als een dikke massa, maar als een plat vlak
beschouwen ; achter het dier staande, zien wij dus dit „baarmoeder-
vlak" als een lijn.

Wij kunnen het moederdier nu als een cirkel voorstellen, waarop een
streepje de plaats aanduidt waar zich de ruggegraat bevindt. In dezen
cirkel geven wij de baarmoeder aan door een pijl, waarvan de punt het
einde van den drachtigen hoorn voorstelt. Bij normalen stand van de
baarmoeder staat deze pijl dus verticaal, terwijl de punt naar beneden
is gericht ; bij een torsie van i8o° is de punt van de pijl dus naar boven
gericht, bij een torsie naar rechts van 90° is hij naar links, bij een naar

links van go° is hij naar rechts gericht. Onderstaande teekeningen mo-
gen een en ander verduidelijken.

Hoe kunnen wij nu het beste handelen, teneinde de torsie op te hef-
fen ? Zooals boven is opgemerkt, vindt men aangegeven, dat men de
koe moet wentelen in de richting van de torsie ; ik heb er echter tevens
op gewezen dat de practijk geleerd had, dat men in bepaalde gevallen
ook succes kon bereiken, door het dier in tegengestelde richting te
wentelen. En ook heerscht er verschil van meening omtrent het tempo
der wenteling ; sommigen prefereeren een snelle, anderen daarentegen
een langzame beweging.

Wij gaan uit van een torsie van go° naar rechts. Men moet nu het
dier op de rechter zijde leggen (fig. 2) en het daarna heel vlug in rug-
ligging brengen. Daardoor geraakt de uterus, als ik het zoo mag uit-
drukken, in het begin achter (fig. 3). Daarna laat men, terwijl men het
dier doorwentelt naar de linkerzijde (fig. 4), langzaam de snelheid ver-
minderen zoodat het zonder schok op deze zijde terecht komt (fig. 5).
De baarmoeder heeft nu geen gelegenheid meer om de zooeven ver-
kregen achterstand in te halen, want door het langzaam neerkomen
op de linkerzijde zijn moederdier en baarmoeder tegelijk in rust ge-
komen. Al naar gelang van de grootte van den achterstand zal de torsie

gedeeltelijk (fig. 3a, 4a en 5a), of geheel (fig. 36, 4b en 5b) zijn opge-
heven. Zelfs kan er theoretisch een torsie naar den anderen kant ont-
staan (fig. 3c, 4c en 5c).

Deze zelfde beweging kan men herhalen als de torsie niet geheel is
opgeheven, dus men blijft op de beschreven wijze, dat is naar rechts,
doorwentelen. Maar men kan nu ook het omgekeerde doen, dus de
koe naar links draaien, terwijl wij toch met een torsie naar rechts te
doen hebben.

Het dier ligt op de linkerzijde (fig. 6). Men wentelt nu, langzaam
beginnend en de snelheid steeds grooter makend, de koe over den rug naar
de rechterzijde (fig. 7), waar men de beweging met een schok doet
ophouden (fig. 8). De uterus draait nu nog even door, en wij kunnen
weer dezelfde gevallen krijgen als boven. De baarmoeder draait zoo
ver door, dat de torsie gedeeltelijk (fig. ga) of geheel (fig. 9b) is opge-
heven. En theoretisch kan ook nu weer een torsie naar den anderen
kant (dus naar links) ontstaan (fig. 9c).

Men ziet, het is heel goed verklaarbaar, dat sommige veeartsen
succes hadden met de koe te wentelen in een richting, tegengesteld
aan die van de torsie.

Nu valt het in de practijk niet mee om de eerste beweging (van
rechterzijde over rug naar linkerzijde), die met groote snelheid moet
beginnen, uit te voeren. En toch dient zij zoo te worden uitgevoerd,
want het doel van de groote aanvangssnelheid was juist, den uterus
een achterstand te bezorgen ; door de koe langzaam op de andere zijde
te laten dalen, ontnamen wij de baarmoeder de gelegenheid dien
achterstand in te halen. In de practijk kan men nu, in de gevallen
waarin men het kalf kan bereiken, het volgende, waaraan hetzelfde
principe ten grondslag ligt, doen.

goed mogelijk, en werpt haar snel op de linkerzijde. Door het kalf vast
te houden, wordt de achterstand, die wij boven reeds verkregen alleen
door de wenteling snel te laten beginnen, vanaf het eerste oogenblik,
reeds vergroot. Nu zal men de beweging niet langzaam kunnen doen
ophouden, daarvoor duurt zij te kort, zoodat de koe nu niet heel voor-
zichtig op de linkerzijde komt te liggen, maar dat hindert nu niet,
want er zitten a. h. w. remmen op het kalf, die verhinderen, dat het
doordraait als de koe in rust is gekomen.

Deze methode paste onze bekwame en ervaren obstetricus de Bruin
toe, bij torsies van i8o° naar rechts ; hij zegt daaromtrent (i, blz. 165) :
„Bei einer halben Drehung nach rechts lege ich die Kuh auf die linke
Seite und dringe mit der Hand den Spiralen entlang in den Uterus.
Nachdem die Vorderbeine und Hinterbeine besonders zusammenge-
bunden sind, wird die Kuh auf den Rücken gewälzt. Kalb und Uterus
machen dan meistens diese Wälzung mit. Ich suche nun das Kalb so
viel möglich zu fixiren, lasse dan die Kuh schnell in ihre Lage auf die
linke Seite zurückwälzen und darauf aufstehen. In manchen Fällen
gelingt es bei einer sehr hohen Lage des Hinterkörpers, die Torsion
auf diese Weise aufzuheben."

Df. Bruin draait hier dus eerst naar links (van linkerzijligging naar
rugligging) maar dat doet er niet toe want dit gebeurt zoo, dat uterus
en kalf de draaiing meemaken. En daarna werpt hij (na fixatie van
het kalf) de koe snel terug op de linkerzijde. Het is uitsluitend deze
laatste beweging waar het op aan komt en deze beweging is een draaiing
naar rechts.

Daarom is het ook volmaakt onnoodig in dit geval van linkerzijlig-
ging uit te gaan ; even goed of nog beter kan men het dier op de rechter-
zijde leggen, dan in rugligging brengen (draaiing naar rechts) en ver-
volgens doorwentelen naar de linkerzijde (voortgezette draaiing naar
rechts).

Deze methode wendde de Bruin aan bij torsies van 90° tot 180° ; het
eenige verschil met de bovenstaande is dit, dat hij het kalf nu eerder
fixeerde (voor de rugligging) en niet snel draaide ; dit blijkt wel uit
zijn beschrijving van deze laatste methode : „Indem einige Gehilfen
die Kuh von der rechten Seite auf den Rücken wälzen, führt der Ge-
burtshelfer die reine, gut eingeölte Hand in die Scheide ein und sucht
den Falten so weit möglich zu folgen. Bei einer Drehung von 90° bis
i8o^c gelingt es sogar, in den Uterus zu kommen, und es ist dann die
Möglichkeit gegeben, Theile des Kalbes zu fiixiren und dadurch
während der Wälzung Kalb und Uterus zu fixiren. Wenn die Kuh
auf dem Rücken liegt, geht die Wälzung weiter, bis die Kuh auf der
linken Seite liegt. Mit der in die Scheide eingeführten Hand bemerkt
man sofort, wenn die Rückwälzung des Uterus gelingt, dass die Spiralen
verschwinden. Bei einer Viertel- bis halben Drehung reicht diese
Rotation in vielen Fällen hin, besonders da, wo man mit der Hand

weit genug vordringen und, wenn der Cervix geöffnet ist, sogar das
Kalb fixiren kann." (i, bl. 164).

Naar mijn oordeel zijn er dus 4 verschillende manieren om een
torsie naar rechts op te heffen door draaiing van het moederdier en
wel 2 met fixatie van de vrucht en 2 zonder ; bij 3 daarvan moet men
naar rechts draaien, en bij 1 naar links. Ik kan ze als volgt voorstellen :

Df. Bruin paste dus de methoden Aa en Ac toe.
B. Draaiing naar links.
a. Linkerzij ligging.

Voor zoover mij bekend, is eenmaal eerder, in 1893, de juistheid van
de oude theorie, dat torsio uteri een draaiing van de baarmoeder om
haar lengteas is, ontkend, en wel door den toenmaligen leeraar aan de
Veeartsenijschool te Zürich, Ehrhardt. Naar zijn oordeel viel deze
niet te rijmen met zijn ervaringen in de practijk opgedaan, en toen
bleef hem niets anders over, dan haar overboord te werpen, wat hij
dan ook resoluut deed. Hij zegt o.m. het volgende (11, bl. 269) : „Bei
der alten Theorie über das Wesen der Verdrehung war es leicht be-
greiflich, dass des Wälzen des Muttertieres in der Richtung des Ver-
laufes der Spiralfalten von Erfolg sein musste ; doch hat uns auch hier
die Praxis eines Besseren belehrt. Frägt man Kollegen über ihre Wäl-

zungsmethode an, so wird der eine sagen, er wälze alle Kühe mit Versio
uteri nach links, der andere nach rechts und der dritte bei der gleichen
Art der Wendung bald nach links und bald nach rechts, und alle mit
dem nämlichen glücklichen Erfolg. Ich meinerseits habe die Erfahrung
schon oft gemacht, dass ich zehn bis zwanzig Mal nach dem Verlaufe
der Spirale wälzen liess, ohne Erfolg, und nach der ersten Gegen-
wälzung war keine Spur mehr einer Tragsackverdrehung. Auch diese
Thatsache können wir uns leicht erklären, wenn wir das reelle Bild
der Versio uteri nach der neuen Anschauung ins Auge fassen."

De theorie die Ehrhardt er voor in de plaats gaf, was niet juist.
Volgens hem zou de uterus om een verticale as in een horizontaal vlak
draaien, zoodat er bij een torsie van 180⁰ een stuitligging aanwezig
zou zijn. Dit is niet het geval. Maar dat neemt niet weg, dat hij weigerde
op zij te gaan voor een theorie, die naar zijn oordeel in strijd was met
zijn practische ervaring, en dat is ongetwijfeld een verdienste van hem.

Ik meen dus, dat men het beste doet de koe te draaien in de richting
van de torsie, maar ook, dat de mogelijkheid retorsie te bewerksteligen
door draaiing tegen de richting van de torsie in, stellig bestaat,
en de practijk heeft dit bevestigd. Ook is m. i. nu begrijpelijk, hoe in
sommige gevallen succes werd verkregen met een snelle draaiing, en in
andere met een langzame, en ook, dat, en waarom, fixatie van de
vrucht niet beslist noodig is. Het komt er maar op aan, hoe men de
bewegingen uitvoert ; men kan den uterus eerst een achterstand be-
zorgen en hem verhinderen dien in te halen, en men kan hem eerst
ook gelijk mee laten draaien en vervolgens trachten hem te doen door-
zwiepen, alles op de wijzen en onder de omstandigheden als boven is
beschreven.

Ik heb geen moeite gedaan op te sporen, waar en wanneer de bekende
theorie is geboren, en wie er de geestelijke vader van is. Wel weet ik,
dat de oude Flansche veeartsen vroeger (1845, 1, bl. 151) spraken van
een „Torsion du col de la matrice" en deze benaming acht ik juister,
dan die wij thans bezigen, vooral omdat wij onder deze een draaiing
om de lengteas moeten verstaan. De hals van de baarmoeder is gewron-
gen, daar voelen wij plooien, dat feit staat vast, maar dat geeft ons
volstrekt niet het recht te zeggen of aan te nemen, dat deze wringing
het gevolg is van een draaiing van den uterus om zijn lengteas. Dat
moet nog worden bewezen, en, zooals ik heb gezegd, het bewijs hier-
voor heb ik niet kunnen vinden. Ik acht het trouwens ook in de hoogste
mate onwaarschijnlijk, dat dit bewijs te leveren zal zijn.

Ik geloof niet, dat men mij van overdrijving zal kunnen beschuldigen,
als ik opmerk, dat er tot nu toe op het gebied van torsio uteri een jam-
merlijke verwarring heeft geheerscht. Zestig jaar geleden schreef

Franck : „In Bezug auf die Verdrehungen herrscht ein groszer Wirr-
warr," en die Wirrwarr heerscht er nu nog.

Om er een einde aan te maken, heeft men vroeger afgesproken van
een torsie naar rechts te spreken, als de bovenwand van den uterus tot
rechter zijwand was geworden, en van een torsie naar links, als hij tot
linker zijwand was geworden. Dat was een afspraak, en niets meer dan
dat ; een bewijs, dat er in dat geval werkelijk een zuivere draaing naar
rechts of naar links heeft plaatsgevonden, is het allerminst. Dat moet
men nooit vergeten.

Deze poging om orde te scheppen was ongetwijfeld goed bedoeld, zij
heeft misschien ook wel tot een beter wederkeerig begrijpen geleid, maar
zij had twee groote nadeelen :

a. zij bracht het gevaar met zich, dat een diagnostisch kenmerk van
een bepaald lijden vereenzelvigd werd met den aard van dat lijden ;

b. zij maakte geen einde aan de verwarring. Verschillende dieren-
artsen (b.v. de Raadt, 5, bl. 137, Broersma, 12, bl. 424) spreken van
torsies naar links, terwijl wij in die gevallen op grond van de boven-
genoemde afspraak, van torsies naar rechts moeten spreken, en omge-
keerd. Dat is geen wonder, want die afspraak dwingt ons een torsie
naar rechts te noemen, terwijl wij dan in den regel den kop van de
vrucht links van de mediaanlijn voelen.

Bij een torsie naar rechts, is een deel van den uterus met inhoud naar
links gegaan, w.o. juist het gedeelte dat wij voelen. Ik zeg, gegaan,
maar ik kan mij best voorstellen, dat een ander zal zeggen, gedraaid,
en dan is men de kluts al kwijt, want men behoort het een draaiing
naar rechts te noemen.

En nog veel belangrijker dan deze verwarring inzake de richting der
torsies, is die betreffende de grootte.

Den 23 November 1923 hield de Raadt een inleiding over „torsio
utcri, voorkomen, behandeling," in de algemeene vergadering der Afd.
Friesland van de Mij. voor Diergeneeskunde ; op 1200 abnormale ver-
lossingen had hij 133 maal torsio uteri waargenomen. In die rede zeide
hij o.m. : „Er schijnt spontaan genezing te kunnen optreden, doch het
kan ook gebeuren, dat de beenen van het kalf door den strak gespannen
baarmoederwand heengaan ; wij voelen dan de klauwtjes door de
vaginawand heen, soms tot de blaasopening. Meestal is de draaiing
hier 180⁰ of daarboven. Het is zaak de eigenaar voor men tot repositie
overgaat, ervan te verwittigen. Vinden we bij ons onderzoek een levend
kalf en is de draaiing niet boven 180⁰ dan is ze gunstig te beoordeelen."
En voorts lezen wij in het verslag van die inleiding : „Spreker beschrijft
dan hoe men de manipulatie moet verrichten, bij een torsie naar links
moet men met de linkerarm het werk doen. Deze methode vereischt
nogal krachtsinspanning, indien de torsie 180⁰ of daarboven is wordt
de bovenarm kolossaal geknepen." (5, bl. 138).

Acht jaar later schreef Broersma in dit tijdschrift (12, bl. 425) ; „De
torsie is dus steeds 270° ; nooit grooter en nooit kleiner." En ondanks

dat, kon Broersma ,,de draaiing met de hand uiterst eenvoudig en
gemakkelijk" opheffen. Hier moet natuurlijk een misverstand in het
spel zijn, scherper tegenstelling dan hier tusschen de Raadt en Broersma
is toch welhaast niet denkbaar ; de oorzaak ervan zal men hebben
te zoeken bij degenen, die de theorie van de draaiing om de lengteas
hebben opgesteld en die hebben uitgemaakt, wanneer wij van een torsie
naar rechts en wanneer wij van een torsie naar links moesten spreken.

Zij zijn steeds van den bovenwand van den uterus uitgegaan en zij
zijn daarbij staan gebleven, wat er met het einde van den drachtigen
hoorn gebeurde, en hoe de vrucht zich bij de draaiing gedroeg, daarom
hebben zij zich nooit bekommerd, en zij hebben \'ook niet ingezien,
dat de concave zijde onmogelijk bij een torsie van 180⁰ op de plaats
kan komen waar zich normaliter de convexe zijde bevindt, zooals toch
moet geschieden indien torsio uteri inderdaad een gewone draaiing
om de lengteas is.

Van der Kaaij zegt het volgende (12, bl. 427) : ,,Bij een torsie van
270° naar rechts ligt het kalf meer naar den linkerkant van de koe dan
naar de rechterzijde van het moederdier. Wanneer ik deze moet op-
heffen, is het noodzakelijk het kalf onder door naar rechts te duwen
enz."

Broersma noch van der Kaaij geven aan, op grond waarvan zij
de diagnose, torsie naar rechts van 270° hebben gesteld. Was het omdat
zij den kop van de vrucht links voelden ? Nu is er één omstandigheid,
die het bewijs kan leveren, hoe groot in hun gevallen de torsies waren,
en dat is het gedrag der ligamenta lata. Waren het inderdaad torsies
van 270° dan moeten zij twee gekruiste strengen hebben gevoeld, en
waren het torsies van 90°, dan kan alleen de rechter band aangespannen
zijn geweest. Ik hoop dus, dat zij alsnog hun bevindingen in deze zul-
len willen mededcelen. Maar onverschillig hoe hun mededeelingen
zullen luiden, wij blijven steeds voor één van de beide volgende vragen
staan :

a. hoe komt bij een torsie naar rechts van 90° de kop van de vrucht
links van de mediaanlijn terecht ?

b. als bij een torsie van 270° naar rechts de kop van de vrucht links
van de mediaanlijn ligt, waar zal hij dan liggen bij een zoodanige
torsie van 90° ?

Ik zie geen kans met behulp van de oude theorie hier een afdoend
antwoord te geven ; zij laat ons in den steek, zooals zij steeds doet wan-
neer wij trachten bepaalde feiten met haar hulp te verklaren. Om nog
een voorbeeld te geven, wat geschiedt er wanneer wij de vrucht
raaien ?

Ik heb geen mededeelingen kunnen vinden, die ons een juist en helder
inzicht in deze zaak geven. Wel is herhaalde malen opgegeven hoe men
heeft te handelen om een torsie door middel van draaiing der vrucht op
te heffen, maar wat er tijdens die handeling geschiedt, dat vindt men

niet vermeld. ^x) En dit is toch geen onbelangrijk punt. De vraag, welke
therapie in bepaalde gevallen moet worden ingesteld, moge voor onze
patiënten van de grootste beteekenis zijn, maar voor ons is het van niet
minder gewicht te weten, wat wij daarbij doen, en waarom wij dat
doen, want dat is tenslotte in den grond van de zaak het onderscheid
tusschen ons en empiristen.

Boven (bl. 684) zeide ik : ,,Het eenige wat wij dus hebben te doen,
bij zoo\'n torsie naar links is dit : wij moeten zorgen, dat het naar links
omgevallen gedeelte van den uterus weer op zijn oorspronkelijke plaats
terugkeert (dit moet dus naar rechts en naar boven) en dat dit ook met
het einde van den hoorn het geval is (dit moet terugglijden van b.v.
de helft van de hoogte van den rechter buikwand naar de ventrale
mediaanlijn, en het moet dus naar links en beneden, maar tevens zal
het zich iets oraalwaarts moeten verplaatsen, want de\' band heeft het
min of meer naar achteren getrokken)."

Wanneer wij nu de hand onder den schouder van het kalf brengen,
en een kracht uitoefenen in de richting naar rechts boven (drukken
of tillen), zoodat de schouder zich beweegt naar de mediaanlijn en naar
omhoog, dan komt hij dus op de plaats waar hij thuis behoort. Men
wringt dus het kalf en tengevolge van de hierdoor ontstane krachten
en spanningen zal het achterstel naar beneden en naar links gaan.
Het einde van den hoorn glijdt van den rechter buikwand af terug naar
de ventrale mediaanlijn. Dan is de torsie opgeheven.

Wanneer ik nu, theoretisch gesproken, den schouder met zooveel
kracht omhoog en naar rechts druk, dat hij de mediaanlijn ver voorbij
schiet, zal het achterstel dit ook (in omgekeerde richting) doen. Dit
loopt hoog bij den linker buikwand op, de andere band (de rechter)
wordt daardoor gespannen, en nu kan de hoorn naar rechts over dien
band heen vallen, behoudens zijn caudaal gedeelte (met het vooreinde

*) Alleen zegt Broersma (12, bl. 425) dat uterus en kalf onderdoor wentelen,
terwijl Terpstra (5, bl. 139) m.i. terecht opmerkt : „Wij oefenen bij de repositie
niet zooveel kracht uit, maar de baarmoederbanden en het kalf werken mee om
de baarmoeder op de plaats terug te brengen".

van de vrucht), dat er op valt. Dan is er dus een torsie van 90° naar
rechts ontstaan :

Ik heb geen ervaring in deze, maar de hier beschreven methode is,
theoretisch, de allereenvoudigste om de torsie op te heffen. En de
practijk kent haar reeds lang ; 40 jaar geleden werd deze methode
reeds door een enkele Zwitsersche veearts toegepast. Dit blijkt wel uit
de volgende mededeeling van Knüsel (Schweiz. Archiv. 1893, bl. 200) :
„Herr Tierarzt Flüeler in Stans verwendet für die Lageberichtigung
des nach links gedrehten Fruchthälters die rechte Hand und zwar so,
dass er den Handrücken gegen die Schulter des Kalbes stemmt und
so die Rückdrebung bewirkt." ^r)

Een andere methode is die, welke wij van de Zwitsersche veeartsen
(de Kamer\'s, Knüsei. e.a.) hebben overgenomen. Theoretisch kan men
hierbij nog twee mogelijkheden onderxeheiden, en afgaande op de be-
schrijvingen die men van deze methode aantreft, zou men geneigd
kunnen zijn te gelooven, dat beide variaties in de practijk toepassing
vinden, al geef ik dadelijk toe, dat een scherpe onderscheiding in deze
niet wel mogelijk is.

Knüsel beschrijft zijn methode als volgt : „Liegt eine Linksdrehung
vor, so wird der Kopf des Kalbes in der Regel unten in der rechten
Flanke aufgefunden. Zum Zwecke der Lageberichtigung des Frucht-
hälters erfasst die möglichst weit zurückgeschobene Hand das Kalb
unter möglichster Schonung der Eihäute am Kopf, im Nacken, oder
wenn dieses irgend gelingt, in der Schultergegend und schiebt dasselbe,
einer Kreislinie folgend, durch die Mittellinie nach links oben. Hat die
Hand, das Junge stetsfort gegen den Früchthälter pressend, eine halbe
Kreistour beschrieben, was der Fall ist, wenn dieselbe links etwas über
halbe Höhe kommt, so fülht der Geburtshelfer, dass der Früchthälter
folgt, dass er, dem entgegengestemmten Arm weichend sich wendet.
Gleichzeitig lässt auch die Einschnürung in der Scheide nach."

Bij de bespreking volgend op de inleiding van de Raadt, zeide Nauta,
dat de kop teruggedraaid moet worden, de grootste bocht op. Dat is

kort en duidelijk gezegd. Wij bereiken hier hetzelfde als bij de eerste
methode, omdat wij bij beide het kalf a. h. w. wringen, en daardoor
het achterstel (dus ook het einde van den hoorn) dwingen zich te ver-
plaatsen in de gewenschte richting.

Bij deze methode moet men eerst stevig naar beneden drukken en
daarna doordrukkend naar beneden, naar links en naar boven duwen,
dus nu dezelfde beweging maken als bij de vorige methode. Het verschil
met deze zou nu hierin gelegen kunnen zijn, dat men nu a. h. w. den
band meeneemt, en daardoor niet alleen het kalf wringt, maar ook
den band spant, waardoor deze laatste mee zal helpen, om het einde
van den hoorn naar de ventrale mediaanlijn te brengen. Het is
vooral Broersma, en die den nadruk op dien druk naar beneden legt.
(12, bl. 425).

Wanneer de kop van het kalf ver oraalwaarts ligt, kunnen wij in de
eerste plaats geen voldoende kracht uitoefenen, en in de tweede plaats
moeten wij dan a. h. w. de geheele vrucht indirect verplaatsen. Het
zal dan noodig zijn eerst den kop naar achteren te trekken, of, in ieder
geval hem zooveel mogelijk te fixeeren, teneinde een geschikt aangrij-
pingspunt voor de kracht, die wij moeten uitoefenen, te krijgen. Dit had
de practijk reeds geleerd (zie ervaringen Nauta en Kingma, bl. 680).

Dit zelfde is m. i. de oorzaak van het feit, dat retorsie bij stuitligging
zoo moeilijk kan zijn ; men kan geen voldoende kracht op de achter-
beenen uitoefenen. En deze moet hier juist groot zijn, omdat men ook
hier a. h. w. vrijwel de geheele vrucht indirect moet verplaatsen.
Kingma neemt in zoo\'11 geval soms eerst een achterbeen af, en dan
gelukt de draaiing (5, bl. 138). Ook zijn in verschillende gevallen de
achterbeenen tot halverwege de pijpen buiten de vulva getrokken, en
en aan elkaar gefixeerd, waarna men, door er een stok tusschen te ste-
ken, de noodige kracht kon uitoefenen, om den romp van het kalf naar
boven, en het vooreinde ervan naar beneden te verplaatsen (zie o.a.
ten Hoopen, 10, bl. 923, en Bruins, 13, bl. 70). Ook hier wringt men
dus weer.

Hiermede ben ik aan het einde van mijn uiteenzetting van de mee-
ning, die ik mij omtrent torsio uteri heb gevormd, gekomen. Of deze
meening in alle opzichten juist is, waag ik niet te beslissen. Geheel
ongemotiveerd zal men haar echter niet kunnen noemen, en ik geloof,
dat men ook moeilijk zal kunnen volhouden, dat in deze beschouwingen,
aan de practijk niet de plaats is gegeven, die haar toekomt. En ik meen,
dat dit mij het recht geeft, de hoop uit te spreken, dat de practiseerende
collega\'s mijn zienswijze zullen willen toetsen aan hunne ervaringen, en
dat zij van de resultaten daarvan mededeeling in ons tijdschrift zullen
willen doen. Alleen daardoor kunnen wij een helder inzicht krijgen
in deze niet zoo heel eenvoudige, maar wel zeer belangrijke zaak,
en dat is tenslotte ons aller belang.

Nog één opmerking zal ik mij veroorloven. Den ioden April waren,
op mijn verzoek, de Heeren Tenhaeff en Kingma naar Harlingen ge-
komen, en op de conferentie, die ik daar met hen had, heb ik, zeer in
het kort, mijn opvatting inzake torsio uteri naar voren gebracht. Toen
ik had uitgesproken, mocht ik vernemen, dat zij mijn opvatting aan-
vaardbaar achtten, en dat de Heer Kingma van oordeel was, dat zij
in overeenstemming was met zijn ervaring. Dat was mij een bijzonder
groote voldoening ; het gebeurt niet altijd, dat men dadelijk een derge-
lijk resultaat bereikt, als men denkbeelden uit, die tegen een gevestigde
opinie ingaan. Ook later heeft collega Kingma mij, schriftelijk, nog wel
enkele practische aanwijzingen willen geven. Het was mij een behoefte
hier van een en ander mededeeling te doen, en mijn groote erkentelijk-
heid uit te spreken, voor de wijze, waarop zij mij in deze zijn tegemoet
getreden.

Even voor ik de drukproeven ter correctie ontving, kwamen mij een
tweetal uitspraken onder de oogen, waaraan ook de opvatting ten
grondslag lag, dat torsi uteri geen draaiing van de baarmoeder 0111 haar
lengetas is. Joest (Spezielle pathologische Anatomie der Haustiere,
vierter Band, bl. 197, Berlin 1925) zegt toch o.m. : „Die Torsio uteri
ist eine Gebärmutterverlagerung, bei der die Medianebene des Uterus
ihre Lage zur Medianebene des Tieres ändert, d. h. um einen gröszeren
oder kleineren Winkel sich nach rechts oder links dreht", terwijl Keller
(Geburtshilfe bei den kleineren Haustieren, bl. 120, Berlin u. Wien
1928) bij de bespreking van torsio uteri bij den hond o.a. in een noot
opmerkt : „Von einer Drehung der Gebärmutter um ihre „Längs-
achse" bei den Wiederkäuern zu reden, ist wegen der eigenartigen
Gestaltung dieses Organs wohl aus geometrisch-mathematischen Grün-
den unrichtig".

Intusschen kan ik hun meeningen omtrent hetgeen er dan wel ge-
schiedt niet juist achten. Volgens Joest vindt er geen dislocatie van den
uterus plaats, en Keller meent, afgaande op het uiterlijk van de ge-
tordeerde plaats, bij de herkauwers te kunnen spreken van een draaiing
om de lengteas van de cervix (zulks in tegenstelling met torsies bij den
hond, waar men den indruk krijgt : „als vollziehe sich die Drehung
um eine zur Cervix und zur Wirbelsäule senkrecht stehende Achse").
De uterus verandert naar mijn oordeel wel degelijk van plaats, terwijl
zijn beweging stellig geen draaiing om de lengteas van de cervix kan
worden genoemd.

Op ruim 270 abnormale verlossingen bij schapen, heeft de schrijver
4 maal torsio uteri waargenomen. In twee gevallen gelukte het door
wentelen van het moederdier de torsie op te heffen, eenmaal (torsie bij
tweelingdrachtigheid) bleek de vaginaalwand geruptureerd te zijn,
waardoor de intestini naar buiten waren getreden, terwijl in het laatste
geval de torsie reeds ongeveer 6 dagen bestond toen hulp werd gevraagd.
Dit geval wordt uitvoerig beschreven en is afgebeeld op foto 1. De
maceratie der vrucht was in de achterbeenen het verst voortgeschreden ;
de diaphysen der metatarsi lagen reeds los.

De schrijver gelooft niet, dat torsio uteri een draaiing van de baar-
moeder om haar lengteas is, zooals algemeen wordt aangenomen ; be-
wijzen voor de juistheid van deze theorie ontbreken. Naar zijn meening
is deze aandoening vooral gekenmerkt door een aanzienlijke verplaat-
sing van het einde van den drachtigen hoorn in een verticaal vlak lood-
recht op de middellijn van het dier. Dit einde kruipt a. h. w. tegen den
linker of tegen den rechter buikwand op ; in het eerste geval moeten
wij van een torsie naar rechts spreken, omdat de bovenwand van den
uterus tot rechter zijwand is geworden, in het tweede geval van een
torsie naar links. Gedurende deze beweging wordt het einde van den
drachtigen hoorn door het lig. latum van de zijde naar welke de torsie
is, naar achteren getrokken, terwijl deze band den hoorn sterk kromt
(foto i en 3). Bij een torsie van .90° ligt de drachtige hoorn vrijwel
horizontaal ; bij een torsie naar rechts liggen kop en achterstel van de
vrucht links vandc mediaanlijn, terwijl de romp rechts daarvan ligt; bij een
torsie naar links is het natuurlijk juist omgekeerd. Bij grooter worden
van de torsie komt het einde van den bevruchten hoorn dorsaal van de
rest van den hoorn tc liggen (180⁰), vervolgens komt het te rusten tegen
den anderen zijdclingschen buikwand (270°) en ten slotte, bij een torsie
van 360°, ligt het weer ventraal. Bij een torsie van 90° rust normaliter
de schouder of de kop van de vrucht op het lig. latum van de zijde
naar welke de torsie is ; neemt de torsie echter toe, dan gaat het lig.
latum meer dwars verloopen (het gaat de baarmoederhals omwikkelen),
de vrucht glijdt oraalwaarts (foto 4), en ten slotte ligt de geheelc hoorn
met inhoud craniaal van de lig. lata (foto 5).

Of er al dan niet een z. g. praecervicale torsie zal ontstaan,
hangt af van de grootte der torsie, den stand van den uterus en
den weerstand dien cervix en vagina bieden aan de kracht die
de wringing over een zoo groot mogelijk oppervlak tracht te ver-
deelen. Om een torsie naar rechts op te heffen door wenteling van het
moederdier, dient men als volgt te werk te gaan. De koe wordt op de
rechter zijde gelegd, snel in rugligging gebracht, waarna men haar
langzaam op de linker zijde laat zakken ; daardoor krijgt de uterus
in het begin een achterstand en hij wordt verhinderd dien in te halen,
want door het voorzichtig neerkomen, zijn koe en uterus tegelijk in
rust gekomen. Zoo kan men doorgaan als na deze beweging de torsie

nog niet geheel is opgeheven. Men kan bij een torsie naar rechts de koe
echter ook naar links wentelen. Bij deze laatste beweging moet men,
uitgaande van linker zijligging, langzaam beginnen en de snelheid
steeds grooter maken, zoodat het dier met een schok op de rechterzijde
neer komt ; dan zal de uterus nog doordraaien, waardoor de torsie
verminderd of opgeheven wordt.

De eerste beweging, die snel moet beginnen en langzaam moet ein-
digen, is in de practijk niet gemakkelijk uit te voeren ; daarom kan men
in de gevallen waarin men het kalf kan bereiken het volgende doen,
waaraan hetzelfde principe ten grondslag ligt. De koe wordt in rug-
ligging gebracht, nu fixeert men het kalf zoo goed mogelijk, en werpt
haar vervolgens snel op de linkerzijde. Men zal nu de beweging niet
langzaam kunnen doen eindigen, daarvoor duurt zij te kort; de uterus
krijgt echter in het begin weer een achterstand, en de fixatie verhindert,
dat hij doordraait als de koe in rust is gekomen. Voorts kan men na-
tuurlijk ook bij een torsie naar rechts de koe op de rechterzijde leggen,
daarna het kalf fixeeren, en haar vervolgens over den rug naar de
linkerzijde wentelen.

Om b.v. een torsie naar links van 90° op te heffen door draaiing van
de vrucht kan men :

a. de hand onder den schouder van het kalf brengen en een kracht
uitoefenen in de richting naar rechts boven ;

In beide gevallen glijdt het einde van den hoorn (met het achterstel
van de vrucht) van den zijdelingschen buikwand terug naar den ven-
tralen.

Torsie van 90° naar rechts van den drachtigen rechter hoorn. Het einde hiervan
ligt tegen den linker buikwand. Kop en achterstel van de vrucht liggen links van de
mediaanlijn, de romp ligt rechts daarvan (bij het staande dier).

Drachtige rechter hoorn uit het lichaam op den vloer van de slachtplaats gegleden.
Het linker lig. latum is duidelijk zichtbaar, evenals de onbevruchte linker hoorn.
Behalve aan het einde, hecht deze band zich ook streepvormig in het midden vast,
vandaar dat er van beide kanten een ijzeren pen onder moest worden geschoven
(deze stooten dus tegen die aanhechting in het midden), om den band tegen de
omgeving te doen afsteken. Geheel rechts beneden ziet men een klein wit puntje
op den baarmoederwand ; daar lag een tuber calcanei van de eene vrucht. Het
andere lam lag in beiderzijdsche heupligging. Beide vruchten bevonden zich dus
in één hoorn, den rechter ; ze wogen tezamen 9 K.G.

Torsie van 90° naar rechts van den drachtigen rechter hoorn. Het einde hiervan
ligt tegen den linker buikwand. Men vergelijke hiermede foto 1, waar het schaap
ook op den rug ligt. Het rechter lig. latum loopt bij beide ongeveer over den schou-
der van de vrucht, dus bij het staande dier rust de schouder op den band. Einde
van den hoorn naar achteren getrokken ; hoorn met inhoud sterk gekromd ; de
band verloopt hier meer in dwarsche richting dan op foto 1.

Torsie van ongeveer 135⁰ naar rechts van den drachtigen rechter hoorn. Er treedt
een sterke spanning in het rechter lig. latum op, vooral de achterrand is sterk uit-
gerekt. Het voorste gedeelte van den band krult om naar achteren en gaat ventraal
van den band zelf verloopen. Kop en voorbeenen van de vrucht zijn bijna onder den
sterk gespannen achterrand door, oraalwaarts gegleden.

Torsie van 360° naar rechts van den drachtigen rechter hoorn. Geheel links ziet
men op de niet zeer duidelijke foto het rechter lig. latum zich vasthechten aan de
concave zijde van den drachtigen hoorn ; het.einde van den hoorn is naar links
getrokken. Op de foto (ventraal aanzicht) loopt de rechter band onder den hals
van de baarmoeder door, slaat zich er vervolgens omheen en hecht zich links vast ;
bij het staande dier is dit natuurlijk juist omgekeerd. Rechts beneden op de foto
ziet men den onbevruchten linker hoorn met het linker lig. latum. Dit loopt bij het
liggende dier naar links over den hals van de baarmoeder heen, slaat zich er om
heen, en hecht zich rechts vast. Het zijn vooral de achterranden, die gespannen
zijn. De inhoud van de baarmoeder ligt dus thans oraal van de lig. lata, en deze
banden hebben derhalve slechts een dunne steel te omwikkelen.

Unter 270 abnormalen Geburten beim Schaf war 4 mal Torsio uteri vorgekom-
men. In 2 Fällen gelang es durch Umwälzung des Muttertieres die Torsion aufzu-
heben, einmal (Zwillingsträchtigkeit) bestand Vaginaruptur, wodurch die Einge-
weide hervortraten, während letztenfalls die Torsion schon 6 Tage hindurch be-
standen hatte. Dieser Fall wird ausführlich beschrieben (Abb. I).

Verf. teilt nicht die allgemein giltige Auffassung, dass Torsio uteri auf einer Dre-
hung der Gebärmutter um ihre Längsachse beruhe, zumal Beweise für die Richtig-
keit dieser Theorie fehlen. Seiner Meinung nach kennzeichnet sich diese durch
eine erhebliche Verlagerung des Endstückes vom trächtigen Uterushorn in einer
Vertikalebene, senkrecht zur Mittellinie des Tieres. Das Endstück kriecht gewisser-
massen gegen die linke oder rechte Baüchwand empor ; erstenfalls spricht man
von einer Torsion nach rechts, weil die obere Uteruswand zur rechten Seitenwand
wird, zweitenfalls von einer solchen nach links. Bei dieser Bewegung wird das Ende
des trächtigen Uterushornes durch das Lig. latum derjenigen Seite wohin die Dre-
hung erfolgt, nach hinten gezogen und wird der Uterus durch dieses Band stark
gekrümmt (Abb. I u. 3). Bei einer Torsion um go° liegt das trächtige Uterushorn
beinahe horizontal ; bei Torsion nach rechts liegen Kopf und Hinterhand der
Frucht links von der Medianlinie, der Rumpf rechts davon. Bei Torsion nach links
liegt alles natürlich umgekehrt. Bei stärkeren Drehungen kommt das Endstück des
befruchteten Uterushornes dorsal vom Rest desselben zu liegen (180°), weiters
kommt es gegen die andere Seite der Bauchwand an (270°) und liegt zuletzt bei
Torsion um 360° wieder ventral. Bei 90 Torsion ruht normaliter die Schulter oder
der Kopf der Frucht auf dem Lig. latum derjenigen Seite wohin die Drehung er-
folgt ; nimmt diese aber zu so verläuft es quer (das Lig. latum umwickelt
den Gebärmutterhals), die Frucht gleitet oralwärts (Abb. 4) und liegt schliesslich
das ganze Horn mit dem Inhalt cranial von den I-igg. lata (Abb. 5).

Ob dann wohl oder nicht eine sogenannte praecervicale Torsion entsteht, hängt
von derem Grade, dem Stand des Uterus und dem Widerstand ab den die Gervix
und Vagina an die Kraft bieten, welche die Verdrehung über eine möglichst
grosse Oberfläche zu verteilen trachtet.

Die Behebung einer Torsion nach rechts, durch Wälzung des Muttertieres wird
folgendermassen ausgeführt : Die Kuh wird auf die rechte Seite gelegt, schnell
in Rückenlage gebracht, worauf man das Tier langsam auf die linke Seite nieder-
kommen lässt. Dadurch bekommt der Uterus im Beginn einen Rückstand und kann
diesen infolge des vorsichtigen Niederkommens nicht mehr einholen. Damit kann
man durchgehen wenn nach dieser Bewegung die Torsion noch nicht ganz aufge-
hoben wird. Bei Torsion nach rechts kann man aber auch die Kuh links umwälzen.
Letzternfalls muss, von der linken Seitenlage ausgehend, langsam begonnen und
die Schnelligkeit stets gesteigerd werden, sodass das Tier mit einem Schock rechts
niederkommt. Der Uterus wird hierbei noch durchdrehen, wodurch die Torsion
geringer oder aufgehoben wird.

Die erstgenannte Bewegung, die schnell einsetzen und langsam endigen muss,
ist in der Praxis nicht leicht durchführbar. Darum kam man in denjenigen Fällen,
worin das Kalb zu erreichen ist, auf demselben Prinzip folgendermassen vorgehen :
Man bringt die Kuh in Rückenlage, fixiert nun das Kalb so gut wie möglich und
lässt die Kuh schnell auf die linke Seite hinwerfen. Man kann zwar die Bewegung
nicht langsam beenden, dafür ist deren Dauer zu kurz ; der Uterus bekommt aber
im Anfang wieder einen Rückstand und vyird durch die Fixierung verhindert durch
zudrehen, sobald die Kuh zur Ruhe gekommen ist. Weiters kann man natürlich
bei einer Torsion nach rechts die Kuh auf die rechte Seite legen, danach das Kalb
fixieren und das Tier über den Rücken auf die linke Seite wälzen.

Um z.B. eine Torsion nach links um 90° durch Zurückdrehung des Kalbes auf-
zuheben, muss man : I. Die hand unter die Schulter des Kalbes bringen und eine
Kraft nach rechts oben ausüben, 2. Den Kopf, Hals oder die Schulter der Frucht

unten hindurch nach links oben drücken. In beiden Fällen gleitet das Endstück
des Uterushornes (zusammen mit dem Hinterteil der Frucht) von der seitlichen
Bauchwand zurück in die ventrale.

In 270 abnormal deliveries in sheep the author observed torsio uteri 4 times. In
2 cases it happened to raise the torsion by rolling over the mother-animal, in one
(a case of twingestation) the vaginal wall appeared to be ruptured and the bowels
prolabated, whilst in one case the torsion existed about 6 days before aid was asked
for. This case is reported extensively (see foto 1). Especially the hind legs of the
fetus were strongly macerated.

The author is not of the opinion, that torsion is a rotation of the uterus around
its longitudinal axis, as generally is accepted.

According to the author\'s opinion this deviation is especially characterized by
a prominent dislocation of the end of the horn in gestation in a vertical plane, per-
pendicular on the middle line of the animal. This end works up, as it were, to the
left or right abdominal wall. In the first case we call it a torsion to the right for
the upper wall of the uterus becomes the right side wall. In the other case we speak
about a torsion to the left.

During this movement the end of the horn in gestation is pulled backwards by
the ligamentum latum of that side, to which the torsion is directed, whilst this liga-
mentum strongly curves the horn, (foto 1 and 3).

In a torsion of 90° the horn in gestation lays nearly horizontal. In a torsion to
the right, head and hind legs of the fetus lay left of the middle line, whilst the trunk
lays on the right side of it. In a torsion to the left this all is just the reverse.

When the torsion increases, the end of the horn comes to lay dorsally of the rest
of the horn (180⁰) next it comes to rest on the other abdominal side wall (270°)
and at the end (in a torsion of 360°) it again lays on the bottom of it.

Normally in a torsion of 90 the shoulder or the head of the fetus rest on the
ligamentum latum of the side to which the torsion is turned.

If the torsion increases eventually, the ligamentum latum becomes a more trans-
verse position (it wraps around the cervix uteri) the fetus is pushed in oral direction
(foto 4) and finally the whole horn with its contents lays cranially of the ligamen-
tum latum (foto 5).

The origin of a so called praecervical torsion therefore depends upon the measure
of torsion, the position of the uterus and the resistance of cervix and vagina offered
to the force that tries to divide the torsion over the largest possible surface.

To eliminate a torsion to the right by rolling the motheranimal, one has to do as
follows : the cow is laid on its right side, quickly placed in back position and than
slowly let down on the left side. By this action the uterus drops behind and it is
prevented to recover this arrearage, for by carefully letting down, the cow and its
uterus have both come to rest. So one can continue when after this movement the
torsion is not yet totally eliminated.

But in a torsion to the right one can also roll the cow to the left. Then one has
to start slowly from a left side position and to increase the rotation speed finally,
so that the animal falls on the right side with a shock. The uterus will still keep on
turning and the torsion is so decreased or totally eliminated.

The first method (Quick beginning and slow end) cannot be carried out easily
in practice. Therefore, if one can reach the calf one may do the following : (the
same principle underlies this method).

The cow is laid in back position and the calf fixed as well as possible. Then the
mother animal is thrown quickly on the left side. This movement can not be ended
slowly for it lasts to shortly, but the uterus gets an arrearage and the fixation hin-
ders, that this arrearage is recovered, when the cow is set at rest.

Naturally one can also place the cow on its right side, fix the calf and roll the
mother animal over its back to the left side.

To eliminate e.g. a torsion to the left of 90° by rotation of the fetus one can :

In both cases the end of the horn (with the hind part of the fetus) slides from
the side abdominal wall back to the ventral.

Sur plus de 270 accouchements anormaux faits par l\'auteur chez des brebis il
a pu constater quatre fois une torsion de l\'utérus; dans deux cas il a pu faire dispa-
raître celle-ci par rotation de la bête mère ; dans le premier cas (torsion chez une
grossesse jumelle) il a constaté une déchirure dans la paroi vaginale, tandis que
dans le second cas, la torsion devait déjà existé depuis 6 jours lorsqu\'on vint le
consulter.

L\'auteur ne croit pas que la torsion de l\'utérus soit une rotation de la matrice
autour de son axe longitudinal, ce que l\'on admet généralement, sans n\'avoir
jamais pu prouver cette théorie.

D\'après lui cette anomalie est caractérisée surtout par un déplacement considé-
rable de l\'extrémité de la corne pleine dans un plan vertical et perpendiculaire à
la ligne médiane de l\'animal-mère.

Cette extrémité grimpe pour ainsi dire sur la paroi abdominale gauche ou droite ;
dans le premier cas, il faut parler d\'une torsion à droite, la paroi supérieure de l\'uté-
rus étant alors devenu paroi latérale droite ; dans le second cas il s\'agit d\'une tor-
sion à gauche.

Durant ce mouvement l\'extrémité de la corne pleine est tirée en arrière par le
ligamentum latum du côté correspondant à la torsion, tandis qu\'en même temps
cette corne est fortement courbée par ce ligament (photo 1 et 3).

Pour une torsion de 90^e la corne pleine se trouve dans une position à peu près
horizontale ; pour une torsion à droite la tête et la partie postérieure se trouvent à
gauche, tandis que le tronc du veau se trouve à droite de la ligne médiane.

Si le degré de la torsion augmente, l\'extrémité de la corne fécondée va se poser
dorsalement au reste de la corne (180⁰) ; puis elle va se poser contre l\'autre paroi
abdominale latérale (270°) et à la fin en cas de torsion à 360° cette extrémité prend
de nouveau une position ventrale.

Dans le cas d\'une torsion de 90° l\'épaule ou la tête du veau reposent normalement
sur le ligament latum du côté qui correspond à la torsion ; cependant si le degré
de la torsion augmente le ligamentum latum prend une position plus transversale
(en enveloppant le col de la matrice) et le veau glisse ainsi dans une direction orale
(photo 4) tandis qu\'à la fin toute la corne et son contenu va se placer cranialement
du ligamentum latum (photo 5).

La production d\'une torsion soi-disant précervicale dépend du degré de la tor-
sion, de la position de la matrice, ainsi que de la résistance que le col utérin et le
vagin offrent à la force et qui tend à partager la torsion sur une surface aussi
grande que possible. Pour supprimer une torsion à droite de l\'utérus par rotation
de la bête mère, l\'auteur recommande la méthode suivante :

La vache est mise sur le côté droit, puis elle est roulée brusquement sur le dos
pour la faire tourner en suite très lentement sur le côté gauche ; par ses mouvements
la matrice reste en arrière au début tandis que, par la lente descente, où tant la
vache que la matrice en même temps sont mises en repos, l\'utérus est empêché de
regagner ce retard.

Si après ces exercises la torsion n\'est pas encore complètement supprimée on
pourra les continuer.

Cependant pour une torsion à droite on pourra rouler la vache aussi vers le côté
gauche. On doit commencer ce dernier mouvement par la position latérale gauche,

lentement, puis en accélérant toujours plus la vitesse du mouvement, de telle façon
qu\'à la fin l\'animal tombe par secousses sur le côté droit ; la matrice continue de
tourner supprimant ainsi la torsion partielle ou complète.

Cependant dans la pratique l\'application de cette méthode de rotation, qui doit
commencer d\'une façon très rapide et qui doit se terminer d\'une façon très lente,
n\'est pas facile ; c\'est pour cette raison que l\'auteur recommande (dans les cas où
l\'on peut atteindre le veau) la méthode suivante, basée du reste sur le même prin-
cipe.

La vache est mise d\'abord sur le dos en fixant le veau aussi bien que possible ;
puis elle est tournée d\'une façon très brusque sur le côté gauche, la durée de cette
dernière manoeuvre étant trop courte, elle ne peut être terminée d\'une façon très
lente ; cependant, au début, la matrice reste de nouveau en arriéré et la fixation
empêche cette dernière de continuer sa rotation dès le moment où la vache a été
mise en repos.

Il va sans dire que pour une torsion à droite on pourra faire coucher la vache
sur le côté droit et, après avoir fixé le veau, faire rouler la vache sur le dos vers
le côté gauche.

Pour supprimer p.e. une torsion à gauche de 90° par rotation du foetus on pourra
agir de la façon suivante :

a. passer la main sous l\'épaule du veau et pousser celui-ci dans une direction
supérieure droite,

b. pousser la tête l\'encolure ou l\'épaule du foetus d\'en bas dans la direction supé-
rieure gauche.

Dans les deux cas, l\'extrémité de la corne (y compris la partie postérieure du
foetus) glissera de la paroi abdominale latérale vers la paroi abdominale ventrale.

Gerson gaf in 1933, om spataderen te scleroseeren, een middel aan, waarvan hij
reeds een jaar gunstige resultaten had, nl. : Jodii 1, jodeti natrici 2, aq. dest. 100 c.c.
(de Lugol\'se oplossing, door anderen reeds vroeger gebruikt, bleek te giftig te zijn.

De voordcelen zouden volgens Gerson zijn : bijna nooit kramp na de inspuiting
en weinig pijn (salicylas natricus-oplossing, ook veel voor scleroseering gebruikt,
is zeer pijnlijk), geen vergiftigingsverschijnselen (Gerson zag maar éénmaal na de
inspuitingen lichte jood-dermatitis met gezwollen gland. submaxillares), morsen
in het perivasculaire weefsel veroorzaakt weinig pijn en nooit necrose. De reactie
van de ader is niet bizonder hevig ; voornamelijk endophlebitis, weinig periphle-
bitis.

Gerzon gaf als dosis voor een inspuiting aan : 2—5 c.c. van de vloeistof, nooit
meer dan 10 c.c. Bij uitzondering, als de ader onvoldoende reageerde, gebruikte
hij een dubbel sterke oplossing : jod. 2, jodet. natr. 4, aq. dest. 100 ; dosis 1—3
hoogstens 5 c.c.

Van der Kaaden ^j) behandelde 24 patiënten volgens Gerson, met uitstekend
gevolg, met doses van 2—5 c.c. 1% oplossing. Het is het beste in de leege ader te
spuiten. Hoe dikwijls de inspuiting herhaald werd vermeldt de schrijver niet.

\') J. E. v. d. Kaaden, Ervaringen met een nieuw middel om spataders te sclero-
seeren. Geneesk. Tijdschr. v. Ned. Indië 1935, afl. 7, blz. 572.

Boyd ^l) (University of Minnesota) geeft een overzicht van onze tegenwoordige
kennis omtrent de steriliteit bij het rund, dat geen nieuwe gezichtspunten opent.
Hij vindt de Organotherapie nog van twijfelachtige waarde, ontkent, dat kalk-
gebrek tot onvruchtbaarheid voert en meent, dat phosphor-deficiëntie de meeste
beteekenis heeft in geval van een mineralen-tekort. Hij beschrijft een 4-tal gevallen
van „White heifer disease", een onvruchtbaarheid van vaarzen tengevolge van een
sterk ontwikkeld hymen, waaracher zich een groote hoeveelheid donkerrood slijm
opgehoopt had; de Müllersche gangen waren als 25 c.M. lange buizen met een
centraal kanaal van 2 m.M. ontwikkeld, de beide uterushoornen uitgezet door op-
gehoopt slijm, zoodat bij rectale exploratie gedacht kon worden aan een drachtig-
heid in het beginstadium. De Ovarien waren normaal. Beijers.

Over de waarde van de reactie Aschheim-Zondek voor drachtigheids-
diagnose bij runderen.

Menzani ²) geeft een overzicht van de diverse physische, chemische en biologi-
sche graviditeitsreacties en beschrijft in het bijzonder de reactie volgens Aschheim-
Zondek, gemodificeerd volgens Friedmann. Door namelijk urine van zwangere
vrouwen subcutaan of intraveneus in te spuiten bij 4 maanden oude konijnen,
(24 c.c. in 6 injecties, verdeeld over twee dagen) en het konijn 48 uur 11a de eerste
injectie te dooden, kon men specifieke veranderingen waarnemen aan uterus, vagina
en Ovarien. Deze veranderingen zijn het gevolg van de in de urine aanwezige prae-
hypophysaire hormonen; graviditeit bij den mensch zou op deze wijze reeds vanaf
de zevende dag na de bevruchting zijn vast te stellen.

Sehr, paste dezelfde methode toe met urine van drachtige runderen, doch dit gaf
slechts in enkele gevallen positieve reactie ; zoodat sehr, concludeert, dat de reactie
Aschheim-Zondek voor de vroegdiagnose van drachtigheid bij runderen slechts
zeer geringe waarde heeft en dat naar zijn meening de uitscheiding van praehypo-
physaire hormonen bij runderen geen constant verschijnsel is.

Holstein ³) heeft van een groot aantal runderen het vaginaalslijm onderzocht
op de aanwezigheid van Trichomonaden. Eveneens onderzocht hij het praeputiaal-
vocht van stieren. Bij beide was het resultaat evenwel negatief. Bij 10 onderzochte
abortusgevallen van het rund werden de Trichomonaden driemaal gevonden. Zij
komen in groot aantal voor in maag en buikholte van de geaborteerde vrucht.
De vorm is dikwijls verschillend en wel van smal tot rond. Indien de vorm meer
rondachtig is, wordt de beweeglijkheid geringer. Dientengevolge beschouwt men
den ronden vorm wel eens als een soort cystevorming.

Behalve bovengenoemde normale en geaborteerde dieren werden ook 9 gevallen
van Pyometra bij het rund onderzocht. In al deze gevallen werden Trichomonaden
gevonden. De Pyometra was het gevolg van een plaats gevonden hebbende abortus.

Dat Trichomonaden de oorzaak van abortus kunnen zijn, is al lang bekend.
Riedml\'ller, Drescher-Hopfengärtner en Witte hebben reinculturen gekweekt
uit het uterussecreet. Door kunstmatige besmetting konden zij met deze reinculturen

*) The Cornell Veterinarium. April 1934. La Nuova Veterinaria Anno XII,
No. 6, pag. 243.

²) Cesare Menzani Padova. Sul valore della reazione di Aschheim-Zondek[>er ladiagnosi

di gravidanza nelle bovine. Istituto zooprofilattico sperimentale delle tre Venezie.

abortus opwekken, zoowel bij het rund als bij kleine proefdieren. Ook is de besmet-
ting over te brengen via den stier. Worden de flagellaten bij een gezonden stier
in het praeputium gebracht en laat men het dier daarna dekken, dan wordt de be-
treffende koe besmet. De flagellaten zijn dus geen toevallige parasieten, maar ziekte-
verwekkers, die in den bevruchten uterus moeten dringen om abortus te kunnen
veroorzaken. Een dergelijke abortus heeft, in tegenstelling met die veroorzaakt
door den Hangschen bacil, meestal in het beginstadium van de drachtigheid plaats.
Dit is ook de reden, waarom de eigenaar de besmetting niet zoo spoedig ontdekt.
Men kan haast nog niet van abortus spreken, omdat het drachtig zijn nog niet de-
finitief is vastgesteld.

De gevolgen van de abortus kunnen verschillend zijn. De vrucht kan macereeren,
waardoor al naar gelang van de omstandigheden uitvloeiing van pus of een pyometra
ontstaat. Mummificatie kan ook plaats vinden. De derde mogelijkheid is die, waarbij
de geheele vrucht afgedreven wordt. De oorzaak van het afsterven van de vrucht
is waarschijnlijk een gevolg van de beschadiging van den uteruswand door de sterke
beweeglijkheid van het groote aantal flagellaten.

Jongere dieren schijnen gevoeliger te zijn voor de infectie dan oudere. Verder
is opgemerkt, dat de infectie meer voorkomt op kleine dan op groote bedrijven ;
op de laatste vaker een Bangsche infectie.

Bij de bestrijding van de infectie komen de navolgende maatregelen in aan-
merking :

6e dieren niet te spoedig weer laten dekken. Minstens 6 è 8 weken wachten.
Dit laatste is dikwijls moeilijk van de eigenaren gedaan te krijgen, omdat de tochtig-
heid meestal 3 dagen na verwijdering van den pus of stuk knijpen van een corpora
luteum weer optreedt.

In Amerika komt in tegenstelling met hetgeen men in Duitschland opgemerkt
heeft, de trichomonaden-infcctie van den drachtigen uterus, volgens Walsh, Mc-
Nutt en Murray ook op grootere bedrijven voor. Overigens zijn de bevin-
dingen overeenstemmend met de Duitsche. Heeft men met een besmetten stal te
doen, dan wordt niet alleen het grootste percentage van de dieren moeilijk drachtig,
maar tevens constateert men, dat het meer of minder lang bestaan van de infectie
hierop van grooten invloed is. Blijft de besmetting lang bestaan, d.w.z. treedt
moeilijk genezing op, dan kan men dergelijke dieren wel uitschakelen voor de fok-
kerij en melkproductie.

Of men met bovengenoemd lijden te doen heeft kan heel gemakkelijk onderzocht
worden. Een gunstige omstandigheid in een dergelijk geval is het feit, dat de flagel-
laten meestal in grooten getale in den besmetten uterus aanwezig zijn. Wel moet
men voorzorgsmaatregelen nemen, dat het te onderzoeken materiaal niet uitdroogt,
want hiertegen zijn de protozocn in het algemeen slecht bestand. Men brengt daar-
om een wattenprop in de cervix van den te onderzoeken uterus en tracht door
rectale massage van den uterus een hoeveelheid secretum te doen afvloeien, hetwelk
dan door de wattenprop geabsorbeerd wordt, Wanneer de wattenprop nadien in
phvsiologische keukenzoutoplossing bewaard wordt, bestaat geen gevaar voor uit-
drogen. Onderzoek van een natief preparaat is in den regel voldoende, omdat
meestal veel flagellaten in het opgevangen secretum aanwezig zijn. Kleuring van
de preparaten heeft geen voordeelen. Vindt men in het natief preparaat weinig
flagellaten of heeft men met twijfelachtige gevallen te doen, dan kan men het op.

\') F. E. Walsh, S. H. McNutt and Charles Murray. Trichomonas bovis infection
in cattle. The Cornell Veterinarian, Jan. 1934, No. 1, p. 60.

gevangen seeretum 18 uur in een broedstoof bij 37⁰ C. plaatsen en nogmaals onder-
zoeken.

Bij de behandeling van een geïnfecteerden stal past men ongeveer de zelfde maat-
regelen toe, die bij de Bangsche infectie aangegeven zijn, uitgezonderd natuurlijk
de preventieve en curatieve entingen.

Dat de Trichomonas bovis ook infectieus is voor andere diersoorten is gebleken
bij de proeven, die men gedaan heeft met drachtige cavia\'s en konijnen. Ook bij
deze dieren is abortus soms het gevolg van een kunstmatige infectie. Met de intrau-
terine infectie-wijze heeft men meer succes dan bij de intraperitoneale methode.
Toch dient er op gewezen te worden, dat het maar zelden gelukt om de flagellaten
in de geaborteerde vruchten van de kunstmatig geïnfecteerde dieren aan te toonen.
Wij mogen een bijkomstige infectie derhalve niet uitsluiten.

In vorige jaarverslagen is de aandacht gevestigd op het gevaar van abortus-
bacillen in de melk met het oog op de verspreiding van den abortus onder de vol-
wassen runderen. Er is toen op gewezen, dat men bij de bestrijding dezer ziekte
om te komen tot eene volledige scheiding van de smetstofdragende en niet-smetstof-
dragende runderen, na het bloedonderzoek onmiddellijk moet overgaan tot het
onderzoek der melk, in de eerste plaats bij niet-reageerende runderen.

Dit onderzoek kan geschieden op twee wijzen, n.1. door middel van de caviaproef
en door het aanleggen van culturen. De caviaproef, dus het opwekken van agglu-
tininen in het bloed van deze dieren, is kostbaar en duurt lang. Gemiddeld gaan
hiermede 4 weken heen. Bekend is, dat gewoonlijk slechts door één kwartier bacillen
worden uitgescheiden en dat deze uitscheiding niet steeds in gelijke mate plaats
vindt. Een enkel negatief onderzoek geeft geen zekerheid en zeker niet, wanneer
de mengmelk van alle kwartieren bij een proefdier wordt ingespoten.

De cultuurmethode heeft het voordeel, dat deze veel vlugger resultaat geeft,
niet kostbaar is en dus zonder bezwaar meermalen herhaald kan worden. Dit is
dan ook de reden, dat vele onderzoekers naar een goeden cultuurbodem voor abor-
tusbacillen gezocht hebben en veel voorschriften tot bereiding daarvan zijn aan-
gegeven. Men heeft aan de voedingsmedia toegevoegd amnionvocht, ascitesvocht,
serum, leverbouillon, glucose, glycerine enz., terwijl deze dan gealcaliseerd werden
tot een bepaalde pH. Vervolgens heeft men hier nog bijgedaan verschillende kleur-
stoffen met het doel den groei van andere micro-organismen te belemmeren. Daar-
naast zijn methoden uitgewerkt, waarbij door symbiosen met andere bacteriën
of schimmels een gunstige atmosfeer zou ontstaan, welke groeibevorderend werkte
voor abortusbacillen. Geen dezer methoden heeft echter bijzonder voldaan.

Aan de Rijksseruminrichting heeft de assistent voor het abortusonderzoek, de
Heer J. J. Terpstra, in deze richting tal van onderzoekingen verricht en ten slotte
is het hem gelukt een voedingsbodem samen te stellen, waarop de abortusbacillen
zich gemakkelijk ontwikkelen. Hierbij is uitgegaan van het denkbeeld, dat, daar
in den uier deze organismen zich gemakkelijk handhaven en zich vermeerderen,
het weefsel van den uier wel een goed voedingsmedium zou zijn voor deze bacillen.
Zou dit juist zijn, dan was het zeker gewenscht bij gebruik van het weefselvocht
uit dit orgaan, voor kunstmatige voedingsbodems, dat de natuurlijke samenstelling
van dit vocht zooveel mogelijk behouden bleef. Daarom wordt de uier van een rund,
hetwelk nog in lactatie is en geen ontstekingshaarden herbergt, fijngemalen en
gedurende eenige dagen in de ijskast gemacereerd. De op deze wijze verkregen
vloeistof wordt gefiltreerd door een Chamberlandkaars en daarna vermengd met
gesmolten agar en runderserum. De hiervan gegoten cultuurplaten worden ge-
controleerd op steriliteit en vervolgens geënt met de te onderzoeken melk, die
op zooveel mogelijk aseptische wijze verzameld wordt. Na enkele dagen kweeken
bij 37° C. ontwikkelen zich op dezen voedingsbodem koloniën van abortusbacillen,

terwijl op de contróleculturen van agar met glycerine en runderserum deze niet
of in veel geringere mate tot ontwikkeling komen.

De voedingsbodem bereid met gefiltreerd, onverhit weefselvocht uit den uier,
lijkt de gevoeligste die tot op heden werd aangegeven en daarom verdient deze
de voorkeur voor het isoleeren van Brucella Bang uit melk of andere pathologische
producten.

In 1922 werden op Mauritius 24 melkkoeien ingevoerd. Hiervan aborteerden
spoedig 2 koeien, als gevolg van de uitwendige invloeden. In 1923 stelde
I.ionet \') één geval vast, in 1924 geen. In 1925 verwierpen twee koeien op 7 maan-
den, een ervan had ook in 1922 verworpen. In 1926 aborteerden zeven koeien
van de 38, waaronder die van 1922 en 1925, in 1931 26 van de 75. Fouten in de
voeding, intoxicatie met secale cornutum, infectie met Brucella Bang of vibrio
foetus konden met zekerheid worden uitgesloten. Wel werd echter in de maag-
inhoud, in het hartebloed en in de milt en de nieren van de feti een streptococcus
gekweekt, en wel van het type viridans (haemolysis en groene koloniën op bloed-
agar.) Bij konijnen was bij subcutane en vaginale infectie abortus op te wekken.
Deze konijnen werden na het dekken niet drachtig. Nadat de dieren geënt waren
met een anti-virus (Besredka) werden zij wel drachtig en wierpen voldragen jongen.
Dit werd nu ook toegepast bij de runderen ; het antivirus hiervoor werd gemaakt
volgens de methode Roux en Yersin ; ongeveer 4 gram antiviruszalf werd met de
vinger in de vagina gebracht. Dit werd gedurende drie dagen een keer gedaan,
daarna een keer in de acht dagen, gedurende 6 maanden, vervolgens 2 maal per
maand gedurende 6 maanden en tenslotte eenmaal in de drie maanden. Het abor-
teeren werd hierdoor teruggebracht tot enkele gevallen.

Drie weken na de tijd, waarop de partus had moeten plaats vinden, ontdekte de
eigenaar in de mcdiaanlijn bij een eenjarig schaap een dikte in de navelstreek, die
doorbrak en stinkend secretum ontlastte. Decurtins ¹) vond als inhoud een vol-
dragen doode vrucht, die nadat de wond vergroot was, verwijderd kon worden.
Het dier bleef uitvloeiing houden uit de vagina, Een jaar later toen het als vet schaap
geslacht werd, bleek in de linkerutcrushoorn een ettermassa aanwezig te zijn met
beenstukjes en wol er in. De rechterhoorn was normaal, een lidteeken was niet te
vinden, waaruit de schrijver concludeert, dat hier een extra-uterine graviditeit
aanwezig moet zijn geweest (schrijver zal een primaire extra-uterine graviditeit
bedoelen). Teunissen.

Bij een 100 K.G. wegend mestvarken vond Benesch ²) na de slachting in de
buikholte een 1 £ K.G. zware, ovale, vaste massa, die door een stevige kapsel om-
geven en met de ingewanden vergroeid was. De massa bleek te bestaan uit een
voldragen big, die mummificeerende was.

De linkeruterushoorn was normaal ; in de rechter waren twee openingen aan-
wezig waaruit de mucosa, die er sterk gezwollen donkerrood gekleurd en glimmend
uitzag, prolabeerde. De eene opening was in het corpus uteri, de andere in de hoorn.
De isthmus tusschen beide openingen bestond uit een ronde gedraaide streng, vlak
langs de aanhechtingsplaats van het mesometrium verloopend. De uterus gaf duide-
lijk bronstverschijnselen te zien, zoowel macroscopisch als microscopisch.

1 ) Al. Decurtins. Ein Fall von Graviditas abdominalis beim Schaf. Schweiz. Arch.
1934. biz. 197.

2 ) Benesch. Ein beitrag zur Extrauterine Gravidität beim Schwein. Wien. Tierärzt.
Monatschr. 1934, Heft 21, S. 659.

werden waargenomen. De kapsel om de vrucht bestond uit bindweefsel met er
tusschen resten van uterus.

Hier was dus een secundaire extra-uterine graviditeit aanwezig, waarbij met
de vrucht een deel van de uterus in de buikholte gekomen was, en wel vlak voor de
partus. Men zou zich kunnen voorstellen, dat de uterus met een big bij de bifur-
catie is afgesnoerd, waarna dit heele stuk afgestooten is. De lochien hadden dan dus
vrije toegang tot de buik ; bovendien waren er twee rupturen. Ook zou het mogelijk
zijn, dat slechts een big in de uerus aanwezig was geweest en dat bij de partus de
cervix niet voldoende geopend was, waardoor een torsie van de ampul ontstond,
die geheel afscheurde en welke wond door de sterke involutie in het midden verkleefde.

Na sectio caesaria kan de uteruswand zoo genezen dat zelfs microscopisch geen
litteeken is te zien.

Ook is het mogelijk, dat een deel van de uterus dubbel aangelegd is geweest,
welk deel is afgesnoerd tijdens de partus. Teunissen.

Den a8cn Mei van dit jaar bereikte Grijns den 70-jarigen leeftijd en den aöen
Juni a.s. zal hij zijn afscheidscollege geven en zijn officieelen arbeid in dienst der
wetenschap neerleggen.

Grijns studeerde in Utrecht in de medicijnen, promoveerde in 1891, volgde
een semester het onderwijs van den physioloog Carl Ludwig te Leipzig en deed
in 1892 zijn artsexamen.

In December van dat jaar vertrok hij als Officier van Gezondheid naar Indië,
werd aanvankelijk op Lombok geplaatst, maar maakte reeds in 1895—96 de Atjeh-
expeditie mede.

Juni 1896 werd hij werkzaam gesteld op het laboratorium van Eijkman om diens
onderzoekingen over beri-beri voort te zetten. In 1900 volgde zijne benoeming
tot onderdirecteur en in 1312 tot directeur van dit laboratorium.

Grijns werd in 1917 gepensionneerd, keerde naar Nederland terug, was werkzaam
aan het Koloniaal Instituut, Afdeeling Tropenhygiëne, werd daarna conservator
aan het laboratorium van Eijkman te Utrecht om in 1921 benoemd te worden
tot hoogleeraar in de Physiologie der dieren aan de Landbouwhoogeschool te YVa-
geningen.

Ziedaar in korte trekken den staat van dienst van dezen geleerde van groot for-
maat, wiens arbeid niet alleen van groote beteekenis voor de wetenschap is geweest,
maar daarnaast en zeker niet in de laatste plaats van zoo groot direct belang voor
mensch en dier. Grijns heeft toch een aanmerkelijk deel van zijn arbeid gewijd aan het
onderzoek naar aard, werking en beteekenis der vitaminen. Dit is zijn levenswerk,
waarop hij met trots en voldoening mag terugzien.

De wet dwingt dezen man, die nog over zijne volle arbeidscapaciteit beschikt,
tot heengaan, maar de resultaten van zijn — voor een deel grondleggenden — arbeid
blijven en zullen, ook al zou hem de gelegenheid ontbreken zijn onderzoekingen
nog voort te zetten, hem een blijvende plaats in de eerste rijen van de groote onder-
zoekers doen innemen.

Ik ben der Redactie van dit tijdschrift in hooge mate verplicht, dat zij mij tot
het schrijven dezer regelen in de gelegenheid heeft willen stellen.

In de samenstelling van het bestuur vond geen wijziging plaats. Het bleel\'dus als
volgt samengesteld : M. v. d. Vliet, voorzitter; L. J. Colsen, onder-voorzitter;
C. van Baak, penningmeester en L. W. de Waardt, secretaris.

Er werden twee vergaderingen gehouden en wel op 21 April en op 29 September,
beide te Middelburg. Deze vergaderingen, die behoorlijk bezocht werden, waren
grootendeels gewijd aan de bespreking van verschillende huishoudelijke zaken, de
afdeeling en de Maatschappij betreffend.

Zoo werd o.a. vastgesteld, dat ook in Zeeland op het gebied der salarieering van
keuringspersoneel verkeerde verhoudingen worden aangetroffen en in verband
hiermede een commissie ingesteld, die terzake rapport uitbracht.

Evenzoo werd een commissie ingesteld die rapport uitbracht omtrent de even-
tueele oprichting van ziekenfondsen, welk rapport aan alle leden ter kennisneming
werd gezonden.

Een onderwerp van bijzondere bespreking in de afdeeling vormde de uitspraak
van den Centralen Raad inzake de door één der leden ingediende klacht wegens
z. i. ongeoorloofd optreden van een collega.

De betreffende beslissing was naar de meening der afdeeling in zulke vage termen
gesteld, dat zij de naam van uitspraak nauwelijks verdiende.

Algemeen werd het van belang geacht dat de uitspraken van bovenbedoeld
lichaam niet aan duidelijkheid zouden te wenschen overlaten en deswege werd be-
sloten, aan den Centralen Raad te verzoeken alsnog een positieve uitspraak te willen
doen. De afdeeling mocht evenwel op een desbetreffend schrijven geen antwoord
ontvangen, hetgeen ten zeerste valt te betreuren, aangezien daardoor het vertrouwen
in dit lichaam niet wordt versterkt.

Op beide vergaderingen werden door enkele leden in de praktijk waargenomen
bijzondere gevallen beschreven.

Zoo vermelde collega Lako een geval van hernia diaphragmatica bij een hond,
die aanvankelijk maagdarmstoornissen te zien gaf. Ingestelde behandeling gaf aan-
vankelijk herstel, doch later traden de ziekteverschijnselen weer op, waarbij vooral
voortdurend hikken op den voorgrond trad. Bij sectie werd de hernia aangetroffen
en tevens sterke atrophie der longen.

Collega Verhoef nam bij een levend veulen een dislocatie van het hart waar.
Dit bevond zich rechtstreeks onder de huid achter de linker-elleboog. Jammer ge-
noeg was sectie niet mogelijk.

Door collega S. J. Hooostra werd een paard beschreven met abnormale bewe-
gingen van het hoofd en evenwichts-stoornissen. De oorzaak kon niet worden vast-
gesteld.

Door ondergeteekende werd ten slotte in de najaarsvergadering een bespreking
met demonstratie gehouden over de pH-bepaling van vleesch-extracten.

Toen ik voor het samenstellen van mijn jaarverslag gedwongen was het genotu-
leerde over 1934 eens na te lezen, waren er twee zaken die mij speciaal opvielen.
In de eerste plaats raakte ik voor de zooveelste maal in bewondering over de keu-
rige manier waarop mijn voorganger gewend was de notulen te verzorgen. Dit is

U allen bekend en ik behoef hierover verder niet te spreken. Wel wil ik bekennen
dat het idee, dat ik geroepen was de plaats te vervullen van iemand die een zoo
serieuze opvatting had van zijn plicht, mij af en toe een beklemd gevoel
bezorgde.

De tweede zaak die mij opviel was het veel te groote deel dat de besprekingen
over tuberculose-bestrijding en de Gezondheidsdienst van Vee, van onze vergade-
ringen in beslag hebben genomen. Uit den aard van de zaak zijn er, vooral in tijden
van crisis zooals wij thans beleven, veel maatschappelijke kwesties te bespreken.

Maar dat mijn voorganger, om een voorbeeld te noemen, in vijf vergaderingen
niet minder dan 22 foliobladzijden heeft moeten notuleeren over tuberculose-be-
strijding en de Gezondheidsdienst voor Vee in Friesland, gaat m. i. te ver. Evenals
Multatuli had hij vele malen kunnen schrijven : „maar mijn verhaal wordt een-
tonig" en een dergelijke eentonigheid zal ongetwijfeld op den duur zijn invloed
doen gelden op het bezoek van de afdeelingsvergaderingen.

Het gemiddelde aantal leden per vergadering daalde van 30 in 1933 op 24 in
1934. Ik zelf ging van dergelijke vergaderingen waar zoo weinig aandacht was be-
steed aan de wetenschappelijke en idieele zijde van ons vak, steeds onvoldaan naar
huis en ik vermoed dat het velen evenzoo zal zijn gegaan.

Alle krachten zullen wij moeten inspannen om de discussies over maatschappelijke
belangen zooveel mogelijk te beperken en de wetenschap weer de plaats te geven
die haar toekomt in onze vereeniging.

Om een poging tot verbetering te kunnen wagen zal het allereerst noodzakelijk
zijn nauwkeurig de oorzaken vast te stellen. Deze zijn in. i. van tweeërlei aard.
In de eerste plaats is daar de algemeene malaise. Gedreven door de zucht naar zelf-
behoud zijn wij verplicht ons steeds nauwer te rijgen in het keurslijf van de vakver-
eeniging. De enkele leden die zich hieraan trachten te ontwringen dienen vooral te
bedenken wat een last zij daarmee zichzelf en hun afdeeling bezorgen, al zou het
alleen maar zijn de onverkwikkelijke discussies daarover op de vergaderingen.
Een oogenschijnlijk kleine afwijking van ons B. B. zal altijd onaangenaamheden
tengevolge hebben. Als één man achter de afdeeling en in twijfelgevallen vooraf
advies vragen aan het afdeelingsbestuur, dient dus het parool te zijn.

De tweede oorzaak is van plaatselijke of liever van provinciale aard n.1. de eeuwige
conflicten met de Gezondheidsdienst voor Vee in Friesland. W^:anneer het ooit mocht
gelukken een goede verstandhouding te krijgen tusschen deze dienst en onze afdee-
ling dan zou dit feit alleen al veel bijdragen tot verhooging van het peil der afdee-
lingsvergaderingen.

De 5 vergaderingen werden gehouden op 13 Jan., 28 April, 16 Juni, 22 Sept.
en 24 Nov. en werden bezocht resp. door 27, 20, 27, 32 en 16 leden. Het totaal
aantal leden daalde van 58 op 57.

Collega Ymker kwam te overlijden in het jaar 1934. Collega L. P. de Vries
vertrok naar Amersfoort en collega S. H. Schaap te St. Nicolaasga bedankte als
lid. De Collega\'s Venema en Lunsche traden als nieuw lid toe.

Van de 5 vergaderingen werden twee bijgewoond door den voorzitter der Mij.
voor Diergeneeskunde en twee door den secretaris. In de vergadering van 16 Juni
sprak Prof. Schornagel over „nierontstekingen bij onze groote huisdieren". Col-
lega Veenbaas sprak op de vergadering van 22 Sept. over indrukken van het Vee-
artsenijkundig Congres te New-York.

22 September was overigens geen goede dag voor onze afdeeling. Op dien datum
nam namelijk onze vorige secretaris afscheid wegens vertrek naar Amersfoort.

Ondergeteekende werd geroepen zijn plaats te vervullen. Hoewel aanvankelijk
weinig enthousiast, moet ik thans erkennen dat het meegevallen is. De groote steun
en het goede voorbeeld van onzen voorzitter, voor wien geen moeite te veel is wan-

neer het de afdeeling betreft, vormden een stimulans voor mij in de goede richting.
Men moet lid van het afd.bestuur zijn om dit goed te kunnen beoordeelen. Daarbij
kwam nog dat collega Wigersma zich bereid verklaarde de notulen voor zijn reke-
ning te nemen. Natuurlijk bleef er werk genoeg over. Ter illustratie diene, dat ge-
durende de maanden Oct., Nov. en Dec., dit is de tijd dat ik de secretarisfunctie
bekleedde, aan het postkantoor te Beetsterzwaag ruim 300 poststukken meer ver-
werkt moesten worden, ten behoeve van onze afdeeling.

Ik wil eindigen met de hoop uit te spreken dat in een volgend jaarverslag een meer
opgewekte toon mag klinken. Hf.ida, Secretaris.

In de vergadering te \'s Hertogenbosch op 4 Sept. 1909 werd met algemecne
stemmen besloten tot oprichting van een afzonderlijke afdeeling voor de Provincie\'s
Noord-Brabant en Limburg, zoodat in het jaar 1934 onze afdeeling, die in 1871
werd opgericht te \'s-Hertogenbosch, haar 23-jarig afzonderlijk bestaan mocht her-
denken. Door omstandigheden zal de viering van dit jubileum gehouden worden
in 1935, tegelijk met de viering van het 750-jarig bestaan van de stad, in wier
veste tot oprichting werd besloten.

Het aantal leden liep in het jaar 1909, door de afsplitsing, terug van 44 op 25. ,
Met genoegen kan ik echter mededeelen, dat in het jubileumjaar dit aantal meer dan
verdubbeld is en wel is gekomen op 51.

Als nieuwe leden mochten wij in ons midden begroeten de Collega\'s : Dr. J.
Picard, Th. Moons, Bussemaker, S. v. d. Akker, Hilwig Jr. en B. Kf.ssens, terwijl
de afdeeling in 1934 geen ledenverlies te boeken had.

Niettegenstaande de pogingen, aangewend door den secretaris om alle Brab.
dierenartsen te vereenigen onder het vaan van onze afdeeling, bleven nog drie af-
keerig van het lidmaatschap.

Vergaderingen : In het afgeloopen jaar werden 5 afd. vergaderingen gehouden,
waarvan er drie door den Secretaris van het dagelijks bestuur van onze Mij. werden
bijgewoond en een door den Voorzitter van de Mij.

De adviezen van deze Hoofdbestuursleden werden naast de uitstekende voor-
lichting van den vertegenwoordiger van onze afd. in het H.B., door de leden op
hoogen prijs gesteld.

Niettegenstaande het aantal leden van onze afdeeling is toegenomen, moet ik
toch de opmerking maken, dat het vergadering-bezoek geen gelijken tred houdt
met deze toeneming. Meestal ziet men op de vergaderingen dezelfde gezichten.
Voor deze trouwe leden ligt een mooie taak weggelegd. Dringt er bij uw buurt-
collega\'s eens op aan om met U mee te gaan. De onderlinge verstandhouding kan
er hoogstens door worden verbeterd.

Naast de behartiging van de maatschappelijke belangen van onze leden, werd
ook het wetenschappelijke gedeelte een flinke plaats toebedeeld.

Er werden door de Collega\'s ten Thije, Dr. H. Pulles en Dr. te Hennepe op
de vergaderingen voordrachten gehouden resp. over de volgende onderwerpen :
Koopvernietigende gebreken, Kopziekte, en Massa-agglutinatie bij kippen.

Wegens het aftreden van onzen voorzitter als afgevaardigde in het H.B. ontstond
een vacature, die werd aangevuld door de benoeming van den oud-secretaris van
onze afdeeling, collega G. v. d. Werf.

Op 28 Juli 1934 werd een excursie gehouden naar den destructor van den N.C.B.
te Son. De heer Tnspecteur van den Veeartsenijkundigen Dienst, die bij deze excursie
tegenwoordig was, gaf na de bezichtiging gelegenheid tot het stellen van vragen,
de organisatie van den ophaaldienst betreffend. Hiervan werd een dankbaar ge-

bruik gemaakt, zoowel door de Brabantsche als door de Limburgsche collega\'s, die
tot deze excursie waren uitgenoodigd.

Als voornaamste besluiten die in de vergaderingen werden genomen, kunnen\'
worden gememoreerd :

1. Besluit, dat ook aan de leden behoorende tot de Mil. Vet. afd. in onze provin-
cie woonachtig, voor het bewaren van het contact met de buurtcollega\'s, een uit-
noodiging zal worden gezonden tot bijwoning van de afd. vergaderingen.

2. Het rapport in zake salarieering Hoofden van Keuringsdiensten, samengesteld
door een commissie bestaande uit de Collega\'s P. Stehouwer, G. v. d. Werf en
Bos, werd goedgekeurd en doorgezonden aan het H.B.

4. Betreffende de vaststelling van een tarief voor de georganiseerde Tuberculose-
bestrijding is veel te doen geweest. Zelfs werd voor dit doel een extra-afdeelings-
vergadering belegd.

De wensch werd geuit om in zake tariefkwesties voor de Tuberculose-bestrijding
in het vervolg met de afdeeling Limburg van gedachte te wisselen, alvorens een
definitief standpunt in te nemen.

5. Betreffende de oprichting van ziekenfondsen heeft de afdeeling gemeend voor-
loopig geen stappen te moeten doen.

Als afgevaardigden voor de twee in het jaar 1934 gehouden alg. vergaderingen
werden benoemd de collega\'s den Hertog en Bos.

Vergadering van de afdeeling Noord-Brabant te Tilburg op 26 Mei 1935.
in Hotel ..Suisse".

Aanwezig 16 leden. Afwezig met kennisgeving l)r. J. Pigard en de alg.-Secretaris
A. van Heusden.

De Voorzitter opende met een kort welkomstwoord de vergadering om reden er
waarschijnlijk enkele leden van de gelegenheid gebruik wcnschten te maken om het
Concours hippique, dat dien dag te Tilburg werd gehouden, bij te wonen.

De notulen van de vorige vergadering werden door den secretaris voorgelezen
en zonder bemerking onder dankzegging gearresteerd.

Ingekomen stukken: 1. Een schrijven van de Commissie voor Post-Universitair
onderwijs, betreffende een cursus in voedingsleer. Hiervoor hebben zich 15 leden
aangemeld, zoodat de cursus doorgang zal vinden.

2. Dankbetuiging van de familie Paimans voor de deelneming betuigd bij het
overlijden van het lid der afdeeling Prof. Dr. Paimans.

3. Schrijven van de afdeeling Gelderland-Overijsel betreffende de candidatuur
Voorzitter Mij.

4. Schrijven van de afdeeling Utrecht betreffende steunverleening aan het reunie-
plan van D.S.K. Besloten werd het voorbeeld van deze afdeeling te volgen en ƒ 25.—
toe te zeggen.

5. Schrijven van Dr. Gooren, betreffende de afgifte van sectieverslagen voor de
tuberculose-bestrijding. Over deze kwestie ontspon zich een uitvoerige discussie.
Besloten werd het advies te vragen van den Heer Insp. van den Veeartsenijkundigen
Dienst.

6. Schrijven van het Hoofdbestuur betreffende Bindend-Besluit in zake tuber-
culose-bestrijding.

De Secretaris bracht hierna het jaarverslag uit over 1934, waarin gememoreerd
wordt het 25-jarig afzonderlijk bestaan van de Afd. N.B.

Besloten werd om te \'s-Hertogenbosch ter gelegenheid van het 750-jarig bestaan
van de stad in wier veste de afdeeling in 1871 werd opgericht dit feit feestelijk te
herdenken. Hiervoor werd een bedrag uitgetrokken van f 150.—.

De Penningmeester deed rekening en verantwoording van zijn financieel beheer.
Er bleek een batig saldo in kas te zijn van / 229.90. De bescheiden, nagezien door
de collega\'s G. v. d. Werf en A. Spierings, werden in orde bevonden.

Hierna kwam aan de orde de bespreking „Candidatuur Voorzitter Maatschappij".
De wensch werd geuit om iemand tot voorzitter te kiezen, die volop in het praktijk-
leven staat. Collega v. d. Werf hield een warm pleidooi voor de candidatuur Rut-
gers te Friezenveen, nadat de candidaat, die onze afdeeling en ook vermoedelijk
de afdeeling Limburg zoo gaarne op dezen zetel geplaatst zag n.1. onze voorzitter
joAN Kirch, pertinent geweigerd heeft een candidatuur te aanvaarden. De motieven
van weigering zijn te uitvoerig om hiervan melding te maken, doch deze zijn bekend
gemaakt aan het Hoofdbestuur.

Bos liet nogmaals uitkomen, dat deze weigering een ontzettende tegenvaller is,
vooral voor de zuidelijke collega\'s en zou, indien Kirch niet van zijn voornemen
is terug te brengen, collega P. van Kempen uit Echt willen aanzoeken om voor
Voorzitter in aanmerking te komen. De Voorzitter nam op zich collega van Kempen
te polsen over een eventueele aanvaarding van deze functie. Vooralsnog wenschten
de leden zich niet aan een bepaalde candidatuur te binden.

Het Bindend-Besluit in zake tuberculose-bestrijding werd, zooals dit in de vorige
vergadering is vastgesteld, met algemeene stemmen goedgekeurd. De kwestie over
de verstrekking van tuberculine, waarover het ingekomen schrijven van het Hoofd-
bestuur handelde, zal bij de vaststelling van een Bindend-Besluit voor het jaar
1935—\'936 nader onder het oog worden gezien.

Bij „Vaststelling bepalingen Ziekenfondsen" werd de circulaire van den Voor-
zitter, waarin de algemeene bepalingen zijn opgenomen, door de vergadering goed-
gekeurd. Van de Commissieleden van Leengoed en Brooymans is bericht inge-
komen, dat er slechts enkele wijzigingen van ondergeschikten aard in het reglement
voor Ziekenfondsen, zooals dit door den Voorzitter is samengesteld, h. i. moeten
worden aangebracht. Een Bindend-Besluit voor deze kwestie zal in een volgende
vergadering ter tafel komen.

De vergadering werd bijgewoond door den voorzitter der Mij. voor Diergenees-
kunde, Prof. Krediet.

De uitgebreide agenda was vrijwel geheel gevuld met maatschappelijke onder-
werpen. Langdurige besprekingen werden gevoerd over nieuw te nemen Bindende
Besluiten voor de tuberculose-bestrijding.

Aangenomen werd het voorstel Corredijk, waarbij getracht zal worden de B.B.
te wijzigen in dien zin, dat voortaan het beoordeelen van de oogreacties uitsluitend
berust bij den dierenarts. Hierop volgden geanimeerde discussies over de tarief-
wijziging die in verband hiermede als noodzakelijk werd gevoeld.

Gelukkig bracht een bespreking van het 50-jarig bestaan van de afdeeling een
andere stemming in de vergadering. Een commissie bestaande uit de heeren Veen-
baas, de Jong en Santema ontwierp een schema voor een feestelijke herdenking,
dat de goedkeuring van de vergadering wegdroeg.

Het punt „Mededeelingen uit de praktijk" van collega Wigersma moest wegens
tijdgebrek verschoven worden naar de volgende vergadering.

In de vergadering gehouden 25 Mei j.l„ werden als leden der afdeeling aange-
nomen de heeren J. S. Nijhoff te Hoogeveen en H. Hoiting te Loppersum. De
vergadering ging accoord met het voorstel van den gezondheidsdienst, onder directie
van Dr. Kramer, waarbij voor het nemen van bloedmonsters ten behoeve van de
abortusbestrijding 50 cent per rund zou worden berekend. Ten opzichte van de bin-
dende bepalingen bij tuberculose-bestrijding werd voorgesteld de bindende bepalin-

gen te wijzigen in dien zin, dat voor de niet georganiseerde ook de tarieven zullen
worden vastgesteld door het afdeelingsbestuur, gehoord de afdeelingsvergadering.

Door de commissie in zake het vaststellen van bindende bepalingen voor het op-
richten van ziekenfondsen werd bij monde van den heer Anema een concept mede-
gedeeld, dat na enkele wijzigingen ter beoordeeling aan het D.B. der M. v. D. zal
worden toegezonden.

Als candidaten voor voorzitter en ondervoorzitter der . Mij. v. Diergeneeskunde
werden resp. gesteld de heeren Prof. Dr. H. Schornagel en Prof. Dr. G. Krediet
die beide bereid waren de candidatuur te aanvaarden.

Over het organiseeren van cursussen in paarden- en runderkennis zonder rijks-
steun, zal nader worden beslist.

Naar aanleiding van een vraag of met germisan ontsmet graan als veevoeder
zonder gevaar kan worden gegeven werd ontkennend geantwoord.

Aanwezig 26 leden. Na opening en lezing der notulen geschiedde de behandeling
van de verschillende ingekomen stukken.

Aan den Diergeneeskundigen Studentenkring werd voor 1935 wederom een subsidie
verleend van / 25.— en bovendien een extra bijdrage van ƒ25.— in verband met
de voorgenomen viering van het tienjarig bestaan der faculteit.

Besloten werd voor de a.s. Algemeene vergadering der Mij. een voorstel in te
dienen tot wijziging van art. 13 van het Huishoudelijk Reglement, teneinde de leden
boven de 65 jaar voortaan slechts 2/3 van de contributie te doen betalen.

Voor voorzitter en voor onder-voorzitter der Mij. werden resp. candidaat gesteld :
Prof. Dr. H. Schornagel en Prof. Dr. G. Krediet.

In verband met de art. IV en V van de bepalingen voor ziekenfondsen werden
diverse tarieven besproken en werd het bestuur uitgenoodigd in de volgende ver-
gadering met voorstellen te komen.

De bestaande bindende besluiten in zake de tuberculose-bestrijding werden
onveranderd aan het H.B. ter goedkeuring aangeboden.

Hierna hield coll. J. H. ten Thijf. een interessante voordracht over : „wat leert
ons de sectie van maagdarmaandoeningen", waarop een geanimeerde discussie
volgde ; hierbij geschiedde ook nog de mededeeling dat binnenkort een publicatie
te verwachten is over de resultaten van de verschillende methoden van tuberculi-
natie en de daarop gehouden secties. Gevraagd werd nog of bij de tuberculinatie
volgens de Rijksvoorschriften het gebruik van de intracutane methode toegestaan is.

Bij de vrije mededeelingen werden behandeld : torsio ventriculi bij den hond,
pancreassteenen bij het rund, de gevaren verbonden aan het neerleggen van run-
deren met kopziekte, kattenziekte en de tegenwoordige hondenvoeding, terwijl
gevraagd werd naar de ervaring van de diagnose „ondervoeding" op de sectietafel.

Op den 45en Kringavond, die 23 Mei j.1. werd gehouden, waren aanwezig 15
leden en 3 introducé\'s.

Na afdoening van eenige huishoudelijke zaken, hield collega J. D. Erdman
Schmidt een voordracht over : „De postoperatieve thrombose en de thrombose
na bevallingen". Deze zeer belangrijke voordracht, getuigende van een diepgaande
studie betreffende dit onderwerp, zal te gelegener tijd aan de redactie van dit tijd-
schrift ter publicatie worden aangeboden.

Alkmaar. Vermeld wordt, dat slechts door geheel toevallige omstandigheden
(slachtingen voor de Nederl. Veehouderij Centrale en Kon. Nederl. Marine te
den Helder) het totaal aantal slachtingen in den geheelen keuringskring is toege-
nomen. Het aantal door de slagers geslachte dieren is sterk verminderd, n.1. paar-
den met i,53 %> runderen met 9.13 %, vette kalveren 21,48 %, graskalveren 18,90%,
schapen 23,43% ^en varkens 7,76%, een verschijnsel, dat vrijwel op alle abattoirs
wordt waargenomen.

Niettegenstaande de invoer van binnenlandsch vleesch aanmerkelijk is toege-
nomen (van 7000 tot 28.000 K.G.) is deze vermeerdering niet toereikend om het
geringere aantal slachtingen te compenseeren, zoodat blijkt, dat de vleeschcon-
sumptie afneemt. Op verzoek van den kring Barsingerhorn heeft de gemeente
Alkmaar, met ingang van 1 Juli 1934, een overeenkomst afgesloten, opdat al het
afgekeurde materiaal in de destructor te Schagen wordt verwerkt. Tot dien datum
geschiedde dit te Overschie; terwille van het streekbelang kwam deze verandering
tot stand.

Tuberculose kwam voor bij 30,79% der runderen, 3,19% der graskalveren en
7,45% der varkens. Cysticercus inermis werd bij 5 runderen (van de 2217),
5 pinken (van de 40) en 3 graskalveren (van de 539) in afgestorven toestand en
bij 7 graskalveren in levenden toestand waargenomen. Bij 20 nuchtere kalveren
(18 normale slachtingen, 1 noodslachting en 1 gestorven) werd de Gartnerbacil
uit vleesch of organen gekweekt (op een totaal van ruim 11.000 slachtingen).

De exploitatie gaf een voordeelig saldo van ƒ29.975.09. Hiervan werden ƒ 15.000.—
uitgekeerd aan de gemeente en het restant werd toegevoegd aan het Bouw- en Ver-
nieuwingsfonds.

Aan het slot van het verslag wordt nog vermeld, dat met ingang van 1 Nov.
het geheele marktwezen, omvattende de kaasmarkt, veemarkten, graanbeurs, boter-
en eierenmarkt, en goederenmarkt, waaraan in totaal 60 personen werkzaam zijn,
is toegevoegd aan het slachthuisbedrijf.

Leeuwarden. Ook hier bij alle slachtdieren een verlaging van het aantal slach-
tingen. Voor het binnenland werden aan het abattoir in totaal geslacht 13 505
dieren tegen 18.958 in 1933 ; dus 5453 minder.

Ondanks de vaststelling van een bijzonder laag tarief voor het slachten en keuren
aan het abattoir van dieren, bestemd voor den z.g. binnenlandschen export, ging toch
een grossier in nuchtere kalveren en schapen er toe over een eigen slachtplaats in
een naburige gemeente op te richten. Verondersteld wordt, dat de mindere bedrijfs-
vrijheid, welke men toch in het algemeen op een abattoir heeft tegenover een par-
ticulier bedrijf in een kleine plaats, hierop van invloed is geweest (en misschien
ook wel de uitvoering der keuring en de kwestie der arbeidsloonen ?).

Opvallend is het zeer hooge percentage (bijna 24%) positieve gevallen bij het
bacteriologisch vleeschonderzoek. Van de 72 gevallen waren n.1. 17 positief. Tuber-
culose kwam voor bij 531 runderen, of 15,22% van het totaal aantal; verder bij
188 varkens of 8,96%. Bij beide diersoorten een geringe verlaging ten opzichte
van het vorige jaar.

Echinococcose werd waargenomen bij 169 runderen (4,88 %), 4 varkens (o, 16 %),
18 paarden (12,77%) ^en 6 schapen (0,29%).

Cysticercose werd bij 132 runderen en 73 kalveren, zijnde resp. 3,78 % en 2,38 %,
gevonden. Levensvatbaar bleken de parasieten bij 13 runderen en 10 kalveren.

Bij het onderzoek van reeds elders goedgekeurd vleesch en organen werden o.m.
afgekeurd 99 geheele runderlevers, waarvan 8 wegens tuberculose, 11 wegens echi-
nococcose en 39 wegens distomatosis, verder 6 rundernieren, 1 kalfsnier, 1 nuchter
kalfslever wegens tuberculose, 6 varkenslevers, waarvan 4 wegens tuberculose.
De invoerkeuring is blijkbaar nog niet te missen.

Breda. Dit verslag is weer voorzien van verschillende grafieken. Het totaal aantal
slachtingen in den geheelen keuringskring bedroeg 29.557 dieren tegen 27,411
dieren in 1933, dus wel een toeneming, welke echter hoofdzakelijk het gevolg is van
de crisisslachtingen, daar ook te Breda het vleeschverbruik aanmerkelijk is afge-
nomen. Door deze crisisslachtingen moest zelfs tijdelijk het personeel worden uit-
gebreid met 2 dierenartsen, 1 monteur, 1 chauffeur en 3 knechten. Ofschoon de
runderslachthal bij den bouw was berekend op een slachting van ten hoogste 150
runderen per week, werden er zelfs nu een 5 & 600 per week geslacht, wat collega
Meier tot de conclusie voert, dat niet de grootte van de inrichting, maar een goede
organisatie van groot belang is voor de slachtcapaciteit van een slachthuis. Aange-
stipt wordt, dat de opheffing van de slagerscoöperatie te bejammeren is, daar daar-
door de slachtingen veel onregelmatiger geschieden en door veel meer menschen wor-
den verricht. Deze opheffing doet wel vreemd aan, daar Breda in dezen steeds als
voorbeeld is voorgehouden.

Cysticercosis werd waargenomen bij ii% der gewone slachtingen ; hiervan was
0,4 % levensvatbaar. Éénmaal werd 1 afgestorven fin gevonden in de musculus
gracilis, terwijl de praedilectieplaatsen vrij waren. Een ander maal werden een
40-tal levende en afgestorven finnen gevonden in een, wegens tuberculose, uit-
gebeend rund, terwijl in hart, middenrif en kauwspieren geen parasieten werden
gevonden (m. i. wel een bewijs, dat de z.g. praedilectieplaatsen geen praedilectie-
plaatsen zijn). Op een kaartje van West-Noord-Brabant vindt men aangegeven
het aantal gevallen van cysticercosis, gevonden bij runderen, afkomstig uit verschil-
lende plaatsen. Volgens Meier zou dit kaartje een denkbeeld geven van de ver-
spreiding van de taenia saginata in West-Noord-Brabant. Dit is onjuist, daar het
aantal dieren, dat toevallig uit deze plaatsen kwam, van den allergrootsten invloed
is op de frequentie der voor die plaatsen aangeteekende gevallen.

De noodslachtingen worden nog steeds verwerkt met behulp van de vereeniging
Onderlinge Noodslachtingen Verwerking van den Kring Breda der N.C.B. In 1934
kwam verder een einde aan het begraven van het afgekeurde materiaal op de heide
onder Oosterhout en werd een contract gesloten met de destructor te Son.

In de „Vee- en Vleeschhandel" van 31 Mei vond ik onderstaand bericht. Voor
den kantonrechter te Amsterdam stond kort geleden terecht een grossier, wegens
bovengenoemd feit. Deze grossier had een voet vleesch hangen, die reeds eenigszins
„oud" was. Hij sneed nu met een mes den datum uit de goedkeuringsmerken, op
het vleesch aanwezig, althans maakte deze onleesbaar. Een opzichter zag dit en
maakte proces-verbaal op, daar in de Amsterdamsche keuringsverordening een
bepaling is opgenomen, welke het geheel of gedeeltelijk verminken van goedkeurings-
merken strafbaar stelt. De grossier beweerde, dat het vleesch eenigszins bezoedeld
was, en hij daarop eenige oppervlakkige deelen had weggesneden. Toevallig bevond
deze bezoedeling zich in de op het vleesch aanwezige stempels. Niettegenstaande
deze bewering luidde het vonnis f 40.— boete, subsidiair hechtenis.

Door den Raad van de gemeente Maasland is de overeenkomst met de gemeente
Vlaardingen inzage de uitvoering van de vleeschkeuringswet gecontinueerd.

De Staatscourant van 4 Juni, Stbld. 312, 1935, bevat een koninklijk besluit,
waarbij voor de gemeenten Sittard en Geleen een gemeenschappelijke regeling vastge-
steld wordt ter zake van de stichting en de exploitatie van een gemeenschappelijk slacht-
huis. De door Geleen geopperde bezwaren zijn afgewezen. Dit slachthuis wordt
gesticht op een voor beide gemeenten zoo gunstig mogelijk plaats, indien mogelijk
aan of nabij een grooten verkeersweg. De plaats van vestiging wordt aangewezen
onder goedkeuring van Gedep. Staten van Limburg.

In een raadsvergadering van Assendelft (N. R. Gt.) werd mededeeling gedaan,
dat geen gevolg zal worden gegeven aan het raadsbesluit, een openbare raadsver-

gadering te houden, waar de directeur van het Zaandamsche slachthuis zich zou
verantwoorden tegen grieven van slagers die beweerden, dat de directeur hen
wilde dwingen in genoemd abattoir te slachten.

De gemeente Haskerland, deel uitmakende van den kring Heerenveen, heeft de
overeenkomst zoodanig gewijzigd, dat zij deze kan opzeggen met een termijn van
één maand. de Graaf.

Dr. Baudet, Utrecht (Instituut v. Paras, en Infectie-ziekten, Biltstraat 168),
zou gaarne in het bezit komen van schapen lijdende aan lintworm-ziekte (Moniezia).
Hij laat aan de praktiseerende Collega\'s, die in hun praktijk lintwormhoudende
schapen aantreffen, verzoeken hem zulks wel te willen berichten.

Voordrachten vanwege de Plantenziektenkundige Vereeniging en de Phytopa-
thologische Commissie v. d. Botanische Vereening 3 en 4 Juli.

Mededeelingen van het Landbouwkundig bureau der Staatsmijnen in
Limburg. (Administratie : Lutterade, Limburg).

Gids voor Eerstejaars aan de Utrechtse Universiteit, uitgegeven door Unitas
Studiosorum Rlieno-Traiectina.

De 11e uitgave, 1935, werd ons toegezonden, en is, evenals hare voorgangsters,
een keurig boekje, ruim 50 bladzijden groot, waarin de aanstaande studenten en
eerstejaars alle inlichtingen kunnen vinden die zij noodig hebben. Ditmaal is er een
meisjes-uitgave aan toegevoegd, waar op het titelblad, in plaats van een lachende
student, een glunder meisjesgezicht prijkt.

Het boekje bevat opgave van colleges en practica, aanwijzingen ter orientatie
in Utrecht, zoowel in de studentenwereld als daarbuiten ; vooral wordt den aan-
komenden student op het hart gedrukt, in elk geval lid te worden van een algemeene
studentenvereeniging. Dit is een zeer wijze raad ; niet aansluiten (nihilisme) staat
gelijk met geestelijke harakiri, in vele gevallen voor het geheele volgende leven.

Het Utrechts studenten-inlichtingen-bureau, Lucas Bolwerk 8, telefoon 12262,
geopend van Maandag g Sept. tot en met Dinsdag 1 Oct. (dagelijks van 10.30
tot 12.30 ; Zaterdags en Zondags gesloten), voor schriftelijke inlichtingen reeds van
af i Juli, geeft gratis inlichting over inschrijving aan de Universiteit, colleges, voor-
uitzichten, kosten, kamers, studentenorganisaties, enz. Vr.

B. H. Molanus, op 18 Juni 1935, op een proefschrift : „Methoden van Onderzoek
ten dienste van de kwaliteit-bepaling van eieren."

A. Veenbaas Hzn, op 20 Juni, op een proefschrift : ,,Diagnostiek en bestrijding van
de Abortus-Bang, in Friesland".

Fourif., P. J. J. : Blood groups of the horse with special reference to their signifi-
cance in blood transfusion and in horsesickness immunisation.

Steyn, D. G., and Rimington, Claude : The occurrence of cyanogenetic glucosides
in South African species of Acacia I

Rimington, Claude : Isolation of the toxic principles of Cucumis africanus l.f.
Cucumis myriocarpus Naud. emend. Schweickerdt and of Cucumis leptodermis Schweic-
kerdt sp. nov., their characterisation as trilactones belonging to the "Bitter Prin-
ciple" class.

Groenewald, J. W. : The influence of rations low in certain minerals on the
composition of the blood and milk of cows and on the blood of their progeny.

Roux, L. L., Murray, G. N., and Scutte, D. J. : The effect of type of feed on
the solids-not-fat content of milk.

Kei.lermann, J. H. : Sulphur Metabolism I. The absorption and excretion of
flowers of sulphur.

Du Toit, P. J., Malan, A. I., Groenewald, J. W., and Botha, M. L. : Studies
in Mineral Metabolism XXXII. The effect of different forms of sulphur in the
diet upon the growth and wool production of sheep. Vr.

No. 1 : Beri-beri ; Slaapziekte ; Sprue ; Framboesia (Yaws) ; Syphilis ; Diversen.

No. 3 : Typhus (the typhus group of fevers) ; Dengue ; Rabies ; Tropische der-
matologie ; Amoebiasis, Dysenterie ; Zwartwaterkoorts.

No. 5 : Recurrens (relapsing fever) ; Lepra ; Trypanosomiasis (slaapziekte) ;
Gifslangen en slangengif.

J. L. Postema, Purmerend, benoemd tot Hoofd van de Vleeschkeuringsdienst,
tevens Inspecteur der veemarkten, aldaar.

Dr. J. H. L. van Leeuwen, Mil. Paardenarts ie KI. met ingang van 31 Maart
1935, op verzoek eervol, en met recht op pensioen, uit H.M. Mil. Dienst ontslagen.

Dr. L. W. M. Lobel, eervol ontheven van de tijdelijke waarneming van de be-
trekking van Directeur van het Veeartsenijkundig Instituut, en benoemd als bac-
terioloog aan dat Instituut.

Dr. B. J. Krijgsman, dierkundige (Veeartsenijk. Instituut), 8 maanden verlof
naar Europa, ingaande 15 Mei 1935.

Jaarverslag van den Burgerlijken Veeartsenijkundigen Dienst [B] over 1933.
Batavia, Landsdrukkerij, 1935. 8°. 40 blz.

B. Veeartsenijkundig Instituut, Buitenzorg, Java. Dept. van Econ. Zaken in
Ned.-Indië.

Het Zwartwitkop Groningsch veeslag. \'s Gravenhage, Nederlandsch Rundveestam-
boek, 1935. 8°. Met foto\'s. (Verschenen in 4 talen.)

Stamboek van het Nederlandsche trekpaard (Belgische type). 1934. Maastricht,
Leiter-Nijpels, 1935. Gr. 8^C.
Stamboek (Veulens) : 74187—77867.
Keurstambock (Hengsten) : 1563—1622.
Keurstamboek (Merriën) : 18302—19360.

Verslag omtrent de werkzaamheden van den veeartsenijkundigen dienst en den
gezondheidstoestand van den veestapel in 1933. \'s Gravenhage, Algemeene Lands-
drukkerij, 1935. 8°. 96 blz. ƒ I.—
Dept. van Econ. Zaken. Directie van den Landbouw.

H. A. Sirks, Dispersiteitsmetingen van het vet in melk en karnemelk, \'s Graven-
hage, Alg. Landsdrukkerij, 1935. 8°. 28 blz. ƒ0.40
Verslagen van landbouwk. onderzoekingen. No. 41 C.
A. Galli, Delia sterilita nei bovini. Pisa, tip. Vallerini, 1935. 8°. 38 p.
Suppl. al Bollettino della Soc. Eustach. Anno 32, fase. 4.

L. Grassi, L\'igiene del latte alimentäre nei centri urbani. Roma, Comitato naz.
per il latte e suoi derivati, 1934. 8°. 16 p.

D. Braghiroli, La stalla ed altri argomenti zootecnici. Reggio Emilia, off. graf.
Easciste, 1934. 8°. 40 p.

E. Lepi.ae et L. Tobback, Organisation et exploitation des élevages au Congo
Belge. Tom. i. 3e éd. Bruxelles, Direction générale de l\'agriculture et des élevages
du Ministère des Colonies, 1933. Gr. 8°.

P. Feyel, Le tube urinaire dans la série animale. Paris, Le François, 1935. 8°.
216 p. av. 92 fig. fr. 40.—-

P. Hemelsdael, Contribution à l\'étude de la race porcine flamande. Paris, Le
François, 1935. 8°. 148 p. av. fig. fr. 20.—■

R. Girardeau, Des oeufs en abondance à la ferme. Paris, Libr. agr. de la Maison
Rustique, 1935. 8°. 226 p. fr. 12.—

Legendre, Le porc de plein air. Paris, Libr. agr. de la Maison Rustique, 1935.
8°. 126 p. fr. 6.—

Girard et Jannin, Le mouton de rapport. 3e éd. Paris, Libr. agr. de la Maison
Rustique, 1935. 8°. 376 p. fr. 18.—

Herd book de la race pie-noir de l\'Est de la Belgique. Vol. 10. 1934. Spa, A. Le-
marchand, 1935. 8°. 287 p. fr. 15.—•

Fédération nat. des syndicats d\'élevage de bétail.
Veterinary Surgery. London, H. M. Stationery Office, 1935. 8°.
Choice of carcer series. No. 3.

Diseases of animals (Dairy Cattle). Belfast, H. M. Stationery Office, 1935. 8°.
Public and general acts.

Milk and milk products. Belfast, H. M. Stationery Office, 1935. 8°.
Public and general acts.

Hutchinson\'s dog encyclopedia. Ed. by IV. Hutchinson. Vol. 3. London, Hutchinson,
1935. 4⁰. Sh. 17.6

Our Jriend the west highland white terrier. Ed. by R. Johns. London, Methuen,
1935. 8°. VIII 86 p. Sh. 2.6

P. McGrew, A new cynodesmus from the lower pleocene of Nebraska with notes
on the phylogeny of the dogs. London etc., Cambridge Univ. Press, 1935. Gr. 8 .

G. W. L. Meredith, Preparing the point to point horse. London, Horse and
Hound Publ., 1935. 8°. 36 p. Sh. 1.

N. Faston, Principles of genetics and eugenics ; a study of heredity and variation
in plants, animals and man. Boston, Ginn, 1935. 8°. $ 2.80

T. B. Charles and H. O. Stuart, Commercial poultry farming. Danville, Inter-
state Ptg. Co., 1934. 8°. XVI 436 p. w. 193 fig. and 2 pi.

Die Lokalanaesthesie in der Veterinärmedizin. Leverkusen, Behringwerke, 1935.
8°. M. 10 Abb. Behringwerke, Vet.-med. Abt.

Organisation und Durchführung der Abortus-Bang-Bekämpfung (freiwilliges
staatlich gefördertes Abortus-Bekämpfungs-Verfahren). Berlin, P. Parey, 1935.
4°. 8 S. M. 0.25

F. Kirstein, Leitfaden der Desinfektion für Desinfektoren u.s.w. in FVagc und
Antwort. I5te Aufl. Berlin, J. Springer, 1935. 8°. VI 110 S., Bl. und Doppclbl.,
12 Bl. M. 4.20

VV. Kordatzki, Taschenbuch der praktischen pH-Messung. 2te Aull. München,
Müller und Steinicke, 1935. Gr. 8°. VIII 235 S. m. 68 Abb. M. 8.—

E. Hauer, Mehr Futter, mehr Eiwciss aus der eigenen Wirtschaft. Graz, Stocker,
[1935]. Gr. 8°. 31 S. M. 0.50

F. Kolbe, Praktikum der Schlachtvieh- und Fleischbeschau für Veterinärmedi-
ziner. Berlin, R. Schoetz, 1935. Kl. 8°. VIII -f 56 S. M. 2.50

B. Lachenschmid, Praktikum der tierärztlichen Schlachtvieh- und Fleischbe-
schau. Anleitung zur Untersuchung und Beurteilung der Schlachttiere nach den
Bestimmungen des Fleischbeschaugesetzes. Stuttgart, F. Enke, 1935. 8°. 262 S.
m. 14 Abb. M. 7.-—

Veterinär-historisches Jahrbuch. Hrsg. von W. Rieck. Jg. 7. Leipzig, W. Richter,
1935. Gr. 8°. 212 S. M. 22.—

Ergebnisse der Biologie. Hrsg. von Ä. von Frisch, R. Goldschmidt u. A. Red. von W.
Ruhland. Bd. 11. Berlin, J. Springer, 1935. Gr. 8°. 437 S. m. 142 Abb. M. 46.60

H. Beck-Broic.hsitter, Der Jagdteckel. Seine planmässige Ausbildung zur
Vielseitigkeit. Neudamm, J. Neumann, [1935]. Kl. 8°. 40 S. m. 14 Abb. M. 1.20

E. Piegsa, Das gemsfarbige Thüringer Kaninchen. Nach den neuesten Ergebnis-
sen der Zucht bearb. 4te Aufl. Leipzig, F\\ Poppe, [1935]. 8°. 48 S. m. Abb.

Ordnung für Verbands-Gebrauchsprüfungen [der Hunde]. Nach den Beschlüssen
der 30. Verbandsversammlung am 2. Febr. 1935. Neudamm, J. Neumann, [1935].
Kl. 8°. 23 S.

Girouy, Les vitamines des germes de blé, leur action sur la reproduction. Etude
spéciale du facteur E. Thèse de Paris. 1935.

Joseph, Diagnostic de la leucose des poules. Considérations générales sur les
maladies voisines. Thèse de Paris. 1935.

Arnoux, La fièvre ondulante humaine d\'origine bovine en Saône-et-Loire. Thèse
de Paris. 1935.

De Bayo, Traitement des broncho-pneumonies du chien par la bactériothérapie.
Thèse de Paris. 1935.

Tardieu, Contribution à l\'étude de l\'hémoglobinurie paroxystique a frigore
du cheval. Thèse de Paris. 1935.

Baussant, Essais d\'une technique d\'hystérectomie chez les carnivores domesti-
ques. Thèse de Paris. 1935.

Mandon, Les tumeurs chez le mouton. Rôle des agents parasitaires et infectieux
dans la genèse des cancers du poumon. Etude critique. Thèse de Paris. 1935.

Rameau, Intérêt, possibilité de l\'approvisionnement d\'une grande ville en cham-
pignons sauvages. Thèse de Paris. 1935.

Girard, Etudes sur les moyens de détecter les radiations animales : le pendule.
Thèse de Lyon. 1935.

Lagoutte, Le furet, son origine, ses moeurs, son élevage, son utilisation, sa pa-
thologie. Thèse de Lyon. 1935.

Luguet, De l\'emploi des courants de haute fréquence, associés on non aux rayons
ultra-violets en médicine canine et féline. Thèse de Lyon. 1935.

Martignoles, Contribution à l\'étude des habronémoses. Essai d\'un traitement
de l\'habronémose cutanée. Thèse de Toulouse. 1935.

Vidal, l-\'racture de la colonne vertébrale du chien. Thèse de Toulouse. 1935.

Lacaze, Le blocage de la rotule (pseudo-luxation rotulienne) chez nos animaux
domestiques. Son mécanisme pathogénique. Thèse de Toulouse. 1935.

Rapilliard, L\'inspection et la réglementation de la vente des denrées alimen-
taires dans la ville de Narbonne, de la préhistoire à nos jours. Thèse de Toulouse.
1935-

Soubes, De l\'accouchement prématuré artificiel pour l\'amélioration de la fourrure
des agneaux karakuls. Thèse de Toulouse. 1935.

Dutheil, Contribution à l\'étude de la vitesse de coagulation du sang en médecine
vétérinaire. Thèse de Toulouse. 1935.

H. Lehnhardt, Beitrag zur Agglutination beim infektiösen Abortus. Inaug.-
Diss. Leipzig. 1935.

J. Rietbrock, Die Sublimatprobe im Dienst der Diagnostik der infektiösen Anae-
mic des Pferdes. Inaug.-Diss. Leipzig. 1935.

VV. SüI.Berg, Beiträge zur Therapie der Katzenräude (Notocdriasis cati). Inaug.-
Diss. Leipzig. 1935.

W. Regier, Beitrag zur pathologischen Anatomie und Pathogenese der sog.
„gangränösen Mastitis der Schafe". Inaug.-Diss. Leipzig. 1935.

H. Runge, Beiträge zur Diagnose des Aszites bei Hunden. Inaug.-Diss. Leipzig.
>935-

A. Volkmann, Behandlungsversuche der Kaninchen - bzw. Katzencoccidiose
mit Viscojod und C\'arbo medicinalis „Merck". Inaug.-Diss. Leipzig. 1935.

R. Walther, Versuche mit Valvanol in der Veterinärchirurgie. Inaug.-Diss.
Leipzig. 1935.

H. Schuster, Beiträge zur Pathologie der Tonsille der Katze. Inaug.-Diss. Leip-
zig- 1935-

VV. Villwock, Untersuchungen über die Xanthoproteinreaktion nach Bacher im
Blut des Rindes. Inaug.-Diss. Leipzig. 1935.

IL Wolenk, Beitrag zur Allergie bei Abortus-Bang-Infektion der Rinder und
Pferde. Inaug.-Diss. Leipzig. 1935.

G. Berns, Ein Beitrag zur Therapie der eitrigen Sehnenscheidenentzündung beim
Pferde. Inaug.-Diss. Berlin. 1934.

K. Blum, Ueber den Umsatz von Glycerin im Tierkörper. Inaug.-Diss. Leipzig.
\'934-

H. VV. A. Gronau, Ist das Ergebnis der Perkussion für die klinische Diagnose der
Lungentuberkulose des Rindes verwertbar? Inaug.-Diss. Berlin. 1934.

L. Homann, Ueber die Wirkung von Leberextrakten auf die Magensekretion
des Hundes. Inaug.-Diss. Münster. 1934.

A. Laass, Die Bestimmung des Keimgehaltes des gesunden nicht-trächtigen Geni-
taltraktus des Schweines unter bes. Berücksichtigung der Tuberkulose bei tuber-
kulös erkrankten Tieren. Inaug.-Diss. Berlin. 1935.

B. Schröder, Die interpolare Spannungsverteilung in einem Kernleiter. Inaug.-
Diss. Berlin. 1934.

G. Vieck, Anaesthesiegebiete am Vorderschenkel des Hundes distal vom Karpal-
gelenk. Inaug.-Diss. Berlin. 1934.

H. Bertram, Der Nachweis des Stoffwechsels im Hundezahnbein durch Farb-
wanderung. Inaug.-Diss. Göttingen. 1934.

H. Gollub, Untersuchung eines bisher unbekannten Virus bei einer übertrag-
baren Kanarienvogelkrankheit auf seine Filtrierbarkeit. Inaug.-Diss. Münster. 1934.

W. HäRTEi., Ueber die antirachitische Wirksamkeit von bestrahlter Milch. Inaug.-
Diss. Münster. 1934.

E. Kottmann, Untersuchungen über die diagnostische Bewertung der Blut-
kultur nach Löwenstein bei experim. Tiertuberkulose. Inaug.-Diss. Münster. 1934.

C. Engelmann, Versuche über den Geschmackssinn von Taube, Ente und Huhn.
Inaug.-Diss. Göttingen. 1934.

E. G. Benf.s, Die ungarische Schweinezucht unter bes. Berücksichtigung von
Messungsergebnissen. Inaug.-Diss. Halle. 1934.

H. Buchholz, Versuch einer Erbanalyse der Milchleistung in kleinen Herden
und auf Grund der Kontrolljahrscrträge. Inaug.-Diss. Berlin. 1934.

A. Columbus, Der quantitative Verlauf der Entleerung des Pansens bei Schafen
und Ziegen mit Berücksichtigung der Gesamtentleerung des Magen-Darmkanals.
Inaug.-Diss. Berlin. 1934.

F. Harjehusen, Die Milchwirtschaft Oldenburgs unter Berücksichtigung der
Neuordnung 1933—1934. Inaug.-Diss. Köln. 1934.

H. Peters, Die Verdaulichkeit der Nährstoffe in den gebräuchlichen Futter-
mitteln bei Hühnern mit bes. Berücksichtigung des Eiweiss nach neuer Methode.
Inaug.-Diss. Berlin. 1934.

G. L. von Winterfeld, Die milchwirtschaftlichcn Verhältnisse der Uckermark.
Inaug.-Diss. Berlin. 1934.

In den Haag is in oprichting door niet-dierenartsen de N.V. Eerste
Nederlandsche Dicrenziekenfonds, bedoelende tegen vastgestelde prijzen
in de eerste plaats aan eigenaren van kleine huisdieren, maar daarnaast
ook aan eigenaren van groote huisdieren diergeneeskundige hulp te ver-
zekeren. De opzet is, dat dit ziekenfonds niet alleen in den Haag en om-
geving, maar over het geheele land zijn werkzaamheden zal uitstrekken.

Nadat daarover bij den secretaris der Maatschappij inlichtingen waren
ingewonnen, heeft het bestuur van dat fonds zich in verbinding gesteld
met het bestuur van de afdeeling Zuid-Holland, door welke afdeeling
krachtens het nu bestaande bindend besluit, de goedkeuring moet worden
verleend.

Wachtende op die goedkeuring heeft op verzoek van het bestuur van
het fonds een bespreking plaats gehad tusschen dat bestuur en het Dage-
lijksch Bestuur der Maatschappij. Hierbij bleek dat de door het fonds
voor het oogenblik aan de dierenartsen uit te keeren bedragen voor de
behandeling van kleine huisdieren van dien aard zijn, dat het D.B., zou
dit de goedkeuring moeten verleenen, niet op die voorwaarden zou willen
ingaan. Ditzelfde was trouwens ook reeds besloten in de vergadering
van de afdeeling Zuid-Holland bij de bespreking van de vaststelling van
voorwaarden voor goedkeuring van ziekenfondsen.

Zooals den leden bekend is, bestaat er op het oogenblik een bindend
besluit voor de leden ten opzichte van ziekenfondsen, waarin o.m. aange-
geven staat :

,,Het is aan de leden van de Maatschappij voor Diergeneeskunde ver-
boden medewerking te verleenen aan ziekenfondsen of abonnementen
af te sluiten, indien de reglementen van die fondsen of de voorwaarden
dier abonnementen niet zijn goedgekeurd."

Daar het bovengenoemde ziekenfonds de door de Maatschappij ver-
langde goedkeuring nog niet verkregen heeft en de onderhandelingen
daarover nog gaande zijn, wil het Dagelijksch Bestuur de leden herinneren
aan het hierboven vermelde besluit en hen in hun eigen belang verzoeken
dat, worden hun door genoemd ziekenfonds voorstellen tot verbinding
aan dat fonds gedaan, hierop niet in te gaan en zich hierover in verbinding
te stellen met het secretariaat der Maatschappij.

Afb. 4. Placenta kat (geval II ampul D).
a. placentair labyrinth, b. resten uterine klieren, c. muscularis.

Afb. 5. Placenta kat geval II ampul B.
a. placentair labyrinth, b. uterusklieren, waarin trophoblast doordringt.

Afb. 9. Microphoto uteruswand hond geval X .C.
/allen weefsel, b. sterk vertakte papillen, c. slijm. d. deklaag.
e. diepgelegen uterusklieren. ƒ. muscularis.

At\'b. 10. Microphoto uteruswand hond geval V.D.
a. papillen, b. deklaag, e. diep gelegen uterusklieren. d. musculans.

Afb. li. Microphoto uteruswand hond geval V.A.
a. sterk vertakte papillen, b. slijm. c. deklaag, d. diepe klierlaag.
e. muscularis. f. zie tekst.

Afb. 14. Microphoto van uteruswand hond geval VII G.
a. vervallen weefsel, b. papillen, die aan het einde vervallen.
c. diepe klieren, d. muscularis.

De Staatscourant van 10 Juli 1935 bevatte de benoeming van
Dr. G. M. van der Plank, tot buitengewoon hoogleeraar aan de
Rijks-Universiteit te Utrecht in de Faculteit der Veeartsenijkunde
om onderwijs te geven in de

Daarmede wordt voorzien in de vacature ontstaan door het overlijden
van Prof. Dr. H. M. Kroon op 26 Februari 1933.

Alle dierenartsen zullen de groote beteekenis van deze benoeming
naar waarde weten te schatten. Steeds meer wint het inzicht veld
dal hetgeen economisch met onze huisdieren te bereiken is wel zeer
intensief samen hangt met dat groote complex van verschijn-
selen dat men met den term „gezondheid" dezer dieren pleegt
aan te duiden. Alle maatregelen, met inbegrip van die op het
gebied der veeteelt, die uit technisch of economisch oogpunt
als gewenscht of noodig worden aanbevolen zullen dus in het
bijzonder getoetst moeten woiden aan den invloed dien zij op het
welbevinden der dieren uitoefenen. En hier is de dierenarts de eenige
competente raadsman. Het is verblijdend, dat het behoud van deze
leerstoel ook bij de besturende autoriteiten op het gebied van het
Universitair onderwijs warme aanhangers heeft gevonden, zij het dat
met het oog op de moeilijke omstandigheden men voor dit oogenblik
met een extra-ordinariaat heeft meenen te kunnen volstaan.

Alle ingewijden weten, dat het collega van der Plank niet zal
ontbreken aan toewijding, kennis en begaafdheid om dit onder-
deel der .toegepaste diergeneeskunde tot grooten bloei te brengen.
Moge het hem gelukken daarvoor de materieele voorwaarden ver-
wezenlijkt te zien. Aan den steun zijner collega\'s in wijden kring
zal het hem daarbij niet ontbreken.

Met de hartelijke gelukwenschen onzer Redactie bij de eervolle
onderscheiding die Dr. van der Plank ten deel viel zij dit korte
bericht besloten.

Uit de Kliniek voor Veterinaire Verloskunde en Gynaecologie der Rijks
Universiteit te Utrecht. Directeur : Prof. Dr. F. C. VAN DER KAAY.

Bij multipare dieren worden de bevruchte eitjes, die in den uterus
zijn aangekomen, over een of beide cornua uteri verdeeld en gaan zij
zich verder ontwikkelen. Bij de ontwikkeling der vruchten zien wij,
dat op de plaatsen, waar zij gelegen zijn, de uterus zich ampulvormig
verwijdt. In den aanvang der ontwikkeling zijn de gedeelten van den
uterushoorn gelegen tusschen de ampullen slechts matig verdikt;
in het verdere verloop worden de ampullen grooter in de lengte en
worden de gedeelten, die oorspronkeijk tusschen de ampullen liggen,
ook ingenomen door de vruchten met hun adnexa. Tenslotte komt het
chorion van de eene vrucht tegen die der anderen te liggen. Neemt
men den graviden uterus gedurende de graviditeit weg en opent men
hem, dan vindt men bijna steeds in de ampullen vruchten liggen van
gelijke grootte en zeker van even ver gevorderde ontwikkeling. Het is
mij in enkele gevallen gebleken, dat hierop uitzonderingen voorkomen.

Geval I. Kat No. 26, 1933/\'34- De eigenares verzocht ons bij de
goed gezonde poes, die ongeveer 5 weken geleden gedekt was, den be-
vruchten uterus met de ovariën te verwijderen. De poes had gedurende
de graviditeit geen abnormale verschijnselen vertoond, uitvloeiing uit
de vulva was nooit waargenomen. Bij buikpalpatie werden duidelijk
ampullen gevoeld. Bij de operatie, die plaats vond in aethernarcose,
werd een gravide uterus, die vijf ampullen bevatte, verwijdeid. Op-
vallend was de ongelijke grootte der ampullen ; een ampul was duide-
lijk grocter dan de vier andere en ook deze verschilden onderling in
grootte (Afb. 1). Ook de bloedvaten op de grootste ampul waren meer
ontwikkeld en meer gevuld dan op de andere. Nadat de uterus enkele
dagen in een 10% formaline oplossing was gefixeerd, werd hij in lengte-
richting opengeknipt. De grootste ampul bevatte een foetus, terwijl
de andere ampullen gevuld waren met een heldere ongekleurde water-
dunne vloeistof, waarin dunne vliezen dreven (Afb. 2). In de vloeistof
van een der ampullen werd nog een losliggend blaasje gevonden met
een doorzichtigen wand en gevuld met dezelfde waterige vloeistof. Op
een plaats aan den omtrek daarvan bevond zich een ondoorzichtig
witgekleurd plekje ter lengte van 3 m.M., ter breedte van 2 m.M.
en ter dikte van 2 m.M. Tot mijn spijt is dit vormsel, voor dat het
histclogisch onderzocht kon worden, verloren geraakt. De ampul,
waarin de foetus aanwezig was, vertoonde geen abnormale verschijn-
selen, duidelijk was de gordelplacenta waar te nemen ; deze was iets
donkerder van kleur dan de uteruswand ter weerszijden hiervan, mi-

croscopisch was de bouw der placenta overeenkomstig den duur der
drachtigheid, d.w.z. zij was geheel ontwikkeld aanwezig. In de am-
pullen, waarin een foetus ontbrak, bleek de wand in het midden dikker
te zijn dan aan de einden. De kleur van dit verdikte gedeelte was wit
en niet afwijkend van de rest. Het leek zeer veel op een gordelplacenta
en inderdaad kon deze verdikking zeer gemakkelijk van den uterus-
wand worden losgemaakt en met de vruchtvliezen, die naast de pla-
centa tegen den uteruswand aanlagen, verwijderd worden. Micro-
scopisch onderzoek van de gordelvormige verdikking in het midden
der leege ampullen leerde mij, dat hier duidelijk een placenta aanwezig
was. De bouw der placenta was niet zoo ver gevorderd als in de ampul
met den foetus, d. w.z. het placentair labyrinth was nog niet geheel
gevormd, van de verwijde uterusklieren was nog een vrij groot gedeelte
aanwezig. De cellen der placenta foetalis waren op het oogenblik der
fixatie niet dood, maar waren volkomen gaaf aanwezig. In het meso-
derm der placenta foetalis waren hier en daar foetale bloedvaten ge-
vuld met erythrocyten aanwezig.

Geval II betreft den uterus van een gezonde kat, die om mij onbe-
kende reden gedood was en waarbij in den buik een drachtige uterus
werd aangetroffen.

De ampullen waren ook hier niet allen even groot. Na eenige dagen
fixatie in 10 % formaline-oplossing werd de uterus in lengterichting
gehalveerd. Hierna zagen wij een zeer afwijkend beeld (Afb. 3).

In twee ampullen bevonden zich vruchten, die reeds vrij goed be-
haard waren en die behoorden bij een drachtigheid van bijna 8 weken.

In deze ampullen bevond zich een gordelplacenta, waarvan bij micro-
scopisch onderzoek bleek, dat de bouw volkomen normaal was, het
placentair labyrinth was volledig ontwikkeld (Afb. 4). ^x)

Daarnaast bevonden zich nog drie ampullen met heldere vloeistof,
waarvan in twee een foetus (Afb. 3, E.B.) aanwezig was, in een werd
geen foetus aangetroffen (Afb. 3, C.).

De foetus in ampul E was wel kleiner dan die in ampul D en A, het
was geen microvorm, maar de ontwikkeling was veel minder ver ge-
vorderd dan van de foeti in A en D.

De foetus in E vertoonde geen enkel verschijnsel van mummificatie,
noch van maceratie en was omgeven door heldere vloeistof. De foetus
in ampul B was een rond weefselballetje, mummificatie, dat met een
weefselbrugje (navelstreng) (zie Afb. 3) aan de vruchtvliezen was ver-
bonden. In ampul C ontbrak de foetus, maar er was duidelijk een
placenta aanwezig. Bij microscopisch onderzoek bleken de placentae,
die aanwezig waren in ampul E, B en C, ongeveer even ver ont-
wikkeld te zijn, maar zij waren nog niet zoover als de placenta in
A en D ontwikkeld. Bij E, B en C was het placentair labyrinth nog niet
volkomen ontwikkeld, de trophoblast was nog bezig door te dringen
in de dieper gelegen klierkamers. De placentae in E, B en C vertoonden
geen enkel verschijnsel van degeneratie (Afb. 5).

Geval III. Een dwergpinchertje 3 jaar oud moest voor het eerst
werpen, nadat 67 dagen geleden de dekking éénmaal had plaats ge-
vonden.

Het diertje werd in partu aangebracht. Het eerste jong, waarvan
het hoofd ingetreden was, kon manueel gemakkelijk naar buiten ge-
bracht worden. Dit was een levend jong van normale grootte en nor-
male ontwikkeling (Afb. 6, 1). De placenta bij dit jong behoorende
vertoonde macroscopisch geen afwijkingen (Afb. 6, pl. I). Na verloop
van een half uur werd zonder moeite een veel kleiner jong geboren,
dat niet alleen kleiner was dan het eerste, maar dat ook veel minder
ver ontwikkeld was, o.a. ontbrak de beharing (Afb. 6, II), maar dat
levend ter wereld kwam, duidelijk ademde en eerst na verloop van een
kwartier stierf. Nadat dit jong geboren was, werd een placenta uitge-
dreven, die veel kleiner was dan van het eerste jong, maar verder niets
abnormaals vertoonde.

Het ontbreken van foeti in de ampullen E, D, C, A van geval I is
zeer merkwaardig. Ontbraken zij alleen in de ampullen E, D, C dan
zou men nog kunnen denken, dat de foeti geaborteerd waren, maar nu
ook in ampul A een duidelijke placenta en geen jong aanwezig was,
kunnen wij dit wel uitsluiten.

\') Ik zeg den Heeren Schornagel en Hoogland gaarne dank voor de ver-
vaardiging der microphoto\'s.

dat het tot resorbtie van foeti kan komen ; ook bij andere dieren heeft
men dit meermalen gevonden. Wanneer men aanneemt, dat de jongen
in de ampullen A, C, D, E zijn gestorven en geresorbeerd, dan komt
men van zelf tot de vraag, waarom zijn deze jongen gestorven, terwijl
de placenta goed ontwikkeld is. Ik vermag op deze vraag geen ant-
woord geven. In de gevallen, waarin men resorbtie van jongen waar-
nam, vond men herhaaldelijk dat de placenta nog het langst te her-
kennen was (Fraenkel¹) konijnen, Strahl en Henneberg²) fret) maar

uit geen der mij bekende publicaties bij dieren blijkt, dat men na de
resorbtie placentae vond, die zich in volkomen goeden toestand bevonden.

Bij de vrouw is het bekend, dat na den dood van de vrucht de vlokken
kunnen doorgroeien, zoodat het ei aanvankelijk nog grooter kan wor-
den ; zelfs kan de hoeveelheid vruchtwater toenemen, vooral wanneer
de vrucht zeer vroeg te gronde gaat. De vrucht wordt dan geresor-

beerd, zoodat het ei, behalve water, geen of slechts een aanduiding van
een embryo bevat.

Tusschen deze gevallen bij den mensch en het hierboven beschrevene
bij de kat, bestaat mijn inziens een groote overeenkomst.

In geval II vonden wij naast de ver ontwikkelde vruchten in de am-
pullen A en D veel minder ontwikkelde in de ampullen E en B. Had
men slechts een minder ontwikkelde vrucht in ampul B gevonden, dan
zou men nog aan superfoetatio hebben kunnen denken ; nu ook in
ampul E een vrucht ligt, lijkt mij dit geheel uitgesloten. Hierboven heb
ik reeds opgemerkt, dat aan de foetus E geen enkel verschijnsel van
mummificatie of maceratie was te constateeren en na waarnemen van
geval 3 komt het mij het meest waarschijnlijk voor, dat de foetus E
op het oogenblik der fixatie evenals de foeti A en D leefden, maar dat
het door een stoornis, waarvan mij de oorzaak onbekend is, in ontwik-
keling bij A en D is achter gebleven.

Ook hier was in ampul C evenals in de ampullen A, C, D, E van
geval I geen foetus of rest daarvan te vinden. Men moet tot de con-
clusie komen, dat in deze leege ampullen de foeti door onbekende
oorzaak te vroeg zijn afgestorven en geresorbeerd zijn, terwijl de pla-
centae intact zijn gebleven.

Geval IV. Een in goeden voedingstoestand verkeerende herders-
hond van ii jaar moest den tienden September 1933 voor de eerste
maal werpen. Den i8en Augustus had de hond een geringe, dun sereuze,
iets rood gekleurde uitvloeiing, welke na enkele dagen verdween.
Den ioen September werd de hond onrustig, maakte een nest en at
veel minder. Weeën werden niet opgemerkt. Den i8en September
bestónd er een groene, niet stinkende uitvloeiing. By palpatie was
duidelijk een jong in den uterus te voelen. Subcutane pituglandol-
toediening deed wel de uitvloeiing vermeerderen, maar een vrucht
werd niet geboren. De hond werd zieker en den igen September werd
de teef ter behandeling in de kliniek aangeboden. Hier bleek, dat de
uitvloeiing bestond uit een taai slijmige, niet stinkende, donkergroen
gekleurde massa. De Röntgenfoto gaf een jong in stuitligging aan, vrij
ver van den bekkeningang verwijderd. De groene kleur der uitvloeiing
wees er op, dat minstens een placenta geheel of gedeeltelijk had los-
gelaten, waardoor het vrij zeker was, dat het bijbehoorende jong ge-
storven was. Vaginaal was het jong niet te bereiken. De temperatuur
bedroeg 39,9° C. Wij besloten tot hysterectomie. Op de gebruikelijke
manier werd in chloroform-aethernarcose de uterus verwijderd. De
geëxstirpeerde uterus werd opengeknipt om den inhoud aan een nader
onderzoek te onderwerpen. In een hoorn (Afb. 7, A) bevond zich een
gestorven, goed ontwikkeld jong, waarvan de haren loslieten en dat
zeer sterk in de lengte gerekt was. De uterus lag hier strak omheen,
van de vruchtvliezen was nog slechts een donkergroene, dik slijmige
massa over.

plaatsen B¹, B², B³ en B⁴ bevonden zich zones ter breedte van onge-
veer 3,5 c.M., welke bedekt waren met een dikke, slijmige, groene
massa. Daartusschen bevonden zich zönes, die het normale geplooide
slijmvlies van een onbevruchten uterushoorn te zien gaven. Na ver-
wijdering van de slijmige massa\'s op de eerst genoemde zónes, bleef
op die plaatsen een vlokkige massa over vastzittende aan den uterus-
wand. Deze zónes hadden ongeveer de breedte van een volkomen ont-
wikkeld placentair labyrinth. Bij microscopisch onderzoek van deze
bijzondere zönes bleken op het uterusslijmvlies groote sterk vertakte
vlokken voor te komen. In coupes gekleurd volgens van Giesson bleek
hier en daar een Drüsendeckschicht aanwezig te zijn met daaronder
een diepe klierlaag. Bij het microscopisch onderzoek van den uterus-

wand tusschen twee zönes b.v. bij C vertoonde het uterusslijmvlies
ook vlokken, maar lang niet in die mate als bij B¹, B², B³ en B⁴.

Geval V. De groote Duitsche dog werd den i6en Augustus 1932
ter behandeling aangeboden met de volgende anamnaese. 31 Maart
was de hond gedekt, doch niet drachtig geworden. Eenige weken voor
dat het dier ter behandeling in de kliniek werd aangeboden, was het
door een veearts voor een endometritis behandeld met extractum
secale cornutum. Toen bestond er een ongekleurde slijmige uitvloeiing,
die 4 weken daarvoor witter van kleur was geweest. Rood of groen
gekleurde uitvloeiing was nooit waargenomen. De hond werd ter be-
handeling gebracht, omdat hij sterk vermagerde en veel dronk.

Het onderzoek leerde ons, dat er een zeer geringe mucopurulente
uitvloeiing bestond. De vagina vertoonde geen afwijkingen.

Bij buikpalpatie viel een verdikking op in het mesogastrium. De
uterus was niet met zekerheid te palpeeren. Het verder onderzoek

toonde ons aan, dat de hond aan diabetes mellitus leed (de urine be-
vatte zeer veel suiker). Op verzoek van den eigenaar werd de hond,
omdat de prognose infaust was, pijnloos gedood.

Bij het post mortem onderzoek konden wij aan den uterus het vol-
gende waarnemen. De eene uterushoorn was veel grooter dan de an-
dere en na openen vonden wij in dezen 3 normaal ontwikkelde jongen,
ongeveer 7 weken oud (Afb. 8). Naast de placentair labyrinthen bleek
de uteruswand bedekt te zijn met een dikke, heldere, slijmige massa en
nadat het slijm voorzichtig verwijderd was bleven er vlokken over die

gemakkelijk loslieten ; daarna zagen wij op het uterusslijmvlies, dat
sterk verdikt was (Afb. 8 C, C¹, C²), en dat wel wat leek op een ca-
runkel van een rund, omdat overal verdiepingen aanwezig waren.
Microscopisch bleek de bouw van deze plaatsen (Afb. 9) dezelfde
te zijn als die uit het voorgaande praeparaat bij B¹, B², B³ en B⁴. Ook
hier waren op het uterusslijmvlies zeer groote, sterk verdikte vlokken,
waartusschen dik slijm, aanwezig. Aan de oppervlakte was vervallen
weefsel te zien.

Op enkele plaatsen was de diepe klierlaag zeer fraai aanwezig. Meer
naar de cervix toe (Afb. 8, D) toonde de uteruswand het normale beeld
n.m.1. min of meer plooien. Microscopisch zagen wij kleine vlokken op
het uterusslijmvlies (Afb. 10). De bouw van den uteruswand hier kwam
overeen met den bouw van den uteruswand van geval 4 bij C.

De tweede hoorn vertoonde ook een bijzonder beeld. Vrijwel de
geheele hoorn was gevuld met een dikke, donkergroen gekleurde massa,
waarin bij E een gemummificeerd foetus (Afb. 8 F, foetus ingesloten
in paraffine) werd aangetroffen van ongeveer 2 c.M. lengte en tevens
wat resten van vruchtvliezen. Na voorzichtige verwijdering van deze
slijmmassa bleken bij E en A plaatsen in den uterus aanwezig te zijn
ongeveer ter breedte van 4 en 3 c.M., die veel overeenkomst vertoonden
met de plaatsen B¹—B⁴, bij geval IV en de plaats C in den anderen hoorn.
Ook het microscopisch beeld van deze plaatsen, dat gekenmerkt was
door de aanwezigheid van vele en groote papillen op de mucosa, kwam
overeen met dat van B¹—B⁴ van geval IV en van C van den anderen hoorn
(Afb. 11). Hier en daar worden door papillen en hun zijtakken gebie-
den gevuld met slijm omsloten, deze lijken wel eenigszins op sterke
verwijde klierkamers (Afb. 11, F). Tusschen E en A en vanaf A tot
aan het einde van den hoorn was het slijmvlies macroscopisch en micro-
scopisch van denzelfden normalen bouw, zooals het was ter plaatse C
geval IV en D geval V.

Geval VI betreft een waarneming, die toevallig werd gedaan bij
een hond, welke gestorven was en ter sectie kwam en waarbij de uterus
vergroot was. Op twee plaatsen in den eenen hoorn en een plaats in den
anderen was de mucosa sterk verdikt en met vlokken bedekt waartus-
schen zich dik ongekleurd slijm bevond (Afb. 12). Zoowel macro-
scopisch als microscopisch kwamen deze plaatsen overeen met B\'—B⁴van geval IV en G, E en A van geval V. Naast deze plaatsen vertoonde
het slijmvlies geen afwijkingen.

Geval VII. Een ruwharige foxterrier was den 2en Februari j.1.
63 dagen drachtig. Den 6en Februari had de partus nog niet plaats
gehad. Gedurende de graviditeit had de hond geen abnormale ver-
schijnselen vertoond. In den nacht van 5 op 6 Februari was het dier
onrustig geweest, maar des middags 4 uur, toen het ter behandeling
werd aangeboden, was nog geen jong geboren. Bij het onderzoek
bleek de hond een sterk uitgezetten buik te hebben; de jongen waren
duidelijk te voelen, maar zij bewogen niet. Bij vaginaal onderzoek
waren geen deelen van een vrucht te voelen. Uitvloeiing uit de vulva
was niet aanwezig. De hond was opgewekt en toonde geen afwijkingen.
Zeer waarschijnlijk was de partus nog niet begonnen. Des avonds om
8 uur bleek er een slijmige, donkergroen-bruin gekleurde, niet stin-
kende uitvloeiing te bestaan, waarin zich een enkel velletje bevond.
Vaginaal was er geen jong te voelen, ook na een paar uren wachten
was de toestand onveranderd.

placenta losgelaten had, dus een dood jong aanwezig was, daarnevens
de lange duur der graviditeit en het ontbreken van beweging bij de
jongen deden er ons toe besluiten, toen de partus niet vorderde, deze
per laparotomiam te termineeren.

In chloroform-aethernarcose werd de uterus verwijderd. De be-
weging der jongen, die men vrijwel steeds kan waarnemen bij levende
jongen na onderbinden der bloedvaten ontbrak hier geheel.

Na opening van den uterus namen wij het volgende waar. Er waren
4 goed ontwikkelde jongen aanwezig, die nog niet lang dood waren,
waarvan de placenta en het vruchtwater geen enkele afwijking te zien
gaven (Afb. 13 A, B, C, D; bij C is de placenta foetalis door ons ver-
wijderd). In de omgeving van de cervix (Afb. 13, E) bevond zich vrij
veel donkergroen-bruin gekleurde vloeistof. Nadat deze was wegge-
spoeld, bleef bij F een zóne over ter breedte van ongeveer 3 c.M. waarop
de groen-bruine gekleurde slijmmassa bleef vast zitten. Bij nauwkeurige

bezichtiging van de uterusmucosa ijleek bij G ook een bijzondere zóne
van 2 c.M. breedte aanwezig te zijn, waarop een grijsbruine, dikke
slijm massa aanwezig was.

Het microscopisch onderzoek (Afb. 14) van beide plaatsen leerde
ons, dat zij in bouw vrij veel overeenkomst hadden met de plaatsen
B¹—B⁴, geval IV en de plaatsen C, E, A geval V. Ook hier kwamen
aan de oppervlakte van de mucosa vrij sterk vertakte papillen voor,
maar zij waren niet zoo talrijk als in de vorige praeparaten. Fraai was
het te zien hoe aan het einde der vlokken het weefsel ging vervallen,
aan de oppervlakte kwam veel necrotisch weefsel voor. Er was veel
minder slijm aanwezig dan bij de gevallen IV en V. Toen wij deze
afwijking hadden waargenomen, hebben wij den eigenaar nogmaals
gevraagd of er gedurende de graviditeit nooit iets bijzonders aan den
hond was waargenomen en eerst nu vertelde hij ons, dat er ongeveer
14 dagen voor het einde der graviditeit nu en dan een weinig groen-gele
uitvloeiing was opgetreden.

De aanwezigheid van een gemummificeerd jong in het slijm bij E
geval V en de donkergroene kleur van dit slijm pleitten ervoor, dat de
veranderingen bij E en A (geval 5) aangetroffen hun oorzaak vonden
in de vorming van een placenta. Waarschijnlijk zijn na eenigen tijd
de jongen daar gestorven, en is daarna een jong gemummificeerd en

zijn de vruchtvliezen van heiden gemacereerd. Van een jong bij A
werd niets teruggevonden ; of dit geresorbeerd is of naar buiten is ge-
dreven bij de uitvloeiing, die klinisch bij dezen hond werd waargenomen,
hoewel ik hierbij opmerk, dat het gevonden slijm in den uterus groen
was en de uitvloeiing nooit iets van deze kleur vertoond heeft, is mij
onbekend. Of de veranderingen bij C¹, C², C³, geval 5, die dezelfde
zijn als bij E en A in verband hebben gestaan met ontwikkeling van
vruchten op die plaatsen, is mij onbekend, maar lijkt mij waarschijnlijk.

Bij geval IV kan de groene kleur van het slijm bij B¹—B⁴ afkomstig
zijn van groene kleurstof, die vrij is gekomen na loslaten van de pla-
centa in A, maar zij kan ook afkomstig zijn geweest van placentae,
welke op die plaatsen bestaan hebben. Voor dit laatste pleit, dat de
veranderingen op die plaatsen overeen komen met die bij E in geval 5.
Overblijfselen van vruchten of vruchtvliezen zijn niet door mij ge-
vonden. Deze kunnen geresorbeerd zijn, misschien zijn zij ook gedeel-
telijk uitgestooten met de uitvloeiing, die de hond gedurende de gravi-
diteit eenigen tijd heeft gehad, hoewel deze niet groen was.

Het vinden van een foetus bij E geval V maakt het mij waarschijnlijk,
dat de veranderingen op de plaatsen B¹—B⁴ geval IV, C-C² en A geval
V, F en G geval 7 en die gevonden zijn bij geval VI en die bij allen
hetzelfde als bij E geval V zijn, in verband moeten gebracht worden
met graviditeit, die in een vroeg stadium is geëindigd en waarbij de
jongen zijn geresorbeerd of uitgedreven. De bouw van de zóne G geval
VII is hetzelfde als de zóne F geval VII. Waarschijnlijk is de foetus
bij G in een vroeger stadium afgestorven van bij F waarvoor pleit,
dat er weinig groene kleurstof is teruggevonden. We hebben bij geval
VII te doen gehad met het zeer bijzondere feit dat groenbruine
uitvloeiing in het begin van den partus optrad voor dat er een jong
geboren was, dat deze uitvloeiing niet wees op de aanwezigheid van
een dood jong, zooals anders steeds het geval is.

In een graviden kattenuterus werden vijf ampullen aangetroffen,
waarvan slechts één een foetus bevatte. In de 4 andere waren geen
foeti aanwezig, zij waren gevuld met heldere kleurlooze vloeistof;
er werden goed ontwikkelde placentae in gevonden, die nog geen tee-
kenen van degeneratie toonden.

Bij een tweede kat werden in den uterus twee normaal ontwikkelde
jongen gevonden, daarnaast twee ampullen met placentae, waarin
foeti lagen omgeven door heldere kleurlooze vloeistof, zij waren veel
minder ontwikkeld dan de eerste twee, maar slechts een was gemummi-
ficeerd en tenslotte werd een ampul aangetroffen, die geen foetus
bevatte, maar evenals in het eerste geval wel een placenta.

Bij een dwergpinchertje, dat eenmaal gedekt was, werd een normaal
ontwikkeld jong geboren en een jong, dat wel leefde, maar veel minder
ver ontwikkeld was dan het eerste.

In den uterus van een herdershond, waarbij de partus abnormaal
verliep, werd in een hoorn een gestorven in beginnende rotting ver-
keerend jong gevonden en in den anderen hoorn 4 plaatsen, ter grootte
van een normaal ontwikkelde placenta aan de einde der graviditeit,
bedekt met dik slijm. Op deze plaatsen had de uterusmucosa groote,
sterk vertakte papillen.

Een Duitsche dog, die pijnloos gedood werd, omdat zij leed aan dia-
betes mellitis, had een uterus, waarvan een hoorn 3 normaal ontwikkelde
jongen bevatte. In dezen hoorn bevonden zich verschillende plaatsen,
die macroscopisch en microscopisch veel overeenkomst hadden met
de hierboven genoemde vier plaatsen in den uterus van een herders-
hond. In den anderen hoorn werden nog twee plaatsen met dezelfde af-
wijkingen aangetroffen, die bedekt waren met dik groen gekleurd slijm,
waarin zich een gemummificeerd foetus bevond van ongeveer 2 c.M.
lengte.

In den uterus van een niet drachtigen hond werden 3 plaatsen gevon-
den, met dezelfde veranderingen zooals beschreven werden bij de twee
hierboven genoemde honden.

Eveneens werden twee gelijksoortige zones gevonden in den uterus
van een foxterrier. De partus, welke enkele dagen te laat aanving,
begon met de uitvloeiing van een slijmige groen-bruin gekleurde uit-
vloeiing, afkomstig van een gedeelte van den uterus, waar geen jong
meer werd aangetroffen.

In einem graviden Uterus einer Katze wurden 5 Ampullen gefunden, von denen
nur eine einen Fötus enthielt. In den 4 andern befanden sich -keine Föten, sie waren
gefüllt mit einer klaren farblosen Flüssigkeit und enthielten gut entwickelte Pla-
centae, welche noch keine Degeneration zeigten.

Bei einer zweiten Katze fand Verfasser in dem Uterus zwei normal entwickelte
Jungen und 2 Ampullen mit Placentae worin Föten waren, von einer klaren Flüssig-
keit umgeben ; diese waren viel weniger entwickelt als die beiden ersten, aber nur
einer war mummifiziert. Es wurde noch eine Ampulle gefunden, welche keinen
Fötus enthielt aber wohl ein Placenta.

Bei einer Zwergpincher, die einmal gedeckt worden war, wurde ein normal ent-
wickeltes Junge geboren und ein Junges das zwar lebte, aber viel weniger entwickelt
war.

In dem Uterus einer Schäferhündin, bei welcher die Geburt abnormal verlief,
wurde in einem Horn ein im Anfang des Verfaulens verkehrendes Junges gefunden
und in dem andern Horn 4 Stellen zur Grösse eines normal entwickelten Placenta\'s
am Ende der Trächtigkeit, und bedeckt mit dickem Schleim.

Bei einer deutschen Dogge enthielt ein Horn des Uterus 3 normal entwickelte
Jungen. In diesem Horn zeigten mehrere Stellen makroskopisch und mikroskopisch
viel Aehnlichkeit mit den erwähnten Stellen in dem Uterus der Schäferhündin.
In dem andern Horn wurden noch 2 Stellen gefunden mit ähnlichen Abweichungen
und noch einen mummifizierten Fötus von ungefähr 2 c.M. Länge.

In dem Uterus einer nicht trächtigen Hündin fand man 3 Stellen mit den glei-
chen Aenderungen wie oben erwähnt.

Ebenfalls wurden zwei solche Stellen gefunden in dem Uterus eines Foxterriers.
Die Geburt, welche einige Tage zu spät anfing, begann mit Ausfluss einer schlei-

migen grünbraunen Flüssigkeit, aus einen Teil des Uterus herrührend wo kein
Junges mehr gefunden wurde.

Ina cat\'s uterus in gestation 5 ampullae were found ; only one of them contained
a fetus. In the other 4 no feti were present ; they were filled with a clear colourless
liquid and contained good developped placentae, that did not show any signs of
degeneration.

In the uterus of a second cat the author found 2 normally developped feti together
with 2 ampullae with placenti, in which the feti were surrounded by a clear liquid.
Those feti were much less developped than the first two, but only one was mummi-
ficated. One ampulla only contained a placenta.

In a small mongrel bitch, that was covered once, two puppies were born, one
of which was normally developped, whilst the other was developped much less.

In the uterus of an Alsatian in which the partus had an abnormal progress, in
one horn a puppy was found in a state of beginning putrefaction and in the other
horn 4 places of the size of a normally fully developped placenta, covered with
thick slime. On those spots the mucosa uterus showed large strongly ramified papils.

A great Dane had an uterus of which one horn contained 3 normally developped
puppies. In this horn different places showed resemblance with the 4 places of the
uterus of the Alsatian, mentioned above. In the other horn two places showed the
same deviations and a mummificated fetus of about 2 cm. of lenght.

In the uterus of a dog that was not in gestation 3 places with the same alterations
as mentioned above in two dogs, were found.

The same zones were found also in the uterus of a fox terrier. The partus, that
commenced some days to late, began with flowing out of a mucous greenbrown
liquid, coming from a part of the uterus in which no more fetus was found.

Cinq môles furent observés dans un utérus gravide d\'une chatte dont un seul
avec un foetus.

Absence du foetus dans les quatres autres, mais présence d\'un liquide clair incolore
et des placentas bien développés et sans indices de quelque dégénération.

Dans l\'utérus d\'une seconde chatte l\'auteur trouva deux jeunes, normalement
développés ainsi que deux môles avec placentas contenant des foetus entourés de
liquide clair ; ces derniers étaient beaucoup moins développes que les deux premiers,
mais un seul était momifié ; en outre un môle sans foetus mais avec placenta.

Un pincher nain, saillé une fois, accoucha d\'un jeune normalement constitué
et d\'un autre bien moins développé, mais cependant vivant.

Dans l\'utérus d\'une chienne bergère, dont la parturition fut anormale on constata
dans une corne la présence d\'un jeune en état de décomposition débutante et dans
l\'autre corne quatre endroits de la grandeur d\'un placenta normalement développé
à la fin de la portée, couverts d\'une mucosité épaisse.

A ces endroits la muqueuse utérine montra de grosses papilles très ramifiées.

Un dogue allemand présenta un utérus, dont une corne contenait trois jeunes
normalement développés. A différents endroits l\'aspect macroscopique et micro-
scopique de cette corne montra beaucoup d\'analogie avec les quatres endroits sig-
nalés chez la chienne bergère. Dans l\'autre corne on trouva également deux places
avec les mêmes anomalies et contenant un foetus momifié, de quelques 2 cm de
longueur.

Dans l\'utérus d\'une chienne non pleine les mêmes altérations que celles décrites
ci-dessous chez deux chiennes, furent constatées en trois endroits.

De même deux zones analogues furent trouvées dans l\'utérus d\'un foxterrier.
L\'accouchement, qui se produisait en retard de quelques jours, débuta par l\'écou-
lement d\'un liquide visqueux brun verdatre provenant d\'une partie de l\'utérus où
aucun jeune ne fut trouvé.

Aan het Abattoir alhier is het, naar aanleiding van een intern keu-
ringsvoorschrift, gewoonte om systematisch bij de keuring van alle
geslachte varkens de inwendige darmbeensklieren, groep der lgl :
inguinales profundae en iliacae internae, in te snijden, aangezien men
daarin een zeer waardevol hulpmiddel bezit tot het opsporen van alle
mogelijke afwijkingen van specifieken, o.a. tuberculeuzen, en niet
specifieken aard a.d.z. contusies, fracturen, locale infecties in het
wortelgebied van dezelve, wijl al naar den aard der aanwezige ziekte-
processen, daarmede samengaande, ten deele overeenstemmende
afwijkingen aan deze klieren gevonden worden.

Dat men dus ook bij ziekelijke aandoeningen van de beenderen en
gewrichten der achtervoeten secundair daarmee gepaard gaande ver-
anderingen van deze klieren zal vinden is duidelijk en vanzelfsprekend.

Juist door dit regelmatig onderzoek van genoemde lymphklieren
worden aan het Abattoir alhier herhaaldelijk gevallen van multiple
gewricht-ontstekingen bij het varken waargenomen. Ja, zelfs in die
mate dat zij naast tuberculose als een van de veelvuldigst aangetroffen
afwijkingen kan beschouwd worden. Dat zij daardoor van groote prac-
tische beteekenis is voor de vleeschkeuring, niet alleen ten opzichte
van dc path. anat. afwijkingen maar ook wat betreft de oorzaak van
ontstaan, mag dus wel als vaststaand aangenomen worden.

Een deel dezer gevallen kenmerkte zich behalve door duidelijke zicht-
bare gewricht-verdikkingen meer in het bijzonder door een sterke
zwelling van dc lgl. ing. prof. Daar daarbij een vrijwel volkomen
overeen temming in den aard der gevonden path. anat. afwijkingen
bestond, rees bij ons het vermoeden dat voor het ontstaan van deze
gewricht-ontstekingen wellicht een bepaald micro-organisme aan-
sprakelijk gesteld zou kunnen worden. Besloten werd daarom een 30-tal
gevallen — uitsluitend die met duidelijke klierzwellingen — in onder-
zoek te nemen, met het verrassende resultaat dat in 26 van de 30 dat
is in 87% der gevallen vlekziektebacillen in de gewrichten konden wor-
den aangetoond.

Alvorens nu over te gaan tot een nadere beschrijving van het door
ons ingestelde onderzoek en bespreking van de resultaten daarvan,
komt het mij gewenscht voor eerst in het kort mededeeling te doen van
enkele andere publicaties omtrent het voorkomen van door vlekziekte-
bacillen veroorzaakte gewricht-aandoeningen bij onze huisdieren.

Deze vond bij de keuring van voor uitvoer naar Engeland bestemde varkens,
waaraan tijdens het leven geen andere verschijnselen waren opgemerkt dan een wat

stijve gang of het loopen met korte passen der achterbeenen, na den slacht vaak
gewricht-ontstekingen, in het bijzonder aan de beide achterknieën, al dan niet
gecombineerd met nierpetechiën en endocarditiden. Pathologisch anatomisch be-
stond, naast een meer of minder sterke verdikking der aangedane gewrichten, een
haemorrhagisch exsudatieve ontsteking van de synovialis, gekenmerkt o.a. door
de vorming van vlokvormige coagula, terwijl somtijds usuur van het kraakbeen
gevonden werd. Aan de Rijksseruminrichting te Rotterdam konden in dergelijke
gewrichten vlekziektebacillen aangetoond worden. Volgens Beroer zou het voor-
komen van deze aandoening lang geen zeldzaamheid zijn.

Door Poels werd een algemeene gewricht-ontsteking, path. anat. : o.a. geken-
merkt door het optreden van uitgebreide usuren, bij schapen geconstateerd, waarbij
tevens een sterke zwelling bestond van de lumbaal- en mesenteriaalklieren, die
overigens mergachtig wit en zonder haemorrhagische veranderingen waren. Bij
deze door vlekziektebacillen veroorzaakte polyarthritis bleken bacteriologisch de
vlekziektebacillen uit de meeste gewrichtholten verdwenen, hetgeen volgens Poels
het gevolg zou zijn van een speciaal intra-articulair optredende bactericiditeit zoodra
het aanwezige exudaat geresorbeerd is. In de kratervormige usuren der beenepiphy-
sen konden dan echter somtijds nog bacillen aangetoond worden.

Door Eisenmann werd een speciale path. anat. studie gemaakt van de afwijkingen
aan organen en ledematen afkomstig van varkens, die enkele maanden na een voor-
behoedende inenting (1885) tegen vlekziekte volgens de methode Pasteur aan deze
ziekte gestorven waren of geslacht moesten worden o.a. wegens sterke vermagering
(marasmus). Behalve afwijkingen aan de inwendige organen vond hij in een 11-tal
gevallen een serofibrineuze respectievelijk fibrin-necrot, fibrin-fungeuze synovitis
van de navolgende gewrichten : heupgewrichten alleen 8 maal ; heup-, benevens
carpaalgcwrichten 1 maal ; heup- benevens schouder-, knie- en tarsaalgewricht
i maal ; tarsaalgewrichten 1 maal, waarvan 2 maal gecombineerd met een endo-
carditis. Uit deze cijfers blijkt dat het heupgewricht het veelvuldigst aangedane was.
Woordelijk schrijft dan ook Eisenmann : „Eiit oder meist bei de Hüftgelenke waren
fast immer ergriffen. Nicht selten auch der Carpus und der Tarsus. Einmal hatte
sich die Infektion auch in einem Schleimbeutel neben dem Ellbogengelenk lokali-
siert".

Wat de gewricht-ontsteking zelve betreft, deze droeg een zeer sterk deformeerend
karakter en wel speciaal in de heupgewrichten. Hierbij werden o.a. zeer sterke vorm-
veranderingen en usuren geconstateerd aan caput femori en gewrichtskom, veroor-
zaakt door een ostitis fibrosa chronica in de beenuiteinden.

In het handboek van Glasser vindt men eveneens, als naziekte van vlekziekte,
gewricht-aandoeningen vermeld, waarbij de heupgewrichten in de eerste plaats
en eerst daarna de carpaal- en tarsaalgewrichten genoemd worden.

In Amerika werd door Ward een serie van 22 stel varkensledcmaten onderzocht,
waarbij vrijwel constant, zoowel cultureel als experimenteel, vlekziektebacillen
konden worden aangetoond. In zijn conclusies zegt hij o. a. dat veel positieve resul-
taten werden bereikt — in ongeveer 73 % — bij uitgezette gewrichten, waar de
inhoud bestond uit een vermeerderde hoeveelheid sereuse, door bijmenging van
roode bloedcellen vaak licht haemorrhagische synovia, meer of minder sterk vermengd
met vlokkig fibrineus exsudaat. Ook werden opgemerkt laesies van het gewrichts-
kraakbeen, groote vlokvorming van de synovialis benevens uitgebreide nieuwvor-
ming van been en bindweefsel. Microscopisch waren, indien al aantoonbaar, over
het algemeen slechts enkele bacillen te vinden. In andere gevallen o. a. bij gewrich-
ten met besliste beennieuw (exostose) vorming en ankylosis was de synovia normaal
van voorkomen en meesttijds steriel. Omtrent de mortaliteit verbonden aan dezen
vorm van vlekziekte bij varkens heeft schrijver zich geen meening kunnen vormen,
aangezien hij slechts kon beschikken over abattoirmateriaal.

Postma deelt ons in zijn dissertatie eveneens het een en ander mede over een 12-
tal door hem onderzochte gevallen van polyarthritis bij het varken. Behalve aan een
algemeene gewricht-ontsteking bleek 1 varken bovendien lijdende te zijn aan endo-
LXII 47

carditis. Bij alle 12 bestond een acute polyarthritis gekenmerkt door een vrij groote
hoeveelheid sero-haemorrhagische synovia en een sterke hyperaemie der svnovialis-
vlokken. Kraakbeenusuren waren niet aanwezig. Heup en kniegewrichten bleken
het sterkst aangedaan, daarentegen de ellebooggewrichten in veel geringeren graad.
Cultureel bleken in 2 gevallen de milt, de boegklieren en het vleesch kiemhoudend.
Verder konden in 4 gevallen zoowel cultureel als door het maken van uitstrijk-
preparaten vlekziektebacillen in de gewrichten worden aangetoond, het talrijkst
in de heupgewrichten. Bij de overige 8 werden de bacillen — ook in de heupgewrich-
ten — slechts bij enkele in het gewrichtsvocht gevonden. Aangezien echter alle 12
varkens tot één toom behoorden en de aandoening bij alle in hetzelfde stadium
verkeerde, moet volgens Postma wel aangenomen worden dat ook bij deze 8 varkens
de vlekziektebacil de verwekker der polyarthritis was en meent hij hieruit te kun-
nen concludeeren, dat reeds kort na het ontstaan van polyarthritis de bacillen uit
het gewrichtsvocht verdwijnen. Verder zou volgens schrijver bij polyarthritis
het vleesch meestal kiemvrij zijn. Alleen bij overgang van acute vlekziekte in haar
chronischen vorm zou het af en toe bacillen kunnen bevatten.

Ons tot deze literatuuraanhalingen beperkende komen wij ■— een
en ander resumeerende — tot de conclusie dat bij varkens en verder
o.a. bij schapen een door vlekziektebacillen veroorzaakte polyarthritis
voorkomt eensdeels als naziekte bij den septicaemischen vorm van vlek-
ziekte, anderdeels als nasleep bij praeventieve entingen tegen vlek-
ziekte. Pathalogisch anatomisch zien wij in acute gevallen vermeer-
dering van de synovia in sero-haemorrhagischen eventueel serofibrino-
haemorrhagischen vorm, waarnaast meer of minder sterke hyperaemie
en vlokvorming van de synovialis bestaat. In meer gevorderde stadia
ziet men naast usuur van het kraakbeen nieuwvorming van been en
bindweefsel, in verscheidene gevallen zelfs ankylose optreden. In de
meer acute gevallen is liet mogelijk zoowel cultureel als bacteriologisch
vlekziektebacillen in de gewrichten aan te tooncn. Slechts in de oudere,
meest chronische gevallen gepaard gaande met usuur en beennieuw-
vorming vindt men of in het geheel geen bacillen meer of alleen nog
maar in de vaak kratervormige usuren van het gewrichtskraakbeen.

Wat betreft de methode van onderzoek dient vermeld, dat steeds
begonnen werd met een zoo nauwkeurig mogelijke beschrijving van de
path. anat. afwijkingen aan gewrichten en organen. Daarbij werd
voor de eerstgenoemden in ieder apart geval en dan bovendien voor
ieder gewricht afzonderlijk een indeeling gemaakt al naar aard en
hevigheid der gevonden afwijkingen in positieve ( ), dubieuze (i)
en volkomen normale gewrichten (—). Zie de tabellen III en IV.

Voor het bacteriologisch onderzoek werd gebruik gemaakt van glu-
cose-bouillon en gewone schuingestolde agar als cultuurmedia. De agar
heeft daarbij het groote voordeel dat het bacterie-gehalte der gewrich-
ten eenigszins gecontroleerd kan worden aan het aantal op de agar
gegroeide kolonies, terwijl men bovendien in geval van verontreiniging
van het entmateriaal vrijwel altijd nog eene behoorlijke schifting
krijgt van specifieke en niet specifieke bacteriën. Geregeld werd geënt

uit milt, nieren, alle lichaamslymphklieren en — indien niet inge-
sneden bij de keuring — eveneens uit de beide lgl.ing.prof. Wat het
bacteriologisch onderzoek van de gewrichten zelf betreft werd aan-
vankelijk volstaan met eene hoeveelheid synovia uit de gewrichten op
te zuigen met behulp van een steriele recordspuit en het aldus verkregen
materiaal gelijkelijk te verdeelen over de te enten voedingsbodems.
Later werd evenwel na een zoo goed mogelijke aseptische opening
der gewrichten de aldus blootgelegde synovialis afgekrabd met een
steriele scalpel, waardoor de kans op het verkrijgen van werkelijk
kiemhoudend materiaal veel grooter werd, omdat op deze wijze een
groote oppervlakte van de synovialis voor het verkrijgen daarvan
practisch benut kon worden. Daarna werd het verkregen materiaal
over de aangegeven voedingsmedia verdeeld. Oorspronkelijk werd per
geval uit slechts één of enkele afwijkende gewrichten geënt en dan
bovendien nog op den dag der keuring. Later werd daarmede, o.a.
naar aanleiding van hetgeen Poels medegedeeld heeft over den gun-
stigen invloed welke het bewaren van de gewrichten gedurende eenige
dagen bij geschikte temperatuur heeft op het aantal daarin aantoon-
bare bacillen, een 24 tot 48 uur gewacht. Volgens Poels heeft n.m.1.,
in gewrichten waar het ontstekingsproces leidt tot de vorming van een
vrij groote hoeveelheid synovia, door dit bewaren een vrij sterke in-
tra-articulaire vermeerdering van het aantal bacteriën plaats. Tevens
werd overgegaan tot het regelmatig enten uit alle gewrichten, ongeacht
hun path. anat. gesteldheid, ten einde aldus een overzicht te
krijgen uit welke gewrichten vlekziektebacillen gekweekt zouden
kunnen worden. Na beëindiging van het bacteriologisch onderzoek
werden regelmatig van die bouillonbuizen waarin eenigerlei troebeling
was opgetreden en van alle agarbodems, onverschillig of hierop macro-
scopisch al of geen groei viel waar te nemen, uitstrijkpreparaten gemaakt
en deze volgens Gram gekleurd. Bij eventueel positief entingsresultaat
werden in verschillende gevallen gelatine-steek-culturen aangelegd
en somtijds muisentingen verricht, ten einde een zuivere determinatie
van de gevonden bacllien mogelijk te maken. Verder werden in alle
onderzochte gevallen, meestal onmiddellijk na het enten uit de ge-
gewrichten uitstrijkpraeparaten van de synovialis en het gewrichts-
vocht uit alle gewrichten gemaakt, ten einde aantal en aard der op
deze wijze aantoonbare vlekziektebacillen te kunnen nagaan.

Van de 30 onderzochte varkens werden 2 bij de levende keuring
aangehouden. Een omdat het wegens buitengewone stijfheid per as
vervoerd moest worden en het tweede wegens stijve gang in de achter-
hand en een sterk verdikt linker carpaalgewricht.

Behoudens de aanwezigheid in een deel der gevallen van een vrij sterk
wisselend aantal nierpetechiën al dan niet gecombineerd met over het

algemeen tamelijk lichte hyperplastische miltzwelling konden geen
andere organische afwijkingen gevonden worden. Zoo werd o.m. bij
geen der onderzochte varkens een endocarditis vastgesteld, terwijl
evenmin bijzondere huidverkleuringen vielen waar te nemen. Van
de zgn. lichaamslymphklieren bleken in verscheidene gevallen alleen
de lgl. poplit. sup. verschillend sterk gezwollen, meer of minder duidelijk
hyperaemisch en somtijds iets verhard, een gevolg van een in die ge-
vallen bestaande uni- respectievelijk bilateriale tarsitis.

Opvallend constant en daardoor bijzonder kenmerkend voor dezen vorm
van polyarthritis bleek in alle onderzochte gevallen een zeer sterke
zwelling der lgl.ing.prof. aanwezig. Deze klieren toonden dan boven-
dien nog diverse kleurschakeeringen. Zoo werden er aangetroffen van
een grijsgele- grijsbruine kleur waaraan dan bovendien nog een zweem
van rose viel waar te nemen. Weer andere bezaten een duidelijke
hyperaemische randzóne of hadden op doorsnede een glanzende ge-
marmerde sneevlakte. In het laatste geval ziet men op doorsnede een
onregelmatig donkerrood, somtijds iets meer vuilbruinrood gekleurd
netwerk waartusschen — gelijkmatig verdeeld — eilandjes van tamelijk
normaal uitziend lymphklierweefsel.

Wat de gewrichten zelve betreft moet een onderscheid gemaakt
worden tusschen die waaraan en waarin niet twijfelachtige — hier
positief ( ) genoemde — ontstekingsverschijnselen vielen waar te
nemen, die waarbij dit niet in die mate het geval was, maar die op
grond van de aanwezigheid van veel lichtere path. anat. af-
wijkingen toch ook niet als geheel normaal beschouwd konden worden
(weshalve ik deze met het teeken ^ (verdacht) heb aangegeven) en
ten slotte die, waaraan macroscopisch niet de geringste afwijkingen
vielen waar te nemen. De laatste mochten m.i. als volkomen normaal
beschouwd worden en zijn dan ook als zoodanig (—■ negatief) aange-
geven.

Ter verduidelijking van de hiervoor gebezigde uitdrukkingen :
pathologisch anatomisch, positieve en dubieuze gewrichten, het vol-
gende :

De afwijkingen der zgn. dubieuze gewrichten bestonden over het
algemeen uit een kleine vermeerdering van de hoeveelheid normaal
in een gewricht aanwezige synovia, welker voorkomen wisselde tusschen
dat van een heldere soms eenigszins opaak grijswitte of gering rose
gekleurde dunslijmige iets dradentrekkende vloeistof en dat van een
dikker taaislijmig, meer of minder duidelijk geel uitziend exudaat,
welk laatste daardoor wel eenige gelijkenis toonde met wat troebele
gelatine. De daarbij aanwezige synovialis-afwijkingen bestonden hetzij
uit een vaak alleen pleksgewijs wat duidelijker zichtbare lichte hyper-
aemie, of uit een meer algemeene zeer lichte hyperaemie waardoor de
kleur van de synovialis meer algemeen zeer licht rose aandeed of uit
een algemeene vuil lichtgeelrose verkleuring van de geheele synovialis
— dit laatste beeld o.a. tamelijk veelvuldig voorkomend in de elleboog-

en femoro-patellair gewrichten — terwijl pleksgewijs zeer lichte vaat-
injecties zich daarin wat duidelijker afteekenden. Een enkele maal ziet
men deze lichte hyperaemische verschlijnseen speciaal daar in het
gewrichtsslijmvlies waar zich de scheiding bevindt van kraakbeen en
been.

Bij de zgn. path. anat. positieve gewrichten werd in niet te oude
gevallen een meer of minder sterke vermeerdering van de hoeveelheid
synovia aangetroffen, welke somtijds nog vrij helder, meestal een
weinig opaak, licht troebel en verschillend sterk haemorrhagisch ge-
kleurd was. In een hoogst enkel ouder geval bestond de gewrichts-
inhoud alleen uit een vrijwel zuiver bloederige — vermoedelijk secun-
dair traumatisch ontstaan — iets taai slijmerige massa. Vrij algemeen
waren in de synovia kleinere en grootere fibrinevlokken aanwezig.
Soms werd fibrine in vrij groote hoeveelheid als belegsel van de syno-
vialis speciaal in het femoropatellair gewricht aangetroffen, dan echter
weer als losse groote, dof vuil-witgele vlokken terwijl in nog andere
gevallen de fibrine aanwezig was in den vorm van verschillend groote,
doorzichtige- op slappe gelatine gelijkende stolsels of wel werden
naast enkele losse fibrinestolsels nog andere gevonden, die voor een
deel door beginnende organisatie tamelijk hecht aan de synovialis
verbonden waren. Naast dezen afwijkenden gewricht-inhoud waren ver-
schillende veranderingen aan de synovialis te vinden, welke al naar den
ouderdom van het proces vrij sterk uiteenliepen. Het meest opvallend
was wel het optreden van een vaak zeer sterke grove vlokvorming
gepaard gaande met een over het algemeen sterk hyperaemischen
toestand van de geheele synovialis. In weer andere gevallen vond men
pleksgewijs nog meer of minder sterke hyperaemische vlokvorming,
waarnaast evenwel gedeelten voorkwamen met vrij lange, dunne,
eenigszins oedemateuze vuil geelrose gekleurde, meer op lange bind-
weefselfilamenten gelijkende vlokken. In meer chronische gevallen
vonden wij de synovialis verdikt, glad van oppervlakte, fletsrose tot
vuilgeelrose van kleur, terwijl tegelijkertijd bindweefselnieuwvorming,
hetzij in den vorm van fijne witte peesachtige strookjes in de syno-
vialis zelve of als fijnere bindweefselverbindingen, draadvormige brides,
welke vaak in alle richtingen door het gewricht — dit wel zeer speciaal
in de kniegewrichten — heen verliepen, gezien werd. Daarnaast bleken
in een deel der gevallen nog bindweefselachtige overbruggingen en
kraakbeenusuren aanwezig.

Bepaalde exostosevorming zooals die door anderen — zie o.a. de
mededeelingen van A. R. Ward — wordt vermeld, werd in de door
ons onderzochte gevallen zoo goed als niet gevonden. Wel kon in som-
mige oudere gevallen b.v. wanneer uitwendig duidelijke verdikkingen
aan carpaal- en tarsaalgewrichten zichtbaar waren bij nauwkeuriger
onderzoek een meer of minder volledige ankylose bij speciaal de onderste
geledingen dezer gewrichten vastgesteld worden.

vonden afwijkingen aan de kleine gewrichtjes waarmede de lende-
wervels zijdelings aan elkander verbonden zijn. Meer of minder be-
sliste usuurvorming, welke secundair aanleiding had gegeven tot
uitgebreide ankylose, zooals dit enkele malen geconstateerd kon worden,
gepaard gaande met sterke verdikking van de wervels zelve waren hier
wel het meest opvallend.

Bezien wij nu ieder ziektegeval afzonderlijk, dan blijkt dat regel-
matig naast één of meer absoluut positieve — in pathologisch anato-
mischen zin bedoeld dus — gewrichten een aantal dubieuze gevonden
wordt. Van deze laatste blijkt het aantal het grootst en ook vrijwel
constant grooter dan dat der positieve in die gevallen, waarbij het
aantal positieve gewrichten niet grooter is dan 5 (zie tabel I). Met het
nog grooter worden (> 5 dus) van het aantal positieve gewrichten
neemt dat der dubieuze wel af doch verdwijnt nooit geheel, terwijl
dat der negatieve voortdurend kleiner en ten slotte geheel tot nul gere-
duceerd wordt als gevolg van het feit, dat in die gevallen langzamer-
hand vrijwel alle gewrichten in de groep der positieve ondergebracht
moeten worden. Beziet men de cijfers uit tabel I nauwkeurig dan
blijkt daaruit dat voor de gevallen No. 23 teruggaande tot no. 5 het
aantal der positief afwijkende gewrichten regelmatig door dat der
dubieuze wordt overtroffen, met uitzondering evenwel van de gevallen
Nos. 6 en 27, bij welke men echter, zooals later zal blijken, met tamelijk
verouderde processen te doen had. De veronderstelling dat met het
chronischer worden - - betrekkelijke genezing dus — van het ontste-
kingsproces in de zgn. positieve gewrichten ook de verschijnselen aan
de dubieuze minder duidelijk zullen gaan worden, lijkt mij daarom
niet te gewaagd. Uit het naast elkander voorkomen in een zelfde geval
van z.g.n. positieve, dubieuze en negatieve gewrichten, waarbij het
verschil in path. anat. gesteldheid voor de eerste twee zeer duidelijk
en scherp voor de dubieuze en negatieve echter veel minder duidelijk
is, en waarbij? zooals later nog zal blijken, vlekziektebacillen alleen
gevonden worden in de positieve gewrichten, moet m.i. de conclusie
worden getrokken, dat alvorens vlekziektebacillen in de gewrichten
zelve worden afgezet, resp. daarin kunnen worden aangetoond, de
laatste daartoe een voorbehandeling ondergaan.

Men zou zich dat zoo kunnen indenken dat nog tijdens het circu-
leeren van de vlekziektebacillen in het bloed daardoor een algemeene
toxische invloed op de gewrichten zou worden uitgeoefend. Bij juist-
heid van deze veronderstelling zou echter die invloed m. i. merkbaar
moeten zijn aan een algemeenheid in het optreden per ziektegeval van
de zgn. path. anat. dubieuze gewrichten, onafhankelijk van het
aantal positief afwijkende gewrichten.

De cijfers uit tabel I wijzen hier echter niet op. Een andere m.i.
meer toepasselijke verklaring is daarvoor deze : Het totaal aantal
circuleerende bacteriën verdeelt zich over verschillende gewrichten
— hierbij blijft de mogelijkheid bestaan van de aanwezigheid van

negatieve gewrichten naast de dubieuze en positieve — waarbij zij
zeer waarschijnlijk worden afgezet in de beenuiteinden, welke te-
zamen de verschillende afzonderlijke gewrichten vormen. Van hieruit
zullen zij een directe — toxische ? — werking kunnen uitoefenen op
het inwendige dier gewrichten. Het zal nu afhangen o.a. van het in
een bepaald gewricht terechtgekomen aantal bacteriën of deze daarna
aanleiding zullen geven tot het ontstaan van de typisch proliferatief-
exudatieve synovialis-veranderingen, zooals wij die later zullen be-
schrijven voor de positieve gewrichten.

Een indirect bewijs voor een en ander is m.i. gelegen in het feit dat
bij de dubieuze gewrichten in sommige gevallen eveneens een betrek-
kelijk geringe verdikking speciaal ter hoogte van de onderste gewrichts-
geledingen van tarsi en carpi gevonden wordt, dus op precies dezelfde
plaatsen waar dit waargenomen wordt bij zoowel cultureel als path.
anat. positieve carpaal- en tarsaal-gewrichten. Het absolute bewijs
voor de hierboven neergeschreven onderstelling is daarmede echter nog
niet geleverd. Dit blijft voorbehouden aan een nog nader in te stellen
bacteriologisch onderzoek der beenderen. In de tot dusver onderzochte
ziektegevallen hebben wij ons beperkt tot het bacteriologisch onderzoek
van alleen den gewrichtsinhoud en de inwendige gewrichtsbekleeding.

Aangezien niet alle varkens volledig werden uitgebeend, ziet men als gevolg
daarvan op tabel I 2 verschillende cijfers — 12 en 14 -—vermeld voor het totaal
aantal onderzochte gewrichten. In die gevallen waarbij volstaan werd met uitbeenen
der ledematen alleen, was dit aantal vanzelfsprekend altijd 12. Bij geheel uitge-
beende varkens moesten daar de 2-series lendewervelgewrichtjes nog aan toege-
voegd worden, met dien verstande, dat de gezamenlijke gewrichtjes van een zelfde
zijde voor één gerekend werden. Dit bleek noodig, omdat, zooals later nog zal blij-
ken, meermalen ook het lendengedeelte van den wervelkolom afwijkend werd be-
vonden. Speciaal was dit het geval bij ernstige ziektegevallen d.z.d. met over het
algemeen 5 of meer positief afwijkende gewrichten en waarbij — voor zoover onder-
zocht — ook de lgl. ing. prof. steeds kiemhoudend bleken (zie sub. a en b tabel iA).
Bij een 7-tal lichtere gevallen met respectievelijk 2, 3 en 4 afwijkende gewrichten,
bleken naast kiemvrijheid der lgl. ing. prof. ook de lendewervelgewrichtjes niet
afwijkend (zie sub c tabel 1 A). Dit laatste was ev eneens het geval bij No. 3, waarbij
echter niet uit de lgl. ing. prof. geënt werd (sub. d 1 A).

Bij de op tabel I genoemde, op tabel 1 A onder sub e en ƒ nader ingedeelde, niet
geheel uitgebeende — vrijwel alle tot de zgn. lichtere gevallen behoorende — var-
kens, werden 6 maal de lgl. ing. prof. steriel bevonden. Op grond van de daardoor
gebleken overeenkomst met de sub c genoemde gevallen en mede van de tusschen
sub a en c bestaande scherpe tegenstelling in zake de kiemhoudendheid van lgl.
ing. prof. en ledewervelgewrichtjes zelve, meen ik te mogen aannemen, dat bij de
sub e en f genoemde varkens — met uitzondering evenwel van No. 17, waarbij naast
een dubbelzijdige gonitis kiemhoudendheid der lgl. ing. prof. dextrae gevonden
werd — de lendewervelgewrichtjes niet afwijkend zullen geweest zijn.

In werkelijkheid zal dus bij hen het aantal path. anat. pos. gewrichten zoo groot
zijn als aangegeven op tabel I, waardoor tevens de geconstateerde onderlinge ver-
houdingen in zake de aantallen positieve cn dubieuze path. anat. gewrichten in
hoofdzaak gelijk blijven.

Ten behoeve van een duidelijk overzicht i. z. de veelvuldigheid waarmede de
verschillende gewrichten afwijkend werden bevonden dient tabel II, waarop voor
eder geval afzonderlijk de path. anat. positieve gewrichten staan aangegeven,
terwijl wanneer van gewrichtsparen slechts één bleek aangetast bovendien werd
genoteerd welk gewricht dit was, namelijk het rechter of het linker.

Uit de cijfers van Tabel II blijkt overduidelijk, dat in de onderzochte
gevallen de kniegewrichten practisch altijd aangetast waren, wat min-
der veelvuldig de carpi en tarsi terwijl de andere nog niet genoemde
gewrichten in een veel kleiner aantel gevallen afwijkend werden be-
vonden.

In afwijking van hetgeen daaromtrent o.a. door Postma en Eisen-
mann werd medegedeeld waren de heupgewrichten dus slechts in een
betrekkelijk laag percentage afwijkend. Van bijzonder practisch belang
is m.i. het vrij hooge percentage waarin de lendegewrichten aangetast
werden bevonden, des te meer omdat hierbij — zie latere gegevens —
vrijwel altijd een groot aantal bacillen in de pathologisch veranderde
deelen gevonden werd.

Bovendien bleek bij de verschillende gewrichten het ziekteproces
lang niet altijd paarsgewijs op te treden. Zoo ziet men b.v. in de ge-
vallen 4 en io een blijkbare voorkeur voor de gewrichten aan de rechter-
zijde van het lichaam, zoowel aan voor- als achterbeenen. Iets minder
duidelijk eveneens in de gevallen i, 19, 21 27, 29 en 32. Bij de nos. 20,
26, 30 en 33 ziet men echter een meer kruisgewijs optreden dezer
arthritis, terwijl in de gevallen 14, 23, 6, 8, 25 en 28 de voorkeur meer
schijnt uit te gaan naar de linkerzijde. Alhoewel dus van een absolute
voorkeur voor een bepaalde zijde van het lichaam niet gesproken mag
worden, daarvoor is trouwens het aantal onderzochte gevallen te klein,
komt het mij toch voor dat de rechtszijdige gewrichten meer afwijkend
worden bevonden dan de linker en wel waren

van de 10 positieve lendegewrichten: 4 X alleen de rechter exemplaren
van de 6 positieve

afwijkend, daarentegen van dezelfde gewricht-paren slechts 2 maal
de linker exemplaren n.m.1. bij schouder- en heupgewrichten ieder
één maal. Voor het optreden dezer schijnbare (?) voorkeur is m.i.
geen redelijke verklaring te vinden.

In i Julino. bladz. 681, 5de regel van boven staat „van" moet zijn „naast".
Bladz. 686 en 687, fïg. i b en gb moeten van plaats verwisselen.
Bladz. 689 Ac moet zijn:
c. Rechterzij ligging of

Om bij een paard met torsio uteri persen tegen te gaan werd door Kranefoed \')
30 c.c. neocain epiduraal ingespoten. Hierna bleek, dat, terwijl eerst onmogelijk
de vrucht te bereiken was geweest, nu de plooien in de vagina geheel slap waren,
en het zelfs bij het liggende dier geen moeite kostte de uterus terug te draaien. Bij
een koe, die reeds 1 £ dag kalvende was, en die niet meer overeind kon, als gevolg
van melkziekte, werd hetzelfde succes verkregen bij een torsie van 270°.

Bij een zesjarige koudbloedmerrie met koliek, werd door Holzhauer ¹) nadat
zij eerst met aloë en morphine behandeld was, een torsio van 270° naar links
gediagnostiseerd.

Het was niet mogelijk de vrucht te bereiken ; daarom werd tot wentelen besloten.
Hiertoe werd eerst 15 gram chloralhydraat intraveneus gegeven. Het dier werd
telkens eenmaal over de rug gewenteld, daarna liet men het opstaan. Na iedere
keer wentelen werd de ruimte in de vagina grooter, en werden de ligamenta lata
slapper, na 6 keer was de torsie verdwenen. De cervix was nu te bereiken; het veulen
leefde nog. Na 36 uur werd het normaal geboren. Twee dagen hierna had de merrie
geringe verschijnselen van hoefbevangenheid die echter weer snel verdwenen.

Zaruba ²) werd geroepen bij een hoogdrachtige koe met geringe indigestie-
verschijnselen (w.o. ook af en toe slaan naar de buik). Rectaal was een praecervicale
torsio uteri waar te nemen, vaginaal bleek de cervix nog absoluut gesloten te zijn.
De koe was tweemaal gedekt. Vanaf de eerste keer was de drachtigheidsduur ver-
streken. Verschijnselen van een op handen zijnde partus ontbraken ; dit ziet men
echter ook bij een koe met een torsio uteri, die wel aan het einde van de graviditeit
is. Op verzoek van het plaatselijk veefonds werd de koe nog gewenteld, zonder
resultaat evenwel. Daarna werd tot laparotomie overgegaan. De 18 c.M. lange
huidsnede werd zonder locale of algemeene anaesthesie gemaakt. Ter betere oriën-
tatievan den operateur exploreerde een assistent rectaal. De plaats waar de kop van
het kalf in de uterus lag werd vastgepakt en meteen werd via de uteruswand druk
op de oogbulbi uitgeoefend, waarop het nog levende kalf zich ging bewegen, wat
het terugdraaien van de uterus zeer vergemakkelijkte. De buikwand werd gehecht,
de geheele operatie duurde £ uur. De wond genas per primam ; 16 dagen na de
operatie werd een levend kalf geboren, waarna de koe 20 L. melk per dag ging geven.

Repositie van de uterus bij praecervicale torsie door wentelen is schrijver steeds
mislukt ; of onder lumbaalanaesthesie het succes grooter is, kan hij nog niet zeggen.
Het ontstaan van een torsie gaat dikwijls met pijnuitingen gepaard. Ook kunnen
deze weer optreden als de torsie al aanwezig is en, indien de uterus niet gravide
was, bronst zou opgetreden zijn ; de dieren eten dan soms er zelfs niet door.

Een Duitsche dog, die twee jaar tevoren normaal 13 levende jongen geworpen
had, kreeg op de 62ste dag na de dekking zwakke weeën ; foetale bewegingen werden
nog waargenomen.

1 ) A. Holzhauer. Ein Fall van Torsio Uteri bei der Stute. Tierärztliche Rund-
schau 1934. blz. 907.

2 ) K. Zaruba. Präzervikale Torsio uteri durch Laparotomie geheilt. Prager Arch. f.
Tiermed. 1932, S. 275.

cornutum en hypophyse-preparaten bleven de weeën zwak. Het dier werd ziek,
de temperatuur liep op tot 41°. Tobolki.n deed toen sectio caesaria. Er bleek nu
een torsio van een ampul met een jong erin aanwezig te zijn, de uterus was op de
snoering al geruptureerd. De geheele uterus met emphysemateuze jongen werd
verwijderd. De operateur mocht het genoegen smaken de hond te zien genezen.

Cheron en Bf.rthelon ¹) beschrijven door hen geconstrueerde tangen, en wel
een groep om de kop en een andere groep om de ledematen van het jong vast te
pakken. Daar de schedel bij de diverse rassen zoo sterk varieert, hebben zij drie
verschillende serie\'s ontworpen.

De eerste serie bestaat uit 5 tangen van verschillende grootte. Het scharnier van
de tang bevindt zich in het voorste derde deel. De bek is lepelvormig en gevensterd,
de grootte hiervan is in overeenstemming met het ras, waarvoor de tang bestemd
is. Wanneer de tang gesloten is, blijven de lepels 1/2—1 c.M. van elkaar verwijderd,
zoodat het slijmvlies in het genitaalapparaat niet gekneusd kan worden, als de
tang verkeerd aangezet wordt. De tangen zijn zoo lang en buigzaam, dat de schedel
er niet mee ingedrukt kan worden. De tangen vinden hun aangrijpingspunten aan
de vrucht bij de arcus zygomaticus en het kaakgewricht.

Bij het tweede model is de bek meer concaaf met het oog op de schedel van kleine
bulldoggen en pekingeezen, waarvoor zij bestemd zijn.

De derde soort is speciaal voor bulldoggen bestemd. De eene bek is plm. 2 c.M.
langer dan de ander, ook de breedte verschilt. De groote bek zet men op de schedel,
de kleine tegen de onderkaak, opengaan van de mond bij het trekken in de bekken-
holte is dus onmogelijk.

Van het eerste model is een been gevensterd en rechthoekig omgebogen, het
dwarseinde is doorgezet, zoodat de ledematen er niet door verbrijzeld worden.

Het andere model is een lange lichte tang, waarvan de bek iets gebogen is. Hier-
mee kan men een pootje pakken en in de bekkcnholte trekken. Wanneer men deze
tangen boven een gewricht aanzet, loopt men geen gevaar het pootje te beleedigen.

Eenige foto\'s die demonstreeren, hoe men de tangen op de beenige schedel moet
aanzetten, en een lijst van welke grootte van tang bij de diverse rassen gebruikt
moet worden, zijn aan deze publicatie toegevoegd.

De bekende slagzin, die in de wetenschap zoo vaak gebezigd wordt ten opzichte
van Jodkalium, is evengoed van toepassing op de Pepkapseln ²), met dat verschil
echter, dat men met Jodet. kalium bij een bepaalde ziekte resultaat kan bereiken
en dit van de pep- of pepsilikat Kapseln nog niet gebleken is. Dat de behandeling
van retentio secundinarum niet zoo eenvoudig is, blijkt wel uit de vele en telkens weer
nieuwe preparaten, die voor de behandeling aanbevolen worden. De groote moei-
lijkheid om aan de eventueele werking een gunstige invloed toe te schrijven berust
op het feit, dat men steeds moet experimenteeren met levende organismen. Gezien
de omstandigheden, dat het vrijwel uitgesloten is, dat dezelfde aandoening bij twee
dieren hetzelfde beloop heeft, is het dus uiterst moeilijk om een oordeel te vellen.
De beste behandeling bij retentio secundinarum van het rund is nog steeds de vol-
gende : ie zorg er voor dat het dier zooveel mogelijk aan het eten en herkauwen

1 ^a) Chéron et Berthelon. Forceps pour l\'extraction forcée dans les accouchements des
carnivores domestiques. Bull, de l\'acad. vét. de France 1934. Tome VII. No. 4. p. 167.

blijft ; 2e zoo weinig mogelijk met vreemde voorwerpen in de uterus komen, dus
geen capsules inbrengen of irrigeeren.

In mijn praktijk heb ik altijd de overtuiging gehad, dat het dier bij ernstige in-
fecties sterft, ook al past men alle mogelijke desinfectiemiddelen of andere prepa-
raten toe. C. J. de Gier.

De ziekte van Bang. (Kliniek en Epidemiologie. Geneeskundige Bladen, 32ste
reeks, 1935, No. XII, door Dr. P. H. Kramer).

Een zeer lezenswaardig artikel, waarin achtereenvolgens worden behandeld
enkele waargenomen ziektegevallen bij den mensch, de geschiedenis van den abortus-
bacil, de indeeling der Brucellagroep, de contactinfecties, de infecties door het
drinken van ongekookte melk, de uitbreiding van de ziekte in ons land en ten laatste
de vraag of de ziekte van Bang bij den mensch een nieuwe ziekte is.

Wanneer wij de verschillende onderwerpen achtereenvolgens de revue laten pas-
seeren, dan blijkt, dat een goede diagnose maar zelden door den behandelden arts
gesteld geworden is. In de meeste gevallen wordt in het begin gedacht aan een vorm
van influenza of een ziekte van typheusen aard. Pas in het laboratorium werd door
middel van bacteriologische en serologische onderzoekingen de juiste diagnose ge-
steld. Als serologische reacties komen in aanmerking de agglutinatie en de comple-
mentbinding. De eerstgenoemde is het eenvoudigst en is meestal in de 2e of 3e week
van het ziekteproces positief. Beide reacties loopen meestal parallel. Naar aanleiding
van het laatstgenoemde dient vermeld te worden, dat er enkele gevallen in de litera-
tuur bekend zijn, waarbij de agglutinatiereactie een negatief verloop had, niettegen-
staande men zonder twijfel met een infectie door Bangsche bacillen te doen had.
Men tracht dit te verklaren, hetgeen overigens ook bij andere infectieziekten op-
gemerkt is, dat het agglutinatievermogen van serum, hetwelk door de eerste infectie
opgewekt is, verloren gegaan is en dan door een tweede infectie, die na eenige jaren
plaats heeft, niet meer kan worden opgewekt. Hoe dit ook mag wezen, men dient er
in elk geval rekening mede te houden bij het onderzoek.

Verder kan men de huidreactie toepassen, die berust op een opgetreden overge-
voeligheid ten opzichte van abortusbacillen of hare producten. Het verdient aan-
beveling laatstgenoemde reactie niet toe te passen alvorens het seium op eventueel
aanwezige agglutininen is onderzocht. Men neemt n.1. aan, dat als gevolg van de
intracutane injectie van het abortusvaccin agglutininen kunnen optreden, waar-
door men op een dwaalspoor zou komen. Dat het bacteriologisch onderzoek van
het bloed, de urine, pus, punctievloeistoffen, enz. van groot belang is, behoeft geen
nadere toelichting. Aan het bovenstaande dient evenwel te worden toegevoegd, dat
het niet gemakkelijk is om abortusbacillen op kunstmatige voedingsbodems te kwee-
ken, zoodat men uit een negatieve cultureele bevinding niet de conclusie mag trek-
ken, dat de genoemde ziekte niet in het spel is.

In het bovenstaande zijn diverse onderzoekingsmethoden in het kort weerge-
geven, doch ook van groot belang is het om te weten, welke de meest op den voor-
grond tredende symptomen zijn en hoe lang ongeveer de incubatietijd is. Aangaande
het laatste zijn wel eenige gegevens bekend, die men verkregen heeft, doordat labo-
ratoriuminfecties hebben plaats gehad. Men neemt algemeen aan, dat de incubatie-
tijd ongeveer drie weken is. De meest op den voorgrond tredende symptomen zijn :
ie koorts met herhaaldelijk een golvend temperatuur-verloop ; 2e vertraagde pols ;
3e goede algemeene toestand ; 4e helder sensorium ; 5e sterk transpireeren ; 6e.
vaak neuralgiën. Verdere verschijnselen zijn nog: ie. stomatitis vesiculosa; 2e.
huiduitslagen (speciaal bij dierenartsen op de armen) ; 3e. bronchitis, vergrooting
van lever en milt ; 4e. orchitis en epididymitis (genezen meestal volkomen, zonder
atrofie) ; 5e endometritis ; 6e arthritis. Het bloedbeeld geeft meestal een grooter
aantal lymphocyten te zien, niettegenstaande er een leukopenie (vermindering van
het aantal leucocyten) bestaat. Wat de behandeling der patiënten betreft kan men

veilig zeggen, dat deze tot nu toe volkomen symptomatisch is. Alle mogelijke medi-
camenten, die bij andere infectieziekten dikwijls goede resultaten geven, zijn al ge-
probeerd. doch geen enkel preparaat schijnt een afdoenden invloed op het ziekte-
proces uit te oefenen. Over de geschiedenis van de Brucellose behoeft hier niet
verder uitgeweid te worden. Wel zij even de indeeling der Brucellagroep gereleveerd
Men onderscheidt de volgende groepen :

1. Brucella melitensis Bruce, die de Maltakoorts bij den mensch en het besmette-
lijk verwerpen van de geiten veroorzaakt;

het varken en omgekeerd, kunnen overgaan, wordt wel aangenomen, doch veel is
hierover nog niet bekend. In Amerika zijn wel publicaties verschenen, waarbij ge-
constateerd was, dat de mensch door den abortusbacil van het varken geinfecteerd
was. Het ziekteverloop zou dan ernstiger zijn ; zelfs zijn sterfgevallen voorgekomen.
De noodige voorzichtigheid dient men echter aangaande het voorgaande wel in
aanmerking te nemen. Een vraag is ook nog of het mogelijk is om de drie groepen
met de beschikbare hulpmiddelen van elkaar te kunnen onderscheiden. Tot nu
toe is dit niet gelukt en derhalve mogen wij met het trekken van conclusies aangaande
den gevonden bacil wel eenig voorbehoud in acht nemen.

Voor ons land is de Bangsche bacil als verwekker van ziekten bij den mensch
feitelijk de eenige, die van belang is. Een abortusbacil, voorkomende bij het varken,
is tot nu toe nog niet gevonden en ook de verwekker van den abortus bij geiten
vordert slechts langzaam wat zijn gebiedsuitbreiding betreft.

Toch moet het verwondering wekken, dat betrekkelijk zoo weinig ziektegevallen
in ons land voorkomen. De kans op besmetting van den mensch als gevolg van het
groot aantal runderen, dat met abortusbacillen geïnfecteerd is, is buitengewoon
groot. De onderzoekingen van v. d. Hoeden hebben toch aangetoond, dat in Utrecht
42 % der monsters marktmelk met abortusbacillen besmet waren.

Uit het bovenstaande en ook in verband met de cijfers, gepubliceerd door Dr.
Büchli (5 van de 2 veebedrijven in ons land geinfecteerd met abortusbacillen)
moeten wij dus wel de conclusie trekken, dat er een bepaalde dispositie voor de in-
fectie van den mensch met Bangsche bacillen moet bestaan. Dit treedt nog meer
op den voorgrond, als wij bedenken, dat de ziekte sporadisch voorkomt bij jonge
kinderen, maar veel meer bij personen op een leeftijd tusschen 20 en 40 jaar. Verder
is het niet buitengesloten, dat andere latente ziekten een gunstigen invloed op het
aanslaan van de infectie hebben. De drie patiënten, waarvan het ziekteverloop door
Dr. Kramer beschreven is, waren voordien al lijdende geweest aan andere ernstige
ziekten, zoodat zelfs gevreesd werd, dat de latente ziekten weer accuut zouden wor-
den. Sepciaal de latente tuberculeuse aandoeningen kunnen, wanneer een infectie
van het betreffende individu met Bangsche bacillen plaats heeft, heel gemakkelijk
in actieve processen overgaan. Behalve de infecties, die het gevolg zijn van het drin-
ken van geïnfecteerde melk, spelen de contactinfecties de grootste rol. Deze komen het
meeste voor bij personen, die met de besmette dieren in nauwe aanraking komen.
Het zijn vooral de dierenartsen, veeverloskundigen, boerenknechts, slagers, e.d.,
die gevaar loopen om besmet te worden. In het algemeen schijnt de laatstge-
noemde manier van infectie bij de zoo juist genoemde personen geen ernstige ge-
volgen te hebben. Wellicht hebben de genoemde personen in den loop van de jaren
voldoende immuniteit verkregen, hetgeen ook zou blijken uit de allergische reactie
van de huid van de armen, die zoo vaak optreedt, speciaal bij dierenartsen.

Hoe staat het nu met het aantal ziektegevallen in ons land? Sedert 1929 bestaat
de verplichting tot aangifte van de geconstateerde ziektegevallen, met het resultaat
dat in 1933 27 gevallen definitief zijn vastgesteld, d. w. z. serologisch bevestigd.
Toch zal het aantal ziektegevallen ontgewijfeld hooger zijn, omdat het niet onmoge-
lijk is, dat enkele minder duidelijke gevallen niet onderkend en voor een influenza-
aanval versleten werden. Uit de statistiek blijkt, dat het aantal gevallen op het platte-

land grooter is dan in de steden. Dit is een steun voor de opinie, dat de contact-
infecties gevaarlijker zijn dan de infecties door het drinken van besmette melk.

Rest ons thans nog het laatste punt, n.1. of de ziekte van Bang bij den mensch
een nieuwe ziekte is. Opmerkelijk is, dat speciaal in de laatste jaren verscheidene
gevallen ook in andere landen geconstateerd worden. Dit kan het gevolg zijn van twee
oorzaken en wel in de eerste plaats de aanmerkelijke vooruitgang van de bacteriolo-
gie, waardoor de diagnose beter gemaakt kan worden en in de tweede plaats, welke
opinie ook Dr. Kramer is toegedaan, n.1. dat de ziekte van Bang met groote waar-
schijnlijkheid een nieuwe ziekte bij den mensch is. Een bewijs voor deze veronder-
stelling tracht hij te vinden in het verschijnsel, dat ook de Maltakoorts (Brucella
Melitensis) in de laatste jaren een aanmerkelijke gebiedsuitbreiding, speciaal in
Frankrijk, heeft gekregen en dat tenens de ziekteverschijnselen in ernstige mate zijn
toegenomen. Zoo is b.v. het aantal sterfgevallen toegenomen en komen er veel meer
ernstige complicaties enz. voor. Het laatste is zelfs voor Puig de aanleiding geweest
om de Maltakoorts te verdeelen in 5 vormen, n.1. 1. de klassieke vorm ; 2. een ziekte-
beeld met leveraandoeningen ; 3 de haemorrhagische vorm ; 4e een ziektebeeld
met longafwijkingen ; 5 de neuromelitococcie. Alles bij elkaar genomen kan men
gerust zeggen, dat de Brucellosen in de laatste jaren aan de clinici in Frankrijk tal
van moeilijkheden veroorzaken. C. J. de Gier.

Steiner en López *) geven na een samenvatting over de vitaminen, hun werking
en het voorkomen er van in de verschillende voedingstoffen, een overzicht over de
deficiëntie-verschijnselen. Daarna volgen symptomen en sectiebecld van avitami-
nosis A : weinig eetlust, onvoldoende ontwikkeling, storing in de beweging, aan-
merkelijke verhooging van het urinezuurgehalte van het bloed. Zwellingen aan
de kop en conjunctivitis komen tamelijk veel voor ; daarentegen zijn keratomalacie
en xerophthalmie zeldzaam. Als meest karakteristieke afwijkingen bij de sectie
noemen schr. : witgele knobbeltjes in de oesophagus, ontstaan door necrose en ver-
stopping van de gldl. mucosae, harde, droge faecesmassa in de coeca ; reticulair
aspect van de sterk vergroote nieren ; uraatbeslagen op de sereuze vliezen.

Deze avitaminosis A zou verward kunnen worden met diphterie en event. met
coryza. Echter geeft de sectie voldoende verschillen.

Als therapie en prophylaxis raden schr. aan de toevoeging van vitaminerijke
voedingstoffen aan de rantsoenen.

Avitaminosis B komt zeer sporadisch voor volgens schrijvers. Hier wordt genoemd
de genezing van een paar experimenteele gevallen. W. Graafsma.

Uit deze met verscheidene foto\'s verduidelijkte onderzoekingen van Cilli en
Vitale ²) blijkt dat in Erithrea bij de kippen meer de pokken-vorm voorkomt,
bij de duiven meer de diphtherie-vorm.

Met het materiaal der pokken kan men bij kippen diphtherie verwekken ; het
virus van pokken en diptherie is dus hetzelfde.

Het virus is ook aanwezig in de organen van zieke kippen. Met emulsies van
milt, lever, beenmerg, hersenen en testes kan bij gezonde kippen pokken en diphtherie
verwekt worden.

Met het materiaal van kippenpokken werden konijnen, honden, paarden en
kalveren op de huid besmet. De korstjes die op de huid ontstonden bleken nog
virulent voor kippen te zijn. Het bloed dezer proefdieren bevatte geen virus. Bij
kalveren ontstonden puisten die geheel gelijk waren aan de puisten opgewekt door
koepok-virus.

Het virus van koepokken kan op kippen overgebracht worden, en gaf een huid-
reactie. Na herhaalde passage op kippen kunnen ook pseudo-membranen in den
bek ontstaan. Materiaal van dergelijke huidreacties bij kippen gaf, na vier passages,
bij andere kippen na huidenting geen immuniteit tegen vogelpokken.

In het pokken-materiaal van de huid werden de lichaampjes van Borrel over-
vloedig aangetroffen. Deze bleken Gram-positief te zijn en gemakkelijk kleurbaar
met aniline-kleurstoffen.

Bij de telling der witte bloedlichaampjes van kippen werd door Hoppe ¹) een
isotonische NaCl-solutie gebruikt die met violet gekleurd was. Het bloed werd uit
de vleugelvena genomen en in een verdunning van i : 100 in de Bürkersche telkamer
gebracht. Onder deze omstandigheden zijn de verschillen tusschen de verschillende
bloedcellen het best te constateeren.

Als de dieren niet gevast hebben ontstaat er 6 uren na voedselopname geen leu-
cocytosis. Als de kippen 24 uren gevast hebben ontstaat er na voeding in 90 %
der gevallen een verterings-leucocytosis. De vermeerdering van het aantal leuco-
cyten bedraagt 10—55%. Het maximum treedt 4 a 5 uren na de voedselopname
op. De grootste vermeerdering van het aantal leucocyten ontstaat na het eten van
gekookt voedsel.

Tot nu toe waren proeven met histamine alleen op eenden en duiven genomen.
Gutowski ²) onderzocht de werking op een tiental kippen door middel van een
fistel van de kliermaag. Kippen die gedurende 24 uren alleen water te drinken krij-
gen produceeren toch maagsap. Dit maagsap bevat meestal ook galbestanddcelen.
De pH van dit maagsap schommelt tusschen 1.20 en 1.33. Het verteringsvermogen
van het maagsap schommelt sterk, zoowel vóór als na toediening van histamine.
De normale hoeveelheid maagsap bedraagt 0.13—10.o c.cm. per uur per K.G.
lichaamsgewicht; na histamine-injectie wordt de hoeveelheid vergroot tot 7.1—•
18.3 c.cm.

De pH wordt ook lager (0.92—1.15). Bij vele kippen begint de secretie reeds
grooter te worden na 0.02 m.gr. histamine per K.G. lichaamsgewicht.

pirocchi ®) heeft proeven genomen met twee groepen kuikens die hetzelfde
voeder kregen doch waarvan de eene groep bestraald werd met een Hanaulamp.
Het bleek dat de bestraling een zeer gunstige invloed had op den groei der kuikens
evenals op de vroegrijpheid en de gezondheid. te Hennepe.

Bij een cultureel onderzoek van organen van 531 kippen, die aan verschillende
ziekten waren gestorven, werden door Beller en Zf.ki ³) 71 maal bacteriën ge-

1 \') R. Hoppe. Observations sur la Leucocytose chez les Poules. Wiadomosci Weterynaryje.
Vol 17. 1934. p. 49.

2 ) B. Gutowski. Die Magensaflsekretion bei den Hühnern unter dem Einflusz von Hista-
min. Wiadomosci Weteryjne. Vol. 17, No. 175, 1935, p. 55.

3 ) Beller en Zeki. Z^um Vorkommen von Bakterien aus der Ruhr- und Paratyphusgruppe
beim Haushuhn. D. T. W. Jg. 42, 1934, pg. 273.

kweekt, welke melksuiker niet vergisten. Deze gevonden stammen werden meermalen
verder gekweekt op verschillende suikervoedingsbodems en ook serologisch op een
mogelijk typesoort onderzocht. Van deze 71 bacteriestammen bleken slechts 5
stammen cultureel dezelfde eigenschappen te hebben als paratyphusbacillen. Vier
van deze 5 stammen reageerden op paratyphusserum, n.1. 2 op pullorumserum, 1
op Breslauserum en 1 op Gartnerserum. Bij de laatste soort bleek een antigeen-
analyse geen verband te kunnen opleveren met de tot dusver bekende soorten uit
de paratyphusgroep.

In de meeste gevallen zijn derhalve deze melksuiker-niet-vergistende bacterie-
soorten saprophyten die van uit de organen in de agonie het lichaam verder trachten
binnen te dringen.

In verband met de reeds veelvuldig waargenomen vergiftigingsgevallen bij den
mensch na het gebruik van vleesch van ganzen of duiven onderzocht Gaede ¹)
een 100 overigens klinisch gezonde duiven.

Na de slachting\' werden geen pathologische veranderingen vastgesteld. Onder-
zocht werden verder steeds lever en darminhoud.

Bij deze 100 duiven kon slechts in één geval bact. Breslau gekweekt worden ;
zoowel uit lever als uit darminhoud werd deze bacterie rein gekweekt. Het vleesch
van deze duif werd in gekookten toestand zonder eenig bezwaar gegeten.

In het nationaal laboratorium voor veterinaire onderzoekingen te Alfort heeft
men de B. suipestifer als oorzaak aangetoond bij een groote sterfte onder kuikens.
Cernaianu ²) vond bij de sectie : hevige enteritis, hypertrophische lever met
witte necrotische plekken, uitgezette galblaas en gezwollen milt.

De gekweekte stammen waren pathogcen voor cavia, konijn en witte muizen
evenals de B. suipestifer zelf. Ook werden zij geagglutineerd door een anti-suipestifer-
serum. B.

Het op de juiste manier nemen van bloedmonsters is voor de bestrijding der
puilorumziekte van groot belang. Het tappen moet vlug en accuraat geschieden,
omdat anders het onderzoek te duur wordt. In Australië gaat men op dezelfde ma-
nier te werk als in Holland. De vleugelader wordt ingesneden en het bloed opge-
vangen in kleine fleschjëS. Deze fleschjes plaatst men in schuinen stand om het
stollingsoppervlak te vergrooten. Dat ieder fleschje het nummer van de betreflende
kip krijgt, spreekt vanzelf. Is het bloed voldoende gestold, dan kan men het stolsel
met een öse losmaken en het fleschje rechtop plaatsen. In korten tijd wordt dan vol-
doende serum afgscheiden. Nieuwere inzichten hebben zich in Australië niet voor-
gedaan. De meeste aandacht vestigen Clay en Murphy ³") in hun artikel op de
nadeelige gevolgen die kunnen optreden en wel in de eerste plaats een totale ver-
bloeding van de dieren en in de tweede plaats een verminderde eierproductie. Ver-
bloeding behoeft, wanneer men ten minste eenige handigheid in het bloedmonster-
nemen bezit, niet voor te komen. Bloedstelpende middelen doen dikwijls meer na-
deel dan voordeel en zijn derhalve niet aan te bevelen. Met een gewoon stukje
watten, hetwelk tegen de wond gedrukt wordt, kan men de bloeding meestal wel
doen ophouden. In het geheel zijn in Australië ongeveer 0,20 procent van de onder-
zochte dieren gestorven tengevolge van verbloeding.

1 ) Gaede. Z^um Vorkommen von Breslaubakterien bei gesunden Tauben. Z. f. Fl. u. Milch-

3 ) A. L. Clay and VV. J. B. Murphy. Some Observations on the Bleeding of Fowls.
The Australian Vet. Journal. Febr. 1935, Vo. XL, No. 1, pag. 17).

De eierproductie schijnt door de operatie niet sterk beïnvloed te worden. Van
veel grooteren invloed is het vangen van de dieren. Dit moet in geen geval op een
ruwe manier geschieden. Het percentage van de reactiedieren wordt in het artikel
niet opgegeven. C. J. de Gier.

Hasskó *) probeerde arsenopyridine-verbindingen tegen hoender-spirochaetose.
Het preparaat B. R. 34 (2-pyridon-5-arseno-4-oxybenzol) had de krachtigste
werking en had ook in het laatste stadium der ziekte herstel tengevolge. Dosis 0.005
gr. per 500 gram lichaamsgewicht. Vers bereide 0,5 % oplossing intramusculair
inspuiten. Vrijburg.

Costea -) vermeldt eenige gevallen van avitaminosis bij eenden, veroorzaakt
door gebrek aan vitamine B. Alle dieren stierven na 20—29 dagen.

Daar langs de Illinois-rivier in 1933 massa\'s wilde eenden stierven en dit toege-
schreven werd aan zoutvergiftiging, deden Torrey en Graham ³) proeven op
Pekin-eenden met mais die verzadigd was met pekel. De eenden ondervonden
s an deze mais geen nadeelige gevolgen. De letale dosis NaCl voor half vol-
wassen eenden bleek 4^6 gram per dag gedurende 4 achtereenvolgende dagen,
te zijn. De eenden verdroegen 1 è 2 gram NaCl per dag gedurende 29 dagen achter
elkaar. Eenden zijri dus gevoeliger vóór keukenzout dan kippen. Het bleek echter
niet mogelijk ze met graan dat veel zout bevatte te vergiftigen. Bovendien geleek
het sectie-beeld van kunstmatig vergiftigde eenden niet op dat van de spontaan
gestorven wilde eenden.

Vitale ⁴) vermeldt een besmetting met Gigantorhynchus bij 250 parel hoenders.
Deze parasiet was tot nu toe niet bij vogels aangetroffen. Aan de hand van foto\'s
worden de ziekteverschijnselen en de wormen beschreven. te Hf.nnepe.

In verband met de mogelijkheid dat in het wild levende vogels bij kunnen dragen
tot de verspreiding van parasieten in de pluimveestapel, is het van belang dat nage-
gaan wordt welke parasieten er onder de eerstgenoemde categorie van vogels voor-
komen. Korkhaüs ⁵) heeft hierover een uitgebreid onderzoek ingesteld bij ruim
300 kraaien.

Het artikel is geillustreerd met een groot aantal fraaie afbeeldingen van ver-
schillende eieren van Nematoden, Trematoden, Acantocephalen, Tanaisia (lint-
wormen). Een opsomming van de bij deze kraaien gevonden helminthen zou hier
geen nut hebben. Wij verwijzen den lezer daarvoor naar het origineel.

De blackhead of histomoniasis wordt volgens Tyzzer veroorzaakt door de Histo-
monas meleagridis, een flagellatensoort waaraan zeer eigenaardige eigenschappen

worden toegeschreven. In een uitvoerige publicatie geelt Tyzzer ¹) nu een samen-
vatting van onze kennis over de Histomoniasis, terwijl enkele nieuwe vondsten wor-
den gemeld.

De groote aanfok van kalkoenen in Amerika is mogelijk gemaakt door vermijding
van de twee voornaamste bronnen van infectie, n.1. volwassen hoenders (smetstof-
dragers) en besmette grond en door het gebruik van broedmachines en kunstmoeders.

De blackhead verloopt bij jonge kalkoenen progressief en is daarom gewoonlijk
fataal. Bij kip-kuikens verloopt de ziekte gewoonlijk mild, terwijl herstel volgt, maar
de herstelde dieren worden smetstofdragers. De faeces van dergelijke dieren zijn
gedurende onbepaalden tijd infectieus, hoewel er geen stadium van Histomonas
bekend is dat langer dan een zeer korte periode buiten den gastheer in leven kan blij-
ven. Behalve de smetstofdragers onder de kip-kuikens, zijn alleen de faeces van
acute gevallen infectieus. Spontane blackhead bij jonge kalkoenen ontstaat in het
algemeen door het opnemen van geëmbryoneerde eieren van Heterakis gallinae. De protozoo
kan echter niet in het wormei teruggevonden worden, maar wel in de darmcellen
van de ongeveer 11 dagen oude uitgekomen wormen. Niet-geëmbryoneerde eieren brengen
de ziekte niet over. Slijmvliesbeschadiging van de coeca door volwassen Heterakis
bevordert blijkbaar de Histomonas-infectie niet.

Tyzzer geeft verder een beschrijving van enkele blinddarmaandoeningen, die
met blackhead worden verward. Histomonas kan aanwezig zijn zonder zichtbare
laesies.

Experimenteel kan blackhead by kip-kuikens en kalkoenen worden opgewekt per
os of door injectie in de cloaca van lever- of blinddarm-materiaal van acute gevallen,
van blinddarminhoud van smetstofdragers, van culturen van Histomonas en van
geëmbryoneerde Heterakiseieren of door intraveneuze, subcutane, intramusculaire
en conjunctivale injectie van steriel uitgenomen leverlaesies. De injectie in de cloaca
gee/t de beste resultaten. Injectie in de borstspier geeft een locale laesie, waarin de His-
tomonas aanwezig is, terwijl bij voldoende virulentie van de stam, bij de kalkoen
bovendien metastase in longen, lever, nieren enz. kan optreden.

Er is geen voldoende bewijs dat Histomonas het ei van kalkoen of kip kan pas-
seeren.

Verder wordt een beschrijving van de Histomonas gegeven als uitbreiding van
wat reeds vroeger door Tyzzer werd gepubliceerd. Dr. Bohlav was de eerste die
de parasiet zou gekweekt hebben uit de coecuminhoud van smetstofdragende kip-kuikens.
Opvallend is dat de Histomonas nog nooit uit andere organen gekweekt is, dus ook niet uit
de sterk aangetaste levers met hun typische necrotische haarden. Injectie van de
culturen in de cloaca veroorzaakt geregelder blackhead bij jonge kip-kuikens
dan bij jonge kalkoenen. De culturen zijn alle bacteriënhoudend, maar indien deze cul-
turen een nacht bij —15⁰ C. worden bevroren, kunnen zij geen blackhead meer
teweegbrengen, waaruit Tyzzer besluit dat alleen Histomonas de oorzaak van de
ziekte is.

Tenslotte worden de door Tyzzer genomen proeven beschreven om met behulp
der culturen de dieren te immuniseeren. De virulentie van Histomonas verandert op den
duur in de culturen.

Van drie stammen bleef één 11 maanden virulent, maar na 23 maanden verloor
die langzamerhand zijn pathogeniteit. Een andere stam verloor zijn pathogeniteit
na 6 maanden, terwijl een derde nog bijna volvirulent was na bijna 10 maanden.
Een verzwakte stam immuniseerde jonge kip-kuikens en kalkoenen onder experi-
menteele verhoudingen tegen pas geïsoleerde volvirulente stammen. Later verloor
een dergelijke stam zijn immuniseerende eigenschappen. Het gelukte niet om zulke
stammen door snelle dierpassage virulenter te maken. Kleine toornen jonge kalkoe-
nen werden op deze wijze geimmuniseerd en konden voor de markt opgefokt worden

op land, waar altijd blackhead optrad. De immuniteit kan na 2 of meer maanden
verloren gaan. De beste immuniteit werd verkregen door eerst de verzwakte stam in de cloaca
in te spuiten en enkele weken later op dezelfde wijze een virulente stam toe te dienen. Pogingen
om volwassen kalkoenen van één jaar of ouder te immuniseeren, mislukten.

Misschien varieeren in de natuur de stammen in hun virulentie, zoodat ook de
experimenteele resultaten hiermede in overeenstemming zijn. De virulentie hangt
niet af van de begeleidende coeca-bacteriën.

Uit het histologisch onderzoek bleek dat de immuniteit het gevolg is van een lichte
niet-progressieve invasie van Histomonas in de weefsels. Een verlies van de immuni-
seerende eigenschappen schijnt gebonden te zijn aan een verlies van het invasie-
vermogen van de protozoo.

Jonge kalkoenen herstelden prompt van injecties met verzwakte stammen, zoodat
dus een virulentieverlies niet noodzakelijk beteekent, dat een meer chronische ziekte
zal optreden.

Aan het eind worden de belangrijke bezwaren tegen een toepassing van deze
immunisatiemethode in de praktijk, besproken. A. Bos.

In Roemenië als een der grootste eierproducenten van den Balkan heeft men ook
het bezwaar gevoeld, dat eieren geen onbeperkte houdbaarheid bezitten. Daarom
heeft Mjhailesco \') aan het Zoötechnisch Instituut aldaar proeven genomen met
het bewaren van eieren.

Gedurende de zomermaanden van 1931 en 1932 zijn proeven genomen met
monsters van 50 stuks eieren elk, bij het bewaren gedurende 3 en gedurende 6 maan-
den volgens verschillende methoden. Deze methoden hebben zich hoofdzakelijk
bepaald tot de middeltjes van de huisvrouw. De 17 verschillende wijzen van con-
serveeren waren : zout water, kalkwater, zand, zout, maismeel, asch, zemelen,
collodium, salicylzuur, borax, in papier gewikkeld, lijnolie, paraffine, vaseline,
waterglas, garantol en in een koelhuis. Buiten de twee laatste zijn al deze middelen
verouderd. Een nauwkeurige beschrijving geeft aan hoe de experimenten precies
werden uitgevoerd. Men heeft bij het plaatsen onder de verschillende voorwaarden
de temperatuur op 15—18⁰ C. gehouden en de vochtigheid op 65—75. In het koel-
huis was de temperatuur t° C. en de vochtigheidsgraad Co%. Het oordeel omtrent
de eieren werd geveld volgens de subjectieve methode van het macroscopisch en orga-
noleptisch onderzoek, zonder daarbij van analytische, chemische of bacteriologische
methoden gebruik te maken. De bruikbaarheid voor de eieren in comsumptie werd
daar bepaald door het gewicht der eieren en de hoogte der luchtkamer en door-
licht voor het onderkennen van afwijkingen. Daarna werden slechts een drietal
eieren van het monster opengebroken en de toestand van dooier en wit waargenomen.
Daarna werd een ei gekookt en ook van elk monster een ommelet gebakken. Op grond
van de vergelijkende waarnemingen voor en na het bewaren heeft Mihailesco
zijn conclusies getrokken.

Ten overvloede worde nog vermeld, dat de eieren eerst flink geschrobd werden
voor den aanvang van het experiment.

De conclusies zijn, dat garantol een goed conserveeringsmiddel is, omdat na 3
en na 6 maanden de eieren alle nog goed te gebruiken waren (d. w. z. eetbaar).
Daarop volgen kalkwater en zoutwater. Over de rest wordt geen gunstig oordeel
geveld en ook het koelhuis is niet bruikbaar. Met name het laatste gaf na 3 maanden
koelen een uitval van 16% en na 6 maanden een uitval van 66%.

(Dat de resultaten van het koelhuis slecht zijn behoeft den lezer niet te verbazen.
De toestanden bij de winning der eieren op den Balkan zijn van dien aard, dat het
nooit anders dan tot verkrijgen van een ei van 2e kwaliteit moet leiden. Ref.).

Volgens von Ostertao moet het kunstmatig verhoogen van den kleur van ei-
dooiers ook door het toedienen van kleurstoffen (kleuring in vivo) als vervalsching
worden beschouwd, omdat hiermee den verbruiker eigenschappen worden voor-
gespiegeld, welke niet aanwezig zijn. De natuurlijke donkere kleur der dooiers wordt
verkregen door het toedienen van groenvoeder, waarbij men dan tevens verzekerd
kan zijn van een hoog gehalte aan vitamine. A. Het voederen van chlorophyl of
vitamine-houdende extracten van groene planten moet echter niet als bedrog wor-
den beschouwd. Zoo zijn er verschillende plantaardige kleurstoffen in den handel,
die dus wel gebruikt mogen worden. Vooral een extract uit de Anattovrucht is
zeer rijk aan vitamine A. Hierin zou een kleurstof-factor, Orellin, voorkomen, die
identiek zou zijn met Vitamine A.

De lichtere kleur van dooiers in eieren van kippen met onvoldoende toediening
van groenvoer, heeft ertoe geleid vooral des winters kool en andere groene planten
als voedsel aan kippen te verstrekken om de kleur der dooiers op peil te houden.
Zelfs klaver en gras in zeer jongen toestand gemaaid, daarna gedroogd en gemalen
tot meel, worden daartoe in Duitschland gebruikt. Dit berust dan hierop, dat chlo-
rophyll via de biologische weg wordt omgezet in luteïne. Andere plantaardige pro-
ducten met carotine houdende stoffen hebben slecht voldaan. Men weet, dat ver-
schillende chemische stoffen in het lichaam als zoodanig worden opgenomen en
afgezet in diverse organen. Zooiets is ook mogelijk ten opzichte van eieren. Een
Duitsche firma brengt rood gekleurde levertraan in den handel, waarvan de voe-
dering vrijwel direct de kleur der eidooiers doet toenemen ; veel sneller dan door
het voederen van groenvoer. Daar het zooveel goedkooper is, ontstond er spoedig
een grootc vraag naar dit preparaat. Men vraagt zich van deskundige zijde echter
af, of dit voor de dieren niet dermate nadeelig geacht moet worden ook met het oog
op het nageslacht, om zulks te verbieden, terwijl daarnevens het begrip vervalsching
zich aan ons opdringt.

Volgens de gegevens uit de literatuur blijkt het verminderen van lecithine in
eieren en eiproductten niet te berusten op een biologische afbraak. Dit percentage
is zeer gering. Wel echter treden er veranderingen in de colloidale toestand op,
vooral in meelmengsels. Deze berusten op absorptie van het lecithine, waarbij
vooral eiwitten en koolhydraten een actieve rol spelen. Vetten hebben hiermede
niets uitstaande, zij bevorderen alleen het oplossen van de lecitine. Volgens de
genomen experimenten worden ook door Diemair, mayer en Taüfel ³) deze op-
vattingen gedeeld. Voor het extraheeren worden verschillende extractiestoffen ver-
gelijkend naast elkaar gebruikt, waarin, naarmate de absorptie sterker heeft plaats
gevonden, de lecithine minder volledig oplost. De aanwezigheid of het toevoegen
van water werkt nadeelig, omdat dan andere phosphor-houdende verbindingen
mede worden opgelost en zoo tot een onjuiste waarneming leiden.

Wanneer een ei ouder wordt en de verschillende eigenschappen veranderen
op de wijze, zooals wij die onderkennen bij het bewaren, dan heeft dat niets met

1 *) Dr. Roemmele. Die Beeinflussung der Dotterfarbe durch Verfütterung von künstlichen
und vegetabilen Farbstoffen, sowie über das Mimikry der Eischalen. Ztschr. Fleisch- und
Milchhygiene. Jg. 45, 1935.

2 ) V. Froboese. Eine neue Art der Eiverfälschung. Ztschr. Unters. Lebensm. Bd. 69,
\'935-

3 ) W. Diemair, F. Mayr en K. TäuFEL. Der vermeintliche Lecithinrückgang in Eier-
teigwaren. Ztschr. Unters. Lebensmittel Bd. 69, 1935.

bederf te maken. Bederf wordt meestal door bacteriën teweeg gebracht of ingeleid
en is dan ook zeer gemakkelijk te constateeren door de veranderde kleur van de ei-
inhoud en de abnormale lucht, die het ei verspreidt.

Een minder duidelijk waarneembare ontbinding is die, welke voornamelijk in
den dooier optreedt. Hierbij ontstaat geen zwavelwaterstof. De ei-inhoud wordt
licht okergeel en ten slotte brijachtig dik.

Vooral mesentericus-soorten zouden volgens Groszfeldt en Peter *) dit proces
inleiden, waarbij boterzuur en andere soortgelijke lagere vetzuren gevormd worden.
Nu blijkt hierbij, dat Iecithine trapsgewijze wordt afgebroken tot glycerine-phosphor-
zuur of glycerine en phosphorzuur. Men heeft nu als factor ingevoerd het ontbin-
dingsquotiënt zijnde 100 maal het in isopropylalcohol oplosbare Iecithine en het
totaal aan in waterige aethylalcohol oplosbare Iecithine, primaire en secundaire
glycerine phosphorzuur-vetzure esters, glycerine-phosphorzuur en phosphorzuur.
Deze coëfficiënt is voor een onbedorven ei o en voor een ei, waarin alle Iecithine
afgebroken is 100. Versche, oude, hardgekookte en waterglaseieren, alles van prima
kwaliteit hadden een waarde tot en met 6. Zomerwarmte deed de coëfficiënt van
een bedorven ei, die 18,5 bedroeg na één dag tot 69,9 stijgen. M.

Prof. Rook ¹) vond bij sterfte onder pas geboren kuikens als doodsoorzaak cholera-
bacillen in reincultuur. Hieruit kan geconcludeerd worden dat de besmetting van
de kip op het ei en de kiem overgaat.

Hoe de besmetting ook plaats vindt, hetzij van de kip hetzij door de schaal van
buiten af, het blijkt dat het kuiken zich desondanks kan ontwikkelen.

Uit proeven met kunstmatig besmette eieren bleek dat ontwikkeling plaats vindt
mits het aantal kiemen niet te groot is.

Bij deze proeven werden de eieren besmet door ze gedurende eenige uren (5—15
uren) in vloeistoffen te leggen die de smetstof van cholera of pokken bevatte.

Het bleek dat deze smetstoffen door de normale schaal kunnen dringen en in
den ei-inhoud en het kuiken aangetoond kunnen worden. te Hennepe.

Fromme ²) doet hier mededeeling van 19 voedingsmiddelvergiftigingen bij 99
zieke personen en 4 sterfgevallen, in het district Arnsberg, welke vergiftigingen
grootendeels door het gebruiken van versche eendeneieren zijn veroorzaakt. Bij
15 gevallen bleken Bresiau-, en bij 4 gevallen Gartnerbacillen in het spel te zijn.

In 5 gevallen konden de bacteriën in het betreffende voedingsmiddel worden aan-
getoond. De eendeneieren waren in 6 gevallen afkomstig uit Holland (kalkeieren),
in 2 andere gevallen waarschijnlijk eveneens uit Holland, en in 2 gevallen uit het
district zelf. In 3 gevallen kon ook de eendensoort worden vastgesteld, n.1. 2 keer
waren het Kaki-Gampbelleenden, en in 1 geval Indische loopeenden.

Als bestrijdingsmethode van deze eendeneieren-infectie wordt door Fromme
aangegeven : voorlichting der bevolking, een invoerverbod van Hollandsche eenden-
eieren, desinfectie der eendeneieren in groote zaken, toezicht en een bacteriologisch
en serologisch onderzoek van Kaki-Campbelleenden-fokkerijen. Waarschuwen
voor het gebruik van rauwe eendeneieren alleen is niet voldoende, daar door ver-
sleping van de bacteriën in de keuken en in de huishouding een contactinfectie
mogelijk is, de bacteriën verder ook in het binnenste van het eendenei kunnen
voorkomen en de verhitting bij de toebereiding der eieren geen voldoende waarborg
geeft voor een zeker dooden der bacteriën.

1 ) Prof. O. Rook. Sulla Incubazione sperimentale di vova a vario Grado infettate. La
Nuova Veterinaria, Vol. 13, 1935. No. 2, p. 57.

2 ) Fromme. Weitere Beobachlungen über Nahrungsmittelvergiftungen durch Enteneier. Arch.
f. Hyg. u. Bakt. Bd. 113, 1934, pg. 29).

In een korte opsomming geven Mieszner en Köser ¹) hier een overzicht over
de tot dusver bekende literatuur over voedingsmiddelvergiftigingen door eenden-
eieren, en vullen deze mededeelingen aan met een door hen waargenomen geval.
Hierbij werden 50 gasten van een boerenbruiloft ziek, na het eten van een gerecht,
waarbij ongeveer 4^5 eendeneieren waren gebruikt, afkomstig van de eigen boer-
derij.

De 5 eenden van de boerderij waren geheel gezond. In één van een 4-tal eieren
konden na een 8 dagen bebroeding Breslaubaicllen worden aangetoond, terwijl
4 van de 5 eenden serologisch reageerden op Breslau.

Bij een nader onderzoek van deze dieren werden in de faeces geen Breslau ge-
vonden. In een ovariaalcyste van één eend en in eenige cysteus ontaarde follikels
van een tweede eend werden wel Breslaubacteriën aangetoond. Deze stemden
overeen met de uit de faeces der patiënten geïsoleerde bacillen.

Miesner en Köser waarschuwen voor het gebruik van versche eendeneieren
en geven aan slechts die van bekende fokkers te gebruiken. Verder alle handels-
eieren goed koken (8 min.). Het reservoir der bacteriën zijn de ovariumcysten.
Het opsporen van latent zieke dieren is moeilijk, daar de bacillen niet met de faeces
worden uitgescheiden.

Aanbevolen wordt alle eendenfokkerijen systematisch te onderzoeken en alle
dieren met een titer van 1 op 75 of meer te vernietigen, evenals die dieren, in welker
eieren Breslaubacillen worden aangetoond. de Graaf.

In dit artikel passeeren verschillende opvattingen de revue en vermeldt Lockav ²)
tot welke overtuiging hij op grond van zijn ervaringen is gekomen. Bijzondere onder-
zoekingen ter opheldering der aetiologie dezer afwijkingen heeft hij niet verricht.

Götze is volgens L. degene, die er op wees, dat hypocalcaemie niet de onmiddel-
lijke oorzaak van melkziekte is en dat de bovengenoemde ziekten aan het vegetatieve
systeem zijn toe te schrijven. Dat ik reeds eerder tot analoge conclusies kwam is
L. blijkbaar onbekend. L. kwam verder tot de overtuiging, dat het gemeenschappe-
lijke van de genoemde ziekten is het optreden van coma in een bepaald stadium
en het voorkomen van circulatie-storingen. Hij meent dat de werking van de Ca-
therapie is toe te schrijven aan beïnvloeding der bloedcirculatie, in hel bijzonder
in de capillairen. Het essentieele der ziekte zou circulatiestoornis zijn ; m.a.w. deze
stoornis zou niet enkel een symptoom zijn.

Bij den grooten invloed, welke de vegetatieve zenuwen op de bloedcirculatie uit-
oefenen zal in het algemeen zijn aan te nemen, dat bij ziekten verstoringen der bloed-
circulatie betrokken zijn.

De Ca-schommelingen in het organisme beschouwt L. als secundaire verschijn-
selen. De oorzaak er van zou bij grastetanie en kalfziekte in eiwit-intoxicatie van
alimentairen of van endogenen (uterus, melk) oorsprong zijn.

Betrekkelijk in het kort wordt door Albrecht \') o.a. een en ander omtrent infectie-
ziekten, parasitaire ziekten (ecto-en endo), deficiëntieziekten, bij vossen voorkomend,
medegedeeld.

Miltvuur werd bij een vos vastgesteld na voedering van vleesch van een koe die
aan miltvuur had geleden.

Tuberculose was vooral een gevolg van het voederen van organen (vooral
longen) en van melk afkomstig van aan tuberculose lijdende dieren. Zoowel typus
humanus als typus bovinus (veelvuldigst) werd vastgesteld. Als klinische verschijn-
selen worden genoemd : vermagering, klierzwelling, hoesten, diarrhee. Bij de sectie
worden vooral veranderingen van de buikorganen vastgesteld ; bij nerzen vooral
ook aandoeningen van de Iongen. Tuberculinatie, verwijdering van tuberculeuze
dieren en niet toelaten van aan tuberculose lijdende menschen kunnen ter bestrij-
ding van nut zijn.

Volgens Sprehn speelt de hondenziekte bij de farmdieren in Duitschland geen
rol. (Wat als hondenziekte was beschouwd, bleek te berusten of op vergiftiging
door ongeschikte wormmiddelen of op parasitaire aandoeningen).

Ter bestrijding worden naast de hygiënische maatregelen, de entingen volgens
Laidlaw-Dunkjn genoemd.

Ook de vleeschvergiftiging door de bacteriën der paratyphusgroep worden
vermeld. Vooral jonge dieren worden aangetast.

Aangeraden wordt de serumbehandeling. De symptomen zijn volgens Verge :
geen eetlust, zwakte, etterige conjunctivitis, slijmig-etterige neusuitvloeiing, diarrhee.

Pathologisch-anatomisch werden vastgesteld : icterus, leverdegeneratie, milt-
zwelling, enteritis, subcutaan oedeem, longemphyseem.

Coccidiose wordt zoowel bij herbivore- als carnivore pelsdieren aangetroffen
(Eimeria bij plantenetcrs : Isospora bij vleescheters).

Als verdere endoparasieten worden genoemd : crenosoma decoratum (levend
barend), eucoleus aerophilus en trichuris vulpis (in darmen) ; verder belascaris
marginata en toxacara canis (hierbij ook genoemd de praenatale besmetting door
de placenta).

Sprf.hn hecht aan het verband worminfectie en vitaminegebrek. Als bestrijdings-
middelen tegen uncinariasis en ankylostomiasis wordt aanbevolen ol. chenepodii
ol. ricinus, daarvan 2 c.c. per K.G. lichaamsgewicht en tetrachlooraethyleen.

Lintwormen zijn slechts zeiden waargenomen. Genoemd worden nog het voor-
komen van papillaria pliea in de urinewegen (nierbekken, blaas) bij de vos en van
eustrongilus gigas bij de nerz.

Oorschurft zou volgens v. Witzthum meestal door casparina vulpis en betrek-
kelijk zelden door otodectes cynotes (kat) worden veroorzaakt.

Ten slotte wordt nog een en ander medegedeeld over mechanische inwerkingen,
voedingsfouten, verontreiniging van de verblijven der dieren met ziektekiemen,
cryptorchismus (bij zilvervossen) ; het pijnloos dooden o.a. met blauwzuur, chloro-
form (b.v. io c.c. hiervan in iedere neusopening gespoten).

(Geen vermeldingen vinden o.a. oogtuberculose, ziekte van Weil, demodicosis,
het electrisch dooden). Veenendaal.

Het leven in gevangenschap van deze dieren stelt ze bloot aan (en maakt ze mis-
schien meer vatbaar voor) een aantal infecties.

,Te Alfort vond men bij de sectie van jonge gestorven zilvervossen in de darmen
een zeer groot aantal ascariden. Uit het bloed en beenmerg heeft Carnaianu ¹) een
bacil gekweekt, die morphologisch, biochemisch en eveneens agglutinatorisch als de
B. suipestifer werd gediagnosticeerd.

De infectie was waarschijn lijk tot stand gekomen door rauw vleesch, dat zij als
voedsel ontvingen. B.

Macrae ²) beschrijft het voorkomen van Weil-infectie bij zilvervossen. De kli-
nische verschijnselen waren wisselend en vaak onduidelijk. Icterus was niet steeds
aanwezig. (Het beschreven ziektebeeld was van dien aard, dat men aan besmet-
ting met hondenziekte zou denken, ref.) In sommige gevallen konden leptospiren
worden vastgesteld. Entingen bij cavia\'s werden verricht.

Bij 107 door Siegmund ³) daarop onderzochte vossen werden gevonden: twee
gevallen van brachygnatia superior, twee gevallen van polyodontie en twee gevallen
van van oligodontie. Veenendaal.

The application of Absorption spectra to the study of vitamins and
hormones, door R. A. Morton; uitgegeven door Adam Hilger, Ltd. 98 Kings
Road, Camden Road. London N.W. 1. Prijs: 10 S.

Zooals bekend is, wordt bij de studies der vitaminen in de laatste jaren, naast
chemische en biologische onderzoekingsmethoden, veel gebruik gemaakt van de
spectro-photometrie. De stoot daartoe gaven de onderzoekingen over het anti-
rachitische vitamine, waarbij bleek, dat bestraling met ultraviolet licht, van den
patiënt, zoowel als van het voedsel zelf, genezing bracht.

Het onderzoek der absorptie-spectra dient bij het vitamineonderzoek niet ter
vaststelling van de inwendige structuur der moleculen, maar ter vaststelling van
identiteit en zuiverheid. In ons land hebben Dr. Reerink en Dr. van Wijk te Eind-
hoven deze methodiek met succes aangewend.

Het boek van Morton, in wiens laboratorium belangrijk werk op dit gebied
is verricht, geeft meer dan het belooft. Het vermeldt ook allerlei omtrent de eigen-
schappen der vitaminen. Ook wordt een en ander medegedeeld over de constitutie-
verwantschap van de kanker-verwekkende stoffen, de geslachtshormonen en de
sterines, waartoe o.a. het vitamine-D behoort.

1 *) Comptes rendus de la Soc. de Biol. de Jassy, 28 Juin et /j Juillet 1935, p. 998. Ref.
Rev. gén. de Méd. vét. 15 Nov. 1933. p. 699.

2 ) Macrae : An outbreak of beptospiral jaundice in silver-fox cubs. The Vet. Ree. 1934.
p. 1170.

3 ) Siegmund : Zahnanomalien beim Silberfuchs. Münch. Tierarztl. Woch. 1934. S. 284.

Een aantal fraaie reproducties van de absorptie-spectra en zeer vele êurven
zijn in dit werkje afgedrukt.

Bij de bespreking van het vitamine-A wordt gewezen op het carotine-gehalte
van gras, ingekuild gras en hooi en de beteekenis hiervan ; ook wordt de quanti-
tatieve bepaling van dit vitamine besproken.

Bij de geringe kennis, die wij thans nog omtrent de absorptie-spectra der hor-
monen bezitten, is het hoofdstuk, waarin de hierop betrekking hebbende gegevens
behandeld worden, slechts kort.

Dit fraai uitgegeven werkje (70 bladzijden), kan voor hen, die vitaminstudies
maken, zeer worden aanbevolen. B. S.

Dr. phil. Dr. med. vet. h. c. Paul Heine. Kompendium der Schlachtvieh-
und Fleischbeschau. Hannover, M. en H. Schaper.

Dr. B. Laehenschmid. Praktikum der tierärztlichen Schlachtvieh- und Fleisch-
beschau. Stuttgart, Ferdinand Enke.

Deze beide werkjes versehenen ongeveer tegelijkertijd : dat van Heine in Maart,
dat van Lachenschmidt in April van dit jaar. Zij beoogen beide „in a nutshell"
de vee- en vleeschkeuring te behandelen en volgen daarbij nauwkeurig, ook wat
de volgorde betreft der onderwerpen, de Duitsche vleeschkeuringswet en hare
uitvoeringsbepalingen.

Niet alleen in den verschijningsdatum, maar ook in den inhoud hebben deze
boekjes een merkwaardige overeenkomst. In korte trekken wordt de keuring vóór
de slachting besproken en wordt de aandacht gevestigd op daarbij waar te nemen
ziekten en afwijkingen. Uitvoeriger volgt dan een behandeling van de keuring „na
de slachting", waarbij de daarbij waar te nemen ziekten en afwijkingen worden be-
schreven en wordt aangegeven, welke beslissingen krachtens de (Duitsche) wet
moeten worden genomen.

Bij de beoordceling dezer werkjes mag niet worden uit het oog verloren, dat zij
compendia zijn. Voor de studie van deze onderwerpen zijn natuurlijk boeken als
het standaardwerk van Von Ostertao onontbeerlijk. Voor samenvatting van het
geleerde, ook als leidraad bij de lessen in de practische vleeschkeuring, kunnen zij
echter goede diensten bewijzen.

Daarbij moet echter onderscheid tusschen beide boekjes gemaakt worden. Dat
van Heine (117 blz). is al te sober, ja, bijna oppervlakkig. Bij de beschrijving van
het onderzoek van het levende varken is b.v. zelfs geheel verzuimd te wijzen op de
mogelijkheid van het voorkomen van keel-anthrax en de daarbij voorkomende
verschijnselen. De afbeeldingen, die dienen ter indicatie van de vindplaatsen der
lvmphklieren zijn al te schematisch en niet duidelijk. Lachenschmid\'s werkje (262
blz.) is juist zoo uitvoerig als voor een goed compendium noodzakelijk is, de afbeel-
dingen zijn goed en duidelijk, de tekst is helder en overzichtelijk en het doet aange-
naam aan, telkens beschrijvingen te lezen van de voornaamste onderzoekingsmetho-
den.

Wij zullen vooral dit laatste boekje gaarne in handen van onze studenten en jon-
gere vleeschkeurings-collega\'s zien. Ook voor de oudere vormt het, als repetitorium,
een aardig bezit. De prijs ƒ 4.20, (dat van Heine kost ƒ2.70) behoeft geen beletsel
te zijn.

Men bedenke echter bij het gebruik, dat de Nederlandsche wet en haar uitvoe-
ringsvoorschriften op verscheidene punten van de Duitsche afwijken.

De penningmeester der Maatschappij verzoekt den leden, die gebruik hebben ge-
maakt van de gelegenheid om hun contributie over 1935 in twee termijnen te kunnen
betalen, de tweede helft hunner contributie wel te willen overmaken vóór 1 Septem-
ber a.s. (storting / 12.—).

De leden der bijzondere afdeelingen doen dit aan den penningmeester hunner
afdeeling; de leden der algemeene afdeeling aan ondergeteekende, door storting
op giro No. 1025 van de Twentsche Bank te Nijmegen.

Na opening, voorlezing van de notulen en ballotage van een nieuw lid, kwam
Endermaal de voorzittersvacature der Mij. in bespreking.

De Voorzitter deelde mede, dat verschillende Heeren, wier namen in de vorige
vergadering genoemd zijn, te kennen hebben gegeven, dat zij niet in aanmerking
voor een candidatuur wenschen te komen. Zonder dat door het bestuur een be-
paalde candidaat werd aanbevolen (Dr. Staal te Assen werd nog als een mogelijk
geschikte candidaat genoemd) ging men tot stemming over. Na een tweetal stem-
mingen kreeg Dr. Staal de meerderheid, waarna besloten werd hem te vragen of
hij een candidatuur zou willen aannemen. Mocht dit het geval zijn, dan komt de
afdeeling met zijn candidatuur uit ; mocht dit niet het geval zijn, dan werd besloten,
aan het Hoofd-Bestuur mede te deelen, dat de afdeeling geen candidatuur heeft
voor deze functie. (Hetgeen vermoed werd, is inderdaad het geval geweest. Dr.
Staal heeft voor een candidatuur bedankt).

De 3 bindende besluiten inzake de tuberculosebestrijding, welke het vorige jaar
slechts voor één jaar waren vastgesteld, werden opnieuw onveranderd aangenomen,
zullen dus opnieuw ter goedkeuring aan het H.B. worden aangeboden. Van eenige
beperking in het gebruik van tuberculine, zooals door het H.B. werd voorgesteld,
wilde de vergadering niets weten. Ook werd geen wijziging gebracht in het werk-
gebied van de afdeeling.

De voordracht over paratubcrculose, die Dr. Beijers zou houden, werd, in
verband met het reeds late uur, uitgesteld tot een volgende keer.

Bij de rondvraag werd een en ander medegedeeld over de werkzaamheden van
de Commissie voor de tuberculose-bcstrijding, kwamen o.m. de tariefkwestie en
het vraagstuk der controleurs ter sprake. De Graaf, Secretaris.

Zondag de 2e Juni 1935 vergaderde de afdeling Overijssel te Nijverdal. Namens
het H.B. was daar aanwezig collega Van Heusden.

Na opening der vergadering en voorlezing der notulen werden de ingekomen
stukken behandeld, waarbij vooral de a.s. vacature voor voorzitter der Mij. aan een
ernstige bespreking werd onderworpen.

Hoewel van enkele afdelingen speciale aanbevelingen waren ontvangen, sprak
de vergadering zich uit voor de candidatuur E. Rutgers te Vriezenveen, uitgaande
van het standpunt dat het misschien zijn nut kan hebben, wanneer een practicus
voorzitter der Maatschappij is.

Van deze candidatuur, met de daartoe geleid hebbende redenen, zal mededeling
worden gedaan aan alle afdelingen.

Nadat enkele casuïstise mededelingen werden gedaan, verkreeg Dr. van der
Plank het woord voor een zeer interessante voordracht over : Enige nieuwe onder-
zoekingen op het gebied der veeteelt en veevoeding.

Na Dr. van der Plank dank te hebben gebracht voor zijn leerzame voordracht
sloot de voorzitter deze geanimeerde vergadering.

Dr. Vermeulen is de 19de Juli a.s. 40 jaar veearts. Een feit, dat zonder twijfel een
aparte vermelding behoeft, omdat het de gelegenheid biedt dezen vooraanstaanden
werker op veeartsenijkundig gebied in Nederland nog eens dank te zeggen voor
het vele, dat hij heeft gedaan. Ieder, die denkt aan de jaren, waarop hij verantwoor-
delijke posten bekleedde, zal dat doen met een gevoel van dankbaarheid en grote
waardering. Vermeulen bezit als slechts weinigen de gave om veel en gaarne iets
voor anderen te doen, zonder te laten merken, hoeveel hij wel heeft gedaan en met
hoeveel ambitie hij dat wel deed.

Als prosector-lector bij het onderwijs in de veterinaire anatomie heeft hij, naast
zijn taak als leermeester, veel wetenschappelijk werk gepubliceerd en is daardoor
internationaal bekend geworden. Kort geleden nog mocht hij van Engelse zijde
veel waardering ondervinden over zijn onderzoek naar de cornage van het paard.
Hoeveel genoegen hem dit ook mag hebben bereid, ik ben ervan overtuigd, dat hij
het nog veel meer op prijs stelt te weten, dat al zijn oud-leerlingen en dat zijn er
zeer vele, nooit zullen vergeten hoeveel zij aan hem te danken hebben voor de wijze,
waarop hij les gaf en allen zonder onderscheid des persoons hielp en steunde, waar
er maar gelegenheid toe was. Wie denkt niet terug aan die dagen in de „kelder"
of in de snijzaal, waar je voor het eerst met het mes leerde omgaan, waar je netjes
moest werken, geen velletjes mocht laten zitten, waar je je preparaat moest afmaken
en bestuderen ? Wie is er zonder een vingerwijzing, opmerking, aanmerking of
berisping afgekomen ? Wie herinnert zich niet de steeds passende toon, die aan het
vermaan behoorde ? En wie is vergeten hoe de anderen steeds om den door het lot
getroffene moesten lachen, totdat zij zelf aan de beurt kwamen ? Doch wie aan dien
tijd terugdenkt, weet ook, dat alles, wat Vermeulen deed, hetzij dan dat het prettig
of minder prettig was, werd ingegeven door het gevoel den student te helpen en te
steunen. Dat hebben de jongelui ook steeds zo begrepen, want hij heeft de hoogste
eer ontvangen, die studenten hem konden bewijzen, door hem te benoemen tot
eere-voorzitter van Absyrtus.

Als verenigingsman was Vermeulen een figuur, die in zijn functie van secretaris
der Maatschappij voor Diergeneeskunde hogelijk werd gewaardeerd, getuige zijn
voortdurende herbenoemingen met algemene of bijna algemene stemmen. Hier
heeft hij voor de belangen der collega\'s kunnen werken, hier heeft hij alles gedaan
waartoe hij in staat was, hier is niets hem te veel geweest. Voor het vele en voor de
wijze waarop hij hier voor de belangen der veeartsenijkunde en hare beoefenaren
heeft gewerkt, brengen wij Vermeulen hartelijk dank.

Op de dag van de 19de Juli zullen velen in gedachten in Maarn vertoeven, waar
Vernmeulen met zijn vrouw en één van zijn kinderen geniet van de rust, die hem
na het vele werken wordt geschonken. Menigeen zal die dag van zijn belangstel-
ling blijk geven en zo mogelijk zijn best doen hem de hand te drukken. Misschien
gaat het dan enkelen als mij, die aan de dagen der Maatschappij voor Diergenees-
kunde terugdenk, toen wij nog niet zo ver waren op het gebied van het vakvereni-
ging-zijn, toen wij nog geen bindende besluiten en nog geen Centrale Raad hadden.
Van die tijd van hartelijke gemoedelijkheid, van een elkander collegiaal tegemoet-
treden, van minder zakelijkheid is Vermeulen de personificatie.

Met de dag van zijn veertigjarig jubileum wensen wij Vermeulen en zijn gezin
van harte geluk. Wij hopen, dat nog vele gelukkige jaren mogen komen. Hij heeft
het zeker verdiend.

Kring Barsingerhirn. Ook hier liep het aantal bedrijfsslachtingcn sterk terug, n.1.
van 5888 in 1933 op 4989 in 1934. Echinocöccosis werd 87 maal vastgesteld bij
paarden (op 291 dieren in totaal), daarentegen slechts eenmaal bij respect, het
rund, varken en schaap.

tuberculose werd onderkend bij 169 runderen (op ruim 1000 dieren) bij 88
varkens (op 6561) en 1 geit (op 46).

Het aantal noodslachtingen is zeer groot. In totaal werden in de Centrale Nood-
slachtplaats te Schagen en in de 5 particuliere noodslachtplaatsen een 6682 nood-
slachtingen verricht, zeker geen kleinigheid. Blijkbaar zijn dit toch niet allemaal
„echte" noodslachtingen, behooren onder deze opgave ook opruimingsslachtingen,
daar men leest, dat onder de opgegeven getallen van de Centrale Noodslachtplaats
ook zijn opgenomen de 121 geslachte crisisrunderen en 4498 varkens, welke dieren
door de veehouderij-centrale ter afslachting zijn toegezonden.

In de destructie werd verwerkt 300.000 K.G. materiaal, waaruit is geproduceerd
73.000 K.G. meel en 24.897 K.G. vet. Dit materiaal was niet alleen afkomstig
uit de Kring zelf, maar ook uit de kring den Helder, uit de Wieringermeer, en
vanaf .juni 1934 uit de Kring Alkmaar.

De geheele exploitatie van keuringsdienst, noodslachtplaats en destructor gaf
een nadeelig saldo van ƒ4592.91.

Het verslag wordt besloten met de wensch, dat de regeering spoedig steun zal
verlecnen aan de destructoren, welke steun noodzakelijk is geworden door de moei-
lijke economische omstandigheden.

De benoeming van een tweeden keuringsveearts bij den vleeschkeurings-
dienst te Wijhe.

De gemeenteraad van Wijhe heeft het voorstel van B. en W. tot reorganisatie
van den vleeschkcuringsdienst langdurig besproken. Bij dien dienst zijn werkzaam
een keuringsveearts-hoofd van dienst en een hulpkeurmeester. De thans aanwezige
hulpkeurmeester is tijdelijk vervanger van den functionaris, die het vorige jaar overle-
den is. B. en W. wenschen in diens plaats een tweeden kcuringsveearts te benoemen.
Dc te benoemen keuringsveearts is reeds practiseerend veearts in dc gemeente. Een
en ander zou een aanmerkelijke bezuiniging met zich brengen. Volgens het bericht
in de N. R. Ct. vrecscle de minderheid van B. en W., wethouder Ogink, evenals
verschillende raadsleden, ernstige moeilijkheden, temeer, daar de verstandhouding
van de veeartsen veel te wenschen overlaat.

Van ongeveer 150 landbouwers was een adres ingekomen om wel een keurings-
veearts te benoemen. Ten slotte werd een voorstel van den Heer Nijland (s.d.)
aangenomen, om een commissie van 3 raadsleden te benoemen, teneinde op korten
termijn een onderzoek in te stellen en rapport uit te brengen.

Blijkens een Aneta-bericht hebben B. en W. van Batavia bij den gemeenteraad
voorstellen ingediend tot den bouw van een runderslachthuis, dat ƒ385.000 zal
kosten. Zij stellen voor, den bouw aan te besteden, doch de levering van de koel-
en technische slachtinstallatie op uitnoodiging te doen geschieden, waarvoor reeds
aanbiedingen zijn ontvangen. De bouwkosten kunnen voorloopig worden bestreden
uit de beschikbare buitengewone kasmiddelen.

Een nader bericht meldt, dat de gemeenteraad zich met dit voorstel heeft kunnen
vereenigen.

Evenals in alle plaatsen met abattoirs heeft ook te Maastricht een invoer van
groote hoeveelheden versch vleesch, voornamelijk varkensvleesch, plaats, waardoor
natuurlijk het aantal slachtingen van varkens aanmerkelijk terugloopt en de ont-
vangsten zeer terug gaan. Het is dan ook te begrijpen, dat B. en W. naar maatregelen
zoeken om deze invoer tegen te gaan. Zij hebben daartoe het besluit afgekondigd,
dat vanaf 1 Februari j.1. de koelcellen van het slachthuis niet meer gebruikt mogen

worden voor van buiten komend versch vleesch, zoodat hiermede de verschvleesch-
invoer in hooge mate wordt belemmerd.

Daar deze maatregel een bevoordeeling van de varkensgrossiers zou medebrengen,
hebben B. en W. nog als conditie gesteld, dat de vleeschprijzen door dezen maat-
regel niet verhoogd mogen worden, wat ook inderdaad niet is gebeurd.

Het slachthuis verlaat dus hierbij zijn publiekrechtelijke taak en begeeft zich
meer op privaatrechtelijk gebied, wat m. i. nooit de bedoeling is geweest van een
slachthuis. Een verder gevolg van deze maatregel zal ongetwijfeld zijn een toene-
ming van de particuliere koelinstallaties, waardoor een minder gebruik van het
slachthuiskoelhuis zal plaats vinden.

Dat de financieele voorsprong, welke de exportslachterijen hebben op de zelf-
slachtende slagers, in den vorm van goedkoopere exploitatie, lagere keurloonen
en slachtrechten, enz. door een aanvullend invoerkeurloon zooveel mogelijk wordt
gecompenseerd, is niet meer dan billijk te achten ; aan den anderen kant ligt, vol-
gens de ,,Vee-en Vleeschhandel", die deze kwestie in een van haar nummers be-
spreekt, in de thans te Maastricht gevolgde handelswijze zeer zeker het gevaar, dat
het monopolistische abattoir van de gelegenheid misbruik zal maken.

Uit een en ander blijkt wel, dat het vraagstuk van den vleeschinvoer nog vele
kanten heeft. Handhaving van het vrije vleeschverkeer, met compensatie van den
voorsprong, die de grootslachterijen in keurloon, enz. hebben, moet m. i. de op-
lossing zijn van deze kwestie.
Allerlei.

De gemeenteraad van Hazerswoude besloot niet over te gaan tot verhooging van
de salarissen van den keuringsveearts-hoofd van dienst en van den hulpkeurmeester,
in den geest zooals Ged. Staten hadden voorgesteld. Den hulpkeurmeester werd
een bedrag van f 30.— per jaar toegekend voor het gebruik van een rijwiel.

Verhooging van luchtrechten te Nijmegen. De directeur van het slachthuis te N. deelde
aan B. en W. mede, dat, terwijl eenige jaren geleden nog alle cellen van het koel-
huis verhuurd waren, dit in Nov. 1934 slechts met 55 van de 166 cellen het geval
was. Zoowel uit hyigënische als zakelijke overwegingen stellen nu B. en W. voor de
slachtrechten zoodanig te verhoogen, dat het totaal aan meerdere inkomsten onge-
veer overeenkomt met de geraamde opbrengst van het koelhuis.

In het nieuwe slachttarief zal verder nog worden begrepen het wegen van deelen,
zoodat de knipkaartcn kunnen vervallen, alsmede het invriezen van finnen-runde-
ren. Daar de slachtrechten iets worden verhoogd, bestaat ook de mogelijkheid
om het invoerkeurloon voor rundvleesch te brengen van 3 op 4 cent per K.G. Voor
varkensvleesch bedraagt dit keurloon thans reeds 4 cent per K.G.

Het General-Sekretariat, Berlin, S.W. 68, Kochstrasse 6—7, bericht, dat dit
congres, dat in 1936 te Berlijn plaats heeft, een week vervroegd is, en nu van 24
Juli—2 Aug. duurt.

Verslag van de werkzaamheden van de Veeartsenijkundige Dienst en
de gezondheidstoestand van de veestapel in 1933.

Ditmaal geeft mij bovenstaand verslag aanleiding tot het vermelden van slechts
enkele bijzonderheden.

Over het algemeen was de gezondheidstoestand van het vee in 1933 gced. Goed
weer, goed hooi, goedkoop krachtvoer. Grastetanie kwam minder voor dan vorige
jaren, wat in verband wordt gebracht met het verminderde gebruik van stikstofmest.
De bedrijfsresultaten waren slecht. Aan de opruiming door de crisis-centrale wordt
een saneering van de veestapel toegeschreven.

Het aantal deelnemers aan de tuberculose-bestrijding steeg van 7894 tot 9790 en
het aantal onderzochte runderen van 97.822 tot 126.610. Het aantal tuberculose-
vrije stallen nam toe van 3495 tot 4804.

De proeven met de entmethode Calmette-Guérin kunnen als afgeloopen be-
schouwd worden. De enting bleek ook bij deze proeven ongevaarlijk en een hulp-
middel bij het tuberculose-vrij maken van een bedrijf. Het ligt dan ook in de be-
doeling op fokbedrijven de methode Bang te combineeren met de methode Cai.-
.mette-Güérin.

Uitvoerige statistieken geven een overzicht van de reactie-percentages, aantallen
open gevallen enz. in de verschillende districten.

Dit hoofdstuk, „Besmettelijke ziekten die niet in art. 7 der veewet zijn genoemd",
geeft geen verdere belangrijke bijzonderheden. Eenige chronische gevallen van
tetanus genazen na een behandeling met groote dosis serum en intraveneuse injectie
van sulf. magnesicum. Wijselijk staat er „na", niet „door" .

Wegens de geringe regenval kwamen in Friesland, Zeeland in 1933 een groot
aantal NaC\'l-vergiftigingen voor ; bij jonge dieren vooral doodelijk verloopend.

Geklaagd wordt over het te lang wachten met het inroepen van veeartsenijkundige
hulp hierbij, daar toch vaak een tijdige behandeling de dieren kan redden.

Onder zware koliekverschijnselen stierven 7 kalveren door het eten van rhododen-
dron-bladeren. Sectie : Necrose van het maag- en darmslijmvlies. Herhaaldelijk
werd kopervergiftiging geconstateerd bij schapen, in boomgaarden behandeld
met Bordeaux-sche pap.

Faculteit der Veeartsenijkunde. Geslaagd voor het Veeartsenijkundig examen:
Cl. Langhout, A. L. A. van Rf.es en S. Klapwijk.

Voor het Doctoraal-examen 2e gedeelte : H. Brunt, J. H. Hogenesch,
J. M. Koomen, S. R. Numans en P. v. Wettum.

(De cijfers tussen haakjes duiden het aantal vroeger vastgestelde gevallen aan
die i Mei niet waren genezen).

Mond- en Klauwzeer : Bij 19 (21) eigenaars, waarvan in Groningen bij 2 (2);
Friesland bij 8 (8) ; Drenthe bij 5 (1) ; Overijsel bij 1 ; Gelderland bij 5 (1) ; Noord-
holland bij (3) ; Zuidholland bij 2 (5) ; Noordbrabant bij 1 (1) eigenaar.

Scabiës (sarcoptes en dermatocoptes) bij paard en schaap : 163 gevallen bij 10 eig.
(943 bij 41 eig.), waarvan in Friesland (23 bij 5 eig.) : Drenthe (228 bij 15 eig.) ;
Overijsel (3 bij 1 eig.) ; Gelderland 5 bij 1 eig. (83 bij 6 eig.) ; Utrecht (182 bij 4
eig.) ; Noordholland 92 bij 3 eig. (370 bij 4 eig.) ; Zuidholland 66, waarbij 1 paard,
bij 6 eig. (54 bij 6 eig.).

Rotkreupel bij schapen : 181 gevallen bij 14 eig. (518 bij 51 eig.) ; waarvan in Gro-
ningen 54 bij 3 eig. (12 bij 4 eig.) ; Friesland 13 bij 2 eig. (70 bij 10 eig.) ; Drenthe
8 bij 3 eig. (131 bij 17 eig.) ; Gelderland 66 bij 3 eig. (55 bij 4 eig.) ; Utrecht 22
bij i eig. (118 bij 10 eig.) ; Noordholland (63 bij 4 eig.) ; Zuidholland 6 bij 1 eig.
(69 bij 2 eig.).

Anthrax : 7 gevallen bij 6 eig. (1), waarvan in Groningen 1 ; Friesland 1 : Overijsel
i ; Gelderland 1 (1) ; Utrecht 2, bij 1 eig. ; Noordbrabant 1 ; Limburg 1 geval.

Voor een gemakkelijk overzicht van de daarbij verkregen resultaten
is tabel III toegevoegd, waarop mes — voor ieder geval afzonderlijk —
onder elkander vindt aangegeven :

met P.A. en de teekens , i of - - de graad der eventueel aanwezige
pathalogisch anatomische afwijkingen voor ieder gewricht afzonderlijk ;

met C(ultuur) en Pos of — de uitslag der gewrichtsentingen (er is
alleen uit die gewrichten geënt waar een uitslag van dat onderzoek
vermeld staat) ;

met U(itstrijkjcs) en P of dc uitslag van het bacteriologisch onder-
zoek der gewrichten (daar waar geen gegevens onder U vermeld staan,
zijn ook geen uitstrijkjes gemaakt).

Waar verder in de kolom lendegewrichten geen gegevens te vinden
zijn, komt dit doordat in die gevallen alleen de ledematen van de var-
kens werden uitgebeend, terwijl wanneer in sommige gevallen onder
het hoofd „Cultuur lymphklieren" geen uitslag vermeld wordt, dit
komt doordat dan of in het geheel niet •— zie geval 16 ■— of slechts
uit een gedeelte der lymphklieren geënt is geworden. In het laatste
geval dit betreft meestal een niet enten uit de lgl.ing.prof. komt dit
omdat deze klieren bij de keuring van het varken meestal ingesneden
en daardoor onbruikbaar als entmateriaal werden.

Uit tabel III blijkt dat cultureel bij de met de teekens — of ± aan-
geduide gewrichten, voor zoover zij op die wijze werden onderzocht,
geen enkele maal bacillen intra-articulair konden worden aangetoond.
Bij de positieve d.z.d. met het teeken -)- aangeduide gewrichten bleek
dit tot een zeer hoog percentage wel mogelijk.

Zoo werden bij 26 van de 30 onderzochte varkens bacillen in één
of meer positief afwijkende gewrichten gevonden.

Onder deze 26 varkens waren verder 4 gevallen waarbij na enting
uit de beide aangetaste kniegewrichten 3 X alleen het linker — zie
de Nos. 3, 22 en 24 — en 1 maal alleen het rechter (no. 31) bacterie-
houdend bleek, terwijl in geval 33 wel vlekziektebacillen konden
worden aangetoond in het kniegewricht, daarentegen niet in het linker
tarsaalgewricht. Als toelichting, moge met gebruikmaking van enkele
gegevens uit tabel IV het volgende dienen :

In geval 3 werd uit beide knieën 24 uur na keuring van het varken geënt
met behulp van een steriele recordspuit. Resultaat: slechts 1 kol. op agar uit
I. kniegewricht, terwijl de path. anat. afwijkingen toch niet wezen in de richting
van een sterk verouderd, vrijwel afgeloopen proces. Afwijkingen bestonden uit:
tamelijk sterk vermeerderde hoeveelheid synovia waarin enkele fibrinestolsels.
Synovialis grof vlokkig, sterk hyperaemisch.

In geval 22 werd 60 uur na keuring uit beide knieën geënt. Daartoe werden eerst
beide knieën opengelegd en daarna entmateriaal verzameld door afkrabben van
de synovialis met een steriele scalpel.

Resultaat : uit l.knie 3 kol. op agar, terwijl de bouillon een zwakke, voor vlek-
ziekte typische troebcling te zien gaf. Proces zelf bleek tamelijk verouderd. Intra-arti-
culair veel fijne bindweefselbrides, synovialis tamelijk glad, eenigszins verdikt.
Vrijwel geen acute ontstekingsverschijnselen, pleksgewijs slechts enkele fijne hyperae-
mische vlokjes.

Enting in geval 24 geschiedde 24 uur na keuring van het varken uit beide knieën.
Entmateriaal werd verkregen door afkrabben van de synovialis. Uit het linker
kniegewricht groeiden op agar respectievelijk t en 3 kol. Path. anat. afwijkingen
bestonden uit : vermeerderde hoeveelheid synovia — vooral links — welke vermengd
met tamelijk veel fibrinevlokkcn. Synovialis pleksgewijs meer vuilbruin van kleur,
glad verdikt waarnaast gedeelten met sterk hyperaemische vlokjes — dit vooral in
femero-tibiaalgewricht.

In geval 31 vond enting ongeveer 48 uur na de keuring plaats, eveneens uit beide
knieën. Materiaal bestond uit afkrabsel van de synovialis. Uit r.knie groeiden op
agar een 20-tal kolonies. Bouillon was eveneens positief.

Path. anat. : verouderd proces. Kleine hoeveelheid vrijwel zuiver bloederige
synovia. Fibrinevlokken gedeeltelijk adhaesief. Geen duidelijke synovialis hyperae-
mie. Bindweefseladhaesies.

Enting in geval 33, 48 uur na keuring met synovialis-afkrabsel. Resultaat: 1.
tarsus steriel, bij r.knie uit fem. pat. gewricht 3 kol, uit fem. tib. gewricht resp. :
5 en 8 kol. Path. ant. : r.knie met licht periarticulair oedeem. Kleine hoeveelheid
sero- licht haemorrhagische synovia. Sterke vlokvorming en hyperaemie van de
verdikte synovialis. Netvormige oppervlakkige groefteekening in het kraakbeen
(oppervlakkig usuur?). L. tarsus sterk verdikt. Synovialis vuil geelrose van kleur,
verdikt met veel bindweefselnieuwvorming. Enkele kleine usuurplekjes in het kraak-
been. Over het geheel genomen dus verouderd proces.

Men ziet hieruit dat zelfs in betrekkelijk chronische gevallen de kans op het cul-
tureel aantoonen van vlekziektebacillen in de gewrichten nog vrij groot is, indien
men met het daartoe in te stellen bacteriologisch onderzoek wacht tot liefst 24—48

uur na de keuring en dan om zoo geschikt mogelijk (bacteriehoudend) entmateriaa!
te verkrijgen, dit van de afwijkende synovialis van liefst eenige plaatsen afkrabt.

Om deze reden werden dan ook bij de latere in onderzoek genomen varkens
de gewricht-entingen zooveel mogelijk op deze wijze uitgevoerd.

De gecombineerd nadeelige invloed van te vlugge en minder doelmatige enting
(= opzuigen van entmateriaal uit de zieke gewrichten met recordspuit) blijkt
eveneens uit het daaromtrent vermelde bij o.a. de No. 9 en 10 op tabel IV.

Bovendien wordt het nu duidelijk, dat om met zekerheid de diagnose „vlekziekte
polyarthritis" te kunnen stellen — dit geldt in het bijzonder voor verouderde ge-
vallen — men niet uit een enkel maar uit meer, liefst alle positief afwijkende gewrich-
ten moet enten, gezien het feit dat somtijds bij eenzelfde varken het eene gewricht
wel en het ander niet meer bacteriehoudend blijkt. Vandaar dan ook dat bij een
groot deel der door mij onderzochte varkens systematisch uit alle gewrichten geënt
is geworden. Desondanks bleef het in sommige gevallen onmogelijk den specifieken
aard van het proces vast te stellen o.a. in de gevallen 19 en 27. Bij beide gaf het
bacteriologisch onderzoek een negatief resultaat.

In geval 19 werd geënt ± 96 uur na keuring. Fath. anat. : Beide knieën bevatten
kleine hoeveelheid sero- zeer licht haemorrhagische synovia. Synovialis grof vlok-
kig, licht geel van kleur. Vlokuiteinden nog iets hyperaemisch. Bindweefselbrides
in alle richtingen. Rechter ellebooggewricht : grofviokkige geelrose synovialis ;
kleine hoeveelheid slijmerige synovia. Usuur van het kraakbeen der med. humerus
condyl. Wat adhaesieve fibrine en bindweefselbridetjes.

Path. ant. : In beide kniegewrichten kleine hoeveelheid serohaem. synovia. In
de synovialis zeer fijne bindweefseladhaesies, zelfs kleine overbruggingen. In femoro-
tibiaal gewricht nog enkele hyperaemische vlokjes. R. tarsus was mediaal onder wat
verdikt. Gedeeltelijke ankylose inwendig.

M. i. blijkt uit het bovenstaande voldoende duidelijk dat men in beide gevallen
19—27 met een sterk verouderd proces te doen had.

Blijven ten slotte de gevallen 5 en 7, waarbij microscopisch alleen in het linker
tarsaalgewricht van No. 5 enkele gram eenigszins gekorrelde staafjes werden
gevonden, doch waarbij het niet gelukte cultureel bacillen in de gewrichten aan te
toonen.

In beide gevallen vond enting uit de gewrichten plaats direct d. i. hoogstens
enkele uren na de keuring. Entmateriaal werd bij No. 5 verkregen door afkrabsel
van de synovialis uit het rechter en door opzuigen met recordspuit uit het linker
kniegewricht. In geval 7 eveneens met recordspuit. Waar de afwijkingen bij No. 5
niet deden denken aan etn sterk verouderd proces-synovialis uit knieën, carpi en
tarsi was vrij duidelijk ontstoken met daarnaast een kleine hoeveelheid serochaem.
synovia — en dit evenmin uitgesproken het geval was bij No. 7 — veel serohaem :
synovia met grijswitte fibrinestolsels, grofviokkige oedemateus hyperaemische syno-
vialis — moet m. i. in beide gevallen het negatieve resultaat van het bacteriologisch
onderzoek geweten worden aan de te vlugge en bovendien onvolkomen wijze van
enten.

Rcsumeerende blijkt dus dat in 26 van de onderzochte gevallen in
één of meer gewrichten vlekziektebacillen konden worden aangetoond,
terwijl dit in de andere 4 niet mogelijk bleek, gedeeltelijk door te ge-
vorderde chroniciteit van het ziekteproces, gedeeltelijk door ondoel-
matige enting.

Vcor een volledig overzicht o.a. van de in de verschillende gevallen
gevolgde werkwijze, wordt verwezen naar onderstaande tabel IV.

Bemerkensvvaard is hier, dat in 3 gevallen eerst 11a microscopisch
onderzoek van de agar groei daarop kon vastgesteld worden. Dat dit
echter geen onbekend feit is blijkt uit de mededeelingen van o.a. Postma,
in diens dissertatie, over vleeschondcrzoek bij urticariavarkens.
Hij kreeg nml. verschillende malen mier. positieve resultaten bij met
vleesch beënte agarboderns, terwijl macroscopisch niet de geringste
groei daarop waarneembaar \'was. Mede naar aanleiding daarvan
werden door mij bij alle onderzochte varkens van alle macroscopisch
oogenschijnlijk steriel gebleven agarboderns uitstrijkjes gemaakt, ten
einde vergissingen in den hier bedoelden zin te voorkomen.

In verband nu met de waargenomen kiemhoudendheid van ver-
schillende lichaamslymphklieren, hetgeen zou kunnen wijzen op een
algemeene bloedinfectie, wensch ik hierbij op te merken dat bij geen
van de onderzochte dieren kiemhoudendheid van de organen — milt
en nieren — en evenmin van het vleesch van een drietal — zie de ge-

vallen nos. i, 3 en 4 — speciaal daarop onderzochte dieren kan worden
vastgesteld, zoodat deze positieve cultuurresultaten beschouwd moeten
worden het gevolg te zijn van zuiver locale infecties, voor de lgl.ing.
prof. o.a. vanuit de kniegewrichten en voor de lgl.poplit.sup. van uit
de tarsi.

In alle gevallen van één- respectievelijk tweezijdige kiemhoudend-
hcid der lgl.popl.sup. vonden wij dan ook een daarmede corrcspon-
deerende hetzij uni- hetzij bilaterale aandoening der tarsaalgewrichten.
In deze konden dan hetzij cultureel of anders microsccpisch eveneens
vlekziektebacillen worden aangetoond. Omgekeerd was het niet in
alle gevallen van positieve — cultureel event. microscop. — tarsitis
mogelijk vlekziektebacillen in de lgl.popl.sup. aan te toonen. In de
gevallen waarin zulks niet mogelijk bleek, was dan meestal wel een meer
of minder duidelijke reactieve zwelling en roodheid van deze klieren
aanwezig (zie o.a. de gevallen 18, 1 en 5), terwijl in de gevallen 27 en
33 waarin zelfs deze reactieve veranderingen niet meer aanwezig bleken,
wij te doen hadden met tamelijk sterk verouderde processen. Bij deze
beide laatste konden noch cultureel noch microscopisch bacillen in
de afwijkende tarsaalgewrichten aangetoond worden. Uit een en ander
blijkt de vrijwel absoluut locale beteekenis van de aan de knieholte-
klieren gevonden afwijkingen, terwijl het bacteriegehalte bij gecon-
stateerde kiemhoudendheid er van slechts zeer gering is.

Wat dc lgl.ing.prof. betreft, bestaat een dergelijk betrekkelijk een-
voudige verhouding tot in hoofdzaak één enkel bepaald stel gewrichten
niet. De toegevoerde lymphe is nml. afkomstig zoowel uit tarsaal-
heup-knie als lendewervelgewrichten.

In alle gevallen waarbij sprekende afwijkingen aan deze klieren
werden geconstateerd, bleken daarbij van dc achterbeenen de vclgende
gewrichten positief afwijkend.

2 kniegewrichten
2 kniegewrichten
2 kniegewr.—r. tarsus
2 kniegewr.—1. tarsus
r. kniegewr.—2 tarsi

33
16

6
28
21
¹9

25
27
30

\\ lgl. ing. prof.
I lgl. popi. sup.
\\ lgl. ing. prof.
( lgl. popi. sup.
lgl. popi. sup.

neg.

pos.

neg.

pns.

neg.

lgl. ing. prof. Sin. dubieus gezwollen, grijsbrui
normale teekening, lgl. ins. prof. dextra ze
sterk gezwollen, glanzend met duidelijk
hvperaem. folliculaire randzone.
lgl. ing. prof. S. c. d. wat gezwollen, licht hy

Uit dezen staat blijkt nu ten eerste : dat bij de aanwezigheid van ont-
stekingsprocessen in de tarsaalgewrichten in het algemeen geen reac-
tieve veranderingen van eenige bcteekenis optreden aan de lgl.ing., prof.:
zie de gevallen 33—16 en 20. De lgl.popi.sup. schijnen dus de enkele
vlekziektebacillen welke uit de afwijkende tarsaalgewrichten afgevoerd
worden volkomen terug te houden.

Ten tweede : dat men voor het optreden van de veranderingen aan
de lgl.ing.prof. allereerst de afwijkende kniegewrichten aansprakelijk
heeft te stellen. Hierbij dient evenwel opgemerkt dat, voor zoover bij
de op staat A genoemde gevallen uit de lgl.ing.prof. geënt werd, geen
enkele maal vlekziektebacillen daarin werden aangetroffen en dat alhoe-
wel bij enting uit dc kniegewrichten zelve somtijds een vrij groot aantal

kolonies verkregen werd, bij het meerendeel hunner daar toch niet
zoo heel veel bacillen in konden worden aangetoond. Eerst bij de aan-
wezigheid van een zeer groot aantal bacillen in één of meer gewrichten
•— hierbij moet dan speciaal gedacht worden aan de lenden — eventueel
heupgewrichten — heeft men kans dat ook vlekziektebacillen zullen
voorkomen in de lgl.ing.prof. Men krijgt dan —- volgens mijn gegevens
ten minste — tamelijk regelmatig te doen met varkens waarbij minstens
een 5 tal gewrichten positief path. anat. afwijkend wordt bevonden.
Ter illustratie van een en ander volgt thans staat B :

32	5
29	6
10	7
\'4	8
18	10

^ lgl. ing. prof. S.c.d.
. positief
\' lgl. popi. sup. neg.
lgl. popi. sup. neg.

lgl. ing. prof. dextra
positief
^ lgl.ing. prof. sin
l lgl. popi. sup. neg.
lgl. popi. sup. S.c.d.

lgl. ing. prof. gezwollen (r. > !.), glan-
zend met hyperaemisch folliculaire
randzone.

Reeds werd vastgesteld dat bij kniegewricht-ontsteking zonder meer
de lgl.ing.prof. daarop vrij typisch reageeren met zwelling en rood-
kleuring. Nochtans gaf daarbij het bacteriologisch onderzoek dezer
klieren steeds een negatief resultaat. Ook dan wanneer somtijds uit de
kniegewrichten zelve een groot aantal kolonies werd verkregen na
enting op agar.

Uit staat B blijkt nu dat in de daarop aangegeven gevallen naast de
afwijkende kniegewrichten constant i of beide lendegewrichten (hier-
mede wordt bedoeld een kleiner of grooter gedeelte van het aantal
lende wervelgewrichtjes, hetzij uni- hetzij bilateraal) en in een kleiner
deel der gevallen ook één of beide heupgewrichten, afwijkend werden
bevonden. Daardoor wordt de indruk gevestigd, dat afwijkingen aan
deze lendewervelgewrichtjes van overwegenden invloed zijn op het
cultureel positief worden der lgl.ing.prof; grooter ook dan die der
heupgewrichten, omdat zij schijnbaar eerder in het ziekteproces be-
trokken geraken dan deze. Zie daarom de aangegeven volgorde der
gevallen vermeld op staat B.

Echter kan voor een enkel geval de mogelijkheid van een directen
invloed der kniegewrichten op de kiemhoudendheid dezer klieren niet
zonder meer uitgeschakeld worden. Zoo bijvoorbeeld in geval 29 waar
de agarculturen der beide lgl.ing.prof. microscopisch positief bleken.
Pathologisch anatomisch waren rechts achter het kniegewricht en de
lendegewrichtjes en links achter alleen het kniegewricht positief af-
wijkend, zoodat dit laatste vrijwel absoluut aansprakelijk zal moeten
worden gesteld voor de kiemhoudendheid der linker lgl.ing.prof.
Hierbij dient men evenwel nog rekening te houden met de — op zich
zelf vermoedelijk zeer kleine — kans dat de kiemhoudendheid van de
lgl.ing.prof.sin. veroorzaakt werd door directe infectie van uit de
lgl.ing.prof. dextra.

Bij alle op staat B genoemde gevallen toonden de lendewervelge-
wrichten duidelijke path.anat. afwijkingen en herbergden daarbij
een groot aantal vlekziektebacillen, terwijl het bacteriologisch onder-
zoek der lgl.ing.prof. in 5 gevallen — bij de overige 5 was cultureel
onderzoek dezer klieren niet mogelijk, aangezien zij bij de keuring van
het varken in de slachthal te veel versneden werden — 5 maal dat is
dus voor 100% positief bleek. Stelt men daartegenover de bacteriolog.-
bacterioscop. negatieve bevindingen bij zoowel de lgl.ing.prof. als de
lendegewrichten zelve in de gevallen 30, 25, 27, 28, 15, 31 en 33 dan
mag m.i. hieruit afgeleid worden, dat wanneer bij in onderzoek genomen
gevallen van polyarthritis de lgl.ing.prof. kiemhoudend worden be-
vonden, de oorzaak of reden daarvan gezocht moet worden in het feit,
dat in die gevallen niet alleen de ledematen — met een wisselend aantal
harer gewrichten — maar eveneens een gedeelte van de wervelkolom
m.n. : de lendenen, in het ziekteproces zijn betrokken geworden.

Echter moet niet vergeten worden, dat ook al blijken de lgl.ing.prof.
niet kiemhoudend en de lendenwervelgewrichtjes niet duidelijk positief

afwijkend, de laatste toch zoodanige lichte path. anat. veranderingen
te zien kunnen geven, dat zij daardoor evenmin als volkomen normaal
beschouwd mogen worden evenals dit bijna steeds het geval is bij een
deel der niet positief afwijkende gewrichten der ledematen.

Wanneer men dus spreekt van een „vlekziekte" polyarthritis
bij het varken, dan moet daaronder verstaan worden een algemeene
gewricht-aandoening in den ruimsten zin des woords, dat wil dus
zeggen niet alleen van de ledematen maar van deze met inbegrip van
de andere deelen — en dan in de eerste plaats het lendegedeelte van de
wervelkolom — van het beenderstelsel.

Wat de resultaten van het bacterioscopisch onderzoek der gewrichten
betreft, blijkt uit de daaromtrent vermelde gegevens van staat 111 dat
in volkomen overeenstemming met de resultaten verkregen bij enting,
alleen in de positief path.anat. gewrichten vlekziektebacillen micro-
scopisch konden worden aangetoond. Tusschcn beide methodes bestond
overigens een zeer sterk gradueel verschil nml. waar het aantoonen
van vlekziektebacillen in de gewrichten door enting vrijwel constant
gelukte, bleek dit slechts gedeeltelijk mogelijk door eenvoudig micros-
copisch onderzoek. Op beide manieren bleek verder het resultaat
afhankelijk o.a. van dc uitgebreidheid van het proces, van het tijdstip
waarop het materiaal onderzocht werd en voor het enten speciaal van
de wijze waarop dit geschiedde.

Wanneer men nu aan de hand van dc op staat V gegeven rangorde
der gevallen de gevonden bacteriekolonie-cijfers onderling vergelijkt,
dan is daarbij een zekere overeenkomst in stijging van het aantal kolo-
nies met die van het aantal afwijkende gewrichten opvallend. Op grond
daarvan meen ik met vrij groote waarschijnlijkheid te mogen aannemen
dat er een bepaalde verhouding bestaat tusschen het aantal per ziekte-
geval aantoonbare vlekziektebacillen en het aantal zieke gewrichten.
Hiermede wil ik echter niet beweren dat er in dit opzicht een zuivere
regelmaat bestaat, aangezien bij een dergelijke uitspraak ook rekening
zou moeten worden gehouden met de uit de path.anat. afwijkingen
alléén niet met volkomen juistheid af te leiden ouderdom van het
proces, die toch ook wel van eenigen invloed zal zijn op het per ziekte-
geval gevonden aantal bacillen. Desondanks ontkomt men m.i. niet
aan het gevoel dat bij een groot deel der door ons onderzochte varkens
deze geschetste verhouding in werkelijkheid bestaat.

Volgt thans tabel VI, dewelke een overzicht geeft van de resultaten
van het bacterioscopisch onderzoek van alle Pos.Path.Anat. gewrichten.

Uit bovenstaande cijfers blijkt dat in hoofdzaak alleen in die gevallen,
waarbij macroscopisch eenige tot vele gewrichten afwijkend werden
bevonden, microscopisch vlekzicktebacillen in zeer verschillende hoe-
veelheid in een of meer daarvan konden worden aangetoond.

Door samenvatting van de cijfers uit staat VI krijgt men verder een
duidelijk overzicht van de meer of mindere regelmaat waarmede de
microscopische aantoonbaarheid van vlekziektebacillen in de ge-
wrichten mogelijk bleek.

N.B. Opgegeven zijn de percentages positieve uitslagen van het totale
aantal per tijdsrubriek onderzochte gelijke gewrichten.

Daar verder het microscopisch onderzoek altijd op geheel dezelfde
wijze werd uitgevoerd nml. door het daartoe benoodigde materiaal
van zooveel mogelijk verschillende plaatsen uit één gewricht te nemen,
uit te strijken en te kleuren volgens Gram is een onderlinge vergelijking
van deze percentages m.i. wel mogelijk.

Het meest opvallend hierbij is nu het feit, dat in de afwijkende len-
den- en heupgewrichten constant bacillen werden aangetroffen, daarna
wat minder regelmatig in de schouder- en elbooggewrichten en in een
veel kleiner aantal gevallen in tarsi, carpi en kniegewrichten.

Een korte, tabelsgewijze, samenvatting (Zie staat VII) uitsluitend
van de gevonden aantallen bacillen leert ons dat de gewrichten, welke
microscopisch constant postief (zie hierboven) werden bevonden tevens
de meeste bacillen bevatten, terwijl voor de andere gewrichten, waarbij
het microscopisch aantoonbare aantal bacillen in het algemeen kleiner
was dan bij de lendenwervel en heupgewrichten, geen bepaalde onder-
linge verschillen in dit opzicht gevonden werden.

Verder werd nagegaan de mogelijkheid van het bestaan van een
onderling verband tusschen de in verschillende gevallen gevonden af-
wijkingen aan milt en nieren en de uitgebreidheid van het ziekteproces.
Hierbij bleek, dat alhoewel lang niet regelmatig, nierpetechiën en
lichte milthyperplasiën, al dan niet gecombineerd, vooral maar niet
uitsluitend gevonden werden bij gevallen van uitgebreide polyarthritis,

zoodat men uit de aanwezigheid van deze orgaanafwijkingen eeniger-
mate de hevigheid van het proces zou kunnen beoordeelen.

ie. op grond van de microscopische geaardheid der gevonden ba-
cillen. Deze bleken over het algemeen tamelijk fijn en van zeer ver-
schillende lengte. Gevonden werden gewone bacillen en korte tot vaak
zeer lange draden, welke laatste somstijds een groot gedeelte van het
gezichtsveld doorkruisten. Ook werd nu en dan een zeer onregelmatige
kleuring waargenomen, waarbij sommige bacillen nagenoeg geheel
ontkleurd en langere draden vaak gedeeltelijk — onderbroken — ge-
kleurd waren. Daarnaast werd somtijds een zeer fijne korreling gezien,
waardoor de schijn gewekt werd alsof wij te maken hadden met uiterst
fijne streptococcen.

2e. door de bijzondere geaardheid der agarcultures. Bij de aan-
wezigheid van zeer vele bacillen in het onderzochte materiaal werd
op de agar vaak een gelijkmatig uitermate fijn irriseerend beslag
— sluier — gevormd met aan den rand nog verschillende zeer fijne
afzonderlijke kolonies, terwijl bij onderzoek van een geringer aantal
bacillen bevattend materiaal, een sterk wisselend aantal zeer fijne
aparte kolonies werd verkregen, welke bij opavllend licht eenigszins
licht melkwit van kleur en bij doorvallend licht geheel helder door-
schijnend waren. Was het aantal kolonies wat minder groot, dan groei-
den deze — ieder voor zich -— uit tot dat zij een grootsten diameter van
i i mm bereikt hadden. In een tweetal gevallen de No. i en 2 bleef
de agar zelf macroscopisch steriel, doch waren in het condenswater
fijne witte vlokjes aanwezig, die microscopisch vlekzicktebacillen bleken
te bevatten.

Deze bleef meestal tamelijk doorzichtig, terwijl zich bij even schud-
den zeer fijne lichte wolkjes vertoonden. In de reeds genoemde gevallen
i en 2 bleef de bouillon zelf absoluut helder, doch bij omschudden
verdeelde het zich op den bodem van de buis bevindende witte neer-
slag daarin als fijne witte vlokjes, welke zich echter bij krachtiger
schudden geheel gelijkmatig lieten verdeelen. Ook door anderen werd
dit verschijnsel waargenomen. Door hen werd nml. bij voortgezette
cultiveering van een bepaalden vlekziektestam plotseling en vaak meer-
malen een afwijking van den gewonen groei in bouillon geconstateerd,
waarbij in heldere bouillon een grauwwit, grof korrelig-vlokkig bodem-
bezinksel gevormd werd, microscopisch bestaande uit lange kluwen-
achtig gerangschikte draden gecombineerd met korte of langere staafjes.
Met het optreden van dezen atvpischen groei ging gepaard een verhooging
van de virulentie welke weder afnam na spontanen terugkeer tot den ge-
wonen vorm.

Ofschoon behalve het microscopische beeld de waargenomen groei
op agar en in bouillon op zich zelf reeds als voldoende typisch be-

schouwd kan worden om alleen daarop de diagnose „vlekziekte" te
stellen, werden niettemin in een groot gedeelte der onderzochte ge-
vallen de in eerste instantie verkregen culturen op de juistheid daar-
van gecontroleerd : ten eerste door het aanleggen van gelatine-steek-
culturen en ten tweede door muisentingen.

a. die culturen, waarbij zelfs na langen tijd bewaren alleen een
korreling over de geheele lengte van de steek optrad en waarbij van
borstelvorming geen sprake was ;

b. die, welke behalve de onder a genoemde korreling bovendien
een meer of minder duidelijke pleksgewijze uitstraling te zien gaven ;

c. die, waarbij soms reeds na ± 2 dagen een duidelijke gelijkmatige
borstelvorming optrad,

terwijl bij alle op den duur een centrale, oppervlakkige vervloeiing
van de gelatine gezien werd.

Van de 9 geënte proefmuizen bleef één in leven, werd een ander,
zwaar ziek zijnde, — o.a. conjunctivitis, geheel aaneengckleefde oog-
leden, dor haarkleed — tengevolge van een misverstand vroegtijdig
afgemaakt — en stierven de anderen respectievelijk na 2, 3, 3! (2 X),
5, 11 en 12 dagen. Als klinische ziekteverschijnselen werden waarge-
nomen vermindering van eetlust, algemeen dor haarkleed, conjuncti-
vitis. Sectieverschijnselen bestonden in hoofdzaak uit een duidelijke
miltzwelling.

Van eenig verband tusschen de uitgebreidheid van het ziekteproces
bij het varken eenerzijds, den aard van de gelatine steek, de tijd waarin
de muizen stierven, de ouderdom van de gebruikte culturen en daar-
mede dus ook de aard d.i.d. slechts gedeeltelijke kleuring, korreling,
eventueel draadvorming der daarin aanwezige vlekziektebacillen
anderzijds, is hierbij niets gebleken. Nog werden van de organen der
gestorven proefdieren microscopische preparaten vervaardigd, terwijl
in 3 gevallen bouillonculturen daaruit werden aangelegd.

Hierbij bleek dat de hoeveelheid der in de organen microscopisch
aantoonbare vlekziektebacillen o.a. afhankelijk was van den tijd, waarna
het microscopisch onderzoek verricht werd. In dit opzicht bestond er
dus eenige overeenkomst met hetgeen gevonden werd bij de onder-
zochte varkens m.n. de betere resultaten in zake het cultureel respec-
tievelijk bacterioscopisch onderzoek, wanneer met het instellen daarvan
gewacht werd tot 24—48 uur na de keuring.

Van actinomyeose kan in het algemeen gezegd worden dat tong-
actinomycose tamelijk goed luistert naar een joodbehandeling, zoodat
de prognose direct aan de gunstige kant gesteld mag worden, terwijl
actinomyeose van kaak c.a. meestentijds zeer moeilijk is te genezen.

Uitzonderingen op deze algemeene regel zullen wij allen wel eens
hebben meegemaakt. Zoo heb ik eens, gedurende een vol jaar, een felle
strijd gestreden tegen een tongactinomycose. Begonnen met de gewone
Joodkali-giften, later afgewisseld met Liquor Eowleri, toen Yatren-
en Introcid-inspuitingen, ben ik geëindigd, met Jodipinum-injecties
in de tong (hetgeen, wel eenigszins tegen mijn verwachting, tamelijk
gemakkelijk gelukte), maar de nederlaag bleef aan mijn kant.

Er wordt wel eens bij dergelijke gevallen gedacht aan het gewennen
van de schimmel aan K. J., doordat in het begin te lage dosis wordt
verstrekt. In mijn geval kan het moeilijk worden toegeschreven aan de
lage dosis, omdat ik mij toen reeds bewust was van bovengenoemd
bezwaar en de vrees voor Jodium-intoxicatie tot een minimum beperkt
was.

Een zeer typisch-afwijkend kaak-actinomycose-geval is het volgende.
Een pink had een kaakverdikking, eenzijdig, die behandeld werd met
Joodzalf, waarop doorbraak volgde met geringe ettering. De dikte
bleef bestaan, ook na K. J. behandeling en toonde geringe neiging
tot proliferatie van uit de huiddefecten. Genezing werd niet verkregen,
maar aangezien het dier ook geen bezwaren ondervond, werd het
gewoon in het bedrijf gehouden. Gedurende nog 5 jaren heeft het zijn
eigenaar goed gediend en de behandeling bestond alleen in het eenmaal
per jaar met een chirurgische lis afsnoeren van een min of meer gesteelde
proliferatie, die dan gemakkelijk afviel.

Het gelukte zelfs, nadat zij 5 maal gekalfd had, de koe te mesten
en als vette slachtkoe af te leveren aan een slager in mijn keuringsgebied,
zoodat ik in de gelegenheid was het geval na de dood te beschouwen.

De onderkaak had een defect, ter grootte van twee rijksdaalders,
tot in de spongiosa, hetgeen macroscopisch ook weer zeer veel op
actinomyeose geleek, welke diagnose door laboratoriumomderzoek werd
bevestigd. (R.S.I.). De kiezen waren alle nog intact en zaten muurvast
in de alveolen.

Zeer typisch is m.i. dat gedurende al deze jaren het kauw-mecha-
nisme in het geheel niet is aangetast, doordat er alleen neiging bestond
tot groei, en dan betrekkelijk langzame groei, naar buiten.

Schrijver vermeldt twee gevallen van actinomycose bij koeien ;
een van tong-actinomycose, dat, ondanks langdurige inwendige en
uitwendige behandeling met jodium en andere middelen, niet genas.

Het andere (kaak-actinomycose), genas ook niet, maar het dier bleef
(zonder verdere behandeling), in goede voedingstoestand, kreeg nog
5 maal een kalf, en werd toen vetgemest en als slachtdier verkocht.

Verfasser beschreibt zwei Fälle von Actinomycose bei Kühen ; einen Fall von
Actinomycose der Zunge, der trotz längerer innerlichen und äusserlichen Behand-
lung mit Jod nicht genas. Der andere Fall (Kiefer-Actinomycose) heilte auch
nicht aber das Tier magerte (ohne weitere Behandlung) nicht ab, es kalbte noch
5 Mal, wurde dann gemästet und als Schlachttier verkauft.

Two cases of actinomycosis in bovines are described, resp. one of the tongue
and one of the jaw.

In the first case the animal did not recover in spite of prolonged internal and
external treatment with iodine.

In the second case the animal did not recover either, but it remained in good
condition (without further treatment), calved 5 times and was then fed for the
butcher.

L\'auteur décrit deux cas d\'actinomycose chez des vaches ; un cas d\'actinomycose
de la langue, qui, malgré un long traitement intérieur et extérieur avec du iode,
n\'a pas été guéri.

Dans l\'autre cas (actinomycose de la mâchoire) l\'animal n\'a pas été guéri non
plus mais a conservé un bon appétit, sans poursuivre le traitement, a vêlé encore
5 fois et a été engraissé et vendu pour être abattu.

Het adres van ondergetekende is gedurende de maand Augustus
p/a Den Heer D. KUIPER,
,,Helmrand",

Tevens moge ik hierbij de vervangers er nog eens aan herinneren,
dat van gemaakte afspraken inzake waarneming of assistentie, zowel
van die door mijn bemiddeling als van rechtstreeks tot stand gekomen,
onverwijld aan mij kennis behoord te worden gegeven.

Achtereenvolgens worden door Secori) ¹) besproken : bronchitis verminosa,
encephalitis, ziekte van Carré (hondenziekte), paratyphus en z.g. acidose.

Bronchopneumonieën als gevolg van longworm-invasies zouden een veelvuldige
doodsoorzaak bij farmvossen in Amerika zijn. Er komen twee soorten longwormen
voor : eucoleus aerophilus en crenosoma decoratum (levend barend). Eucoleus
behoort in tegenstelling met crenosoma, niet tot de metastrongyliden of\' eigenlijke
longwormen, maar tot de onderfamilie capillaria en is na verwant met trichuris.
De levenscyclus van eucoleus is niet geheel opgelost.

Oude vossen herbergen vaak longwormen zonder dat klinische verschijnselen
daarbij voorkomen. Jonge dieren zijn gevoeliger (hoesten, reutelgeruischen). De
longworm-invasie leidt vaak tot secundaire bacterieele infecties ; veelvuldigst een
haemolytische Streptococcus en een staphvlococcus. In Amerika wordt hiertegen
wel met succes een specifiek serum en vaccin aangewend ; de wormen worden er
evenwel niet door gedood. Van een tracheaalborstel om parasieten uit de trachea
te verwijderen wordt niet veel heil verwacht.

Als oorzaak van de epizoötische encephalitis wordt een filtreerbaar virus
aangegeven. Vooral jonge dieren worden er door aangetast ; het sterftecijfer is
hoog (10%— 25%). De dood treedt vaak peracuut in. Bij de sectie van de in
goede conditie verkeerende dieren worden geen typische afwijkingen gevonden,
(haemorrhagieën in hersenen, ruggemerg).

Het verloop van de hondenziekte-infectie bij vossen is korter dan bij den hond
en vaak letaal. Fretten zijn gevoelig voor het hondenziektevirus maar niet voor het
virus van de vossen-encephalitis.

Het hondenziekteserum werd niet bevredigend werkzaam bevonden ; het beste
zou zijn entstof en serum, van vossen zelf afkomstig, aan te wenden.

Paratyphus komt voornamelijk bij jonge dieren voor. De verschijnselen zijn :
gebrek aan eetlust, diarrhee (haemorrhagische enteritis), cachexie. Meestal is de
duur enkele weken ; de sterfte is wel 50%. Opvallend bij dit lijden is de sterk ver-
grootemilt. Verschillende paratyphus-stammen komen voor; een farmspccifiek serum
zou gunstig werken.

Acidosis, ook urethraziekten genoemd, komt bij nerzen voor en is een deficiëntie-
ziekte. Het lijden treedt enkel op bij dieren die grootendeels vleesch, visch en graan-
voer krijgen, ontstaat alzoo bij een vitamine- en mineraalarm dieet. Het praeputium
en de omgevende buikstreek is vochtig (urine), met eczemateuze veranderingen en is
oedemateus gezwollen. Phimosis en paraphymosis blijven vaak ook later nog over.
Het geven van tomaten, levertraan en beendermeel leidt tot snel herstel.

Bij klinisch gezonde zilvervossen vond Schmid ²) in 85 % in de nieren worm-
knobbeltjes waarin bijna altijd levende nematoden-larven gevonden werden.
Deze werden zoowel bij vossen van 4J maand als van 8 maanden oud aange-
troffen. Aannemend dat deze larven afstammen van een jeugdinfectie, waarbij
de larven in de groote bloedstroom geraakt zijn, blijkt dat de larven in de nieren
ongeveer maanden levend gebleven zijn.

85 % ^van de onderzochte zilvervossen bleek de blaas besmet te zijn met capil-
laria plica, waardoor somtijds een ernstige haemorrhagische ontsteking van het blaas-
slijmvlies ontstaan :/as, die tijdens het leven geen verschijnselen veroorzaakt bleek
te hebben. Het verschil tusschen de eieren van capillaria plica en van eucoleus

1 *) Secord : Ueber einige wichtige Pelztierkrankheiten. Der Deutsche Pelztierzüchter.
1935- P- 7-

2 ) F. Schmid, : Ueber Parasiten und parasitäre Veränderungen der Harnorgane bei Silber-
Jüchsen. B. t. W. 3, 1934.

aereophilus, welke laatste in de luchtwegen van de zilvervossen parasiteert, wordt
ander beschreven. De eieren van capillaria plica zijn ongeveer even groot doch
slanker dan die van E. aerophilus. De poolkappen van de eieren van C. plica zijn
platter en breeder dan van die van E. aerophilus. Baudet.

Nikolic \') heeft geëxperimenteerd bij vossen. Bij deze dieren werd intramusculair
ingespoten hersenmateriaal afkomstig van konijnen die besmet waren met infec-
tieuse bulbairparalyse. Het bleek dat vossen zeer gevoelig zijn voor de experimen-
teele besmetting met het virus van die ziekte. Het klinisch verloop bij een der dieren
was als bij hondsdolheid. De proeven bij honden verliepen in tegenstelling met
die bij katten, niet zeldz negatief. Bij katten sloeg de infectie geregeld aan ;
zij worden dan ook als de bron der natuurlijke infectie beschouwd.

Door een aan de ziekte lijdende hond werden vijf konijnen gebeten ; infectie
bleef uit. Overbrenging der besmetting door bijten wordt daarom uitgesloten ; het
speeksel zou niet infectieus zijn.

In een zilvervossenfarm stierven 15 zilvervossen na voedering met gezouten run-
derpensen. De verschijnselen waren : braken, sterk speekselen, dood onder krampen
in i k 2 dagen. Pathologisch werd door Schmid ¹) vastgesteld : gastritis, beginnende
leververvetting, bloedingen in de urineblaas, longoedeem. Door Cl. bepaling kon het
NaCl gehalte van de gevoerde pensen worden vastgesteld. Hieruit was te berekenen
dat ieder dier op zijn minst 50 gram keukenzout met het voedsel moest hebben
opgenomen, een hoeveelheid die volgens Fröhner doodelijk is. Fröhner geeft n.m.I.
als letale dosis voor vleescheters 3.7 gr. NaCl. per K.G. lichaamsgewicht aan.

Watanabe ²) heeft in Japan in een vossenfarm bij vijf jonge (2 maanden) vosjes
maagdarmstoornissen vastgesteld. De dood volgde na ongeveer een week. Bij de
sectie werd gevonden : miltvergrooting, icterus en een haemorrhagische enteritis.

Dezelfde symptomen werden ook bij een jonge hond gezien ; bij de sectie van dit
dier eveneens miltvergrooting. Als oorzaak werden paratyphusbacillen vastgesteld),
(typus Breslau). Veenf.ndaal.

Proeven door Poi.ak³) bij ratten genomen, hebben bewezen dat het mogelijk
is om bij deze dieren, door toevoeging van 3 % calciumcarbonaat aan hun voedsel
(ook volwaardig voedsel), in vrijwel 100% der gevallen nier- en blaassteenen te
doen ontstaan.

Eenige tijd na de partus, in de lactatieperiode, worden bij het konijn soms ner-
veuze verschijnselen, met coma of paraplegiën gepaard gaande, opgemerkt. Het
lijden wordt vooral bij primiparae die in goede voedingstoestand verkeeren, ge-
zien. Aan hypocalcaemie is wel gedacht. Hoewel Bedel ⁴) geen verlaging van het
calciumgehalte van het bloed kon aantoonen, gaven toch calciuminspuitingen goed
resultaat. Veenendaal.

1 ) F. Schmid : Kochsalzvergiftung bei Silberfüchsen. Tierärztl. Rundsch. 1935, S. 162.

2 ) Watanabe : On the salmonella-infection among foxes and dog. Journ. of the Japanese
Soc. of veter. Scienc. 1934. p. 90.

3 ) Polak : Het verband tusschen de vorming van niersteenen, blaassteenen en de voeding.
Ned. Tijdschr. v. Geneesk. 1934. bl. 166.

4 ) Bedel : Les accidents nerveux du part chez la lapine. Thèse. Paris. 1934. réf. Ree.
de Med. Vet. 1934. p. 247.

Programma van de 83ste Algemeene Vergadering te houden
op Vrijdag 11 en Zaterdag 12 October 1935 in het
Jaarbeursgebouw te Utrecht.

Huishoudelijke vergadering in de zaal van de Industrieele Club,
Jaarbeursgebouw.

Op 31 December 1936 treedt af van het Dagelijksch Bestuur de
voorzitter, de Heer.........; deze is herkiesbaar.

Op 31 December 1935 treden af de afgevaardigden van de Afdee-
lingen Friesland, Utrecht en Limburg, de Heeren Santema, ten Thye
en Sala ; de Heer Santema is niet herkiesbaar, de beide overigen wel.

Op 31 December 1935 treedt af van de Redactie van het Tijdschrift
A. van Heijsden en op 31 December 1936 Dr. A. Vrijburg; beiden
zijn herkiesbaar. Eventueele candidaten kunnen door de afdeelingen,
overeenkomstig art. 75 van het Huishoudelijk Reglement, bij het
Hoofdbestuur, dat de verkiezing verricht, worden opgegeven.

Op 31 December 1936 treden af, van den Centralen Raad het lid
W. ten Hoopen en het plaatsvervangend lid P. H. van Kempen;
beiden zijn herkiesbaar.

5. Verkiezing van een voorzitter der Maatschappij wegens tusschen-
tijds bedanken van den tegenwoordigen voorzitter, Prof. Dr. G. Kre-
diet.

Door de afdeelingen Overijssel en Zuid-Holland is hiervoor can-
didaat gesteld de Heer E. Rutgers te Friezenveen, door de afdeelingen
Groningen-Drenthe, Friesland en Gelderland-Overijssel de Heer
Prof. Dr. H. Schornagel te Utrecht.

6. Verkiezing van een onder-voorzitter der Maatschappij in plaats
van den Heer W. van der Burg, die aan de beurt van aftreden is en
herkiesbaar is, zich echter om gezondheidsredenen niet meer ter be-
schikking stelt.

Door de afdeelingen Friesland, Groningen-Drenthe, Overijssel,
Gelderland-Overijssel en Zuid-Holland is hiervoor candidaat gesteld
de Heer Prof. Dr. G. Krediet te Utrecht.

7. Voorstel van de afdeeling Gelderland-Overijssel tot wijziging
van het eerste lid van art. 13 van het Huishoudelijk Reglement.

„De gewone leden betalen aan de Maatschappij een door de Alge-
meene Vergadering op voorstel van het Hoofdbestuur te bepalen
contributie ; leden boven de 65 jaar betalen echter, te beginnen met
het jaar, volgend op dat, waarin zij dien leeftijd bereikt hebben, slechts
²/₃ van die contributie, afgerond in geheele guldens naar boven."

Toelichting. Reeds sedert vele jaren komt het voor, dat dierenartsen,
wanneer zij hun praktijk neerleggen of gepensionneerd worden, ter-
stond als lid bedanken, zelfs al hebben zij destijds een vooraanstaande
plaats in onze organisatie ingenomen.

Bij informatie blijkt dit bijna steeds een bezuinigingsmaatregel te
zijn en juist daarom kan in de tegenwoordige omstandigheden hierin
geen verandering ten goede worden verwacht.

Door dit voorstel wil de afdeeling trachten deze leden voor onze
Maatschappij te behouden.

Voor de practici is het moeilijk den leeftijd te bepalen, waarop zij
hun praktijk neerleggen ; aangezien echter de meeste practici tevens
ambtenaar zijn en deze in het algemeen hun functie op 65-jarigen
leeftijd moeten neerleggen, komt de afdeeling de voorgestelde leeftijd
het meest gewenscht voor.

Aannemende dat de dierenartsen in vroeger tijd hun diploma be-
haalden op 23-jarigen leeftijd, zullen zij, die in 1892 of vroeger dat
diploma behaalden, voor die korting in aanmerking komen. Bij onder-
zoek is gebleken dat er van die dierenartsen nog 72 in leven zijn, terwijl
hiervan er maar slechts 29 nog lid van de Maatschappij zijn.

De voorgestelde wijzigingen zal bij aannemen voor het oogenblik
een contributieverlies geven van ƒ 232.—, waartegenover de kans
bestaat van het behouden van leden, die anders zouden bedanken of
het terugkrijgen van leden, die reeds bedankt hebben.

Al heeft de ondervinding van de laatste jaren ons geleerd, dat er
dierenartsen zijn, die zoodra zij gepensionneerd worden of hun praktijk
neerleggen, bedanken als lid der Maatschappij, toch meent het H.B.
niet, dat dit veelal geschiedt om finantieele redenen ; het meent in-
tegendeel, dat de hoofdoorzaak voor dat bedanken gelegen is in de
mindere mate van belangstelling, die dan nog door die leden voor de
Mij. gevoeld wordt. De voorgestelde vermindering van de contributie
met ¹/₃ deel, in dit geval dus ƒ8.—, lijkt het H.B. niet van dien aard,
dat dit op het besluit, al of niet lid blijven der Maatschappij, veel
invloed zal uitoefenen.

Zou dit voorstel worden aangenomen, dan zouden de finantieele
gevolgen voor de Mij. van beteekenis zijn ; reeds voor dit jaar zou de
vermindering in contributie-ontvangst bedragen een 240 gulden.
Dit bedrag zal echter telken jare, doordat het aantal dierenartsen dat

jaarlijks afstudeert grooter wordt en doordat de gemiddelde leeftijd
van afstudeeren stijgt van 23 tot 25, toenemen.

Daar hiertegenover de kans van het behoud van leden, die anders
zouden bedanken, door het Hoofdbestuur zeer gering geacht wordt,
heeft het besloten aan de algemeene vergadering te adviseeren niet
op het voorstel van de afdeeling Gelderland-Overijssel in te gaan.

Mochten er leden zijn, die door finantieele omstandigheden verplicht
zouden zijn om te bedanken, dan wijst het H.B. hen op de laatste alinea
van art. 13 van ons Huishoudelijk Reglement, waarin aan het H.B.
de bevoegdheid gegeven wordt hierin te voorzien en waarvan reeds
door enkele leden gebruik gemaakt is.

8. Voorstel van de afdeeling Zuid-Holland tot aanvulling van het
bestaande bindend besluit voor ziekenfondsen en abonnementen.

Naar aanleiding van de besprekingen der voorwaarden voor zieken-
fondsen op de op 7 Juni gehouden vergadering der afdeeling Zuid-
Holland, besloot de vergadering om bij de vaststelling der bindende
besluiten voor de ziekenfondsen en abonnementen door de a.s. Alge-
meene Vergadering, voor te stellen in het besluit of de besluiten de
volgende bepaling op te nemen.

,,De leden der Maatschappij mogen geen handelingen verrichten
voor of medewerking verleenen aan Ziekenfondsen, die tevens werk-
zaamheden doen verrichten door een dierenarts of dierenartsen, die
geen lid der Maatschappij voor Diergeneeskunde zijn."

Onze afdeeling acht deze bepaling noodig om de positie der leden
te verstevigen tegenover fondsen, die niet-leden uit zouden spelen
tegenover leden of het afdeelingsbestuur, bij het vaststellen van regle-
menten en voorwaarden.

Een fonds dat erkenning door het afdeelingbestuur wenscht, moet
ook uitsluitend leden in dienst hebben.

Aangezien het door de afdeeling Zuid-Holland voorgestelde tevens
behandeld wordt in het voorstel van het Hoofdbestuur in zake bepa-
lingen voor ziekenfondsen en abonnementen, wordt voor de bespreking
ervan naar dat punt verwezen.

9. Voorstel van het Hoofdbestuur tot vaststellen van een nieuw
bindend besluit voor ziekenfondsen en abonnementen.

Zooals den leden bekend is, is het bindend besluit betreffende zie-
kenfondsen en abonnementen, dat het vorig jaar door het Hoofdbestuur
aan de algemeene vergadering voorgesteld is, aangenomen en daarna
bij referendum bekrachtigd. In verband echter met de bezwaren door
één afdeeling naar voren gebracht, welke bezwaren in hoofdzaak be-
troffen de abonnementen, is toen besloten het bindend besluit slechts
aan te nemen voor den tijd van één jaar. De algemeene vergadering
van dit jaar zal dus, wil men in dezelfde richting werkzaam blijven,
een nieuw bindend besluit dienen vast te stellen.

]n den loop van het jaar is er echter eenige verandering opgetreden.
Terwijl tot voor kort bij ziekenfondsen steeds aan zuiver plaatselijk
werkende fondsen gedacht werd, is er in de laatste maanden in een
groote plaats van ons land door niet-dierenartsen getracht een zieken-
fonds op te richten, dat niet alleen ter plaatse of in de omgeving, maar
over het geheele land zijn werkzaamheden zal gaan uitoefenen.

Volgens de nu geldende bepalingen zal de goedkeuring van dat
fonds moeten geschieden door het bestuur der afdeeling, waarin de
zetel van het fonds gevestigd is. Dit nu lijkt het H.B. niet gewenscht ;
vandaar dat in het nieuwe bindend besluit voorgesteld wordt de goed-
keuring van zoo\'n fonds op te dragen aan het Hoofdbestuur. Al wijkt
het H.B. daardoor af van de het vorig jaar naar voren gebrachte mee-
ning, dat het afdeelingsbestuur door zijn betere plaatselijke bekendheid
het aangewezen lichaam is eventueel op te richten ziekenfondsen het
beste te kunnen beoordeelen, van een over het geheele land werkend
fonds meent het H.B. echter, dat dit niet aan één afdeelingsbestuur kan
worden overgelaten, maar thuis behoort bij het H.B., waarin de afge-
vaardigden van alle afdeelingen aanwezig zijn.

Ook is gebleken, zooals ook al uit het voorstel van de afdeeling
Zuid-Holland te zien is, dat het noodig is, dat er bepalingen voorge-
steld worden ten opzichte van niet-leden der Maatschappij. Het H.B.
wenscht echter niet zoover te gaan als door die afdeeling wordt voor-
gesteld, omdat dit ook weer aanleiding tot moeilijkheden geven kan,
maar wil zich op het standpunt stellen, dat in deze ook door de Maat-
schappij ter bevordering der Geneeskunst ingenomen wordt n.1.
niet-leden wel gelegenheid laten medewerking te verleenen, maar dan
alleen, wanneer zij zich onderwerpen aan de door de Mij. of hare
afdeelingen vastgestelde bepalingen ; vandaar het voorgestelde in het
bindend besluit onder b.

Voor het overige is in het bindend besluit opgenomen zoowel de
bepaling over de goedkeuring van abonnementen als over de vrije
dierenartsenkeuze, zooals die reeds het vorig jaar zijn vastgesteld.
Aangezien de bezwaren, het vorig jaar door een afdeeling ten opzichte
van de abonnementen naar voren gebracht, vervallen zijn, kon deze
bepaling gehandhaafd blijven.

In aansluiting aan art. 63 van het Huishoudelijk Reglement wordt
voorgesteld dit bindend besluit geldig te doen zijn voor den tijd van
10 jaren ; de algemeene vergadering bezit echter, krachtens art. 64,
het recht elk bindend besluit bij eenvoudige meerderheid van uitge-
brachte geldige stemmen te doen intrekken, mits dat voorstel op de
gewone wijze in het programma van die vergadering opgenomen is.

af\' te sluiten, indien de reglementen van die fondsen of de voor-
waarden dier abonnementen niet zijn goedgekeurd ;
b. medewerking te verleenen aan ziekenfondsen, waaraan tevens
werkzaam zijn dierenartsen, niet-leden der Maatschappij voor
Diergeneeskunde, tenzij deze schriftelijk verklaren zich aan alle
door de Maatschappij of één harer afdeelingen vastgestelde bin-
dende besluiten en bepalingen betreffende ziekenfondsen en de
daarop bij overtreding vastgestelde straffen, te zullen onderwerpen.

1. bij een slechts in één afdeeling werkend ziekenfonds door het be-
stuur der bijzondere afdeeling, in wier werkgebied de zetel van het
ziekenfonds gevestigd is ;

2. bij een over twee of meer afdeelingen werkend ziekenfonds door
het Hoofdbestuur der Maatschappij ;

3. bij een abonnement door het bestuur der bijzondere afdeeling,
in wier werkgebied de abonné woonachtig is.

Geen goedkeuring kan worden verleend, indien in de regle-
menten van het ziekenfonds niet uitdrukkelijk de behandeling
door den eigen gekozen dierenarts voor iederen deelnemer is ver-
zekerd.

Dit bindend besluit is, met inachtneming van het bepaalde in
art. 64 van het Huishoudelijk Reglement, geldig voor den tijd van
tien jaren."

10. Verslag van den toestand van de Maatschappij, van hare geld-
middelen, van het van Esveldfonds, van het Ondersteuningsfonds en
van het R-fonds, van de Acta Veterinaria Neerlandica, waarvoor
verwezen wordt naar dit nummer van het Tijdschrift.

In de volmachten der afdeelings-afgevaardigden behooren niet alleen
het aantal, ma?r ook de namen van de leden, die op de afdeelings-
vergadering hun stem uitbrachten, te worden vermeld. Zijn niet alle
opgegeven leden bij de stemming over een bepaald agenda-punt aan-
wezig geweest, dan behoort dit ook in de volmacht te worden vermeld ;
deze leden zijn dan gerechtigd bij dat punt nog op de algemeene ver-
gadering te stemmen.

De volmachten der afgevaardigden worden vóór de vergadering
bij den secretaris ingediend.

Wetenschappelijke Vergadering op Zaterdag 12 October des
voormiddags half elf, in de groote dinerzaal van het
Jaarbeursrestaurant.

3. Prof. Dr. F. C\'. van der Kaay, Utrecht, over ,,Biologisch Gravidi-
teits-onderzoek bij onze huisdieren."

4. Dr. H. S. Frenkel, Rotterdam, over „Het kweeken van mond-
en klauwzeersmetstof op huidexplantaten van runder- en schapen-
embryo\'s ; infectie- en immunisatieproeven met het cultuurvirus."

5. L. L. E. Beuvery, Utrecht, over „Het tweede lustrum der 6de
Faculteit van de Rijks-Universiteit te Utrecht."

Zaterdagavond om ongeveer half zeven zal de gemeenschappelijke
maaltijd plaats hebben in het Jaarbeursgebouw tegen ƒ 3.50 per per-
soon. Aan dezen maaltijd, die, in verband met de herdenking van het
2de lustrum der 6de Faculteit in plaats van op den gewonen Vrijdag-
avond, nu op Zaterdag gehouden wordt, kunnen, behalve de leden
der Maatschappij, ook deelnemen de dames der leden en de leden
van den Diergeneeskundigen Studentenkring (D.S.K.) met hunne
dames.

Het Hoofdbestuur vertrouwt dat zich vele deelnemers met hunne
dames zullen opgeven voor deelname aan den maaltijd. Aangifte hier-
voor kan voor de leden der Maatschappij geschieden bij den secretaris
uiterlijk tot en met Dinsdag 8 October ; tijdige opgave zal, in verband
met de regeling, zeer op prijs worden gesteld.

Na afloop van den maaltijd zal door het bestuur van D.S.K. aan
de leden der Maatschappij en hunne dames een cabaret-avond worden
aangeboden te geven in Hotel Figi te Zeist ; na afloop van het cabaret
zal er volop gelegenheid bestaan voor gezellig samenzijn en dans.
Over het verdere verloop van dezen avond zullen op de vergadering
zoo noodig nog nadere mededeelingen worden gedaan.

Overdrukken van het programma en van de voorgestelde begroo-
tingen zullen op de afdeelingsvergaderingen, waarop het programma
behandeld wordt, aanwezig zijn. van Heusden.

Kekening en Verantwoording van de Maatschappij voor Diergeneeskunde over het jaar 1934.

- 17.663	—
30	50
110	—
829	53
25	—
575	30
ƒ 36-394	96

- 17.164
20

775

9-500

\' \'9

850

1-365

301
2.400

99
70
169
322
3\'i
368
47\'
56

725

600
105
141

9-500
200
850
1.200
3°o

2.400
150

150
\'75
300
300

\'5°
400

55
200
725
600

304

7\'
45

83 è

35
18

33
78
20

52
00^

9.000.—
200.—-
900.—
1.200.—
200.—
2.400.—
250.—
125.—
150.—

¹75-—\'
400.—
400.—
150.—
500.—
60.—
100.—

725-—

600.—-

364.—
Memorie

9.000.—
200.—
850.-
1.200.—
200.—
2.400.—-
250.—
125.—
125.—
150.—
500.—
350-—
150.—
500.—
60.—
100.—
750-—
600.—

505-—

Memorie

ƒ	6-592	59
-	725	—
-	284	28
	81	25
ƒ	7.683	12

Batig saldo 1933..........................................................................................ƒ 893.56

Subsidie Mij. v. Diergeneeskunde..............................................................- 9.500.—

Opbrengst abonnementen en verkoop exemplaren..............................- 1.967.75

Ontvangst van derden..............................................................................- 522.54.

Honorarium medewerkers..........................................................................- I-793-—

Honorarium vertalingen..............................................................................- 3²¹\'—"

Verschotten en kleine uitgaven................................................................- 302.18

Totaal aan ontvangsten......................................................ƒ 13.635.78

Totaal aan uitgaven..........................................................- 12.627.98

Batig saldo 1 Jan. 1935 ....................................................ƒ 1.007.80

Batig saldo 1 Jan. 1934 ....................................................- 893.56

Exploitatie overschot 1934 ................................................ƒ 1 14.24

De Penningmeester van het Tijdschrift voor
Diergeneeskunde :
(w.g.) C. F. van Oijen.

Kosten voor zetten, drukken enz. van 84 vel è j 95.— per vel............f 8.000.—

Voor overdrukken......................................................................................- 200.—-

Honorarium medewerkers ..........................................................................- 1.450.—

Zal de uitgave van het tijdschrift in denzelfden omvang n.1. die van 84 vel blijven
en blijft ook de subsidie van de Maatschappij op dezelfde hoogte, n.1. 9000 gulden,
dan zal het voor het oogenblik niet mogelijk zijn een sluitende begrooting te krijgen
op een andere wijze dan hier is voorgesteld.

Lettende op de afrekening van jaargang 1934 is de post : kleine letter gebracht
op ƒ 75.— en is er de post : overdrukken ƒ 200.— bijgevoegd ; daarvoor is echter in
de ontvangsten de post : opbrengst van derden, die in hoofdzaak bestaat uit de ont-
vangen bedragen voor overdrukken verhoogd tot f 300.—, zoodat deze posten elkaar
neutraliseeren.

De post : honorarium medewerkers is gebracht op f 1450.—, zoodat hiermede
voorgesteld wordt de vastgestelde honoraria voor oorspronkelijke artikelen met 20 %
te verlagen. Ook nu vraagt de redactie machtiging om, mocht de uitkomst van de
exploitatie 1936 mede vallen, de uit te keeren honoraria te kunnen verhoogen tot
hoogstens 100% van de vastgestelde bedragen.

Al beschikt het tijdschrift voor het oogenblik over een batig saldo van ongeveer
f 1000.—, overgehouden van de jaargangen 1933 en 1934, toen er nog een hoogere
subsidie van de Maatschappij ontvangen werd, toch zou de redactie gaarne zien,
dat dit saldo bewaard werd voor eventueel bijzondere omstandigheden, die zich toch
steeds bij de uitgave kunnen voordoen.

De overige op de begrooting voorkomende posten behoeven geen nadere toe-
lichting.

Batig saldo......................................................................................................J 24.51

Subsidie der Maatschappij ........................................................................- 9⁰⁰\'—

Opbrengst advertenties..............................................................................- 7°-—

Opbrengst verkochte exemplaren..............................................................- 112.05

Dc iets hoogere uitgaven voor het jaarboekje 1935 worden veroorzaakt door dat
ⁿ\'et 9f (Begrooting), doch 10 vel werd uitgegeven, terwijl tenslotte niet 875 (Be-
grooting), doch ruim 900 exemplaren noodig bleken te zijn. Ook vorderde de post
verschotten en kosten der Redacite dit jaar door bijzondere omstandigheden een
iets hooger bedrag.

Het is te verwachten, dat dit kleine tekort zich in het volgend jaar niet meer zal
voordoen omdat de drukkosten dan zullen zijn verlaagd. Wij geven Uw Hoofd-
bestuur in overweging dit bedrag alsnog ter beschikking der Redactie te stellen.

Het contract met den drukker voor het uitgeven van het jaarboekje liep af op
i Juli 1935. Onder goedkeuring van het Hoofdbestuur is voor het jaarboekje 1936
een nieuw contract met den drukker aangegaan. Daarbij is de prijs van : drukken,
binden enz., teruggebracht van J 91.-— tot ƒ84.— per vel en de kosten van omslagen
van ƒ 64.— op ƒ 50.— ; hieruit ontstaat een besparing van ongeveer 80 gulden.

Zooals in het verslag over het jaar 1933, uitgebracht door mijn voorganger, coll.
ten Thije, reeds medegedeeld was, begon het jaar 1934 met een geheel nieuw samen-
gesteld Dagelijksch Bestuur, dat, hoewel bestaande uit personen, die reeds in H.B.
of D.B. werkzaam waren of geweest waren, toch weer voor een nieuwe taak kwamen
te staan. Vooral voor den secretaris, die hoewel „oud gediende" als H.B.lid, toch
nog nimmer in een zoodanige functie was werkzaam geweest, leverde dit, vooral in
het begin, nog moeilijkheden op. Hierbij bleek ook, hoeveel tijd en hoeveel zorgen
ten Thije voor de uitoefening van het secretariaat heeft moeten besteden, te meer,
daar dit, naast zijn volle werkkring aan het Instituut, in zijn vrijen tijd moest ge-
schieden.

Het jaar 1934 is voor onze Maatschappij niet het meest rustige geweest, voor oover
dit echter buiten de maatschappelijke werkzaamheden omgaat, is het hier niet de
plaats daarover uit te weiden.

Het Hoofdbestuur vergaderde dit jaar 5 malen en wel op 3 Maart, 2 Juni, 6—7
Juli, 11—12 October en 19 December. Van al deze vergaderingen, waarop vele
belangrijke zaken behandeld werden, is een kort verslag verschenen in ons tijdschrilt
en wel in de nummers van 15 April op blz. 440, van 1 Juli op blz. 724, van 15 Augus-
tus op blz. 893, van 15 December op blz. 1313 en van 15 Februari 193c op blz. 218.
Over het algemeen wordt voor kennisname van de daarbij behandelde onderwerpen
naar die verslagen verwezen. Ter voorbereiding van de H.B.vergaderingen hadden

nog verschillende bijeenkomsten plaats van het D.B., terwijl bovendien geregelde
besprekingen tusschen voorzitter en secretaris gehouden werden.

Naast de gewone algemeene vergadering, welke gehouden werd op 12—i3 0cto-
ber en waarop naast maatschappelijke zaken ook wetenschappelijke onderwerpen
behandeld werden, had nogop 2 Juni een bijzondere algemeene vergadering plaats,
op welke vergadering alleen behandeld werd het rapport, uitgebracht door de
commissie ter onderzoek en bestrijding der kwakzalverij.

Deze commissie, waarvan de samenstelling reeds vermeld is in het vorig jaarver-
slag en die dan ook reeds in 1933 met haar werkzaamheden begonnen was, bracht
in het voorjaat 1934 een uitvoerig rapport uit; in dit rapport werd in de eerste
plaats aangetoond de enorme uitbreiding, die de kwakzalverij den laatsten tijd
in ons land genomen heeft en in de tweede plaats werden daarin aangegeven de
middelen, waardoor verbetering in dien toestand te verkrijgen zou zijn. Het rapport
is aan alle leden der Mij. verzonden.

Bij de behandeling op die bijzondere algemeene vergadering mocht de commissie
de voldoening smaken, dat, behoudens een enkele aangebrachte wijziging of toe-
voeging, de volle goedkeuring gehecht werd aan dat rapport en de daarin aangegeven
middelen ter verbetering. In afwijking van den gewonen gang van zaken zijn de
notulen van deze vergadering niet verschenen in het tijdschrift, maar gezonden
aan de H.B.leden en aan de secretarissen van de afdeelingen, ter mededeeling aan
de leden.

De gewone algemeene vergadering der Mij. werd gehouden op 12 en 13 October
te Utrecht. Op deze vergadering werd de algemeene secretaris, die peiiodiek aftrad,
herkozen. Van de overige H.B.leden, die aan de beurt van aftreden waren, was
alleen de afgevaardigde van de afd. Noord-Brabant, coll. Kirch, niet herkies-
baar ; in zijn plaats werd aangewezen coll. G. van der Werf te Raamsdonkveer.
De afgevaardigden van de aldeelingen Overijssel, Gelderland-Overijssel en Noord-
Holland, de Heeren Van der Wf.erd, Odé en Dr. Postma werden in hunne afdee-
ling herkozen.

fn de in den Centralen Raad, door bedanken van den voorzitter, Dr. J. J. F.
Dhont, ontstane vacature werd voorzien door dc verkiezing van coll. C. Tenhaeff
te Leeuwarden, terwijl als derde plaatsvervangend lid van dien Raad, noodig in
verband met een besluit van de algemeene vergadering van het vorig jaar, werd
gekozen Dr. J. A. Beijers te Utrecht.

Op verzoek van de groep : „kennis der menschclijke voedingsmiddelen van dier-
lijken oorsprong" was door het FI.B. voorgesteld een aanvulling van het Huishoude-
lijk Reglement der Mij., waardoor de verhouding tusschen groep en Mij. nader
geregeld wordt. Deze aanvulling, samengevat in een viertal artikelen, werd als
Hoofdstuk III A „van de groep" aan het reglement toegevoegd.

Het voornaamste van het maatschappelijk gedeelte van deze vergadering was het
vaststellen van bepalingen voor ziekenfondsen en abonnementen. Door het H.B.
was hierover te voren de meening gevraagd van de afdeelingen, waarbij bleek, dat
de leden in het algemeen niet veel voor de oprichting van ziekenfondsen voelden,
terwijl aan het H.B. werd verzocht de oprichting ervan niet te bevorderen Niet-
tegenstaande dat, meende het H.B. toch, dat het noodig was bepalingen voor zie-
kenfondsen vast te stellen, opdat men bij het oprichten ervan zou kunnen weten,
waaraan men zich te houden heeft en opdat de enkele reeds bestaande fondsen
zich daarnaar zouden kunnen hervormen.

Nadat dit onderwerp door een commissie uit het H.B. was voorbereid, werd
door het H.B. voorgesteld om :

1. een bindend besluit vast te stellen, waarbij het aan de leden verboden werd
medewerking te verleenen aan ziekenfondsen of abonnementen af te sluiten, indien
de reglementen van die fondsen of de voorwaarden dier abonnementen niet zijn
goedgekeurd door het bestuur der betrokken afdeeling ;

2. het huishoudelijk reglement aan te vullen, waarbij de afdeelingen verplicht
werden bepalingen vast te stellen, waaraan de ziekenfondsen of de abonne-

menten /lillen moeten voldoen, willen zij de goedkeuring van de afdeeling kunnen
erlangen.

Dit voorstel dat in hoofdzaak bestrijding vond in de afd. Zuid-Holland, omdat
men meende dat dit tot groote moeilijkheden aanleiding zou geven, werd toch
aangenomen echter met de bepaling dat het bindend besluit slechts voor één jaar
zou gelde.i, zooaat dit weer op de algemeene vergadering van 1935 aan de orde zal
komen. Bij het daarop, reglementair verplichtend, gehouden referendum, werd
het bindend besluit met groote meerderheid aangenomen. Op biz. 1220—21 van
het tijdschrift van 15 November is volledig opgenomen, wat omtrent de ziekenfond-
sen en abonnementen is bepaald.

Voor de overige punten van de algemeene vergadering wordt verwezen naar de
notulen eveneens opgenomen in het tijdschrift van 15 November d!z. 1211.

Van de bij het H.B. in beheer zijnde fondsen valt te vermelden, dat overeenkom-
stig het nieuwe reglement van het D. F. van EsvELufonds, de geheele gekweekte
rente over 1934 begin Januari zal worden overgeschreven in het Ondersteunings-
fonds ; dank zij tevens de geregelde jaarlijksche bijdrage van de Mij. gaat dit laatste
langzaam aan vooruit. Naast de bestaande fondsen ontstond nog een afzonderlijk
beheer van de Acta Veterinaria Neerlandica, voor zoover dit betreft de opbrengst
van verkochte deelen. Overeenkomstig de bepalingen vastgesteld bij het oprichten
van de Acta, wordt deze opbrengst afzonderlijk beheeid en blijlt ter beschikking
voor de Acta voor bijdrage voor eventueel nieuw uit te geven afleveringen.

Behalve de reeds genoemde commissie voor onderzoek en bestrijding der kwak-
zalverij was dit jaar ook werkzaam een door het H.B. ingestelde commissie ter
bestudeering van het vraagstuk over de veterinaire keuring op hondententoonstel-
lingen. Deze commissie bestaande uit de leden : Prof. Dr. A. Klarenbeek, Dr. C.
J. Folmer en den secretaris, had van het H.B. opdracht gekregen een onderzoek
in te stellen in verband met het rapport over bovengenoemde materie uitgebracht
door den Diergeneeskundigen Kring Amsterdam.

Nadat door de commissie was aangegeven op welke wijze zij meende, dat deze
aangelegenheid geregeld kon worden, heeft zij zich, op verzoek van het H.B , in
verbinding gesteld met den Raad van Beheer op Kvnologisch gebied te Amsterdam
en is daarmede tot een volledige overeenstemming gekomen. Dank zij het initiatief
van den Kring Amsterdam mag nu aangenomen worden, dat de nu en dan voor-
komende moeilijkheden bij de keuring en het toezicht op hondententoonstellingen,
voor goed verdwenen zijn. Het hierover uitgebracht rapport is opgenomen in het
tijdschrift van 15 Januari 1935, blz. 101.

Van de reeds het vorig jaar vermelde commissie, samengesteld voor het vaststellen
van regelen, waaraan poliklinieken voor on- en minvermogenden hebben te voldoen,
verscheen ook in den loop van het jaar een rapport. Na gehouden bespreking in het
H.B. en na het aanbrengen van enkele wijzigingen in dat rapport op verzoek van
het H.B., werd dit vastgesteld en ter kennis van de leden gebracht door opname in
het tijdschrift van 1 Maart 1935, blz. 278. Overeenkomstig het in dat rapport gedane
voorstel zal aan de pas afgestudeerde dierenartsen een exemplaar ervan worden
uitgereikt.

Door de Commissie voor Post Universitair onderwijs werd een cursus georgani-
seerd te geven in het Pathologisch Instituut en in de Kliniek voor kleine huisdieren
door Prof. Di. H. Schornagel en Prof. Dr. A. Klarenbeek. Behandeld werden
ziekten van de urinewegen en ziekten van den hond ; de cursus werd gegeven op
een viertal Donderdagmiddagen in April en Mei.

Aan het eind van het jaar werden door het H.B. nog ingesteld een commissie ter
onderzoek en beoordeeling van de vraag of verschillende operatics bij honden al
dan niet door dierenartsen mogen worden verricht, voor welke commissie werden
aangezocht de heeren : Prof. Dr. A. Klarenbeek, Prof. Dr. H. J. Hartoo, Dr.
G. M. van der Plank, Dr. C. J. Folmer en den secretaris en een commissie ter
onderzoek van de vraag in hoever door de dierenartsen een meer naar voren tre-
dende plaats kan worden ingenomen bij het geven van adviezen in zake de voedings-

leer, voor welke commissie werden aangezocht de heeren : Prof. Dr. B. SjOllema,
Dr. G. M. van der Plank, Dr. ,). Grashuis en A. M. Frens.

In de uitgave van het tijdschrift kwam dit jaar geen verandering ; niettegen-
staande de verminderde toelage der Mij. gelukte het de redactie het tijdschrift op
ongeveer denzelfden omvang te kunnen houden.

Aan het eind van het jaar was Prof. C. F. van Oijen aan de beurt van aftreden
als redactielid ; in de H.B.vergadering van 11 October (de benoeming geschiedt
door het H.B., nadat de afdeelingen gelegenheid hebben gehad hun meening kenbaar
te maken) werd Prof. van Oijen wederom benoemd.

In den loop van Maart verscheen eert derde nummer van de Acta Veterinaria
Neerlandica, getiteld : La méthode Loewenstein appliquée au sang des bovidés, par
C. F. van Oijen, professeur a 1\'Université d\'Utrecht ; van deze uitgave werden de
kosten voor het grootste gedeelte gedragen door de Prof. Dr. D. A. de JONOstichting.

Op een bij het D.B. ingekomen verzoek tot het voor minderen prijs beschikbaar
stellen van de nummers van de Acta voor candidaat-lcden der Mij. werd besloten
de reeds verschenen nummers beschikbaar te stellen : No. i van Prof. Dr. G. Kre-
diet voor ƒ 1.85, No. 2 van Prof. Dr. B. Sjollema voor ƒ 1.20 en No. 3 van Prof.
C. F. van Oijen voor ƒ 1.—.

Van den catalogus van de Bibliotheek der Veeartsenijkundige Faculteit versche-
nen een zesde deel (vijfde supplement met register) en een vernieuwd vijfde deel.
Van beide declen kwamen een aantal exemplaren in het bezit van de Mij. ; in af-
wijking van hetgeen tot nu toe geschied was, stelde het D.B. niet alleen deze deelen,
maar ook de tot nu toe reeds verschenen deelen voorloopig kosteloos ter beschikking
van de leden ; het gebruik dat hiervan werd gemaakt was bescheiden.

De groep : „kennis der menschelijkc voedingsmiddelen van dierlijken oorsprong",
die reeds enkele jaren bestond, werd in de vergadering van het H.B. van 12 Octo-
ber officieel erkend, nadat het door de groep vastgestelde reglement was goedgekeurd.
Al is de officieele erkenning dus pas van korten duur, toch heeft de groep reeds menig-
maal op verzoek van het H.B. dit met advies ter zijde gestaan. Door de groep is dit
jaar o.m. uitgebracht een ontwerp voor een nieuw keuringsregulatief, waarbij als
leidraad werd gekozen het ontwerp voor een keuringsregulatief, gepubliceerd door
de verecniging van Directeuren van gemeentelijke slachthuizen in Nederland.

Naast deze groep is in Januari opgericht de groep Zootechniek, waarbij als eerste
bestuur optrad Dr. A. A. Overbeek als voorzitter, Dr. G. M. van der Plank als
secretaris en Dr. J. Grashuis, terwijl de groep begon met een twintigtal leden. F.cn
cfficieele erkenning heeft evenwel nog niet plaats gehad.

De op de algemcene vergadering van October 1933 aangenomen wijziging der
Statuten werd goedgekeurd bij Kon. Besluit van 28 Februari 1934, No. 43 ; in aan-
sluiting daaraan werd de uitoefening van het penningmeesterschap opgedragen
aan den secretaris.

Door den secretaris werd zooveel mogelijk getracht de vergaderingen der af-
deelingen bij te wonen ; was dit niet mogelijk dan vond dit veelal zijn oorzaak in
het feit, dat er vaak drie, vier afdeelingen op denzelfden dag vergaderden. Het zou
ten zeerste aanbeveling verdienen, indien er een geschikte weg kon worden gevonden
om dit zooveel mogelijk te voorkomen. Dank zij de bereidwilligheid van den voor-
zitter, die bij verhindering den secretaris zooveel mogelijk trachtte te vervangen,
is toch op vele vergaderingen nog een lid van het D.B. aanwezig geweest.

Naast deze bezoeken aan de afd. vergaderingen zijn er nog besprekingen gehou-
den met den Directeur van den Veeartsenijkundigen Dienst, veelal door den voor-
zitter, terwijl ook een enkel maal de secretaris daarbij aanwezig was.

Behalve de vertegenwoordiging op in ons land gehouden vergaderingen en con-
gressen, is de Mij. ook vertegenwoordigd geweest op het 12de Internationaal Vee-
artsenijkundig Congres, gehouden in Augustus te New-York, waar als vertegen-
woordiger optrad coll. A. H. Veenbaas. Van de hand van dezen afgevaardigde is
een verslag verschenen, dat is opgenomen in het tijdschrift van 1 October, blz. 1013.

wederom een geregeld gebruik gemaakt; al deden zich op sommige oogenblikken,
vooral in het najaar, wel eens moeilijkheden voor om aan alle aanvragen om hulp
te kunnen voldoen, dank zij de leiding van den directeur, heeft het toch niemand
behoeven teleur te stellen. Het blijkt van het H.B. goed gezien tot instellen van het
bureau te zijn overgegaan.

Naar aanleiding van het rapport der Staatscommissie Schouten had de afd.
Friesland een commissie benoemd om na te gaan, welke fouten voorkomen bij de
jaarwedderegeling van het gemeentelijk keuringspersoneel en welke maatregelen
noodig zouden zijn om hierin verbetering te brengen.

In aansluiting hieraan had het H.B. aan de overige afdeelingen verzocht eveneens
een dergelijk onderzoek te doen instellen. Van de meeste der afdeelingen was hier-
over een meer of minder uitgebreid rapport ingekomen. Zonder aan de uitgebrachte
rapporten eenig nadeel te willen doen, moet toch geconstateerd worden dat het door
de afd. Friesland uitgebrachte rapport bovenaan stond.

Door den secretaris is uit de ingekomen rapporten een uittreksel gemaakt en ver-
zonden naar de verschillende afdeelingen.

Bij de beoordeeling van die rapporten door het FI.B. bleek, dat de toestanden
in de verschillende afdeelingen zoo uiteenloopen, dat het voor het H.B. onmogelijk
was hiervoor vaste lijnen aan te geven. De samenstelling van de salarissen, waarbij
rekening moet worden gehouden met de te verrichten werkzaamheden, de onkosten
verbonden aan het gebruik van het vervoermiddel, aan het laboratorium, het hebben
van het bureau aan huis, het stellen van een plaatsvervanger enz. is zoo uiteenloo-
pend, dat het voor het H.B. onmogelijk is te kunnen beoordeelen of een salaris al
dan niet als voldoende kan worden beschouwd. Waar dit in elk geval door het be-
stuur der afdeeling, als zijnde meer bekend met de plaa:selijke toestanden, beter
zal kunnen geschieden dan door het H.B., werd dan ook, ook in verband met een
daarover reeds ingekomen verzoek, besloten aan de afdeelingen toestemming te
geven zich, zoo noodig, rechtstreeks tot de daarvoor aangewezen autoriteiten te
wenden.

De in de Mij. reeds vaak naar voren gebrachte vraag of de Mij. bij de behan-
deling van de belangen harer leden als vakvereeniging zou kunnen optreden, is
ook dit jaar wederom een onderwerp van bespreking geweest. Dank zij het daarover
op verzoek uitgebracht advies van den Directeur van de vereeniging van Neder-
landsche gemeenten, welk advies ook nog ter beoordeeling is gegeven aan de groep :
„kennis van menschelijke voedingsmiddelen van dierlijken oorsprong" kon het
D.B. hierover de leden voldoende op de hoogte brengen. Ten einde niet in herhaling
te vervallen, wordt hiervoor verwezen naar de mededeeling van het D.B. voorko-
mende in het tijdschrift van i December blz. 1278—79.

Van het in die mededeeling aan de leden gedaan verzoek n.m. om na te gaan of
in het ambtenarenreglement hunner gemeente ook voorkomt de z.g. hoorbepaling
en zoo ja, daar dan kennis van te geven aan het secretariaat, opdat, na toezenden
der statuten, de gemeentebesturen verplicht zijn bij elke verandering in de voor-
waarden advies van de Mij. in te winnen, is tot nu toe slechts weinig gebruik ge-
maakt.

De bindende besluiten in zake de tuberculosebestrijding werden, voor zoover zij
reeds bestonden, na al of niet aanbrengen van veranderingen, opnieuw goedgekeurd
echter slechts tot 1 Juli 1935. Het H.B. wil trachten deze bindende besluiten zoo-
veel mogelijk gelijkluidend te doen worden, waardoor een beter overzicht te ver-
krijgen is. Op het eind van 1934 werden ook door de afd. Zuid-Holland een drietal
besluiten aangenomen ; behalve voor de afd. Zeeland, waar volgens mededeeling
niet aan tuberculosebestrijding gedaan wordt, zijn nu bindende besluiten voor alle
afdeelingen vastgesteld.

Met de N.V. Handelmaatschappij Nedigepha te Amsterdam werden door een
commissie uit het H.B. besprekingen gehouden over de levering van geneesmiddelen
en sera en entstoffen aan leeken. Bij die bespreking is overeengekomen, dat door de
N.V. behalve enkele algemeen voorkomende preparaten als caporit, methyleen-

blauw en natroletten geen pharmaceutische preparaten meer aan leeken zullen
worden geleverd. Wat de sera en entstoffen betreft zal door Nedigepha nog tot
i Januari 1936 enkele van de meest voorkomende sera als b.v. susserin aan leeken
mogen worden geleverd, na 1 Januari 1936 zal dit echter geheel moeten worden
stopgezet.

De met 1 Januari in werking getreden Omzetbelasting gaf in het begin voor
verschillende leden aanleiding tot moeilijkheden. Dit te meer, omdat bleek dat de
meening van de verschillende Inspecteurs der Directe Belastingen over de toepas-
sing ervan bij het afleveren van geneesmiddelen door dierenartsen, uiteenloopend
was. Besloten werd daarom aan den Minister van Financiën een schrijven daarover
te richten, welk schrijven 10 April verzonden werd.

Bij besluit van 19 April 1934 No. 39 werd door den Minister bepaald dat „ook
de verstrekking door apotheek-houdende dierenartsen van geneesmiddelen geacht
moet worden op recept te geschieden." Daar krachtens tabel B. van de Omzetbe-
lastingwet vrij van belasting zijn : „geneesmiddelen voor zoover op recept ver-
strekt", was hiermede beslist, dat de door dierenartsen af te leveren geneesmiddelen
op recept vrij zijn van omzetbelasting.

Het ledental der Mij., op het eind van het jaar bedragend 738, was iets achteruit-
gegaan. Tegenover een aanwinst van 18 nieuwe leden stond een verlies van 23
leden. Dat dierenartsen, die of gepensioneerd zijn of zich uit de praktijk terugge-
trokken hebben, voor het lidmaatschap bedanken is zeer zeker te betreuren, of-
schoon dit als een aanvaardbare reden kan worden beschouwd. Dat echter dieren-
artsen die nog in het volle veterinaire leven staan of zelfs nog pas in het begin ervan
zijn, bedanken is onbegrijpelijk en in hooge mate afkeurenswaardig ; opmerkelijk
echter is, dat later blijkt, dat er meerdere onder die dierenartsen zijn, die om per-
soonlijke belangen vrij wenschen te zijn van de Mij.

Gelukkig was het verlies aan leden door sterfgeval dit jaar wederom klein ; de
twee leden C. Roodzant te Alkmaar en H. Ymker te Leeuwarden ontvielen ons
door den dood. Hoewel beiden niet meer tot de jongeren onder ons gerekend
konden worden, werden zij nog te vroeg aan den kring der hunnen onttrokken ;
zij rusten in vrede. De secretaris,

In de Hoofdbestuursvergadering van 6 Juli 1935 zijn de hierna vermelde bindende
besluiten in zake de tuberculose-bestrijding met het daarbij voor elke bijzondere
afdeeling geldend werkgebied goedgekeurd.

Deze goedkeuring geschiedde wederom voor den tijd van één jaar, dus tot 1 Juli
I93⁶-

1. De leden van de afdeeling Overijssel der Maatschappij voor Diergenees-
kunde verplichten zich geen tuberculine af te geven aan anderen dan aan dieren-
artsen of onder hun direct toezicht werkend hulppersoneel.

2. De leden van de afdeeling Overijssel der Maatschappij voor Diergeneeskunde,
geen volambtenaar zijnde, verplichten zich bij deelneming aan eenige tuberculose-
bestrijding, de „vrije dierenartsenkeuze" zonder eenig voorbehoud te aanvaarden.

3. De leden van de afdeeling Overijssel der Maatschappij voor Diergeneeskunde
verplichten zich bij deelneming aan eenige tuberculosebestrijding, steeds een tarief
te berekenen dat is vastgesteld in overleg met het afdeelingsbestuur.

Werkgebied : de provincie Overijssel, met uitzondering van de navolgende ge-
meenten, welke behooren tot het werkgebied der afdeeling Gelderland-Overijssel :
Deventer, Diepenveen, Bathmcn, Heino, Dalfsen, Zwolle, Zwollerkerspel, Staphorst,
Hasselt, Kampen, Kamperveen, Zalk Veecaten, Wilsum, IJsselmuiden, Grafhorst,
Genemuiden, Zwartsluis, Stad Vollenhove, Ambt Vollenhove, Blokzijl, Blanken-
ham en Kuinre.

1. De leden van de afdeeling Gelderland-Overijssel der Maatschappij voor
Diergeneeskunde verplichten zich geen tuberculine af te geven aan anderen dan
aan dierenartsen of onder hun direct toezicht werkend hulppersoneel. Dit laatste
alleen bij die bestrijdings-organisaties, die vóór 1 Juli 1932 reeds hiervan gebruik
maakten.

2. De leden van de afdeeling Gelderland-Overijssel der Maatschappij voor
Diergeneeskunde, geen volambtenaar zijnde, verplichten zich bij deelneming aan
eenige tuberculose-bestrijding de „vrije dierenartsenkeuze" zonder eenig voorbe-
houd te aanvaarden.

3. De leden van de afdeeling Gelderland-Overijssel der Maatschappij voor Dier-
geneeskunde verplichten zich bij deelneming aan eenige tuberculose-bestrijding
steeds een tarief te berekenen, dat is vastgesteld door het afdeelingsbestuur na over-
leg met het betrokken lid.

Werkgebied : de procincie Gelderland met uitzondering van die gemeenten
vermeld bij het werkgebied der afdeeling Utrecht en toegevoegd de hierboven bij
de afdeeling Overijssel vermelde gemeenten.

A. De leden der afdeeling verplichten zich geen tuberculine af te geven aan an-
deren dan dierenartsen.

B. De leden der afdeeling verplichten zich bij deelneming aan eenige tuberculose-
bestrijding de „vrije dierenartsenkeuze" als zoodanig, zonder eenig voorbehoud,
te aanvaarden.

C. De leden der afdeeling verplichten zich bij deelneming aan eenige tuberculose-
bestrijding steeds een tarief te berekenen, dat is vastgesteld door het afdeelingsbestuur,
na overleg met de betrokken organisatie en gehoord het lid, daarmede belast.

Werkgebied : de provincie Utrecht en de buiten die provincie gelegen gemeenten,
te weten : Vianen, Leerdam, Geldermalsen, Tiel, Druten, Oudewater, Woerden,
Bodegraven, Nieuwveen, Putten, Barneveld, Harderwijk en Ede.

1. De leden van de afdeeling Noord-Holland verplichten zich geen tuberculine
af te geven aan anderen dan dierenartsen.

2. De leden van voornoemde afdeeling verplichten zich bij de tuberculose-be-
strijding geen tuberculine te gebruiken, anders dan bij :

a. een georganiseerde tuberculose-bestrijding, als zoodanig door de afdeeling,
eventueel het afdeelingsbestuur, erkend ;

b. particuliere veehouders of bedrijven, die voldoende garantie geven voor hun
handelingen met dieren lijdende aan clinisch waarneembare tuberculose, één en
ander geheel ter beoordeeling van de afdeeling of in spoedeischende gevallen het
afdeelingsbestuur.

3. De leden van voornoemde afdeeling verplichten zich bij deelneming aan eenige
tuberculose-bestrijding, de „vrije dierenartsenkeuze" als zoodanig, zonder eenig
voorbehoud te aanvaarden.

4. De leden van voornoemde afdeeling verplichten zich steeds een tarief te be-
rekenen, dat in georganiseerd overleg met de betreffende organisaties is vastgesteld.

De leden van de afdeeling Noord-Brabant van de Maatschappij voor Dierge-
neeskunde verplichten zich :

2. Bij deelneming aan eenige tuberculose-bestrijding de ,,vrije dierenartsenkeuze"
als zoodanig, zonder eenig voorbehoud, te aanvaarden.

3. Bij deelneming aan eenige tuberculose-bestrijding steeds een tarief te berekenen,
dat is vastgesteld door het afdeelingsbestuur in overleg met de betrokken organisatie
en gehoord het lid, met deze bestrijding belast.

Op de vergadering van het Hoofdbestuur van 6 Juli 1935 zijn als lid der Maat-
schappij aangenomen de dierenartsen :
A. Angelino, Ochten.
W. P. A. Colsen, Hulst.

Op bovengenoemde Hoofdbestuursvergadering is, in aansluiting met art. 11 sub
3 der Statuten en art. 12 sub c. van het Huishoudelijk Reglement, op voorstel van
het Dagelijksch Bestuur geschrapt als lid der Maatschappij.

Reeds een tweetal malen was aan het Hoofdbestuur verzocht te willen overgaan
tot het vaststellen en verkrijgbaar stellen van een embleem, door de leden der
Maatschappij te plaatsen op hun auto. Beide malen besloot het H.B. niet op het
verzoek in te gaan.

In de laatste H.B. vergadering, gehouden 6 Julij.1. was wederom van een lid een
verzoek daarvoor ingekomen, welk verzoek nu gesteund werd door de afdeeling
Noord-Brabant. Voor deze derde aanvraag is het Hoofdbestuur bezweken.

Besloten werd tot het instellen van een embleem voor de leden van de Maatschappij,
welk embleem na hierover gehouden overleg met den secretaris van de Vereeniging
van Artsen-automobilisten, op dezelfde wijze zal worden uitgevoerd zooals dat
door genoemde vereeniging geregeld is met de Maatschappij tot bevordering der
Geneeskunst, echter met wijziging van de daarbij gebruikte kleuren.

Teneinde nu een overzicht te verkrijgen van het aantal voor onze leden benoo-
digde emblemen, verzoekt ondergeteekende hem vóór 15 Augustus te willen op-
geven door wien tot aanschaffen van dat embleem zal worden overgegaan.

De onkosten van aanschaffen bedragen vermoedelijk ƒ0.50, terwijl dit voor
dierenartsen, die lid zijn van de V. v. A. A., voor de eerste maal gratis door die
vereeniging verkrijgbaar wordt gesteld.

Voor het opgeven voor het verkrijgen van het embleem is het zenden van een
naamkaartje aan ondergeteekende voldoende.

Van den gemachtigde onzer Maatschappij bij de Nederlandsclie Centrale Ver-
eeniging tot bestrijding der Tuberculose, Dr. H. J. van Nederveen te \'s Graven-
hage, die als zoodanig heeft bijgewoond de Algemeene Vergadering dier vereeni-
ging, gehouden op 27 Juni j.1. te Eindhoven, is onderstaand verslag ontvangen.

„In zijn openingswoord deelde de voorzitter mede, dat een landelijk comité is
gevormd, om, als blijvend aandenken aan de Koningin-Moeder, die bijna 30 jaar
lang Beschermvrouw der Vereeniging is geweest, gelden bijeen te brengen tot vor-
ming van een „Koningin-Moeder Herdenkingsfonds". De bedoeling is de inkomsten
uit dit fonds, waarvoor slechts een inzameling ineens zal plaats hebben en dat zal
worden ondergebracht in een eigen Stichting met een eigen bestuur, dienstbaar te
maken aan den steun van on- en minvermogende tuberculoselijders.

Uit het door den secretaris uitgebrachte jaarverslag blijkt, dat het aantal sterf-
gevallen aan alle vormen van tuberculose te zamen, ook in 1934 weer aanzienlijk
is gedaald en bedroeg 5.45 per 10.000 der gemiddelde bevolking tegen 5.98 in 1933,
6.42 in 1932, 7.30 in 1931, 7.47 in 1930 en 8.62 in 1929. Niettegenstaande de slechte
tijdsomstandigheden wellicht anders zouden doen verwachten, heeft de geregelde
daling van die sterfte dus in 1934 verder voortgang gehad.

Moest in een vorig jaarverslag worden gewezen op een naar verhouding sterk
toegenomen aantal gevallen van open tuberculose, in 1934 is dit verschijnsel niet
zoo op den voorgrond getreden. Wel echter werd op de vergadering medegedeeld,
dat volgens het laatst verschenen verslag van het Centraal Bureau voor de Statis-
tiek de sterfte aan tuberculose in Noord-Brabant was gestegen van ruim 6 tot ruim
8 per 10.000 inwoners. Afgewacht moet worden, of deze stijging toevallig is en zich
ook in de andere provinciën zal openbaren.

De totale opbrengst der Emmabloem-collecte was/160.024.— tegen / 159.232.—
in 1933 ; de gemiddelde netto opbrengst per bloempje was echter iets teruggegaan,
n.1. van 11.20 cents in 1933 tot 10.50 cents in 1934.

Na het afdoen van nog enkele andere huishoudelijke zaken werd in den namiddag
groepsgewijs een bezoek gebracht aan de Philipsfabrieken en wel aan de afdeelingen
Radiolampen, Ontvangsttoestellen en Glasblazerij, terwijl ook enkele woningen
in een der 6 bestaande Philipsdorpen werden bezichtigd. Ten slotte werd door een
der aan den Arbeidsgezondheidsdienst verbonden fabrieksgeneesheeren een over-
zicht gegeven van de werking van dezen dienst met vermelding van enkele beroeps-
ziekten."

Op de met Pinksteren j.1. gehouden bestuursvergadering te Praag, onder voor-
zitterschap van Dr. G. A. Prins te Utrecht, Voorzitter der vereeniging van me-
dische automobilisten, werd o.m. besloten, om een onderlinge hulp-dienst in de
verschillende landen in het leven te roepen, teneinde de medici bij hun bezoek aan
het buitenland hulp te verleenen (introductie in klinieken, reisroutes, hulp bij auto-
ongevallen etc.). Als nieuw lid trad toe, de pas opgerichte vereeniging in Spanje,
(zetel Madrid).

Voorts werd het Artsen-embleem (internationaal) vastgesteld van artsen en die-
renartsen.

Het voorstel van Denemarken om een apart embleem (internationaal) voor
dierenartsen te ontwerpen, werd verworpen. Algemeen was men van oordeel dat
de belangen parallel loopen en een dierenarts, bij afwezigheid van een arts, het
beste in staat is eerste hulp te verleenen.

Vooral de voorrang in het verkeer werd voor beide noodzakelijk geacht. Ieder
land kan voor zich zelf een nationaal embleem ontwerpen.

Door de Nederlandsche afgevaardigden is een herdenkingsbord van Delftsch
aardewerk (met de beeltenis van Comenius) aangeboden aan den president der
Tsechoslowakysche republiek, aan mademoiselle Masarijk, dochter van den pre-
sident, tevens Voorzitster van het Roode Kruis aldaar en aan de beide zusterver-
eenigingen, in dat land gevestigd.

Werd in 1933 medegedeeld, dat in dat jaar een sterk verhoogden prikkel tot ont-
duiking der bepalingen van de Vleeschkeuringswet werd waargenomen, ook in
1934 is het niet veel beter geweest. Niettegenstaande hooge straffen en een buitenge-
wone waakzaamheid van het keuringspersoneel moet er, meent men te mogen
aannemen, in de buitengemeenten nog veel frauduleus geslacht worden. In den
Haag zelf betroffen de meeste overtredingen het ontduiken van de invoerkeuring.
In die gemeente werden afgelegd 13.374 winkelbezoeken; het aantal slagerijen
bedroeg 598, terwijl er nog 14 worstfabrieken waren. Bij deze winkelcontróle werden
in beslag genomen : 1 geheel graskalf, 1 geheel vet kalf, 1 geheel nuchter kalf, 1430
^ K.G. vleesch, 426 K.G. vet, 392 J K.G. afval en 303 K.G. vleeschwaren.

Het percentage tuberculose bedroeg bij runderen 25,82 %, graskalveren 2,9 %
en varkens 14,64%. Bij alle dieren een verhooging ten opzichte van het jaar 1933.
Been- en gewricht-tuberculose kwam voor bij 1,1 % der geslachte varkens, terwijl
spiertuberculose 2 maal werd waargenomen. Bij 9,41 % der paarden werd echino-
coccose vastgesteld.

Cysticercus inermis kwam voor bij het rund in levensvatbaren toestand 36 maal
(o, 12 % van het aantal geslachte dieren) en bij graskalveren 14 maal (0,61 % van
het aantal geslachte dieren). Eenmaal werd een levende fin bij een vet kalf geconsta-
teerd. In afgestorven toestand vond men den parasiet nog bij 235 runderen en 50
graskalveren.

Van de positieve bevindingen bij het bacteriologisch vleeschonderzoek valt het
volgende te vermelden. Bacteriën uit de paratyphusgroep werden vastgesteld bij 5
vette en 5 nuchtere kalveren met miliair-necrose, 1 nuchter kalf met miliair-necrose
en polyarthritis, 2 varkens met atypische pestverschijnselen, 1 varken met abscessen
in de buikholte, peritonitis en miltzwelling, en 1 gestorven rund met endometritis.
Colibacillen werden aangetroffen bij 6 nuchtere kalveren met polyarthritis, 1 nuchter
kalf met pneumonie, 1 vet kalf met septische peritonitis, 1 varken met idem en bij
2 frauduleus geslachte nuchtere kalveren, waarbij geen organen aanwezig waren.

De pH-bepaling van het vleesch was dikwijls een belangrijke aanwijzing voor de
beoordeeling.

In 1934 werden in liet geheel 16.110 dieren minder geslacht dan in 1933. Het
aantal slachtingen daalde voor varkens met 37 %, voor kalveren met 17 % en voor
runderen met ruim 7%. De invoer uit het buitenland nam af met 799.876 K.G.,
terwijl de invoer uit het binnenland toenam met 750.462 K.G.

Is het wenschelijk, dat de belooning van een keuringsambtenaar afhan-
kelijk is van het aantal door dezen te keuren dieren ?

Naar aanleiding van een bericht in het Leeuwarder Nieuwsblad, volgens welke
het gemeentebestuur van Tietjerksteradeel besloot den hulpkeurmeester voor het
verrichten van veel overwerk in de avonduren, in verband met talrijke keuringen
voor de exportslagerij van Jellema onder Rijperkerk, een belooning te geven van
10 % van het keurloon, verscheen in de Vee- en Vleeschhandel van 9 Juli, j.1. een
beschouwing, waaraan het onderstaande is ontleend.

Het betreft hier een z.g. binnenlandsche exporteur. De slachting door deze cate-
gorie neemt steeds toe ten koste van de grootere openbare slachthuizen. Meermalen
wezen we er op, zegt het blad, dat het keurloon, hetwelk bij invoer in de steden moet
worden betaald, slechts een betrekkelijk ondergeschikte rol speelt in het bedrijf der
binnenlandsche exporteurs met eigen slachtplaatsen. Bovenbedoeld bericht duidt,
zij het min of meer indirect, eenige andere factoren aan, welke den trek naar grootere,
particuliere slachterijen doen toenemen.

Allereerst wijst men er op, dat de keuringen voor deze exportslachterij hoofdzake-
lijk des avonds plaats hebben, dat dus de keuringsdienst den betrokken slachter
reeds op belangrijke wijze tegemoet komt, daar een gemeentelijk abattoir als regel
daartoe niet zal overgaan. Nu de keuringsdienst blijkbaar niet over voldoend per-
soneel beschikt, gaat de hulpkeurmeester „in overwerk" des avonds keuren. Voor

een enkele maal is daartegen geen bezwaar aan te voeren ; wordt dit echter regel,
dan heeft het bovengenoemde systeem bezwaren.

Men vraagt zich n.1. af, of een hulpkeurmeester, die een normale dagtaak heeft,
en na afloop daarvan vrij geregeld nog groote partijen geslachte dieren moet keuren,
niet geneigd zal zijn, minder scherp uit te kijken. Lettende op de aanduiding over-
werk is het gevaar, dat het werk te omvangrijk is, niet denkbeeldig.

De vraag, of het wettelijk voorgeschreven toezicht van den keuringsveearts, uit te
oefenen op de keuring door den hulpkeurmeester, in dit geval voldoende tot zijn
recht komt, kunnen wij, zegt het blad, uit gebrek aan wetenschap ter zake niet be-
oordeelen.

Een bedenkelijk feit is het verder, dat de hulpkeurmeester zijn belooning moet
vinden in een percentage van het keurloon. Het is dan ook begrijpelijk, dat deze
functionaris zal trachten de keuringen, ook al zou het tegendeel meer in liet belang
der uitoefening van de keuring zijn, zoo lang mogelijk alleen te verrichten, daar dit
voor hem het voordeeligst is. Men vraagt zich verder af, of door deze wijze van bezol-
diging de keuringsambtenaar niet eenigermate afhankelijk wordt van den slachter.
Daar deze onmiddellijk financieel belang heeft bij het aantal te keuren dieren, is de
mogelijkheid niet uit te sluiten, dat zulks bewust of onbewust terugslaat op de wijze
van keuring.

Gezien het verschijnsel van het min of meer leegpompen van de openbare slacht-
huizen door de particuliere slachtplaatsen, dient aan deze materie de volle aandacht
te worden gewijd, zegt de medewerker van de V. en VI.handel.

Als oorzaak, dat er ernstige ontevredenheid heerscht over de uitvoering der tegen-
woordige vleeschkeuringswet, moet men, volgens Kinses, die in „Slachthuis-Keuring-
Markt" van Juni j.1. over bovenstaand onderwerp een beschouwing hield en waar-
aan het onderstaande is ontleend, aannemen, dat niet van uit een centraal punt met
krachtige hand alles, wat op de wetsuitvoering betrekking heeft, wordt geregeld,
doch dat deze taak is toebedeeld aan de gemeentebesturen, met als boemannen
Gedcp. Staten. Geschiedkundig was dit misschien toentertijd de meest aangewezen weg,
doch nu de wet een 13 jaren in werking is geweest, moet vóór de geschiedenis gaande
toepassing van gelijk recht. Een eisch van dit recht is, dat de wettelijke voorschriften
overal in het land stipt worden nageleefd ; vóór alles, dat de keuring gelijk zij.

Een der middelen, welke tot verbetering kunnen voeren, is de rijksuitvoering,
waardoor de overbodige bestuurslichamen worden uitgeschakeld, waardoor het
mogelijk is, den uitvoerders van de wet rechtstreeks hun taak op te dragen. Echter
bij deze veranderingen moet men proefondervindelijk te werk gaan, zooals dit ook
op ander wetenschappelijk terrein gewoonte is.

Rinses stelt nu voor een z.g. proefwet, bestaande uit een 7 tal artikelen, welke
als volgt zouden moeten \'luiden :

rijkskring : een kring van gemeenten, door den minister ter uitvoering van de
wet samengevoegd.

AA. 2. Voor een tijdsduur van ten hoogste 4 jaar is de minister bevoegd rijkskringen
aan te wijzen, waar de in en krachtens de wet vastgestelde bepalingen rechtstreeks
door een daartoe door den minister te stichten rijksdienst zullen worden uitgevoerd.

Art. 3. In verband met het voorloopig karakter van de in het vorig artikel ge-
noemden rijksdienst zal daarvoor zooveel mogelijk worden uitgekozen personeel,
dat in de gemeenten, welke tot rijkskringen zullen worden samengevoegd, belast
was met de uitvoering van de wet.

Art. 4. Waar in de wet gemeentebesturen bevoegdheid is verleend of de taak
is opgedragen bepaalde regelingen te treffen, zal daarvoor de minister zorg dragen.
In plaats van „gemeente" wordt voor de toepassing van de wet in de rijkskringen ge-
lezen „rijkskring".

Art.. 5. Vleesch, gekeurd in een rijkskring, kan in een anderen rijkskring zonder
onderzoek of keuring worden ingevoerd.

Art. 6. De rechten, geheven ter bestrijding van de kosten der rijkskringen, wor-
den vastgesteld door den minister. Deze rechten zijn in alle rijkskringen dezelfde.

Een mogelijke winst op den rijksdienst der kringen mag alleen worden aangewend
voor verbetering en uitbreiding van de rijkskringen en voor verlaging der rechten.

Blijkt, na volstorting van een door den minister te bepalen reserve, winst te ver-
wachten, dan zullen de rechten dienovereenkomstig worden verlaagd.

Een mogelijk verlies wordt allerteerst bestreden uit de reserve ; is deze reserve
onvoldoende, dan wordt overgegaan tot verhooging der rechten.

Art. 7. Deze wet kan worden aangehaald onder den naam van „proefvleesch-
keuringswet".

De Hooge Raad heeft kort geleden arrest gewezen in de procedure van den Heer
Van L., arts te Nijmegen, contra de gemeente Cuyk.

B. en W. van deze gemeente hebben dezen arts tot hulpkeurmeester benoemd, zoo
vermeldt de ,,V.- en VI.handel". Voor het aanvaarden van deze functie was het
echter noodig, dat de benoemde door den burgemeester beëedigd werd, hetgeen
deze weigerde. De benoemde vorderde toen van de gemeente wegens wanprestatie
schadevergoeding, berekend naar het voor ieder jaar verschuldigde salaris, een bedrag
in eens van 25.000 gulden of opmaking van het bedrag bij staat. Met een vernieti-
ging van een vonnis, door de rechtbank te den Bosch gewezen, heeft het gerechts-
hof aldaar de gemeente veroordeeld tot schadevergoeding, op te maken bij staat.
De gemeente ging hiervan in cassatie.

l)e Hooge Raad heeft thans overwogen, dat de burgemeester, als orgaan van de
gemeente, in strijd heeft gehandeld met de hem bij art. 2 der door den raad vastge-
stelde instructie voor den hulpkeurmeester opgelegde rechtsplicht, ziet hierin een
onrechtmatige daad en zegt, dat het Hof terecht de gemeente aansprakelijk heeft
gesteld voor de schade. Op dezen grond is het cassatieberoep verworpen.

In een raadsvergadering te Wieringen besloot de raad met 10 tegen 1 stem het
contract met den Helder inzake den gemeenschappelijken vleeschkeuringsdienst,
ingaande 1 Januari a.s., op te zeggen. De oorzaak is, dat te W. een veearts is gevestigd,
wat voor de veehouders van belang is. De praktijk is echter te klein om hem een
behoorlijk bestaan te waarborgen. Daarom had het gemeentebestuur van W. ver-
zocht hem op de een of andere wijze in het ambtenarencorps van den gemeentelijken
vleeschkeuringsdienst op te nemen. In een daarvoor in den Helder gehouden con-
ferentie was toegezegd, dat hij bij afwezigheid of ziekte van den directeur met diens
functie zou kunnen worden belast, waardoor hem dan een jaarlijksche vergoeding
zou kunnen worden toegekend. Den Helder liet echter niets meer van zich hooren
en daar het contract vóór 1 Juli moest worden opgezegd, ging de raad tenslotte
hiertoe over.

Met algemeene stemmen heeft de raad van Oudkarspel besloten de keurloonen
te verhoogen, daar de vleeschkeuringsdienst een flink tekort had opgeleverd.

Eveneens besloot Noord-Scharwoude tot verhooging der keurloonen. Een voorstel
om de salarissen der ambtenaren van dezen dienst te verlagen, werd verworpen.

B. en W. van Utrecht stellen den raad voor, naar aanleiding van een adres van
slagers, houdende het verzoek de huren, tarieven, enz. der gemeente-slachtplaats
op lagere bedragen vast te stellen, de huur der koelcellen, welke thans ƒ 50.— per
M². per jaar bedraagt, terug te brengen op ƒ 30.— per M². per jaar. De andere
tarieven wenschen B. cn W. echtcr niet te verlagen, in verband met den financieelen
toestand der gemeente.

In de laatste zitting van den raad van Naaldwijk werd besloten het voorstel tot
stichting van een koelhuis bij het bestaande abattoir voorloopig aan te houden,
dit in verband met de kosten, welke ƒ 35.000 zouden bedragen, terwijl het jaarlijksch
verlies op ƒ 500.-— werd geraamd. de G.

Het feit dat Dr. Berger dit jaar 30 jaren in \'s Rijksdienst werkzaam is, werd
de 28e Juni in het Kurhaus te Scheveningen herdacht. Het initiatief tot deze hul-
diging was genomen door het bestuur der Vereeniging Nederlandsche Bacon-
contróle, wier voorzitter, de heer J. L. Nysingh, het eerst het woord voerde. Ver-
volgens spraken de heeren : J. J. Wintf.rmans (namens de Directie van den Land-
bouw), Dr. A. ten Sande, onderdirecteur v. d. Veeartsenijk. Dienst en J. H. W.
Pasman (namens de exporteurs van vee en vleesch.

Prof. Beroer besprak in het kort de vleeschkeuring, in het bizonder ook uit
internationaal oogpunt, en dankte de verschillende sprekers.

Bevorderd tot Doctor in de Veeartsenijkunde : S. R. Mulder op een proef-
schrift getiteld: „Over willekeurige beinvloeding van de geslachtsverhouding".

Bij Kon. Besluit van 22 Februari 1935 is aan de Veterinaire- en Landbouwhooge-
school te Kopenhagen het recht toegekend om, onder de gebruikelijke bepalingen,
den doctorstitel te verleenen.

Ook aan de Diergeneeskundige Hoogeschool te Stockholm is, bij Kon. Besluit
van i Maart 1935, dit recht toegekend.

Genootschap „Nederlandsch Landbouw Museum". Gevestigd te Wage-
geningen. Opgericht 1 Januari 1935.

Het plan, dat reeds in 1926, bij de herdenking van het 50-jarig bestaan van het
Landbouwonderwijs in Nederland, werd geopperd, namelijk om te komen tot de
stichting van een „Nederlandsch Landbouw Museum" heeft eindelijk vasten vorm
aangenomen.

Op i Jan. j.1. is opgericht het Genootschap „Nederlandsch Landbouw Museum",
dat zich ten doel stelt de bestudeering van de geschiedenis van bovengenoemde
bedrijven en het verzamelen en bewaren van alle voorwerpen, welke hierop betrek-
king hebben, voor zooverre deze in een Museurn op hun plaats zijn.

Het voorloopig Bestuur van het Genootschap, overtuigd dat allen het groote
cultureele-, historische- en onderwijsbelang van deze stichting zullen beseffen,
kocht bij voorbaat, nu de gelegenheid daarvoor gunstig was, het voormalig Nuts-
gebouw in het centrum van onze Hoogeschoolstad Wageningen.

Het voorl. Bestuur, dat zoo spoedig mogelijk zal worden aangevuld, noodigt U
derhalve uit om toe te treden tot het Genootschap als „Lid-Oprichter" tegen een
minimum jaarlijksche contributie van ƒ 3.— ; tenzij U de voorkeur geeft aan een
jaarlijksche donatie, welke voor particulieren minstens ƒ 10.— en voor vereeni-
gingen ƒ 25.— bedraagt.

Het Voorloopig Bestuur :
Dr. F. E. Posthuma, Voorz., te \'s-Gravenhage.
Prof. Ir. B. van den Burg, te Wageningen.
G. Sluis, Notaris, Penningm., te Wageningen.
Dr. M. de Waal, Secretaris, te Wageningen.

gingen is eene veterinaire commissie gevormd, die tot taak heeft zooveel mogelijk
gegevens te verzamelen over de conditie-keuring bij paarden. Tevens zal zij trachten
eenheid te krijgen bij die keuringen. Hiervoor is het noodzakelijk dat de commissie
de beschikking krijgt over zeer veel studiemateriaal, waarom ze aan alle collega\'s,
die te gelegener tijd belast worden met een conditie-keuring, verzoekt om mede-
werking.

Dr. van der Plank heeft zich bereid verklaard leiding te geven, waardoor het
mogelijk is geworden de werkzaamheden zoodanig uit te breiden, dat ook gegevens
betreffende de voeding zullen worden uitgewerkt.

Het is van belang dat collega\'s, die medewerking verleenen aan bovengenoemde
keuringen, zich wenden tot den secretaris van de commissie : J. Meertens, adres :
het Zoötechnisch Instituut Biltstraat 172, Utrecht, die zooveel mogelijk inlich-
tingen zal verstrekken.

De Commissie van Beheer besloot aan enkele (vier) instituten, waar wetenschap-
pelijke onderzoekingen worden verricht betreffende het mond- en klauwzeer-
vraagstuk, een finantieele bijdrage te verleenen. Hiertoe behoort ook het Staats
Veeartsenijkundig Onderzoekings-Instituut te Rotterdam, onder leiding van Dr.
Frenkel.

(De cijfers tussen haakjes duiden het aantal vroeger vastgestelde gevallen aan die
i .Juni niet waren genezen).

Mond- en klauwzeer : bij 8 (11) eigenaars, waarvan in Friesland bij 3 (g) ; Drenthe
bij 2 (1) ; Noordholland bij 1 ; Noordbrabant bij 2 (1) eigenaars.

Scabiës (sarcoptes en dermatocoptes) bij paard en schaap ; 519 gevallen bij 7 eig. (818
bij 36 eig.), waarvan in Groningen 2 bij 1 eig. ; Friesland 8 bij 1 eig. (3 bij 1 eig.) ;
Drenthe 498 bij 2 eig. (32 bij 8 eig.) ; Overijsel (3 bij 1 eig.) ; Gelderland 7 bij 1
eig. (88 bij 5 eig.) ; Utrecht (125 bij 5 eig.) ; Noordholland 1 (paard), (462 bij 7
eig.) ; Zuidholland 3 bij 1 eig. (105 bij 9 eig.).

Rotkreupel bij schapen : 238 gevallen bij 15 eig. (621 bij 54 eig.) waarvan in Gro-
ningen (57 bij 5 eig.) ; Friesland 29 bij 2 eig. (55 bij 9 eig.) ; Drenthe 20 bij 4 eig.
(\'33 bij 19 eig.) ; Overijsel (2 bij 1 eig.) ; Gelderland g bij 2 eig. (73 bij 7 eig.) ;
Utrecht 110 bij 4 eig. (180 bij 7 eig.) ; Noordholland 54 bij 2 eig. (34 bij 2 eig.) ;
Zuidholland 16 bij 1 eig. (87 bij 4 eig.).

Anlhrax : 6 gevallen bij 6 eig., waarvan in Overijsel 3, Gelderland 1 ; Noord-
brabant i (varken) ; Limburg 1 geval. Vr.

P. J. van der H. Schreuder en K. D. Mac.kenzie, Die heropbouing van ons
perdestapel. Pretoria, Die Staatsdrukker, 1935. 8°. 65 blz. m. afb.

K. Bosma, Onderzoekingen omtrent de melkproductierichting van het Neder
landsch zwart-bonte vee. Wageningen, H. Veenman en Zonen, 1935. 8°. ƒ 2.—

B. H. Molanus, Methoden van onderzoek ten dienste van de kwaliteitsbepalin
van eieren. Proefschr. aan de Veeartsenijk. Faculteit. Utrecht, J. van Boekhoven
\'935- 8°. 106 blz. m. 13 afb.

C. van den Berg, Over het voorkomen van tuberculose bij den mensch, veroor
zaakt door den runder-tuberkelbacil. Ac. Proefschr. Utrecht. Utrecht, Kemink en
Zoon, 1935. 8°. 109 blz. m. 1 pl.

A. Veenbaas Hzn., Diagnostiek en bestrijding van de Abortus Bang in Friesland.
Proefschr. aan de Veeartsenijkund. Faculteit. Wolvega, N.V. Drukkerij en Boekh.
voorh. G. Taconis, 1935. 8°. VIII 150 blz. m. 2 pl., 4 graph. en tab.

Den Kgl. Veterinaer-og landbohöjskole aarsskrift 1935. Red. M. Lobedanz■ Köbenhavn,
lvandrup und Wunsch, 1935. Gr. 8°. 89 S. m. Fig. og 2 Taf.

G. Canitano, La centrale del latte di Parma nei suoi particolari igienici. Parma,
M. Fresching, 1934. 8°. 14 p.

P. De Paoli, La polizia sanitaria veterinaria applicata alla rabbia. Guida pralica
per i veterinari comunali. Bolzano, s.n.t., 1934. 8°. 65 p. L. 5.—

G. Franceschelli, Sul comportamento dell\'allergia tubercolinica negli animali
( cavie, cornigli). Fidenza, tip. Mattioli, 1934. 8°. 99 p.c. fig. L. 10.—

U. Grignani, Ricerche sperimentali sull\'introduzione di ossigeno nelle vene del
cane. Pavia, Ist.pavese di arti grafiche, 1934. 8⁹. 22 p.c.. fig.
R. Istituto sup. di medicina vet. di Milano.

G. Monteverde, Cachessia ossifraga (osteomalacia) nella vacche de latte : studio
etiologico. Bologna, L. Cappelli, 1934. 8°. 61 p.c. 4 tav. L. 7.—

L. Buggelli, Opinioni sul problema zootecnico. Milano, La stampa commer-
ciale, 1934. 8³. 149 p. L. to.—
V. Dubuisson, Conseils pratiques de petit élevage. Jemappes, Auteur, 1935.
8°. 18 p.

J. Lahaye et A. J. Marcq., Les bovins. I. Gembloux etc., J. Duculot, 1935. 8°.
i 79 p. av. fig.

Stud-book des chevaux de trait belges. Vol. 38. 1, 2. Bruxelles, Impr. Ve Monnom,

L. E. Perdrizet , Aide-mémoire de microbiologie. 4e éd. Paris, J. B. Baillicre
et fils, 1935. 16⁰. 308 p.

R. Bruce, Fox terrier breeding, smooth and wire. Sussex, Author, 1934.. Kl. 8°.
158 p. w. 43 ill. Sh. 10.6

T. H. Morgan, The scientific basis of evolution. 2d ed. New York, Norton, 1935.
8°. 306 p. S 3-5°

Calf rearing. London, H. M. Stationery Office, 1935. 8°.
Ministry of Agriculture and Fisheries.

E. 1\'. Prentice, Breeding profitable dairy cattle. Boston, Houghton, 1935. 8°.
279 p. ? 2.50

Milk pasteurising plants. London, H. M. Stationery Office, 1935. 8°.
Ministry of Health. Circ. No. 1473.

The supervision of milk pasteurising plants. London, H. M. Stationery Office, 1935.
8°. Sh. 1.3

C. YV. Crickman, G. A. Sallee and W. H. Peters, Beef cattle production in
Minnesota. St. Paul, University Farm, 1934. 8°. 76 p.w. 28 fig.
Univ. of Minnesota.Agr. Exp. Stat. Bull. No. 301.

Announcement of the New York State Veterinary College for 1935—36. Ithaca.
1935- 8°. 32 p.
Cornell University. Official publ. Vol. 26, nr. 13.

G. H. Badcock, The understanding of a dog. London, Jenkins, 1935. 8°. 254
p. w. ill. Sh. 3.6

J. M. Battin, Chang : life of a Pekinese. London, Moray Press, 1935. 8°. 105
p. w. ill. Sh. 3.6

G. Just, Praktische Uebungen zur Vererbungslehre. 2te Aufl. Tl. 1. Berlin, J.
Springer, 1935. Gr. 8°. VI 137 S. m. 55 Abb. M. 6.90

Nachweisbuch über Erwerb, Besitz und Abgabe von Papageien und Sittichen.
2te Aufl. Hannover, Nordwestdeutsche Verlagsanstalt, 1935. 8°. 24 S. M. 1.20
A. Bickel, Naturgemässe Ernährung und Eiweissstoffwechsel. Leipzig, G. Thieme,

1935. 8°. 44 S. M. 1.20
A. Humbert, Makroskopische und mikroskopische Untersuchungen über die

Tibiadiaphyse des Kaninchens. Berlin, P. Parey, 1935. Gr. 8°. 31 S. m. Abb. M. 1.20
Kühn-Archiv. Bd. 36, H. 4. Sonderb. f. Tierzucht, g, 4.

F. Alverdes, Grundzüge der Vererbungslehre. Leipzig, Hirzel, 1935. 8°. VIII
143 S.m. 45 Textabb. M. 5.—

H. Weigert, Praktische Bienenzucht. Berlin, Scherl, 1935. 8°. 156 S. m. 180 Abb.

C. Nagel, Beitrag zur Kenntnis der nichteiweissartigen Stickstoffverbindungen
in Futtermitteln. Berlin, P. Parey, 1935. Gr. 8°. 48 S. M. 1.60

Reher\'s Jahrbuch für Pferdesport. Adressbuch der deutschen Vollblut- und Tra-
berzucht, Renn-, Traber- und Turniersport unter Berücksichtigung des benach-
barten Auslandes. Nach amtl. Quellen bearb. Jg. 23. 1935. Berlin, A. Reher, 1935.
8°. 301 S. m. 8 Taf. \' M. 6.—

M. A. Lampe, Illustrierte Tierheilkunde. Populäres Handbuch der Anatomie,
Gesundheitspflege, Zucht, Geburtshilfe u.s.w. unserer Haustiere. Hrsg. und bearb.
von A. Schwarz und A. Seyffert. lote Aufl. Neu durchges. von H. Schaub. Leipzig,
Wiest, [1935]. 4⁰. XVI 4 1314 S. u. 4 Bl. m. III., färb. Taf. sowie 3 zerlegbaren
Mod. M. 32.—

M. Beigabe : Die biochemische Heilmethode in der Tierheilkunde. Von P. Klein.
Gr. 8°. 15 S.

Hegendorf, [Pseud. v. L. von Merey], Der Gebrauchshund, seine Erziehung
und Dressur, jte Aufl. Berlin, 1\'. Parey, 1935. 8°. XI 4 328 S. m. 79 Texta\'ob.

Das Schlachtvieh- und Fleischbeschaugesetz (Gesetz betreffend die Schlachtvieh-und
Fleischbeschau vom 3. Juni 1900) und die weiteren Vorschriften über das Schlach-
ten und den Verkehr mit Fleisch und Fleischwaren von G. S/iindler, B. Theurer.
Textausg. m. Anra. Stuttgart, Kohlhammer, 1935. 8°. XIII 4- 409 S. M. 4.80
P. Heine, Kompendium der Schlachtvieh- und Fleischbeschau. Hannover,
M. und H. Schaper, ^35. Gr. 8°. X 4 117 S. M. 5.—

Adressbuch der deutschen Tierärzte, tierärztlichen Hochschulen, akad. Bildungs-
stätten u.s.w. Unter Benutzung amtl. Materials bearb. Abgeschl. nach dem Stande
vom 20. Mai ig35- Berlin, R. Schoetz, ig35- M. 8.20

W. Böhm, Ueber die Ursache, Verbreitungsweise und Bekämpfung der Bart-
flechte. Berlin, R. Schoetz, ig35. 8°. 16 S.

Veröffentlichungen aus dem Gebiete der Medizinalverwaltung. Bd. 44, H. 5.
Handbuch der Lebensmittel-Chemie. Hrsg. von A. Börner, A. Juckenack, J. Tillmans.
Bd. 2, Tl. 2. Berlin, J. Springer, ig35- 4⁰. XVII 4 1 igo S. m. 331 Abb. M. 148.60
Bd. 2. Allgem. Untersuchungsmethoden. Tl. 2. Chem. und biol. Methoden.
Bearb. von A. Börner.

B. Dahnke, Landwirtschaftliche Bienenzucht. Ein neuer Weg zur einfachen
Bienenzucht. Wismar, Eberhardtsche Hof- und Ratsbuchdr., ig35- Gr. 8°. 128
S. m. Abb. M. 2.25

A. Schröder, Die Erzeugnisse aus der Ziegenzucht und ihre Verwertung. Dort-
mund, Verlag f. Kleintierzucht, [1935]• 8°- 16 S.

Vortragsreihe der Fachzeitschrift „Der Ziegenzüchter". Vortr. 7.
W. von Schwichow, Die Sparmast im Schweinestall. Berlin, P. Parey, 1935.
8°. 47 S. M. 1.60

W. von Schwichow, Die Sparfütterung beim Milchvieh. Regeln und Erfahrungen.
Berlin, P. Parey, 1935. 8°. 104 S. M. 2.90

K. Wittern, Beiträge zur Kenntnis der Beziehungen zwischen dem Blutzucker-
gehalt, dem Milchzuckergehalt und der Milchmenge des Rindes. Inaug.-Diss. Ber-
lin. 1934.

C. Th. Schneider, Ueber die Milchleistung der Sauen des deutschen Edelschwei-
nes und die Gewichtsentwicklung der Ferkel während einer achtwöchigen Säuge-
zeit. Inaug.-Diss. Göttingen. 1934.

S. Wersching, Zur raschen und einfachen Erkennung der Bakterien aus der
Coli-intermedium-Gruppe. Inaug.-Diss. Wien. 1935.

R. Brosick, Die phosphatämische Kurve nach Verabreichung von Vigantol
bei gesunden Kaninchen. Inaug.-Diss. Wien. 1935.

F. Mader, Stichprobe, Blutungszeit und Stauungsprobe bei Hund und Katze.
Inaug.-Diss. Wien. 1935.

V. Mayerhofer, Beitrag zur fibrinösen Serösen- und Gelenksentzündung der
Ferkel. Inaug.-Diss. Wien. 1935.

F. Ruihs, Der Kaiserschnitt beim Schwein in der Landpraxis. Inaug.-Diss.
Wien. 1935.

J. Lauer, Untersuchungen über das Vorkommen von Lymphknötchen in der
Gebarmutterschleimhaut des geschlechtsreifen Rindes. Inaug.-Diss. Wien. 1935.

A. Heymach, Beitrag zum Vorkommen von Trichomonaden im kranken und
gesunden Uterus geschlachteter Rinder. Inaug.-Diss. Giessen. 1935.

H. Woltmann, Ueber bösartige Neubildungen der Schilddrüse des Hundes. Inaug.-
Diss. Giessen. 1935.

W. M. Zimmer, Untersuchungen über den Einfluss des Delbag-Bactericidollilters
auf dem Keimgehalt der Kühlhausluft des städtischen Schlachthofes zu Giessen.
Inaug.-Diss. Giessen. 1935.

H. Bachmann, Fortgesetzte Untersuchungen über die Wirkungsweise des Thy-
mocrescins. Inaug.-Diss. Bern. 1935.

W. St. van Linschoten, Beiträge zur Wundbehandlung bei Pferden mittels Anti-
virus. Inaug.-Diss. Bern. 1935.

H. Minder, Fortgesetzte Untersuchungen über sekretorische Innervation der
Schilddrüse. Inaug.-Diss. Bern. 1935.

A. Jacottet, Cinquante années de lutte contre les épizooties dans le canton
de Vaud. Thèse de Berne. 1935.

H. Freiburghaus, Blutdruckschwankungen und Milchleistungen beim Rind,
bes. im Verhältnis zum Konstitutionstyp und der spezifischen konstitutionellen
Beschaffenheit der Milchdrüse. Inaug.-Diss. Bern. 1935.

). Kranemann, Studien über die Anfänge der Pferdezucht in Thüringen. Inaug.-
Diss. Bern. 1935.

K. Schürch, Der humorale Einfiuss der Milz auf Erregbarkeit des Zentralner-
vensystems. Inaug.-Diss. Bern. 1935.

Fl. Salijz, Neue Untersuchung über die Blutvariation, insbes. der Erythrozyten-
mengen beim Schweiz. Braunvieh im Hochgebirge. Inaug.-Diss. Bern. 1935.

A. Eminas, Untersuchungen über die Akklimatisationsvariation von schweize-
rischem Braunvieh in Lithuania. Inaug.-Diss. Bern. 1935.

M. Chaudet, Traitements comparatives verrau-oestre du boeuf, hypoderma
bovis ou lineata. Thèse de Zurich. 1935.

R. Spörri, Untersuchungen über die Wirkung aerober und anaerober Bakterien
auf den überlebenden Kaninchendarm. Inaug.-Diss. Zürich. 1935.

M. Ferréol, Contribution à l\'étude de la diarrhée blanche des poussins. Thèse
de Zurich. 1935.

J. Goldinger, Untersuchungen von Rinder- und Schweineställen im Sinne der
praktischen Stallkontrolle. Inaug.-Diss. Zürich. 1935.

A. Leuthold, Ueber lokalen Tetanus und seine Veränderungen bes. in der
Muskulatur. Inaug.-Diss. Zürich. 1935.

E. Frauchiger, Ueber den Dummkoller des Pferdes. Habilitationsschrift Zü-
rich. 1935.

F. Almasy, Ueber die Lichtabsorption des Oxyhämoglobins. Habilitationsschrift
Zürich. 1935. Buy.

Er zijn enkele opmerkingen, die mij over bovenstaand onderwerp
in deze tijd van het hart moeten, omdat zij m. i. in het belang van de
Maatschappij voor Diergeneeskunde en hare leden zijn.

Ieder, die het maatschappelijk gebeuren van de laatste jaren met
aandacht heeft gevolgd, zal het met mij eens moeten zijn, dat er veel
is veranderd in de verhouding van het individu tot de maatschappij.
De maatschappij bestond uit enkelingen, die in onderlinge vrije con-
currentie, hun strijd om het bestaan streden. Hieraan hebben eerst de
economisch zwakken een einde gemaakt door niet meer als enkeling,
maar in vereniging met elkander op te treden. Daarna hebben ook
de economisch sterkeren zich moeten verenigen, wilden ook zij niet
in de strijd om het bestaan ten onder gaan. Meer en meer verdwijnt
de macht van de enkeling, maar krijgt de enkeling alleen nog betekenis
als onderdeel van een groter geheel, dat voor hem op de bres staat
en de strijd om het bestaan vergemakkelijkt in een tijd, waarin de
enkeling vroeg of laat moet verliezen, uitzonderingen met bijzondere
capaciteiten daargelaten.

Alhoewel langzamer dan elders is in onze Maatschappij ook de
behoefte doorgedrongen, zal iets worden bereikt, zich in een groot
lichaam te verenigen, dat de vakvereniging zou moeten zijn. Gelukkig
hadden reeds andere overwegingen de veeartsen samengebracht en
kon de bestaande maatschappij worden omgebouwd. Het nieuwe
reglement en het secretariaats-rapport waren uitvloeisels van deze
nieuwe behoefte, die maatschappelijk gesproken alreeds meer dan een
halve eeuw oud was. In deze nieuwe omstandigheden moeten de leden
zich gaan schikken. Voor de jonge leden, die kinderen van deze tijd
zijn, zal dat gemakkelijk gaan, maar voor de oudere gaat dat niet zo
goed. En nog moeilijker is het voor de collega\'s, die uit de Indische
maatschappij komen en in de voor hun dikwijls gloednieuwe Hollandse
zijn overgeplant.

Wanneer een vakvereniging iets voor hare leden wil bereiken, moet
zij erop kunnen rekenen, dat hare leden eensgezind zijn en dat deze
het bestuur volkomen vertrouwen. Dit laatste wordt uit en door de leden
verkozen, kan dus ook door de leden weer van zijn mandaat worden
ontlast, wanneer het bestuur niet in de geest van de meerderheid
handelt. De leden kunnen hiervan getuigenis afleggen op het moment
der herverkiezing, of tussentijds bij wijze van motie van wantrouwen.
Zolang een zittend bestuur niet merkt, dat er onder de leden vele
zijn, die het met de leiding niet eens zijn, mag het Bestuur erop rekenen
het vertrouwen van de meerderheid der leden te bezitten, en kan het
op de ingeslagen weg voortgaan.

Wil het succes boeken, dan moet het vooraf weten, dat de leden voor
wie het werkt, zich bij de leiding neerleggen. Dit blijkt uit de behan-
deling, die de voorstellen in de afdelingen en in de algemene vergade -

ring ondergaan. Want zijn zij aangenomen, dan houdt dat in, dat ze
niet alleen goedgekeurd zijn, maar ook dat de leden zich eraan zullen
onderwerpen. Betreft het belangrijke besluiten, dan wordt het zelfs
per referendum nog eens extra gestipuleerd. Maar niet alleen het
bestuur meent dan op de leden te kunnen rekenen, doch ieder lid meent
dan terecht, dat hij zijn collega volkomen kan vertrouwen en dat die
zich van iedere handeling zal onthouden, die in strijd met het afgespro-
kene of het vastgestelde is.

Dit laatste vertrouwen mag niet iets zijn, dat alleen op overwegingen
van stoffelijke aard berust ; daaraan moet, zal het uit zich zelf voort-
komen en dus een vanzelfsprekend iets zijn, collegialiteit ten grondslag
liggen. Het moet niet alleen een zich onthouden zijn, het moet tege-
lijkertijd zijn het zich beschikbaar stellen in het belang van de collega,
wanneer deze hulp behoeft, het moet een zich geven zijn in het belang
van het vak, dat samen beoefend wordt en waardoor de beoefenaren
en de maatschappij beide gebaat zijn. Dat houdt niet in, dat er geen
verschil van mening kan bestaan over de wijze van uitoefening van het
vak, over berekening van tarieven voor visites, over een bepaalde manier
van optreden, die de ander zich anders had gedacht. Natuurlijk komen
zulke zaken voor waar mannen elkander op een zelfde gebied in de
wereld ontmoeten, maar het houdt wel in, dat beiden zich vrij kunnen
uiten en samen een oplossing van het geschil kunnen vinden, en mocht
dit onbereikbaar zijn dan zullen zij beide als echte collega\'s hun best
doen voortaan dergelijke zaken tot het uiterste minimum te beperken.

Uit echte collegialiteit geboren saamhorigheid is thans meer vereist
dan ooit, nu door massa-werkzaamheden als enten en tuberculose-
bestrijding, als bij ziekenfondsen cn abonnementen, de eenling ge-
exploiteerd kan worden ten bate van werkgevers. Tegenover deze
laatste, die in organisaties, maatschappijen, N.V.\'s verenigd zijn, moet
de veearts als werknemer niet als eenling handelen, maar moet ook
door hem de weg van het georganiseerde overleg gevolgd worden,
omdat daarbij macht tegen macht gesteld wordt en van weerszijden
de beste oplossing kan worden gevonden. Hierbij is voor den enkelen
veearts het meeste te bereiken en al mag het een enkele keer schijnen,
dat door individueel optreden een direct voordeel kan worden verkre-
gen, in andere gevallen komt hij buiten de kwestie te staan en moet hij
zich onderwerpen, maar dan zijn al zijn collega\'s hem voor, die in het
verband zijn gebleven.

Wij hebben van onze Maatschappij een vakvereniging willen maken,
laten wij er dan ook voor zorgen, dat wij ons allen, door echte collegia-
liteit gedreven en gesteund, zoodanig gedragen, dat de grootste voor-
delen ervan kunnen worden geplukt.

Den 24en April j.1. werd op het slachthuis alhier een pink aangevoerd
als noodslachting. Bij de keuring na het slachten bleek, dat zij geleden
had aan acetonaemie. Daar deze ziekte, voorzoover mij bekend, zelden
anders waargenomen wordt dan bij kalfkoeien, lijkt het mij van belang
dit geval te vermelden.

De bevindingen bij de levende keuring waren de volgende : een magere
pinkvaars, liggend aangevoerd, zeer soporeus, leek stervend, tempera-
tuur 37⁰ C. Het dier reageerde nauwelijks meer op het binnendringen
van de pen van het Schermer-apparaat. Bij het toebrengen van de
halssnede was den opzichter opgevallen, dat het zeer slecht bloedde
(slechts enkele liters), terwijl het bloed hem erg bleek en dun toe-
scheen.

De keuring na het slachten bracht weinig bijzonders. De uitbloeding
was goed, alleen de lever was eenigszins gezwollen. Onmiddellijk viel
echter de eigenaardige lucht op, die het geslachte dier en de organen
verspreidden, en die leek op den geur van accton. De kookproef was sterk
afwijkend, zoodat het dier werd afgekeurd.

Daar geen bloed of urine meer ter beschikking was, heb ik een hoe-
veelheid vleesch verkleind en uitgeperst. De directeur van den Waren-
keuringsdienst alhier, de heer Schuursma, was zoo vriendelijk dit
perssap te onderzoeken op de aanwezigheid van aceton. Het resultaat
was positief, er bleek namelijk 0.04 % aceton in het perssap aanwezig te
zijn. Dit percentage is zoo hoog, dat hier een storing van de vet-, en de
suikerstofwisseling, gepaard gaande met de vorming van abnormaal
groote hoeveelheden aceton in urine en bloed, mag worden aange-
nomen.

De eigenaar had het volgende opgemerkt tijdens de ziekte. De patiënt,
een éénjarige vaars, die ,,het vanaf de geboorte goed had gedaan",
was den i6en April met de andere pinken in de wei gekomen. Den 22en
April was hem opgevallen dat het dier eenigszins suf stond te kijken,
het at en dronk veel minder en was lusteloos. Den volgenden ochtend
vond hij de pink liggend, waarna hij ze liet thuishalen. Zij werd steeds
suffer, at of dronk niets, en vermagerde zeer snel, zoodat de eigenaar
den volgenden dag besloot tot opruiming. Verschijnselen van likzucht,
krampen of excitatie waren hem niet opgevallen. Krachtvoer had hij
niet gegeven. Verdere bijzondere omstandigheden, die misschien aan-
leiding hadden kunnen geven tot de ziekteverschijnselen, waren hem
niet bekend. De andere dieren waren normaal.

Schrijver vermeldt een geval van acetonaemie bij een éénjarig rund,
dat ziek werd eenige dagen nadat het in de weide kwam (sufheid, geen
eetlust, snelle vermagering) en aan den slager verkocht werd.

Verfasser beschreibt einen Fall von Acetonaemie bei einem einjährigen Rinde,
das einige Tage nachdem es in der Wiese war erkrankte (Stumpfsinn, keine Fresslust
schnelle Abmagerung). Das Tier wurde verkauft und notgeschlachtet.

The author records a case of acetonaemia in a one-year-old bovine which became
ill a few days after it was put on the grass (symptoms : dullness, inappetence, rapid
loss of condition). It was sold for meat.

L\'auteur décrit un cas d\'acétonaemie chez une vache d\'une année qui est
tombée malade après quelques jours de pâture, (abattement, manque d\'appétit,
amaigrissement rapide).

Lenigen tijd geleden was ik in de gelegenheid een geval van maag-
torsie bij den hond waar te nemen, waarbij de symptomen eenigszins
afweken van die, welke Jakob in zijn „Diagnose und Therapie der
inneren Krankheiten des Hundes" op pag. 413 e.v. beschrijft.

Daar (naar mijn beperkte ervaring) deze kwaal vrij zelden voorkomt,
leek het mij niet ondienstig, het ziekteverloop en den uitslag der sectie
te dezer plaatse te vermelden.

Het betrof mijn eigen, ruim 11-jarigen Duitschen Herder (reu).
Het dier was des middags te 1.30 uur, toen ik mijn huis verliet, nog
kerngezond en speelsch. Te ongeveer 3.30 uur ontving ik, op het labo-
ratorium, van mijn vrouw de telefonische mededeeling, dat de hond
zoo juist in een kuil was gesprongen of gevallen en slechts met moeite
den weg naar huis had kunnen maken, maar dat het beest overigens geen
zieken indruk maakte en rustig lag. Wel liep af en toe wat vocht uit
den bek.

Daar deze berichten mij niet direct verontrustten, heb ik tot ruim
5 uur gewacht, alvorens den patiënt te bezoeken.

Ik trof het dier toen als volgt aan : De hond ligt met ver van het
lichaam gestrekte beenen op zijn rechterzijde op het gazon. Uit den
bek hangen schuimig-slijmige draden, en op het gras liggen enkele
plakkaten ter grootte van een hand van deze zelfde substantie. Af en
toe maakt het dier braakbewegingen, waarbij deze massa in geringe
hoeveelheden wordt uitgestooten. Het dier maakt een ernstig zieken
indruk. De blik is vrij helder. De hond reageert op aanroepen en
komt dan met moeite overeind. De gang, vooral in de achterhand, is
zeer gespannen. Het abdomen is, vooral links, sterk gezwollen. Pijn-
uitingen ontbreken geheel. De lippen zijn wat opgetrokken en de bek hangt
een weinig open ; de tong is niet gezwollen, het slijmvlies van mond-
holte en conjunctivae is bleek. De ademhaling is iets rochelend, opper-
vlakkig en costaal, maar niet bizonder frequent. De pols aan de linker-
dijslagader is zeer frequent, regelmatig, en zeer oppervlakkig en nau-
welijks voelbaar. De temperatuur is 38.7° G. rectaal.

Onderzoek der borstorgancn : de longen toonen bij auscultatie geen
bizonderheden, de hartslag, is amper hoorbaar, af en toe plotseling
bonzend en zeer frequent.

Onderzoek van het abdomen : de buik is, vooral links, sterk ge-
spannen, niet bizonder drukpijnlijk of gevoelig. Dc darmgcruischen zijn
totaal onderdrukt. Percussie toont gasvorming tot vér in de borst-
holte aan.

Diagnose : getwijfeld wordt tusschen vergiftiging en maagtorsie. Als
therapie wordt subcutane injectie van 100 mgr. camphora in aether,
en 12 mgr. sol. hydrobrom. arecolin. toegepast. Na korten tijd wordt
het dier hierop eerst slechter : de uitvloeiing uit den bek wordt erger,
maar er komt geen ontlasting van faeces en of/urine. Na verloop van £
uur is de hond schijnbaar opgefleurd, en neemt met graagte § L. melk
met lijnzaadafkooksel, wat voordien geweigerd werd. Een gedeelte
hiervan wordt geregurgiteerd. Dit is aanleiding de diagnose „torsio
ventriculi" als de juiste te beschouwen, hoewel verschillende sympto-
men, die Jakob als typisch aangeeft (dyspnoe — cyanotische slijm-
vliezen — opvallende pijnlijkheid) ontbreken, en ook niet zijn opge-
treden tot op het moment van den dood, (9.30 uur \'s avonds, 6 uren,
nadat de torsie moet zijn tot stand gekomen).

Van een operatief ingrijpen is afgezien, in verband met den slechten
algemeene-toestand, den zeer zwakken pols, en den hoogen leeftijd
van het dier.

(Jakob geeft aan, dat het verloop bijna steeds acuut en doodelijk is
na 18—26 uren ; een enkelen keer treedt de dood pas na 3—5 dagen in.
Hij noemt als voornaamste oorzaken : rollen of een ongelukkige sprong.
De kwaal zou vrijwel uitsluitend bij groote honden optreden ; een matig

met vloeistof gevulde maag, waarin vaste deelen, bij matig gevulde of
leege darmen, zou predisponeerend werken).

Door de vriendelijke bemiddeling van collega Feberwee was ik in
staat, denzelfden avond aan het gemeenteslachthuis sectie te doen.

Bij opening van den sterk gezwollen buik (dier in rechterzijligging)
bleek het Omentum bloedig geïnfiltreerd. In de buikholte was een vrij
groote hoeveelheid bloedig-sereus vocht, waarin enkele bloedstolsels
ter grootte van een beschuitje. Na verwijdering van het net bleek de
maagwand ook bloedig geïnfiltreerd te zijn. De maag was sterk gezwol-
len door gasvorming, het pylorusgedeelte lag in de linkerflank, de milt
was niet te zien. Bij het splijten van het diaphragma bleek de in de
diepte gelegen cardia dichtgesnoerd te zijn. De maag was om de cardia
als draaipunt 270° naar rechts gedraaid. De milt had deze torsie ge-
volgd en lag dus onder de maag verborgen, aan den rechterkant van
het dier. Zij was sterk gestuwd en had ongeveer tweemaal de normale
grootte. Bij het inprikken viel de maag geheel samen. Haar inhoud
bestond uit een theekopje vocht, waarin enkele stukjes hondenbrood.
De darmen waren vrijwel leeg. Hier en daar begon het viscerale Perito-
neum wat dof te worden, maar er was nog nergens een duidelijke vaat-
injectie waar te nemen.

Verder weiden noch aan den buik en zijn inhoud, noch aan het
overige gedeelte van het cadaver, pathologisch-anatomische afwijkin-
gen gevonden.

Der Verfasser berichtet über einen Fall von Torsio Ventriculi bei einem 11-
jährigen Schäferhunde, der sich darin von dem klassischen Bilde dieser Krankheit
unterschieden hat, dass keine Dyspnoe und keine Schmerzaüsscrungen wahrgenom-
men sind. Auch waren die Schleimhaüte nicht zyanotisch, und schliesslich trat
der Tod perakut ein, ungefähr 6 Stunden nach Anfang der Krankheit.

The author mentions a case of torsio ventriculi in an 11 years old Alsatian dog,
in which the most principal symptoms differed from those, which have generally
been described. He could not notice any dyspnoe or pain. The mucosae were not
cyanotic. The animal died peracute, after about 6 hours.

L\'auteur décrit un cas de torsio ventriculi chez le chien (Alsacien, âgé de 11 ans),
dans lequel il a aperçu des symptômes différents de ceux, qui sont toujours regardés
comme classiques. 11 n\'existait point de signe de dyspnoe, ni de cyanose des
muqueuses visibles, ni de douleur. L\'animal mourut six heures après le com-
mencement de la maladie.

Eenige weken geleden verzocht onze melkboer mij eens naar zijn
hond te willen zien, die kreupel was. Aan dat verzoek gaf ik gehoor
en zoo zag ik een forschen, in uitstekenden voedingstoestand verkee-
renden trekhond, die rechts voor zeer kreupel liep.

Dc eigenaar deelde mee, dat deze kreupelheid langzaam zoo erg
was geworden. Reeds was verscheidene weken bij den hond een stijfheid
waargenomen, als het dier \'s morgens uit zijn hok werd gehaald, maar
die stijfheid verdween na een uurtje loopen geheel. Langzaam echter
was meer kreupelheid ontstaan en thans scheen het dier ook rustend
pijn te hebben. Het liet, in zijn hok liggend, vaak een klagend geluid
hooren en at ook weinig.

Bij onderzoek bleek het geheele voor-
been gezwollen en bij betasting uiterst
pijnlijk. Ik vermoedde een verzwering in
de spieren en gaf daarnaar enkele aan-
wijzingen. De patiënt keerde niet terug,
maar drie weken later deelde de Direc-
teur van de Gemeentereiniging mij telefo-
nisch mee, dat de hond van den melkboer
S. in het asphyxiatie-toestel was afge-
maakt en of ik het cadaver, alvorens het
in den verbrandingsoven kwam, nog
wenschte te zien.

Het geval interesseerde mij en zoo zag
ik den hond dood weer. Het geheele been
was nog erg gezwollen en wat mij bij
palpatie bijzonder opviel, uiterst hard.

Na wegneming der huid bleek het om
ulna en radius gelegen spierweefsel der-
mate gedegenereerd, dat het op mij, bij
het snijden, den indruk maakte van een
harde bindweefselmassa. Hiervan afsnij-
dend kwam een kleine haard met groen
gekleurde etter te voorschijn, maar stuitte
ik ook al spoedig op beenweefsel.

Daar het mij niet mogelijk was het
been voldoende bloot te leggen, besloot
ik ulna en radius en omgevend beenweef-
sel eerst te koken. Na vier uren koken,

was het omringende weefsel gemakkelijk te verwijderen, en kon worden
geconstateerd, dat de ulna door een pathologisch proces totaal was ge-
destrueerd.

De photografische afbeelding toont den ernstigen aard van het lijden
voldoende aan. Niet alleen valt de uitgebreide beennieuwvorming op,
ook de caverneuse holten in het beentje zijn goed waar te nemen.

Hier is aanwezig een osteo-myelitis en ossificeerende periostitis, met
vorming van een groot aantal osteophyten. Voeg daarbij nog de be-
staande myositis, dan mag het wel als zeker worden aangenomen,
dat de hond hevige pijnen heeft geleden.

Wanneer ik nu het mogelijke ontstaan van dit proces tracht te recon-
strueeren, dan kan hier allereerst worden gedacht aan een huidwond,
waarin een inficiens binnendrong, dat oorzaak werd van een phlegmo-
neuse myositis, met etterhaard- en bindweefselvorming in de spieren,
waarna dan tevens het been werd aangetast. Het ziekteproces in de
ulna doet echter vermoeden, dat het inficiens met den bloedstroom
het eerst in het beenmerg kwam.

Het beenmerg is bloedfilter en dan zou dus moeten worden gecon-
cludeerd, dat bij den hond in het bloed bacteriën hebben gecirculeerd,
die, om de een of andere oorzaak in de ulna een plaats van mindere
resistentie vonden en een etterige ontsteking veroorzaakten.

In het lichaam van den hond zijn echter geen ziektehaarden ge-
vonden, waaruit een dergelijke wijze van ontstaan zou kunnen worden
verklaard. Toch schijnt het mij toe, dat deze ontwikkeling van het
ziekte-proces het meest waarschijnlijk is, gelet op de groote gaten,
die in het beentje voorkomen, terwijl ik nog op wil merken, dat zoo
waarschijnlijk ook het best de clinische verschijnselen kunnen worden
verklaard, waarbij eerst stijfheid, later telkens heviger wordende kreu-
pelheid optrad.

Verfasser beschreibt eine Lahmheit, bei einem Hunde, welche sters schlimmer
vvurde. Die Sektion ergab eine osteo-myelitis in der Ulna mit einem ossifizierenden
Periostitis und einen Myositis der umgebenden Muskeln mit starker Bindegewebe-
bildung. In dem Muskelgewebe wurde einen Eiterherd gefunden.

The author records a case of slowly increasing lameness in a dog. At autopsy
an osteomyelitis in the ulna was encountered, accompanied by an ossifying periostitis
and myositis of the surrounding muscles with connective tissue formation. In the
muscular tissue an abcess was seen.

L\'auteur décrit un cas de boiterie chez un chien, a évolution lente et progressive.
A 1\'autopsie une ostéomyélite dans le cubitus fut constatée, accompagnée d\'une
périostite ossifiante et d\'une myosite des muscles environnants avec formation de
tissu conjonctif et un foyer purulent dans le tissu musculaire.

Tijdens mijn studiejaren in Utrecht werd de ovariotomie als iets
eenvoudigs beschreven, wat zij ook inderdaad is; uitgevoerd zag ik
ze nimmer. Later in de praktijk hoorde ik er niet weer van en tot
het vorig jaar had ik deze operatie slechts een keer uitgevoerd, n.1. bij
een merrie. Het beoogde doel werd hierbij niet bereikt; het was een
zeer kwaadaardige merrie, die korte tijd na de operatie weer even
onhandelbaar was als tevoren.

In de nazomer van het vorig jaar ging ik toevallig met een eigenaar
die mij voor iets anders gehaald had, door een zijschuurtje en zag daar
een zeer onooglijke koe staan. Het dier was bandeloos, mager en dun.
Het had een wilde stierige blik, de lendenen voor het kruis ingedeukt,
het staartbeen sterk naar boven gericht, en daarbij zeer openharig.
Op mijn vraag, wat hij met dit dier wilde beginnen, deelde de eigenaar
mij mede, dat het dier in het voorjaar, in de weide, bandeloos was
geworden en begonnen te brullen. Al spoedig had hij het bij zijn andere
dieren moeten weghalen en opstallen. De melkgift was spoedig zeer
gering, waarom hij was begonnen het te mesten. De resultaten waren
echter zoodanig, dat hij het dier binnenkort als wrak wilde verkoopen,
waarop ik den eigenaar aanried het te laten castreeren, een operatie
waarvan hij nog nooit gehoord had, doch waartoe hij direct genegen
was. De volgende dag heb ik de operatie reeds verricht.

Als instrumenten heb ik niets anders gebruikt dan een puntige
scalpel en een éscraseur, die ik tevoren in een doek had uitgekookt.
Tijdens de operatie had ik de doek op een klein tafeltje uitgespreid
en daarop de genoemde instrumenten gelegd, waarbij het tafeltje zoo
werd geplaatst, dat ik de instrumenten steeds onder mijn bereik had.
De koe werd buiten aan een ring van de muur vastgebonden. Eén
persoon hield het dier bij de neus vast, één persoon hield de staart
vast en duwde het dier eenigszins tegen de muur.

Na de scheede en omgeving flink te hebben gereinigd en gedesin-
fecteerd en na de vagina te hebben uitgespoeld met een lugoloplossing,
heb ik de operatie gedaan. Met mijn puntig mes maakte ik een kleine
opening in de bovenwand van de vagina, maakte met mijn vingers
de opening grooter, zoodat ik er ruim met mijn vingers door kon en
direct waren de ovariae te voelen.

Veiligheidshalve kan men langs de bovenwand van de baarmoeder
gaande zich nog oriënteeren. Ik bracht de ovariae in de vagina, waarna

zij met de écraseur werden afgeknipt. De eene eierstok was normaal,
de andere zeer vergroot en hyperaemisch, echter zonder cysten.

Het dier heeft van deze behandeling niet het minste nadeel onder-
vonden. Reeds na enkele dagen werd de blik minder wild; na tien
dagen brulde het bijna niet meer ; ongeveer drie weken na de castratie
liep het rustig te midden van andere koeien, groeide nu uitstekend
en is later als een zeer goede vette koe verkocht.

Spoedig hierop, heb ik dezelfde operatie weer gedaan, nu bij een
koe, die aan de melk was. Hier waren de ovariae sterk cysteus ver-
anderd, zoodat bij het wegnemen een barstte. Hier had misschien met
uitknijpen ook kunnen worden volstaan. Wegnemen heeft echter voor,
dat het radicaal is en, naar mijn overtuiging, weinig gevaarlijk. Ik
geloof, dat het minder gevaarlijk is dan het castreeren van een stier,
waarbij men nog altijd bloot staat aan infectie na de operatie, wat
hier vrijwel is uitgesloten. Ook bij de tweede koe waren de resultaten
zeer gunstig. Slechts een keer had ze minder melk, terwijl na een week
de melkgift reeds iets was toegenomen.

In beide gevallen waren de eigenaars buitengewoon met de resul-
taten ingenomen en sedert dien heb ik daardoor de operatie een enkele
keer herhaald met hetzelfde gevolg.

Daar, zeker hier in het Noorden, deze operatie zeer weinig wordt
toegepast en zij, naast weinig gevaarlijk en zeer eenvoudig, zeker
economisch is, heb ik gemeend eens de aandacht van de collega\'s er
op te moeten vestigen.

Langer ¹) heeft in de kliniek van Prof. Wirth te Weenen een olifant behandeld,
die sedert 2 dagen niet at, niet dronk, geen mest ontlastte en niet urineerde. De
temp. was 37.3, de pols 40, het aantal ademhalingen C. (De thermometer moet ver
in het rectum gebracht worden, de pols aan de basis van het oor opgenomen, en
de ademhaling geteld in de hongergroeve). Het dier werd met verschillende medi-
camenten behandeld. Subcutaan werd lentin ingespoten. Dat moest vlak achter
het oor plaats hebben. Het ingeven per os (fol. uv. ursi-thee met 15 gr. hexamethy-
leen-tetramin) was zeer gemakkelijk, daar het dier op bevel zijn hoofd naar boven
hield en braaf slikte. De doses bleken die als voor een paard te moeten zijn. Doses naar
het lichaamsgewicht gegeven, waren te groot en werkten te hevig. H. Lubberts.

\') Verstopfung und Harnverhaltung beim Elefanten. Dr. H. Langer, Wien,
Wiener Tierarztl. Monatsheft No. 23. 1934. S. 731.

Onlangs spraken de Blieck en Jansen in ons tijdschrift de ver-
wachting uit, dat boutvuurformolvaccin de allerbeste boutvuurentstof zal
blijken te zijn. Zij grondden deze hun meening op een vergelijkend
onderzoek van boutvuurfiltraten en formolvaccins bij cavia\'s, en wijzen
er in hun literatuuroverzicht,op, dat ook anderen het formolvaccin als
een uitstekende entstof tegen houtvuur beschouwen.

Een en ander gaf Lourens aanleiding o.m. de vraag te stellen, of men
zonder meer de bij cavia\'s verkregen resultaten als maatstaf kan aan-
nemen voor kalveren, en op te merken, dat vanaf 1922 tot op heden
voor meer dan 120.000 dieren boutvuurfiltraat is afgeleverd, over de
resultaten waarvan men, voor zooverre uit de jaarlijksche berichten
van de dierenartsen blijkt, zeer tevreden is ¹).

In verband met het feit, dat Lourens hier het oordeel der practici
over de waarde van het filtraat als bestrijdingsmiddel van het houtvuur
naar voren brengt, kan het misschien nuttig zijn, meer bekendheid te
geven aan de ervaringen die ik met deze entstof heb opgedaan, gedurende
de 11 jaren dat ik haar heb gebruikt.

Het zal wellicht bezwaarlijk vallen een streek aan te wijzen, waar het
houtvuur relatief veelvuldiger voorkwam, dan op het Oostelijk ge-
deelte van Terschelling. Nu moet worden erkend, dat er ook niets werd
gedaan om de ziekte te bestrijden of om uitbreiding ervan te voorko-
men. De gang van zaken, voor het in werking treden der Vleeschkeu-
ringswet, was meestal zoo, dat men de beste stukken van een deswege in
nood geslacht of gestorven dier sneed, terwijl de rest veelal onvoldoende
werd vernietigd en daardoor een dankbare prooi der honden werd,
die dan vaak voor verder transport zorgden. Het z.g. blanke vleesch
werd aan de dorpsgenooten verkocht en aldus kreeg de eigenaar een
zekere tegemoetkoming in de geleden schade. Men moet dit gebeuren
meer opvatten als een soort verzekering, als een bereidwilligheid ge-
zamenlijk de verliezen te dragen, dan als een begeerte om goedkoop
vleesch machtig te worden, want heel vaak werd het vleesch door de
koopers weggeworpen.

Jaren geleden had men eens geprobeerd het jongvee te doen inenten,
maar over de resultaten van deze bewerking werd niet zeer gunstig
gesproken ; er schijnen zich toen enkele gevallen van entboutvuur te

hebben voorgedaan, terwijl ook later onder de geënte dieren boutvuur
optrad. Daardoor was de enting hier in discrediet geraakt.

In het najaar van 1923 was het optreden van boutvuur hier van dien
aard geworden, dat van een onhoudbaren toestand mocht worden ge-
sproken. In de beide oostelijkste dorpen, Oosterend en Hoorn, verloor
vrijwel iedere veehouder een of meer zijner dieren. En zoo was men wel
gedwongen weer aan bestrijding te gaan denken. Tot dien tijd had men
zich in het onvermijdelijke geschikt; sommigen hielden hun kalveren
zooveel mogelijk verwijderd van de plaatsen waarvan zij vrijwel zeker
wisten, dat de dieren er boutvuur zouden opdoen; anderen, die voor-
nemens waren b.v. 4 kalveren in het najaar op stal te zetten, deden er
6 in de weide, zulks met het oog op den gewonen tol die zij in den herfst
aan het boutvuur zouden moeten betalen. Voorts meed men de stop-
pelakkers voor zoover dat mogelijk was, want ook deze golden als ge-
vaarlijk.

Teneinde tot een bestrijding der ziekte te komen, noodigde in het be-
gin van 1924 de afdeeling Terschelling van de Hollandsche Maatschappij
van Landbouw Ferwerda uit hier een lezing over deze ziekte te willen
houden ; deze lezing vond onder groote belangstelling in April plaats.

Intusschen had ik mij, in Maart, hier gevestigd en spoedig had ik
gelegenheid met boutvuur kennis te maken ; in het laatst van den
staltijd stierven hier eenige pinken en in den weidetijd, even voor met
de inenting werd begonnen, een paar jonge kalveren.

Ik aarzelde welke entstof te kiezen, juist met het oog op het gevaar
van entboutvuur, dat ik zoo mogelijk wenschte te voorkomen. Men zal
dus begrijpen, dat ik met vreugde de publicatie van Lourens en te
Hennepe *) begroette, waarin, op grond van de onderzoekingen in
Friesland verricht (rapport Tenhaeff), werd medegedeeld, dat de
Rijksseruminrichting een nieuwe entstof, het boutvuurfiltraat, beschik-
baar stelde, die het groote voordeel bood, dat het optreden van ent-
boutvuur daarbij uitgesloten was. Over de nadeelen, hoogen prijs en
driemaal enten der jonge kalveren, stapte ik gaarne heen, zelfs besloot
ik de kalveren een keer vaker te enten dan werd voorgeschreven, omdat
de ziekte hier zoo buitengewoon veelvuldig voorkwam.

De keuringsdienst begon hier op 1 Juni 1924 te functionneeren ; vanaf
dien datum vond dus een geregelde registratie der gevallen plaats en
werden de boutvuurcadavers op de voorgeschreven wijze onder toe-
zicht vernietigd.

Boven wees ik reeds op de omstandigheid, dat juist op Oost-Terschel-
ling de ziekte vooral heerschte. Dit blijkt ook wel uit het percentage
veehouders, dat het vee ter enting opgaf. Deze percentages gerang-
schikt naar de dorpen van Oost naar West, zijn in ronde cijfers : Ooste-
rend 90 %, Hoorn 70 %, Lies 40 %, Formerum 30 %, Landerum 20 %,
Midsland 20 %, KL Buren o %, West-Terschelling 0 •%.

1924. In mijn verslag over 1924 (Veeartsenijkundige Dienst) schreef
ik o.m. : „Ongeveer 350 dieren werden geënt; de eerste enting vond
plaats begin Juni (4, 5 en 7). De dieren jonger dan 6 maanden ont-
vingen 5 c.c., de oudere 10. Herenting geschiedde van de jongere op
9, 10 en 11 Juli, 1, 2 en 3 September en 27, 28 en 29 October (telkens

10 c.c.). De oudere dieren zijn in Juli niet weer geënt, in September en
October wel (10 c.c.). Eén der behandelde dieren is aan boutvuur ge-
storven en wel op 23 October, dus voor de 4de enting ; de leeftijd was
5 maanden. Van de niet-ingeënte dieren zijn 5 gestorven."

Ondanks het feit, dat één kalf dus 3 X was ingeënt, stierf het. Het
aantal kalveren dat deze veehouder bezat bedroeg 4. De drie andere
— clie eind October voor de 4de X werden ingeënt — bleven in 1924
gezond, doch 23 Mei 1925 stierf er nog een van ; waarschijnlijk hadden
wij hier dus te doen met een boutvuurstam, waartegen filtraat niet
werkzaam was. Bedoelde veehouder woonde te Hoorn.

1925. In mijn verslag (V. D.) over dit jaar merkte ik o.a. op : „Op
Terschelling zijn dit jaar gestorven aan boutvuur 15 dieren, waarvan

11 niet ingeënt. De andere 4 waren 1 hokkeling, in 1924 4 maal inge-
spoten, en 3 jonge kalveren. Eén der kalveren stierf 4 weken 11a de ie
inspuiting (5 c.c.) en 2, 4 weken na de 2e enting (5 en 10 c.c.) *). De
jonge kalveren zijn daarop nogmaals geënt en nadien zijn geen sterfge-
vallen meer voorgekomen. Mijn gewoonte is de jonge kalveren 4 maal
te enten (resp. 5, 10, 10 en 10 c.c.), in 1925 is het dus 5 X geschied."

Op 24 Juli was de stand van zaken voor de enting niet gunstig ; 4
van de 8 tot dien datum gestorven dieren waren ingeënt en de gevaar-
lijke tijd moest nog komen. Die onvoldoende immuniteit kon zijn oor-
zaak vinden in stamverschillen, maar ook in onvoldoende vorming van
immunstoffen bij jonge dieren. Om de eenc mogelijke oorzaak weg te
nemen had ik vleesch van de gestorven geënte dieren naar de Serum-
inrichting opgezonden, terwijl ik, zooals boven is gezegd, de jonge kal-
veren nogmaals entte.

In totaal zijn in dat jaar ruim 300 kalveren geënt. Nog merk ik
op, dat kalf No. 14 het eenige kalf was, dat van de dieren toebehoorende
aan den veehouder J. S. R. te Oosterend, niet was ingespoten. En voorts,
dat de eigenaar van No. 15, eveneens woonachtig te Oosterend, in 1924
al zijn kalveren had laten inenten, doch in 1925 het zonder deze bewer-
king meende te kunnen stellen. Sindsdien heb ik zijn kalveren geregeld
moeten immuniseeren.

1926. 6 niet-geënte dieren gestorven, 2 tijdens den staltijd (resp. op
13 Maart en 19 April, beide 1-jarige stieren die naast elkaar op stal
stonden) en 4 in de weide.

1927. 5 niet-geënte dieren gestorven (weide). Eén dezer was een
vaars, toebehoorende aan T. C. D. te Midsland. Genoemde veehouder

liet zijn kalveren geregeld behandelen, doch deze vaars had hij enkele
maanden geleden gekocht van een dorpsgenoot, die niet laat enten om-
dat onder zijn vee nimmer houtvuur is voorgekomen.

Na dit jaar ben ik begonnen te enten overeenkomstig het voorschrift der
R. S. I. (jonge kalveren 3 X, resp. 5, 10 en 10 c.c., oudere 2X10 c.c.).

^S⁰- 5 niet-geënte dieren gestorven, drie tijdens den staltijd en twee
in de weide (een vaars, een enterstier, twee pinken en een kalf). De
eene pink stond naast den stier op stal, zij stierven resp. op 23 en 25
Maart ; de andere pink behoorde aan den veehouder A. D. te Oosterend
en was het eenige van zijn kalveren, dat hij in 1929 niet ter enting had
aangeboden. De vaars en het kalf behoorden aan één eigenaar (Lan-
derum).

1931. 2 niet-geënte dieren gestorven benevens een geënt kalf (weide).
Dit laatste dier, toebehoorende aan den veehouder P. J. B. te Oosterend,
was 2 X ingeënt resp. met 5 en 10 c.c. filtraat en stierf 3 weken na de
2de enting (22 Aug.).

1932. 2 niet-geënte dieren gestorven (weide), voorts een geval van
houtvuur bij een ingevoerd graskalf (ingevoerd 2 Dec., gestorven 3
Dec. in den gemeentestal).

Had ik in de jaren 1924 t/m 1932 steeds 300 a 400 kalveren te enten,
in 1933 daalde dit aantal tot ongeveer 225 en in 1934 tot ongeveer
125. Dit moet niet alleen worden toegeschreven aan de tijdsomstandig-
heden en aan de inkrimping van den veestapel, maar ook aan het feit, dat
men het gevaar voor houtvuur grootendeels als geweken beschouwt, en
erkend moet worden, dat de omstandigheden hiertoe aanleiding geven.

1. Bij de rond 3300 met filtraat van de Rijksseruminrichting geënte
dieren is geen geval van entboutvuur voorgekomen.

3. De onvoldoende immuniteit in deze gevallen moet waarschijnlijk
in hoofdzaak aan stamverschillen worden toegeschreven.

4. Boutvuurfiltraat van de Rijksseruminrichting is een uitstekende
entstof; het zal als prophylacticum alleen kunnen worden verdrongen
door een entstof die

5. Sinds het begin der inenting en der vernietiging van de caciavers
op de voorgeschreven wijze, is het aantal gevallen van houtvuur sterk
verminderd.

Verfasser impfte 3300 Kälber mit Rauschbrandfiltrat (vom Reichsseruminstitut
Rotterdam) und beobachtete keinen einzigen Fall von Impfrauschbrand. Die Zahl
der Todesfälle nach der Impfung (infolge ungenügender Immunität) betrug 6 ;
wahrscheinlich betraf es hier einen Rauschbrandbazillen-Stamm gegen welchen
das Filtrat unwirksam war. Verfasser ist der Meinung dass das Filtrat ein ausge-
zeichnetes Prophvlaktikum ist. Die einzige Schwierigkeit ist die bis 3 malige Impfung
(junge Kälber 2 Mal (5, 10 und 10 c.c.M.) ; ältere Kälber 2 Mal (10 und 10 c.c.M.).

The author inoculated 3300 calves against blackleg with filtrate prepared from
bac. chauveaui (from the Government\'s Serum Institute at Rotterdam) and observed
not a single case of post-vaccination blackleg.

In all probability it concerned a strain of blackleg against which the filtrate was
ineffective or not sufficiently effective.

The author is of the opinion that the filtrate is an excellent prophylacticum.
The only objection is that 2—3 inoculations are required ; (young calves should
be inoculated 3 times (5, 10 and to c.c.) ; older calves twice (10 and 10 c.c.).

L\'auteur a inoculé 3300 veaux avec du filtrat fait du bacil de Chauveau (pro-
venant de l\'Institut de Sérothérapie à Rotterdam), et n\'a observé aucun cas
de charbon d\'inoculation.

Après l\'inoculation il s\'est présenté 6 cas de mort (par suite d\'une immunité
insuffisante). Probablement il s\'agissait d\'une souche de charbon contre laquelle
le filtrat est resté sans action ou avait une action insuffisante. L\'auteur est d\'avis que
le filtrat est un excellent prophylactique. Le seul inconvénient : il faut inoculer
2 à 3 fois ; les jeunes veaux 3 fois (5, 10 et 10 c.c.) ; les veaux plus âgés 2 fois (10
et 10 c.c.).

Het is mij gebleken, dat in mijn artikel over dit onderwerp een paar uitdrukkingen
voorkomen, die minder juist zijn, en als zoodanig aanleiding tot misverstand zouden
kunnen geven. Het zijn de volgende :

1. Bl. 678. ,,Wanneer de torsie grooter wordt, komt m. i. het einde dorsaal
van de rest van den hoorn te liggen (180⁰) enz.". Men leze hier: „Wanneer de
torsie grooter wordt, komt m. i. het einde dorsaal van het aangrenzende deel van
den hoorn te liggen (180⁰)". Dorsaal van de rest van den hoorn zou kunnen betee-
kenen, dat het einde van den hoorn vlak onder de wervelkolom lag. Dat was natuur-
lijk niet mijn bedoeling ; ik heb alleen willen zeggen, dat het einde naar boven is
gericht. Vandaar dat ik ook zeide (bl. 685) : „bij een torsie van 180⁰ is de punt
van de pijl dus naar boven gericht". Op welke hoogte dat einde precies ligt, zal van
verschillende omstandigheden afhangen.

2. Naschrift. Oordeelend naar het citaat van Frei (Joest) heb ik gemeend,
dat deze van oordeel was, dat het mediale vlak van de baarmoeder om een horizon-
tale as draaide. Uit de onderstaande aanhaling, voorkomende in het algemeen
gedeelte over „Lage und Formveränderungen" blijkt wel, dat ook hij op het stand-
punt staat, dat torsio uteri een draaiing om de lengteas is : „Für unsere Zwecke
müssen wir als weiteres Kriterium der Lage das Verhältnis der Medianebene des
Uterus zur Medianebene des Körpers in Berücksichtigung ziehen denn die Uterus-
verdrehung is offenbar eine Lageänderung, die lediglich die Beziehungen der
Uterusmedianebene zur Körpermedianebene ändert, hingegen das Verhältnis der
Medianlinie und der Achse des Uterus zur Medianlinie des Körpers und der Achse
der Scheide nicht zu ändern braucht".

3. Samenvatting. Hier staat : „Bij een torsie van 90⁰ ligt de drachtige hoorn
vrijwel horizontaal". Bedoeld is hier natuurlijk het gedeelte van den hoorn waarin
de vrucht ligt.

Door Postma werd indertijd reeds medegedeeld dat alle kiemhou-
dende gevallen van vlekziekte binnen 30—36 uur zijn op te sporen door
middel van orgaan-enting in glucosebouillon, behalve bij 22% der
gevallen van ehron. vlekziekte, bij welke na 36—48 uur microscopisch
onderzoek van de macroscopisch niet gegroeide buizen noodzakelijk
zou zijn. In de door mij onderzochte gevallen van polyarthritis heb ik,
om verontreiniging bij het enten uit de klieren zooveel mogelijk te
voorkomen, met het éénmaal aan de klieren ontnomen materiaal
eerst de agar en daarna de glucosebouillon geënt. Echter moet het aan
deze wijze van werken geweten worden, dat gezien de over het alge-
meen geringe kiemhoudendheid dezer klieren, somtijds op de agar
wel, daarentegen in de bouillon geen groei optrad.

Bij een onderlinge vergelijking van de agar en glucosebouillon ten
opzichte van hun geschiktheid voor het kweeken van vlekziektebacillen
werden nu de volgende resultaten verkregen :

I. Bij directe enting, dat wil dus zeggen hoogstens enkele uren 11a
de keuring :

a. voor de onderzochte en daarbij positief gebleken lymphklieren :
agar positief na > 45 tot go uur terwijl in 2 gevallen de tijden niet
werden aangegeven. Hierbij konden 3 maal de vlekziektebacillen eerst
door mier. onderzoek worden aangetoond, bouillon positief na 45—64 uur.

de bouillon, wordt opgemerkt, dat hier de positief verklaring geschiedde
op grond van microscopisch onderzoek. De agarbodem was hierbij niet
macroscopisch gegroeid, alleen werden in het condenswater wat witte
vlokjes gezien evenals in de, overigens heldere, bouillon.

II. Bij enting ongeveer 24 uur na de keuring van het varken voor
de gewrichten :

3 maal na i 29 uur ; 2 maal na ^ 31 uur ; t maal na ^ 48 uur ; 2
maal na > 21 <41 uur ; 2 maal na i 68 uur.

bouillon positief bevonden : 4 maal na i 20 uur ; 4 maal na i 22
uur ; 2 maal na ^ 25 uur ; 1 maal na i 29 uur ; 1 maal na ± 31 uur ;

Uit deze tijd-opgaven blijkt dus dat men door gebruik te maken van
glucosebouillon veel vlugger resultaat verkrijgt dan met de agar.

II met het onderzoek eerst aangevangen werd i 24 uur na keuring.
Dit doende blijkt nu dat de kortste tijd waarbinnen de diagnose „vlek-
ziektepolyarthritis" macroscopisch kan worden gesteld, 44—45 uur
bedraagt. Zou men dus in ieder afzonderlijk geval de diagnose „vlek-
ziekte-polyarthritis" bevestigd willen zien door den positieven uitslag
van een nader in te stellen bacteriologisch onderzoek van de zieke ge-
wrichten respectievelijk reg. lymphklieren, dan dient men dit onder-
zoek minstens 44—45 uur te laten duren, terwijl dan nog van de macr.
niet gegroeide agarbodems microscopische preparaten dienen te wor-
den vervaardigd.

Uit het ingestelde onderzoek bleek reeds, dat bij geen van de ge-
vallen vlekziektebacillen in de organen konden worden aangetoond
en evenmin in het vleesch van een drietal daarop onderzochte varkens.
Behalve vrijwel constant uit de gewrichten zelve, werden ook meer-
malen bacillen gekweekt uit de lgl.poplit.superf. en de lgl.ing.prof.
De kiemhoudendheid dezer klieren kon beschouwd worden als een
zuiver locale, regionaire infectie van uit de zieke gewrichten en was
in het algemeen een zeer geringe, zoodanig zelfs dat in enkele gevallen
het bestaan daarvan eerst bleek door microscopisch onderzoek van de.
voedingsbodems. In die gevallen waarbij vlekziektebacillen in de Igl.
ing.prof. werden gevonden, bleken o.a. de articul. intervertebralis
lumbales laterales regelmatig duidelijk pathologisch anatomisch afwijkend
en een vrij groot aantal bacillen te herbergen, terwijl in de gevallen
waarbij deze klieren niet kiemhoudend bleken de bedoelde gewrichten
evenmin duidelijk afwijkend en microscopisch vrij van bacillen werden
bevonden. De kiemhoudendheid der lgl.ing.prof. schijnt dus het cri-
terium te zijn in zake de al of niet kiemhoudendheid van het lenden-
gedeelte der wervelkolom. Daarmede wil echter niet gezegd zijn dat
nu ook in alle gevallen waarbij geen bacillen in de lgl.ing.prof. konden
worden aangetoond de lendenwervelgewrichtjes absoluut normaal
van uiterlijk waren. Integendeel; reeds vroeger werd medegedeeld
dat bij alle polyarthritis varkens steeds naast de positief afwijkende
gewrichten een wisselend aantal zgn. dubieuze, d.z.d. waarbij de in-
tra-articulaire ontstekingsverschijnselen veel minder duidelijk zijn en
waarbij het bacteriologisch onderzoek steeds negatief verliep, werd
aangetroffen, zoowel bij de ledematen als bij o.a. het lendengedeelte
der wervelkolom. Het blijkt dus dat de vlekziekte-arthritis der varkens
een polyarthritis is in dc meest algemeene beteekenis. Hieruit volgt
nu logischerwijs dat, wat de beoordeeling van deze ziektegevallen uit
vleeschkeuringsoogpunt aangaat, slechts één algemeene behandelings-
methode gevolgd kan worden n.m. die welke het ,,volledig uitbeenen"
van de hier bedeelde varkens beoogt.

Wat verder de praktische zijde van dit uitbeenen betreft dient men,
om bezoedeling van het vleesch te voorkomen, er zorg voor te dragen
dat de verschillende gewrichtkapsels daarbij zoo mogelijk intact ge-
laten worden.

Rest ten slotte de vraag wat de eventueele oorzaak voor het veel-
vuldig optreden dezer vlekziektepolyarthritis mag zijn?

Bij de beantwoording er van zal, behalve aan de wijze waarop de vlek-
ziekte bacillen inhet varkenslichaam terecht zijn gekomen, ook denoodige
aandacht geschonken moeten worden aan bepaalde praedisposities.

ten eerste : de bijzondere physiologische vaatverhoudingen — zie
o.a. Eisenmann — in de grenslaag van dia- en epiphysen der beenderen,
waardoor bij verschillende infectieziekten het veelvuldig voorkomen
van mono- resp. polyarthritiden en ostitiden veroorzaakt wordt;

ten tweede : bepaalde voedingswijzen resp. absolute dieetfouten,
waardoor een abnormale samenstelling van het beenweefsel en het
relatief te licht worden van het beenderstelsel tegenover de andere
deelen van het lichaam teweeggebracht kan worden ;

ten derde : bepaalde omstandigheden, welke kunnen leiden tot een
verminderden weerstand in één of meer gewrichten, b.v. rheumatische
aandoeningen, waardoor in het varkenslichaam reeds aanwezige, even-
tueel opgenomen of toegediende vlekziektebacillen gemakkelijk de
oorzaak tot het ontstaan van specifieke vlekziekte fjrthritiden zullen
kunnen worden ;

ten vierde : zal m.i. ook nog rekening gehouden moeten worden
met de door mesting verkregen verhouding tusschen vleesch-spek en
beenderen, waardoor deze laatste naar verhouding te licht worden en
voortdurend blootgesteld zullen zijn aan inwendige kneuzingen.

Het feit dat het juist de gewrichten der ledematen — deze zijn het
toch in de allereerste plaats welke onder de genoemde verhouding
tusschen vleesch, spek en beenderen, i.c. romp en ledematen, te lijden
zullen hebben — waren, welke bij de door ons onderzochte varkens
het veelvuldigst afwijkend werden bevonden, pleit m.i. vrij sterk voor
deze veronderstelling. Zooals reeds eerder vermeld, werden van alle
gewrichten voor de kniegewrichten, (carpi en tarsi) de hoogste per-
centages gevonden. Gezien in verband met het bovenstaande komt mij
dit zeer logisch voor, aangezien bij de door mesting verkregen sterke
vleesch- en spekvorming met daarnaast een betrekkelijk verfijnd been-
derstelsel, het in de allereerste plaats de 3 genoemde gewrichtsparen
zullen zijn, welke daardoor het meest te dragen zullen krijgen.

In hoeverre nu één of zelfs combinaties der genoemde praedisposities,
bij de aanwezigheid van vlekziektebacillen in het varkenslichaam,
zullen medewerken tot het ontstaan van gewrichtsontstekingen is niet
zoo gemakkelijk uit te maken.

Als directe oorzaak komt natuurlijk alleen de vlekziektebacil zelf
in aanmerking.

Het is nu verder de vraag hoe bij deze varkens oorspronkelijk de
vlekziektebacillen in het lichaam terecht zijn gekomen ? Hiervoor
bestaan nml. verschillende mogelijkheden o.a. natuurlijke infectie en
enting. Wat de eerste betreft, is het een reeds lang algemeen bekend
feit, dat vlekziektepolyarthritis kan optreden in een wisselend percen-
tage, als naziekte van den gewonen natuurlijken acuten septicaemischen
vorm van vlekziekte of van vlekziekteurticaria. Gezien nu het groote
aantal gevallen van polyarthritis hetwelk den laatsten tijd aan het
abattoir alhier werd waargenomen — daarbij rekening houdende met
het zooeven genoemde verband tusschen den septicaemischen vorm
van vlekziekte en de polyarthritis als naziekte — zou het aantal gevallen
van den septicaemischen vorm veel hooger moeten zijn dan wij hier aan-
troffen. Daar het echter ook een bekend feit is, dat varkens kennelijk
lijdende aan vlekziekte niet naar Amsterdam doch wel naar elders
ter slachting worden vervoerd, zou het niet Ondienstig zijn, indien
men ook van andere zijde eens een nauwkeurig onderzoek — voor
zoover dit tenminste al niet geschiedt — instelde naar cle frequentie
van dezen polyarthritisvorm. Indien dan mocht blijken dat men dezelfde
ondervindingen zou opdoen als wij te Amsterdam, dan zal voor de ver-
klaring van dit opvallend groote aantal polyarthritisgevallen nog aan
een bijzondere oorzaak voor het ontstaan daarvan aandacht geschonken
moeten worden.

In dit verband wensch ik te releveeren hetgeen in het Handboek
van Glasser omtrent entingsvlekziekte geschreven staat. Men vindt
dan op bladz. 81 alinea 5 van boven :

Entingsvlekziekte ontstaat bij toepassing van een onvoldoend werk-
zaam serum, van een te geringe dosis werkzaam serum, van een te
hoog virulente cultuur of wanneer de varkens een te hooge pracdispo-
sitie voor de vlekziekte bezitten. Meestal treedt zij 1—6 dagen na de
enting als gewone acute vlekziekte of in den vorm van urticaria op of
de ziekte verloopt eerst min of meer latent en openbaart zich eerst
na eenigen tijd o.a. als vlekziekteendocarditis en eventueel als chronische
gewrichtsontsteking.

Verder vindt men van de hand van Poels in het D.T.W. 1919 een
artikel over ,,Rotlauf bei Enten und Tauben". waarin o.a. het volgende
wordt opgemerkt :

Bij varkens zoowel als bij paarden en runderen die voor de bereiding
van vlekziekteserum gebruikt worden, veroorzaakt de vlekziektebacil
veelvuldig het optreden van gewrichtsontstekingen en endocarditiden.

Bovendien schrijft Poels in zijn handboek ,,De varkensziekten in
Nederland" op bladzijde 156 : „Het spreekt vanzelf dat de actieve
werking van het serum en de virulentie der cultuur aan elkander
evenredig moeten zijn. Het is om die reden dat ik steeds ontraad om
serum te gebruiken dat elders is aangekocht met culturen die ik geleverd
heb. Reeds ontvingen wij eene mededeeling dat eene enting met bui-
tenlandsch serum en mijne culturen tot schadelijke bijwerking had aan-
leiding gegeven. Dit is ook inderdaad te verwachten, want ik ben bij

de bereiding mijner entstof uitgegaan van het beginsel om zooveel
mogelijk zeer virulente culturen in de spuiten, ten einde eene langere
immuniteit te verkrijgen", enz.

„Paarden ingespoten iedere week met oorspronkelijken stam vlek-
ziektebacillen rechtstreeks gekweekt uit een varken, dat aan vlekziekte
overleden of dientengevolge geslacht is, lijden meer dan na inspuiting
met voortgezette culturen afgewisseld door duivenpassage om zeer
virulente bacillen te verkrijgen. In het eerste geval reageeren de paarden
veel sterker en treden acute, letaal verloopende gonitiden op" enz.

Ten slotte deelde Postma mij nog mede, reeds in 1925, bij onder-
zoek van een serie gevallen van polyarthritis in het verloop van een
vlekziekte-epidemie, het vermoeden te hebben uitgesproken, dat in
jaren waarin vlekziekte niet epizoötisch voorkomt, een deel der gevallen
van polyarthritis een gevolg zou zijn van de praeventieve enting.

Uit de genoemde publicaties blijft dus dat praeventieve entingen
tegen vlekziekte aanleiding kunnen geven tot het ontstaan van speci-
fieke gewrichtsontstekingen. De mogelijkheid daartoe schijnt vooral
dan aanwezig, wanneer een te geringe dosis werkzaam serum of een
onvoldoend werkzaam serum gebruikt wordt.

Het is verder een algemeen bekend feit, dat in ons land — vooral
tegenwoordig — de voorbehoedende entingen tegen vlekziekte veelal
door niet deskundigen worden verricht. Dat hierbij, o.a. door een mo-
gelijk niet precies naleven van dc daarvoor geldende voorschriften,
nadeelige gevolgen zullen kunnen ontstaan, is welhaast zeker. Wij
zagen reeds dat deze — volgens Glassf.r — niet altijd behoeven te
bestaan in het optreden van klinisch duidelijk waarneembare gevallen
van acute vlekziekte. Ook bij een zgn. latent verloop dezer vlekziekte
wordt volgens hem het optreden van specifieke chron. gewrichtsont-
stekingen eerst eenigen tijd na enting, waargenomen.

Bij het zoeken naar een oorzakelijke verklaring voor de te Amster-
dam waargenomen frequentie in voorkomen van algemeene gewrichts-
ontstekingen bij het varken, zal dus ook met deze wetenschap rekening
gehouden moeten worden. Daartoe heb ik de bij mijn onderzoek
verkregen gegevens verwerkt in tabel VIII. Voor de onderlinge rang-
schikking werd hierbij gebruik gemaakt van het wisselende aantal pos.
path. anat. gewrichten, terwijl in die gevallen, waarbij een zelfde
aantal afwijkende gewrichten gevonden werd, de wijze van enten den
doorslag gaf bij de verdere rangschikking.

„Van een — in bepaalde richting — gedrongen kunstmatige groe-
peering kan dus niet gesproken worden".

Naast het aantal pos. path. anat. gewrichten en de toegepaste ent-
methode, vindt men op deze staat ook nog het aantal op agar gegroeide
kolonies vermeld. Immers moet naast de uitgebreidheid in path. anat.
zin ook het kiemgehalte der zieke gewrichten als een van de middelen
genoemd worden, waardoor wij ons een idee kunnen vormen van de
beteekenis, graad, der oorspronkelijke infectie.

Dit kiemgehalte blijkt niet zelden vrij uiteenloopend voor de onder-
scheidene afwijkende gewrichten in één en hetzelfde ziektegeval.

Aan de, bij de afzonderlijke gevallen, daarvoor gevonden cijfers
kan natuurlijk geen absolute beteekenis worden toegekend. Het oor-
spronkelijke — in den aanvang van het ziekteproces — in de verschil-
lende gewrichten gedeponeerde aantal bacillen zal daar niet gelijk
aan zijn, omdat dit gedurende den ontwikkelingstijd van het proces
een wijziging heeft ondergaan. Niettemin zijn de voor het kiemgehalte
gevonden waarden uitstekend te gebruiken als vergelijkingsmateriaal
voor de verschillende ziektegevallen onderling.

Wij hebben nu voor alle de hoogste kolonie- resp. bacteriecijfers
bepaald en deze bijeengeplaatst in een aparte kolom van tabel VIII.

Hierdoor wordt op eenvoudige wijze een onderlinge vergelijkende
beoordeeling der diverse gevallen mogelijk gemaakt.

Evenwel kan daarbij het bacteriegehalte der overige gewrichten
niet geheel verwaarloosd worden, terwijl tevens nog rekening dient te
worden gehouden met den invloed, welke — naast den tijd en de wijze
van enten — een verschillenden ouderdom van het proces heeft op het
kolonie- respectievelijk bacteriecijfer. Getracht is deze laatste zoo kort
mogelijk te omschrijven door gebruik te maken van de woorden, jonger,
verouderend, ouder en oud.

Als criteria voor het gebruik van één dezer termen gold in hoofdzaak
de al of niet aanwezigheid van kraakbeenusuren, bindweefseladhaesies,
bindweefselnieuwvorming in de synovialis, toestand der rcg. lymph-
kliercn (zie overigens tabel IV voor de path. anat. beschrijving der
gewrichtsafwijkingen).

Ten slotte zal men nog bij de gevallen i, 4, 5, 6, 8, 9, 10, 14., 15 en 18,
waar niet uit alle positieve gewrichten werd geënt, rekening moeten
houden met de mogelijkheid, dat door volledige enting een hooger
kolonie-bacteriecijfer zou zijn verkregen. Meer in het bijzonder geldt
dit voor de Nos. 1,4, 5, 6, 8, 9, 10 en 18 omdat in deze gevallen met
resp. 11, 10, 6, 3, 13, 12, 7 en 10 positieve gewrichten meerendeels
uit slechts 1, in enkele gevallen uit 2 gewrichten, met name de knieën
geënt werd.

In mindere mate geldt dit voor No. 4 omdat hier uit 3 van de 8 ge-
wrichten geënt werd.

Het noemen van de kniegewrichten als degene waaruit in de zooeven
genoemde gevallen geënt werd, heeft een bijzondere reden. Wij zien
n.m.1. dat in gevallen, waarbij naast één of beide kniegewrichten één
O: meer der andere gewrichten zijn aangetast, het kiemgehalte der eerste
of practisch gelijk aan, meestal echter lager is dan dat der andere
gewrichten. Hierdoor vindt de zooeven gemaakte veronderstelling dat,
indien bij de gevallen 1, 4, 5, 8, 9, 10 en 18 uit alle positieve gewrichten
zou zijn geënt, een hooger bacteriecijfer zou zijn verkregen, sterk
aan waarschijnlijkheid. Om deze reden mogen wij dan ook m.i. voor
deze gevallen een hooger kiemgehalte aannemen dan dat, aangeduid
door de voor hen op tabel VIII genoteerde cijfers.

ie. dat bij gevallen met een gelijk aantal positief afwijkende gewrichten
over het algemeen een slechts betrekkelijk weinig uitcenloopend aantal
vlekziektekolonies wordt gevonden ;

2e. dat bij onderlinge vergelijking van alle onderzochte gevallen —
die met een gelijk aantal zieke gewrichten worden nu als groep bezien --
men met stijging van het aantal pos. afwijkende gewrichten een pro-
gressieve vermeerdering van het aantal aantoonbare vlekziektebacillen
ziet optreden ;

3e. dat er een vrij duidelijke regelmaat bestaat in de veelvuldigheid
waarmede bepaalde gewrichten in de verschillende, elkaar op onze
tabel opvolgende, gevallen aangetast worden bevonden.

Ter verklaring van sub. 3 het volgende : In de lichtere gevallen
d. z. d. met 1 tot 4 afwijkende gewrichten, zien wij de kniegewrichten
vrijwel constant aangetast, de tarsi en carpi ook betrekkelijk veelvuldig
en daarna betrekkelijk zelden een der andere gewrichten (zie de gevallen
23—20).

Vanaf no. 20 tot aan 8 zien wij constant de knieën en carpi en met
een enkele onderbreking ook de tarsi afwijkend. In geval 32 met 5 pos.
afwijkende gewrichten blijken ook de lendewervelgewrichtjes aangetast.

Van de daaropvolgende Nos. 5 en 29 met ieder 6 zieke gewrichten is
dit alleen bij no. 29 het geval.

Bij de resteerende gevallen (No. 10—8) met een steeds grooter
worclend aantal pos. gewrichten, blijken nu de lendewervelgewrichtjes
geregeld, zonder een enkele onderbreking, positief afwijkend.

Bij verdere analyse wordt ook t.o.v. de frequentie waarin de elleboog-,
heup- en schoudergewrichten aangedaan blijken een, met die voor de
lendewervelgewrichten beschreven, overeenstemmende regelmaat ge-
vonden.

Een en ander laat zich m.i. alleen redelijk verklaren, wanneer voor
een aanmerkelijk deel der gevallen geen natuurlijke, doch een kunst-
matige infectie wordt aangenomen en wel om de volgende redenen :

Bij natuurlijke infectie vindt over het algemeen een meermalig
opnemen van virulente vlekziektebacillen plaats ;

zal bij een wisselende praedispositie van het varken daardoor een
ongelijke invloed uitgeoefend worden op het tot stand komen en den
aard van het ziekteproces.

Door de ongelijkheid dezer verschillende omstandigheden is het niet
te verwachten dat bij voorkomende gevallen van polyarthritis als na-
ziekte bij na natuurlijke infectie ziek geworden en herstelde varkens,

a. bij alle te immuniseeren varkens slechts éémnaal een bepaalde
hoeveelheid eener vlekziektecultuur ingespoten ;

b. gebruik gemaakt van simultaanentingen, waarbij de toe te dienen
hoeveelheden serum en cultuur bepaald worden door het gewicht van
het varken ;

c. zal door het bij simultaanentingen eveneens ingespoten serum een
betrekkelijke nivelleering van bijzondere praedisposities verkregen
worden.

Wij zien hieruit, dat de verhoudingen bij prophylactische entingen te-
gen vlekziekte minder gecompliceerd zijn dan die bij natuurlijke
infecties. Wij mogen daarom aannemen dat de onder sub 1, 2 en 3
vermelde bijzondere path. anat. bacteriolog. verhoudingen eerder aan-
getroffen zullen worden bij polyarthritis-gevallen, ontstaan als naziekte
bij enting, dan bij die, welke als naziekte optreden bij natuurlijke
gevallen van vlekziekte. Verder blijkt, dat eventueele uit enting voor-
komende schadelijke gevolgen in hoofdzaak veroorzaakt zullen worden
door fouten gemaakt ten opzichte van het onder sub. b vermelde.

In den regel zal men na op juiste wijze uitgevoerde prophylactische
simultaanentingen tegen vlekziekte geen nadeelige gevolgen zien op-
treden. Gegeel anders ligt het geval, wanneer daarbij de voorgeschreven
en vereischte verhouding in de toe te dienen hoeveelheden serum en
cultuur niet bewaard wordt of wanneer ten opzichte van dc aangewende
cultuur een daarmede niet volkomen aequivalent serum gebruikt wordt.
Met deze mogelijkheid moet m.i. ernstig rekening gehouden worden
in verband met het feit, dat tegenwoordig de meeste entingen door
leeken, in wier handen wij de daarvoor vereischte accuratesse wel
niet geheel veilig gesteld mogen achten, verricht worden.

In het tweede geval zal ook meerendeels wel een bepaalde immuni-
teit ontstaan, doch daarbij zal het optreden van schadelijke gevolgen
eerder kunnen worden verwacht.

Aannemende dat in beide gevallen de beschuttende werking van het,
gelijktijdig met de cultuur, ingespoten serum — behoudens bij aanwezig-
heid van een bijzondere praedispositie — voldoende is om acute gevallen
van entingsvlekziekte te voorkomen, dan blijft in het tweede geval de
mogelijkheid van een langer durende levensvatbaarheid der ingebrachte
vlekziektebacillen, langer dan gewoonlijk onder meer evenwichtige om-
standigheden het geval zal zijn, zeer groot.

Als gevolg daarvan zal, alvorens een immunisatie van het behandelde
varken is tot stand gekomen, een deel der circuleerende bacteriën zich
op bepaalde plaatsen kunnen neerzetten, waardoor zuiver locale,
specifieke ontstekingsprocessen zullen ontstaan.

Ten aanzien van de hier bedoelde localisatie dient meer in het bij-
zonder gedacht te worden aan een physiologische (zie de normale,

overigens bijzondere vaatverhoudingen op de grens van beenepi- en
diaphysen) praedispositie van de beenderen, met daarnaast een eventueel
bestaande bijzondere gepraedisponeerdheid der beensubstantie zelve
als gevolg o.a. van een door bepaalde dieetfouten veroorzaakte af-
wijkende samenstelling ervan.

In dit verband kan het zijn nut hebben mede te deelen hetgeen
Poels schrijftt over de door hem geconstateerde niet bactericide werking
van het vlekziekteserum in vitro. Op bladzijde 157 van diens ,,De
varkensziekten in Nederland" staat n.m.1. geschreven :

,,De vlekziektebacillen groeien in het meest actieve vlekziekteserum
zeer goed. De gegroeide bacillen agglutineeren echter daarin en zakken
naar den bodem van het met vloeibaar serum gevulde buisje. Ent men
deze bacillen over in andere media, dan groeien zij hierin goed en hebben
de oorspronkelijke virulentie behouden".

Op grond van bovenstaande uiteenzettingen meen ik nu te mogen
aannemen, dat voor een deel der door mij onderzochte gevallen van
polyarthritis, waarvan de kenmerkende path. anat. verschijnselen reeds
vroeger beschreven werden, praeventieve entingen tegen vlekziekte aan-
sprakelijk gesteld moeten worden. Dat echter het absolute bewijs daar-
voor niet geleverd is, trouwens niet gemakkelijk geleverd zal kunnen
worden, is mijzelf volkomen duidelijk.

Schrijver onderzocht 30 gevallen van polyarthritis bij varkens,
waarbij behalve hevige ontstekingsverschijnselen van exsudatief-pro-
liferatieven aard, in een of meer gewrichten, sterke vergrooting bestond
van de lympho-gland. inguinales profundae.

In 87% van deze gevallen kon hij vlekziekte-bacillen in de zieke
gewrichten aantoonen ; viermaal (13%) was dit niet mogelijk. In deze
vier gevallen bleek een meer chronisch proces te bestaan, of was de
enting te vroeg of ondoelmatig verricht.

Schrijver is van meening dat in alle gevallen van polyarthritis bij
het varken, waarbij behalve de specifieke gewricht-aandoening ook
duidelijke veranderingen in de lymph. gland. ing. prof. aanwezig zijn
(met in sommige gevallen petechiën in de nieren en hyperplastische
miltzwelling), men te doen heeft met vlekziekte-polyarthritis.

Ook in lendenwervel-gewrichten vond schrijver in vele gevallen
afwijkingen en vlekziekte-bacillen.

In de practische vleeschkeuring dient met deze bevindingen rekening
te worden gehouden door de beenderen geheel te verwijderen en de
gewrichten daarbij intact te laten, teneinde besmetting van het vleesch
te voorkomen.

Of gevallen van polyarthritis zonder duidelijke lymphklier-ver-
anderingen ook een infectieuze oorzaak hebben, zullen nadere onder-
zoekingen moeten leeren.

Daar preventieve entingen tegen vlekziekte oorzaak kunnen zijn var>
Polyarthritis dienen die entingen uitsluitend door deskundigen te ge-
schieden.

1. Bauermeister, Ueber das ständige vorkommen pathogener Mikroorganismen
in den Tonsillen des Schweines I. D. Bern 1901.

5. Krage, Seuchenartiges Lämmersterben infolge Rotlaufinfektion Ref. Cbl.
für Bakt. Bd. 76. S. 160.

6. OuERLäNDER, Ein einfacher und sicherer Weg zur bakteriologischen Fest-
stellung von Rotlauf durch Untersuchung des Knochenmarks, f. D. Berlin
1922.

7. Olt, Ueber das regelmäszige Vorkommen der Rotlaufbazillen im Darme des
Schweines. D. T. W. 1901. S. 41.

8. Pitt, Das Vorkommen der Rotlaufbazillen in der Gallenblase von Schweinen
die die Infektion überstanden haben. Centr. bl. für Bakt. Par. K. und fnf.
Krankheiten 1908.

11. Reinhardt, Septikaemische Erkrankungen bei Schafen, verursacht durch
Schweinerotlaufbazillen.

12. Stiege, Omphalophlebitis und Polyarthritis bei Schaflämmcrn verursacht
durch Rotlaufbakterien.

13. Van Velzen, Das Vorkommen pathog. Mikro-org. b. gesunden Schweinen.
I. D. Bern 1907.

14. Ward, The etiology of Polyarthritis in Swine. Journal Am. Vet. Med. Ass.
1922. P. 155.

Verfasser untersuchte 30 Fälle von Polyarthritis bei Schweinen wobei, ausser
heftigen Entzündungserscheinungen exsudativenproliferativen Artes in einem oder
mehreren Gelenken, die lymphogland. inguinales profundae stark vergrössert
waren.

In 87 % dieser Fälle konnte er Rotlaufbazillen in den kranken Gelenken nach-
weisen ; 4 Mal (13%) war das nicht möglich. In diesen 4 Fällen war der Prozess
mehr chronisch oder war die Impfung gegen Schweinerotlauf zu früh oder unzweck-
mässig ausgeführt worden.

Verfasser ist der Meinung, dass es sich immer um Rotlauf-Polyarthritis beim
Schweine handelt wenn man ausser der spezifischen Gelenkentzündung auch deut-
liche Acnderungen der lvmph. gland. ing. prof. (und manchmal Petechien in den
Nieren und hyperplastische Milzschwellung) konstatieren kann.

Nähere Untersuchungen müssen ausweisen ob Polyarthritis-Fälle ohne deutliche
Lymphdrüsenänderungen auch durch fnfektion verursacht werden.

Auch in Lendenwirbelgelenken fand Verfasser öfters Abweichungen und Rot-
laufbazillen.

Bei der praktischen Fleischbeschau soll man diesen Erfahrungen Rechnung
tragen, indem man die Knochen ganz entfernt und die Gelenken intakt lässt,
damit das Fleisch nicht infiziert wird.

Preventive Impfungen gegen Rotlauf können Polyarthritis verursachen, deshalb-
sollen diese Impfungen nur von Sachverständigen vorgenommen werden.

The author examined 30 cases of poly-arthritis in pigs, in which besides severe
symptoms of inflammation of exsudative-proliferative nature in one or more joints,
also a large swelling of the lympho-gland. inguinales profundae was noticed.

In 87 per cent of these cases the author succeeded in demonstrating bacilli ol
swine erysipelas in the affected joints ; in 4 cases (13 per cent) the result was nega-
tive. In these 4 cases a more chronic processus appeared to be the cause or inocu-
lation against swine erysipelas had been carried out too early or not properly.

The author is of the opinion that in all cases of polyarthritis in pigs, in which
besides specific joint affections, also distinct lesions in the lymph, gland, inguinales
occur (in some cases accompanied by petechiae in the kidneys and hyperplastic
swelling of the spleen), one has to deal with a case of swine erysipelas-polyarthritis.

It has yet to be determined whether cases of poly-arthritis without distinct lesions
of the lymphatic glands are also due to infection.

In many cases the author found also lesions and bacilli of swine erysipelas in
joints of the lumbar vertebrae.

In practical meat inspection attention should be paid to these experiences by
removing the whole of the bones and by leaving the joints intact in order to prevent
infection of the meat.

As preventive inoculations against swine erysipelas may set up polyarthritis; these
inoculations should be carried out only by experts.

L\'auteur a examine 30 cas de poly-arthrite chez le porc, dans lesquels, outre les
symptômes inflammatoires graves d\'une nature exsudative-proliferative, dans une
ou plusieurs articulations, aussi une forte tuméfaction des lympho-gland. ingui-
nales profundae fut observée.

Dans 87 p. cent de ces cas l\'auteur a réussi à démontrer des bacilles du rouget
du porc dans les articulations affectées; 4 fois (13 p. cent) le résultat était négatif.
Dans ces 4 cas un processus plus chronique parut être la cause ou l\'inoculation pré-
ventive contre le rouget avait été pratiqué trop tôt ou pas convenablement.

L\'auteur est d\'avis que dans tous les cas de poly-arthrite du porc où l\'on ren-
contre outre les affections articulaires spécifiques, aussi des lésions distinctes des
lymph.-gland, inguinales profundae (parfois accompagnées de pétéchies dans les
reins et d\'une tuméfaction hyperplastique de la rate) il s\'agit d\'un cas de rouget-
polyarthrite. Des recherches ultérieures sont nécessaires pour déterminer si les
cas de poly-arthrite sans lésions prononcées des ganglion lymphatiques sont aussi
consécutives à une infection.

Dans beaucoup des cas l\'auteur a rencontré aussi des lésions et des bacilles du
rouget du porc dans les articulations des vertèbres lombaires.

Dans la pratique de l\'inspection des viandes il faut tenir compte de ce résultat.
Il est recommandable d\'éloigner les os tout entiers et d\'avoir soin que les articula-
tions restent intactes, afin de prévenir l\'infection de la viande.

Comme les vaccinations préventives contre le rouget peuvent causer une poly-
arthrite; ces vaccinations ne seront pratiquées que par des experts.

Onder iontophorese verstaat men het toedienen van geneesmiddelen door de
huid of door slijmvliezen, met behulp van een electrisch-gelijkstroom-apparaat.
Waterstof en metalen worden afgezet bij de kathode ; zuren en broom, jood, chloor
e. a. bij de anode. Het dierlijk lichaam speelt de rol van electroliet. Het hangt van
het beoogde therapeutische doel af, van welke pool uit de ionen in het lichaam
zullen binnendringen.

In de oogheelkunde is deze methode reeds sedert 1908 in gebruik. Hoe sterker
een orgaan gevasculariseerd is, hoe minder sterk de ionen-uitwerking. Daarom
worden aandoeningen van de choreoidea en de retina er niet gunstig door beïnvloed,
die van cornea en lens wel.

Het resultaat hangt af van de duur der inwerking, de sterkte van de stroom, en
de wijze van aanwending. Een korststondige, zwakke stroom geeft slechts een sensi-
bele of trophische prikkeling, een sterkere hyperaemie, een te sterke exsudatie en
degeneratie. De stroom kan direct met de cornea in contact gebracht worden, maar
ook indirect via de oogleden.

Vele oogziekten zijn iontophoretisch behandeld. Wirtz heeft op deze manier
jood, chloor, zink, koper, kwik, etc. in het oog gebracht. Vooral de zware metalen
bleken een sterk antiseptische werking te hebben. De zink-iontophorese wordt
daarom veel bij infectieuze ziekten van de cornea aangewend. Chloor- en jood-
ionen hebben renommé voor wat betreft het verwijderen van macula cornea.

Erlanger en Galli waren de eersten, die iontophorese bij den hond toepasten ;
Erlanger voor de behandeling van macula cornea, Galli voor cataracten.

Wittmann en Wühgeldt ^l) hebben het paardenoog iontophoretisch behandeld.
Zij hadden natuurlijk zeer veel tegenstand van de zijde van hun patiënten. Daarom
hebben zij een soort hoofdstel met oogkleppen gemaakt. Deze oogkleppen zijn door
middel van riemen over neus en voorhoofd loopende in de richting van de oogen
gedrukt. Het middenstuk van de oogklep bestond uit een zinkplaat, waaraan een
electrische draad kon bevestigd worden. Aan de nekriem van het hoofdstel zat ook
een zinkplaat met draad.

Voordat het hoofdstel werd aangedaan, werd eerst het te behandelen oog inge-
druppeid met de vloeistof, die de ionen bevatte, die men in het oog wilde brengen.
Daarna werd de ruimte tusschen oog en zinkplaat opgevuld met een tampon wat-
ten, eveneens in de zelfde vloeistof gedrenkt.

Dan werd de stroom die verkregen werd uit een anode-batterij, zooals ze vroeger
veel gebruikt werden bij radio-toestellen, doorgelaten, geleidelijk stijgend tot de ge-
wenschte sterkte ; later weer geleidelijk dalend tot nul.

De stroomsterkte voor paarden was 2 a 4 milli-ampère. Stroomsterkten van 4
tot 5 m.A. waren reeds te sterk. De paarden worden dan onrustig, en gaan zweeten.
Ook de oogen hebben er door te lijden. Men begon met een stroom van 1 a 2 m.A.
gedurende 10 minuten, om langzamerhand tot een sterkte te geraken van 3^4
m.A. gedurende 30 minuten. De kuur moest verschillende malen herhaald worden,
en wel om de 2 a 3 dagen.

Schrijvers merkten bij hun patiënten op, dat nieuw gevormd georganiseerd
weefsel, vooral vaat-nieuwvormingen en lidteeken-weefsel door iontophorese niet
gunstig beïnvloed werden. Prognostisch gunstig waren niet scherp begrensde troe-
belingen, zonder weefselverlies. Reeds na een eerste behandeling zag men vascu-
larisatie van de cornea ontstaan, die zich na meer behandelingen verder ontwik-
kelde en de troebeling van af haar contouren naar het midden toe wegnam.

Witmann und WaHGELDT. Z^ur Anwendung der Iontophorese bei Hornhauterkrankungen
des Pferdes. Zeitschr. f. Veterinark. 1934. No. 9. S. 305.

Hoewel gebleken is, dat met iontophorese vaak succes is te verkrijgen, waar
andere behandelingen falen, is het een methode die alleen in klinieken, hoogstens
nog in het leger, maar niet in de praktijk, toepassing kan vinden.

Het hoornvlies is zeer goed door middel van iontophorese te beïnvloeden. Om-
trent de waarde van deze methode wordt bij den mensch verschillend geoordeeld.

Zink-iontophorese wordt vooral bij infectieuze hoornvliesaandoeningen toege-
past ; chloor- en jodium-iontophorese bij hoornvliestroebelingen. De positieve of
negatieve pool wordt op het oog gebracht ; de stroomsterkte is ± 2 m.A. : de duur
der stroomdoorgang 0.5—2 min.

Erlanger (1926) paste de methode bij honden toe. Hij gebruikte een i°/₀ zink-
sulfaatoplossing ; de hoornvlieselectrode werd hierbij met de positieve pool ver-
bonden. Ontstekingen en ulceratieve processen van de cornea van de hond werden
er gunstig door beïnvloed.

In 1930 wendde Galli de iontophorese bij honden met cataract aan. De electrode
plaatste hij niet direct op het hoornvlies, maar op het ooglid. Ook door YVittmann
en Wahgeldt werd deze indirecte applicatie van de electrode toegepast. De duur
der inwerking moet dan langer zijn dan wanneer de electrode direct met de cornea
in contact is. (10—30 min.).

Het gebruikte apparatuur wordt nader beschreven en met foto\'s duidelijker ge-
maakt.

i % .(■ K.-opl. gebruik gemaakt. Behandeling werden de meer chronische hoorn-
vliesafwijkingen (Keratitis parenchymatosa, maculae en leucomen).

Vaatnieuwvormingen en echte bindweefselvormingen werden er niet door be-
ïnvloed.

Prognostisch ongunstig voor de iontophoretische therapie bleken hoornvliestroe-
belingen met sterke structuurveranderingen en bindweefselvorming, (litteekens,
leucomen) ; gunstig de niet te oude, diffuse, homogene troebelingen zonder weefsel-
verval die zonder scherpe grenzen in het normale weefsel overgaan, (infiltraties).
Hierbij werd de chloor-jood-iontophorese toegepast; bij de versche infectieuze
keratitiden zinksulfaat. De behandeling vond om de 2 a 3 dagen plaats. Bij onrustige,
schichtige paarden is deze behandelingsmethode intusschen niet goed door te voe-
ren. Verschillende door hen behandelde gevallen worden nader beschreven. De
methode leent zich intusschen niet goed voor de praktijk.

Kwaadaardige gezwellen van het oog zijn bij dieren niet zoo heel zeldzaam.
Zoowel intra- als extraoculaire tumoren zijn beschreven.

Het geval door Bakker ¹) beschreven betrof een renpaard, 9 jaar oud, winnaar
van vele eerste prijzen en afkomstig uit midden-Java. Op het rechteroog van dit
paard was een gezwelletje ontstaan dat te Solo histologisch werd onderzocht en
als carcinoom werd onderkend. De plaats van de tumor was de cornea-scleraal-
grens (limbairstreek). Op de plaats van het lidteeken ontstond een ricidief. Ver-
wijdering van het gezwel vond opnieuw plaats ; microscopische diagnose was pla-
veiselcellen-carcinoom.

Ook Bubbf.rvian heeft tweemaal een dergelijk ooggezwel vastgesteld en wel bij
een g-jarig Australisch paard op beide bovenoogleden en bij een inheemsch paardje
in de oogkas.

Vergelijkend oogonderzoek met de electrische oogspiegel „Neukla"
en „Schiestl."

1 *) B. Bakker. Kanker van het oog bij een Australisch renpaard. Geneeskundig Tijdschr.
v. Ned. Ind. 1933. bl. 1477.

2 ) Gomolka. Vergleichende Augenuntersuchungen mit den elektrischen Augenspiegeln „Neu-
kla" und „Schiestl". Zeitschr. f. Veterinark. 1933. S. 100.

van de verzamellcns. Voor het fundusonderzoek zou volgens hem de oogspiegel
van Schiestl zich daarom ook minder goed leenen dan die van Neukla wegens
de mindere licht-concentratie, hetgeen vooral duidelijk tot uiting zou komen wanneer
de gebruikte electrische batterijen reeds wat oud zijn.

Aan de Neukla-oogspiegel wordt dan ook voor het ophthalmoscopisch onderzoek
de voorkeur gegeven. (Ref. meent om verschillende redenen de oogspiegel van
Simon te kunnen aanbevelen).

YVajgiel \') heeft een bril voor paarden geconstrueerd, die niet alleen zou dienen
om de oogen te beschutten, maar waarmede tevens foutieve refracties zouden te
corrigeeren zijn.

De glazen zijn daarin gemakkelijk te verwijderen en te vervangen en staan zoover
van de oogen verwijderd, dat de ciliën bij de ooglidbewegingen niets raken. (Volgens
ref. is het de vraag of een dergelijke bril wel praktische beteekenis heeft).

In 1929 hebben Gmelin en Stock aangetoond dat bij maanblindheid-gevallen
(acuut en chronisch) in het capillair-gebied der chorioidea perivasculaire infiltraten
aanwezig zijn. Reeds Bayer heeft zulks gezien en beschreven.

Gmelin¹) nu heeft ook de chorioidca van aan kopziekte lijdende paarden onder-
zocht en vond in het capillairgebied van het vaatvlies eveneens soortgelijke ver-
anderingen.

In de onderste conjunctivaalzak van een paard werd door I.aue ²) een opgerold
blad van een gras, vermoedelijk hordus stricta gevonden.

Een infectieuze oogaandoening werd door Brown ³) in Schotland waargenomen.
Als symptomen worden genoemd : tranenvloed, roode conjunctivae, pijnlijkheid der
oogen. Na het acute stadium worden de verschijnselen minder; na lichte gevallen
wordt de corne weer helder, soms met uitzondering van een kleine plek; na
zwaardere gevallen blijft de cornea vaak zoo troebel, dat blindheid kan optreden.

Als behandeling wordt aangegeven een geregeld indruppelen met de bekende
zwak antiseptische oplossingen. (Caloinel 1 : 1000, kwikcyanide 1 : 4000, arseen-
preparaten enz.).

Meer kennis van de op dit gebied bestaande literatuur zou schr. van veel nut
geweest zijn ; zijn beschrijving kenmerkt zich niet door volledigheid.

Bij microscopisch onderzoek werd de uvea door Ammann ⁴) als de hoofdzetel
der veranderingen bevonden. Van hieruit breiden de tuberculeuze processen zich
op de overige deelen, vooral retina, uit. De sterkste veranderingen kwamen in corpus
ciliare en iris voor en van hieruit had uitbreiding naar achteren plaats gevonden.

1 ) Gmelin. Die Beziehungen der Mondblindheit zur Kopfkrankheit. Berl. Tierarztl.
Woch. 1934. S. 201.

2 ) Laue. Fremdkörper im unteren Augenlid eines Pferdes. Deutsch. Tierarztl. Woch.
1934. S. 217.

3 ) Brown. Some notes on contagious ophtalmia in cattle. The Vet. Ree. 1934. Vol.

De oogaandoening bij de door hem waargenomen gevallen was steeds secundair,
bij algemeene tuberculose van het dier.

Tuberculose van de inwendige deelen van het oog als gevolg van ectogene tuber-
culose is bij het rund nimmer vastgesteld ; wel zijn gevallen van conjunctivaal-
tuberculose bij het rund beschreven maar nimmer daarbij een overgrijpen naar
de inwendige deelen van de bulbus.

Gunstige werking van ultraviolette stralen bij de Conjunctivitis folliculosa
van de hond.

Grinsberg en Blidstein-Nevorochkina hebben van deze bestralingen bij
de folliculaire Conjunctivitis van den hond gunstige resultaten gezien. De duur der
bestralingen bedroeg 2—6—io—25 min. ; de afstand was 50—70 c.M. Hoornvlies-
laesies werden hierbij niet opgemerkt.

Rinaldi ¹) is op grond van zijn proeven bij cavia\'s tot de conclusie gekomen
dat in het conjunctivaal secreet het agens van de spirochaetosis ictero-haemorrhagi-
cus kan voorkomen.

Buckler ²) zag bij een 15 maanden oude, aan Conjunctivitis lijdende spaniel,
bij nauwkeuriger oogonderzoek een ongeveer erwtgroot gezwel dat vermoedelijk
van de iris uitging in de voorste oogkamer van het rechteroog. De tumor werd grooter
en vulde later de geheele voorste oogkamer op. Ook in het linkeroog werd nu een
soortgelijk gezwel, uitgaande van de onderste deelen van de iris, vastgesteld. Het
dier werd gedood ; microscopisch bleek een rondcellig sarcoom, van de iris uitgaande,
aanwezig te zijn.

Over vergiftigingsverschijnselen (o.a. visusstoornissen bij de hond door
filix mas en kamala.

Hoewel de werkzame bestanddeelen zoowel van filix mas als kamala, derivaten
van phloroglucine zijn, kent men slechts de „filix-amaurosis". Dat de oorzaak
daarvan niet te zoeken is in kwantitatief onderscheid, maar met verschillen in de
chemische constitutie der werkzame middelen samenhangt, heeft Vamakami *)
door proeven op taeniae en bij honden waarschijnlijk gemaakt. Het giftigst voor
taeniae zijn „Filmaron" en „Rohfilicin" ; het amorphe filixzuur is giftiger dan
het kristallijne. Het werkzame principe van Kamala, het rottlerine, is wel giftiger
dan het kristallijne filixzuur, maar minder giftig dan het amorphe. In een rottlerine-
oplossing leven taeniae tamelijk lang. Injecties van filixsubstanties leidt bij jonge
honden tot hevige krampen en in ongeveer een derde der gevallen tot acute amau-
rosis. De N. opticus is daarbij sterk degeneratief veranderd, evenals ook de gan-
gliencellen in de retina. Na vergiftiging met kamala kwam het enkel tot geringe ver-
lammingen. De N. opticus bleek histologisch steeds normaal te zijn. Slechts een
enkele maal werd een geringe degeneratie der netvlies-gangliencellen gevonden.

Bij zes normale hondenoogen heeft Wolff ³) vastgesteld, dat de merghoudende
zenuwvezelen van de gezichtszenuw tot aan de lamina cribrosa reikten.

1 ) Rinaldi. Experimentelle Untersuchungen über die Augenkomplikationen bei der ikterisch-
haemorrhagischen Spirochätosis. Ref. Zentralbl. ges. Ophthalm. 1935. S. 637.

2 ) Buckler. An uncommon condition of the eye in a dog. The Vet. Ree. 1933. p. 1361.

Eenzijdige reflectorische mydriasis tijdens de partus en bij uterus-
aandoeningen van de kat.

Mintscheff \') heeft reeds vroeger over eenzijdige reflectorische mydriasis bij
de partus, wat de hond betreft, mededeelingen gedaan. Bij katten vond hij ge-
durende de laatste perioden van de dracht een verhoogde dilatator-tonus, te onder-
kennen aan de relatieve pupillen-wijdte en de meer cirkelronde vorm van de pupil.

Tijdens de partus en waarschijnlijk met het loslaten van de placenta foetalis en
het uitdrijven van de vruchten verband houdende, vond hij bij onderzoek van 32
dieren, een eenzijdige mydriasis, nu eens rechts dan weer links. Deze toestand
bleef nog 1 ä 2 dagen na de geboorte der feti bestaan.

Bij gevallen van pathologische dracht, bevond zich de verwijde pupil steeds aan
de gekruiste zijde van de meer belaste- of meer ontstoken uterushoorn. Hieruit
besluit hij dat de afferente, vegetatieve reflexbaan een kruising in de uterus zelf
of wel craniaalwaarts meemaakt.

Door druk op de zieke buikorganen was een eenzijdige mydriasis op te wekken
of kon deze worden versterkt.

Entproeven met materiaal van de sympatische Ophthalmie van den
mensch bij hoenders en apen.

De algemeene opvatting is dat de sympathische Ophthalmie niet op dieren is over
te brengen. Verschillende theoriën zijn in de loop der tijden omtrent dit ernstige
ooglijden van den mensch verspreid.

v. Szily ¹) denkt hierbij aan een infectieuze aandoening van zeer bijzondere
soort. Met het oog op de negatieve resultaten met entingen van materiaal van de
symphatische Ophthalmie bij het konijn verkregen, werden door v. Szit y nu de aap
en het hoen voor de entingsproeven gebruikt.

De kip werd genomen, omdat hem de oogafwijkingen bij de neurolymphomatosis
bekend waren.

Bij de gecnte hoenders ontwikkelde zich een vrij hevige uveïtis, die eerst na 2 a
3 maanden allengs afnam.

Histologisch werden eigenaardige veranderingen opgemerkt, die hij tot nu toe
nog bij geen andere aandoening had gezien. Aangetroffen werden n.1. naast een
meer diffuse lymphocytaire infiltratie vooral van iris, corpus ciliaire en chorioidea,
ook nog meer circumscripte ophoopingen van rondcellen, die de indruk van echte
Iymphfollikels maakten. Van een endophthalmitis septica was geen enkel spoor
te bespeuren. De retina was bij een deel der dieren intact, hoewel toch de inspuiting
van het entmateriaal in het glasvocht steeds had plaats gevonden.

Dezelfde veranderingen werden ook nog in meer of minder sterke mate vastge-
steld in het orbitale weefsel, subconjunctivale weefsel en ten slotte ook in het andere
oog. De verspreiding verliep langs de N. opticus naar de hersenen volgens de oude
migratietheorie van Deutschmann.

Een overgang van de infiltratie in de overige hersendeelen vond, in tegenstelling
met het herpes-virus, niet plaats.

Het virus van de sympathische Ophthalmie was, in tegenstelling met het herpes-
virus, apathogeen voor de cornea, breidde zich in het centraalzenuwstelsel niet
diffuus uit en veroorzaakte geen encephalitische verschijnselen.

Chalazion is een chronisch ontstekingsproces van de Meibomsche klieren. De
hierbij optredende cellen doen volgens Levaditi ²) denken aan een phagocytose

1 ) v. Szily. Uebertragungsversuche mit Material von menschlicher sympathiser Ophthalmie
auf Hühner und Affen nebst Bemerkungen über die Natur des Erregers. Klin. Monatsbl. f.
Aug. 1934. S. 145.

2 ) Levaditi. Etiologie et pathogénie du chalazion. Compt. Rend. de Biol. 1934. Ref.
Annal. de med. vet. 1934. p. 467.

van het vet dat door de Meibomsche klieren wordt gesecreteerd. Levaditi toonde
nu aan dat subcutane inspuiting van bijenwas bij konijn en cavia een reactie ver-
wekte, waarbij cellen van hetzelfde type als bij het chalazion optraden.

Een injectie in de oogleden (Meibomsche klieren) van een aap gaf een verande-
ring die met chalazion identiek te stellen was.

Fischer en Fischl¹) deelen mede dat wanneer men versch uitgenomen lenzen
in een oplossing van natrium- of kaliumcyanide legt, zich de kern en de schors
binnen 8—10 uur roodviolet kleuren terwijl het subepitheliale eiwitlaagje kleurloos
blijft. In cataracteuze lenzen komt zulks niet of slechts in geringe mate voor.
Dezelfde reactie geeft glutathion.

Daar noch a kristalline, /?. kristalline, albuminoide, cysteïne en andere sulfhy-
drylderivaten, noch glutaninezuur en glycocol deze violetkleuring te zien geven
moet deze reactie voorloopig als karakteristiek voor het tripeptide glutothion worden
aangezien. De heldere lens bevat alzoo in kern en schors veel glutathion. Met het
toenemen in leeftijd en bij troebelingen van de lens, vermindert het gehalte ervan.

Dykes ²) is van meening dat de troebeling bij de interstitieele keratitis hoofd-
zakelijk door eiwitneerslagen wordt teweeggebracht. Het miltextract (0.5 c.c.)
werd eenmaal per week intraveneus toegediend. Meer of minder duidelijke ophel-
dering der troebelingen werden gezien ; enkele gevallen worden beschreven.

Niet alleen van Engelsche-³), aangehaald door te Hennepe, ⁴) maar ook van
Duitsche- ⁵) cn Fransche zijde⁶) zijn omtrent bovenvermeld ooglijden mede-
deelingen gedaan.

Het uitvoerigst hebben Jaensch en Lerciie hierover bericht. Zij vermelden dat
het aantal gevallen van verlammingen bij hoenders den laatsten tijd, ook in Duitsch-
land, zeer is toegenomen. Vooral jonge dieren worden aangetast. Boven één jaar
worden de dieren zelden zichtbaar ziek, kunnen echter wel smetstofdragers zijn.

Veelvuldig worden in toornen met verlammingsverschijnselen ook oogaandoenin-
gen opgemerkt. Op het verband tusschen beide aandoeningen is van verschillende
zijden gewezen. (Kaupp, Doyle e.a.). Nauwkeurig onderzoek van deze oogver-
anderingen was nog weinig gedaan. Pappenheim vond een kleurverandering van
de iris van geelbruin tot blauwachtig grauw. De iris was verdikt, oedemateus, met
kleine lymphoide- en soms ook eosinophiele cellen ; in de voorste oogkamer werden
stolsels en polymorphkernige cellen van verschillend typen gevonden. De cornea
en de retina waren steeds onveranderd ; in de N. opticus werden slechts geringe ont-
stekingsveranderingen vastgesteld.

Lerche en Fritzsche daarentegen vonden naar verhouding veelvuldig infiltraten
in de N. opticus en soms een chorioiditis.

Jaensch en Lerche hebben klinisch en pathologisch-anatomisch vier oogen van
twee normale dieren en 37 oogen van 22 zieke dieren nader onderzocht, Bovendien

1 ") Fischer und Fischl. Eine Farbreaktion ium Glutathionnachweis in der Augenlinse.
Klin. Woch. 1934. S. 180.

2 ) G. Dykes. Splenic extract in the traetment of non-ulcerative parenchymatous (intertitial)
keratitis. The Vet. Journ. 1934. p. 383.

3 ) Findlay and Wright : Ocular lesions in epidemie blindness of fowls, The Journ.
of Comp. Pathol. and Ther. 1933, p. 139.

5 ) Morax, Fruche et Nida : Les trombles oculaires dans la paralyse des galtinace\'s.
Annal. d\'oculistiques. Mai 1934.

werd nauwkeurig sectie verricht en histologisch onderzochten zij hersenen, rugge-
merg en plexus sacrales. Alle dieren waren beneden het jaar. Klinisch werd vastge-
steld ; veelvuldig teekenen van een hevige iridocyclitis, sterke vulling van de peri-
corneale vaten, hoornvlies-beslagen, troebelingen in de voorste oogkamer, minder
goede iristeekening, bloedvaten in en exsudaat op de iris, achterste synechiën, occlu-
sis pupillae.

Ook een ophthalmoscopisch onderzoek is door hen wel ingesteld. De verschillende
media moeten in dit geval dan natuurlijk voldoende doorschijnend zijn om een
fundus-onderzoek mogelijk te maken. Normaal is het donkere pecten zichtbaar op
een gelijkmatig roodachtig netvlies ; in de afwijkende gevallen was het netvlies vuil-
grauw van kleur ; een histologisch aantoonbare chorioiditis ligt er dan meestal aan
ten grondslag. (Hierbij zij opgemerkt dat een fundus-onderzoek bij vogels zeer
wordt bemeilijkt door de daarbij optredende sterke miosis, en pupil-verwijding door
atropine-instillatie niet te verkijgen is).

Histologisch werden vooral uveale veranderingen gevonden (bevriescoupes na
gelatine-insluiting, kleuring met Sudan III of eosine en haematoxyline). Soms waren
alle deelen (iris, corpus ciliare, chorioidea) aangetast; soms enkel iris en corpus
ciliare. Een chorioiditis zonder cyclitis en iritis kwam niet voor, maar wel tevens
in hevige gevallen een papillitis en een ontsteking van het pecten.

Meestal waren beide oogen op dezelfde wijze aangetast, soms was slechts een oog
ziek en het andere normaal.

De geelroode kleur van de iris wordt veroorzaakt door een geelachtig pigment
van olieachtige hoedanigheid. Dit vet kleurt zich met Sudan III opgelost in 60%
alcohol lichtrood.

De geringste veranderingen bestonden in : celvermeerdering in de iris, welke
moeilijkheden gaf, omdat omtrent de schommelingen der hoeveelheid cellen in de
iris in normale omstandigheden bij hoenders niet bekend is. Een zekerder symptoom
voor een iritis is het tevens voorkomen van cellen in de z.g. kamerbocht en op het
lig. pectinatum. In gezonde normale oogen komt zulks niet voor. In hevige gevallen
was de geheele iris geïnfiltreerd met lymphocyten, die eveneens werden gevonden
in de voorste oogkamer ; verder werden opgemerkt descemet-neerslagen en exsudatie
in het pupillair gebied. De iris geraakt verdikt en verliest zijn normale teekening
en bouw. Met de ontsteking verdwijnt tevens het vet, (iets onbekend in de iris van den
mensch) ; dc oorzaak hiervan weet men niet.

Ook is niet duidelijk langs welke wegen dit vet verdwijnt. Bij de zoogdieren nemen
lipoidophagen het vet op en nemen het mee naar de periveneuze lymphruimten ;
bij de hoenders bleken de venen in iris en in kamerhoek echter geheel vetvrij te zijn.
In enkele oogen evenwel werden Sudanpositieve deeltjes in en tusschen de cellen van
lig. pectinatum aangetroffen. Hieruit zou te besluiten zijn dat één der wegen is dc
voorste oogkamer tot de kamerbocht en mogelijk ook tot de groote veneuze holten,
die met het Schlemmsche kanalensysteem overeenkomen. De celinfiltratie kon zoo
sterk zijn, dat van spiervezelen nauwelijks iets meer te zien was. Of door deze proces-
sen de dwarsstreping van de sphinctervezelen scnijhbaar of in werkelijkheid verloren
gaat, was niet uit te maken.

Hoe sterker de iritis was, des te sterker was ook de loslating en het verval van het
pigmentepitheel (pars iridica retinae).

De ontsteking in corpus en processus ciliare was veel geringer. De Cramptonsche
en Müllersche spiervezelen lieten in den regel nog steeds goede dwarsstreping zien.
Processus ciliare was vrijwel steeds veranderd (vaatverwijding en rondcellige infil-
tratie), was verdikt en drukte nu veel sterker tegen de lens aan dan normaal.

Vaak waren in het pigmentepitheel defecten zichtbaar, waardoor rondcellen
in de circumlentale ruimten terecht waren gekomen.

Opvallend was het ontbreken van de ongepigmenteerde epitheellaag van pars
cilare retinae ter plaatse van de zieke processi ciliares.

De ontstekingsprocessen van het corpus ciliare eindigden meestal ter hoogte van
de ora serrata en soms ook iets verder tot in de voorste deelen van de chorioidea.

Evenals in de kamerbocht bestond een sterke ophooping van rondcellen in het
Schlemmsche kanalensysteem.

In de chorioidea ontbraken soms ontstekingsverschijnselen ; soms ook waren ze
in sterke mate aanwezig. De processen hier deden denken aan die van de lympha-
tische leucaemie bij den mensch. Ook hier werd dan weer aangetroffen een sterke
rondcellige infiltratie vooral in het stratum vasculosum en veranderingen in het
gebied van de choriocapillares en het pigmentepitheel. Ter plaatse der ontstekings-
haarden in de chorioidea waren de buitenleden van de staafjes en kegeltjes vernie-
tigd. Ook overigens was het netvlies veranderd en vaak met pigmentcellen doorzet.

Netvlieshaarden zonder vaatvliesontsteking werd nimmer aangetroffen. (Chorio-
retinitis-retinitis hier alzoo secundair). Meestal intusschen was de retina vrij van
veranderingen.

In de oogen met chorioiditis waren de sterkste veranderingen te vinden in het
gebied van de achterste oogpool en in de nabijheid van de papil.

Papil en pecten waren meestal niet aangetast ; soms bestond ook hier een rond-
cellige infiltratie.

Een enkele keer werden rondcellen in het bindweefsel van oogleden en bulbus
aangetroffen ; verder niet zelden in het subconjunctivale weefsel perivasculaire in-
filtraten en om de cornea een meer of minder duidelijke infiltratiewal. De sclera
bleek vrij van ontstekingsverschijnselen.

In het orbitale vetweefsel werd alleen bij een hevige uveïtis, wat vervetting en
infiltratie geconstateerd. Daar Uchiyama evenwel bij oudere dieren in 50 % der
gevallen vervetting had vastgesteld, moet een en ander dus voorzichtig worden be-
deeld.

De n. opticus bleek opvallend veelvuldig te zijn aangetast, n.1. infiltratie in de om-
geving der vaten met histiocyten, minder met lymphocyten.

In tegenstelling met de aandoeningen van de periphere zenuwen, waarbij de
zenuwvezelen geheel verwoest worden en alleen cellen te zien zijn, bepaalden de
celophoopingen in de n. opticus zich tot het tusschen de zenuwbundels gelegen
weefsel. De zenuwvezelen zelf werden door de talrijke cellen wel sterk uit elkaar
gedrukt, maar waren niet veranderd.

Degeneratie der mergscheeden werd bij sudankleuring niet onderkend. De ver-
anderingen werden in het geheele verloop van de gezichtzenuw gezien, vooral
duidelijk in het chiasma ; eindigden evenwel bij de intrede van de N. opticus in de
bulbus, daar waar de zenuwvezelen hun mergscheeden verliezen. De papil bleef
daarom meestal vrij van veranderingen. Meestal werden tevens infiltraten in de
hersenen aangetroffen en was aan te nemen dat de processen in de hersenen waren
begonnen. De sterkte der in de N. opticus aantoonbare infiltraten hield geen gelijke
tred met de sterkte der visusstoornissen. Slechts in één oog met hevige chorioiditis
was de N. ciliares duidelijk verdikt (rondcellige infiltratie) ; de motorische zenuwen
waren nimmer veranderd.

De ontstekingscellen werden als rondcellen aangeduid, daar ze een groote kern
en weinig protoplasma hadden, dat zich met eosine niet kleurde.

De cellen geleken op de lymphocyten en de groote monocyten, die door Hirsch-
feld en Jacoby bij vogelleucaemie waren gezien. Daarnaast kwamen in iris en cho-
rioidea in mindere mate cellen met evengroote kernen, maar met grooter eosinophiel
protoplasma voor en voorts kleine lymphocyten vooral in de iris. De genoemde
eosinophiele cellen deden met de vaak sterke verdikking van de chorioidea aan
sympathische ophthalmie denken.

Nimmer werden epitheloide- en reuzencellen aangetroffen en slechts bij uit-
zondering plasmacellen en gelobdkernige leucocyten.

Bij de hoenderverlamming werden voorts niet zoo heel zelden tumoren van
sarcoom- of carcinoomachtig karakter vastgesteld. Volgens Pappenheimer en ook
volgens de waarnemingen van Jaensch en Lerche moeten deze gezwelvormingen
aetiologisch met deze verlammingen in verband worden gebracht.

en Fritzsche stelden de besmettelijkheid ervan vast. De natuur van de ziekteverwek-
ker bleef onbekend ; vermoedelijk is het een virus, dat vooral het centrale zenuw-
stelsel en de motorische zenuwen aantast.

Lf.rche en Fritzsche konden door intracranieele- en intraperitoneale enting
met emulsies van hersenen en sacraalmerg van zieke dieren, een lijden verwekken
met de klinische verschijnselen en pathologische bevindingen als bij neurolympho-
matosis gallinarum, bij te voren gezonde, jonge dieren. Met een bijzondere neuro-
tropie van het virus zijn volgens hen de oogveranderingen niet te verklaren. Denk-
baar is dat de in het bloed circuleerende, ziektemakende stoffen in uvea gemakkelijk
ontstekingsprocessen opwekken zooals ook van oogtuberculose bekend is.

Het virus zou volgens hen ook organotroop zijn, zooals de soms optredende tumor-
vormingen zouden leeren. Intusschen leiden virusziekten, tenminste bij den mensch,
niet tot uveïtis, wanneer wij van Gilberts iritis herpetica afzien.

Langs de weg der zenuwen ontstaat bij de hoenders de uveïtis wel niet, daar deze
normaal waren.

De veranderingen van de N. opticus zijn waarschijnlijk een van de hersenen uit-
gaand descendeerend proces.

De chorioideale veranderingen geleken op die bij leucaemie (leucose) hoewel
verband met dit lijden volgens hen niet is aan te nemen (hierbij toch zijn geen ver-
lammingen der extremiteiten of oogveranderingen waargenomen). Door de sterke
vermeerdering van lymphoide celelementen in zenuwen en organen wordt van
„neurolymphomatosis" gesproken ; aetiologisch heeft de aandoening evenwel met
leucose niets te maken.

Daar niet enkel lymphatische cellen bij de hoenderverlamming werden gezien,
maar in de zenuwen histiocyten overheerschten, hebben Lerche en Fritzsche,
de naam „neurogranulomatose" voorgesteld. De blindheid wordt veroorzaakt door
veranderingen in N. opticus en chiasma en verder door uveale- en retinale pro-
cessen.

Morax, Truche en Nida deelen mede dat voor 1932 de besmettelijke hoender-
verlamming in Frankrijk niet is gezien. Zij noemen bij dit lijden de lymphocytairc
infiltratie in de zenuwen, die ook werd gezien in zenuwwortels, ruggemerg, hersenen,
ingewanden en zelfs spieren. Ooglaesies zouden in alle stadia van het lijden kunnen
verschijnen. De Iocalisaite in de oogen hierbij is volgens hen analoog aan die bij de
chronische infecties bij den mensch als b.v. bij syphilis, lepra enz.).

Morax en zijn medewerkers onderzochten de Oogen van acht zieke kippen ; zij
vermelden ook complete lenstroebeling, waaromtrent door Jaensch en Lerche
niets wordt vermeld. (Behalve lenstroebelingen heeft ref. klinisch ook wel af en toe
parenchymateuze hoornvliestroebelingen opgemerkt.) Als mononucleaire cellen
worden genoemd : lymphocyten, plasmacellen, en monocyten.. De uveïtis deed
in sommige opzicht denken aan de sympathische uveïtis bij den mensch. Door hen
werd ook opgemerkt hoornvliesoedeem (geen ontsteking, geen infiltratie met cellen) ;
de troebeling hierbij geleek op die bij de interstieele keratitis van den mensch.

Voornamelijk werden gevonden : een ontsteking van iris en corpus ciliare ; depig-
mentatie van de iris (klinisch waarneembaar een grijze irisverkleuring), een onregel-
matige pupil en histologisch een chronische ontsteking met een diffuse infiltratie
met mononucleaire cellen (plasmacellen, lymphocyten).

De lens- en hoornvliestroebelingen zijn secundair. De chorioidea en retina vonden
zij intact. H. Veenendaal.

Robin en Brion \') beschrijven een dergelijk geval. Een zes jaar oude Spaniel
met vuistgroote zwelling van de halslymphklieren, had sedert acht dagen aan beide
oogen : geringe exophthalmus, hoornvliestroebelingen en exsudaat in de voorste

\') Robin et Brion : Complications oculaires de la lymphadenie du chien. Bull.
Soc. Ophth. 1934. p. 238. ref. Zentralbl. ges. Ophth. 1935. S. 48.

oogkamer tengevolge van iritis. De oogcomplicaties zouden op endogene infectie
bij dezen aan lymphadenitis lijdenden hond berusten; de aetiologie dezer aandoe-
ningen bleef intusschen onverklaard.

Behandeling met acetylcholine bij gezichtsstoornissen tengevolge van
centrale vaatveranderingen.

Acetylcholine is het sterkst tot nu toe bekende vaatverwijdende middel en heeft
op periphere bloedvaten, vooral netvliesvaten, een electieve, krampopheffende
werking. Het is een goed middel bij vaatkramp waarbij voedingsstoornissen te ver-
wachten zijn. Het zou volgens François *) een gunstige werking uitoefenen bij
endarteriitis, opticus-atrophie, neuritis retrobulbäres, blindheid bij bloedverlies,
chronisch glaucoom. Acetycholine wordt intraveneus aangewend, 20 c. gr. daags ;
subcutaan is het niet zoo werkzaam.

De bestrijding van de paratypheuze enteritiden bij het rund, en eenige andere waarnemingen
over deze ziekten

Na een onderzoek gedurende 4 jaren bij 1717 runderen uit 43 stallen, welke
onderzoekingen werden verricht op het Staats-Veterinair-Onderzoekingsinstituut te
Potsdam, kwamen F"rancke, Standfusz en VVilken ¹) tot de volgende resultaten.

De enteritisgevallen van het rund werden in de meeste gevallen (25 van de 43
stallen) veroorzaakt door de bacillus enteritidis Gartner, type Jensen. Ongeveer
1/4 der gevallen had de bac. ent. Breslau tot oorzaak. In 5 stallen zag men bac.
ent. gartner, type Poppe, optreden, waarvan in één stal deze bacteriesoort zeer
virulent bleek en buitengewoon infectieus. In vele gevallen (26 van de 43 stallen)
was de ziekte als stalziekte aanwezig. Hoewel de ziekte dan een meer sleepend ver-
loop had en een niet sterk om zich heen grijpende stalziekte is, moet, meenen de
schrijvers, dat de veterinaire politie er toch de noodige aandacht aan moet beste-
den, terwijl bovendien dit stalonderzoek van veel belang is voor het voorkómen
van vleeschvergiftigingen.

In een ander deel der gevallen (16 van de 43 stallen) bleken de door middel
van het bacteriologisch vleeschonderzoek ontdekte paratyphusgevallen louter op
zich zelf staande te zijn, ontdekt door de vleeschkeuring, waarbij het daarna ver-
richte stalonderzoek geen verdere besmette of reeds zieke dieren aan het licht bracht.
Deze gevallen betroffen vooral kleine stallen met slechts enkele dieren, of stallen,
waarbij door toepassing van het „anreicherungsverfahren" met tetrathionaat
Gartnerbacillen werden gevonden. Uit het aanwezig zijn van deze paratyphus-
bacillen meenen de schrijvers de conclusie te mogen trekken, dat deze microörga-
nismen, zullen zij een ziektegeval veroorzaken of tot een stalepidemie aanleiding
geven, eerst de invloed moeten ondervinden van een z.g. aanzettend moment.
Schrijvers rekenen daarom deze enteritisgevallen bij het rund tot de z.g. „Reiz-
seuchen" volgens Francke-Görttler.

Niettegenstaande een Breslauinfectie werd waargenomen op 10 stallen met 411
dieren, werden geen Breslaubacillen uitscheidende dieren aangetroffen.

De conclusie, waartoe schrijvers komen, is, dat het in het district Potsdam toe-
gepaste bestrijdingssysteem tegen de enteritisgevallen bij het rund uitstekend bleek
te werken. Van de veebezitters werd geen tegenwerking ondervonden ; vooral bleek

1 ) Francke, Standfusz en Wilken. Die Bekämpfung der Enteritiserkrankung des
Rindes, nebst weiteren Beobachtungen über diese Krankheit. (Berl. Tierärztl. Wochens. 1934,
Pg- 753» Jg- 50).

dit het geval, nadat in Pruisen het slachten van bacillendragers onder het vee,
met schadeloosstelling aan de eigenaars, mogelijk was geworden.

Het schijnt daarom Francke, Standfusz en Wilken doelmatig, dit bestrijdings-
systeem, dat practisch op geen bezwaren stuit en ook doorvoerbaar is, ook uit te
breiden tot die stallen, waar de z.g. kalverparatyphus heerscht.

Over het experimenteel opwekken van enteritisbacillendragers bij ko-
nijnen en kippen.

Om het vraagstuk van het ontstaan van enteritisbacillendragers te onderzoeken
werden door Borcila \') konijnen en kippen met Breslau-, en Gärtnerbacillencul-
turen en kippen met Gärtner- en Pullorumbacteriën gevoederd. Verder werden nog
konijnen subcutaan met Gärtner- en Breslau-bacteriën (2 oesen van een schuine
agarkultuur) besmet.

Bij de gevoederde konijnen konden geen agglutininen worden aangetoond, terwijl
noch in de faeces, noch in bloed en organen de bacteriën worden gevonden. Bij de
subcutaan besmette konijnen zag men, vanaf den i.j.den dag post infectionem, een
agglutinatie tot aan een titer 1 op 1200. Bacteriën werden echter niet aangetroffen.
De met pullorum gevoederde kippen hadden noch agglutininen, noch waren er
bacteriën aan te toonen.

Bij de met Gärtner gevoederde dieren ontwikkelen zich geen agglutininen tegen
Gärtner, echter zag men wel een verhoogde agglutinatietiter tegen pullorum.
Door eenige proeven in reageerbuisjes werd aangetoond, dat bij een gelijktijdige
enting van voedingsbodems (o.a. bouillon) of van vleeschstukken met coli en met
gelijktijdig Gärtner-, Breslau- en pullorumbacteriën, of bij het brengen van deze
4 bacteriesoorten in dierfaeces, de enteritisbacillen verdwijnen en afsterven, wat
door Borcila wordt toegeschreven aan een antagonisme tusschen coli en enteritis-
bacillen.

Volgens Borcila is dan ook een enteritisinfectie van uit de darm dan alleen
mogelijk, als de darmflora is gewijzigd in dien zin, dat de groei der colibacteriën is
belemmerd, althans de activiteit van deze bacteriesoort is afgenomen.

Bacteriologisch onderzoek van varkensworst, bereid onder verschil-
lende hygiënische omstandigheden.

Hoewel in Stockholm de bereiding van vleeschproducten in het algemeen plaats
vindt in daarvoor ingerichte, aan hooge eischen der hygiëne voldoende fabrieken,
worden toch nog bepaalde worstsoorten en meer in het bijzonder varkensworst,
bereid in kleinere werkplaatsen, zooals bij de winkels behoorendc ruimten, zoute-
rijen enz., die in hygiënisch opzicht minder volmaakt zijn. L. ging na, in hoever
bij dit verschil in bereiding ook verschil uit bacteriologisch oogpunt zou bestaan.
Hij verzamelde afschraapsel van tafels, hakblokken, messcheeden enz. en vond,
dat met een minder goeden toestand dezer gebruiksvoorwerpen een meer talrijk
aanwezig zijn van colibacteriën gepaard ging. In het meer of minder overvloedig
voorkomen dezer kiemen in varkensworst acht sehr, een goede maatstaf gelegen
ter beoordeeling van den toestand der hierin verwerkte vleeschproducten en der
meer of minder hygiënische wijze der bereiding.

Over een vol jaar verdeeld, met ongeveer een gelijk aantal monsters per maand,
werden onderzocht 205 monsters varkensworst van verschillende herkomst. Hiervan
werd een stukje ter groote van een okkernoot uitgesneden onder de gebruikelijke
voorzorgen, en bacteriologisch onderzocht. Over het algemeen ontstond een ruime
groei van bacteriën, afwisselend tusschen 2 en 9, meestal tusschen 4 en 5 verschil-
lende soorten van bacteriën. Behalve hooibacillen, die vrijwel in elk monster voor-
kwamen, werden aangetroffen b. coli in 93-7%, micrococcen in 85.9%, Strep-
tococcen in 68.8%, op coli gelijkende bacteriën in 34.6%, bac. proteus in 29.7%
en daarop gelijkende kiemen in 20.5%, paratyphusachtige bacteriën in 25.4%,

typhusachtige in 24.9 %, groote anaerobe, gas- maar geen sporen vormende ba-
cillen in 8.3%, b. alcaligenes in 5.7% en hierop gelijkende in 2%, benevens nog
enkele andere kiemen in minder groote % van het aantal onderzochte monsters.

Ter beoordeeling van den bacterie-rijkdom in verband met het verschil in hygiëni-
sche wijze van bereiding, werden de plaatsen van herkomst in 4 groepen verdeeld.
Groepen 1 en 2 betroffen de goed ingerichte fabrieken, waarvan bij No. 1 de voor
worstbereiding bestemde dieren ter plaatse werden geslacht, en de groepen 3 en 4
de kleinere werkplaatsen en bereidingslokalen. De gezamenlijke % van een talrijk
aanwezig zijn van b. coli en het gelijktijdig voorkomen van b. coli met andere
kiemen bedroegen voor die groepen onderscheidenlijk 52.3,63.2,74.1 en 80.4%.

Al bestaat er dus wel een zeker verschil ten nadeele der laatste groepen, de cijfers
der beter ingerichte fabrieken lijken ook nog wel voor verbetering vatbaar.

De invloed van te kort aan mineralen in het voeder op de samenstelling
van bloed en melk van koeien en op het bloed van de nakomelingen.

Groenewald \') geeft in de eerste plaats een overzicht van de voornaamste littera-
tuur over den invloed van het rantsoen op de samenstelling van bloed en melk van
koeien, volgens welke alleen het anorganisch phosphorus van het bloed duidelijk
verlaagd wordt en wel bij phosphaatgebrek in het voeder. De mineralen van melk
staan volgens vroegere uitkomsten niet of zeer weinig onder invloed van het voeder.

Zijn eigen proeven hebben betrekking op den invloed van voeder met zeer laag
gehalte aan bepaalde mineralen ; iste op het bloed van melkkoeien ; 2de op de
melkproductie en melksamenstelling. Verder onderzocht hij de gehalten aan mine-
ralen van het bloed van kalveren van af de geboorte tot den leeftijd van 3 maanden.

De proeven, die 30 maanden duurden, werden begonnen met 21 pinken (van ±
230 Kg) die geleidelijk op het mineralenarm grondrantsoen werden gebracht,
hetwelk uit 3,5 pond veldhooi, 5 pond gele maïs, 5 pond fanko (dit is het bijzonder
mineraalarm maïs-endosperm) en 20 gr. bloedmeel (bij de proef over laag P-ge-
halte werd de 5 pond maïs vervangen door 5 pond fanko) bestond.

Het bloedmeel diende om de biologische minderwaardigheid van de zeïne (een
der eiwitstoffen van maïs) te compenseeren. Opzettelijke toediening van vitaminen
werd onnoodig geacht.

Het grondrantsoen werd in de verschillende groepen met mineralen aangevuld,
en wel zóó, dat er in de meeste groepen een te kort aan één of meer mineralen bleef
bestaan.

In Sept. 1930 werden de dieren voor het eerst gedekt ; de proef was toen in vollen
gang. (Het grondrantsoen werd dus toen reeds met verschillende mineralen aange-

vuld). Na het kalven in Mei en Juni 1931 werden zij 90 dagen gemolken (N.B. bij
de slechtste dieren eindigde de lactatie na 90 dagen spontaan) ; daarna werden
zij weder in Dec. 1931 gedekt. Wegens de zwakte en abnormaliteit van vele kal-
veren bij de geboorte en wegens de vele moeilijkheden met retentio secundinae,
werd in Febr. 1932 het grondrantsoen met 5 pond ensilage van mais aangevuld,
waardoor de hoeveelheden mineralen en eiwit stegen (zie de tabel). De bezwaren
met de pasgeboren kalveren bleven daarna uit. De dieren wogen toen gem. 900
pond. Van af het begin der 2de lactatie werd ook nog 1.5 pond vleeschmeel toe-
gevoegd, omdat aangenomen werd dat het eiwit ten behoeve der lactatie in de
eerste lactatieperiode te zeer minderwaardig was geweest.

De gehalten van het grondrantsoen bleven desniettemin zeer laag, vooral wat het
Ca betreft, vergeleken bij hetgeen men aanneemt noodig te zijn.

De dieren waren in een aantal groepen, van één of twee dieren, verdeeld, voor
elk daarvan werd het grondrantsoen met een zoutmengsel aangevuld en wel zóó,
dat een of twee dieren een rantsoen ontvingen waarin óf van één der elementen
(Ca,P, Cl, Na en K) óf van twee elementen (Ca P, Ca Mg, Na Cl) óf van
alle elementen, behalve Ca en P, een te kort bestond ; terwijl enkele contróle-dieren
een volledig rantsoen (al of niet nog aangevuld met KJ) ontvingen.

Na een kort litt. overzicht te hebben gegeven over den invloed van het rantsoen
op de minerale samenstelling van bloed en melk, geeft G. zijn eigen uitkomsten.
Opgemerkt moge worden, dat hij steeds volbloed onderzocht. Dit heeft m.i. het
nadeel, dat gehalte-schommelingen eerder in het serum (plasma) dan in de bloed-
lichaampjes zijn te verwachten, zoodat het effect van op de mineralen werkende
factoren minder duidelijk tot uiting komt_

De gem. waarden, die G. vond, verschillen uit den aard der zaak aanmerkelijk
van die, welke voor serum worden gevonden. Gebrek aan een of meer mineralen
in het rantsoen kwam bij zijn onderzoek alleen tot uiting wat het anorg. P betreft.

Opmerkelijk zijn de groote schommelingen, welke in het algemeen de K-gehalten
toonden.

De lactatie had invloed o.a. op het anorg. P-gehalte (6.2 gedurende, tegen 7.4
vóór), dat in dien tijd duidelijk verlaagd was. Hetzelfde was het geval met het K.
(resp. 50.2 tegen 59.6) en Na (resp. 273 en 303) en in geringe mate met het Cl
(resp. 310 tegen 324). Daarentegen was het Mg-gehalte in de lactatie-periode iets
verhoogd (3.1 ged., tegen 2.6 vóór de lact.)

De min. samenstelling van de melk bleek niet onder invloed te staan van die van
het rantsoen.

De dieren die een rantsoen gebruikten arm aan Ca, gaven in de melk meer dan
tweemaal zooveel Ca af. als in het voeder voorkwam. De afgifte aan P, Na en Cl
in de melk was eveneens grooter dan de hoeveelheid aanwezig in het voeder. Wat
Na en Cl betreft was het verschil slechts klein. Van K en Mg kwam in de melk
minder voor dan in het voeder. In hoeverre er toch een negatieve balans van deze
laatste beide mineralen was (door afgifte in faeces en urine) en of de balans voor
de andere mineralen veel ongunstiger was dan uit de vergelijking van melk en
voeder is af te leiden, is niet bekend, omdat de verliezen via urine en faeces niet
bepaald zijn.

Van sommige mineralen mag worden aangenomen, dat de onttrekking gedurende
de lactatie groot was.

Eiwit-, lactose- en vet- en totaal asch-gehalte der melk stonden evenmin als dat
der afzonderlijke mineralen, onder invloed van de minerale voorziening.

Van 15 kalveren werd het volbloed gedurende de eerste 3 maanden elke week
op de gehalten aan mineralen onderzocht teneinde het verloop dezer gehalten
voor normale kalveren vast te stellen. De resultaten toonen zeer groote veranderingen
aan voor K en Na. Het K.-gehalte daalt van 130 mg per 100 cc. in de eerste week
tot ongeveer 50 wanneer het dier 10 weken oud is geworden; dit laatste is het norm.
gehalte voor volwassen runderen. Het Na stijgt van circa 230 tot circa 320 mg per
100 cc. op een leeftijd van 12 weken.

Behalve het Cl toonen ook de andere mineralen duidelijk veranderingen. Het
Ca daalt na de 4de week circa 2 mg % en wordt dan geleidelijk gelijk aan dat van
koeien ; het anorg. P stijgt na de 6de week ruim 1 mg %, het is de eerste maanden
hooger dan later ; het Mg stijgt in de derde maand een weinig n.1. circa 0.5 mg %.

G. schrijft het plotseling ophouden van de lactatie gedurende de eerste lactatie-
periode toe aan de onttrekking van lichaamsbestanddeelen door de melkpro-
ductie welke een zekere grens niet kan overschrijden, terwijl de samenstelling
van de melk, zooals wij zagen, zelf niet verandert ; m.a.w. de melkproductie wordt
eerder stopgezet dan dat er onder productie van melk van abnormale samenstel-
ling nog melk zou afgescheiden worden.

In de eerste lactatieperiode is vermoedelijk vooral het groote eiwittekort een der
oorzaken geweest van de sterke en snelle productie-afneming.

Costea \') beschrijft in het kort een geval van avitaminosis bij een voedering
met een rantsoen, dat een groot tekort aan vitamine B had. De oorspronkelijke
voeding van enkele duiven, bestaande uit mais, zemelen, vleeschmeel en groen,
werd vervangen door rijst en vleeschmeel. Na 70 dagen leed de eerste duif aan
algemeene stijfheid, naar achter gebogen hals, met de kop sterk opgericht, ach-
terste extremiteiten krampachtig gestrekt, waardoor het dier onmogelijk kon staan.
Met weinig dagen tusschenruimte gaven de andere duiven hetzelfde beeld te zien.

Een poging genezing te verkrijgen met vleesch, tarwe en citroensap faalde, zoodat
binnen 3^4 weken de duiven gestorven waren.

werd in 1869 ontdekt door Mège Mouriès, die, op aandringen van Napoleon
III, proeven deed om uit mengsels van dierlijke en plantaardige vetten een eetbaar
vet samen te stellen. Het product is sedert veel gewijzigd en verbeterd, en werd
eenige jaren na de ontdekking, al op groote schaal vervaardigd, vooral ook in Hol-
land. Langzamerhand werd het in alle europeese landen geproduceerd en in de
Ver. Staten van N. Amerika, en in vele landen is het een populair en onmisbaar
voedingsmiddel geworden.

H. Böker geeft (in de Revue internationale d\'Agriculture, dec. 1934, No. 12)
een verhandeling over de tegenwoordige productie en consumptie van margarine
in de verschillende landen, en haar strijd tegen de boter. Vr.

¹) Un caso de avitaminosis, por S. Costea, Revista de Higiene y Sanidad Pecu-
arias. Nov.—Dec. 1934. pag. 967.

Het opstel van Dr. Ferwerda : „Vischconserven en Vischconservenkeuring" in
afl. 11 van deel 62 van dit Periodiek, geeft mij aanleiding U te verzoeken het onder-
staande te willen opnemen.

In de laatste vijftien jaar zijn aan dit Instituut vrijwel alle methoden van visch-
eonserveering, in West-Europa in gebruik, aan de hand van praktische proefnemingen
bacteriologisch en chemisch bestudeerd geworden, ten einde de visscherij-industrie
behoorlijk gefundeerde adviezen in dezen te kunnen geven. Uit den aard der zaak
ben ik daarbij vaak in aanraking gekomen met fabrikanten en importeurs van visch-
conserven, maar nooit heb ik door de bona fide en ter zake kundige onder hen
de uitspraak hooren verdedigen, welke de Heer Ferwerda meent te mogen doen,
dat bij gesteriliseerde visch in blik bombage wel reden tot afkeuring zou zijn, maar
dat deze bombage bij gemarineerde visch en ,,half-conserven" niet zonder meer
het recht tot afkeuring zou geven (zie pag. 8, 2e en 3e alinea).

Ik mag dan ook niet verhelen, dat ik met buitengewone verwondering van dit
oordeel van den Heer Ferwerda, die hier toch min of meer excathedra spreekt,
heb kennis genomen. Aan de literatuur en de inlichtingen aangaande de conser-
veering van visch, welke ik den Heer Ferwerda op zijn verzoek verstrekte, heeft
hij toch zeker geen gegronde argumenten voor zijn meening in dezen kunnen ont-
leenen.

Hoewel bombage wel eens het gevolg kan zijn van waterstofontwikkeling, ver-
oorzaakt door aantasting van het blik, wil ik vooropstellen, dat die zeer zeldzaam
voorkomende gevallen hier beter buiten beschouwing gelaten kunnen worden en
dat men voor de praktijk alle gevallen van bombage als door abnormalen micro-
bengroei veroorzaakt zijnde kan beschouwen.

De ervaring, opgedaan met monsters hier voor advies ingezonden, heeft mij ge-
leerd, dat bij de bereiding van half-conserven maar al te vaak grove fouten begaan
worden en dat sommige minder ontwikkelde fabrikanten nog geneigd zijn te den-
ken, dat „afsluiting van de lucht" voldoende is om de houdbaarheid te verzekeren.
Bovendien moet men er rekening mede houden, dat de bereiding van half-conserven
volstrekt niet steeds geschiedt volgens oude bekende en dus jarenlang beproefde
recepten. Want de smaak der afnemers is nu eenmaal veranderlijk, deze gaat in
de laatste tientallen van jaren, zeer tot ongerief der fabrikanten, in de richting
van minder zout, minder zuur en minder rook. Zij worden dus vaak gedwongen
conserveermiddelen toe te voegen, in tegenstelling met wat zij in vroeger jaren
deden, toen zij in den azijn en de suiker, het zout en den rook voldoende middelen
vonden om hun waren de gewenschte houdbaarheid te verleenen. Conserveer-
middelen, de onschadelijke tenminste, hebben maar al te vaak de eigenschap,
dat zij in de toe te laten concentraties niet steeds afdoende het bederf onderdrukken.

Iemand, die dus half-conserven in blik moet keuren, mag dus nooit uit het feit,
dat hij vroeger zonder schade den inhoud van gebombeerde blikjes heeft genuttigd,
de gevolgtrekking maken, dat nu de inhoud van andere gebombeerde blikjes ook
onschadelijk is. Ik kan de verzekering geven, dat hier meermalen nieuwe proeven
van half-conserven ter onderzoek zijn ingezonden met het verzoek om de reden
van de gasontwikkeling vast te stellen, waarvan de samenstelling bij chemisch
onderzoek zoodanig bleek te zijn, dat groei daarin van paratyphus of B. botulinus
volstrekt niet a priori was uit te sluiten.

Maar afgezien van de mogelijkheid van de vorming van toxinen, is er bij ge-
bombeerde half-conserven nog een andere mogelijkheid, dat zij schadelijk werken.
De half-conserven, zooals bokking in olie en de sterk gekruide en zwak gezouten
producten waaraan suiker is toegevoegd, zooals appetit sild, gaffelbitter, enz.,

zijn alle typische voorbeelden, waarbij de verduurzaming tegelijkertijd een be-
reidingswijze is, want bij alle moet de waar èn door de bacteriënflora (die hier
reduceerend op de waar moet werken) èn door de enzymen van dierlijken oor-
sprong, welke dus uit het oorspronkelijke materiaal afkomstig zijn, nog bepaalde
veranderingen ondergaan, zullen zij de gewenschte consistentie en smaak verkrijgen.
Deze verduurzaamde producten hebben alle gemeen, dat zij natuurlijk niet steriel
zijn en dat men ook bij volkomen deugdelijke waar de aanwezigheid der moeilijk
oplosbare aminozuren, zooals leucine en tyrosine, met weinig moeite kan aantoonen,
een teeken dus van de werkzaamheid van de eiwitsplitsende enzymen. Bij zulke
gebombeerde blikjes, waarin dus, zooals bijna steeds het geval is, een abnormaal
sterke bacteriëngroei heeft plaats gevonden, is men dus nooit zeker of er door de
microben geen afsplitsing van koolzuur uit de carboxylgroep van het aminozuur
plaats gehad heeft, waardoor het laatste, zooals bekend, omgezet wordt in physio-
logisch zoo buitengewoon sterk werkzame stoffen, de z.g.n. biogene aminen¹). Dat
de afwezigheid hiervan of van toxinen niet door het organoleptisch onderzoek
(een goed woord pour épater les bourgeois) met voldoende scherpte in deze meestal
sterk gekruide waren aangetoond kan worden, behoeft toch waarlijk hier niet nader
betoogd te worden.

Ook bij marinaden heeft een vorming van aminozuren plaats, ook al zijn zij
praktisch steriel. De gevormde witte bolvormige mengkristallen van leucine en
tyrosine worden nog wel eens voor schimmelkolonies aangezien.

Het moge waarschijnlijk te achten zijn, dat voldoende suikertoevoeging de
flora van sommige half-conserven van visch in onschuldige banen kan leiden, het
blijft een feit, dat men bij oppervlakkige „keuring", dus zonder een uitgebreid
onderzoek, nooit zekerheid heeft, dat dit ook inderdaad het geval is geweest. Maar
bovendien heeft men toch ook half-conserven, waaraan nooit suiker wordt toege-
voegd. Het wil mij voorkomen, dat de Heer Ferwerda deze over het hoofd heeft
gezien, want ik kan niet gelooven dat hij van meening is, dat gebombeerde blikjes
gerookte zalm, sardellenringen, Engelsche bokking, gerookte paling, enz., niet
zonder meer naar de mestvaalt verwezen moeten worden. Bovendien zijn deze
gebombeerde half-conserven, nog afgezien van alle hygiënische overwegingen,
toch daarom al af te keuren, omdat zij „ondeugdelijk van samenstelling" zijn.

Ik kan hier niet op alle punten, door den Heer Ferwerda aangeroerd, nader
ingaan en ik moet mij er dus toe beperken nog enkele in het oog vallende onjuist-
heden te verbeteren. Bij de bereiding van sardines in olie op de Fransche wijze,
wordt deze niet vooraf in „kokende" olie gedoopt, daar zij dan croquant gebakken
zou worden ; dit blancheeren in olie, hetwelk bij een aanmerkelijk lagere tempe-
ratuur geschiedt, dient er slechts voor om nog wat water aan de visch te onttrekken
en te voorkomen dat de huid springt tijdens de sterilisatie.

De Fransche sardine-fabrieken gebruiken geen forceermachines voor sluiting,
maar zij soldeeren nog steeds zooals van ouds, omdat zij van de bij het forceeren
benoodigde rubber pakking-ringen vreezen, dat zij den smaak benadeelen, aan-
gezien deze in olie verweeken. De meening, dat bij het verpakken van marinaden
in blik geen gebruik gemaakt mag worden van machines, waarbij de doos draait,
omdat er in dat geval verlies van azijn zou plaats vinden, is in tegenspraak met
mijn ervaring met mijn eigen sluitmachine en ook met de ondervinding van groote
fabrieken. Deze soort machines vereischen wel veel meer onderhoud.

Noorsche sardine is geen jonge haring maar sprot (de Noorsche naam is Brisling ²)
en appetit sild is nooit ansjovis, deze laatste is daarvoor veel te duur en wordt boven-
dien niet in Scandinavië gevangen, evenals de echte sardine.

1 \') Voor een overzicht van deze verbindingen zie b.v. M. Stephenson, Bacterial
Metabolism, 1930, en G. Barcer, The simpler natural Bases, 1904.

2 ) Voor namen van visschen zij verwezen naar Catalogue des Poissons du Nord
de l\'Europe, Publications de Circonstance No. 12; en Commission chez Andr.
Fred. Host & Fils, Copenhague 1914.

Ofschoon de Heer Ferwerda van ,,zeer deskundige" zijde vernam, dat men
de houdbaarheid van gemarineerde visch in den zomer vooral niet langer mag
rekenen dan ongeveer 14 dagen, moet ik opmerken, dat dit in zijn algemeenheid
onjuist is. Het moge dan gelden voor zure haring, die men in de brandende Augus-
tuszon zet, want dan gaat binnen enkele dagen al het bindweefsel, de huid, enz.
in lijm over en valt door „warmte-bederf" de visch uiteen, ook al is ze steriel;
maar door voldoende zout toe te voegen is de visch wel zoodanig te harden, dat
men bij bewaring op een koelere plaats, ook in den zomer, op veel langere houd-
baarheid kan rekenen.

De meening, dat men bij de bereiding van gemarineerde haring uit het gezouten
product minder sterke azijn noodig heeft dan wanneer men dit uit het versche
doet, omdat de eerste in het zout al gaar zou zijn geworden, is onjuist, want men
neemt bij voorkeur voor het marineeren haringsoorten, die niet „gaar" zijn gewor-
den in het zout. De reden, dat men bij versche haring sterkere azijn gebruikt, is
gelegen in het veel hooger watergehalte van versche dan van gezouten haring.
Ook heeft deze laatste, mits behoorlijk „uitgeverscht", volstrekt geen taaier gema-
rineerde haring dan de versche. De moeilijkheid bij het marineeren is juist het
vleesch en vooral de huid voldoende stevigheid te laten behouden. Een azijn van
2 % is ook beslist te laag voor een houdbaar product.

De typisch bruinzwarte kleuring van klipvisch wordt niet door Aspergillus- en
Penicillium-soorten teweeggebracht, maar door een Dematiacee, de Torula epizoa
(Corda) \'). Klebhan onderzocht ook de andere oorzaak van bederf der klip-
visch, n.1. de bacteriën, die hierop roode plekken doen ontstaan en die naar
mij gebleken is, dezelfde zijn, die soms onze pekelharing een roode verkleuring
geven ¹).

Nu de Heer Ferwerda schrijft dat het hem bekend is, „dat laboratoriumproeven
hier te lande door de methode Ottesen met onze visch genomen geen onbevre-
digende resultaten gaven", moge nog opgemerkt worden, dat deze methode (zie
Ned. Octrooi No. 1102, kl. 53 c, groep 3, 14 Jan. 1916) reeds ± 15 jaar te IJinui-
den met succes in bedrijf is geweest. De geldigheidsduur van het octrooi is nu ver-
streken ; dat kan dus door iedereen toegepast worden.

Naar aanleiding van bovenstaand artikel het volgende : Ik ben den heer Liebert
dankbaar voor zijn bemerkingen inzake de keuring van half-conserven ; niet alleen
omdat daardoor het tijdschrift voor diergeneeskunde ter plaatsing kreeg een mooi
wetenschappelijk betoog, maar ook, omdat ik, de literatuur (meest Duitsche) over
dit onderwerp bestudeerend, wel heb gemerkt, dat ook daar tweeërlei gedachte
tot uiting komt, waarvan de een niet, de andere wel tot onvoorwaardelijke af-
keuring van gebombeerde blikken met half-conserven wil overgaan, maar ik nergens
een zoo helder betoog voor laatste meening vond, als thans door Liebert wordt
gegeven.

Aanhanger van de meening, dat het de taak van den keurmeester is zooveel
mogelijk te zoeken naar wat op goede en deugdelijke gronden kan worden goed-
gekeurd, koos ik uiteindelijk de meening van Edelman, die na te hebben mee-
gedeeld, dat Sammet bij bombage van half-conserven öf azijnzuur-bacteriën of
onschuldige coccen vond en nooit pathogene organismen, vervolgt: „Es ist daher
falsch, wenn die in bombierten Dosen enthaltenen marinierten, gebratenen oder

gekochten Fischen ohne weiteres als gesundheitschädlich angesehen und beslag-
nahmt werden. Bombierte Dosen müssen daher geöffent und der Inhalt genau
geprüft werden. Sind die Fische breiartig geworden und haben sie ein widerlichen
Geruch und Gesmack angenommen, oder haben sich Gasblasen und Schaum ge-
bildet, so ist der Inhalt hochgradig verdorben und als untauglich zum menschlichen
Genuss zu bezeichnen."

Ik sloot mij bij deze meening te eer aan, omdat naar mijn meening de gede-
carboxyleerde aminozuren, waarop Liebert wijst, die bij bederf zouden kunnen
ontstaan, dit bederf door hun onaangenamen reuk wel verraden.

Na het lezen van het betoog van den heer Liebert, ben ik overtuigd geworden,
dat een strenger oordeel van bombage bij half-conserven gewettigd is.

Vervolgens maakt de schrijver aanmerking op wat ik schreef over de bereiding
van sardine in olie, speciaal op het doopen van het vischje in kokende olie.

Sthahmer, algemeen secretaris van de vereeniging van Duitsche vischindustri-
eelen, dus zeker niet de eerste de beste, schrijft hierover : „Nach dem Trocknen
werden die Fische in Frankreich in siedendes Öl getaucht, worin sie in etwa 2—3
Minuten gar werden. Als gar werden die Fische angesehen, wenn der Schwanz
bei lcichtem Druck abbricht."

Dat ik de z.g. noorweegsche sardine een haring in olie noemde is onjuist. Hier
had inderdaad in de eerste plaats de sprot genoemd moeten worden, maar toch
worden ook kleine haringen in olie geconserveerd, die niet vroeger, maar thans
als „Kleinheringe in Öl" aan de markt worden gebracht, zooals men thans ook
van „Sprotten in Öl" spreekt.

Dat voor de bereiding, van appetit-sild nooit ansjovis wordt gebruikt moge waar
zijn voor het in Noorwegen bereide product. De reeds eerder genoemde secre-
taris van de vereeniging van Duitsche vischindustrieelen schrijft dienaangaande
echter : „Appetit-sild wurde früher ausschlieslich aus kleinen, fetten norwegischen
Heringen hergestellt; seit Jahren bereitet man jedoch den grössten Teil der im
Handel befindlichen Ware aus Anschovisfilet."

Dat de typisch bruin-zwarte kleuring van klipvisch veroorzaakt zou worden
door een Dermatiacee, is in tegenspraak met hetgeen Gerhard Schoof daarover
schrijft in de „Deutsche Tierärztliche Wochenschrift", waaruit ik, zooals uit mijn
artikel blijkt, refereerde.

De mededeelingen van den heer Liebert over de bereiding van marinades en
de duurzaamheid van deze producten, wijken af van wat ik na onderzoek meende
te mogen schrijven. Ik kan mij echter voorstellen, dat dit verschil door verschillende
gebruikte methodes in diverse bedrijven kan worden verklaard. Dat men bij be-
waring op een koelere plaats, ook in den zomer, op een veel langere houdbaarheid
van gemarineerde waar kan rekenen, moge waar zijn, het bewaren zooals dat in
de.praktijk als regel plaats vindt, geeft hier de beslissing, en die praktijk is toch
vaak een andere.

Bij deze opmerkingen, die ik in bescheidenheid meende te mogen plaatsen tegen-
over de meening van den bij uitstek deskundigen auteur van bovenstaand artikel,
wil ik het laten.

Ik wil echter ook hier gaarne memoreeren, dat toen ik een vijftal jaren geleden
met mijn literatuur-studie over vischkeuring begon, ik op mijn verzoek, van den
heer Liebert een kerncollectie boeken daarover in bruikleen heb ontvangen, met
een uitgebreid schrijven, dat nadere inlichtingen inhield.

Voor de mij toen ten tijde betoonde welwillendheid ben ik hem nog ten zeerste
dankbaar.

Een belangrijke uitspraak van den Hoogen Raad. De kwestie van de
..Haarlemsche" koe.

In een der laatste nummers van het „Weekblad van het Recht" is een belangrijke
uitspraak van den Hoogen Raad vermeld. Het betreft hier de uiteindelijke beslis-
sing inzake de z.g. Haarlemsche koe.

Tot goed begrip van de geheele kwestie volgt hier in het kort de voorgeschiedenis.
De betreffende koe was eenige jaren geleden te Hillegom geslacht, goedgekeurd,
en daarna ingevoerd te Haarlem, Bij den invoer te Haarlem werd het vleesch aan-
vankelijk ook goedgekeurd. Bij nader onderzoek, nadat het vleesch reeds met de
goedkeuringsstempels van Haarlem was voorzien, bleken de nieren, die bij het
ingevoerde geslachte dier nog aanwezig waren, miliaire tuberculeuze haardjes te
bezitten, zoodat daarna de keuringsdienst weigerde het vleesch aan den eigenaar
af te geven, tenzij deze het zou laten steriliseeren. De eigenaar weigerde hieraan te
voldoen ; hij leed de schade van de koopsom van dit vleesch, dat hij namelijk intus-
schen reeds had verkocht en nu niet kon leveren.

De eigenaar van de koe heeft daarop de gemeente Haarlem wegens een „onrecht-
matige daad" aangesproken en een schadevergoeding gevorderd van ƒ 320,—
zijnde ƒ 220.— wegens het niet-ontvangen van de koopsom voor de afgekeurde
koe en ƒ 100.— voor gederfde winst. De rechtbank wees de vordering af; legde aan
de gemeente Haarlem het bewijs op, aan te toonen, dat de afgekeurde koe inderdaad
tuberculeuze verschijnselen heeft gehad. Zou de gemeente hierin slagen, dat achtte
de rechtbank de weigering, het vleesch ongesteriliseerd af te geven, geenszins on-
rechtmatig.

Er werd verder geprocedeerd en op 3 Mei 1934 is in hoogste instantie de uitspraak
van den Hoogen Raad gevallen ; bij zijn, eerst dezer dagen gepubliceerd, arrest
heeft ook de Hooge Raad den eisch van den eigenaar der koe afgewezen.

De eischer had in deze zaak een beroep gedaan op zijn eigendomsrecht ; had
verder aangevoerd, dat het eenmaal te Hillegom goedgekeurde vleesch niet bij aan-
komst te Haarlem opnieuw geheel en al mocht worden herkeurd, doch dat slechts
had mogen worden onderzocht, of sedert de keuring te Hillegom veranderingen waren
opgetreden.

Volgens een bericht in het „Roomsch-Katholiek Slagersvakblad" van 12 Juli,
waaraan deze mededeeling is ontleend, zou de eigenaar ook nog hebben beweerd,
dat — als de koe inderdaad tuberculeus was, wat eischer ontkende — de keurings-
dienst toch niet had mogen weigeren het vleesch af te geven, maar dat dan hoogstens
de gemeentepolitie het vleesch in beslag had mogen nemen.

Voor deze en andere spitsvondige redeneering bleken noch de rechtbank, npch
de Hooge Raad te vinden.

Uit de overwegingen van den Hoogen Raad, waarin de beslissing van de rechtbank
grootendeels is verwerkt, ontleenen wij het volgende :

De rechtbank heeft —• aldus de Hooge Raad — aangenomen, dat, indien inder-
daad de koe tuberculeuze verschijnselen had en het nuttigen van het vleesch gevaar-
lijk was voor de gezondheid, er voor de gemeente een dringende noodzakelijkheid
bestond, om ter beveilliging van de openbare gezondheid het vleesch niet ongesterili-
seerd aan den eischer af te geven.

Hiertegen heeft de eischer aangevoerd, dat de in deze weigering gelegen aantasting
van het eigendomsrecht slechts geoorloofd zou zijn, indien de gemeente tot die
weigering op grond van een wettelijke bepaling bevoegd is en dat zulk een wettelijke
bepaling ontbreekt.

Hiertegen voert de Hooge Raad aan „,dat hierbij wordt voorbijgezien, dat aan-
tasting van eens anders eigendomsrecht niet onrechtmatig is, indien deze aantasting
noodzakelijk is tot het afweren van een onmiddellijk dreigend, ernstig gevaar voor
het leven of de gezondheid van anderen," Op grond van deze belangrijke overweging

besliste de Hooge Raad, dat — indien de gemeente in het haar opgelegde bewijs
slaagt (dus kan bewijzen, dat de afgekeurde koe tuberculeuze verschijnselen had)
— de weigering tot afgifte van het vleesch in ongesteriliseerden toestand niet onrecht-
matig is geweest.

In het hoofdartikel van het R.K. Slagersvakblad van 12 Julij.1. vestigt de redactie
van dat blad nog eens de aandacht op de bezwaren, welke een gemeentelijke uit-
voering van de vleeschkeuringswet voor de slagers medebrengt en hoe onbillijk de
voorsprong is, die inzake keurloonen het grootbedrijf op het kleinbedrijf geniet,
Waarom duldt de regeering deze toestand nog langer, wordt gevraagd? Er wordt
aan herinnerd, hoe reeds in 1924, dus elf jaar geleden, door een daartoe door den
toenmaligen Minister van Financiën ingestelde Commissie een rapport is uitgebracht,
waarin het advies voorkwam, de beide vleeschkeuringsdiensten, n.l. de binnenlandsche en
de exportkeuring, te combineeren, wat een besparing van tenminste ƒ 60.000.— met
zich zou brengen.

Volgens dat rapport waren toen zoowel de vereeniging van Rijkskeurmeesters in
algemeenen dienst, dus de deskundige ambtenaren voor de uitvoerkeuring, als de
Maatschappij voor Diergeneeskunde voorstanders van dit voorstel van deCommissie.

Op het advies van de Commissie is de regeering echter nooit ingegaan, evenmin
op het, door de landelijke slagersorganisaties, in 1926 aan de regeering aangeboden
ontwerp van wet, van den hand van den Heer Meier te Breda.

Verwondering wordt uitgesproken over het feit, dat de bekende Commissie
Welter rapporteerde, dat zij op de beide vleeschkeuringsdiensten, de binnenland-
sche en buitenlandsche vleeschkeuring, geen bezuinigingskansen had aangetroffen.

In verband met het bovenstaande wordt er tenslotte op gewezen, dat de samen-
werkende organisaties uit het slagersbedrijf wederom een actie op touw hebben ge-
zet, om tot wijziging der vleeschkeuringswet te geraken.

Jaren geleden heeft men in Schiedam reeds in principe besloten tot het stichten
van een slachthuis. Een groot slachthuis zou, dicht bij de werf Wilton, worden
gebouwd. Toen echter de gemeente Vlaardingen met een kleine meerderheid een
voorstel tot samenwerking met Schiedam verwierp, is er van dit plan niets meer
gekomen, terwijl men ook in Vlaardingen zelf niet tot een oplossing kon komen.

In verband met die plannen werden echter in beide gemeenten geen particuliere
slachtplaatsen, misschien enkele uitgezonderd, met de eischen van de vleeschkeu-
ringswet overeengebracht; steeds werd dispensatie verleend van toepassing der wet.

Teneinde nu een oplossing van het slachthuis-vraagstuk voor beide gemeenten
te bevorderen hebben Gedep. Staten van Zuid-Holland een commissie benoemd,
die zal hebben te adviseeren omtrent de gemeenschappelijke oprichting van een
openbaar slachthuis voor Schiedam en Vlaardingen.

Deze commissie heeft zich in twee sub-commissies gesplitst, waarvan de ééne
een onderzoek instelt naar den toestand der slachtplaatsen en de andere onderzoekt,
of de stichting van een slachthuis voor beide gemeenten mogelijk is.

Samenwerking van Rotterdam met omliggende gemeenten in zake de
keuring van vee en vleesch.

In de vergadering van 21 Februari heeft de gemeenteraad van Rotterdam be-
sloten om, in afwachting van de tot standkoming van een definitieve gemeenschap-
pelijke regeling in zake de keuring van vee en vleesch met de omliggende gemeenten,
de bestaande samenwerking nog voor eenigen tijd te verlengen. Thans zijn B. en W.
met het onderstaande ontwerp van samenwerking gekomen.

Blijkens dit ontwerp worden de samenwerkende gemeenten vereenigd tot één
keuringskring. In dezen kring werdt de uitvoering van de vleeschkeuringswet ver-
zorgd door den keuringsdienst en het slachthuisbedrijf van de gemeente Rotterdam,
die als centrale gemeente van den gemeenschappe\'.ijken dienst is aangewezen. In
den kring is slechts één openbaar slachthuis, nl.. dat van de centrale gemeente.

bedrijf der centrale gemeente zullen, naast een uniforme vergoeding, welke is ge-
baseerd op de heffingsverordening van de centrale gemeente, worden aangewend
alle overige baten van dien dienst en van het slachthuisbedrijf.

Aangezien de exploitatie van het slachthuis in de centrale gemeente ten nauwste
met de uitvoering van de vleeschkeuringswet verbonden is. zullen de kringgemeen-
ten, in verhouding tot haar zielental, in de met deze exploitatie behaald wordende
winsten of verliezen deelen.

Hoewel van de gemeente Overschie bereids bericht is ontvangen, dat zij zich
niet met de onderwerpelijke regeling kan vereenigen, is in het ontwerpbesluit niet-
temin met de mogelijkheid van aansluiting van deze gemeente rekening gehouden,
aangezien deze aansluiting voor een goede uitvoering van de vleeschkeuringswet
in den kring Rotterdam noodzakelijk is.

B. en W. geven den raad in overweging met de gemeenten Barendrecht, Berg-
schenhoek, Berkel en Rodenrijs, Capelle aan den IJssel, Hillegersberg, Kethel en
Spaland, Poortugaal, Rhoon, Schiebroek, I Jsselmonde en eventueel met de gemeente
Overschie, een regeling als bovenvermeld aan te gaan. de G.

De cursussen Voederleer voor de Afd. Friesland, Groningen-Drente, Gelderland,
Utrecht, Noord-Brabant en Zeeland werden beëindigd. Alsnog zal een cursus ge-
houden worden voor de Afd. Noord Holland te Hoorn op 14, 21 en 28 September
en op 4 October telkens te 2 uur.

Verhuisd : M. Gaakeer, St. Maartensdijk, van Schoolstraat naar Markt A. 22.
Bij Kon. besl. zijn met ingang van 8 Aug. 1935, benoemd bij den militairen
veterinairen dienst, tot reserve-paardenarts der ie kl., de res. paardenartsen der
2e kl. A. W. A. Bos, A. A. J. Ooms en J. T. Zantinga.

Bukey en Brew *) gaven aan 96 proefpersonen pillen en tabletten in van BaS04,
omhuld met een stof om oplossen door het maagsap te verhinderen. Door Röntgen-
foto\'s werd de gang van de pillen door het digestiekanaal nagegaan.

Na 4 uren waren de meeste pillen de maag gepasseerd, en gemiddeld was de
maag na 5,9 uur ledig. Vorm en grootte van pillen en tabletten was van geen invloed.

Groote verschillen werden echter waargenomen bij eenzelfde proefpersoon op
verschillende dagen (afhankelijk van de conditie van de persoon, van de concen-
tratie van het maagsap?).

Bij een persoon die drie tabletten had ingenomen, waren die in één uur de maag
gepasseerd ; op een andere dag hadden van 5 ingenomen tabletten 3 vier uren noodig
en 2 nog langer. Men kan dus wel een gemiddelde tijd vinden, maar voor één be-
paald geval is de tijdduur onzeker. Vr.

Mededeelingen van den Veeartsenijkundigen Dienst.
(Uit de laboratoria der Rijksseruminrichting).

In het Zeitschrift f ur Bakteriologie Band 32, 1902, beschreef Aujeszky
„Eine neue Infektionskrankheit bei Haustieren". Een os was gestorven
onder verschijnselen duidende op dolheid, zich in hoofdzaak uitende
in hevige onrust, veelvuldig niezen, voortdurend schuren van den neus
aan den voerbak en spiertrekkingen. Een konijn, ter controle op honds-
dolheid geënt met eerti emulsie van het verlengde merg, toonde na 36
uur verschijnselen van groote onrust en hevige jeukte op de plaats van
inspuiting. Het dier stiierf na 48 uur onder clonische en tonische kram-
pen. Later stelde hij dezelfde ziekte vast bij honden en katten.

Aujeszky gaf als karakteristieke verschillen bij het proefdier tusschen
deze ziekte en hondsdolheid aan : de korte incubatie, de locale ver-
anderingen en de hevige reactie op de plaats van infectie, het relatief
snelle ziekteverloop, het uitblijven van een toenemende verlamming,
de infectieusiteit van het bloed, en het feit dat een subcutane besmetting
steeds aanslaat.

Nadat de aandacht op deze ziekte gevestigd was, hebben verschil-
lende dierenartsen en onderzoekers in Hongarije o.a. Marek, Szabo,
Szanto, Balas, Schaar, Laufer, Hutyra, Kern, Babik en Hussik
gevallen waargenomen bij ossen, koeien, honden, katten en ratten.

In Hongarije is deze ziekte blijkens de verschillende publicaties
geregeld voorgekomen vanaf 1902 tot heden.

In Roemenië werden volgens Jonnesco vanaf 1904 tot heden spora-
dische gevallen geconstateerd. In dat jaar namen Riegler en Poenari
twee gevallen waar bij runderen, Riegler en Udrisky twee gevallen
bij honden, terwijl in 1920 Riegler deze ziekte onderkende bij varkens.

In 1934 beschreef Jonnesco een geval bij een jachthond. In het
overige Europa komt deze ziekte niet voor met uitzondering van de
volgende sporadische gevallen. In Siberië in Dorogobusch zijn in 1912
enkele gevallen bij runderen voorgekomen. Deze werden uitvoerig
onderzocht door Isabolinsky en Patzewitsch, die door konijnen-
experimenten den juisten aard dezer ziekte vaststelden.

In Denemarken nam in November en December 1931 Bang enkele
gevallen waar in Seeland bij runderen op twee boerderijen.

1 La Maladie d\'AujESZKY. Session de Mai 1935. Office international des épi-
zooties.

In Nederland werden in Februari 1932 verscheidene gevallen gecon-
stateerd bij paarden (?), runderen, schapen, varkens, honden en katten.
In het geheel is deze ziekte dat jaar voorgekomen op 8 boerderijen.
Op een enkele uitzondering na bij dieren, die op stal stonden. Zonder
eenigen twijfel is, gedurende den zomer, deze ziekte onder weinig in
het oog loopende verschijnselen onder de varkens blijven voorkomen en
heeft dit aanleiding gegeven, dat in den staltijd 1933 wederom eenige
gevallen voorkwamen onder runderen en andere dieren.

In 1933 zijn in dezelfde omgeving nog vastgesteld negen gevallen
en wel bij drie runderen, drie varkens, bij een hond en bij twee katten.
Deze laatste dieren waren van één eigenaar, waarbij ook een rund was
aangetast en verscheidene varkens. Door de genomen maatregelen als
desinfectie en desinsectie der stallen, vooral een goede voorlichting der
veehouders waardoor voorzichtigheid bij de inentingen werd betracht
en verkoop van zieke varkens, anders dan voor de slachtbank, werd
voorkomen, is de ziekte verdwenen. In 1934 zijn geen nieuwe gevallen
meer waargenomen.

In Frankrijk achten Remlinger, Rossi en Bailly de mogelijkheid
niet uitgesloten, dat in de omgeving van Louhans in het laatst van 1932
deze ziekte voorgekomen is. Aanleiding hiertoe is een abnormale sterfte
hoofdzakelijk onder katten, terwijl ook enkele honden en twee runderen
onder verdachte omstandigheden gestorven zijn.

Opgemerkt was, dat de kattensterfte voorafgegaan werd door een
ratteninvasie. Het is niet bewezen, dat in deze gevallen het virus van
Aujeszky de oorzaak geweest is. De mogelijkheid is niet uitgesloten,
dat deze kattensterfte veroorzaakt is door dc besmettelijke kattenziekte,
welke reeds in 1928 waargenomen is in de omgeving van Parijs door
Verge en Christoforoni.

Deze ziekte heeft ook in Nederland op eenige plaatsen geheerscht ;
zij verloopt in vele gevallen zeer snel, zoodat als regel aan een vergifti-
ging gedacht wordt. Vele dieren hebben verschijnselen van een maag-
darmontsteking, speekselen, braken, klagen, hebben duidelijk pijn
(koliek), terwijl soms pharyngitis, tracheïtis, bronchitis en pneumonie
voorkomen. Zulke gevallen zijn in de laatste jaren geregeld op het virus
van Aujeszky onderzocht, omdat tot op zekere hoogte dit symptomen-
complex eenigermate overeenkomt met dat van de ziekte van Aujeszky,
doch nimmer is een konijn onder typische verschijnselen gestorven,
zoodat zekerheid bestaat, dat deze kattensterfte door een ander virus
veroorzaakt wordt.

In October 1934 werd een geval van de ziekte van Aujeszky waarge-
nomen door Rossi en Colin in de omgeving van La Chapelle de Guin-
chay bij een vaars met duidelijke verschijnselen van een hevige jeukte
van het achterstel, in het bijzonder aan de staartinplanting, het sprong-
gewricht en de kogels. Het dier is na een ziekte van ongeveer 16 uur
gestorven. De controle-inentingen op konijnen, cavia\'s, ratten en mui-
zen waren positief voor het virus.

In Duitschland zijn door Bass in 1910 gevallen beschreven, welke
door hem in 1894 in Posen zijn waargenomen. Volgens het symptomen-
complex kunnen dit gevallen van de ziekte van Aujeszky zijn geweest.
Men kan echter aannemen, dat sedert dien tijd in Duitschland geen
ziektegevallen zijn voorgekomen. Door de publicatie van Hutyra,
Schmiedhoffer, Zwick en Zeller e.a., is deze ziekte, wat haar symp-
tomen betreft, zoodanig bekend geworden, dat zij zonder twijfel zou
zijn onderkend.

De gevallen in Zwitserland, welke Köves en Hirt vermelden, door
Zschokke in 1896 beschreven als „infectieuse Paresen" en door Wyss-
man in 1914 als „endemische Schlundkopflahmung resp. akute Bulbar
Paralyse des Rindes", missen het karakteristieke verschijnsel van de
hevige jeukte.

Dergelijke ziektegevallen vindt men in alle landen beschreven. Door
sommigen wordt gedacht aan een infectieus lijden, vandaar de naam
infectieuse ruggemergverlamming, infectieuse paraplegie. Door anderen
wordt verband gezocht met het voedsel (ptomaïne-vergiftiging of
schimmelvergifting ; ook wordt gedacht aan te hoog gehalte aan mine-
ralen in het voedsel). In Nederland komen dergelijke gevallen jaar-
lijks sporadisch voor. Dezen herfst zijn enkele gevallen, waargenomen
in de provincie Zeeland onder paarden en runderen, aan een uitvoerig
onderzoek onderworpen. Inentingen op paarden, konijnen en cavia\'s,
zoowel met hersen- als orgaanemulsics en met bloed, hebben een nega-
tief resultaat opgeleverd. Het bacteriologisch onderzoek was eveneens
negatief. Van het bestaan van een infectieziekte is wederom niets ge-
bleken.

In Joegoslavië beschreef Nikolié in 1932 een geval, voorgekomen
bij een hond, waarbij door proefdierinenting de diagnose bevestigd
werd.

Buiten Europa is deze ziekte waarschijnlijk in 1908 het eerst waarge-
nomen in Santa Catharina (Zuid-Brazilië) en door Carini beschreven
als ,,une grande epizootie de rage". Oorspronkelijk werd als oorzaak
hondsdolheid aangenomen. Hatjpt en Rehaag vestigden er echter
de aandacht op, dat deze ziekte, die door vledermuizen verspreid werd,
uitsluitend voorkwam bij runderen, paarden en muildieren, doch nooit
bij menschen en honden. Naast verlammingsverschijnselen van de be-
wegingsorganen en het digestieapparaat, kortdurende onrust, gevolgd
door apathie, ging als regel deze ziekte gepaard met een hevige jeukte
aan kop, hals, borst of schouder. De ziekte werd verspreid door bloed-
zuigende vleermuizen (phylostominae), die de smetstof bij het bijten
van het eene dier op het andere overdroegen. Door vergiftiging der
vleermuizen en het des nachts opsluiten der dieren in vleermuis-dichte
stallen is deze ziekte bestreden.

In 1912 is deze aandoening beschreven door Carini en Maciel als
,,la pseudorage ou paralysie bulbaire infectieuse au Brésil". Door

Bertarelli en Melli, zoowel als door Kraus, is vastgesteld, dat deze
ziekte identisch is met die, welke in Europa voorkomt.

Volgens Lignières zou de Mal de Caderas, die in het Noorden dei-
provincie Corrientes in Argentinië voorkomt en beschreven is door
Quiroga, Acosta, Rottgardt, Marselin en Scarso, identiek zijn met
de ziekte van Aujeszky. In de door deze onderzoekers gegeven be-
schrijving deelen zij mede, dat dit neurotrope virus in eigenschappen
het meest overeenkomt met dat van rabiës en in verschillende opzichten
afwijkt van dat der ziekte van Aujeszky. De verschijnselen, zoowel bij
de spontane gevallen bij runderen, paarden en muilezels, als bij konij-
nen en andere proefdieren, zijn hoofdzakelijk gekarakteriseerd door
verlamming. De duur der spontane ziekte, waarvan zij de verschijn-
selen in drie verschillende stadia indeelen, bedraagt eenige (3 tot 5)
dagen. Na intracranieele infectie bij konijnen treden de eerste ziekte-
verschijnselen op tusschen den nden—1 _^r)den dag en sterven de dieren
2 tot 3 dagen later. Zij vermelden verder ook niet het typisch verschijn-
sel ,,de hevige jeukte", zelfs niet bij konijnen, welke intraoculair besmet
worden. In dit opzicht wijkt deze ziekte dus belangrijk af, zoowel van
die door Carini beschreven in Santa Catharina en die door Shope
beschreven in Iowa, waarvan de smetstof geïdentificeerd is met die van
Aujeszky.

In Noord-Amerika beschrijft Shope een in Augustus 1930 waarge-
nomen geval van ,,mad Itch" bij runderen in Iowa, welke ziekte gelijk
is aan de pseudorabies en waarvan het virus ook overeenkomt met dat
in Europa. In 1934 neemt Shopf. de pseudorabiës waar bij varkens en
zegt, dat zij een contagieuse ziekte voor deze dieren is.

In Zuid-Amerika beschrijft Ortez Patto een geval bij runderen,
waar eveneens hevige jeukte het hoofdverschijnsel was, veroorzaakt
door een virus (virus neurotrope), hetwelk volgens de beschrijving
eveneens identisch is met dat van Aujeszky.

Resumeerende is de ziekte van Aujeszky waargenomen in Hongarije,
Rusland, Roemenië, Joegoslavië, Denemarken, Nederland, Frankrijk,
Duitschland (?), en in enkele landen in Zuid- en Noord-Amerika.

Het verschillend voorkomen, n.1. in enkele landen meer stationnair,
in andere meer sporadisch, wijst er op, dat niet overal de omstandig-
heden gelijk zijn. Dit zou een gevolg kunnen zijn van een verschil in
gevoeligheid van de dieren voor dit virus, welke door verscheidene
onderzoekers bij hun experimenten met smetstof van diverse herkomst
waargenomen werd. Mogelijk is ook, dat de gelegenheid voor de ver-
spreiding der smetstof door smetstofdragers niet overal gelijk is. Hier-
mede is eveneens te verklaren, waarom deze ziekte, na in bepaalde lan-
den op een of andere wijze te zijn ingevoerd, slechts aanleiding geeft
tot sporadische gevallen.

De oorzaak dezer ziekte is nog onbekend. Bacteriologisch, zoowel
aeroöb als anaëroob, zijn in geen secreta of excreta, noch in het bloed
of in een enkel orgaan van zieke of gestorven dieren microorganismen
aangetoond geworden, waarmede bij andere dieren dezelfde ziekte
kon worden opgewekt. Evenmin is het gelukt microscopisch met de
gebruikelijke onderzoekingsmethoden een vermoedelijke oorzaak op
te sporen. Aujeszky heeft dan ook van het begin af aan aangenomen,
dat een virus de oorzaak van deze ziekte zou zijn. Door Hurst zijn zeer
uitvoerige neurologische onderzoekingen gedaan in op eenvolgende
stadia der ziekte bij verscheidene proefdieren. Bij de verschillende
diersoorten werden niet alleen in het zenuwweefsel, maar daarnaast
ook in ander weefsel in een groote verscheidenheid van cellen en in
kernen van cellen insluitsels aangetoond. Hij wijst er dan ook op, dat
dit virus kan parasiteeren in cellen, afkomstig van elk embryonaal-
weefsel en in dit opzicht overeenkomt met het herpesvirus. Ook aan de
Rijksseruminrichting zijn tal van pogingen in die richting aangewend.
Het bestudeeren van talrijke preparaten, volgens verschillende methoden
gefixeerd en gekleurd, speciaal met het oog op het zichtbaar maken
van celinsluitsels of microörganismen, waaraan door vele onderzoekers
van z.g. ultravisibele en van onkweekbare smetstoffen aetiologische,
althans diagnostische beteekenis wordt gehecht, heeft niet tot positieve
gegevens geleid. Wel werden in het hersenweefsel meermalen lichaampjes
waargenomen, waarvan eenige overeenkomst in vorm, grootte en kleur
met Ricketsiën niet valt te ontkennen.

Remlinger en Bailly hebben zich op grond van uitvoerige studies
van dit virus de vraag gesteld : is het een protozo met een ontwikkeling,
waarvan bepaalde stadia filtreerbaar zijn, of is het een buitengewoon
fijne bacterie of is het een enzyme. Voor een enzyme pleitte de sterke
diffusibiliteit van het virus, die zij hebben vastgesteld event. de onge-
voeligheid voor centrifugeeren bij 5000 omwentelingen per minuut.

Tegen het enzyme kunnen pleiten de moeilijke filtreerbaarheid,
slechts door grofmazige kaarsen, alsmede, volgens de klassieke opvat-
ting, zijn vermogen ziekte in seriën op te wekken. Zij vragen zich af
of het niet een element is, staande tusschen de zichtbare organismen,
die zich bevinden op de laagste grens van groei, en een collodiale sub-
stantie, staande op de hoogste grens der ongeorganiseerde lichamen,
een stof naderende het contagium vivum fluidum van Beyerinck.

Door Traub is het virus gecultiveerd in testikelweefsel van konijnen
en cavia\'s, alsook in het weefsel van 10 dagen oude kuikenembryo\'s.
Culturen in het weefsel van de nieren en lever of in het bloed van ko-
nijnen mislukten. Gecultiveerd virus van de 39ste passage passeerde
door een Berkefeld filter. Uit zijn proeven bleek, dat voor den groei
van het virus levende cellen noodig waren. In weefsel, dat langer dan
6 dagen in de ijskast bewaard was, vond geen groei meer plaats. In-
tranucleaire insluitsels, volkomen gelijkend op die door Hurst be-

schreven in verschillende soorten cellen van konijnen met pseudo-
rabiës geïnfecteerd, werden in 60 % der culturen 24 uur na de inenting
aangetroffen. Het virus had, nadat reeds 49 cultuurpassages gemaakt
waren, zijn pathogene eigenschappen voor konijnen, cavia\'s en muizen
nog volkomen bewaard.

Over de filtreerbaarheid van dit virus is men het den eersten tijd niet
eens geweest. Aujeszky slaagde er niet in het te fïltreeren door een
Nordtmeijer-Berkefeld kaars. Schmiedhoffer gelukte het onder
bepaalde voorzorgen door grofmazige Berkefeldfilters het virus te fil-
treeren. Zwick en Zeller, later Bertorelli en Melli konden aan-
vankelijk het virus niet in fikraten aantoonen. Later is door Kraus en
Rozenbach, Negretti en Kontor en ook door Zwick het virus als
filtreerbaar erkend. Remlinger en Bailly, zoo ook Köves geven aan,
dat het virus regelmatig de bougie Chambf.rland L. 3 en de normale
Berkefeld passeert. Volgens eigen onderzoekingen is gebleken, dat er
aanmerkelijk verschil bestaat, welk materiaal gefiltreerd wordt. Uit
hersenemulsies is het virus moeilijk te fïltreeren. Vele proeven, zelfs
met asbestvezelfilters op Büchnertrechters, mislukken. Orgaanextracten,
dus fijn gewreven lever, milt, nier, bijnier, long, hart enz., fïltreeren
door Berkefeid V.N. en W. alsook door Chamberland filter 1. Ex-
tracten met physiologische keukenzoutsolutie fïltreeren gemakkelijker
dan met glycerine en water.

Men heeft hier dus te doen of met een virus van tamelijk grootc
afmeting of met een virus, dat gebonden is aan vrij groote partikels.
De sterke gebondenheid aan de roode bloedlichaampjes, die volgens
Remlinger en Bailly zou bestaan, zoodat in bloed van een dier lijdende
aan deze ziekte geen smetstof zou voorkomen anders dan gebonden aan
deze bloedlichaampjes, zou hierop kunnen wijzen. Nikolié neemt aan,
dat het virus gebonden is aan de levende cellen, op grond van zijn
onderzoekingen, dat het celarme cerebrospinaalvocht door cysterne
punctie verzameld, geen of hoogstens niet-infectieuse doses virus bevat,
terwijl contrölekonijnen, geïnfecteerd met bloed en hersenemulsie,
stierven. Wanneer men hieruit de conclusie zou mogen trekken, dat bij
het sterven der cellen de smetstof zou vrijkomen, zijn de uiteenloopende
resultaten van verschillende proeven van Remlinger en Bailly ook
verklaarbaar. De belangrijke tegenstellingen van de sterke gebondenheid
der smetstof aan de roode bloedlichaampjes in (versch ?) serum naast
de groote difFusibiliteit vanuit hersenen en andere organen in glycerine
en vloeistof de Locke, naast de ongevoeligheid voor centrifugeeren
worden dan aannemelijk. Wanneer men aanneemt, dat het virus vrij
in orgaanextracten aanwezig is, wijst de moeilijke filtreerbaarheid,
ook door grovere filterkaarsen, er op, dat dit virus relatief vrij groot
zal zijn. Sabin heeft onderzoekingen ingesteld naar de verwantschap
van dit virus met virus B. en het herpes virus. Virus B. afkomstig van

een myelitis bij den inensch, ontstaan na een beet van een aap (Macacus
rhesus), gaf evenals het Aujeszkyvirus bij konijnen jeukte op de plaats
van inspuiting. Hij meent, dat tusschen deze drie virussoorten een
bepaalde verwantschap zou bestaan, omdat zij ie pantropisch zijn,
d. i. affiniteit hebben tot de cellen van eiken embryonalen aanleg, 2e
het zenuwweefsel indringen vanuit een peripheren haard, 3e intranu-
cleaire insluitsels vormen, 4e soortgelijke, ofschoon niet identische
verschijnselen veroorzaken bij gevoelige dieren, 5e een partieele immu-
nologische verwantschap toonen.

Ook ten opzichte van het „Phénomène de la Tortue" van Remlinger
en Bailly staan Aujeszky- en herpesvirus dicht bij elkaar, n.1. dat het
gedurende ongeveer 5 weken in de hersenen van de landschildpad in
leven blijft en zijn virulentie bewaart, zonder de dieren ziek te maken.

Volgens de onderzoekingen van Berchhold en Schlesinger be-
hoort het herpesvirus tot de groote virussoorten, n.1. van 180—220 m
lx, terwijl b.v. het mond- en klauwzeervirus p. m. 12 m fj, en de kleine
bacteriën 500 m fi zouden zijn. Op grond van de moeilijke filtreerbaar-
heid zou men wellicht mogen besluiten, dat het Aujeszkyvirus ook in
dit opzicht in de groep van het herpesvirus zou behooren.

Het virus behoudt, bij lage temperatuur bewaard, zeer lang zijn
volle virulentie. Köves geeft op, dat in extractfiltraat van longen het
virus na 797 dagen nog zeer virulent was. Nikolié nam waar, dat virus
in glycerine 158 dagen in de ijskast bewaard, virulent was. Volgens
eigen onderzoekingen blijft de virulentie langer dan drie jaren bestaan
in hersenemulsie met glycerine en water, bewaard bij 1 a 2° C. in de
frigidaire.

legen uitdrogen is dit virus eveneens goed bestand. In de oude
literatuur wordt aangegeven, dat het tusschen 4—8 dagen onwerkzaam
wordt door uitdrogen. Remlinger en Bailly hebben proeven genomen
door hersenen te drogen op de klassieke manier voor de Pasteursche
vaccinatie tegen rabiës. Zelfs na 60 dagen verblijf in flesschen van
Pasteur, boven kalk, in het donker en bij een temperatuur van 15—
20° C., werd geen afneming van de virulentie waargenomen. Emulsie
van hersenen op glasplaten uitgestreken, gedroogd boven kalk in het
donker bij 21⁰ C., was na 20 dagen nog volvirulent.

Bij eigen proeven is hersenemulsie op een glasplaat uitgestreken,
gedurende 7 dagen bij 37⁰ C. gedroogd en dan werd duidelijk een af-
neming van de virulentie gezien. Konijnen ingespoten met 0,4 ccm.
hersenemulsie, een dosis, welke in verschen toestand steeds doodelijk
was in drie dagen, bleven in leven. Twee konijnen verdroegen zelfs
een dubbele hoeveelheid, terwijl een derde konijn, na inspuiting van
de drievoudige dosis, na 5 dagen onder typische verschijnselen bezweek.

Tegen warmte is deze smetstof weinig resistent; aangegeven wordt
in de oudere literatuur, dat zij afsterft in 10 minuten bij 70° C., in 30
minuten bij 6o° C., in 60 minuten bij 50° C., in 24 uur bij 45⁰ C. Rem-

LiNGER en Bailly geven aan, dat 0,5 ccm. van een emulsie 1 : 100,
gedurende 45 minuten verhit bij 6o° C., konijnen ingespoten onder de
dura mater nog doodt, terwijl bij een verwarming gedurende 50 mi-
nuten op 6o° C. de konijnen in leven blijven.

Bij eigen proeven met het virus, verhit in een waterbad, gedurende
5 minuten op 60° C., was dit steeds dood. Het maakt verschil of
verhit wordt in de lucht dan wel in een waterbad.

Zooals andere virussoorten is ook dit virus weinig gevoelig voor de
gewone desinfectantia. Köves geeft aan, dat virus in longextractfiltraat
met 0,5 % carbol na 32 dagen nog virulent was ; met 0,3 % kon
na 61 dagen geen ziekte meer verwekt worden. Bij 0,25 % carbol was
het virus na 61 dagen nog in leven. Aan de Rijksseruminrichting ge-
nomen proeven hebben aangetoond, dat in hersenemulsie, waaraan
carbol was toegevoegd, zoodat een 1 % concentratie verkregen werd,
na 30 dagen het virus nog niet gedood is. De hiermede ingespoten ko-
nijnen sterven eerst na 6 dagen. Wanneer de helft der carbol werd
toegevoegd, dus bij i % bleek na 1 maand het virus nog volvirulent
te zijn ; na 2 maanden was het dermate verzwakt, dat de konijnen eerst
na een verlengde incubatie van 6—8 dagen stierven. Bij inwerking van
2—4 % bleek het virus na 7 dagen niet meer in staat een konijn te
infecteeren.

Formaline, op gelijke wijze aan smetstofhoudend hersenemulsie
toegevoegd tot een concentratie van 0,25 %, maakt het virus eerst on-
schadelijk na 2 dagen. Na 30 minuten inwerking van 0,5 % formaline
ziet men een verzwakking der virulentie met als gevolg een langere
incubatie bij de proefdieren. Na 80 a 85 minuten is het virus dood,
daarentegen sterft het virus binnen een uur in een 1 % formaline-
oplossing.

Zwavelzuur en zoutzuur in een concentratie van £ % doodt de smet-
stof onmiddellijk. Konijnen, ingespoten met virulente hersenemulsie
in de gewone hoeveelheid, direct na toevoeging van dit zuur, blijven
in leven. Evenzoo is dit het geval bij konijnen, ingespoten met hersen-
emulsie, waaraan natronloog in een concentratie van | % was toege-
voegd. Soda werkt eveneens doodend op deze smetstof, echter in min-
dere mate dan de loog ; 1 % soda doodt de smetstof eerst na 20 minuten.

In aether wordt volgens Remlinger en Bailly de smetstof, aanwezig
in konijnenhersenen, in hun geheel, na 145 uur onwerkzaam gemaakt,
terwijl volgens Nikoi.ié het virus in aether na 72 uur wordt gedood.
Deze geeft echter niet aan op welke wijze het virus aan deze stof wordt
blootgesteld.

Legt men konijnenhersenen in hun geheel in chloroform, dan is na
140 uur alle daarin aanwezige smetstof dood.

Spontaan is de ziekte waargenomen bij paarden, runderen, varkens,
schapen, geiten, honden, katten, ratten, wilde varkens, vossen en dassen.

Experimenteel zijn ook gevoelig voor het virus jakhals, vos, egel,
bunsing, konijn, cavia, witte en grijze muizen, veldmuizen, mérions,
vleermuizen, vogels als kip, duif, gans, eend, buizerd, valk enz.

Volgens Hurst is de Micos rhesus wel gevoelig na intracerebrale
infectie, terwijl Remlinger en Bailly mededeelen, dat de Ineues
ecaudatus niet gevoelig is. Niet gevoelig zijn ook de koudbloedige die-
ren. De mensch is voor een spontane infectie eveneens niet gevoelig.
Von Ratz heeft twee gevallen beschreven van infectie van laborato-
riumbedienden, welke tot geen optreden van ziekteverschijnselen aan-
leiding gegeven hebben. Nikoi ié beschrijft een geval van een man met
groote, diepe bijtwond in de kuit, veroorzaakt door een hond lijdende
aan deze ziekte ; bedoelde man bleef volkomen gezond. Köves en
Hirt geven eveneens aan, dat zij bij menschen meermalen infectie-
mogelijkheden waargenomen hebben, zonder dat ziekte optrad. Even-
zoo was dit het geval bij de onderzoekingen aan de Rijksseruminrichting,
alsmede bij de slachtingen van zieke dieren. Ook hier werden nimmer
ziektegevallen bij den mensch gezien.

Bij welke dieren deze ziekte in het algemeen het veelvuldigst spon-
taan voorkomt, is niet te zeggen. Op grond van de gegevens uit de
oudere literatuur, in hoofdzaak uit Hongarije, krijgt men den indruk,
dat zij het meest voorkwam bij honden en katten. In de jaren 1902—■
1908 zou deze ziekte in de kliniek te Budapest zijn waargenomen bij
118 katten en 29 honden, terwijl Szabo 16 gevallen beschrijft in een
troep jachthonden. Balas eri Hutyra namen ook enzoötieën waar
onder ratten. De gevallen onder runderen en varkens, bij welke laatste
dieren het voorkomen en de gevoeligheid zelfs aanvankelijk ernstig
betwist werden, waren meer sporadisch. Bij de door Haupt en Rehaag
beschreven epizoötie in Zuid-Brazilië onder runderen, paarden en muil-
dieren, waar 4000 runderen en 1000 paarden zijn gestorven, is het op-
vallend, dat daar juist vermeld wordt, dat honden niet worden aange-
tast. Wellicht staat dit in hoofdzaak in verband met de wijze van ver-
spreiding der smetstof door bijtende vleermuizen en dat deze dieren
honden niet aanvallen.

In de literatuur van den laatsten tijd echter komt meer naar voren,
dat de ziekte vooral ook onder de varkens voorkomt. Toen zij in 1932
het eerst in Nederland werd waargenomen, waren het de varkens,
waaronder zij het eerst geheerscht had, al is het juist, dat de diagnose
gemaakt werd in verband met de sterfte onder de runderen. Shope wijst
in zijn eerste publicatie in 1931 op het voorkomen dezer ziekte bij
runderen ; in 1934 vestigt hij de aandacht er op, dat de pseudorabiës
een contagieuse ziekte voor varkens is. Ook Köves en Hirt wijzen er
op, dat deze ziekte veel onder de varkens voorkomt, onder verschijn-
selen, welke niet altijd duidelijk zijn en in sommige gevallen aan var-
kenspest doen denken.

Kunstmatige besmetting kan geschieden door subcutane, submuceuse,
intramusculaire, intraveneuse, intraoculaire, subdurale en intracere-
brale inspuiting van bloed, orgaanextracten, urine en emulsie van
centraal- en perifeer zenuwweefsel. Volgens Remlinger en Bailly,
Köves, Amerigo, Braga en Ascanio, zijn varkens, volgens Manninger,
Bang, Remlinger en Bailly, honden, katten, muizen en ratten, door
voedering van organen van gestorven dieren te besmetten. Door Rem-
linger en Bailly is voorts nagegaan, dat door het brengen der smetstof
op de slijmvliezen als de conjunctiva, het neusslijmvlies, het rectaal-
slijmvlies en het maagslijmvlies door middel van de maagsonde, na in-
brengen van gal, de infectie tot stand kan komen. Shope meent, op
grond van zijn experimenten, dat bij varkens de spontane infectie langs
het neusslijmvlies geschiedt.

Remlinger en Bailly hebben bewezen, dat de hoornlaag van de
epidermus beschut tegen het indringen der smetstof. De smetstof op
intacte huid ingewreven, veroorzaakt geen infectie. Zoodra de huid
gelaedeerd is of door prikken de hoornlaag doorboord wordt, treedt, na
de gewone incubatie, de ziekte op onder de bekende symptomen.

Bij de door ons genomen proeven op runderen, kalveren, geiten,
varkens, honden, katten, ratten (witte en wilde) en muizen, gelukte
het tot heden nimmer een dier per os te infecteeren. Dit verschil in
resultaat zou kunnen berusten op verschil in hoeveelheid smetstof, welke
gegeven werd. Toegegeven moet worden, dat o.a. aan de varkens nim-
mer zulke hoeveelheden infectieus materiaal gegeven werd en zoo lang
achter elkaar als Remlinger en Bailly deden. De gegeven hoeveel-
heden waren bij sommige experimenten toch zeer hoog, n.1. aan een
kalf een geheel stel hersenen van een rund, aan varkens hersenen en
een deel der milt en lever van een rund, enz. Stamverschil van smetstof
kan evenmin de oorzaak zijn, daar geëxperimenteerd werd zoowel met
smetstof uit Nederland als met die uit Hongarije en Amerika ; steeds
met hetzelfde resultaat. Hetzelfde wordt gezien in Amerika. Patto
slaagde er niet in varkens te infecteeren, terwijl met dezelfde smetstof
Amerigo, Braga en Ascaniod Faria in Netiroi in 100 % der proeven
een positief resultaat verkregen. Ook bij de kleine proefdieren als cavia\'s,
muizen en ratten vindt men bij de verschillende onderzoekers tamelijk
groote verschillen in gevoeligheid aangegeven.

Dergelijke uiteenloopende resultaten kunnen haast alleen het gevolg
zijn van verschil in gevoeligheid der dieren, een verschijnsel, dat men
eveneens aantreft bij experimenten met verscheidene andere, zoowel
bacterieele als virusziekten.

Ten opzichte van de gevoeligheid van het konijn voor de smetstof van
deze ziekte is men het echter algemeen eens. Voor diagnostische, zoowel
als voor experimenteele onderzoekingen is dit dier bij uitnemendheid
geschikt. De incubatie bij kunstmatige infectie wisselt van io-—24 uur
tot 3—4 dagen, volgens Bang bij kalveren en runderen als regel 6—7

dagen, volgens eigen onderzoekingen van 8—14 dagen. Bij vogels zou
volgens Jonnesco de incubatie bij intramusculaire infectie 15 dagen
zijn, terwijl deze bij intracranieele infectie volgens Remlinger en Bailly
2-—3 dagen bedraagt. De verschijnselen bij de proefdieren zijn na
subcutane, dermale, intramusculaire en intraoculaire infectie, naast
onrust, excitatie, anorexie, op de plaats van injectie, bijna steeds hevige
jeukte. Deze gaat gepaard met een voortdurend schuren, krabben en
bijten, zoodat de huid ter plaatse niet alleen onthaard maar ook vaak
geheel verloren is. Daarnaast treedt speekselvloed op, als gevolg van
verhoogde afscheiding, misschien ook door een bemoeilijkte afslikking
door paralyse van de pharynx. Bij subdurale of intracerebrale inspuiting
treedt als regel een plotselinge dood op, soms per-acuut zonder opval-
lende verschijnselen, hoogstens een iets vochtigen mond.

Op welke wijze de spontane infectie tot stand komt is nog onopge-
helderd. De Hutyra heeft oorspronkelijk gedacht dat ratten de smet-
stof zouden verspreiden, misschien door bijten. Uit verschillende onder-
zoekingen van Remlinger en Bailly e.a. is voldoende gebleken, dat
het speeksel zelf niet infectieus is en dat door het bijten van zulke dieren
geen infectie wordt overgebracht. Infectie van het speeksel vanuit den
neus (Shope) of vanuit de longen (Köves) vindt blijkbaar niet plaats.
Infectie door bijten zou kunnen plaats vinden, wanneer eerst een ziek
dier was gebeten en smetstof houdend bloed bij opnieuw bijten van
andere dieren in of onder de huid gebracht werd. Dit wordt aangeno-
men bij de verspreiding van de Mal de Caderas door de vleermuizen
in Brazilië. Mogelijk zou zijn, dat zieke ratten urine deponeerden in
het voedsel en zoo de smetstof onder het bereik van dieren zou komen.
Vastgesteld is, dat in de urine van hond, kat, konijn, varken en rund
virus kan voorkomen, vermoedelijk dus ook in die van de rat. Vast
staat, dat uitscheiding van smetstof met de urine niet geregeld plaats
vindt ; vele proeven in deze richting verloopen negatief. Aangezien de
mogelijkheid van besmetting bestaat, komt de vraag naar voren, kan
een infectie tot stand komen door opneming van geïnfecteerd voedsel ?
Remlinger en Bailly nemen dit aan op grond van hun proeven bij
kippen, jakhalzen en konijnen. Zij voerden echter aan de eerstgenoemde
proefdieren gedurende 6 a 7 dagen zulke groote hoeveelheden infectieus
materiaal, als misschien nimmer duizend van zulke dieren in de natuur
zouden opnemen. Op grond hiervan kan men niet als bewezen aan-
nemen, dat de spontane infectie via het maagdarmkanaal zal plaats
vinden. Evenmin is dit het geval bij hun konijnenproeven, waarbij de
smetstof met een maagsonde ingegeven werd. Ook bij experimenteele
infecties van honden en katten na het opnemen van smetstof per os
mag niet aangenomen worden, dat de besmetting langs het maag-
darmkanaal geschied is. In alle bovengenoemde gevallen kan de be-
smetting tot stand zijn gekomen door het indringen der smetstof door

laesies in het slijmvlies van mond of slokdarm. De intense jeukte, die
in de meeste gevallen in de omgeving van den mond werd waargeno-
men, wijst ook in die richting.

De meening van Kollonits, dat stekende plantendeelen bij het op-
treden van deze ziekte een rol zouden spelen, lijkt niet zoo onwaarschijn-
lijk als wel aangenomen is. Aan de Rijksseruminrichting zijn proeven
genomen bij runderen, geiten en varkens, om een infectie via het
maagdarmkanaal tot stand te brengen. Drie runderen werden herhaalde
malen gevoederd met voedsel, dat besmet was met emulsie van hersenen,
milt en lever, gemengd met bloed en urine van runderen, in welk ma-
teriaal, blijkens controle op konijnen, smetstof aanwezig was. Twaalf
varkens, oud 6—8 maanden, zijn gevoederd met hetzelfde materiaal,
evenzoo 8 biggen van ongeveer io weken, alsook een hond en een kat.
Al deze dieren zijn volkomen gezond gebleven. Ook op de boerderijen
zijn geen gevallen vastgesteld van overbrengen van smetstoffen op
runderen door met bloed, faeces en urine van zulke dieren bevuilde
klompen. Hiervoor was bij de eerste in Nederland voorgekomen gevallen
goede gelegenheid, omdat de eigenaren en hun personeel vast overtuigd
waren van een vergiftiging en niet dachten aan een infectieziekte.
Drie biggen, oud 6 maanden, en drie geiten, oud i jaar, kregen drie
weken achtereen elk éénmaal per week per os een emulsie, gemaakt
van de hersenen van een konijn, typisch aan deze ziekte gestorven.
Door dagelijksche temperatuur-contróle werd nagegaan of een infectie
tot stand zou komen. Gedurende den geheelen observatieduur schom-
melden de temperaturen nauwelijke 0,5°. terwijl geen enkel ziekte-
verschijnsel waargenomen werd. Ten slotte werden aan 2 volwassen
geiten de hersenen, de longen, het hart en de lever, fijngewreven met
kwartszand en gemengd met grof kwartszand, in een dik vloeibaren
toestand ingegeven. Het doel was om na te gaan of wellicht door be-
leediging van het maagslijmvlics een infectie tot stand kon worden
gebracht. Ook deze proeven verliepen absoluut negatief.

Is echter een besmetting door opneming van smetstof met het voedsel
a priori wel aannemelijk ? Het is gebleken, dat het virus zeer gevoelig
is voor zuren en dat o, 1 % zoutzuur de smetstof vrijwel onmiddellijk
onwerkzaam maakt. Een volle maag ledigt zich in ongeveer 3—5 uur ;
aangenomen mag worden dat alle voedsel minstens \\ uur in de maag
zal verblijven. Het virus wordt hier geruimen tijd aan de werking van
het maagsap blootgesteld, dus behalve aan een fermentwerking ook
aan een tamelijk hooge zoutzuurconcentratie. Het maagsap bevat
toch 0,1—0,4 % zoutzuur. Het is nu de vraag, wordt het virus in de
maag niet spoedig onschadelijk. Om dit vast te stellen zijn de volgende
proeven genomen. Een hersenemulsie van een konijn, gemengd met
kunstmatig maagsap (0,06 % pepsine en 0,1 % zoutzuur) werd 10
minuten in de broedstoof bij 37⁰ C. geplaatst en daarna direct ingespo-
ten bij konijnen. Als controle werd met dezelfde hoeveelheden emulsie
ingespoten een konijn, alsmede een konijn met hersenemulsie direct na

menging met o,i % HC1. Het contrölekonijn, ingespoten enkel met
hersenen, stierf na 65 uur; de andere konijnen bleven in leven. De smet-
stof was door het kunstmatig maagsap, zoowel als door het zoutzuur
alleen, onschadelijk gemaakt.

Om een juist denkbeeld te krijgen wat tijdens het leven geschiedt,
werd aan 2 varkens, oud 4 maanden, na 24 uur vasten, verstrekt aan
de één de hersenen grof fijngemaakt in physiologische keukenzoutop-
lossing, aan het andere de longen, het hart, de lever en bijnier van
hetzelfde konijn, eveneens grof verdeeld. Deze varkens zijn 15 minuten
later geslacht en onmiddellijk geseceerd. Uit de maag en het duodenum
zijn de stukjes hersenen, resp. de orgaanstukjes, verzameld en gebracht
in een oplossing van o, r % normaal natriumcarbonaat. Daarna af-
gespoeld in NaCl-solutie, fijngewreven in een mortier en ingespoten
bij konijnen. Het met hersenen ingespoten konijn is gestorven na 6
dagen; het met organen behandelde dier na 8 dagen, beide tengevolge van
een bacterie-infectie. De contrólekonijnen waren na 72 uur dood.
Alhoewel de konijnen lang genoeg geleefd hadden, dat zij bij aanwezig-
heid van levend virus aan de ziekte van Aujf.szky zouden kunnen zijn
gestorven, is deze proef bij 2 varkens herhaald. Thans werden de emul-
sies, gemaakt van op dezelfde wijze uit de maag verzameld materiaal,
voor de inspuiting bij konijnen gefiltreerd door een Berkefeld bougie
V. De emulsies, welke bestemd waren voor de inspuiting van de contróle-
konijnen, zijn door eenzelfde bougie gefiltreerd. De contrólekonijnen
zijn gestorven, de andere konijnen daarentegen in leven gebleven.

Bij de herkauwende dieren zijn de verhoudingen niet gelijk aan die
der allesetcnde en vleeschetende dieren. In de pens wordt geen zuur
afgescheiden ; hier treedt echter wel op een melkzuurgisting. In ver-
band met de verschillende proeven met negatief verloop bij runderen
en geiten om een infectie met besmet voedsel tot stand te brengen,
mag verondersteld worden, dat ook deze voldoende is om de smetstof
onwerkzaam te maken.

Noch uit de laboratoriumproeven, noch door de proeven en de ge-
gevens uit de praktijk, is aannemelijk geworden, dat besmetting per
os spontaan plaats heeft.

Vervolgens zijn experimenten gedaan om na te gaan in hoeverre
contact-infecties zouden kunnen ontstaan. In de praktijk toch was
waargenomen, dat eerst de varkens en daarna de runderen, staande in
dezelfde schuur, ziek werden. Hierdoor werd de indruk verkregen, dat
de smetstof van de varkens gemakkelijk op runderen zou overgaan. In
verband hiermede zijn de volgende proeven genomen. Spontaan zieke
varkens zijn gebracht in een stal direct naast een rund. Behalve, dat
direct contact tusschen rund en varkens mogelijk was, werd gedurende
eenige weken het stroo, dat bij deze varkens gebruikt was, onder het
rund gebracht. Bij een tweede proef werden dagelijks de varkens en het
rund van standplaats gewisseld. Vervolgens zijn een rund, een geit en
een varken, dat experimenteel geïnfecteerd was, tezamen gebracht

bracht in één ruimte, waar deze dieren uit een bak aten en het hooi
van den bodem gevoerd werd. Alle voorwaarden voor besmetting per
os zoowel als door contact waren hier zeker aanwezig. Wordt, zooals
Shope zegt, de smetstof door den neus van het varken uitgescheiden,
dan zullen zoowel de voerbak als het hooi besmet zijn geworden, terwijl
door de urine van het varken op den bodem het hooi en het stroo zeker
besmeurd werden. Deze proeven, tweemaal herhaald, gaven in alle
gevallen een negatief resultaat.

Runderen, geplaatst in stallen op dezelfde plaatsen waar runderen
en varkens, zoowel spontaan als experimenteel ziek geworden en ge-
storven zijn, bleven steeds gezond. Direct contact van zieke en gezonde
dieren doet geen besmetting optreden. Alle experimenten om bij
konijnen en cavia\'s door contact ziekte te doen optreden, zijn evenals
bij de andere onderzoekers mislukt.

Daar nu alle proeven, zoowel in het laboratorium als in de praktijk,
om de besmetting per os of door contact over te brengen, tot geen
positief resultaat hebben geleid, is gedacht aan de mogelijkheid van
overdragen der smetstof door insecten of parasieten, waarop door Kern
ook de aandacht reeds gevestigd was. Het is bekend, dat vele ziekten,
veroorzaakt door een filtreerbaar virus, overgebracht worden door
stekende parasieten. Zoo is dit aangetoond voor de diphtherie en pok-
ken der hoenders door Bos, voor de encephalomyelitis van het paard
door Kelser, voor dc infecticuse anaemie der paarden door v. Moascy
en Kraall, terwijl Nieschulz meent, dat ook bij de paardenpest
muggen de voornaamste overdragers zijn.

Remlinger en Bailly hebben aangetoond, dat de huid een gemakke-
lijken infcctieweg voor dit virus vormt, wanneer de epidermis door-
boord is. Bij deze ziekte kunnen de muggen, vliegen, misschien ook
luizen, die des winters in sommige stallen in tamelijk groote hoeveelheid
aanwezig kunnen zijn, als overdragers in aanmerking komen. Hiervoor
pleit, dat dieren als honden en katten, die in- en uitloopen in de stallen
waar ziekte voorkomt, wel worden aangetast, terwijl de ziekte niet op-
treedt in de andere stallen op hetzelfde erf. Vliegen of muggen, welke
des winters buiten komen, worden door de koude bevangen en sterven
spoedig. In de tweede plaats is bij alle cutane en subcutane infectie-
proeven gebleken, zoowel bij runderen, geiten, konijnen, katten en hon-
den, dat de jeukte, welke deze ziekte in het bijzonder kenmerkt, steeds
optreedt op de plaats van infectie. Wordt een konijn besmet aan het
rechter of linker oor, op den rug, aan een poot of aan den staart, steeds
treden de jeukteverschij\'nselen op uitsluitend op die plaatsen en niet
elders. Zoo ook bij de runderen en geiten, welke, hetzij aan de linker
of rechter zijvlakte van den hals besmet worden. Bij de spontane ziekte-
gevallen treedt jeukte op aan den kop, in de omgeving van het oog of
van den neusspiegel, alsook aan de achterhand in de omgeving der
genitaliën, dus altijd daar, waar de huid fijn en weinig behaard is en de
verhoornde epidermuslaag dun is. Wanneer men nu aanneemt, dat

ook daar de besmetting heeft plaats gehad, dan moet gedacht worden
aani de mogelijkheid, dat de smetstof daar gebracht werd door vliegen
of nnuggen, die na het steken van de zieke varkens de smetstof met zich
mede dragen. De tamelijk snelle verspreiding der ziekte onder de var-
kens in een stal zou men door overbrenging der smetstof door luizen
kurunen verklaren.

Degen deze wijze van overbrengen der smetstof kan worden aange ■
voeird, dat juist in het bloed, althans bij gestorven dieren, de smetstof
slec hts in geringe hoeveelheid aanwezig is, althans in geringere hoeveel-
heid dan in de hersenen. Daartegenover staat, dat in bepaalde stadia
der incubatie er wel overvloedig smetstof in het bloed is, waardoor de
kiins van het overbrengen der smetstof zeer gunstig wordt. Uit proeven
niet varkens, subcutaan besmet met positief hersenweefsel, is gebleken,
dat de temperatuur op den derden dag 1,4—1,6° C. stijgt, den vierden
dag van 1,6—1,8° C., den vijfden dag 2° C. en hooger, daarna als regel
hoog blijft tot den zevenden of achtsten dag en dan langzaam gaat dalen
tot den tienden-—twaalfden dag. Bij dergelijke dieren gelukt het geregeld
de smetstof in het bloed aan te toonen door inspuiting bij konijnen
vanaf den derden tot den vijfden dag. Daarna slaagt men niet meer met
hoeveelheden van 2—3 ccm. bloed konijnen te besmetten. Remlinger
en Bailly hebben aangetoond, dat op het einde der incubatie veel
smetstof in het bloed der proefdieren aanwezig is. Zij spreken dan ook
van een phase, dat de smetstof in het bloed is, welke die der verschijn-
selen vooraf gaat. Ook Köves wijst er op, dat het virus bij zieke varkens
niet altijd in zulke hoeveelheden aanwezig is, dat 1 a 2 ccm. bloed
voldoende zijn om konijnen te besmetten. Het mislukken der proeven
om door het plaatsen van gezonde runderen in besmette stallen ziekte
op te wekken, moet waarschijnlijk worden toegeschreven aan het feit,
dat de daar nog aanwezige varkens geen voldoende smetstof meer in
het bloed hadden om door stekende parasieten te worden overgebracht.
In de tweede plaats is het ook aannemelijk, dat het slechts bij toeval
zal gelukken smetstof bij muggen, vliegen of luizen aan te toonen ; men
komt als regel te laat met dit onderzoek. Ten derde zou men kunnen
aannemen, dat deze parasieten de smetstof direct overdragen en dat
geen bepaalde cyclus in deze dieren behoeft te worden doorgemaakt.

Wanneer nu, evenals bij andere virusziekten, bepaalde arthropoden
in het bijzonder geschikt zijn om als overdragers der smetstof dienst te
doen, dan is door het al of niet aanwezig zijn dezer parasieten verklaar-
baar, waarom in het eene land de ziekte gemakkelijk verdwijnt, in
andere landen moeilijk te bestrijden is.

In Brazilië is in elk geval vastgesteld, dat de bloedzuigende vleer-
muizen door bijten deze ziekte overdragen. Daar vastgesteld is, dat
speeksel niet infectieus is, moet de overbrenging ook zuiver mechanisch
zijn, n.1. dat eerst een geïnfecteerd en daarna een gezond dier gebeten
wordt.

Bekend is, dat vliegen, muggen en andere daarvoor in aanmerking
komende parasieten zich niet over groote afstanden bewegen. De vraag
doet zich nu voor, hoe verbreidt zich deze ziekte ? De hutyra heeft
gemeend dat ratten hierbij een rol zouden spelen. Ongetwijfeld kan
dit het geval zijn, omdat deze dieren veelvuldig met vlooien behept
zijn en deze de smetstof op andere dieren kunnen overbrengen. In Neder-
land zijn geen gevallen van ziekte onder ratten vastgesteld en waar-
schijnlijk hebben deze dieren bij de verspreiding geen rol gespeeld.
Vast staat, dat hier de varkens als verspreiders in de eerste plaats in
aanmerking zijn gekomen. In bijna alle gevallen, waargenomen bij
runderen, is met zekerheid vastgesteld, dat eerst de varkens ziek waren
geweest. Als regel zijn de ziekteverschijnselen bij deze dieren zeer vaag
en van voorbijgaanden aard. In hoeverre deze verspreiding alleen door
zieke varkens of door latent zieke, resp. door smetstofdragers zal geschic-
den, is moeilijk te zeggen. Het komt meermalen voor, dat nieuw aange-
kochte varkens de eerste dagen onvoldoende eten. Achteraf is het dus
moeilijk vast te stellen of dergelijke varkens dit verschijnsel getoond
hebben als gevolg van ziekte, dus de besmetting hebben gebracht of
dat het niet eten een gevolg was van het transport, eventueel van het
verblijf in een nieuwe omgeving.

Ook Shope heeft waargenomen, dat de pseudorabiës in het bijzonder
voor de varkens contagieus is. Hij is daarom van meening, dat deze
dieren belangrijk bijdragen tot het instand houden dezer ziekte, welke
als regel bij varkens zeer goedaardig verloopt. De sporadisch, maar
noodlottig verloopende gevallen onder het rundvee in de varkensfok-
streek van Midden-West-Amerika schrijft hij dan ook toe aan een
infectie door de varkens.

Aangenomen moet worden, dat deze ziekte onder de varkens, behalve
spontaan, ook kunstmatig verspreid kan worden door inenting. Geiger,
Lang, Nuszhag e.a. hebben in dc jaren 1922—1925 reeds afdoende
bewezen, dat varkenspest door de vlekziekte-enting verspreid wordt.
Niet alleen is aangetoond, dat het virus met de entnaald direct van
een ziek varken op een gezond kan worden overgebracht, doch ook,
dat het serum besmet werd. Worden varkens, lijdende aan infectieuse
bulbair-paralyse, ingeënt met een of ander serum, dan is overbrenging
evengoed mogelijk als bij viruspest, omdat ook hier de smetstof in het
bloed aanwezig is. Op deze wijze kan deze ziekte van het eene bedrijf
naar het andere worden overgebracht.

Voorts kan deze ziekte verspreid worden door serum, bereid bij var-
kens, dus door varkenspestserum, wanneer toevallig een voor de berei-
ding van dit serum geïmmuniseerd dier in het beginstadium der ziekte
verbloed wordt.

Remlinger en Bailly hebben bij hun onderzoekingen aangetoond,
dat de smetstof in het bloed gebonden is aan de bloedlichaampjes. Bij
een proef, waar post mortem bloed was genomen uit het hart van een
konijn, waarbij de stolling moeilijk was geweest en waarbij opgeteekend

was, dat bij het vullen van de spuit tezelfdertijd met het serum een
zeer kleine hoeveelheid fibrine gemengd met enkele roode bloedlichaam-
pjes waren opgezogen, stierf het konijn. Eerst bij de volgende proef,
toen het bloed werd genomen onder bijzondere voorzorgen en het
serum geheel bevrijd was van bloedlichaampjes en van elk vast bestand-
deel door met groote snelheid te centrifugeeren, bleef het konijn inge-
spoten met i ccm. gezuiverd serum, in leven. Het konijn, dat werd
ingespoten met het centrifugeslib, bestaande uit enkele deelen van een
milligram van een bruine stof, stierf den derden dag onder typische
verschijnselen. Op grond van deze proeven zeggen zij : „Notons toute-
fois que, si le sérum entièrement débarrassé de ses globules rouges est
toujours inactif, on peut voir des animaux inoculés avec un liquide qui,
accidentellement ou intentionnellement n\'a pas été privé complètement
de ses hématies, contracter la maladie".

Ten slotte trekken zij de volgende conclusies : „Nous croyons donc
que c\'est sur ces éléments (les hématies) seuls, que se fixe le virus de
la pseudorage et qu\'en conséquence cette affection n\'est pas trans-
missible à l\'animal sain par les sérums thérapeutiques". Het laatste deel
dezer conclusie zal door een ieder, die serum bereidt, sterk in twijfel
worden.getrokken. Er wordt practisch geen therapeutisch serum bereid
en zeer zeker geen varkenspestserum, dat absoluut vrij is van roode
bloedlichaampjes, dus, indien het van zieke varkens afkomstig is, vrij
van de smetstof van de ziekte van Aujeszky. Het is dan ook onbegrijpe-
lijk, dat Köves, die de bereiding van dit serum kent als misschien weinig
anderen, zonder meer deze uitspraak van Remlinger en Bailly over-
neemt. Verscheidene flcschjes varkenspestserum van verschillende her-
komst zijn onderzocht op de aanwezigheid van vaste bloedbestand-
deelen. Door centrifugeeren kon steeds een roodbruin sediment verkregen
worden, wisselend van o, i—0,2 %, waarin duidelijk roode bloedlichaam-
pjes waren te onderkennen. Dit serum ziet ook steeds roodbruin als
gevolg van haemolyse en uiteengevallen bloedlichaampjes. Het is dus
ook aannemelijk, dat eventueel daaraan gebonden smetstof dan in het
serum vrij zal komen. Dit wordt nog waarschijnlijker in verband met
de onderzoekingen van Remlinger en Bailly, waarin zij aantoonden,
dat deze smetstof zoo sterk diffusible is, zoowel vanuit de hersenen
als vanuit de andere organen. In die organen schijnt dan de binding
aan de cellen, eventueel bloedcellen minder solide te zijn dan in het
bloed.

In verband met dit vraagstuk zijn de volgende proeven genomen.
Een konijn werd verbloed op het oogenblik, dat zich duidelijk de eerste
verschijnselen van onrust en jeukte openbaarden. De helft van het
bloed werd opgevangen in een buis om te stollen, de andere helft in
een fleschje om te defibrineeren. Na stolling, resp. defibrineering,
werden een paar druppels gedestilleerd water toegevoegd, waardoor
haemolyse optrad.

Het op deze wijze gehaemolyseerde serum werd 30 minuten gecen-
trifugeerd. Vervolgens zijn 3 konijnen ingespoten, één met 2 ccm.
gecoaguleerd serum, één met 1 ccm. gedefibrineerd serum en het derde
met i ccm. bloedlichaampjes van het gedefibrineerde bloed. Deze
konijnen zijn gestorven resp. na 70, 82 en 96 uur.

Uit deze proeven blijkt, dat in gehaemolyseerd serum, hetwelk abso-
luut vrij is van bloedlichaampjes, doch waarin tijdens de haemolyse
meerdere roode bloedlichaampjes uiteen waren gevallen, het virus vrij
aanwezig is en bij centrifugeeren zich niet laat neerslaan.

Zoolang niet het tegendeel bewezen is, zal men m. i. moeten aan-
nemen, dat de sporadische verspreiding dezer ziekte in Amerika, Dene-
marken, Nederland, Frankrijk en Duitschland ( ?) is toe te schrijven
aan besmet serum, het eenige bestanddeel van varkens, dat althans
in Nederland in onverhitten of niet geconserveerden toestand wordt
ingevoerd en direct met varkens in aanraking komt. De omstandig-
heid, dat het virus weinig gevoelig is voor desinfectantia, die aan het
serum toegevoegd worden, maken de mogelijkheid, dat deze ziekte
van tijd tot tijd in enkele landen ingevoerd wordt, veel aannemelijker,
dan een autochthoon ontstaan, waaraan Remlinger en Bailly deze ge-
vallen meenen te moeten toeschrijven. Bij geen enkele infectieziekte
wordt tot op heden met een autochthoon ontstaan rekening gehouden.
In het algemeen zal men verstandig doen niet een autochthoon ontstaan
aan te nemen, zoolang meer voor de hand liggende infectiemogelijk-
hedcn aanwezig zijn.

Schoop wijst cr op dat alcohol vaak met anaerobe- of aërobe kiemen veront-
reinigd is. In 69.8% van de door hem onderzochte monsters kwamen microörga-
nismen voor. De desinfecteerende werking van alcohol is veel geringer dan algemeen
wordt aangenomen : vooral de sporenvormende bacteriën worden niet gedood.
De alcohol is zelfs na verscheidene jaren niet steriel : instrumenten worden door
alcohol niet zeker van kiemen bevrijd. Ook voor de ontsmetting van de handen zou
alcohol niet voldoende zijn. Om steriele alcohol te verkrijgen moet men tot filtratie
overgaan. \\

(Uit het Pathologisch Instituut-Biltstraat.)
Directeur: Prof. Dr. H. SCHORNAGEL.

In een tweetal artikelen in dit Tijdschrift (blz. 465 en 667) schrijft
Hibma over „Torsio uteri" naar aanleiding van enkele door hem
waargenomen gevallen bij het schaap. Deze gevallen zijn No. 1 en No. 2,
waarbij het moederdier in leven bleef en dus geen sectic werd verricht,
No. 3 en No. ₄, waarbij wel sectie verricht werd.

Geval 3 (blz. 668) Sectie in rugligging. Beide hoorns bleken links
van de mediaanlijn te liggen en wel zoo, dat de van rechts gekomen
hoorn op den linker lag . . . ". „Om de torsie op te heffen, moest ik het
einde van den van rechts gekomen hoorn omhoog halen en naar de
rechterzijde van de mediaanlijn brengen. Bij het staande dier was
een en ander dus juist omgekeerd ; hier was de linker hoorn over de
mediaanlijn naar rechts gegaan en lag daar onder de rechter, . . .."

Hibma nam dus in rugligging waar, dat de rechter hoorn lag op de
linker hoorn en dat beide hoorns links van de mediaanlijn lagen. Hij
knoopt er de gevolgtrekking aan vast, dat een en ander bij het staande
dier juist omgekeerd was geweest, dat n.1. de linker hoorn naar rechts
over de mediaanlijn was gegaan en onder dc rechter lag.

Terecht wijst Hibma elders in zijn artikel op de begripsverwarringen,
welke op het gebied der torsio heersen, omdat de eene links noemt wat
de ander als rechts beschouwt. Maar wat doet Hibma zelf? In rug-
ligging zijn beide hoorns links van de mediaanlijn gelegen en bij het
staande dier moet het dus juist omgekeerd zijn geweest en de linker
hoorn rechts van de mediaanlijn hebben gelegen. Hoe is dit mogelijk?
Links van de mediaanlijn is onder alle omstandigheden links en rechts
is rechts. Hibma is blijkbaar gedupeerd geworden doordat hij de sectie
in rugligging heeft verricht. Deze wijze van sectie doen is verkeerd,
vooral als men ev. liggingsveranderingen van de uterus wil nagaan. Men
neemt bij sectie in rugligging alle zijdelingse steun voor de drachtige
baarmoeder weg en deze moet naar links of rechts omvallen of weg-
zakken. Geringe liggingsveranderingen zijn steeds moeilijk, dikwijls
onmogelijk, te constateren bij sectie en dit geldt in het bijzonder wan-
neer men in rugligging seceert. Ook geeft deze houding moeilijkheden
met links en rechts en met onder en boven. Immers Hibma schrijft ook
nog, dat bij de sectie de rechter hoorn op de linker en dat bij het staande
dier het juist omgekeerd was en de linker onder de rechter lag. Dit
doet denken aan den jongen, die na een vechtpartijtje vertelde, dat beide
partijen even sterk waren : „Nu eens lag ik onder en dan weer lag hij
boven".

Overigens blijkt uit het sectieverslag niet, dat dit een geval van torsio
uteri was. Misschien is er wel een geringe kanteling naar links geweest
tijdens het leven, maar een bijdrage tot de kennis van het wezen van
toriso uteri kan men dit geval zeker niet noemen.

Geval 4 (bldz. 670). Dit geval heeft Hibma verduidelijkt door een
zeer goede foto, omdat hij nog nooit een afbeelding van torsio van de
uterus, zoals die in de practijk voorkomen, had gezien. Dit is een zon-
derling geval ; volgens Hibma een torsie van ^ 90°. Maar waaruit
blijkt, dat dit een torsie is geweest? Zeker niet uit de beschrijving
van de sectiebevinding. In de rugligging mist de zware uterus weer
alle zijdelingse steun; de op de foto weergegeven ligging behoeft aller-
minst overeen te komen met die tijdens het leven.

Rij de sectie in rugligging nam Hibma waar, dal de zware rechter
hoorn tegen de linker buikwand rustte, en dat het rechter ligamentum
latum was aangespannen. Om retorsie te verkrijgen moest H. het
einde van de hoorn omhoog halen tot aan de mediaanlijn. Dan nam H.
waar een 3 a 4 c.M. brede hyperaemische zóne en oraalwaarts daar-
van een witte streep. Of deze hyperaemische zóne circulair om de
uterus heenliep, of wel dat deze zóne zich alleen uitstrekte zover als
op de foto zichtbaar is, wordt niet vermeld. Evenmin wordt vermeld
wat het karakter van deze hyperaemische zóne was — hyperaemie,
ontsteking, haemorrhagische infarcering, kneuzing of ruptuur? -

Uit de beschrijving der sectie, noch uit de overigens fraaie afbeelding
blijkt, wat dit voor een afwijking is geweest. Vermoedelijk een latcro-
flexio. Niets pleit voor een torsio uteri, zeer waarschijnlijk is hier in
hier in het geheel geen torsie geweest. De haemorrhagische zóne heeft
zeker niets te maken met de vermeende torsie van 90°. Trouwens
zulke geringe liggingsveranderingen kan men bij de sectie slechts bij
uitzondering constateren en dan zeker niet in rugligging. De kans is
al groot dat bij transport, b.v. optillen aan de achterbenen een geringe
liggingsverandering weer wordt opgeheven. Maar bij sectie in ruglig-
ging neemt men aan drie zijden alle steun weg, de ingewanden moeten
dan naar links of rechts wegzakken. Seceert men in linker zijligging
(herkauwers) dan neemt men alleen de bovenwand der buikbekleed-
selen weg en blijft aan drie zijden de steun aanwezig, hier is de kans
dat bij de sectie veranderingen in de ligging der organen optreden tot
een minimum gereduceerd, al is zij nog steeds aanwezig.

Hibma zegt twee bladzijden verder : ,,Er is niet aangetoond, dat de
verschijnselen (welke? klinische of pathologisch-anatomische ?), die
wij bij torsio uteri waarnemen, slechts één conclusie wettigen n.1. deze,
dat er hier een draaiing van de baarmoeder om haar lengteas in het
spel is enz. — En zoolang de voorstanders der bekende theorie dit bewijs
niet hebben geleverd, zoolang schijnt mij twijfel aan de juistheid van
hun opvatting volkomen gemotiveerd".

Deze laatste zinsnede neem ik met enige wijziging gaarne over.
Zolang Hibma niet met technisch goed verrichte en goed beschreven

secties kan aantonen, dat zijn opzvattingen juist zijn, zolang lijkt mij
twijfel aan de juistheid van zijn opvatting volkomen gemotiveerd.

Hibma vraagt bewijzen, hij gééft onvolkomen en onjuiste sectiebeel-
den en verder krijgen wij te lezen theoretische beschouwingen en ver-
onderstellingen, gebaseerd op deze secties.

Op bldz. 678 geeft Hibma een geval van torsio uteri bij een rund.
Dit was zonder twijfel een torsie. De sectie geschiedde alweer in rug-
ligging. Cervix en banden waren tot een zwaar koord gedraaid, een
en ander werd eerst zichtbaar toen de uterus uit de buikholte op de
grond was gegleden. Drie man waren toen nodig om de baarmoeder
in haar geheel om te draaien ten einde de torsie op te heffen. Jammer.
Dit was nu een echte torsie en door de foutieve sectietechniek heeft
Hibma zich niet kunnen overtuigen van hetgeen werkelijk bij een torsie
geschiedt. Ware de sectie in linker zijligging geschied, dan had Hibma
de liggingsveranderingen bij torsio duidelijk kunnen zien, terwijl de
uterus nog in de buikholte lag. Hij zou dan hebben kunnen waarnemen,
dat het geheel gedraaid was om een as, welke men zich kan denken
door vagina, corpus uteri en een deel van de bevruchte hoorn. Hij had
dan ook kunnen ervaren, dat de draaiing (torsie of retorsie) niet de
kracht van drie mannen vereist, doch dat één man die zonder moeite
kan uitvoeren.

Ik zou over de waarnemingen van Hibma niet zo lang uitweiden,
indien hij door zijn beschouwingen niet trachtte met een zeker hautain
gebaar de staf te breken over de heersende opvatting over het wezen
van torsio uteri. Ik ben te veel eraan gewend, dat niet-specialisten
hun opvattingen verkondigen over pathologisch-anatomische vraag-
stukken, dan dat ik me daar nog aan zou ergeren. Iets anders is nu
in het spel. Hibma wil op grond van onjuiste en onvolledige waarne-
mingen een geheel nieuwe theorie (welke eigenlijk ?) naar voren
brengen en de bestaande, op goede waarnemingen berustende, omver
werpen. En hier kom ik tegen op.

Op bladzijde 676 geeft Hibma een schematische voorstelling van een
drachtige baarmoeder, welke geheel foutief is. Men vergelijke de vorm
van de bevruchte hoorn maar eens met de werkelijkheid. Het verloop
der ligamenta lata is hier al heel bijzonder weergegeven ; ze verlopen
hier bijna in horizontale richting. Ik wil echter niet het gehele artikel
van Hibma op deze wijze volgen, maar liever trachten Hibma te over-
tuigen dat een torsio uteri werkelijk een torsio uteri is. Ik zal het hem
niet kunnen bewijzen, voor een bewijs zou bijwonen van een sectie
nodig zijn.

Wat ik nu ga neerschrijven berust op eigen waarneming bij een 30-tal
secties op runderen, welke ter: gevolge van een torsio uteri zijn gestorven
of in nood gedood. Omtrent torsio uteri bij schapen heb ik geen erva-
ring, ook al worden hier jaarlijks verscheidene hoogdrachtige schapen
geseceerd. Dit is trouwens geen bezwaar. Hibma zelf ontwikkelt theo-

rieën omtrent symptomen en behandeling van torsio uteri bij het rund
gebaseerd op zijn waarnemingen bij het schaap. *)

Wat verstaan we onder een draaiing om de lengte-as ? Hierover
kunnen we het spoedig eens zijn. Wanneer wij een cylindervormig
lichaam aan een der einden vrij ophangen en we laten dit lichaam
een dusdanige beweging maken, dat een willekeurig punt b.v. aan de
oppervlakte, een cirkel beschrijft in een vlak gedacht loodrecht op de
lengteas van dit lichaam, dan bewerkstelligen we een draaiing om de
lengteas. Doen wij nu hetzelfde met een gummi buis, welke we niet vrij
ophangen, doch in een vaste klem vatten en voeren wij nu dezelfde ver-
plaatsing uit, dan zien we een vormverandering optreden, er ontstaan
schuin verlopende plooien, we verwekken nu een wringing of torsie.

Nemen wij nu een cylindervormig stuk gummi, waarbij wij ver-
onderstellen, dat we het door buiging elke gewenste vorm kunnen
geven. Wij bevestigen dit weer in de klem, wij draaien eerst, als het
stuk volkomen recht is. Wij verwekken dus weer een torsie. Nu buigen
we b.v. het onderste derde deel iets om, weer kunnen wij de torsie
verwekken. Alleen zien we nu dat het gebogen deel een meer gecom-
pliceerde weg bewandelt. Toch zullen in een ideaal gedacht geval
alle punten cirkels beschrijven in vlakken op de lengteas van het rechte
(hoofd) stuk. Wij kunnen het onderste stuk meer of minder sterk bui-
gen, in wezen verandert het geval niet. Wij kunnen het onderste einde
zó ver ombuigen, dat dit het rechte gedeelte bijna in het midden raakt
en nog steeds kunnen wij het geheel laten draaien om een as, gedacht
door het rechte stuk. Wij hebben nu ongeveer de vorm van een drach-
tige runderuterus ; ook hier hebben we een (betrekkelijk) recht stuk
corpus en gedeelte bevruchte hoorn en een sterk gebogen stuk, de rest
van de hoorn. De punt van de hoorn ligt weer vlak bij het corpus
uteri.

Nu weet ik wel, dat corpus uteri en het aansluitende deel van de be-
vruchte hoorn geen geheel vormt, waardoor men zich, „geometrisch-
mathematisch" (Keller) gedacht, een rechte lengteas kan denken,
maar nu Hibma zelf herhaaldelijk spreekt over de „middellijn" van
een rund en loodrecht hierop vlakken opricht, zal Hibma mij wel
w-illen volgen, als ik spreek van de lengteas gedacht door corpus uteri
en gedeelte hoorn. En om deze as draait, tordeert het geheel.

Nu spreekt het wel vanzelf, dat zo\'n draaiing van een drachtige
uterus in de gevulde buikholte, niet zo eenvoudig gaat, als in het voor-
beeld van de opgehangen gummi staaf. Er is geen vrije ruimte in de
buikholte, de drachtige baarmoeder wordt op haar plaats gehouden
door druk en tegendruk van buikwand, pens, darmkanaal enz. Zal
de baarmoeder dus draaien, dan zal dit gepaard gaan met allerlei

De mening van Hibma dat de anatomische verhoudingen bij het schaap analoog
zijn aan die van het rund (bldz. 671) is, speciaal wat de ligamenta betreft, niet
juist.

zonderlinge bewegingen, welke wij niet vermogen te volgen, maar een
feit is het dat de hoofdbeweging van het geheel, dus corpus uteri en
hoorn, plaats vindt om de lengteas van het corpus uteri. Wanneer de
uterus 360° is gedraaid, ligt zij weer precies op dezelfde plaats als vóór
de draaiing.

Men kan zich hiervan overtuigen, wanneer men bij sectie van een
rund met een torsie van 360° de uterus weer terugdraait. Zeer gemak-
kelijk en duidelijk ziet men dan, dat de hoofdbeweging geschiedt om
de lengteas van het baarmoederlichaam. En als men dan het geluk
heeft gehad eenige spontane gevallen op deze wijze te bestuderen,
dan kan men ook eens nagaan hoe het staat met een kunstmatige torsie.
Wanneer men bij een hoogdrachtig rund, in linker zij ligging, kunst-
matig een torsie opwekt, dan zal men zien, dat afgezien van stuwingen
en oedemen, het geval zich hier precies zo afspeelt als in natuurlijke
gevallen. Ik kan dit natuurlijk niet bewijzen, dat kan niemand. Maar
wel kan iedereen, die in de gelegenheid is secties te verrichten, dit
waarnemen.

Wat de banden betreft, deze spelen bij een hoogdrachtige runder-
uterus geen rol als ophangapparaat. De geweldige bevruchte hoorn
rust op en tegen buikwand en pens ; de banden lijken slechts nietige
bindweefselplaten, die geen andere rol spelen, dan de bloedvaten en
zenuwen te beschutten. Het is uitgesloten, dat d.eze banden het gewel-
dige orgaan dragen, zij zouden verscheuren cn dc vaten zouden door
overrekking vernauwen. Voor de onbevruchte baarmoeder en in de
eerste tijd na de bevruchting vormen dc banden een zweefapparaat,
waarin de uterus hangt, later spelen zij in dit opzicht geen rol meer
omdat dan de grote massa van de bevruchte uterus zich oraalwaarts
van de banden bevindt. Ik geloof ook niet, dat al of niet slappe ban-
den enige betekenis hebben voor het tot stand komen van een torsie.

Bij een tot stand komende torsie gaan de banden wel een rol spelen.
Het corpus wordt a. h. w. om zijn lengteas gewenteld en men ziet,
dat b.v. bij een torsie naar rechts de rechter band strak gaat spannen,
terwijl de linker band aanvankelijk slapper wordt. Bij een torsie van
180⁰ naar rechts is de rechter band strak gespannen, de linker, welke
vóór de rechter langs loopt is of niet of slechts weinig gespannen. Bij
verdere torsie worden de banden a. h. w. om elkaar gestrengeld en beide
banden lopen weer rondom het corpus uteri, dat onder plooivorming
gewrongen wordt. De banden, die aanvankelijk plat zijn, worden door
de draaiing meer strengvormig.

De kleine curvatuur van de bevruchte hoorn wordt steeds kleiner
de grote curvatuur gaat meer de vorm aannemen van een cirkelomtrek,
de punten van beide hoorns worden steeds dichter naar het corpus
uteri en de bandenstreng getrokken. Hibma meent, dat dit laatste een
nieuwe waarneming is, dit is echter aan ieder bekend, die een sectie
zag van een torsio uteri.

Wat Hibma zegt over het rusten van kop of schouder op de brede
banden moge misschien juist zijn voor het schaap, dit geldt zeker niet
voor het rund ; hier bevinden zich de banden caudaal van de vrucht,
tenzij het dier reeds in partu was.

De plaats van de wrong, prae- of postcervicaal, zal afhangen van
de toestand van corpus en vagina, n.1. van de rigiditeit der wanden en
van de vulling van het corpus uteri. De wrong zal optreden daar, waar
de minste weerstand is, ik geloof niet dat wij hier naar diepere oorzaak
behoeven te zoeken.

Hibma beschouwt de torsie als een opkruipen van het „vrije uiteinde"
van de hoorn tegen de buikwand op. Ik vind deze zienswijze wel zon-
derling. Het zwaartse deel van de bevruchte baarmoeder ligt ter plaatse
van rug en lendenen van het kalf. Welke krachten een natuurlijke
torsie doen ontstaan weet ik niet, maar als die krachten inwerken ter
hoogte van de rug van het kalf, behoeven deze niet groot te zijn om een
schommeling en kanteling met daaropvolgende draaiing van het geheel
om de lengteas van het corpus uteri te doen ontstaan.

Een vrij uiteinde heeft de bevruchte uterushoorn niet, juist dit ge-
deelte is, met het corpus, nog het beste gefixeerd door de ligamenta,
de rest echter, de grote massa, is geheel ongefixeerd, en blijft alleen
op zijn plaats door druk der omgevende delen en kan zich, afgezien
van deze druk, zeer gemakkelijk bewegen.

Ik heb de verslagen opgezocht van de laatste 10 secties in mijn
instituut verricht op runderen met torsio uteri, om na te gaan of er ook
een zekere overheersing was van torsies naar rechts of naar links. Na-
tuurlijk is dit aantal te klein om er conclusies uit te trekken ; toch
geef ik de gevallen zeer kort weer.

Wij zagen de laatste jaren bij het rund 4 maal een torsie naar links
en 6 maal naar rechts; verder 1 maal een torsie van 90°, 5 maal van
180⁰, 2 maal van 360°, 1 maal van 540° en 1 maal van 720 . De uterus
draait zoowel naar links als naar rechts, afgezien van het fcit of de linker
of rechter hoorn bevrucht is.

Ten slotte de foto\'s. Door de meestal zeer sterke vergroting van de
uterus bij torsie is het technisch onmogelijk om een goede, overzichte-
lijke foto van het geheel te maken. Ik bezit er wel enkele, doch deze
geven meer detailbeclden. Bij kunstmatig verwekte torsies is het foto-
graferen veel gemakkelijker, omdat hier de uterus niet zo sterk vergroot
is. Ook hiervan bezit ik foto\'s, welke uit een didactisch oogpunt meer
waarde hebben, omdat ze overzichtelijker zijn. Ik stel mijn foto\'s gaarne
ter beschikking van belangstellenden.

Auf Grund seiner Beobachtungen bei etwa 30 Sektionen, konkludiert Ver-
fasser dass Torsio uteri tatsächlich eine Drehung der Gebärmutter um ihre
Längenachse ist.

Der schwerste Teil des befruchteten Uterushornes liegt zur Stelle des Rückens
und des Kreuzes des Kalbes. Dieser Teil ist nicht fixiert von den Ligamenta

VAN MELKHYGIENE. DE BESTRIJDING VAN UIER-
STREPTOMYCOSE EN -PYOBACILLOSE DOOR INSPUI-
TINGEN VAN AUTOVACCIN IN DE PERIODE VAN
DROOGSTAAN

In een vorig artikel over streptococcen-mastitis (Tijdschr. Dierge-
neesk. 60, afl. 13, 1933) heb ik reeds opgemerkt, dat door vele keurings-
diensten van waren op het gebied van melkcontrôle de dierenarts
wordt uitgeschakeld en wel in vele gevallen door onbevoegden, terwijl
de diagnostiek van nierziekten uitsluitend door een dierenarts mogelijk
is. Ten behoeve van een nader onderzoek op de boerderij acht ik de
medewerking van de practizeerende collega\'s onmisbaar, omdat zij
het vertrouweia hebben van de veehouders. Wij weten thans, dat op
het gebied van ziektebestrijding, i. c. nierziekten, van politiemaatregelen
alleen geen heil te wachten is.

Het is mij gebleken dat bij het onderzoek van bussenmonsters in de
meeste gevallen saprophytische streptococcen worden gevonden. Langs
dezen weg is het niet mogelijk de koeien met uierontsteking op te sporen.
Slechts indien dit samengaat met een klinisch onderzoek ter plaatse,
zal men betere uitkomsten verkrijgen. Het is nog zeer de vraag in hoever
wij een verhoogd sediment-gehalte als verdacht voor mastitis mogen
beschouwen. Aan de aanwezigheid van enkele witte of roode bloed-
cellen wordt vaak zonder meer pathologische bcteekenis toegeschreven.

Vervolg van blidz■ 90S.
lala und kann sich leicht verschieben. Durch die Verschiebung dieses Teiles
entsteht eine Torsion des ganzen Uterus; das F,nde des Uterushornes spielt dabei
nur eine passive Rolle.

From his observations in thirty autopsies the author concludes that torsio
uteri is really a rotation of the uterus around its long axis.

The heaviest part of the horn in gestation is there where back and loins of
the calf are situated. This part is not held in position bij the ligamenta
lata and can move easily. The displacement of this part of the horn in
gestation produces rotaUDn and torsion of the whale uterus; the end of the
uterine horn plays only a passive role in the processus.

L\'auteur conclut de ses observations dans une trentaine d\'autopsies que la
torsion utérine est en effet une rotation de la matrice autour de son axe
longitudinal.

La partie la plus grave de la corne pleine est au niveau du dos et des reins
du veau. Cette partie n\'est pas fixée par lés ligaments latéraux et peut se déplacer
facilement. Par le déplacement de cette partie il se produit une rotation et une
torsion de l\'utérus entier, l\'extrémité de la corne pleine ne joue qu\'une rôle passive
dans ce processus.

Juist deze verschillen in de beoordeeling van gevonden afwijkingen
geven niet alleen aanleiding tot onaangename briefwisselingen tusschen
belanghebbende en den betrokken keuringsdienst van waren, maar
helaas ook in zeer vele gevallen tot geheel ongemotiveerde bekeuringen.
De uitspraak inzake verdacht van uierontsteking van den kant van een
keuringsdienst, waaraan geen dierenarts is verbonden, acht ik van niet
veel waarde.

Waarom heeft in tegenstelling tot coli-, typhus-, tubercelbacillen
en het mond- en klauwzeervirus, juist de aanwezigheid van strepto-
coccen in de melk zoozeer de aandacht getrokken ? Zeer waarschijnlijk
om twee redenen, n.1. vooreerst daar zich streptococcen door hun
typischen kettingvorm duidelijk van andere bacteriën onderscheiden en
bovendien omdat deze zoo vaak in de melk voorkomen.

Hoewel in strijd met de bepalingen van het Melkbesluit, wordt op
de aanwezigheid van enkele streptococcen in het sediment vaak aan-
merking gemaakt, temeer omdat in vele uitstrijkjes andere bacteriën,
door hun toevallige rangschikking, sprekend op de kettingvorm kunnen
gelijken. Ook valt op de bemonstering door de keurmeesters van de
warenwet nog een en ander aan te merken. Bij voorkeur worden de
eerste stralen uit ieder speen afzonderlijk in de monsterfleschjes ge-
molken en ook bij controle op de zuivelfabriek wordt weinig moeite
gedaan om besmetting met andere bacteriën te voorkomen. De keu-
ringsdienst heeft geen recht op monsters, die hoofdzakelijk de eerste
melkstralen uit de kwartieren bevatten. De boeren leveren immers
geen melk te vergelijken met de eerste vuile melkstralen, die een be-
trouwbaar melker nooit aan de goede melk zal toevoegen.

Op dusdanige grondslagen verkregen statistieken zijn onbetrouwbaar,
vooral indien deze in verhouding tot cle bevindingen bij bussenmelk,
abnormaal hooge cijfers van afwijkingen in de stalmonsters te zien
geven.

Omdat uierontstekingen in nauw verband staan met den hygiëni-
schen toestand op de boerderij, zal in het algemeen gesproken, de be-
vordering van de hygiëne op de boerderij het meest doelmatige middel
ter bestrijding van uierziekten moeten zijn. Van verschillende kanten
is reeds de groote waarde van geregelde melkcontröle aangetoond,
mits deze geschiedt niet slechts door eenzijdig laboratorium-onderzoek,
maar tevens gepaard gaat met een onderzoek ter plaatse en met volle
medewerking van de veehouders.

Niet beter is het gesteld met overheidsbemoeiingen aangaande de
opsporing van mastitis-lijders bij onze duitsche buren. Ook daar
trachten verschillende instanties, o.a. Landwirtschaftsschulen, de melk-
hygiëne te bevorderen. Deze instellingen kunnen wel degelijk door
middel van propaganda en onderwijs bijdragen tot algemeene ver-
beteringen op hygiënisch gebied, moeten echter geen rechtstreeks
opsporingswerk verrichten. Juist de inmenging van niet-bevoegden
heeft de melk-contröle bij de veehouders zoozeer in discrediet gebracht.

Ieder dierenarts met eenige practische ervaring kan op het gebied
van melkhygiëne nuttig werk doen. Het voornaamste doel van den
dierenarts in de praktijk is echter een meer doelmatige behandeling
van mastitis mogelijk te maken.

Volgens hedendaagsche opvattingen berust de streptococcen-mastitis
op een infectie vanuit het tepelkanaal, omdat een door bloedinfectie
tot stand gekomen mastitis een parenchymateuze zou moeten zijn.
Het ziekteproces berust op een catarrh van het melkgang-systeem,
te vergelijken met bronchitis. Bij verwaarloosde streptococcen-infecties
komt het echter tot een voortgaande ontsteking in het klier- en bind-
weefsel (in analogie met bronchopneumonie en peribronchitis).

Volgens deze overwegingen zou dus bloedinfectie tot de uitzonderin-
gen moeten worden gerekend. Vooral met het oog op de op andere
wijze niet te verklaren uierontstekingen bij hoogdrachtige vaarzen, is
bloedinfectie niet geheel uitgesloten. Ook vinden wij bij het melkvee
zeer fraaie staketselvormen van streptococcen in het keelslijm (ter
gelegenheid van het sputumonderzoek op tuberculose).

Op groncl van eigen waarnemingen moeten wij het begin van een
uierontsteking in de periode van droogstaan zoeken. Melkkoeien, die
in een voorafgaande lactatie-periode afwijkende melk hadden, moet
men als latent geinfecteerd beschouwen. Gedurende het droogmaken
zal de stropvorming weer optreden, vaak is echter een duidelijke
zoutsmaak (verhoogd chloorgehalte) van het secreet de eenige afwijking.
(Men moet de melk ongeveer doorslikken, omdat de papillen voor den
zoutsmaak achter op de tong liggen).

In de laatste weken van het droogstaan ziet men niet zelden een
opleving van het sluipend ontstekingsproces. Melkt de eigenaar het
abnormale secreet uit, dan zal hij hiermede de genezing bevorderen.
In vele gevallen treedt eerst in het stadium van biestmelkafscheiding
genezing op, zeer waarschijnlijk in verband staande met de verandering
van reactie (tot zuur) en de sterk bactericide kracht van het collo-
strum. Indien de bacteriën in den strijd met de natuurlijke afweer-
krachten, waarover de melkklier beschikt, overwinnen, zal zich de
uierontsteking na het ophouden van de biestmelkafscheiding in optima
forma ontwikkelen.

Uit bovenstaande beschouwingen kunnen wij zeer belangrijke con-
clusies trekken aangaande de bestrijding van uierontstekingen. Deze
moet zijn gericht op de periode van droogstaan, in welken tijd een
groote neiging tot spontane genezing bestaat.

Voor ons doel moeten wij een keuze doen uit de talrijke middelen,
die ten behoeve van de z.g. onspecifieke prikkel-therapie worden aan-
bevolen. De werking van een specifiek vaccin berust volgens nieuwere
opvattingen op onspecifieke prikkeling door het bacteriëneiwit.

Wil men een stal waar streptococcen-mastitis veelvuldig voorkomt,
saneeren, dan dient men de verdachte dieren gedurende het droogstaan
te behandelen. Voor de bevordering van zelfgenezing zijn mij inspui-

tingen met streptococeen-vaccin het juiste middel gebleken. Voor dit
doel kan men autovaccin laten maken aan de Rijksseruminrichting ;
het polyvalent handelsvaccin voldoet echter ook wel in de meeste ge-
vallen.

In het begin heb ik het vaccin van de Rijksseruminrichting volgens
voorschrift intraveneus (in de meikader) ingespoten, ofschoon dit vaak
moeilijk was, indien de dieren niet voldoende ontwikkelde meikaderen
hadden. Later heb ik de injecties subcutaan toegediend in de huidplooi
vlak bij de supramammaire klieren. Hierbij is ieder fixatie van het dier
overbodig, omdat de dieren in het geheel niet reageeren op het insteken
van de canule. Met de toediening van het vaccin in de buurt van den
ziektehaard wordt m: i. bovendien een lymphogene resorptie verkregen.

Voor dit doel kan men op dezelfde manier bezigen het Yatren-vaccin
E 104 (2 X ruim 10 c.c. subcutaan inspuiten).

Bij aanwezigheid van streptococcen in de uitstrijkjes heb ik het
betrokken kwartier gesteriliseerd met behulp van entozon-infusies.
Voor dit doel kan men iets sterker geconcentreerde oplossingen, b.v.
anderhalf maatbekertje-vol op één liter water, bezigen. Men moet
volgens voorschrift te werk gaan, o.a. de betrokken kwartieren vooraf
met ongeveer 250 c.c. entozon-oplossing uitspoelen en deze hoeveel-
heid vloeistof zoo veel mogelijk weer uitmelken. Een liter van de waterige
oplossing is per kwartier — de voorafgaande uitspoeling inbegrepen —
voldoende.

Het infundeeren van een groot aantal dieren is zeer tijdroovend;
men kan dit bespoedigen, door aan de slang een twee-weg-verbinding
aan te brengen, waardoor men 2 kwartieren tegelijk kan behandelen.
Als vloeistofreservoir is een niet te kleine infusie-kolf van doorzichtig
materiaal aan tc bevelen. Zelf gebruik ik hiervoor een groote trechter
van hoornachtige substantie, die tevens onbreekbaar is, maar niet
bestand tegen heet water, hetgeen echter geen bezwaar is.

De hiermede verkregen resultaten waren zeer bevredigend. Ik heb
o.a. op 5 groote melkveestallen, waar in vroegere jaren verschillende
melkkoeien vanwege uierontsteking waardeloos werden, de strepto-
c.occen-mastitis kunnen uitroeien.

De behandeling met entozon-spoelingen bij koeien, die reeds gekalfd
hadden, gaf mij geen bevredigende uitkomsten, temeer omdat iets
diepergaande ontstekingsprocessen niet te bereiken zijn. Ook ontbreekt
in dezen tijd de gunstige werking van de natuurlijke afweerkrachten.
In deze gevallen geef ik aan kunstmatig droogmaken, met behulp
van de beschreven entozon-infusie, de voorkeur.

De bovenbeschreven behandeling kan analoge toepassing vinden bij
uier-pyobacillose. Op een boerderij stierven 3 pas-gekalfde koeien aan
pyogene uierontsteking, nadat bij de dieren in de laatste dagen van
het droogstaan plotseling één of meer kwartieren hard waren opge-
zwollen en het secreet meer of minder veel etter, resp. fibrinestolsels,

naast bloed en serum bevatte. Bij nader onderzoek hadden verscheidene
dieren, o.a. ook vaarzen, deze afwijking : harde consistentie van het
ontstoken kwartier, soms slechts een gering bacteriën-gehalte in uit-
strijkjes van het secreet (uiterst kleine staafjes, Gram-positief). De
door Poels beschreven peesscheede-ontstekingen traden veelal pas
later op.

Op mijn advies liet de eigenaar alle hoogdrachtige koeien tweemaal
inenten met pyogenes-vaccin van de Rijksseruminrichting. (Pyogenes-
serum was zelf in groote dosis bij zieke dieren onwerkzaam). Bij aan-
wezigheid van zeer veel pyogenesbacillen werd bovendien de uier met
entozon-oplossing gesteriliseerd.
Millingen, a. d. Rijn, juli 1935.

Die Förderung der Stallhygienie ist das wirksamste Mittel gegen verschiedene
Tierkrankheiten, insbesonders gegen F^uterentzündungen. Gegenüber Veterinär-
polizeilichen Zwangsmassregeln, verdient die freiwillige Milchkonirolle, z.B. von
Molkereizentralen oder anderen bäuerlichen Organisationen ausgehend, den
Vorzug. Die regelmässige Milchkontrolle darf sich nicht ausschliesslich auf Labo-
ratoriumsuntersuchungen beschränken, muss vielmehr mit Stallinspektionen ein-
hergehen. Verschiedene Instanzen, u.a. LandwirtschaftSschulen, können durch
Propaganda und Aufklärung die Milchhygienie wirksam fördern. Die Feststellung
von Eutererkrankungen ist aber ausschliesslich Sache des Tierarztes, zumal sich
durch die mikroskopische Untersuchung die echten Mastitiserreger nicht immer
von den in der Milch häufig vorkommenden saprophytischen Streptokokken unter-
scheiden lassen. Schon wegen des Vertrauens beim Viebesitzer, muss man die
praktischen Tierärzte zur Mitarbeit heranziehen.

Obwohl die Streptokokkeninfektion hauptsächlich auf einem Katarrh des Milch-
gangsystems des Euters beruht, ist Blutinfektion, vor allem bei Euterentzündungen
die man ab und zu bei hochträchtigen Färsen antrifft, nicht ausgeschlossen. Bei
chronischen Galtinfektionen kommt es aber zu einer fortschreitenden Entzündung
im Unisenparenchym und im Bindegewebe (in Analogie mit Bronchopneumonie
und Peribroinchitis).

Die Entstehung einer Euterentzündung geht auf die Periode des Trockenstandes
zurück. Milchkühe, die in einer vorausgegangenen Laktationsperiode Milch-
abweichungen zeigten, muss man für latent infiziert halten. In dieser Zeit treten
wieder Milchgerinnsel zutage, oft aber erst in den letzten Wochen vor dem Ab-
kalben. Oft beruht die einzige Abweichung auf Salzgeschmack des Sekretes. Durch
Ausnielken wird die Heilung gefördert, meistens tritt die Selbstheilung erst im
Stadium der Biestmilchabscheidung — möglicherweise infolge der sauren Reaktion
und stark baktericiden Kraft des Kollostrums — ein. Versagen die natürlichen
Abwehrkräfte der Milchdrüse, so wird sich die Euterentzündung erst nach Beendi-
gung der Biestmilchsekretion in optima forma entwickeln.

Eine wirksame Bekämpfung der Euterinfektion muss also in der Zeit des Trocken-
standes einsetzen, weil zu dieser Zeit schon an sich eine grosse Neigung zur Spontan-
heilung besteht. Verf. haben sich Einspritzungen von Streptokokken-Vaccin
(auch Yatren-Vaccin E 104) sehr wirksam erwiesen. Die Behandlung ist sowohl
prophylaktisch als kurativ möglich. Bei Anwesenheit von Bakterien in den Sekret-
proben wurde das Euter obendrein mit Entozoninfusionen sterilisiert. Bei Kühen,
die bereits abgekalbt hatten, war die Entozonbehandlung nicht günstig, da in
dieser Zeit die natürlichen Abwehrkräfte fehlen.

Verf. hat dieselbe Behandlung für die Bekämpfung der Euterpyobacillose, mit
Einspritzungen von Pyogenes-Vaccin, erfolgreich angewendet.

Jaarverslag van den Burgerlijken Veeartsenijkundigen Dienst in Neder-
landsch-Indie over 1933.

Ingevolge de eind 1933 tot stand gekomen samenvoeging van den Burgerlijken
Veeartsenijkundigen Dienst, het Veeartsenijkundig Instituut en de Ned.-Indische
Veeartsenschool tot één organisatie onder den naam : Burgerlijken Veeartsenijkun-
digen Dienst, is dit het eerste verslag, waarin de gegevens omtrent de drie genoemde
veterinaire instanties bijeen zijn gebundeld.

A. Burgerlijke Veeartsenijkundige Dienst met inbegrip van de Provinciale
Diensten van West-, Midden- en Oost-Java. Op het einde van verslagjaar bestond
de formatie van deskundig personeel, naast het Diensthoofd, uit 5 Inspecteurs,
35 Gouvernementsveeartsen (Europeesch diploma) en 58 Gouvernements Indische
veeartsen (Buitenzorgsch diploma).

Anthrax heerschte in hevige mate in den ambtskring Mataram (Lombok), een
uitbraak, welker snelle onderdrukking binnen 3 weken een gaaf voorbeeld leverde
van een juist georganiseerde bestrijding door middel van politioneele en hygiënische
maatregelen, gesteund door massale immunisatie, eerstens bestaande uit het vormen
van een zone van immune kampongs om het besmette gebied en tweedens in de zoo
snel mogelijk doorgevoerde enting met serum en of vaccin van het vee binnen het
besmette rayon. Op dezelfde succesvolle wijze kon een gevaarlijke explosie worden
bezworen in de onderafdeeling Kolaka van den ambtskring Watampone (Celebes).
In den ambtskring Padang Sidempoean vond de jaarlijksche preventieve enting
plaats ; al eenige jaren wordt dat bekende miltvuur-gebied daardoor practisch vrij
van dc ziekte gehouden. Prophylactische entingen tegen septichaemia haemorrha-
gica bubalorum vonden op uitgebreide schaal plaats o.a. in Bantam (37.000
buffels) en in de onderafdeelingen Makale-Rantepao en Bone van den ambtskring
Watampone (26.000 buffels en 10.000 varkens), gebieden die als echte scptichaemie-
streken bekend staan. In Makale-Rantepao werd in verband met den immuniteits-
duur van 6—8 maanden van het Buitenzorgsche vaccin, in verslagjaar voor het
eerst tweemaal met een half jaar tusschentijd geënt, telkens voor het intreden van
het ziekteseizoen, een an ander met dit groote succes, dat zich van 6 dagen (negatieve
phase) tot 6 maanden na de enting geen gevallen der ziekte onder de geënte dieren
voordeden, wel daarentegen onder de niet-geënte dieren van dezelfde streek. Bij het
optreden van anaphylactische verschijnselen bij de enting werd met succes gebruik
gemaakt van injecties van adrenaline en camphorolie. (De hiervoor aangeduide half\'-
jaarlijksche praeventieve enting van den buffel- en eventueel ook van den varkens-
stapel in echte septichaemiestreken, moet voor zoover de ervaring thans reikt, voor
Ned.-Indië worden beschouwd als de aangewezen werkwijze ten aanzien der septi-
chaemie-prophylaxis Ref.). Aphtae epizooticae kwam, vooral op Java, weer
verbreid voor bij buffel en rund en kenmerkte zich als gewoonlijk door een hoofd-
zakelijk goedaardig verloop. Malleus kwam in verschillende ressorten en vooral
op Java voor (1073 gevallen). De bestrijding geschiedde langs politioneelen weg, in
het bijzonder door het elimineeren van „open" gevallen. (Het zou voor Ned.-Indië
een zegen zijn, indien de aan het Veeartsenijkundig Instituut te Buitenzorg in gang
zijnde proeven aangaande de malleüs-immunisatie door middel van avirulente
gal-culturen uiteindelijk tot een resultaat voerden, want met de tot nu toe toegepaste
bestrijdingswijze bereikt men, door de bijzondere verhoudingen ten aanzien der
hygiëne als anderszins, niet veel meer dan dat de ziekte-frequentie op een constant
peil wordt gehouden. Ref.). Surra bleef op uitgebreide schaal onder paarden
en buffels voorkomen. De preventieve en curatieve behandeling met nagenol, al dan
niet gecombineerd met atoxyl of arsokoll gaf over het algemeen bevredigende resul-
taten. (Het gemiddelde genezingspercentage voor paarden wordt in het verslag niet

opgegeven, doch dit-zal wel om en bij 6o % hebben bedragen, gelijk uit vroegere
waarnemingen bekend is. Ref.).

Anaplasmosis bij rund en buffel werd in een aantal gevallen met succes behan-
deld met trypaflavin. Het aantal geconstateerde gevallen van tuberculosis onder den
melkveestapel bleef vrijwel constant (134). Bijna 20.000 ophthalmo-tuberculinaties
werden tot dat doel verricht.

Rabiës trad in vele gevallen bij diverse diersoorten op ; in verslagjaar voor het
eerst ook op het eiland Madoera, dat tot dien steeds vrij van de ziekte was geweest.
Duizenden losloopende honden werden ten dienste der dolheid-bestrijding afge-
maakt. Tegen sarcophysema gangraenosa bovum werd in de betrokken Java-
ressorten op flinke schaal en met het bekende succes geïmmuniseerd met serum en \'of
(iltraat. Trichinellosis bleef onder varkens en honden voorkomen ter Sum. Oost-
kust en in de Bataklanden. In het laatstgenoemde gebied bleek 2.3% van 3491
onderzochte varkens en 2 % van 2361 honden besmet, terwijl ook een spontaan
geval bij een kat werd gevonden ; ter Sum. Oostkust 1.2 % van 14.653 varkens en
2.1 % van 1176 honden. (De hond is voor den Batakker een waardevol slachtobject.
Ref.\').

Gysticercosis bleef zich op Bali en Lombok in een flink percentage voordoen
(tot 23.59 % bij runderen, 14.6 % bij buffels en speciaal op Bali tot 2.98 % bij var-
kens). In den ambtskring Balige (Bataklanden) bedroeg het infectie-percentage
2.1 % bij varkens. (Zonder ingrijpende wijziging in de verhoudingen o.m. ten aan-
zien der veehuishouding in de betrokken gebieden zal de bestrijding dezer ziekte
voorloopig wel zonder doorslaand succes blijven. Ref.) Dikke knieënziekte (een
gewrichtslijden bij het rund ter Sum. Oostkust en in Atjeh, dat op grond van aan het
Veeartsenijkundig Insfituut verrichte onderzoekingen aetiologisch verband schijnt
te houden met een Brucella-infectie Ref.) bleef onder inheemsche en Bengaalsche
runderen voorkomen.

Osteomyelitis bacillosa bubalorum (een anaerobiose, waaraan hoogstwaar-
schijnlijk een aan den bacillus gigas verwante bacil debet is Ref.) trad vooral in
Atjeh op. De zoogenaamde Tobaziekte openbaarde zich in een beperkt aantal
gevallen (53) bij buffel en rund in de Toba-liataklanden. (Dit betreft een patholo-
gisch-anatomisch zeer veel op veepest gelijkende infectieziekte van tot nu toe on-
bekende aetiologie, welker opheldering wacht op de gelegenheid tot het uitvoeren
van vergelijkende experimenten op immun-biologischen grondslag met hoogwaardig
veepest-serum. Ref.).

Slachterijen. Aangaande de slacht zij vermeld, dat die van groote dieren over
het algemeen terugliep, waartegen hier en daar een toeneming van die van kleine
herkauwers viel te constateeren.

Een enkel nieuw slachthuis werd geopend (Solo, Jogja), andere verbeterd of mo-
derner geoutilleerd. In Jogja wordt bij varkens de electrische bedwelmingsmethode( ?)
toegepast.

Melkerijen. Ned.-Iridie had in verslagjaar een melkveestapel van 8.137 koeien
en 4.968 kalveren ; ter verbetering werden met Gouvernementssteun 15 Friesch-
Hollandsche stieren, gefokt op het bedrijf „Generaal de Wet" te Tjisaroea, aan
melkerijen verstrekt.

Veeteelt. De Indische grootvee-stapel bestond ultimo 1933 uit ~ 650.000 paar-
den, ± 4.963.000 runderen en ± 3-294.000 buffels.

Over de paardenfokkerij verstrekt het verslag weinig opwekkende gegevens.
In de meeste ressorten bestond een tekort aan belangstelling van de zijde der bevol-
king, terwijl de crisis en de auto-concurrentie mede van ongunstigen invloed waren.
Hier tegenover wordt de belangstelling der bevolking in de runderfokkerij zeer
bevredigend genoemd. De waardevolle Ongole-stapel op Soemba nam sterk toe
in kwali- en kwantiteit. Op flinke schaal werden maatregelen getroffen strekkende
tot verbetering van den runderstapel (selectie en castratie, premiekeuringen enz.).
De doorgang-stations te Matawei (Soemba), Lenang Toepang Beroe (Soembawa),

Pengarasan (Midden-Java) en Padang Mangatas (Sum. Westkust) zorgden voor
den vereischten toevoer van fokvee naar de diverse ressorten. Ten aanzien der
geitenfokkerij werd op flinke schaal voortgegaan met verstrekking van de Britsch-
Indische Etawah-geiien. Met uitzondering van Midden-Java, waar veel belangstel-
ling voor de geitenfokkerij bestaat, schijnen de resultaten der maatregelen terzake
niet erg bemoedigend te zijn geweest. Met de buffel-, de schapen- en de varkens-
fokkerij bestaat betrekkelijk weinig Gouvernementeele bemoeienis. Het Gouverne-
ments Proefstation voor Kleinveeteelt te Buitenzorg werd ultimo 1933 opgeheven. De in
de laatste jaren genomen proeven hebben het waarschijnlijk gemaakt, dat nieuwe
en voor de markt betere varkensrassen kunnen worden gevormd door kruising van
veredeld Duitsch Landvarken X Soembanees en van Groot Yorkshire X Balinees. Het
Gouvernements Proefstation voor Pluimveeteelt te Buitenzorg werd eveneens uit bezuiniging
opgeheven. De waarnemingen hebben bevestigd, dat de Rhode Island Reds voor
Indië de meest geschikte bedrijf-hoenders zijn, althans voor vochtige klimaten
als Buitenzorg.

Ondanks de ingrijpende besnoeiingen op werkfondsen en personeel, kon aan
het Instituut vruchtdragend werk worden geleverd, zoowel ten aanzien van het
wetenschappelijk ziekteonderzoek als van de verstrekking van immunisatie-produc-
ten en diagnostica. De inrichting bestond in 1933 vijf en twintig jaar, welk feit op
gepaste wijze werd herdacht. Een der 5 afdeelingen, waarover de arbeid was ver-
deeld, te weten die voor pluimveeziekten, moest in verslagjaar om bezuinigings-
redenen worden opgeheven. De afdeeling voor algemeen onderzoek verwerkte 2488 uit
de praclijk ingezonden ziektematerialen. Daarnaast werden bijzondere onderzoe-
kingen verricht, waaromtrent het ondervolgende zij vermeld. Vastgesteld werd, dat
de betrekkelijk dure Coopers dipvloeistof voor toepassing in de Gouvernementeele dips
kon worden vervangen door een eenvoudige oplossing van natrium-arseniet (80 °/₀AsjOj), hetwelk goedkoop uit Zuid-Afrika kon worden betrokken. Het onderzoek
naar den aard der dermatitis bij het rund, die vooral op N. Celebes en Z. Sumatra
voorkomt, wees uit, dat het lijden een huid-filariose is, veroorzaakt door de Ste-
phanolilaria Dedoesi. (n. gen. n. spec. Ihle en Ihi.e-Landenbf.rg). Aan bedoelde
huidziekte, die later ook bij de geit op N. Gclebes werd geconstateerd, werd de naam
gegeven van , .Stephanofilariosis". Proeven inzake de therapie en de vermoede
insecten-transmissie werden ingezet. (Met het diagnostiseeren van deze parasitaire
huidaandoening werd een nieuw kapitteltje aan de veterinaire pathologie toege-
voegd, dat niet uitsluitend voor Ned. Indië zijn belang heeft want sinds dien is een-
zelfde lijden ook in Noord-Amerika geconstateerd Ref.). Experimenten werden
verricht inzake de resistentie tegen hitte en zonlicht van het virus der Indische
,,peristomatitis contagiosa" van schaap en geit. Het onderzoek naar de eigen-
schappen van den anaeroben bacil, geïsoleerd uit het beenmerg bij gevallen van
, ,osteomyelitis bacillosa bubalorum\'\' (een typische anaerobiose, die voor zoover
bekend alleen in Ned.-Indië voorkomt Ref.) deed het waarschijnlijk lijken, dat het
bedoelde lagere organisme moet worden geclassificeerd in de z.g.n. Novy-groep van
Miessner-Meijer-Schoop. De ermede verwante „bacillus gigas" Zeissler-Rassfeld
werdin zijn pathogeniteit voor verschillende diersoorten nagegaan. De „Fraenkel\'sche
gasbacil" bleek een normale darmbewoner te zijn ook van schaap en geit.

De afdeeling voor serodiagnostiek, malleus en tuberculose voerde 3814 sero-reacties uit
op malleüs, abortus, anthrax en op dierbloed voor juridisch onderzoek. Het mate-
riaal van de al jaren te Buitenzorg in studie zijnde specifieke huidknobbelziekte van
den buffel werd nader histologisch bewerkt in het Pathologisch Instituut van Prof.
Schornagel, hetgeen tot de conclusie leidde, dat bedoelde ziekte moet worden be-
schouwd als een authochtone infectieziekte van genoemde diersoort ; door de groote
overeenkomst in clinisch, bacteriologisch en histologisch opzicht met de lepra tuberosa
van den mensch werd zij gedoopt met den naam van ,,lepra bubalorum".

(Ook met deze aandoening is een nieuw onderwerp aan de veterinaire pathologie
oegevoegd, dat uit een vergelijkend-pathologisch oogpunt zekerlijk zi n belang

zal hebben voor de studie der humane lepra. Ref.). De experimenten bij kleine en
groote proefdieren met malleüs-stammen, gekweekt op galhoudende voedings-
boedems werden voortgezet. (De bedoeling die bij deze hoogst belangwekkende
proeven voorzit, is het uiteindelijk bereiken van een malleus-vaccin in analogie met
het B.C.G.vaccin voor tuberculosis. Ref.). Vermelding verdient, dat het versche
complement voor het serologisch onderzoek te Buitenzorg thans wordt gewonnen
door met tusschenpoozen herhaalde hartpunctie van op titer uitgezochte mannelijke
cavia\'s, een methode die alles voor heeft boven de vroeger gebruikelijke winning
door halssnede.

De afdeeling voor bereiding van antisera en entstoffen leverde in totaal af 1.845.900 c.c.
antiserum en 1.582.909 c.c. entstof. Bij ,,Septichaemia haemorrhagica bubalo-
rum" gaf de curatieve serumbehandeling bij 384 dieren een genezingspercentage van
i 70%. Het septichaemie-vaccin (formol-bacillen-vaccin) werd op ruime schaal
verstrekt voor prophylactische doeleinden. In een groote veldproef in Celebes (zie
hiervoor onder veeziekten) bleek de erdoor verleende immuniteit-duur 6—8 maanden
te bedragen. Het verslag geeft een sprekende ziektecurve, die voor de in Celebes
geënte districten duidelijk het gunstig effect der entingen demonstreert . Voor
de bestrijding van „anthrax" werd in verslagjaar naast het oude vaccin voor
buffel, rund en schaap, voor het eerst beschikbaar gesteld een bijzonderlijk gemiti-
geerd spore-vaccin voor actieve immunisatie van de meer gevoelige diersoorten
paard, geit en varken. De curatieve serumbehandeling gaf bij 143 zieke dieren
een genezingspercentage van 55%. De beide vaccins werden op flinke schaal ver-
strekt (ruim 151.000 doses) en gaven, al dan niet gecombineerd met antiserum,
zeer goede resultaten bij de prophylactische en curatieve bestrijding in diverse res-
sorten van den Archipel (zie hiervoor onder veeziekten). Alleen werden bij een
beperkt aantal paarden in Celebcs onaangename na-reacties (oedemen) waarge-
nomen, een ook uit andere miltvuurlanden (o.a. Zuid-Afrika) bekend verschijnsel,
dat onder meer verband schijnt tc houden met een individueele eiwit-idiosyncrasie.
Proeven inzake de waarde van een glycosiden-vaccin, bereid in analogie met het
Italiaansche carbozoo, leidden tot de conclusie dat de toepassing ervan geen voor-
deelen zou bieden, alleen al vanwege de dikwijls optredende locale necrose.

Voor de bestrijding van , ,sarcophysema gangraenosa bovum" werd in ruime
mate agressinen-filtraat afgeleverd (ruim 79.000 doses). Proeven werden ingezet
om na te gaan, in hoeverre formol-vaccin ook voor Indië bepaalde voordeelen boven
het Altraat zou bieden. (Bedoelde proeven zijn inmiddels ten gunste van het formol-
vaccin uitgevallen, zoodat men ook in Indië in 1935 tot de verstrekking ervan is
overgegaan. Ref.).

De Zoölogische afdeeling (inmiddels in 1935 uit bezuiniging opgeheven Ref.) deter-
mineerde tal van ingezonden parasieten, onder meer als nieuw voor Ned.-Indië de
diphyllobothrium Railleti bij hond en kat in de Bataklanden. (Voor geïnteresseerden is
een lijst van de tot 1933 bekende parasieten van Indische zoogdieren en vogels te
vinden in Deel 45 der Ned. Indische Bladen voor Diergeneeskunde Ref.). Belang-
rijke arbeid werd verricht inzake de biochemische processen bij het aan surra lijdende
dier, in verband met de trypanosomen-stofwisseling. (Het behoeft wel geen betoog,
hoe een betere kennis omtrent die verhoudingen van belang kan zijn voor een meer
effectieve chemo-therapie van genoemde bloedziekte. Ref.).

Uit dit uiterst beknopte verslag zij aangehaald, dat ultimo 1933 27 leerlingen
waren ingeschreven, waaronder 2 Europeanen.

Reeds eenige jaren heeft men naar serodiagnostische methoden gezocht voor
de onderkenning van varkenspest, maar tot voor korten tijd zonder resultaat. De
reden, waarom de immunologische diagnostische methoden ons hier in den steek
laten zijn nog niet zeker bekend.

Men neemt aan, dat het filtreerbare varkenspestvirus tengevolge zijner structuur
zulke zwakke antigene eigenschappen bezit, dat het niet in staat is de vorming
van correspondeerende antilichamen op te wekken. Ook is gezegd (en misschien
wel met meer recht) dat het virus in het celeiwit der weefsels in zoo geringe hoe-
heid voorkomt dat zijne antigene eigenschappen a. h. w. door de gezamenlijke
massa der eiwitlichamen van het zieke dier onderdrukt worden.

Kweeken van het virus in vitro met gebruik maken van plasma van varkensmilt-
weefsel \') is gelukt, maar voor de serodiagnostiek bij het zieke dier had dit nog geen
directe gevolgen.

Nu wordt uit Moskou meegedeeld door Zuwerkalon en Kutscherenko ¹) dat
gedialyseerde urine van minstens 7 dagen zieke dieren zoowel als precipitinogeen
dan als antigeen (om bij konijnen te worden ingespoten voor het verkrijgen van
precipitinehoudend serum) kan worden gebezigd.

Of deze methode inderdaad ook voor de praktijk bruikbaar zal zijn moet nog
nader worden uitgemaakt. De onderzoekers te Moskou hadden te maken met ex-
perimenteele varkenspest en daarbij zijn de proeven steeds gelukt.

Het is mogelijk, dat de urine van zieke dieren bij spontane infectie onder natuurlijke
verhoudingen zoo weinig virus bevat (of andere door onze reactie aantoonbare
stoffen) dat zulke urine in het beginstadium der ziekte met specifiek serum geen
precipitatie-reactie geeft. De onderzoekers meenen, dat het mogelijk zou kunnen
zijn, dat hun onderzoek niet alleen practische maar ook wetenschappelijke betee-
kenis zou kunnen hebben.

Tot nu toe is het niet gelukt aan te toonen, dat bij filtreerbare virussoorten be-
paalde serologische reacties (precipitatie, complementbinding) aanwezig waren.
Echter is hiermede niet gezegd, dat deze virussoorten nu ook geen bepaalde antigene
eigenschappen zouden bezitten. Het gelukt immers om dieren hiermede te hyper -
immuniseeren en het serum van zulke dieren heeft een hooge immun-titer.

Het feit, dat precipitatie-reactie werd verkregen met urine waarin door middel
van infectie de aanwezigheid van virus werd aangetoond, doet vermoeden dat deze
reactie gebonden is aan specifieke substanties, die met de urine van pestzieke dieren
worden uitgescheiden. Het kan zijn, dat deze substanties zijn ontstaan door de werking
van het virus en tegen temperatuur en bewaring bij kamertemperatuur zeer weinig
resistentie hebben, maar zij kunnen ook het virus zelf zijn. De onderzoekers zullen
trachten door verdere proeven dit op te helderen.

Sedert jaren tracht men de viruspest te bestrijden door serum- of simultaan-
enting. Geheel tevreden is men daarmede nergens. In de laatste jaren beproeft
men het met een zuiver actieve immunisatie, in Japan reeds sedert een jaar of tien.

Sedert een paar jaar worden in Ivanavice (Tsechoslowakije) en Mödling zooge-
naamde formolvaecins bereid, waarmede nu Geiger ²) te Eystrup proeven heeft
genomen.

1 ) Prof. D. A. Zuwerkalon und I. Kutscherenko : Serodiagnostik bei Schweinepest,
Precipitationsreaktion bei Schweinepest. Archiv f. Wissensch, u. prakt. Tierheilk. 68 Band.
6 Heft, S. 442.

2 ) Dr. W. Geiger : Die vaeänation der Virusschweinepest. Archiv f. Wissensch, und
prakt. Tierheilkunde, Febr. 1935, 68 Band, 6 (Schluss) Heft, S. 420.

Om deze vaccins te bereiden worden organen met hoog virusgehalte, v.n.1. milt,
lever, hart en nieren (nieren schijnen weinig virus te bevatten. Ref.) van kunst-
matig besmette dieren genomen, die op het hoogtepunt van de ziekte gedood worden.

Genoemde organen worden dan fijngesneden en gewreven en met eene 5-voudige
hoeveelheid physiologische keukenzoutopl. verdund.

Eigenaardig is nu de tegenstelling in de opvattingen der beide instituten. Terwijl
Ivanovice zegt : entingen in stallen met chronische pest heeft geen waarde, verklaart
men te Mödling dat men het juist moet aanwenden bij chronische pest (Ferkelpest.)

De uitkomsten der proeven waren ongunstig voor beide entstoffen. Het vaccin van
Mödling bevatte bijna steeds nog levend virus, zoodat het niet mogelijk was de
voorgeschreven 2e enting te verrichten.

Het vaccin van Ivanovice was minder gevaarlijk, (hier kon steeds de 2e enting
gebeuren) maar de enting gaf geene beschutting tegen infectie.

De slechte resultaten der bestrijding van varkenspest met serum noopten Dr.
Kenda ^j) in Z. Slavië tot proeven met de simultaanenting. In 1933 werden ruim
200.000 varkens op verschillende boerderijen, waarvan sommige sterk geinfecteerd,
simultaan geënt.

De sterfte bedroeg gemiddeld 3.4%. Door het uitgescheiden virus is bij niet
geënte varkens geen ziekte veroorzaakt.

Bij drachtige, veredelde varkens kan zonder gevaar voor abortus gedurende
de eerste twee, bij de Mongolica-varkens zelfs gedurende de eerste drie maanden
der drachtigheid worden geënt.

Wanneer later de dieren tegen vlekziekte simultaan zullen worden geënt, wordt
aangeraden, dit niet eerder te doen dan 3 ä 4 weken na de pestenting.

Toepassing van een nieuwe diagnostische methode bij varkenspest.
(Methode van Sarnowiec).

Lange en Roger ¹) hebben de methode van Sarnowiec voor het onderkennen
van varkenspest gecontroleerd.

Deze methode bestaat in het intradermaal inspuiten, aan de binnenkant van de
dij, van 0.25—0.5 c.c. geformoleerd en gedefibrineerd virulent bloed met gelijke
hoeveelheden ricinusolie.

Bij aan pest lijdende dieren ontstaat dan op de plaats van injectie een zwelling,
terwijl ook veelal de correspondeerende lymphklier een volumevermeerdering
te zien geeft.

Deze twee reacties loopen echter niet steeds parallel. Bij een duidelijke cutane
reactie ziet men soms een minder in het oog springende ganglionaire reactie en
omgekeerd.

Men dient 8 ä 10 uur na de injectie met de controle te beginnen. Lange en Roger
krijgen den indruk, dat de verschijnselen inderdaad het kenmerk van eene specifieke
reactie hebben.

Zij bevelen echter aan voor de praktijk de „groepreactie" toe te passen, door
b.v. uit een troep 6 è 10 varkens in te spuiten.

Bij deze methode zal men zuivere beslissingen kunnen nemen zelfs reeds wanneer
de dieren zich nog bevinden in het incubatiestadium.

Hupbauer ²) heeft in Yougo-SIavië getracht de jonge biggen te immuniseeren
tegen viruspest. Op den leeftijd van 6 weken werden de diertjes simultaan geënt,

1 ) Dr. Lange et Dr. Roger : Application d\'une nouvelle méthode de diagnostic de peste
porcine. (Methode Sarnowiec). Recueil de Med. Vet. Jan. 1935, Tome CXI No.
i, p. 21.

en ongeveer 3 weken na het spenen alleen met virus voor de 2e keer geënt. Dosis
voor de simultaanenting 20 a 25 c.c. serum en 0.5 c.c. virus ; tweede enting 1 c.c.
virus.

Deze methode vond in de praktijk weinig aanhang. Zij werd daarom gewijzigd
en teruggebracht tot eenmaal simultaan enten met 20 c.c. serum en 2 è 3 c.c. virus.

Deze behandeling wordt goed verdragen en Hupbauer besluit zijn artikel met
te verklaren dat :

1. Gezonde, nog zuigende biggen verdragen de simultaanenting tegen viruspest
zonder eenig nadeel. Zichtbare reacties zijn niet merkbaar.

2. De immuniteit is na k g maanden nog zoo groot, dat de dieren ook een
sterke, kunstmatige infectie weerstaan.

3. Eenige storing in de ontwikkeling wordt door deze simultaanenting niet ver-
oorzaakt.

4. Tegenover eene „massa-infectie" houdt deze wijze van immuniseering goed
stand, zoodat Zuid-Slavië hierin een middel heeft waardoor de varkens vroeg en
niet te kostbaar tegen varkenspest kunnen worden beschut. B.

Dr. W. Freder \') geeft zijn beschouwingen over genoemde ziekte, speciaal
ook in verband met vlekziekte.

Van de vlekziekte zegt hij, dat die volgens zijn meening niet tot de infectieziekten
in den eigenlijken zin van het woord behoort, omdat een besmetting van dier op
dier niet plaats vindt; zij is een gevolg van eene foutieve wijze van voedering evenals de
voorafgaande ziekte van de hartspier.

„Zoolang de preventieve enting van Lorenz tegen vlekziekte bestaat worden
de kolommen der vaktijdschriften, in aansluiting met die enting, jaarlijks gevuld
met berichten over mislukking en onaangename gevolgen der enting", merkt Freder
op. En verder : „De „Hartziekte" is de voornaamste reden voor het mislukken
der enting". Freder gaat zelfs zoo ver, dat hij als voornaamste oorzaak der sterfte
bij oude en jonge varkens, volgens zijne jarenlange ervaring, deze ziekte beschouwt,
welke hij dan betitelt met den naam toxische hartspierziekte.

Freder verstaat daaronder een acute ziekte van het hart, die gepaard gaat met
hooge koorts en verminderde polsfrequentie en vergezeld van verschijnselen van
intoxicatie. Het pericardium is bijna steeds gevuld met transudaat, ook in borst- en
buikholte vindt men dit. De ziekte treedt op na een plotselinge verandering van
voedsel of bij fouten in de voedering.

Ten opzichte van het optreden en van de bestrijding der vlekziekte is de rede-
neering van Freder ongeveer aldus : Het per os toedienen (met het voer) van 20 c.c.
vlekziektebacillencultuur maakt de varkens niet ziek.

Het aantoonen van de bacil in het cadaver moet diagnostisch van niet te veel
gewicht beschouwd worden en is in elk geval geen bewijs, dat de varkens bij hun
leven aan vlekziekte hebben geleden. Het is zeer goed mogelijk, dat de vlekziekte-
bacillen in het verloop van eene sporadische ziekte pas kort voor den dood van uit
den darm in het lichaam zijn gekomen.

„Voor het tot stand komen van vlekziekte zijn zekere predisponeerende om-
standigheden noodig en zoo volgt hieruit, dat het veelvuldig optreden van vlek-
ziekte moet parallel loopen met het veelvuldig voorkomen van zekere voorziekten."
„Wanneer deze laatste uitgeschakeld kunnen worden dan zal daarmede tevens
een vermindering van vlekziektegevallen gepaard gaan."

„Bij bestrijding van vlekziekte moet dus vooral worden gelet op het vermijden
van primaire, voorafgaande ziekten."

Nu is het vooral de hevige hartaandoening, die hier van gewicht is en die zoowel
klinisch als anatomisch goed te onderkennen is."

Fredf.r beschrijft dan uitvoerig deze verschijnselen en deelt de ervaringen uit
zijn praktijk mede. Zoo schrijft hij. dat in het begin dezer hartziekte het inspuiten
van groote dosis vlekziekteserum (40 a 80 c.c.) zeer goede resultaten geeft, maar
eveneens borstziekteserum en normaal runderserum, waarbij dan aan de onspeci-
fieke eiwittherapie moet worden gedacht.

Hoewel niet alles wat Fredf.r schrijft nieuw is en men zich zeker in alles niet met
zijne opvattingen kan vereenigen, loont het de moeite he.t vrij lange artikel eens
te lezen. B.

Volgens Leriche \') zouden, bij gewone verstuikingen, de gewrichtsbanden niet
verscheurd, en de kapsel niet beschadigd zijn, en zouden de verschijnselen (pijn
en zwelling) meer zijn tce te schrijven aan overprikkeling van de zenuweinden
in het gewricht. Zijn behandeling bestaat in : onmiddellijk plaatselijk ongevoelig
maken door inspuiting van novocainc ; hij zag herstel binnen twee dagen. Ook
Arnulf en Frieh (Presse medicale 14 April 1934) prijzen deze behandeling aan.

Dr. van Putte ¹) had bij behandeling van veelal geïnfecteerde open wonden
veel succes met 3 % joodtinctuur. Verontreinigde wonden werden gereinigd door
spoeling met warme steriele waterstraal ; daarna zorgvuldig behandeld met 3 ⁰o
joodtinctuur (sol. jod. spirit 30, spirit, dilut. (70%) ad. c.c. 100), zoo dat elk deel
van de wond j;oed met hel desinfectans in aanraking kwam. Daarna verband met
4 °„ ifhtyol\'diarhylonzalf of boorzalf op hydrophiel gaas. Vrijburg.

In de menselijke chirurgie heeft Leriche een goede methode gevonden om een
fistel van de ductus Stenoni te genezen, n.1. door neurectomie van de N. zygomaticus
inferior, die de secretorische vezels bevat voor de parotis.

Meucci ²) heeft deze operatie bij het paard geprobeerd. Bij enige proefdieren
werd een kunstmatige fistel aangelegd : daarna neurectomie der zenuw, ongeveer
14 dagen later. Veel verbetering der toestand werd niet waargenomen. Bij de sectie,
ruim 50 dagen na de neurectomie, werden de parotiden microscopisch onderzocht.
Het bovenste deel der klier was atropisch geworden en functioneerde niet meer ;
het onderste deel daarentegen was niet veranderd.

Schrijver denkt dat er nog genoeg secretorische vezels waren overgebleven, waar-
schijnlijk afkomstig van de N. glossopharyngeus. Hij kan deze methode bij het
paard dan ook niet aanbevelen. Hofstra.

Van 1898—1914 werden, volgens Dr. Freudenbero ³), in het Duitsche leger
jaarlijks 132 paarden met gewrichtwonden behandeld. Hiervan herstelden 73%.
Het spronggewricht was in 40 % der gevallen aangetast. De wonden ontstaan
meest door slaan van andere paarden. De diagnose is niet steeds gemakkelijk ;
wel indien synoia afvloeit ; behalve bij het sprong- en kogelgewricht, waarbij men
zelfs in dat geval nog rekening moet houden met een verwonde peesscheede. Son-
deeren is niet steeds raadzaam, levert ook niet steeds afdoende resultaat.

2 ) Dott. Cari.o Meucci : II metodo Leriche in chirurgia veterinaria. La Clinica Vete-
rinaria, 1934, No. 6, pag. 427.

3 ) Dr. Freudenberg, Oberveterinar : Die Prognose und Therapie der Gelenkwunden
beim Pferde mit besonderer Berucksichtigung der Rivanollösung. Zeitschrift für Veterinar-
kunde 1914, No. 9, pag. 340.

Het gewricht-endotheel bestaat uit één laag ; daardoor is de weerstand niet groot,
waardoor een infectie spoedig op het kraakbeen overgaat, dat slecht regenereert,
en via het kraakbeen op het epiphysaire been dat hierdoor gaat woekeren.

Is het weefseldefect klein, dan sluit het wondje zich spoedig weer. Als de virulentie
der bacteriën niet te groot is, maakt het synoviale vocht ze wel onschadelijk. Is heg
weefseldefect wel groot, dan wordt het endotheel verwoest en krijgt de smetstot
toegang tot de sub-endothele ruimten en zoo tot de bloedbaan, met als gevolf
pyaemie en septicaemie.

Ook de infectie van de omgeving van gewrichten met veel losmazig bindweefsel
kan, wanneer de etter door dikke fasciën belet wordt weg te vloeien, naar het ge-
wricht toe doorbreken.

De prognose van de verschillende gewrichtwonden is niet dezelfde, daar de
anatomische verhoudingen verschillend zijn. Wonden van het talo-cruraal-gewricht
zijn fataal, terwijl die van de andere gewrichtjes van de sprong niet zoo ernstig zijn.
Carpaal- en kogelgewrichtwonden genezen nog wel, maar wonden van knie- en
vooral elleboog-gewricht zijn daarentegen als regel doodelijk.

Bij kaakgewrichtwonden ontstaat veelal ankylose. Vroeger bestond de therapie
hoofdzakelijk in branden en scherp smeren. Dit laatste gebeurde en voor de hy-
peraemie en voor de immobilisatie. Tegenwoordig geeft men aan een antiseptische
behandeling de voorkeur. Men kan allerlei desinficiëntia gebruiken, maar schrijver
prefereert rivanol, dat door Morgenroth in 1921 voor het eerst is gebruikt. Dit
middel heeft een zeer voldoende bactericide werking, terwijl het het teere endotheel-
weefsel minimaal aantast.

Door de antiseptische behandelingsmethode is het percentage genezingen ge-
klommen van 73% tot 79,9%. De rivanol-behandeling heeft het doen stijgen
tot 85%.

Schrijver doet als besluit mededeeling van een 7 tal gevallen van gewrichtwonden,
door hem zelf met rivanol behandeld. Hiervan zijn 4 hersteld, waaronder een wond
van het ellebooggewricht. Het is van belang, dat de dieren niet te spoedig hun
volle dienst verrichten, daar de wonden dan nog wel eens weer openspringen. Echter
moet men ze ook niet te lang laten staan, om ankylose te voorkomen.

Onspecifieke behandelingsmethoden, zooals het intraveneus toedienen van in-
trocid, cejodyl, atophanyl etc., hebben tot nu toe zeer weinig nut gehad.

Maksalshy en Nemidenko hebben in 1931 in de Tierartzl. Rundschau hun
ervaringen over de genezing van fistels, abscesholten en andere etterende wonden
met door hen aangegeven pasta\'s beschreven. Zij publiceerden groote successen.
Burger¹) heeft dit „nachgeprüft" en is ook enthousiast. De pasta\'s en hun samen-
stelling zijn :

3e. Thymoli, Mentholi 1, Balsum peruviani 2,5 (in spiriti vini rectific. 100),
Parafini 20, Cerae flavae 15, Vaselini 100.

Bürger beschrijft de behandeling van een 12 tal patiënten lijdende aan de
meest verschillende aandoeningen.

(Pasta\'s No. 1 en 2 worden koud, No. 3 verwarmd, met een injectiespuit of ca-
nule in wond of fistel gebracht, om de 2 of 3 dagen.)

De sterke bactericide werking van de pasta\'s zou maken dat de processen binnen
een paar dagen geen etter meer afscheiden, waardoor een veel snellere genezing
wordt verkregen dan met het gebruik van de gewone desinfecteerende vloeistoffen.

Joosten Hattink ¹) had in eenige gevallen van etterige synovitis van het knie-
gewricht (gewrichtemphyseem), goede resultaten met inspuiting, in het gewricht,
van de, door Payr aangeraden pestalkamfer. Deze, door Chlumsky in 1905 aan-
gegeven vloeistof, bestaat uit : carbol crystallis. 30, camphorae tritae 60, alkohol
absolut. 10. (Zij moet volkomen watervrij zijn ; bij de bereiding mag daarom geen
acid. carbol, liquefactum en spiritus fortior worden gebruikt). Door de binding
tussen carbol en kamfer is de werking niet etsend.

De vloeistof mag, in het gesloten kniegewricht, slechts in kleine hoeveelheden,
enkele c.c.M., ingespoten worden, door een kleine opening in de kapsel, na eventueel
aftappen van het excudaat. De inspuiting kan, zoo noodig, na een of meer dagen
herhaald worden. Eenige ziektegeschiedenissen zijn aan het artikel toegevoegd.

Korenchevsky en Dennison ²) castreerden mannelijke ratten, doodden die
na 70 dagen, en vonden toen (vergeleken met niet gecastreerde) : atrophie van
de genitaliën (prostaat, zaadblaasjes en penis), lichte atrophie van schildklier,
lever en nieren ; hypertrophie van bijnieren en hypophyse. De meeste dieren had-
den verhoogde vetaanzetting en een geringe vermindering of vermeerdering van
gewicht ; meestal een kleine vermindering in gewicht van het hart.

Bovengenoemde veranderingen betroffen de weefsels der organen en waren
niet veroorzaakt door verandering van bloed-inhoud. Vrijburg.

O\'Connor ³) bedoelt eigenlijk een nieuwe werp-methode te lanceeren bij ope-
raties in de scrotaal-streek. Het geval van paraphymosis is geheel bijzaak.

Hij gebruikt een touw van 60 voet lang. Hiermede wordt eerst een lus om de
borst gelegd, daarna een om het voorste deel van de buik, zoodanig, dat de knoop
ter hoogte van de lendenen komt te liggen. Nadat het dier neergesnoerd is, worden
de sprongen volkomen gebogen, en de beenen in deze positie gehouden door ze
met het vrije eind van het touw aan weerszijden van het lichaam vast te binden.
De voorbeenen worden door kluisters om de kogels langs het lichaam getrokken
en vastgemaakt aan de lus om de buik.

De voordeelen van deze methode zouden o.a. zijn, dat de sprongen sterk gebogen
en ver uit elkaar zijn, dat er geen druk bij de nek is, dat de rug niet gekromd kan
worden, en dat de knoop van de lus rond de buik gemakkelijk is los te maken, ook
al is er met groote kracht aan getrokken. H. Lubberts.

Uitvoerig en nauwkeurig wordt door Flükiger *) de methode weergegeven,
die hij gedurende 40 jaar toegepast heeft bij de castratie van koeien. Achtereenvol-
gens worden beschreven de indicaties voor de operatie, de voorafgaande ontsmetting
van het te opereeren dier en de te gebruiken instrumenten, de eigenlijke operatie,
(bestaande uit : perforatie van den bovenwand van de vagina (mediaanlijn) in
de buurt van de cervix en het verwijderen van de ovariën, door alkneuzen met
een emasculateur of afbinden met zijde, catgut enz.) de mogelijke naziekten, als
b.v. verbloeding, bloedingen, die niet doodelijk verloopen, peritonitis en retro-
peritoneale phlegmonen in de omgeving van de operatieplaats. Laatstgenoemde
naziekte geneest meestal zeer spoedig, wanneer men de operatiewond opnieuw

opent en de serofibrineuse inhoud daardoor gelegenheid krijgt om naar buiten
af te vloeien. C. J. de Gier.

Onder bovengenoemde kernspreuk beschrijft Söderlund \') een practische nar-
cose-methode bij castraties van varkens. Het dier wordt vooraf gefixeerd door een
lus achter de slagtanden. Het touw moet men voortdurend gespannen houden
en goed vast maken. Het varken helpt trouwens ook mede door dadelijk terug te
loopcn. (Deze fixatie-methode wordt ook hier te lande door de castreurs toegepast).
In deze houding wordt nu bij het staande dier het aether-chloroform-mengsel
met behulp van een handdoek op den neus gedruppeld. De narcose treedt spoedig
in, vooral indien men met den handdoek den luchttoevoer beperkt. De narcose
wordt vervolgens door uitsluitend aether te geven onderhouden. Toman.

Krisch ¹) heeft eenige duizenden ovariotomiën bij het varken verricht en geeft
een nauwkeurige beschrijving van de toegepaste operatie-techniek en beschouwt
bovendien het vraagstuk in verband met de mogelijkheid om als dierenarts tegen
de leekencastreurs te kunnen concurreeren.

Omdat de operatie van enkele dieren niet rendabel is moet men door doelmatige
organisatie van de aangiften massa-castraties kunnen verrichten, waardoor het
mogelijk wordt goedkoop te werken en toch te verdienen. In dit geval loont hel
zich écn of twee helpers mede te nemen die te zorgen hebben voor de juiste fixatie
van het dier en het operatieveld voorbereiden. Op den dag vóór de operatie laat
men de dieren vasten, ook gedurende één week daarna mag men slechts enkele
liters meeldrank verstrekken.

Schrijver gebruikt voor het vastleggen van het dier een door hem ontworpen
operatieplank ; ook kan men hiervoor een ladder bezigen. Met behulp van ket-
tingen, nekstaaf en keelijzer wordt de kop gefixeerd. De plank of ladder wordt
geplaatst tegen een muur onder een hoek van ca. 45⁰. Het varken wordt op de
rechter zijde vastgelegd met den kop naar beneden ; bovendien wordt slechts het
rechter achterbeen boven het spronggewricht vastgebonden. Het linkerachterbeen
houdt de helper vast en kan hij dan naar den wensch van den operateur strekken
of buigen.

Het operatieveld wordt (droog) geschoren, als een vierkant, waarvan de bovenste
hoek door de heup wordt bepaald. De operateur staat op den rugkant van het dier.
De huidsnede valt ongeveer in het midden van de verbindingslijn tusschen navel
en heup (bij grootere dieren meer ventraal, bij kleinere meer naar de heup toe).
Lengte 4—5 c.M. Ter vermijding van grootere bloedingen wordt de dubbele spier-
laag (gekruist vezelverloop) en het buikvlies stomp doorgestooten.

Met ietwat gekromde vingers tast de operateur langs den dorsalen buikwand
tegen de bekkenholte. Voor het opzoeken van het rechter ovarium moet men langs
den dorsalen wand tot het rectum doordringen, waar het tusschen genoemd darm-
gedeelte en de rechter buikwand ligt (eventueel vanuit de rechter buitenHank tegen-
drukken). Bij groote zeugen zal men genoodzaakt zijn de huidsnede te vergrooten
om met de heele hand de buikholte te kunnen aftasten. Schrijver keurt de z.g.
„Zipfelmethode" af, waarbij men aan den linker uterushoorn trekt en over de bifur-
catie heen den rechter hoorn in de wond brengt. (Op grond van eigen ervaring met
deze methode bij zware varkens kan ik die door schrijver dienaangaande gemaakte
bezwaren niet aanvaarden. Ref.).

Bij de wondhechting wordt de eerste steek in de ventrale wondhoek slechts door
de huid gemaakt (niet te dikke kromme naalden gebruiken), in de tweede hechting
wordt tevens het buikvlies betrokken en de derde omvat huid en spierlaag.

Bij het toepassen van narcose had schrijver aanmerkelijk meer verliezen te boeken.

Diernhofer¹) beschrijft in het kort zijn methode van amputeeren van het gepro-
labeerde rectum. In de plaats van buisjes van vlierhout bezigt hij met gunstig resul-
taat kokertjes van blik, waarin op twee tegenover elkaar liggende plaatsen telkens
3 in de lengterichting van hel buisje achter elkaar liggende gaten zijn aangebracht
voor de ligatuurzijde. Een teekening verduidelijkt deze methode. B.

Prostaatvergrooting is het gevolg van woekering van klierweefsel, van het daar-
tusschen gelegen bindweefsel (interstitieel) of van beide tegelijk. Klinisch wordt
daarom gesproken van glandulaire hypertrophie en van een interstitieele hyper-
trophie of induratieve prostaathypertrophie (Jakob ²).

Beide zijn door middel van rectaalonderzoek te onderscheiden. Bij de glandulaire
hypertrophie is de oppervlakte tamelijk glad, de consistentie week, elastisch ; bij
de induratieve meer of minder duidelijk knobbelig en vast van consistentie.

Grootere prostaatcysten zijn rectaal eveneens te voelen ; kleinere niet. (fluc-
tuatie).

Van castratie is alleen bij de glandulaire hypertrophie verbetering te verwachten ;
atrophie treedt daarna op. Reeds 6—8 dagen na de castratie is verkleining van de
prostaat tot op de helft vast te stellen.

Aan deze operatie is bij oudere dieren eenig risico verbonden, vooral wanneer
tevens een induratieve nephropathie bestaat (uraemiegevaar).

(Een snelle genezing verkrijgt men meestal wanneer castratie tevens met opera-
tieve verwijdering van het scrotum gepaard gaat. ref.).

Bower ³) beschrijft deze verschillende operaties en hun indicaties. Nieuwere
gezichtspunten hieromtrent worden niet gegeven.

De gastrotomie verricht hij in rugligging ; de snede van cartilago xyphodea
tot navel ; bij aanwezigheid van veel gassen in de maag, worden deze door een
fijne canule ontlast.

1 ) K. Diernhofer : Mastdarmamputation beim Schwein. Wiener Tierarztl. Monats-
schrift, i April 1935, Heft 7, S. 204.

2 ) Jakob : Indikation zur Vornahme der Kastration bei Hunden mit chronischen Prostat-
hypertrophien. Tierarztl. Rundsch. 1934, S. 216.

3 ) Bower : Gastrotomy, enterostomy and cystotomy and their indicalions in the dog and cal.
Journ. Am. Vet. Med. Ass. 1934, p. 69.

Kort verslag van de vergaderin\'g van het Hoofdbestuur gehouden op Zaterdag
6 Juli 1935 te Utrecht.

Afwezig met kennisgeving waren de leden : W. van der Burg, J. H. ten Thije
en Dr. C. Postma, de eerste door ongesteldheid, de beide andere door verblijf
buitenlands.

1. een dankbetuiging van Dr. J. J. F. Diiont te den Haag voor de ontvangen
gelukwenschen bij zijn 60-jarig jubileum als dierenarts.

2. een dankbetuiging van Prof. Dr. D. L. Bakker te Wageningen voor de ont-
vangen belangstelling bij zijne benoeming tot Ridder in de orde van den Neder-
landschen Leeuw.

3. een dankbetuiging van de secretaresse van het Centraal Bureau voor Schim-
melcultures te Baarn voor de ontvangen bijdrage over 1935.

4. een schrijven van Zijne Excellentie den Minister van Economische Zaken,
in antwoord op het door het H. B. ingezonden verzoek in zake het merken van
reactiedieren bij het tuberculose-onderzoek uitgaande van de Nederlandsche Vee-
houderijcentrale, in welk schrijven door den Minister medegedeeld werd, dat deze
aangelegenheid zeer ernstig onder het oog zal worden gezien, maar dat het voor
het oogenblik niet wel mogelijk is reeds nu toezeggingen te doen over bepalingen,
die zullen worden vastgesteld bij een eventueel komende afslachting van vee.

5. een schrijven van de afd. Noord-Brabant ter doorzending en ondersteuning
van een door een lid dier afdeeling ingediend verzoek om over te gaan tot vast-
stellen van een auto-embleem voor dierenartsen.

Zooals reeds uit de daarover in het Tijdschrift van 1 Augustus op blz. 825 ge-
plaatste oproep gebleken is, heeft het H. B. besloten op dat verzoek in te gaan en
de nadere uitwerking ervan over te laten aan het D. B.

6. een schrijven van een lid, waarin medegedeeld werd, dat de Weduwe van
een collega in moeilijke finantieele omstandigheden zou verkeeren. Nadat door
het D. B. hieromtrent een nader onderzoek ingesteld was, had het aan het H. B.
voorgesteld over te gaan tot het verstrekken van een maandelijksche uitkcering
uit het Ondersteuningsfonds ; hiertoe werd besloten.

Hierna geschiedde de vaststelling van het programma van de 83ste Algemeene
Vergadering te houden op 11 en 12 October a.s. Aangezien het programma dezer
vergadering reeds verschenen is in het Tijdschrift van 1 Augustus, blz. 805, wordt
voor de verdere bijzonderheden over de bestaande vacatures, de ingediende voor-
stellen van de afdeelingen, het voorstel van het H. B. in zake het bindend besluit
voor ziekenfondsen en abonnementen, daarnaar verwezen. De door het D. B. in-
gediende finantieele voorstellen werden eveneens goedgekeurd.

De bindende besluiten in zake tuberculose-bestrijding, ingediend door een vijftal
afdeelingen, werden wederom goedgekeurd. In het werkgebied van een enkele
afdeeling werd, overeenkomstig het daarover gedaan verzoek, een kleine wijziging
gebracht. Voor kennisname van de bindende besluiten en de vastgestelde werk-
gebieden wordt verwezen naar het Tijdschrift van 1 Augustus blz. 823.

Van de afdeelingen Friesland, Zuid-Holland en Noord-Brabant werden goed-
gekeurd de door die afdeelingen ingezonden bepalingen voor ziekenfondsen en
abonnementen.

Hoewel in deze bepalingen nog een enkele aanvulling of wijziging zal moeten
worden aangebracht, vooral wanneer het door het H. B. voorgestelde bindend be-
sluit door de algemeene vergadering zal worden aangenomen, meende het H. B.
toch reeds tot goedkeuring van de bestaande bepalingen te moeten overgaan, om
daardoor de afdeelingen in de gelegenheid te stellen in deze reeds werkzaam te
kunnen zijn.

besluit gehandhaafd bleven, was door een enkele afdeeling daarvoor nog geen
bepaling vastgesteld. Ook zal het noodig zijn, dat er onder de bepalingen één voor-
komt, betreffende de toepassing van arbitrage bij geschillen tusschen dierenarts
en ziekenfonds.

Tevens werd door het D. B. aan de afgevaardigden der afdeelingen verzocht
zooveel mogelijk te willen medewerken tot het niet opnemen van vast te stellen
tarieven en verlangd aantal van op te nemen dieren in die bepalingen, maar hier-
voor een algemeene bepaling op te nemen, waarin de vaststelling van die getallen
overgelaten werd aan de afdeeling of het afdeelingsbestuur.

Blijken in die getallen wijzigingen noodig te zijn, dan zal, als onder de bepa-
lingen alleen een algemeene bepaling voorkomt, dit steeds door de afdeeling kunnen
worden geregeld, terwijl in het tegenovergestelde geval eerst de goedkeuring van
het H. B. zal moeten worden verkregen.

Als werkgebied voor bovengenoemde afdeelingen werd vastgesteld hetzelfde
werkgebied als bij de tuberculose-bestrijding.

Bij de rondvraag werd medegedeeld, dat door een zich pas gevestigd hebbend
jong collega circulaires rondgezonden zijn, waarin hij niet alleen wijst op zijn vesti-
ging en op zijn gespecialiseerd zijn voor het verrichten van verlossingen en het
doen van castraties, maar waarin hij tevens mededeelt, dat hij bij voorkomende
verlossingen zoo noodig geassisteerd zal worden door zijn broer, een aldaar ge-
vestigde veeverloskundige.

Bij de daarop gehouden besprekingen in verband met deze mededeeling bleek
weer te meer, hoe noodig het kan zijn, dat getracht wordt aan de studenten be-
grippen bij te brengen, op welke wijze zij zich bij hun vestiging en in hun verder
leven ten opzichte van de groote maatschappij te gedragen hebben. Hoewel reeds
op enkele colleges getracht wordt in deze richting werkzaam te zijn, bleek hierbij
ook hoe moeilijk het kan zijn in deze eenig resultaat te verkrijgen.

Daar de eenige jaren geleden door de Mij. ingestelde pogingen om te komen
tot samenstelling van een geschriftje, waarin de grondbeginselen over dit onder-
werp zouden worden vastgelegd, mislukt zijn, zal vooral het op de colleges wijzen
op voorkomende afwijkingen, voor het oogenblik nog wel de beste resultaten op-
leveren.

Gundel en Blattner ^l) besmetten huidwonden bij witte muizen met staphylo-
coccen en behandelden dan ter vergelijking met honig, kamillethee en boorzalf.
De met honig behandelde wonden genazen het snelst, en de met boorzalf behandelde
het langzaamst. De wond moet echter niet door een verband worden afgesloten :
hoogstens een paar gaasreepjes, die nu en dan met behulp van H..O., worden ver-
wijderd en verwisseld. Vr.

Nijmegen. VV\'at het aantal slachtingen voor binnenlandsch gebruik betreft, valt
te vermelden, dat toenam het aantal slachtingen voor varkens, nuchtere kalveren
en paarden, daarentegen afnam dat voor runderen, vette kalveren, schapen, pony\'s
en veulens. Naast deze binnenlandsche slachtingen, in totaal nog ruim 33.000
dieren, werden nog 11929 varkens voor export geslacht, bijna uitsluitend voor
Engeland.

In 1934 werden 1513 controle-bezoeken gedaan, en wel 668 in slagerijen en
845 in winkels van vleeschwarenverkoopers. Er waren in 1934 179 slagerijen en
222 winkels van vleeschwarenverkoopers ; 559,35 K.G. bedorven vleesch en vleesch-
waren werden hierbij in beslag genomen.

De toestand betreffende inrichting, zindelijkheid en netheid was bij de slagers
voor ongeveer 52% zeer goed, ongeveer 40% goed, ongeveer 8% minder goed
en bij de vleeschwarenverkoopers 36 % zeer goed, 56 % goed, 6 % minder goed
en ongeveer 2 % onzindelijk te noemen. Op het einde van 1934 hadden ongeveer
30 % der Nijmeegsche slagerijen electrische koelinstallaties.

Wat de vleeschkeuring betreft, wordt het volgende vermeld bij de verschillende
slachtdiersoorten. Bij 5319 runderen: tuberculose kwam voor bij 7,83%, echino-
coccosis bij 0,24 %, levende finnen werden gevonden bij 48 runderen, afgestorven
exemplaren bij 120 dieren.

Bij 22216 varkens: tuberculose 1,88%, een zeer laag percentage. Het aantal
varkens met urticaria, met positief bacteriologisch onderzoek, was dit jaar gering ;
over het algemeen werden zelfs zeer weinig ziekelijke of achterlijke varkens ter
keuring aangevoerd, waarschijnlijk tengevolge van het opruimen door de crisis-
maatregelen.

Bij 1614 nuchtere en 2576 vette en graskalvercn : t nuchter kalf werd afgekeurd
wegens paratyphus, één wegens tuberculose. Tuberculose werd aangetroffen bij
22 vette kalveren en 2 nuchtere kalveren.

Geslacht werden verder 7 geiten en 555 schapen. Bij 337 paarden en 126 veulens
en hitten: echinococcosis kwam voor bij 5,64%.

690 varkens werden gekeurd als huisslachting, waarbij gevonden werd 2,8 %
tuberculose, 3,8% longwormen en 1,9% echinococcosis.

Waalwijk. Door twee factoren viel een aanmerkelijke teruggang in het aantal
varkensslachtingen vast te stellen, n.1. de verstrekking van blikvleeseh, en de in-
voer van versch varkensvleesch door ie groote exportfabrieken. In totaal werd
29629 K.G. blikvleeseh in den kring Waalwijk verkocht.

Aan de onbruikbaarmaking door begraven is in Sept. 1934 een einde gekomen,
door de inwerkingstelling van den destructor van den N. C. B. In verband hiermede
werd door het vleeschkeuringsbedrijf een ophaaldienst voor afgekeurde gestorven
dieren, noodslachtingen en organen en deelcn geëxploiteerd, waarvoor de dienst
van de destructor een aanvoerpremie ontvangt. Het opgehaalde materiaal wordt
gebracht naar een speciaal voor dit doel gesticht cadaverhuis te Waalwijk, dat
dus als het ware dienst doet als tusschenstation van den N.V. destructor te Son.

Er wordt op gewezen, dat door het toenemen van automatische koelkasten bij
de slagers het aantal verhuurde koelcellen in het koelhuis steeds afneemt, een ver-
schijnsel, dat ook in andere gemeenten wordt waargenomen.

Cysticercosis werd vastgesteld bij 18 van de 1625 runderen ; bij 5 dieren was
de parasiet levend en werd het vleesch ingevroren. Tuberculose kwam voor bij
15,3% der runderen en 4,9% der varkens.

Het aantal uitpondingen bedroeg in den kring Waalwijk nog 238, zeker geen
gering aantal. Van de 4 gemeenten, die tot de kring behooren, n.I. Waalwijk, Loon

op Zand, Sprang-Capelle en Drunen, zag men vooral in Sprang-Capelle een sterke
toeneming van deze uitpandingen, veroorzaakt doordat de slagers zelf hun slagerijen
daarvoor beschikbaar stellen, teneinde op deze wijze nog wat bij te verdienen.

Blijkens een bericht in de N. R. Ct. hebben Gedep. Staten van Drente, ingevolge
het bepaalde in artikel 23a, lid 1, van de Vleeschkeuringswet 1919, vastgesteld
een gezamenlijke regeling van den keuringsdienst, in den zin dier wet, voor de
gemeenten Assen, Norg, Rolde en Smilde, met Assen als centrumgemeente, aan-
gezien de besturen van deze vier gemeenten niet binnen den, in het Koninkl. Besluit
van 11 Januari 1935, No. 7, bepaalden termijn van 3 maanden na dagteekening
van dat besluit, een dusdanige regeling ter goedkeuring aan Gedep. Staten hebben
ingezonden.

Naar de ,,V. en VI.handel" mededeelt, is door den Bond van Kaasproducenten
aan den Minister van Sociale Zaken het navolgende adres verzonden : „In artikel 7
van het Kon. Besluit van 13 Sept. 1924, Stbl. 448, ter uitvoering van art. 2 van
de Vleeschkeuringswet, wordt o.m. bepaald, dat als verduurzamen en toebereiden
van vleesch, dat als verduurzaamd of toebereid wordt vervoerd, geen ander vleesch
mag worden aangewend dan dat, hetwelk is goedgekeurd krachtens de wet en zich
in deugdclijken toestand bevindt. Volgens de letter van dit artikel mag vleesch,
afkomstig van ongekeurde huisslachtingen (art. 6a vleeschkeuringswet) derhalve
niet vervoerd worden.

Art. 40 der vleeschkeuringswet stelt bovendien het tot vervoeren of afleveren
voorhanden hebben en het in voorraad hebben van vleeschwaren, die bereid zijn
in strijd met de voorschriften van het bovengenoemde K. B., strafbaar. Wanneer
nu een boer een varken slacht, dat niet aan keuring onderworpen is en hij zout
het spek, dan zal dit gezouten spek niet vervoerd mogen worden om elders te worden
gerookt.

In art. 35, sub 4, van de vleeschkeuringswet wordt echter zeer uitdrukkelijk
de mogelijkheid geopend, om vleesch, afkomstig van varkens welke niet aan keuring
onderworpen zijn, te laten rooken. Er bestaat dus een tegenstelling tusschen art. 35
en art. 40 van de vleeschkeuringswet, juncto art. 7 K. B. Sept. 1924.

Tengevolge hiervan hebben zich reeds moeilijkheden voorgedaan, is b.v. tegen
den Heer van Meyeren, te Vlist, bij Schoonhoven, proces-verbaal opgemaakt
wegens het vervoeren van spek, afkomstig van huisslachting.

Onze Bond veroorlooft zich Uwe Excellentie in overweging te geven art. 7 van
bovenbedoeld K. B. zoodanig te wijzigen, dat in dit artikel een uitzondering wordt
gemaakt voor vleesch, afkomstig van een dier, dat tengevolge van de toepassing
van art. 6a, eerste lid, der vleeschkeuringswet, niet aan keuring voor en na het
slachten is onderworpen".

Naar aanleiding van dit adres knoopt de ,,V. en VI.." aan deze kwestie een
beschouwing, waarin o.m. wordt betoogd, dat volgens art. 7 van het K. B. van
13 Sept. 1924, alleen uitsluitend goedgekeurd vleesch mag worden gebruikt voor
vleeschwaren, die bestemd zijn om te worden verkocht, te koop aangeboden, afge-
leverd, of vervoerd. Een huisslachter, die een vrijstelling bezit volgens het bepaalde
in art. 6a van de vleeschkeuringswet en wiens slachting derhalve niet gekeurd is,
mag van het van die slachting afkomstige vleesch wel vleeschwaar maken, maar
dan moeten die vleeschwaren, evenals het vleesch, gebezigd worden uitsluitend
voor het huishoudelijk gebruik van de bewoners van het perceel, waar het dier
geslacht wordt. Is de huisslachter voornemens om van de vleeschwaren, afkomstig
van zijn huisslachting, iets te verkoopen, enz., dan moet hij die slachting laten
keuren.

De Bond van Kaasproducenten wil nu blijkbaar, dat een uitzondering zal worden
gemaakt voor huisslachters in art. 7 van het K. B., zoodat dan ongekeurd vleesch,
in den vorm van vleeschwaar, in den handel zou worden gebracht. Terecht heeft

dan ook weer de Nederl. Slagershond naar aanleiding van bovenstaand adres,
zich tot den Min. gewend en aangedrongen op een afwijzende beschikking.

Wat betreft de aangehaalde strafzaak tegen M. Te Vlist, wordt vermeld, dat,
in overleg met collega Mr. Slager, deze zaak vanwege de Redactie van de ,,V.
en VI." voor den kantonrechter te Gouda werd gebracht. De kantonrechter sprak
verdachte vrij, want, volgens Z. E. A. kan alleen van overtreding van art. 7 sprake
zijn, wanneer voor het verduurzamen van de vervoerde vleeschwaar vleesch is aan-
gewend, ten aanzien waarvan ontbreekt de goedkeuring die dit vleesch krachtens
de vleeschkeuringswet behoeft, hoedanige goedkeuring niet is vereischt ten aanzien
van vleesch, afkomstig van een bij wijze van huisslachting geslacht varken, waar-
voor de ontheffing, bedoeld in art. 6a der vleeschkeuring, is verleend. Verdachte\'s
vleeschwaar was afkomstig van een van keuring vrijgestelde huisslachting en hij
werd deswege vrijgesproken.

Het O. M. ging van deze beslissing in hooger beroep en thans dient deze zaak
voor de Rechtbank te Rotterdam. de Graaf.

Dr. Griffith Evans, de ontdekker van de surra-parasiet (de Trvpanosoma
Evansi), heeft 7 Augustus zijn 100e verjaardag gevierd.

Evans behaalde in 1855 te Londen zijn dierenarts-diploma en werd in 1861
aangesteld tot Militair Paardenarts. Als zoodanig werd hij te Montreal (Canada)
geplaatst, waar hij tot 1870 bleef. In die tijd maakte hij, als gast, in het leger der
noordelijken onder generaal Grant, gedurende korten tijd de Amerikaansche
burgeroorlog mee. In 1870 keerde hij naar Engeland terug, bleef daar tot >877,
en werd toen naar lingelsch Indie overgeplaatst. Hier werd hij belast met een onder-
zoek omtrent een in de Punjab heersende ziekte onder paarden. Het bleek milt-
vuur te zijn. In 1880 kreeg hij de opdracht een andere ziekte daar te bestudeeren
die veel sterfgevallen veroorzaakte onder paarden en kameelen. Evans daeht aan
de mogelijkheid van bloedparasieten en ging daarom het bloed microscopisch
onderzoeken. Tot zijn verrassing zag hij, in de eerste druppel reeds, een groot aantal
zeer bewegelijke organismen, die zich snel tussen de roode bloedcellen, door het
gezichtsveld bewogen. (De surra-parasiet, later Trvpanosoma Evansi genoemd,
was hiermede ontdekt). Het gelukte hem, door subcutane inspuiting, (en ook door
ingeven per os) met bloed van zieke paarden, de ziekte op gezonde paarden over
te brengen. De 6e dag na inspuiting verschenen geregeld de parasieten in het bloed
van zijn proefpaarden. Ook vond hij de parasiet in het bloed van zieke kameelen :
verder gelukte het hem de ziekte door enting van paard op hond over te brengen.

Evans toonde zijn ontdekking aan Dr. Lewis (die in 1879 de Tryp. Lewisi bij
de rat ontdekt had) ; Lewis vond dat de organismen van Evans veel geleken op
de (niet pathogene) ratten-parasiet, en hij was daarom van meening dat deze
paarde-parasiet ook niet pathogeen zou zijn, en een toevallige vondst, maar niet
de oorzaak van de surra.

Evans\' chef, de (militaire arts) Surgeon General Dr. Cunningham, was van de-
zelfde opinie. Evans was vast overtuigd van de pathogeniteit van zijn parasiet,
en schreef een meesterlijk rapport over de surra : het gelukte hem echter niet de
wetenschappelijke wereld in Engelsch Indië te overtuigen. Hij zond toen afschriften
van zijn rapport aan Pasteur en Koch ; het werd toen in wijdere kring bekend,
hetgeen ten gevolge had dat, na eenige jaren, Evans erkend werd als de ontdekker
van de eerste pathogene trvpanosoom.

In 1885 keerde Evans naar Engeland terug, waar hij tot 1890 te Woolwich werk-
zaam was als Inspecting Veterinary Surgeon. In 1890 nam hij ontslag uit de Militaire
Dienst en vestigde zich te Bangor (Wales), waar hij nog tot zijn 75e jaar lector
was in veterinaire hygiëne, aan het Agricultural Department.

De Veterinary Record, (No. 31) waaraan wij deze bizonderheden ontleenen,
wijdt een waardeerend artikel (met portret) aan deze verdienstelijke en hoog-
staande collega. Vrijborg.

Onder presidium van Prof. Dr. Berger werden in Mei de gewone jaarlijksche
vergaderingen van het comité te Parijs gehouden. De eerste zitting werd bijgewoond
door de Minister van Landbouw van Frankrijk, die bekend maakte dat Dr. Berger
door het Fransche Gouvernement was benoemd tot Commandeur du Mérite
Agricole.

Dr. Berger bracht hulde aan de vorige voorzitter van het Comité de 1\'Office,
wijlen Prof. Dr. v. Hutyra. In zijn verdere rede legde hij er de nadruk op dat
de „Office" zich niet te veel moet verdiepen in theoretische wetenschappelijke
en academische discussies, maar dat zijn werk vooral op het gebied der praktijk
ligt, het internationaal praktisch toepassen van de wetenschappelijke gegevens
en vorderingen bij de bestrijding der epizootiën, en het begunstigen en ondersteunen
van de onderzoekingen in die richting. Rapporteurs moeten zich beperken tot hun
opdracht, en reeds bekende zaken, die men in de handboeken kan vinden of die
reeds door vroegere rapporteurs zijn vermeld, niet, of zoo kort mogelijk behandelen.

De directeur van de Office, Prof. Dr. M. E. Leclainche, bracht zijn rapport
uit over de gezondheidstoestand en de besmettelijke dierziekten in de verschillende
landen in 1934. Bij oppervlakkige beschouwing lijkt de toestand bevredigend :
het mond- en klauwzeer was over het algemeen niet hevig ; in verschillende landen
zijn nog haarden. Bulgarije, Estland, Litauen, Luxemburg, Noorwegen, Zweden
en Polen bleven vrij. Met deze ziekte heeft men echter altijd kans op onverwachte
uitbreiding en onaangename verrassingen. In Engeland waren in 1934 79 haarden
(in 1933 87) ; ook nu gelukte het weer door afmaken van de zieke en verdachte
dieren (in het geheel 10.245 stuks) de ziekte te bedwingen en einde Maart 1935
was Engeland weer vrij van mond- en klauwzeer (in 1933 bedroeg het aantal wegens
mond- en klauwzeer gedoodc dieren 7805, in 1932 2659 en in 1931 10.649).

Sclu/iepokken (Clavelée) komt in Europa alleen nog voor in Spanje, Portugal,
de Balkan, Hongarije en (enkele besmette kudden) in Frankrijk.

\\ii\\tvuur komt in geheel Europa voor ; in de meeste landen sporadisch ; het ergst
in Hongarije, Roemenië, Tchecho-Slovakije, Polen, Spanje en Portugal.

Besnettelijke longziekte bij runderen is bijna uit Europa verdwenen ; alleen in
Spanj- kwamen in 1934 nog 461 gevallen voor.

Malleus : geheel vrij van kwade droes zijn : Denemarken, Estland, Letland, Fin-
land, Engeland, Ierland, Noorwegen, Zweden, Zwitserland en Nederland. In
de meeste andere landen werden nog sporadische gevallen vastgesteld. In Yougo-
Slavic nog 249 besmette stallen, in Roemenië 1172 stallen, in Polen 1196 stallen,
in Ti_rkije 527 gevallen.

Ral/es : van hondsdolheid vrij zijn België, Engeland, Ierland, Noorwegen, Zwe-
den, Nederland en Zwitserland. In alle andere landen kwamen gevallen voor.
Voorde bestrijding zijn strenge politie-maatregelen te verkiezen; alleen in landen
waar die niet door te voeren zijn is preventief enten van honden op zijn plaats.

Dovrine komt bijna niet meer in Europa voor ; in 1934 werd nog één geval vast-
gesteld in Spanje, twee in Turkije.

Tuierkulose bij runderen wordt in de verschillende landen waar zij heerst op
versclillende wijze bestreden. Het succes is tot nog toe onvoldoende ; de kosten
voor ten afdoende bestrijding, zooals die in de Vereenigde Staten en Canada ge-
durenie de laatste jaren niet zonder succes wordt gevoerd, is voor de meeste landen
te duir en zou ook alleen verantwoord zijn als het zou gelukken de ziekte geheel
uit te roeien.

Me B. C. G.-enting en immuniseering zijn in de laatste jaren proeven genomen
in velschillende landen.

Volgens Gerlach is in Oostenrijk gebleken dat enting met B. C. G. niet met
zekerleid beschut tegen besmetting, maar terwijl de niet-geënte dieren open- of

algemeene tuberculose krijgen, ziet men bij de dieren die met B. C. G. zijn geënt
alleen locale of verkalkte haarden ; de enting is van practischc waarde en verdient
doorgezet te worden.

Dr. Burger was het met Gerlach eens en wees er op dat men in Nederland
ook wel gebruik maakt van de B. C. G.-enting in sterk besmette stallen en in ver-
band met de sanitaire maatregelen.

Bisanti vermelde dat in Italië met B. C. G. proeven worden gedaan. In sterk
besmette plaatsen geeft B. C. G.-enting het voordeel dat de hevige vormen van
tuberculose langzamerhand zeldzaam worden en verdwijnen ; de tuberculose der
geënte dieren is een locale tuberculose zonder neiging tot generalisatie en met
verkalking of encvsteering van de haarden.

De infectieuse anaemie van het paard komt in vele landen voor ; zij wordt in som-
mige landen met succes bestreden, terwijl in andere landen uitbreiding is. Inter-
nationale maatregelen zijn zeer gewenst.

De liang\'se abortus van het rund verbreidt zich hoe langer hoe meer in de ver-
schillende landen. Leclainche waarschuwt dat, als men geen voldoende maat-
regelen neemt, men binnen 20 jaar in Europa geen volkomen gezonde stallen meer
zal vinden.

III. Traitement des cadavres et des produits d\'origine animale au point de vue de la pro-
phylaxie vétérinaire et projet de réglementation. Rapporteurs : MM. Flückicer et
Quaedvlieg.

IV. Valeur comparée et indications respectives des méthodes de diagnostic des brucelloses
animales. — Rapporteurs : MM. Bisanti, C. Lopfz et Minf.tt.

V. Chimiothérapie des brucelloses animales. — Rapporteurs : MM. Giese et Ruzicka.

VI. Les porteurs de germes ; leur rôle dans la propagation des maladies. — Rapporteurs :
MM. Geri.ach et Manninger.

VII. Les techniques modernes de la désinfection. — Rapporteurs : MM. Boes et
Nicolas.

VIII. Les affections à hématozoaires endoglobulaires. — Rapporteurs : Mme Petro-
chewskaïa et MM. Braïla et Cottier.

t. Fievre aphteuse. 2. Prophylaxie de la rage. 3. Tuberculose (prophylaxie,
vaccination). 4. Différenciation et classification des maladies septicémiques du porc.
5. Peste du porc. 6. Les mammites au point de vue de la police sanitaire et de
l\'hygiène publique. 7. Les anémies infectieuses. 8. Les maladies des volailles. 9. Les
maladies des abeilles. Vrijburg.

The Onderstepoort Journal of Veterinary Science and Animal Industry,
Vol. 4, April 1935, No. 2.

Parkin, B. S. : The Symptomatology and Treatment of Trypanosoma Congolense
Infection of Canines.

Parkin, B. S. : A Short Study of Bovine Anaplasmosis, with Special Reference
to the Ghemotherapy.

Parkin, B. S. : The Intravenous Administration of Styrylquinoline in Equine
Trypanosomiasis.

Alexander, R. A. : Studies on the Neurotropic Virus of Horsesickness I— Neuro-
tropic fixation.

Alexander, R. A. : Studies on the Neurotropic Virus of Horsesickness II— Some
Physical and Chemical Properties.

Alexander, R. A. : Studies on the Neurotropic Virus of Horsesickness III—
The Intracerebral Protection Test and its application to the Study of Immunity.

Alexander, R. A. : Studies on the Neurotropic Virus of Horsesickness IV—
The Pathogenesis in Horses.

Coles, J. 1). W. A. : A Rickettsia-like Organism and an Unknown Intracellular
Organism of the Conjunctival Epithelium of Goats.
Plant Studies and Poisonous Plants.

Steyn, Douw, G. : Recent Investigations into the Toxicity of Known and Un-
known Poisonous Plants in the Union of South Africa.

Steyn, Douw, G. : Plant Poisoning of Stock and the Development of Tolerance
Rimincton, Claude : Psilocaulon absimile N.E.Br, as a Stock Poison II— Isola-
tion of the Toxic Alkoloidal Constituent and its Identification as Piperidine Hy-
drochloride.

Kellermann, J. A. : Further Observations on the Cystine Deficiency of Lucerne
Proteins and the Effect of Heat and Incubation upon their Growth-promoting
Value.

Rossouw, S. D. and Wilken-Jorden, T. J. : Studies on the Origin of Sulphur
in Wool—

II. A Cuprous Mercaptide Method for the Determination of Cystine or Cysteine.
Studies on Photosensitisation.

Quin, J. I., Rimincton, Claude and Roets, G. C. S. : Studies on the Photo-
sensitisation of Animals in South Africa-

VIII. The Biological Formation of Phylloerythrin in the Digestive Tracts of
Various Domesticated Animals.
Sex Physiology.

Curson, H. H. and Malan, A. P. : Studies in Sex Physiology No. 13—
The Changing Proportions of the Merino Lamb from the Second to the Fifth
Month of Prenatal Life.
Animal Husbandry.

Bisschop, J. H. R. and Curson, H. H. : Studies in Native Animal Husbandry—
An Ambo Bull Described.

Bosman, V. : The Influence of Pregnancy and Lactation on Merino Wool Pro-
duction.

Groenewald, J. W. : Anatomical Studies No. 51—-
Hypermastia and Hyperthelia in Cattle.
Curson, H. H. : Anatomical Studies No. 52—

Two Cases of False Masculine Hermaphroditism in Cattle (Path. Nos. 5018
and 11,125).

De Lance, M. and Belonje, C. W. A. : Anatomical Studies No. 53—
Local Thickening of the Vascular System in a Horse.
Fourie, J. : Anatomical Studies No. 54......-

False Masculine Hermaphroditism in a Pig (Path. No. 12926).
Van der Walt, S. J. : Anatomical Studies No. 55—
A Mummified Bovine Foetus.

Hoi-meyr, C. F. B. : Anatomical Studies No. 57—
An Abnormally Placed Vulva in a Heifer.

Two complete volumes of Index Veterinarius have been published and the first
number of Volume 3 has just been issued. It would appear to be worth while now
to invite the help of those who use the Index in order to ascertain whether its use-
fulness can be increased.

The text has been laid out in a form in which it is hoped that the references can
easily be traced. This has involved the adoption of certain nomenclature and systems
of classification that may not be used or followed by some readers, though it is
believed that the information required is easily found.

System of classification. Nomenclature. Subjects and interests covered. Additions
to or cancellations of publications indexed. Layout.

I would be glad to receive the opinions of readers on the above points and their
views regarding any other improvements that might be introduced.

Wij voldoen gaarne aan het verzoek van de Redactie van de Index Veterinarius
om bovenstaand bericht te plaatsen, waarin die redactie zich tot haar lezers richt.

The publication of Index Veterinarius is, of course, not undertaken as a commercial
enterprise and there is little prospect that it can ever become even remotely self-
supporting owing to the very high cost of production.

The development of a new and comprehensive organ which publishes classified
bibliographies covering completely the veterinary literature of all countries — an
undertaking not available in any other language — justifies approach to a wide
ran ge of potential readers. Vr.

De nieuwe Veeartsenijkundige Hoogeschool te Oslo zal in den loop van
dit jaar worden geopend. In het geheel hebben zich 61 aspiranten gemeld, waar-
van echter slechts 15 zijn aangenomen om de studie aan te vangen.

Reeds zijn benoemd tot Professor in den veeteelt den Heer P. Tuff die van af
1903 onderwijs gaf in de veeteelt aan de landbouwschool. Tot Professor in de
physiologie en physiologische chemie werd aangesteld den Heer Asbj. Folling,
die arts en scheikundig Ingenieur is. Daar de studie der deficiëntie-ziekten van over-
wegend belang is voor de dierziekten in Noorwegen, hoopt Professor Folling in
Augustus een studie-reis naar Duitschland en daarna naar Holland te maken,
om zich met Professor Sjollema in verbinding te stellen.

In het Noordsche tijdschrift van Juni j.1. wordt een oproeping gedaan voor het
Hoogleeraarsambt in de Anatomie, terwijl ook eerlang zal worden overgegaan
tot het aanstellen van een Hoogleeraar in de pathologische anatomie.

Tot heden behaalden de Noren het diploma van veearts meestal aan de
Veeartsenijkundige Hoogeschool te Kopenhagen, terwijl enkelen studeerden te
Stockholm, Helsingfors of Hannover.

Ondergeteekende was in de gelegenheid de gebouwen der nieuwe Veeartsenij-
kundige Hoogeschool te Oslo te bezichtigen onder leiding van collega Lars Slags-
vold, Chef van de Staats Veeartsenijkundige kliniek, welke kliniek is ondergebracht
in een der gebouwen der Veeartsenijkundige Hoogeschool. Deze inrichting is vlak
in de nabijheid gelegen van de Rijksseruminrichting, waarvan Professor Holth
directeur is. *) . Hoefnagel.

Van dit internationale Referaten-tijdschrift, dat sedert 1928 met veel succes
door Dr. te Hennepe wordt uitgegeven, verscheen No. 1-2 van Deel VIII.

De Review geeft referaten van vrijwel alle bestaande tijdschriften op gevogelte-
gebied, omtrent ziekten, voeding, eieren en slacht. Dit nummer bevat verder een
jaarverslag over 1934, van de World\'s Poultry Science Association. Vr.

Door de Vereeniging van Artsen-Automobilisten werd heden als lid inge-
schreven, Dr. K. Homan te Coevorden. Aan dit 2000ste lid werd door het
Bestuur een autoverbandtrommel aangeboden.

(De cijfers tussen haakjes duiden het aantal vroeger vastgestelde gevallen aan
die i Juli niet waren genezen).

Mond- en Klauwzeer: bij 5 (6) eigenaars, waarvan in Groningen bij 3;
Friesland bij (4); Drenthe bij (1); Noordholland bij 2 (1) eigenaars.

Scabiës (sarcoples en dermatocoptes bij paard en schaap : 378 gevallen bij 4 eig. (gi2
bij 28 eig.); waarvan 111 Friesland (11 bij 2 eig.) ; Drenthe 360 bij 2 eig. (524
bij 8 eig.); Gelderland (71 bij 2 eig.) ; Utrecht (16 bij 3 eig.); Noordholland
i (215, waarbij 1 paard, bij 5 eig.); Zuidholland 17 bij 1 eig. (74 bij 7 eig.) ;
Noordbrabant (1 geval).

Rolkreupel bij schapen : 398 gevallen bij 18 eig. (667 bij 54 eig.), waarvan in
Groningen 1, (55 bij 4 eig.); Friesland 6 bij 1 eig. (66 bij 9 eig.) ; Drenthe 1,
(47 bij 14 eig.); Overijsel (2 bij 1 eig.); Gelderland 43 bij 2 eig. (67 bij 9 eig.);
Utrecht 138 bij 6 eig. (241 bij 9 eig.); Noordholland 129 bij 5 eig. (88 bij
4 eig.); Zuidholland 80 bij 2 eig. (101 bij 4 eig.)

Anthrax : 2 gevallen bij 2 eig., waarvan in Overijsel 1 ; in Zuidholland 1 geval.

Overleden : Dr. Y. van der Sluis, oud-directeur van het Abattoir te Amsterdam.
Verhuisd: J. N. Ballangee, Kolonel dg. Paardenarts, b.d., van den Haag naar
Baarn, Vondellaan 5.

Verhuisd : G. J. M. Kortman, van Utrecht naar Eindhoven, Elzentlaan 23.
Verhuisd: Dr. S. R. Mulder van Utrecht naar Velp, Kerkstraat, ten
huize van Mevr. de Wed. Kok.

Roger, een 43 jaar oud paard, te Wayland (Mass.) werd door zijn eigenaar nog
voor korte afstanden als rijpaard gebruikt.

Old Tom, die nog de Spaans-Amerikaanse oorlog had meegemaakt, stierf onlangs,
op 42-jarige leeftijd en werd met militaire eer begraven. Vr.

J. Van Canneyt, Bijdrage tot de proefondervindelijke studie der svphilitische
en pseudosyphilitische oogletsels bij het konijn. Gent. 1934. 8°. 109 blz. m. 88 pl.
en 2 tab.

E. J. Dommerhold, Algemene veeteelt. Dl. 2. Groningen enz., J. B. Wolters\'
Ui tg. Mij., 1935. KI. 8°. 183 blz. met 16 fig. ƒ 1.90

G. J. D. Mingelen, De postduif. Haar huisvesting, verzorging, teelt en africhting.
3e dr. Amsterdam, Uitg. Mij. „Kosmos", 1935. 8°. 61 blz. m. 30 afb. ƒ0.75

H. W. Julius, Beginselen der algemeene bacteriologie en immuniteitsleer. Am-
sterdam, Wetensch. Boekh. v.h. D. B. Centen, 1935. 8°. XI 4 362 blz. 111. ^9 afb.
tusschen tekst. ƒ 6.90

C. Zwagerman, Rundveeverbetering en melk- en voederrontrole in Zeeland.
Middelburg, Auteur, 1935. 8°. ƒ 0.50

C. Tournemine, Dressuur en injagen van den staanden hond. Bevv. door A. M.
C. Mazel. Deventer, Uitg. Mij. AE. E. Kluwer, 1935. 8°.

J. C. H. van Wijngaarden, Carotine, vitamine A en vitamine C in koemelk.
Ac. proefschrift Utrecht. Utrecht, I\'. den Boer, 1935. 8\'. 115 blz. met 8 fig.

A. Broek, Over het koper-, mangaan- en zinkgehalte van melk. Ac. proefschrift
Utrecht. Utrecht, P. den Boer, 1935. 8°. 115 blz. met 5 fig.

S. R. Mulder, Over willekeurige beïnvloeding van de geslachtsverhouding.
Proefschrift a. d. Veeartscnijk. Faculteit. Driebergen, W. Kraal en Zonen, 1935.
8°. 102 blz. m. 7 fig.

Verslag van den toestand en de exploitatie van het openbaar slachthuis van
\'s Gravenhage over het jaar 1934. jDoor //. G. van Harrevelt], \'s Gravenhage, Druk-
kerij Trio, 1935. 8°. 43 blz.

I\'atologia comparata della tubercolosi. Vol. 1. Milano, Istituto vaccigeno anti-
tubercolare, 1935. 8°. 121 p. E- 20.—

E. Reggiani, Basi fondamentali e norme pel razionamento del bestiame. Bologna,
N. Zanichelli, 1934. 8°. 307 p. E. 30.-

Annuario veterinario italiano 1934—\'935- (Confcderaz. fascista dei professionisti e
degli artisti. Sindacato naz. fascista dei veterinari). Roma, tip. edit. Sallustiana,
1934. 8°. 817 p.c. fig. L. 40.—

L. Desliens, Hémodynamométrie artérielle, veineuse, cardiaque et nouvelles
méthodes d\'inscription de la pression sanguine. Paris, Vigot frères, 1935. 8 . 544 p.
av. 148 fig. fr. 75.—

L. Launoy, Notions de pharmacodynamic. Leçons sur la toxicité. Paris, J. B.
Baillière et fils, 1935. Gr. 8°. 295 p.

R. A. Runnels, A guide to the study of special veterinary pathology. Ames,
Collegiate Press, 1935. 8°. 218 p. S 3.—

New South Wales live stock diseases report, no. 9, for year ending June 30, 1934. By
M. Henry. Sydney, New South Wales Dept. of Agriculture, 1935. 8°. 22 p.

S. R. Speelman, Stallion enrollment and the horse-breeding situation. Washing-
ton, Government Printing Office, 1935. 8°. 25 p.

F. H. S. Roberts, The large roundworm of pigs, Ascaris Lumbricoïdes L., 1758.—
Its life history in Queensland, economic importance and control. Yeerongpilly,
Anim. Health Stat., 1934. 8°. 81 p.w. ill.

J. T. Lucker, Development of the swine nematode Strongyloides ransomi and
the behavior of its infective larvae. Washington, Government Printing Office,

C. B. Lane and B. W. Hammer, Bacteriology of cheese. I. Ames, Agr. Exp.
Stat., 1935. 8°. 30 p.w. 1 fig.

E. W. Bird, D. F. Breazeale and G. C. Sands, Chemistry of butter and butter
making. II. Ames, Agr. Exp. Stat., 1935. 8°. 64 p.w. 5 fig.

II. The nature of the fatty materials in buttermilk and the significance of certain
buttermilk testing methods.

Iowa State Coll. of Agr. Agr. Exp. Stat. Res. Bull. No. 175.
Register of dairy cattle. Vol. 18. 1) Milk-recorded cows in respect of which certifi-
cates of merit have been awarded. 2) Pedigree bulls whose dams and sires\' dams
have given the starrdard yield for their breed. London, H. M. Stat. Office, 1935.
8°. Sh. 1.3

Eighth annual report of the Council for scientific and industrial research for the
year ended 30th June, 1934. Canberra, L. F. Johnston, 1934. 8°. 77 p. Sh. 3.4
Davison, Dogs from pet to show bench. London,

Variations in the composition of milk. 2d ed. London, H. M. Stationery Office,
■935- ²² P-^w- ¹ diagr. and 4 ch.

L. F". Hewitt, Oxidation-reduction potentials in bacteriology and biochemistry.
3d ed. London, County Council, 1935. 8°. 90 p.w. 26 fig. Sh. 2.—

P. Carstens, Neuzeitliche Tierzucht und ihre Beziehungen zu Praxis und Wis-
senschaft. Stuttgart, E. Ulmer, 1935. 8°. 17 S. M. 0.90
I.andwirtsch. Hochschule Hohenheim. Reden und Abh. Nr. 3.
H. Petersen, Histologie und mikroskopische Anatomie. Abschn. 6. München,
J. F. Bergmann, 1935. 4⁰. VI 275 S. m. 301 z. T. färb. Abb. M. 32.—
Abschn. 6. Organe der Reizbearbeitung.

F. Berthold, Der chirurgische Operationssaal. Ratgeber für die Vorbereitung
chirurgischer Operationen. 3te Aufl. Neu bearb. von K. Vogeler. Berlin, J. Springer,
1935. 8°. X -f 184 S. m. 302 Abb. M. 4.50

F. Siebold und G. Prahl, Stallbau im Bauernbetrieb. Berlin, P. Parey, 1935.
8°. M. 76 Abb. M. 1.85

Taschenbuch für Tierärzte, 1935-36. Leverkusen, Behringwerke, 1935. Kl. 8°.
Was gibt es Neues in der Veterinärmedizin ? Jahresbericht für das Jahr 1934. Bearb.
von V. Puttkammer. Heilsberg, Selbstverlag, 1935. 8°. M. 8.70

A. Berr, Grössenordnungen des Lebens. München, R. Oldenbourg, 1935. 8°.
106 S. m. 17 Abb. M. 3.—

Schweizerische Milchwirtschaftskonferenz, Bern 1935. Diskussionsgrundlagen zu
sammengest, vom Generalsekretariat. Bern, Verbandsdruckerei, 1935. 4⁰. 70 S

L. Pedretti, Die mechanische Abdasselungsart mittels des Dasselhäkchens,
seine Entstehung und Anwendung in der Praxis. Hannover, M. und H. Schaper,
1935. 8°. 16 S. " M. 0.60

C. Knoch, Handbuch der neuzeitlichen Milchverwertung. 3te Aufl. Nachtrag
1930—1935. Berlin, P. Parey, 1935. Gr. 8°. 16 Bl. M. 1.20

K. Königs, Das Angora-Kaninchen, seine Zucht, Pflege und wirtschaftliche
Verwertung, ßte Aufl. Leipzig, F. Poppe, 1935. 44 S. m. Abb. M. 0.90

G. Schultz, Wie soll mein Hund heissen ? Ein Verzeichnis von Hundenamen.
Neudamm, J. Neumann, 1935. 8°.

A. Schultz, Das Mecklenburgische Landgestüt Redefin mit bes. Berücksichti-
gung seiner Geschichte und seiner Bedeutung für die Landespferdezucht. Halle,
Akad. Verlag, 1935. 8°. 105 S. Phil. Diss. Leipzig. M. 4.20

A. Dietrich, Allgemeine Pathologie und pathologische Anatomie. Ein Grund-
riss......Bd. 1. Leipzig, Hirzel, 1935. 4°. XI 293 S. m. 151 färb, und schwar-
zen Abb. im Text. M. 16.50
Bd. 1. Allgem. Pathologie. 3te Aufl.

W. Bieger, Anleitung zur Altersschätzung des Wildes (Rot-, Dam-, Reh-,
Schwarz-, Gams-, Muffel-, Auerwild). Neue Richtlinien. Berlin, P. Parey, 1935.
8°. 109 S. m. 82 Abb. M. 3.60

O. M. Stensbeck, Reiten. Eine Anleitung es zu lernen und selbst ein Pferd bis
zur Vollendung auszubilden. 2te Aufl. Berlin, 1\'. Parey, 1935. Gr. 8°. 83 -S. m.
22 Abb. und 1 Bildnis. M. 8.10

C. A. Rojahn, Kurze Anleitung zur chemischen Untersuchung von Blut, Serum,
Harn, Mageninhalt und Faeces. (2te Aufl.). Berlin, Deutscher Apotheker-Verlag,
1935. Kl. 8°. XII 95 S. M. 3.60

F. Heder, Wie ich meine Hunde dressierte. 6te Aufl. Neudamm, J. Neumann,
1935. 8°. 132 S. m. 25 Abb. M. 1.50

Die Fleischbeschau. Textausg. der Reichs- und bayerischen Vorschriften für die
Fleischbeschau und Trichinenschau. Ausg. A für Tierärzte. Von Erhardt. München
u.s.w., Verlag Heerschild, 1935. M. 7.50

(einschl. der Sera, Impfstoffe, Kosmetica......). 6te Aufl. Nachtrag 2. Dresden,

der Tierheilkunde mit Einschluss der Grenzgebiete. Bearb. von A. Arland. Jg. 3.
1934. Leipzig, Jänecke, 1935. 8°. XVI 113 S. M. 2.40

W. Burmeister, Das Angorakaninchen, seine Zucht und Pflege. [2te Aull.].
Leipzig, Hachmeister und Thal, [1935]. Kl. 8°. 139 S. m. 43 Abb. M. 1.05

W. Frevert, Die gerechte Führung des Hannoverschen Schweisshundes. Berlin,
P. Parey, 1935. 8°. 86 S. m. 21 Abb. M. 3.60

Verhandlungsbericht der Schweizerischen Milchwirtschaftskonferenz, Bern 28-29
März. 1935. Bern, Verbandsdruckerei, 1935. 4°. 34 S.
Schriften der Schw. Milchkommission. H. 4a. fr. 2.40

Sevestre, La dermatite végétante du pied (crapaud) est-elle curable ? Thèse
de Paris. 1935.

Courteau, Pathologie comparée des tumeurs chez les mammifères domestiques.
Thèse de Paris. 1935.

Ponsan, Contribution à l\'étude des formes filtrantes du bacille de Koch dans
la tuberculose bovine. Thèse de Toulouse. 1935.

M. Oppermann, Untersuchungen des Zirkulationsapparates bei Kehlkopfpfeifern.
Inaug.-Diss. Hannover. 1935.

H. Rademacher, Untersuchungen über den Einfluss des Vitaminhormonpräpa-
rates ,,F 109" auf die Milchleistung der Kühe. Inaug.-Diss. Hannover. 1935.

W. Scharrel, Untersuchungen über das Vorkommen von lymphadenoidem
Gewebe in der Magenschleimhaut der Haustiere nebst vergleichenden mikros-
kopisch-anatomischen Angaben über die Schleimhaut und ihre Altersveränderungen
Inaug.-Diss. Hannover. 1935.

W. Schramm, Untersuchungen über das neutrophile Blutbild beim Pferd und
Rind. Inaug.-Diss. Hannover. 1935.

H. Schulte, Behandlungsversuche mit Hexamethylentetramin und Amphotropin
bei der Bangbakterieninfektion der Rinder. Inaug.-Diss. Hannover. 1935.

H. Weiland, Untersuchungen über das Vorkommen eosinophiler Einschüsse
in den Ganglienzellen des Katzengehirns. Inaug.-Diss. Leipzig. 1935.

W. Pannicke, Auf welchen Grundsätzen beruhen die verschiedenen National-
beschläge? Inaug.-Diss. Leipzig. 1935.

J. Voigt, Beiträge zur Aetiologie des Exophthalmus bei den Tieren. Inaug.-Diss.
Leipzig. 1935.

H. W. Geu, Ein Beitrag zur Verknöcherung der Trachea beim Pferd. Inaug.-
Diss. Leipzig. 1935.

E. Puls, Zum Vorkommen und zur Pathogenese der Kehlkopftuberkulose beim
Rind. Inaug.-Diss. Leipzig. 1935.

G. Beutenmüller, Zur Histologie der Bipolarseptikämien. Inaug.-Diss. Mün-
chen. 1935.

Th. Biegert, „Bismoterran" bei Magen- und Darmerkrankung der Hunde.
Inaug.-Diss. München. 1935.

K. Endres, Schwankungen im Aufbau der Hoden von Bullen unter bes. Be-
rücksichtigung der Grundlagen von mangelhafter Fruchtbarkeit. Inaug.-Diss.
München. 1935.

1\'. Gekle, Therapeutische Versuche mit Orexin als Stomachikum bei Hunden
und Katzen. Inaug.-Diss. München. 1935.

J. Krumbs, Sind die Speicheldrüsen innerhalb einer Tierordnung (Rodentia)
bezüglich des üblichen Einteilungsprinzips (serös, mukös oder mukoserös) konstant?
Inaug.-Diss. München. 1935.

E. Mayer, Der Einfluss von Digitalis und Strophantin im Elektrokardiogramm
des Rindes mit Untersuchungen zur Klärung «der Natur der darin auftretenden
Strecke h. Inaug.-Diss. München. 1935.

J. Münich, Anatomische Untersuchungen über Endocarditis valvularis beim
Hunde. Inaug.-Diss. München. 1935.

F. Pfizenmaier, Ein Beitrag zur Behandlung der Retentio secundinarum mit
ßatticon. Inaug.-Diss. München. 1935.

W. Weisgerber, Therapeutische Versuche an Hunden mit dem Antitaenikum
Cinchafil. Inaug.-Diss. München. 1935.

E. Riegger, Ueber d-en Einfluss der Wasserstoffionenkonzentration auf die Hae-
molyse durch sichtbare und ultraviolette Strahlen und die Empfindlichkeitsunter-
schiede der roten Blutkörperchen der verschiedenen Haustiere gegenüber diesen
Strahlen. Inaug.-Diss. München. 1935.

H. Trossbach, Welche Methoden der Laboratoriumsuntersuchungen gelten als
die sichersten zur Erkennung des gelben Galtes und welche der heute üblichen
sind entbehrlich? Inaug.-Diss. München. 1935.

H. Werle, Ist das histologische Ausstrichverfahren nach Carl für die Unter-
suchung von Leberwurst geeignet? Inaug.-Diss. München. 1935.

W. Gebhard, Vergl. Untersuchungen über die styptische Wirkung von Pektin,
Tannalbin und Aplona. Inaug.-Diss. Giessen. 1935.

O. Hahn, Beitrag zur Behandlung der Pyometra des Rindes. Inaug.-Diss. Gies-
sen. 1935.

W. Brauer, Untersuchungen über die Verbreitung und Bekämpfung der Tri-
chcmonadenerkrankung des Rindes. Inaug.-Diss. Giessen. 1935. \'

K. Wagner, Ueber das Vorkommen von Tuberkelbakterien in makroskopisch
nicht veränderten Tonsillen tuberkulöser Rinder. Inaug.-Diss. Giessen. 1935.

E. Kendelbacher, Vergl. anatomische und histologische Untersuchungen am
Vorder- und Hinterfuss von Rind und Elch. Inaug.-Diss. Giessen. 1935.

F. Göbel, Die intramuskülare Injektion von Pernokton und Rektidon. Inaug.-
Diss. Giessen. 1935.

H. Hedrich, Ueber den wirtschaftlichen Wert der Ovariotomie bei Stuten.
Inaug.-Diss. Giessen. 1935.

O. L. Feiling, Gewinnung und Untersuchung von Samen gesunder und kranker
Bullen zum Zwecke der künstlichen Besamung des Rindes. Inaug.-Diss. Gies-
sen. 1935.

G. Slavin, Beiträge zur Pathologie der Bauchspeicheldrüse bei den Haustieren.
Inaug.-Diss. Leipzig. 1935.

H. Backhaus, Ueber den Verlauf und die Dicke der Muskelfaserschichten des
Pansens im Bereich der Operationsstelle beim Pansenschnitt in der linken Flanke.
Inaug.-Diss. Hannover. 1935.

F. Becker, Die Milchversorgung der Stadt Köln unter bes. Berücksichtigung
der Milchhygiene und Milchkontrolle. Inaug.-Diss. Hannover. 1935.

K. Bickmeier, Die Aethernarkose bei kleinen Wiederkäuern mit Bestimmung
der Alkalireserve und der Aetherkonzentration im Blut. Inaug.-Diss. Hannover.
\'935-

A. Dell, Gerinnungszeit des Blutes des normalen Tieres sowie deren Beeinflussung
durch die Nahrungsaufnahme und durch die einzelnen Tageszeiten. Inaug.-Diss.
Hannover. 1935.

W. Erler, Versuche zur Spermagewinnung bei Hengsten mit der Phantom-
Methode. Inaug.-Diss. Hannover. 1935.

H. Eroms, Beitrag zur bösartigen Geschwulstbildung beim Hunde. Inaug.-Diss.
Hannover. 1935.

B. Grf.be, Beiträge zur Kasuistik anämischer Blutbefunde bei innerlich und
chirurgisch kranken Pferden. Inaug.-Diss. Hannover. 1935.

E. Gremme, Pathologisch-histologische Studie eines primären Hodensarkoms
beim Pferde und einer Mischgesohwuls^ der Niere eines Schweines. Inaug.-Diss.
Hannover. 1935.

W. Larisch, Vergl. Untersuchungen über die Brauchbarkeit der Milch- und
Blutschnellagglutinationen mit den Testflüssigkeiten nach Berge-Ekrem und nach
David für die Praxis. Inaug.-Diss. Hannover. 1935.

F. Lass, Behandlung der Anaphrodisie und des Umrinderns bei Kühen und
Färsen mit dem Vitamin-Hormonpräparat F" 109. Inaug.-Diss. Hannover. 1935.

H. Linsert, Ueber die Topographie des Rückenmarkendes und seiner Hüllen
beim Hunde. Inaug.-Diss. Hannover. 1935.

M. Müller, Blutuntersuchungen bei tuberkulösen Rindern. Inaug.-Diss. Han-
nover. 1935.

W. Niermann, Ueber einen Mischtumor der Schweineniere und eine Herzbasis-
geschwulst beim Hunde. Inaug.-Diss. Hannover. 1935.

Dr. W. Reid Blair, directeur van het New-York Zoological Park, schat naar
hun intelligentie de diersoorten als volgt :

No. i chimpansee, 2 orang oetan, 3 olifant, 4 gorilla, 5 hond, 6 bever, 7 paard.
8 zeeleeuw, 9 beer, 10 kat.

Uit de aanteekeningen, die ik heb gemaakt van ruim 700 verrichte
verlossingen bij het rund (de gevallen van prolapsus uteri meegerekend),
volgen hier enkele gevallen, die wij niet dikwijls ter behandeling krijgen.

Tweemaal is mijn hulp gevraagd voor de verlossing van een rund
van een dergelijke vrucht.

ie geval. H. W. te O. Het betreft hier een koe, die voor de tweede
maal kalft. De eigenaar heeft reeds geruimen tijd pootjes buiten de
vulva gezien. Niettegenstaande de koe flink perst, vordert de partus niet.

Bij exploratie blijkt dat twee voorbeenen in de vagina liggen, terwijl
zich voor de bekkeningang twee koppen bevinden. Mijn eerste gedachte
is, dat ik te doen heb met tweelingdrachtigheid en dus probeer ik het
eene hoofd terug te brengen in de uterus, hetgeen mislukt. Bij dieper
exploreeren is dan duidelijk de vereeniging van de beide halzen te
voelen.

Daar het moederdicr een ruim bekken heeft, bestaat de mogelijkheid
dat de vrucht in toto is te extraheeren, tenminste wanneer de ver-
dubbeling beperkt is tot hoofd en hals.

Om elke onderkaak wordt een striktouwtje bevestigd, evenzoo om
de beide voorbeenen. Dan wordt de geheele vrucht zoover mogelijk
teruggeduwd, zoodat de beide klauwtjes rusten op de bekkenbodem
Daarna wordt aan hoofd No. 1 getrokken onder gelijktijdig terughouden
van No. 2. De neusgaten van No. 2 komen ongeveer bij de ooren van
No. i te liggen. Zoo gelukt het na eenig probeeren de beide hoofden,
in het bekken te brengen. De daaraan bevestigde striktouwtjes worden
nu strak gehouden, terwijl de voorbeenen door middel van eenige
trekkracht worden gestrekt. Door twee personen wordt dan het geheele
kalf naar buiten getrokken. Na ongeveer een kwartier te hebben ge-
leefd sterft het flink ontwikkelde kalf.

Bij de sectie blijkt, dat de geheele wervelkolom dubbel is, dus de
staart eveneens.

2e geval. R. M. te K. 22.-2-1935 Primipaar aborteert. De vrucht
is dood, emphysemateus. Stuitligging. De eigenaar heeft getracht door
trekkracht de vrucht te ontwikkelen. Daarbij is het kalf, dat 4 weken
te vroeg komt, doormidden gescheurd bij de eerste lendenwervels.
Aan het afgescheurde deel zitten twee staarten en bij verder onderzoek
blijkt ook de wervelkolom dubbel te zijn.

Bij exploratie voelt de geboorteweg zeer droog aan. De borstkas
ligt ingetreden. Wanneer de arm wordt teruggetrokken is deze geheel
bedekt met losgelaten haren. Het kalf wordt ingewreven met dunne
lijnmeelpap. Het geheel wordt daardoor weer glibberig, zoodat de
LXII 59

ingewanden gemakkelijk kunnen worden verwijderd. Daarna wordt
een stompe haak achter een rib bevestigd, ongeveer halverwege de
borstkas. Bij eenige trekkracht daaraan komt het achterste gedeelte
van de borstkas met de dubbele wervelkolom naar buiten. Vervolgens
worden de beide voorbeenen weggenomen (volgens de methode van
Lindhorst) hetgeen gemakkelijk gaat door een geringe trekkracht,
na het losmaken van de huid met de hand. De rest is naar buiten te
trekken aan de stompe haak, bevestigd achter de resteerende ribben.
Hals en hoofd blijken dubbel te zijn.

J. B. te K. Primipaar. Eigenaar voelt bij exploratie het hoofd
voor de bekken-ingang liggen. Hij vindt het abnormaal van omvang,
kan de repositie niet verrichten en roept deskundige hulp in.

De omvang is zoo groot, dat het hoofd de bekkeningang niet kan
passeeren ; ook niet als de voorbeenen zijn teruggebracht in de uterus.
Met behulp van een vingermesje wordt de blaas geopend, waarna
de inhoud wegloopt en de huid slap neervalt op het hoofd. De verlos-
sing verloopt dan verder gemakkelijk. De koe sterft enkele dagen
later aan metritis.

D. F. te O. 26-4-1935. 3-jarig dier, primipaar, kalft i 4 weken
te vroeg. De klauwtjes zijn juist zichtbaar buiten de vulva, het hoofd
ligt normaal op de voorbeenen.

Door het aanwenden van de trekkracht van één persoon zijn dc
voorbeenen bijna tot de carpus naar buiten te krijgen ; bij het loslaten
veeren zij a. h. w. terug. Bij mijn komst is reeds zooveel getrokken dat
de beide pijpbeentjes zijn gebroken.

Bij diepe exploratie is te voelen dat het kalf een zeer groote buik-
omvang heeft. De navel is juist bereikbaar en kan opengescheurd
worden met de vinger. Dit alleen is niet voldoende om het water uit
de buikholte te verwijderen. Verhooging van de druk op het abdomen
van het kalf door trekkracht helpt ook niet, omdat de opening dan
afgesloten wordt door de bekkenbodem. Het wordt bereikt door met
de hand druk uit te oefenen in de flank van het kalf.

Daarna kan extractie gemakkelijk plaats hebben. Na het kalf komt
er nog zeer veel vruchtwater, terwijl er te voren ook reeds veel is uit-
gevloeid. Volgens den eigenaar was het dier abnormaal dik, zoodat
er zeker een flinke hydrallantois heeft bestaan.

J. D. te B. Hieronder verstaat men dat het wervelkanaal niet ge-
sloten is in het lendengedeelte.

Bij een koe die reeds meermalen heeft gekalfd heeft de partus geen
voortgang. Bij exploratie ligt voor de ruime bekkeningang een klein
kalf in heupligging. Bij de bestaande verhouding tusschen de afme-

tingen van het kalf en van het bekken moet extractie in heupligging
aan twee Weinmansche lussen mogelijk zijn.

Daarbij blijkt, dat het moeilijk is om het bekken van het kalf in de
geboorteweg te trekken. De oorzaak daarvan is dat het bekken a. h. w.
dorsaal opgewipt is, zoodat rug- en bekkenas in een sagittaal vlak een
hoek maken van i Iⁿ het hoekpunt is duidelijk een gat te voelen,

Na eenig probeeren gelukt het om het bekken in de geboorteweg
te trekken. De verlossing van de doode vrucht verloopt daarna ge-
makkelijk.

S. B. te K. Door toevallige omstandigheden ben ik tegenwoordig
bij de geboorte van een kalf, waarbij het hart aan de ventrale zijde
van de halswervelkolom ligt, voor de borstingang. Het kalf wordt
levend geboren en de hartslag is zeer duidelijk voelbaar aan de hals.
Spoedig sterft het dier. Bij sectie wordt de bevinding bevestigd.

Deze afwijking geeft herhaaldelijk aanleiding tot bijzondere moeilijk-
heden bij de verlossing. Het is tevens de afwijking die het meest frequent
voorkomt.

Zooals bekend kan de ligging van tweeërlei aard zijn, n.1. een zoo-
danige waarbij de ingewanden van het kalf het eerst naar buiten
treden en één waarbij het hoofd en meer dan een been van het kalf
in het bekken van de koe intreden.

In twaalf gevallen, dat mijn hulp werd gevraagd bij een verlossing,
was een schistosoma reflexum daarvan de oorzaak. Hiervan behoorden
er zes tot elke groep.

De wijze van hulpverleening is voor elke groep verschillend en
daarom worden de beide groepen afzonderlijk besproken.

De methode van werken is hierbij het halveeren van de vrucht,
hetzij met kettingzaag, hetzij met draadzaag en embryotoom, nadat
de ingewanden zijn verwijderd.

Het leiden van een striktouwtje tusschen beenen en hoofd door
stuit meestal niet op onoverkomelijke bezwaren. Somtijds is het moeilijk
om het lusje terug te vinden. Gewoonlijk maak ik daarbij gebruik van
een gewoon lusje in het touw.

Behoefte aan een of ander instrument heb ik daarbij, misschien mede
door mijn lange armen, nooit gevoeld. Het is van belang dat men bij
het inbrengen van het touwtje dit leidt over de bovenrand van de
hals ; men kan het dan aan de andere zijde gemakkelijker terugvinden.

Voor gevallen waarin hoofd en één of meer voorbeenen in een omge-
stulpte huidzak besloten liggen geldt dat niet, maar daarbij kan de
toestand door die zak voor ons werk betrekkelijk eenvoudiger worden
en de kans op verdwalen dus geringer. Vooraf zijn natuurlijk de inge-
wanden verwijderd.

Na het aanleggen van het touwtje en het recht voor de bekkeningang
brengen van het kalf, is het aanleggen van de kettingzaag een een-
voudig werk. Hoewel men bij het later ontwikkelde kalf soms een
betrekkelijk strakke huidplooi tusschen voor- en achterhand kan
reconstrueeren, heeft men daarvan bij het zagen toch geen last in de
vorm van het niet blijven liggen van de zaag in zijn juiste stand. Tijdens
het zagen worden de einden in de vagina natuurlijk gekruist en het
geheel zooveel mogelijk beschermd met handen en armen.

De moeilijkheden komen pas wanneer de zaag gevorderd is tot in
de gekromde ruggegraat. Bijna steeds trekt men de zaag daarbij klem,
hetgeen niet geheel te voorkomen is door er een touwtje achter aan
te trekken, om de eenvoudige reden dat de kromme wervelkolom door
het zagen als een wig in de bekkeningang wordt getrokken en zich zelf
dus vastzet. De eenige manier zou zijn om tijdens het zagen het kalf
terug te duwen maar daj, gaat niet gemakkelijk.

Vaak zal een dergelijk geval dan ook leiden tot kettingbreuk. Toen
ik dit tweemaal ondervonden had heb ik de volgende keer een andere
werkwijze gekozen en wel die met de draadzaag en buis van Thygesen.
Voor het ombrengen van de draad dient men daarbij gebruik te maken
van een beschermend omhulsel van het scherpe draadeinde. Hoewel
primitievere middelen in geval van nood daarvoor wel zijn te gebruiken
is de ring van Boudeling hier het aangewezen hulpmiddel. Bij het
doorzagen met de draadzaag heb ik in drie gevallen geen moeilijk-
heden ondervonden.

In één geval heb ik het dier kunnen verlossen door een eenvoudige
extractie met de hand. Het betrof een abortus-geval.

In de andere 5 gevallen is van een extractie door middel van redelijke
trekkracht (als zoodanig beschouw ik die van één krachtig persoon)
geen sprake geweest. Waarom in het handboek „Tierärtzliche Ge-
burtskunde und Gynäkologie" van Dr. A. O. Stoss de nadruk zoo
gelegd wordt op die extractie-mogelijkheid is mij niet duidelijk.

Van deze zes gevallen is éénmaal het moederdier gestorven aan
een metritis ; bij de overige is de afloop gunstig geweest.

Wanneer deze ligging zich voordoet zal alleen een diepgaande
exploratie ons op de hoogte kunnen brengen van de juiste toestand.
Dit is dan ook inderdaad noodig.

ingetreden, terwijl wij soms aan weerszijden een strakke huidplooi
voelen, die tusschen voor- en achterbeenen ligt. Reeds valt de abnor-
male houding van de voor- en achterbeenen ten opzichte van elkaar, op.
Bij verder doortasten voelt men de gladde vlakte van de pleura op
de ribwand. Toch is de toestand niet steeds zoodanig.

Zoo vond ik in twee gevallen slechts twee beenen ingetreden en
daarnaast een zak, die de indruk wekte een niet gebersten amnion-
blaas te zijn, waarin bij doortasten het hoofd en beenen te voelen
waren. De blaas bleek een omgestulpte huidzak te zijn. Bij een goed
uitgevoerde exploratie kon men echter ook in deze gevallen spoedig
de juiste diagnose stellen.

In het bovengenoemde handboek wordt ook bij een dergelijke ligging
aangeraden extractie te probeeren. Wanneer men de noodige voor-
zichtigheid betracht, met het oog op plooivorming van de uteruswand,
dan kan dat een gemakkelijke verlossing geven. Het is mij slechts in
één geval gelukt. Ook hier betrof het een abortus.

Als volgende wenk wordt aangegeven te trachten de wervelkolom
op het diepste punt door te slaan met een beitel of te halveeren door
middel van een zaag. Die krachttoer heb ik niet geprobeerd.

Aanvankelijk, d. w. z. bij mijn eerste verlossing van deze aard, heb
ik geprobeerd door middel van het embryotoom van Thygesen, de
vrucht zoodanig te verkleinen, dat de verlossing mogelijk werd. Mijn
ervaring daaromtrent is zoodanig, dat ik daar in het vervolg nooit
weer mee begin. In de eerste plaats omdat het door de abnormale
vorm van het geheel, met de bovendien vaak ankylotische gewrichten,
moeilijk is een been in zijn geheel weg te nemen en in de tweede plaats
wegens het groote gevaar dat ontstaat door de gevormde beenpunten,
die zich bovendien vaak dicht bij de oppervlakte van het kalf bevinden,
doordat de huid aan de binnenzijde ligt.

De volgende keeren heb ik daarom geprobeerd zooveel mogelijk
subcutaan te werken. Men bereikt daarmede vlugger zijn doel, doordat
het losmaken betrekkelijk gemakkelijk gaat. De veiligheid voor het
moederdier is daarbij grooter.

De afloop van deze 6 gevallen is gunstig geweest, alleen de verlossing
die percutaan werd verricht heeft een chronische endometritis (fluor
alba) ten gevolge gehad. De verlossing van dat zwaar gevormde kalf
heeft echter ook abnormaal lang geduurd (3 uren). Een licht gebouwd
kalf is meer regel bij een schistosoma reflexum.

Tenslotte nog enkele casuistische mededeelingen over de verlossing
van dergelijke vruchten.

Tweede kalfskoe, goed ontwikkeld. Bij mijn komst zijn hoofd en
vier beenen in de geboorteweg ingetreden. Extractie blijkt niet moge-
lijk te zijn. Hierbij moet opgemerkt worden, dat men bij deze vruchten
het beste doet hoofd en alle vier beenen van een touwtje te voorzien
en de trekkracht te verdeelen over deze vijf touwtjes. Daardoor wordt

de omvang het geringst en wordt de vrucht niet scheef getrokken.
De beide achterbeenen worden subcutaan weggenomen. Het werken
met de lange instrumenten gaat lastig, omdat de beenen wat gebogen
staan en stijf zijn. Daar staat tegenover, dat de huid gemakkelijk los-
laat. Bovendien zijn de spieren nog week, doordat de partus, zooals
gewoonlijk bij deze vruchten, vroegtijdig is ingetreden. Veel werk
gaat daarom gemakkelijk met de hand.

Daarna kan extractie plaats vinden aan hoofd en voorbeenen. Hier-
voor wordt nog een behoorlijke kracht gevergd (i I i persoon), terwijl
de operateur zelf zooveel mogelijk de beschermende hand houdt over
de bekkenstomp van het kalf om plooivorming en perforatie te voor-
komen.

Bij mijn komst steken bij een zeer kleine primipaar twee beentjes
naar buiten. Eén daarvan vormt in het kootgewricht een hoek van
90° in dorsaal flexie. De andere is maar juist zichtbaar.

Bij exploratie blijkt de eerste een achterbeen, de tweede een voor-
been te zijn. Verder is de binnenkant van de ribwand en het hoofd
te voelen. Het andere voorbeen is zeer klein, ligt in carpaalhouding
en is niet bereikbaar. Het is opgesloten in een zak die naast het hoofd
ligt. Het tweede achterbeen is niet te voelen.

Extratcie is onmogelijk. De beide bereikbare beenen worden sub-
cutaan verwijderd, zij zijn beide gedraaid. Daarna wordt de zak om
het tweede voorbeen ingesneden met de scherpe haak, waarbij blijkt
dat een het omgekeerde huidzak is. Ook dat voorbeentje, dat heel
klein is, wordt subcutaan weggenomen. Nu is het tweede achterbeen
ook voelbaar. Het ligt met het klauwtje op de bekkenbodem, zooals
bij een Hundesitzige Lage. Het been is niet te strekken en repositie
wordt niet geprobeerd wegens het gevaar van perforatie van de baar-
moederwand dat bestaat bij dergelijke kromme en vaak onbuigbare
beenen. Door tractie aan het hoofd kan dit tot de ooren naar buiten
worden gebracht. Daarna wordt met het embryotoom van Thygesen-
zooveel als mogelijk is van de romp (dus met hoofd en hals) wegge-
nomen, nadat eerst de ingewanden zijn verwijderd.

Dan is de rest aan het achterbeen te extraheeren onder bescherming
van de afgezaagde stomp met de hand.

Oude koe staat ongeveer vijf uren nadat een groote hoeveelheid
vruchtwater is afgegaan nog gelijk. De eigenaar voelt veel beenen en
geen hoofd en roept daarom deskundige hulp in.

Bij exploratie vind ik een behoorlijk ontwikkeld achterbeen met de
klauwtjes omhoog liggen zooals bij een stuitligging (1). Daar scheef
over heen geslagen, van rechts voor (van de koe) naar links achter,
ligt een minder goed ontwikkeld been, dat krom vergroeid is (2). Links

ligt nog een krom been, dat behoorlijk ontwikkeld is. Er is duidelijk
een carpus te voelen maar het ellebooggewricht is extra zwaar van
omvang (3). Daarover ligt verder weg een gering ontwikkeld beentje,
dat eveneens krom is en aanvoelt als een voorbeen (4). Aan dat beentje
zijn duidelijk drie klauwtjes te voelen. Het tweede been heeft iets
eigenaardigs. Het gewricht aan het proximale einde van de pijp is
bij betasten zeer duidelijk een carpus, maar het hooger gelegen ge-
wricht voelt aan als kniegewricht. In verband met de bevindingen
aan de andere beenen ligt de conclusie, dat het een achterbeen zal
zijn voor de hand. Het hoofd ligt nog in de baarmoeder en wel in
zijligging met het neusgedeelte naar voren, ongeveer in de mediaanlijn.
Na deze bevindingen kan ik mij nog geen voorstelling maken van de
werkelijke ligging.

Nadat er aan de drie grootste beenen en aan het hoofd touwtjes
zijn bevestigd, wordt er eenige trekkracht gebruikt. Dit heeft echter
geen succes. Subcutaan wordt nu het grootste been (1) weggenomen,
daarna het hoofd weer bijgetrokken. Met eenige moeite lukt dan de
extractie aan twee beenen en het hoofd.

Achter de romp liggen de sterk vergroote lever en de oedemateuze
ingewanden. Verder een groote zak met een inhoud van ongeveer
tien liter, welke veel gelijkt op amnionsvloeistof.

Bij de reconstructie van de ligging blijkt dat de schistosoma van een
bijzondere vorm is. Men kan zich het ontstaan indenken door een
draaiing van de rugwervelkolom in een nagenoeg horizontaal vlak
om een verticale as, die op de rugwervelkolom geplaatst is. De voor-
hand komt daarbij dus a. h. w. in normale ligging op het staartbeen te
liggen. Deze voorstelling wijkt af van die, welke bij het ontstaan van
een gewone schistosoma reflexum kan worden gemaakt, n.1. een draaiing
van de rug in een verticaal vlak om een horizontale as, die loodrecht
staat op de wervelkolom.

Het uiterlijk verschil tusschen deze beide afwijkingen is, dat in het
beschreven geval het hoofd op de vier beenen ligt, terwijl het bij een
schistosoma reflexum er tusschen ligt.

De eigenaar bericht dat een tweede kalfskoe staat te kalven. Twee
beentjes komen te voorschijn en volgens den eigenaar ook het lijf
(uterus). Bij mijn komst staat de eigenaar achter de staande koe met
een laken gepakt om een groote massa. Bij het verwijderen van het
laken blijkt dat twee klauwtjes naar buiten komen met de kleine
klauwtjes omhoog gelegen, daaronder hangen de ingewanden van een
kalf. Bij exploratie is duidelijk te voelen, dat zij door een opening aan
de buikzijde uit het kalf komen. Zij worden verwijderd. Voor de heup,
links, is een zwelling te betasten, die rond is en geen scherpe kanten

Mededeelingen van den Veeartsenijkundigen Dienst.
(Uit de laboratoria der Rijksseruminrichting).

Als regel werden 8—10 dagen na het opmerken der ziekteverschijn-
selen bij de varkens, de eerste ziektegevallen bij runderen waargenomen.
Aangenomen moet dus worden, dat bij runderen bij spontane infectie,
de incubatieduur ongeveer 8 a 10 dagen zal bedragen.

Bij de in Nederland waargenomen gevallen onder de runderen werden
duidelijk twee verschillende symptomen-complexen waargenomen. In
het eene geval domineert de jeukte, het niezen of proesten en de aan-
vallen van wildheid (wellicht een gevolg der hevige jeukte) ; in het
andere geval treden kramptoestanden, sterk zweeten en frequentie-
verhooging van ademhaling en harwerking meer op den voorgrond.
In het eerste geval begint de ziekte met eenige onrust, schuimspeekselen,
verminderden eetlust en melkgift. De huidjeukte, die daarna spoedig
begint, ook wel beginnen kan zonder eenig voorafgaand verschijnsel,
verergert zeer snel. Meestal bestaat de jeukte in de omgeving van een
oog, van een der neusopeningen, van den mond of een wang ; ook komt
het voor, dat zij zich localiseert aan het achterstel en in de omgeving
der genitaliën en den uier. Spoedig is de huid ter plaatse door lekken,
schuren en bijten verdikt, oedemateus gezwollen, onthaard en vaak
bloedig verwond. Het niezen en proesten begint soms met de eerste

Vervolg bladz. 94.8.
heeft. De omvang van het geheel lijkt zoodanig te zijn, dat extractie
wel zal gelukken. Door trekkracht van een man en een jongen gelukt
dat, daarbij draait tijdens de extractie het voorstuk van het kalf om
zijn lengteas.

Men denkt zich het kalf plat op de grond liggende op zijn rechter-
zijde met de beenen uitgestrekt van de romp. Men neemt nu de achter-
beenen en brengt die langs de grond naar de rechtsche zijde (achter
het kalf staande), terwijl het voorstuk van het kalf op zijn plaats blijft.
Er ontstaat een slag in de rug ter hoogte van de laatste rugwervels.
Verder zit ter plaatse van de navel een gat, dat passabel is voor een
vuist en waardoor de ingewanden a. h. w. naar buiten puilen.

Daar nu bij de partus de achterbeenen hun normale ligging hadden
(als bij stuitgeboorte), moest het voorstel ongeveer op de rug liggen.
De ronde zwelling die links voelbaar was, werd dus gevormd door
het borstbeen en zijn omgeving.

ziekteverschijnselen, maar kan ook voorafgegaan worden door een her-
haald uitlikken van een neusgat. Na eenigen tijd worden de jeukte en
het niezen periodiek erger en treden aanvallen van wildheid op. De
dieren geven nergens meer acht op, zwaaien en slaan met het hoofd
tegen muren of palen. Deze aanvallen kunnen zeer hevig worden tot
razernij toe.

Tusschen twee aanvallen staan de dieren eenigszins suf met het hoofd
omhoog, als het ware in afwachting van een volgenden aanval. Pijn-
stillende middelen als cocaine e. a. verminderen noch de jeukte noch
het niezen. Temperatuur, hartwerking en ademhaling zijn in den
aanvang zonder opvallende afwijkingen. Bij het ingeven van medica-
menten blijkt het slikken bezwaarlijk te gaan. Het schuimspeekselen kan
soms tamelijk hevig zijn. Al korten tijd na het begin ziet men veelal
krampen. Soms ontstaat een tonusverhooging van verschillende spier-
groepen, soms locale rillingen. Vooral ziet men clonische en ticachtige
krampen van kaak-, nek- en halsspieren.

Bij enkelen is wel opgemerkt een begin van manegebeweging en schijnt
een plotseling ernstige tijdelijke bewustzijn-stoornis te kunnen optreden.
Bij het toenemen der verschijnselen worden ademhaling en hartwerking
niet altijd evenredig versneld. De temperatuur schommelt binnen nor-
male grenzen ; zij steeg bij enkele dieren tot boven 41 ° C. Ten slotte
geraken de dieren uitgeput, laten het hoofd hangen, zoeken steun tegen
een paal of muur. Spoedig gaan zij dan liggen, lijken paretisch, worden
suf en sterven soms plotseling. Duur der ziekte van 6—24 uur.

Het andere symptomencomplex karakteriseert zich meer door kramp-
toestanden, pijn, vaak sterk zweeten en een frequentieverhooging van
ademhaling en hartwerking. De eerste verschijnselen zijn : verminderde
eetlust, loomheid afgewisseld met onrust en lichte tot vrij hevige buik-
pijn (drentelen, herhaald liggen en opstaan, kreunen). Enkelen stooten
veel naar andere dieren of trappen naar personen. Soms bestaat schrik-
achtigheid, de blik is star en angstig, met opgetrokken bovenooglid of
te ver voorgeschoven membrana nictitans. Ook buitenwaartsch scheel-
zien is wel een der eerste symptomen of tonusverhooging van enkele
spiergroepen, b.v. hooggehouden hals of staart.

In het verdere verloop kunnen optreden : sterke rillingen, plaatselijk
of algemeen, opisthotonus ook wel orthotonus, gestrekt staan met
vooral schouders en voorbeenen naar voren, loopen met stijve voorbeenen,
weven, manegebewegingen, tonische en clonische kauwkrampen, to-
nische krampen van oor- en nekspieren, epileptoide aanvallen en plot-
selinge bewustzijnstoornissen (vertigo), langzaam verergerende sufheid
b.v. blijven staan in abnormale houding met slaperigen blik (stupor)
met buien van onrust en wildheid, schuimspeekselen. Altijd wordt de
ademhaling vrij spoedig sneller, oppervlakkig en onregelmatig in
tempo en diepte. Eenige malen trad duidelijk het ademphenomeen van
Biot op. Hartwerking is meestal zeer versneld ; pols meer dan 170 p. m.
Bij het afnemen van de krampaanvallen neemt de sufheid toe, tot perio-

den van halve bewusteloosheid. Temperatuur meestal normaal tot iets
verhoogd, 40* C. ; slechts enkele malen worden temperaturen tot
41,2° a 41,3° C. gevonden. De meeste dieren dronken zeer graag en
goed ; slikbezwaren zijn niet met zekerheid gezien.

Huidjeukte treedt in sommige gevallen op, maar niet in het eerste
stadium ; als regel begint ze aan ribwand of schoft en breidt zich daarna
uit over het geheele lichaam. Zij kan zoo erg worden, dat de dieren
van het schuren, krabben en bijten van moeilijk bereikbare plaatsen
zoo moe worden, dat zij het even moeten opgeven of omvallen. Zweeten
trad bij bijna alle dieren, soms reeds spoedig en vrij sterk op over het
geheele lichaam. De dood komt na een kortdurende periode van toe-
nemende bewustzijn-storing, met als krampverschijnselen hoogstens
geringe zwembewegingen.

Opvallend was, dat de dieren, waarbij\' de ziekte minder snel verliep,
zoo\'n hevigen dorst hadden en buitengewoon snel vermagerden. Dit
was soms duidelijk in ruim 24 uur. In die gevallen, waarin dit onder-
zoek verricht werd, werd steeds veel glucose (1 % en meer) in de urine
gevonden, die zuur reageerde.

Twee dieren, welke ongeveer 14 dagen ziek zijn geweest, onder
minder hevige verschijnselen, zijn hersteld. Een drachtig jong rund
aborteerde, kreeg een mucopurulente uitvloeiing, de faeces bevatte
verscheidene dagen veel slijm, terwijl het dier veel gehoest heeft zonder
waarneembare longafwijkingen.

Twee volwassen runderen werden experimenteel geïnfecteerd, n.1.
één subcutaan met hersenemulsie, het andere intraveneus met emulsie
van miltpulpa, afkomstig van een gestorven rund. Het subcutaan
geënte rund was na 8 dagen plotseling ziek onder verschijnselen van
hevige jeukte op de entplaats, excitatieverschijnselen, speekselen, tand-
knarsen, versnelde pols en ademhaling ; dood 18 uur na de eerste ver-
schijnselen.

Het intraveneus geïnfecteerde rund met miltpulpa van dezelfde koe,
toonde de eerste ziekteverschijnselen eerst na 16 dagen. Deze bestonden
in onrust, anorexie, speekselen, tandknarsen, versnelde pols en adem-
haling. Sterk zweeten, jeukte op den ribwand, ten slotte zwakte van
de achterhand en dood na 36 uur.

Hier had men bij deze twee proefdieren ongeveer de beide sympto-
mencomplexen, die bij de spontane ziekte bij runderen waargenomen zijn.

Remlinger en Bailly beschrijven bij de experimenteele ziekte van
het konijn eveneens verschillende symptomencomplexen, welke als
regel wel een gevolg schijnen van de wijze van infectie. Bij intracranieele
infecties ziet men symptomen, die duiden op een encephalitische of
meningitische aandoening zonder locale verschijnselen. Bij de intra-
oculaire infectie begint de ziekte in ongeveer 90 % der gevallen, bij
subcutane en intradermale infectie bijna constant met jeukte op de
inentingsplaats. In verband hiermede dringt zich de vraag naar voren,
houden bij het rund de waargenomen symptomencomplexen eveneens

Bij slechts drie paarden werden verschijnselen waargenomen, welke
in verband worden gebracht met deze ziekte, omdat zij zich bevonden in
dezelfde stallen, waar varkens en runderen ziek geworden en gestorven
waren.

Deze verschijnselen beperkten zich tot 2 a 3 dagen verminderde
eetlust, stijven gang en traag in het werken. Een dier moest \'s morgens
éénmaal geholpen worden bij het opstaan, terwijl een ander neiging
had tot achteruitdringen tegen den stalmuur en af en toe intrekken
van rug en lenden. Geen dier is gestorven.

Twee paarden, subcutaan besmet met runderhersenen, waren na
4 dagen ziek, hadden geen eetlust, waren zeer soporeus, versnelde pols,
geen temperatuurverhooging. De oogleden waren min of meer gezwol-
len ; men kreeg den indruk, dat de dieren slecht zagen. Bij een paard
deden verschijnselen denken aan die van maanblindheid. Dit paard
zag na herstel weinig meer. De verschijnselen waren na 8—14 dagen
verdwenen. Ook bij varkens en vooral bij die, welke meermalen met
smetstof zijn ingespoten, ziet men van tijd tot tijd slecht zien tot blind-
heid optreden.

De verschijnselen bij het varken zijn veel minder opvallend dan bij
het rund. Bij de eerst waargenomen gevallen zijn ziekte- en sterfge-
vallen gezien, die aan acute varkenspest deden denken, n.1. acuut
hevig ziek zijn, bloedige ontlasting, plotselinge dood. Alle latere ge-
vallen hebben zich gekenmerkt door een veel lichter verloop, zoodat,
wanneer men van het bestaan dezer ziekte geen kennis had gehad, zij
in vele gevallen niet onderkend zou zijn. Bij een licht verloop kan het
blijven bij slaperigheid, verminderden eetlust, een enkel varken dat
braakt, een enkele lichte neusbloeding, weieens vermeerderde vechtlust
en geen tot geringe verhooging van temperatuur. Voorts kunnen aan-
wezig zijn niezen, snuiven, mucopurulente neusuitvloeiing, iets schuim-
speekselen, iets rochelende ademhaling, af en toe hoesten, lichte huid-
jeukte vooral weer aan den kop, waardoor gladde huidplekken ontstaan
en soms matige zwellingen in de parotisstreek, wangen en neusrug.
Ook nerveuze verschijnselen worden vaak gezien vanaf rillen en tic-
achtige krampen tot epileptoide aanvallen, beginnende met clonische
kauwkrampen met tandknarsen, steeds herhaald wijd openen van den
bek, nekkramp of manegebewegingen.

Darmbloedingen tot haemorrhagische ontstekingen kunnen evenals
de genoemde epileptoide aanvallen, in de eerste twee dagen, dat de
dieren ziek zijn, oorzaak zijn van plotselinge sterfgevallen. Overigens
genezen de varkens, voor verreweg het grootste gedeelte, (meer dan
98 %), in 3—10 dagen volkomen ; zij eten en groeien weer normaal.

De meeste sterfgevallen werden gezien onder zware mestvarkens en
jonge biggen, alsook onder varkens^ die een mineraal- en vitaminenarm
en eiwitrijk dieet kregen.

In het algemeen krijgt men den indruk uit de beschrijving der ziekte
onder de varkens in Hongarije, zooals deze door Köves en Hirt ge-
geven is, dat de verschijnselen onder de dieren daar heviger en meer in
het oog springend zijn, dan in Nederland.

Bij honden en katten begon de ziekte met onrust en vreemd gedrag.
De honden bewogen zich minder gemakkelijk, één was kreupel aan een
voorbeen en was duidelijk pijnlijk in de onder borststreek. Zij schuim-
speekselden, braakten en werden langzamerhand suffer. Eén had ergen
dorst en dronk veel, zonder bezwaar.

De katten miauwen veel, werden bij aanraking soms wild tot agres-
sief. Het miauwen werd klagelijk, later trad braken en sufheid op. Zij
sterven in coma binnen 36 uur na de opgemerkte onrust.

Bij de sectie wordt als meest opvallende verandering gevonden een
haemorrhagische oedemateuse infiltratie van de cutis en subcutis, ver-
oorzaakt door het schuren, krabben en bijten tijdens het leven als reactie
op de hevige jeukte.

Rigor mortes normaal. De longen toonen geen afwijkingen ; enkele
malen waren onder het endocard bloedingen aanwezig. De pens goed
gevuld, soms uitgezet door gas. Op het lebmaagslijmvlies soms roode
vlekken en strepen (hyperaemie en bloedingen), die ook kunnen voor-
komen in het slijmvlies van den dunnen en den blinden darm. Gedeelten
van den dunnen darm zijn soms gecontraheerd met als eenigen inhoud
een dik slijmbeslag of alleen gas. In enkele gevallen was ook de blinde
darm geheel of gedeeltelijk duidelijk gecontraheerd en was de inhoud
veel te dik. Daarnaast meestal een geringe parenchymateuse degeneratie
der parenchymateuse organen.

Aan de nieren zijn macroscopisch geen afwijkingen waar te nemen.
De blaas is als regel sterk gevuld. De urine bevat in een zeer groot aantal
gevallen glucose en eiwit. Dit verschijnsel is echter niet zoo constant,
dat bij afwezigheid van suiker of eiwit men het bestaan dezer ziekte zou
kunnen uitsluiten.

De hersenen en hersenvliezen zijn bloedrijk ; soms vindt men in de
subduraal-ruimte een kleine hoeveelheid sereus cellig of meer fïbrineus
vocht. Frenkel vond in het verlengde merg en op sommige plaatsen
in de pedunculi behalve sterk gevulde bloedvaatjes ook haardjes, die
zich voordeden als grijsroode zeer kleine transparante vlekjes, die
soms min of meer wigvormig waren. Caudaalwaarts werden in het
halsmerg op enkele doorsneden kleine onregelmatig begrensde don-
kerder plekjes gevonden in de grijze substantie en wel v.n.1. in de voorste
hoornen.

Microscopisch staan op den voorgrond capillaire bloedingen en
bloedingen uit grootere vaten. In de grijze substantie liggen deels in ver-
band, deels zonder eenig waarneembaar verband met sterk gevulde
capillairen, onregelmatig begrensde kleine bloeduitstortingen. Daar-

naast vindt men minder frequent in de perivasculaire lymphruimte der
grootere vaten en in het omringende zenuwweefsel eveneens bloedingen.
Deze bloedingen hebben op sommige plaatsen het zenuwweefsel in
hooge mate gelaedeerd en voor zoover zij in de grauwe substantie vcor-
komen, vele gangliencellen uit hun verband gebracht. Voorts vindt
men vasculaire en perivasculaire ontstekings-infiltraten, welke niet
zelden gecombineerd zijn met bloedingen. Over het algemeen zijn de
gangliencellen weinig of niet waarneembaar veranderd, behalve in de
bloedingshaarden, waar men wel degcneratieverschijnselen aan ceze
cellen waarneemt. Kern of protoplasma-inclusies werden in de gan-
gliencellen niet gevonden, ook niet in die der Ammonshoornen.

Bloedingen werden eveneens waargenomen in de corpora quadrige-
mina. In het halsmerg komen vasculaire infiltraten voor in de voorste
hoornen, vaak in de omgeving van het centraalkanaal. Ook de achterste
hoornen zijn niet gevrijwaard. In de witte substantie ziet men enkele
kleine glieuse haarden.

Folger vond in de medulla oblongata, deels in het ruggemerg v.n.1.
in de grijze substantie kleine bloedingen, alsmede, hoewel zeldzamer,
perivasculaire infiltraties. Deze veranderingen waren in het eene geval
ernstiger dan in het andere. Wel kwamen bloedingen voor zonder vaat-
veranderingen, omgekeerd was dit niet het geval. Grove veranderingen
in de ganglien-cellen en de zenuwvezels werden niet gezien, terwijl ook
geen intracellulaire lichaampjes konden worden aangetoond in de
gangliencellen en in de celkernen.

Zeer uitvoerige histologische onderzoekingen bij verschillende dier-
soorten zijn verricht door Hurst. Door deze studie is gebleken, dat het
virus in staat is op ruimen schaal laesies te veroorzaken bij vele dier-
soorten, in het bijzonder in het zenuwstelsel. Hoewel gegroepeerd
onder de neurotrope virussoorten, heeft het niet uitsluitend neurotrope
affiniteit. Bij sommige dieren, o.a. konijnen, worden insluitsels gevonden
in een groote verscheidenheid van cellen. Hierin ligt een aanwijzing,
dat het virus kan parasiteeren in cellen, afkomstig van elk embryonaal
weefsel. Al naar gelang van den gastheer, bij wien het is binnen-
gedrongen, veroorzaakt het min of meer ernstige laesies, waardoor het
verschillend verloop ook is te verklaren.

Bij konijnen, intradermaal, subcutaan of intramusculair geïnfecteerd,
ontstaat een locale ontsteking met necrose. De infectie stijgt langs de
periphere zenuw (mogelijk zoowel interstitieel als door de ascylinders)
naar de correspondeerende ganglia en segmenten van het ruggemerg.
Gedurende de incubatie zijn geen veranderingen in die spinale ganglia
en segmenten aanwezig. Ongeveer i a 2 uur, nadat het virus in die
ganglia kan worden aangetoond, doordat eenige cellen zijn aangetast,
begint het krabben. Bij dieren, die 10 a 12 uur daarna nog leven, is
bijna elke cel van het gangliën aangetast. Er bestaat een oxychroma-
tische degeneratie van de nuclei, als gevolg van de vorming van intra-
nucleaire insluitsels. De dood volgt spoedig, nadat het virus de medulla

bereikt, voordat zichtbare veranderingen ontstaan zijn. Intracerebrale
infectie wordt gevolgd door karakteristieke laesies in de meningen, in
de subpiaglia cellen en in oppervlakkig geplaatste zenuwcellen.

Patholoog-anatomische veranderingen in de longen houden geen
noodzakelijk verband met de aanwezigheid van het virus ; specifieke
laesies kunnen aanwezig zijn. Intranucleaire insluitsels, overeenkomst
vertoonende met die van herpes encephalitis, gele koorts, enz., komen
voor in de cellen, afkomstig van elk embryonaal weefsel.

Het onderzoek bij caviae betreft alleen subcutaan ingeënte dieren. De
verschijnselen zijn als bij het konijn, echter minder duidelijk, vermoede-
lijk in verband met den minderen graad van gevoeligheid dezer dieren.

Bij den aap ontstaat na intracerebrale infectie een primaire degene-
ratie en necrose van de zenuw- en gliacellen, hoofdzakelijk in de cor-
ticale substantie, gepaard gaande met specifieke nucleaire laesies. De
afwezigheid van nucleaire insluitsels in de cellen van mesodermale
herkomst in de hersenen en elders, maakt het waarschijnlijk, dat bij
deze dieren het virus uitsluitend de cellen van ectodermale structuur
aantast, in tegenstelling van hetgeen bij het konijn werd gevonden.

Perivasculaire infiltraties werden meest gevonden in de grijze sub-
stantie in de omgeving van de 3e en 4e ventrikel, waar de zenuwcel-
beschadiging betrekkelijk gering was. Laesies in andere organen worden
niet aangetroffen.

Op grond van het spaarzame materiaal, dat Hurst onderzocht,
concludeert hij, dat de laesies bij het rund dichter staan bij den aap
dan bij het konijn. In het ruggemerg, verlengde merg, basale ganglia
en cerebrale cortex waren pathologische veranderingen aanwezig. Peri-
vasculaire infiltraties nam hij slechts matig waar, gepaard met diffuse
plekken van microglia proliferatie in de grijze substantie. In de
witte substantie waren compacte gliahaarden zeldzamer. Het meeren-
deel der zenuwcellen was normaal of er bestond een geringe chromato-
lysis ; enkele waren acuut necrotisch, zeer zelden werd neuronophagie
gezien. In weinig zenuwcellen waren nucleaire insluitsels.

Bij het varken zijn de laesies in het ruggemerg ernstig. In de hersenen
predomineeren de vasculaire en perivasculaire infiltraties ; zenuwcel-
degeneraties zijn relatief gering. Typische insluitsels werden niet opge-
merkt. Hurst meent dat deze veranderingen meer veroorzaakt worden
door het toxine dan door het virus zelf. Het overheerschend beeld
bij het varken is de absolute afwezigheid van typische nucleaire insluit-
sels, zooals bij andere dieren gevonden worden. De veranderingen bij
het varken in het lymphatisch systeem, o.a. vergroote halslymph-
klieren, haemorrhagiën in de periphere substantie, infiltraties enz.,
vormen een verder verschil in reactie op het virus.

Door Gerlach en Kraus zijn in het centraal zenuwstelsel van aan
pseudolyssa en poliomyelitis anterior acuta gestorven proefdieren, vol-
gens Heidenhaim en v. Krogh kleurbare granula gevonden, welke zij
specifiek voor deze ziekten dachten. Uit latere onderzoekingen van

Gerlach en Kress daarentegen is gebleken, dat deze physiologisch in
en buiten de gangliencellen van de meest verschillende dieren voor-
komen. Vermoedelijk zijn het pigmentkorrels van lipoiden aard. Waar-
schijnlijk achten zij het, dat bij pseudolyssa en poliomvelitis dergelijke
granula veelvuldiger aanwezig zijn dan normaal. Mogelijk is de be-
schadiging der zenuwcellen door neurotroopvirus van invloed op de
vorming van dergelijke granula.

Differentieel diagnose. Indien gelijktijdig bij verscheidene dieren,
als varkens, runderen, honden en katten, zoowel afzonderlijk als ge-
zamenlijk, ziekteverschijnselen optreden van nerveuzen aard, zou aan
de mogelijkheid van dolheid gedacht kunnen worden. Het plotseling
optreden der verschijnselen, de hevige jeukte in de meeste gevallen,
het overvloedige speekselen zonder verlamming van de onderkaak en
de korte duur der ziekte geven spoedig een voldoende aanwijzing. Komt
de ziekte uitsluitend bij varkens voor, dan is de diagnose vaak moeilijk.
Het plotseling optreden van het verschijnsel anorexie in den geheelen
troep en het genezen zonder behandeling in enkele dagen, kan een
aanwijzing geven. Treedt bloeddiarrhee op, dan is verwisseling met
acute virusvarkenspest mogelijk ; de plotselinge sterfte, alsmede het
verdere verloop in den troep, geven spoedig opheldering.

Voor het stellen van een juiste diagnose is enting van konijnen sub-
cutaan of intraoculair met hersenemulsie of orgaansap onmisbaar.

Prognose is voor runderen, honden en katten ongunstig. Er komen
onder runderen, honden en katten wel licht verloopende gevallen voor
die genezen ; zoodra echter het verschijnsel jeukte aanwezig is, sterven
alle aangetaste dieren.

Behandeling. Het ziekteproces duurt in vele gevallen te kort voor
het instellen van eenige behandeling. Het verschijnsel jeukte is door geen
locale behandeling op te heffen ; zelfs cocaine-injecties geven geen
vermindering. Van de inspuiting van 400—500 ccm. reconvalescente-
serum van een rund, hetwelk een abortief verloopende ziekte had door-
gemaakt, alsmede van varkens, die genezen waren, werd geen succes
waargenomen. Evenmin werd eenige invloed waargenomen op het
ziekteverloop na de inspuiting van serum van paarden, welke herhaalde
malen subcutaan met hersenen van gestorven runderen waren ingespoten.

Immuniteit. Door Shope is er reeds op gewezen, dat konijnen en
cavia\'s, die met subletale doses smetstof ingespoten waren, later een
bepaalden graad van immuniteit bleken te hebben verkregen. Mengsels
van cavia-immuunserum en smetstof, ingespoten bij konijnen, ver-
lengden in elk geval de incubatie, terwijl de hiermede ingespoten cavia\'s
in het leven bleven. Konijnen daarentegen bleven ook in leven, wanneer
zij behandeld werden met mengsels van varkensserum en smetstof.
Hieruit blijkt, dat de smetstof dezer ziekte immuunlichamen vormt in
daarvoor geschikte dieren.

Aan de Rijksseruminrichting zijn verschillende proeven genomen om
bij paarden en varkens preventief, resp. curatief, serum te bereiden,
echter zonder eenig zichbaar resultaat, noch bij runderen noch bij
laboratorium-proefdieren (konijnen). Voor dergelijke proeven zijn
cavia\'s minder geschikt, omdat een groot aantal dezer proefdieren weinig
gevoelig is voor een infectie.

Paarden zoowel als varkens verdragen tamelijk goed de subcutane
inspuiting zelfs van groote doses runder- of konijnenhersensmetstof. Als
eenig nadeelig verschijnsel bij de varkens is opgemerkt, dat deze dieren
slecht gaan zien, zelfs blind worden. Vermoedelijk ontstaat dus een
aandoening van de thalami optici.

Met serum van zulke dieren is het niet gelukt konijnen, die eerst
waren ingespoten en daarna geïnfecteerd met kleine doses smetstof of
geinfecteerde konijnen in verschillende stadia der incubatie en in het
begin der ziekte behandeld, in het leven te behouden. Verschillende
proefnemingen met gedroogde smetstof, virus behandeld met formol
en andere desinfectantia enz., hebben tot op heden niet geleid tot een
vaccin ter immunisatie bij de dieren.

In Brazilië hebben Quiroga, Rottgardt en Acoast een entstof
bereid tegen het Mal de Caderas, waarmede reeds meer dan 250.000
stuks vee met succes zijn ingeënt. De bereiding van deze entstof geschiedt
in navolging van het chloroformvaccin tegen rabiës, aangegeven door
Kelser, als volgt.

Uitgegaan wordt van een „virus fixe". De hiervoor gebruikte stam
is afkomstig van een rund, dat op het eiland Apipé Grande gestorven
was aan een natuurlijke infectie. Het virus is herhaalde malen gepas-
seerd door konijnen, langs cerebralen weg, zoodat deze dieren regel-
matig in 13—15 dagen sterven. Daarna is het gepasseerd door paarden,
zoolang, totdat de virulentie voor deze dieren gefixeerd is, dat zij ge-
regeld na 9—10 dagen bij intracerebrale enting bezwijken.

De hersenen van zoo\'n paard (gestorven of in agonie geslacht), waar-
van het gemiddelde gewicht 570 gram bedraagt, worden onder de
noodige aseptische voorzorgen uitgenomen en in een steriel mortier
fijngewreven onder bijvoeging van 285 ccm. physiologische zoutoplos-
sing (0,9 %). Deze emulsie wordt gedaan in een dikwandige, zoo
mogelijk conische flesch, waarin een aantal glasbolletjes of steentjes ter
grootte van 5—8 mm. Daarna wordt de mortier uitgespoeld met 285
ccm. physiologische oplossing, hetgeen ook in die flesch gedaan wordt.
Aan deze emulsie wordt 1,5 % chloroform toegevoegd, waarna de
flesch goed gesloten wordt met een caoutchouckurk. Vervolgens wordt
zij gedurende 3 uur krachtig en snel in een mechanische schudmachine
geschud. Na dit schudden wordt de emulsie gefiltreerd door steriel gaas,
waarna nog 570 ccm. physiologische keukenzoutsolutie met 1,5 %
chloroform wordt toegevoegd.

De nu verkregen emulsie bestaat dus voor 33v3 % uit hersenen. Men
kan deze emulsie nu 8 dagen wegzetten, beter is echter haar 3 maal

per dag gedurende 15 tot 20 minuten opnieuw te schudden. Hierdoor
verkrijgt men een zoo goed mogelijk homogene emulsie, maar vooral
kan daardoor de chloroform goed op het virus inwerken. Het virus is
absoluut zeker gedood na 8 dagen ; het verdient geen aanbeveling de
entstof eerder te gebruiken. De preventieve dosis bedraagt subcutaan
20 ccm. voor volwassen paarden en runderen, 15 ccm. voor die van een
jaar, 10 ccm. voor kalveren en 5 ccm. voor kleinere dieren. Deze entstof
is in de praktijk duidelijk werkzaam gebleken als preventivum bij die-
ren, welke aan een natuurlijke infectie blootstaan.

Maatregelen ter bestrijding. Voor zoover in ons land gezien is
en men uit enkele publicaties uit andere landen kan opmaken, wordt
deze ziekte verspreid door de varkens, omdat onder deze dieren een
latente vorm voorkomt, misschien ook een aantal virusdragers.

Ter voorkoming van ziekten onder de runderen, zal men derhalve
moeten komen tot een volkomen scheiding van runderen en varkens,
zoowel op stal als in de weide.

Alhoewel het nog niet vaststaat, dat vliegen, muggen en huidpara-
sieten de smetstof overdragen, maar de waarschijnlijkheid toch zeer
groot is, moet dit ongedierte in de stallen geregeld bestreden worden.
Evenzoo moet dit geschieden met ratten en muizen, omdat ook bij dit
ongedierte deze ziekte spontaan kan voorkomen. Bovendien hebben
deze dieren vaak veel vlooien, die misschien de smetstof op andere
dieren kunnen overdragen.

Daar gebleken is, dat het virus zoowel in vochtigen als drogen toe-
stand lang in leven kan blijven, moet men stallen, waar de ziekte voor-
komt, geregeld ontsmetten door reiniging met desinfectantia. Hier-
voor komen in aanmerking |—1 % zwavelzuur of zoutzuur en |—1 %
natronloog.

Ten slotte dient men er rekening mede te houden, dat door inentin-
gen der varkens deze ziekte kan worden versleept in denzelfden geest
als in de jaren 1920—1925 de varkenspest door de vlekziekte-inenting
in verschillende landen verspreid is.

In streken, waar de ziekte van Aujeszky niet inheemsch is, doch
toevalling wordt binnengesleept, zijn bovengenoemde maatregelen
volkomen voldoende om deze ziekte te bestrijden.

De infectieuse bulbair paralyse is in 1931—1932 in verscheidene
landen van Europa en Amerika waargenomen. Het virus is filtreerbaar
door grofmazige filters en door Traub in weefselculturen gekweekt. De
tenaciteit is groot, in glycerine bij 1—2° C. blijft het meer dan 3 jaar
in leven ; ook resistent tegen uitdrogen ; sterft af in 5 minuten bij
6o° C. Voor gewone desinfectantia weinig gevoelig, wordt door ver-
dunde zuren en alkaliën onmiddellijk gedood. Spontaan komt deze
ziekte voor bij paard, rund, varken, schaap, geit, hond, kat en rat,
alsook bij wilde dieren. Experimenteel zijn ook pelsdieren en vogels

gevoelig. Het konijn is het meest geschikte proefdier. Van de apen-
soorten is Micos rhesus wel, Inuus ecaudatus niet gevoelig. De mensch
is ongevoelig. Voor varkens is de ziekte contagieus ; bij andere dieren
komt zij sporadisch voor ; het zieke of latent zieke varken speelt een
rol als smetstofbron. Contact-infectieproeven gaven steeds een negatief
resultaat, waarschijnlijk brengen stekende parasieten de smetstof over.
Infectie per os niet aannemelijk, omdat de smetstof in de maag reeds
binnen 15 minuten dood is. Smetstof komt in bepaalde stadia in het
bloed voor ; er is dus gevaar voor verspreiding van smetstof door de
inentingen, zooals vroeger bij varkenspest gezien is. Ook is verspreiding
mogelijk door serum, afkomstig van varkens. Het karakteristieke ver-
schijnsel van jeukte ziet men bij de varkens zelden. Prognose is als
regel ongunstig behalve voor de varkens ; bij deze is de sterfte gering.
Behandeling heeft geen doel, ziekteverloop is te kort ; varkens genezen
van zelf. Als maatregelen van bestrijding: volkomen scheiding van var-
kens en andere dieren, dcsinfectie der stallen met verdunde zuren of loog,
dcsinsectie van dieren en stallen, bestrijding van muizen en ratten.

Discussie en conclusie op de 9de zitting van het Internationale Veeziekte-
bureau te Parijs.

Bij de behandeling der rapporten over de ziekte van Aujeszky werd door mij
in het bijzonder de aandacht gevestigd op het voorkomen onder de varkens en de
rol welke deze spelen bij de verspreiding onder andere dieren. Voorts, dat niet
aangetoond is kunnen worden, op welke wijze de natuurlijke infectie plaats vindt,
doch dat niet aannemelijk is, dat dit geschiedt door opname van smetstof per os of
door direct contact. De waarschijnlijkheid werd geopperd, dat insecten of huid-
parasieten de overdragers zijn. Vervolgens is gewezen op de mogelijkheid van
verspreiding door inentingen der varkens, zooals ook bij varkenspest gezien is.
Tenslotte werd nogmaals de aandacht gevestigd op het feit, dat serum, afkomstig
van varkens, de ziekte over groote afstanden kan verspreiden en dat dit aannemelijker
is dan een autochtoon optreden.

Mannic.er lichtte bij afwezigheid van Köves diens rapport toe, waarbij naar
voren werd gebracht, dat Köves van meening is, dat deze ziekte meer verspreid
in de wereld voorkomt dan algemeen gedacht wordt, inzonderheid onder de var-
kens, echter niet steeds als zoodanig onderkend wordt, in verband met de weinig
in het oog springende symptomen bij deze dieren. In Hongarije kwam in den tijd
toen in Holland deze ziekte werd waargenomen, een enzoötie voor onder eenige
duizenden varkens, die slechts bij toeval gediagnostiseerd werd als de ziekte van
Aujeszky. Hij wees erop dat de smetstof aanwezig is, behalve in het centrale zenuw-
stelsel, in het bloed, in de longen, de milt, de lever en in de urine, maar niet in het
speeksel; dat de verschijnselen bij rund, schaap en hond gekarakteriseerd zijn door
jeukte, maar bij varkens gebrek aan eetlust, zenuwverschijnselen, longoedeem en
larynx-pharynx-paralyse gezien worden.

Varkens kunnen geïmmuniseerd worden ; daar echter de sterfte niet groot is
heeft dit in verband met de kosten, geen zin. Behandeling van andere dieren is niet
mogelijk in verband met den korten ziekteduur.

Lopez deelde mede, dat ook in Spanje een geval dezer ziekte onder varkens is
waargenomen ; dat niet bekend is of zij ook op meer plaatsen voorkomt.

De voorzitter Berger vestigde de aandacht er op, naar aanleiding van hetgeen
Köves in zijn rapport vermeld had, dat in Holland deze ziekte slechts tot enkele
erven in kort bij elkaar gelegen gemeenten, beperkt bleef. Dat deze ziekte niet m
de wet is opgenomen, omdat zij in Nederland onbekend was en dus geen wettelijke

maatregelen getroffen konden worden. Daar deze ziekte zich bijzonder leende voor
een bestrijding met medewerking van de veehouders, werd samenwerking gezocht
met de landbouworganisaties. Op vergaderingen werd de noodige voorlichting
betreffende de verschijnselen dezer ziekte gegeven, alsmede de maatregelen toege-
licht, welke noodig geacht werden voor hare bestrijding. Na uitvoerig aangegeven
te hebben welke maatregelen genomen werden, is de aandacht er op gevestigd,
dat ook hier wederom het groote belang gebleken is van een samenwerking tusschen
den veeartsenijkundigen dienst en de landbouworganisaties in den strijd tegen de
besmettelijke ziekten onder de dieren.

Bisanti onderstreepte het belang van deze mededeeling van Berger, waaruit
de waarde bleek van de genomen maatregelen en de nauwe samenwerking tusschen
dierenartsen en landbouwers, waardoor de gunstige resultaten waren verkregen
en sprak de meening uit, dat deze mededeeling voor de vergadering van groot nut
zou zijn.

Zwick deelde mede, dat hij deze ziekte, evenals de Bornasche ziekte, bestudeerd
heeft en dat tusschen deze aandoeningen punten van overeenkomst naast aan-
merkelijke verschillen bestaan. Dat de ziekte van Aujeszky in Duitschland onbekend
is, doch dat het van belang is te achten, dat onderzoekingen worden gedaan be-
treffende een eventueele immunisatie, die, alhoewel voor de bestrijding onder de
varkens niet zoo noodig, toch voor het rund van waarde zou kunnen zijn.

Gerlach vestigde de aandacht er op, dat deze ziekte in Oostenrijk zelden voor-
komt, ondanks het veelvuldig optreden in Hongarije ; één geval was op dit oogen-
blik bekend, maar kwam in dat deel van Oostenrijk voor hetwelk vóór den oorlog
tot Hongarije behoorde. Waarom overschrijdt deze ziekte niet de landgrens en is
er in dit opzicht geen analogie met de Bornasche ziekte, die in Duitschland veel-
vuldig, in Oostenrijk zelden wordt waargenomen ?

Giese zeide dat in Duitschland deze ziekte geen rol speelt ; Bass heeft in igio twee
gevallen beschreven bij runderen, doch meer gevallen zijn niet vermeld.

Manninger merkte nog op, dat in Hongarije, waar de ziekte sedert 1902 bekend
is, de dierenartsen zijn gewaarschuwd en deze aandoening gemakkelijk onder-
kennen, terwijl in andere landen, door mindere bekendheid, vergissingen mogelijk
zijn en men infectieuse bulbair-paralyse aan andere oorzaken toeschrijft. Dat zelfs
in Hongarije deze ziekte onder de varkens in het algemeen niet onderkend is, totdat
door de onderzoekingen van Köves hieiop de aandacht is gevestigd.

Boes vroeg of er geen enzoötiën uitsluitend onder varkens voorkomen, omdat
de verschijnselen onder deze dieren minder gekarakteriseerd zijn dan bij de run-
deren en of de vaikens geen gevaar kunnen opleveren voor die landen, welke nog
vrij zijn.

In België worden geen levende varkens ingevoerd, maar wel serum tegen de
varkenspest van vreemde herkomst. Kunnen deze sera geen gevaar opleveren, wan-
neer zij van besmette dieren afkomstig zijn ?

Bisanti, die den voorzitter Berger verving, gaf een overzicht van de gemaakte
opmerkingen ; hij bedankte de rapporteurs en stelde de volgende conclusies voor,
die aangenomen werden :

,,1\'Office international des Epizooties constate la nécessité de recueillir de nou-
„velles observations sur la maladie et de poursuivre son étude expérimentale.

,,11 prie ses membres de vouloir bien apporter au Comité, dès 1936, les constata-
„tions et les résultats obtenus dans leur propre pays."

Zschokke : Ueber infectiöse Paresen. Schw. Arch. f. Th. h. k. Bd. 38. 1896.
Aujeszky : Ueber eine neue Infektionskrankheit bei Hausthieren. Centr. BI. f. Bakt.
Bd. 32. 1902.

Aujeszky : Ueber eine neue, mit der Wuth verwechselbare Infektionskrankheit
der Hausthiere. Pester med. u. chir. Presse. Jg. 39, 1903.

ärztl. W. Bd. 17. 1909.
Schaar : Ein Fall von Paralysis bulbaris infectiosa beim Rinde. Ref. Deutsch.

Tierärztl. W. Bd. 17. 1909.
Bass : Beitrag zur Kenntnis der Aujeszkyschen Krankheit oder infectieuse Bulbär-

paralyse. Deutsch. Tierärztl. W. Bd. 18. 1910.
Hutyra : Beitrag zur Aetiologie der infectiösen Bulbairparalyse. Berl. Tierärztl.
W. Bd. 26. 1910.

Schmiedhoffer : Beiträge zur Pathologie der infectiösen Bulbairparalyse (Aujeszky-
sche Krankheit). Z. f. Inf. Kr. u. Hyg. Bd. 8. 191 o.
Carini : Sur une grande épizootie de Rage. Ann. de l\'Inst. Pasteur, T. 25, 1911.
Zwick und Zeller : Untersuschungen über die sogenannte Pseudowut. Arb. K.

Ges. Amt. Bd. 36. 1911.
Carini et Maciel : La pseudorage ou paralyse bulbaire infectieuse au Brésil. Bull.

Soc. Path. exot. T. V. 1912.
Isabolinsky und Patzewitch : Die infektiöse Bulbärparalyse. Centr. Bl. f. Bakt.
Bd. 65, 1912.

Patzewitch und Isabolinsky : Zur Frage der Paralysis bulbaris infectiosa (Pseu-
dolyssa). Centr. Bl. f. Bakt. Bd. 65. 1912.
Bertarelli und Melli : Experimentelle Untersuchungen über die Pseudolyssa.

Centr. Bl. f. Bakt. Bd. 71. 1913.
Hutyra : Heilvereuche mit Salversan bei der infektiösen Bulbärparalyse. Berl.

Tierärztl. W. Bd. 30. 1914.
Von Ratz : Die Empfänglichkeit der Tiere für Paralysis bulbaris infectiosa. Z. f.

Inf. Kr. Bd. XV. 1914.
Wyssmann : Ueber die endemische Schlundkopflähmung resp. akute Bulbärparalyse

des Rindes. Schweiz. Arch. f. T. h. K. Bd. 56. 1914.
Von Hutyra und Marek : Infektiöse Bulbarparalysis. Spez. Pathologie und The-
rapie der Haustiere. 1922.
Fröhner und Zwick : Pseudowut. Lehrbuch der spez. Pathologie und Therapie der
Haustiere. 1925.

Kraus, Gerlach und Schweinburg : Lyssa bei Mensch und Tier, 1926.
Verge et Christoforini : Recherches bactériologiques sur une gastro-entéride

infectieuse des chats. Ree. med. vet. T. 54, 1928.
Kelser: Chloroform treated rabies vaccine. J. Am. Vet. Med. Ass. Vol. LXXVII. 1930.
Manninger : Pseudowut. Tierh.K. und Tierzucht. Stang und Wirth. Bd. 8. 1930.
Gerlach und Kress : Ueber Granulabefunde im Zentralnervensystem bei Pseu-
dolyssa (Paralysis bulbaris infectiosa Aujeszky) und experimentelle Poliomye-
litis anterior acuta. Arch. f. W. u. pr. Tierheilkunde. Bd. 63. 193 r.
Lourens: Kattenziekte (Maladie infectieuse des chats). Verslag Rijksseruminr. 1931.
Quiroga, Acosta, Rottgardt, Masselin et Scasso : Observaciones y estudios
experimentales acerca del Mal de Caderas en los Vacunos del norte de la
Provincia de Corrientes. Su identidad con la rabia. Revista de Med. y Vet.
Vol. XIII. 1931.

Shope : An experimental study of „Mad Itch" with especial reference to its rela-
tionship to Pseudorabies. Journ. of Exp. medic. Vol. 54. 1931.
Bang : Pseudowut 1\'Akute infektiöse Bulbärparalyse) beim Rinde in Dänemark.

Acta Path, et Microbiol. Scand. Suppl. XI, 1932.
Burggraaf en Lourens : Infectieuse Bulbair-paralyse. Tijdschr. v. Diergeneeskunde,
deel 59. 1932.

Folger : Ueber die histologische Untersuchung der Fälle von Pseudorabies an
Rinderen auf Sjaelland. Acta Path, et Microbiol. Scand. Suppl. XI. 1932.
Frenkel : Paralysis bulbaris infectiosa bij het rund. Tijdschr. v. Diergen. deel 59.
I932-

Lourens : Infectieuse bulbair paralyse. Verslag Rijksseruminrichting. 1932.
Nikolié : Paralysis bulbaris infectiosa (Morbus Aujeszky). Z. f. Immunit. f. u.
exp. Therap. Bd. 77. 1932.

Quiroga, Rottgardt en Acoast : Utilizacion de la Vacunacion antirabica en la
prevencion del Llamado Mal de Caderas bovins (rabia paresiante). Revista
de Med. y Vet. Vol. XV, XIX. 1932.

Shope : Identity of the viruses causing „Mad Itch" and Pseudorabies. Proc. Soc.
exper. Biol. a. Med. Vol. 30. 1932.

Bechhold und Schlesinger : Die Gröszenbestimmung von Herpesvirus durch
Zentrifugierversuche. Z. f. Hyg. u. Infekt. Kr. Bd. 115. 1933.

Hurst : Studies on Pseudorabies (infect, bulb. paralysis, Mad-Itch). Journ. of exp.
Med. Vol. 58. 1933.

Lignières : Discussion „La maladie d\'AujESZKY et le porc" séance du 20 Avril
1933. Bull, de l\'Acad. Vet. de France. T. VI. 1933.

Rossi, Remlinger et Bailly : La Maladie d\'AujESZKY existe t\'elle en France. Bull,
de l\'Acad. Vet. de France. T. VI. 1933.

Remlinger et Bailly : La Maladie d\'AujESZKY et le porc. Bull, de l\'Acad. Vet. de
France. T. VI. 1933.

Remlinger et Bailly : Transmission de la maladie d\'AujESZKY au chacal (Canis
Anthus L) et à l\'épervier (Astur Nisus L). Bull, de l\'Acad. Vet. de France.
T. VI. 1933.

Remlinger et Bailly : Transmission aux oiseaux de la paralysie bulbaire infec-
tieuse (Maladie d\'AujESZKY).

Transmission de la paralysie bulbaire infectieuse (maladie d\'AujESZKY) au
Hérisson.

Action de la dilution, de la chaleur et de l\'éther sulfurique sur le virus de la
maladie d\'AujESZKY.

L\'inoculation du virus de la maladie d\'AujESZKY dans la chambre antérieure
de l\'oeil.

Remlinger et Bailly : Sur le comportement du virus de la maladie d\'AujESZKY
dans le cerveau de la tortue.

Le „phénomene de la tortue" ne relève pas d\'une maladie inapparente.
Maladies inapparentes et virus inapparents. C. R. Soc. de Biologie. T. 114.
\'933-

Shope : Modification of pathogenicity of Pseudorabies virus by animal passage.
Journ. of exp. ined. Vol. 57. 1933.

Hurst : Studies on Pseudorabies (infectious bulbar paralysis, Mad-Itch). Journ.
of exp. med. Vol. 59. 1934.

Jansen : De gevoeligheid van de muis voor het virus van de ziekte van Aujeszky.
Tijdschr. v. Diergeneeskunde. Deel 61, 1934.

Jonnesco : Recherches sur la maladie d\'AujESZKY. C. R. Soc. de Biologie. T. 116,
!934-

Köves und Hirt : Ueber die Aujeskyzsche Krankheit der Schweine. Arch. f. W. u.
pr. Tierh. K. Bd. 68, 1934.

Remlinger et Bailly : Contribution à l\'étude de la nature du virus de la maladie
d\'AujESZKY. C. R. Soc. de Biologie. T. 117. 1934.

Remlinger et Bailly : Contribution à l\'étude du virus de la maladie d\'AujESZKY.

An. de l\'Instit. Pasteur. T. 52, 1934.
Sabin : The immunological relationships of pseurorabies (infectious bulbar para-
lysis, Mad-Itch). The British J. of exp. pathology. Vol. XV. 1934,
Shope : Pseudorabies as a contagious disease in swine. Science. Vo. 80. 1934.
Bälo : Aujeszkysche Krankheit. Die unsichtbare Krankheitserreger (Filtrierbare
Vira). 1935.

Lourens : Kurze Bemerkungen auf die Arbeit von Köves und Hirt über die Aujesz-
kysche Krankheit der Schweine. Arch. f. W. u. pr. Tierh. K. Bd. 68.
■935-

Nikolié : Die Nicht-Infektiosität des Liquor cerebrospinalis bei infektiöser Bulbar-

paralyse. Veterinarski Archiv. Bd. 5. 1935.
Remlinger et Bailly : Contribution à l\'étude du virus de la maladie d\'AujESZKY,

Ann. de l\'Instit. Pasteur. T. 54. 1935.
Rossi et Colin : La maladie d\'AujESZKY existe réellement en France. Bull, de
l\'Acad. de France. T. VIII, 1935.

Die Aujeszky\'sche Krankheit ist in den Jahren 1931—1932 in mehreren Ländern
Europa\'s und Amerika\'s beobachtet worden.

Das Virus ist filtrierbar durch durchlässige Filter und est ist von Traub in
Gewebekulturen gezüchtet worden.

Die Widerstandsfähigkeit ist gross ; in Glyzerin, bei 1—2° C, bleib es mehr als
3 Jahre am Leben ; es ist auch widerstandsfähig gegen Austrocknutng; bei 6o° G.
stirbt es in 5 Minuten ab.

Gegen gewöhnliche Desinfektionsmittel ist es wenig empfindlich ; von verdünnten
Säuren und Alkalien wird es sofort getötet. Spontan kommt die Krankheit vor beim
Pferde, Rinde, Schweine, Ziege, Hunde, Katze und Ratte, sowie bei wilden Tieren.
Experimentell sind auch Pelztiere und Vögel empfindlich.

Das Kaninchen ist das am meisten geeignete Versuchstier. Von den AfTensorten
ist Micos rhesus empfindlich. Inuus ecaudatus nicht. Der Mensch ist unempfindlich.
Bei Schweinen ist die Krankheit ansteckend, bei den andern Tieren kommt sie
nur sporadisch vor. Das kranke oder latent-kranke Schwein bildet eine Infektions-
quelle. Kontakt-lnfektionsversuche ergaben stets ein negatives Resultat, wahr-
scheinlich wird das Virus von steckenden Parasiten übertragen. Infektion per os
ist nicht wahrscheinlich, da das Virus im Magen innerhalb 15 Minuten stirbt. Das
Virus kommt während bestimmten Stadien im Blute vor ; es besteht also eine Gefahr
für Verbreitung des Virus durch Impfungen, wie man es früher bei der Schweine-
pest beobachtet hat. Auch ist Verbreitung durch Serum von Schweinen möglich.
Das karakteristische Jucken sieht man selten bei Schweinen.
Der Krankheitsverlauf ist im allgemeinen ungünstig ausser bei Schweinen ; bei
diesen ist die Mortalität klein. Behandlung ist zwecklos, der Krankheitsverlauf ist
zu kurz ; Schweine heilen von selber. Zur Bekämpfung kann man die nachfolgenden
Massnahmen ergreifen : vollkommene Trennung der Schweine und andern Tiere ;
Desinfektion der Ställe mittels verdünnter Säure oder Lauge ; Desinsection der
Tiere und Ställe ; Bekämpfung der Mäuse und Ratten.

In 1931—1932 infectious bulbar paralysis was observed in several countries of
Europe and America.

The virus is filtrable through coarse-meshed filters and Traub cultivated it in
tissuecultures. The tenacity is great. In glycerin, at a temperature of i-—2° C. it
survives for more than three years and it also resists drying. It is destroyed in 5
minutes at a temperature of 6o° C. To ordinary disinfectants it is hardly susceptible,
but it is killed immediately by diluted acids and alkalies.

Spontaneously the disease occurs in the horse, bovine, pig, sheep, goat, dog, cat
and rat and also in wild animals.

Experimentaly, furred animals and birds are also susceptible. The rabbit seemed
to be the most suitable experimental animal. Of the monkey Micos rhesus is sus-
ceptible, but Inuus ecaudatus not. Man is insusceptible. The disease is contagious
for pigs ; in other animals only sporadic cases are encountered. Affected or latently
diseased pigs play a role as a source of contamination. Experiments to transmit the
infection by contact always yielded negative results ; probably biting parasites act
as transmitters of the virus. Infection per os is not probable because in the stomach
the virus is killed within 15 minutes.

In certain stages of the disease the virus is present in the blood ; so the danger
exists of transmitting the virus by inoculation, as formerly occurred in swine plague.
Serum from pigs may also transmit the disease. The caracteristic symptom of itch
is seldom observed in pigs. As a rule prognosis is unfavourable ; excepted in pigs.
In this species mortality is low. Treatment is useless since the course of the disease
is far too short, pigs recover without treatment.

For the eradication of the disease the following measures are given : rigid isola-
tion of pigs and other animals ; disinfection of the stables with diluted acids or lye ;
disinsection of stables and animals ; extermination of mice and rats.

Le maladie d\'aujeszky a été constatée en 1931 —1932 dans différents pays d\'Eu-
rope et dAmérique.

Le virus peut être filtré pardes filtres à porosité élevée; il a été cultivé par Traub dans
des cultures de tissus. La ténacité est grande ; dans la glycerine à 1—a° C. il reste
en vie pendant plus de 3 ans. Il résiste à la dessiccation mais meurt au bout de 5 mi
nutes dans une température à 60° C. Il est peu sensible aux désinfectants ordinaires
mais est détruit immédiatement par des acides ou alcalis étendus. Cette maladie
est spontanée chez le cheval, les bovidés, porc, mouton, chien, chat et rat et chez
les animaux sauvages.

L\'expérience a démontré que les animaux à fourrure et les oiseaux y sont aussi
sensibles. Le lapin est l\'animal qui se prête le mieux aux expériences. Chez les singes
le Micos rhesus est sensible tandis que l\'Inuus ecaudatus ne l\'est pas.

L\'homme y reste insensible. Chez les porcs la maladie est contagieuse ; chez les
autres animaux, elle apparait sporadiquement. Le porc malade ou celui atteint par
cette maladie à l\'état latent est une source d\'infection. Les expériences d\'infection
par contact ont donné un résultat négatif.

L\'infection per os n\'est guère probable vu que le virus est détruit dans l\'estomac
au bout de 15 minutes.

L\'inoculation consiste alors un danger de propagation du virus ainsi qu\'on l\'a
vu pour la peste du porc. La propagation est aussi possible par le sérum provenant
de porcs. On voit rarement chez les porcs les symptômes caractéristiques de déman-
geaison.

Le pronostic est en général défavorable, excepté chez les porcs pour qui la mor-
talité est moindre. Le traitement est sans but vu le cours trop rapide de la maladie.
Les porcs se guérissent d\'eux-mêmes. Les mesures à prendre pour lutter contre
cette maladie sont : séparation complète des porcs et des autres animaux, désinfec-
tion des étables au moyen d\'acides ou d\'alcalis étendus, desinsection des étables et
des animaux, extermination des rats et souris.

Uit de Parasitologische afdeeling van het Instituut voor Parasitaire- en
Infectieziekten der Rijksuniversiteit te Utrecht.
Directeur: Prof. Dr. L. DE BLIECK.

Ascaris lumbricoides van de mensch en van het varken behooren
tot de meest verspreid voorkomende parasieten. Dit is de oorzaak van
het feit, dat zij reeds vroeg het onderwerp van studie zijn geweest. Het
morphologisch onderzoek bracht vrij spoedig aan het licht, dat ge-
noemde parasieten in alle opzichten groote overeenkomsten te zien
gaven. Na het uitgebreide onderzoek, dat Bakker (1921) hierover
verrichtte, kan dit gedeelte van de identiteitskwestie wel als opgelost
worden beschouwd. Morphologische verschillen, die het aannemen van
twee species rechtvaardigden, bleken niet te bestaan.

Verder heeft men getracht door middel van biochemische reacties
verschilpunten aan te toonen. Toegepast werden de precipitatie en
de anaphylactische reactie door Schwartz (1920), de complement-
bindings-methode door Bakker (1921), en tenslotte de agglutinatie
reactie met behulp van de cellen uit het vas deferens door Kenji Momma
(1934). Als resultaat van al deze onderzoekingen kon nu naast de
morphologische ook de biologische identiteit als een vaststaand feit
aangenomen worden.

Als laatste schakel in het probleem der identiteit restte tenslotte nog
de beantwoording van de vraag, in hoeverre de spoelwormen van
mensch en varken physiologisch identiek zijn. M. a. w. is het mogelijk
een volledige ontwikkeling van de parasieten te krijgen bij het varken
als gevolg van een besmetting met eieren van Ascaris lumbricoides van
de mensch, en omgekeerd bij de mensch met die van het varken.

Een eenigszins indirecte oplossing van het vraagstuk is gezocht in
het al of niet bestaan van een verband tusschen het voorkomen van de
parasieten bij beide gastheeren. In eenige tropische gebieden, waar de
varkens buitengewoon hevig besmet waren en, gezien de heerschende
hygienische toestanden, de infectiekans voor de mensch zeer groot
kon worden geacht, bleek evenwel een dusdanig verband niet te be-
staan. (Payne, Ackert en Hartman (1926) ; Caldwell en Caldwell
(1927), e. a.).

Bij de vele experimenten, die door tal van onderzoekers zijn onder-
nomen om door toepassing van kunstmatige besmetting tot het ge-
wenschte doel te geraken, traden enkele andere belangrijke kwesties
op de voorgrond, die het verloop van zulke proeven geheel beheerschten.

In de eerste plaats de moeilijkheid om met eieren van Ascaris lum-
bricoides van het varken bij dit dier zelf een ontwikkeling van spoel -
wormen te krijgen, en vervolgens het feit, dat spontane infectie zoo
uitermate moeilijk is te voorkomen.

Voor alle onderzoekers hebben deze twee feiten dan ook onover-
koombare hinderpalen gevormd. Dit neemt echter niet weg, dat in het
algemeen de physiologische identiteit van de hand wordt gewezen,
ondanks de povere resultaten der kunstmatige infectieproeven en on-
danks het vaak voorkomen van spoelwormen bij de contróledieren.

Een uitzondering op deze regel vormt Teiichi Hiraishi (1928),
welke onderzoeker wél de meening is toegedaan, dat er een physiolo-
gische identiteit bestaat.

Hij verkreeg namelijk bij zijn proeven een positieve infectie bij
biggen, zoowel met Ascaris lumbricoides van het varken als met die
van de mensch en schreef dit goede resultaat toe aan de antiparasitaire
beteekenis van vitamine A, dat hij aan een deel van zijn proefdieren
had onthouden.

Uit het referaat, dat ons van dit, in de Japansche taal verschenen
artikel ter beschikking stond, bleek, dat ook de waarde van deze experi-
menten sterk verminderd werd door het voorkomen van een spoelworm
bij een der contróledieren.

De onbevredigende gegevens, die de literatuur verschaft, maakten
een nader onderzoek op uitgebreide schaal dan ook gewenscht.

Bij alle proeven werd uitgegaan van drachtige zeugen, die een
geruime tijd vóór de partus onder controle kwamen. Geregeld faeces-
onderzoek werd verricht en door herhaaldelijke toediening van anthel-
mintica werd zorg gedragen, dat de biggen bij de geboorte in een
onbesmet milieu terecht kwamen. Bovendien werd een uiterst strenge
stalhygiene in acht genomen, terwijl de reiniging der stallen en de
verzorging der dieren op zoodanige wijze geschiedde, dat besmetting
door het personeel uitgesloten kon worden.

Reeds op een leeftijd van eenige dagen werd met de besmetting
van de biggen begonnen.

Ongeveer twee maanden na de infectie (eventueel laatste infectie)
werden de dieren gedood en werd de darm nauwkeurig onderzocht.
Het geslacht van de daarbij gevonden spoelwormen werd bepaald en
de afmetingen vastgesteld.

De eieren, die in varieerende hoeveelheden ter besmetting werden
gebruikt, waren voor het gebruik steeds gecontroleerd op cavia\'s en
een enkele maal op biggen. De lever- en de longveranderingen, welke
7 tot 10 dagen later bij deze dieren werden vastgesteld, golden als maat-
staf voor de pathogeniteit.

Voor dit gedeelte werden vier zeugen gebruikt en de hiervan ver-
kregen biggen besmet :

c) Acht maal, eens per week, met eieren van Ascaris lumbricoides
van het varken (7 biggen).

d) Zeven maal, eens per week, met eieren van Ascaris lumbricoides
van de mensch. (6 biggen).

In de twee laatste experimenten werden bovendien aan twee biggen
ongeveer gedurende een week iedere dag groote hoeveelheden eieren
met het voedsel toegediend.

Proef a) verliep geheel negatief; bij geen van de biggen werden
spoelwormen in de darm gevonden.

Vier biggen van proef b) gaven hetzelfde resultaat; bij de vijfde
werden 25 ascariden aangetroffen.

Geheel andere uitkomsten gaven de beide laatste experimenten. Bij
de biggen van proef c) was de besmetting voor 100 % aangeslagen.
Resp. werden 1, 4, 22, 32, 32, 95 en 105 spoelwormen gevonden, waar-
onder volwassen eier-produceerende exemplaren.

Vijf van de zes biggen, behoorend tot proef d) leverden eveneens
positieve resultaten en hier werden bij twee 2 en bij de overige drie 1
spoelworm gevonden. Ook hierbij waren geslachtsrijpe exemplaren
aanwezig.
Sub II.

In navolging van Hiraishi (1928) werd er in dit gedeelte naar ge-
streefd de resistentie van de varkens ten opzichte van Ascaris lumbri-
coides te verminderen door middel van een vitamine A-vrij dieet.

Met dit oogmerk werden twee drachtige zeugen, de een reeds vóór,
de ander direct na de partus op een vitamine A-vrij rantsoen gesteld.
Na de verwijdering van de zeug werd hetzelfde aan de biggen toege-
diend gedurende het geheele verloop van de proef.

Gebaseerd op de resultaten van de vorige proeven, werd hierbij
alleen herhaalde besmetting toegepast. In beide proeven werden de
biggen zeven maal achtereen eens per week besmet. Voor de proef,
waarbij de besmetting geschiedde met eieren van Ascaris lumbricoides
van het varken, dienden zeven en voor die, waarin ter besmetting
eieren van Ascaris lumbricoides van de mensch gebruikt werden, in het
geheel vijf biggen.

Bij de beëindiging der proeven bleek, dat slechts bij één big zich
een spoelworm in de darm had kunnen handhaven, en wel behoorend
tot de groep, besmet met materiaal van de menschen-spoelworm.
Sub III.

a) In verband met de groote kans van spontane infectie, die, zooals
in het voorafgaande korte literatuuroverzicht is vermeld, aan vele
onderzoekingen grootendeels hun waarde ontnamen, werd een af-
zonderlijke proef genomen ter controle van de maatregelen, welke ten
doel hadden om dit te voorkomen.

Een zeug met vier biggen werden gedurende ruim twee maanden
in een stal gehouden onder omstandigheden, die in alle opzichten vol-
komen overeenkwamen met die van alle vorige proeven.

Aan het einde van deze tijd werd onderzoek gedaan, dat bij alle
biggen geheel negatief verliep.

Hiermede was dus bewezen, dat streng doorgevoerde stalhygiene
met tegelijkertijd toediening van een anthelminticum aan het moeder-
dier het mogelijk maakt jonge biggen spoelworm-vrij groot te brengen ;
bij de beoordeeling der resultaten van onze proeven kon dus acciden-
teele infectie uitgesloten worden.

b) De tweede controleproef bestond in het nagaan der spontane be-
smetting onder volkomen natuurlijke omstandigheden, met de bedoe-
ling te trachten hieruit gegevens te verkrijgen, die van waarde zouden
kunnen zijn bij de beoordeeling van de resultaten der kunstmatige
besmettingsproeven.

Een drachtige zeug, waarvan de faeces steeds een groot aantal spoel-
wormeieren bevatten, werd gehouden in een hok, dat vrije uitloop had
in een klein, omheind stuk weiland. Het spreekt vanzelf, dat de voor-
zorgsmaatregelen, zooals die bij de vorige proeven in acht genomen
werden, hier achterwege bleven.

Het dier wierp dertien biggen, waarmede de proef beëindigd kon
worden. Op een leeftijd van twee tot drie maanden werden deze biggen
gedood en onderzocht.

Het resultaat was hoogst interessant en van groot belang voor het
geheele onderzoek.

Ondanks het feit, dat alle biggen zich in dezelfde mate hadden kun-
nen besmetten, bleken toch twee der dieren volkomen vrij van spoel-
wormen te zijn.

De overige leverden een positieve sectiebevinding, evenwel met zeer
sterk gradueel verschil. Het aantal wormen, dat namelijk gevonden

werd, bedroeg resp. 1, 3, 6, 7, 12, 16, 20, 32, 33, 38 en 41. Hieronder
bevonden zich veel geslachtsrijpe exemplaren.

In hoofdzaak zijn bij het onderzoek gegevens verkregen omtrent twee
vraagstukken :

B) De verhouding van het varken ten opzichte van infectie met zijn
eigen spoelworm.

Uit de proeven is komen vast te staan, dat de spoelworm van de
mensch tot volledige ontwikkeling kan komen bij het varken.

Ter vaststelling van de volledige phvsiologische identiteit zou even-
wel aangetoond moeten worden, dat ook het omgekeerde, dus volledige
ontwikkeling van de varkensspoelworm bij de mensch mogelijk is. Dit
stuit natuurlijk op practische bezwaren. Een afdoende reden, dat deze
infectiekans niet zou bestaan, is niet aan te voeren en daarom meen ik
dan ook naast de morphologische en biologische de physiologische
identiteit als een voldongen feit te mogen aannemen. Dit sluit geenszins
uit, dat de groote biologische verschillen tusschen de mensch en het
varken verantwoordelijk gesteld kunnen worden voor eenige verschil-
len, die bij mijn proeven tusschen de beide parasieten voor de dag
traden. Zoo werd in de eerste plaats van Ascaris lumbricoides van de
mensch een aanmerkelijk langere ontwikkelingsduur waargenomen.

De lever- en de longpassage, die voor beide gelijk is en op ruim 10
dagen gesteld kan worden, meegerekend, bedroeg de duur van de ont-
wikkeling tot geslachtsrijpe parasiet voor de spoelworm van het varken
ongeveer 9 weken, terwijl in deze tijd die van de mensch een lengte
van ongeveer 10 c.m. wat betreft de vrouwelijke en van ongeveer 6 c.m.
wat betreft de mannelijke exemplaren bereikt had.

De lengte, waarbij geslachtsrijpheid optreedt, is vastgesteld kunnen
worden op ongeveer 17 c.m. en 12 c.m. voor resp. vrouwelijke en man-
nelijke exemplaren.

Een ander verschil is het geringe aantal spoelwormen, dat tengevolge
van herhaalde infectie met eieren van Ascaris lumbricoides van de mensch
optrad in vergelijking met de resultaten, verkregen met die van het
varken.

Alhoewel dit onderscheid meer opvallend lijkt dan het zoo juist
genoemde verschil in ontwikkelingsduur, is het m.i. toch van minder
belang, gezien de sterk uiteenloopende individueele gevoeligheid, die
bij de kunstmatige besmetting met Ascaris lumbricoides van het varken,
maar vooral bij de controleproef inzake spontane infectie duidelijk
gedemonstreerd werd. Ook wijs ik in dit verband op de resultaten van
de enkele kunstmatige besmetting en op die, verkregen bij de vitamine
A-vrij gevoederde biggen, waarbij in beide gevallen het onderzoek

slechts bij een big positief was en wel juist één van de groepen, besmet
met spoelwormeieren van de mensch.

Uit de resultaten der proeven, bij welke een enkele infectie werd
toegepast, blijkt terstond, dat deze wijze van besmetten weinig kans
op succes biedt. Hieruit volgt onmiddellijk, dat in het algemeen de
biggen in hooge mate resistent zijn tegen spoelworminfectie, welke
resistentie in de meeste gevallen slechts verbroken kan worden door
herhaalde toediening van eieren. Eenige dieren bezitten zelfs hiertegen
voldoende natuurlijke resistentie, zooals bleek uit de proef, genomen
ter controle van de spontane besmetting. Juist bij deze proefis dit resul-
taat zoo frappant, daar hierbij practisch ieder moment van de dag
besmetting plaats vond met als gevolg een voortdurende aanvoer van
jonge spoelwormen in de darm. Het staat namelijk vast, dat na het
opnemen van goed ontwikkelde geëmbryoneerde eieren steeds lever- en
longpassage plaats heeft, ongeacht het latere verloop van de infectie.
De natuurlijke resistentie uit zich dan ook alleen daarin, dat de via
trachea en oesophagus uit de longen in de darm terecht komende
spoelwormen hier niet een voor hun verdere ontwikkeling geschikt
milieu aantreffen. Van welke biologische factoren dit afhankelijk is,
ligt in het duister, maar uit desbetreffende proeven is hieromtrent wel
gebleken, dat gebrek aan vitamine A niet de resistentie vermindert,
zooals door een enkele onderzoeker wordt beweerd.

Terugwijzende naar datgene, wat over de voortdurende besmetting
onder natuurlijke omstandigheden is gezegd, zou men in verband
hiermede kunnen verwachten, dat bij varkens, die niet een voldoende
resistentie bezitten om een ontwikkeling van ascariden te verhinderen,
alle stadia van deze parasiet in de darm zouden worden aangetroffen.
Uit het onderzoek is nu echter gebleken, dat dit niet het geval is. Slechts
dan komt dit voor, wanneer er nog geen volwassen exemplaren aan-
wezig zijn. Zoodra dit wel het geval is, dan zijn bij een dergelijk varken
jonge stadia van de spoelworm niet meer in staat zich te handhaven.
Hier krijgt men dus te doen met een tweede soort immuniteit, die
afhankelijk is van de aanwezigheid van de parasiet zelf en ontmoet
men het hoogst eigenaardige feit, dat de parasiet de gastheer gaat helpen
in de strijd tegen soortgenooten om zijn eigen bestaansvoorwaarden
te begunstigen.

Op grond van deze gegevens kan dan ook alle waarde ontzegd
worden aan proeven, waarbij niet van spoelworm-vrije biggen uitge-
gaan werd.

Tevens was de kennis van deze verkregen resistentie voor mij aan-
leiding het werk van eenige onderzoekers over de leeftijdsimmuniteit
in dit verband critisch te beschouwen, wat leidde tot de veronderstel-
ling, dat deze vorm van resistentievermeerdering in het geheel niet
of slechts van zeer weinig belang is.

Van welke aard de werking van volwassen ascariden op hun jonge
soortgenooten is, is niet bekend.

Dat de oorzaak gezocht moet worden in de stofwisselingsproducten
van deze volwassen parasieten, lijkt mij onwaarschijnlijk, mede op
grond van een eenvoudige proef, die in deze richting ondernomen
werd. Levende larven, afkomstig van Ascaris lumbricoides van mensch
en varken, verkregen uit de longen van een zeven dagen voordien met
geëmbryoneerde eieren besmette cavia, werden gebracht in een milieu,
gevormd door de lichaamsvloeistof van volwassen parasieten, zoowel
van mensch als van varken afkomstig. Ter controle werden larven
in physiol. NaCl toegevoegd. De geheele proef geschiedde in een ruimte,
waar een constante temperatuur van 37⁰ C. heerschte. Bij de beoordee-
ling werd gelet op aard en duur van de beweeglijkheid der larven.
Er bleek nu niet het minste verschil te bestaan tusschen het gedrag
der larven in de verschillende media.

Zonder een oplossing aan de hand te kunnen doen, lijkt het mij
niettemin waarschijnlijk, dat de volwassen parasieten indirect werk-
zaam zijn en wel doordat zij de darmwand prikkelen tot een reactie,
die het milieu minder geschikt maakt voor jongere stadia van de spoel-
worm.

Bij het experiment, ingesteld ter bestudeering van de natuurlijke
infectie, is tevens nagegaan, waar de ontwikkeling der eieren, die de
zeug met haar faeces uitscheidde, plaats vond.

In de ingedroogde faecesballen, die op het land bleven liggen en voor
dit doel onderzocht werden, gelukte het nimmer een ontwikkeling
verder dan een deeling in twee of vier cellen waar te nemen. Daarop-
volgend grondonderzoek bracht echter aan het licht, dat zich hierin
enorme hoeveelheden goed ontwikkelde eieren met beweeglijke embryo-
nen bevonden. De onderzochte grond was genomen van een plaats,
die door haar lage, schaduwrijke ligging, en mede door het feit, dat
de dieren hier bij voorkeur hun excrementen deponeerden, voldoende
vochtig werd gehouden, ondanks de droge periode, waarmee de proef
samenviel.

Ook werden de op deze plaats veel voorkomende regenwormen
(Lumbricus terrestris) in het onderzoek betrokken en in de darm van
deze dieren werden eveneens groote hoeveelheden goed ontwikkelde
spoelwormeieren gevonden.

Deze interessante bevinding wettigt de veronderstelling, dat regen-
wormen een rol spelen bij het in stand houden van een spoelwormbe-
smetting op eenmaal besmette grond. Dit volgt onmiddellijk uit een
vergelijking van de levensvoorwaarden van de regenwormen en de
spoelwormeieren.

Bij droogte of koude zullen de wormen zich verplaatsen naar gunsti-
ger, i.c. dieper gelegen deelen der bodem, en het mag wel als vaststaand
aangenomen worden, dat met deze trek een belangrijke verplaatsing

van spoelwormeieren gepaard gaat. Ook worden zoo de eieren aan de
schadelijke invloed van direct zonlicht onttrokken.

Ten slotte nog iets over de plaats, welke Ascaris lumbricoides inneemt
als ziekteoorzaak bij varkens.

In het overgroote deel der gevallen kan er geen sprake zijn van para-
sitisme, omdat bij alle proeven geen enkel geval voorkwam, waar met
recht gezegd kon worden, dat het dier lijdende was aan ascariasis.
Hiervoor past dan ook beter de naam commensalisme, dat echter in
parasitisme kan overgaan, indien het evenwicht, dat normaliter tus-
schen de parasiet en zijn gastheer bestaat, ten nadeele van de laatste
op een of andere wijze wordt verstoord.

Het zwaartepunt van de spoelworminfectie moet dan ook niet in de
eerste plaats gelegd worden op het voorkomen van volwassen exemplaren
in de darm, maar vooral op die ontwikkelingsstadia van de worm,
welke de lichaamspassage via lever en long tot stand brengen.

Door herhaalde kunstmatige infectie kan men bij het jonge varken
volwassen spoelwormen in de darm verkrijgen, zoowel met eieren van
Ascaris lumbricoides van het varken als met die van de mensch.

Gebrek aan vitamine A leidde niet tot betere resultaten bij een
kunstmatige infectie.

Spontane infectie onder natuurlijke omstandigheden leidde evenals
de kunstmatige besmetting niet steeds tot een ontwikkeling van spoel-
wormen.

De duur van de geheele ontwikkeling, van geëmbryoneerd ei tot
volwassen geslachtsrijpe parasiet, bedraagt ongeveer twee maanden.

De resistentie van het varken tegen spoelworminfectie bestaat uit
drie vormen, namelijk een natuurlijke, een verworven en een zgn.
leeftijdsresistentie. De laatste is waarschijnlijk van geen belang. Aan-
vullende experimenten zouden hieromtrent zekerheid kunnen geven.

De verworven resistentie is afhankelijk van de aanwezigheid van vol-
wassen spoelwormen.

Regenwormen zijn als factoren voor het in stand houden van een
spoelwormbesmetting niet te verwaarloozen.

Verfasser konnte durch wiederholte künstliche Infektionen mit Eiern von Ascaris
lumbricoides des Schweines als auch mit denen des Menschen beim Ferkel erwachsene
Spulwürmer im Darme erhalten.

Spontane Infektion unter natürlichen Bedingungen führte ebenso wie künstliche
Infektion nicht immer zu einer Entwicklung von Spulwürmern.

Die Dauer der totalen Entwicklung von Embryo bis zu erwachsenem geschlechts-
reifem Wurm ist zirka 2 Monate. Die Resistenz des Schweines gegen Spulwurmin-
fektion stellt sich aus drei Formen zusammen nl. einer natürlichen, einer erworbenen
und einer sogenannten Altersresistenz. Die letztere ist wahrscheinlich unwichtig.

Die erworbene Resistenz ist von der Anwesenheit erwachsener Spulwürmer ab-
hängig.

Verfasser fand in infizierter Erde in dem Darme der dort befindlichen Regen-
würmer (Lumbricus terrestris) viele Spulwurmeier.

Verfasser hält es für wahrscheinlich, dass bei der Spulwurminfektion die Regen-
würmer eine Rolle spielen.

Bv repeated experimental infections with eggs of Ascaris lumbricoides from pigs
as well as with eggs from man, the author succeeded in producing adult ascarids in
the intestines of young pigs.

Resistance to experimental infections was not affected by vitamin A deficiency.
Spontaneous infection in natural conditions, just as experimental infection did not
always lead to the development of ascarids.

The time required for the cycle of development from embryonated egg till adult,
mature worm is about two months.

The resistance of pigs to infection with Ascaris can be divided into three forms :
namely a natural, an acquired and a so-called age-resistance. The latter is probably
of no importance. The acquired resistance depends on the presence of adult ascarids.

In the intestines of earth worms (Lumbricus terrestris) which were present in infected
soil, the author found many Ascaris eggs. It is suggested that earth worms may play
a part in the infection with Ascaris.

Par des infections artificielles répétées avec des oeufs d\'Ascaris lumbricoides du porc,
aussi qu\'avec ceux de l\'homme, l\'auteur a pu reproduire des ascarides adultes dans
l\'intestin du jeune porc.

L\'infection spontanée dans des conditions naturelles, ainsi que l\'infection expéri-
mentclle n\'aboutit pas toujours au développement d\'Ascaris. La durée du dévelop-
pement total i.e. de l\'oeuf jusqu\'au ver adulte est à peu près de deux mois.

La résistance du porc à l\'infection d\'Ascaris se divise en trois formes, c.à.d. la
résistance naturelle, la résistance acquise, et la résistance de l\'âge. Probablement la
dernière n\'a pas d\'importance. La résistance acquise dépend de la présence de vers
adultes.

Dans l\'intestin de lombrics (Lumbricus terrestris) qui se trouvaient dans un sol infecté,
l\'auteur a rencontré un grand nombre d\'oeufs d\'Ascaris. D\'après l\'auteur il faut tenir
compte de la possibilité que les lombrics jouent un rôle dans l\'infection d\'Ascaris.

H. v. Blomberg en S. v. Forster *) vermelden een gunstige werking, van fixatie-
abces bij 24 van 27 lijders aan zware algemeene sepsis, (door verschillende
bacteriën veroorzaakt.

Bij de 3 andere, die stierven, was abcesvorming uitgebleven. Het abces versterkt
de afweerfuncties van het organisme, het veroorzaakt een sterke leucocytose die
na drie uren afneemt. Schrijvers gebruiken voor abcesvorming 1—2^ c.c. ol. tere-
binth. dat zij subcutaan inspuiten, aan de buitenzijde van het bovenbeen. Vr.

Te Belgrado heeft Kenda willen nagaan welke controle de meeste waarde
had, n.1. met behulp van muizen of met duiven.

Bij dierproeven is nooit het individueele karakter uit te schakelen en zoo zullen,
zoowel bij muizen als bij duiven, er zich gevallen voordoen die afwijken van wat
als regel wordt aangenomen.

Bij jonge duiven ziet men algemeen, dat zij ongevoeliger zijn t.o.v. vlekziekte-
bacillen dan oudere dieren. In den regel is bij proefdieren (ook wanneer zij vol-
wassen zijn) het gewicht van invloed.

Te Belgrado heeft men gedurende de laatste 2 jaren 35 bepalingen verricht om
de waarde van vlekzickteserum vast te stellen bij ongeveer 400 duiven, parallel
met de waardebepaling bij witte muizen.

Er werd een vlekziektebacillenstam gebruikt, die boven 8 maanden oude duiven
bij een dosis van 0.5 c.c. van een 24 uren oude bouilloncultuur na 60 tot 72 uur
doodde en waarvan de virulentie onveranderd bleef na 50 passages.

Kenda is van meening dat de waardebepaling bij duiven (boven 8 maanden oud)
practisch zeer goede resultaten geeft.

Vijfmaal de voorgeschreven serumdosis bij witte muizen heeft eenzelfde hoeveel-
heid I. E. als die voor duiven. (I. E. volgens Marx). Kenda stelde vast, dat een
i x normaal serum (0.5 serum beschut tegen 0.5 cultuur) nauwelijks 10 I. E. bevat.

Een 2 x normaal serum (d. i. 0.25 c.c. beschut) heeft dus 20 I. E., een 5 x nor-
maal serum 50 I. E. In Yougo-Slavië wordt serum aangewend dat volgens Kf.nda
100 I. E. bevat.

Deze cijfers hebben alle maar een betrekkelijke waarde, in zoover men wel een
zekere standaardiseering verkrijgt t.o.v. muizen en duiven, maar ten slotte dit
serum bij een andere diersoort (het varken) dient te worden aangewend.

Verder is deze serumwerking dan nog maar bepaald t.o.v. van een bepaalde
stam van vlekziektebacillen, waarvan de virulentie weer is vastgesteld bij duiven
maar niet bij varkens.

Ten langen leste wordt de waarde van een vlekziekteserum bepaald door zijne
curatieve en preventieve werkzaamheid in de praktijk.
Agglutinatie bij vlekziekte.

Schoening en Creeck van de pathologische afdeeling van het „Bureau of
Animal Industrie" van het Amerikaansche Landbouwdepartement publiceeren
onderzoekingen betreffende de waarde van agglutinatie bij varkensvlekziekte.

Zij spreken volgens ,,Bergey\'s Manual" voortdurend van de Erysipelothrix rhusio-
pathiae, waar wij nog als regel de oude naam Bacillus of bacterium rhusiopathiae bezigen.

1. De tijd wanneer en hoe lang de agglutininen in het bloed verschenen en
verbleven na eene kunstmatige infectie.

2. Agglutinatieproeven bij varkens met de urticariavorm van vlekziekte (Dia-
mondskin disease).

3. Passieve overbrenging van agglutininen bij varkens door inspuiting met
anti-vlekziekte-serum.

4. Agglutinatieproeven met serum van den mensch (afkomstig van een onder-
zoeker, die was geinfecteerd aan de hand na sectie van het cadaver van een varken).

5. „Snelagglutinatie" met bloed van een man, die lijdende was aan eene chro-
nische arthritis.

ad 1. Agglutininen verschijnen spoedig na de eerste clinische symptomen
(ongeveer 3 tot 6 dagen na de enting).

ad 2. Serum van een varken met typische huidvlekziekte (en waarbij de E.
rhusiopathiae was aangetoond) gaf negatieve resultaten bij agglutinatie.

ad 3. Bij subcutane injectie van antivlekziekteserum (paard) bij gezonde var-
kens konden 24 uren later agglutininen in het bloed worden aangetoond. Een con-
trolevarken, waarbij 30 c.c. normaal paardeserum werd ingespoten, bleef negatief
t.o.v. de agglutinatie.

ad 4. Het bloedserum van den mensch was positief (titer : 1 : 1000). Uit dit
serum bleken na 4^ maand de agglutininen verdwenen te zijn.

ad 5. De snelmethode gaf bij den man met chronische arthritis negatieve resul-
taten.

ad 6. De snelmethode gaf bij de identificeering van culturen van E. rhusio-
pathiae goede resultaten. B.

Onder 22000 slachtvarkens werden 30 dieren met polyarthritis waargenomen,
waarbij men ante-mortem niets had opgemerkt. Eenige lymphklieren waren ge-
zwollen en bloedrijk. De synovialis en gewrichtskapsel was uitgezet; de synovia
vermeerderd, bloedrijk en troebel.

Bacteriologisch werden door Ducksbury ¹) in de meeste gevallen vlekziekte-
bacillen aangetoond, waaruit blijkt, dat deze bacil bij het varken een polyarthritis
kan veroorzaken, waarbij klinisch noch path.-anatomisch verschijnselen van vlek-
ziekte zijn waar te nemen. de Graaf.

Meermalen is reeds over de vraag : hoe spoedig na een aderlating de verschillende
eiwitfracties weer aanwezig zijn en waar en hoe zij worden gevormd, geëxperi-
menteerd en geschreven. In het „Archiv" van Maart 1935 komt nu hierover weer
een artikel voor afkomstig uit het biochemisch laboratorium voor experimenteele
diergeneeskunde te Moskou.

Reeds vroeger werd vastgesteld, dat het regeneratieproces voor eiwitsubstanties
van het serum vrij spoedig plaats vindt. Bij honden is na bloedverlies het aanvanke-
lijk gehalte aan eiwit na 5 k 6 dagen weer aanwezig, vaak wordt zelfs het oorspron-
kelijk niveau overtroffen. Eerst worden de albuminen weer aangetroffen, na 2 etmalen
is het albuminegehalte gelijk aan dat van voor de bloeding. Met globulinen duurt
dit langer.

Vooral bij paarden die immunserum leverden, is de serumeiwitregeneratie meer-
malen onderzocht. Algemeen werd gevonden dat na inspuiting van een antigeen
de hoeveelheid eiwitstoffen in het paardenserum stijgt; hoofdzakelijk ten koste
van de globulinefractie van het serum.

de veranderingen van eiwitsubstanties in het serum van varkens, die tegen varkens-
pest werden geimmuniseerd.

Het bloed werd opgevangen uit de staart en het serum werd verkregen door
stolling. De op grond van hunne onderzoekingen verkregen uitkomsten zijn in
het kort deze :

Het normale varkensserum bevat 5.5 tot 6.5 gram verschillende soorten eiwit-
stoffen, waarvan ruim de helft behooren tot de globulinefractie, en hiervan overheer-
schen weer de pseudoglobulinen.

Ook Z. en K. zagen stijging van het serumeiwit in het algemeen na het inbrengen
van antigeen (pestbloed) en wel hoofdzakelijk ten koste van de globulinen. De
grootste stijging van het eiwit ontstaat na de eerste toevoer van het antigeen; de
volgende injecties van antigeen wekken geen groote veranderingen in het eiwit-
gehalte van het serum op.

De eerste twee aderlatingen veroorzaken groote veranderingen in de globuline-
albumine verhouding ; de globuline-hoeveelheid daalt sterk, terwijl het gehalte
aan albuminen nauwelijks verandert. Na de derde aderlating (io dagen na de 2e),
in de periode van een laag gehalte aan eiwitstoffen, schijnt een mobilisatie der
organen plaats te vinden ter vorming van globuline.

In de periode van de geregelde aftappingen van bloed voor de serumwinning
blijven de spiegels van de gezamenlijke eiwitten, van de globuline en van de al-
bumine vrijwel constant.

(Opm. In normaal varkensserum bedraagt het eiwitgehalte 5.5 tot 6.5 % ; ruim
de helft hiervan n.1. 3—4%, wordt gevormd door de globulinen, de overige eiwit-
stoffen zijn albuminen).

Lesbouyries en Berthelon \') behandelen nog eens de borstziekte der varkens
en inderdaad kost het den clinicus nog steeds eenige moeite deze ziekte, welke
Glasser noemt „die akute Bipolarisbacillose", juist te diagnosticeeren. Het voor-
komen van een pneumonie bij pest, en het feit, dat niet iedere pneumonie waarbij
bacillus bipolaris wordt gevonden, het recht geeft tot de aanwezigheid van borst-
ziekte te besluiten, dragen daartoe bij.

L. en B. onderscheiden drie clinische vormen : peracuut, acuut en chronisch en geven
een beschrijving van elk dezer vormen. Ook de eigenschappen van de pasteurella
worden beschreven.

L. en B. hechten groote beteekenis aan de prophylaxis, bestaande in een anti-
rachitische voeding, zindelijke stallen, (die niet te koud moeten worden gehouden
en nu en dan gedesinfecteerd) en een inspuiting met een autovaccin. Zij bezigen een
cultuur van de B. suipesticus in eene physiologische NaCI.-opl. geëmulgeerd, en
gedurende een uur op een temperatuur van 58° C. gehouden. Er worden 2 injecties
onder de huid gegeven van 3 è 5 c.c. al naar het gewicht der dieren en met een
tusschentijd van 18 dagen.

In 1934 hebben Bendinger, Shilin en Zaitzew ¹) op het path. anatom. instituut
der Veeartsenijkundige Hoogeschool te Orenburg zich bezig gehouden met een
„pokkenachtig exantheem" bij jonge varkens.

De onderzoekers zeggen dat naast de werkelijke pokken bij varkens en naast
de verschillende pokkenachtige exanthemen die bij infectieziekten voorkomen
en behalve de „nutritieve" en de parasitaire exanthemen er nog bij de jonge varkens
een uitslag voorkomt, dat niet tot een dier gevallen behoort te worden gerekend,
maar anderzijds ook geen echte variola is.

In Armenië zouden, volgens opgave, van 964 varkens 492, d. i. ruim 50 %, aan
deze ziekte zijn gestorven. De bij sectie gevonden diphteroide ontsteking van dikke-

1 ) G. G. Bendinger, M. C. Shilin und W. I. Zaitzew : Forschungen ueber Ferkel-
ocken. Tierarztl. Rundschau No. 17, 1935, S. 269 en No. 18, 1935, S. 288.

darmslijmvlies en bronchopneumonie worden als secundaire verschijnselen aange-
zien en zouden met de pokkenachtige ziekte in geen verband staan.\' ?)

Te Orenburg zijn nu omtrent deze ziekte onderzoekingen ingesteld teneinde
meer zekerheid te verkrijgen (foto\'s van de aangetaste huid, ook coupes van de huid,
zijn bij het artikel gevoegd). Voor onderzoek diende materiaal uit een bedrijf met
866 varkens, waarvan 30 stuks aan de bedoelde ziekte leden.

Voor de identificeering gingen zij uit van de aetiologisch of in microscopische
preparaten van diagnostische waarde zijnde corpuscula (coccus van Paschen,
Strongyloplasma van Lipschutz e.a.).

Ook overbrenging der ziekte en proeven betreffende huidallergische reacties
werden verricht.

Ondanks negatieve uitkomsten bij overbrenging der ziekte, meenen onderzoekers
dat men op grond van histopathologische en bacteriologische preparaten, hier te
doen heeft met een ziekte, die met pokken in verband staat, (als eine Abart zu
betrachten ist).

Het artikel is geillustreerd met zes afdrukken van de aangetaste huid en van
microscopische preparaten.

Opgelost is hiermede het vraagstuk van de bekende exanthemen bij biggen nog
niet. Trouwens de genoemde onderzoekers geven dit zelf aan. Zij meenen, dat
„fortgesetzte Studium des Virus dieser Erkrankung, ebenso eine eingebende Be-
handlung der Frage der Beziehung dieses Virus zum echten Pockenvirus der Schweine
und der Ausbreitung der ersteren im Verhältnis zum letzteren in verschiedenen
Gegenden, weitere Forschungen nötig ist." B.

Behalve biggenpokken, zeer overeenkomend met mensen- en koepokken, komt
volgens Bendinger ¹) bij de jonge varkens nog een reeks pokachtige erupties voor.
Een van deze is bekend als „pokachtige uitslag".

Bij deze aandoening komen de erupties alleen op de huid voor, niet op slijmvlies
van ademhalings- of digestietractus ; de dieren worden niet merkbaar ziek. Over-
enting op cavia en konijn is niet gelukt (huid en Cornea). Bij histologisch onderzoek
der huid, waarop nog geen erupties zichtbaar waren, vindt men in de onderste
lagen van het Stratum spinosum celgroepjes met ballonnerende degeneratie ; deze
haardjes worden groter (tot graankorrel). In onderhuid treedt enig oedeem, hyper-
aemie en lymphocytose op. Bij de regeneratie vindt in de basaalmembraan sterk
vermeerderde deling plaats ; in deze epitheelwoekering houdt de ballonnerende
degeneratie dikwijls aan. De hyperaemie en lymphocytose der onderhuid worden
nog sterker ; celinfiltratie der epidermis treedt nu op, dan vervalt hier het epitheel:
indroging, korstvorming. De rand der eruptie bezit steeds een zóne van ballon-
nerende cellen. In deze zóne gelukt het celinsluitsels te vinden. De genezing
(afstoting der korst) treedt op 10—20 dagen na de eerste zichtbare huidreactie.

De pokachtige aandoening der biggen is een locaal ontstekingsproces, dat in de
onderlaag der epitheelcellen begint. Het is dus het meest waarschijnlijk, dat het
virus haematogeen aangevoerd wordt. In de epitheelcellen zijn acidophyle cel-
insluitsels aan te tonen ; perifeer (naar het gezonde weefsel toe) zijn zij zeer klein
en gering in aantal ; centraalwaarts nemen zij in grootte (soms groter dan kern)
en in aantal toe. De kleuring gelukt alleen met eosine; Gram-Weigert-, Giemsa-
enHammerschmidt-kleuring zijn ongeschikt.

Van een honderdtal varkens (in leeftijd variërend van 7—12 maanden) is serum
door middel van agglutinatie met Brucella abortus onderzocht op besmettelijk

1 ) G. Bendinger : Ueber Histopathologic eines pockenartigen Ausschlages der Ferkel
mit spezifischen intrazellulären Einschlüssen. Archiv f. Wiss. u. pr. Thk., 68 B., S. 345.

2 ) W. H. Feldmann and C. Olson Jr. : Isolation of Brucella from healthy Swine.
J. Infect. Dis. P 54, p. 54 (1934).

verwerpen. Caviaënting gaf een bevestiging der serologische reacties. De smetstof
werd bij de varkens gevonden in lymphklieren van kop en voorste halsstreek, en
in een absces aan de zaadstreng van een der dieren ; ook eenmaal in de milt.

Uit deze onderzoekingen blijkt, dat bacteriën der Brucellagroep bij gezonde
varkens kunnen voorkomen zonder aanleiding te geven tot zichtbare verschijnselen
van ziekte. v. Waveren.

Veranderingen van miltvuurbacillen bij plaatselijke vormen van milt-
vuur bij het varken ¹).

„Locaal miltvuur" komt bij het varken nog al eens voor ; in de literatuur vindt
men verscheidene gevallen aangegeven. Men leest o.a. dat in aangetaste lymph-
klieren de bacillen of nog uiterlijk normaal zijn en pathogeen of men treft daarin
nog slechts ledige kapsels aan.

Glasser geeft in zijn handboek aan, dat men soms lange gekronkelde draden
aantreft. Hij wijt dit hieraan, dat de „lichaamssappen" van het varken een be-
schadigende invloed uitoefenen op de miltvuurbacil, meer dan bij andere huis-
dieren het geval is. Hierdoor komt het, dat de in zulke, geheel necrotische lymph-
klieren aanwezige gezwollen kapsels, bij de methode van Ascoli geen ringvorming
meer te zien geven, omdat de precipitinen vernietigd zijn.

Het is zoowel wetenschappelijk als practisch van beteekenis of er bij invasie
van dierlijke parasieten evengoed antilichamen in het aangetaste lichaam kunnen
ontstaan als bij infectie met plantaardige.

Aan witte ratten werden 10, 20, 30 enz. tot 200 spiertrichinen gevoederd. Het
bleek dat in het algemeen de dieren minder gevoelig waren voor niet gekapselde
dan voor afgekapscldc trichinen. T. wijt dit aan de binnen den kapsel opgehoopte
toxincn.

Voor de immunisatie van konijnen werd gebruikt een 1 % „Aufschwemmung"
in phys. NaCl. solutie van goed gereinigde en van spierweefsel bevrijde tot poeder
gewreven trichinen. De injectie geschiedde intraveneus. Twee maanden lang werd
alle 5 dagen 1 c.c. ingespoten. Tien dagen na de laatste inspuiting werd bloed ge-
wonnen en bloedserum verzameld. Een precipitatie-proef met trichineus antigeen
deed zien, dat nog precipitinen in het serum konden worden aangetoond bij een
verdunning van 1 : 5000.

Met dit serum nu werden witte ratten behandeld, d. w. z. voor en na de infectie
(2 groepen) hiermee ingespoten. Het serum bleek zonder werking te zijn, tegenover
de in het lichaam van den gastheer aanwezige trichinen.

Daarna werd serum gewonnen van een konijn, dat met 8000—10000 afgekapselde
trichinen was geïnfecteerd.

Hiermee werden ratten van twee series behandeld. De ratten van de ie serie
kregen 5 dagen voor ze met een letale dosis (200 trichinen) werden geinfecteerd
driemaal 1 c.c. serum. Die van de 2e serie werden eerst met een letale trichinen-
dosis geinfecteerd en na 10 dagen met 3 c.c. serum (telkens met 1 c.c. met 2 etmalen
tusschenpauze) subcutaan ingespoten.

Terwijl van de ie serie alle ratten stierven, bleef van de 2e serie 92.6 % in leven.
Deze hadden wèl een zeer sterke spierinvasie met trichinen. Deze proef werd nog
eenige keeren met de 3 dubbele letale dosis herhaald met dezelfde uitkomsten.

1 \') Dr. Behnke : Ueber Veränderungen der Milzbrandbazillen beim örtlichen Schweine-
milzbrand. D. T. W. 1934, No. 23, S. 365.

2 ) A. Trawinski : Studien ueber Immunität bei Trichinose. Zentralblatt für Bakterio-
logie. Parasitenkunde u. Inf. Krankheiten 134 Band, Heft 3-4, 1934, S. 145.

Dil wijst er op, dat het serum wel een antitoxische, maar geen antiparasitaire eigen-
schappen bezit.

Op grond van de secties besluit T. tot de uitspraak dat : bij trichinose de zeer
aanzienlijke patholog. anatom. veranderingen, die door trichinen in de spieren
worden opgewekt, niet in dezelfde mate voor den gastheer schadelijk zijn als de
door deze parasieten geproduceerde vergiften.

Verder zegt hij : „Wanneer het organisme van den gastheer bij trichinen-infectie
de gevaarlijkste tijd, tot aan de beginnende afkapseling der parasieten, goed door-
komt, dan zijn de in de spiervezelen gelocaliseerde parasieten voor hem niet meer
levensgevaarlijk".

Ruim 40 jaar geleden meldde Th. Smith, dat hij spirochaeten had gevonden
bij een varken met onbeduidende zweren in den dikken darm. Later werden meer
gevallen bekend. Zelfs is door sommigen de Spirochaeta suis voor den verwekker
van de varkenspest gehouden.

Yakimoff en Trummal ¹) beschrijven nu enkele gevallen van spirochaeten bij
huidaandoeningen (huidzweren) ; zij schijnen het meest voor te komen aan de
kop, in de mond, testikels en beenen. In coupes van de zweren werden zeer veel
spirochaeten gevonden ; bloedpreparaten en organen bleken vrij.

1. Zeer dunne met een lengte tot 19.8 m.M. met soms 6 windingen. Lijken op
de S. dentium van de mondholte.

2. De tweede groep is grooter en heeft grootere windingen, de einden zijn toe-
gespitst. De grootte liep van 6—19—20 m.M. met 1—3 windingen. Zij zijn niet
te onderscheiden van de S. buccalis.

Yakimoff en Trummai. veronderstellen, dat het geen nieuwe soorten zijn, maar
dat zij door de amandels onder de huid kunnen zijn gedrongen.

Behandeling met atoxyl en neosalvarsan (o.a. intramusculair gaf goede resultaten.

Secale cornutum als factor bij de voedingswaarde van rogge voor ratten
en varkens.

Naar aanleiding van verschillende berichten over gevallen van ergotisme bij
dieren (ook bij den mensch) vinden Johnson en Palmer ²) het vreemd, dat nooit
is onderzocht welke invloed deze zwam (Secale cornutum, het gedroogde sclerotium
van claviceps purpurea) had op de voedingswaarde van rogge. Zij hebben nu
getracht na te gaan bij ratten en varkens hoe het hiermee stond, door de groei
te controleeren bij aanwezigheid van een bepaalde hoeveelheid „brand".

Voor wat de varkens betreft kwamen zij tot de volgende conclusies : Wanneer
men aan twee groepen varkens voert : aan dc eene groep zuivere rogge (d. w. z.
voeder met rogge als grondslag) en aan de andere groep rogge met 1 % „brand",
dan groeit deze laatste helft het slechtst. Daar kwam nog bij dat de dieren het voed-
sel, waarin roggebrand voorkwam, ongaarne opnamen.

De onderzoekers meenen, dat bij varkens voor deze ziekte weinig gevaar bestaat,
omdat graan, geinfecteerd met die fungus, door deze dieren niet graag wordt op-
genomen.

De z.g. periarteriitis nodosa is bij varkens ook vroeger reeds opgemerkt en be-
schreven, o.a. door Hoogland te Utrecht³). Meestal was de aandoening dan toe-
vallig ontdekt bij oudere dieren, bij keuring na het slachten.

1 \') Archiv f. Wiss. u. Prakt. Thierheilkunde, 68 Band, 2 Heft, Sept. 1934, S. 138.

2 ) D. W. Johnson and L. S. Palmer : Ergot as a factor in the nutritive value of rye
or rats and swine. Journ. of Agric. Research, Januar 1, 1935, No. 1, p. 39.

In Estland schijnt een dergelijke aandoening soms vrij veelvuldig voor te komen
en dan hoofdzakelijk bij jongere varkens.

De buikaorta toont de grootste veranderingen. De schrijver (Redlich \') meent
hier echter niet met een periarteriitis nodosa te doen te hebben. Het artikel, groo-
tendeels van zuivere pathologisch-anatomischen aard en met 4 afbeeldingen in
den tekst, leent zich minder goed voor een kort referaat.

Emmel, Sanders en Henley ¹) berichten over een ziekte en sterfte van varkens,
door het eten van zaad van de Crotolaria spectabilis. Het schijnt, dat alleen ge-
malen zaad de verschijnselen veroorzaakt. Bij de sectie werd gevonden : ernstige
anaemie, vocht in borst- en buikholte, ecchymosen in het myocardium, de hartspier
was slap. Verder was een haemorrhagische gastritis aanwezig, soms scheen de
dood veroorzaakt door haemorrhagiën in de maag.

Bij kippen schijnt het zaad van de C. spectabilis een chronisch ziektebeeld op te
wekken.

Pollock ²) meent een geval van „melkkoorts" te hebben gehad bij een zeug.
Zij was, na 10 biggen te hebben geworpen, niet meer in staat op te staan. P. spoot
voor therapie lucht in 10 van de 13 uierklieren, waarbij hem opviel, dat de huid
hierover een moerbeiachtige kleur had. Den volgenden dag kon de zeug met eenige
hulp overeind en de dag daarop was zij schijnbaar weer normaal.

Een der 10 biggen werd nu toegelaten, maar deze kon geen melk uit de tepels
halen, ofschoon zij daartoe pogingen aanwendde bij alle tepels. De geheele toom
moest daarom met de flesch worden opgevoed en de zeug werd gemest.

Hahn ³) deelt mede, dat hij bij een zeug, die 4 dagen te voren 9 biggen had
geworpen, door middel van een catheter 23.5 liter urine verwijderde. Den volgenden
dag nogmaals 12 liter, terwijl van dien dag af de urine normaal werd geloosd.

Over het algemeen vindt men over torsio uteri bij het varken in de literatuur
niet veel aangegeven.

Dr. Hustf.de ^s) deelt 4 gevallen mede, die alle behoorden tot de echte torsie,
d. w. z. een torsio uteri et vaginae ; de plooien waren ook in de scheede te voelen.

Wat de therapie betreft kan men in gevallen waar het slechts 0111 kwart-draaiingen
gaat, probeeren door de zeug te rollen, deze op te heffen.

In alle andere gevallen komt slechts laparotomie of sectio caesarea in aanmerking.

Is er verband tusschen den duur der dracht en het aantal, benevens
het gewicht der geworpen biggen ?

In Polen •) heeft men getracht, door verschillende gevallen bij varkens te con-
troleeren, bovenstaande vraag te beantwoorden, maar een correlatie tusschen de
genoemde gegevens kon niet worden gevonden.

1 ) U. W. Emmel, D. A. Sanders and W. W. Henley : Crotolaria poisoning in Swine.
Florida Agric. Exp. Stat. Gainesville. Fla. ; Journ. of the Am. Vet. Med. Ass ,
Jan- ¹935> N. S. Vol. 39, No. 1, p. 43.

2 ) N. F. Pollock : Milktetany in a sow. The veterinary Record. April 6, 1935,
p. 400.

3 ) W. Hahn : Harnverhaltung in ungewöhnlicher Menge bei einem Schwein. T. Rund-

Toch is het wel mogelijk, dat deze bestaat, maar dat zij wegens andere correlatie-
factoren zooals b.v. : wijze van voedering der zeugen, invloed van het jaargetijde
op het aantal en het gewicht der biggen, invloed van ziekten enz. niet opvalt.

Om de gestelde vraag te beantwoorden moet men dus eerst deze factoren even-
eens nagaan of het onderzoekingsmateriaal veel grooter nemen.

Sterilisatie en ovariotomie der varkens als factor ter versnelling der
mesterij.

In een der laatste afleveringen van de T. R. komt een artikel voor, uit het labo-
ratorium voor verloskunde van het veterinair Instituut te Leningrad, over dit
vraagstuk.

Timofejeff ¹), docent aan de betreffende inrichting, zegt: „Het is vastgesteld,
dat gecastreerde mannetjes een betere huid, meer vleesch en vet, leveren en een
hooger levend gewicht bereiken en het is zeer natuurlijk, dat ook wijfjes na het
castreeren sneller vet worden".

De periodieke bronst zegt T., oefent een groote invloed uit op het geheele orga-
nisme en als gevolg daarvan neemt het levend gewicht af. Door castratie wordt
de werking van het ovariaal hormoon buitengesloten en het typische bronstbeeld
verdwijnt.

Zondeck en Aschheim stelden vast, dat in het voorste gedeelte van de hypophyse
een hormoon voorkomt (prolan), dat is samengesteld uit 3 hormonen : prolan A,
prolan B, en een hormoon, dat inwerkt op de stofwisseling. Wanneer nu de eier-
stokken worden weggenomen worden de functies van A. en B. uitgeschakeld en
natuurlijk die van de folliculine (eierstokhormoon). Prolan A zou het rijp worden
der follikels opwekken, prolan B het bersten van het Graafsche blaasje en ontstaan
van het gele lichaam. Onder invloed van deze twee hormonen met die van het
eierstokhormoon (folliculine) ontstaan nu groote veranderingen in de geslacht-
wegen, speciaal aan het slijmvlies. Tengevolge van de onrust der dieren gedurende
de bronstperiode en de veranderde verhoudingen gedurende de bronst zou het
varken in 1 k 3 dagen tot 40 % van zijn vetaanzetting verliezen.

De castratie heeft nu o.a. een hypertrophie van de hypophyse tengevolge en de wer-
king van de folliculine valt uit, maar er zou een vermeerderde werking van het stof-
wisselingshormoon plaats vinden, waardoor de vetaanzetting bevorderd en liet levend
gewicht in het algemeen verhoogd wordt.

T. geeft nog de uitkomsten van enkele proeven, waaruit blijkt, dat sterilisatie
inderdaad voordeelen biedt bij de varkensmesterij. Trouwens vele mesters in ons
land hebben reeds de gewoonte hunne zeugjes nog tijdens de zoogtijd te laten
steriliseeren.

Wanneer echter deze operatie wordt verricht op lateren leeftijd en de geheele
behandeling 8 k 9 dagen duurt, het geopereerde varken pas den 6en dag weer als
een gezond dier wordt gevoederd enz. dan kan de heele methode theoretisch zeer
goed zijn, maar voor een toepassing in het groot voor de praktijk lijkt zij wel wat
al te omslachtig. B.

Dr. A. Srnetz, Assistent der chirurg. Klinik der Tierartzl. Hochschule in Brünn.
Prager tierartzl. Archiv, 1934, Heft 6 u. 7. Niet geschikt voor ref. Vr.

Engelen behandelde een geval van inwendige hirudiniasis bij een europeese
vrouw ; een bloedzuiger was ongemerkt in de linker neusholte gekropen, had zich
vastgehecht en was reeds 5 weken aanwezig. In het donker stak het dier soms een
\'deel van het lichaam uit de neusopening, en trok zich onmiddellijk terug als het
licht werd. Bij het onderzoek, in een donker gehouden kamer, greep E. de worm,
toen hij zich vertoonde, met een pincet, en spoot een weinig 10% cocaïne in het
lichaam van de worm, die toen losliet. De patiënte had zelf ook geprobeerd het
dier uit de neus te trekken, maar had dit, door de hevige pijn, moeten staken. De
bloedzuiger was 9 c.M. lang, en uitgerekt 15 c.M. en 8 c.M. breed, en werd gede-
termineerd als Limnatis (Hirudinaria Javanica Wahlb, die in Indië overal voorkomt.

Schrijver geeft dan een beschouwing over de bloedzuigers : deze wormen leven
in het water of op vochtige plaatsen op het land, en zijn op volwassen leeftijd aan-
gewezen op het bloed van warmbloedige dieren. Naar de wijze van parasiteeren
zijn zij in twee groepen te verdeelen : de ecto-parasieten, die zich vastzuigen in de
huid, en in hoofdzaak land-bloedzuigers zijn, en de endo-parasieten, die niet in
staat zijn de huid te verwonden en aangewezen zijn op de slijmvliezen ; zij behooren
in hoofdzaak tot de water-bloedzuigers.

Tot de ecto-parasieten behoort de Hirudo medicinalis, die voor therapeutische
doeleinden gebruikt wordt, en op de huid aangezet, 15 gram bloed kan zuigen.
Soms kunnen zij ook op slijmvliezen terecht komen (mond, neus, vagina, rectum,
urethra) en dan bloeding veroorzaken. De speekselklieren der bloedzuigers scheiden
n.1. bij het zuigen overvloedig speeksel af, dat een ferment (hirudine) bevat dat
de bloedstolling tegengaat. Daardoor kunnen de wonden lang bloeden. De ecto-
parasieten verlaten als zij volgezogen zijn, de gastheer; laten zich vallen. Door
aanraking met zout water, verdund zuur, tabaksap, kunnen zij genoopt worden
eerder los te laten. Toch kan men er (b.v. in Indië, op marsch) veel last van hebben.

Gevaarlijker zijn de endo-parasieten ; deze blijven, ook na zich volgezogen te
hebben, als commensaal bij de gastheer, en kunnen behalve bloeding, ook andere
verschijnselen veroorzaken, al naar de plaats van aanhechting. Bij aanwezigheid
in mond en pharynx, hun meest gewone zitplaats, kunnen zij aanleiding geven
tot bloedspuwen, kriebeling, en misselijkheid ; in slokdarm en maag (zeldzaam),
bloedbraken ; in larynx (waar zij dikwijls zetelen) prikkelhoest, benauwdheid,
haemoptoe ; (een geval van stikkingsdood) ; in trachea en bronchiën (niet dikwijls),
ook hoest, benauwdheid en haemoptoë ; in naso-pharynx (dikwijls) bloeding uit
neus en mond ; in neus (zeldzaam), neusbloeding, kriebeling, niezen, belemmerde
ademhaling, hoofdpijn. In zeldzame gevallen zijn zij aangetroffen in oog (con-
junctiva), vagina, urethra, anus en rectum. In het laatste geval tenesmus en bloe-
ding. In een geval bij een jongen, was een bloedzuiger door de urethra, in de blaas
geraakt (pijn en urine-retentie) ; na blaasspoelingen met zout water en adrenaline
kwam na 3 dagen de worm te voorschijn.

Bij baden in besmet water kunnen de bloedzuigers in de lichaamsopeningen
kruipen ; ook na drinken uit plassen met vuil, besmet water (tijdens de wereldoorlog,
in Balkan en Palestina) kunnen zij opgenomen worden.

De diagnose van huridiniasis is meestal niet moeilijk, als men maar aan bloed-
zuigers denkt en er op onderzoekt.

Voor de behandeling is het wenselijk (om bloeding en pijn te voorkomen), de
bloedzuiger te nopen uit eigen beweging los te laten, door bedwelming met cocaïne,
aanraken met zout water of verdund zuur ; (bij aanwezigheid in larynx oppassen
dat hij niet in de trachea valt).

Ook bij dieren komen herhaaldelijk gevallen voor (zie ref. jaargang 1934, afl. 13,
blz. 711). Vrijburg.

Ramon c.s. ¹) hadden bij furunculose uitstekende resultaten met anatoxine.
Cultuur van furunculose-staphylococcen wordt in de broedstoof met formaline
behandeld, waardoor het toxine tot anatoxine wordt dat de haemolytische en necro-
tiseerende eigenschappen van het toxine mist. Door de flocculatie-methode kan de
antigeenwaarde geijkt worden en is standaardiseering mogelijk.

Zo kwam men tot een in de praktijk bruikbaar middel tegen staphylococcen-
aandoeningen. Het anatoxine wordt ook onverdund goed verdragen, en veroorzaakt
slechts geringe temperatuur-verhooging en slechts bij uitzondering geringe plaatse-
lijke reacties. Een bestaande etterhaard wordt wel aangezet, maar nieuwe ont-
wikkelen zich niet. Voor een kuur, bij tuberculose, bleken slechts 3 inspuitingen
noodig met tussenpoozen van 14 dagen i ,1 en 2 c.c. onverdunde anatoxine. Patiënten
die jaren last hadden van furunculose genazen snel en blijvend terwijl andere
behandelingsmethoden in de steek hadden gelaten. Van 42 verouderde gevallen
(steenpuisten) genazen 37 ; verse en chronische (niet verouderde) gevallen (22)
genazen alle.

Ook bij Acne pustulosa werden goede uitkomsten verkregen (van 23 patiënten
genazen 19).

Deze behandeling verdient volgens schrijvers verre de voorkeur boven de era-
Pyrische autovaccin- en vaccinbehandeling.

Ook Nelis verkreeg, met op overeenkomstige manier bereide „anastaphyloto-
xine" gunstige resultaten.

Er zijn altijd gevallen die niet naar behandeling luisteren, maar ook dan werd
meestal wel eenig succes verkregen. Vrijburg.

Een in vele gevallen van psittacosis bij de mens vertrouwbaar diagnosticum is :
intraperitonealc inspuiting van ongefiltreerd sputum of fikraat van sputum bij
witte muizen. Vrijburg.

In het Zuid-Westen van de Vcrcenigde Staten zijn in de laatste jaren verscheidene
gevallen van Maltakoorts vastgesteld, bij menschen die veel met geiten in contact
kwamen. Op sommige plaatsen heeft men zelfs meer dan één patiënt in hetzelfde
huisgezin aangetroffen. Als ziektebron wordt ook daar de geit aangewezen en wel
speciaal de geimporteerde geiten uit Afrika. Meyer en Eddie ⁸) hebben dan ook
verschillende kudden geiten onderzocht en daarbij bleek, dat soms ¹/₆ van de dieren
van een kudde besmet waren. Meermalen vonden zij, dat de bacteriën alleen konden
worden aangetoond in den uier en de supramammaire klieren. Menschen, die
melk van sterk besmette geiten gedronken hadden, werden niet alle ziek. Er moet
dus, evenals dit voor de infectie van den mensch met den abortusbacil van het
rund het geval is, een bepaalde predispositie ten opzichte van het aanslaan van de
infectie bestaan. C. J. de Gier.

De Trypanosoma Theileri wordt bijna in alle landen bij runderen aangetroffen
en geldt voor een onschadelijke parasiet.

Volgens Hornby, Evans en Cornell ³) zijn er in Tanganyika (Engels Midden-
Afrika) streken waar die Trypanosoom niet voorkomt. Als runderen daar (met

1 \') Ramon, Presse médicale 17 Juillet 1935. Ref. in Geneesk. Gids 1935, 32,
blz. 758.

2 ) Ref. in Archives of Pathology 1935, Vol. 20, No. 1, van art. T. M. Rivers
en G. P. Berry in Exper. Med. 61 ; 205, 1935.

virulent bloed) tegen runderpest worden geënt, wordt de, in vele gevallen in dat
bloed aanwezige Tryp. Theileri, mede overgeënt. Dit kan dan aanleiding geven tot
een virulent worden van die parasiet, en verschijnselen van acute trypanosomiasis.
(Zooals bekend, kan runderpest ook een sluimerende piroplasmose acuut maken. Ref.).

Over de mogelijkheid dat het rabiës-virus door de placenta dringt, waren de
geleerden het niet eens. Proeven op dieren genomen vielen verschillend uit en het
was in vele gevallen moeilijk daarbij een mogelijke besmetting na de geboorte,
uit te sluiten.

Waarnemingen bij de mens zijn zeldzaam, en volgens Babes is daarbij de moge-
lijkheid van placenta-passage niet gebleken.

Genevray en Dodero *) konden te Hanoi (Tonkin, Indo-china) een geval
van rabiës waarnemen bij een inlandse vrouw, die een maand geleden door een
dolle hond gebeten was. De vrouw was hoog-zwanger en werd kort voor haar dood
(met keizersnede) verlost. Het voldragen kind was gezond ; daar het echter denk-
baar was dat het foetus, door een geringe passage van virus door de placenta, min
of meer immun was geworden, werd, 8 maanden na de geboorte, het serum onder-
zocht op rabicide stoffen, door middel van proeven op konijnen. Die stoffen bleken
niet aanwezig te zijn.

Dertien maanden na de geboorte was het kind nog volkomen gezond, en daar
in Tonkin de incubatietijd altijd kort is, is het wel zeker dat het virus de placenta
niet gepasseerd heeft. Vrijburg.

In dit interessante artikel, met tal van historische bijzonderheden, geeft Bevan ¹)
een beschouwing over de in 1909 voor het eerst in Zuid-Rhodesië geconstateerde
en nadien slechts in beperkt aantal (tot heden 7 gevallen bij Europeanen en 49 bij
Inlanders) en binnen bepaalde rayons voorgekomen gevallen van slaapziekte bij
den mensch. Vastgesteld is, dat bedoelde rayons behooren tot die streken, waar de
,,glossina morsitans" aanwezig bleef na de veepest-epizoötie van 1896.

Alhoewel door sommige onderzoekers op grond van de posterieure plaatsing
van de nucleus, beweerd is, dat een bijzondere parasiet in het spel was, is het nog
steeds een niet-uitgemaakte zaak, welke trypanosoom erbij is betrokken, hoe zij
wordt onderhouden en in de natuur wordt overgebracht. De parasiet kan kunst-
matig op laboratoriumdieren en huisdieren worden overgeënt; de ziekte neemt soms
een chronisch verloop, doch kan ook een acuut beeld toonen. Eenzelfde trypanosoom
werd gevonden bij schaap, hond en wilde dieren in de buurt van kralen, waar
in 1913 gevallen bij den mensch voorkwamen, doch aan den anderen kant is het ook
gevonden in districten, waar ondanks een minitieus onderzoek geen parasieten bij
den mensch vielen te ontdekken. Het trypanosoom wordt ongetwijfeld overgebracht
door „glossina morsitans", maar alles wijst erop, dat de mensch en niet het dier
als bron van infectie fungeert. Resumeerende is dus de kwestie, of deze parasiet
het trypanosoma brucei (de nagana-verwekker) bij den mensch is, of het trypanosoma
gambiense (de slaapziekte-verwekker), overgebracht door glossina morsitans, dan wel
een species sui generis, dat infectieus is zoowel voor mensch als voor dier (trypanosoma
een species sui generis, dat infectieus is zoowel voor mensch als voor dier (trypanosoma
rhodesiense?). Het is een gunstige factor dat de parasiet goed luistert naar Bayer 205
(germanin) en dat dus de kans om de humane trypanosomiasis in Zuid-Rhodesië
uit te roeien, er gunstig voorstaat, doordat men de inboorlingen der betrokken
rayons kan evacueeren naar tsetse-vrije streken en daarnaast Bayer 205 als pro-
phylacticum kan toepassen.

1 ) E. W. Bevan. Notes on the human trypanosomiasis of Southern Rhodesia. The Journal
of comparative pathology and therapeutics. 1935. Vol. 48. No. 2.

Stich \') geeft een kort overzicht van de oorzaken van „Lungenschlag" door
postoperatieve thrombose. Hij wijst erop, dat het ontstaan ervan vooral wordt be-
paald door drie factoren: bloedstroom-verlangzaming (vermindering van de elas-
ticiteit van den vaatwand en verwijding van het vaatlumen in den ouderdom),
bloedveranderingen (kleverig worden der bloedplaatjes, autolytische vervalproducten
na operatie) en vaatwand-laesies.

Bepaalde personen (het vetlijvige typus embolicus en de z.g.n. vagotonici) lijden
er meer aan dan slanke menschen, vrouwen meer dan mannen. Voor de prophylaxis
is van belang (vooral bij vermagerde patiënten) het toedienen van veel vocht (drui-
vensuiker- en zoutoplossing), bed-gymnastiek en bestrijding van eventueele acidosis
van het bloed met insuline en druivensuiker met bicarbonas natricus. Bu.

Volgens Hintze ¹) zijn in de kliniek van prof. Bier de resultaten bij borstkanker,
waarbij steeds na de operatie prophylactisch wordt na-bestraald, zoo dat na 5 jaar
54>9% der geopereerden in leven was, en 50,4% zonder recidive. Van de operatief
behandelde patienten met huidkanker was na 5 jaar 50% zonder recidive, en na
1929, tengevolge van de Röntgen-behandeling, 60%. Vrijburg.

S. Rubarth geeft in het Skand. Vet. Tidskr. van December 1934 een beschrijving
van de in den loop der jaren in het Vet. Pathologisch Instituut te Stockholm waar-
genomen gevallen, van primair maag- en darmcarcinoom. Het materiaal omvat
één geval van maagcarcinoom bij den hond en 7 gevallen van darmcarcinoom (4 bij
het paard, 2 bij den hond en 1 bij de kat).

Door de onderzoekingen van Robert Meyer, v. Werdt, Walthard, e. a.,
onderscheidt men tegenwoordig bij den mensch onder de carcinomen van het ovarium
een groep van gezwllen, die uit granulosacellen hun oorsprong nemen. Aangenomen
wordt (Walthard en R. Meyer), dat zij uit onverbruikte resten van de granulosa
ontstaan, niet uit rijpe follikelcellen, die zoodanig afhankelijk zouden zijn van de
aanwezigheid van een levende eicel, dat zij niet tot zelfstandige woekering in staat
worden geacht. Behalve door hun histologische eigenschappen (gelijkenis op granu-
losacellen, vetgehalte van het protoplasma, rangschikking der basale tumorcellen,
cystevorming met antipodenstelling der kernen in de begrenzende cellen) draagt ook
het klinische gedrag dezer gezwellen er toe bij om ze als een afzonderlijke groep
der ovariaalcarcinomen te onderscheiden. In de eerste plaats geven deze carcinomen
in tegenstelling met de meeste ovariaalcarcinomen slechts zelden aanleiding tot
metastasenvorming en in de tweede plaats schijnt hormoonvorming op te treden
(hyperplasie van uterus- en tubamucosa, event. hormoonuitscheiding, die teruggaan
of ophouden bij operatieve verwijdering van het gezwel).

Hoewel in de veterinaire literatuur enkele gevallen beschreven zijn, die waar-
schijnlijk in deze groep thuisbehooren (Schlecel, Seubert, Seifried, Loeb) is
de beschrijving meestal niet voldoende om zekerheid te geven. Merkwaardig is de
waarneming bij een geval van Schlegel, waarbij melksecretie optrad, bij een rund
dat niet drachtig geweest was, blijkbaar in verband met een ovariaal-adenoom.

Baumann \') deelt nu zes gevallen mee, blijkbaar alle bij het rund (hoewel dit laatste
slechts bij 3 gevallen wordt vermeld).

Zoowel de grootte, als het macroscopische- en microscopische beeld loopen vrij
veel uiteen en worden kort maar duidelijk beschreven, terwijl een drietal afbeeldingen
de beschrijving aanvult. Metastasen werden bij deze gevallen niet gevonden.

Voor twee gevallen, waarvan ook de uterus kon worden onderzocht, werd een
hvpertropische mucosa en verhoogde slijmproductie vastgesteld ; een bevinding
die dus geheel overeenkomt met de hormonale functie, die bij den mensch voor deze
gezwellen is waargenomen. Aan het artikel is een uitgebreide literatuurlijst toegevoegd

Kouwenaar ¹) beschrijft een geval (het eerste, goed gedocumenteerde in de
literatuur) van carcinoma hepatocellulare bij een paard. Een 13-jarige Batakhengst
stierf na een ziekte van enkele dagen. Bij de sectie bleek de lever iets vergroot te zijn,
vuilgrijs van kleur, te vast van consistentie en doorzaaid met talrijke grijsgele gezwel -
knobbels. Deze bleken op sneevlakte centraal lichter gekleurd te zijn en wat verweekt.
Ook de milt was vergroot (1 £ maal) en bevatte ee\'n tiental hardere, lichtgele knobbels
van 3—4 c.M. doorsnede, met kazig centraal verval. In de rechter longhelft en mesen-
teriale lymphklieren bleken ook soortgelijke knobbels aanwezig te zijn. Ascites en
icterus ontbraken geheel. Histologisch werd een klassiek beeld van levercelcarcinoom
gevonden (balkjesbouw met capillair stroma, gelijkenis van de gezwelcellen op lever-
cellen, ingroei van gezwelproppen in bloedvaten). Het leverweefsel toonde geen
cirrhoseverschijnselen. Een drietal microfoto\'s geven de karakteristieke beelden van
het gezwel weer.

De belangstelling van een humaan-patholoog voor een geval van levercarcinoom
bij een dier is vooral het gevolg van de omstandigheid, dat in Nederlandsch Indië
bij Javanen en Chineezen het levercelcarcinoom veel voorkomt, minstens viermaal
vaker dan in Europa, waarvoor nog geen bevredigende verklaring is gevonden.

Kouwenaar bespreekt naar aanleiding hiervan de literatuur-gegevens bij dieren,
teneinde hierin mogelijke aanwijzingen voor deze opvallende frequentie te zoeken.
Het resultaat hiervan is voorloopig in dien zin onbevredigend, dat voor een verband
levercirrhose-carcinoom, dat bij den mensch in ongeveer 90% der gevallen aanwezig
is, bij de dieren geen positieve aanwijzingen zijn gevonden. Bij dieren waarbij
het levercelcarcinoom frequent voorkomt (rund, schaap) wijzen de gegevens eerder
op een ontstaan uit solitaire adenomen (embryonale misvormingen). Merkwaardig
is, dat in Indië het primaire levercarcinoom bij runderen zeldzaam schijnt te zijn
(hoewel de inlichtingen hierover verkregen tamelijk vaag zijn, klopt dit met de
gegevens die mij persoonlijk door verschillende Indische collega\'s werden verstrekt.
Ref.) zoodat men bij runderen in Indië de omgekeerde toestand schijnt te hebben
vergeleken met ons land. Men kan het geheel met de schrijver eens zijn, dat het vraag-
stuk van het primaire levercarcinoom bij de dieren ten zeerste de aandacht waard is;
het vormt uit een vergelijkend oogpunt ongetwijfeld een vruchtbaar veld voor
samenwerking van pathologen van mensch en dier.

De primaire gezwellen van de serosa van borst- en buikholte, blijkbaar uitgaande
van de bekleedende cellen der sereuze vliezen, zijn van oudsher als endotheliomen
beschreven. In de latere jaren heeft men op grond van het feit, dat coeloomepitheel
van de epitheliale mesodermgedeelten afstamt, van carcinomen gesproken. Hier-
door zijn echter endotheliomen, afkomstig van lymphspleten en die zich aan de
oppervlakte verbreiden, niet uit te sluiten, terwijl bovendien bij uitgroei van carci-
nomen in lymphbanen beelden kunnen ontstaan, die op endotheliomen gelijken.

1 ) W. Kouwenaar. Het carcinoma hepatocellulare bij huisdieren, naar aanleiding van
een geval bij een paard. Geneeskundig tijdschrift voor Nederlandsch Indië, 1935, Bd. 75,
blz. 223.

De vraag of in concrete gevallen steeds een differentiaaldiagnose kan worden gesteld,
kan zeker niet in positieven zin worden beantwoord.

Het is bekend dat bij kippen gezwellen der pleura-peritoneaalholte veelvuldig
voorkomen, niet zelden van secundair karakter (ovarium). De vraag of bij de primaire
gezwellen van de kip ook endotheliomen voorkomen, kan bevestigend worden be-
antwoord, daar Begg (1927) een geval beschreef, dat bovendien overentbaar bleek
te zijn, zelfs met celvrij filtraat (Murray en Begg).

Jarmai ^j) ontwikkelt nu de volgende gedachtegang: bij kippen zijn tot heden
alleen tumoren van de bindweefselgroep overentbaar gebleken; wanneer men bij
de kip een twijfelachtig endothelioom vindt en het blijkt overentbaar te zijn, dan
bevestigt dit de bindweefsel-oorsprong van het gezwel en is het dus geen carcinoom.
Aangezien niet alle bindweefselgezwellen overentbaar blijken te zijn, heeft een
negatief entresultaat geen beteekenis voor de diagnose. Schrijver neemt zich dan
ook voor, om in de toekomst alle twijfelgevallen door een overenting nader te
toetsen en beveelt de enting in de pectoraalspier aan boven de intraperitoneale,
omdat door de peristaltiek het vastgroeien der tumorstukjes op de serosa-oppervlakte
bemoeilijkt wordt en tot vergroote kans op miswijzingen aanleiding geeft.

Zelf beschrijft hij 9 gevallen van serosagezwellen bij de kip waarbij op grond
van het histologische onderzoek tweemaal de diagnose endothelioom kon worden
gesteld. De belangrijkste overwegingen voor het stellen van deze diagnose zijn:
ie groote polymorphie der tumorcellen; 2e vaculair protoplasma met verschijnselen
van phagocytose; 3e vorming van reuzencellen; 4e buis- en strenggroei. Deze eigen-
schappen worden tegenwoordig wel algemeen voor de endothelioomdiagnose ge-
bruikt. Evenals vroegere schrijvers wijst hij er nadrukkelijk op, dat het macros-
copische beeld in geen enkel opzicht karakteristiek is.

(De verwachtingen van den schrijver van de entproeven berusten geheel op de
negatieve resultaten van carcinoom-overentingen bij kippen. Dat hiermee de mogelijk
heid van een positief resultaat niet is uitgesloten, spreekt vanzelf. Bovendien zijn er
uit den laatsten tijd onderzoekingen (Oberling en Guérin-BuII. du Cancer 1934),
waarbij carcinomen zijn ontstaan door enting met leucose-materiaal. Deze be-
vinding toont wel aan, welk een bijzondere plaats de kippentumoren innemen
en hoe moeilijk het is hierbij de entrcsultatcn te beoordeelen, Ref.)

De vraag of men de leucosen als systeem-hyperplasicn dan wel als gezwellen moet
beschouwen is nog steeds niet beslist. BünGELER ¹) meent door zijn onderzoekingen
te mogen aannemen, dat zij echte maligne gezwellen zijn. Het is hem gelukt bij
witte muizen door parenterale indoltoediening een algemeene gezweldispositie op
te wekken, waarbij een groot aantal van de overlevende dieren na ± 8 maanden
tumorachtige woekeringen, vooral in de bloedvormende organen krijgen overeen-
komende met de bekende leucaemische en aleucaemische leucosevormen en ook
lympho-sarcomen. De bepaalde vorm die zich bij het proefdier ontwikkelen zal,
hangt blijkbaar af van constitutioneele factoren. Lignac kwam tot dezelfde resultaten
door een chronische benzolvergiftiging. In beide gevallen ontstaat dus de leucose
uit regeneratieve processen bij dieren met een chronische vergiftiging (kunstmatige
algemeene dispositie).

Deze toestand komt nauwkeurig overeen met de gegevens van het moderne
experimenteele kankeronderzoek, zoodat Büngeler dan ook besluit, dat leucose
een gezwel van de bloedvormende organen is.

Aangezien indol bij darmrotting ontstaat en geresorbeerd wordt, is het van belang
de beteekenis van deze stof voor de menschelijke leucosen nader te onderzoeken;
Büngeler is met dit onderzoek bezig. H. J. M. Hoogland.

1 ) W. Büngeler. Neue Ergebnisse der Leukaemieforschnug. Forschungen und Fortschritte
1934, Bd. 10, blz. 386.

In dit artikel vestigt Schoon \') de aandacht op de verschillende wijzen van
beoordeeling, welke in de loop der jaren door de verschillende keuringsdiensten
worden toegepast, alvorens het vleesch van binnenbeeren in consumptie wordt ge-
geven. Allereerst vermeldt hij, dat er enkele diensten zijn, die een 20—25 tal stempel-
afdrukken, vermeldende het woord „binnenbeer", op het dier aanbrengen. Hier-
mede zijn, meenen zij, de slagers gewaarschuwd, zoodat zij bij eventueele klachten
van het publiek nu zelf maar de gevolgen moeten afwachten. Dan zijn er verder
diensten, die, overeenkomstig de voorschriften, eerst een braadproef verrichten
en dan een schifting maken tusschen dieren met negatieve en positieve braadproef,
en de laatste voor de consumptie afkeuren.

Een derde wijze van verwerken is, het vleesch eerst te steriliseeren alvorens het
vrij te geven. Als regel zal zulk gesteriliseerd vleesch wel niet meer worden overge-
braden, zoodat men er geen klachten meer over hoort. Weer anderen geven er de
voorkeur aan het vleesch van binnenbeeren over de vrijbank te verkoopen en dan
met groote letters bekend te maken, dat dit vleesch afkomstig is van binnenbeeren.

Ten slotte een 5 de methode. Van zwak positieve dieren worden ham, schouder,
carbonade en een gedeelte van het spek onder toezicht verwerkt tot worst. Wordt
deze worst dan versch gebraden, dan is de urinelucht weer duidelijk merkbaar ;
echter na te zijn gerookt kan deze worst zoowel versch als gerookt worden gegeten.
Verder raadt Schoon nog aan dergelijke dieren in vleeschwarenfabrieken te ver-
werken tot gekookte ham of ham in blik en wekt hij de collega\'s op, deze wijze van
verwerken op uitgebreider schaal toe te passen. De redactie van S. K. M. merkt
tenslotte nog op, dat deze methode van verwerken tot worst ook in Rheden eenige
malen met succes werd toegepast, doch dan alleen bij huisslachtingen.

Schimmelgroei op gekoeld vleesch bij een verschillende luchttoestand.
De bedoeling van deze proefnemingen van Kaesz ¹) was, de schimmelgroei na te
gaan bij verschillende temperaturen en een wisselende vochtigheidstoestand, om
zoodoende de beteekenis te kennen van den invloed van de luchttoestand op den tijd,
gedurende welke gekoeld vleesch, bij een reeds bestaande infectie met schimmel-
sporen, nog versch zou blijven.

Deze proeven werden verricht in een gewone huishoudkoelkast. De toestand van
het vleeschoppervlak kon gewijzigd worden door het vleesch op te hangen boven
keukenzoutoplossingen van verschillende concentratie. De wateruitwisseling tus-
schen vleeschoppervlak en de pekeloplossing geschiedt dan uitsluitend door diffussie.
De relatieve luchtvochtigheid boven de pekel veranderde gedurende de proefne-
mingen hoogstens 1 %. De proeven werden genomen met reinkulturen van 3 be-
kende schimmelsoorten, n.1. mucor, penicillium en cladosporium. De enting werd
streepvormig uitgevoerd. Bij het begin van het macroscopisch zichtbaar worden van
de schimmelgroei kan men reeds de typische schimmelige reuk waarnemen,
zoodat men dan mag aannemen, dat het opgeslagen vleesch reeds chemisch veran-
derd is. Dit tijdstip werd bij de pioeven als het tijdstip beschouwd, tot wanneer men
nog het vleesch als geschikt voor consumptie mag vrijgeven.

Het bleek, dat de groei van de schimmels met dalende temperatuur, en van 95 %
relatieve vochtigheid af ook met dalende luchtvochtigheid, werd vertraagd. Bij
penicillium is de grootste bereikbare schimmeloppervlakte afhankelijk zoowel van
temperatuur als vochtigheid, terwijl bij cladosporium slechts de vochtigheid van
invloed is. Stijgt de relatieve vochtigheid boven 95%, dan neemt de oppervlakte-
groei weer af. Vermoedelijk ligt de oorzaak hiervan in transpiratie-moeilijkheden en

1 ) Kaesz. Das Wachstum von Schimmelpilzen auf gekühlten Fleisch bei verschiedenen
Lujtzuständen. (D. S. Z. 1935, Jg. 35, pg. 83).

veranderingen in de oppervlakkige samenstelling van het vleesch, waardoor de
stofwisseling wordt verlangzaamd, alsmede door de concurrentie van de bacteriën,
die ook bij hooge vochtigheid niet kunnen worden vermeden. Onder een relatieve
vochtigheid van 95 % krijgt men in de cel een verhoogde osmotische druk, wat
weer tengevolge heeft, dat de voor de levensprocessen zoo noodzakelijke chemische
omzettingen vertraagd worden.

Het macroscopisch zichtbaar worden van de schimmelvlekken werd als uiterste
grens van den opslagtijd voor koelhuisvleesch aangenomen. Mucor verschijnt eerst,
en groeit het snelst uit, zoodat deze schimmel voor het bepalen van den toegelaten
bewaartijd van het grootste belang is. Een algeheele belemmering van de ontwikke-
ling van schimmels op koelhuisvleesch is door een bepaalde wijziging van de lucht-
omstandigheden alléén niet te bereiken.

Over de doelloosheid van het steriliseeren van vleesch van tuberculeuze
slachtdieren, in verband met de miliair-tuberculose en het voorkomen van
tuberkelbacillen in het bloed.

Prof. Müller ^l) is van oordeel, dat bij de beoordeeling van het van tuberculeuze
veranderingen vrijgemaakte vleesch van slachtdieren de vraag, op welke wijze deze
macroscopisch zichtbare tuberculeuze veranderingen zijn ontstaan, van geen belang
is. Zelfs in de ernstigste gevallen van tuberculeuze veranderingen of van miliair-
tuberculose in een of ander orgaan vindt geen overstrooming of een algemeene be-
smetting der musculatuur met tubercelbacillen plaats. Daar, volgens Müller,
het vleesch van tuberculeuze slachtdieren niet schadelijk is, is ook de voorgeschreven
sterilisatie van dergelijk vleesch overbodig.

De tubercelbacil wordt dan pas schadelijk, als deze bacillen, als bindweefsel-
bacillen, beginnen met de vorming van miliairtuberkels en de zich hieruit vormende
tuberculeuze woekeringen van productieve en regressieve aard ontstaan. Schadelijk
voor den mensch zijn de waarneembare tuberculeuze woekeringen. Hiervan is de
miliairtuberkel de jongste, waarneembare vorm ; niet echter die vorm, waaruit
de schadelijkheid van de onveranderde organen of van het vleesch zou volgen.

De beoordeeling van tuberculeuze slachtdieren in 3 rubrieken, n.1. onvoorwaar-
delijk goed, minderwaardig en ongeschikt voor consumptie, moet, volgens Müller,
alleen geschieden naar den graad der tuberculeuze veranderingen en de voedings-
toestand van het dier.

Aan het slot van zijn artikel verzoekt Müller den vleeschhygiënisten, die blijven
vasthouden aan de schadelijkheid van vleesch van tuberculeuze slachtdieren en aan
de noodzakelijkheid tot sterilisatie, eenige door hem opgestelde vragen te beantwoor-
den. O.m. vraagt hij ;

a). Waarom moet het van ziekelijke afwijkingen bevrijde vleesch van tuberculeuze
slachtdieren schadelijk zijn voor den mensch ;

b). Waarom zouden de in het haemolytisch systeem gekomen tuberkelbacillen
uit een vleeschhygiënisch oogpunt gevaarlijker zijn voor den mensch dan de buiten
het bloedvatenstelsel, in het lymphvatensysteem aanwezige bacillen ;

c). Nu bij progressieve tuberculose altijd weer van uit het lymphatisch systeem
golfsgewijze tuberkelbacillen in de bloedbaan komen, wordt gevraagd, welke prak-
tische ervaringen uit het dagelijksch leven of welke wetenschappelijke bewijzen
aangevoerd kunnen worden, waaruit de schadelijkheid van het vleesch van tuber-
culeuze slachtdieren zonder twijfel duidelijk zou blijken ;

d). Terwijl niet door het vleeschverbruik, maar wel door het melkgebruik altijd
maar weer ziektegevallen, vooral bij jonge menschen, als gevolg van infectie met
bovine typen, worden waargenomen, waarom verlangen de propagandisten voor
het steriliseeren van vleesch dan niet het koken van met tuberkelbacillen besmette
melk en melkproducten ? de Graaf.

Daniël Kok werd den 28sten Augustus
1867 te Velp geboren. Door zijn vader,
die naast zijn ambacht, zonder gediplo-
meerd te zijn, de diergeneeskunde uit-
oefende, ingeleid, koos hij eveneens dit
beroep en behaalde in 1893 te Utrecht
aan de toenmalige Rijksveeartsenijschool
zijn diploma. Direct vestigde hij zich
in zijn geboorteplaats, die hij ook tot
aan zijn dood niet meer heeft verlaten.
Spoedig had hij zich een uitgebreide
praktijk verworven. Door zijn rustige,
welwillende en goedhartige persoonlijk-
heid, zijn bescheiden karakter, en op-
timistische levenskijk verkreeg hij veel
vrienden, en viel hem de achting ten deel van ieder die met hem
in aanraking kwam.

Uitnemend prakticus als hij was, werd hij door de boeren op de
handen gedragen. Op sprekende wijze werd hiervan getuigenis afgelegd,
toen collega Kok eenige jaren geleden herdacht, dat hij veertig jaren
de diergeneeskunde-praktijk te Velp uitoefende. Op grootsche wijze
werd hij, te midden van familie en vrienden, gehuldigd en het Ge-
meentebestuur van Rheden kende hem, als blijk van waardeering
voor de belangrijke diensten door hem aan de gemeenschap bewezen,
de zilveren eere-medaille der gemeente toe.

Zonder zich ooit eenige rust van beteekenis te gunnen heeft hij tot
het laatst toe de praktijk, die hem lief was, ja zelfs de verloskunde, uit-
geoefend en is den i4den Augustus j.1. vrij plotseling, na een ziekbed
van enkele dagen, dat geenszins het droeve einde aankondigde, als het
ware in het harnas gestorven. Zijn dood laat een groote leegte achter.
Op den i7den Augustus werd hij, overeenkomstig zijn wensch, ter ruste
gelegd op een heuvel van de wondermooie begraafplaats ,,Heiderust",
waarvan men de geheele schoone omgeving, waarin hij al de jaren van
zijn leven gewerkt had, kan overzien.

Op mij was de droeve taak gelegd, namens de afdeeling Gelderland-
Overijssel der Maatschappij voor Diergeneeskunde een kort woord van
afscheid te spreken, waarin besloten werd met het uitspreken van de
verzekering, dat de naam van Daniël Kok nog lang in onze eerbiedige
herinnering zal blijven voortleven.

In de maand April j.I. werd voor het Kantongerecht te Amsterdam een proces-
verbaal berecht, dat was opgemaakt door een inspecteur der Amsterdamsche Sophia-
vereeniging tot bescherming van dieren, wegens overtreding van de Vleeschkeurings-
wet, en z. i. ook van art. 254 van het Wetboek van Strafrecht, gepleegd aan het
abattoir te Uithoorn.

Aan dit abattoir worden meer dan 95 % der varkens geslacht voor rekening van
de Fa. Zwanenberg te Oss ; de overige door dorpsslagers. Verdachte was de bedrijf-
leider dezer firma te Uithoorn. Door deze firma worden voor plus minus de eene
helft bacon-varkens, voor de andere helft zware varkens geslacht. Deze laatste zijn
geregeld bestemd voor de binnenlandsche grossierderij en worden bij goedkeuring
dan ook regelrecht en uitsluitend van de gemeentelijke goedkeuringsmerken krach-
tens de Vleeschkcuringswet voorzien.

Al deze varkens echter, alsook die voor plaatselijk gebruik bestemd en toebe-
hoorende aan de dorpsslagers, werden nog steeds bij de slachting (zooals dat in
exportslachterijen nog vrijwel algemeen gebruikelijk schijnt te ziin), n.1. levend
aan een achterpoot opgeheschen en eerst daarna bedwelmd. Bovengenoemde Inspec-
teur meende daartegen om twee redenen bezwaar te moeten maken, n.m.1. omdat :

te. krachtens de Vleeschkeuringswet bij art. 12 van het Koninklijk Besluit van
5 Juni 1920, Staatsblad 285, uitdrukkelijk het ophangen vóór de bedwelming is
verboden ;

2e. de gevolgde wijze van optakelen — en dan voor een groot deel nog wel
van zware varkens — n.1. door de dieren met een schakelketting om den achter-
schenkel mechanisch op te hijschen tot ze vrij van den grond hangen en zoo een
eind over een rail te verplaatsen, alvorens ze te bedwelmen, op verbalisant (die zelf
in een exportslachterij als slager werkzaam is geweest) een dusdanigen ruwen indruk
maakte, dat hij meende dat hier ,,met overschrijding van hetgeen ter bereiking van
een redelijk doel toelaatbaar is, opzettelijk aan een dier pijn of letsel werd veroor-
zaakt" (art. 254 Wetboek van Strafrecht).

Hij ging daarbij m. i. volkomen terecht van het juridische standpunt uit, dat het
feit, dat de Veewet deze wijze van slachten niet verbiedt, geenszins impliceert, dat
deze dan ook niet in strijd kan worden geacht met het aangehaalde artikel van het
Wetboek van Strafrecht. Het verbod van ophangen vóór de bedwelming krachtens
de Vleeschkeuringswet, dat uiteraard de meest humane wijze van slachten tot doel
heeft en dat van veel jongeren datum is dan de in de Veewet overgenomen oude
bepalingen uit de vroegere wet op de exportkeuring, was voor die meening een
krachtige steun .

De feiten, met name ook, dat de zware varkens ter keuring aangeboden, geslacht,
gekeurd en gestempeld worden krachtens de Vleeschkeuringswet, moesten door
verdachte en getuige wel worden erkend. De loonslagers hadden dit desgevraagd
bij het constateeren der overtreding dan ook toegegeven. Alleen de Directeur van
den gemeentelijken vleeschkeuringsdienst te Uithoorn had blijkbaar gemeend
verstandiger te doen door te weigeren inlichtingen te verstrekken betreffende de
vraag of deze varkens krachtens de Vleescheuringswet of wel ingevolge de Veewet
werden behandeld! In dit verband is het m. i. om onder te noemen redenen te be-
treuren, dat de Veterinair Inspecteur belast met het toezicht op de uitvoering van
Veewet en Vleeschkeuringswet niet als getuige was gedagvaard.

Er is gerechtelijk komen vast te staan, dat in dit gemeentelijk openbaar slachthuis
de uitdrukkelijke verbodsbepaling ex de Vleeschkeuringswet, om dieren vóór de
bedwelming op te hangen, met medeweten en goedvinden van het Hoofd van den
vleeschkeuringsdienst geregeld en op groote schaal werd overtreden. De Kanton-
rechter heeft ter terechtzitting aan den (kortgeleden in fucntie getreden) Burge-
meester dan ook zeer duidelijk te kennen gegeven, dat in dezen onwettigen toestand

in den kortst mogelijken tijd verandering behoorde te worden gebracht. Het feit,
dat het proces-verbaal reeds in December was opgemaakt, doch dat daarna tot aan
de zitting op den ouden voet was doorgegaan met het plegen van deze overtreding,
heeft m. i. wel tot de dagvaarding van den Burgemeester geleid.

Verdachte werd wegens overtreding van art. 34 van de Vleeschkeuringswet ver-
oordeeld tot een geringe, principieele en als waarschuwing op te vatten boete. De
Kantonrechter had als zijn meening te kennen gegeven, dat eigenlijk de Directeur
van den keuringsdienst als verdachte voor hem had moeten staan. Deze is echter
niet gehoord, ook niet als getuige.

Op overtreding van het Wetboek van Strafrecht is niet ingegaan. Deze zou trou-
wens door een hooger Rechtscollege moeten zijn behandeld. De getuigen-deskun-
digen verschilden van meening over de vraag of de gevolgde wijze van slachten
de meest humane was, of niet. Ondergeteekende , die door het Openbaar Ministerie
gedagvaard was, gaf desgevraagd als zijn meening te kennen, dat het onbedwelmd
ophijschen van zware varkens op de beschreven wijze noodeloos kwellend moet wor-
den geacht, daar z. i. door den varkensval een humanere, op den slager minder ver-
ruwend werkende slachtmethode is verkregen, en verklaarde voorts, dat het ophang-
verbod z. i. terecht in de uitvoeringsvoorschriften der Vleeschkeuringswet opgeno-
men is, zijnde zulks gebaseerd op de met levend optakelen gemakkelijk gepaard
gaande ruwheid en het noodeloos kwellende daarvan voor het dier.

De Rijkskeurmeester te Uithoorn (een andere functionnaris dan de Directeur van
het slachthuis aldaar, welken laatsten na de tegen hem ingebrachte beschuldigingen
de uitoefening der Rijkskeuring is ontzegd) was daarentegen van meening, dat de
aan het slachthuis gevolgde slachtwijze de meest humane is, die er bestaat en zelfs
de voorkeur verdient boven die krachtens de Vleeschkeuringswet voorgeschreven !

Een belangrijke zijde van deze kwestie is bij de behandeling niet lot zijn recht
gekomen, en daarop meen ik nog nader te moeten ingaan.

Verdachte-exportslagcr beriep zich er o. a. op, dat het hier geen uitsluitend te
Uithoorn bestaanden toestand betrof, maar dat deze in vrijwel alle gewezen export-
slachterijen, waar thans voor het binnenland wordt geslacht, dezelfde was. Dit zou
ook overeenstemmen met het gerucht, dat in de slachterij dezer zelfde firma te Oss
wegens gelijke overtreding proces-verbaal zou zijn opmaakt, hetwelk echter nog niet
berecht zou zijn.

Ook evenwel indien het bovenstaande niet het geval zou zijn en de volkomen
en openlijke negatie van het wettelijke voorschrift en de Vleeschkeuringswet alleen
te Uithoorn zou plaats vinden, doch vanzelfsprekend in veel grootere mate wanneer
de in de vorige alinea bedoelde omstandigheden inderdaad met de werkelijkheid
overeenstemmen, dringen zich deze vragen op : Was aan de Rijks-instantie (Inspec-
tie, belast met het toezicht op de uitvoering van Veewet en Vleeschkeuringswet, en
Ministers) van deze geregelde overtreding niets bekend ? En indien wel, waarom
is daaraan van Overheidswege dan niet een eind gemaakt ?

De binnenlandsche grossierderij, zoowel vanwege de baconfabrieken, contractan-
ten van het befaamde baconcontract, als door de overige engros-slachterijen uitge-
oefend, heeft toch reeds langen tijd om verschillende redenen de volle aandacht
gevraagd. Voorts is ook van deskundige zijde herhaaldelijk gewezen op de bestaande,
ongewenschte, verschillen tusschen de voorschriften voor bedwelming zoowel als
keuring krachtens de Veewet en die ex de Vleeschkeuringswet vastgesteld en aange-
drongen op opheffing daarvan. Zouden reëele belangen van den werkelijken export-
handel zich daartegen terecht hebben verzet, dan zou er toch voor de Rijksinstantie
in ieder geval alle reden moeten zijn geweest om volledige toepassing van de voor-
schriften der Vleeschkeuringswet te eischen voor de door genoemde bedrijven
rechtstreeks voor het binnenland geslachte dieren. Bovendien zou de voortdurend als
onbillijk gesignaleerde concurrentie van bovengenoemde exportslachterijen tegen-
over de binnenlandsche grossiers nog zijn bevorderd, aangezien het niet handhaven
der wettelijke voorschriften in het commercieele belang der grootslachters is, mede
waarvan de verplaatsing der slachtingen van de behoorlijk geoutilleerde stedelijke

abattoirs naar de in velerlei opzichten op het uiterste minimum geoutilleerde en
functionneerende particuliere exportslachterijen een gevolg is te achten. Het bacon-
contract (waaromtrent de commissie Beumer wel moest toegeven, dat het de sporen
toont van de eenzijdige samenstelling van het Bestuur der Nederlandsche Varkens-
centrale (!) en dat het tegen dit contract geuite verwijt voor een belangrijk deel
feitelijk gefundeerd was), alsmede het (naar wij hopen thans nergens meer heer-
schende misbruik, dat de tegen zeer lage exportkeurloonen gekeurde dieren reeds
van te voren voor het binnenland waren bestemd zonder dat het keurloon tot het
gemeentelijke werd aangevuld, behoeven slechts te worden aangestipt als eenigc
van de oorzaken dezer onbillijke concurrentie. De gegronde critiek hierop uit sla-
gerskringen is voldoende bekend.

Dat men omtrent de beteekenis en het al of niet gewenschte dezer onbillijke con-
currentie in Den Haag nog andere opvattingen schijnt te huldigen dan elders, be-
wijst het eenigen tijd geleden ingediende spoed-wetsontwerp tot wijziging van
enkele bepalingen van de Vleeschkeuringswet, dat, naar te hopen is, door de van alle
zijden ontvangen ernstige critiek niet verder zal worden behandeld, doch dat, ware
het tot Wet verheven, een dusdanige verscherping dezer onbillijke concurrentie
tot gevolg zou hebben gehad, dat zulks naar de meening van vele deskundigen,
indien het ontwerp ware opgezet door dezelfde belanghebbende adviseurs als die
van het baconcontract, in het belang dier kringen niet doeltreffender zou kunnen
zijn geschied.

Ook in verband met de bovenaangeduide bijkomende omstandigheden zou het
te betreuren zijn indien de Rijks-instantie, ter zake geregelde overtreding van art. 34
der Vleeschkeuringswet door baconbedrijven, passief bleef.

Mag ik, ter voorkoming van misverstand, even opmerken, dat ik binnenkort
het artikel van Prof. Schornagel, over torsio uteri, uitvoerig zal beantwoorden.

Bergen op Z^nom- totaal werden voor binnenlandsch gebruik geslacht 6644 dieren
tegen 7265 in 1933. Deze vermindering is vooral het gevolg van het minder slachten
van runderen en varkens ; bij de andere slachtdieren onderging het slachtcijfer
slechts weinig verandering. Voor export werden nog 315 vette kalveren geslacht.
Evenals elders ook hier weer een geweldige toeneming van den invoer van binne;.-
landsch varkensvleesch ; n.1. van 4000 K.G. in 1933 tot 28.700 K.G. in 1934. Het
verloop van den invoer in de eerste maanden van 1935 Iaat een geleidelijke afneming
zien, wat schrijver tot de conclusie voert, dat dit verschijnsel slechts voorbijgaand
zou zijn, o.m. voortvloeiend uit prijsregelingen van exportvarkens en spek, door de
Ned. Varkens-Centrale.

Sinds i Juli 1934 wordt al het afgekeurde materiaal in den destructor te Son
verwerkt, wat een belangrijk hygiënisch en financieel voordeel voor het abattoir
opleverde. Een 1285 winkelinspecties werden verricht; het aantal inrichtingen is
niet tn het verslag opgegeven.

Tuberculose kwam voor bij 11,1% der runderen en 3,9% der varkens; echino-
coccose bij 19 paarden (van de 55) en 78 varkens (van de 4201) : cysticercose bij t
rund (van de 1797) en 1 graskalf (van de 63).

In dr gemeenten van den vleeschkeuringsdienst, YVoensdrecht, Ossendrecht, Huy-
bergen en Putte, is vooral opvallend geweest, dat het aantal uitpondingen vrijwel geheel
is afgenomen, waarschijnlijk het gevolg van de drukkende crisislasten en de geringe
winstmarge.

Maastricht. In verband met de plannen tot oprichting van een destructor voor
Zuid-Limburg werd besloten zich daarbij aan te sluiten, echter onder beding, dat
de laarlijksche bijdrage van de gemeente niet meer zal bedragen dan de jaarlijkschc
kosten van exploitatie van de kori-oven hebben bedragen.

Teneinde de invoer van versch vlecsch tegen te gaan, werd, in verband met het
feit, dat een verhooging van het invoerkeurloon niet mogelijk bleek, het plan over-
wogen om gebruik te maken van de bevoegdheid van B. en W. om de in 1925 ver-
leende vergunning tot het bewaren van ander vleesch dan dat afkomstig van ter
plaatse geslachte en goedgekeurde dieren, in het koelhuis, met ingang van de nieuwe
koelperiode in 1935 in te trekken. Dit is \'ntusschen reeds gebeurd.

Over 171 slagers-bedrijven werden 2104 inspecties gehouden. Tuberculose kwam
voor bij 23,75% der runderen, 2,76% der varkens ; Cysticercosis werd 13 maal bij
runderen waargenomen, waaronder 2 maal levende parasieten.

Uit den staat van het bacteriologisch vleeschonderzoek blijkt, dat het aantal posi-
tieve gevallen nogal zeer groot is, n.1. 18 maal van de 142 onderzoekingen. Uit een
overzicht van den gang der exploitatie van het slachthuis sedert de oprichting in
1902 blijkt, dat sinds 1921 een winst is behaald. In 1934 bedroeg deze ƒ53.300.76.

Bij Kon. Besluit zijn benoemd tot res.-dirigeerend paardenarts, met den rang
van majoor, de res.-paardenartsen iste kl. G. Terpstra, Prof. Dr. G. M. van
der Plank, D. H. van den Bosc.h, J. W. F. Bloemkolk en A. de Ronde.

Verhuisd : Dr. H. W. Schiphorst, van Bandoeng naar den Haag, Madoera-
straat 1 ; Dr. J. Grashuis, van Zelhem naar Arnhem, Huygenslaan 57 ; Tel. 25453.
F. Roders, van Donkerbroek (Fr.) naar Zelhem (G.).

Het Bestuur van den „Diergeneeskundige Studenten-
Kring" stelt zich voor in een buitengewone vergadering
het 10 jarig bestaan van het diergeneeskundig onderwijs
als Faculteit voor Veeartsenijkunde der Rijks-Universiteit
te Utrecht te herdenken. Deze herdenking zal bestaan
in een rede door den voorzitter uit te spreken op Zater-
dag 12 October 1935, des middags om 4 uur, onmiddellijk
na afloop van het wetenschappelijke gedeelte der Algemeene
Vergadering van de Maatschappij voor Diergeneeskunde
in de groote zaal van het Jaarbeursgebouw te Utrecht.

Na afloop van den gemeenschappelijken maaltijd in het
Jaarbeursgebouw vindt een voortzetting van de feestelijk-
heden plaats in Hotel ,,Figi" te Zeist, waaraan het
gezelschap van ,,Jan van Riemsdijk" zijn medewerking
zal verleenen.

Namens het Bestuur van den „Diergeneeskundige Stu-
denten-Kring" hebben wij de eer U en Uwe Dames tot
het bijwonen van deze vergadering en cabaretvoorstelling
uit te noodigen.

Den igden Augustus 1935 overleed te Haarlem Dr. IJpe van der
Sluis, oud-Directeur van de Veemarkt en het Abattoir te Amsterdam,
tijdelijk hoofd van de Vleeschkeuring te Velsen.

Van der Sluis was lijdende aan een hartaandoening. Hij wist dat
dit einde zou komen, had het verwacht ; hij was niet iemand, wien
men iets wijs kon maken. Vorig jaar had een verblijf buitenslands hem
veel goed gedaan. Ook dit jaar had hij zulks gehoopt; het heeft even-
wel niet zoo mogen zijn. Hij is ziek teruggekomen en korten tijd daarna
overleden.

Van der Sluis werd geboren den gden Juli 1865 te Wijnjeterp (gem.
Opsterland). In 1889 behaalde hij het veeartsdiploma. Hij werd den
ïsten November 1889 benoemd tot „keurmeester ie klasse" aan de
Veemarkt en het Abattoir te Amsterdam, op een aanvangsjaarweddc
van ƒ 1200.—. Dit Abattoir was geopend den ïsten November 1887,
het Rotterdamsche een paar jaar vroeger. Hij heeft de ontwikkeling
van de vleeschkeuring in Nederland dus ongeveer van het begin af
meegemaakt. Interessante staaltjes uit dien „goeden ouden tijd" kon
hi j vertellen. Van den beginne af aan is aan het Amsterdamsche Abat-
toir uitsluitend door dierenartsen gekeurd. Van der Sluis was iemand
met ambitie, met een scherpen blik en een helder verstand. Hij heeft
zich in den loop der jaren tot een goed keuringsveearts ontwikkeld.
Den i6den Januari 1904 werd hij benoemd tot plaatsvervangend direc-
teur, nadat korten tijd te voren de Heer D. van der Sluys tot directeur
benoemd was. Laatstgenoemde was aanvankelijk hoofdkeurmeester,
daar de eerste directeur een niet-dierenarts was. Als plaatsvervangend
directeur nam van der Sluis nog wel deel aan de keuring, doch was
meer in het bijzonder belast met het toezicht op en de leiding van dit
onderdeel. Het is steeds zijn streven geweest om de keuring aan het
Amsterdamsche Abattoir op een hoog peil te brengen en te handhaven.
Het is in deze functie, dat ik hem het eerst heb leeren kennen. Het
staat mij nog levendig voor den geest hoe degelijk zijn advies was,
wanneer ik in den beginne zijn hulp inriep in voor mij duistere ge-
vallen.

In deze periode van zijn ambtelijke loopbaan is hij in 1909 te Bern
gepromoveerd op een proefschrift : „Ueber die Abtötung der Tuberkel-
bacillen in natürlich infizierter Milch und über die Pasteurisierung der
Milch". Ook heeft hij in dezen tijd het secretariaat van de afdeeling
N.-Holland gedurende een bestuursperiode vervuld. Na het heengaan
van den Heer D. van der Sluys volgde hij dezen als directeur op,
den i6den Januari 1913. Vol ambitie en met groote energie gaf hij
zich aan zijn nieuwen werkkring. De dagelijksche bemoeiing met de
keuring droeg hij aan zijn opvolger, den Heer Reeser, over. Doch de
keuring en de overige takken van het bedrijf hadden alle zijn intense
belangstelling, \'s Morgens vroeg was hij op het appèl om \'s avonds
als een der laatsten het terrein te verlaten. Op twee zaken moet in
het bijzonder de aandacht gevestigd worden tijdens zijn directoraat.
De eerste was de groote verbouwing van het abattoir, de tweede de
vleesch-distributie gedurende de laatste jaren van den oorlog.

In d.en zomer van 1912 was het koelhuis geopend. Het bleek in de
praktijk dat de oude slachthallen niet aan te passen waren aan het
nieuwe koelhuis. Daarom werd besloten de runderhallen af te breken
en op de bestaande fundeering nieuwe moderne hallen en bedrijfs-
gebouwen te stichten. Van der Sluis, ik heb reeds gezegd iemand met
ambitie, heeft zijn uiterste best gedaan om die verbouwing goed te
doen slagen en er zoo mogelijk een model-abattoir van te maken. In
het algemeen gesproken is hij hierin geslaagd. Deze ombouw viel
evenwel in de oorlogsjaren, een tijd die ook op bouwgebied door
schaarschte en gebrek aan materiaal groote moeilijkheden meebracht.
Het bedrijf moest ongestoord eiken dag doorgaan. Het valt gemakkelijk
te begrijpen, dat de directeur hierbij vaak voor groote puzzles kwam
te staan. In de laatste oorlogsjaren werd ook het vleesch onder de
distributie-maatregelen betrokken. Dit gaf een massa beslommeringen,
waarvan van der Sluis ruimschoots zijn deel kreeg.

Zooals reeds gezegd was Van der Sluis niet iemand, die een deel
van zijn functie aan een ander kon of wilde overdragen. Geen wonder
dan ook dat hij zich ten slotte niet meer opgewassen gevoelde tegen
de taak die hem opgelegd was. Op zijn verzoek werd hem dienten-
gevolge met ingang van 1 Januari 1921 eervol ontslag verleend onder
toekenning van pensioen. Hij vestigde zich daarna metterwoon te
Heemstede. Hij was er evenwel de man niet naar om toen reeds als
rustend burger zijn leven te besluiten. Toen op 1 Juli 1922 door het

in werking treden van de Vleeschkeuringswet tal van nieuwe keurings-
diensten opgericht werden, heeft Van der Sluis een benoeming als
hoofd van den keuringsdienst te Velsen aanvaard, welke functie hij
tot aan zijn dood toe vervuld heeft. Gedurende deze laatste jaren heeft
hij zich weinig in het openbare leven laten zien of van zich doen spre-
ken. Van der Sluis was geen „allemansvriend", zou ook niet gaarne
aldus genoemd willen worden. De wenschen van het Gemeentebestuur,
de eischen van de keuring, de belangen van personeel, gebruikers en
bedrijf loopen vaak te veel uiteen, dan dat hij het een elk naar den
zin zou kunnen maken.

De teraardebestelling vond in allen eenvoud plaats op de algemeene
begraafplaats te Heemstede. Behalve verwanten, kennissen en vrienden
waren aanwezig : een deputatie van het Gemeentebestuur van Velsen,
de dierenartsen van het Amsterdamschc Abattoir, die onder Van der
Sluis gediend hebben, benevens eenige collega\'s uit de omgeving. Geen
bloemen en geen toespraken was de wensch geweest van den overledene.
Een uitzondering werd hierbij gemaakt voor Ds. P. van der Veer,
voorganger van de Vrije Gemeente te Amsterdam, huisvriend van de
familie Van der Sluis. Spreker vestigde in het bijzonder de aandacht
op het gevoel van plichtbesef en van rechtvaardigheid van den over-
ledene, iets waar allen, die Van der Sluis goed gekend hebben, het
ongetwijfeld mede eens zullen zijn. Dit te weten, alsmede het feit, dat
de overledene een welbesteed leven achter zich heeft, mogen zijn
achterblijvende echtgenoote en eenige dochter tot troost strekken bij
dit voor haar zoo droeve verscheiden.

Een der gevolgen van de huidige economische crisis is ongetwijfeld
de toeneming van den invoer van vleesch in de groote steden, hetzij
van geheele dieren, hetzij van daarvan afkomstige deelen. Hoofdzake-
lijk omvat deze toeneming den invoer van varkensvleesch (d.w.z. de
spiervleeschdeelen), nuchtere kalveren en schapen.

Te Amsterdam heeft deze invoer, voor het slachtbedrijf aldaar en
hetgeen daarmede samenhangt, min of meer catasrohpale afmetingen
aangenomen. Wat toch is het geval ? De stijging van den invoer is wat
varkensvleesch betreft gepaard gegaan met een veel grootere daling
van de slachting van varkens aan het abattoir. De slachting van nuch-
tere kalveren en schapen ging, mede in verband met de absolute ver-
meerdering van het gebruik van het vleesch dezer diersoorten in Neder-
land, wel is waar vooruit, doch deze vooruitgang zinkt in het niet bij dien
van den invoer van geslachte nuchtere kalveren en schapen van elders.

Hieronder volgen een drietal staten, waarin eenige gegevens zijn
opgenomen nopens slachting en invoer te Amsterdam, zoomede eenige
verhoudingscijfers hierop betrekking hebbende.

*) Voor het 2e halfjaar 1935 is het eerste zesmaandelijksch tijdvak van hetzelfde jaar als basis genomen
**) Aangenomen is een gewicht van 40 K.G. spiervleesch voor één varken.

Men ziet, dat de slachting van varkens te Amsterdam in 1935 — in
vergelijking met 1932 — afnam met 42 %, doch dat de invoer van var-
kensvleesch steeg met 10 %. Het gewicht van spiervleesch van één var-
ken stellende op 40 K.G., dan bedraagt de invoer in 1935 niet minder
dan 45 % van de totale consumptie van varkensvleesch.

Voor nuchtere kalveren is wel is waar in 1935 sinds 1932 een stijging
der slachting aan het abattoir te constateeren van 19 %, maar de invoer
van geslachte nuchtere kalveren nam daarnaast met 161 % toe, zoo-
dat in 1935 die invoer meer dan 80 % van het totale verbruik van nuch-
ter kalfsvleesch uitmaakt.

Was de invoer van geslachte schapen in 1932 nog vrijwel van alle
beteekenis ontbloot, in 1933 (vermoedelijk ten gevolge van den sterk
verminderden uitvoer naar Frankrijk) werd deze plotseling zeer ruim
en ging sindsdien geregeld omhoog. In 1935 bedraagt de invoer dezer
diersoort 49 % van het totale verbruik.

Ten einde na te gaan of en in hoever de hierboven omschreven ver-
schijnselen zich ook in andere groote gemeenten voordoen, heb ik mij
tot eenige collega\'s-directeuren van gemeentelijke openbare slacht-
huizen gewend, met verzoek mij hieromtrent in te lichten. Het resultaat
daarvan is geweest, dat kan worden aangenomen, dat de sterke toene-
ming van den invoer zich in hoofdzaak beperkt tot de groote steden en
wel (benevens Amsterdam) Rotterdam, den Haag en Utrecht.

Hieronder volgen eenige, op dezelfde wijze als voor Amsterdam,
samengestelde overzichten nopens slachting en invoer van varkens,
schapen en nuchtere kalveren te Rotterdam, den Haag en Utrecht.
Wat laatstgenoemde gemeente betreft is wegens bijzondere omstandig-
heden voor varkensvleesch in plaats van 1932, het jaar 1933 als uit-
gangspunt genomen.

1 Voor het 2e halfjaar 1935 is het eerste zesmaandelijksch tijdvak van hetzelfde jaar als basis
genomen.

Vervolgens worden afgedrukt een drietal staten, waarin voor elke
vleeschsoort een vergelijking tusschen de drie grootste gemeenten
gemaakt wordt met betrekking tot het verloop van de slachting en den
invoer.

De invoer van varkensvleesch, uitgedrukt in procenten van het totaal
varkensvleeschverbruik, is te Rotterdam het hoogst, terwijl deze per-
centages voor nuchtere kalveren en schapen te Rotterdam de laagste
zijn.

Voor varkensvleesch is het invoerkeurloon voor de binnenlandsche
exporteurs van minder beteekenis dan met betrekking tot de nuchtere
kalveren en schapen het geval is, aangezien slechts een deel van het
varken ingevoerd wordt. Daar te Rotterdam een lager invoer-keurloon
geldt dan te Amsterdam zou, indien dit keurloon de beslissende factor
ware, de invoer in eerst genoemde gemeente relatief ook het hoogst
moeten zijn, doch zulks is slechts ten opzichte van varkensvleesch het
geval. De stelling, dat een laag invoerkeurloon den invoer bevordert en
omgekeerd een hoog tarief het vleesch van elders weg houdt, is slechts
ten deele juist, omdat er verband bestaat tusschen dit keurloon en het
slachtrecht der gemeente van invoer.

slachtgeld aan het abattoir voor deze diersoorten bedragen in de drie
grootste gemeenten als volgt.

Uit deze cijfers blijkt dus, dat geen der drie genoemde gemeenten ten
volle gebruik heeft gemaakt van de bevoegdheid ex art. 8, 2c lid, der
Vleeschkeuringswet om het invoerkeurloon op te voeren tot het bedrag
van het slachtrecht. Inmiddels is te \'s Gravenhage het invoerkeurloon
door dezen gemeenteraad verhoogd. In Amsterdam deden Burgemeester
en Wethouders bij een algeheele herziening van de abattoir-tarieven in
December 1934 een voorstel aan den Raad daartoe, doch tengevolge
van bijkomende omstandigheden werd dit voorstel tot tarief-herziening
nog niet in behandeling genomen. Dat intusschen gebruikmaking van
bovenbedoelde bevoegdheid door de betrokken gemeentebesturen
onder de bestaande omstandigheden in hooge mate gewenscht is,
behoeft m. i. geen betoog.

In het zoo even genoemde voorstel van B. en W. van Amsterdam aan
den Raad werd eveneens wijziging voorgesteld van het invoerkeurloon
in dien zin, dat differentiatie wordt toegepast voor verschillende deelen
van dezelfde diersoort. Zoo werd voor spiervleesch van het varken een
keurloon aangegeven van 5 cent per K.G., doch voor spek een tarief van
2 cent per K.G. Daar op deze wijze het keurloon voor alle ingevoerde
deelen van een varken tezamen niet het bedrag van het slachtrecht voor
deze diersoort overschrijdt, kan aangenomen worden, dat door deze
differentiatie van het keurloon het beginsel, neergelegd in art. 8, 2e lid,
der Vleeschkeuringswet, geen geweld wordt aangedaan. Dit systeem
bestaat ook reeds in eenige andere gemeenten en is dus blijkbaar niet
door de Kroon aangevochten.

De invoer van varkensvleesch wordt tamelijk sterk beheerscht door
de crisis-maatregelen en een bespreking daarvan ligt niet in het bestek
van dit artikel. Wat de geste der Nederlandsche Varkenscentrale in
deze aanbelangt is het vrijwel vernietigende oordeel van de Commissie
Beumer meer dan voldoende.

In ieder geval staat het vast, dat de ontwrichting der oudere, niet
met de Nederlandsche Veehouderij Centrale gelieerde grossiersbedrijven
gepaard is gegaan met oprichting van nieuwe voor binnenlandschen

1 (keurloon bedraagt ƒ 0.03 per K.G. ; dit is omgerekend voor gemiddelde
slachtgewichten van 25 K.G. voor nuchter kalf en van 30 K.G. voor schaap).

De invoer van alle meergenoemde vleeschsoorten in de groote steden
geschiedt hoofdzakelijk van uit particuliere slachtplaatsen. Daar deze
invoer onevenredig is toegenomen, komen wij dus tot de stelling, dat
de abattoir-slachtingen benadeeld worden door die der particuliere
slachterijen.

a. minder inkomsten voor de Gemeente doordien de opbrengst aan
slachtgeld daalt, hetgeen niet ten volle gecompenseerd wordt door het
invoerkeurloon ; speciaal voor varkensvleesch klemt dit ten zeerste ;

Het mag als een bekende omstandigheid beschouwd worden, dat
verscheidene besturen van gemeenten, alwaar voor binnenlandschen
export werkende particuliere slachtplaatsen gevestigd zijn, zich be-
ijveren de slachting in die inrichtingen te bevorderen door het vaststellen
van lage of zeer lage keurloonen en het verleenen van faciliteiten in zake
het tijdstip der keuring.

Door mij zijn aan een 9-tal Hoofden van keuringsdiensten, in wier
ambtsgebied zich binnenlandsche exportslachterijen bevinden, eenige
inlichtingen gevraagd omtrent den omvang der slachting van nuchtere
kalveren en schapen in hunne gemeenten en tevens opgave verzocht
van het keurloon aldaar. Aan dit verzoek hebben van 9 collega\'s er 5
voldaan.

In dezen staat op bladz. 1005 zijn de verschillende gegevens nader
gerangschikt.

Uit deze cijfers blijkt wel zeer duidelijk, dat in de betrokken
gemeenten een zeer sterke reductie op het keurloon ten behoeve van den
binnenlandschen export wordt verleend en dat, door des avonds (soms
zeer laat) te keuren, dien export het ook gemakkelijk wordt gemaakt.

Er is hier dus in wezen geen verschil met den export voor het buiten-
land, n.1. lage keurloonen en bediening door den keuringsdienst op vrij-
wel ieder door den belanghebbende gewenscht oogenblik.

Anders staat het naar mijn meening evenwel met het eigenlijke doel
der slachting in de betrokken slachterijen ; dit is in feite geen ander dan
te concurreeren met de openbare slachthuizen der gemeenten, waar-
heen de geslachte dieren worden vervoerd.

Ligt het voor de hand, dat, ter bevordering van den afzet van het
Nederlandsche product op de buitenlandsche markten, een vérstrekkende
aanpassing wordt gevorderd ten opzichte van keurloon en tijdstippen
van keuring, voor de binnenlandsche consumptie lijkt deze noodzaak
mij in geen enkel opzicht of althans in veel mindere mate aanwezig.

In de behoefte aan vleesch voor het binnenland kan slechts door hier
te lande gevestigde bedrijven worden voldaan ¹) en de concurrentie
in de grootere steden behoeft m. i. niet opgezweept te worden door bij-
zondere gemeentelijke faciliteiten elders.

Behalve economische en sociale, staan hier evenwel ook algemeene
hygiënische belangen op het spel, waarop hieronder nader wordt terug-
gekomen.

Ten opzichte van het keurloon ter plaatse van slachting valt nog op
te merken, dat hoe laag het ook zij, dit keurloon gevoegd bij het keur-
loon der gemeente van invoer, (indien dit althans tot het wettelijk ma-
ximum wordt opgevoerd) toch steeds een bedrag oplevert, hetwelk
uitsteekt boven het slachtrecht der laatstgenoemde gemeente. Daar-
boven komen nog de kosten van vervoer van de geslachte dieren naar
de gemeente van invoer. Reeds dit wettigt de vraag of er ook andere
oorzaken zijn dan het keurloon, welke de slachting aan voor het binnen-
land werkende particuliere slachtplaatsen stimuleeren. Een daarvan is
reeds genoemd, n.1. het slachten op vrijwel ieder door den exporteur
gewenscht oogenblik.

Een factor van beteekenis voor de toeneming der slachting in particu-
liere slachtplaatsen is ongetwijfeld het arbeidsloon. Het mag als bekend
worden verondersteld, dat dit loon in de gemeenten, waar zich de groo-
tere particuliere slachtplaatsen bevinden, aanmerkelijk lager is dan in
de groote steden. Dit geldt zoowel voor het slachterspersoneel als voor
werknemens in de aanverwante bedrijven. Hierbij komt nog, dat de
slachting door één firma reeds op zichzelve tot een lageren kostprijs
leidt dan het geval is voor ieder der aan abattoirs werkende grossiers
en slagers, die veelal van de diensten van per stuk werkende loonslagers
gebruik maken.

Intusschen staat een en ander niet op zich zelf: ook vroeger, onder
normale omstandigheden, werden bedrijven van geheel anderen aard
van de groote steden naar de provincie verplaatst teneinde de onkosten-
rekening te ontlasten, waartoe b.v. ook behoorengrondhuren en -prijzen.

Ik meen dit gedeelte mijner beschouwingen niet te moeten beëindigen
zonder te hebben opgemerkt, dat ook sommige gemeentelijke slacht-
huizen hun tarieven ten behoeve van den binnenlandschen export heb-
ben verlaagd. Hieromtrent is door mij geen speciale enquête gehouden.
Hoogstwaarschijnlijk zal vorenbedoelde verlaging wel beperkt blijven
tot kleinere inrichtingen. Zoo is mij gebleken, dat aan het Gemeentelijk
Slachthuis te Bodegraven in 1934 voor binnenlandschen export zijn ge-
slacht 24.000 stuks nuchtere kalveren. Het slachtrecht bedraagt aldaar
voor de eerste 15.000 dieren ƒ 0.40 per stuk en daarboven ƒ 0.20, tegen-
over het gewone slachtrecht van ƒ 1.—. .

Vervolgens — en hier kom ik op meer bekend terrein — zal niet ont-
kend kunnen worden, dat een niet gelijkmatige toepassing van wettelijke

bepalingen een voorsprong kan geven. Ik zal mij in dit opzicht bepalen
tot de heffing van den accijns op het geslacht en de uitvoering der Vleesch-
keuringswet.

In een door mij d.d. 15 Juni 1935 aan Z.E. den Minister van Finan-
ciën gericht schrijven, waarin de aandacht werd gevestigd op de zeer
sterke toeneming van den invoer van nuchtere kalveren te Amsterdam,
deed ik het verzoek mij opgave te verstrekken van de gemiddelde waarde
der voor den accijns aangegeven nuchtere kalveren in de Gemeente
Amsterdam en in een aantal gemeenten, waarin voor binnenlandschen
export werkende particuliere slachtplaatsen zijn gelegen.

In opdracht van genoemden Minister zijn de gevraagde gegevens mij
welwillend en zeer spoedig verstrekt door den Directeur-Generaal van
de Statistiek. De desbetreffende opgaaf volgt hieronder.

Hoewel ik vermoedde, dat de aangifte voor den accijns te Amsterdam
hooger is dan in de kleine gemeente met particuliere slachterijen, had ik
mij te voren niet kunnen voorstellen, dat dit verschil zoo buitengewoon
groot zou zijn als bovenstaande getallen uitwijzen. Juist nuchtere kal-
veren leenen zich in deze bij uitstek tot onderlinge vergelijking, omdat
de factoren „kwaliteit" en „gewicht" bij deze diersoort, in tegenstelling
met runderen en oudere kalveren, slechts een betrekkelijk geringe rol
spelen bij de accijnsheffing.

Men oordeele intusschen over bovenbedoeld verschil in accijns-
heffing niet gering ! Het grootste deel van het jaar 1934 bedroeg de
crisisheffing op nuchter kalfsvleesch 20 % der waarde. Te Amsterdam
beliep de geheele accijns per nuchter kalf gemiddeld dus 30 % (10%
geslacht-accijns en 20 % crisisheffing) van ƒ6.76 of ƒ 1.93. Te Meppel
was dit 30 % van ƒ3.26 of 0,98, zijnde f o.gfj per nuchter kalf minder ! Ik
neem Meppel als tegenhanger, omdat de van die Gemeente uit te Am-
sterdam ingevoerde geslachte nuchtere kalveren in kwaliteit en gewicht
vrijwel gelijk staan met die, welke te Amsterdam plegen te worden ge-
slacht.

In Meppel werden voor binnenlandschen export in 1934 geslacht
35.000 nuchtere kalveren, voor het overgroote deel door één firma.
Naar bovenbedoelden maatstaf leverde de slachting te Meppel dus een
voordeel op boven die te Amsterdam van 35.000 X ƒ 0.95 = ƒ 33.250.-—.
Daar de crisisheffing met ingang van 1 November 1934 verlaagd werd
tot 10 % kan het verschil globaal geschat worden op ƒ30.000.—-. Dat
op deze wijze de concurrentie tusschen een buiten Amsterdam gevestig-
den binnenlandschen exporteur en een te Amsterdam aan het abattoir
slachtenden grossier voor laatstgenoemden onmogelijk is, zal waarlijk
geen betoog behoeven. Bij een dergelijk verschil geraakt de kwestie der
keurloonen op den achtergrond.

Ik kan niet nalaten op te merken, dat de slagers-organisatieën, di
— zeer zeker niet ten onrechte — in woord en geschrift niet nagelaten
hebben te wijzen op de noodzakelijkheid eener uniforme wijze van uit-
voering der Vleeschkeuringswet en tevens klagen over de verschillen
in keurloonen tusschen de gemeenten onderling, nooit of te nimmer in
het openbaar op dat verschil in accijnsheffing hebben gewezen. Ik
acht het onaannemelijk, dat de op dit laatste betrekking hebbende feiten
in slagers-vakkringen onbekend zouden zijn. Dat deze toestand zich
niet eveneens zou uitstrekken over runderen en grootere kalveren, is
evenmin te verwachten.

Wel is waar wordt te Amsterdam een goedsoortig nuchter kalf ge-
slacht, maar door de tamelijk lage gewichtsgrens voor deze diersoort
(55 K.G. levend gewicht) opgenomen in het slachtgeldtarief voor het
abattoir, koopen de Amsterdamsche slagers en grossiers geen zware
nuchtere kalveren, zoodat, wat het gemiddelde gewicht betreft, Amster-
dam zeker niet bovenaan staat en hierin dus geen reden gezocht kan
worden voor het bovenmatig uitsteken van den accijns in die Gemeente.

Al met al lijkt de conclusie, dat het Amsterdamsche abattoir en wel-
licht ook andere abattoirs van grootere steden nadeel ondervinden van
de ongelijke wijze der accijnsheffing, weinig aanvechtbaar. Nu is waarde-
bepaling van vee ook slechts menschenwerk, maar de hierboven gecon-
stateerde verschillen zijn daardoor niet te verklaren. Deze wijzen on-
omstootelijk op een veel minder scherpe waardebepaling door de veri-
fieerende ambtenaren voor vee geslacht in de binnenlandsche export-
slachterijen. Het mag verwondering wekken, dat dit frappant verschil
niet tot het nemen van maatregelen tot opheffing daarvan heeft geleid,
welke maatregelen dan van het Departement van Financiën zouden
hebben moeten uitgaan. Uiteraard zijn hiermede ook de belangen van
\'s Rijks schatkist ten nauwste betrokken.

Dat een centrale uitvoering van een bepaalde wet niet het univer-
seele middel is voor uniformiteit bewijst ook het hier behandelde om-
trent den accijns. Laten zij, die uitsluitend verbetering verwachten in
de wijze van uitvoering der Vleeschkeuringswet door een volstrekte
centralisatie (de leuze luidt : „rijksuitvoering der Vleeschkeuringswet")
zich aan het gegeven voorbeeld der accijnsheffing spiegelen. Wellicht

dat zulks hen tot nadenken stemt en doet inzien, dat de leiding in de
uitvoering van voorschriften primair is en de vraag wie daarmede moet
worden belast, n.1. rijks- ofgemeenteambtenaar, er een van lagere orde is.

Daar, zooals hierboven reeds is aangestipt, de betrokken gemeente-
besturen de slachting aan voor den binnenlandschen export werkende
slachtplaatsen aanmoedingen door het vaststellen van lage keurloonen
en het doen keuren op uren, welke beschouwd moeten worden buiten
den normalen werktijd te liggen, rijst uiteraard de vraag of de outillage
van de keuringsdiensten ■— en daardoor ook de uitvoering der keuring
— bij dezen gang van zaken geen gevaar loopen. Hoewel de practijk
wel eenige gevallen heeft aangewezen, die grond opleveren voor twijfel
in bovenbedoeld opzicht, moet ik mij uit gebrek aan positieve weten-
schap van het uitspreken van een algemeen oordeel onthouden. De
somtijds aan het licht tredende opvattingen van gemeentebesturen no-
pens de uitvoering der vleeschkeuring zullen evenwel ongetwijfeld waak-
zaamheid vereischen. Zoo moet m. i. onvoorwaardelijk worden afge-
keurd, dat de belooning van een keuringsambtenaar afhankelijk wordt
gesteld van het aantal te keuren dieren, of, duidelijker, dat deze ambte-
naar beloond wordt per stuk te keuren vee. Deze zienswijze toe te lichten
komt mij vrijwel overbodig voor ; immers van een behoorlijke plicht-
opvatting van den betrokken ambtenaar kan het onmiddellijk gevolg
zijn, dat diens inkomen vermindert.

Er is echter meer. Openbare Slachthuizen zullen als regel, wat hy-
giënische eischen betreft, op hooger peil staan dan de particuliere slacht-
plaatsen. Dit is zoo vanzelfsprekend, dat de oprichting van openbare
slachthuizen van hoogerhand terecht steeds krachtig is bevorderd. In
dit licht bezien moet het op groote schaal onttrekken van slachtingen
aan die inrichtingen als een stap achterwaarts worden beschouwd.

Voorts is het een algemeen bekend feit, dat de houdbaarheid van het
ingevoerde vleesch nadeel ondervindt van het vervoer, hetwelk dikwerf
zeer kort na de slachting plaats vindt.

Het lijkt mij voorshands, ter bescherming van het bestaansrecht der
openbare slachthuizen, niet alleen gewenscht, doch ook noodzakelijk,
dat de betrokken gemeenten de bevoegdheid erlangen om het invoer-
keurloon op te voeren boven het tegenwoordige wettelijk toelaatbare
maximum.

Bij het ontwerpen der eischen voor slachtplaatsen krachtens art. 19
der Vleeschkeuringswet zal wel niet gedacht zijn aan particuliere slacht-
plaatsen, waarin in zóó groote getale als thans het geval is, dieren wor-
den geslacht. Men verlieze niet uit het oog, dat aan de openbare slacht-
huizen, zoolang die inrichtingen zijn opengesteld, voortdurend ambtelijk
toezichthoudend personeel aanwezig is, hetwelk niet alleen let op over-
tredingen de keuring betreffende, doch eveneens aandacht kan
schenken op de naleving van andere voorschriften der Vleeschkeurings-
wet en plaatselijke keuringsverordening en wier aanwezigheid reeds
buhengwoon preventief werkt. Terloops zij hierbij aangeteekend, dat

aan een openbaar slachthuis met zijn vastgestelde openings- en sluitings-
uren ook handhaving van de voorschriften der arbeidswet gemakkelijker
te controleeren valt dan aan particuliere slachterijen.

De vraag of de thans ex art. 19 der Vleeschkeuringswet uitgevaardigde
eischen voor slachtplaatsen, werkende voor den binnenlandschen export,
als alleszins voldoende zijn te beschouwen zou ik niet gaarne onvoor-
waardelijk bevestigend willen beantwoorden. Ik wijs hierbij speciaal
op de omstandigheid, dat geen dwingend voorschrift bestaat, dat de
bedoelde inrichtingen onder voortdurend ambtelijk toezicht staan.
Dat ook hierdoor de keurloonen aan de particuliere slachterijen aan-
merkelijk lager kunnen zijn dan aan de openbare slachthuizen zal wel
geen betoog behoeven.

1. Het verdient aanbeveling dat vanwege de Veterinaire Inspectie
van de Volksgezondheid, zoo noodig geassisteerd door een of meer
andere deskundigen, een speciaal onderzoek ingesteld wordt aan de
voor binnenlandschen export werkende particuliere slachtplaatsen met
betrekking tot de vraag of de outillage der betrokken keuringsdiensten
een zoodanige is, dat een richtige uitvoering der Vleeschkeuringswet
(het preventieve en repressieve toezicht daaronder begrepen) alleszins
voldoende gewaarborgd is.

2. In verband met den omvang der slachtingen behoorcn de eischen
gesteld ex art. 19 der Vleeschkeuringswet voor zoover betreft de grootere
particuliere slachtplaatsen te worden herzien. Daarbij zullen (zoo noo-
dig door wetswijziging) voorschriften omtrent een voortdurend vanwege
den Keuringsdienst in die slachterijen te houden intensief toezicht niet
mogen ontbreken : door een en ander zal de tegenwoordige tegenstel-
ling tusschen de grootere particuliere slachterijen en de openbare slacht-
huizen minder scherp worden.

3. Aan de gemeenten, waarin zich een openbaar slachthuis bevindt,
dient de Vleeschkeuringswet de bevoegdheid te geven het keurloon op
te voeren boven de tegenwoordige in art. 8, 2e lid, dier wet gestelde
grens.

4. Het is in hooge mate noodzakelijk — afgescheiden van de hier-
mede verbonden groote financieele belangen van \'s Rijks schatkist —
dat een diepgaand onderzoek wordt ingesteld naar de wijze der waarde-
bepaling van vee voor den accijns in de verschillende gemeenten, aange-
zien het zeer ongelijke resultaat daarvan een nadeel voor de openbare
slachthuizen is te achten.

Bij gelegenheid van een van de talrijke malen, dat ik het brugje
passeerde, dat ligt over de zoogenaamde Spoorsloot voor het station
hier ter stede, werd mijn aandacht getrokken door een in die sloot
zwemmend vischje.

Naast het opvallende verschijnsel, dat het diertje zich met groote
kalmte voort bewoog, constateerde ik tevens een exophtalmus van
beide oogen en een bijzonder grooten omvang van den buik.

Op de vanaf het brugje genomen foto, die hierbij wordt gerepro-
duceerd, zijn beide laatste verschijnselen duidelijk waar te nemen.

Ik beschouwde deze visch als ziek en na daartoe verkregen ver-
gunning, werd het diertje mij ter onderzoek toegezonden.

Toen bleek mij, dat de visch, waarschijnlijk een goudwinde, (hoewel
nog maar enkele goudkleurige schubben aanwezig, de andere waren
geel wit) nog slechts een rudimentaire staartvin had, terwijl ook van
de rugvin weinig meer was te bespeuren.

De oorzaak hiervan aan te geven is moeilijk. Plehn ¹) rangschikt
dit onder de misvormingen.

Aan de uitpuilende oogen kon door mij weinig worden waarge-
nomen. Opvallend was de groote omvang van den buik, die bij betasten
plankhard aanvoelde.

Bij opening bleek de geheele buikholte gevuld met geel gekleurd
vet, waaruit het mij zelfs moeilijk viel de ingewanden voor den dag

te brengen. Niet minder dan 251 gram vet was aanwezig, dat ik uit-
smolt en waarmede ik daarna een reageerbuisje bijna vulde.

Dat deze hoeveelheid zeer groot moet worden genoemd moge wel
hieruit blijken, dat het vischje van neus tot staartpunt slechts i8c.M.
lang was, terwijl de breedte 7\\ c.M. bedroeg.

Plehn vermeldt iets dergelijks, waar hij schrijft: „die Eingeweide
liegen in dicken Polstern, die fast rein weis sind und aus normalen
Fischfett bestehen können, zuweilen aber auch Fettsäure kristalle
enthalten."

Plehn meldt dit echter als een gevolg van een vettige degeneratie
van de lever en hoewel de lever in het onderhavige geval iets was
geatrophieerd, degeneratie moest naar mijn meening worden uitge-
sloten. Veeleer moet hier worden gedacht aan een zuiver geval van
vetzucht, zooals dat volgens Plehn bijzonder bij goudkarpers voorkomt.
En daarvoor bestond hiervoor ook aanleiding. Want de visschen in
de Spoorsloot, (hier zwemmen karpers, goudwinden, voorns etc. in
grooten getale) vinden in die sloot niet alleen overvloedig voedsel,
maar worden dagelijks door de kinderen nog met brood bijgevoed
en het door mij geseceerde vischje kon door zijn gebrekkige lichaams-
bouw, waarbij beweging slechts uiterst kalm kon geschieden, dat
voedsel niet in arbeid omzetten, zooals b.v. de altijd bewegelijke voorn
dat wel doet.

In Zuidafrika komt sedert 1916 rabiës voor; de ziekte is daar zeer verbreid,
hoofdzakelijk in de Oranje Vrijstaat. Ofschoon het aantal gevallen gering is, is de
bestrijding toch zeer moeilijk ; de ziekte komt nl. in hoofdzaak voor onder kleine
in het wild levende vleesetende dieren, Viverridae (meerkatten). Bij vier soorten
van die groote familie zijn tot nog toe gevallen vastgesteld.

Sedert 1916 zijn bij de mens 33 gevallen gediagnostiseerd, bij runderen 19, bij
schapen 3, bij varkens 2, bij honden 11, bij huiskatten 6, en bij meerkatten 56 ge-
vallen. Van de laatste verreweg de meeste, 43, bij de rooi meerkat (cynictis peni-
cillata).

Onder de groote wilde dieren zijn geen gevallen bekend. In de 33 gevallen bij
de mens was de besmetting overgebracht door de beet van de volgende dieren :

7 maal door een hond ; 3 maal door een huiskat ; 23 maal door een meerkat;
(19 maal door de rooi meerkat).

HET GEBRUIK VAN ORGANEN, INPLAATS VAN
VLEESCHMONSTERS, VOOR HET BACTERIOLO-
GISCH VLEESCHONDERZOEK

Reeds eenige jaren geleden heb ik, aan de hand van een statistiek,
verkregen uit een aantal gevallen van bacteriologisch vleeschonderzoek,
gedurende de jaren 1923—1928 verricht op het laboratorium van de
Gemeente-Slachtplaats te Utrecht, trachten aan te toonen, dat voor
een bacteriologisch vleeschonderzoek het onderzoek van eenige organen
van het slachtdier, n.1. de milt en de nier, reeds voldoende is. Is hierbij
het resultaat negatief, dan mag men aannemen, dat het vleesch kiemvrij
is. Ziet men groei bij één of beide orgaanmonsters, dan kan men het
bacteriologisch vleeschonderzoek verder uitbreiden tot het eigenlijke
spierweefsel.

Meer en meer wordt dan ook op verschillende laboratoria bij het
bacteriologisch vleeschonderzoek alleen met een onderzoek van boven-
genoemde organen volstaan.

Het in onderzoek nemen van milt en nier, inplaats van vleesch,
biedt vooral economische voordeelen, daar men niet direct een waarde-
vermindering van de vleeschvoeten, of als het varkens, kalveren of
schapen betreft, van het halve dier of zelfs van het geheele dier, teweeg
brengt, welke anders het gevolg is van het uitsnijden van eenige stukken
vleesch. Is het te onderzoeken dier een noodslachting, dan is zulks
niet van zoo groot belang, echter bij normale slachtingen is zulks wel
het geval en moet men m.i. zooveel mogelijk trachten dit te voorkomen.

Zeer interessant is nu in dit opzicht het jaarverslag over het jaar
^T933 ^van h^et slachthuis en de veemarkt te Stettin, welk jaarverslag
ik vermeld vond in de ,,D. S. Z." Jg. 35, pg. 52. Op een buitenge-
woon overzichtelijke wijze vindt men daarin door Dr. Riedel de
resultaten aangegeven van de in dat jaar verrichte bacteriologische
onderzoekingen.

Het zij mij vergund hier in het kort op deze resultaten de aandacht
te vestigen. Zooals men weet, wordt in Duitschland bij elk geval van
bacteriologisch vleeschonderzoek uit vleeschmonsters, lymphklieren en
organen (lever, nier en milt) geënt. De resultaten van het onderzoek
worden nu in een 6-tal rubrieken gerangschikt. In groep I worden
ondergebracht alle gevallen, waarbij het onderzoek bij alle monsters
negatief uitviel, dus waarbij alle monsters kiemvrij bleken. Tot groep II
behooren die gevallen, waarbij het vleesch kiemvrij was, echter de
organen kiemhoudend. In groep III is het vleesch zwak kiemhoudend,
de organen echter sterk kiemhoudend, terwijl van groep IV alle monsters
talrijke bacteriën bevatten. Tenslotte worden de gevallen, waarbij
vleeschvergiftigingsbacillen konden worden gekweekt, nog in een 2-tal

groepen ondergebracht. Zijn in groep V alleen die gevallen onderge-
bracht, waarin alleen de organen vleeschvergiftigingsbacillen bevatten,
in groep VI zijn zoowel in vleesch als in organen deze bacillen aanwezig.

Wat vond men nu bij het onderzoek van iji slachtdieren, geslacht
op het abattoir ?

Uit deze gevallen ziet men dus, dat men daaronder geen dieren
heeft, waarbij het vleesch kiemhoudend was, en de organen niet. Wel
valt op, dat in alle positieve gevallen steeds microörganismen in de
organen worden aangetroffen, terwijl in 2 groepen, n.1. groep II en
V, het vleesch nog kiemvrij is. Had men dus alleen een onderzoek
ingesteld bij de organen van de dieren, behoorende onder groep II
t.m. VI, dan was men tot dezelfde resultaten gekomen. Deze cijfers
vormen derhalve een krachtig pleidooi voor het uitsluitend gebruiken
van organen bij het bacteriologisch onderzoek.

Evenzoo blijkt zulks uit de resultaten van het onderzoek bij 88 nood-
slachtingen en geslacht ingevoerde dieren, waarbij men nog een bacteriologisch
onderzoek noodzakelijk achtte.

Door dierenartsen werden 313 monsters ter nader onderzoek ingezonden.
Ook hierbij had men dezelfde frappante resultaten.

Recapituleerend vond men dus : in groep I 66 gevallen van de
552 ; groep II heeft 424 gevallen ; groep III komt met 34 gevallen ;
groep IV heeft totaal 15 gevallen en de groepen V en VI hebben
samen 13 gevallen. Verreweg het grootste aandeel heeft groep II,
met 424 gevallen van de 552 ; derhalve zeer sprekende cijfers.

Uit het bovenstaande blijkt dus wel afdoende, dat men bij het bac-
teriologisch vleeschonderzoek kan volstaan met het enten uit organen.

Schrijver wijst er op dat men bij het bacteriologisch vleeschonderzoek
kan volstaan met het enten uit organen (milt en nier), in plaats van
uit vleeschmonsters.

Het bacteriologisch vleeschonderzoek te Stettin, in 1933, bevestigde
schrijvers opinie.

Verfasser deutet darauf hin dass es bei der bakteriologischen Fleischbeschau genüg t
aus den Organen (Milz und Nieren) zu impfen, statt aus Fleischmustern.

Die bakteriologische Fleischbeschau in Stettin, über 1933, bestätigt Verfassers
Meinung.

The author draws attention to the fact that in bacteriological meat-inspection
it is sufficiënt to inoculate from the Organs (spieen and kidney), instead from meat
samples.

Bacteriological meat-inspection at Stettin, in 1933, confirmed the author\'s view.

L\'auteur appelle l\'attention sur le fait qu\'à l\'examen bactériologique des viandes
il suffit de faire des inoculations et des cultures à partir d\'organes (rate et rein)
au lieu d\'échantillons de viande.

L\'inspection bactériologique à Stettin, en 1933, confirma l\'opinion de l\'auteur.

De tuberculose-bestrijding in de VS. van Noord Amerika, wordt met
kracht doorgezet¹). Nu is weer de staat Kansas officieel „praktisch tuberculose-vrij
verklaard." Op de lijst van geheel tuberculose-vrije Staten staan nu reeds 19, ter-
wijl in verscheidene andere Staten vele Countys tuberculose-vrij zijn. Van het
totale aantal Countys, 3071, zijn reeds 2035 tuberculose-vrij, dus 2/3 gedeelte.

In Maart werden 2.690.074 stuks vee (250.000 kudden) getuberculineerd. Daar-
voor nu en dan beschikbaar gestelde fondsen stelt de Veeartsenijkundige Dienst
in staat tot een bestrijding, zooals die in europeese landen, wegens de hooge kosten,
niet doorgevoerd kan worden. Vr.

In het nummer van i September van ons tijdschrift is een beschou-
wing opgenomen van Prof. Schornagel over het bovenstaande onder-
werp, die hoofdzakelijk gewijd is aan hetgeen ik omtrent torsio uteri
eenigen tijd geleden heb opgemerkt.

Oorspronkelijk was ik van oordeel, dat dit stuk geen antwoord be-
hoefde. Ik heb n.1. steeds gemeend, dat het de eerste plicht was van
iemand, om de zienswijze van dengene met wien hij van meening ver-
schilt, volkomen objectief weer te geven ; pas daarna kan hij haar gaan
critiseeren. Handelt hij anders, dan doet hij zijn tegenpartij geen
recht, en ik heb het gevóel, dat Prof. S. hier meermalen anders heeft
gehandeld. Bovendien was ik van meening, dat het stuk niet gesteld
is in den toon, die wetenschappelijke artikelen gewoonlijk kenmerkt,
terwijl het ook bezwaarlijk streng-zakelijk kan worden genoemd.
Daarbij komt, dat het vraagstuk eenigszins oppervlakkig behandeld
wordt; zoo wordt b.v. vrijwel in het geheel niet gesproken over de
ligging van de vrucht. En tenslotte heeft Prof. S. weinig anders kunnen
doen, dan mijn waarnemingen bevestigen, voor zoover zij op zijn
terrein lagen.

Dat ik eindelijk toch besloten heb er op terug te komen, vindt zijn
grond hierin dat ik nog enkele punten wensch te verduidelijken, en tevens,
omdat het mij gelegenheid geeft, iets te zeggen over algemeene belan-
gen, die, nu de omstandigheden er aanleiding toe geven, wel eens nader
onder de oogen mogen worden gezien. Wij zullen beginnen met het arti-
kel van Prof. S. even door te loopen ; daarna komen wij tot de kern
van de zaak.

Aangaande de tegenstelling links-rechts, waaraan bijna de geheele
eerste bladzijde van het stuk van Prof. S. is gewijd, merk ik op, dat ik
meen steeds onderscheid te hebben gemaakt tusschen het schaap in
rugligging en in staande houding. Dat ik mij daarbij formeel minder
juist heb uitgedrukt, is even zeker, als dat mijn beschrijving daardoor
veel aan duidelijkheid won, en dit laatste is m. i. belangrijker dan het
eerste.

Wat de ravottende jongelui betreft — „c.\'est le privilège des grandes
intelligences qu\'elles gardent toujours la faculté du sourire et parfois
du rire" — als ik Prof. S. er een genoegen mee kan doen, wil ik gaarne
verklaren, dat deze humoristische vergelijking, mij dit ingewikkelde
probleem veel beter heeft doen begrijpen.

omgevallen is, doordat het schaap op den rug lag. Op blz. 904 Wordt
echter gezegd : „Misschien is er wel een geringe kanteling naar links
geweest tijdens het leven enz.". Dat is een tweede veronderstelling,
en dan meent Prof. S. met dit geval klaar te zijn. Ik moet hem echter
vragen nog even te wachten, er is immers nog een moeilijkheid n.1.
de ruptuur van de vagina. Dit verschijnsel komt zoo zeldzaam voor
bij het schaap, dat wij het niet mogen verwaarloozen. Ik heb er vrede
mee, dat Prof. S. allerlei veronderstellingen uit, indien hij meent, dat
zulks nuttig is voor de oplossing van een bepaald probleem. Maar
ik moet er bezwaar tegen maken, dat hij halverwege daarmee ophoudt.
Wij lossen toch geen halve vraagstukken op ?

Ik zou Prof. S. daarom willen verzoeken, zoo bereidwillig te zijn om
ook nog een veronderstelling te uiten aangaande de ruptuur van de
vagina. Eerst dan is dit geval van alle kanten bekeken.

Men kan, zegt Prof. S., dit geval zeker geen bijdrage tot de kennis
van het wezen van t. u. noemen. Het is mogelijk ; wij kunnen echter
wel vaststellen, dat de beschrijving er van bedoeld was als poging om
een zoodanige bijdrage te leveren, en ik meen, dat het voor de eerste
maal was, dat zoo\'n poging in ons tijdschrift werd gedaan. Prof. S.
weet, dat t. u. bij de herkauwers bij tweelingdrachtigheid zeldzaam
voorkomt ; dat is maar gelukkig, want het schijnt dan zeer moeilijk
te zijn, de torsie op te heffen. Nu heeft men het vorige jaar in het Patho-
logisch Instituut een sectie bij tweelingdrachtigheid (rund) kunnen
verrichten. Vond, zou ik willen vragen, Prof. S. het niet wenschclijk,
van de sectiebevindingen een volledige, beschrijving te geven, teneinde
ons duidelijk te maken, wat er zich in zoo\'n geval afspeelt ? Het zou
ons toch van nut zijn geweest, wanneer wij geroepen worden een zoo-
danige torsie op te heffen ? Een beschrijving als dc volgende van Keller
(Schweiz. Arch. 191 o, varken) b.v. brengt ons ook niet veel verder :
„Bei der Flcischschau wurde dann eine halbe Drehung nach rechts
konstatiert. An derselben nahm neben der Scheide auch das Collum
uteri teil. Das rechte Gebarmutterhorn war auf die linke Seite hinüber-
geglitten : Beide Hörner waren mit 13 Jungen gefüllt". En door te
zwijgen levert men toch in het geheel geen bijdragen tot de kennis
van het wezen van t. u. ?

Het tweede geval volgt nu. Dit zou vermoedelijk een lateroflexio
zijn ; waarom weet ik niet. Ik ken vrij veel liggingen bij het schaap,
maar deze is mij bij een schaap met intacte buikmusculatuur onbekend.
Er pleit volgens Prof. S. niets voor, dat het een t. u. is geweest.

Nu heb ik gezegd, hoe het met de vagina was gesteld ; daarin bevond
zich een ronde ring, die reeds geheel was opgevuld door de toppen
van de 3 langste vingers, evenals dit het geval was bij de geit waarover
ik gesproken heb. Men ziet voorts op de afbeelding, dat de bovenwand
van den uterus tot rechter zijwand is geworden, de aangespannen
rechter band loopt van rechts achter naar links voor, de kop van de
vrucht ligt links van de mediaanlijn. Als het hier genoemde nu allemaal

niet meer kan pleiten voor de meening, dat dit een torsie van den
uterus naar rechts was, welke heteekenis moeten wij dan nog langer
hechten aan de klinische verschijnselen, die bij een torsie worden waar-
genomen ?

Aan het einde van zijn artikel zegt Prof. S., dat hij de laatste jaren
éénmaal gelegenheid heeft gehad een natuurlijke torsie van 90° bij een
rund waar te nemen, en dat hij nog nooit een torsie bij een schaap heeft
gezien. Zou ik mogen vragen, sinds wanneer een dergelijke ervaring
voldoenden grond biedt voor een stellige uitspraak, dat het hier ge-
noemde geval een zonderling geval, en zeer waarschijnlijk geen tcrsie, is ?

Wat de haemorrhagische zóne betreft, ik heb alleen op het bestaan
er van gewezen, omdat men mij anders zou vragen, wat de zwarte
streep op de foto beteekende. Van eenig verband tusschen dit verschijn-
sel en de torsie is door mij niet gerept.

fets verder heet het, dat ik bewijzen vroeg. Inderdaad, ik heb ge-
vraagd, waar het bewijs is, dat t. u. een draaiing van de baarmoeder om
haar lengteas is. Op die vraag is Prof. S. het antwoord schuldig geble-
ven. Dit bewijs is nooit geleverd, en het zal ook nooit geleverd kunnen
worden. Prof. S. is nu begonnen te werken met assen, die loopen door
bepaalde gedeelten van het vrouwelijk geslachtsapparaat. Ik kom
hier nog wel op terug.

De drie mannen had ik ten tooneele gevoerd, om daar mee aan te
geven, hoe zwaar de enorm vergroote uterus, die, zooals ik heb gezegd,
op den grond was gegleden, was ¹). Prof. S. zegt hier, dat in dit geval
het geheel gedraaid is om een as, die ook loopt door de vagina. Zou hij
bij gelegenheid deze asdraaiing niet eens nader willen toelichten, liefst
met eenige schetsteekeningen ? In tegenstelling met de verklaring
van Prof. S., dat één man de torsie of retorsie zonder moeite kan
uitvoeren, zegt Göring de ervaring te hebben opgedaan, dat in een
bepaald geval, 4 mannen den uterus met inhoud niet konden
terugdraaien.

Prof. S. behoeft mij niet te overtuigen, dat een t. u. werkelijk een
t. u. is ; hij had mij te overtuigen van de juistheid van hetgeen men ons
altijd heeft voorgehouden, n.1. dat t. u. een draaiing van de baarmoeder
om haar lengteas is. Daarin is hij niet geslaagd.

Over de schematische voorstelling van een drachtige baarmoeder
zullen wij niet twisten ; ik geloof evenwel, dat ik ook nog wel iets meer
heb gegeven om de zaak duidelijk voor te stellen. In ieder geval heb
ik mij daarvoor veel meer moeite gegeven, dan iemand tot nu toe ooit
heeft gedaan. Het is het goed recht van Prof. S. de aandacht te vestigen
op de bedoelde voorstelling, en over de foto\'s 2, 3, 4 en 5, volkomen
te zwijgen; maar het is mijn goed recht uit een en ander de conclusies te
trekken welke ik de juiste acht, en van dat recht heb ik gebruik gemaakt.

^J) Lempen beschrijft een geval waarin de uterus meer dan 150 K.G. woog (de
vrucht 50 K.G., de baarmoeder met vruchtwater 100 K.G.).

Dan wordt gezegd : „Hibma zelf ontwikkelt theorieën omtrent symp-
tomen en behandeling van torsio uteri bij het rund gebaseerd op zijn
waarnemingen bij het schaap." Als Prof. S. nog niet heeft kunnen
inzien, dat ik daarvoor ook nog wel eenige andere gronden had, kan
ik moeilijk anders doen, dan de hoop uitspreken, dat de tijd hier uit-
komst zal brengen.

Aan het bovenstaande wordt in een noot toegevoegd, dat mijn
meening, dat de anatomische verhoudingen bij het schaap analoog
zijn aan die van het rund, speciaal wat de ligamenta betreft, niet juist
is. Ik merk hierbij op, dat Lempen in zijn dissertatie (Torsio uteri
gravidi, 1902) zegt : „Dass hinwiederum bei Schaf und Ziege trotz
der wesentlich ähnlichen anatomischen Verhältnisse wie beim Rind
Torsio uteri seltener beobachtet wird, findet seine Erklärung darin,
dass diese Tiere regelmässig mehrfach trächtig sind enz.". Schmaltz
(1911) deelt mede: „Beim Schaf besteht vielfach Übereinstimmung
mit dem Rind, so dass Hinweise auf dieses genügen etc." ; Schmidt
verklaart (1920) : „Die anatomischen Verhältnisse sind analog denen
des Rindes enz.". Ook de Bruin, Ellenberger u. Baum e. a. spreken
niet over verschillen. Als er nu in Utrecht wel verschillen zijn gecon-
stateerd, waarom wijst men er ons dan niet op, en waarom vertelt men
ons niet waarin deze bestaan, als zij inderdaad van belang zijn ?

Dan krijgen wij een uiteenzetting over het principe : draaiing om de
lengteas. Hierisnu, bij mijn weten, voor het eerst door degenen, die mee-
nen, dat bij een torsie de baarmoeder om haar lengteas is gedraaid, de
moeite genomen, anderen duidelijk te maken, wat zij daarmee bedoelen.
Voor het eerst hooren wij nu eens hoe, naar hun meening, die lengte-
as loopt, voor het eerst vernemen wij nu waarom, naar hun oordeel,
een torsie een draaiing om de lengteas is, voor het eerst is er van die
zijde op gewezen, dat de band den hoorn zoozeer kromt. Voor dien
heeft men, voor zoover mij bekend, steeds gezegd, dat t. u. een draaiing
van de baarmoeder om haar lengteas is, en daarmee hadden wij
genoegen te nemen. Het was ä prendre ou ä laisser ; iedere nadere
toelichting ontbrak, of voldeed niet aan de meest bescheiden eischen.
Er is in korten tijd wel veel veranderd. Nu blijkt men het wezen van dit
vraagstuk te kennen, nu blijkt men te weten, dat de uterus in het geheel
niet om zijn lengteas draait maar in het eene geval om de as van een
(betrekkelijk) recht stuk en in andere gevallen weer om andere assen,
nu blijken er foto\'s van echte en van kunstmatige torsies te bestaan,
met weinig en met veel didactische waarde. Het is merkwaardig.

Als Prof. S. de toenemende kromming van den hoorn heeft beschre-
ven, zegt hij : „Hibma meent dat dit laatste een nieuwe waarneming
is, dit is echter aan ieder bekend, die een sectie zag van torsio uteri."
Prof. S. moet mij geen meening toeschrijven die ik niet heb. Ik
kan de vraag niet beantwoorden, of anderen, al of niet, mij onbe-
kende waarnemingen hebben gedaan, en ik matig mij geen oordeel
aan over den aard van die eventueele waarnemingen. Dat doet Prof. S.

wel, en dat lijkt •mij niet verstandig. Als iemand Prof. S. zou vragen:
wilt U mij de tweede helft van Uw zinsnede eens bewijzen ? zou hij
het niet kunnen. Hij beproeve het maar eens. Wel heb ik gezegd : ,,ik
meen, dat hierop tot nu toe nooit is gewezen" (blz. 678), en dat moet
ik volhouden. Er is een heel groot verschil tusschen het een en het
ander; het is juist mijn grief, dat wij steeds zoo onvoldoende over
het wezen van t. u. zijn ingelicht.

Men weet, dat ik als mijn meening te kennen heb gegeven, dat bij
het schaap bij een torsie van 90°, uitzonderingen voorbehouden, de
kop of de schouder van de vrucht op den breeden band rust (foto 1
en 3), en dat ik heb aangenomen, dat dit ook bij het rund in het alge-
meen wel het geval zal zijn. Nu zegt Prof. S., dat dit zeker niet geldt
voor het rund, omdat de banden zich hier caudaal van de vrucht
bevinden, tenzij het dier reeds in partu is. Ik geloof echter niet, dat
het vraagstuk, hoe de loop van de banden is bij een drachtig dier en
bij een dier in partu, op dit oogenblik aan de orde is ; hier spreken wij
alleen over den loop van dien band en over de ligging van de vrucht
t.o.z. van dien band bij een torsie van 90°. Prof. S. weet, dat naar mijn
oordeel in bepaalde omstandigheden de band caudaal van de vrucht
kan verloopen, zooals dat ook steeds geschiedt bij groote torsies. Het
eenige dat Prof. S. hier heeft te doen, is ons dus aan te toonen, niet
met een apodictische uitspraak, maar met feiten, dat bij het rund een
gedeelte van het kalf niet bij een torsie van 90° op dien band kan komen
te rusten. Als Prof. S. dat doet, zal ik oogenblikkclijk bereid zijn, mijn
meening in deze te herzien.

Wat het „vrije uiteinde" betreft, dit wordt natuurlijk wel belemmerd
door den band in zijn bewegingen, maar, in tegenstel.ing met het
andere einde van den uterus, de cervix, kan het een cirke, doorloopen.
Moest Prof. S. — waren de foto\'s nog niet duidelijk genoeg ? — nu
werkelijk op ieder slakje of op ieder wormpje zout gaan leggen ? Viel
er heusch niets belangrijkers te doen ?

Over groote en kleine krachten heb ik niet gesproken ; alleen had
ik het over een zekere kracht. Ik heb gezegd, dat ik niet wist welke
kracht de torsie doet ontstaan, en waar haar aangrijpingspunt ligt.
Dat punt kan liggen in het zwaarste deel van de baarmoeder, maar
ook wel in een ander ; waar het precies ligt of kan liggen, weet Prof.
S. net zoo min als ik. Nu zegt Prof. S., dat ik de torsie beschouw als
een opkruipen van het vrije einde van den hoorn tegen den buikwand
op, en deze zienswijze vindt hij wel zonderling. Goed lezen, nadenken,
en klinische ervaring zou hem wellicht tot een andere vinding hebben
gebracht.

Met opzet heb ik het volgende gedeelte uit het betoog van Prof. S.
overgeslagen : „Ik zou over de waarnemingen van Hibma niet zoo lang
uitweiden, indien hij door zijn beschouwingen niet trachtte met een
zeker hautain gebaar de staf te breken over de heerschende opvatting

over het wezen van tosio uteri. Ik hen te veel eraan gewend, dat niet-
specialisten hun opvattingen verkondigen over pathologisch-anatomi-
sche vraagstukken, dan dat ik me daar nog aan zou ergeren. Iets anders
is nu in het spel. Hibma wil op grond van onjuiste en onvolledige waar-
nemingen een geheel nieuwe theorie (welke eigenlijk ?) naar voren
brengen en de bestaande, op goede waarnemingen berustende omver
werpen. En hier kom ik tegen op."

Ik wil daar dit van zeggen. Het spijt mij, dat Prof. S. hier elementen
naar voren brengt, die, naar mijn oordeel, in een wetenschappelijk
dispuut niet thuis behooren. Ik ben nu wel gedwongen Prof. S. op
dien weg te vergezellen, al hoe ongaarne ik dit ook doe.

Nu wil ik beginnen met er Prof. S. op te wijzen, dat ik het zeer op
prijs zou stellen, dat hij, indien hij deze gedachtenwisseling wenscht
voort te zetten, in het vervolg precies zou willen zeggen, wat ik heb
geschreven, en wat ik heb gedaan. Ik kan niet doorgaan telkens te
betoogen, dat ik iets anders heb gezegd of gemeend, dan Prof. S. voor-
geeft. Op bl. 672 heb ik het volgende geschreven : ,,Wat echter naar
ik meen wel bewezen kan worden is dit :

a. er is tot nu toe nooit op afdoende wijze aangetoond, dat een
torsie van den uterus inderdaad een draaiing van de baarmoeder om
haar lengteas is ;

b. er zijn verschillende omstandigheden, die er voor pleiten, dat
hier een geheel andere draaiing in het spel is."

Ik zou dus in de eerste plaats bewijzen, dat, naar mijn meening,
nooit op afdoende wijze is aangetoond, dat de oude theorie juist is. Dit
is geen stafbreken over de theorie ,,an sich", over de heerschende op-
vatting over het wezen van t. u., maar het is een stafbreken over de
houding van de ontwerpers of voorstanders dezer theorie, omdat zij
nooit op afdoende wijze hebben aangetoond, dat hun opvatting, die zij
jarenlang hebben verkondigd, de juiste is. Wij zullen eerst nagaan,
of ik over deze houding ten onrechte den staf heb gebroken. En daarna
zullen wij de argumenten behandelen, die tegen de juistheid van hun
opvatting pleiten.

Nu Prof. S. zelf zegt, dat het wezen van t. u. een pathologisch-
anatomisch vraagstuk is, en er van overtuigd blijkt te zijn, dat de
bestaande theorie op goede waarnemingen berust, heb ik mij natuurlijk
in de eerste plaats tot hem te wenden met de vraag, wat hij heeft ge-
daan, om ons in te lichten omtrent het wezen van deze, voor ons zoo
belangrijke, aandoening. Prof. S. wist, hij kon het tenminste weten,
hoeveel verwarring hieromtrent in onze kringen heerscht. Tien jaar
geleden heeft ten Hoopen een poging ondernomen om wat meer licht
te brengen in deze zaak ; het blijkt nu, dat in sommige opzichten de
opvattingen van Prof. S. diametraal tegenover die van ten Hoopen
staan. Waarom zweeg Prof. S. toen ? En waarom heeft hij ook later
steeds gezwegen ? Hebben de publicaties van anderen over het wezen
van t. u., in de laatste jaren verschenen, ons inzicht zooveel verhelderd ?

Ik meen het te mogen ontkennen. Waaruit blijkt b.v. dat het geval
door Hesse waargenomen (T. v. D. 1931, bl. 468) een torsie van 360°
was ? Oordeelend naar de beschrijving en de afbeelding, lijkt het
meer op een torsie van 180⁰. En zooals ik al in mijn eerste artikel op-
merkte, het gaat niet op, ais men den rechter band gespannen voelt,
daaruit zonder meer te concludeeren, dat hier een torsie naar links
in het spel was, welke bevinding intusschen bij de sectie in het Patho-
logisch Instituut werd bevestigd (180⁰). Prof. S. die zelf schrijft, dat
bij een torsie van 180⁰ naar rechts de rechterband strak gespannen is,
terwijl de linker niet of slechts weinig gespannen is, zal mij toch moeten
toegeven, dat wij op deze wijze de kluts geheel en al kwijt raken.

Al zou het waar zijn, dat mijn stafbreken met een hautain gebaar
is geschied, moet Prof. S., die, ,,du haut de sa grandeur", neerziet op
niet-specialisten die hun opvattingen verkondigen over pathologisch-
anatomische vraagstukken, zich dan daarover eenigszins gebelgd
toonen ?

Ik zou Prof. S. hier de vraag willen stellen, wiens schuld het eigenlijk
is, dat wij gedwongen zijn, zelf dergelijke vraagstukken te onderzoeken
en daarover te schrijven, indien wij daarvan iets meer willen weten.
Want dat was het doel van mijn artikel. Ik heb daarin medegedeeld,
dat ik de oude theorie niet bewezen achtte, en ik heb uiteengezet welke
meening ik mij had gevormd, onder de toevoeging, dat ik niet waagde
te beslissen, of deze meening in alle opzichten juist was. Daarop heb
ik de practiseerende collega\'s gevraagd, mijn zienswijze te willen
toetsen aan hunne ervaringen en mededeeling van de resultaten daar-
van in ons tijdschrift te willen doen, want, zoo eindigde ik : „alleen
daardoor kunnen wij een helder inzicht krijgen in deze niet zoo heel
eenvoudige, maar wel zeer belangrijke zaak, en dat is tenslotte ons
aller belang." Dat kan men toch waarlijk geen hautaine houding noe-
men.

Prof. S. verklaart thans, dat het wezen van t. u. een pathologisch-
anatomisch vraagstuk is ; dat is mij wel. Voor mij is het geheele vraag-
stuk niets anders, dan één van de vele aandoeningen, waarvan ik graag
wat meer zou willen weten. En dat ik mij daarvoor moeite heb getroost,
dat is een feit. Is dat afkeurenswaardig ?

Wat hebben, om een ander voorbeeld te noemen, de specialisten
gedaan om ons een inzicht te geven in het wezen van een ander ver-
schijnsel, waarmee wij zoo dikwijls te maken hebben, de onvoldoende
cervixverwijding bij rund en schaap? Dat is pathologische rigiditeit,
zoo wordt gezegd; wij zijn er tevreden mee : „an Worte laszt sich
trefflich glauben". Maar is er iemand onder ons, dis weet wat dat
eigenlijk is, en waarop het berust ? Kent iemand van ons het principe
der normale cervixontsluiting? Het eenige verschil met vroeger — ik
weet werkelijk niet of het een vooruitgang is -—- is, meen ik, dat men
een halve eeuw geleden vaak belladonna in zoo\'n cervix smeerde, en
nu groene zeep.

En als wij dan in ons tijdschrift dergelijke vraagstukken ter sprake
brengen met de bedoeling onze kennis te verrijken, dan zal dat mis-
schien wel gebrekkig geschieden, en dan mag men ons ook zakelijk
bestrijden, zooveel als men maar wil, maar dan is het geloof ik niet
noodig, dat specialisten zoo krenkend schrijven, over het verkondigen
van opvattingen door niet-specialisten, waaraan zij al te veel zijn
gewend om zich daar nog aan te ergeren. Zij moeten toch niet vergeten,
dat, indien zij ons een helder inzicht hadden gegeven in het wezen
van zulke gewichtige aandoeningen als ik hier heb genoemd, er voor
ons geen aanleiding zou bestaan, daarover te gaan schrijven in den
zin zooals ik heb gedaan, en zooals ten Hoopen deed. En zij moeten
ook niet uit het oog verliezen, dat wij het tenslotte zijn, die deze aan-
doeningen ter behandeling krijgen, en die hebben te zorgen, dat de
nadeelige gevolgen daarvan voor moeder en vrucht, tot de minst mo-
gelijke beperkt blijven. Dat doen wij inderdaad zoo goed mogelijk.
Maar kunnen wij dat doen door onze wetenschap ? Wie gelooft dat ?
Wij drijven hier op de kurk der ervaring ; zoodra er over gesproken
of geschreven wordt, bemerken wij pas hoe groot de begripsverwarring
is, en hoe weinig wij er in den grond van de zaak van weten. Collin
zeide het in 1886 eenigszins cru, maar ongelijk had hij niet : „Vous
avez a faire a une torsion : envoyez la science au diable et roulez la
vache". Wij kunnen het hem nazeggen, met dit verschil, dat wij nu de
vrucht draaien.

En voor de cervixverwijding geldt hetzelfde, alleen is hier zoo weinig
van wetenschap te ontdekken, dat er werkelijk niets naar het opgegeven
adres te expedieeren valt.

Prof. S. komt er dus tegen op, dat ik ,,op grond van onjuiste en on-
volledige waarnemingen" :

b. een geheel nieuwe theorie, welke schijnt hem niet duidelijk,
naar voren wil brengen.

Prof. S. zegt hier weer veel meer, dan hij kan verantwoorden. Boven
heb ik reeds opgemerkt, dat ik ook nog wel andere gronden had voor
het uitvoeren van de plannen, die mij worden toegeschreven. Ik heb
mij o.m. op de klinische ervaring van tal van practiseerende veeartsen
beroepen. Dat Prof. S. daaraan geen waarde kan ofwil hechten, is zijn zaak,
maar dat geeft hem niet het recht te zeggen, dat ik handelde op grond
van mijn eigen waarnemingen.

Als Prof. S. het woord onvolledig uitspreekt, kan ik met hem mee-
gaan ; volledig waren mijne waarnemingen niet, evenmin trouwens
als de zijne. Prof. S. moge vele torsies terug hebben gedraaid of kunst-
matig hebben opgewekt, maar er bestaat geloof ik voldoende reden
om aan te nemen, dat hij veel te weinig natuurlijke torsies van 90°
heeft gezien, dan dat men hier van volledigheid zou mogen spreken.

Ik kan er echter niet mee accoord gaan, dat Prof. S. beweert, dat
mijn waarnemingen onjuist zijn ; dat heeft Prof. S. niet kunnen bewij-
zen. Hij heeft aanmerking gemaakt op mijn sectietechniek (bij slacht-
dieren) en voorts heeft hij verschillende veronderstellingen geuit, waar-
uit bleek, dat hij twijfelde aan de juistheid van mijn waarnemingen.
Maar bewezen heeft Prof. S. niets, en zoolang hij niet met feiten kan
aantoonen, dat ik gedwaald heb, zoolang mist hij het recht mijn waar-
nemingen onjuist te noemen. Het ware m. i. dan ook correcter geweest,
indien Prof. S. had gezegd, dat hij geen voldoende waarborgen had,
om een gedeelte van de basis waarop mijn meening berust, zonder
meer als deugdelijk te kunnen aanvaarden.

ad a. Volgens Prof. S. berust dus de bestaande theorie op goede
waarnemingen. Nu heb ik op bl. 673 er op gewezen, dat wij volgens
Schmidt moeten toegeven, dat de baarmoeder om haar lengteas kan
draaien, en ik heb daaraan toegevoegd, dat ik bij voorbaat alle moge-
lijkheden wel wilde toegeven, maar dat ik bewijzen moest vragen,
indien men zeide, dat zoo\'n mogelijkheid werkelijkheid was geworden.
Dat bewijs is nog steeds niet geleverd, ook niet door Prof. S., en dat
is geen wonder, want de bestaande theorie, dat de baarmoeder om haar
lengteas draait, is onjuist. Dat staat als een paal boven water.

Voorts heb ik gevraagd, hoe die lengteas eigenlijk liep. Mocht ik
deze vraag misschien niet stellen ? Is het onredelijk, als men iemand,
die iets beweert, vraagt : „Wat bedoelt U daarmee ?". Op die vraag
heb ik ook geen antwoord kunnen vinden. Sinds jaar en dag is hier,
ik kan het niet anders zien, een stelling geponeerd betreffende een
gewichtige aandoening bij het rund, zonder bewijs, zonder behoorlijke
toelichting, zonder werkelijk didactische afbeeldingen. Mag ik over
deze handelswijze, die men toch bezwaarlijk hoogst wetenschappelijk
kan noemen, den staf niet breken ?

En toen heb ik gezegd, het kan mij tenslotte ook niets schelen hoe
men zich die as en die beweging wil denken; het ligt niet op mijn weg
een ptizzle op te lossen die door de beweringen van ancteren is ontstaan,
maar het is uitgesloten, dat het eene eindpunt van die as, de punt van
den hoorn op zijn plaats blijft. Dat kan nooit.

Hoe staat het nu met die bewijslevering van Schmidt? Onder het
hoofd „Pathologische Anatomie" lezen wij o.m. het volgende :

„Bei der Sektion von Tieren, die infolge Uterustorsionen verendeten oder notge-
schlachtet wutden, erhebt man zunächst als örtlichen Befund die Drehung der
Gebärmutter um die Längsache. Das sich dabei bietende Bild läszt keinen Zweifel
mehr darüber aufkommen, ob es Drehung oder Wendung (versio) ist. Als Dreh-
punkte finden wir : 1. Die Vagina, 2. das Corpus uteri, bezw. Übergang desselben
zum Collum, 3. eines der beiden Hörner. Die gedrehte Partie st strangartig ver-
dünnt und ähnelt einem zusammengedrehten Tau oder Strick. Die durch die Dre-
hung gebildeten Stränge verlaufen schraubenartig (spiralförmi ). Die Ligamenta
lata schnüren die gedrehte Partie ein und sind häufig in ihrem Zusammenhang
defekt. Die Uteruswandung selbst kann unverändert oder auch hämorrhagisch
infiltriert sein, es richtet sich dies ganz nach Art und Zeitdauer der Torsion."

Men ziet het, torsio uteri is een draaiing om de lengteas. Men ziet
ook, welke uitnemende sectieverslagen, welke goede waarnemingen,
welk een duidelijke beschrijving, welk een bijdrage tot de kennis van
het wezen van t. u. Nu zal Prof. S. misschien zeggen, dat Schmidt
(„Professor der inneren und gerichtl. Tiermedizin an der Tierärzt-
lichen Hochschule in Dresden") ook geen specialist is op het gebied
der pathologische anatomie, maar dan moet ik er toch zijn aandacht
op vestigen, dat twee vooraanstaande patholoog-anatomen, Kitt en
Walter Frei (Joest), wier handboeken wij gebruiken, het er nog veel
slechter afbrengen. Ik geloof, dat geen van beiden, toen zij hun boeken
schreven, nog een torsie bij de herkauwers had gezien, en geen van
beiden heeft ook de moeite genomen, bij een hoogdrachtig dier na te
gaan, wat er eigenlijk gebeurde.

Beide hebben anderen gecopieerd ; Kitt zonder afbeeldingen, en
Frei met 4 illustraties ontleend aan — Schmidt, benevens met enkele
figuurtjes (cirkeltjes en lijntjes er om heen) zonder bronvermelding.
Kunnen dergelijke ervaringen iemand aanleiding geven te veronder-
stellen, dat de kennis van onze specialisten, van dit vraagstuk, verbij-
sterend groot is ?

Ik ben geen specialist, op geen enkel gebied, en daarom zal er op
niijn opvattingen wel heel veel af te dingen zijn. Maar één verdienste
zal men haar moeilijk kunnen onthouden, n.1. deze, dat zij oorspronke-
lijk zijn. Het zijn mijn eigen en niet die van een ander. Anderen
nageschreven heb ik nooit, noch heb ik hun ooit verzocht, mij aan
plaatjes te willen helpen; daar kan Prof. S. gerust mijn vorige artikelen
in dit tijdschrift op naslaan.

En de derde vooraanstaande patholoog-anatoom, Prof. S. zelf, die
een 30-tal secties van t. u. heeft verricht of bijgewoond, die kunstmatig
torsies bij hoogdrachtige koeien opwekt, althans dit bij één heeft gedaan,
die foto\'s bezit van natuurlijke en kunstmatige torsies — dat blijkt nu
allemaal —- heeft steeds gezwegen, ondanks den chaos, die er op dit ge-
bied heerschte. Zeide ik te veel, toen ik beweerde, dat naar mijn
meening, wel bewezen kon worden, dat nooit op afdoende wijze is
aangetoond dat een torsie van den uterus inderdaad een draaiing 0111
zijn lengteas is ?

ad b. De tweede reden voor de oppositie van Prof. S. is gelegen in
het feit, dat ik op grond van mijn waarnemingen, een geheel nieuwe
theorie naar voren wil brengen. Oordeelend naar zijn vraag „welke
eigenlijk ?", is Prof. S. er nog niet in geslaagd te ontdekken, hoe ze er
uit ziet, maar dat komt er blijkbaar minder op aan ; er tegen op ko-
men doet hij toch maar. Volgens Prof. S. zou ik dus voornemens
zijn de wereld met een geheel nieuwe, en nog wel met een, laten wij
zeggen, gesluierde, theorie te verrijken. Ik geloof echter niet, dat het
zóó erg met mij is gesteld, als Prof. S. meent. Wij moesten maar eens

beginnen, met onderscheid te maken, tusschen de beweging van den
uterus en de ligging van de vrucht.

Nu moet Prof. S. mijn artikel eens rustig nalezen, en dan zal hij zien,
dat ik, nadat ik tot de conclusie was gekomen, dat de baarmoeder niet
om haar lengteas kon draaien, nooit meer van asdraaiingen heb gespro-
ken. Ik heb mij vergenoegd met meer gelijkvloersche uitdrukkingen, of
juister misschien, ik heb den uterus minder elegante bewegingen, als
„opkruipen", „omvallen" en „uitglijden", laten uitvoeren. Waarom ?
Omdat ik inzag, dat als wij doorgingen met van asdraaiingen te spre-
ken, wij voor groote moeilijkheden zouden komen te staan. Het artikel
van Prof. S. heeft bewezen hoe juist dat inzicht was. Prof. S. jongleert
nu al met 3 assen : op bl. 905 is de zaak volgens hem gedraaid om een
as, welke men zich kan denken door vagina, corpus uteri en een deel
van den bevruchten hoorn, op bl.₉o6 tordeert hetgeheel omeenlengteas
gedacht door corpus uteri en gedeelte hoorn, en op bl. 907 is het een
feit, „dat de hoofdbeweging van het geheel dus corpus uteri en hoorn
plaats vindt om de lengteas van het corpus uteri." Wij mogen geloof
ik Prof. S. dankbaar zijn, dat hij het hier bij de hoofdbeweging heeft
willen laten ; als hij de bijbewegingen ook nog met behulp van asdraai-
ingen had gekarakteriseerd, zouden wij met een conglomeraat van
assen te doen hebben gekregen, waarbij tenslotte niemand meer zou
kunnen zeggen hoe ze liepen, waarbij misschien zelfs niet eens meer
zou kunnen worden uitgemaakt, of ze überhaupt nog wel liepen.

Kan men een treffender bevestiging verlangen van de woorden, die
ik op bl. 672 schreef: „Ik geloof dan ook, dat het verstandig zal zijn,
niet meer te spreken van draaiing om de lengteas ; de bewegingen zijn
veel gecompliceerder, dan wij met deze uitdrukking aangeven" ?
Moest Prof. S. daar nu tegen opkomen ?

Het komt mij voor, dat Prof. S. het zich zelf noodeloos moeilijk maakt,
en ons daarbij. Hij gaat steeds uit van het (betrekkelijk) recht stuk,
corpus uteri en gedeelte hoorn, en het geheel zou draaien om de lengte-
as hiervan.

De kern van de zaak ligt echter elders. Noemt men daarbij de bewe-
ging van dit rechte stuk een draaiing om de lengteas, dan legt men zich
zelfden plicht op, zoo noodig aan te toonen, dat dit stuk ook werkelijk
deze beweging uitvoert, dus draait, maar op zijn plaats blijft ; ik denk
niet dat deze bewijslevering Prof. S. mee zal vallen ¹). Het begrip om-
vallen is veel ruimer ; daaronder valt behalve draaiing ook een zekere
verschuiving in andere richtingen. En daarom acht ik deze uitdrukking
veel beter.

Wij hebben echter twee andere zaken, die voor ons van grooter be-
lang zijn, n.1. de plaatsverandering van het einde van den hoorn, en

de ligging van de vrucht. Over die plaatsverandering van het einde
van den hoorn, wil ik volgende opmerken.

Men weet, dat ik steeds van dat einde ben uitgegaan. Dat deed ik,
oimdat voor mij als eenig punt in deze zaak waar alles draait, vast
stond, dat dit einde omhoog kwam, a. h. w. bij den buikwand opliep.
Dit had ik bij één schaap waargenomen (foto i) bij een ander schaap
heb ik deze beweging nagedaan en toen kreeg ik een soortgelijk beeld
(foto 3), bij weer een ander schaap heb ik gevoeld, dat dit einde om-
hoog moest zijn gekomen ; op bl. 668 schreef ik toch : ,,Bij doorvoelen
door den wand naast de portio vaginalis was een band te voelen, die
vrijwel in dwarse richting verliep." Ik heb ten Hoopen een paar
maal aangehaald om te laten zien, dat ditzelfde ook herhaaldelijk bij
het rund is geconstateerd ; ten Hoopen spreekt van een vrijwel dwars
verloopende plooi, die strak gespannen is, en veroorzaakt wordt door
den stijfgespannen rand van één der beide breede baarmoederbanden,
en ook zegt hij, dat de hoorn met vrucht over den band heen kan
hangen. Indien wij nu dien band vrijwel dwars en gespannen voelen
verloopen, moet het einde van den hoorn naar mijn oordeel in aanmer-
kelijke mate omhoog gekomen zijn. Als Prof. S. dit niet met mij eens
is, moet hij het maar zeggen; hij noeme dit echter niet allemaal ver-
moedelijke lateroflexies.

Voorts heb ik gewezen op het zich spannen van den band van de zijde
naar welke de torsie is, waaruit ook volgt, dat het einde van den hoorn
zich in tegenovergestelde richting heeft verplaatst. Dat heb ik nog
de aandacht gevestigd op de methode Wegerer-Bach, waaruit men
ook kan afleiden dat het einde van den hoorn omhoog komt, en juist
aan de andere zijde van de koe ligt als naar welke de torsie is, zulks
in tegenstelling met het gedeelte van den hoorn waarin zich de romp
van de vrucht bevindt.

E11 toen heb ik, ontdaan van alle franje, dit gezegd (bl. 683) : „Wij
zullen geloof ik voorloopig nog niet in staat zijn een afdoende antwoord
te geven op de vraag, welke kracht de torsie doet ontstaan, en waar
haar aangrijpingspunt ligt, maar dat neemt niet weg, dat wij ons wel
een goede voorstelling van de zaken kunnen vormen, wanneer wij uit-
gaan van de volgende veronderstelling betreffende het ontstaan van
een torsie naar links van 90°, dat is dus de torsie die zoo dikwijls in de
praktijk voorkomt. Drukt (nu) een zekere kracht het einde van den
hoorn naar rechts, zoodat het tegen den rechter buikwand begint op
te kruipen, dan zal de hoorn a. h. w. naar links omvallen en door deze
beweging zal het einde nog hooger tegen den buikwand oploopen."

Prof. S. zegt hierover het volgende : „Hibma beschouwt de torsie als
een opkruipen van het „vrije uiteinde" van den hoorn tegen den buik-
wand op. Ik vind deze zienswijze wel zonderling. Het zwaarste deel
van de bevruchte baarmoeder ligt ter plaatse van rug en lendenen van
het kalf. Welke krachten een natuurlijke torsie doen ontstaan weet ik
LXII 64

niet ¹), maar als die krachten inwerken ter hoogte van den rug van het
kalf, behoeven deze niet groot te zijn om een schommeling en kanteling
met daaropvolgende draaiing van het geheel om de lengteas van het
corpus uteri te doen ontstaan."

Ik vind deze weergave van mijn woorden wel zonderling. Wat eraan
te doen ? Steeds heb ik dus over dat einde van den hoorn gesproken ;
lag het nu niet voor de hand, dat ik daarvan bleef uitgaan, toen ik
trachtte mij een voorstelling te vormen van hetgeen er plaats vindt?
En was het wel zoo zonderling wat ik hier zeide ? In den grond van de
zaak zijn wij het hier immers eens ? Bij de beweging die hij beschrijft
aan de hand van het stuk gummi, loopt het einde immers ook omhoog ;
daarbij geschiedt toch hetzelfde als ik op foto 3 heb afgebeeld ?

Over dit punt, het belangrijkste van de geheele zaak, heeft Prof. S.
gezwegen. Dit punt is daarom zoo belangrijk, omdat die vrucht voor
ons het eenige middel is, om de baarmoeder weer in haar normalen
stand te brengen. Daarom moeten wij weten hoe die vrucht ligt ;
alleen daardoor kunnen wij ons een voorstelling vormen, van hetgeen
er geschiedt, wanneer wij een bepaalde kracht in een bepaalde
richting op haar uitoefenen.

Schmidt zegt van de ligging der vrucht het volgende : „Die Stellung
ist sowohl als untere und ebenso als obere möglich, jedenfalls richtet
sie sich nach dem Grade der Drehung. Uber das Vorkommen von
reinen Querlagen berichten Marlot und Besnard (zitiert nach Lem-
pen), die in einigen Fällen dieselben bei der Stute gesehen haben
wollen ( ?)". Veel wijzer maakt dat ons niet en dat is niet verwonderlijk
want ik geloof niet dat men in de sectiezaal een goed oordeel kan krijgen
over de ligging van de vrucht bij natuurlijke torsies van 90°.

Nu schrijft Prof. S. : „Wanneer men bij een hoogdrachtig rund in
linker zijligging, kunstmatig een torsie opwekt, dan zal men zien, dat
afgezien van stuwingen en oedemen, het geval zich hier precies zoo
afspeelt als in natuurlijke gevallen. Ik kan dit natuurlijk niet bewijzen,
dat kan niemand. Maar wel kan iedereen, die in de gelegenheid is
secties te verrichten, dit waarnemen."

Men kan in de sectiezaal zooveel draaien als men wil, maar daarmee
krijgt men nog geen natuurlijke verhoudingen. Is het wel heel zeker,
dat het geval zich hier precies zoo afspeelt als in natuurlijke gevallen ?
Staat het werkelijk vast, dat dan de ligging van de vrucht dezelfde is
als bij een natuurlijke torsie van 90° ? Dat moeten wij weten.

Bij een natuurlijke torsie van 90° naar rechts, ligt het kalf op zij, en
dan bevindt zich de kop in den regel aan de linkerzijde van de koe ;
bij een torsie van 90° naar links aan de rechterzijde. Bij het staande
dier ligt de kop dus als regel aan de andere zijde van de mediaanlijn,

als naar welke de torsie is. Dat wist men 40 jaar geleden in Zwitserland
al net zoo goed als wij nu ; Knüsel noemt als plaats : onder in de rechter
flank, Ehrhardt in de rechterbuikstreek, bij torsies naar links. Broersma
zegt, dat men den kop en de gebogen voorbeenen aan de rechterzijde
van de koe voelt, Kingma e. a. veeartsen denken er ook zoo over. Zelf
heb ik dit eveneens herhaaldelijk kunnen constateeren ; ook heb ik de
voorbeenen wel door den wrong aangetroffen. Daarom ben ik ook zoo
belangstellend naar het eventueele bewijs van Prof. S. dat het kalf niet
op den band kan komen te rusten.

Het vooreinde van het kalf ligt dus aan dezelfde zijde van de mediaan-
lijn als het achterstel ; daaruit volgt, dat de vrucht tamelijk sterk ge-
kromd moet zijn. Ontstaat deze kromming ook, als men bij een hoog-
drachtige koe in linker zijligging kunstmatig een torsie van 90° op-
wekt ? Ik waag het dit te bewijfelen. Bij een schaap gebeurt het niet;
men vergelijke maar eens foto 1 en foto 3 ; bij de laatste lijkt het, dat
er een draaiing om de lengteas van het rechte stuk heeft plaats gevonden,
maar in de natuur gebeurt nog iets anders, daar gaat de vrucht zich
krommen en de baarmoederwand moet die beweging volgen. En ook
daarom heb ik niet meer van asdraaiingen willen spreken ; naar mijn
oordeel draait de uterus noch om zijn eigen lengteas, noch om de
lengteas van een gedeelte ervan. Natuurlijk draait hij, maar laten wij
daarmee volstaan. Wil men meer om een inzicht te krijgen, dan kan
men m. i. — zooals ik steeds heb gedaan — beter uitgaan van de be-
weging, die het einde van den hoorn uitvoert : oploopen bij den buik-
wand (90°), in de mediaanlijn liggend dorsaal van de aangrenzende
rest van den hoorn (180°), zich bewegend in de richting van den ande-
ren buikwand (270°), weer in de ventrale mediaanlijn (360°), alles
onder toenemende kromming van den hoorn. Dit is precies dezelfde
beweging als Prof. S. beschrijft aan de hand van het stuk gummi,
alleen gaat deze uit van het (betrekkelijk) rechte stuk, om de as waar-
van het geheel zou draaien, en dat lijkt mij volstrekt niet beter. Waarom
moeten wij het ons zoo moeilijk maken, door a tout prix te willen blij-
ven spreken van asdraaiingen ? Als nadere preciseering wordt gevraagd,
is men gedwongen van de eene as naar de andere over te gaan, dan
moet men toegeven, dat met een dergelijke draaiing nog alleen maar
de hoofdbeweging wordt aangegeven, en dan is men nog genoodzaakt,
te veronderstellen, dat een betrekkelijk recht stuk van den uterus
recht en op zijn plaats blijft, wat m. i. niet het geval is. De bewegingen,
die hier onder natuurlijke omstandigheden geschieden, zijn naar mijn
meening zoo gecompliceerd, dat het onbegonnen werk is, deze nauw-
keurig aan te gevan. Alleen de beweging die het einde van den hoorn
uitvoert, kan men vrij goed beschrijven, en daaruit kan men hetgeen
er meer geschiedt, wel afleiden.

Maar het punt dat voor ons van de grootste beteekenis is, is dit :
dat de vrucht bij een torsie van 90° als regel op zij ligt, met kop en
achtereinde aan de eene zijde van de mediaanlijn, en met den romp

aan de andere zijde en wel aan die, naar welke de torsie is. Slechts
daardoor kunnen wij m. i. het wezen van de therapieën die wij toe-
passen begrijpen. Ik heb in het stuk van Prof. S. geen enkele aanleiding
kunnen vinden, om mijn meening in deze te herzien. Alleen zou men
aanmerking kunnen maken op de schetsteekeningen, voorkomende op
bl. 693 en bl. 694, in dien zin, dat de achterrand van den band meer
onder de vagina door moet loopen.

Of deze meening in alle opzichten juist is, ik herhaal het, waag ik
niet te beslissen. Ik heb echter mijn best gedaan om dit vraagstuk, en
alles wat er mee annex is, te begrijpen, en meer kan iemand ten slotte
ook al niet doen. Daarom meende ik mijn opvattingen te mogen publi-
ceeren, waarbij ik hoopte op een leerzame discussie, opdat wij eindelijk
eens een helder inzicht zouden krijgen in deze niet zoo heel gemakke-
lijke materie. De gang van zaken is tot nu toe helaas anders geweest
dan ik mij had voorgeeteld ; niet beter echter, volstrekt niet beter.

De schrijver kan zich niet vereenigen met de opvatting van Prof.
Schornagel aangaande torsio uteri, en blijft van meening dat bij d^ze
aandoening de baarmoeder noch om haar eigen lengteas, noch om
de lengteas van een gedeelte ervan draait.

Verfasser ist nicht einverstanden met den Auffassungen betreff, torsio uteri des
Herrn Prof. Schornagel, und bleibt der Meinung dass es sich dabei weder handelt
um eine Drehung der Gebärmutter um ihre eigne Längenachse noch um die Dre-
hung eines Teiles um die Längenachse.

The author disagrees with the conception of Prof. Schornagel concerning torsio
uteri and persists in his opinion that the torsion is neither a rotation of the uterus
around its long axis, nor a rotation around the long axis of a part of it.

L\'auteur n\'ést pas d\'accord avec la conception du Prof. Schornagel concernant
la torsion utérine et est d\'avis que la torsion de l\'utérus n\'est pas une rotation autour
de l\'axe longitudinal de la matrice entière ou d\'une partie de la matrice.

„ANTONIE VAN LEEUWENHOEK" Nederl. Tijdschrift v. Hygiëne,
Microbiologie en Serologie. 1935, deel 2, No. 2.

Verslag van de Vergadering der Ned. Vereeniging v. Microbiologie te Rotterdam
op 11 Mei 1935. Uit mededeeling van den secretaris blijkt dat de vereeniging
121 gewone- en 4 temporaire leden telt.

Spr. wil in de bacteriologie invoeren het begrip allotropie, waarmede hij aangeeft
het feit, dat bacteriën van de zelfde soort in verschillende vormen kunnen voor-
komen, die zoowel morphologisch als physiologisch van elkaar verschillen.

A. Charl. Ruys : Moeilijkheden met zuurvaste saprophyten bij het kweeken
van tuberkelbacillen.

Beschrijving van een cultuur van zuurvaste bacteriën, die aanvankelijk naar
uiterlijk en groeiwijze volkomen geleek op de tuberkelbacil, maar die toch, o.m.
wegens de snelle groei, een saprophyt bleek te zijn.

W. Kauffmann : Voorloopig mededeeling over het gebruik van glutamine-
zuur bij het bacteriologisch wateronderzoek.

Voor het aantoonen van colibacteriën in water werd met goed gevolg de lactose-
bouillon vervangen door een voedingsbodem, die o.a. bevatte 1% glutaminezuur
en 1% lactose. Volmaakt specifieke uitkomsten werden hiermede echter evenmin
verkregen.

Bij de heerschende anaërobie treedt boterzuurgisting op, waarbij 2 types van
bacteriën werden gevonden, nl. de gewone suikervergistende- en een lactaatver-
gistende boterzuurbacterie. De laatste werd vooral gezien bij voorafgaande melk-
zuurgisting. Dit kan van belang zijn voor de kaasbereiding.

De symbiose berust waarschijnlijk steeds op een behoefte der microörganismen
aan bepaalde vitaminen.

Beschrijving van een vlugge en eenvoudige methode om het lipoide-gehalte van
runderbloed te bepalen.

A. Tasman en A. W. Pot : De vorming van waterstof uit glucose en mieren-
zuur door zoogenaamde „rustende" colibacterien. I.

Schr. konden de uitkomsten der onderzoekingen van Stephenson en anderen
(nl. dat de vorming van waterstof door „rustende" colibacteriën uit glucose en uit
mierenzuur op geheel afzonderlijke en verschillende processen zou berusten) niet
bevestigen. Zij meenen integendeel te kunnen aantoonen dat waterstof uit glucose
als regel ontstaat via het intermediair optredende mierenzuur.

G. Kapsenberg : Over de techniek van de bacteriologische diagnose der
diphtherie.

Betere uitkomsten, dan met het gebruikelijke LöFFLER-serum werden verkregen
met een voedingsbodem, die bevat glucose (1/8%), eidooier (3 vol. %) en serum.

In plaats van water gebruikt K. voor het vervaardigen der uitstrijkpraeparaten
10% formaline ; dit geeft voldoende fixatie, zoodat flambeeren overbodig is en de
vorm der bacteriën is meer karakteristiek.

Sardjito : Het kweeken van visschen in de langzame zandfilters te Ma-
kassar (N.O.I.) met het doel den looptijd der filters te verlengen (antwoord op
de opmerkingen van Dr. Baars).

F. Bezemer : Nog eens de aanwezigheid van visschen in de langzame
zandfilters te Makassar.

De heer Bezemer, hoofd van het Gewestelijk Laboratorium D.V.G. te Ma-
kassar, heeft een vergelijkend onderzoek ingesteld naar de samenstelling \\an het
drinkwater uit vijvers, waarin wèl en zulke waarin géén algenverslindende vischjes
waren gebracht. (Sardjito schrijft aan deze visschen nl. een guiistigen invloed
toe; Ant. v. Leeuwenhoek, 1934, bl. 118 en 297).

De aanwezigheid der visschen bleek echter geen werkelijk voordeel te geven,
weshalve zij voor de toekomst uit de eindfilters verwijderd zijn.

I. F. L. Huber en F. C. Kraneveld. Anaerobe bacillen en de door hen
veroorzaakte infecties bij de huisdieren in Ned.-Indië. XV: Het formol-
vaccin bij de boutvuur-bestrijding.

in dit uitvoerige artikel worden de aan het Veeartsenijkundig Instituut te Bui-
tenzorg genomen proeven beschreven, ten doel hebbende ook om voor Ned.-lndië
een vergelijking te treffen in immuniseerende waarde tusschen het daar te lande
voor de boutvuur-bestrijding gebruikelijke carbolfiltraat en het in diverse
andere landen thans toegepaste formolvaccin.

Huber en Kraneveld bereidden hun formolvaccin met behulp van 0.4% for-
maline (hetwelk de bacillen bij 39⁰ C. steeds na 48 uur bleek te hebben gedood),
en het filtraat op de gebruikelijke wijze met 0.5% carbol.

De proeven werden genomen bij cavia\'s, schapen en runderen ; als materiaal
voor de kunstmatige infectie werd gebruik gemaakt van fijn verwreven spierpoeder
van een aan houtvuur gestorven rund. De dosis letalis minima certa hiervan bleek,
door individueele verschillen in gevoeligheid, niet met juistheid te bepalen ; (bo-
vendien waren Bali-runderen veel gevoeliger dan Midden-Java-runderen), redenen
waarom volstaan moest worden met het kiezen van infectie-doses die met groote
waarschijnlijkheid als zeker doodelijk waren te beschouwen (cavia 6, schaap 5,
Bali-rund 75 en midden Java-rund 200 mgr.).

Die proeven welke ten doel hadden het bepalen van den tijd, waarbinnen immu-
niteit optrad, wezen uit, dat dit bij het rund na ongeveer 7 dagen het geval is, en
pleitten overigens bij alle diersoorten iets ten gunste van het formolvaccin. De proe-
ven, ingezet tot bepaling van den graad der immuniteit, bewezen, dat met beide
entstoffen een stevige ongevoeligheid kan worden opgewekt, en gaven overigens
geen bepaalde voorkeur voor een der beide vaccins te zien. In een afzonderlijke
serie experimenten bij cavia\'s, werd voor beide entstoffen aangetoond, dat zij bij
het bestaan van een z.g.n. latente boutvuur-infectie geen gevaar voor activeering
dier sluimerende infectie opleveren, als het vaccin maar niet in direct contact met de
in het lichaam aanwezige sporen wordt gebracht, iets wat in de prakrijk maar zel-
den het geval zal zijn.

Hoewel dus in de bovenvermelde experimenten uit een immunisatie-oogpunt
geen schitterende voordeelen van het formolvaccin boven het filtraat zijn gebleken,
komt het schrijvers gewenscht voor, om ook bij de boutvuur-bestrijding in Ned.-
Indië het filtraat te vervangen door het formolvaccin, dat immers het groote voor-
deel heeft van een gemakkelijkere en goedkoopere bereiding, waarnaast het veel
rijker is aan toxinen, bovendien bacterie-lichamen bevat en ten slotte de immuni-
teit bij het rund waarschijnlijk sneller doet intreden.

II. Dr. F. C. Kraneveld en Raden Djaenof.din. Een en ander over de re-
sistentie van den bac. bubalisepticus in verschillende soorten materiaal.

In Indië wordt het ziektemateriaal voor onderzoek op haemorrhagische septi-
chacmie (oedeemvocht, bloed) gemeenlijk naar het laboratorium opgezonden in
aan één zijde met lak gesloten Pasteursche pipetten, die evenwel soms gebroken
en ledig aankomen. Kraneveld en Djaenoedin onderzochten in hoeverre de bac.
bubalisepticus toch nog kon worden geïsoleerd uit het aan den glaswand klevende
ingedroogde vocht, en bevonden dat de bacil tot 24 uur was aan te toonen in ge-

droogd oedeemvocht of bloedserum en tot 28 (wellicht 36) uur in gedroogde fijne
bloedstolsels.

Zij constateerden verder, dat de bacil in buizen bloedserum, die met een watte-
prop van de buitenlucht waren afgesloten, na 40—60 dagen was afgestorven, daar-
entegen pas na 100 dagen en langer in hermetisch gesloten buizen. In afkrabsel
van gipsstaafjes, van het model zooals deze in Indië worden gebruikt voor het in-
zenden van miltvuur-bloed, was de septichaemie-bacil tot 60 uur aan te toonen,
wanneer het staafje niet vóór de indompeling in het bloed met steriel water was
bevochtigd, en tot 78 uur wanneer die bevochtiging volgens het geldende voor-
schrift (het bloed dringt dan verder in het staafje door) wel was geschied.

Tot slot wijzen schrijvers op de noodzakelijkheid om ook steeds uitstrijkprae-
paraten van het te onderzoeken vocht in te zenden.

wormen (voor hoofdlijst zie Ned. Indische Bladen voor Diergeneeskunde, Deel 45,
\'933)-

IV. Extracten uit de maand- en jaarverslagen der Gouvernements-
en Provinciale veeartsen.

1. B. Bonga : Een eigenaardige vorm van dermatitis verminosa bij
buffels (stephanofilariosis ?).

Bonga nam bij buffels in Zuid-Gelebes een dermatitis waar aan de randen en
de binnenzijde der oorschelpen, in welk proces microfilariën en fragmenten van
volwassen wormen werden aangetoond. Gedacht wordt aan een verband met de
stephanofilariosis van rund en geit. Het onderzoek wordt voortgezet.

Ticelaar bestudeerde op Soemba gevallen van z.g.n. oedeemziekte bij veulens
en jonge paarden (oedemen aan hoofd, borst, buik, benevens ascites) en vond in
het darmkanaal tal van ingewand-wormen: habronema, ascaris, trichonema, strongy-
lus en anaplocephala), op grond van welke bevinding hij het lijden opvat als hel-
ininthiasis met secundaire oedemen.

3. A. H. Tigelaar : Postvaccinale reacties na prophylactische enting
tegen anthrax.

Bij 1102 paarden, die eind 1934 op West-Soemba prophylactisch met spore-
vaccin tegen miltvuur werden geënt, nam Tigelaar i i gevallen waar van de be-
kende ernstige postvaccinale reacties (oedemen, optredende 6—14 dagen na de
enting), van welke er 8 stierven. Het onderzoek naar 7 van dergelijke gevallen, bij
2 waarvan microscopisch en biologisch het bestaan van anthrax kon worden be-
vestigd, is aan het Veeartsenijkundig Instituut in onderzoek (rapporteur wijst er
terecht op, dat zoowel een allergische reactie als een natuurlijke infectie tijdens de
negatieve phase in het spel kan zijn).

Ontwerp-verslag der algemeene vergadering van de Ned. Indische Vereeniging
voor Diergeneeskunde op 6 April 1935.

De kas staat er niet ongunstig voor; de contributie werd verlaagd tot ƒ24.—
per jaar ; overwogen wordt de uittreding der vereeniging uit de A.V.A. (Associatie
van Academici) wegens te demagogische toon van het A.V.A. orgaan ; bij vol-
doende deelneming zal een diergeneeskundige sectie worden gevormd op het
a.s. Natuurwetenschappelijk Congres. Bu.

W. J. G. *) heeft een paard behandeld, dat aan encephalitis leed. Reeds gedurende
14 dagen had het verschijnselen die in die richting wezen, maar die steeds weer
waren verdwenen, totdat zij tenslotte, gecombineerd met ongecoördineerde bewe-
gingen in de extremiteiten en verhooging van temp., pols en aantal ademhalingen,
gebleven waren. De ziekte verergerde, weshalve het dier gedood werd door een schot
door het hart. Bij de sectie van de hersenen bleek het cerebro-spinale vocht in hoe-
veelheid sterk toegenomen. Het cerebellum-weefsel was gedegenereerd aan de linker
zijde van het corpus medulläre juist boven de plexus chorioideus van de 4de ventrikel.
Vandaar ook dat het dier zoo ongecoördineerd liep en zich niet in evenwicht wist
te houden, daar locomotie en evenwicht door het cerebellum worden geregeld.

Van Blerckom ¹) heeft een militair paard, dat aan droes gecompliceerd met
pneumonie geleden had, in behandeling gekregen voor Einschuss. Gedurende deze
ziekte kreeg het dier tevens zwelling in de parotisstreek, met slikbezwaren en tenslotte
ademnood. Na een slikbeweging ontlastte zich etter uit de neus. De luchtzak bleek
ontstoken te zijn. Later verdwenen deze verschijnselen geheel en deed het dier weer
dienst. Het werd afgemaakt ten gevolge van een fractuur van een der tibiae. Bij de
sectie van het hoofd bleek, dat de rechter luchtzak gevuld was met concrementen
ter grootte van een erwt tot een kippenei en bestaande uit slijm, celdetritus, kalk-
achtige stoffen etc. Zij hadden een vaste grijs-gekleurde schaal en een witgele
kaasachtige inhoud. Het slijmvlies was verdikt en ontstoken. Dat van de linket
luchtzak was normaal. Schrijver denkt dat deze ontsteking resteert uit de droes-
periode en dat de lymphangitis de directe oorzaak geweest is om deze locus minoris
resistentiae acuut ziek te doen worden.

Oelsen⁸) heeft elf paarden, die gedeeltelijk aan acute, gedeeltelijk aan chronische
bronchiaalcatarrhen leden, met Cejakol „Atarost" behandeld. Alle elf dieren zijn
volslagen genezen, behalve één, dat tevens aan harthypertrophie leed. Hij meent
dat Cejakol ook wel een genezende invloed op dampigheid zal hebben. Hij heeft
geen enkel nadeelig gevolg van de behandeling waargenomen.

Hij gaf de dieren tevens rust, veel frissche lucht en weinig volumineus voedsel.
Het middel werd intraveneus toegediend. Hij gaf eerst 10 c.c. Bij 2 zeer acute geval-
len, gepaard gaande met hooge koorts, gaf hij den volgenden dag nogmaals 10 c.c.
Bij de andere acute gevallen, en ook bij de 2 eerst genoemde van af den derden dag,
spoot hij, gedurende 5 dagen, 5 c.c. in. De paarden konden daarna als genezen
worden beschouwd. De chronische lijders kregen om de drie dagen 5 c.c. toegediend
totdat herstel was opgetreden. Hoe lang dat duurde meldt schrijver niet.

Turout Argun ²) heeft bij 59 geïmporteerde paarden van buitenlandsch ras,
infecteuse bronchitis zien optreden. De dieren kregen koorts tot 41⁰, hoestten, had-
den neus-uitvloeiing en Conjunctivitis. Bij sommige werd de ziekte gecompliceerd
met droes, pleuritis, bronchopneumonie. De dieren waren alle in één stal onder-
gebracht en dronken uit één gemeenschappelijke drinkgelegenheid ; omstandig-
heden die maakten dat geen der dieren vrij bleef. Sommige paarden werden minder
ziek dan andere ; dit berustte op individueel meer weerstandsvermogen; ras of

1 ) van Blerckom : Calculs de la poche gutturale chez un cheval. Annales de Med. Vet.
No. 7. Juli 1935. blz. 310.

2 mittels Cejakol (Cejodyl-Therpen-Guajacol-Kakodyl-Ameisensäure). Zeitschr. für Vete-

leeftijd had daarop althans geen invloed. Een gedeelte der paarden werd behandeld
met inhalaties van ol. ther., intraveneus met 100 c.c. 10% rivanol-oplossing, 100
c.c. sublimaatoplossing en 200 a 300 c.c. antidroes-serum. Een ander gedeelte werd
intramusculair ingespoten met aether ol. olivarum aa 7.5 c.c. per dag gedurende
10 dagen. Het eerste deel was gemiddeld 16 dagen ziek, het laatste 9. Hij heeft geen
schadelijke gevolgen van de injecties gezien, en beveelt de laatste behandeling dan
ook sterk aan, en om het succes en om de gemakkelijke toepassing.

In Wyoming was onder den naam van „alkali-disease" een ziekte bij paarden
bekend met verschijnselen van vermagering, uitvallen van de haren van manen
en staart, vervormde en gescheurde hoeven en erosies van de gewrichtsvlakten der
lange beenderen. Men beschouwde dit lijden vroeger als een soort ergotismus ;
latere onderzoekingen hebben aangetoond, dat het ging om een minerale intoxicatie
door den invloed van in het voedsel aanwezige mineralen selenium, molybdenum
en tellurium. Voor een dergelijk ziektebeeld bij vee waarbij zich dan nog bijzondere
symptomen als blindheid, dwangbewegingen, anaemie en icterus kunnen voordoen,
werd door de farmers in het algemeen den naam van „blind staggers" gebruikt.

Draine en Bf.ath \') nemen aan, dat beide namen op dezelfde dan wel verwante
oorzaken duiden, i.c. op den invloed van kleine hoeveelheden van bepaalde toxische
elementen in het voedsel, hoewel het uiteenloopen van sommige typische symptomen
het rechtvaardigt om de beide namen naast elkaar te doen voortbestaan. Bij „alkali-
disease" schijnt een meer chronisch, bij „blind staggers" een meer acuut verloop te
overheerschen. Bij obductie van een groot aantal runderen en schapen bleken de
veranderingen vooral voor te komen in de lever (necrose en cirrhose), nier (glome-
rulonephritis), intestinum (enteritits met desquamatie van het epithelum) en hart
(myocarditis en atrophie). Bu.

Marcel Petit ¹) bestudeerde het kauwen en de (kauw) bewegingen, van kaak-
gewricht en kiezen.

Bambauer ²) geeft 3 gevallen van ontsteking van het tongweefsel bij het paard
weer, die alle drie herstelden. Bij 2 was de heele tong ontstoken, bij het derde was
ze alleen gezwollen, doordat zich een absces vormde. De dieren konden geen voedsel
tot zich nemen. Hij voedde ze derhalve door de neus-slokdarmsonde.

De behandeling bestond in het spoelen met azijnzuur-oplossingen, het toedienen
van introcid intraveneus en intramusculair in de tong, het geven van jood-kalium
per rectum of per os. Hij ontraadt het maken van scarificaties, zooals dat wel in
leerboeken wordt aangegeven. Deze verwondingen genezen slecht, terwijl de voedsel -
opneming nog wordt belemmerd.

In suikerbieten-streken komt het voor, dat bij paarden een verstopping van de
slokdarm ontstaat door ophooping van droge pulp aldaar (die voor het voeren
onvoldoende verweekt is).

1 ) Marcel Petit : Recherches sur la mastication chez le cheval. Revue vét. et journa
de méd. vét., 1934, Déc. p. 657.

2 ) L. Bambauer (Polen) : Z^unS^enentZÜndungen beim Pferde. Tierärtzl. Rundschau
1935- No. 15.

Blendinger heeft een dergelijk geval met succes behandeld door de voedsel-
massa te verweeken door middel van water, ingebracht met de neus-slokdarmsonde.
Hij raadt aan het paard hoog te zetten en het hoofd sterk naar beneden te trekken
om slikpneumonieën te voorkomen. Men moet het water niet sneller laten inloopen.
dan het door het andere neusgat weer kan wegvloeien. Men moet van tijd tot tijd
de sonde eens uit de neus nemen, om het dier weer wat bij te doen komen. Hij perste
het water op de voedselprop door middel van een uteruspomp. Zijn behandeling
duurde 45 min. waarvan hij er ± 15 min. gepompt had. B.

Chambers ¹) werd bij een paard geroepen, dat een paar dagen geleden gevallen
was. Het dier stond rustig, de pols was alleen zeer versneld. Tijdens het onderzoek
poogde het te braken. Daarom werd de maagsonde ingebracht. Er ontlastte zich
veel gas. Een paar uur later stierf het dier. Bij de sectie bleek er een scheur in de
groote curvatuur van de maag te bestaan. Schrijver denkt dat door de val het bin-
nenste of het buitenste deel van de wand van de groote curvatuur is gescheurd, welke
scheur later, misschien door het inbrengen van de slokdarm-sonde, een volledige
ruptuur geworden is.
Darmpunctie.

Kolbe ²) houdt niet van behandeling per os met sedativa. Hij beveelt darm-
punctie aan, waarmee hij reeds 6 maal gunstige resultaten heeft gehad.

A. Lechner, geeft de techniek van de darmpunctie. Hij beveelt punctie per rectum
bij primaire meteorismus zeer aan, en meent dat het ook bij secundaire meteorismus,
zelfs bij hopeloos schijnende gevallen, niet mag worden nagelaten.

Bucek ³) heeft een paard met torsie van de dikke darm behandeld met herhaalde
rectale infusies en massage. Later werd chloralhydraat gegeven. De repositie van
de darm had eerst na 24 uur plaats. Daarna moest het dier nog 14 dagen voor exsu-
datieve peritonitis behandeld worden. Schrijver beveelt in zulke gevallen voorzichtig-
heid aan bij stellen van een prognose. Te vroeg tot slachting overgaan lijkt hem niet
economisch.

J. Moravec, heeft ook al een „spontaan herstel van darmtorsie" beleefd. De
diagnose werd rectaal gesteld; dc linker helft van het colon lag abnormaal en was
gevoelig. De therapie, die bestond in over de rug wentelen van het paard en geven
van rectale infusies van groote hoeveelheden warm water, voerde tot herstel.

v. Krupski en Osterwalder ⁴) maken propaganda voor het gebruik van de
darmtamponator bij het inbrengen van 60 tot 100 L. water in het rectum van hel
paard, ter bestrijding van koliek, veroorzaakt door ingedroogde voedsel-concre-
menten. Zij raden aan bij gevallen van groote onrust de achterhand te verdooven
met een 1 % oplossing van 20 c.c. of beter nog, met een £ % oplossing van 40 c.c.
tutocaine. De laatste oplossing zou over een grooter oppervlak werken en is wat
de sterkte betreft nog zeer voldoende. Het water zou de voedselprop van zijn plaats
naar voren drukken en op den duur verweeken. De tutocaine wordt tusschen de
iste en 2de staart wervel ingespoten.

1 ) Fr. Chambers : Rupture of the stomach in a horse. The Veterinary Journal No. 6.
Juni 1935. blz. 277.

3 *) J. Bucek, : Spontaneous recovery in torsio of the bowels. Revue Vet. Slave. 1935.

Belkin *) heeft een geval van leverontsteking gezien bij een paard, veroorzaakt
door bac. perfringens. Hij meent dit te moeten mededeelen, daar hij in de literatuur
slechts weinig gegevens gevonden heeft over ontstekingen veroorzaakt door genoemde
bacil. Van het paard zijn in het geheel slechts 2 gevallen bekend ; een van van
Heelsbergen en een van Miessner en Albrecht, maar geen van deze beide betrof
de lever. B. geeft een nauwkeurige beschrijving van de macroscopische, zoowel als
van de microscopische pathologische anatomie. In de lever bevonden zich ver-
schillende grijswitte haarden, waarvan de oppervlakte vrijwel gelijk was aan die
van de palm van een kinderhand. Het oppervlak van de grootste haard was iets
gebombeerd, daar er gas onder de kapsel zat. Zij drongen diep in het leverparen-
chym door. Op doorsnede zag men, dat ze door een witte demarcatielijn van het
gezonde leverweefsel waren gescheiden. Er werden twee soorten bacillen gevonden
n.I. bac. perfringens en colibacillen ; vooral echter de eerste. Het waren Gramposi-
tieve staafjes, tamelijk dik met ronde hoeken ; zij lagen in kettingen en hoopjes. In
vele staafjes had sporenvorming plaats gehad. Ook de milt, de nieren en het hart
bevatten deze bacteriën. Schrijver denkt, dat ze door de darmen, waarin zij als
saprophyten veel voorkomen, in het bloed zijn geraakt en door de vena porta in
de lever, van waaruit zij in het hart, de nieren en de milt zijn gekomen.

Hij gelooft niet dat zij van uit de darm door de ductus choledochus de lever
hebben bereikt.

Faure ²) kreeg een 15-jarige hengst in behandeling die aan koliek leed. Ondanks
grondig buikonderzoek kon hij niets van een hernia voelen. Hij diagnostiseerde
„darmkoliek" en gaf 25 centigram morphine subcutaan. Het dier werd even rustig,
maar spoedig begon de pijn weer. De linker liesstreek en srcotaalstreek zette op,
zoodat toen een liesbreuk wel zeer duidelijk was. Het dier werd neergelegd en ge-
opereerd, aanvankelijk succesvol naar het scheen, maar toch stierf het na eenige
uren. Bij de sectie bleek dat er een scheur was van 12 cm. lengte, evenwijdig met
de fibrillen van de obiiquus loopende, en liggende eenige c.m. voor de buitenste
commissuur van de inwendige liesring. De dunne darm was over een lengte van 2 M.
meer of minder verdikt. Dit was het deel dat in de breukzak was afgedaald. Een
stuk van 35 c.M. lengte, dat bloedig geïnfiltreerd was en zwart van kleur, had be-
kneld gezeten. Er was geen enkele indicatie voor de oorzaak van de breuk. Schrijver
denkt, dat ze op normale manier tot stand is beginnen te komen, en dat door de
abnormale bewegingen van het paard, door de pijn veroorzaakt, de buikwand is
gescheurd.

Leio-myomen, die bij den mensch 4 20 % der baarmoeder-aandoeningen
uitmaken, komen bij de dieren niet veel voor. Waarschijnlijk komt dit, doordat
deze gezwellen eerst op een leeftijd optreden die vele huisdieren niet bereiken.
Tot nu toe is er slechts eenmaal een geval bij de merrie beschreven. Wilmes \')
geeft thans het tweede. Het betrof een 20-jarig dier, dat in behandeling werd ge-
geven, omdat het bij het urineeren bloed verloor. Het dier werd gedood. Bij de
sectie bleek in het corpus uteri een tumormassa te zitten, die 48 bij 44 bij 18 c.M.
groot was. W. geeft verder een uitvoerige beschrijving van het macroscopisch- en
microscopisch beeld.

De verminderde weerstand gedurende drachtigheid kan volgens Jurina *) de
oorzaak zijn van atypische gevallen van droes. Drie paarden, die leden aan versla-
gen droes, herstelden na het gebruik van kalk, maar stierven later door maagruptuur.
De zwelling van de mesenteriale klieren zou een hindernis zijn voor het passeeren
van het voedsel door het duodenum. Daarom moeten paarden, hersteld van verslagen
droes, zeer voorzichtig gevoerd worden gedurende het eerste jaar, volgens schrijver.

Het ernstige verloop van den goedaardigen droes in de laatste jaren was voor
Richters ¹) aanleiding om bijzondere onderzoekingen in te stellen naar den aard
van het oorspronkelijk agens. Hij liet zich daarbij leiden door de overtuiging, dat
de z.g.n. „atypische droes in de remonte-depots (boosaardig ziektebeeld ; fulmi-
nant verloop met snellen dood ; onbevredigende werking van het immunserum ;
vele gevallen van morbus maculosus ; zwellingen en bloedingen der huid ; dagen-
lange koorts zonder neusuitvloeiing en zonder klierzwelling ; toeneming van het
aantal gevallen van paralyse der nervus laryngeus recurrens) onmogelijk door de
streptococcus equi alleen kan worden verwekt, waarbij nog kwam, dat hij analogie
zag tusschcn bepaalde clinische verschijnselen van de diphtherie van den mensch
en de bovenbedoelde atypische droes (bloedingen, exanthemen, verlammingen).

Diensvolgens werd het bacteriologisch onderzoek speciaal ingesteld op het aan-
toonen van diphtheriebacillen in de droesetter. Het resultaat was, dat zoowel in
de pus van gesloten droes-abscessen als op het neusslijmvlies van aan droes lijdende
of van de ziekte verdachte paarden, alsmede bij paarden met z.g.n. besmettelijke
catarrh der luchtwegen, bij welke later droes uitbrak, echte diphtherie-bacillen
werden gevonden, die ten aanzien der morphologie, biologie, pathogeniteit en toxi-
citeit geheel overeenkwamen met echte humane bacillen.

Met bepaalde „etter"- en „neus-stammen" kon o.m. bij proefpaarden een hevig
diphthcritisch ziektebeeld worden opgewekt.

Schrijver veronderstelt, dat de bacillen van het neus- en keelslijmvlies langs
lymphogenen weg naar de regionaire klieren worden gevoerd.

Het onderzoek wordt voortgezet, doch Richters concludeert reeds thans : dat
de aanwezigheid van echte sterk-virulente diphtherie-bacillen bij droeslijders geen
toevallige aangelegenheid is, doch dat aan die bacillen een overigens nog niet op-
gehelderde pathogene rol moet worden toegeschreven, en dat de goedaardige droes
noch door den diphtherie-bacil noch door de streptococcus equi wordt verwekt,
doch dat beide lagere organismen slechts een secundaire rol spelen na de primaire
infectie met het specifieke agens, het droes-virus.

Schrijver oppert verder de mogelijkheid, dat de diphtheriebacil en de strepto-
coccus equi elkanders virulentie wederzijds stimuleeren en wijst er ten slotte op,
dat de mensch zich mogelijk door het geinfecteerde paard met diphtherie kan be-
smetten en omgekeerd. Bu.

Een 4-jarige Hannoveraansche fok-merrie werd wegens verwerpen verkocht,
en kwam in handen der „Schupo" in Essen, waar zij als zadelpaard moest dienst
doen. Na verloop van enkele maanden werd het dier kreupel, nu eens aan dit been,
dan aan dat. Men dacht aan „Remonte-lahmheit". Het werd in de weide gedaan ;
daar kreeg het een ontsteking van de schoftstreek, die bij onderzoek bleek een bru-
cella-Bang-infectie te zijn.

1 ) C. E. Richters : Das Vorkommen echter Diphtherie-bazillen bei des Druse der Pferde.
Berlin. Tier. Woch. 1935. No. 26.

Het dier herstelde echter in de weide niet, ook niet na entingen betrekking heb-
bende op de vastgestelde infectie. Integendeel, het kreeg allerlei exostosen aan
verschillende gewrichten, en moest als ongeschikt den dienst verlaten.

Ebner ¹) meent, dat alle ziekteverschijnselen die het paard had, voor rekening
komen van de brucella-Bang-infectie.

Schoop ²) heeft onderzoekingen verricht die ten doel hadden eenig idee te krijgen
over de veelvuldigheid van het voorkomen van de Brucella-Bang-infectie bij paar-
den. Bij legerpaarden. die nooit met runderen in aanraking zijn, bleek zij niet voor
te komen, bij boerenpaarden daarentegen tamelijk veel. Bij schoftlaesies kon hij
in circa 50%, bij nekbuilen zelfs in 75 % der gevallen Brucella-Bang-infectie vast-
stellen. Het gelukte hem echter niet uit de ontstekingsproducten de brucella micros-
copisch aan te toonen of te kweeken ; wel via ermee geënte cavia\'s.

Dc diagnose wordt het best gesteld door middel van agglutinatie. Titer-waarden
onder 100 zijn niet verdacht, van 100—200 twijfelachtig van 200 en daarboven
positief.

Hij vermeldt verder 2 gevallen, waarbij het ziekteproces klinisch aan rheuma
deed denken, terwijl het -onderzoek uitwees, dat de oorzaak gelegen was in een
brucella-infectie.

Frost en Errington ³) zijn van meening dat schoftfistels en nekbuilen niet steeds
veroorzaakt worden door trauma maar ook dikwijls door de Bangsche bacil en
door parasieten o. a. door onchocercus cervicalis. Zij raden als behandeling aan de
radicale operatie, en trachten alle abscessen en holtes te bereiken en de inhoud ervan
permanent te doen afvloeien. Zij spuiten verder een 8 % glycerine-oplossing met
0.25 % picrinezuur in de fistels. Daarna een oplossing van 20 gram calciuntcarbo-
naat in 215 c.c. water. De laatste oplossing zou de phagocytose stimuleeren, terwijl
de eerste de toxische stoffen, door bacteriën gevormd, zouden verwoesten.

Schilling en Schmid ⁴) hebben een paard behandeld, dat verdacht werd een
schoft-zadeldrukking te hebben gekregen, gedurende de herfstmanoeuvres, waar-
aan het als gevorderd burgerpaard, volgens Zwitsersch gebruik, had deel genomen.
Het dier kon wel burgertrekdiensten verrichten, daar de zwelling, hoewel groot,
niet pijnlijk was. Bij punctie ontlastte zich geel-rood etterig vocht, met vetparticels
doormengd. Bacteriën werden er niet in gevonden. Gewaarschuwd door buiten-
landsche literatuur op dit gebied, werd er onderzoek op Brucella-Bang-infectie
ingesteld, dat positief uitviel. Schrijvers denken dat het paard zich besmet had door-
dat zijn stal naast het hok van mestkalveren stond, waarbij er waren wier moeders
wat te vroeg gekalfd hadden, aan retentio secundinarum hadden geleden, en bij on-
derzoek positief reageerden op Brucella-Bang-infectie. Zij meenen dat het paard
zich per os heeft besmet. Zij waarschuwen hun Zwitsersche militaire collega\'s om
niet elke schoftdrukking als een weefselkneuzing, uitsluitend door uitwendige
oorzaken ontstaan, te beschouwen.

Holz ⁵) beschrijft eenige ziektegevallen van paarden die klinisch de indruk
hadden gewekt dat zij leden aan infectieuse hersen-ruggemerg-ontsteking. Bij de
sectie werden echter in de hersenen nieuwvormingen gevonden, die door hun grootte
druk op het hersenweefsel hadden uitgeoefend, zonder daarmede chronische lang-
zaam toenemende bewustzijn-storingen te hebben doen ontstaan.

1 !) Dr. Ebner : Atypische Bruzellose bei einem Pferde. Deutsche tier. Woch. 1935.
No. 35, S. 547.

2 ) G. Schoop : Bruzellose beim Pferd. Deutsche tier. Woch. 1935, No. 34, S. 547.

3 ) Frost and Errington : Fistulous Withers and Poll Evil. The Cornell Veteri-
narian, April 1935. No. 2. blz. 177.

4 ) Dr. Schilling und Schmid : Über einen Fall von Brucella Bang-Infektion bei einem

5 Pferd mit Widerristschaden. Schweizer Archiv für Tierh. Juni 1935. 6 Heft, S. 312.

H. meent, dat de acute verschijnselen, waaronder deze dieren waren gestorven
of gedood, hun oorzaak vinden in het ontstaan van bloedingen in het weefsel van
de tumor, waardoor deze een plotselinge sterke druk op het omgevende hersen-
parenchym is gaan uitoefenen.

Tegenover de, door groei langzaam toenemende, grootte van de tumor blijkt
het hersenweefsel een tamelijk groot accomodatievermbgen te bezitten.

Een drie-jarige hackney-merrie werd kreupel aan een der achterbeenen. Afwij-
kingen aan beenderen of pezen waren er niet. Het dier werd, indien het gebruikt
werd, hoelanger hoe kreupeler, totdat het tenslotte niet meer kon. Het zweette
dan over zijn heele lichaam. Alleen dat been was droog en koud, terwijl de cor-
respondeerende art. iliaca externa slechts zwak pulseerde.

Cartwright \') meent met trombose van deze arterie te doen te hebben gehad.
Het paard werd in de weide gedaan, een tijdlang met geneesmiddelen behandeld,
en was na 9 maanden weer geheel rad en geschikt voor arbeid.

Berthelsen ¹) geeft een uitgebreid verslag van een sectie, die in het veterinair
pathologisch instituut te Stockholm is verricht op een 19-jarig artilleriepaard.
Het dier was na een eindje te hebben gezwommen, ziek geworden. Het stond luste-
loos met het hoofd tegen de muur geleund en zweette sterk. Een dierenarts had tele-
phonisch koliek gediagnostiseerd, en een laxans en beweging voorgeschreven. De
volgende dag was het paard dood. Het bleek o.a. een acute, purulente myocar-
ditis te hebben, verder een ulcereerende endocarditis, een ruptuur van het hart en
van de aorta, ascites en een aneurisma van de aorta abdominalis.

Schrijver geeft een zeer volledig overzicht van het microscopisch onderzoek van
het hart. Het bijzondere van dit geval is volgens schrijver, dat het septum tusschen
de beide ventrikels gescheurd was, een omstandigheid die bij het paard zoo zelden
voorkomt, dat er nog slechts één geval van was bekend in de literatuur. Scheuren
in de groote vaten komen wel meer voor, maar deze was zeer groot en vormde
een hoek waarvan de beenen 2 c.M. lang waren. Meestal zijn ze ook dichter bij het
hart gelegen.

B. denkt, dat de inspanning van het zwemmen de krachten van het versleten
hart te boven zijn gegaan.

Skotnicki ²) heeft willen vaststellen dat er verband bestaat tusschen de oog-
refractie en de gangen van het paard. Hij heeft geconstateerd, dat paarden met
afwijkende oogrefractie meer versleten zijn in de extremiteiten, dan paarden met
normale oogen.

Hij heeft van de gangen van paarden curves gemaakt volgens de methode van
Marey. Later heeft hij diezelfde paarden brillen opgezet van —5 D, en weer curves
gemaakt. Deze waren geheel anders dan de eerste.

Bij de Duitsche legerpaarden komen veel z.g. zomerwonden voor. Pathologisch-
anatomisch is een zomerwond een dermatitis granulosa. Ook in Frankrijk, Italië,
Engeland, Indië komen zij voor. Zij ontstaan vaak in het begin van de zomer, om
eerst in het koude jaargetijde te genezen. Men ziet ze wel beginnen als kleine knob-
beltjes, die later openbreken, en zweren worden ; ook wel als wonden, die tot zweren
vervallen. Zij jeuken erg, granuleeren sterk, en hebben ondanks intensieve behande-

1 ) H. Berthelsen : A case of aortic rupture as a result of acute myocarditis. The Vet.
Journal No. 8, 1935, p. 362.

⁸) A. Skotnicki : La Methode des Recherches sur la Relation entre la Rêfraction et les
allures du cheval. Wiadomosci Weterynaryjne, 1935. No. 179, blz. 281 (Fransch
resumé).

ling niet de minste neiging tot epitheel-vorming. Er ontwikkelt zich een miskleurig,
licht-bloedend granulatieweefsel, dat bezaaid is met grauw-gele knobbeltjes. Zij
komen het meest voor aan de extremiteiten, maar ook wel aan hoofd, hals en lichaam.

De aetiologie kent men niet. Vele meenen, dat zij van parasitairen aard zijn.
Habronema-larven zouden door vliegen in de wonden worden gedeponeerd en zoo
de huid-ontsteking veroorzaken. Anderen meenen dat het lijden aan bepaalde stal-
len of landstreken is gebonden, daar het veel voorkomt, dat de wonden genezen
als de paarden worden overgeplaatst. Er zijn nog tallooze andere meeningen.

De behandelingswijzen zijn even talrijk als de theorieën over het ontstaan. De
geheele apotheek is er bij te pas gekomen, zonder dat het eene middel merkbaar
beter bleek te zijn dan het andere.

Schmidt \') heeft in 1934 in het garnizoen Breslau—Kleinberg nog eens een proef
genomen met twee nieuwe middelen n.1. chlooraether en C0₂-gas. Chloor-aether
werd op de wonden gespoten, totdat deze geheel bevroren waren. Het bleek, dat
deze geneesmethode, door koude, geen enkel voordeel bood. De wonden werden
alleen niet grooter ; genazen echter ook niet.

Hetzelfde negatieve resultaat kreeg hij met gasvorming C0₂, dat hij toepaste
volgens de methode van Cobet, die het ter bestrijding van wondgangreen gebruikte.

Lagaillarde ¹) meent, dat een van de oorzaken, waarom paardentractie door
motor-tractie wordt vervangen, gelegen is in het feit, dat paarden zoo moeilijk
loopen op de tegenwoordige wegdekken. Hij meent een ijzer gevonden te hebben,
waardoor het uitglijden voorkomen wordt. Dit ijzer heeft van af de uiteinden van de
takken tot aan het tweede nagelgat (vanaf de toon gerekend) evenwijdig loopende rijen
tanden. De rijen loopen van buiten-beneden naar boven-binnen. De tanden staan
5 a 6 m.m. van elkaar af. Voor een ijzer van 11 m.m. dikte zijn zij 5 m.m. lang ;
voor een van 15 m.m. dikte 7 m.m. De tanden moeten gestaald worden. Dit kan
op twee manieren gebeuren :

ie. door het kersrood gloeiende ijzer te bestrooien met een zeker staalpoeder en
dan plotseling zeer sterk afkoelen ; ten 2e. in een daarvoor gemaakte oven, waarin
het ijzer £ uur & 1 uur tot op iooo° verhit wordt met stoffen die ten slotte dezelfde
uitwerking hebben als staalpoeder. Op de eerste manier worden de tanden met
\'/10 m.m. staal bedekt, op de 2de met ²/_l0 tot ⁵/₁₀ m.m. De prijs van deze ijzers
in niet hooger dan van andere die als nonslipping worden aangegeven. Hun
levensduur is langer, ook langer dan die van gewone ijzers. Bezwaren om de ijzers
passend te maken bestaan niet, daar het toongedeelte niet verstaald is. Schrijver
geeft dan nog een 5-tal uitslagen weer van de practische toepassing, die allen gun-
stig luiden.

1 ) C. Lagaillarde : La ferrure antidérapante à dentelures cimentées et trempées. Revue

Hoefkunde en Hoefbeslag, door Dr. R. H. j. Gallandat Huet en Prof. Dr.
G. M. van der Plank ; derde druk.

Uitgave : N.V. De Zuid-Hollandsche Boek- en Handelsdrukkerij te den Haag,
i935> Prijs ƒ5.90.

De twee uitgaven van het bekende boekwerk over Hoefkunde en Hoefbeslag
van Prof. Dr. Kroon en Dr. Gallandat Huet, n.1. die van 1919 en van 1926,
zijn thans door een derde gevolgd en deze herdruk is bewerkt door Dr. Gallandat
Huet en Prof. Dr. van der Plank.

Ten opzichte van de vorige drukken, die elk in twee deelen zijn verschenen,
biedt deze nieuwe druk het voordeel, dat ze in één deel is uitgegeven. Dit was mo-
gelijk geworden doordat de oorspronkelijke inhoud eenigszins is beperkt. Eenige
hoofdstukken zijn komen te vervallen, n.1. die over de smederij, materialen en ge-
reedschappen en die, welke de opleiding der hoefsmeden betreffen.

Anderzijds werd de stof hier en daar aangevuld en overigens, waar noodig, ge-
wijzigd. Voorst is het aantal afbeeldingen uitgebreid.

Bij de bewerking hebben de schrijvers zich aan de oude indeeling gehouden en
deze laat aan overzichtelijkheid ook niets te wenschen over. De onderwerpen zijn
in duidelijken en bevattelijken vorm beschreven en de tekst is met een groot aantal
goede afbeeldingen geillustreerd.

Volgens mijn oordeel zijn de schrijvers wel geslaagd in het bereiken van het doel,
dat zij zich stelden, namelijk het geven van een boek als leidraad voor he.. onder-
wijs der cursussen in hoefbeslag en dat tevens een vraagbaak zou kunnen zijn voor
allen, die bij hoefbeslag belang hebben.

In de eerste druk is er in het voorbericht op gewezen, dat het boek o.a. ook be-
stemd is voor studenten in de diergeneeskunde, en ik ben van meening dat dit even-
zeer geldt voor de tweede en de derde druk. Bij zijn studie van het hoefbeslag, waar-
omtrent toch een degelijke kennis voor de kliniek van zoo groote beteekenis is,
wordt met dit nieuwe werk den student een goed leerboek in de hand gegeven.

Aan de technische uitvoering van het werk is veel zorg besteed. Het boek ziet cr
keurig uit en de prijs van ƒ 5.90 is zeker niet te hoog.

Verslag over de verrichtingen van het Rijks Instituut voor de Volksge-
zondheid over het jaar 1934. Dir. Dr. W. Aeg. Timmerman.

Na de vereeniging van het Centraal Laboratorium voor de Volksgezondheid,
het Rijks Serologisch Instituut en de Rijks Controle van sera en vaccins (Maart
1934) blijken de veterinaire werkzaamheden te zijn ondergebracht in een „veteri-
naire onderafdeeling" onder Dr. A. Clarenburg, welke in organatorisch ver-
band staat met de Bacteriologisch-biologische afdeeling. De in deze onderafdeeling
verrichte onderzoekingen zijn onder de volgende hoofden gerangschikt.

A. Onderzoek van vleesch en organen op steriliteit. Bij 372 onderzoekingen werden
3 x Bac. enter. Gärtner (type Kiel) aangetroffen. Eenmaal bij een koe waarvan
wordt vermeldt dat zij enteritis, endometritis en mastitis had. De verdeeling der
bacillen over diverse onderdeelen van de koe en een der kalveren was onregelmatig.

B. Onderzoek van vleeschwaren. Omvat trichinen-onderzoek en onderzoek van
bussen vleesch op steriliteit (Crisismaatregelen). Van 702 bussen bleken 147 besme\'
te zijn.

Voor de casuistiek van andere ter onderzoek aangeboden monsters moet kort-
heidshalve naar het verslag worden verwezen.

C. Onderzoek van voedingsmiddelen op voor den mensch pathogene kiemen (in verband
met waargenomen ziekteverschijnselen).

gevonden in vleesehwaren en 2 X B. paratyphis B. Aertrijke. Van deze laatsten
was het 2de monster een proefbaksel ter bevestiging van het vermoeden dat deze
besmetting stamde uit daarbij gebruikte eendeneieren. In de ovariën van enkele
der eenden van dezen bakker werden door Dr. C. later paratyphusbaeillen aange-
toond.

Vermelden wij voons dat diverse se- en excreta werden onderzocht (hoofdstuk
D.) als ook diermeel en technisch vet en afvalwater, afkomstig van destructie-
inrichtingen op aanwezigheid van pathogene kiemen. Tienmaal werden daarbij
anaerobe gas-phlegmoon-bacillen aangetoond.

In het bijzonder wordt dan melding gemaakt van een geval waarbij in bloed
uit het oor van het paard in uitstrijkpreparaten geen miltvuurbacillen werden
gevonden evenmin als bij de muizenproef. Wel werd op de met dit bloed aangelegde
agarplaten één colonie ontdekt, welke bij nader onderzoek uit miltvuurbacillen
bleek te bestaan.

Besluiten wij dit overzicht met de vermelding van de uitgebreide lijst patholo-
gisch-anatomische en bacteriologische onderzoekingen van minderen omvang en
de beide rapporten uitgebracht aan den Hoofdinspecteur van de Volksgezondheid
(toezicht Vieeschkeuringswet) over sterilisatie van blikken vleesch en de resistentie
van cysticercus inermis tegenover afkoeling op - 10° C.

Uit dit verslag blijkt dat in deze onderafdeeling veel en velerlei onmisbare arbeid
op diergeneeskundig gebied ten dienste van de volksgezondheid wordt verricht
waarvan met waardeering moet worden melding gemaakt.

Het is in dit tijdschrift niet de plaats de verslagen der andere onderafdeelingen
uitvoerig te bespreken.

Hier zij alleen opgemerkt, dat ook in dit laboratorium bijzondere aandacht
werd geschonken aan het voorkomen van tubercelbacillen in maaginhoud bij men-
schen. Onder 84 uitgezette kweekproeven werden er 7 positief bevonden. (Loewf.n-
stein).

Het verslag meldt een achteruitgang van het aantal infecties met paratyphus-
kiemen. De agglutinatie van menschenbioed t.o.v. Brucella Bang werd 85 X posi-
tief gevonden (1 : 100 of hooger).

Een onderzoek van organen en bloed van een overledene alsmede van 11 par-
kieten op Psittacosis had geen positieven uitslag. C. F. van Oijen.

In dit verslag vindt men een afspiegeling van den grooten omvang die deze dienst
mede onder aansporing der genomen crisis-maatregelen heeft gekregen. De belang-
stellende lezer wordt voor details naar het verslag verwezen.

Hier zij slechts opgemerkt hoezeer het mag worden op prijs gesteld dat reeds
jaren geleden personen met verziende blik tot de oprichting van dezen dienst be-
sloten, waardoor het mogelijk werd nu de nood aan den man kwam krachtdadig
in het belang van den veestapel werkzaam te zijn. Hier hoefde geen organisatie
uit den grond gestampt. Ervaring, vertrouwen, gezag naast stoffelijke hulpmiddelen
waren voorhanden om den strijd in het groot voort te zetten. Daarom zij hier aan
deze pioniers andermaal hulde gebracht.

Noemen wij enkele cijfers : 7000 bedrijven werden door den dienst op tuberculose
onderzocht ; ca. 3700 bleken vrij te zijn. Wij zeggen het den verslaggever na. „Wie
zich nog den toestand tusschen 1915 en 1925 in het geheugen terugroept, komt wel
tot de conclusie, dat er zeer veel is veranderd, ten goede."

Uit het hoofdstuk samenwerking met de plaatselijke dierenartsen stippen wij
aan, dat de directie thans het standpunt huldigt, dat de uitslag van de tuberculinaties
alleen door dierenartsen zal worden vastgesteld.

Even belangrijk als het hoofdstuk over tuberculosebestrijding is dat over den
strijd tegen de Brucella abortus Bang. Het doet goed te vernemen, dat men een

parallel tusschen deze beide trekt; moge daarbij niet uit het oog worden verloren
dat bij de laatste een veel meer conservatieve werkwijze gevolgd kan worden dan
bij de eerste. Bij tuberculose moet elk reageerend dier verwijderd. Hier alleen de
dieren waarvan vaststaat dat zij bacillen-verspreiders zijn.

Men ziet dit reeds weerspiegeld in de regels die voor de Registratie van den gezond-
heidstoestand van het vee, met betrekking tot abortus-Bang infectie (blz. 20 en 21) zijn ge-
geven. Hier vindt men de groote richtlijnen kort aangegeven : t.w. diagnostisch
bloedonderzoek, afzondering van smetstofverspreiders, zoo mogelijk scheiding
van het veebeslag in besmet en onbesmet vee, abortus-vrije opfok.

Dat daarbij de enting van de kalveren facultatief wordt aangewend zal door
elkeen die de toestanden kent als juist moeten worden erkend.

Het stemt tot vreugde dat reeds 116 veehouders zich ondanks de moeilijke tijden
bij dezen arbeid aansloten. Moge zij even zegenrijke gevolgen hebben als de zoo
succesvol doorgevoerde tuberculose-bestrijding.

Wij mogen kortheidshalve slechts met een enkel woord de mededeelingen over
paratuberculose, kalver- en varkensziekten, paratyphus bij volwassen runderen
vermelden. Ook het verslag der melkafdeeling bevat voor den deskundige belang-
rijke mededeelingen.

Deze dienst heeft reeds op verschillende plaatsen navolging gevonden, nog grooter
is echter het aantal streken in ons land waar een soortegelijkc organisatie belangrijk
tot de verbetering van den gezondheidstoestand van den veestapel zou kunnen bij-
dragen. Moge dit welgeslaagde voorbeeld allerwege navolging vinden.

Johne\'s Trichinenschauer bewerkt door Prof. Dr. R. Edelmann, 13e druk.
Paul Parey. Berlin. Prij- R.m. 4.50.-

Ons wordt ter bespreking toegezonden een herdruk van deze in 1933 ver-
schenen 13e druk der „Leitfaden für den Unterricht in der Trichinenschau
und für die mit Aufsichtsführung in der Trichinenschau beauftragten Veterinär-
beamten auf Grund der gesetzlichen Bestimmungen des Reichns und der Länder."
Bij de aankondiging van dit werkje zou ik mij tot het volgend willen beperken.

De nederlandsche dierenartsen zullen in het algemeen een diepergaande kennis
bezitten van den levenscylcus dezer parasiet en van het onderzoek daarop bij
de keuring, dan hier wordt beschreven. (Hetzelfde geldt voor de cystercerci,
echinococcen etc., die merkwaardiger wijze ook in d boekje behandeld worden.)

Dat het als handleiding zou kunnen dienen bij het onderwijs aan leeken,
die met het onderzoek optrichinen worden belast is wel mogelijk. Leiding van
dierenartsen zal daarbij niet mogen ontbreken, om op de vooral voor de
praktijk belangrijke punten de nadruk te kunnen leggen.

Het lijkt nuttig hier de aandacht te vestigen op de ontwikkeling der trichi-
noskopen tot eenvoudige, met gloeilamp voorziene projectietoestellen. De uit-
voerbaarheid van massa-onderzoek is hierdoor aanmerkelijk verbeterd.

De uitvoerige mededeelingen over de wettelijke bepalingen waarop in Duitsch-
land dit onderzoek steunt hebben voor ons slechts waarde als vergelijkings-
materiaal. Of zij voor Duitschland thans nog volledige geldigheid bezitten is
moeilijk te beoordeelen. Er worden voor de verschillende „Landen" Preussen,
Sachsen enz.) uiteenloopende voorschriften vermeld. Men mag de vraagstellen
of hierin thans geen eenheid is gebracht. C. F. v. Oijen.

Op verzoek van onze voorzitter, prof. Krediet, en ïr.et goedvinden
van de afgevaardigden in het Hoofdbestuur heeft ondergetekende zich
belast met de werkzaamheden van het secretariaat gedurende de ziekte
van collega van Heusden. Ook op deze plaats zij hem een voor-
spoedig herstel toegewenst !

H.H. afdelingssecretarissen verzoek ik dus alle bescheiden voor de
Maatschappij rechtstreeks aan mij te willen richten.

Tevens worden de deelnemers aan de gemeenschappelijke maaltijd
er aan herinnerd, voor zover zij zich niet reeds opgegeven hebben,
zich bij mij op te geven. Deze opgaven moeten uiterlijk Dinsdag,
8 October, in mijn bezit zijn. In verband met te treffen regelingen
met de Diergeneeskundige Studenten-Kring en door de deelname der
dames aan de maaltijd is tijdige opgave zeer gewenst.

Een aantal dames der Utrechtse Maatschappij leden heeft zich wel-
willend bereid verklaard om de Zaterdagmiddag, 12 October, met
van buiten komende dames gezellig door te brengen met een bezoek
aan de stad, de bezienswaardigheden, bij mooi weer een excursie in
de omstreken of iets dergelijks, eventueel in verschillende groepen.
De ontvangst daartoe zal geschieden tijdens de lunch in het Jaar-
beursgebouw, dus tussen 1 en 2 uur.

Vergadering op Vrijdag 11 October 1935 des namiddags te half
twee in het Pathologisch Instituut Biltstraat 166 Utrecht.

Agenda : Bestuursverkiezing. Rapporten wijziging vleeschkeurings-
wet. Tatoueermerken varkens. Rondvraag. De Secretaris,

Haarlem. In het begin van 1934 werden het nieuwe koelhuis, de verkoophal,
de pekelkelder en de vriesinrichting in gebruik genomen. Door de destructor te
Overschie werden afgehaald 279 stuks groot vee, 215 stuks klein vee, ioii vaten
met organen en 5550 KG. diversen.

Het aantal slachtingen is afgenomen van 40409 in 1933 op 38321 in 1934, terwijl
vooral de invoer van versch varkensvleesch zeer is toegenomen. Werden in 1931
nog maar 156.042 KG, 51 geheele varkens, en 116 halve varkens ingevoerd, in het
verslagjaar is dit geweest 575.136 KG., 130 heele en 282 halve varkens.

Het tuberculose-percentage is te H. hoog, n.1. 38,1% voor runderen en 13,5%
voor varkens. Cysticercosis werd in den kring Haarlem 272 maal vastgesteld, en wel
46 maal één of meer levende exemplaren en 226 maal afgestorven parasieten. De
levende finnen werden aangetroffen bij 32 volwassen runderen, 10 graskalveren
en 4 vette kalveren-, de afgestorven exemplaren bij 192 runderen, 26 graskalveren,
5 vette kalveren en 3 schapen.

Opvallend is het groot aantal positieve gevallen bij het bacteriologisch vleesch-
onderzoek. Bij 220 runderen had men 27 maal een positief resultaat, bij 98 paarden
16 maal, 25 vette kalveren 1 maal, 22 graskalveren 3 maal, 69 nuchtere kalveren
29 maal, 76 varkens 16 maal en 34 schapen 6 maal. Welke deze gevallen waren en
wat er gevonden werd, wordt niet vermeld.

Roermond. In Juni trad de ophaaldienst van den destructor te Son in werking.
Over de werking van dezen ophaaldienst was men zeer tevreden. Ook hier weer een
afneming van het aantal slachtingen, zoowel van runderen, kalveren, als varkens.
Cysticercus inermis werd 7 maal in levensvatbaren toestand aangetroffen, en boven-
dien 20 maal in afgestorven toestand. In aanmerking genomen de verminderde
slachting der runderen is dit een toeneming van 70% van de in het vorige jaar ge-
constateerde gevallen. Het bacteriologisch vleeschonderzoek werd 57 maal verricht,
waarvan 2 gevallen met positief resultaat. De pH bepaling vond in 29 gevallen plaats ;
in 3 gevallen had dit een voorwaardelijke goedkeuring ten gevolge. Tuberculose
kwam voor bij 22,37% der runderen en 2,32% der varkens.

Hilversum. Een verhooging van het invoerkeurloon, voornamelijk van kalfs- en
varkensvleesch, kwam tot stand, niettegenstaande tegenwerking van de slagersver-
eeniging. Eveneens werd besloten tot toetreding tot het destructordistrict Purmercnd.
De uitvoering van dit besluit wachtte slechts op de vereischte vergunning van
Gedep. Staten van Utrecht tot het berijden met de auto\'s van den destructor van
de voor auto\'s verboden wegen in den keuringskring. Verder werd nog een krediet
toegestaan voor een uitbreiding van het abattoir, met welke uitbreiding den 9den
October een aanvang werd gemaakt.

Als gevolg van de tijdsomstandigheden liep het aantal slachtingen terug, uitge-
zonderd dat van varkens, dat van 8886 in 1933 opliep tot 9398 in 1934. De invoer
van versch vleesch is aanmerkelijk toegenomen, vooral dat van kalfs- cn schapen-
vleesch.

De aandacht wordt cr op gevestigd, dat het in bepaalde gevallen van tuberculose
noodzakelijk is gebleken, een onderzoek in te stellen naar verborgen afwijkingen
van tuberculeuzen aard. In verscheidene gevallen kon men aldus verborgen tuber-
culeuze beenhaarden op het spoor komen. Het winstsaldo bedroeg ƒ 18.216.—.

Apeldoorn. Vermeld wordt, dat van de 130 M². koelceloppervlak slechts 80 M².
is verhuurd. Deze vermindering van het aantal verhuurde koelcellen wordt verklaard
door de aansehaffiing van automatische koelinrichtingen door de slagers cn door
de minder gunstige tijdsomstandigheden. Teneinde het verlies in de exploitatie
van het koelhuis zooveel mogelijk te voorkomen zal een voorstel worden ingediend
om het koelhuis als een inrichting behoorende tot een openbaar slachthuis te be-
schouwen en daaraan annex het koelrecht in de slachtkeurgelden samen te vatten.

Daar de ijzeren varkensbroeikuip, wegens diepe corrosies in den bodem, door een
nieuwe moest worden vervangen, werd, in verband met den lagen prijs van koper,
een proef genomen met het aanbrengen van een koperen broeikuip.

Het aantal slachtingen nam af, evenals overal elders in ons land, o.m. een gevolg
van de economische crisis met een verminderde koopkracht van het publiek, hooge
crisisheffingen, distributie van het blikvleesch. Het aantal runderslachtingen nam
af met ongeveer 20%, dat der varkensslachtingen met 10%.

Het percentage tuberculose bedroeg bij runderen 7,5%, bij varkens 2,9%. lichi-
nococcosis werd vastgesteld bij 1,2% der runderen en 12,7% der paarden; cysti-
cercosis kwam voor bij 2,1% der runderen en 0,24% der kalveren. Het bacterio-
logisch vleeschonderzoek werd 62 maal verricht, met in 9 gevallen een positief
resultaat, alle noodslachtingen betreffende. Het aantal slagerswinkels bedroeg 82,
vleeschwarenwinkels 89; 1518 maal werd een controlebezoek afgelegd bij slagers-
winkels en 222 maal bij vleeschwarenwinkels.

In de T.R., 1935. pg. 262, vond ik onderstaande, interessante beschouwing over
de tegenwoordige stand van de vleesch- en vleeschwarenindustrie in Polen.

De vleesch- en worstrookerij wordt in Polen bijna uitsluitend in particuliere be-
drijven als handwerk uitgevoerd. Eerst in de laatste jaren zijn eenige groote vleesch-
verwerkingsfabrieken ontstaan, die verschillende gerookte vleeschwaren, in mo-
derne, met machines en koelinrichtingen uitgeruste bedrijven, fabriceeren. De
uitvoer van deze gerookte vleeschwaren is vooral beperkt tot de naaste omgeving.
Het verbod van doorvoer door het Duitsche Rijksgebied was tot dusver een groote
belemmering voor den export naar de West-Europeesche landen. Men hoopt echter,
nu deze belemmeringen zijn opgeheven, vooral op een flinken uitvoei van gerookte
hammen.

Minder beinvloed door transportmoeilijkheden is de uitvoer van vleeschconserven.
Het meest wordt busham uitgevoerd. In 1933 was de export van deze bussen 5 voudig
toegenomen, vergeleken met 1932. Het binnenlandseh verbruik is zeer gering.
Van de andere conserven spelen vooral de Weensche en Frankfortsche worstjes
een rol, alsmede ook nog eenigszins vleesch en leverpastei.

De bussenham wordt zelfs naar U.S.A. uitgevoerd. Een bezwaar vormt nog
steeds de prijs van de verpakking, het blik, welke prijs, vooral bij kleine conserven,
in een ongunstige verhouding staat tot de waarde van den inhoud van het blik.

Een belanarijke vooruitgang heeft men in Polen den laatsten tijd op het gebied
van de vetindustrie. De vetverwerking geschiedt vooral in kleine, particuliere bedrij-
ven, in primitieven vorm. Het gewonnen vet is daardoor geelachtig van uiterlijk en
kan natuurlijk niet concureeren met het sneeuwwitte, buitenlandsche product.
Wel bestaan al reeds eenige, grootere, modern ingerichte vetsmelterijen, die het
product ook verzenden in de bekende kisten van 25 KG. inhoud.

De vleeschextractfabricatie is dc jongste tak van de vleeschindustric überhaupt.
Men heeft, hoewel er genoeg grondstof aanwezig is (veel oud vee, dat de beste grond-
stof levert voor extractfabricatie), nog niet voldoende ervaring op dit gebied.

Op i September j.1. was het 25 jaren geleden, dat het abattoir te Arnhem werd
geopend. In de met planten en bloemen versierde varkenshal werd dit feit, met de
gebruikelijke toespraken, door den burgemeester, in tegenwoordigheid van alle
ambtenaren en werklieden en genoodigden, herdacht.

De raad van Nijmegen besloot dezer dagen, in verband met de weinige animo,
welke de slagers toonen voor het huren van de koelcellen op het abattoir, tot ver-
hooging der abattoirtarieven, waartegenover dan de koelcellen gratis beschikbaar
zullen worden gesteld. Tegen deze plannen heeft de Nijmeegsche slagersvereeniging,
blijkens een mededeeling in het maandrapport van het Bureau van den Ned. Sla-
gershond, een verzoekschrift gericht aan Gedeputeerde Staten van Gelderland,
iriet het verzoek hun goedkeuring aan deze plannen van de gemeente N. te ont-
houden.

B. en W. van den Haag hebben eenigen tijd geleden aan den gemeenteraad het
voorstel aangeboden, de keurloonen voor ingevoerd vleesch te verhoogen, teneinde
de invoer van vleesch tegen te gaan. Door de \'s Gravenhaagsche Slagerspatroons-
vereeniging en de Kath. Slagerspatroonsvereeniging is daarop een adres aari den
Raad gericht, met het verzoek niet tot deze verhooging te besluiten, maar juist de
slachtrechten te verlagen, waardoor het aantal slachtingen wederom zal toenemen.
Niettegenstaande dit adres werd met slechts één stem tegen het voorstel van B. en
W. aangenomen. de Graaf.

De Internationale Vereeniging voor Mikrobiologie zal haar tweede inter-
nationale Congres houden te Londen van 25 Juli tot 1 Augustus 1936.

Iedereen die belang stelt in de mikrobiologie kan daaraan als lid deelnemen
tegen betaling van een bijdrage van 1 £. Het voorloopig programma, dat alle bij

zonderheden omtrent het wetenschappelijke gedeelte, excursies enz., alsmede d ■
voorwaarden van lidmaatschap zal bevatten, zal tegen het einde van 1935 gereed
zijn en worden toegezonden aan ieder die aan het Congres wenscht deel te nemen
of daarin belang stelt. Zij, die dit programma t.z.t. wenschen te ontvangen worden
verzocht dit te berichten aan Prof. Dr. H. Aldf.rshoff, Laboratorium voor het
Onderwijs in de Serologie te Utrecht, Sterrenbosch 1.

(De cijfers tusschen haakjes duiden het aantal vroeger vastgestelde gevallen aan,
die i Augustus niet waren genezen).

Mond- en klauwzeer : bij 4 (1) eigenaars, waarvan in Groningen bij (1) ; Overijsel
bij 3 ; Noordholland bij 1 eigenaar.

Scabiës (sarcoptes en dermatocoptes) bij paard en schaap : 41 gevallen bij 5 eig.
(766 bij 24 eig.) waarvan in Friesland (11 bij 2 eig.) ; Drente 8 bij 2 eig. (374 bij
5 eig.) ; Gelderland 7 bij 1 eig. (81 bij 4 eig.) ; Utrecht 17 bij 1 eig. (5 bij t eig.);
Noordholland (215, waarbij 1 paard, bij 5 eig.) ; Zuidholland g bij 1 eig. (80, waar-
bij i paard bij 7 eig.).

Rotkreufiel bij schapen : 173 gevallen bij 10 eig. (960 bij 61 eig.) waarvan in Gro-
ningen 14 bij 1 eig. ; Friesland 47 bij 3 eig. (67 bij 10 eig.) ; Drente 7 bij 1 eig. (39
bij 12 eig.) ; Overijsel 3 bij t eig. ; Gelderland 4 bij t eig. (98 bij 8 eig.) ; Utrecht
12 bij i eig. (374 bij 16 eig.) ; Noordholland 85 bij 2 eig. (217 bij g eig.) ; Zuid-
holland (165 bij 6 eig.).

Anthrax : 11 gevallen bij 9 eig. (1), waarvan in Overijsel 2 bij 2 eig. ; Gelderland
2 bij 2 eig. ; Noordholland 2 bij 2 eig. ; Zuidholland (1) ; Noordbrabant 4 bij 3
eig. ; Limburg 1 geval.

H. P. li. Verberne, Majoor dirigeerend Paardenarts te Amersfoort, op verzoek
eervol ontslag verleend met ingang van 1 Nov.

Dr. H. J. Weekenstroo, benoemd tot dirigeerend Paardenarts met de rang
van Majoor.

Verhuisd : f. v. n. Veen, plv. dierenarts, van Nijkerk naar Zwolle, Harculostraat
17. Tel. i8g.

Verdag over de werkzaamheden van het „Melk-controle-station Utrecht" over
de jaren 1933 en 1934. [Door S. Stuurmanj. Utrecht, 1935. Gr. 8°. 42 blz.

D. .). Schutte, Vleisbees-teelt. Rapport oor \'n ondersoek insake sekere aspekte
van die vleisbees-boerderij in die Verenigde State van Amerika en die toepassing
daarvan op beesverbetering in die Unie. Pretoria, Die Staatsdrukker, 1935. 8°.
40 blz. m. 19 fig.

Verslag omtrent den toestand en de exploitatie van het openbaar slachthuis der
gemeente Maastricht over het jaar 1934. Maastricht, Druk. Gebr. van Aelst, ig35-
8°. 19 blz.

H. J. Kuyper en H. van der Noort, Handboek voor aquarium- en terrarium-
kunde. Amsterdam, Uitg.-bur. Kuno, 1935. 8°. 303 blz. m. afb. tusschen tekst en
6 gekl. pl. ^r3-5°

G. Gryns. Toekomstgedachten. Gorinchem. J. Noorduyn en Zoon, 1935. 8°.
16 blz. j 0.50

A. Arciniega e G. Ferreras, Ganaderia vasea. T. 1. Bilbao, Artes graficas Giijel-
mi, 1935. 8°. 466 p. c. 178 fig. Pes. 30.—

Verslag van het openbaar slachthuis der gemeente Roermond en den Keurings-
dienst van vee en vleesch in den kring Roermond over het jaar 1934. [Door Kentens].
Roermond, 1935. 8°. 20 blz.

Verslag van den Algemeenen Nederlandschen Zuivelbond (F.N.Z.) over het iaar
1934. [Schiedam, I)e Eendracht, 1935]. 8°. 244 blz.

H. M. Kroon en R. H. J. Gallandat Huet, Hoefkunde en hoefbeslag. 3de dr.
Herz, door R. H. J. Gallandat Huet en G. AI. van der Plank. Den Haag. N.V. De Zuid-
Hollandsche Boek- en Handelsdrukkerij, 1935. 8°. f 5.90

G. Marcone, Manuale di patologia speciale medica veterinaria : Malattie degli
organi et malattie infective. Turino, Unione tip., 1935. 8°. 1099 p. Lire 110.—
P. Forgeot, Traité des maladies infectieuses et contagieuses d\'origine micro
bienne des animaux domestiques. Paris, P. Johanet, 1935. 8°. 3 tom. 1986 p.

f. Rennes, Production, commerce et contrôle hygiénique du lait. Paris, Vigot
frères, 1935. 8°. 240 p. fr. 25.—

A. Jullien, Travaux pratiques de physiologie et principes d\'expérimentation.
Paris, J. B. Baillière et fils, 1935. 8°. 500 p. av. 307 fig. fr. 85.— -.

Belin, Coquillages et fièvres typhoïdes. Paris, Les Presses Universitaires de France,
¹935- 8°.

N. K. Koltzoff, Physiologie du développement et génétique. Paris, Hermann
et Cie, 1935. 8°. 56 p. Fr. 12.—

L. Binet, Autres scènes de la vie animale. Paris, Nouv. Revue française, 1935.
8°. 142 p. fr. 12.—

R. Montariol, La garantie dans les ventes de bovidés tuberculeux. La loi du
7 Juillet 1933. Paris, Vigot frères, 1935. 8°. 136 p. fr. 20.—

P. Rinjard, Le Coryza gangreneux des bovidés. (Coryza gangrainosa bovum).
Paris, Vigot frères, 1935. 8°. 144 p. fr. 25.—

M. Piettre, Introduction aux diverses techniques de conservation des denrées
périssables. (Technique frigorifique). Paris, Libr. de l\'enseignement technique,
\'935- 8°. 282 p. av. phot.

Th. Majdrakoff, Rêve de bonheur ou idylle africaine moderne. Marseille,
Impr. Régionale\', 1935. 16°. fr. 11.—

F. A. Hays, Crossing production and exhibition Rhode Island Reds. Amherst,
Massachusetts State Coll., 1935. 8°. 15 p.

G. S. Erskine, Broncho Charlie. A saga of the saddle. The autobiography of
Broncho Charlie Miller as told to Gladys Shaw Erskine. London, G. G. Harrap
and Co., 1935. 8°. 2g 1 p. w. 21 il 1. and 3 maps. Sh. 8.6

M. Clara, Ueber die Aufgaben und Ziele der Anatomie in unserer Zeit. Leipzig,
Hirzel, 1935. 8°. 35 S. M. 0.80

K. Roth, Geflügelkrankheiten. Neubearb. von J. Schneider. Leipzig, Hach-
meister und Thal, [1935]. Kl. 8°. 112 S. m. 34 Abb. . M. 1.05

E. A. Busch, Kleintierställe. Anleitung und Pläne für den Selbstbau praktischer
Ställe zu wirtschaftlicher Kleintierzucht. Ravensburg, Maier, [1935]. 8°. 48 S.
m. Abb. M. 1.20

H. Pfleiderer und K. Büttner, Die physiologischen und physikalischen Grund-
lagen der Hautthermometrie. Leipzig, J. A. Barth, 1935. 8°. 52 S. m. 10 Textabb.

Ergebnisse der Hygiene, Bakteriologie, Immunitätsforschung und experimentellen
Therapie. Hrsg. von W. Weichardt. Bd. 17. Berlin, J. Springer, 1935. 4°. 537 S. m.
23 Abb. M. 78.—

P. Heine, Leitfaden der Trichinenschau. 8tc Aufl. Hannover, M. und H. Schapcr,
1935. 8°. IV 167 S. m. 58 Abb. M. 4.50

Bd. 1. Die Milchversorgung in Alt-Wien. Von F. J. Kaiser. Hrsg. von A. Staffe.
94 S. m. 8 Kunstbeil.

Bd. 2. Die Milchversorgung Wiens 1914 1935. Von A. Staffe. 206 S. m. 25
Abb., 4 mehrfarb. Taf. und 92 Tab.

Wiener milchuirtschaftliche Berichte. Hrsg. von A. Staffe. Bd. 2. Wien S. Rydlo,

1934. [Ausg. 1935]. Gr. 8°. 121 S. m. 14 Abb. M. 5.-—
L. Kümmel, Die Organisation der Milchwirtschaft. Dresden, Dittert, 1935.

A. Staffe und A. Weich, Die Butterprüfung. Ein Behelf für Butterprüfer . . .
Wien, L. Rydlo, 1934. LAusg. 1935]. 8°. 130 S. M. 3.—

1935. 8°. M. 3 Abb. M. 1.—
Anleitungen der Dt. Ges. f. Züchtungskunde. H. 35.

Labbé, Le rachitisme chez le porc. Thèse de Paris. 1935.
Payard, Vaginite granuleuse des bovins et ovins. Thèse de Paris. 1935.
Baissas, Injections intra-artérielles. Essai d\'application à l\'anesthésic générale
à l\'hydrate de chloral. Thèse de Paris. 1935.

Isnard, De la castration des ruminants par la méthode de Burdizzo. Thèse de
Paris. 1935.

Barbon des Places, L\'élevage du bétail en Corrèze. Thèse de Paris. 1935.
Clf.rgue, Tumeurs de la rate et rates multiples. Thèse de Toulouse. 1935.
Naudinat, Quelques piroplasmoses du mouton en France. Thèse de Toulouse
■93.V

Moity, Contribution à l\'étude de la population bovine du département du Nord.
Thèse de Paris. 1935.

Petit, Leucocytoses et leucothérapie. De la valeur leucogénique du nucléinate
de lithium. Thèse de Paris. 1935.

Sanson, A propos d\'un cas de photosensibilisation chez une vache. Thèse de
Paris. 1935.

Juge, De la protection conférée au cheptel indochinois contre la peste bovine
par le vaccin avirulent à base de pulpes d\'organes. Thèse de Lyon. 1935.
Vilnet, Contribution à l\'étude dunanisme. Thèse de Lyon. 1935.
Ginane, La race ovine mérinos. Thèse de Lyon. 1935.

Derbez, L\'élevage du mouton dans la vallée de l\'Ubave. Thèse de Lyon. 1935.
Paulin, La production laitière du département de l\'Isère. Thèse de Lyon. 1935.
Gignet, Les salaisons et leurs altérations. Thèse de Lyon. 1935.
Rigaudière, L\'autohémothérapie. Thèse de Lyon. 1935.

Potrisa, L\'élevage des bovins à la Guadeloupe. Contribution à l\'étude de son
amélioration. Thèse de Toulouse. 1935.

Rafyi, Immunisation anticlaveleuse. Choix d\'une méthode applicable en Iran.
Thèse de Toulouse. 1935.

Hf.rny, L\'espèce porcine dans le F\'inistère. Thèse de Paris. 1935.
W. Schmieder, lieber die Narkosenbreite des Avertins im Tierversuch unter
pathophvsiol. Bedingungen und nach vorbereitenden therapeutischen Massnahmen.
Inaug.-Diss. Leipzig. 1935.

A. Strassburger, Der Einfluss von Ultra-Kurzwellen auf die Wärmeregulation
der Kaninchen. Inaug.-Diss. Jena. 1935.

S. Teufel, Ueber der Glykogengehalt der Kaninchenniere. Inaug.-Diss. Mün-
chen. 1935.

K. Stoll, Untersuchungen über die koprophilen Pilze unserer Haustiere. Inaug.-
Diss. Greifswald. 1934.

M. Höfer, Die Hauptmassnahmen zur Hebung der deutschen Milchversorgung
unter bes. Berücksichtigung der Genossenschaften. Inaug.-Diss. Berlin. 1935.

E. Gygax, Ueber Grössen- und Verfettungsverhältnisse bei Katzennieren. Inaug.-
Diss. Bern. 1934.

M. Dervishi, Beitrag zur vergleichenden Anatomie des knöchernen Beckens bei
Fleischfressern. Inaug.-Diss. Wien. 1935.

K. Spaa, Beitrag zur Massonschen Melanomtheorie durch Untersuchungen an
Tieren. Inaug.-Diss. Wien. 1935.

J. Sturmair, Ueber die Durchgangszeiten verschiedenen Futters durch die ein-
zelnen Abschnitte des Magen-Darmtraktes beim Hund. Inaug.-Diss. Wien. 1935.

|. Fischer, Zur Zuckervergärung einiger Bakterienarten in synthetischen Nähr-
böden. Inaug.-Diss. Wien. 1935.

|. Hammann, Untersuchungen über die Glatt- und Rauhformen des Bacteriums
erysipelatis suis. Inaug.-Diss. Wien. 1935.

II. Absolon, Studien über Pferdefarbenvererbung auf Grund der in den Pinz-
tiauer Gestütsbüchern verzeichneten Angaben. Inaug.-Diss. Wien. 1935.

J. Walla, Beitrag zur Bekämpfung der chronischen Schweinepest durch Impfung
mit einer Schweinepestvaccine. Inaug.-Diss. Wien. 1935.

O. Erasim, Untersuchungen über den Einfluss der Kälte auf den Grundumsatz
und den Blutzuckergehalt beim Menschen. Inaug.-Diss. Wien. 1935.

F. Huber, Untersuchungen über das Blutbild des Huhnes. Inaug.-Diss. Wien.
\'935-

P. J. Bartl, Untersuchungen auf Leptospiren bei nicht an Stuttgarter Hunde-
seuche leidenden Hunden. Inaug.-Diss. Wien. 1935.

(). Schöpf, Beiträge zum Bau der Hypophyse während der Gravidität. Inaug.-
Diss. Wien. 1935.

K. W> i.singer, Verschiedene Verdorbenheitsreaktionen für die Beurteilung von
Speisefetten und Oelen. Inaug.-Diss. Wien. 1935.

L. Luksch, Die Trächtigkeitsveränderungen in der Uteruswand der Hündin.
Inaug.-Diss. Wien. 1935.

J. Leseckas, Ueber Nervenendigungen in der Huf- und Klaueniederhaut von
Pferd und Rind. Inaug.-Diss. Wien. 1935.

L. Gerber, Beitrag zur Bang-Schnellagglutination der Milch. Inaug.-Diss. Wien.
\'935-

A. Kranyak, Ueber die Regeneration des Bluteiweisses nach Aderlass bei sple-
nektomierten Hunden. Inaug.-Diss. Wien. 1935.

E. Kanink, Ueber der Arsengehalt verschiedener Speisefette und Oele. Inaug.-
Diss. Wien. 193-).

F. Jelinek, Ueber den Einfluss eiweissreicher und eiweissarmer Ernährung auf
die Verdauungsglykämie. Inaug.-Diss. Wien. 1935.

E. Horvath, Untersuchungen über die Automatie des Pferdeuterus und deren
Beeinflussung durch Lentin und Hypophysen-Extrakte. Inaug.-Diss. Wien. 1935.

J. Krispenz, Ueber das Vorkommen von Fettsubstanzen in der Niere des Hundes
mit bes. Berücksichtigung der Stuttgarter Hundeseuche. Inaug.-Diss. Wien. 1935.

H. Müller, Ueber die Regeneration des Bluteiweisses nach grossen Aderlässen
beim Hund. Inaug.-Diss. Wien. 1935.

H. Ruttner, Ueber den Aufbau des Verdauungstraktes und das Vorkommen
des chondroiden Stützgewebes beim Schraetser (Acerina Schraetser). Inaug.-Diss.
Wien. 1935.

F. Gröger, Zur Frage der Anastomosen zwischen glatten Muskelzellen in Ge-
webe. Inaug.-Diss. Wien. 1935.

G. Bukmann, Die Schweinezucht in Minden-Ravensberg. Inaug.-Diss. Giessen.
\'934-

FI. Bussmeyer, Die betriebswirtschaftliche Bedeutung der Nutzviehhaltung und
ihre Gestaltung unter den neuzeitlichen wirtschaftlichen Verhältnissen (dargest.
an den bäuerlichen Betriebsverhältnissen des Kreises Halle i. Westfalen). Inaug.-
Diss. Münster. 1934.

J. Kliesch, Untersurhungen an Fleisch- und Speckproben von Ldelschweinen
und veredelten Landschweinen unter bes. Berücksichtigung der Fetteigenschaften.
Beitrag zur Schaffung einer landwirtsch. Fleischkunde. Inaug.-Diss. Berlin. 193 \').

A. Lutz, Klin.-experim. Versuche über die Wirkung von Cardiazol (Knoll) bei
Pferden und Hunden. Inaug.-Diss. Giessen. 1934.

E. Sempf, Die wichtigsten Blutlinien im Beziik der Ostpreussischen Schweine-
züchter-Vereinigung Königsberg und ihr Leistungs- und Zuchtwert. Inaug.-Diss.
Königsberg. 1935.

J. Flf.misch, Tierexperimentelle Untersuchungen über den histochemischen
Nachweis percutan applicierter Jodide. Inaug.-Diss. München. 193").

W. Neff, Die Beeinflüssung des Herzrhytmus beim Pferde durch Bremsversuch
und Karotis-Sinus-Druck. Inaug.-Diss. München. 1935.

F. Schf.f.r, Kingbildung und Ringspaltung in der tierischen Zelle. Inaug.-Diss.
Bonn. 1934.

K. Südekum, Die Bestimmungen des Ammoniaks im Blut von gesunden und
nierenkranken Hunden. Inaug.-Diss. Hannover. 1935.

A. Thu mann, Die Behandlung ovariell bedingter Unfruchtbarkeit und des
Umrinderns ohne erkennbare Ursache mit Hormonvilan (F 109) und dessen Ein-
fluss auf die Milchsckretion beim Rind. Inaug.-Diss. Hannover. 1935.

E. Wachelau, Versuche zur Bekämpfung des Dasselbcfalls beim Rinde. Inaug.-
Diss. Hannover. 1935.

W. Westphal, Ueber die im Rahmen der amtlichen tierärztlichen Milchüber-
wachung in den veterinäruntersuchungsanstalten durchzuführenden Untersuchungs-
methoden, soweit sie unter Zugrundelegung der gesetzlichen Bestimmungen not-
wendig und geeignet sind. Inaug.-Diss. Hannover. 1935.

H. Wittfogel, Vergleichende Studien über pathogene Trichomonaden. Inaug.-
Diss. Hannover. 1935.

Val. Horn, Beitrag zur Ernährung landwirtschaftlicher Nutztiere (Rind und
Schwein) unter bes. Berücksichtigung der Vitamin A- und D-Beigabe. Inaug.-Diss.
Giessen. 1935.

K. Hübel, Ein Beitrag zur experimentellen Tuberkulose des Hundes. Inaug.-
Diss. Giessen. 1934.

E. L. Kölle, Beitrag zur Behandlung von Hautleiden bei Tieren mit Dijozol-
Einreibung. Inaug.-Diss. Giessen. 1934.

In den middag van 6 September 1935 overleed plotseling te den
Haag in den ouderdom van 65 jaar Willem van der Burg, gepen-
sionneerd dirigeerend paardenarts der iste klasse van het Nederlandsch-
Indische leger met den titulairen rang van Kolonel.

Alhoewel in de laatste jaren zijn gezondheidstoestand zeer was
achteruitgegaan, voelde van der Burg zich in den laatsten tijd aan-
merkelijk beter, zoodat hij weer hoop koesterde dat zijn vurigste
wensch vervuld zou worden : zijn zoon, die momenteel in Indië als
Officier van Gezondheid verblijf houdt, nog eenmaal terug te zien.
Helaas, het heeft niet zoo mogen zijn. Een hartverlamming maakte
onverwachts een einde aan dit welbestede leven.

Willem van der Burg werd 5 September 1870 te Jelsum (Fr.)
geboren. Na de lagere school en de H.B.S. te hebben doorloopen,
begon hij in 1889 zijn studie aan de toenmalige Rijks-Veeartsenij-
school. Na het behalen van het diploma van veearts in 1893, werd
LXII 66

hij op 25 September van dat jaar benoemd tot assistent aan de heel-
kundige kliniek van wijlen Dr. W. C. Schimmel. In Juli 1894 volgde
zijn benoeming tot paardenarts der 3de klasse in Nederland. Hij werd
ingedeeld bij het 3de Regiment Veldartillerie te Breda. Vier jaar later,
in Mei 1898, werd hij op zijn verzoek voor den tijd van 3 jaar gede-
tacheerd bij het leger in Nederlandsch-Indië, in welk land hij op
30 Juli arriveerde. Eenige dagen van te voren was zijn benoeming
tot paardenarts 2de klasse afgekomen.

Zijn eerste standplaats in de tropen was Weltevreden, waar hij onder
de onmiddellijke bevelen van den paardenarts L. J. Hoogkamer ge-
plaatst werd, om door dezen van den Indischen dienst op de hoogte
gebracht te worden. In Februari 1899 werd hij belast met den dienst
in het garnizoen te Soerabaja. Het scheen van der Burg in Indië,
zoowel wat de dienst als het leven betreft, al spoedig uitstekend te
bevallen, hetgeen wel daaruit moge blijken, dat hij, toen er zich een
gelegenheid voordeed, onverwijld overplaatsing vroeg bij het leger
in Nederlandsch-Indië. Bij koninklijk besluit van 9 Mei 1899 werd aan
dit verzoek voldaan en werd hij in den zelfden rang en anciënniteit die
hij in het Hollandsche leger had, overgeplaatst bij dat in Nederl.-Indië.

Zijn volgende standplaats was Makasser (1900), waar hij in 1902
in het huwelijk trad met Mejuffrouw J. Bouricius. Na een driejarig
verblijf in Celebes\' hoofdstad keerde hij naar Weltevreden terug.
Hier kreeg hij de eervolle opdracht om in China muildieren voor het
leger aan te koopen. Wel zag hij op de reis naar dit land vele nieuwe
streken en maakte hij kennis met vele voor hem onbekende volken,
maar muildieren bracht hij helaas niet mede, aangezien deze als gevolg
van den Bokseropstand niet te krijgen waren.

In Juli 1904 volgde zijn benoeming tot paardenarts iste klasse.
Einde 1905 werd hem Salatiga als garnizoen aangewezen, vermoe-
delijk in verband met zijn minder gunstigen gezondheidstoestand.
Hier vertoefde hij maar kort ; 4 Augustus 1906 vertrok hij met een jaar
ziekteverlof naar Europa, welk verlof nadien nog 4 maal telkens met
6 maanden werd verlengd. Pas op 12 Augustus 1909 keerde hij in
Indië terug, geheel hersteld, na eene zware operatie, die hij in Holland
had moeten ondergaan. Gedurende zijn verlof in patria was hij van
i December 1906 t/m 31 Mei 1907 werkzaam geweest als veearts-keur-
meester iste klasse in het gemeente-slachthuis te Utrecht.

Bij zijn terugkeer op Java werd hij wederom te Weltevreden ge-
plaatst, alwaar hij, na het vertrek van den Majoor Paardenarts A. J.
Tromp de Haas, op 11 October 1909 bevorderd werd tot Dirigeerend
Paardenarts. Door deze benoeming werd de behartiging van de be-
langen van den Militair Veterinairen Dienst in hoofdzaak in zijn
handen gelegd. 21 Januari 1914 werd van der Burg Dirigeerend
Paardenarts iste klasse (Luitenant-Kolonel) ; 27 Juni 1919 werd hem
wegens negenjarigen onafgebroken dienst in Nederlandsch-Indië
een buitenlandsch verlof verleend van elf maanden ; eenigen tijd later

(15 Augustus) vertrok hij naar Nederland. Aldaar werd hij op
i Augustus 1920 op non-activiteit gesteld. In Mei 1922 keerde hij, nog
steeds non actief zijnde, naar Indië terug, om op 3 Juni 1923 op ver-
zoek en met behoud van recht op pensioen wegens volbrachten dienst-
tijd eervol uit Hr. Majesteits militairen dienst te worden ontslagen.

Bij besluit van den Gouverneur-Generaal van Nederl.-Indië werd hem
als belooning voor zijn diensten op 29 Aug. 1925 krachtens machtiging
der Koningin den titulairen rang van Kolonel toegekend. Verder was hij
gerechtigd tot het dragen van het Officierskruis met het cijfer XXV.

Van der Burg kon met trots op zijn lange Indische loopbaan,
waarin hij ongeveer 10 jaar als leider van den Militair Veterinairen
Dienst is werkzaam geweest, terugzien. Hard is er door hem gewerkt,
om dien tak van Staatsdienst, waarvan door wijlen Hoogkamer de
fundamenten waren gelegd, steeds meer en meer te volmaken. Een
groot aantal verbeteringen zijn onder zijn leiding tot stand gekomen.
Bij zijn heengaan kon de Militair Veterinaire Dienst een uitstekend
functionneerende dienst genoemd worden.

Zijn eerste daad was een belangrijke uitbreiding en verbetering
te geven aan de Garnizoensziekenstallen te Weltevreden, waardoor
hier plaats kwam voor de verpleging van circa 60 paarden, terwijl het
bescheiden bureautje, waarin de adviezen voor den Chef van den
Militair Geneeskundigen Dienst moesten worden opgemaakt, ver-
vangen werd door een behoorlijk ingericht modern lokaal.

Bij zijn optreden als Majoor Paardenarts was de toestand nog zoo,
dat de Militair Veterinaire Dienst een onderdeel vormde van den
Geneeskundigen Dienst. De paardenartsen in de garnizoenen stonden
onder het rechtstreeksch toezicht van de gewestelijke eerstaanwezende
Officieren van gezondheid, terwijl de eerstaanwezende paardenarts te
Weltevreden, die den rang had van Majoor, bovendien adviseur was in
veterinaire zaken van den Chef van den Militair Geneeskundigen Dienst.
De eigenlijke leiding van den veterinairen dienst berustte bij die artsen.
Aan dezen ongewenschten toestand, die meermalen aanleiding gaf
tot stagnaties in het werk, is, nadat reeds vroeger in die richting po-
gingen waren aangewend, dank zij van der Burg\'s uitmuntende wijze
om voorstellen ter bevoegder plaatse voor te dragen, bij Gouvernements
besluit van 18 Januari 1913 No. 64 (Stbl. 163) een einde gemaakt.
Van af dien datum kwamen de paardenartsen, voor wat betreft het
technische gedeelte van hun werk, onder de onmiddellijke leiding
van den E. A. W. Paardenarts te Weltevreden, die voortaan den titel
voerde van Inspecteur-Paardenarts. Deze laatste bleef echter recht-
streeks ondergeschikt aan den Chef v/d Militairen Geneeskundigen Dienst.

Met dit bereikte succes was van der Burg echter niet tevreden. Hij
wilde gaarne den Veterinairen Dienst geheel losmaken van den Ge-
neeskundigen Dienst en laten verheffen tot een zelfstandige afdeeling
van het Departement van Oorlog. Hij diende hiertoe de noodige voor-
stellen in ; echter pas na zijn vertrek naar Holland is zijn lang gekoes-

terde wensch in vervulling gegaan (1920) en is de Militair Veterinaire
Dienst een zelfstandige tak van dienst geworden.

In 1913 verscheen een door hem samengesteld nieuw reglement
voor den Militair Veterinairen Dienst in Nederlandsch-Indië, dat op
verschillende punten aanmerkelijk met het vroegere (van 1909) ver-
schilde en met meer moderne opvattingen in overeenstemming was.
Vooral belangrijk hierin was de nieuwe wijze van berichtgeving van
de in behandeling zijnde patiënten, waardoor een betere controle
op het werk der paardenartsen in de garnizoenen kon gehouden worden.
Bovendien werd bepaald dat in alle garnizoenen Europeesche gegra-
dueerden bij de ziekenstallen zouden worden geplaatst.

Steeds stond van der Burg op de bres, om de financieele positie
der paardenartsen, die op verschillende punten nog achterstond bij
andere officieren, te verbeteren. Zoo wist hij te bereiken, dat bij
Koninklijk besluit van 28 Januari 1914 No. 58 (Stbl. 387) bepaald werd,
dat het korps militaire paardenartsen zal bestaan uit een dirigeerend
paardenarts der 2de of iste klasse (voordien was de hoogste rang, die
de Inspecteur-Paardenarts kon bereiken, Majoor) en 9 subalterne
Officieren, waarvan ten minste twee den rang van Kapitein bekleeden,
en bij Koninklijk besluit van 28 Mei 1913 No. 28 Stbl. 494, dat de mili-
taire paardenartsen pensioen kunnen nemen na 34 of meer dienstjaren
(voordien was dit pas na 40 jaren, terwijl de Officieren van Gezond-
heid reeds na 30 jaren aanspraak konden doen gelden op pensioen).
Aan de herziening van de traktementen van de Officieren van den
Veterinairen Dienst had hij een werkzaam aandeel; steeds heeft hij er
voor gewaakt dat zij bij de overige Officieren niet achter gesteld werden.

De opleiding van de jonge paardenartsen had, evenals onder zijn
vroegeren leermeester Hoogkamer, zijn bijzondere aandacht. Zoowel
aan hun militaire als wetenschappelijke vorming werd alle mogelijke
zorg besteed.

Zoo zou ik nog geruimen tijd kunnen doorgaan met het opsommen
van de verbeteringen, die onder van der Burg\'s leiderschap in den
Militair Veterinairen Dienst zijn aangebracht en o.a. wijzen op de nieuwe
voorschriften betreffende de bestrijding van besmettelijke ziekten, de
waarneming van den militairen dienst in garnizoenen, waar volgens
de formatie geen paardenarts aanwezig is, enz. enz. De mij toegemeten
ruimte staat mij dit echter niet toe. Bovendien meen ik dat uit het reeds
vermelde ruim voldoende blijkt, welke groote verdiensten van der
Burg gehad heeft voor den Militair Veterinairen Dienst.

Getuigde hij bij het verscheiden van Hoogkamer, dat „deze den
Militair Diergeneeskundigen Dienst achter gelaten had in een toestand,
die het zijn opvolgers niet moeilijk maakte om op de door hem gelegde
fundamenten voort te bouwen", bij zijn vertrek kon gezegd worden
dat het gebouw hecht en sterk was opgetrokken en dat zijn opvolgers
voorloopig niets anders te doen hadden, dan het behoorlijk te onder-
houden en af en toe de noodige kleine verbeteringen aan te brengen.

Van der Burg heeft wel gelukkig gediend. Op betrekkelijk jeugdigen
leeftijd (39 jaar) werd hij reeds belast met de leiding van een dienst,
waaraan nog zooveel te verbeteren viel. En dat in een tijd, toen voor
Indië op financieel gebied gunstige jaren begonnen aan te breken,
waardoor reorganisatie-voorstellen veel gemakkelijker een goed onthaal
bij de Overheid vonden. En toch zou dit alles weinig geholpen hebben,
als hij een andere persoonlijkheid was geweest. In hooge mate be-
schaafd, begaafd met een behoorlijk verstand, gemakkelijke en pret-
tige omgangsvormen, groote tact om met menschen om te gaan, goed
stylist, waren eigenschappen die hem eigen waren en die er toe leidden
dat aan zijn voorstellen steeds de noodige aandacht werd geschonken.

Over zijn verhouding tot het ondergeschikt personeel kan ik niet
voldoende oordeelen, aangezien ik van der Burg slechts kort als Chef
gehad heb. In de 5 jaren echter, die ik onder hem gediend heb, heb ik
hem steeds leeren kennen als een humaan en rechtvaardig chef, altijd
bereid de jongeren met raad en daad bij te staan. Zelf een hard werker,
vergde hij veel van zijn ondergeschikten, maar wie zijn best deed had
weinig last van hem. Op administratief gebied was hij zeer secuur ;
wie hier fouten maakte, kon op zijn ontevredenheid rekenen.
Persoonlijk denk ik altijd met genoegen terug aan de jaren, die ik
onder hem gediend heb.

Bij al den arbeid, die het leiderschap van den dienst hem kostte,
heeft van der Burg nog tijd gevonden om tal van artikelen op velerlei
gebied in de N. I. Bladen voor Diergeneeskunde te publiceeren (zie aan-
hangsel) en zich zeer intens met het veterinaire vereenigingsleven te
bemoeien. Zoo was hij in 1913 en 1914 vice-president, van 1915 t/m
1917 en van 1923 t/m 1924 voorzitter van de N. I. Vereeniging voor
Diergeneeskunde en van 1910 t/m 1918 lid van de redactie, of eenig
redacteur, van het Indische tijdschrift.

Enorm veel heeft hij voor de vereeniging en voor het aanzien der
Indische veeartsen gedaan. De redactie van het tijdschrift schreef dan
ook bij zijn vertrek naar Holland : ,,Dc krachtige wijze, waarop hij
steeds heeft medegewerkt tot den bloei van onze Vereeniging, zoowel
in leidende bestuursfuncties als gedurende zijn langjarig redacteur-
schap van dit tijdschrift, doen hem aanspraak maken op ons aller
groote erkentelijkheid ; slechts noode zien wij hem treden uit de rijen
van ons kleine corps". Eenige jaren na zijn vertrek naar Holland
boden de Indische collega\'s hem het Eere-Voorzitterschap hunner
vereeniging aan.

Van der Burg is den eersten tijd na zijn pensionneering nog eenige
jaren in Indië gebleven en werkzaam geweest aan de afdeeling bur-
gerlijken veeartsenijkundigen dienst van het Departement van Land-
bouw, Nijverheid en Handel, als hoofd van het administratief per-
soneel. Ook hier gaf hij zich met hart en ziel aan zijn werk, viel op door
zijn groote werklust, zijn nauwgezetheid en zijn prettigen omgang,
zoowel met zijn collega\'s als met het aan hem ondergeschikt personeel.

In 1925 is hij voor goed naar Holland vertrokken. Maar ook nu nog
wilde hij zijn tijd niet in ledigheid doorbrengen. Integendeel, al heel
spoedig zien wij hem weer werkzaam in het vereenigingsleven. Weldra
aanvaardde hij de lang niet gemakkelijke functie van penningmeester
van de Maatschappij voor Diergeneeskunde, aan welke functie het
lidmaatschap van het dagelijksch bestuur der vereeniging verbonden
was. Eenige jaren later werd hij tot onder-Voorzitter gekozen ; dit is
hij tot aan zijn dood toe gebleven. Van welk een waarde zijn werk
ook weer hier is geweest, moge wel blijken uit den brief, die het Hoofd-
bestuur van de vereeniging bij zijn overlijden aan Mevrouw van der
Burg richtte en waarvan ik hier een uittreksel laat volgen : ,,Het
bericht van het plotseling overlijden van Uwen echtgenoot heeft ons
zeer getrofTen. Door zijn heengaan lijdt de diergeneeskunde in Neder-
land en Nederlandsch-Indië een gevoelig verlies. Hij was een der
meest vooraanstaande mannen in ons corps, wien men gaarne ver-
trouwen gaf. Er ging een rustige kracht van hem uit, die een kalmee-
renden invloed op zijn omgeving uitoefende. Hij was een man van
hooge plichtsbetrachting en van vaste richtlijnen.

„Noode kunnen wij een man van zijn aanzien missen. Alle dierenartsen
in Nederland en koloniën zullen aan Uwen echtgenoot met groote
achting en waardeering terug denken. De Maatschappij voor Dier-
geneeskunde zal hem niet vergeten en dankt hem voor het vele, dat hij
belangeloos voor haar en voor de leden heeft gedaan."

De dierenbescherming had zijn bijzonder aandacht. Toen in 1927
in het Hoofdbestuur van de Nederlandsche Vereeniging tot bescher-
ming van dieren een vacature ontstond, aarzelde hij niet, toen een
beroep op hem gedaan werd, om de opengevallen plaats te bezetten.
Tot zijn dood toe is hij een ijverig, zeer gewaardeerd lid van dit bestuur
gebleven — de laatste jaren vervulde hij de functie van penning-
meester —, die bergen werk verzette en zich door zijn heldere adviezen,
zijn prettige omgangsvormen vele vrienden in de kringen der dieren-
liefhebbers maakte. In zijn qualiteit van lid van het Hoofdbestuur
werd hij door de Regeering benoemd in de Centrale commissie voor
de filmkeuring, de commissie van advies inzake de trekhondenwet,
de commissie inzake Vivisectie. Verder was hij lid van de commissie
tot bevordering van de prijsvraag voor een toestel ter verbetering van
de neerlegmethode bij slachtdieren en van de commissie van beheer
der Sirach-Bartholomeus Criellaert-stichting te den Haag, een stich-
ting, die zich ten doel stelt geschriften op dierenbeschermend gebied
te verspreiden. In het maandblad van Dierenbescherming schreef hij
tal van artikelen over verbetering van toestanden bij de exploitatie
van vee en pluimgedierte, vervoerbelangen en vraagstukken op het
gebied van het slachthuiswezen. In het maandblad „Dierenbescher-
ming" van de Nederlandsche Vereeniging tot bescherming van Dieren
van September 1935 is een hoofdartikel gewijd aan de nagedachtenis
van „onzen kolonel".

Op io September vond te Westerveld onder enorm groote belang-
stelling de op zijn uitdrukkelijken wensch eenvoudig gehouden ver-
assching van het stoffelijk overschot plaats. Talrijk waren de vereeni-
gingen en diensten, zoowel op diergeneeskundig gebied als op dat der
dierenbescherming, die blijken van belangstelling gaven. Hier bleek wel
duidelijk hoeveel vrienden van der Burg zich in zijn leven had gemaakt.

Moge zijn echtgenoote, Mevrouw J. F. Th. G. B. van der Burg—
Bouricius, met wie de overledene gedurende ruim 33 jaar in gelukkigen
echt verbonden is geweest en de uit dit huwelijk geboren zoon en
dochter, in deze groote belangstelling eenige troost vinden voor het
voor hen zoo onherstelbare verlies. Hun echtgenoot en vader heeft
niet voor niets geleefd.

Lijst van publicaties van wijlen W. van der Burg, in de Nederlandsch-Indische
bladen voor Diergeneeskunde.

10. Met hoeveel openingen mondt het traankanaal uit op den
overgang van het neusslijmvlies naar de huid van den

17. Openingsrede van de Algemeene Vergadering van de
Nederlandsch-Indische Vereeniging voor Diergeneeskunde

19. Kort verslag van de Cross-country, uitgeschreven door de
Militaire Hippische sportvereeniging te Batavia, gehouden

21. Openingsrede van de Algemeene vergadering van de
Nederlandsch-Indische Vereeniging voor Diergeneeskunde

40. Klapper op deel 1 t/m deel 41 van de Nederlandsch-
Indische bladen voor Diergeneeskunde ...............

Zeer velen waren op loSept. te Westerveld samengekomen om aan de
overledene de laatste eer te bewijzen. Behalve de familiewaren aanwezig:

Prof. Dr. Krediet en de heer van Heusden, als voorzitter en onder-
voorzitter van de Maatschappij voor Diergeneeskunde ; Luitenant-
Kolonel Dr. Gallandat Huet, Chef van de Militair Veterinaire
Dienst; vertegenwoordigers van de Ned. vereeniging tot bescherming
van dieren, en van verschillende andere vereenigingen ; Dr. Dhont,
eerevoorzitter der Mij. v. Diergeneeskunde ; Prof. van Oijen en Dr.
Vrijburg, redacteuren van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde ; vele
collega\'s, paardenartsen en dierenartsen o.a. : Luit.-Kolonel b. d.
Scheepens, Luit.-Kolonel tit. b. d. Dr. van Dorssen, Majoor tit. b. d.
van Zij verden ; verder vele vrienden en kennissen.

Velen van ons hadden nog gaarne bij deze plechtige gelegenheid
uiting willen geven aan hun gevoelens van hoogachting en waardeering
voor de zoo sympatieke vriend, die zoo plotseling is heengegaan en
die wij zoo zeer zullen missen; echter werden, overeenkomstig de wensch
van de overledene, geen toespraken gehouden. Alleen een broeder van
de overledene sprak een kort woord en dankte de aanwezigen voor
hunne belangstelling. Vrijburg.

Uit de Parasitologische afdeeling van het Instituut voor Parasitaire- en
Infectieziekten der Rijksuniversiteit te Utrecht.
Directeur : Prof. Dr. L. DE BLIECK.

Evenals vorige jaren (Tijdschr. v. Diergeneesk.; 1933; Dl. 60; Afl. 12
en 1934; Dl. 61 ; Afl. 18) is ook dit jaar een onderzoek ingesteld naar
de waarde van Derrispoeder en eenige hiermede verband houdende
preparaten ter bestrijding van de runderhorzellarve. Sommige middelen
werden nu evenwel op meer uitgebreide schaal aangewend. Bij deze
toepassing in het groot, was het onmogelijk om, zooals dit bij vorige
proefnemingen geschiedde, het aantal levende larven aanwezig voor
en na de behandeling als maatstaf voor de werkzaamheid van het
gebruikte preparaat te nemen. Ter verkrijging van een algemeene
indruk was het echter voldoende de besmetting voor de behandeling
aan te geven als hevig, matig of zwak en bij de controle, welke 7 tot
14 dagen later plaats vond na te gaan of er al dan niet, eventueel veel
of weinig doode larven aanwezig waren.

Derrispoeder. Dit werd betrokken uit de handel en bevatte volgens
fabrieksopgave 5% rotenon. Hiermede werd een waschmiddel samen-
gesteld in een concentratie van 1 op 30 met water. Na eenige tijd
flink roeren werd het direct als zoodanig gebruikt. De bereiding, 24 uur
van tevoren, zooals aanvankelijk werd aanbevolen, bleef dus achterwege
mede op grond van de resultaten, die het vorige jaar waren verkregen.
Wel werd zorg gedragen, dat het op de bodem gezonken poeder tijdens
de behandeling steeds opnieuw goed met het water werd vermengd.

Derrilavol. Dit wordt door de Chemische Fabriek „Marienfelde"
te Berlin-Marienfelde in de handel gebracht en is een gestandariseerd
extract uit Derrispoeder met een rotenongehalte van ongeveer 8%.
Van deze dikke olieachtige bruine vloeistof werd volgens voorschrift
30 c.c. gemengd met 1 L. water. Het zoo verkregen waschmiddel heeft
een melkachtig voorkomen, is geel van kleur en verspreidt een zoetige
(chloroform) geur.

Abdassol. Dit is een fijn geel poeder, bereid door Schering-Kahl-
baum A.G. te Berlijn. Van de samenstelling is alleen bekend, dat het
evenals het vorige zijn werkzaamheid ontleent aan een gecontroleerd
Derris-extract. Zooals voorgeschreven werd het poeder met water
vermengd (50 Gr. op 1 L.) en direct na de bereiding gebruikt.

Extract I, II en III. Deze middelen zijn geen handelspreparaten
en werden door belanghebbenden aan den Secretaris der Runder-
horzelbestrijdingscommissie, Dr. E. A. R. F. Baudet verstrekt ter

controle op hun werkzaamheid. Deze was zoo vriendelijk ze aan mij
af te staan ten behoeve van de hierna volgende experimenten.

De proeven vonden voornamelijk plaats op het eiland Terschelling
en in de Wieringermeerpolder, terwijl bovendien elders op eenige
boerderijen de gelegenheid bestond een aantal dieren te behandelen.

Dank zij de hulp van collega Hibma, wien ik daarvoor zeer erkentelijk
ben, kon de medewerking verkregen worden van het bestuur der
Zuivelfabriek. Twee leden van het fabriekspersoneel werden op de hoogte
gebracht met de wijze van behandelen en verleenden hun hulp als
onthorzelaars.

In het geheel bleken 314 runderen op een veestapel van ruim 2000
dieren wormknobbels te bezitten. De besmetting was over het algemeen
matig. Bij de beoordeeling van de resultaten moet rekening gehouden
worden met het feit, dat de proefin de tweede week van April geschiedde,
dus met het oog op de ontwikkeling van de larven tamelijk vroeg.
Jonge larven namelijk, die nog niet of slechts onvoldoende een verbinding
met de buitenwereld via de huid tot stand hebben gebracht, worden
door geen enkel middel aangetast.

Aangezien de behandelde dieren over een groot aantal stallen ver-
deeld waren, was het bij de controle onmogelijk bij alle dieren de
werking der verschillende preparaten na te gaan en moest ik mij er toe
bepalen enkele steekproeven te nemen.

Derrilavol. In het geheel werden met dit middel 108 dieren behan-
deld, waarvan na ongeveer een week 29 werden gecontroleerd. Bij 5,
nogal hevige besmette exemplaren, bleken na deze enkele behandeling
alle larven gedood te zijn.

Alle overige dieren hadden nog goed gespannen wormbulten met
levende larven, terwijl bij een aantal dieren in het geheel geen werking
merkbaar was.

Abdassol. Dit middel werd aangewend bij 31 dieren. De controle,
die bij 8 dieren plaats vond, leverde het resultaat, dat bij 2 geen levende
larven meer aanwezig waren, bij 3 de larven slechts voor een gedeelte
waren gedood en dat bij de overige 3 het middel geen werking had
uitgeoefend.

Extract I. Van de 94 behandelde dieren werden 10 gecontro-
leerd, bij geen van welke van eenige werking sprake was.

Extract II. De controle bij 10 van de 40 behandelde dieren leverde
niet het minste resultaat op.

Extract III. Evenzoo verliep de behandeling met dit middel geheel
negatief. Bij 33 dieren werd het toegepast, waarvan 13 gecontroleerd.

Derrispoeder. Alhoewel uit de proeven van het voorgaande jaar
de goede werking van dit middel wel afdoende was gebleken, werden
evenwel ten overvloede bij wijze van algemeene controle nog 8 dieren
hiermede gewasschen. Vijf hiervan werden gecontroleerd en slechts
bij i konden enkele levende larven aangetoond worden. Nader onder-

zoek hiervan wees uit, dat dit zeer jonge exemplaren waren. De gewone
Derrispoeder deed alzoo ook nu weer zijn goede reputatie gestand.

Uit verschillende deelen van het land worden jonge runderen hier
aangevoerd, grazen gedurende het geheele zomerseizoen op de nieuw
gewonnen grond, waarna zij naar hun eigenaars terugkeeren. In kudden
van ongeveer 60 stuks worden de dieren op groote begrensde stukken
weiland gehouden. Door de Directie der Wieringermeerpolder Cultuur
Maatschappij daartoe in staat gesteld, werden in het geheel 120 dieren
behandeld. Daar in dit gebied reeds begonnen was om in het groot
de runderhorzellarve met behulp van Derrispoeder te bestrijden, kon voor
de behandeling beschikt worden over personeel, dat ten dezen opzichte
het klappen van de zweep kende. Een bepaald systeem werd hierbij
gevolgd, hetwelk het experiment belangrijk vergemakkelijkte en dat ter
navolging een korte beschrijving verdient. Met behulp van stevig
hekwerk werd een ruimte omheind, die juist plaats bood voor het te
behandelen aantal runderen. Zooals op de bijgevoegde foto\'s duidelijk
te zien is, werd aan een der hoeken een doorgang vrijgelaten, waardoor
slechts één dier kon passeeren, terwijl in de lengterichting plaats was
voor twee dieren. Deze werden dan vervolgens met behulp van palen
ieder afzonderlijk gefixeerd.

Bij cle dieren, die op deze manier behandeld werden, was de hevig-
heid der besmetting sterk wisselend. Naast zeer hevig besmette met 30,
40 en meer bulten, kwamen er voor, die geen of slechts enkele worm-
knobbels hadden. Daar de behandeling in het laatste gedeelte van Mei
geschiedde, bevatten bijna alle bulten zeer rijpe larven in een stadium,
dat de mogelijkheid van een spontaan verlaten der huid in acht genomen
diende te worden. Dit werd nagegaan door bij de controle, die een week
na de behandeling plaats vond, de overgebleven knobbels uit te drukken.
In het geval, dat zij gedoode larven bevatten, zijn deze nog in slappe
toestand aanwezig. Indien de tijd tusschen controle en behandeling
iets ruimer wordt genomen, is er een groote etterophooping ontstaan,
waarin dikwijls nog resten van de parasieten teruggevonden kunnen
worden. Hebben de larven daarentegen de huid op natuurlijke wijze
verlaten, dan komt als regel bij drukken op de gedeeltelijk weggevallen
verhevenheid niets of slechts een weinig pus te voorschijn.

Gebruikt werden de in Duitschland zoozeer op de voorgrond tredende
middelen Derrilavol en Abdassol.

Het eerste werd toegepast bij 59 dieren. De controle wees uit, dat
de meeste larven gedood waren. Toch was ook nu weer de werking
niet constant, want er werd een aantal dieren gevonden, dat nog vrij
veel levende larven had.

Met Abdassol, waarmede 61 dieren behandeld werden, waren de
resultaten iets minder gunstig. Ongeveer de helft van het aan de behan-
deling onderworpen aantal dieren bevatte naast gedoode nog vrij veel
levende larven in de aanwezige bulten. Ook viel bij deze laatste groep

op, dat ondanks de behandeling toch tal van larven spontaan hun
gastheer hadden verlaten.

Met Derrispoeder werden nog 3 dieren behandeld met het resul-
taat, dat bij de controle alle larven gedood bleken te zijn. Eveneens
werden nog 3 jonge dieren met Derrilavol gewasschen. Deze dieren
waren zwaar besmet en de knobbels bevatten alle groote bruine larven.
Twee weken nadien was nog ongeveer de helft van het oorspronkelijk
aantal aanwezig.

Bij 17 dieren werd nogmaals Derris-extract III toegepast en wel in
dubbele concentratie, wat echter op de werking ten opzichte van de
runderhorzellarve geen invloed bleek uit te oefenen. Ook ditmaal
werd namelijk niet het minste resultaat bereikt.

In Derrispoeder heeft men een goed werkend bestrijdingsmiddel
tegen de runderhorzellarve, dat gemakkelijk te bereiden is en waarvan
de prijs geen beletsel kan vormen voor een algemeene toepassing.
Aan het te gebruiken poeder moet evenwel als eisch gesteld worden,
dat het een bepaald rotenon-gehalte bezit (minstens 5%).

Bij het bestudeeren van de rapporten, verschenen na het voor de
eerste maal toepassen van de wettelijke voorschriften in Duitschland,
bemerkt men, dat de gewone Derrispoeder als middel ter bestrijding
niet genoemd wordt.

De middelen, die vooral aanbevolen en gebruikt werden, zijn alle
preparaten, die hun werkzaamheid aan de bestanddeelen van het
origineele Derrispoeder ontleenen. Wat kan hiervan de reden zijn ?
M.i. voornamelijk de aanvankelijke veronderstelling, dat het Derris-
poeder slechts aangewend kon worden na een extractietijd van 24 uur.
Gezien de resultaten van de proeven van het vorige en tevens die van
dit jaar, vervalt dit bezwaar. Wel moet als verschil ten gunste van de
meest belangrijke preparaten genoemd worden de onaangename in-
vloed, welke Derrispoeder uit kan oefenen op personen, die met de samen-
stelling van het waschmiddel belast zijn. Ik heb dit zelf meermalen
ondervonden. Het openbaart zich zoodra men met het poeder in aan-
raking komt en bestaat in een droog prikkelend gevoel van de slijm-
vliezen der voorste luchtwegen. De persoon die in de Wieringermeer-
polder steeds het waschmiddel had samengesteld, deelde mee daarvan
ook last te hebben ondervonden in de vorm van hoofdpijn. Deze lastige
nevenwerking kon vermeden worden door de benoodigde hoeveelheid
poeder in de zak te laten en zoo onder water te brengen, waarna het
voorzichtig hiermede vermengd werd.

Betreffende de werking van de verschillende toegepaste preparaten
kunnen zonder meer de als Extract I, II en III aangeduide middelen
uitgeschakeld worden. Hiervan werd niet de minste invloed op de
horzellarven bespeurd. Alhoewel deze preparaten niet in de handel
worden gebracht, leeren de uitkomsten ons toch, dat men in het alge-

meen voorzichtig moet zijn met het gebruiken van niet gecontroleerde
of niet gestandariseerde handelspreparaten.

Een behoorlijke werking werd verkregen met Derrilavol, en ook met
Abdassol, alhoewel in mindere mate, werden tal van larven gedood.
De toets der vergelijking met Derrispoeder kunnen zij evenwel niet
doorstaan. Vooral ook viel het groote verschil in werkzaamheid van een
en hetzelfde middel op. Naast dieren, waarbij alle larven waren gedood
werden er aangetroffen, waarbij dit in het geheel niet of slechts in ge-
ringe mate het geval was. Wat hiervan de reden is, kan men moeilijk
met zekerheid zeggen. Dat het in alle gevallen aan een minder goede
toepassing van de voorgeschreven wijze van behandelen toegeschreven
moet worden, lijkt mij zeer onwaarschijnlijk.

Bij het gebruik van Abdassol bleek, dat het wasschen der dieren hier-
mede minder inspanning kostte dan met de andere middelen. Dit zal
waarschijnlijk wel het gevolg zijn van de schuimontwikkeling, die dit
preparaat geeft, wat tevens het belangrijke voordeel oplevert, dat met
een geringe hoeveelheid van de vloeistof een groot aantal dieren be-
handeld kunnen worden. Mede door de frissche reuk was dit middel
wel het meest aangename in gebruik.

Verder zijn de resultaten, die in Duitschland bij de toepassing van
genoemde preparaten bereikt werden, in het algemeen gunstiger dan
die in bovenstaande proeven tot uiting komen. Vooral voor Abdassol
valt dit verschil op. Dit zal waarschijnlijk geweten moeten worden aan
de toepassing van een enkele behandeling, in tegenstelling met de
methode, die, zooals Zunker bericht, in verschillende gebieden van
Duitschland gevolgd werd, waarbij tweemaal achtereen behandeld
werd. De tweede behandeling vond dan één of twee dagen na de eerste
plaats.

Van schadelijke nevenwerkingen bij de behandelde dieren is niets
gebleken. Anaphylactische verschijnselen, waarvan in Duitschland
verschillende gevallen bekend werden, kwamen mij niet ter oore. In
dit verband moet er echter op gewezen worden, dat in bovenvermelde
proeven voornamelijk jonge dieren behandeld werden, terwijl anaphy-
laxie vooral pleegt voor te komen bij oudere dieren, die reeds in voor-
gaande jaren besmet zijn geweest, tengevolge waarvan zich een toe-
stand van hypersensibiliteit heeft ontwikkeld. De mogelijkheid, dat
anaphylaxie zich als gevolg van de behandeling kan ontwikkelen,
vormt echter wel eenigszins een bezwaar tegen een algemeene door-
voering van de bestrijding. Een enkel geval is reeds voldoende om den
veehouder af te schrikken. Gaat men alleen het jonge vee behandelen,
dan wordt de kans op een goed succes der bestrijding aanmerkelijk
geringer en zal algemeene verdelging van deze schadelijke parasieten
veel langer op zich laten wachten. De gegevens, die de eerstvolgende
jaren in Duitschland zullen worden verkregen, kunnen in dit opzicht
leerzaam zijn.

Overzicht van de in de Wieringermeerpolder toegepaste methode, die een behande-
ling in de weide zonder bezwaar mogelijk maakte.

Betreffende de behandeling
zelf kan opgemerkt worden,
dat twee maal behandelen de
voorkeur verdient, en wel vóór
het in de wei gaan en vervol-
gens voor de tweede keer on -
geveer in de laatste helft van
Mei. De eerste maal levert als
regel voor den veehouder geen
bezwaren op, in tegenstelling
met de tweede behandeling
tijdens de weideperiode. Toch
is deze laatste van het meeste
belang. De eerste behandeling
op stal zou desnoods kunnen
vervallen, niet echter die in
de weide.

Wat de toepassing van de
Derrispoeder als bestrijdings-
middel tegen de runderhor-
zelplaag in ons land betreft,
moet gezegd worden, dat
deze nog slechts betrekkelijk
gering is. Onbekendheid met
het middel zal wellicht
het achterwege blijven eener
de onwil van onderscheiden

veehouders om de „groeibulten" te verwijderen. Door voorlichting
door de dierenarts kan hier zeer zeker nog veel worden bereikt. In
gebieden, waar districtsgewijze organisatie der bestrijding mogelijk
is door de medewerking van zuivelfabrieken of landbouworganisaties,
zal reeds een groote stap in de goede richting zijn gedaan en zal het
resultaat van een intensieve behandeling met Derrispoeder niet uit-
blijven.

De schade, veroorzaakt door de waardevermindering der huiden,
door de minder goede groei van het jonge vee en door de vermindering
van de melkproductie der koeien, bedraagt jaarlijksch millioenen gul-
dens. Nu een doeltreffende behandeling bekend is, is het vooral tegen-
woordig een dringende noodzakelijkheid door toepassing hiervan dit
groote verlies te bestrijden.

Schrijver deed, bij de runderhorzellarve-bestrijding, proeven met
Derrispoeder, Derrilavol en Abdassol. Hij vond dat Derrispoeder de beste
resultaten gaf. Het moet een rotenon-gehalte hebben van minstens 5%,
en kan met water tot 1 : 30 verdund worden.

Verfasser versuchte bei Dassellarven-Bekampfung der Rinder. Derrispulver,
Derrilavol und Abdassol.

Derrispulver erzielte die besten Resultate. Es soll mindestens ein 5 % iges Ro-
tenongehalt besitzen und kann mit Wasser bis 1 : 30 verdünnt werden.

The author carried out expcriments with derrispowder, derrilavol and abdassol
in the control of the ox warble fly.

Derrispowder yielded the best results. It should contain at least 5 % rotenon
and can be diluted in water till 1 : 30.

Dans la lutte contre 1\'hypoderme du boeuf l\'auteur a fait des expériences avec
la poudre de derris, le derrilavol et l\'abdassol.

La poudre de derris a donné les meilleurs résultats. Elle doit contenir au moins
5 % de rotenon et elle peut être diluée dans l\'eau jusqu\'à la proportion de 1 : 30.

De uitvoering van de Vleeschkeuringswet is, wat betreft de keuring
van uit-nood-geslachte en gestorven dieren, ongetwijfeld een zeer
verantwoordelijke taak, welke den keuringsveearts krachtens zijn ambt
is opgelegd. Het ter keuring aangeboden vee toch, mag slechts worden
afgekeurd indien dit werkelijk noodzakelijk is, men dient dus als keu-
ringsveearts streng doch rechtvaardig te keuren, terwijl daarnaast de
controle op dergelijk voorwaardelijk-goedgekeurd vleesch den keurings-
veearts veel zorg baart. De eigenaardige toestanden welke thans nog
overal op het platteland worden aangetroffen, maken een goede con-
trole op dit vleesch vaak moeilijk, ja zelfs onmogelijk. Hierdoor wordt
de taak van den keuringsveearts niet weinig verzwaard, want hij is
ten slotte toch verantwoordelijk voor het in consumptie-brengen van
dit vleesch. Wel is wat deze minder gewenschte toestanden betreft, de
laatste jaren in vele gedeelten van ons land verbetering ingetreden
door de oprichting van verwerkingsinrichtingen waaraan centrale-
nood-slachtplaatsen met vrijbank zijn verbonden, doch de particuliere
noodslachtplaatsen, zooals zij voor het inwerking-treden der vleesch-
keuringswet in het land werden aangetroffen, worden ook thans nog
overal getolereerd. Zelfs in de keuringskring Barsingerhorn werken,
volgens het jaarverslag 1934, naast de in gemeentelijk beheer werkende
centrale-noodslachtplaats met vrijbank, nog 5 particuliere noodslacht-
plaatsen, waarvan er één zelfs in Schagen werkt, de plaats, waar ook
de centrale noodslachtplaats staat ! W⁷el is sinds de oprichting dezer
verwerkingsinrichting het aantal particuliere noodslachtplaatsen aan-
merkelijk ingekrompen, doch het feit, dat er thans nog een vijftal
koudslachters hun bedrijf uitoefenen naast de centrale-noodslachtplaats,
welke beheerd wordt door een groote kring van gemeenten, bewijst dat
in deze keuringskring de toestand ook nog niet ideaal genoemd kan
worden. Het wil mij voorkomen, dat in een kring als die van Barsinger-
horn, waar eenige gemeenten er ernstig naar streven de vleeschkeurings-
wet in haar volle omvang zoo goed mogelijk uit te voeren, het houden
van dergelijke particuliere noodslachtplaatsen verboden moest zijn.
Het is toch een feit dat een juiste controle op de verrichtingen van den
slager, vooral wat betreft frauduleuze slachtingen en ook wat de ver-
koop van het vrijbank-vleesch aangaat, in een particuliere noodslacht-
plaats moeilijk is, en aangezien juist deze controle van het grootste
belang is, dient men zooveel als maar eenigszins mogelijk is, het exploi-
teeren van deze inrichtingen te verbieden. Nu zich in de keuringskring
Barsingerhorn een uitstekend geoutilleerde noodslachtplaats met vrij-
bank te Schagen bevindt, dienen geen particuliere noodslachtplaatsen
te worden gehandhaafd.

In vele plattelandsgemeenten werd bij het inwerking-treden der
vleeschkeuringswet door het gemeentebestuur een particuliere slacht-
plaats, die reeds vóór het van kracht worden der wet door den eigenaar-
koudslachter als noodslachtplaats werd geëxploiteerd, als „gemeente-
lijke-noodslachtplaats" bestemd, doordat de gemeente deze slachtplaats
van den eigenaar-koudslachter huurde. Zoo kwam een gemeente dan
te beschikken over een „gemeentelijke-noodslachtplaats", waarvan
iedere koudslachter gebruik diende te maken, ook de eigenaar-koud-
slachter, die natuurlijk zijn ambt bleef uitoefenen. Het publiek echter,
in casu de veehouders, neemt doorgaans slechts terloops kennis van een
dergelijke regeling, en blijft niet zelden in de meening verkeeren, dat
men zijn noodslachtingen toch aan den eigenaar-koudslachter verkoo-
pen moet. Andere koudslachters achten zich hierdoor benadeeld ; zij
zullen zoo weinig mogelijk van de „gemeentelijke-noodslachtplaats"
gebruik maken, en zullen trachten de door hen gekochte dieren ergens
anders te slachten. Het zal duidelijk zijn dat een en ander voor den
keuringsveearts hoogst onaangenaam is en hem menigmaal moeilijk-
heden veroorzaakt. Afgezien van de minder goede verhoudingen tus-
schen eigenaar-koudslachter en de andere koudslachters, waardoor men
er steeds op moet letten dat de uit-nood-geslachte en gestorven dieren
inderdaad naar de „gemeentelijke-noodslachtplaats" vervoerd worden,
is de controle op de verkoop van het vrijbank-vleesch zeer moeilijk.
Het exploiteeren van dergelijke „gemeentelijke-noodslachtplaatsen",
gelegen in het pand van den verhuurder-koudslachter, en waarvan
doorgaans de verhuurder ook nog als sleutel-bewaarder optreedt, is
niet te tolereeren.

Gedurende de jaren dat de wet in werking is, gingen vele gemeente-
besturen over tot het bouwen van een naar de eischen des tijds ingerichte
noodslachtplaats, die door de verschillende koudslachters moet worden
gebruikt, en welke noodslachtplaats zich dan als alleenstaand gebouw
in de gemeente bevindt. Het bouwen van dergelijke moderne noodslacht-
plaatsen is zeer zeker een stap in de goede richting en voor een juiste
behartiging van de volksgezondheid van het grootste belang. Afdoende
kan het aanwezig zijn van een moderne gemeentelijke noodslachtplaats
alleen niet genoemd worden, zoolang de handel van de uit-nood-geslachte en
gestorven dieren in handen blijft van koudslachters.

Hierdoor wordt de juiste uitvoering der vleeschkeuringswet wat deze
categorie van dieren betreft, bemoeilijkt, en wel omdat de financieele
belangen der veehouders niet voldoende behartigd worden. Het is toch
geen geheim, dat koudslachters voor dieren, die hoogstens voor een
voorwaardelijke goedkeuring in aanmerking kunnen komen, maar
weinig uitbetalen.

Hiervan is weer het gevolg dat de volle medewerking van de zijde der
veehouders, wat betreft het vervoeren en doen vervoeren van hun
„noodslachtingen" naar de noodslachtplaats, vaak ontbreekt. Nu is
een juiste uitvoering der vleeschkeuringswet op het platteland, wat
betreft de keuring der uit-nood-geslachte en gestorven dieren, slechts
mogelijk, wanneer men geheel op de medewerking der veehouders
kan rekenen, en deze medewerking zal men alleen dan verkrijgen,
wanneer de veehouders doordrongen zijn van het feit dat zij voor hun
voorwaardelijk goedgekeurde dieren de werkelijke waarde ontvangen.
Dan alleen zullen zij hun dieren gaarne ter keuring aanbieden en zullen
frauduleuze slachtingen niet voorkomen. Wanneer zij echter ervaren
dat er weinig voor hun dieren wordt uitbetaald, dan zullen zij hun
medewerking aan de uitvoering der wet, in de vorm van het ter keuring
aanbieden der noodslachtingen, niet gaarne verleenen.

Voor een juiste uitvoering der vleeschkeuringswet op het platteland,
wat betreft de keuring van uit-nood-geslachte en gestorven dieren,
dient men dus, naast het ter beschikking hebben van een naar de eischen
des tijds ingerichte noodslachtplaats, een regeling te treffen, waardoor
de behartiging der financieele belangen der veehouders verzekerd is.
Een dergelijke regeling kan alleen doeltreffend werken, wanneer het
voorwaardelijk goedgekeurde dier eigendom blijft van den veehouder en
voor diens rekening wordt verkocht, waarbij de onkosten-rekening zoo
laag mogelijk wordt gehouden, terwijl hem volledige rekening en ver-
antwoording wordt verstrekt. Naar ik meen geschiedt dit thans in ons
land op twee manieren, nl. volgens het systeem Barsingerhorn en wel-
licht nog meer keuringskringen, waarbij door het gemeentebestuur
aangesteld personeel, als slager en administrateur, voor de verkoop
van het vleesch en de uitbetaling der gelden zorg draagt, terwijl in
de keuringskring Breda ¹) en in de gemeente Texel, de verkoop van het
vrijbank-vleesch geschiedt via een door de veehouders gestichte vereeni-
ging tot verwerking van uit-nood-geslachte en gestorven dieren, welke
vereeniging dan beschikt over een slager en een controleur. Bij het
systeem Barsingerhorn maakt de veehouder dus gebruik van de
diensten van gemeente-ambtenaren, die een vast tractement genieten,
terwijl wat de vereeniging Texel betreft, de veehouder zijn dier laat
verkoopen door een slager en een controleur der vereeniging, welke
menschen van ieder verkocht pond vleesch een vaste provisie ontvangen.
Het personeel der vereeniging Texel heeft dus clirekt belang bi j een vlug
verkoopen van het vleesch, waardoor de kans op bederf zoo gering

\') Ik mocht van collega Meijer waardevolle gegevens ontvangen betreffende
een door hem in de keuringskring Breda opgerichte Vereeniging, waarvoor ik
hem hier mijn hartelijke dank betuig.

mogelijk wordt gemaakt en de eigenaar verzekerd is van de hoogst
mogelijke opbrengst ; de veehouder verkoopt hier zijn dier ,,zelf", want
als lid der vereeniging heeft hij medezeggingschap op de gang van zaken,
waardoor tevens zijn rechtsgevoel wordt bevredigd. Verder kan hij bij
eventueele klachten zich wenden tot een commissie van arbitrage, welke
commissie bestaat uit leden-veehouders der vereeniging, menschen die
op de hoogte zijn van de plaatselijke toestanden, en die op zullen komen
voor de behartiging van de belangen der leden.

Op Texel werd de naar de eischen des tijds ingerichte noodslachtplaats
op 1 Juli 1927 in gebruik genomen ; het gemeentebestuur stelde een
slager en een controleur aan, welke personen ook op provisie werkten,
doch zoowel slager als controleur bleken ongeschikt voor hun taak, en
uitsluitend door de gemeentelijke bemoeiingen duurde het eenige jaren
eer dit personeel vervangen werd door goed personeel. Op mijn advies
werd toen n.1. de vereeniging Texel tot verwerking van uit-nood-ge-
slachte en gestorven dieren opgericht ; de besturen van de zes op
Texel werkende vereenigingen op het gebied van landbouw en veeteelt
kwamen op mijn verzoek daartoe bijeen. In het voorloopig bestuur
nam uit ieder des zes bovenbedoelde besturen een bestuurslid zitting,
terwijl het Hoofd van de Lagere Landbouwschool tot dit bestuur toe-
trad en welwillend de functie van secretaris der vereeniging aanvaardde;
nog maakte de algemeene ledenvergadering gebruik van haar be-
voegdheid adviseerende leden aan het bestuur toe te voegen, door
hiervoor aan te wijzen de beide practiseerende dierenartsen, waarvan
de ondergeteekende tevens de functie van Hoofd- van de Vleesch-
keuringsdienst waarneemt. Hierdoor verkrijgt men een nauwe samen-
werking tusschen de veehouders en den keuringsveearts, terwijl de
laatste met de financieele afwikkeling der verkochte dieren niets heeft
uit te staan, iets dat volgens mijn ineening gewenscht is. Hij dient
uitsluitend leiding te geven.

De vereeniging begon op 1 Maart 1932 haar werkzaamheden. Aan-
gezien het slagen der vereeniging afhing van de opbrengst der verkochte
dieren, werd op mijn advies door het Gemeentebestuur de gemeente-
lijke noodslachtplaats kosteloos aan de vereenigingin bruikleen afgestaan.
Het bestuur ging al gauw over tot het aanschaffen van een electrische
koelcel, aangezien de bestaande ijskast niet meer voldeed. Met het
gemeentebestuur werd overeengekomen, dat na ieder boekjaar rekening
en verantwoording aan haar zou worden gedaan, waarop de raad der
gemeente een voorstel van B. en W. aannam om eventueele tekorten
op de jaarlijksche exploitatierekening tot een zeker bedrag aan te vullen.

De vereeniging kan dus beschouwd worden als een coöperatief werkende
vereeniging van veehouders met steun van de gemeente, in de vorm
van het kosteloos gebruik der noodslachtplaats en een geringe jaarlijk-
sche subsidie. Men kan opmerken dat de aan de veehouders uit te be-
talen prijzen hierdoor gunstig worden beinvloed ; de prijzen van het te
verkoopen vleesch worden door het bestuur echter steeds zoo laag
mogelijk gehouden, omdat de bedoeling voorligt het voorwaardelijk
goedgekeurde vleesch zoo spoedig mogelijk in consumptie te brengen.
De uit te betalen prijzen voor de verkochte dieren zijn dan ook zeer goed
te noemen, zonder dat er sprake is van overdrijving.

Het wil mij gewenscht voorkomen thans enkele artikelen van het
huishoudelijk reglement ^x) der vereeniging te laten volgen, opdat de
werkwijze duidelijk moge blijken.

Ieder lid is verplicht, in geval van dreigend levensgevaar van een slachtdier,
en in geval een slachtdier is gestorven, alle mogelijke maatregelen te treffen, welke
noodig zijn om bederf van het vleesch te voorkomen, zulks met inachtneming van
de bepalingen van de veewet. Tevens zorgt hij onverwijld kennis te geven aan den
keuringsveearts der Gemeente Texel voor de wettelijke aangifte, en aan den secretaris
der vereeniging. Hij is verplicht om de uit-nood-geslachte en gestorven dieren onver-
wijld te vervoeren of te doen vervoeren naar de gemeentelijke noodslachtplaats
te den Burg ; tevens is hij verplicht alle hulp, benoodigd voor het snelle vervoer
naar genoemde slachtplaats te verschaffen.

Art. 9. Het bestuur der vereeniging zorgt onverwijld voor de spoedige afwikke-
ling van zaken, en is verplicht om alles te doen wat in zijn macht is, om de hoogst
mogelijke waarde voor de uit-noodgeslachte en gestorven dieren te maken, besmet-
ting zooveel mogelijk tegen te gaan, en te zorgen voor eventueele aangifte voor
accijns.

Art. 10. Voor het slachten en afslachten van slachtdieren, het verkoopen van
het vleesch dier slachtdieren en het houden van toezicht daarop, zijn de leden ver-
plicht gebruik te maken van het volgens artikel 3 aangesteld personeel. ¹)

Art. 16. De prijzen, waarvoor het vleesch zal worden verkocht, worden door
het bestuur vastgesteld na overleg met den controleur en den slager, en worden door
het bestuur gepubliceerd, indien het bestuur dit wenschelijk acht.

1 ) In het reglement is verder vastgelegd : „dat de controleur zich verplicht een
commissie tot buitengewoon dienaar van politie te aanvaarden."

Een en ander is zoo geregeld, opdat de verkoop van het vrijbankvleesch geschiedt
volgens art. 59 van het K. B. van 5 Juni 1920, S. 285.

De huiden worden in overleg met het bestuur door den controleur verkocht van
elk dier afzonderlijk, terwijl voor iedere huid, door den kooper der huid, een afreke-
ning aan den controleur moet worden verstrekt, welke afrekening gevoegd wordt
bij de bescheiden genoemd in artikel 13.

Indien het rendabel is de beenderen te verkoopen, wordt daarmee op dezelfde
wijze gehandeld.

De vereeniging Texel werkt thans ruim drie jaren tot tevredenheid,
der leden-veehouders ; alle veehouders op het eiland zijn lid der ver-
eeniging. Voor den keuringsveearts is een en ander iederen dag weer
een voldoening ; het voorwaardelijk goedgekeurde vleesch staat onder
strenge controle, terwijl men toch van de medewerking der veehouders
verzekerd is.

In onderstaand staatje ziet men het totaal aantal gekeurde dieren
over de jaren 1932 tot en met 1934, waarbij de tusschen haakjes geplaat-
ste cijfers de voorwaardelijk goedgekeurde dieren aangeven. ¹) Verder
is opgegeven welke de verdiensten zijn geweest van den slager en den
controleur, waarbij opgemerkt moet worden dat de slager vaak ge-
bruik maakt van de hulp van zijn zoon, terwijl zoowel de slager als de
controleur beschikken over veel vrije tijd, vooral in de zomer- en de
herfst-maanden. Ook zijn vermeld de bedragen die ingehouden zijn voor
de kas der vereeniging, uit welke kas de controleur de gelden put,
noodig voor het aanschaffen van touw, pakpapier, verkoop-bonnen,
registers, het aanschaffen van messen en ander materiaal, terwijl mede
uit de kas worden betaald premies noodig voor de ongevallen- en ziekte-
verzekering van het personeel, en de onkosten verbonden aan electrici-
teit-verbruik.

Men ziet dat het totaal aantal verkochte ponden achteruit geloopen is;
een en ander vindt vooral zijn oorzaak in het geringe aantal runderen
dat over 1934 werd aangevoerd. Het totaal aan de veehouders uitbe-
taalde bedrag liep hierdoor ook terug ; het feit echter dat het bestuur
in verband met de tijdsomstandigheden de prijzen van het vleesch
verlaagde, is op dit bedrag ook van invloed geweest, terwijl bovendien
vanaf 1 Jan. 1934 van het verkochte vleesch omzetbelasting moest
worden betaald.

1 ) Het hooge percentage voorwaardelijk goedgekeurde dieren is te verklaren
uit het feit, dat de veehouders er van doordrongen zijn dat het hun voordeel
is, de daarvoor in aanmerking komende dieren onverwijld ter slachting aan
te voeren.

De vraag kan gesteld worden of de bona-fide slagers geen nadeel
van een dergelijke vereeniging ondervinden. Aanvankelijk waren de
slagers wel beducht voor concurrentie der vereeniging, doch de praktijk
heeft geleerd dat deze angst ongegrond was. Dit blijkt duidelijk wanneer
wij de jaarlijksche totaal opbrengst aan keurloonen in de gemeente
Texel beschouwen ; terwijl deze opbrengst vrijwel niet beinvloed wordt
door de keurloonen der noodslachtingen, bedroeg zij, gedurende de
jaren dat de vereeniging werkt, ongeveer 50% meer dan eerder. Hieruit
volgt dat het vleeschverbruik aanmerkelijk is toegenomen (vreem-
delingenverkeer), dat dus de slagers meer slachten. Verder is
nog op te merken dat gedurende de laatste twee jaren, nog twee
nieuwe slagerijen in de gemeente werden geopend. De afnemers van
het voorwaardelijk goedgekeurde vleesch zijn dan ook voornamelijk
te vinden onder dat publiek, dat weinig of niet bij de bona-fide slagers
koopt. Hierdoor wordt dan ook bewezen dat dit publiek profiteert
van een dergelijke vereeniging, doordat het in de gelegenheid is zoo
nu en dan eens vleesch te nuttigen, iets dat vroeger voor deze categorie
van burgers bezwaarlijk was.

a. men is verzekerd van de volle medewerking der veehouders wat
betreft de keuring van de uit-nood-geslachte en gestorven dieren, en
— men verkrijgt een centralisatie van „noodslachtingen", die voor het
gemeentebestuur niet gepaard gaat met eenige kosten (de veehouder
brengt zoo spoedig mogelijk zijn dier naar de noodslachtplaats, omdat
hij weet dat hij bij goedkeuring, de waarde ontvangt) ;

b. het vrij bank-systeem blijkt zeer goed op het platteland door te
voeren te zijn ;

d. de scheiding van vleesch van normaal geslachte dieren en dat
van noodslachtingen is nauwkeurig door te voeren ;

e. de zuivere scheiding onder d genoemd moet voor de bona-fide
slagers als een belangrijk voordeel worden aangemerkt, aangezien
het publiek thans weet dat de „slager" beslist geen ander vleesch
verkoopt dan van normale slachtdieren ;
ƒ. de eigenaars ontvangen de werkelijke waarde voor hun dieren ;
g. het minder koopkrachtige publiek wordt in de gelegenheid gesteld
voor billijke prijzen vleesch te verkrijgen.

Het wil mij voorkomen dat het oprichten van dergelijke vereenigingen
in ons land aanbeveling verdient. Daar thans menige koudslachter voor
een gedeelte zijn bestaan heeft opgebouwd op de verkoop van vrij-
bankvleesch, zou het billijk zijn dergelijke menschen, wanneer hun
reputatie dit toelaat, in dienst der vereenigingen te stellen.

Voor de plaatselijke organisaties op het gebied van landbouw en
veeteelt, benevens voor onderlinge maatschappijen op het gebied van
het verzekeren van paarden en rundvee, is hier, in samenwerking met
het hoofd van de Keuringsdienst, nuttig werk te verrichten.
Texel, i Aug. 1935.

controleur ..........................................................., na teekening van

Vervoer dier en huid .... ƒ
Keurloon . . .
Omzetbelasting
Aan accijns . .
Crisisvarkenswet
Slachtloon slager
Uitbeenen en bezorgen slager
Toezicht controleur . . .
Bijdrage kas Vereeniging

Gedurende de laatste twintig jaar, van welke vijftien als directeur
van den Gezondheidsdienst voor Vee in Friesland, had ik gelegenheid
de bestrijding van de Abortus Bang te bestudeeren. De ziektebestrijding
vroeg in de eerste plaats een onderzoek naar de beste methoden van
diagnostiek. Door het combineeren van het onderzoek op de boerderij
met dat op het laboratorium was het mogelijk tamelijk veel ervaring
op te doen, welke tenslotte in een proefschrift is neergelegd.

Na een korte inleiding over de geschiedenis van het abortusonderzoek,
zijn de biologische eigenschappen van de Br. Bang en de verschillen
met de overige vertegenwoordigers uit de Brucella-groep in \'t kort
besproken.

Infectie. Infecticproeven van de laatste jaren hebben bewezen, dat
niet alleen per os en door de scheede de infectie mogelijk is, maar dat
zij door de gescarifiseerde of intacte huid en het oogslijmvlies over \'t
algemeen veel beter gelukt. In de praktijk zal men met deze mogelijk-
heden rekening moeten houden. Wanneer echter een rund in de weide
verwerpt te midden van een vatbare veestapel, is infectie per os het
meest waarschijnlijk. In de stal waar een verwerpende koe de vloer
sterk besmet zal infectie door de huid van de achterbeenen gemakkelijk
mogelijk zijn.

O. Bang en zijn medewerkers meenen uit hun infectieproeven (per
os) bij vaarzen te mogen concludeeren dat de abortus-infectie ver-
loopt als die bij tuberculose. De lymphklieren van het spijsverterings-
kanaal worden het eerst aangedaan, hierin volgt vermeerdering, waarna
vervoer met de lymphstroom naar het bloed plaats heeft, waardoor ver-
schillende organen geïnfecteerd kunnen worden. (De infectieproeven
door v. d. Hoeden genomen bij de hond leidden echter reeds na één
dag al tot bloedinfectie, dus zonder vermeerdering in de lymphklieren).
Bij drachtige dieren worden de baarmoeder en veelal de uier geïnfec-
teerd, bij niet drachtige treedt vaak een uierinfectie op.

Het hoogtepunt van de smetstofverspreiding vindt men bij een
aborteerende koe ; tijdens, kort voor en na de abortus. Het is mij niet
gelukt na de 4e week nog abortusbacillen in het vaginaalslijm van
aborteerende koeien aan te toonen. Verder kan, zooals bekend, de
melk abortusbacillen, zelfs gedurende jaren, bevatten. Smetstofuit-
scheiding langs andere wegen is nooit met zekerheid aangetoond.

Diagnostiek. Bij de diagnostiek van Abortus Bang is het aantoonen
van de bacil van Bang van groot belang.

Bij het onderzoek van te vroeg geboren vruchtjes, nageboorte, uit-
vloeiing tijdens abortus, komen hiervoor in aanmerking, microscopisch-
cultureel- en caviaonderzoek.

Microscopisch onderzoek. Preparaten voor het microscopisch onderzoek,
worden, nadat ze luchtdroog zijn gefixeerd in methylalcohol, volgens
Giemsa gekleurd, waarna men ze iets ontkleurt door eventjes in 1 %
azijnzuur te dompelen. Men krijgt dan blauwe hoopjes bacillen op een
roodachtigen achtergrond. Dit microscopisch onderzoek geeft vooral
bij preparaten van tijdens abortus afvloeiende vlokjes, maar ook wel
bij die uit de maaginhoud van foeti verkregen, vaak zeer fraaie beelden
te zien. Vooral bij sterk verontreinigd materiaal is dit onderzoek van
groot nut.

Kweskproeven. Voor het kweeken van de bacil zijn verschillende voe-
dingsbodems met elkaar vergeleken. De beste resultaten zijn verkregen
met de bodem volgens Huddleson (met gentiaanviolet) en serumagar
met of zonder gentiaanviolet. Van de culturen wordt één serie geplaatst
in C0₂ atmosfeer, een andere serie dicht gekit met paraffine om de
zuurstofspanning te verlagen.

Onderzoek door cavia-inspuiting met verdacht materiaal. In vele gevallen
zijn cavia\'s ingespoten met maaginhoud van foeti. 6 weken na de in-
spuiting werd bloed uit het hart gezogen en op agglutininen onder-
zocht. Indien dit onderzoek negatief uitviel werd na 4 weken wederom
bloed genomen. Het komt, vooral bij het inspuiten van weinigbacillen-
houdend materiaal, nog al eens voor dat het serum na 6 weken nog
geen en na 10 weken wel een agglutinatie met Bangsche bacillen te zien
geeft. Het nadeel van deze methode van onderzoek is dat het veel tijd
vordert en dat af en toe een cavia ontijdig sterft. In 58 gevallen waarin
de cavia voldoende lang leefde, gaf de dierproef 39, de cultuur 28 en
het microscopisch onderzoek 19 maal een positief resultaat. Cultuur en
microscoop gaven samen 30 positieve gevallen. De verhouding dierproef
tot cultureel microscopisch etiderzoek samen was dus als 4 : 3.

Voor het onderzoek van melk zijn per kwartier de laatste stralen
genomen. Na 24 uur oproomen in de ijskast is de room geënt op voe-
dingsbodems, waarvoor gebruikt werden de bodem van Huddleson
en serum-agar met gentiaanviolet 1 : 10.000.

Bij gebruik van cavia\'s werden deze subcutaan ingespoten en onder-
zocht als boven beschreven.

Serologisch onderzoek. Verschillende agglutinatiemethoden zijn met
elkaar vergeleken. Het verhitten van serum i uur op 56° verlaagt over
\'t algemeen de titer ; bij gebruik van formaline als conserveeringsmiddel
voor het antigeen krijgt men soms ongewenschte remmingen. Er is
dan ook gebruik gemaakt van een carbolantigeen, zoowel voor de
„langzame" als voor de „snelle" agglutinatie-methode.

Agglutinatie van het bloedserum is verre te verkiezen boven die van
het melkserum, daar niet alle geïnfecteerde dieren een positieve melk-
serum-agglutinatie geven. Over \'t algemeen is er correlatie tusschen

de agglutinatietiter van het bloedserum en de kans op het vinden van
abortusbacillen in de melk (beneden i op 100 practisch nooit bacillen-
uitscheiding, bij i op ioo weinig, bij hooger titer meer). Hetmelkserum
agglutineert soms niet of zeer laag (i : 10) terwijl toch in het betreffende
kwartier abortus-bacillen gevonden worden.

De agglutinatie treedt echter soms pas laat op na een infectie (incu-
batieperiode 3 weken tot 4 maanden) hierdoor krijgt men in pas besmette
stallen, met het serologisch onderzoek, vaak onvoldoende resultaten.

Allergisch onderzoek. Hierbij is gebruik gemaakt van de ophthalmo-
reactie en de intradermalereactie. Voor de ophthalmoreactie is ge-
bruikt een allergeen zooals dat door v. d. Hoeden is aangegeven. Om
de controle practisch mogelijk te maken is tweemaal gedruppeld (sen-
sibilisatie) ; plm. 7 uur na de 2e druppeling kan de aflezing dan plaats
hebben. Over \'t algemeen ziet men geen mooie reacties optreden, in
vele gevallen wat slijm en vochtige oogen. De geïnfecteerde dieren wer-
den onvoldoende aangegeven.

Voor cle intradermale reactie is gebruikt het allergeen zooals het in
1928 door Holtum is aangegeven, met dit verschil dat voor carbol
formaline als conserveeringsmiddel werd toegevoegd. Wij zagen n.1.
eenmaal met carbol-allergeen een zeer hevige algemeene reactie (bij
een niet geïnfecteerd dier) ; bij formol-allergeen hebben wij een derge-
lijke hevige reactie nooit gezien.

Werd oorspronkelijk de „doublé intradermal test" toegepast, spoedig
bleek dat men met éénmaal spuiten en aflezen na 3 of 4 dagen kon vol-
staan. De verkregen uitkomsten gaven reden tot twijfel aan de specifi-
citeit van deze reactie. Koeien die kort geleden verworpen hadden en
een positieve serumagglutinatie toonden, gaven herhaaldelijk geen
reactie op de intradermale inspuiting. Aan de andere kant gaven vele
volgens het bloedserumonderzoek vrije dieren (vooral veel eenjarigen)
een sterke intradermale reactie.

Een groot nadeel van deze methode is verder het verschijnen van
agglutininen in het bloedserum gedurende enkele maanden na de in-
spuiting.

Blijkens deze onderzoekingen meen ik dan ook te kunnen concludee-
ren dat het serologisch bloedserum-onderzoek thans nog de meest be-
trouwbare aanwijzingen geeft voor het opsporen van de besmette dieren.

Het tweede deel van het proefschrift is aan de bestrijding van de Abor-
tus Bang gewijd. De tot dusverre toegepaste bestrijdingsmethoden be-
stonden in therapeutische maatregelen d. w. z. chemotherapie, serum-
therapie, curatieve enting en prophylaxis bestaande uit hygiënische
maatregelen al of niet met enting.

Betreffende de chemotherapie bij abortus zijn onderzoekingen ver-
richt over de werkzaamheid van trypaanblauw en urotropine.

Om de werkzaamheid van urotropine na te gaan zijn twee koeien
uitgezocht, die geregeld abortusbacillen met de melk uitscheidden.
Na herhaalde inspuitingen met urotropine bleek van het verdwijnen

van de bacillen geen sprake te zijn. Ook trypaanblauw, dat intramus-
culair ingespoten abortus zou kunnen voorkomen, bleek totaal zonder
eenige werking te zijn.

Ook met inspuiten van abortus-serum zijn geen bevredigende resul-
taten verkregen, waarbij nog komt dat deze behandeling duur is en de
dieren door de herhaalde inspuitingen zeer angstig worden. De berei-
ding van dit serum kan gerust gestaakt worden.

Curatieve enting. Veelal wordt men geraadpleegd om het verwerpen
in een besmette stal tegen te gaan. In vele gevallen is dan door mij een
simultaan-enting toegepast (cultuur en serum verkrijgbaar aan R. S. I.).
Het succes hiervan is nooit groot geweest ; in vele gevallen leek het er
zelfs op dat, in een later tijdperk van de drachtigheid, tengevolge van
de enting de vrucht ontijdig werd uitgestooten. Het komt mij wensche-
lijk voor geen verdere gelegenheid meer te geven voor de toepassing
van deze enting.

In andere gevallen hebben wij gebruik gemaakt van gedoode cultuur
verkregen door aan een abortusbacillen-suspensie toe te voegen methyl-
violet i : iooo en dit gedurende 24 uur bij 37⁰ C. te laten staan.

In enkele bedrijven leek het resultaat gunstig, in andere minder succes-
vol. Wij verkeeren hieromtrent nog in een stadium van proefnemingen.

Verder zijn in 1918 proeven genoemen met intraveneuze inspuitingen
van gedoode virulente culturen. De zeer alarmeerende verschijnselen,
die vooral na een herhaalde injectie zijn waargenomen, hebben verdere
pogingen in deze richting doen staken.

Prophylaxis. Immuniteitsproeven hebben bewezen (Zwick, Zeller,
Gwatkin, Bang, Cotton) dat door inspuiting van virulente culturen
van abortusbacillen een verhoogde weerstand wordt verkregen waar-
door een snellere vernietiging van ingebrachte bacillen in het lichaam
plaats heeft. In het bloedserum van dergelijke dieren zijn agglutininen,
complementbindende antistoffen en bacteriotrope stoffen aan te toonen;
bovendien zijn deze dieren allergisch gedurende eenigen tijd.

Cotton en Buck hebben er op gewezen dat bij de enting van vaarzen
de keuze van de stammen van groot belang is. Met zeer virulente
culturen heeft men het gevaar van het creëeren van bacillenuitschei-
ders, terwijl zeer oude (avirulente) stammen het vermogen missen om
voldoende immuniteit te geven.

Eigen onderzoekingen hebben wel doen blijken dat deze enting met
levende cultuur de eenige veelbelovende voorbehoedende enting is.
De enting geeft als regel beschutting tegen infectie gedurende meer
dan één drachtigheidsperiode ; in sterk besmette bedrijven is d; ver-
kregen immuniteit echter niet altijd voldoende. In \'t algemeen blijft
het percentage verwerpers onder de geënte pinken beneden 10%. Bij
bloedonderzoek in vele besmette bedrijven, waar geregeld de enting
is toegepast, is gebleken dat men daar een teruggang in het aantal
agglutineerende dieren kon waarnemen. Deze enting zal dan ook prac-

tisch geen blijvende infectiehaarden geven. Het is echter gewenscht
de dieren op zeer jeugdigen leeftijd te enten, hierdoor is het tijdstip
van toelating tot den stier nog ver verwijderd, waardoor dus de kans
dat de stier zich zou besmetten met tengevolge van de enting in de
vagina uitgescheiden bacteriën, minimaal wordt. Tevens zal bij jongvee
de kans op het vormen van blijvende infectiehaarden veel kleiner zijn,
terwijl bovendien het eerste contact van het lichaam met abortusbacillen
tot stand komt met een weinig virulente stam ; bij oudere geslachtsrijpe
dieren heeft men meer kans op een reeds bestaande infectie. Het is van
belang dat deze enting, die ongetwijfeld van groote practische waarde
is, geschiedt met de noodige voorzorgen. Het is onverantwoordelijk
dat leken de inspuiting met culturen van onbekende herkomst kunnen
toepassen. Ingrijpen van overheidswege is hier dan ook zeer dringend.

Deze enting dient toegepast te worden in sterk besmette bedrijven.
In minder zwaar besmette, geven wij de voorkeur aan afzondering van
besmet vee op grond van serologisch bloedonderzoek.

In het voorjaar van 1935 heeft de Gezondheidsdienst voor Vee in
Friesland een aanvang gemaakt met een systematische controle van de
Abortus Bang onder het rundvee. In totaal zijn onderzocht 114 bedrij-
ven met 4211 stuks vee. Het percentage positief agglutineerende bloed-
monsters was 16.2 Het aantal bedrijven dat direct bij het onderzoek
vrij was of kort daarna door verkoop van een of twee besmette dieren
vrij is gemaakt bedroeg 23.

In vele van deze beslagen is het dan ook mogelijk om door hygiënische
middelen een abortus-vrij bedrijf te verkrijgen.

In sommige sterk besmette bedrijven is aangeraden het jongvee te
laten enten, totdat het tijdstip is aangebroken waarbij door bloed-
onderzoek blijkt dat gemakkelijk tot afzondering van besmette dieren
kan worden overgegaan.

Overheidsmaatregelen. In enkele landen, zooals Denemarken en Noor-
wegen, kent men wettelijke maatregelen bestaande in aangifteplicht,
verbod van handel in besmette dieren enz. Ook in andere landen wor-
den herhaaldelijk pogingen aangewend om wettelijke maatregelen tegen
deze ziekte te krijgen. Ook in Nederland gaan wel stemmen op in deze
richting. Het lijkt mij gewenscht, dat men met de bestrijding van
abortus eerst ervaring dient op te doen bij de vooruitstrevende vee-
houders. Bij de bestrijding van deze ziekte kan door de overheid steun
worden verleend door :

1. Bepalingen in het leven te roepen die een verplichte destructie
van te vroeg geboren vruchten met vliezen voorschrijven.

2. De enting met virulente cultuur alleen onder bepaalde voorwaar-
den toe te staan.

3. De inrichting van Gezondheidsdiensten in veehouders-centra finan-
cieel te steunen.

Zooals reeds gezegd is dit voorjaar in Friesland een begin gemaakt
met de bestrijding van de abortus bij geïnteresseerde veehouders. Wij

moeten hierbij trachten, gezien de aard en de ligging van de bedrijven,
om van de individueele zoo spoedig mogelijk tot de collectieve be-
strijding te komen. Een begin hiervan hebben wij al gezien bij de deel-
neming van geheele stierenvereenigingen.

During the last twenty years, in fifteen of which I have been Director of the Health
Department for Cattle in Friesland, I have had the opportunity to study the com-
bating of Bang\'s disease in cattle.

In order to combat the disease it was necessary to institute an inquiry into the
best methods of making a diagnostic. By combining field work with laboratory
research it was possible to gain much experience in connection with Bang\'s disease.

This paper therefore covers work undertaken during the last twenty years, which
is based on data that have been collected in Friesland.

The history of the research connected with Bang\'s disease has been given in a
short introduction, which has been followed up by a description of the biological
characteristics of Br. Bang.

Cultivation methods and differentiation from other Brucella types are discussed.

In chapter 3 „Infection", a brief survey is given of the investigations, undertaken
lately, bearing upon the possible channels of infection, examined in the light of
my own experience.

In chapter 4 „Diagnostic", which treats of the diagnostic methods, data are
given which support the conclusion that Bang\'s disease may best be diagnosed by
uniting microscopical inspection and cultural methods, combined with guinea-pig
inoculation of afterbirth (cotyledons), vaginal discharge shortly before of during
the abortion, the stomachcontents of the foetus, or the milk. The vaginal discharge
during abortion gives the best results.

On page 30 various data illustrate the conclusion arrived at that none of the three
methods mentioned may be dispensed with but that, at the present moment, the
guinea-pig inoculation gives the best results.

(In 58 cases 39 guinea-pigs were infected, in 30 of the cases the microscopical
plus cultural result was positive). The proportion 4 : 3 is the same as that given by
Henry, Traum and Haring.

In order to form a diagnose quicly microscopical inspection and cultivation are
required.

The iiver-infusion-agar of Huddleson and serum-agar, with gentian-violet t : 10000
are preferred as a culture medium.

The infection of the inoculated guinea-pig is controlled by extracting blood from
the heart six weeks after the injection, repeating this four weeks later on where
necessary.

The tables on pages 26 and 151 give data on the cultivation of Br. Bang for milk
samples of infected cattle.

Serological investigation. The so-called „test-tube agglutination" and the rapid
method have been compared. A table on page 36 shows how a comparison has been
made between various methods of agglutination with antigen, prepared in different
manners. This comparison leads to the conclusion that if serum is heated to 56° C.
or higher, it lowers the aggl. titre of the serum. The use of formaline as a preservative
in the antigen prevents or retards the clotting of the bacteria. We prefer to use
carbol antigen and unheated serum.

Milk-serum agglutination cannot replace the blood-serum method, seeing that
not all the infected animals give a positive milk-serum agglutination. There is a
correlation between the agglutination titre of blood-serum and the possibility that
one can cultivate Br. Bang from milk (see tables on pages 41—45).

Special attention has been given to the fact that in the acutely infected herds
the agglutination test has to be repeated, as the young infected animals do not always
give a positive reaction (incubation period from 3 weeks to 4 months).

The so-called „whole blood test" for field agglutination is not of special impor-
tance for centralized abortion control.

Allergic tests. On pages 49—56 (herds 1—6) the results of the eye test are given in
tables. The results are mentioned of the intradermal test made in herds no. 1, no. 6
and no. 7 (on page 94) no. 8 (on page 146), and in other herds (on pages 55—56).
A culture of Br. Bang washed with a saline solution, heated to 56° C. during 24
hours, to which glycerine had been added, was used as an allergic agent for the
eye test. Hoi turn gives a good allergic agent for the intradermal test. In some cases
this carbolallergic agent gave very heavy general reactions. When formol was added
instead of carbol such complications were prevented (anatoxin). The experiments
with allergic tests give rise to the conclusion that the eye reaction does not signalize
all infected cattle ; the intradermal reaction is apparently not always specific, at
least not with the allergic agent used. The young animals particularly gave a heavy
reaction, while in many cases cows that aborted frequently did not react (see tables
on pages 58 and 59. The word „pink" means heifer, „verworpen" means aborted).
The data from this table give sufficient proof that in many cases there is no relation
between aggl. and the allergic test.

The intradermal injection of a killed culture of Br. Bang has one undesirable-
result, as became evident in several herds, viz. it causes the developement of Br.
agglutinins in the blood-serum. After executing many investigations we are justified
in concluding that the agglutination test of blood-serum is at present the most trust-
worthy for controlling Bang\'s disease in a herd.

The second part of the paper gives an account of the varoius methods used to combat
the disease in different herds ; it is preceeded by a short introduction on the problems
of immunity in Bang\'s disease, special note having been made of the researches
undertaken by Holth, Ascoli, O. Banc., Cotton and Buck, Gwatkin.

Hygenic measures by isolating the infected animals, combined with vaccination
when necessary, eventually, supported by laws and regulations.

Chemotherapy. Various facts are reported which lead to the conclusion that the
chemical compounds up to now evidently cannot prevent abortus nor kill the Br.
B. in the tissue (see pages 70—72).

Serum therapy gave no valuable resluts and has the drawback that when the in-
jections are frequently repeated the animals become nervous.

Curative vaccination. In this chapter (pages 74—80) the traetment of Bang\'s disease
by the Health Department for Cattle in Friesland is discussed, and recounts how
bacterins prepared in different ways from killed Br. B. were used. The conclusion
arrived at being that the curative vaccination is still in the stage of investigation.

Prevention. After citing the work of various investigatiors (Stockman, Cotton
and Buck, Zeller, Buchli, Karsten), the writer\'s personal tests with living vaccine
in vaccination are discussed at Ienght. Hereby is proved that this is the only promising
preventive vaccination up to the present. The serological control of many inoculated
herds showed that the use of living vaccine does not necessarily lead to permane.t
infection ; its use in a herd may be accompanied by a permanent decrease of reactors.

During the last 15 years a great many herds have been inoculated with living
vaccine. The vaccine used was a mixture of rather virulent strains, certainly more
virulent for guinea-pig inocul tion than s rain 19 of Cotton and Buck. The vaccine-
tion was performed in badly infected herds. In herds which were not badly infected

preierence was given to serological investigation with insolation of the infected
cattle. During the spring of 1935 we began to make attempts at a systematic control.
The results of this control have been collected and are shown in a table on page
134 ; 4200 cattle in 114 herds were controlled. The average reacting percentage was
16%. Prevention would be possible in a great many of these herds through taking
hygienic measures. Vaccination was performed in some of the heavily infected
herds up to the moment that the last reactor could be isolated.

State Regulation. A short survey has been given of the various laws and regulations
in different countries. In Friesland one prefers to gain experience in the herds of
the most foremost farmers, before turning to the state for lawful intervention.

According to the Dutch laws on animal diseases, state intervention is possible.
It would be well if the State made the following regulations :

3e. Financial support to be granted the Health Department for Cattle in various
districts.

The paper closes accompanied by an appendix in which the course of infection
in several infected herds is given, while tables are shown in w hich the results o
different diagnostical methods are mentioned.

Naar aanleiding van het artikel Hibma, Torsio uteri II, zou ik gaarne
nog iets in het midden willen brengen.

Het is niet mijn bedoeling dit artikel nog eens te bespreken, want dan
zie ik geen eind aan deze blijkbaar onvruchtbare discussie. Alleen dit:

ie. een goede techniek bij het verrichten van secties van overwegend
groot belang is. Bij verkeerde techniek kunnen, vooral bij liggingsver-
anderingen, absoluut foutieve conclusies worden getrokken.

2e. bij een sectie moet rekening worden gehouden met alle waar-
genomen veranderingen, ook met aanvankelijk weinig belangrijk geachte af-
wijkingen, en vóór alles moet men objectief zijn. Men kan een sectie maar
éénmaal verrichten, een ziek dier kan men meermalen onderzoeken.

De bewuste haemorrhagische zóne acht H. van weinig betekenis ;
voor mij en voor ieder terzake kundige, is deze zóne juist een aan-
wijzing, dat hier wat anders in het spel was dan een torsie van 90°,
vandaar mijn vragen.

Ik noem alleen deze punten om aan te tonen, dat in deze materie een
discussie vruchteloos moet zijn. Hibma zal zichzelf wel niet willen uitgeven
voor patholoog-anatoom. Welnu neem eens aan, dat ik met H. een
debat begon over een of ander zoötechnisch onderwerp. Wat zou Hibma
dan doen ? Wat zou hij zeggen, indien ik aankwam met citaten uit
verschillende leerboeken, om over zijn andere citaten maar te zwijgen.

Ten slotte nog dit. Hibma klaagt er over, dat ik mij onthouden heb
van clinische aangelegenheden. Welnu patholoog-anatomen zijn
bescheiden menschen, hun vak leert hun bescheidenheid. Dit is de reden,
dat ik gezwegen heb over alles wat de cliniek betreft, dat ik alleen
geschreven heb over dingen waarvan ik mij verbeeld iets te weten.

Aetiologisch is bovenvermelde ziekte niet voldoende verklaard. Verschillende
namen zijn aan het lijden gegeven als : Hundetyphus, Hundeseuche, gastroenterite
hemorrhagique, black tongue.

Als oorzaken zijn genoemd : intoxicatie ; bacterieele infectie met verschillende
kiemen (coli, proteus, haemorrhagische septicaemie, paratyphus, vleeschvergif-
tiging) ; anaphvlactische toestand (Hobmaif.r) ; primaire bloedziekten (haemorr-
hagische diathesen, Lesbouyeries) ; avitaminose (pellagra) van Engelsche zijde.
Later is opgemerkt dat steeds een ernstig nierlijden aanwezig is, waardoor het
ziektebeeld (acuut verloopende uraemie) beheerscht wordt.

Lukes en Df.rbek (1922—1923) vonden geregeld spirochaeten in de nieren bij
Stuttgarter Hundeseuche (spirochaeta melanogenes canis) ; door Klarenbeek werd
vastgesteld dat we hierbij te doen hebben met een leptospira-ictero-uraemiae canis.

Okell en Dalling (1925) beschrijven gevallen van enzoötisch optredende
icterus bij jonge honden in Engeland en spreken van een „hyperacute haemorr-
hagische vorm" van een icterusvorm en van een mild verloopende vorm.

Schwayer zag peracuut letaal verloopende gastro-enteritische stoornissen bij
drie tot vier weken oude hondjes ; in de nieren werden leptospiren vastgesteld.

Ook bij zilvervossen is leptospirose onderkend. Volgens Guttmann en Lan-
caster zouden ook katten aan Stuttgarter Hundeseuche kunnen lijden. Wirth
heeft zulks echter nimmer kunnen vaststellen.

Aellig (Bern) heeft eveneens over WEiL-infectie bij den hond bericht en verder
nog Pallaskf. (I.eipzig).

Wirth \') nam verschijnselen van Stuttgarter Hundeseuche en van icterus gravis
op alle leeftijden waar ; bij mannelijke dieren intusschen veel vaker dan bij vrouwe-
lijke (zie statistiek blz. 138) hetgeen overeenstemt met de gegevens van Klett
en Klarenbeek. Volgens Boddie zouden nephritiden ook meer bij reuen voorkomen;
hij wil dit door de veelvuldig voorkomende praeputiaalcatarrhen verklaren.

Icterusgevallen zouden volgens Wirth in de laatste jaren veelvuldiger ter waar-
neming komen dan vroeger. Bij het histologisch onderzoek is van de oude Levaditi-
zilverimpraegnatie-methode gebruik gemaakt. De infectieproeven met icterus-
materiaal verliepen in den aanvang negatief; later toen zeer jonge dieren werden
gebruikt positief.

Wirth heeft daarna entproeven met materiaal van honden lijdende aan z.g.
„Stuttgarter Hundeseuche" afkomstig, bij enkele weken oude honden verricht.
Stukjes nier en lever werden met physiologische keukenzoutoplossing fijngewreven,
gefiltreerd door een steriel gaasje en 1,2 c.c. van het filtraat werd subcutaan bij
de jonge dieren ingespoten. Bij vrijwel alle diertjes trad daarna, evenals bij de
icterus-experimenten, icterus gravis op. De incubatietijd bedroeg 10—20 dagen ;
de duur der ziekte hoogstens 4 dagen. Microscopisch werden vooral in het lumen
van de tubuli de leptospiren-haarden gevonden ; soms ook in het epitheel en in-
terstitium.

Het is alzoo gelukt met materiaal afkomstig van dieren met klinische- en patho-
logisch anatomische diagnose van Stuttgarter Hundeseuche, bij zeer jonge honden
het ziektebeeld van spirochaetosus ictero-haemorrhagicus (Weil) op te wekken.

Voor het leptospiren-onderzoek is donkerveldbelichting noodig. Verwisselingen
zouden kunnen plaats hebben met fijne weefseldraden, welke niet zelden aan roode-
en witte bloedcellen worden aangetroffen, schijnbaar door deze cellen zijn uitge-
scheiden, maar geen actieve beweging hebben (pseudo-spirochaeten, Wenyon).
Volgens de ervaringen van Wirth schijnen ook andere soorten van spirochaeten

in de urine bij Stuttgarter Hundeseuche en soms ook bij andere ziekte van de
urinewegen voor te komen.

Evenzoo werden door hem steeds in het hartebloed van gezonde en zieke honden,
katten en eavi\'as spoedig na den dood, behalve de z.g. pseudo-spirochaeten, spiro-
chaetenachtige vormsels met eigen beweging gezien, die hij als „cadaverspirochae-
ten" beschouwt.

De Ieptospiren werden bij zieke dieren soms in groote hoeveelheden in het urine-
sediment (10 minuten gecentrifugeerd bij 2000—3000 omwentelingen per minuut)
levend of dood aangetroffen. De leptospiren-uitscheiding was 1—2 weken te ver-
volgen. De Ieptospiren zijn volgens W., vooral in de eerste dagen van ziek zijn,
gemakkelijk in de urine aan te toonen.

Als klassieke Stuttgarter Hundeseuche wordt het volgende ziektebeeld aange-
geven : braken, sufheid, verkleuring en sterke vaatinjectie der conjunctivae. koorts,
later snelle temperatuurdaling, subnormale temperatuur; verdwijning van huidelasti-
citeit, foetor ex ore, donker bruinroode droge tong, 100de gezwollen tonsillen, mond-
slijmvlies-bloedingen en zweervormingen, tongnecrose, verschijnselen van nephritis
(gekromde rughouding, pijn bij palpatie nierstreek, groote dorst, polyurie) ; urine-
onderzoek wijst op sterke nier- (ev. ook van blaas) laesies ; soms bloeddiarrhee
en bloedbraken ; soms voor den dood krampen van enkele spiergroepen ; letaal-
verloop in enkele dagen tot een week, soms slepender.

De icterus infectiosus heeft ongeveer eenzelfde ziektebeeld, maar tevens sterke
geelkleuring van huid en slijmvliezen, meestal op den 2den—4.den dag. Het verloop
is hierbij nog sneller letaal.

Het bloedbeeld van beide komt overeen n.1. verhooging van het letaal aantal
ervthrocyten en van het haemoglobine-gehalte door bloedindikking (zelden ver-
laging) ; duidelijke leucocytose, vooral neutrophilie ; veel monocyten met zeer
vreemde kernvormen ; eosinophiele leucocyten ontbreken of zijn sterk in aantal
verminderd ; optreden van erythroblasten is uitzondering, vaker polychromasic ;
meestal veel bloedplaatjes ; vaak slecht uitstrijken van hel bloed ; witte bloedcellen
in de praeparaten niet zelden beschadigd ; bloedingstijd verkort ; er bestaat azotae-
mische uraemie.

Sectiebeeld : subpleurale bloedingen, soms ook op andere plaatsen, miltzwelling :
stomatitis ulcerosa ; haemorrhagische maag-darmverandcringen ; uraemische lucht,
nephritis, ulceratieve veranderingen aan intima van art. pulmonalcs en van boezems,
ook wel van pharynx en van diaphragma ; niet zelden tonsillitis ; longoedeem ;
bronchitis ; cystitis ; pancreas-necrose ; myocardiale veranderingen.

Met leptospiren-reinculturen heeft Wirth nog geen proeven gedaan ; hij
heeft nog alleen met orgaanbrij gewerkt.

De Stuttgarter Hundeseuche is als een Weil-infectie (leptospirose) op te vatten ; de icterus
infectiosus is een bijzondere vorm daarvan.

Gewezen wordt verder op de in water voorkomende saprophytische apathogene
Ieptospiren, die morphologisch op de verwekker van de Weil-infectie gelijken (lept.
icterogenes). De zoo veelvuldig voorkomende nierbeschadigingen van den hond
worden als uitdrukking van een latente leptospirose beschouwd. Aan verschillende
Ieptospiren-typen, die eventueel het klinisch ziektebeeld kunnen beïnvloeden, wordt
gedacht (leptospira canicola, Klarenbeek). Bij de icterus is steeds de klassieke
leptospira haemorrhagica gevonden ; bij de azotaemische uraemie meestal de
leptospira canicola (Klarenbeek). Bij de verspreiding van de ziekte wordt aandacht
aan de ratten-leptospirose geschonken. Wirth zag slechts bij uitzondering dat
verschillende honden de ziekte kregen ; meestal betrof het solitaire gevallen.

In de literatuur heeft hij twee gevallen gevonden van besmetting van den mensch
door den hond en van den hond door den mensch.

In Weenen komt Weil-infectie bij den hond veel voor ; daarentegen zelden bij
den mensch. Een medicamenteuze therapie faalde. Aangewend werden : neosal-
varsan, intrabion, spirobismol, spirocid, pollicid, urotropine, amphotropine enz.

Aan te bevelen is een vroegtijdige serumbehandeling en later een symptomatische
nierbehandeling (dieet).

Vermeld wordt nog dat het symptomenbeeld van de Stuttgarter Hundeseuche
voorts bij ziekten als gevolg van verschillende oorzaken (o.a. genuine nierontsteking,
obtureerende corpora aliena in ingewanden) kan optreden. Veenendaal.

Voor de prophylaxis en therapie van de ziekte van Carré is hel van groote be-
teekenis of de ziekte in de verschillende landen identiek is, d. w. z. door hetzelfde
virus veroorzaakt wordt.

Bij een klein aantal proeven voor immuniteit tegen de ziekte van Carré, opge-
wekt door het Engelsche Distemper virus (enting volgens Dunkin-Laidlaw) en
het Hollandsche straat-virus, bleek het virus identiek te zijn.

Van 4 honden (3—4 mnd. oud) werden 2 geënt volgens de genoemde methode
met vaccin en virus van de Wellcome Research Laboratories, de 2 anderen sub-
cutaan ingespoten met orgaansuspensie van een fret, die besmet was met het Hol-
landsche hondenziekte-virus.

De eerste 2 hebben klinisch geen ziekteverschijnselen gehad, de laatste 2 zijn
licht ziek geweest en hersteld. Alle 4 honden bleken naderhand immun tegen kunst-
matige en natuurlijke infectie met het virus van Carré.

Schrijver zelf heeft in de praktijk zeer gunstige ervaringen met de praeventieve
enting met de Engelsche vaccin-virusmethode en kon ook vaststellen, dat het hyper-
immunserum in de acute gevallen toegepast, therapeutisch van beteekenis is.

Het gelukte hem om zelf ook een serum bij honden te bereiden, dat in staat was
bij simultane inspuiting van serum en virus, de ziekte uiterst licht te laten verloopen,
terwijl de contróle-dieren, die virus alleen kregen, zwaar ziek werden.

Ook therapeutisch, zoowel bij de experimenteele infectie als in de praktijk, bleek
het serum de ziekte gunstig te beïnvloeden. A. T. v. n. Schaaf.

Over geconcentreerd, gereinigd hondenziekteserum hebben Little en Lentz
reeds vroeger mededeeling gedaan ( Journ. of Am. Vet. Med. Ass. 1933, p. 405).

Little ¹) wijst op de moeilijkheden om serum steeds van een standvastige, be-
paalde werkzaamheid te verkrijgen. Verder zou de seruminjectie, 48—72 uur na
de virusinjectie toegediend, een beter resultaat opleveren dan de simultaanenting.

Deze enting is evenwel alleen aan te raden indien de dieren gedurende deze
periode steeds goed gecontroleerd kunnen worden.

Het geconcentreerde serum bevat ook antistoffen tegen de secundaire bacteriën.
De onwerkzame proteïnen zijn er zooveel mogelijk uit verwijderd om ongewenschte
serumreacties te voorkomen. Het kan zoowel praeventief als curatief worden ge-
bruikt. De simultaanenting met geconcentreerd serum zou een goede immuniteit
geven ; de intradermale virusinjectie heeft geen voordeelen boven de subcutane
inspuiting.

Tetanus is een bij de hond zeldzaam voorkomend lijden. Nouvel ²) heeft twee
gevallen waargenomen. Het eerste betrof een Duitsche herder van 5 jaar. Het dier
had bij het zwemmen in een rivier verwondingen aan de pooten opgeloopen ; acht
dagen later traden de verschijnselen van tetanus op ; intraveneuse- en subcutane
injecties van tetanusserum mochten niet meer baten.

1 ) Little : Serum concentrate-living immunity against canine distemper. Second report,
journ. of Am. Vet. Med. Ass. p. 576.

2 ) J. Nouvel : Deux cas de tétanos chez le chien. Reeueil de med. vet. 1935. p. 162.

Het tweede geval kwam voor bij een cocker-spaniel, 2 J jaar oud, na verwonding
van een binnenteen. Behalve tetanusserum werd nog ingespoten glucose-oplossing
en physiologische keukenzout-solutie ; eerst zeer geleidelijk trad herstel op.

Noma is een gangreneus, snel voortschrijdend, boosaardig vervalproces van
wangslijmvlies, wangen en lippen. In het afkrabsel worden fusiforme bacillen en
spirochaeten gevonden (fusospirillaire symbiose). Deze microörganismen zijn vooral
talrijk aanwezig op de grens van het zieke- en het gezonde weefsel.

Wirth ¹) zag dit lijden bij vier jonge honden die aan hondenziekte leden of in
het herstelstadium ervan verkeerden. Het verloop was in alle vier gevallen doodelijk.
Gevonden werden spirochaeten en fusiforme berillen en daarnaast draden als van
necrosebacillen en coccen.

Als therapie wordt aanbevolen neosalvarsan (tegen de spirochaeten) en 5 %—
10% CuSOj opl. (tegen de fusiforme bacillen).

In het Tijdschrift voor Dierg. 1932, blz. 1272 heeft Klarenbeek een soortgelijk
geval beschreven.

Yamamoto en Emoto ²) hebben bij een hond bovenvermelde slokdarmafwijking
vastgesteld. Opgemerkt waren toenemende slikbezwaren en braken. Bij voedsel-
opneming traden verschijnselen op alsof een corpus alienum zich in de slokdarm
bevond. Bij de sectie werd een plaatselijke vernauwing van de slokdarm, ter hoogte
van de hartbasis gevonden. De oesophagus was hier strak ingesloten door Art.
pulmonalis, ductus botalli, aorta en hart, hetgeen tot een compressie-stenose had
geleid. Veenendaal.

Adrenaline per os bij haemorrhagische ontstekingen van digestie- of
urine-apparaat bij de hond.

Adrenaline wordt toegepast bij haemorrhagische ontstekingen van digestie- of
urine-apparaat bij de hond in dosis van 10—15 druppels tweemaal daags van een
i promille oplossing van synthetische adrenaline.

Botazzi ³) geeft eerst een overzicht van 7 gevallen van haemorrhagische gastro-
enteritis en 3 gevallen van haemorrh. nephritis en cystitis bij honden, door hem
behandeld.

De adrenaline werkt als vaso-constrictorium en veroorzaakt op de mucosae een
ischaemie. Bij haemorrhagische ontstekingen zijn de vaten in de mucosae gelaedeerd,
zoodat bloed in faeces of urine komt. De adrenalinewerking doet de vaten sluiten.

Dit lijden komt bij de hond niet veel voor. YVeighton ⁴) heeft daarbij met tamelijk
goed resultaat extractum gl. pituitaria gebruikt. Toegediend werd subcutaan ge-
durende vier achtereenvolgende dagen 1 c.c. pituitrine. Het drinken werd daarna
minder ; de urine meer geconcentreerd ; het s.g. hooger. Pituitrine zou gecontra-
indiceerd zijn bij nephritis en myocarditis.

Nephritiden komen bij wat oudere honden nog al eens voor (zou bij deze aandoe-
ning het onschadelijke component „orasthine", pituitrine niet kunnen vervan-
gen? Ref.).

Witzigmann ¹) doet hieromtrent enkele mededeelingen. Nieraandoeningen komen
bij honden veel voor. Als belangrijk praedisponeerend moment noemt Stetter
sterke vleeschvoeding. Bij acute nephritiden daarom keukenzout en vleesch be-
perken ; bij chronische : beperking van keukenzout, water en vleesch. Bij acute
nephropathiën de nieren niet te sterk belasten, daarom niet te veel vocht en geen
eiwitrijk voedsel verstrekken.

Hydronephrosis bij de hond gepaard gaande met beenvorming in de
wand van het nierbekken.

Spontane hydronephrosis is zeldzaam. De oorzaken zijn b.v. stricturen van de
ureter of urethra, nieuwvormingen in de tractus urinaria, congenitale atresie.
Olson ²) beschrijft een geval bij een oudere hond, waarvan de oorzaak niet geheel
duidelijk is. Daar waar de ureter normaal zijn opening heeft, werden eigenaardige
beenvormingen in de wand van het nierbekken vastgesteld. De ureter was ter
plaatse geatrophieerd ; afvloeiing van urine was niet meer mogelijk.

In de urinewegen komen normaal geen microörganismen voor. Met desinfeciëntia
zijn deze wegen moeilijk overal te bereiken. Een groot aantal van deze middelen
wordt door Stephenson ³) besproken (omtrent de waarde van de meeste dezer
kan ref. geen oordeel vellen).

Aangewend worden wel kleurstoffen, n.1. azoververbindingen (acridine, fluores-
cine, phenolphthaleine, rosaline). De aciditeit of de alcaliciteit zijn bij hun werking
van minder invloed dan zulks het geval is bij andere urine-antiseptica.

Pyridium (phenylazo-a-a-diamino-pyridine-hydrochloride) zou goed tegen coli-
bacillen en coccen werken. De dosis per os bedraagt voor een hond i—3 grain ;
Va—¹ % oplossing kan ook voor desinfectie van de blaas worden gebruikt.

Acriflavine zou bij alcalische reactie gunstig werken. Een oplossing in physiolo-
gische keukenzoutoplossing i : 4000 wordt aangegeven.

Phenolphthaleine zou geen waarde als urine-antisepticum bezitten; voor nier-
functie-bepaling wordt het wel gebruikt.

Hexamethyleentetramine. Bij zure reactie zou formaldehyde-afsplitsing plaats vinden
en de bactericide werking zich ontplooien.

Door ammoniumchloride-toediening per os kan een zure reactie van de urine worden
verkregen.

Als verdere middelen worden o.a. nog vermeld : boorzuur, salicylzuurverbindingen,
hexaresorcinol in olie, mercurochroom.

Niersteenen komen volgens Milks ⁴) bij honden niet veel voor, uretersteenen
zijn nimmer door hem vastgesteld. Blaassteenen zijn intusschen niet zeldzaam
(bij de kat echter door hem ook gevonden ; door ons een enkele maal röntgeno-
logisch. Ref.).

Gewezen wordt op de snelle groei van de steenen. Verschillende soorten steenen
worden onderscheiden (oxalaat-, uraat-, calcium-phosphaat en calc. carbonaat-
steenen en soms xanthine- en cystinesteenen.

Uraatsteenen zijn geel- of roodbruin, hard, broos, glad en vaak gefacetteerd ;
Calc. oxolaatsteenen donkerder, harder en vaak ruw ; phosphaatsteenen, meestal
samengesteld uit tripelfosfaten en calc.fosfaten, zijn grijs van kleur, broos ; zij
hebben een lager s.g.

1 \') Witzigmann ; Die Diät bei den Nierenerkrankungen des Hundes. Münch. Tier-
arztl. Woch. 1935. S. 313.

2 ) C. Olson : Spontaneous hydronephrosis in the dog with osteoid tissue in the renal pelvis.
Journ. Amer. vet. med. ass. 1935. p. 74.

Hoare heeft medegedeeld dat de meeste steenen bij de hond tripelfosfaatsteenen
zijn ; urinezuursteenen zouden minder frequent, en calciumoxalaat- en ammo-
niumuraatsteenen zouden zeldzaam zijn.

Verschillende oorzaken voor hun ontstaan worden aangegeven ; o.a. veranderde
reactie van de urine ; aanwezigheid van een kern waarop de zouten zich afzetten ;
dieet rijk aan zouten en organische stoffen; vitaminegebrek ; infecties. Fosfaat-
steenen zijn enkel in alcalische urine gevonden.

Omtrent de invloed van streptococcen-infecties wordtgezegd: „When RosENOwand
Meissner infected the devitalized teeth with streptococci isolated from humanpatient
with urinary stones, they found urinary stones in the dogs in a majority of cases.

De symptomen bij het voorkomen van blaassteenen zijn : dikwijls urineeren,
onzindelijkheid, soms strangurie (urethrasteenen). De steenen zijn bij buikpalpatie
en bij rectaal onderzoek niet zelden te voelen. Bij vrouwelijke dieren ook wel door
een metalen catheter in de blaas te brengen ; men stoot dan tegen de aanwezige
steen(en) aan. Een röntgenfoto geeft niet steeds positieve aanwijzingen, (urine-
zuursteenen b.v. zouden de stralen doorlaten). Als therapie wordt operatie aan-
gegeven en beschreven.

De urine is normaal suikervrij. De overgang door de nieren is afhankelijk van
het suikergehalte in het bloed, (drempelwaarde). De drempelwaarde ligt ongeveer
bij o.i % en schommelt bij honden tusschen 0.08% en 0.13%.

Steinmetzer en GöLDNERt¹) gaven honden 40—50 gr. druivensuiker in ; alle
10 minuten werd de urine met Fehlingsreagens op de aanwezigheid van suiker
onderzocht. Zoodra de urine een zwakke positieve suikerreactie had werd bloed-
onderzoek gedaan.

De drempelwaarde voor suiker bij de hond is normaal gevonden bij ± 0.18%
bloedsuiker. Phloridsine heeft invloed hierop ; ook o.a. uraanzouten, chroom-
zouten en sublimaat.

•Wirth ²) wijst er op dal velen nog meenen dat de mensch zich slechts bij directe
aanraking inet een hond kan besmetten. Dit is evenwel niet het geval ; de besmetting
kan b.v. ook plaats vinden door verontreinigde groenten.

Honden van buiten, daar waar huisslachtingen plaats vinden, zijn het meest
verdacht. Deze dieren kan men wormdrijvende middelen o.a. arecoline of nemural
toedienen. De ontlasting wordt verzameld en met wat water verdund. Met het
bloote oog of met behulp van een vergrootglas wordt nu naar de kleine (2! a 5 m.M.
groote) taeniae gezocht. Dit onderzoek wordt enkele dagen later nog eens herhaald.
Absoluut bewijzend zijn slechts de positieve bevindingen. In twijfel-gevallen wordt
aangeraden de dieren te dooden en het darmkanaal vervolgens nauwkeurig op
het voorkomen daarin van lintwormen te onderzoeken. Veenendaal.

Encephalitis na infectieziekten veroorzaakt door filtreerbare smetstoffen, is bij
den mensch de laatste jaren zeer bekend geworden. De ongunstige reputatie der
koepokinenting is aan deze encephalitis te danken. Bij dieren zijn deze cerebrale
complicaties minder bekend, uitgezonderd bij de Carrésche ziekte van de hond.

Gedurende de hondenziekte, maar vooral in het reconvalescentie-stadium, neemt
men herhaaldelijk in de praktijk ziekteverschijnselen, die aan een aandoening van
het centrale zenuwstelsel zijn toe te schrijven, waar.

Histologisch onderzoek van hersenen van honden, die klinisch leden aan honden-
ziekte-encephalitis, leerde, dat er overeenkomst was met de histo-pathologie der
menschelijke post-infectieuse encephalitis.

1 ^J) Steinmetzer und Göldner : Die Nierenschweille fur Z^uc^^er b^e*^m Hund. Wien.
Tierarztl. Monatschr. 1935. S. 299.

Voor de beoordeeling der proeven, die zijn verricht door Dr. Rassers omtrent
het opwekken van post-vaccinale encephalitis bij jonge honden, door deze dieren
vóór de koepokinenting gedurende geruimen tijd veel keukenzout te verstrekken,
is deze bevinding van beteekenis.

Bij 4 honden, die immun waren tegen de ziekte van Carré, gelukte het schrijver
niet, encephalitis op te wekken door deze dieren gedurende 8 weken dagelijks 10 gram
zout te doen verorberen en daarna te vaccineeren met koepokstof.

Schlotthauer \') geeft hieromtrent enkele beschouwingen. In den regel zou
secundair-hydrocephalus in het spel zijn, b.v. als gevolg o.a. van meningo-ence-
phalitis en hersentumoren. De oorzaak zou minder te zoeken zijn in een afsluiting
van het foramen Monroi of van de aquaductus Sylvii, of door parasieten (echinococ-
cus of coenurus) tot stand komen. Veenendaal.

Nagorski ¹) vond twee gevallen van parasitaire peritonitis bij een hond. Het
eerste bleek veroorzaakt te zijn door larven van Echinococcus granulosus (Taenia
echinococcus). Deze bevonden zich vrij in vloeistof in de buikholte. Een groot
aantal kleine blaasvormige woekeringen bedekten het peritoneum van de buik-
wand en van de darmen. Het beeld deed denken aan dat van de hydrops ascites
parasitaria, zooals dit beschreven is door Sendraill en Cuillé bij de hond in de
omstreken van Toulouse.

In het tweede geval bestond acute peritonitis zonder vloeistof in de buikholte.
Er werden talrijke ecchymosen op het peritoneum van de buikwand waargenomen.
Tusschen de darmlissen werd een korrelige massa aangetroffen, die waarschijnlijk
bestond uit gedegenereerde larven van Mesocestoides lineatus die met kalkzouten
geïmpregneerd waren. Baudet.

Bonchet ²) heeft bij schurft bij honden met S.O,-begassing snel resultaat ver-
kregen. Ook bij ander huidlijden, met jeukte gepaard gaande, is deze behandelings-
methode wel met succes toegepast. De kist waarin de dieren gebracht werden was
verstelbaar gemaakt, zoodat deze voor dieren van verschillende grootte te gebruiken
was. In een geisoleerd gedeelte werd de zwavel verbrand. De aan scabiës lijdende
honden werden een uur erin gelaten, drie a vier zittingen zouden genezing brengen.

Jennings \') beschrijft een dergelijk geval. Om spierverslapping van het achter-
been te verkrijgen werd epiduraal 5 c.c. 2% procaine-oplossing ingespoten ; repo-
sitie gelukte ; röntgencontróle wordt wenschelijk geacht.
Puerperale eclampsie bij de hond.

Eclampsia postpartem werd vier dagen na het werpen, door Salle ³) bij een acht
jaar oude Duitsche herder waargenomen. Daar aan hypocalcaemie werd gedacht,
spoot S. 10 c.c. van een 10% calcium-gluconaat-oplossing subcutaan in en later
nog eens 10 c.c. van dezelfde oplossing intraveneus. Herstel volgde daarna snel.

1 ) Nagorski, F. : Deux cas de péritonite parasitaire chez les chiens. Wiasdomosci We-
terynaryjne, 14, 180, p. 342—348. Poolsch met Fransch résumé.

2 ) Bonchet : Dermatoses canines et balneations sulfureuses. Bull, de l\'Acad. vétér.
de France. 1934. p. 391.

Ook Roger ¹) kreeg hiermede bij een cocker-spaniel van 20 maanden goed re-
sultaat. De eclampsie was hier 11 dagen na de partus opgetreden. 30 c.c. van de
oplossing werd intraveneus ingespoten. Na drie kwartier was reeds duidelijke ver-
betering te bespeuren.

Hermansson ²) doet hieromtrent enkele mededeelingen. Iwanoff heeft sedert
1912 vooral onderzoekingen wat kunstmatige bevruchting betreft, op uitgebreide
schaal gedaan bij merrie, rund, schaap en geit. Omtrent proeven bij honden is niets
door hem vermeld. Sperma is bij de hond betrekkelijk gemakkelijk te verkrijgen
(soms was inspuiting van yohimbine 4 m.gr. en penismassage noodig) het werd
opgevangen in steriele glazen (hoeveelheid 4-10-30 c.c.) en met spuit bij lichaams-
temperatuur zoo diep mogelijk ingespoten.

Nembutal is evenals evipan-natrium een barbituurzuurderivaat. Kreutzer
wendde het het eerst in Noord-Amerika aan en wel intraperitoneaal. Wright ³)
diende het oraal en intraperitoneaal toe. Hij vond dat de werking minder constant
was dan Kreutzer had aangegeven.

Wright beschrijft ook twee doodelijk verloopende gevallen bij gezonde honden
na toediening van een normale doses. Ook intraveneus werd het aangewend ; enkele
gevallen verliepen fataal. De duur der diepe narcose was ± i uur. De ratio-
neelste en veiligste toediening zou de intraveneuze zijn.

De invloed van de ovariectomie op de uterus van hond en kat, lijdende
aan chronische endometritis.

Bij carnivoren, vooral bij oudere dieren, komen chronische endometritiden veel-
vuldig voor. Zij treden meestal na het oestrale stadium op ; puerperale endometri-
tiden zijn zeldzamer. Niet zelden worden bij honden, lijdende aan endometritis,
ovariaalcysten aangetroffen. Ovariectomie zou daarbij gunstig werken (evenals
bij het rund het uitdrukken van ovariaalcysten).

De conclusies van Lesbouyries en Berhelon ⁴) uit verschillende gevallen van
ovariectomie, door hen bij hond en kat verricht, zijn : ovariectomie onderdrukt
niet steeds de verschijnselen van loopsheid ; een der geopereerde dieren had enkele
maanden later zelfs verschijnselen van nymphomanie.

Bij bacterieele endometritiden is na de ovariectomie wel snelle ontlediging van
de uterusinhoud gezien en is weer een normale toestand verkregen. Verscheidene
maanden na de operatie is soms opnieuw vulvaire uitvloeiing gezien, deze is meestal
onbeteekenend en blijft niet zelden onopgemerkt.

De ovariale cysten spelen zonder twijfel een rol voor het optreden van inertie der
uterus. Bij twee honden waarbij later toch nog verschijnselen van endometritis
werden gezien, konden cysten in de uterushoornen worden vastgesteld.

Door Pospichol ⁵) wordt „Lentin" bij hond en kat aanbevolen als stomachicum,
emeticum en purgans.

Pyometra is vooral bij wat oudere dieren geen zeldzaamheid. Bij duidelijke ken-
teekenen van pyometra wordt de conservatieve therapie door Benesch ⁶) afgeraden.

1 ⁴) Roger: Un cas d\' eclampsie chez la chienne, traité avec succes par le gluconate de calcium.
Recueil de méd. vét. 1934. p. 78.

2 ) Hermansson : Artificial insemination of the bitch. The vet. Journ. 1935. p. 15.

3 ) Wright and Oyler : Nembutal anaeslhesia in the dog. The Vet. Ree. 1934. p.
1463.

4 ) Lesbouyries et Berthelon : Les effets de Vovariectomie sur le tractus genital chez
la chienne et chez la chatte atteintes d\'endometrite chronique. Buil. de 1\'Acad. Veter. 1935.
No. 5. p. 257.

5 ) Benesch : Ein Fall von gleichzeitiger Graviditat und Pyometra bei der Katze. Wien.
Tierarztl. Monatschr. 1934. S. 546.

Vrijwel steeds zijn daarbij beide uterushoornen aangetast. Benesch heeft een geval
van pyometra en de ontwikkeling van een normaal fetus in de uterus bij een kat
vastgesteld en beschrijft dit geval nader. In de etter werden streptococcen gevonden.
Een goede verklaring is voor een en ander moeilijk te geven.

Lombard ^]) heeft zulks bij een 8 maanden oud katje vastgesteld en geeft een
beschrijving van dit geval.

Dalling ¹) wijst er op dat bij de kat twee besmettelijke ziekten wel van elkaar
dienen te worden onderscheiden ; nl. ie. van het digestie-apparaat en 2e. van de
traetus respiratorius. De infectieuze maagdarmaandoening is van het meeste belang ;
de oorzaak ervan is een ultravisibele smetstof.

Een van de vaste symptomen bij de experimenteele besmetting is volgens Dal-
ling de hooge temperatuur, twee vier of vijf dagen na de besmetting. Deze ver-
hoogde temperatuur wordt gemakkelijk in de praktijk gemist, daar de patiënten
meestal later ter onderzoek komen. D. kan ook niet aannemen dat deze ziekte zonder
koorts zou verloopen, zooals wel vermeld is. Na het doorstaan der ziekte treedt
immuniteit op.

Hindle en Findlay nemen als oorzaak een virus aan. Dalling beweert dat
daarnaast een haemolytische streptococcus een rol speelt. Wanneer n.1. bij het
virusbevattend filtraat wat van een cultuur dezer streptococcus wordt gevoegd,
veroorzaakt dit, ingespoten bij vatbare katten, de typische symptomen. (The Vet.
Ree. 1934. p. 1137). De nieuwere onderzoekingen hebben hem evenwel geleerd
dat ook zonder toevoeging van deze bacteriën de typische verschijnselen te ver-
wekken zijn. De verschillende secundaire verschijnselen zijn het gevolg der bac-
terieele invloed. In zijn experimenten waren peritonitis en pneumonie de belang-
rijkste complicaties. Streptococcen spelen daarbij de grootste rol.

Het digestie-apparaat is in verschillend sterke mate aangetast. Virus bevattend
miltmateriaal, in de neus van proefkatten verstoven, verwekte de ziekte.

Immuniteit werd evenals bij hondenziekte met vaccin- en virus-injecties ver-
kregen. Een bezwaar is dat enkel bij katten en bij geen andere laboratoriumdieren
het lijden is te verwekken.

Bij de ziekte van katten waarbij de respiratiewegen zijn aangetast is een vroeg-
symptoom niezen, gevolgd door een eerst sereuze later mucopurulente neusuit-
vloeiing. Verder is hierbij waargenomen conjunctivitis, keel- en longaandoeningen.

Bij de discussie werd erop gewezen dat door virus-onderzoekingen in het alge-
meen is vastgesteld dat het vaak zeer moeilijk is de klinische verschijnselen met het
agens op te wekken en werd verder de vraag gesteld of in het spel is één oorzaak
die verschillende ziektebeelden bij de kat kan te voorschijn roepen of wel dat hier-
door verschillende ziekteoorzaken aansprakelijk zijn te stellen.
Infectieuze enteritis van de kat.

Leasure, Lienhardt en Taberner ²) hebben omtrent dit lijden onderzoekingen
gedaan. Het is een acuut verloopende infectieziekte waardoor vooral jonge dieren
worden aangetast. De symptomen zijn : koorts, snelle vermagering, bloederige
ontlasting, braken, oog-neusuitvloeiing. Met steriel (bacterievrij) filtraat zijn dieren
te besmetten. Als incubatietijd wordt 6—14 dagen aangegeven.

Konijn, cavia, rat, duif zijn er onvatbaar voor. Proeven zijn alleen bij katten
mogelijk ; liefst jonge dieren in het experiment gebruiken. Het virus behoudt zijn
werkzaamheid bij lage temperatuur maanden lang.

Immunisatie-methoden worden beschreven. Daarbij wordt gebruikt formolvaccin,
serum en virus. Veenendaal.

2 ) Leasure, Lienhardt et Taberner : L\'enterite infectieuse du chat. Ref. Ree. de
med. vet. 1935. p. 171. Uit The North Americ. Veterinar. 1934. p. 30.

Matoff \') kon de bevindingen van Bongert en Dörr bevestigen dat het mo-
gelijk is ratten trichinosis te bezorgen door hen slechts 3 spiertrichinen te voederen.
Het gelukte hem zelfs 50% der muizen en 60% der ratten te infecteeren door
slechts 2 spiertrichinen in te geven. Hieruit volgt al onmiddellijk, dat de verhou-
ding tusschen mannetjes en wijfjes der spiertrichine als 1 : 1 moet zijn. Dit komt
ook overeen met de bevindingen van Bugge, die bij het onderzoek van spiertrichinen
kon aantoonen, dat het aantal larven met mannelijke en vrouwelijke geslachtsken-
merken gelijk was. Van de door hem onderzochte dieren (ratten, muizen, cavia\'s,
konijnen en honden) bleken de muizen en daarna de ratten het gevoeligst te zijn
voor trichinosis. Wanneer men de dieren liet vasten was de infectiekans grooter.
Matoff vermoedt, dat tengevolge van het vasten geen maag- en darminhoud meer
aanwezig is, waardoor de copulatie van de 2 tot volwassen exemplaren uitgegroeide
spiertrichinen gemakkelijker kan plaats vinden.

Dat het lichaamsgewicht der verschillende gebruikte soorten van proefdieren
van invloed zou zijn op de graad van de infectie neemt Matoff niet aan, daar de
ratten toch veel gevoeliger bleken te zijn dan zeer jonge konijnen en cavia\'s, die
van hetzelfde lichaamsgewicht waren als de gebruikte ratten. Bij honden sloeg de
infectie veel moeilijker aan. Twee nog zuigende hondjes van 600 en 500 gram, van
vier weken oud,-werden na toediening van 20 en 10 spiertrichinen slechts in geringe
mate trichineus.

Om na te gaan of vliegen wormeieren kunnen overbrengen deden Gnedina en
Podyapolskaya ¹) proeven met de huisvlieg, Musea domeslica, en met Calliphora
erythrocephala. Zij lieten deze vliegen gedurende eenige dagen verblijven met faeces
of mest van menschelijke afkomst, waarin eieren voorkwamen van Ascaris, Tri-
churis en Diphyllobothnum. Dit materiaal was of spontaan of kunstmatig besmet.

Eieren van Ascaris en Diphylobothrium werden later aan de vleugels en aan de
pooten der vliegen gevonden, maar nooit in de proboscis. In dc ontlasting van
Calliphora erylhrocephala werden zij in groot aantal aangetroffen en niet in die van de
huisvlieg. Dit houdt waarschijnlijk verband met het feit, dat de doorsnede van de
proboscis van Calliphora grooter is dan van Musea domeslica.

Er werden 2500 monsters vliegenontlasting onderzocht, die op voorwerpglaasjes
verzameld waren in een slachthuis en in een restauratie-wagen van de trein. Vliegen
kwamen hier in groot aantal voor. In twee monsters ontlasting, van het abattoir
afkomstig, werden eieren van Dicrocoelium lanceolatum gevonden en in dat, afkomstig
uit de restauratiewagen, werden eieren van Trichuris Irichiura aangetoond.

Normaal butylideen chloride (CH,CH₂—CH.CHG1,) is een stof, die den laat-
sten tijd veel als anthelminticum gebruikt wordt. De dosis voor honden bedraagt
0.3 cc per K.G. lichaamsgewicht. De afdrijvende kracht voor spoelwormen be-
draagt 95%, voor ancylostomen 100% en voor Trichuris 7.8%.

Bij de kat bedraagt de dosis eveneens 0.3 cc per K.G. Hier bleek de afdrijvende
kracht voor spoelwormen 90.4% te zijn en voor ancylostomen 81.60%. Bij 8 van
de 11 door Wright c.s. ²) behandelde katten werden zelfs alle ancylostomen afge-
dreven. Voor het paard is de dosis 0.207 ^tot °-333 ^cc P^er K.G. Vijf uur na de toe-

1 ) Gnedina, M. en Podyapolskaya, V. : Sur le róle des mouches dans F epidemiologie
des helminthes. Med. Parasit. Parasitic. & Dis, Moscow, 3, 1934 (Russisch met Fransch
resumé). Ref. in Trop. Dis. Buil. 32, 1935, p. 232.

2 ^a) Wright, W. H., Bozicevich, J., Underwood P. C. and Schaffer, J. M. :
TV. Butylidene chloride, a new anthelmintic. Vet. Med. 28, 1933, p. 52—64.

diening wordt ongekookte lijnolie toegediend. De toxische dosis is 14 maal de the-
rapeutische, dus gevaar voor intoxicatie bestaat niet. Oesophagodontus robustus en
Oxyuris werden voor 100% afgedreven. Ook tegen Strongylus en Trichonema-soorten
werden bevredigende resultaten verkregen. Bij kippen werden met 1—6 cc van
dit middel 98.4% van de spoelwormen (Ascaridia lineata) afgedreven. Bij de be-
handelde dieren werden geen noemenswaardige veranderingen in de organen
waargenomen. De lever was meestal een weinig gezwollen, maar zonder vettige
degeneratie. Bij jonge dieren werden wel lichte veranderingen in de nieren gevonden.
Echter werden nooit afwijkingen aangetroffen zooals deze wel na toediening van
tetrachloorkoolstof (levernecrose) opgemerkt worden.

Faust heeft bij 62 honden geëxperimenteerd met humane stammen van
Strongyloides stercoralis. Uitvoerig worden de laesies beschreven, die de larven van
deze parasiet in de gastheer veroorzaken op hun weg door de huid, mond- en darm-
slijmvlies en longen. De huidlaesies zijn de minst belangrijke. Bij 29% van deze
honden werden min of meer ernstige longaandoeningen waargenomen, bestaande
uit bloedingen in de wanden der capillairen, wondjes in het epithelium der alveoli
en van de bronchioli, verstopping van de fijnste vertakkingen der bronchioli door
leucocythen, die trachten de daar aanwezige larven op te ruimen. Als bijzonder-
heid nam Faust waar, dat een gedeelte van de larven in de fijnere Iucbtwegent ot
volwassen wormen uitgroeien en daar een progenituur ontwikkelen. Het grootste
gedeelte van de larven migreert echter naar de darm, waar de wijfjes volwassen
worden en eieren leggen. Zij leven in het duodenum, jejunum, ook echter wel in
het cardiale gedeelte van de maag en soms ook in de wand van het rectum. De
volwassen wijfjes dringen door het darmepitheel, waar zij de eieren deponeeren.
De rhabditiforme larven komen hier vrij en begeven zich weer naar het darm-
lumen. Door de volwassen wormen wordt een mechanische prikkel en tevens een
lytische werking op de weefselcellen uitgeoefend. Dit alles gaat dikwijls gepaard
met hyperplasieën en ook met weefselverval op de aangetaste plekken. Het weefsel
van den gastheer reageert verder door inkapseling van de wormen, gewoonlijk
gevolgd door phagocytose. Larven, die een poging wagen om de mucosa van de
darm binnen te dringen, worden meestal onmiddellijk omgeven door een infiltraat
van cellen, gelijkend op een pseudotuberkel. Groote weefseldefecten worden door
bindweefselwoekering hersteld. In al deze locale reactiehaarden werden geen eosi-
nophile cellen aangetroffen. Baudf.t.

Ambinon (N.V. Organon) is het gezuiverd extract uit de voorkwab der hypophyse,
waarvan hel verschillende werkzame bestanddeelen bevat. Een ampul bevat 25
cavia-eenheden thyreotroop hormoon en 5 rat ten-eenheden gonadotroop-hormoon
dat de werking van pregnyl (het gonadotrope bestanddeel uit de urine van zwan-
geren) aanmerkelijk versterkt. Gebruikt bij habitueele abortus, infantilismus, stoor-
nissen der schildklierfunctie en der stofwisseling. Om de 1 a 2 dagen 1 ampul in-
spuiten, al of niet gecombineerd met pregnil.

Binaemon (N.V. Organon) bevat leverpoeder en opeder van varkensmagen ; heeft
anli-anaemische werking ; kan bij de maaltijden worden genomen, maar mag niet
gekookt worden; een hoeveelheid van 10—15 gram is in vele gevallen voldoende
om het bloed te regenereeren.

Davitamon A-D. (N.V. Organon), als olie-oplossing en in dragées (indoosjes);
een dragée bevat 1500 int. E vitamine A en 1000 int. E vitamine D.

Dermichthol (Ichthyolgesellschaft Cordes Hermanni & Co. Hamburg) bevat
leukichthol, phenol, salicylzuur, terpenen en Ungt. basilicum ; gebruikt bij pyo-
dermiën, abscessen van zweetklieren, phlegmonen.

Leukichthol is een bijna kleur- en reuklooze ichthyol ; gebruikt als zalf en penseel-
vocht.

Digilanid (Chem. fabriek Sandoz, Basel) bevat de drie glucosiden uit de bladeren
van digitalis lanata ; de tabletten bevatten 0,25 m.G. glucosiden.

Eciphin (N.V. Nourypharma, Deventer) is hydrochloras ephedrini ; de tabletten
bevatten 0,05 gram van het alkaloid. Eciphin-neusgelei bevat bovendien menthol
en eucalyptol ; in tinnen tuben met canule om de zalf in de neus te brengen ; ge-
bruikt tegen neusverkoudheden.

I.uteoliplex (Sanabo-C\'hinoin, Weenen) is een corpus luteum-hormoon ; een ampul
bevat 10 klinische eenheden. Gebruikt bij habitueele abortus.

Nourcal-tabletten (N.V. Nourypharma, Deventer) bevatten 1,5 gram calciumglu-
conaat en pepermuntolie.

Tonicum Ncury bevat per 100 c.c. 20 gram Extr. colae liquid, 10 gr. glycerine,
i gr. tinct. strychni, 0,1 gr. methylarsenas natricus, 0,2 gr. sacharas manganosus
en 3,7 gr. biphosphas natricus. Dosis : 3 maal daags 1 theelepel.

Epherheumine (Kon. Pharm. Fabr. Brocades, Stheeman en Pharmacia) is een
combinatie van 500 m.G. acid. acetylo-salicylicum en 15 m.G. hydrochloras ephe-
drini. (in tabletten).

Jodaseptine (Laboratoires Cortial, Paris) is een verbinding van benzomethylphenyl-
e.\'ter, die 42% jodium bevat en niet toxisch is (in 10% opl. in ampullen ; ook in
tabletvorm). Gebruikt bij slepende infecties, theumatiek, tuberculose, arteriosclerose.

Seplicemine (Laboratoires Cortial, Paris) is een verbinding van urotropine met
jodium en benzomethyl, die 33% jodium bevat (in ampullen en als tabletten).
Gebruikt bij acute infecties : griep, bronchopneumonie, septicaemie ; (injecties
worden intraveneus of intramusculair gegeven).

Antagosan (Behringwerke) is een melkzuurbacterie-preparaat, gebruikt in de
chirurgie ; bij slymvliescatarrh en bij wonden; (in tampons en gaasstrooken, ook als
spoeling). In de handel in flacons van 20—100 gram.

Zcphirol (I. C. Bayer, Elberfeld), is een nieuw desinfectiemiddel dat geen metaal-
verbindingen en phenolen bevat, en een oplossing (in water) van hoog-molecu-
laire alkyldimethyl-benzyl-ammoniumchloriden ; het is reukeloos en geparfu-
meerd, schuimt bij schudden en is zwak alkalisch. 1% oplossing is niet prikkelend ;
oplossingen van 1 : 1000 stonden, in werking tegenover coli, gonococcen, staphylo-
coccen, gelijk met 1 : 100 kresolzeep-oplossing.

Te gebruiken, na gewone wassing met water en zeep, voor desinfectie van handen ;
(1% oplossing gedurende 5 minuten). Ook voor blaasspoeling zijn oplossingen
(i—z °P 1000) te gebruiken.

Onderstaand verslag komt voor in „de Keurmeester", Orgaan van den Bond
van hulpkeurmeesters van Vee en Vleesch, No. 8, van Augustus 1935. De cursiveering
is van mij.

„EEN VERDWIJNEND BROEINEST VAN VUILVLEESCHHANDEL,
„VERMOMMINGSMIDDELEN EN KORT VERSLAG VAN EEN BE-
LANGRIJKE RECHTSZITTING".

Bekend is, dat helaas de vuilvleeschhandel jaren achtereen welig heeft kunnen
tieren in een groot deel van het belangrijke veedistrict in de Betuwe. Tot voor ongeveer
een jaar of vier was, met name de omgeving van Geldermalsen eri andere plaatsen,
berucht. Op het juiste moment heeft de Inspectie daar ingegrepen en bij de reorga-
nisatie van dien Keuringskring bewerkt, dat in den kring Geldermalsen een keur-
meester werd benoemd in zuiver ambtelijke functie (??). Deze collega heeft daar schitte-
rend werk verricht en verscheidene broeinesten van ongerechtigheid helpen uit-
roeien. Verscheidene „knorsen" en koudslachters werd de grond te warm onder
de voeten, zoodat zij hun ,,heimat" elders zijn gaan opslaan. Toch is ook daar het
geslacht van deze min-edele-leden van het slagersgild nog niet geheel uitgestorven.
Op 23 Mei j.1. hield de keurmeester-contröleambtenaar van Geldermalsen een ver-
voermiddel aan, waarin hij 354 pond ongekeurd rundvleesch aantrof, waarop
als camouflagemiddel een partij zout was gegooid, om het z.g. als „verduurzaamd"
te doen doorgaan. £ij hadden echter buiten den waard of in dit geval buiten den keurings-
ambtenaar gerekend. Bij nader onderzoek en het doorsnijden van diverse dikke spier-
lagen, kwam het bedrog spoedig aan den dag. Het vleesch werd in beslag genomen
en afgekeurd, na degelijk bacteriologisch, en p.H. — en H. 2 S. proef. Uit den aard der
zaak kreeg de eigenaar een verbaal.

Op 12 Juli j.1. kwam deze zaak voor de tweede maal op de rol van het Kanton-
gerecht te Utrecht voor. Als getuige deskundige werd de verbalisant-keurmeester gehoord.

De verdachte had beweerd, dat er z.g. „kiemen" in het vleesch gekomen waren
gedurende de inbeslagname. Nu is zoo\'n zaakje voor het Kantongerecht op zich
zelf niets bijzonders. Toch is het interessant, de vragen gesteld aan den keuringsambtenaar
op den voet te volgen. Gevraagd en geantwoord werd o.m. :

Waarom niet? Omdat duidelijk bij doorsnijding van het vleesch bleek, dat het
nog versch vleesch was.

2. Wat beteekent p.H? Antwoord. Dat is de zuurgraad-bepaling van het vleesch, waar-
door is aan te toonen, dat eventueele bacteriën zich daarin spoediger ontwikkelen.

3. Wat is het normale cijfer van de p.H-bepaling? Antwoord: Er wordt door de weten-
schap aangenomen, dat de uiterste grens van het p.H-gehalte van geheel normaal vleesch ten hoogste
6,2 mag bedragen.

4. Verdachte vraagt wat voor kiemen er in zijn gevonden, want hij meent, dat zij e. in
zijn gekomen door verontreiniging, omdat het vleesch na inbeslagname zoo op den steenen vloer
is gegooid. Kan dat gebeuren ?

Dat zou zeer onwaarschijnlijk, zoo niet onmogelijk zijn, omdat het vleesch dat voor bacteriolo-
gisch onderzoek is bestemd, eerst buitenom besprenkeld wordt met sublimaat, vervolgens in vetvrij
papier gepakt, en dan in een stalen kistje wordt opgeborgen. Doch bovendien geschiedt de enting
in het binnenste van het te onderzoeken vleesch, na eerst nog weer afgeschroeid te worden, met
de steekvlam. Eisch en uitspraak was f 150.— boete of een maand hechtenis.

Er is m. i. geen twijfel dat de, overigens blijkbaar zeer verdienstelijk werk ver-
richtende, hulpkeurmeester hier buiten zijn bevoegdheden is gegaan, door zich
op de strafzitting de door den Kantonrechter of Ambtenaar van het Openbaar
Ministerie bij hem ten onrechte veronderstelde bevoegdheid omtrent de beoordee-

ling der vragen 2, 3 en 4 te laten aanleunen en daarop volledig te antwoorden !
Het was zijn plicht geweest op deze vragen te antwoorden dat dit buiten zijn bevoegd-
heid lag, en daarvoor naar het Hoofd van Dienst te verwijzen.

Of tevens de drie genoemde onderzoekingen ook zelfstandig door den hulpkeur-
meester zijn verricht en of de geheele beoordeeling van het vleesch zelfstandig door
dezen ondergeschikten ambtenaar is geschied, is uit het geschrevene niet met zeker-
heid vast te stellen. Voor den nauwkeurigen lezer wijst het woordje ,.degelijk"
vóór „bacteriologisch p.H. en H. 2 S. proef" wel sterk op de mogelijkheid daarvan,
zoowel als het feit dat deze ambtenaar ter terechtzitting over deze onderzoekingen
de bewuste inlichtingen gaf.

Zou de eindbeoordeeling van het vleesch door hem zelfstandig zijn verricht, dan
zou dit zijn geschied in strijd met de bedoeling van art. 65, ie lid van het Kon.
Besluit van 5 Juni 1920, Stbl. 285.

Wat zijn onjuiste houding op de strafzitting betreft, verschuile men zich niet
achter de formeele redeneering dat § 12 van het K. B. van 5 Juni 1920, Staatsblad
285 niet spreekt over allerlei laboratorium-onderzoekingen, en dat daarom de
beoordeeling daarvan niet buiten de bevoegdheid van den hulpkeurmeester zou
vallen ; want ik geloof wel geen tegenspraak van deskundige zijde te ontmoeten
door vast te stellen dat een oordeel over alle hier genoemde onderzoekingen in het
algemeen, en over de daaruit in casu verkregen resultaten in het bijzonder, niet
tot het gebied van den hulpkeurmeester behooren. In analogie met de zeer beperkte
bevoegdheden hem in bovengenoemd Koninklijk Besluit voor de macroscopische
keuring toegekend spreekt dit voor den deskundige vanzelf.

De schuld voor dit buiten zijn bevoegdheden treden ligt dan m. i. echter niet
alleen, en mogelijk zelfs niet in de voornaamste plaats, bij dezen ondergeschikten
ambtenaar, doch ook bij het Hoofd van Dienst. Want indien deze het door mij
gewraakte gedrag van zijn hulpkeurmeester evenzeer zou hebben afgekeurd, dan
zou hij dezen daarover toch hebben onderhouden en zou de publicatie in „de Keur-
meester" toch wel niet hebben plaatsgevonden.

Indien het Hoofd van Dienst inderdaad zou goedkeuren, hetgeen hier is geschied,
dan zou hij daarmede m. i. blijk geven van een betreurenswaardig gebrek aan
inzicht in de juiste verdeeling der verantwoordelijkheid voor de verschillende zich
bij de keuring voordoende werkzaamheden. F,n zal dan ongetwijfeld de Inspecteur
belast met het toezicht op de uitvoering der Vleeschkeuringswct in dezen dienst
dat Hoofd op de onjuistheid van zijn standpunt wijzen of reeds gewezen hebben.

Het wekt tevens verwondering dat de Redactie van het Orgaan zelve niet een
desbetreffende aanteekening heeft toegevoegd, daar zij in dit zelfde No. onder
„Vragen en Antwoorden" op bladzijde 99 naar aanleiding van een vraag van een
hulpkeurmeester omtrent een bijzonder beeld van een algemeene tuberculose-achtige
infectie bij varkens, dezen terecht wijst op zijn beperkte bevoegdheid en zijn plicht
om de beoordeeling van dergelijke gevallen aan zijn chef over te laten. Het is te
hopen dat deze kwestie in het boven besproken verslag aan de Redactie ontgaan is en
zij hier alsnog op terug komt.

De van bevoegde zijde gemaakte opmerking, dat hier ook een taak ligt voor de
Mij. voor Diergeneeskunde, t.w. het op de juiste wijze ter kennis brengen van de
Rechterlijke Macht dat in het algemeen de hulpkeurmeester slechts als getuige,
niet als getuige-deskundige kan worden aangemerkt, onderschrijf ik ten volle.

Vergadering 7 Sept. j.1. te Emmen. Aanwezig 21 leden en de algemeene secre-
taris de Heer v. Heusden. Bij de opening der vergadering bracht de voorzitter
weemoedige hulde aan de nagedachtenis van het hoogstverdienstelijke lid der Mij.
W. v. d. Burg en verzocht de aanwezigen van hunne zitplaatsen op te staan.

De agenda volgende werden de bindende besluiten bij de tuberculose-bestrijding
met algemeene stemmen goedgekeurd en vastgesteld behoudens den uitslag van
het te houden referendum.

Een concept-reglement betreffende ziekenfondsen werd na enkele wijzigingen
goedgekeurd en zal, ter goedkeuring, het H.B. worden aangeboden.

Op Prof. Schornagel werden 21 stemmen uitgebracht als voorzitter der M. v. D. ;
op Prof. Krediet 20 en op Rutc.ers i als vice-voorzitter.

Voor de vacature van Heusden als lid van de redactie van het Tijdschrift voor
Diergeneeskunde werd geen tegencandidaat gesteld en als lid van de notulen-
commissie werd gecandideerd J. H. ten Thye.

Tot afgevaardigde en plaatsvervangend afgevaardigde naar de Algemeene
Vergadering werden resp. benoemd : L. v. Bergen en H. Venema.

Het voorstel van de afdeeling Gelderland—Overijsel betreffende de verlaging
der contributie op 65-jarigen leeftijd werd verworpen, evenals het voorstel Zuid-
Holland betreffende ziekenfondsen, en aangenomen het desbetreffende voorstel
van het H.B., echter aangevuld met ecne bepaling omtrent de door de niet leden
af te leggen verklaring.

Bij de behandeling van de begrooting werd de wensch uitgesproken dat er wat
meer voeling worde gehouden door het bestuur van het Dr. D. A. de jono-fonds
met de M. v. D. betreffende het besteden der gelden welke voor een groot gedeelte
door onze Mij. worden gefourneerd.

De rondvraag bracht discussies over de tarieven bij tuberculose-bestrijding, de
methoden van onderzoek, de betrouwbaarheid, verder koopkwesties, het optreden
van besturen van veefondsen inzake het vragen van ziekteverslagen van gestorven
of afgemaakte dieren. Na afloop der vergadering vereenigden zich de leden met
hunne dames (die inmiddels een autotocht in de fraaie omgeving van Emmen
hadden gemaakt) op het terrein van het zeer interessante dierenpark ten einde
daarna gezamenlijk te dineeren in hotel Postma. Een gezelschap van 38 dieren-
artsen en dames vormde een prettig geheel dat op den laten avond met tegenzin
werd ontbonden.

Dr. J. F. Dhont, Voorzitter; K. Schuijtemaker, Secretaris; J. A. Klauwers,
H. R. Wigersma, P. de Jong, Leden ; W. ten hoopen, P. H. van Kempen,
pl.v.v. Leden.

a. een correspondentie met het Hoofdbestuur der Maatschappij voor Dierge-
neeskunde over een uitspraak van den Centralen Raad in zake een klacht tegen
iemand, die, tegen den uitgesproken wensch van de Maatschappij in, sera en ent-
stoffen afleverde aan particulieren ;

b. een klacht van een lid der Maatschappij tegen een ander lid over ongeoor-
loofde uitlatingen, in dit verslag niet nader te definieeren ;

c. een verzoek van een lid der Maatschappij om een bepaalde Collega, niet lid
der Maatschappij, optredende als adviseur van een geneesmiddelen verkoopende

maatschappij, door een boycot van de Maatschappij te treffen werd onuitvoerbaar
geacht, omdat zooiets moet plaats vinden door een Bindend Besluit, tot voorstelling
waarvan het Hoofdbestuur niet bereid bleek te zijn ;

d. een klacht tegen een lid der Maatschappij, die door lichtvaardig doorgeven
van door hem verkregen inlichtingen een bepaald instituut in zijn goeden naam
zou schaden. De uitspraak van den Centralen Raad is gepubliceerd in het Tijd-
schrift voor Diergeneeskunde.

e. de publicatie in een bepaald orgaan over de handelingen van een collega bij
een sollicitatie gaf den Centralen Raad geen aanleiding verdere stappen te doen.

ƒ. Verder werden nog verschillende zaken voorbereid en nog, zulks aan de hand
van een bepaald geval, gesproken over de medewerking van collega\'s aan niet
wetenschappelijke tijdschriften, de zgn. populaire lectuur. De meening van den
Centralen Raad is, dat wat er in veel gevallen gebeurt niet goed is, maar dat wij
onmachtig zijn er tegen in te gaan.

cl. een correspondentie met het Hoofdbestuur over de vertegenwoordiging van
den Centralen Raad op algemeene vergaderingen.

d. een klacht van een collega tegen een anderen wegens het zich niet houden aan
de Bindende Besluiten in zake tuberculosebestrijding. De betreffende vollega\'s
zijn gehoord in de volgende vergadering en het gelukte partijen tot elkander te
brengen en in den vervolge zullen de Bindende Besluiten van de Maatschappij
geëerbiedigd worden.

e. een klacht van een collega tegen een anderen wegens het ten verkoop depo-
neeren van geneesmiddelen bij een particulier wonende in het praktijkgebied van
klager.

Uit deze klacht bleek ook vooral de slechte verhouding tusschen verschillende
collega\'s in dit gebied. Daarop is de aandacht van Het Dagelijksch Bestuur der
Maatschappij gevestigd. Wat betreft de zaak zelve is na bekentenis van beklaagde
gewezen op de afkeuring van zijn handelingen door den Centralen Raad, en
medegedeeld, dat hij zich in den vervolge van dergelijk optreden heeft te onthouden.

ƒ. Een overtreding van een Bindend Besluit in zake de tuberculose-bestrijding
werd gestraft met een boete van ƒ 25.—.

g. Gehoord werd een collega, die entstoffen, naar hij meende ter verdere distri-
butie naar het buitenland, direct aan leeken verkocht. Later bleek dat onze collega
was bedrogen. Over zijn handelingen betuigde hij zijn spijt. Volstaan werd met het
geven van een waarschuwing.

a. een klacht van een firma tegen een collega, in zake unfaire handelingen van
dien collega.

Zoowel de firma als de collega zijn gehoord, de laatste liet zich daartoe bijstaan
door zijn rechtskundig adviseur.

De Centrale Raad heeft gemeend zijn bemoeiingen in deze zaak te moeten be-
perken tot de vraag of er iets gebeurd was in strijd met de waardigheid van ons
beroep. Aan partijen is bericht het geschil door den burgerlijken rechter te laten
beoordeelen.

b. Gehoord zijn een paar collega\'s, waarover reeds in het verslag van de vorige
vergadering iets is vermeld.

a. een schrijven van het Hoofdbestuur over een publicatie van den Centralen
Raad, waarin ter sprake gebrachte personen zijn aangegeven door hun beginletters
van den naam, wat bij gissingen van de leden en andere lezers aanleiding geeft tot
vergissingen. Het is moeilijk hierin verandering te brengen; publicatie met naam is

een straf volgens Artikel 26 van de stutaten en als zoodanig was deze publicatie riiet
bedoeld. Voortaan zal in dergelijke gevallen steeds worden gepubliceerd met de
letters X.Y.Z. enz.

b. een door het Hoofdbestuur ingewonnen juridisch advies over het principieele
van een bepaalde uitspraak zal nader worden bestudeerd.

c. Verder werden voorbereidende besprekingen gehouden over de behandeling
van een ingekomen klacht van een lid der Maatschappij, die zich door een in het
Tijdschrift voor Diergeneeskunde geplaatst artikel beleedigd acht.

Het jaar 1934 is voor den Centralen Raad een zeer moeilijk jaar geweest. De
Centrale Raad heeft ook een praeventieve functie en een onderdeel daarvan is te
zoeken naar datgene wat vereenigt. Om steeds het juiste midden te vinden tusschen
deze en de andere opgelegde taak is moeilijk. Bovendien waren de moeilijkheden
nog toegenomen door tamelijk uitgebreide mutaties in de samenstelling van den
Centralen Raad.

Aan het einde van het verslagjaar is Voorzitter Dr. Dhont vervangen door col-
lega Tf.nhaeff. Het lid Klauwers werd pl.v.v. lid, terwijl het pl.v.v. lid ten Hoo-
pen lid werd. Het aantal pl.v.v. leden werd verhoogd tot drie en aangevuld met
Dr. Beijers.

De zoo noodige stabiliteit voor een lichaam als den Centralen Raad is nu naar
wij hopen verkregen. Het werk van den Centralen Raad eischt dat.

Beëindigen wij dit verslag met nogmaals een beroep te doen op de leden van
de Maatschappij tot innige samenwerking met de leden van den Centralen Raad,
opdat de opgelegde taak, in normale tijden reeds moeilijk, in deze tijden dubbel
zwaar, naar behooren kan worden uitgevoerd.

„Zeer groote belangstelling bestond bij het afscheid van collega Grashuis, door
diens vertrek naar Arnhem. Vele afgevaardigden van onderscheidene landbouw-
organisaties uit Zelhem en omstreken waren samen gekomen om den Heer en
Mevrouw Grashuis een waardig afscheid te bereiden.

Burgemeester Rijpstra dankte hartelijk voor het vele goede werk, dat door
Grashuis is verricht gedurende de zestien jaren, dat hij in Zelhem en omgeving
de praktijk uitoefende, bood een zeer fraaie oorkonde aan uit naam van twintig
vereenigingen, bovendien een tweetal étui\'s met tafelzilver.

Dr. van der Poest Clement sprak als Voorzitter van de Vereeniging, Coöpera-
tieve Boerenleenbank, maar ook als buur en vriend, de Heer Beunk als Voorzitter
van de afdeeling Zelhem der Geldersche-Overijselsche Maatschappij van Landbouw,
de Heer Massink, als Voorzitter van de roodbonte-fokvereeniging te Zelhem, de
Heer Bakker namens de landbouwafdeeling C.B.T.B.. de Heer Heusinkveld
bracht den dank over van de varkensfokvereeniging in den Achterhoek, de Heer
Muller uit Doetinchem sprak uit naam van de proefmesterij en ten slotte de Heer
Klomp als vertegenwoordiger der geitenfokvereeniging. Uit het geheele verslag
in de Graafschapbode blijkt, hoe het werk van Grashuis, èn als dierenarts, èn als
veeteeltkundige èn als deskundige in zake de voeding van het vee, werd gewaar-
deerd en geacht.

Amsterdam. Door B. en W. werden voorstellen gedaan tot wijziging van de ver-
ordening op de heffing van gelden voor het gebruik van veemarkt en abattoir,
waarbij de bedoeling voorzat om de vergoeding voor het gebruik van het koelhuis
op te nemen in het slachtrecht en, wat ingevoerd vleesch betreft, in het keurloon.
De uitvoering van het verbouwingsplan werd in het verslagjaar nog niet ter hand
genomen.

Vermeld wordt het volgende geval onder de rubriek boeten, enz. Een loonslager,
wien door den Directeur een boete was opgelegd wegens het niet opvolgen van een
door een opzichter gegeven aanwijzing en die deze boete inmiddels betaald had,
deed de gemeente A. dagvaarden tot terugbetaling van het bedrag dier boete, aange-
zien z.i. de boete niet verschuldigd was. De kantonrechter stelde den loonslager in
het gelijk en de gemeente Amsterdam werd veroordeeld tot terugbetaling der boete.
Deze uitspraak was gebaseerd op de overweging, dat in casu het opleggen van boete
een daad van rechtspraak is, welke door den Rechter behoort te worden uitgeoefend.
De Procureur-Generaal bij den Hoogen Raad teekende in het belang der Wet
cassatie aan en wel met voor de gemeente gunstigen uitslag. De Hooge Raad over-
woog, dat het opleggen van boeten aan gebruikers van een abattoir niet als een
straf in de gewone beteekenis is te beschouwen, maar als een ordemaatregel, waartoe
de Directeur, op grond der verordening, bevoegd is.

Het totaal aantal slachtingen liep terug van 193.992 in 1933 tot 180.343 in 1934.
Zeer sterk was de daling der runderslachting, n.1. ruim 11.000 stiuks. Evenals elders
nam de hoeveelheid ingevoerd vleesch toe, alleen de hoeveelheid ingevoerd vet
nam af met ruim 270.000 K.G.

In het bijzonder wordt gewezen op den grooten invoer van geslachte nuchtere
kalveren ; ten opzichte van het jaar 1931 bedroeg die stijging zelfs 254%. Ook nam
de invoer van geslachte schapen sterk toe. Bedroeg in 1932 de invoer slechts 3%
van het aantal aan het abattoir geslachte schapen, in 1934 steeg dit percentage
tot 87%. De veelal geuite bewering, dat de grootte van het keurloon in dezen een
rol van beteekenis speelt, kan niet worden onderschreven. In A. is b.v. het slachtgeld
voor nuchtere kalveren ƒ 1.—, het keurloon slechts 10 cent lager, welk bedrag dus
zou moeten opwegen tegen het keurloon ter plaatse van slachting, alsmede tegen
de vervoerkosten.

Zeer terecht wordt opgemerkt, dat het verplaatsen der slachtingen van dieren
van de openbare slachthuizen der groote steden naar particuliere slachtplaatsen
in kleinere plaatsen het bestaansrecht en het eigenlijke doel van eerstgenoemde
inrichtingen aantast, zoodat het instellen van een onderzoek naar de juiste oorzaken
van dit verschijnsel (waarbij ook aandacht ware te schenken aan de wijze van vast-
stelling van den accijns op het geslacht) ten zeerste gewenscht is.

Wat het vleeschverbruik betreft, per inwoner berekend was dit gedurende 1934
te stellen op 35,42 K.G. (v.j. 41,62 K.G.). De gemiddelde jaarlijksche omzet per
slagerswinkel ging in het verslagjaar met bijna 3000 K.G. achteruit. Het aantal
slagerswinkels bedroeg 998.

Het tuberculose-percentage bedroeg voor runderen 34,99%, en voor varkens
11,54%. Het trichinenonderzoek leverde geen resultaat op. Bij het bacteriologisch
vleeschonderzoek wordt vermeld, dat de bepaling van de pH. van het vleesch tot
een onmisbare methode is geworden voor een objectieve en juiste beoordeeling van
organoleptisch meer of minder afwijkend vleesch. Het aantal afgelegde winkel-
bezoeken bedroeg 20.152; aantal inspecties op den openbaren weg, inclusief markten,
2885. In totaal werden bij deze inspecties afgekeurd 6835 K.G. vleesch, 6691 blikken
vleeschconserven en 3529 K.G. vleeschwaren.

Niettegenstaande de exploitatie van het koelhuis een nadeelig saldo opleverde
van ƒ4165,15, kon nog aan de gemeente een uitkeering worden gedaan van
ƒ 356.033.—.

Utrecht. In het afgeloopen jaar werd nog niet overgegaan tot eenigerlei verbetering
van de inrichting, omdat de financieele toestand der gemeente hiertoe een beletsel
vormde. De daling in de koopkracht der bevoking heeft zich in 1934 merkwaar-
digerwijze nog niet duidelijk geopenbaard in de grootte van het vleeschverbruik.
Met ingang van 6 Sept. 1935 werd een overeenkomst aangegaan met de N.V. Gekro,
zoodat de destructor op het terrein der slachtplaats buiten werking werd gesteld.

Ook te Utrecht weer een vermindering der slachtingen van runderen, schapen en
kalveren. In totaal bedroeg het aantal slachtingen 48.043, tegen 50.347 in 1933.

De invoer van versch vleesch nam aanmerkelijk toe. In de 18 buitengemeenten
werden 4190 slachtingen gekeurd.

Toezicht werd uitgeoefend op 63 slagersbedrijven in de omliggende gemeenten
en op 265 slagerswinkels en 609 vleeschwarenwinkels te Utrecht. Aan de slagers-
winkels en -werkplaatsen werden 3347, aan de vleeschwarenwinkels 310 bezoeken
gebracht. Bij deze inspecties werden afgekeurd 15.933 K.G. vleesch en 11.854 K.G.
vleeschwaren.

Het tu\'oerculose-percentage bedroeg voor den geheeien keuringskring bij run-
deren 17,77%, varkens 14,98%, graskalveren 1,3%, vette kalveren 0,54%. Gysti-
cercosis kwam voor bij 128 runderen en 61 graskalveren. Bij 25 runderen en 19 gras-
kalveren bleken de parasieten levensvatbaar.

Een groot deel van het verslag is gewijd aan de opening van het slachthuis te
Zaandam, op 2 Aug. In zijn openingsrede wees de Burgemeester van Zaandam
er nog op, dat het maken van winst ten voordeelc van de gemeentekas, zooals dit
bij vele slachthuizen in den loop der jaren gewoonte is geworden, krachtens de
bepalingen van de gemeenschappelijke regeling tusschen de gemeenten der Zaan-
streek, hier is uitgesloten. Deze nieuwe gemeenschappelijke regeling werd intussehen
voorloopig slechts door 5 gemeenten aangenomen, terwijl 3 gemeenten haar ver-
wierpen en 2 nog geen beslissing hebben genomen. In verband hiermede zijn de
besluiten van de 5 eerstgenoemde raden nog niet door Gedep. Staten goedgekeurd,
zoodat in het verslagjaar slechts de slachtingen voor Zaandam op het abattoir
hebben plaats gehad.

Het totaal aantal slachtingen in den kring is, vergeleken met 1933, afgenomen.
De invoer van varkensvleesch nam toe met bijna 40%.

Bij het bacteriologisch vleeschonderzoek werd 6 maal paratyphus gevonden bij
kalveren. Tuberculose kwam voor bij 29,7% der runderen, en 11,1% der varkens.

Het aantal vleeschwinkels bedroeg 107, vleeschwarenwinkels 300. Het aantal
inspecties bedroeg 780.

Amersfoort. Bij ministerieele Beschikking van 30 Nov. 1934 werd, bij wijze van
proef, tijdelijk toestemming verleend om varkens, geslacht in de inrichting der
Firma Noack, bij de levende keuring van een tatoueermerk te voorzien, inplaats
van een oormerk. De bestaande regeling met de Gemeente-reiniging inzake het
ophalen en verbranden van cadavers en afgekeurd materiaal voldeed zoo goed,
dat besloten werd voorloopig geen contract met de Gekro aan te gaan.

De 60 slagerswinkels en 4 slachtplaatsen in de buitengemeenten werden 920 maal
geïnspecteerd. Het totaal aantal slachtingen in den keuringskring was 2886 stuks
minder dan in 1933.

Tuberculose kwam voor bij 16,8% der runderen en 2,7% der varkens ; echino-
coccosis bij 2,8% runderen, 18,5% paarden. Evenals in vele andere keuringsdiensten
kan ook in Amersfoort geconstateerd worden, dat nog steeds geen vermindering
van het aantal echinococcose-gevallen te bespeuren is, integendeel is bij paarden
een vermeerdering waar te nemen.

Volgens een bericht in de „Vee- en Vleeschhandel" heelt de Minister van Sociale
Zaken aan de Provinciale Besturen bericht, dat de termijn gedurende welke de ont-
heffing van het bepaalde in art. 61 van het Kon. Besluit van 5 Juli 1920, Stbl. 285,
zooals dit gewijzigd is, verleend kan worden, op 1 Juni 1936 eindigt. Dit betcekent
dus, dat op dien datum alle gemeenten tot de destructie van afgekeurd vee en vleesch
zullen moeten overgaan.

Uitgezonderd worden alleen eenige met name genoemde gemeenten, die door
haar ligging of door andere bijzondere omstandigheden niet in de gelegenheid zijn
zich bij een bestaanden destructor aan te sluiten. Dit zijn de gemeenten : de Wad-
deneilanden, de gemeenten op Goeree en Overflakkee, Tiengemeenten, de deelen
der in de Biesbosch gelegen gemeenten en voorloopig de provincie Zeeland. Aan
de ministeriecle beschikking is een indeeling der gemeenten, die verplicht worden
tot destructie over te gaan, toegevoegd, waarbij is op te merken, dat geen bouw
van nieuwe destructoren van noode is, aangezien de bestaande destructoren vol-
doende capaciteit hebben.

Het komt in den laatsten tijd nogal eens voor, dat vonnissen, geveld wegens over- •
treding der Vleeschkeuringswet, door het Openbaar Ministerie in een of meer
dagbladen worden gepubliceerd. De meest voorkomende overtredingen dier wet
zijn die van art. 35 en art. 40, t.w. het vervoeren of in voorraad hebben respectie-
velijk van niet van de vereischte goedkeuringsmerken voorzien vleesch en van on-
deugdelijk vleesch of vleeschwaar.

Naar aanleiding van deze vonnissen verscheen in de „Vee- en Vleeschhandel"
van 27 Sept. j.1. een beschouwing over dit onderwerp, waaraan het volgende is ont-
leend.

Het openbaar maken van een rechterlijke uitspraak in een strafzaak is een „bij-
komende" straf, de hoofdstraf is de boete of hechtenis. In art. 42 der Vleeschkeurings-
wet is hel opleggen dezer straf, n.1. publiceering der uitspraak, aan den Rechter
overgelaten. De Warenwet (art. 6, 2e lid) daarentegen laat het openbaar maken
van een rechterlijke uitspraak wegens overtreding der gemeentelijke verordening
op de keuring van waren over aan het inzicht van het collcgc van B. en W. Ook
ten aanzien van vonnissen wegens overtreding van alle andere gemeentelijke straf-
verordeningen hebben B. en W. thans op grond van art. 195 der Gemeentewet
de bevoegdheid die vonnissen bekend te maken, indien althans de Gemeenteraad
in de verordening aan B. en W. die bevoegdheid heeft verleend.

Deze materie is dus, wat de kwestie wie het rechterlijk vonnis publiceert, niet
uniform geregeld. Dit laatste geldt eveneens voor de vraag wanneer de publicatie
zal geschieden.

In art. 42, ie lid, der VI.wet is bepaald, dat bij overtreding van eenige artikelen
dier wet de Rechter bij eerste veroordeeling de openbaarmaking van zijn vonnis
kan gelasten, m.a.w. het staat hem geheel vrij zulks te doen of na te laten. Bij een
tweede overtreding binnen 5 jaar na de eerste evenwel moet, ingevolge het 2c lid
van art. 42, de Rechter gelasten zijn uitspraak te pubiiceeren. Voor die publicatie
zorgt dan het Openbaar Ministerie.

Wegens overtreding van de verordening op de keuring van waren daarentegen
staat het B. en W. in alle gevallen vrij al dan niet tot bekendmaking over te gaan. Zij
zijn dus, b.v. ten opzichte van iemand, die voor de eerste maal in overtreding is vrij
het vonnis te pubiiceeren en dit laatste na te laten met betrekking tot iemand, die
herhaaldelijk gestraft is. Er is dus geen eenheid van rechtsbedeeling.

In verband met verschillende aanvragen om serum tegen Weilsche Ziekte, bericht
ik, dat het in de kliniek voor Kleine Huisdieren polivalente serum uitsluitend ten
dienste van de kliniek zelf wordt gebruikt.

Wij lezen in het Algemeen Zuivel- en Melkhygiënisch Weekblad van 20 Septem-
ber 1935 de volgende belangrijke mededeeling :

Uitsluiting van consumptie-melkbedrijven welke niet aan de gestelde
hygiënische eischen voldoen.

Bij de invoering van de consumptiemelk-regeling is de Crisis-Zuivelcentrale uit-
gegaan van de gedachte, dat liet recht om consumptiernelk te mogen leveren slechts
ontleend zou kunnen worden aan het feit, dat de betrokken veehouder in het jaar
of in de jaren vóór het in werking treden van deze regeling reeds consumptiernelk
leverde. Men is hierbij dus van z.g. oude rechten uitgegaan.

Als gevolg van de systematische controle, welke de Mclkcontrólestations nu reeds
sinds geruimen tijd uitoefenen, zoowel als door de ingestelde bedrijfsinspecties, is
naar de meening der Centrale thans het oogenblik aangebroken, waarop met da
uitsluitend op oude rechten gebaseerde regeling moet worden gebroken en hygiënische
eischen, welke aan den toestand van stal en vee en aan de wijze van melkwinning
moeten worden gesteld, en de uitslag van het kwaliteitsonderzoek der melk, bij de
beoordeeling van de vraag, of een contract kan worden toegekend, mede dienen
te worden in aanmerking genomen.

Bij een evcntueele handhaving van de thans geldende consumptiemelk-regeling
denkt de Centrale er in het volgend contractjaar toe over te gaan om die veehouders,
wier melk gedurende het vorige jaar (dit is dus het huidige Regeeringscontract-
jaar) voor minder dan 30 pCt. in de eerste klasse werd ondergebracht, of wier be-
drijf bij de bedrijfsinspecties als „slecht" moest worden gekwalificeerd, voor het in
aanmerking doen komen voor een contract uit te sluiten. Uit het feit, dat gemid-
deld meer dan Go pCt. der melkmonsters in de eerste klasse kon worden onderge-
bracht, blijkt voldoende, dat zij, die thans nog met minder dan 30 pCt. der beoor-
deelingen in de eerste klasse komen, niet voldoende zorg aan de winning en be-
handeling hunner melk besteden, zoodat zij zeker geen aanspraak kunnen maken
op de benaming „consumptiernelk."

Hiermede wordt een doel bereikt dat uit melkhygiënisch oogpunt van zeer groote
bctcekenis moet worden geacht. Afsplitsing van de totaal ongeschikte bedrijven is
de eerste stap. Houdt deze regeling stand, dan volge daarop binnen hetgeen prac-
tisch uitvoerbaar zal blijken, verzwaring van de eischen, zoowel wat inrichting
der bedrijven, reinheid der melk en melkwinning en gezondheidstoestand van het
vee betreft.

Den leiders der Crisis-Zuivel-Centrale, moge hier hulde worden gebracht voor
de doeltreffende wijze waarop de volksgezondheid hier wordt bevorderd.

Twelfth International Veterinary Congress New York, N.Y., August 13
to 18, 1934.

At the closing meeting of the Congress, held on Saturday, August 18, 1934, the
following resolutions were passed :

I. Amending Paragraph 25 of the Bylaws of the International Veterinary Congress.

(a) That besides the three languages officially adopted for the International
Veterinary Congresses up to the present time, other languages will be considered
equally as official for future Congresses, under the condition specified, that each
of them have at least 200 subscriptions.

(b) That in order for this arrangement to be practical, it is indispensable that
the subscriptions be made at least 6 months before the opening of a Congress. The
subscriptions must name the language in which the subscribers desire that their
communications be made. Eventually the expense for additional interpreters in the
language specified will be borne by the country (or countries) which demand that
the language (or languages) be accepted officially.

(a) That the principles laid down in the resolution adopted by the Congress at
The Hague, concerning the combating of bovine tuberculosis,¹) have proved to be
successful and that they be continued further, and

(a) That the Twelfth International Veterinary Congress—realizing that from
the information available up to the present time on the subject of „lymphadenitis
of sheep", there arise fundamental differences of opinion as to the significance of
the anatomico-pathological lesions of this disease, which is the reason for the dif-
ferences in the judgments which the different veterinary services apply in meat
inspection—exhort interested countries to submit this problem for study by an
international commission of experts.

Resolution XI of the Ninth International Veterinary Congress, held at The
Hague, follows :

(1) Effectually to prevent the further spread of bovine tuberculosis and to con-
quer the disease, gradually but certainly, governmental measures are wanted.

(2) The governmental measures must extend to all forms of this disease and in
the first place to open tuberculosis of the lungs and to tuberculosis of the udder,
secondly to tuberculosis of the uterus, the bowels and kidneys.

(3) For the forms of tuberculosis mentioned under 2 compulsory notifying report
must be introduced.

(4) Animals suffering from open tuberculosis are to be killed immediately ; the
owners must be indemnified. The stables of these animals and their immediate
surroundings must be disinfected.

(5) To prevent that tuberculosis is spread by the milk residues of the dairy farms,
sufficient sterilization of the skimmed milk, buttermilk, and whey, before they are
used as food for animals, must be recommended and also the destruction of the
centrifuge rests.

(6) Besides the governmental measures against open tuberculosis of cattle,
extensive voluntary measures to repress tuberculosis protected by government
ought to be recommended to the owners, and their general application encouraged
with the help of the State.

(7) To secure a uniform execution of governmental measures against tuberculosis
and to promote essential private measures, a central institute for the struggle against
tuberculosis should be established in all countries.

(8) The obtaining of tuberculin for veterinary purposes is to be controlled by
the State. In every case, tuberculin may only be given to medical and veterinary
surgeons.

(9) The next Congress should treat measures to be taken against breeding cattle
reacting on tuberculin, from the point of view of international traffic.

(10) The Congress invites the Permanent Committee of the international veteri-
nary congresses to study the opportunity of an international committee for com-
bating the tuberculosis of cattle, and, if possible, to formulate a proposal for the
next Congress.

(b) That after „forms of tuberculosis" in paragraph 3, there should be added :
„Also for cases of tuberculosis in calves and pigs revealed by meat inspection,"
and that the following addition be made to paragraph 6 : „This especially concerns
the efforts made toward the eradication of tuberculosis in herds only slightly infected ;
also the selection and maintenance of herds from tuberculosis," and

(c) That researches on immunization against tuberculosis should be supported
by the governments of the various countries.

(a) That the resolution of the Eleventh International Veterinary Congress in
London,^l) asking for the creation in each country of an organization, having a central
seat, for the control of the diseases incident to the rearing of young animals, is hereby
repeated.

(a) That the Congress adopt a recommendation of the Permanent Committee
which proposes the appointment of a permanent international committee on the
control of parasites and parasitic diseases, to include a representative of each par-
ticular country ; that the committee should not confine its activities to meetings at
long intervals, but that there should be a constant interchange of information on
the subject between members of the committee, and that the representative of each
country should be in a position to communicate new findings in this field to the
workers concerned.

(a) That in the future Congresses, the sessions on diseases of poultry should be
combined, in order that the necessary attention may be given to these worthy pro-
blems which are continually increasing in importance.

(a) That instruction in genetics be extended in the schools and faculties of veteri-
nary medicine.

(A) That scientific societies of veterinary medicine devote more time to the pro-
blems of applied genetics.

(c) That an international agreement be brought about among the zootechnic
instructions of the different countries toward as close a collaboration as possible
from the scientific standpoint.

(d) That the International Veterinary Congress continue to retain the problem
of genetics on its program.

VIII. Publication of Veterinary Knowledge and its More Adequate Distribution Throughout
the World.

(a) That the Twelfth International Veterinary Congress hereby embody in its
deliberations a broad recognition of the importance of prompt announcement
and wide distribution of significant results of sound research.

(b) That the nations provide adequate facilities, personnel, and funds for per-
fecting present methods of disseminating knowledge, thereby facilitating early and
broad use of such knowledge, aiding research, and preventing duplication of effort.

(ic) That action be taken by delegates of the Congress to acquaint proper officials
of their governments with the practical and economic benefits that will accrue to
their countries through the provision of this resolution.

(id) That publications direct attention to international aspects of results and
other studies and that nomenclature be of international clarity of or a nature to
permit clear translation.

(e) That mailing lists and other details of distribution be so organized and fre-
quently revised as to carry out fully the intent and provisions of this resolution.

Resolution VIII of the Eleventh International Veterinary Congress, held in
London, follows :

That having regard to the good results of the organization for combating dis-
eases of the new-born in Germany, the Congress recommends that in all countries
similar organizations should be established, with a view to the formation of an
International Union for that purpose, to which each country would furnish annual
reports for circulation to all countries concerned.

(a) That wholesome milk can be obtained only from healthy cows. Milk from
diseased cows can transmit diseases that may greatly endanger human health or
may even prove fatal to man ; that the prevention of these infections is one of the
duties of the veterinarian, as it is a question of diagnosing animal diseases.

(4) That regulations relative to the cleanliness and keeping quality of milk,
even with compulsory pasteurization, cannot be substituted for veterinary milk
control.

(c) That for these reasons, veterinary milk control is an absolute necessity in cases
where there is official milk control.

(a) That the Twelfth International Veterinary Congress, in approving the very
interesting report of Doctor Mohler on the „Relationship of Veterinary Science
to Animal Breeding and Public Health and the Legal Protection of the Practicc
of Veterinary Science", applaud Doctor Mohler and all the functionaries of the
Bureau of Animal Industry, whose work is highly appreciated in all the countries
and that it extend its homages and felicitations to the American Government, wh:>
founded this great institution.

France : Président: Prof. Dr. E. Leclainche, Directeur de l\'Office International
des Epizoöties, Paris (Vile), 9 Avenue Emile Acollas.

Etats-Unis d\'Amérique : Vice-Président : Dr. J. R. Mohler, Directeur du Bureau
of Animal Industry, Ministère d\'Agriculture, Washington.

Allemagne : Vice-Président : Dr. V. Stang, Professeur à la Faculté vétérinaire
de l\'Université, Berlin, Philippstrasse 13.

Pays-Bas : Secrétaire général et Trésorier : Prof. Dr. L. de Blieck, Directeur de
l\'Institut des maladies parasitaires et infectieuses de l\'Université de l\'Etat, Utrecht.

Angleterre : 2e Secrétaire : P. J. L. Kelland, M.R.C.V.S., Chief Veterinary
Officer, Ministry of Agriculture and Fisheries, Londres.

Afrique du Sud : Dr. P. J. du Toit, Directeur des Services Vétérinaires, Onderste-
poort Laboratories, Pretoria.

Autriche : Dr. Karl Kasper, Chef du Service Vétérinaire, Ministère d\'Agriculture,
Vienne.

Belgique : Prof. Dr. P. Rubay, Professeur-Recteur de l\'Ecole de médecine Vété-
rinaire de l\'Etat, Cureghem.

Brésil : Prof. Dr. G. E. Hermsdorff, Assistant-Chef du Service Sanitaire Animal,

Bulgarie : Prof. Dr. Stephan Anc.eloff, Directeur de l\'Institut d\'Etat de bac-
tériologie vétérinaire et de l\'Institut de bactériologie, sérologie et maladies infec-
tieuses de l\'Université, 3 rue Alabinska Sofia.

Cuba : Dr. Bern, J. Crespo y Garcia, Directeur du département des produits
biologiques de la compagnie Lykes Brothers, Habana.

Danemarck : G. Petersen, Chef du Service Vétérinaire, Copenhaque, K. Slotholms-
gade 16.

Egypte : Ahmed Farid Bey, Directeur du Service vétérinaire au Ministère
d\' Agriculture, Caire.

Etats unis d\'Amérique : Dr. Adolph Eichhorn, Directeur du Lederle Antitoxin
Laboratorie. Pearl River, JVew-Tork. Dr. H. Preston Hoskins, Secretary-Editor
American Veterinary Médical Association, 221 N. La Salle Street, Chicago (III).

Finlande : Dr. Vaïno Kankaanpaa, Chef de la Section Vétérinaire au Ministère
d\'Agriculture, Helsingfors.

Japon : Prof. Dr. Naoshi Nitta, Professeur à la Faculté d\'Agriculture, Komaba,
Tokyo.

Pologne : Colonel M. Marczewski, Inspecteur-Génétal, Chef des Services Vété-
rinaires au Ministère d\'Agriculture et des Réformes agraires, Varsovie.

Portugal : Dr. Jose Miranda do Vale, Professeur à l\'Ecole supérieure de Mé-
decine Vétérinaire, Lisbonne.

Roumanie : Georges Ionesco-Braila, Directeur-Général des Services Zootech-
niques et Sanitaires Vétérinaires, Bucharest.

Suède : Prof. Sven Wall, Directeur de l\'Institut Bactériologique Vétérinaire
de l\'Etat, Stockholm.

Suisse : Dr. G. Flückiger, Directeur de l\'Office Vétérinaire fédéral, Berne.

Prof. Dr. W. Frey, Doyen de la Faculté de Médecine Vétérinaire de l\'Université
de Rurich.

Prof. Dr. W. Steck, Doyen de la Faculté de Médecine Vétérinaire de l\'Univer-
sité de Berne.

Tchécoslovaquie : Dr. F. Pfaff, Conseiller Ministériel au Ministère d\'Hygiène,
Prague.

Turquie : Dr. Meiimed Nouri Bey, Député de Mardin à la Grande Assemblée
nationale de Turquie, Ankara.

Union des Républiques Soviétistes Socialistes : Prof. K. I. Skrjabine, Directeur de
l\'Institut central Helminthologie, Moscou (XII) Starospansky Perenlok 3.

De rapporten van het 12e Internationaal Veeartsenijkundig Congres, dat in
1934 te New-York gehouden werd, zijn nu verschenen. Zij worden uitgegeven in
3 deelen, ieder van 350—500 pagina\'s, inhoudende 82 publicaties en de discussies
hierover, de radio-uitzendingen, beschrijvingen van de gehouden post-congres-
clinieken, tentoonstellingen, enz.

Deze hoogst belangrijke wetenschappelijke publicaties, die het allernieuwste op
veeartsenijkundig gebied brengen, kunnen niet genoeg onder de aandacht der
Collegae gebracht worden. De onderwerpen, waarover rapporten zijn uitgebracht,
behooren tol het gebied der Pathologie, Bacteriologie en besmettelijke ziekten ;
Interne geneeskunde, Chirurgie en Verloskunde ; Veterinaire Parasitologie en
Parasitaire ziekten ; Pluimveeziekten ; Tropische ziekten ; Vleesch- en melkhygiëne ;
Veeteelt en voedingsleer.

Ook de niet-leden van het Congres kunnen in het bezit komen van deze rapporten.
Bestellingen zijn te richten aan den Secretaris van het I2th Veterinary Congress,
Dr. H. Preston Hoskins, 221 N. La Salie Street, Chicago (Illinois), tegelijk met
betaling van $ 5.— voor de 3 deelen, aan den Penningmeester Dr. J. R. Möhler,
Bureau of Animal Industry te Washington D.C.

Ondergeteekende is ook bereid voor bestellingen en betalingen te zorgen, indien
de Collegae hun wensch hiertoe vóór 1 November a.s. kenbaar maken.

Doctoraal-examen Veeartsenijkunde 2e gedeelte : geslaagd G. J. Hoeflake,
G. W. J. Wouters en H. v. Zwol.

Bevorderd tot Doctor in de Veeartsenijkunde G. J. A. Kerstens, Directeur van
het Abattoir te Roermond, op een proefschrift getiteld: „Microscopisch onderzoek
van vleeschwaren".

T. C. Schol, belast met waarneming betrekking Inspecteur, geplaatst te Makassar.

Dr. F. C. Kraneveld, benoemd tot lid Natuurwetenschappelijke Raad voor
Ned.-lndië.

Ch. Karimoen, laatstelijk Gouv. Indisch veearts, benoemd tot Gouv. veearts,
ter beschikking Prov. Oost-Java.

Dr. W. Treffers, op verzoek, eervol en met recht op pensioen, uit \'s Lands
dienst ontslagen. Gevestigd te Bandoeng.

Dr. J. Witkamp, directeur Nederl. Indische Veeartsenschool, op verzoek, eervol
en met recht op pensioen, uit \'s Lands dienst ontslagen.

Dr. J. C. Witjens, dirig. paardenarts 2e klasse, bevorderd tot dirig. paardenarts
Ie klasse en benoemd tot Inspecteur van den Militair Diergeneeskundigen Dienst,
tevens Hoofd der Xlde Afdeeling van het Departement van Oorlog.

Dr. J. M. G. Numans, dirig. paardenarts ie klasse, op verzoek, eervol en met
recht op pensioen, uit H.M.\'s militairen dienst ontslagen.

J. van der Hoek, mil. paardenarts ie klasse, acht maanden verlof naar Europa,
ingaande 18 Sept. 1935.

Verhuisd : M. Frankenhuis, Amsterdam, van Weesperzijde 5 boven, naar Wees-
perzijde 3 boven.

Een Typhus-epidemie in Koningsbergen wordt door Assmann en Dembowski \')
vermeld. De besmetting ging uit van een melk-ontvangstation in de omgeving,
waar 3 arbeiders typhus kregen. Van een boerderij daar naast, die melk aan het
station leverde, was de boerin, na een typhusaanval het vorig jaar, bacillendraagster
gebleven ; dit was bekend, en zij mocht zich niet met het bedrijf bemoeien ; deed
dit echter toch, toen zij bij gebrek aan personeel, moest invallen, en was zeer zeker
oorzaak van besmetting der melk. In het geheel waren er 223 typhusgevallen. Groo-
tere uitbreiding werd door doeltreffende maatregelen voorkomen.

Bij de aanvang van de wetenschappelijke vergadering van de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde is het mij een groot genoegen zovele
collega\'s welkom te mogen heten. Ik doe dat met te meer genoegen,
omdat ik gemerkt heb, dat zeer velen Uwer Uwe dames naar Utrecht
hebben medegenomen. De dames hier hebben een comité gevormd,
waarmede aan de lunch kennis gemaakt zal worden, dat zich voorstelt
met die dames, die dat wensen, een wandeling door de stad te maken,
welke besloten wordt met een bezichtiging der terreinen en gebouwen
van onze faculteit. In mijn instituut zal thee worden geschonken en
is er gelegenheid van de vermoeienissen van de tocht even uit te rusten.
Er wordt voor gezorgd, dat men op tijd terug is voor het diner, dat in
het jaarbeursrestaurant zal worden gehouden.

De voorzitter der Vlaamse dierenartsenvereniging, Dr. Leynen
te Brussel, is zo vriendelijk geweest de uitnodiging onze wetenschap-
pelijke vergadering te willen bezoeken aan te nemen. Wij zijn hem
daar zeer erkentelijk voor en stellen het op prijs, dat hij door zijn
tegenwoordigheid deze dag meerdere luister wil bijzetten. Ook den
vertegenwoordiger van het Vlaamse veeartsenijkundige onderwijs,
Prof. Geurden te Gent heet ik hartelijk welkom. Getuigde tot nu toe
slechts een enkele Vlaamse collega door getrouw bezoeken onzer
vergaderingen van zijn voortdurende belangstelling in ons doel en
streven, thans zijn wij zo gelukkig vertegenwoordigers van de gehele
Vlaamse veeartsenijkunde in ons midden te hebben. Wij hopen, dat
de bewijzen van vriendschap en toenadering, die U hier van alle zijden
zullen geworden, in Uw land weerklank vinden en tot het aanknopen
van hartelijke vriendschapsbanden voeren. Wij van onze kant wensen
Uwe vereniging niet alleen alle goeds, maar hopen, dat zij in het
belang Uwer dierenartsen en niet minder in het belang der veeartse-
nijkunde veel en nuttig werk mag verrichten. Het jonge veeartsenij-
kundige onderwijs in Gent gaat, hopen wij, een goede toekomst tegemoet.
Dat onder de professoren één der onzen aanwezig is, stemt niet alleen
tot vreugde, maar mag ook beschouwd worden als een uiting van de
nauwe band, die er tussen de Gentse en Utrechtse inrichting moet
bestaan en die een gevolg van onze taalgemeenschap is.

Gaarne heet ik U Mijnheer de Burgemeester als gast hartelijk welkom
en wil ik U namens ons allen zeggen, dat wij het op hoge prijs stellen,
dat U onze uitnodiging om in ons midden te zijn weer hebt willen
aannemen. Ik mag Uwe tegenwoordigheid hier beschouwen als een
bewijs van de interesse, die U in ons werken en streven stelt, en waarvoor
ik U hartelijk dank zeg.

Prof. Roos en Prof. van der Kaaij, zijn gasten, die wij gaarne in ons
midden zien. Zij vertolken door hunne aanwezigheid niet alleen de
hechte banden, die de Maatschappij en onze Alma Mater binden,
maar zij zijn ons tevens een waarborg, dat de aloude verhoudingen
zullen blijven bestaan. Te weten, dat de leerlingen en oud-leerlingen
hunne professoren gaarne in hun midden zien, geeft voldoende de
hartelijkheid der onderlinge betrekkingen weer.

De benoeming van Dr. van der Plank tot buitengewoon hoogleraar
als opvolger van wijlen Prof. Kroon, zal alom in den lande met
belangstelling zijn vernomen. Wel vinden we het jammer, dat de
leerstoel van een gewone een buitengewone is geworden, maar wij
verheugen ons zeer, dat dit belangrijke deel van het veeartsenijkundige
onderwijs in zulke goede handen is gelegd. Wij hopen en vertrouwen,
dat onder van der Plank\'s leiding steeds goede zoötechnici worden
gevormd en dat de aloude naam der veeartsen op dit gebied in zijn
glorie mag worden hersteld.

U zult het waarschijnlijk allen wel met mij eens zijn, dat 6o-jarige
jubilea tot de uitzonderingen behoren. Wie van ons, zou men zo zeggen,
zal dat beleven. Toch kan ik U de verzekering geven, dat die kans
voor U groter is dan voor misschien enig andere categorie van mensen.
Bij ons zijn dat geen uitzonderingen. In een betrekkelijk klein corps
als het onze hebben op 3 Juli van dit jaar de Heren Cayaux te den
Haag, Eggink te Beetsterzwaag, Dr. Dhont te den Haag, Hubenet
te Leeuwarden en Dr. Quadekkf.r te Nijmegen mogen herdenken,
dat zij op die dag 60 jaar, een mensenleeftijd, geleden veearts zijn
geworden. Zo ooit iemand, dan zijn zij het, die de enorme ontwik-
kelingsgang der veeartsenijkunde in ons land hebben kunnen volgen
en zullen zij die dag nog wel eens teruggedacht hebben aan de tijd,
die zij op het „apparaat" hebben doorgebracht. Twee hunner, Dhont
en Quadekker zijn ter gelegenheid van het 100-jarig bestaan onzer
opleidingsinrichting in 1921 ere-doctor geworden, als erkenning voor
de bijzondere diensten, die zij aan de veeartsenijkunde hebben bewezen.
Dr. Dhont is op maatschappelijk gebied zeer bekend geworden en is
door zijn collega\'s vereerd met het erevoorzitterschap der Maatschappij
voor Diergeneeskunde. Aan al onze 60-jarigen ook van deze plaats
nog een hartelijke gelukwens. We hopen zeer, dat zij nog jaren voor
de hunnen en voor ons gespaard mogen blijven en dat zij zelf mogen
genieten van de rust, die na hard werken hun zo gaarne gegund is.

22 Juli 1885 werden de Heren Geluk te Apeldoorn, Dr. van Leeuwen
te Zeist en Veeze te de Bilt tot veearts bevorderd. Zij hebben dit jaar
dus hun gouden jubileum herdacht. Vele gelukwensen zullen die
dag hun deel zijn geworden ; ook wij hopen dat zij mogen genieten
van jaren van rust, die hun nog geschonken zullen worden. Voor het
vele, dat zij in het belang der veeartsenijkunde in hun rijk leven reeds
hebben kunnen doen, zijn wij hen zeer erkentelijk.

De lijst van 40-jarigen is weer grotei. 25 Juli vierden Baerends te
Arnhem, Bergh Gravenhorst te Leerdam, Boogaert te Middelburg,

van Gruting te Katwijk aan Zee, Heimans te Zutfen, Huizinga te
Murmerwoude, Nieuwenhuizen te Hilversum en Dr. Vermeulen
hun 40-jarig jubileum. Ook deze collega\'s wensen we van harte geluk.
Onze oud-secretaris zal die dag hebben ondervonden, dat wij hem
nog niet vergeten zijn en dat wij hem gaarne de hulde hebben gebracht,
die hij zo zeer verdiend heeft.

De Heren Dr. Overbeek, Sigling, Prof. Bakker, Dr. Büchli en
Dr. Zwart mochten hunne bijzondere verdiensten beloond zien dooi-
de toekenning van een Koninklijke onderscheiding. Prof. Berger
werd tot Commandeur in de orde Mérite agricole benoemd als erken-
ning voor zijn arbeid op internationaal veeartsenijkundig gebied. Ook
namens de Maatschappij voor diergeneeskunde moge ik hen van deze
plaats af daarmede gelukwensen.

Toen in 1925 Absyrtus werd opgeheven en de studentenalmanak
verdween, bleek er grote behoefte te zijn aan een handig boekje, waarin
alle gegevens te vinden waren, die een veearts nodig kan hebben. Het
diergeneeskundig jaarboekje verscheen en in de 10 jaren, dat het in
gebruik is, heeft het altijd goed voldaan. Een der redacteuren, die
steeds als zodanig werkzaam is geweest, is onze Groninger collega
Kroes. Ik maak van deze gelegenheid gebruik hem onze bijzondere
dank en hulde te brengen, niet alleen voor het vele, dat hij voor het
jaarboekje heeft gedaan, maar ook voor het feit, dat hij wanneer en
waar ook steeds heeft klaar gestaan voor de Maatschappij, die ook nu
nog nooit te vergeefs een beroep op zijn steun en ervaring doet.

Door den dood zijn ons dit jaar de collega\'s Prof. Dr. W. J. Paimans
te Nijmegen, H. IJmker te Leeuwarden, Dr. E. C. H. A. M. Bemel-
mans, S. W. Arntz te Millingen bij Nijmegen, Ph. Zwarenstein te
Dubbeldam, D. Kruyt te Oosterbeek, M. van der Linde te Strijen,
D. Kok te Velp, Dr. IJ. van der Sluis te Haarlem en W. van der
Burg te den Haag ontvallen. Wij allen gedenken in diepe eerbied
wat deze mannen voor hunne gezinnen en voor ons zijn geweest. Hun
nagedachtenis zal steeds in hoge ere worden gehouden. Prof. Paimans
heeft in de Maatschappij een vooraanstaande plaats ingenomen, door-
dat hij enige jaren haar penningmeester is geweest. Als hoogleraar
waren hem de verloskunde en de gynaecologie der huisdieren toe-
vertrouwd en heeft hij een werkzaam aandeel genomen in de practische
opleiding onzer dierenartsen. Hij was een geleerde van grote kennis,
en clinicus van zeldzame ervaring, wiens clinische blik de bewondering
van allen afdwong, die met hem te maken kregen. Was hij minder
bescheiden in zijn optreden geweest en had hij niet steeds in de eerste
plaats rekening gehouden met de behoeften van anderen, zo zou zijn
directe invloed \'op de vorming der dierenartsen meer in het oog
springende geweest zijn. Een lang lijden heeft ten slotte een einde
gemaakt aan dit werkzame leven, waarin hij tot op het laatste toe
slechts rekening heeft gehouden met de moeilijkheden, die zijn om-
geving door zijn ziekte kon hebben. Een edel mens is met Paimans
heengegaan.

Het bericht van het overlijden van kolonel van der Burg, den
onder-voorzitter van onze Maatschappij, kwam als een onweersslag
bij heldere hemel. Kort tevoren verheugden wij er ons nog in, dat
hij weer zover hersteld was, dat hij zijn functies kon hervatten, nu zijn
we allen nog sterk onder de indruk van zijn heengaan. Want de dier-
geneeskunde in Nederland en Nederlandsch-Indië heeft veel verloren.
Hij was een persoonlijkheid, waarvan rustige kracht uitging, die op
zijn omgeving een kalmerende invloed uitoefende, een man van vaste
richtlijnen, van een bezonnen en gematigd oordeel, van hoge plichts-
betrachting en van groet aanzien onder zijn collega\'s ; steeds bereid
steun te bieden en mede te leven in vreugde en verdriet van anderen.
Zo staat kolonel van der Burg nog voor ons en zo heeft hij de grote
achting verkregen, die wij hem allen zonder onderscheid toedragen.
Uit Indië teruggekomen heeft hij zich direct in dienst gesteld van onze
maatschappij. Eerst was hij haar penningmeester, later haar onder-
voorzitter. Ook op ander terrein heeft hij de goede naam van den
Nederlandsen dierenarts hoog gehouden. Zijn intensieve bemoeiingen
met de dierenbescherming in ons land zijn daar wel de beste uitingen
van. Ook in die kringen zal men zijn advies slechts node missen. In onze
Maatschappij zal de naam van van der Burg door zijn toegewijde
werken steeds een bijzondere klank blijven houden.

Direct nadat wij als vertegenwoordigers der Maatschappij voor
diergeneeskunde de droeve en ontroerende plechtigheid van de cre-
matie van onzen onder-voorzitter hadden bijgewoond, kwam het
bericht van de ernstige ziekte van onzen secretaris. In de eerste dagen
werd het ergste gevreesd. Als het hart en de krachtige constitutie het
maar houden, dan blijft van Heusden in ons midden. Gelukkig is dat
zo gebeurd. Dames en Heren, wij hebben hem nog. Nu pas weten we
wat hij als persoon en als secretaris waard is. De grote slag is niet ge-
vallen, moge zijn herstel spoedig gaan en mogen wij weer in de gelegen-
heid zijn hem zijn krachten voor gezin en Maatschappij te zien
gebruiken.

Niet dankbaar genoeg kunnen wij collega ten Thije zijn, dat hij
op het eerste verzoek van den voorzitter dadelijk bereid was als waar-
nemend secretaris op te treden. Hij kent het hakken met het bijltje
nog, zodat de zaken op behoorlijke wijze gaande zijn gebleven. Namens
de gehele Maatschappij, collega ten Thije, onze hartelijke dank.

Voor ik tot de opening van deze vergadering overga, heb ik over
enkele zaken, die ons allen aangaan, iets te zeggen, dat U, hoop ik,
de moeite van het overdenken waard is. Zij betreffen alle onze Maat-
schappij en hare leden. In de eerste plaats moge ik wijzen op de
veranderde positie, die de veearts in de maatschappij inneemt, sinds
wij door de ontwikkeling der toestanden in de grote maatschappij
meer en meer in de richting van het vakverenigingswezen worden
gedrongen. De afdelingen der Maatschappij krijgen grotere macht
en moeten zich met dingen bemoeien, die vroeger niet binnen het

bereik harer werkzaamheden hebben gelegen. De bezigheden, die
zij hebben gekregen bij de voorbereiding der massa-werkzaamheden
als de tuberculosebestrijding, de ziekenfondsen en abonnementen,
pasten niet in het oude kader, toen de tijd der individuele diensten nog
zo sterk bloeiende was. De eerste veranderingen, die hierin zijn opge-
treden, waren een gevolg van de entingen, die gouden bergen hebben
beloofd en gegeven, maar nu door het uitblijven van lang verwachte
wettelijke maatregelen voor den dierenarts bijna historie zijn geworden.
Later kwamen de massawerkzaamheden, die voortvloeiden uit de
georganiseerde tuberculosebestrijding, waarbij voor het eerst collec-
tieve arbeidsovereenkomsten, als resultaat van georganiseerd overleg,
voor de dag kwamen en wij moesten beginnen met het instituut der
bindende besluiten, die den individuelen veearts beperkende bepa-
lingen opleggen. Hij is nu niet meer geheel en al de man, die over zijn
eigen daden mag beslissen. Voelt hij zijn nieuwe positie, dan is hij een
onderdeel van een groter lichaam geworden, dat hem de richting
van zijn werken aangeeft en waaraan hij zich, zo hij zijn belang begrijpt,
onderwerpt. Was het mooie en vrije gedeelte van zijn praktijk dezelfde
gebleven, dan zou het gemakkelijker vallen zich in de nieuwe omstan-
digheden te schikken, omdat er dan nog genoeg poëzie overbleef, maar
ook hier is zijn strijd zwaarder geworden. De kwakzalver moet worden
bestreden, de slechte economische omstandigheden hebben het werk
hard doen verminderen, cle inkomsten uit dit gedeelte van de praktijk
zijn door het uitblijven der betalingen nog harder achteruitgegaan.
De lekenvoorlichting is groter geworden en brengt den vee-eigenaar
nog verder van het pad.

Bij de voorbereiding der massawerkzaamheden speelt het georgani-
seerd overleg een grote rol. De afdeling der Maatschappij is de organi-
satie ter ener zijde, een vereniging van veehouders die ter anderer zijde.
Niet de enkeling voert de onderhandelingen, maar een gemachtigde
of een commissie namens de organisatie. Anderen beslissen dus over
eigen werk en eigen inkomen. In ons vrije beroep een nieuw element,
dat nog niet door allen goed wordt aangevoeld, zoals op verschillende
wijzen tot uiting komt. In de eerste plaats wel door het zich niet steeds
onderwerpen aan de vastgestelde voorwaarden, of door, wat nog erger
is, pogingen aan te wenden hoe men zich het beste eraan kan onttrekken,
terwijl men de schijn aanneemt ze te accepteren. In de tweede plaats
door het nog te weinig belangstelling tonen in zaken van zuiver materi-
eel belang, wanneer deze door de Maatschappij of een harer onderdelen
worden behartigd.

Het onthouden van de volle medewerking aan de eens door onderling
overleg vastgestelde voorwaarden heeft belangrijke gevolgen, omdat
hiermede geraakt wordt aan het instituut der bindende besluiten en
van de centrale raad. De meeste bindende besluiten zijn een gevolg
van een collectieve arbeidsovereenkomst, waarbij wij de werknemers
zullen zijn. Er zijn dan reeds van de werkgevers bepaalde voorwaarden
bedongen, die een basis van een overeenkomst zijn geworden en die

voor ons bepaalde voordelen moeten bevatten, want anders was het
zover niet gekomen. Stilzwijgend incasseren we deze, maar mogen
daarbij niet vergeten, dat men zich daardoor verplicht zich aan alle
voorwaarden te houden. Doet men dit niet, dan kan de werkgever
worden benadeeld en de gehele overeenkomst op losse schroeven komen
te staan of men benadeelt zijn collega\'s, doordat men op andere voor-
waarden is gaan werken, dan gezamenlijk is overeengekomen. Meestal
zal een overtreding geschieden om zichzelf ten koste van anderen te
bevoordelen, maar een wet van Meden en Perzen is dat niet. Op welke
wijze moet aan dit euvel een einde worden gemaakt ? Door te wijzen
op de fout ; door de banden der collegialiteit te versterken ; door
propaganda en door bestraffen.

Voor het wijzen op de fout behoeft men zich niet veel moeite te
geven, want het ligt in de aard van de mens op eens anders fouten
opmerkzaam te maken, vooral als men meent, dat deze nadelig voor
hem zijn. Of dit de goede manier is, betwijfel ik zeer, want zo iets prik-
kelt tot verzet en maakt daardoor de zaak niet beter. Het afdelings-
bestuur is het aangewezen lichaam zich met die taak te belasten.
Wanneer het dat doet met de nodige tact, zal er hier en daar verbe-
tering zijn op te merken. Tegelijkertijd zal er dan zeker op worden
gewezen, dat alleen dan, wanneer men tracht als goede, eerlijke collega\'s
naast elkander te leven aan weerszijden voordelen zijn te boeken. Doch
ook zal bij zoo\'n gelegenheid moeilijk vergeten kunnen worden de
aandacht te vestigen op een meeleven met elkander en een kennis
nemen van hetgeen er in de veterinaire kringen van bedoelden collega
plaats vindt. De afdeling is daarvoor de aangewezen plaats en zo kom
ik vanzelf op het derde middel, dat van de propaganda. Maar tegeli jker-
tijd heb ik daarmede het lastige punt aangeraakt, want ieder, die maar
enige ervaring heeft op het gebied der afdelingsvergaderingen en van
derzelver slechte bezoek, weet hoe moeilijk het is de leden te begrijpen,
zelfs wanneer het zaken betreft, die zeer nauw de praktijk en de daaraan
verbonden materiele belangen raken. Hier zijn twee eigenschappen met
elkander in botsing, nl. de traagheid van de mens en het behartigen
van de eigen belangen buiten de gewone dagelijkse sleur. Wierp dit
laatste directe voordelen op, dan zou de mogelijkheid van bezoeken
der vergadering nog binnen het bereikbare liggen, maar nu dat meestal
niet het geval is, is het „zonde er zoveel moeite en kosten aan te be-
steden." Die bekende traagheid, welke de oorzaken er ook van mogen
zijn, te overwinnen, is heksenwerk. Al de moeite, die daaraan wordt
besteed, wordt niet voldoende beloond. Een andere weg zal dus moeten
worden ingeslagen. De afdeling moet proberen haar eigen belangrijk-
heid en onmisbaarheid te bewijzen. Zij moet de overtuiging post doen
vatten, dat zij is de vakvereniging, dte voor de belangen harer leden
zorgt, zij moet de gehele veeartsenijkunde tot het terrein harer
werkzaamheden doen behoren. En al doet zij dat, dan zijn nog niet
alle leden overtuigd, dat daar het heil te zoeken is, dat verwacht mag
worden. Er zijn en er blijven nog altijd te veel collega\'s, die het wel

geloven, die anderen het werk laten doen onder het motto, zij doen het
beter, maar die als het mis gaat, helaas niet zwijgen, want dit laatste
is het enige recht, dat zij zich hebben verworven en waarvan een goed
gebruik hun van harte aanbevolen is.

Wanneer het na alle aangewende pogingen niet is mogen gelukken
een niet in het gareel lopenden collega op het goede pad terug te
brengen, dan is de tijd van bestraffen aangebroken en kan het geval
aan het oordeel van de centrale raad worden onderworpen. Wanneer
we alreeds jaren aan de nieuwe toestanden waren gewend, zou een
dergelijke lankmoedigheid een bewijs van zwakheid kunnen zijn, maar
nu wij nog in de eerste jaren van het proberen zijn, lijkt me een directe
toepassing van dit middel niet gewenst en kan ik mij ook moeilijk aan
de zijde van hen scharen, die maar bij ieder wissewasje roepen : naai-
de centrale raad ! Dat lichaam is geen boeman, maar ons hoogste en
enige rechtscollege, waarvan de diensten niet dan noodzakelijk moeten
worden gevraagd.

Een tweede verschijnsel, dat van de laatste tijd is en met het vorige
in nauw verband staat, is dat der instelling van de bindende besluiten.
Zij vormen een leidraad, die de handelingen beheerst, die in bepaalde
omstandigheden door allen op dezelfde wijze moeten worden uitge-
voerd. In een der meest vrije beroepen hebben ze hun intrede gedaan
en eisen een strenge toepassing, wil alles lopen, zoals bij de instelling
is voorgesteld ; worden zij niet goed toegepast, dan is het woordje bin-
dend misbruikt. Het spreekt vanzelf, dat er eerst dan een bindend
besluit mag worden uitgevaardigd, wanneer van alle kanten bekeken
is, dat het werkelijk in het voordeel van den veearts is zulks te doen.
Als gevolg van een collectieve arbeidsovereenkomst, waarop alle leden
op dezelfde wijze moeten reageren, is een bindend besluit dus op zijn
plaats. Zonder de toepassing ervan zou er bijv. van de georganiseerde
tuberculose-bestrijding niet veel zijn terecht gekomen. Ook in de
overeenkomsten met de ziekenfondsen zullen bindende besluiten van
grote betekenis blijken te zijn. Van het nut dezer instelling ben ik dus
zo goed overtuigd als een Uwer. Toch meen ik een waarschuwende
stem te moeten laten horen om een te grote uitbreiding en een te
lichtvaardige toepassing te voorkomen. Men hoort zo licht zeggen :
,,dan moet daar maar een bindend besluit voor komen", evenals dat
men tegenwoordig iedereen hoort praten over bezuiniging bij een ander
of een andere tak van dienst.

Bindende besluiten kunnen genomen worden tegenover derden
en tegenover collega\'s. Vooral in de eerste moet er terdege rekening
mede worden gehouden, dat de tekst zodanig is, dat niet alleen duidelijk
is aangegeven wat de veeartsen moeten doen, maar ze moeten ook zo
zijn opgesteld, dat er geen verschil van mening kan bestaan over een
bepaald begrip. Vast dient te staan, dat de beide partijen dezelfde
opvatting hebben bijv. over het begrip ziekenfonds of over het begrip
vrije veeartsenkeuze. Wij van onze zijde kunnen wel voorschrijven
wat wij er onder verstaan, maar wanneer de mensen, die den veearts

moeten roepen een andere mening zijn toegedaan, ontstaat er een bron
van ongenoegen, die niet alleen aan de uitvoering van het bindende
besluit niet ten goede komt, maar de onderlinge verhouding der col-
lega\'s op ernstige wijze kan storen.

Ten opzichte van de bindende besluiten, die de onderlinge verhou-
dingen regelen, moge de volgende opmerking gemaakt worden. Er
moet ernstig rekening worden gehouden met de omstandigheden,
waaronder de verschillende veeartsen moeten werken. Plaatselijke
toestanden kunnen van overwegende invloed zijn. In Friesland en
in bepaalde gedeelten van Overijssel mag tuberculine aan een zgn.
druppelaar worden verschaft ; in de andere delen van ons land hebben
wij ons verbonden dat niet te doen. Daaruit vloeien moeilijkheden voort
voor collega\'s, die aan de grens van die gebieden wonen, maar ook zal
het lage tarief der tuberculinaties, die met behulp van een druppelaar
worden verricht, de neiging vertonen zich als een inktvlek in een
vloeipapier geleidelijk uit te breiden.

Handelt een dierenarts-adviseur van een melkfabriek, waaraan hij
verbonden is, verkeerd, wanneer hij op verzoek van zijn directie de
veestapel van die fabriek, om een overzicht te krijgen over de uitbreiding
der tuberculose, dus niet om deze ziekte te bestrijden, bij het tuber-
culineren een druppelaar gebruikt ? Overtreedt hij bovendien de
beslissing omtrent de vrije dierenartsenkeuze ? Er liggen hier vele voet-
angels en klemmen, waarin de eerlijkste man verward kan raken.

Ik zou nog kunnen wijzen op de bezwaren, die er voor de leden der
Maatschappij althans tijdelijk uit voort kunnen vloeien, dat de niet-
leden niet gebonden zijn ; ik wil er ook niet op ingaan, dat er leden zijn,
die om de vrijheid van handelen te krijgen, bedanken, wens ten slotte
ook niet te spreken over de eigenaardige handelingen van die collega\'s
die steeds een nauwkeurige controle uitoefenen over de handelingen
van anderen om deze met misbruiking van de bindende besluiten
met de centrale raad te dreigen, maar zou U wel willen toeroepen,
weest met de instelling van bindende besluiten zeer voorzichtig, redigeer
ze zeer nauwkeurig, maar zijn ze noodzakelijk, voert ze dan naar eer
en geweten nauwkeurig uit.

Wanneer ik het derde punt aanroer, hebt U het recht mij te verwijten,
dat ik mij met een zaak bemoei, waar ik niets mede te maken heb.
Dat is met Uwe tarieven. Maar toen U mij als Uw voorzitter hebt
aangewezen, hebt Gij gezegd, dat ik boven de partijen sta en daarom
mijn mening vrijelijk mocht uiten over alles wat de veeartsenijkunde
betrof. De reden, waarom ik hierover niet zwijg, is, dat er algemeen
geklaagd wordt over die dure veeartsen. Een der landbouwmaat-
schappijen in ons land heeft aan een der afdelingen de tarieven ge-
vraagd. Heel duidelijk is toen gebleken, dat er van overvragen geen
sprake is. Ik weet niet wat U vraagt, maar wel weet ik voor welk
bedrag getuberculineerd wordt en wat het enten van kippen kost.
Is alles hiermede in overeenstemming, dan kan U moeilijk duur zijn
worden verweten. Voor de 80 cent, die in Utrecht per rund voor het

tuherculoseonderzoek wordt berekend, vertelde Dr. Beijers mij,
moest hij tweemaal een bezoek brengen voor de conjunctivale appli-
catie van de tuberculine, tweemaal voor de controle van de reactie
en een. dikwijls nog twee maal voor het klinische onderzoek. In streken
met een zeer klein reactiepercentage is de beloning alreeds aan de
kleine kant, maar in streken met een hoog percentage, zoals helaas in
Nederland vrijwel regel is, is zij beslist onvoldoende. Welke der
universitair gevormde mensen zou voor zoo\'n tarief willen werken ?
De veeartsen hebben ter dege rekening gehouden met de belangen
der veehouders, niet alleen wat het zuiver finantiele, maar ook wat de
gezondheidstoestand van de veestapel betreft. Verwijten ontgaan ons
dan ook ten enen male.

Zoeven heb ik terloops het woord kwakzakverij genoemd. Ik weet
niet of het U zo gaat als mij, wanneer ik dat woord hoor, maar een
onbestemd gevoel komt in mij op, dat ik niet geheel vermag te ontleden.
Als ik daartoe een poging zou aanwenden, lijkt het me alsof daarin
nijd, wrok, wrevel, gedwongen hulpeloosheid, medelijden, zelfrespect
en woede een zware strijd met elkander voeren. Laat ik trachten U dat
duidelijk te maken. Wanneer ik verneem, dat in gevestigde praktijken
kwakzalvers hun intrede hebben gedaan en door handelaars in buiten-
landse sera van materiaal worden voorzien om huisdieren preventief,
misschien ook wel curatief te enten en hierdoor vaste voet krijgen bij
kortzichtige landbouwers, dan haat ik de domme maatschappij, die
zich zo gemakkelijk laat te pakken nemen en word ik nijdig op dat
soort mensen, dat zo van de omstandigheden weet gebruik te maken,
waardoor zij werk verrichten, waarvoor zij geen capaciteiten bezitten.
Wrok voel ik, omdat men na het aflopen van een zware studie, die veel
geld en arbeid heeft geëist, het zover in de wereld heeft gebracht, dat
men totaal onbevoegden als een soort „concurrenten" moet beschouwen.
Wrevel dringt zich aan mij op omtrent de ontwikkeling van die
eigenaars van dieren, die zich van een dergelijke hulp voorzien, maar
ook wrevel tegenover mijzelf, dat mijn middelen te kort schijnen te
schieten om mij individueel daartegen te verdedigen. Gedwongen
hulpeloos ben ik, omdat de manieren van die mensen niet de mijne zijn,
maar ook, omdat de hulp, die ik van de wet verwachtte, mij in de steek
laat. Een volgend ogenblik haal ik medelijdend de schouders op en
voel mij door kennis en opvoeding de meerdere, daar er in ernstige
omstandigheden toch een beroep op mij wordt gedaan, dat ik in wel-
begrepen eigenbelang niet mag weigeren. Dit doet mij mijn zelfrespect
tot zekere hoogte bewaren, maar vele zijn de momenten, waarop mijn
onmachtige woede mij de baas wordt en ik merk, dat een conscientieuse
uitoefening der praktijk in deze tijden niet die resultaten geeft, die ik
er redelijkerwijze van meende te mogen verwachten. U ziet, dat ik
getracht heb mij met de practici onder U te vereenzelvigen en U de
gevoelens te laten ondervinden, die ik zou hebben, wanneer ik in deze
tijd de persoonlijke strijd tegen de kwakzalvers zou moeten voeren.
Steunende op mijn gerechtvaardigde verontwaardiging over de be-

staande toestanden zou ik er de bevoegde autoriteiten op willen wijzen,
dat er hier te lande honderden kwakzalvers zijn, die onze mooie vee-
stapel, waarop terecht iedere Nederlander trots is, grote schade aandoen,
die niet geleden zou worden, wanneer het zieke vee steeds werd toever-
trouwd aan de dierenartsen, die aan de Utrechtse Universiteit hebben
gestudeerd en een opleiding hebben gekregen, die met die in alle
beschaafde landen ter wereld kan wedijveren. Wordt wel voldoende
beseft, dat deze mensen in de tegenwoordige tijdsomstandigheden veel
meer dan vroeger zijn prijsgegeven aan de verkeerde opvattingen, die
onder de vee-eigenaren heersen, waardoor deze steun zoeken voor
hunne zieke dieren bij personen, die het verlangde niet kunnen geven.
Het ontoereikende der wetten en maatregelen bestrijdt het euvel der
kwakzalverij onvoldoende. Het kan niet verhinderen, dat er een steeds
grotere uitbreiding der kwakzalverij is waar te nemen. Zonder de hulp,
die door wetsverbetering kan worden verkregen, worden onze mensen
aan een fatsoenlijke armoede prijs gegeven. De steun, die zij vragen,
kost geen cent. In deze tijden nu er aan allerlei categorieën millioenen
worden uitgegeven, misschien wel een unicum. De steun, die gevraagd
wordt, is al sinds langen tijd neergelegd in het serum- en entstofrapport
en in het kwakzalverijrapport. De dierenartsen verwachten, dat binnen
korte tijd aan de bestaande onhoudbare toestanden een einde zal
worden gemaakt op de wijze, zoals zij reeds zo lang geleden hebben
aangegeven. Zij hopen, dat nooit de tijd mag aanbreken, dat zij zich
zelf moeten gaan helpen, omdat dat een einde zou betekenen van het
veterinaire fatsoen, dat tot nu toe heeft gegolden. Maar zover nietwaar,
zal men het niet laten komen ?

Met genoegen zullen wij allen hebben vernomen, dat onze studenten
een landelijke rijvereniging hebben opgericht, die de naam de Solleysel
heeft gekregen, die een dankbare herinnering is aan dien groten
Fransen rijmeester, die de voorloper is geweest van de wetenschap-
pelijke veeartsenijkunde. Deze naam wil de bedoeling, waarmede de
vereniging is opgericht, zo goed mogelijk weergeven. Onze jonge
collega\'s willen niet alleen het verbruik van het paard leren kennen,
maar ook het gebruik en het verbruik door het gebruik. Een loffelijk
streven van particulier initiatief. Een veterinair, die een goed ruiter
wil worden, vangt twee vliegen in één klap; hij verbetert zijn veeartsenij-
kundige opleiding cn hij geeft aan zijn rijkunstige bekwaamheden een
betere ondergrond. Ik mag van deze plaats de rijvereniging de Solleysel
alle goeds toewensen en de hoop uitspreken, dat zij vele jaren tot heil
van den veterinairen student en van de rijkunst mag blijven bestaan.

Tot slot van mijn rede, waarin aan de studenten een ruime plaats is
gegeven, moge ik tot de leden van D.S.K. zeggen, dat wij allen ons reeds
verheugen in de ontvangst, die ons hedenavond zal worden bereid en.
dat wij in de daad van vriendschap die ons wordt bewezen, een voorbode
zien van de hartelijke collegialiteit, die later tussen de oude en jonge
veeartsen zal bestaan. Met de beste wensen voor U allen open ik de
83ste Algemene Vergadering der Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Uit den Veterinairen Dienst van de Deli-Maatschappij en het Pathologisch
Laboratorium te Medan en uit het Nederlandsch Indisch Kanker Instituut

De kennis betreffende maligne tumoren bij onze huisdieren in Ned.-
Indië is nog tamelijk gebrekkig. Wel zijn eenige casuistische mede-
deelingen bekend in de literatuur en wel vindt men ook in de ver-
slagen van het Veeartsenij kundig Instituut te Buitenzorg eenige ge-
vallen van carcinoom in de verschillende organen vermeld, maar
van een meer uitgebreid onderzoek is nog geen sprake.

Nu de belangstelling voor het kankervraagstuk de laatste jaren
hier te lande sterk is toegenomen, wordt het meer en meer wenschelijk,
dat ook van veterinaire zijde mededeelingen worden gepubliceerd,
die bij de bestudeering van dit probleem van belang zouden kunnen
zijn. De waarneming van een reeks gevallen van kanker aan de hoorns
van het rund was voor mij aanleiding een diepergaand onderzoek in
tc stellen naar deze merkwaardige tumoren, die terecht in de kanker-
literatuur de algemeene aandacht hebben getrokken, maar wier oor-
zaak en ontstaanswijze, zooals uit het volgende artikel moge blijken,
vaak al te eenvoudig worden voorgesteld. Om misvatting te voor-
komen, moet er al dadelijk op worden gewezen, dat deze gezwellen
niet aan de hoornbasis zelf ontstaan, maar een eindweegs daarboven.
De benaming, die dus eigenlijk niet geheel juist is, wordt echter alge-
meen gebruikt, omdat deze tumoren klinisch den indruk maken van
de hoornbasis te zijn uitgegaan.

Het voorkomen van kwaadaardige gezwellen aan de hoornbasis bij
het rund of zebu is tot op heden in Ned. Indië onopgemerkt gebleven.
In Europa komen carcinomen aan de hoornbasis slechts zeer spora-
disch voor ; slechts de volgende 4 gevallen zijn mij uit de literatuur
bekend :

Cuillé en Sendrail (i) deelden in 1898 mede, dat zij een rund met een ette-
rende wond aan de basis van den rechterhoorn behandelden. Ondanks de behan-
deling werd de wond grooter en na 3 maanden moest de hoorn worden geampu-
teerd. Daarbij bleek, dat de wond zich beperkte tot de matrix van den hoorn ;
het been en het slijmvlies waren volkomen intact. De operatie had geen succes :
zeer spoedig was de operatievlakte bedekt met fungeuze woekeringen, die ook in
den voorhoofdboezem drongen. Na 4 maanden vergeefsche behandeling werd het
dier geslacht en het histologisch onderzoek wees uit, dat het gezwel een carcinoom
was.

1 ) Voordracht gehouden op 29 April in het Ned.-Ind. Kanker-Instituut te Ban-
doeng.

van den linkerhoorn, waarbij hij een duidelijke, warme zwelling aan de basis op-
merkte. Na een vergeefsche behandeling werd het dier geslacht ; het histologisch
onderzoek wees een carcinoom uit.

Pack (4) beschreef in 1910 een gezwel aan de basis van den hoorn bij het rund ;
een nauwkeurig microscopisch onderzoek had niet plaats gevonden.

Murray (6) vermeldt in 1908 in zijn statistiek een geval van een plaveiselepi-
theelcarcinoom aan een hoorn bij een rund.

Hewlett (3) beschreef in 1905 deze tumorvorming als een vaker voorkomende
ziekte : „horn-core disease of cattle" of ,,cancer of the horn-core", voorkomend in de om-
geving van Bombay. Men had aan het „Veterinary College" gedurende de laatste
2 jaren 12 gevallen waargenomen bij oude werkossen en in ongeveer twee derde
der gevallen betrof het den linkerhoorn. Deze 12 gevallen mogen volgens Hewlett
niet als een maatstaf voor de frequentie worden beschouwd, daar het meerendeel
der Inlanders voor de behandeling van hun dieren zich niet tot den Europeeschcn
dierenarts wendt. Bij verschillende gevallen had hij de hoorn geamputeerd en het
gezwel weggenomen, hetwelk echter steeds recidiveerde. Het histologisch onder-
zoek, verricht door Stockman, wees een carcinoom uit, vermoedelijk uitgaande
van het slijmvlies van den sinus, vanwaar het de holte van den hoorn binnenge-
drongen was.

Op de Oostkust van Sumatra is het voorkomen van een gezwel aan
de hoornbasis tamelijk frequent en in het geheel zijn, in een tijdvak
van zeven jaar, een 30-tal gevallen door mij behandeld. Voor het
meerendeel betreft het oude werkdieren ; bij koeien, die niet als last-
dier worden gebruikt, is het echter ook geen zeldzaamheid. Bij jonge
dieren werd een dergelijk gezwel nooit door mij waargenomen. De
woekering betrof steeds een hoornbasis.

Voor een goed begrip moet ik wel even uitweiden over de wijze van aanspannen
en trekken van werkossen in Deli. Het transport van materialen en cultuurproducten
op tabak-ondernemingen geschiedt door middel van dierlijke trekkracht en wel
door zebus, t.w. afstammelingen van zebus die uit Britsch-Indië zijn geïmpor-
teerd en op de ondernemingen, zooveel mogelijk raszuiver, verder worden gefokt.
Op 4-jarigen leeftijd worden de jonge stieren, al of niet gecastreerd, ingereden en
men kan hen op 4j-jarigen leeftijd als volwaardig trekdier beschouwen. Deze trek-
dieren worden paarsgewijs voor de karren gespannen met een houten balk (boom)
tusschen zich in. Aan het voorste gedeelte van dien balk bevindt zich het juk d.i.
een rond-houten dwarsbalk (lengte 2 M.), die door middel van een ijzeren pen aan
den boom van de kar bevestigd is. Nabij de eindpunten van het juk bevinden zich
een 2-tal houten pennen (sembilans), die verhinderen, dat het juk van den hals
der dieren afglijdt. Dit juk wordt nu op den hals der zebus gelegd en een touw, dat op
2 plaatsen aan het juk bevestigd is, loopt boogvormig langs de onderzijde van den
hals en fixeert het juk Op den hals. Het behoeft geen nader betoog dat dit houten
juk steeds heen en weer schuift en onder het rijden herhaaldelijk tegen de hoorn-
basis stoot; dit geschiedt vooral bij het transport langs slechte wegen, bij het afdalen
van wegen met sterke hellingen, bij geforceerd snellen pas en indien de dieren niet
gelijkmatig trekken. Kleine, oppervlakkige laesies aan de weeke deelen van de
hoornbasis worden dan ook wel waargenomen en het behoeft niet de minste ver-
wondering te wekken, indien tengevolge van deze herhaalde drukkingen ernstiger
aandoeningen ontstaan. Zoo kunnen b.v. veranderingen van de matrix van den
hoorn, als bloeduitstortingen of chronische ontstekingen, tengevolge van het stoo-
ten van het juk, ontstaan op plaatsen, waar de beschermende hoornlaag nog niet
zeer dik is.

Het eerste symptoom, dat waargenomen wordt, is een zwelling,
roodheid en vermeerderde warmte aan de hoornbasis en spoedig
blijkt, dat eenige beweging van den hoorn mogelijk is. Na verloop van
eenigen tijd kan men een a-svmmetrie in den stand der hoorns waar-
nemen, daar de aangetaste hoorn een langzame draaiing in een bene •
denwaartsche richting uitgevoerd heeft ; deze draaiing gaat door tot
ten slotte de geheele hoorn hangt; de beweeglijkheid van den hoorn
t.o.v. het voorhoofd is zeer toegenomen en men kan de hoorn met een

mesje amputeeren, daar het geheel beenige gedeelte nabij de hoorn-
basis verdwenen is en plaats gemaakt heeft voor gezwelweefsel. In het
meerendeel der gevallen heeft zich nu aan de hoornbasis, meestal aan
de ventrale zijde, een ulcereerende wond gevormd, waaruit een sterk
stinkend vocht, gemengd met bloed en weefseldeeltjes, afgescheiden
wordt, dat veelal den indruk geeft, een gevolg te zijn van een perforatie
van het gezwel door de huid. Deze wordt ondanks de inmiddels inge-
stelde behandeling grooter. Tengevolge van pijn of jeuk wrijft het dier
herhaaldelijk de aangetaste hoornbasis tegen voorwerpen als boomen,
palen, waardoor de toestand van de wond nog ernstiger wordt en bloe-
dingen ontstaan. Ten slotte is de hoorn slechts door een dun laagje
weefsel aan den kop verbonden en het verlies van den hoorn is nu
slechts een kwestie van tijd.

In sommige gevallen constateert men een spleetvormige ruimte
tusschen het hoornige gedeelte en de huid van de hoornbasis, waaruit
dan een stinkend secreet vloeit. Het meest opvallend is, dat bij alle
gevallen zoowel het ziektebeeld als de plaats van ontwikkeling en het
ziektebeloop ongeveer gelijk zijn.

Het behoeft geen nader betoog, dat zoo\'n hoorn, wiens beenige
gedeelte verzwakt is door het gezwelweefsel, bij vechten gemakkelijk
afgestooten wordt en indien een dergelijk dier dan na eenigen tijd in
behandeling komt met de anamnese : 1 a 2 weken geleden is de hoorn
gedurende het vechten gebroken, dan komt men er gemakkelijk toe
het gewoekerde weefsel voor granulatieweefsel te houden. Bij behan-

deling, bestaande uit wegsnijden van het gewoekerde weefsel, ev. ge-
volgd door branden, bereikt men echter geen resultaat en na eenige
maanden moet men overgaan tot het laten slachten van het dier.
Deze omstandigheid is ongetwijfeld de oorzaak van het feit, dat deze
gezwellen zoo vaak miskend worden en tot dusver hier te lande nog niet
beschreven zijn.

Het gezwel zelve bestaat, na het afvallen van den hoorn, uit een
bloemkoolvormig, snelwoekerend, sterk stinkend weefsel, dat aan de
oppervlakte zacht van consistentie is, rood van kleur en licht bloedend.
De oppervlakte is bedekt met een dun laagje grijsgekleurd necrotisch
weefsel en ook in de diepere lagen treft men hier en daar een brij-
achtige lichtgekleurde, sterk stinkende massa aan (kankermelk). Meer
in de diepte is het gezwel tamelijk hard van consistentie, echter met
een mes nog goed snijdbaar, licht geelgrijs van kleur. Het beenweefsel
wordt door den tumor geheel verdrongen, maar deze is niet in staat
het hoornige gedeelte van den hoorn te perforeeren en breidt zich nu
uit langs de hoornige scheede van den hoorn en in de holte van de
hoornpit, vult die geheel en dringt in den voorhoofdsboezem. De
sinus frontalis, die bij het rund tamelijk groot is, kan geheel door het
tumorweefsel opgevuld worden, terwijl de beenige septa geheel ver-
dwijnen en zelfs het voorhoofdsbeen en de huid kunnen geperforeerd
worden. Sommige gevallen heb ik waargenomen, waarbij praktisch
het geheele voorhoofdsbeen door het tumorweefsel verdrongen was en
wel op 4 plaatsen een perforatie door de huid was tot stand gekomen.
Melastasen zijn door mij nooit geconstateerd. Hierbij dient echter op-
gemerkt te worden, dat het meerendeel dezer dieren uit nood is ge-
slacht, en ik niet in de gelegenheid ben geweest om nauwkeurig naar
metastasen te zoeken.

Het histologisch onderzoek ¹) leverde het volgende op : de tumor toont
in de verschillende onderzochte gedeelten een ongeveer gelijken bouw.
In een goed ontwikkeld celarm stroma met vele fibrillen bevindt zich
een netwerk van celstrengen, die in de coupes in alle richtingen ge-
troffen zijn. De oppervlakte is sterk geplooid en bedekt met een laagje
necrotisch weefsel, waarbij door de ulceratieve ontsteking een ver-
vloeiing heeft plaats gehad ; hierin bevinden zich de gedeeltelijk op-
geloste hoornparels, echter nog goed herkenbaar (fermentatieve wer-
king). De oppervlakkige laag van het tumorweefsel kan plaatselijk
geïnfiltreerd zijn met ontstekingscellen. Het stroma is rijk aan capil-
lairen en kleine bloedinkjes komen voor. De tumorstrengen zijn van
een wisselende dikte en vorm en steeds scherp van het omgevende
bindweefsel gescheiden. De aan het bindweefsel grenzende laag bestaat
uit donkerblauw gekleurde cellen (kleuring : haemaluin-eosine) met
ongelijke kernen, waarin chromatine-netwerk en nucleoli zijn waar te
nemen. Langgerekte kernen komen voor en soms toont de uiterste

*) Als voorbeeld is genomen het histologische beeld van een hoornbasiscarcinoom
bij een koe.

celrij een palissadeachtige rangschikking der cellen ten opzichte van
het omgevende bindweefsel ; in deze donkergekleurde celrijen ziet men
tusschen de cellen soms lichte streepjes, die de cellen omgeven en de
vorm accentueeren; soms is een duidelijke dwarse arceering waar te
nemen, die het karakter heeft van intercellulaire bruggetjes. Meer
centraalwaarts gelegen bevinden zich groote, bleeke cellen met een
dito heldere, min of meer leege kern. In het overigens slecht gekleurde
celprotoplasma kan men vaak korrels waarnemen. In het centrum
van deze tumorstrengen zien wij vaak een concentrische rangschikking
der cellen, die een sterke affiniteit bezitten voor de eosine (verhoorning)
en in het centrum een roodgekleurde massa (hoornparels) ; de ver-
hoornde laag van zoo\'n tumorstreng kan zoodanig overwegend zijn
dat slechts een smalle zoom van levende cellen is overgebleven. De
hoornvorming neemt in deze tumor een belangrijke plaats in en komt,
uitgezonderd in de fijnste strengen, in allerlei gecompliceerde struc-
turen voor; vaak bevinden zich verscheidene centra in één hoorn-
parel. Soms treedt in tumorstrengen een verhoorning van enkele
cellen op, waarbij het protoplasma de intensieve eosinekleur aange-
nomen heeft en de kern pycnotische verschijnselen toont.

Een verval van epitheelcellen ev. gevolgd door een kalkafzetting in
het doode weefsel komt in het centrum wel voor : echter zelden. Vele
kerndeelingsfiguren worden waargenomen, vooral in de periphere
gedeelten van de tumorstrengen. Vacuolen van wisselende grootte
treden in de tumorstrengen vaak op, soms gevuld met een homogeen-
uitziende roode massa (hoornstof) ; veelal zijn deze ruimten ledig (bij
de bewerking uitgevallen of opgelost).

De histologische diagnose van deze fibro-epitheliale nieuwvorming
biedt geen moeilijkheden : zonder twijfel hebben wij te doen met een
verhoornend plaveiselcellen-carcinoom. Lastiger echter is cle vraag te beant-
woorden of dit carcinoom zou uitgaan van de matrix van den hoorn,
dan wel — zooals Hewxett en Stockman veronderstelden — van het
slijmvlies van den voorhoofdsboezem. Daar dit slijmvlies echter uit
cylinderepitheel bestaat, ligt deze veronderstelling niet direct voor de
hand, tenzij men aanneemt, dat het tumorweefsel een geheel ander
karakter zou krijgen dan het moederweefsel, waaruit het carcinoom
ontstaat.

Wat de gezondheidstoestand van het dier betreft, is het opvallend,
dat dit tot in een tamelijk vergevorderd stadium in een goede conditie
blijft. Het behoudt langen tijd een goeden eetlust; wel houdt het dier
den kop gedraaid met de aangetaste zijde naar beneden. Bloedingen,
veroorzaakt door het stukwrijven van het gezwel, komen dikwijls voor ;
eveneens is een bloederige neusuitvloeiing niet zeldzaam (bij een groot
deel der runderen is er een verbinding tusschen voorhoofdsboezem en
neusholte). Ten slotte verdwijnt echter de eetlust ; het dier vermagert,
wordt suf en sterft tamelijk plotseling. De duur van het geheele ziekte-
proces is moeilijk te bepalen, daar door mij nooit een dier ontdekt is

waarbij de tumorvorming in een jong stadium verkeerde; steeds was
het stadium zóó ver gevorderd dat de hoornbasis verdikt was en liet
beenweefsel sterk aangetast. De duur van de behandeling tot aan den
dood of tot de noodslachting was steeds 3 a 4 maanden.

Belangrijk is de frequentie in verhouding tot de grootte van den vee-
stapel. In het geheel zijn door mij behandeld 30 gevallen en wel, af-
komstig van den ossen- en veestapel van de Deli-Maatschappij, 24
gevallen bij trekdieren en 3 bij koeien. De 3 overige gevallen bij koeien
waren afkomstig uit de stallen van Voor-Indiërs te Medan, dus ook
weer Britsch-Indisch vee (zebus). Beschouwen wij alleen het aantal
gevallen afkomstig van de Deli-Maatschappij, die zich in den loop
van 7 jaren hebben voorgedaan. Als gemiddelde sterkte van den ossen-
en veestapel in deze 7 jaren moeten wij aannemen : 1600 stuks trek-
dieren en 3200 stuks veestapel, dus in totaal 4800 stuks vee. Brengen
wij dit in een tabel te samen, dan krijgen wij de volgende verhouding :

Uit deze tabel blijkt duidelijk, dat de veelvuldigheid het grootst is
bij dieren ouder dan 4 jaren en wel bij trekdieren 4 maal meer dan bij
koeien, die slechts voor de fokkerij gebruikt worden en nooit voor
trekdiensten. Het lijkt dus wel aannemelijk, dat aan de irritatie van
de hoornbasis, veroorzaakt door herhaalde drukkingen van het juk,
een rol mag worden toegeschreven. Het percentage bij trekdieren, van
2.1%, is zeker niet te hoog, daar het uitsluitend dieren betreft, die door
mij behandeld zijn. Zeer merkwaardig is, dat zich gedurende de laat-
ste 2 jaren veel minder gevallen hebben voorgedaan. De oorzaak hier-
van moet hoogstwaarschijnlijk aan de inkrimping in de cultures liggen,
waarbij het aantal ossen sterk verminderd is geworden n.1. van 1800
tot 1100 trekdieren en waarbij uit den aard der zaak vooral een op-
ruiming van de oudere dieren is gehouden en van alle, waar ook maar
iets aan mankeerde. Vermoedelijk zullen ook wel dieren met een be-
ginnend carcinoom, die, door het optreden van pijn bij het trekken, min
of meer onhandelbaar waren, zonder nader onderzoek zijn opgeruimd.

Bovenstaande cijfers en persoonlijke meeningen vonden welkome
bevestiging en aanvulling in de mij door collega K. T. de Boer, belast
met den veterinairen dienst der Senembah Maatschappij in Deli,
verschafte gegevens, waaruit blijkt, dat door dezen dierenarts, in een
tijdvak van 12 jaren, ² 5 dergelijke gevallen bij zebus werden waar-
genomen. Ook hij had nooit een hoornbasiskanker bij jonge dieren

gezien, in geen enkel geval bij dieren beneden 4 jaren. Tevens voegde
collega de Boer spontaan hieraan toe, dat hij dergelijke gezwellen de
laatste jaren zoo goed als niet meer had aangetroffen, vermoedelijk
omdat hij den laatsten tijd veel minder oudere dieren te zien had
gekregen dan vroeger. Verder was hem opgevallen, dat de tumoren
meer bij ossen dan bij koeien waren voorgekomen en voornamelijk bij
dieren met een krachtig hoornstelsel (goed ontwikkelde hoornpit).

Daar de dieren met hoornbasiskanker, die door Hewlett te Boni-
bay zijn waargenomen, tot hetzelfde ras behoorden als die in Deli,
zou men zich de vraag kunnen stellen, of wellicht dit bepaalde ras een
praedispositie \'zou hebben voor het ontstaan van dergelijke gezwellen.
Dit is zeker mogelijk, maar moeilijk te bewijzen. Slechts als men ge-
gevens zou kunnen verzamelen over de frequentie van hoornbasis-
kanker in andere gewesten, waar een andere rundersoort als trekdier
wordt gebruikt en waar de wijze van trekken precies dezelfde is als in
Britsch Indië en in Deli, zou men wellicht tot een conclusie kunnen
komen omtrent een eventueelen invloed van het ras.

In het geheel zijn door mij bij een 6-tal koeien gezwellen aan de
hoornbasis geconstateerd (0.55%), wat zeer zeker een tamelijk hoog
percentage is. Van de veestapels der Voor-Indiërs te Medan heb ik
in 7 jaren een 3-tal oudere koeien behandeld en door een collega te
Medan is uit dien veestapel ook één in behandeling genomen ; taxeeren
wij dien veestapel op 250 koeien ouder dan 4 jaren, dan komt men tot
een veel hooger percentage nl. 2.3%. Het aantal dezer dieren is echter
tamelijk klein en de gegevens betreffende deze veestapels zijn te onbe-
trouwbaar om er veel waarde aan te hechten. Een ding echter staat
vast, dat het voorkomen van hoornbasiskanker bij koeien geen zeld-
zaamheid is.

Het spreekt vanzelf, dat bij kanker aan de basis der hoorns van
koeien, die nooit als trekdieren worden gebruikt, het stooten en schu-
ren door het juk niet als aetiologisch moment in aanmerking kan
komen. Maar wellicht speelt chronische irritatie toch ook bij koeien
een rol voor het ontstaan van kanker aan de hoornbasis. De zebus
worden namelijk in de stallen door middel van kettingen of touwen aan
de hoorns vastgebonden ; de koeien, die veel wilder zijn dan de an-
dere dieren, trachten zich voortdurend door rukken en trekken te be-
vrijden, waardoor tamelijk vaak verwondingen aan de basis der hoorns
ontstaan.

Wanneer men nu, na bovenstaande beschrijving van de grootste
tot dusver gepubliceerde reeks van gevallen van kanker aan de hoorn-
basis, nog eens de vroegere literatuur over deze gezwellen kritisch be-
schouwt, dan treft men daarin verschillende meeningen aan, die naar
mijn bescheiden meening als hoogst twijfelachtig moeten worden be-
schouwd. Zoo schreef Fibiger ³) b.v. in 1921, dat het carcinoom aan
de hoornbasis steeds aan den rechterhoorn voorkomt en nooit aan den
linker, omdat het vee steeds aan den rechter hoorn aangespannen zou

worden. Op welke waarnemingen deze beweringen berusten heeft de
schrijver niet vermeld.

,,Eine sehr interessante Geschwulstbildung ist aus Indien berichtet
worden : the cancer of the horn-core. Hier werden die Zugochsen
am rechten Horn angespannt und an der Wurzel dieses Hornes ent-
steht ziemlich häufig ein Carcinom, niemals aber an der Wurzel des
anderen Hornes." In een latere publicatie van Fischer Wasels ^u)
staat : „Beweisend ist hier eine Beobachtung aus Indien, wo die Zugoch-
sen immer am rechten Horn angespannt werden und an der Wurzel
dieses Hornes durch das häufige Wundreiben dann ein Krebs entsteht,
niemals an der Wurzel des anderen Hornes". Hoe het verhaal in de
kankerliteratuur is gekomen, dat de trekdieren in Britsch Indië aan
één hoorn, uitsluitend aan den rechter, zouden aangespannen worden,
is een raadsel, want het lijkt mij hoogst onwaarschijnlijk, dat deze
methode van aanspannen ook maar ergens ter wereld zou worden
toegepast. Het meest aannemelijk is wel, dat de mededeeling van
FIewlett, die in een tijdschrift was gepubliceerd, dat de bovenge-
noemde schrijvers niet in het origineel hebben kunnen raadplegen,
door mondelinge overlevering zwaar is verminkt. Van de 12 door
Hewlett waargenomen gevallen in de omgeving van Bombay waren
er ■ N.B. ! — 8 gezeteld aan den linkerhoorn terwijl slechts 4 maal de
rechterhoorn was aangedaan. Tot mijn spijt heb ik zelf niet precies
aangeteekend, hoeveel van de 30 door mij waargenomen gevallen in
Deli rechts of links waren gelocaliseerd, maar dit is zeker, dat ik ze
zoowel aan de ééne als aan de andere zijde heb gezien.

Wanneer ten slotte Fischer Wasels als bewezen aanneemt, dat de
kanker aan de hoornbasis veroorzaakt zou worden door de chronische
prikkels, die van het juk uitgaan, dan kan ik mij daar toch niet geheel
mee vereenigen. Het feit, dat ik verscheidene gevallen ook bij koeien
heb waargenomen, maant tot voorzichtigheid bij de interpretatie.
Bovendien speelt zeker de leeftijd der dieren een voorname rol en
wellicht — zooals ik boven heb uiteengezet — is ook in het ras een
aetiologische factor gelegen. Slechts een uitgebreid onderzoek naar
het optreden van dit carcinoom in verschillende werelddeelen en
vooral naar de beginstadia van deze zeer interessante aandoening zal
meer licht kunnen verspreiden over de pathogenese.

Overigens acht ook ik het wel zeer waarschijnlijk, dat de kanker
aan de hoornbasis bij zebus tot de groep van kwaadaardige gezwellen
behoort, waarbij chronische irritatie vermoedelijk een belangrijke
factor vormt. Daartoe behooren, zooals men weet : de schoorsteen-
vegerskanker ; de lidteekenkanker, vooral na brandwonden ; de kangri-
kanker bij Tibetanen ; de slokdarmkanker bij Chineezen en Argen-
tijnen ; de betelnootkanker ; de blaaskanker bij werklieden in aniline -
fabrieken en bij patiënten met bilharziosis, vooral in Egypte ; de lip-
kanker bij rookers van pijpen, de huidkanker bij werklieden in para-

finefabrieken, petroleumrafinaderijen en katoenspinnerijen ; de kanker
bij menschen die langdurig zijn blootgesteld aan Röntgen-, radium
en zonnestralen ; te veel om alle op te noemen.

In dit verband heb ik gemeend, dat het van belang zou kunnen zijn,
hier ten slotte een overzicht te geven van de in de literatuur beschreven
soorten van huidkanker der huisdieren, waarbij eveneens chronische prikkels
vermoedelijk een rol zouden spelen. Deze gegevens zijn voor het mee-
rendeel ontleend aan de dissertatie van collega Mulder. ⁸)

In de eerste plaats dient genoemd te worden het huidcarcinoom bij
het paard, dat tamelijk veel voorkomt en meestal aan de mannelijke
geslachtsorganen is gezeteld. In de meeste gevallen betreft het ruinen,
wat wel in verband zal staan met het feit, dat ruinen bij urineeren
onvoldoende uitschachten, waardoor smegma zich in het ruime, met
plooien voorziene praeputium ophoopt. Doordat de urine ook hierin
langer verblijft, kunnen allerlei omzettingen optreden, die tot een chro-
nische prikkeling aanleiding geeft en met ontsteking als gevolg. Bij
vergelijking moet men niet uit het oog verliezen, dat het aantal ruinen
dat der hengsten verre overtreft. Opvallend is wel, dat dit carcinoom
aan het mannelijk geslachtsorgaan bij het rund veel minder voorkomt.
Wellicht staat dit in verband met den anatomischen bouw van het
praeputium en den penis van den stier of os. Een os schacht ook on-
voldoende uit tijdens het urineeren, maar vermoedelijk hoopt zich
minder smegma en urine in het nauwe en met weinig plooien voor-
ziene praeputium op.

Daarop volgt wel het oogcarcinoorn (hieronder te verstaan zoowel
dat der oogleden en der membrana nictitans als dat van den bulbus),
dat zoowel bij het paard als bij het rund veelvuldig voorkomt. Wel-
licht staat dit in verband met de vaak voorkomende, chronische prik-
kelingstoestanden door insecten, wat nog bevorderd wordt door toeval-
lige ontstekingstoestanden der oogslijmvliezen, waarbij een verhoogde
secretie optreedt. Dit geeft weder aanleiding tot een versterking der
prikkelwerking, vaak gecombineerd met een infectie door bacteriën.
De beteekenis van insecten als oorzaak van chronische prikkeling
komt in de tropen nog meer tot uiting. Eigenaardig is de bevinding
van Voges, die ooglidcarcinomen bij het Hereford-ras vooral waar-
nam bij oude stieren en koeien met een witten kop. Bij dieren met
roode haren om de oogen treft men dit lijden volgens Voges niet aan ;
hieruit zou men wellicht mogen concludeeren, dat de ongepigmen-
teerde huidgedeelten van de oogleden een zekere praedilactieplaats
voor carcinoom vormen.

In verband met de voortdurende irritatie der lippen door het bit
zou men bij het paard daar een veel grootere frequentie der tumoren
verwachten dan inderdaad het geval is. Ook carcinomen van tand-
vleesch en onderkaak zijn niet frequent, terwijl drukkingen door
het bit niet zeldzaam zijn. Tongcarcinomen zijn eveneens zeldzaam
bij het paard. Interessant zijn in verband hiermede de proeven van

Secher en Stahr, die bij ratten in verscheidene gevallen carcinoom
konden verwekken door voedering met haver. Hoefcarcinomen zijn
eveneens zelden ; in verband met de aan hoeven veelvuldig optredende
verwondingen, ontstekingen en het voortdtuend gebruik van teer zou
men ook hier meer gevallen van carcinoom verwachten. Gevallen van
carcinoom aan de uitwendige geslachtsorganen (vagina, vulva, clitoris)
zijn zoowel bij de merrie als bij de koe niet zeldzaam. Verwondingen,
lidteekens van vroegere verwondingen en ontstekingen in verband
met de partus komen veelvuldig voor.

Uit bovenstaande gegevens kan men moeilijk het bewijs putten, dat
er een direct verband zou bestaan tusschen carcinoom en mechanische
letsels. Daarentegen is het wel waarschijnlijk dat een voorafgaande
chronische ontsteking tot kanker praedisponeert. Daarbij moet men
dan in aanmerking nemen, dat dit slechts voor sommige huidgedeelten
geldt, die dus bovendien nog een speciale gevoeligheid moeten bezitten,
waarover wij nog weinig weten.

Een soortgelijke waarneming als de hierboven door Voges geci-
teerde is ook door Drabble ⁷) in Australië gedaan bij de zgn. ,,brand-
cancer". Deze huidkanker bij runderen zou —- naar men in de kanker-
literatuur tamelijk algemeen aanneemt — op die plaatsen ontstaan,
waar de dieren gebrandmerkt worden. Drabble is echter, op grond
van een uitgebreid onderzoek, tot de conclusie gekomen dat tal van
gevallen van zgn. „brandcancer" geen echte carcinomen zijn en boven-
dien op plaatsen ontstaan, waar........ nooit is gebrand. Daaren-
tegen heeft hij bij de echte huidcarcinomen zeer interessante waar-
nemingen gedaan, die zeker waard zijn, hier vermeld te worden.

In den tijd van 4 jaren had hij 190 gevallen van huidkanker waar-
genomen op 955.798 runderen, d.i. 0.2%. De kleur van de aangetaste
dieren was, met uitzondering van 3 dieren, wit of gedeeltelijk wit, ter-
wijl deze dieren verschijnselen van dermatitis op de ongepigmenteerde
gedeelten van de huid toonden. Slechts bij 3 gevallen was het carci-
noom zonder twijfel ontstaan op de plaats van het lidteeken van het
brandmerk. Nog interessanter was, dat bij 137 gevallen het gezwel
zich bevond in een ongepigmenteerd huidgedcelte, en bij 30 gevallen
op plekken van de huid (roan coloured), die zoo licht gepigmenteerd
waren, dat zij het wit naderden. Drabble meent hieruit te mogen
concludeeren, dat niet aan het brandmerken, maar veeleer aan de
dermatitis van de ongepigmenteerde huidgedeelten, veroorzaakt door
den invloed van zonnestralen, (na opname van photosensibele planten,
zooals St. Janskruid, klaver, e.a.), een belangrijke rol in de aetiologie
van den huidkanker bij het rund moet worden toegeschreven.

Huidcarcinomen bij de geit komen, vrijwel over de geheele wereld,
slechts sporadisch voor. Mulder kon in Holland slechts een 2-tal
gevallen opsporen, gezeteld op de huid van de mamma. Thomas echter,
in het Laboratorium te Onderste Poort (Zuid-Afrika), publiceerde
een mededeeling over 16 gevallen van huidkanker bij de Angora-geit.

Merkwaardig is, dat bij de andere geitenrassen aldaar geen enkel
geval is waargenomen, zoodat Thomas wellicht terecht aanneemt
dat hier erfelijke factoren in het spel zijn.

Ook over het schaap zijn, hoewel huidkanker over het algemeen zel-
den voorkomt, een paar interessante mededeelingen vastgelegd in de
literatuur. Sydney Dodd vond, bij een onderzoek van 47 pathologisch
veranderde ooren bij Australische schapen, 9 gevallen van chronische
ontsteking, 6 andere met hyperplastische epitheelwoekeringen, terwijl
de 32 overige gevallen plaveiselepitheel-carcinomen waren. Deze aan-
doeningen bleken meestal ontstaan te zijn op den bodem van chro-
nische wonden aan den rand der oorschelp of in sommige gevallen op
de plaats van een oormerk. Beatti deelde mede, dat een dergelijk
lijden ook bij schapen in Zuid-Amerika voorkomt en dat dit hoogst-
waarschijnlijk toegeschreven moet worden aan het brandmerken van
het oor of aan het oploopen van verwondingen door doornen van
struiken in de weiden. Deze verwondingen geraken vaak in chronische
ontsteking door het schuren der dieren en door de veelvuldig voor-
komende vliegen.

Bij het varken komen huidcarcinomen slechts sporadisch voor. Eg-
geling nam in enkele streken een 2-tal praedilectieplaatsen waar, n.1.
de kin, waar bij het eten uit den trog gemakkelijk excoriaties ontstaan
en het castratie-lidteeken van vrouwelijke dieren.

Bij den hond is de huidkanker geen zeldzaamheid. Schutz vond bij
de sectie van 1241 honden 69 carcinomen (5.5%), waarvan 13 de
huid betroffen. Mljlder heeft in het geheel 51 gevallen van huidkanker
bij den hond onderzocht, waarvan 11 den kop betroffen, 2 den hals,
15 de dorsale lichaamsoppervlakte, 14 de ledematen, 7 de mammaire
streek en den borstwand, 1 den staart en 1 van onbekende localisatie.
De dorsale lichaamsoppervlakte en wel speciaal de rugstreek is de prae-
dilectieplaats. Dit houdt misschien verband met toxische of parasi-
taire eczemen, die men bij honden veelvuldig aantreft. Gevallen van
carcinoom in de oogstreek zijn door Mulder niet aangetroffen, wat wel
merkwaardig is, daar deze volgens de literatuur niet zoo zelden zijn.
In verband met de vaak optredende ontstekingsprocessen van het uit-
wendige oor ziet men bij honden vaak ontstekingachtige nieuwvor-
mingen, die blijkbaar echter weinig neiging bezitten om in carcinoom
over te gaan. Verschillende gevallen van carcinoom aan penis en prae-
putium bij honden zijn bekend. Sticker\'s statistiek vermeldt 16 stuks.
Daar praeputiale ontstekingsprocessen bij den hond zeer vaak voor-
komen is wellicht daarin een aetiologisch moment gelegen voor de
carcinoomvorming. De tumoren in de anaalstreek gaan meestal uit
van de anale klieren. Volgens Mulder moet de meerderheid daarvan
onder de adenomen of onder de ontstekingstumoren worden gerang-
schikt.

Bij de kat komen huidcarcinomen zelden voor. De kop schijnt wel
een praedilectieplaats te vormen en wel speciaal de mondholte. Voora\'

aan de tong ziet men bij katten wel carcinomen optreden. Depayre
vermeldde neuscarcinomen in 4 opeenvolgende generaties van één-
zelfde stammoeder. Hierbij zou men dus wel een erfelijke aanleg tot
carcinoomvorming moeten aannemen.

Uit dit korte overzicht, dat geenszins de pretentie heeft volledig te
zijn, blijkt wel, dat volgens vele onderzoekers aan de prikkelende
werking door chronische ontstekingsprocessen een belangrijke rol
wordt toegekend bij het tot stand komen van huidkanker. Algemeen
is men echter van meening, dat ook nog andere aetiologische mo-
menten, zooals een zekere praedisponeerende invloed van het ras of
andere bepaalde erfelijke factoren daarbij moeten medewerken.

Hoogstwaarschijnlijk is dit eveneens het geval met het carcinoom
aan de basis der hoorns bij zebus. Wellicht zal een nauwgezet onder-
zoek naar het voorkomen van deze tumoren in andere gewesten van
Nederlandsch Oost-lndië nog interessante bijzonderheden aan het
licht kunnen brengen. Moge dit artikel daartoe een aansporing zijn.

Na de literatuur over de carcinomen aan de hoornbasis bij het
rund behandeld te hebben, wordt overgegaan tot de beschrijving van
deze gezwellen, waarvan de auteur in den loop van 7 jaren op de Oost-
kust van Sumatra een 30-tal in behandeling heeft gehad. Achtereen-
volgens worden het klinisch beloop, de uitbreiding van deze tumoren
in de hoornholte en in den voorhoofdboezem, en het macro- en micro-
s copische beeld besproken, waarbij blijkt dat het een verhoornend
plaveiselcellen-carcinoom is. De frequentie bij de runderen (zebus)
der Dcli-Maatschappij bedroeg : voor trekdieren ouder dan 4 jaren
2.i°/₀₀; voor koeien ouder dan 4 jaren 0.55°/_ft0 en voor den totalen
ossen- en veestapel o.8°/₀₀. Hieruit blijkt dus, dat het niet alleen bij oude
trekdieren voorkomt, zooals tot dusver algemeen in de literatuur werd
aangenomen, (Hewlett, Fibiger, Fischer), maar ook bij oude koeien,
zoodat, daar vrouwelijke dieren nooit voor trekdiensten worden ge-
bruikt, de herhaalde kneuzingen van de hoornbasis door het juk niet
de eenige aetiologische factor kan zijn.

Ten slotte wordt een kort overzicht gegeven over de verschillende
vormen, waaronder huidcarcinoom zich voordoet bij paard, rund,
schaap, geit, varken, hond en kat. Daaruit blijkt, dat chronische ont-
stekingsprocessen hoogstwaarschijnlijk een zeer belangrijke factor
vormen bij het ontstaan van huidkanker. Wellicht is dit ook bij de
kanker aan de basis der hoorns van zebus het geval.

Prof. Bonne vroeg of de wonden aan de hoornbasis wel eens worden behandeld
met teer, of worden wel eens geteerde touwen gebruikt om de dieren aan de hoorns
voort te trekken ?

Burggraaf antwoordde, dat bij de behandeling der wonden aan de basis der
hoorns zelden teer of derivaten daarvan gebruikt worden. Meestal gebruikt men
zgn. „bamboe-olie", d.i. een olie, verkregen uit een bepaalde boomsoort. Spreker
weet niet precies, wat dit voor een stof is. De olie stinkt, zoodat de vliegen er door
verdreven worden en juist daarom wordt zij gaarne aangewend. De touwen, die
voor het vastbinden der dieren gebruikt worden, zijn nooit geteerd. Of teer een
actiologische factor zou zijn voor het ontstaan van deze gezwellen acht spreker niet
waarschijnlijk.

Afb. 4. Reproductie van een afbeelding van Hewlett. Schedel van een zebu
met ernstige destructie door een vergevorderd carcinoom aan de basis van den linker
hoorn.

Afb. 5. Kop van een zebu met kanker aan de basis van den linker hoorn. Deze
hoorn hangt slap naar beneden.

Afb. 6. Histologisch beeld van een gezwel aan de hoornbasis. Vergrooting
70 X. Verhoornend plaveiselcellencarcinoom.

1. Cuille et Sanurail : Epitheliome de la corne sur une väche. Revue vétéri-
naire. Bd. 23. blz. 590. 1898.

2. Gualducei : Krebstgeschwulst an der Hornbasis beim Rind. La Clin, vétér.
Bd. 26. blz. 150. Cit. Jahresberichte Ellenberger und Schütz. 1903. blz. 107.

3. Hewlett : Cancer of the horn-core of cattle. 1905. Journal of comp. path.
and ther. Bd. 18. blz. 161.

4. Pack : Hornzapfentumor bei einem Rinde. 1910. The vet. journal. vol. LXVI.
p. 27. Cit. Jahresber. Ellenberger und Schütz.

5. Fibiger : Virchows Reiztheorie und die heutige experimentelle Geschwulst-
forschung. 1921. Deutsche med. Wochenschrift Bd. 47.

6. Murray : Malignant new growth from domestical animals. 1908. Third
Sc. Rep. of the Imp. Cancer Res. Fund. London, p. 43—44.

8. Mulder, J. C. : Bijdrage tot de kennis van het primaire huidcarcinoom bij
de dieren. Proefschrift Utrecht. 1930.

9. Cramer : The comparative study of cancer. The cancer Review. 1932. vol.
nos. 5 en 6. pag. 241.

10. Fischer : Handbuch der Normalen und Pathologischen Physiologie, 14e
bd., ie Teil, blz. 1556.

11. Fischer : Wege zur Verhütung der Entstehung und Ausbreitung der Krebs-
krankheiten. 1934.

Verfasser konstatierte während 7 Jahre an der Oostküste Sumatras 30 Krebsfälle,
an dem Hornbasis bei Rindern. Er erwähnt die Literatur dieser Krankheit und
beschreibt den klinischen Verlauf, die Verbreitung dieser Tumoren in der Horn-
höhle und Stirnhöhle und das makroskopische und mikroskopische Krankheitsbild.

Die Krankheit kommt am meisten vor bei Zugochsen älter als 4 Jahre. Verfasser
beobachtete die Krankheit auch bei Kühen. Verfasser gibt weiter einen kurzen
Ueberblick der Hautcarcinomen beim Pferde, Rinde, Schaf, Ziege, Schwein, Hund
und Katze. Er deutet darauf hin dass die chronischen Entzündungsprozesse wahr-
scheinlich einen wichtigen Faktor bilden für das Entstehen des Hautkrebses.

The literature of horncore-cancer of cattle having been dealt with, a description
is given of these tumours, some 30 of which were breated by the author during a
seven years\' stay on the Eastcoast of Sumatra. Hence he describes the occurrence
of these tumours rather as a disease (horn-core disease). He sets forth the clinical
course, the spreading of these tumours in horn cavity and frontal sinus, its aspect
macroscopically as well as microscopically, from which it appears to be a horni-
fying aquamous carcinoma.

The frequency with the cattle of the Deli Company is for draught-cattle older
than 4 years 2.1 °/₀₀; for cows older than 4 years o.55°/₀₀, and for the total ox- and
cattle-stock o.8°/₀₀. From this statement already it appears that the disease does
not only occur with old draught-animals, as the literature assumes, (Hewlett,
Fibioer, Fisher) but also with old cows ; hence the factor of repeated contusions
of the horn-core caused by the yoke during draught cannot be the only factor, as
female animals are never employed for traction purposes.

From a compendium of skin-carcinomas and the description of their occurrence
with horses, cattle, sheep, goats, pigs, dogs and cats it is evident that the irritating
effect of chronic inflammation is an important factor in the origin of skin-cancer
with the great domestic animals and it is very likely that this factor also plays a
part as regards horncore-carcinoma.

Dans une période de 7 années, l\'auteur a observé, à la côte orientale de Sumatra,
30 cas de cancer (carcinome) de la base des cornes chez des zébus. L\'auteur donne
une revue de la littérature de cette affection et décrit l\'évolution clinique, l\'exten-
sion de ces tumeurs dans le sinus de la corne et dans les sinus frontaux et le syn-
drome macros- et microscopique. L\'affection se rencontre le plus souvent chez
des boeufs de trait âgés de plus de 4 ans ; pourtant on l\'a observée aussi sur des
vaches. L\'auteur termine par un bref résumé des carcinomes de la peau chez le
cheval, le bovin, le mouton, la chèvre, le porc, le chien et le chat. Il attire l\'atten-
tion sur le fait que les processus inflammatoires chroniques jouent probablement
un rôle important dans la genèse des cancers de la peau.

Uit het slachthuislaboratorium te Amsterdam.
GEVAL VAN PYOGENES-ENDOCARDITIS BIJ HET RUND

Voor zoover mij bekend is het in de praktische vleeschkeuring vrijwel
een vaste gewoonte geworden een onderzoekduur van 24 uur als meest
gebruikelijke termijn te beschouwen, waarin en waarna het bacteriolo-
gisch onderzoek van een daartoe aanleiding gevend slachtdier in den
regel beëindigd kan en mag worden. Dit zou dan gegrond zijn op uit-
spraken, waarbij aangenomen wordt, dat de aanwezigheid van bac-
teriën in het te onderzoeken materiaal zou blijken, door een voor de
soort vaak betrekkelijk typische groei op en in verschillende voedings-
media, binnen deze tijdsruimte.

Ook uit utiliteitsoverwegingen verdient het m.i. zelfs alle aanbeveling
deze onderzoeksduur zooveel mogelijk te beperken tot het juist noodige,
aangezien daardoor voor den grossier-eigenaar van een in onderzoek
gehouden slachtdier een bespoediging en daardoor vaak betere verkoop-
mogelijkheid daarvan ontstaat. Hoe vaak gebeurt het immers niet, dat
bij het in bacteriologisch onderzoek houden van een rund, b.v. op een
Dinsdagmiddag, door den eigenaar het dringende verzoek tot ons wordt
gericht, dit onderzoek, indien ecnigszins mogelijk, zoodanig te willen
bespoedigen, dat bij eventueele goedkeuring hij den daarop volgenden
Woensdagmorgen (zoo tegen 12—1 uur) weer over het rund zal kunnen
beschikken, voor hem van belang in verband met de verkoop-mogelijk-
heid dienzelfden middag, in tegenstelling met de volgende dagen.
Ook voor den winkelier-eigenaar is een zoo snel mogelijke beslissing
van belang met het oog op het bij niet-goedkeuren inkoopen van ander
vleesch. Als uitzonderingen op de hierboven genoemde termijn moeten
dan echter bepaalde vormen van vlekziekte genoemd worden, waarbij
eerst na 36 uur of langer groei op de gebruikelijke voedingsmedia
optreedt, zoodat voor het afdoen van dergelijke dieren een langere tijd
dan de hierboven genoemde vereischt wordt.

Bovendien wensch ik hier uitdrukkelijk te vermelden, dat door anderen
reeds elders gewezen werd op het feit, dat bij macroscopisch schijnbaar
niet gegroeide agar-culturen somtijds microscopisch toch bacterie-groei
kon worden geconstateerd, o.a. bij door streptococcen veroorzaakte
ziekteprocessen.

Tegen een algemeene werkwijze, welke het beëindigen van alle
bacteriologisch cultuuronderzoek binnen 24 uur na het instellen daarvan
zou beoogen (waarbij natuurlijk een uitzondering gemaakt zou moeten
worden voor de zooeven genoemde gevallen van vlekziekte en rekening
houdende met het microscopisch onderzoek van de voedingsbodems),
zouden dan ook geen bedenkingen kunnen worden aangevoerd, indien

men daarmede werkelijk alle ziektegevallen met kiemhoudendheid van
vleesch en organen zou kunnen opsporen.

Dat dit echter niet zoo is zal blijken uit de thans volgende beschrijving
van een door mij onderzocht geval van pvogenes-endocarditis bij het
rund, waarbij cultureel zoowel bacteriën in milt en nieren, het grootste
deel der lichaamslvmphklieren, als in het vleesch zelve konden worden
aangetoond.

Het door ons onderzochte ziektegeval betrof een rund, waaraan
bij de levende keuring geen ziekteverschijnselen werden waargenomen,
doch waarbij na de slachting een aandoening van zoowel de Valvulae
bi- als tricuspidalis werd gecorstateerd, daarin bestaande dat ongeveer
in het midden van de vrije rand van ieder der 5 kleppen kleine hoogroode,
betrekkelijk gladde verdikkingen werden aangetroffen, allen bedekt met
een dun laagje, met een scalpel afkrabbare, fibrine. Microscopisch
werden hierin in reincultuur kleine Gram-positieve staafjes gevonden.
Behalve een lichte hyperplastische miltzwelling werden in de beide
nieren kleinere infarcten van verschillende ouderdom, ten deele hae-
morrhagisch, en een aantal puntbloedingen gezien. Ten slotte werd op
de linker uitwendige zitbeenknobbel, geheel subcutaan gelegen, een
klein plat duivenei-groot „gezwelletje" aangetroffen, bestaande uit
een ^ 1 c.m. dikke uitwendige spekkige bindweefsellaag, terwijl zich
geheel inwendig een kleine holte bevond waarin eenig tamelijk helder
vocht. Als midden- of te wel grenslaag diende een dun glanzend, eenigs-
zins granuleerend, sterk actief hyperaemisc.h gekleurd bindweefsel-
laagje.

Cultureel: Uit milt, nieren, 7 lichaamslymphklieren en uit vrijwel
alle onderzochte vleeschstukken werden dezelfde Gram staafjes ge-
kweekt. Deze waren kort, meestal recht, somtijds licht gebogen van
vorm; ook wel meer eivormig en daardoor vaak veel gelijkend op coccen.
Meermalen eenzijdig verdikt, eenigszins knotsvormig.

Met de oorspronkelijke bouillon-niercultuur werden geënt:
glucoselakmoespeptonwater; lactoselakmoespeptonwater; melk 2 X;
peptonwater; lakmoeswei; gewone agar; serumagar 2 X.

Resultaat: Zeer fijn beslag op de beide serumagarbodems, melk 2 X vol-
ledig gestold met groote hoeveelheid helder serum (verhouding i 1 : 2).
Glucose-lactose lakmoespeptonwater geringe groei en roode verkleuring.

Op grond van morphologische en cultureele eigenschappen mochten
wij dus aannemen in ons geval te doen te hebben met de bac. pyogems.

Resumeerende, bleek dus bij het door ons onderzochte rund een bac-
teriaemische toestand te bestaan, veroorzaakt door de bacillus pyogenes
en gepaard gaande met locale veranderingen aan de valvulae bi-et
tricuspidalis, infarctvorming in de nieren en een lichte miltzwelling.

Uit bijgaande tabellarische gegevens blijkt nu, dat bij de aange-
1 egde culturen uit milt, nieren, vang- en boegklieren macroscopisch na
24 uren verblijf in de broedstoof geen groei op de agarbodems viel waar
te nemen. Wel was in de bouillon van milt en nieren een zeer lichte
troebeling — aangeduid als materiaaltroebeling—bemerkbaar. Uiter-
aard echter geeft het entmateriaal uit milt en nieren meestal aan-
leiding — o.a. door zijn betrekkelijke bloedrijkdom —• tot eenige
troebeling van de bouillon, waarin het gebracht wordt.

In ons geval bleek de bouillon van milt en nieren na deze eerste
24 uur dan ook microscopisch negatief.

Daar geen microscopisch onderzoek der 6 agarbodems verricht werd,
ontbreekt ons dus de zekerheid, dat er geen eventueele bacterie-groei
op deze bodems na de eerste 24 uur bestond. Daar na 44 uur micro-
scopisch veel bacillen per gezichtveld konden worden aangetoond in
afstrijksel van zoowel de nieragar als de rechter-boegklieragar, bestaat
de mogelijkheid dat men ook reeds na de eerste 24 uur — bij deze
beide agarbodems tenminste — op deze wijze enkele bacillen daarop
zou hebben kunnen aantoonen.

Voor de andere 4 agarculturen, dat is dus van milt, beide vangklieren
en linker boegklier wordt deze mogelijkheid direct veel kleiner, aangezien
zelfs na 44 uur daarop microscopisch slechts hoogst enkele tot enkele
bacillen werden gevonden.

Macroscopisch: agarculturen alle negatief; bouillonculturen van de
lymphklieren negatief; bouillonculturcn milt en nieren zeer licht troebel.

Macroscopisch: agarculturen alle negatief; bouillonculturen van de
lymphklieren negatief; bouillonculturen van milt en nieren licht troebel.

Microscopisch: 5 van de 6 agarculturen positief; bouillonculturen
milt en nieren positief, (de andere 4 niet microscopisch onderzocht).

Macroscopisch: agarculturen van milt, nieren en beide boegklieren
positief de beide andere nog negatief; bouillonculturen van milt, nieren
en rechter boegklier positief, de drie andere nog negatief.

Macroscopisch: alle agarculturen positief, waaruit dus volgt dat de
beide agarbodems-geënt uit de beide vangklieren — eerst na verloop
van dezen tijd positief werden, terwijl bij het na 44 uur verrichte
microscopisch onderzoek de rechter vangklieragar reeds positief bleek.

De oorzaak van een en ander moet m.i. gezocht worden in de oor-
spronkelijke geringe kiemhoudendheid dezer beide lymphklieren.

Uit het bovenstaande blijkt nu, dat in ons geval zelfs na een verblijf
van 44 uren in de broedstoof macroscopisch geen waarneembare groei
op en in de verschillende cultuurbuizen was aan te toonen (behoudens

z. 1. tr. — zeer licht troebeling. 1. tr. — lichte troebeling. bez. = bezinksel, a. v. = als voren. a. b. = als boven. c. w. = condenswater. .4- meer of minder sterk positief.

i • a.v. met
vl. rd. gr.
Bez. in c.w.
4- a.v. met

vl. rd. gr.
4 a.v. met
smalle vl.rd.gr
4- a.v. met

vl. rd. gr.
4-4- a.v. met
sluier. Bez. in

a.v. met
z. f. sluier.

4- a.v. met
z. f. sluier.

3 tai kol.
4" a.v. met
gr. sluier.
4-4- veel f.
kol. tr. cw.
met bez.

1. tr.

1. tr.
tr.

1. tr.

1. tr.
I. tor.
tr.
!. tr.

1. tr.

I. tr.

ver.
1. tr.

tr.
1. tr.
1. tr.
ver.
I. tr.

I. tr.

1. tr.

1. tr.
tr.

I. tr.

ver:

. tr. met bez.

. tr. met veel
bez.
a. b.

a. b.

ver.

. tr. met veel
bez.
a. b.

a. b.

ver:

1. tr. met bez.

a. b.

ver.

1. tr. met bez

z. 1. tr.

1. tr.

tr. met veel

bez.
1. tr. met bez.

1. tr. met bez.

ver.

1. tr. met bez.

sterke tr.

1. tr. met bez.

1. tr.

enkele bac.
a. b.
a. b.

a. b.

a. b.
a. b.

veel bac.

vrij veel bac-
ver: coccen

muis .
muis .

platte bil .
platte bil .
1. kuit . . .
r. kuit . . .
1. spierstuk .
r. spierstuk .
1. dikke lend.
r. dikke lend.

haas . . .
r. haas . . .
1. schouder .
r. schouder .
1. v.schenkel,
r. v.schenkel.

tr. c.w.
met iets bez.
I kol. en
vl. rd. gr.
vl. rd. gr.

-*)

av.

1. vl. rd. gr,

1. vl. rd. 8r,

tr. c.w. en
sluier

. tr. met veel
bez.
a. b.

a. b.

1. tr.

*) Dit negatieve resultaat vermoedelijk het gevolg van het brengen van alleen wat spiersap (geen vleesch) op de agar.

dan een geringe troebeling van de milt- en nierbouillon), terwijl daaren-
tegen het microscopisch onderzoek ons na 44 uur voldoende gegevens
verschafte voor het stellen van de diagnose ,,bacteriaemie".

Wat betreft de den i8den October verrichte entingen uit de restee-
rende vleeschlymphklieren en 18 stukken vleesch het volgende:

In de eerste plaats zij opgemerkt, dat hier werd gewerkt met onge-
veer 48 uur oud materiaal. De agarculturen van de beide bilklieren
en linker zitbeen-klier werden voor het eerst macroscopisch positief
bevonden ongeveer 93 uur na enting. Daar hier echter den 2isten
October geen controle plaats vond, kan hoogstens de conclusie worden
getrokken, dat deze culturen macroscopisch positief werden na 46 uur.
Van de linkerbil- en linkerzitbeen-klier bleek de bouillon reeds na >> 24 uur
een lichte troebeling te toonen, welke zich in den loop van het onder-
zoek tot een duidelijke, voor dit ziektegeval specifieke troebeling ont-
wikkelde. Bij vergelijking van de resultaten van de beide series lyniph-
klier-entingen schijnt de ouderdom van het voor de tweede serie —• 18
October — gebruikte materiaal een gunstigen invloed uitgeoefend te
hebben op het verloop van deze enting.

Ten opzichte van de eerste 18 vleeschentingen dient nog vermeld,
dat na cle eerste 46 uur op de geënte agarbodems geen macroscopisch
waarneembare groei viel waar te nemen, doch dat bij het meerendeel
der geënte bouillonbuizen de reeds na 24 uur opgetreden lichte troebe-
ling zich bestendigde, terwijl in de na 46 uur van deze (voor het oog maar
licht troebele bouillonculturen) gemaakte microscopische preparaten,
bestendig een, zeer sterk in aantal wisselende, hoeveelheid bacillen
kon worden aangetoond.

Voor een verdere beschrijving van de resultaten van deze vleesch-
serie-enting wordt verwezen naar de tabel, aangezien de daarop in
dit verband vermelde gegevens voldoende voor zich zelve spreken.

In verband verder met het feit, dat de bac. pyogenes als serophiel
bekend staat, is den 23sten October een aanvullende enting verricht
uit 6 stukken vleesch, zoowel op gewone als op serumagar, ten einde
na te gaan in hoeverre deze bijzondere eigenschap benut zou kunnen
worden voor een bespoediging in zake het verkrijgen van positieve
cultuurresultaten. Hierbij bleek, dat na i 24 uur op geen van beide
series macroscopisch groei viel waar te nemen. Na 42-uren verblijf
echter in de broedstoof bleek op 4 van de 6 serumagarbodems reeds een
macroscopisch duidelijk waarneembare groei aanwezig, terwijl bij de
controle agarserie slechts op één bodem groei werd vastgesteld, zoodat
hieruit blijkt, dat, als gevolg van de voorkeur van de bac. pyogenes
voor serumbevattende voedingsbodems, zij daarop niet alleen gemakke-
lijker maar ook vlugger groeit, waaruit weer volgt, dat door gebruik
te maken van serumbevattende bodems bij daarvoor in aanmerking
komende ziektegevallen, wij daaraan een uitstekend hulpmiddel zullen
hebben tot het vlugger stellen van onze diagnose.

In het onderhavige geval zal men echter eveneens nog rekening
moeten houden met de ouderdom van het onderzochte materiaal.
Wij zien nu dat de cijfers, die de ouderdom van het voor de 3 verschil-
lende vleeschentingen gebruikte materiaal aangeven, zich verhouden als:
2:7: 10, terwijl de percentages van het bij die 3 entingen (na een
evenlang verblijf in de broedstoof) verkregen aantal macroscopisch
positieve agarbodems zich verhouden als: 17 : 50 : 100.

Uit de betrekkelijke gelijkheid van beide series cijfers mag m.i.
afgeleid worden, dat het kiemgehalte van de op verschillende tijden
onderzochte vleeschstukken recht evenredig is aan en in vrijwel dezelfde
verhouding toeneemt als de ouderdom daarvan, hetgeen dus wijst op
een natuurlijke vermeerdering — Anreicherung — van het reeds
oorspronkelijk in het vleesch aanwezig geweest zijnde aantal bacteriën.

Wij hebben ons verder afgevraagd of deze gevonden tijd van i 42 uur
nog niet verder te bekorten zou zijn geweest, indien men na 24 uur
microscopisch onderzoek van de voedingsbodems had verricht.

Daarvoor werd, ten einde de mogelijkheid hiervan na te gaan, den
25sten October opnieuw uit 4 vleeschstukken geënt, zoowel op gewone
agar als op serumagar. Door de vele verrichte manupulaties echter bij
het in den loop van het geheele onderzoek achtereenvolgens uitsnijden
der verschillende daartoe benoodigde vleeschstukken, bleken thans
enkele meer of minder sterk verontreinigd, reden waarom met uit-
schakeling van deze serie den 2Östen October overgegaan werd tot het
nogmaals enten uit een 3-tal stukken vleesch.

Na J; 24 uur bleek deze geheele serie bodems macroscopisch vol-
komen onbegroeid. Microscopisch werd slechts één enkel stel bodems
zoowel de agar als de serumagar — zeer licht positief bevonden, name-
lijk die welke volgens onze staat met materiaal vleesch III geënt werden.
In microscopische preparaten, gemaakt van bodemafstrijksel van het:
direct onder de vleeschstukjes gelegen bodemgedeelte, werden namelijk
naast een groot aantal negatieve gezichtsvelden slechts enkele gezien met slechts
2—3 bacillen.

Na ^ 48 uur werd op de serumagar (vleesch III) slechts één aller-
fijnste kolonie gezien, terwijl de agar nog altijd onbegroeid bleek.

Gebruik makende van de bij de beide laatste vleeschentingen ver-
kregen gegevens ter beoordeeling van de resultaten der oorspronkelijke
enting uit milt, nieren en 4 vleeschlymphklieren, mag door ons nog
niet zonder meer, d.w.z. in niet te absoluten zin, aangenomen worden,
dat indien voor de enting uit milt, nieren en klieren gebruik was gemaakt
van serumagar in plaats van gewone agar, wij dan met zekerheid binnen
de 48 — laat staan binnen de 24 uur —■ macroscopisch positieve cultu-
reele resultaten van voldoende praktische beteekenis zouden hebben
verkregen, wijl

ten eerste: enting uit organen veelal hoogstens enkele uren na keuring
van het slachtdier verricht wordt, zoodat hierbij, in tegenstelling met
LXII 72

de in ons geval verrichtte vleeschentingen, geen sprake kan zijn van een
noemenswaardige vermeerdering van de bacteriën in die organen;
ten tweede: de verspreiding van — en daardoor het gehalte aan — bac-
teriën in de organen, de verschillende lichaamslymphklieren en het
vleesch vaak een zeer ongelijke is, hetgeen in ons geval o.a. duidelijk
blijkt uit den uitslag van het microscopisch onderzoek der agarculturen
van milt, nieren en lichaamslymphklieren na de eerste 44 uur en uit het
resultaat der vleeschentingen van respectievelijk 23 en 26 October.

Verder bleek reeds dat in microscopische preparaten gemaakt van
de 44 uur oude, macroscopisch niet gegroeide, agarculturen van nieren
en rechterboegklier, per gezichtsveld veel bacillen konden worden
aangetoond.

De vrijwel gelijke microscopische bevindingen nu bij onderzoek
van zoowel de 48 uur oude serumagarcultuur — enting vleesch III —
als de i 44 uur oude agarculturen van nieren en rechter boegklier
(terwijl eerstgenoemde na 48 uur bovendien macroscopisch positief
bleek door de aanwezigheid van een met het bloote oog waarneembare
allerfijnste kolonie) magm.i. als een theoretische steun beschouwd worden
voor de veronderstelling, dat in ons geval macroscopisch positieve cul-
tureele resultaten binnen de 48 uur bij directe enting uit organen en
vleeschlymphklieren wel verkregen zouden zijn, indien wij in plaats
van de aangewende agar, serumagar als voedingsbodem hadden benut
en dit des te meer, daar bij de 2e vleeschenting (23 October) een zeer
opvallend verschil in groei op agar en serumagar werd verkregen ten
gunste van de serumagar.

Wij zagen dus, dat noch na 24 en evenmin na 44 uur macroscopisch
voldoende duidelijke verschijnselen van bacteriegroei in en op de ver-
schillende — niet-selectieve — voedingsmedia vielen waar te nemen.
Bij een deel van het onderzochte materiaal n.1., milt, nieren en beide
boegklieren bleek dit voor het eerst pas mogelijk na ^ 72 uur. Micro-
scopisch daarentegen bleek reeds na 44 uur groei te kunnen worden vast-
gesteld op de aangelegde agarculturen uit milt, nieren, beide boeg-
klieren en rechter vangklier. Door gebruik te maken van serumagar-
bodems bleek voorts een tamelijk sterke verkorting mogelijk van den ti jd,
waarin bij cultiveering op gewone agar macroscopisch positieve resul-
taten werden verkregen.

Ter bevordering van een oordeelkundig juiste en tevens zoo snel
mogelijke behandeling van in bacteriologisch onderzoek gehouden
slachtdieren, wil het mij voorkomen, dat wij reeds bij de keuring zelve
— gezien de aard der in voorkomende gevallen aanwezige path. anat.
afwijkingen — terdege rekening dienen te houden met de mogelijkheid
van een specifieke infectie. Voor de gewone bekende besmettelijke
infectieziekten zal dit wel geen al te groote moeilijkheden opleveren.
Anders wordt het evenwel, wanneer men te maken krijgt met bacteriën,
die in staat zijn tot het verwekken van oogenschijnlijk geheel verschil-

lende ziekteprocessen op de meest verschillende plaatsen in het dier-
lichaam, zooals b.v. in gevallen van pyogenes-infecties.

Bekend mag worden verondersteld, dat zij de veroorzaakster is van
een bepaalde mastitisvorm bij het rund. Ook dat zij herhaaldelijk
aanleiding geeft tot meer of minder uitgebreide abcesvorming en wel
speciaal bij het varken. Minder bekend is vermoedelijk, dat zij gevonden
werd in gevallen van hartklepontstekingen bij het rund. Uit mede-
deelingen van Nieberle blijkt zelfs dat het voorkomen van door de
bac. pyogenes veroorzaakte endocarditiden bij het rund lang niet zoo
zeldzaam is als vroeger wel eens werd aangenomen.

Bovendien werd zij gevonden als veroorzaakster van een bepaalde
nephritisvorm bij het varken.

Daar nu de bac. pyogenes als een zeer slechte groeister op onze gewone
voedingsmedia — met uitzondering evenwel van serum en serum be-
vattende bodems — bekend staat, moet het van groot belang geacht
worden indien wij reeds bij de keuring zelve van een slachtdier, op grond
van gevonden path. anat. afwijkingen, met een mogelijke infectie door
pyogenesbacillen rekening zouden kunnen houden.

Dan zullen wij, in verband met haar speciale eigenschappen — sero-
phyliteit o.a. —, ten behoeve van te verrichten entingen een zoodanige
keuze uit onze voedingsbodems kunnen doen, dat wij daardoor in den
kortst mogelijken tijd tot het stellen van een juiste diagnose kunnen
komen.

Hiervoor zal het echter noodzakelijk zijn om steeds naast onze meest
gebruikelijke voedingsbodems, als agar en glucosebouillon, een kleine
hoeveelheid serumagar in voorraad te houden.

Hoewel dit aan een groot abattoir wel geen bezwaren zal opleveren, zou
dit vooreen inrichting van veel kleiner formaat wel het geval kunnen zijn.

Dan zal men een keuze moeten doen tusschen gewone agar en serum-
agar als gewone vaste voedingsbodem.

M.i. zal men dan op grond van de gegeven uiteenzettingen het uit-
sluitend gebruik van serumagar als de eenig mogelijke juiste keuze mogen
en moeten beschouwen.

In het algemeen zal men met een verblijf van 24 uren van de voedings-
bodems in de broedstoof kunnen volstaan, mits daarbij rekening ge-
houden wordt met de bekende uitzonderingsgevallen op pag. 1 van dit
artikel genoemd. Bij onderzoek evenwel van die ziektegevallen, veroor-
zaakt door een infectie met op onze gewone, niet selectieve, kunstmatige
voedingsbodems slechts uiterst langzaam en slecht groeiende bacteriën,
blijkt deze tijd ten eenenmale onvoldoende. Wij zagen immers dat in het
door ons beschreven geval zelfs na ^ 48 uur macroscopisch nog niet
de geringste groei op de agar was waar te nemen, terwijl van de geënte
bouillonbuizen alleen die van milt en nieren een zeer onspecifieke troe-
beling (te vaak wordt misschien een dergelijke groei voor lichtemateriaal-
troebeling gehouden) te zien gaven, terwijl microscopisch echter het

Daarom mag een ingesteld bacteriologisch onderzoek nooit als vol-
komen negatief beschouwd worden uitsluitend op grond van macro-
scopisch negatief cultureele bevindingen, doch dient in die gevallen een
einduitspraak altijd te berusten op een microscopisch onderzoek van de
gebruikte bodems.

Bovendien kan het gebruik van selectieve voedingsbodems bij directe
enting uit organen niet genoeg aanbevolen worden, omdat daardoor
een snellere beslissing wordt mogelijk gemaakt.

Door schrijver werd onderzocht een geval van pyogenes-endocarditis
bij het rund, waarbij ook bacillen konden worden aangetoond in de
organen, het vleesch en het meerendeel der vleeschlymphklieren.
Speciaal naar aanleiding van de cultureel macroscopisch negatieve
bevindingen, zelfs na een verblijf van 48 uren in de broedstoof,
behoudens dan een lichte niet specifieke troebeling van de bouillon van
milt en nieren, meent hij in het algemeen uitdrukkelijk te moeten
wijzen op de noodzakelijkheid van:

ie geregeld microscopisch onderzoek van macroscopisch negatieve
bodems, aangezien in het door hem onderzochte geval vrijwel in alle
macroscopisch schijnbaar niet begroeide agarbodems microscopisch in
meer of mindere mate bacterie-groei bleek aanwezig te zijn;

2e het zooveel mogelijk direct gebruik, dat is dus reeds bij eerste
orgaanenting, van bepaalde — selectieve — voedingsbodems in daartoe
aanleiding gevende ziektegevallen.

Op grond van de gebleken gunstige d.i. versnellende invloed, die een
toevoegen van serum aan gewone agar soms heeft op den uitslag van
het bacteriologisch onderzoek, komt het hem wenschelijk voor, om daar
waar men niet in de gelegenheid is tot het aanmaken respectievelijk in
voorraad houden van verschillende soorten bodems, zich wat de vaste
betreft te bepalen tot serumagar in plaats van gewone agar.

Verfasser berichtet über einen Fall von Endocarditis beim Rinde verursacht
von Bac. pyogenes. Dieser Bazillus wurde (bei der Fleischbeschau) auch in Milz,
Nieren, Fleisch und Lymphdrüsen gefunden.

Da bac. pyogenes und manche anderen pathogenen Bakterien schlecht und
langsam auf gewöhnlichen Nährböden (Agar und Glucosebouillon) wachsen, ratet
Verfasser bei der Fleischbeschau stets Serumagar zu benützen und immer mikrosko-
pisch zu untersuchen, wenn auch makroskopisch keine Kultur sichtbar ist.

ïhe author records a case of endocarditis in a bovine, due to bac. pyogenes.
In meat-inspection this bacillus has also been isolated from spieen, kidney, meat
and lymphatic glands.

As bac. pyogenes and certain other pathogenic bacilli grow badly and slowly on
and in ordinary media (agar and glucose-bouillon) the author recommends to use

In no. 19 van dit tijdschrift publiceert de heer J. G. A. Reeser,
Directeur van het abattoir te Amsterdam, verschillende tabellen, die
op bovengenoemd onderwerp betrekking hebben. Inderdaad worden
zeer belangrijke en leerrijke cijfers op overzichtelijke wijze gegeven.
De beschouwingen, die de heer Reeser aan deze gegevens verbindt,
geven mij, hoofd van een keuringsdienst waarin een exportslachterij
voor binnen- en buitenland gevestigd is, aanleiding tot het maken van
verschillende opmerkingen.

De heer Reeser heeft een verklaring gezocht voor de toeneming
van het aantal slachtingen in particuliere slachterijen voor binnen-
landsch gebruik. Het meest opvallend — en tegelijk ook het meest posi-
tief — in dit betoog is wel datgene, dat omtrent de accijnsheffing
gezegd wordt. Wanneer nu dc heer Reeser de stelling verkondigt
(pag. 1007) : „Juist nuchtere kalveren leenen zich in deze bij uitstek
tot onderlinge vergelijking, omdat de factoren „kwaliteit" en „gewicht"
bij deze diersoort, in tegenstelling met runderen en oudere kalveren,
slechts een betrekkelijk geringe rol spelen bij de accijnsheffing," dan
meen ik, dat de onjuistheid hiervan het beste geïllustreerd wordt door
de het weergeven van een enkele rnarktnoteering. Te Purmerend golden

voor eendaagsche kalveren f 3.— tot ƒ 7.50. Hieruit blijkt, dat de prijs
van nuchtere kalveren voor de slacht omstreeks midden October in
Noord-Holland schommelt tusschen ƒ3.— en ƒ19.—. Indien nu
kwaliteit en gewicht bij deze diersoort een betrekkelijk geringe rol

serum-agar when inspecting meat and to proceed always to a microscopic examina-
tion, even though macroscopically no culture is visible.

A l\'inspection des viandes ce bacil fut aussi rencontré dans la rate, le rein, la viande
et les ganglions lymphatiques.

Comme le bac. pyogenes et quelques autres bactéries, pathogènes poussent mal
et lentement sur et dans les milieux usuels (gélose et bouillon glucosé), l\'auteur
recommande de se servir toujours de sérum-gélose dans l\'inspection des viandes et
de faire toujours un examen microscopique, même si macroscopiquement la
culture n\'est pas visible.

spelen, waaruit is dan wel te verklaren dat het ééne nuchtere kalf
633% duurder is dan het andere ?

Wat de heer Reeser betoogt omtrent de mindere accijnsopbrengst
te Meppel zou dan alleen van waarde zijn, indien alle 35000 te Meppel
geslachte nuchtere kalveren naar Amsterdam waren vervoerd en van
„Amsterdamsche" kwaliteit bleken te zijn geweest. Maar Amsterdam
heeft waarschijnlijk — overeenkomstig de gewoonte der exportslach-
ters — uitsluitend de besten en allerbesten der te Meppel geslachte
kalveren gehad. De „pellers" kwamen er niet ! En juist deze categorie
van slachtkalveren is het, die de „gemiddelde accijnswaarde" zoo
sterk drukt. Uit het op pag. 1007 vermelde staatje blijkt dan ook dui-
delijk, hoe meer geslacht wordt voor de worstfabricage, hoe meer
pellers geslacht worden, hoe lager het accijns-gemiddelde.

Bovendien bedenke men, dat de te Breukelen gestationneerde veri-
ficateurs werken onder toezicht van een controleur, die zeer vaak de
verificatie controleert of zelf verricht. Deze controleur is geplaatst
aan het abattoir te Utrecht. Zou deze controleur nu werkelijk in
Utrecht anders taxeeren dan in Breukelen ?

In tegenstelling met den heer Reeser, meen ik, dat de conclusie,
dat het Amsterdamsche abattoir en wellicht ook andere abattoirs
van grootere steden, nadeel ondervinden van de ongelijke wijze der
accijnsheffing, zeer aanvechtbaar is. Er zijn nog andere feiten, die
mede het hoogere accijnsgemiddelde van Amsterdam verklaren, maar
ik meen voorshands met het bovenstaande te moeten volstaan. Ver-
moedelijk zullen de accijns-ambtenaren deze beschuldiging ook maar
niet zonder meer over zich heen laten gaan.

Waar de heer Reeser schrijft over de outillage en ook de uitvoering
der keuring, heeft hij eigenlijk maar zeer weinig positiefs naar voren
gebracht. Trouwens erkent de heer Reeser zelf: „zich, uit gebrek aan
positieve wetenschap, van een algemeen oordeel te moeten ont-
houden" (pag. 1009). Maar als men gebrek aan positieve wetenschap
erkent, gebiedt dan de eerlijkheid niet, dat men er over zwijgt ? De
lezers ontkomen toch niet aan den indruk, dat er volgens den directeur
van het Amsterdamsche abattoir — n\'en déplaise het toezicht der
inspecties — heel wat aanmerkingen te maken zijn op de inrichting
en outillage van en de uitvoering der keuring in deze slachterijen.
Het spreekt wel van zelf, dat een betoog dat gehouden wordt in vaag-
heden en algemeenheden zich niet leent voor een bespreking.

De heer Reeser vestigt de aandacht op de lage of zeer lage keur-
loonen en het verleenen van faciliteiten in zake het tijdstip der keuring.
Inderdaad zullen de lage keurloonen wel vastgesteld zijn naar analogie
van de keurloonen voor export. Het Rijk ging hier dus de gemeenten

voor. Maar gezien het feit, dat het Rijk steeds een zeer behoorlijke winst
uit deze export-keuringen genoten heeft en dat ook de gemeenten nog
overhouden van deze lage keurloonen, is de vraag gewettigd, zijn de
keurloonen nog niet te hoog ? Immers keurloonen mogen slechts ge-
geven worden tot een bedrag om de onkosten der keuring te dekken !
Dat voor gewone slachtingen meer in rekening gebracht wordt dan voor
de massa-slachtingen, is toch ook zeer wel te verdedigen. Het keuren
van een enkel nuchter kalf kan vaak veel meer tijd en uitgaven aan
vervoerkosten nemen, dan de keuring van een flink aantal dieren in
een exportslachterij.

Het keuren op vrijwel alle mogelijke tijdstippen van de dag is in
feite een kwestie van ,,to be of not to be" voor de exportslachterijen.
Ieder, die eenigszins bekend is met de gang van zaken aan deze slach-
terijen, weet dit. Of hier dan ook van faciliteiten gesproken mag worden,
hangt m. i. af van het antwoord, dat men geeft op de vraag : is de
keuringsdienst er voor de slagers of zijn de slagers er voor de keurings-
dienst ?

Meent de heer Reeser nu werkelijk, dat het doel der betrokken
slachterijen „in feite geen ander is dan te concurreeren met de openbare
slachthuizen der gemeenten, waarheen de geslachte dieren worden
vervoerd" (pag. 1004). Dit zou al een heel bijzondere doelstelling
zijn ! Het is geen doel, het is bittere noodzaak. De exportslachterijen
zijn door de gewijzigde exportgelegenheid gedwongen afzet te zoeken
in het binnenland. Nu ik hier in het kort mijn verklaring van de toe-
neming van het aantal slachtingen in particuliere slachterijen voor
binnenlandsch gebruik wil geven, stel ik voorop, dat ik hierbij alleen
denk aan die van schapen, daar in Kreukelen een der grootste schapen-
slachterijen van ons land haar bedrijf uitoefent.

Het komt mij niet ongewenscht voor in de eerste plaats op te merken,
dat de toeneming van het aantal slachtingen voor het binnenland
van schapen, niet kan worden gezocht in een ongelijke heffing van ac-
cijns, omdat deze niet bestaat. De heer Reeser was op het goede spoor
toen hij schreef (pag. 999) : „was de invoer van geslachte schapen in
1932 nog vrijwel van alle beteekenis ontbloot, in 1933 (vermoedelijk
ten gevolge van den sterk verminderden uitvoer naar Frankrijk) werd
deze plotseling zeer ruim en ging sindsdien geregeld omhoog". Alleen
was het niet de verminderde uitvoer naar Frankrijk, maar naar België.
De contingenteering voor Frankrijk (1931) heeft deze ommekeer niet
teweeggebracht, omdat toen in België een ruim afzetgebied voor schapen-
vleesch gevonden werd. Maar toen in 1933 ook België beperkende
bepalingen invoerde, kwam er een groot surplus van schapen, waarvoor
in het binnenland afzet moest gevonden worden. Bovendien waren

de prijzen der schapen zoodanig gedaald, dat schapenvleesch binnen
het bereik kwam van de groote massa. Het gebruik van schapenvleesch
is in de groote steden hierdoor sterk toegenomen, b.v. in Amsterdam
van 1932—35 met ongeveer 255%.

De slachtingen voor Frankrijk en België bleven intusschen doorgaan,
hoewel sterk gecontingenteerd. Zij nemen 2, hoogstens 3 dagen, in be-
slag. Maar voor het doen van deze slachtingen is een behoorlijke per-
soneelsbezetting noodzakelijk. Loonslachters kent men in dit bedrijf
niet, het personeel is in vaste dienst. Voor de dagen, dat niet voor het
buitenland kan geslacht worden, geeft men dit personeel werk door te
laten slachten voor het binnenland.

Van groote beteekenis is ook het volgende. Tot vóór de contingen-
teering in België konden naar dit land vrijwel schapen van elke kwaliteit
gezonden worden. Alles wat maar door den keuringsambtenaar van een
label werd voorzien, ging de grens over. Na de contingenteering kwam
hierin een groote wijziging. Evenals dit voor Frankrijk al sedert jaren
geldt, bleef er slechts vraag voor het allerbeste. Het is den exporteur
onmogelijk alleen schapen van deze beste kwaliteit te koopen. Men
koopt op de markten partijen, hokken tegelijk. Aan de slachterij wor-
den de besten voor export uitgezocht en heeft voor de mindere soorten
-— en wat men boven het toegestane contingent heeft geslacht van de
prima dieren — een afzet gevonden in de groote bevolkingscentra.
Dat het den exporteur gelukt is dit afzetgebied te veroveren mag een
geluk genoemd worden voor onze schapenfokkers. Zonder deze afzet
naar het binnenland, was ook de export van schapen heden ten dage
een onmogelijkheid.

Dat de ontwikkeling van het snelle goederenvervoer deze binnen-
landsche handel heeft begunstigd, behoeft nauwelijks te worden geme-
moreerd .

Ten slotte. De heer Reeser schrijft aan het begin van zijn artikel,
dat de invoer voor het slachtbedrijf te Amsterdam min of meer cata-
strophale afmetingen heeft aangenomen. Wanneer men dan weet, dat
in 1934 het abattoir te Amsterdam een winst boekte van ruim 3^ ton,
dan vraagt men zich af, welk onheil hangt het abattoir door de invoer
boven het hoofd ? Want een financieele catastrophe dreigt nog niet.

Fractuur van het hielbeen is bij den mensch een lang niet zeldzaam
ongeval en meestal het gevolg van een sprong, waarbij de hiel het
eerst den bodem raakt. Zoo wordt b.v. deze fractuur nog al eens ge-
constateerd bij het dienstmeisje, dat het uitschieten van de trap waarop
zij staat voelt aankomen, er afspringt en dan niet zelden op boven-
genoemde onjuiste manier op den bodem komt.

Bij onze huisdieren behoort volgens Möller fractuur van het
hielbeen tot de zeldzaamheden.

Het is daarom, dat ik meen goed te doen, een geval van deze fractuur
te beschrijven, zooals het door mij bij de levende keuring van een
paard werd waargenomen. Ik doe dat te eerder, omdat ik na de slach-
ting van het beentje een foto liet maken, die van het lijden een duidelijk
beeld geeft en die hierbij wordt gereproduceerd.

Van den eigenaar vernam ik dat het paard, dat \'s avonds geheel
gezond in de wei was gelaten waar nog vier andere paarden liepen,
den volgenden morgen op drie beenen had gesprongen. Van een

ook maar gering steunen op het vierde been was geen sprake. Als het
dier lag, was het totaal onmachtig om weer op te staan ; het moest
dan met takels, waartoe men in het land een z.g. „driepoot" had
gebracht, worden opgeholpen.

Mij bleek, dat de pijp van het zieke been, maar meer nog het sprong-
gew^rricht, gezwollen was, terwijl op de hiel een tamelijk aanzienlijke
dikte zat, die het best een groote piephak kon worden genoemd. Eenigs-
zins ter zijde daarvan bestond een onbeteekenende verwonding.

Mijn eerste gedachte, dat hier misschien een phlegmoneuse ont-
steking rondom het spronggewricht aanwezig kon zijn, liet ik spoedig
varen. Daarvoor toch was de functio laesa van het been te hevig en
bovendien kon worden vastgesteld, dat pijn bij druk, die dan toch wel
aanwezig had moeten zijn, totaal ontbrak, terwijl ook het passief
bewegen van het geheele been en ook het buigen in de gewrichten
pijnloos scheen.

Vatte ik de Achillespees direct boven de hiel stevig vast en bewoog
dan mijn hand heen en weer, dan viel wel een veel te groote beweeg-
lijkheid op, maar een schuren van been op been kon niet worden
waargenomen. Eerst toen ik beide handen om het spronggewricht
had gelegd en daarna het been door een ander liet heen en weer be-
wegen, voelde ik het crepiteeren, echter slechts eenmaal. Toen ik nog
eens hetzelfde liet doen, werd niets afwijkends meer vernomen.

Toch was mij dit voldoende om tot een spronggewricht-breuk te
concludeeren, wat dan na de slachting een breuk van het hielbeen
bleek te zijn. De breuk liep vrijwel in lengterichting, direct van onder
de aanhechting van de Achilles pees-achter, tot aan het katrolbeen-voor.

Het breukvlak was glad, alsof het beentje met een scherp instrument
was gekliefd.

Deze breuk wijkt af van het door Detroye beschreven geval, waar-
omtrent ik in Möller\'s handboek lees : „der Bruck seigte sich dicht
über der Verbindung mit dem Rollbein".

Als oorzaak van een hielbeen-fractuur noemt deze schrijver, naast
ruw geweld, ook het uitglijden van het paard bij het opstaan.

Naar mijn meening moet een trap van een der andere paarden,
in het onderhavige geval als oorzaak worden aangenomen. Daarop
wijst ook de verwonding, juist daar, waar een trap, theoretisch gerede-
neerd, het gevolg kon hebben, dat werd waargenomen.

Verfasser erwahnt eine Fraktur des Fersenbeines (os calcaneus) bei einem Pferde.

The author records a case of fracture of the os calcaneum in a hose, which was
probably due to a kick from an other horse.

L\'auteur décrit un cas de fracture du calcanéum chez un cheval, probablement
causée par un coup de pied d\'un autre cheval.

Op 21 Augustus 1.1. werd mijn hulp ingeroepen bij een 3e kalfskoe
van den veehouder B. ter H. te Glanerbrug. Volgens bericht van den
eigenaar had de koe, volgens de telling, 16 Mei moeten kalven en dus
3 maanden te lang gedragen. De mogelijkheid was evenwel niet uit-
gesloten dat de koe intusschen weer gedekt was.

Bij vaginale exploratie bleek een enorm groote vrucht in den uterus
aanwezig te zijn. Extractie van het hoofd, na reponeeren van de voor-
beenen, was niet mogelijk. Ik adviseerde daarom onverwijld tot slach-
ting over te gaan. Hierbij bleek, dat een vrucht aanwezig was van 106
K.G., een overigens geheel normaal gebouwd stierkalf. De meening
van den eigenaar, dat het dier dus meer dan een jaar gedragen had, moet
als juist worden beschouwd. *)

Verfasser erwähnt eine Trächtigkeitsdauer von mehr als ein Jahr bei einer dritten
Kalbskuh. Das Kalb hatte ein Gewicht von 106 Kilogramm.

The author records a gestationpcriod of more than a year in a cow which had
calved twice. The calf weighed 106 kilogrammes.

L\'auteur rapporte une durée de gestation de plus d\'un an chez une vache qui
portait pour la troisième fois. Le veau pesait 106 kilogrammes.

Sc.hulz ¹) heeft drie artikelen geschreven waarin hij „Altes und Neues über
Hufeisen und Gleitschutzmittel" vertelt. Zij die geregeld met hoefbeslag te maken
hebben zullen er niet veel nieuws in vinden. Bijzondere aandacht schenkt hij aan
het adet-gummi-hoefijzer, waarover hij niet enthousiast is, omdat het gauw ver-
slijt, als de voet niet volkomen vlak wordt neergezet, en omdat het stroef is, waar-
door het bij het neerzetten van de voet een te snel remmende werking uitoefent,
hetgeen wringing in de gewrichten veroorzaakt. Ook gaat het uitglijden niet tegen
wanneer asphalt-wegen met slik of met een laagje ijs bedekt zijn.

Hij beveelt, terecht, zeer aan het aanbrengen van leeren of gummi-randen of
deelen van randen, onder het ijzer, bij paarden met zeer lage verzenen, waardoor
overbelasting der peezen banden, gewrichten of verzenen is ontstaan, en tengevolge
daarvan kreupelheid. Het loswringen, zelfs afknappen der nagels, dat men veel
ziet bij paarden waarbij deze randen zijn aangebracht, komt niet voor wanneer
men goed toebereid zoolleer gebruikt. L.

1 ) Dr. H. Schulz : Altes und Neues über Hufeinlagen und Gleitschutzmittel. Tierartzl.
Rundschau 1935, No. 14, 15 en 16.

Rapporten en besprekingen betreffende Brucella-infectie op het twaalfde
Internationale Veterinaire Congres, te New-York in 1934.

R. v. Ostertag besprak in zijn rapport over de diergeneeskundige controle in het
melkwezen, ook het hoofdstuk Brucella-infecties.

Het is opmerkelijk hoe deze hygiënist, die langen tijd niet heeft willen geloven
in de pathogeniteit van de abortusbacil voor den mensch, zich nog beijvert het
gevaar van het gebruik van besmette melk te betwijfelen. Dat hij daarbij aanvoert
dat Br. bij de zuurgraad van het maagsap snel wordt gedood (Lerche) mag niet
bijzonder bewijskrachtig worden geacht voor de ongevaarlijkheid van het gebruik
van rauwe melk, wanneer men bedenkt, dat het lymphoïde weefsel in de keel
waarschijnlijk een groote rol speelt bij de infectie. De opmerking „dat Br. Bang
en de verwekker van de maltakoorts bacteriologisch niet te onderscheiden zouden
zijn," is door de (gepubliceerde) onderzoekingen der laatste jaren weerlegd.

Oluf Bang, rapporteerde over nieuwe onderzoekingen bij de ziekte van Bang (besmet-
telijk verwerpen).

Bij io der 22 door Zeller en Beller (1933) subcutaan geïnfecteerde koeien
werd Br. in het bloed gevonden, het vroegst na 2—3 weken. Soule in Amerika
had reeds in 1930 Br. aangetoond in het bloed van 505 der 4844 onderzochte natuur-
lijk-geïnfecteerde koeien.

Uit de onderzoekingen van O. Bang, Bendixen en Örskov (1933) bleek dat bij
ingestie van cultuur door niet-drachtige vaarzen de bacteriën vastgehouden worden
in de lymphklieren van het digestiekanaal, vanwaar zij, na ter plaatse zich te
hebben vermenigvuldigd, met de lymphe worden afgevoerd naar het bloed en dan
een algemeene infectie veroorzaken, die 3—4 weken na het opnemen der Br.
culmineert en dan meestal spoedig wordt overwonnen. Br. kan daarna soms nog
geruimen tijd aanwezig blijven in sommige lymphklieren, de milt, de uier of de
drachtige uterus. Ook in bursitiden wordt Br. vaak langen tijd gevonden. De
niet-drachtige uterus zou niet worden besmet. Bij niet-drachtig vee zal dus geen
infectie van de baarmoeder optreden, hoewel de uier wel wordt besmet.

Bij paarden staan de gevallen van algemeene infectie vooral op den voorgrond.
Fitch, Bishop en Boyd (1932) hebben in Amerika bij twee paarden stammen
van het varkenstype geïsoleerd ; in Nederland zijn steeds bovine stammen gevonden.

Door Cotton en Buck (1932) zijn in Amerika infectieproeven verricht bij var-
kens. Twaalf der 14 conjunctivaal met Br. suis besmette varkens kregen ernstige
generalisatie en localiseering in gewrichten en beenmerg.

Honden waren langs orale en conjunctivale weg gemakkelijk te infecteeren (v. d.
Hoeden, 1933) ; zij kregen algemeene infectie, hoewel geen ziekteverschijnselen
werden waargenomen.

In Frankrijk is bij schapen zoowel Br. abortus als Br. melitensis gevonden (Carré,
■933) >ⁿ Griekenland was bij schapen altijd Br. Bang in het spel.

Geiten worden, buiten het maltakoortsgebied, slechts hoogst zelden besmet in
stallen waar het vee aan infectieuse abortus lijdt.

Bij experimenteele infectie van muizen troffen Örskov en zijn medewerkers
Br. den eersten tijd alleen aan in de regionaire lymphklieren. Nadat zij zich daar
hadden vermeerderd werden de bacteriën met de lymphstroom afgevoerd naar de
bloedbaan. In tegenstelling daarmede vond v. d. Hoeden (1933) bij cavia\'s en
honden Br. reeds zeer spoedig na de infectie in het bloed en de inwendige organen,
waaruit hij besluit, dat de kiemen onmiddellijk met de afvoerende bloedcapillairen
uit de lymphklieren in circulatie kunnen komen.

Bendixen is duidelijk geworden dat bij koeien aan de huid als porte d\'entrée de
grootste beteekenis te hechten is. In het algemeen wordt aangenomen dat Br. weer
binnen 2 maanden na het kalven verdwenen is uit de besmette baarmoeder. Daar-
tegenover staat de meening van Birch en Gilman (1929—1930), die reïnfecties
bij volgende drachtigheid toeschrijven aan het feit dat Br. nog meer dan een jaar
in de mucosa en submucosa der genitaliën kunnen aanwezig blijven.

Verschillende waarnemingen maken het waarschijnlijk dat op het loslaten van
de placenta een algemeene infectie volgen kan.

Er is geen rechte verhouding tusschen het zeer veelvuldig voorkomen van Br.
in melk en het betrekkelijk geringe aantal infecties bij den mensch. Het gelukte
niet personen door langdurig gebruik van besmette melk ziek te maken (o.a. Morales-
Otero, 1933) ; ook bij koeien bleven voederingsproeven zonder gevolg (Buck
en Creech, 1924 ; Bang en Bendixen, 1931).

Pröscholdt (1932) vond bij niet minder dan 78% der besmette koeien infectie
van den uier. De melk heeft daarbij nooit macroscopisch zichtbare afwijkingen
en de chemische en microscopische veranderingen blijven altijd van zeer geringen
graad. Clinisch waarneembare uieraandoening komt bij Banginfectie niet voor.

Bij enting met virulente bacillen kan een algemeene infectie optreden, waardoor
besmetting van den uier tot stand wordt gebracht.

Om Br. in melk aan te toonen kan men kweekproeven aanleggen op leverbouillon-
agar volgens Huddleson waarin gentiaanviolet of inalachietgroen is gemengd,
of cavia\'s enten. Soms blijft bij aanwezigheid van een gering aantal of van weinig
virulente bacteriën (o.a. na enting met culturen van geringe virulentie) de cavia-
proef negatief.

Volgens Cotton en Buck (1932) zou er zoodanig verband bestaan tusschen de
agglutinatietiters van het bloedserum en de uitscheiding van Br. met de melk,
dat men den volgenden regel kan opstellen: bij titers beneden t : 100 worden zelden
Br. uitgescheiden, in de helft der gevallen zou dit geschieden bij agglutinatie 1 : 200
en practisch steeds bij 1 : 1000.

Aglutinatie door de melkwei in verdunning 1 : 80 en hooger gaat, naar de
ervaring van Pröscholdt (1932), gewoonlijk gepaard met besmetting van den uier.

De criteria van Huddleson zijn gebleken waardevol te zijn voor de typenbepaling
der Brucellastammen. Door rekening te houden met de vorming van zwavelwaterstof
en de gevoeligheid voor kleurstoffen (thionine, basische fuchsine, methyl-violet,
pyronine) zijn Br. abortus, Br. suis en Br. melitensis te onderscheiden. Wilson
neemt nog bovendien verschillende ondergroepen aan. Met serologische methoden
heeft men bij de differentieering der Br. weinig resultaat gehad. Wel zeggen Wilson
en Miles (1932—1933) door rekening te houden met de „smooth\'Vorm der
stammen, Br. abortus en Br. melitensis te kunnen onderscheiden, maar een differen-
tiatie van bovine en procine stammen is op deze wijze toch niet mogelijk gebleken.

Het aantal ziektegevallen door besmetting met Br. Bang loopt bij de bevolking
der verschillende landen zeer uiteen, maar is de laatste jaren merkwaardig constant
gebleven: (in Duitschland met plm. 60 mill. inwoners 4 k 500 gevallen per jaar,
in Denemarken met ongeveer 3£ mill. inwoners 5 a 600). Het veelvuldiger voor-
komen op het land dan in de steden en ook het grooter aantal ziektegevallen bij
mannen dan bij vrouwen, zou verband houden met de grootere besmettingskansen
door het meer onmiddellijke contact met vee. A. Thomsen (1930) vond bij 94%
der practiseerende dierenartsen antistoffen, — voornamelijk complementbindende —,
in het bloedserum. De jeukende huideruptie die dierenartsen vaak krijgen na
hulp bij een abortusgeval, moet worden toegeschreven aan overgevoeligheid voor
abortusbacteriën en hun toxinen (Huddleson en Johnson, 1930; Haxthausen
en A. Thomsen, 1931).

De belangrijkste wijze van infectie bij den mensch is direct contact met het
besmette vee ; van minder belang is het drinken van besmette melk ; bij de bereiding
van boter wordt Br. gedood (v. d. Hoeden, 1929).

Wel schijnt het noodig te zijn, zal infectie door de huid tot stand komen, dat deze

beschadigd is. Alle pogingen om met Br. Bang, Br. suis of Br. melitensis op de
intacte huid van proefpersonen infectie te veroorzaken hadden geen gevolg, terwijl
het gelukte op de gescarficeerde huid met bovine abortusbacillen 3 der 4 personen
ziek te maken en met porcine bacillen beide behandelde menschen (Morales—
Otero, 1933).

Er zijn geen gevallen van besmetting van menschen bekend met den varkensstam,
die A. Thomsen (1930) bij Deensche varkens heeft gevonden en die biologisch
afwijkt van het Amerikaansche porcine Brucellatype.

Aan het tweede rapport, door W. E. Cotton, worden de volgende mededee-
lingen ontleend :

In het Onderzoekingsinstituut van het Amerikaansche Landbouwdepartement
zijn op ruime schaal experimenten verricht bij groote proefdieren.

Uitgebreide bestudeering van de agglutinatiereacties heeft bijzonderheden
opgeleverd voor de bereiding van het antigeen ; als bewijs voor infectie mag gelden
volledige agglutinatie tot verdunning 1 : 50 ; onvolledige reactie tot 1 : 100 is als
verdacht te beschouwen (Donham, Fitch, 1932—1933).

Zeer gemakkelijk komt besmetting tot stand op de conjunctiva bij koeien en
varkens. Waarschijnlijk brengen vliegen op deze wijze in de natuur de infectie over.
Bij experimenteele infectie van de huid werden gelijke uitkomsten verkregen als
door Bang en Bendixen : 10 der drachtige vaarzen, bij welke Br. abortus op de
intacte huid werd gewreven, en alle 4 bij welke hetzelfde geschiedde op de gescari-
ficeerde huid, werden besmet.

Aanvankelijk gelukte het niet Br. aan te toonen in het bloed van experimenteel
geïnfecteerde koeien ; later slaagde Cotton\'s medewerker Buck er in bij koeien
die resp. 52 en 62 dagen tevoren intraveneus waren besmet. In tegenstelling hier-
mede kan men gemakkelijk Br. kweeken uit het bloed van geïnfecteerde varkens
(reeds na 10 dagen ; ook nog na 44 dagen).

Vooral met het oog op het feit dat de porcine Br. stammen in Amerika grooter
virulentie voor den mensch hebben dan de bovine, is het van belang het verband
tusschen deze typen vast te stellen.

Geen der 6 drachtige vaarzen, die geruimen tijd in nauw contact werden gehouden
met 6 besmette varkens, werd besmet, terwijl beide gezonde drachtige zeugen, die
in de zelfde kleine stal waren geplaatst, wel de infectie kregen. Cotton veronderstelt
dat het feit dat men toch af en toe porcine stammen bij koeien aantreft het gevolg
kan zijn van enting met cultuur van het varkenstype ; een dergelijk vaccin werd
o.a. als marktartikel aangetroffen.

De beenderlaesies, die min of meer karakteristiek zijn voor brucellose bij het
varken, zijn op te vatten als eindstadium van een ernstige algemeene infectie. Zoowel
in de etter (vooral in die der wervellichamen) als in de regionaire lymphklieren
is Br. te vinden.

Uiterst belangrijke onderzoekingen zijn verricht betreffende enting van het vee.

Virulente stammen veroorzaken weliswaar een voldoende immuniteit maar
hebben het nadeel dat zij vaak aanleiding geven tot bacillen-uitscheiding.
Avirulente culturen hebben dit bezwaar niet, maar zij doen geen of slechts geringe
immuniteit ontstaan. Met zwak-virulente stammen nu zijn zeer goede resultaten
bereikt voor immuniseering en het aantal bacillendragers was aanmerkelijk veel
geringer dan bij het gebruik van virulente. („Zwak-virulent" is hier bedoeld ten
opzichte van de cavia).

Een tweede gunstige maatregel is het doen enten der dieren op zeer jonge leeftijd.
Langdurige en sterke immuniteit werd verkregen wanneer de enting werd toegepast
op de leeftijd van 5 tot 6 maanden. Aan deze methoden zijn o.a. de volgende voor-
deden verbonden : 1) men sluit het gevaar van abortus tengevolge van de enting
uit, 2) er is practisch geen gevaar voor infectie van de uier, 3) de agglutininen,
die na de inspuiting worden gevormd, houden slechts lagen titer of zij verdwijnen

spoedig geheel. Cotton beveelt om bovenvermelde redenen aan de enting der
jonge dieren te combineeren met het gebruik van zwak virulente cultuursuspensies.

De controle van Staatswege heeft in Amerika goede resultaten geleverd. In 27
der 48 staten is voor import van vee de garantie noodig dat het vee niet met Br.
is besmet. Eén staat laat zelfs uitsluitend vee toe van abortus-vrije bedrijven. Elf
staten hebben een verbod van invoer voor vee met positieve of verdachte reacties.
Het is evenwel te betreuren, dat deze op zich zelf goede maatregelen niet het
maximale efTect geven tengevolge van het gemis aan uniformiteit der regelingen.
In verschillende staten wordt van overheidswege daadwerkelijke hulp verleend
aan de bedrijven, die abortus-bestrijding toepassen. Er zijn bepalingen in voor-
bereiding met betrekking tot het afslachten van reageerende dieren.

Van de ongeveer 1500 gevallen van Brucella-infectie bij den mensch, die vrij
constant de laatste jaren worden gerapporteerd, wordt aangenomen, dat pl.m.
de helft veroorzaakt is door het gebruik van besmette melk.

Het derde rapport over de nieuwere onderzoekingen betreffende het besmettelijk
verwerpen, is van Guido Finzi.

Van de serodiagnostische methoden geeft de complementbindings-reactie de
zekerste uitkomsten ; de agglutinatie met het melkserum is veel minder gevoelig
dan met het bloedserum. Standaardiseering der methoden is gewenscht.

Onder de allergische onderzoekingen is de subcutane inspuiting onbruikbaar
gebleken ; met de ophthalmo-reactie zijn meer specifieke uitkomsten verkregen,
maar zij iaat bij verschillende besmette koeien in de steek. Het best zijn intracutane
injecties in de staartplooi. Finzi beveelt deze methode aan voor practische toe-
passing ; zij zou zelfs gevoeliger en meer specifiek zijn dan serumagglutinatie.

Voor de bestrijding van besmettelijk verwerpen zijn doode vaccins waardeloos
en levende vaccins te gevaarlijk. Finzi wil meer aandacht besteed zien aan de
chemotherapie, gesteund door de toepassing van hygiënische maatregelen.

In de discussie naar aanleiding der besproken rapporten deed H. Holth de
volgende mededeelingen :

In Noorwegen heeft het besmettelijk verwerpen der runderen eerst een grootere
verbreiding gekregen sedert de veefokkerij sterk is toegenomen. Men heeft daarbij,
zooals trouwens bij elke besmettelijke ziekte het geval is, gezien, dat de ziekte bij
het optreden in streken, die tot die tijd vrij gebleven waren, aanvankelijk een
hevig karakter droeg en dat daarna allengs milder ging verloopen.

De regeering heeft reeds spoedig maatregelen ter beteugeling genomen. Sedert
1903 bestaat de plicht tot aangifte van abortusgevallen en o.a. ook een markt-verbod
voor geinfecteerd vee. Tot 1912 hebben deze maatregelen niet veel effect geleverd.
In dat jaar is de bestrijding krachtiger ter hand genomen. Het Veeartsenijkundig
Instituut verricht de gewenschte onderzoekingen voor de Noorsche dierenartsen.
Van bijzonder belang is de medewerking der veehouders. Bij aankoop van vee
pleegt men garanties te eischen ten aanzien van Bang-infectie en verkoopers zijn
meermalen veroordeeld wegens het berokkenen van schade veroorzaakt door
verkocht besmet vee.

Holth wenscht de volgende methode van bestrijding toe te passen. Vóór den
aanvang van de weidetijd wordt bij alle koeien agglutinatie-reactie verricht. De
positief reageerende dieren worden verwijderd, zoo mogelijk geslacht. Vóór het
einde van de weidetijd wordt de agglutinatie herhaald en dezelfde maatregel
doorgevoerd ten aanzien van de reageerende dieren. In een aantal gevallen geeft
de staat een premie voor het afslachten (in de staatsbegrooting is een bedrag van
250.000 kronen uitgetrokken voor de bestrijding van tuberculose en besmettelijke
abortus; de eerste ziekte, die zeer sterk afgenomen is, eischt weinig steun). Holth
plaatst de in haar algemeenheid aanvechtbare stelling dat bacillendraagsters
gewoonlijk zeer slechte melkgeefsters zouden zijn.

Hij is voorts ernstig gekant tegen het gebruik van vaccins van levende Br. en deelt
in strijd met de algemeene opvatting mede, goede resultaten te hebben bereikt

met de systematische injecties van gedoode culturen, zelfs na het begin van de
drachtigheid toegepast.

Bijzonder nuttig werkt de druk, die allerwegen op de eigenaars van besmet vee
wordt geoefend. Zij ondervinden niet alleen moeilijkheden bij verkoop en vervoer,
maar ook de niet-besmette boerderijen in de omgeving schuwen elk contact en
verschillende melkinrichtingen weigeren melk van een besmette veestapel.

W. Zwick deelde mede dat men in Duitschland de enting met levende bacillen
vrijwel heeft verlaten en deze nog slechts toepast op sterk besmette bedrijven en
dan onder ambtelijk toezicht.

W. Steck achtte de mededeeling, dat het ontstaan van streptococcenmastitis
wordt bevorderd door Brucella-infectie, in het algemeen niet juist. Als voorbeeld
noemde hij een Zwitsersche stal met 120 koeien, onder welke zoowel abortus als
„Galt" heerschte en waar zelfs meer streptococcen-mastitis voorkwam bij de
dieren, wier serumagglutinatie voor Br. negatief was, dan bij de positief reageerende.

Het effect van langdurige Ca-arme voeding op de calcium- en phospho-
russtofwisseling van melkkoeien.

De tegenstrijdige uitkomsten der proeven over verschillende punten betreffende
de Ca- en P-stofwisseling van melkkoeien gaven Meigs, Turner, Kane en Shinn ^l)
aanleiding opnieuw het effect van Ca-arme voedering te onderzoeken, nadat de
dieren langen tijd rantsoenen met verschillende Ca-gehalten hadden gegeten. Zij
vergeleken hun uitkomsten met die, welke anderen vonden o.a. het proefstation
van Missouri (zie de Research Bulletins van dat station). Gok werd nagegaan
of het gewicht der beenderen na langdurige Ca-arme voeding relatief verminderd
was. Hun proeven duurden langer dan een jaar ; sommige eenige, zelfs zes, jaren.

Volgens vroegere onderzoekingen stijgt onder normale omstandigheden het
Ca-gehalte van het vetvrije organisme van de geboorte tot circa 4 jaar oud van
1.24 tot 1.84 ; het P-gehalte van 0.71 tot 0.98% ; dat van de vet-vrije weeke weefsels
daalt voor het Ca van 0.022 tot 0.017% : voor het P van 0.186 tot 0.143%. Hun
uitkomsten stemmen daarmede bevredigend overeen.

Gevonden werd, dat bij veel Ca in het voeder (lucerne) het percentage dat in
melk plus foetus overging, aanmerkelijk kleiner was dan wanneer het voeder weinig
Ca bevatte (timothee).

Door hun proeven werd nagegaan hoeveel het gewicht van verschillende been-
deren bedroeg nadat rantsoenen, die o.a. in kalkgehalte verschilden, waren ge-
voederd, zoomede het asch-, Ca- en P-gehalte dezer beenderen.

Verder werden van drie dieren alle organen op Ca- en P-, asch-, stikstof-, vet-
en watergehalte onderzocht. De dieren hadden 6 jaren lang een voeder met bekende
hoeveelheid Ca per dag, n.I. 71, 79 en 25 gr., gehad. In de weide kwamen zij niet;
zij kalfden eenige malen en werden gemolken. De gehalten voor elk dezer drie
dieren wordt in tabellen medegedeeld.

Tenslotte werden balansproeven verricht met koeien, nadat zij gedurende 8
maanden een Ca-arm voeder hadden gehad. Ook gedurende de eigenlijke proef
was het voeder arm aan Ca ; per dag was de Ca-opname tusschen 34.2 en 17.4 gr.
(de melkproductie was 9.6—12.3 kg.). De dieren waren steeds in negatieve Ca-
en P-balans ; de verliezen waren echter slechts klein resp. gem. per dag circa 3 en
2 gr. In de melk was tusschen 22.5 en 43.3% van het voedercalcium aanwezig
(voor deze berekening werd van het Ca in de melk het, door het lichaam afgegeven
Ca, afgetrokken). De schrijvers concludeeren, dat bij Ca-arme voeding 40—60%
van de in het voeder aanwezige Ca geassimileerd kan worden. Dit is meer dan in
den regel bij niet Ca-arme voeding gevonden werd.

De proeven toonden verder aan, dat een dier op Ca-arm voeder soms 15% van
zijn Ca verliest, zoo goed als geheel onttrokken aan de beenderen. Een grooter
verlies zou niet gemakkelijk voorkomen. Intusschen moge m.i. bedacht worden,
dat de melkgift der proefdieren klein was.

De schrijvers vermoeden, dat de vroegere afwijkingen (te vroege geboorte en dood
geboren kalveren) bij Ca-arme voeding vooral aan vitamine-A gebrek is toe te
schrijven. Zij nemen aan, dat niet zelden het voeder der koeien minder Ca zal be-
vatten dan hun rantsoenen, die naast hooi ook koeksoorten bevatten.

Volgens de schrijvers zal men veel hooi van leguminosen van goede kwaliteit
moeten geven om voldoende A-vitamine te verschaffen.

De Ca P-verhouding en ook de percentages van Ca en P in de vetvrije lichamen
en de beenderen der koeien bleek zeer constant. De Ca/P-verhouding van het
vet-vrije lichaam (zonder maagdarminhoud) was circa 1.8;\'die van de beenderen
circa 2.1.

Voortzetting der bovenstaande onderzoekingen, die belangrijke gegevens hebben
verschaft, zal noodig zijn o.a. om \'het effect van onvoldoende Ca naast voldoende
vitamine-A vast te stellen.

In aansluiting aan dit referaat moge worden gewezen op onderzoekingen van
Campbell, Bessey en Sherman (J. Biol. Chem., 110, 703 (1935) ) over de gevolgen
van voeding van ratten met een Ca-arm voedermengsel (n.1. circa 0.1% Ca in het
droge mengsel), dat overigens in alle opzichten als voldoende beschouwd mocht
worden.

Groei, ontwikkeling en uiterlijk der dieren waren normaal, de voortplanting
beneden het gemiddelde. De volgende generatie vertoonde op hetzelfde voedsel
ongeveer 3/4 van normale groei en grootte, kon geen jongen groot brengen en had
veel te vroeg symptomen van seniliteit. Het Ca-gehalte dezer dieren was 3/4 a 4/5
van het normale.

Het bleek dus, dat 0.1% Ca in het droge voedermengsel voor de 2de generatie
der ratten onvoldoende was.

Over de gevolgen van een laag natrium-gehalte en van een hoog keuken-
zoutgehalte in kuikenvoeder.¹)

.Jonge kuikens werden vanaf enkele dagen na de geboorte met Na-arm meelmeng-
sel (in het begin 0.034, later 0.013% Na bevattend) gevoed, dat bij 3 van de 4
groepen met NaCl, resp. 1 en 2%, werd aangevuld. Het voedermengsel was
overigens rationeel samengesteld. De proef duurde ongeveer vier maanden.

De resultaten met 2% NaCl waren zoo ongunstig, dat de proef\' met deze groep
gestaakt moest worden. Dit zout-gehalte is wellicht nadeelig, doordat de geringe
water-afscheiding via de nieren bij vogels bezwaren tegen hooge zoutopname op-
levert.

De groep zonder NaCl bleef\' op den duur ver in gewicht achter. De hoeveelheid
voedsel, opgenomen per kg gewichtstoename, was aanmerkelijk grooter dan bij
de groepen met J en t% NaCl (de verhouding was als 7:4).

Het onderzoek der uitwerpselen toonde aan, dat zoo goed als geen Na door de
zout-vrij gevoede kuikens werd afgegeven. De uitwerpselen bevatten ± 0.04% Na,
terwijl in die der andere dieren veelal circa 0.5% aanwezig was.

Het stikstofgehalte der uitwerpselen van de Na-arme groep was hoog. Dit is
begrijpelijk ; immers er was een sterk verminderde groei (lichaamsopbouw), zoodat
een minder groot deel van het voedsel-eiwit werd aangezet.

De Na-vastlegging was voor de Na-arm gevoede groep zeer laag, n.1. in de 2de
periode 0.007 ^en in de 3de periode 0.03 gr. Na per 100 gr. gewichtstoename, terwijl
het kuiken-organisme, naar gerekend mag worden, meer dan 0.1% Na bevat. In
de groepen, die £ en 1% NaCl in \'t voeder kregen, werd per 100 gr. gew. toename
minstenso.2 5 gr Na aangezet.

De vertraagde groei houdt ongetwijfeld nauw verband met den physiologischen
eisch van constante gehalten der lichaamsvloeistoffen aan electrolyten, vooral
Na en Cl, ten behoeve van den constanten osmotischen druk en eveneens met de
beperkte mogelijkheid van dehydratie : noch de hoeveelheid, noch het Na-gehalte
der lichaamsvloeistoffen kan van beteekenis dalen. Wanneer het voedsel slechts
een geringe Na-opname toelaat, wordt dus de groei geremd.

Het onderzoek der organen toonde aan, dat bij de Na-arm gevoede dieren de
longen en het beenweefsel hetzelfde of nagenoeg hetzelfde Na-gehalte bevatten
als bij de andere dieren, dat daarentegen de lever en de nieren in de laatste periode
aanmerkelijk Na-armer waren. Ook dit toont aan, dat er bij de Na-arme groep
Na-gebrek bestond ; en mag uit worden afgeleid, dat het eene orgaan hardnekkiger
het Na vasthoudt dan het andere. In de nieren werd het Na niet door K vervangen.

Het effect van calciumarme voeding op de voortplanting bij rundvee.
(Tweede verslag) ¹).

Bij het eerste gedeelte van deze onderzoekingen, waarvan een rapport werd
opgenomen in Cornell Veter. 22, 156 (1932), bleek reeds, dat Ca-arme voeding
geen nadeeligen invloed op de voortplanting uitoefende.

Bij de voortzetting werd het Ca-gehalte van het rantsoen bij drie koeien nog
verlaagd n.1. van 0,18% tot 0,12%. Deze dieren kregen levertraan en tomaten.
Bij eenige andere dieren werden levertraan en tomaten weggelaten doch bevatte
het rantsoen meer Ca, n.1. 0,20; 0.35 of 0,65%.

De proef duurde circa 1 £ jaar. De dieren waren welvarend, de melkgift was niet
of niet van belang verlaagd. Wel verorberden enkele dieren veel grond. Eenige
verlaging van het plasma-Ca kon op den duur door Ca-arme voeding geconstateerd
worden, terwijl het anorg. phosphorzuur hier boven normale waarden steeg. De
samenstelling van de melk toonde geen afwijking bij deze dieren wat betreft Ca-
gehalte en het stremvermogen.

Chemisch onderzoek van de geslachte dieren toonde geen invloed aan op het
vleesch. Dc samenstelling der beenderen was onder invloed der Ca-arme voeding
betrekkelijk weinig veranderd, ofschoon na de Ca-armste voeding het aschgehalte,
zoomede Ca₃(P0₄)_!! en vooral het CaC0₈-gehalte, wel verlaagd waren. Om vast
te stellen hoeveel calciumzouten het beenderstelsel afgaf, zou men moeten weten
hoeveel het gewicht der beenderen was afgenomen. Aborteeren kwam herhaaldelijk
voor. Enkele malen bleken ovariaalcysten aanwezig te zijn.

De geringe Ca-voorziening veroorzaakte geen premature geboorten ; wel werd
tweemaal een dood kalf geboren.

Deze uitkomsten stemmen goed overeen met die van Onderstepoort (zie dit
tijdschrift 62, 494, (1935).

Zes dieren, die bij het begin der proef ongeveer een half jaar oud waren en aan
het einde ruim 3J jaar, werden door Archibald en Bennett ²) in twee groepen
verdeeld, waarvan a weinig (vooral phosphor-zuur arm hooi n.1. gem. 0,134% P
bevattend) b een normale hoeveelheid phosphorus in het rantsoen kreeg. Een
aantal malen werd de N-, P-, Ca- en Mg-balans gedurende 10 dagen opgemaakt.

In de groep b was de P retentie per 100 pond lich. gew. gem. 0,73 gram of wel
26,26% van hetgeen in het voeder aanwezig was ; bij a gem. resp. 0,6 gram en
35,93%. Het P-verschil der beide rantsoenen, 2,78—1,67 = 1,11 gr., werd door
de verhoogde benutting bijna te niet gedaan. De N-, Ca- en P-balans was steeds
positief, de Mg-balans (in beide groepen) dikwijls negatief.

Het kalf van alle 6 de dieren verkeerde bij de geboorte in een goeden toestand.
De groei der proefdieren zelf was in beide groepen dezelfde. De dieren van beide
groepen hielden zich ook na de proef (gedurende meer dan ij jaar) goed.

jaar met 1,8, gedurende het tweede met 1,7 en gedurende het derde met 1,2 gr. P
per dag per 100 pond levend gewicht en dat deze hoeveelheden dicht bij het mini-
mum liggen. Hooi met 0,20% P, in normale hoeveelheden gebruikt, zal deze hoe-
veelheden niet verschaffen. In sommige streken van Amerika bevat het hooi slechts
0,16 of o, 1%. Aanvulling met P-rijke middelen is dan noodig. Daar bij deze proeven
hej P-arm hooi werd aangevuld met betrekkelijk veel meelmengsel, dat niet P-arm
was, konden noch duidelijk verschillen noch duidelijke deficiëntieverschijnselen
tot uiting komen. De N- en Ca-balans was in beide groepen nagenoeg dezelfde.

Nadat het vermoeden, dat deze ziekte aan een voedings-deficientie zou moeten
worden toegeschreven, onhoudbaar was gebleken en een bacteriologische oorzaak
niet aangetoond kon worden, nam Bennetts ¹) als werk-hypothese de opname
van een cumulatief giftig werkend principe aan. Vergiftige planten bleken niet
voor te komen.

De melk der schapen bleek eenig lood te bevatten, clinische en haematologische
bijzonderheden steunden de opvatting van loodintoxicatie.

Dat de schapen zelf niet maar de zoogende lammeren wel aan loodintoxicatie
leden, zou met de hooge Ca-opname dezer dieren in verband staan.

Toediening van ammonium-chloride (gemengd met keukenzout in den vorm
van liksteenen), dat bij den mensch wordt aangewend om lood uit het organisme
te verwijderen, bleek hier gunstig te werken.

Het onderzoek van beenderen en lever (de plaatsen waar lood vooral wordt
vastgelegd) heeft de loodhypothese niet bevestigd. Door verder biochemisch
onderzoek hoopt men de oorzaak der ziekte en de verklaring der salmiakwerking
zeker te stellen.

Een werkhypothese van Marston ²) bij het onderzoek van deze „coast disease",
die reeds 80 jaren lang bekend is, doch waarvan de diagnose ook thans nog eerst
zeer laat gesteld kan worden, was dat een of meer der mineralen, die in geringe
hoeveelheden voor het organisme noodzakelijk zijn, in het voedsel ontbreken.

Koper en mangaan hadden geen gunstig effect, doch kleine hoeveelheden cobalt-
zout bleken den toestand der schapen, n.1. voedselopname, gewichtstoename, hae-
moglobine-gehalte en bloedvolume, te verbeteren.

De ,,coast-disease" komt veel overeen met „pine", doch verschilt in eenige
opzichten van andete Australische voedingsziekten, welke op andere grondsoorten
voorkomen dan coast-disease.

Enzoötische marasmus (zie hierover dit tijdschrift 62, 548, 1935) komt aetio-
logisch met coast-disease wellicht overeen — beide zouden waarschijnlijk aan het
volledige ontbreken van een of meer elementen zijn toe te schrijven.

Voorloopige mededeeling over de werking van cobalt bij de kust-ziekte
van schapen.

In aansluiting aan bovenstaand referaat zij omtrent dit artikel medegedeeld,
dat door Lines ³) bij twee schapen door 1 mgr cobalt (als cobaltnitraat) per dag
toe te dienen herstel werd verkregen. Eén dezer dieren verkeerde reeds ,,in extremis".

Cobalt als actief element in de genezing van enzoötische marasmus door
limoniet.

Nadat gebleken was (zie vorig referaat in dit tijdschrift p. 548, 1935), dat
schapen, die aan genoemde ziekte leden, genazen door middel van een nagenoeg
ijzervrij-extract van limoniet, namen Underwood en Filmer ⁴) proeven waarbij

1 \') Bennetts, J. of the Council for Scientific and Ind. Research, vol. 8, p. 61, 1935.

2 ) H. R. Marston. J. of the Council for Scientific and Ind. Research, vol. 8,
P- "I, \'935-

4 ) Underwood en Filmer. The Australian Veterinary Journal 9, No. 3, p. 84,
\'935-

met behulp van zwavelwaterstof enz. de verschillende metalen groepsgewijs uit
dit extract werden neergeslagen. De neerslagen werden gewasschen, daarna
opgelost ; de oplossingen ingedampt en aan het voeder toegevoegd, zoodat dit
werd aangevuld met metalen van een van de volgende groepen : a de kopergroep,
b de ijzergroep, c de zinkgroep of d de natriumgroep ; tenslotte was er een 5de groep
schapen, die geen dezer aanvullingen kreeg en een 6de, waarvan het voedsel met
limoniet als zoodanig werd aangevuld.

Met deze proeven werd begonnen nadat de schapen, die van een „gezond" bedrijf
afkomstig waren, door een verblijf van enkele maanden op een „ongezond" bedrijf,
duidelijk de ziekte toonden.

De dieren der 5de groep hadden gewicht-vermindering, daling van het aantal
roode bloedlichaampjes (Er.) en van het Hb-gehalte, zoo ook die van de kopergroep
en die van de natriumgroep. In de 5de groep stierven 3 dieren, in de kopergroep één.

De dieren van de 6de groep namen in gewicht toe en behielden normale waarden
voor Er. en van het Hb-gehalte. Hetzelfde was met de dieren der ijzer- en met de
zinkgroep het geval.

Het neerslag van de ijzergroep bleek verontreinigd te zijn met metalen van de
zinkgroep, zoodat het met de ijzergroep verkregen resultaat geen bewijskracht bezat.

Nieuwe proeven met neerslagen die op bijzondere wijze gezuiverd waren en
proeven waarbij een nikkel-zout aan de neerslagen werd toegevoegd, verder proeven
waarbij mengsels van metaal-zouten werden gegeven, deden vermoeden, dat
cobalt het werkzame element was.

Met cobaltzouten bevattend 2,—, I,— of 0,1 mg Co (per schaap per dag) konden
inderdaad zeven schapen genezen worden (stijging van het gewicht, van Er. en
van het Hb-gehalte). Van cobalt is reeds herhaaldelijk aangetoond, dat het polycy-
thaemie geeft ; of het een onmisbaar element voor de hoogere dieren is, mag als
zeer waarschijnlijk worden aangemerkt. Een verdere steun voor de beteekenis van
Co is, dat door Marston en door Lines (zie referaten) werd gevonden, dat het
„coast-disease" geneest.

De schrijvers nemen aan, dat enzoötische marasmus door te kort aan cobalt in
het voeder veroorzaakt wordt.

Turner \') acht het, op grond van proeven, waarschijnlijk, dat deze ziekte, die
gekenmerkt is door onvoldoende ontwikkeling der dieren, betrekkelijke onvrucht-
baarheid, slechte eetlust, verlamdheid en verschillende skelet-vervormingen, aan
phosphorzuur-gebrek moet worden toegeschreven.

Osteophagie komt hier evenals bij aphosphorosis in Zuid-Afrika, voor ; ook vindt
men bij peg-leg een laag gehalte aan anorganisch phosphorzuur in het bloed.

Zoowel dicalcium-phosphaat als natrium-biphosphaat (het laatste in het drink-
water opgelost) brachten verbetering. Langdurige droogte (waardoor in het algemeen
de weideplanten phosphorzuurarm worden) verergeren deze ziekte.

Onderzoekingen over den invloed der bemesting op de kwaliteit en
het goed bekomen van voedings- en voedermiddelen.

Over de vraag of gebruik van voedsel verkregen na bemesting met kunstmest-
stoffen op den duur nadeelig voor mensch en dier is, werden uitvoerige proeven
door Scheunert genomen ; (van de negatieve uitkomsten werd in dit tijdschrift
deel 62, 1935, p. 655 mededeeling gedaan) thans worden de uitkomsten vermeld
van proeven van A. Jacob ¹) o.a. met runderen, over den invloed van kunstmest-
stoffen op de kwaliteit, houdbaarheid, smaak enz. der voedings- (voeder-) middelen
van de wetenschappelijke afdeeling van het Du\'tsche Kaliumsyndicaat. Ook hier
bleek in geen enkel opzicht eenig nadeel der kunstmest-bemesting aanwezig te zijn.
De meening wordt uitgesproken, dat een te veel aan mineralen een veel geringer
gevaar oplevert dan een te kort. B. S.

Het was steeds een groote strijdvraag of het strooien van kunstmest (kalkstikstof)
op weidegrond nadeelig zou zijn voor dieren, wanneer laatstgenoemde kort na de
bemesting, zonder dat het voldoende geregend had, op de betreffende weiden ge-
bracht werden. Men vindt in de literatuur sterf- en ziektegevallen bij diverse
diersoorten beschreven, die aan het bemesten met kalkstikstof worden toegeschreven,
waarvoor evenwel geen bewijs geleverd is; doch ook zijn gevallen bekend, waarbij
de dieren geen nadeelige gevolgen van de bemesting ondervonden. Aangezien de
landbouw in Duitschland in de laatste jaren in niet geringe mate door de overheid
gesteund wordt, is ook het gebruik van kunstmeststoffen aanmerkelijk toegenomen.
Dientengevolge is het betreffende onderwerp weer meer actueel geworden en heeft
Hundkammer *) proeven op dit gebied genomen. Ter oriëntatie werd begonnen
met aan geiten, konijnen en kippen voedsel te verstrekken, waaraan kalkstikstof
was toegevoegd. Opmerkelijk was echter dat deze dieren het voedsel lieten staan
en er absoluut niets van opnamen. Konijnen lieten zich liever verhongeren, dan
het mengsel te eten. Hierdoor was hij genoodzaakt om de kalkstikstof door middel
van een slokdarmsonde in de maag te brengen. Konijnen verdroegen ongeveer
2,5 gram per K.G. lichaamsgewicht zonder nadeelige gevolgen. Bij een hoogere
dosis treden ziekte- en sterfgevallen op. De klinische symptomen waren niet typisch.
De dieren werden suf, lieten het hoofd hangen, maar hadden geen koorts of spier-
trillingen. Bij de sectie was alleen in de maag op de plaats waar de kalkstikstof
gelegen had een geringe reactie te zien. (De schadelijke werking kan tweeledig zijn
en wel plaatselijk door het CaO of door de resorbtie van het Cyanamid, hetwelk
op het ademhalingscentrum invloed heeft). Naast de proeven met kleine dieren
zijn ook een 20-tal runderen en schapen als proefdieren gebezigd. Deze werden op
diverse weiden gebracht, die van te voren pas met den kunstmest in ruime mate
bestrooid waren. Een enkele weide heeft men met water besproeid om 11a te gaan of
dit misschien invloed had. De diverse runderen werden voortdurend nauwkeurig
op gezondheidstoestand, melkgift enz. gecontroleerd. Het resultaat van de proeven
is geweest, dat men tot de conclusie gekomen is, dat de kalkstikstof geen enkele
schadelijke werking heeft. de Gier.

P. Wertheim ¹) geeft een uitgebreide beschrijving van de infusoriën in de magen
der herkauwers in Jugo-Slavië.

Belangstellenden worden verwezen naar het origineel (met uitgebreide duitse
samenvatting). Vrijburg.

1 ) Dr. Pavao Wertheim. Infusorien aus dem Wiederkäuermagen vom Gebiete
Jugoslawiens nebst einen Uebersicht dieser Tierchen vom Balkanhalbinsel-Bereich
und ein kurzer Bericht über die Pferdedarminfusoricn, zugleich Revision der Familie
Ophryoscolecidae. Veterinarski Arhiv. 1935, Knjiga 5, Svezah 10, 11.

Op 2 Juli j.1. overleed plotseling te Strijen onze collega M. van der
Linde. Die hem de laatste jaren meemaakten wisten wel dat zijn gezond-
heid te wenschen liet. Gevolg hiervan was dan ook het feit dat circa
een jaar geleden hij zich uit de praktijk terugtrok, met behoud echter
van de vleeschkeuring.

In van der Linde verliezen wij een nauwgezet, ijverig werker,
geheel opgaande in zijn vak. Wars van alle uiterlijk vertoon, prefereerde
hij onopvallend zijn weg te gaan. ,

Wat zijn levensloop betreft, van der Linde werd den i6en September
1888 te Spijkenisse geboren. Aldaar genoot hij het eerste onderwijs, om
later te Dordrecht de H.B.S. te doorloopen. Na eindexamen aldaar
studeerde hij van 1908—1912 te Utrecht.

Velen onzer gedenken hem daar als prettig kameraad of als welwillend
docent in de verbandleer, welke functie hem toeviel als assistent aan de
chirurgische afdeeling.

In 1916 vestigde hij zich te Strijen in een bloeiende praktijk, tot het
einde toe als zoodanig door hem in stand gehouden.

Bij het verscheiden van onzen collega gaan onze gedachten uit naar
zijn weduwe en kunnen wij dit overzicht niet besluiten dan na haar
gaarne sterkte en troost toe te wenschen bij dit voor haar zoo groot
verlies.

Van overschrijding van bevoegdheid of handeling in strijd met de
Vleeschkeuringswet geen sprake.

Naar aanleiding van het artikel : „Nogmaals over de bevoegdheid van den hulp-
keurmeester" in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde van 15 Oct. j.1. van de hand
van Dr. R. H. Veenstra, willen wij alsnog gaarne voldoen aan het verzoek er nog
eens op terug te komen. Volkomen stemmen wij met Dr. Veenstra in als hij zegt:
„dat allerlei laboratorium-onderzoekingen en de beoordeeling daarvan en de
daaruit in casu verkregen resultaten in het bijzonder, niet tot het gebied van den
hulpkeurmeester behooren."

Zoover mij bekend, heeft nog nooit iemand van de lagere keuringsambtenaren
hieraan getwijfeld of ook door woord of daad daaraan pogen afbreuk te doen. Dit
gebied is altijd als het speciale arbeidsterrein van keuringsveearts-bacterioloog
erkend en nimmer, ook niet door den keuringsambtenaar van Geldermalsen, onbe-
voegd betreden. Door tusschen de regels door te willen lezen, heeft Dr. Veenstra
er meer uit willen halen, dan er staat.

Wij kunnen aanstonds Dr. Veenstra gerust stellen, door mede te deelen : dat
bedoelde drie onderzoekingen en de geheele beoordeeling van het vleesch niet door dezen onder-
geschikten keuringsambtenaar is geschied.

Volksgezondheid te Utrecht, en de eindbeoordeeling van het vleesch heeft plaats
gehad door den Keuringsveearts, Hoofd van Dienst, in tegenwoordigheid van en
na samenspreking met den Inspecteur Dr. Picard, aan wien de keurmeester-op-
sporings-ambtenaar het vleesch ter onderzoek had overgedragen. Was onze nadere
aanduiding „degelijk" voor onderzoek niet ten volle op zijn plaats ?

Wij hebben Gode zij dank in Nederland nog een onafhankelijke rechtspraak en
getuigenverhoor.

Het staat gelukkig nog aan de rechterlijke macht en aan die alleen om te beoor-
dcclen wie zij al dan niet als getuige-deskundige wenscht te hooren. Op de terecht-
zitting was het officieele rapport van het Centraal Laboratorium en de deskundigen
verklaring van den Keuringsveearts bij de stukken en het verbaal aanwezig.

Aan de hand van het rapport van het Centraal Laboratorium werden op de
rechtszitting bedoelde vragen aan den hulpkeurmeester gedaan, ter nadere infor-
matie. Van een bevoegdheidsoverschrijding is bij dezen keurmeester dan ook geen
sprake. In geen enkel opzicht is er gehandeld noch tegen de letter, noch tegen den
geest van de Vleeschkeuringswet.

Wij verwachten dan ook, dat Dr. Veenstra na deze toelichting, zijn beschul-
digingen over bevoegdheid-overtreding zal willen intrekken.

Het Ingezonden Stuk van R. H. Veenstra, Amsterdam, in ons Tijdschrift van
15 Sept. j.1. bladz. 991, onder bovenstaanden titel, heeft mij verbaasd :

1. wegens de reeks van onjuistheden, onwaarheden en verdichtselen waarbij
verschillende personen zoo niet bij name, dan toch functioneel genoemd, op grie-
vende wijze worden vernederd of verdacht gemaakt.

2. dat een dergelijk stuk van V. in ons Wetenschappelijk Tijdschrift wordt opgeno-
men, wijl in dat stuk niets wetenschappelijks voorkomt, dan alleen de titel, welke
als dekmantel moest dienen voor de reeks persoonlijke aanvallen, waaronder de
meeste aangevallenen niet in de gelegenheid zijn, zich in ons Tijdschrift daartegen
te verdedigen, omdat zij buiten onze Mij. staan. Men moet nu niet meenen dat ik.

met het aanhalen van deze personen, ze alle in bescherming neem, doch ik wil in
het onderstaande alleen bewijzen, dat het stuk van V. in zijn geheel een complex
van onjuistheden, aanvallen en verdachtmakingen bevat. Ik vermeen daarom
dan ook een woord van protest te moeten uiten tegen plaatsing van een dergelijk
stuk.

Niemand zal mij nu euvel kunnen duiden, dat ik ter verdediging en ter recht-
zetting van zóóvele onjuistheden, verplicht ben, ter zelfder plaatse den aanvaller
aan te vallen.

1. aan het Abattoir te Uithoorn wordt niet voor rekening van de Fa. Zwanenberg
te Oss geslacht, (zooals V. schrijft) doch voor rekening der N.V. Uithoornsche
Bacon Fabrieken en anderen, ofschoon overigens iedereen (dus ook de Fa. Zw.) er
zou mogen slachten, omdat het een Openbaar Slachthuis is.

2. ,,Verdachte" was niet „bedrijfsleider, doch Directeur van bovengenoemde N.V.

3. dat V. ,,de gevoelens van verbalisant (de Inspecteur der Sophia Vereen.) en het
juridische standpunt van dezen zoo volkomen terecht vindt" is voor meer ingewijden
in deze, zeer verklaarbaar. Het zou in deze van groot belang zijn, te weten, van
wie die Inspecteur der S. V. de „noodige" inlichtingen had verkregen, om het
betreffende onderzoek te Uithoorn in te stellen.

4. De Directeur van den Gem. Vleeschkeuringsdienst tc Uithoorn heeft niet
,,blijkbaar gemeend, verstandiger te doen door te weigeren inlichtingen te verstrekken, betreffende
de vraag of deze (welke ?) varkens krachtens de Vleeschkeuringswet of wel ingevolge de Veewet
werden behandeld," want wij, d.w.z. ik én bedoelde Directeur hebben dien Inspecteur
der S.V. behoorlijk te woord gestaan, doch diens optreden noopte ons ten laatste van
verder „inlichtingen" (?) verstrekken af te zien (hierop kom ik later terug).

5. „Het feit, dat het proces-verbaal reeds in December was opgemaakt, doch dat daarna
lot aan de zitting op den ouden voet was doorgegaan met het plegen van de overtreding, heeft
m. i. wel tot de dagvaarding van den Burgemeester geleid" schrijft V. verder.

Dit is een gewaagde stelling. Niemand weet immers welke beweegredenen tot die
dagvaarding hebben geleid dan de Justitie zelve, terwijl overigens de voorganger
van dezen Burgemeester nog als zoodanig functionneerde toen het zgn. feit werd
geconstateerd. Deze Burgemeester werd pas veel later benoemd en geïnstalleerd.
Wat wel vaststaat is, dat deze Burgemeester voor de rechtbank op duidelijke wijze
uiteengezet heeft waarom op dezelfde wijze van bedwelmen was voortgegaan.

6. Er staat verder, dat „de Kantonrechter als zijn meening te kennen had gegeven, dat
eigenlijk de Directeur van den Keuringsdienst als verdachte voor hem had moeten staan."

Voor mij is het onaannemelijk, dat een Kantonrechter een dergelijke meening
zou uiten, daar dit in strijd zou zijn met elk rechtsgevoel, nl. dat iemand veroordeeld
wordt, terwijl er eigenlijk een ander had moeten staan. Hierover is wel, doch in geheel
ander verband gesproken, doch voor zoover mij bekend is, niet door den Kanton-
rechter. Is de „wensch" hier niet de gids van de pen van V. geweest ?

7. „Deze Directeur (v.h. Abattoir te Uithoorn) is echter niet gehoord, ook niet als getuige"
staat er verder. Absoluut onwaar! Bedoelde Directeur werd wel als getuige gehoord.

8. De opmerking, dat „de Directeur v.h. Slachthuis de uitoefening der Rijkskeuring is
ontzegd, na de tegen hem ingebrachte beschuldigingen", is een in scherpe onaangename
bewoordingen vermelden van het feit, dat de Rijksdienst, gedurende het vooronder-
zoek, door anderen dan door hem wordt waargenomen.

De welvoeglijkheid en collegialiteit eischt overigens dat „in het huis van een
gehangene niet wordt gesproken over een strop," en vooral niet, als men aan het
aanleggen daarvan geholpen heeft.

9. „De Rijkskeurmeester te Uithoorn (dat was ondergeteekende dus) was daarentegen van
meening, dat de aan het slachthuis gevolgde slachtwijze de meest humane is die er bestaat en
zelfs de voorkeur verdient boven die, krachtens de Vleeschkeuringswet voorgeschreven."

Ik heb, als deskundige, medegedeeld, dat de gevolgde slachtmethode, onder de
gegeven omstandigheden de meest humane was.

Er was geen bruikbare val, voorts leverde, practisch gebruik, van een val ernstige
bezwaren op en op den grond bedwelmen leverde door verzet der groote en sterke
varkens groot gevaar op voor het personeel, hetgeen uit het getuigenverhoor met
feiten kwam vast te staan (door daarbij opgeloopen beten en verwondingen) ;
bovendien mislukkingen, doordat verzet dier dieren, zelfs bij voorzorgsmaatregelen,
niet is te vermijden.

Verschillende ongevallen zijn bekend. Kort geleden nog is een slager, D. v. d. Vl.
te Middelharnis bij het bedwelmen (uit de hand) als slachtoffer gevallen, doordat,
de kogel van het schietmasker hem, door verzet van het varken, door het hart ging/

De zinsnede „dat ze zelfs de voorkeur verdient boven die krachtens de Vleeschkeuringswet
voorgeschreven is fantasie van R. II. Veenstra.

Al ben ik groot voorstander van Dierenbescherming (hetgeen ik practisch kan
bewijzen, doch in deze onverkwikkelijke geschiedenis door theoretici juist andersom
wordt voorgesteld) toch gaat menschenbescherming bij mij nog vóór.

Het gaat alle perken der welvoegelijkheid te buiten, om iemand in ons Tijdschrift
zulke ambtelijke verdachtmakingen aan te tijgen. Wat de eveneens aangevallen
,,Rijks-Instantie betreft, ik ben niet bevoegd daarop in te gaan.

En hiermede zou het bedoelde Ingezonden stuk van V. eigenlijk voldoende
beantwoord en beoordeeld zijn, zoodat er daarvan niet veel waars meer overschiet.

Het Abattoir te Uithoorn is volgens V. ,,unfaire concurrentie van het slachthuis te
Amsterdam" oftewel, zooals V. dat woordelijk ook zegt : „Het is een strijd voor
zelfbehoud."

Dit is dan ook wel duidelijk de drijfveer, waarom allen, die direct of indirect
daarmede te maken hebben, in zijn ingezonden stuk op zijn manier, werden gehekeld.

Er zitten aan deze geschiedenis echter verschillende zelfkantjes vast, reden waarom
ik in een volgend nummer, omtrent het heele verloop een overzicht zal geven, tevens
in verband met de Dierenbescherming en vooral in het belang van hen, die met
de Vleeschkeuring te maken hebben.

Het gebied dal door het Tijdschrift voor diergeneeskunde wordt bestreken omvat
meer dan alleen dat van een archief voor wetenschappelijke publicaties. Bij meer
dan een gelegenheid werd aan onze Redactie door de leden der Maatschappij
verzocht in het bijzonder onze aandacht te schenken aan maatschappelijke vraag-
stukken, die met de uitoefening der diergeneeskunde samenhangen.

Ingezonden stukken van bevoegde zijde waarin de schrijver op misstanden meent
te moeten wijzen, moeten dus worden opgenomen. Uit den aard zullen hierbij personen
betrokken zijn. Slechts zij die niet op juiste wijze personen van zaken weten te
scheiden zullen daarin z.g. persoonlijke aanvallen zien. Onze Redactie is van mecning
dat een zakelijke discussie, waarbij het hoor en wederhoor wordt toegepast, behoort
tot hetgeen de Maatschappij voor Diergeneeskunde zich met de uitgave van dit
Tijdschrift tot doel stelt.

Ten slotte zij opgemerkt, dat onze Redactie daarbij steeds het woord veerleent
aan personen die aan zulk een discussie willen deelnemen, ook al staan zij buiten
de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Met ingang van 10 November a.s. neemt collega van Heusden,
die weer geheel hersteld is, het secretariaat van laatstondergetekende
over. De leden worden verzocht brieven en andere stukken na die
datum te zenden aan het adres van den Heer van Heusden, in de
Betouwstraat 30, Nijmegen.

Namens het Dagelijks Bestuur van de Maatschappij voor Dier-
geneeskunde is het ons een behoefte, collega ten Thije hartelijk dank
te zeggen voor zijn bereidwilligheid onmiddellijk zijn tijd en werk-
kracht in dienst van de Maatschappij te stellen zoodra de Voorzitter
hem dit verzocht. Dank zij zijn werken is alles ingoede orde verlopen
en kon de algemene vergadering op de vastgestelde datum doorgaan.
Slechts ingewijden weten wat hij in dien korten tijd, met opoffering
van veel, voor de goede zaak heeft gedaan.

Kort Verslag van het verhandelde in de vergadering van het Hoofd-
bestuur op Vrijdag, 11 Oetober 1935, des voormiddags om 10|uurin
hotel Terminus te Utrecht.

Aanwezig : de voorzitter Prof. Krediet, de afgevaardigden Santema, Kroes,
v. d. Weerd, ten Thije, Dr. Postma, de Ronde, v. d. Vliet, v. d. Werf, Sala
en Dr. Brands.

Bij de opening herdenkt dc voorzitter in een korte rede den ondervoorzitter Van
der Burg, die een maand geleden zeer onverwacht is overleden. Deze woorden
worden door de aanwezigen staande aangehoord. De secretaris Van Heusden is
ernstig ziek, maar gelukkig reeds weer aan de beterende hand, zodat hij eerlang
weer zijn werkzaamheden hoopt te hervatten. De lopende bezigheden voor het
secretariaat zullen door den oud-secretaris ten Thije worden verricht, die ook ter
algemene vergadering als secretaris zal fungeren.

De notulen der vorige Hoofdbestuursvergadering worden na wijziging van een
enkel woord en nadat nog enkele opmerkingen zijn gemaakt en inlichtingen zijn
verstrekt onder dankzegging aan den secretaris goedgekeurd.

Besloten werd o.a. aan de redactie van het Jaarboekje te verzoeken in den vervolge
de vigerende bindende besluiten op te nemen, zowel die door de Algemene Verga-
dering als die door de vergadering ener Bijzondere Afdeling zijn aangenomen.
Tevens zal Prof. Dr. van der Plank uitgenodigd worden de door het overlijden
van Prof. Dr. Kroon in de redactie van het Jaarboekje opengevallen plaats te willen
bezetten.

Als nieuwe leden der Maatschappij werden aangenomen J. v. d. Veen, Harculo-
straat 17, Zwolle; C. Favejee, Weerdsingel O.Z. 64bis, Utrecht; A. M. Naakt-
geboren, Weelschen Dijk 57, Strijen ; S. Klapwijk, \'t Haantje bij Delft en J.
Winsser te Bilthoven.

Uitvoerig werd van gedachten gewisseld over de vraag op welke wijze het profijt
van de in het afgelopen jaar georganiseerde cursussen in voedingsleer zou kunnen

worden bevestigd en uitgebreid. Algemeen was men van gevoelen dat iedere practi-
serende dierenarts op dit gebied een dankbaar arbeidsveld zou kunnen vinden,
omdat hij door zijn plaatselijke bekendheid met het bedrijf en de ter plaatse gewonnen
voedsels doeltreffende adviezen inzake het samenstellen van voederrantsoenen zou
kunnen geven. Er zullen enkele informaties worden ingewonnen en in een volgende
H.B.vergadering wordt dan op deze zaak teruggekomen.

Van de N.V. Handelmaatschappij Nedigepha is een schrijven binnengekomen,
waaruit wij hier het volgende overnemen :

„Wij verklaren uitdrukkelijk, dat alhoewel onze verkoop van sera en entstoffen
„aan H.H. dierenartsen gedurende het jaar 1935 niet aan onze verwachtingen
„heeft voldaan, wij toch besloten hebben, met ingang van / Januari 1936 onze
„veterinaire sera en entstoffen en onze veterinaire specialités, (behoudens de indertijd
„gemaakte uitzonderingen voor desinfectiemiddelen, welke niet uitsluitend voor
„veterinaire doeleinden gebruikt worden, zooals Caporit, Methylenblau en Natro-
..letten) uitsluitend aan H.H. dierenartsen te zullen leveren, alsmede aan bonafide
„pharmaceutische groothandelaren, onder conditie, dat deze ook uitsluitend aan
,,H.H. dierenartsen leveren."

Zodanige mededeling kan door ons slechts met vreugde worden begroet ; besloten
wordt dit schrijven als ingekomen stuk aan de Algemene Vergadering voor te lezen.
(Hieraan kan worden toegevoegd dat collega Hol, die als wetenschappelijk mede-
werker aan de Nedigepha is verbonden, zich weer voor het lidmaatschap der Maat-
schappij heeft opgegeven, zij het door toevallige omstandigheden juist te laat om
nog door deze H.B.vergadering als lid te kunnen worden aangenomen).

Van verschillende zijden zijn vragen binnengekomen aangaande de georganiseerde
tuberculosebestrijding in het komende winterseizoen. Bij de betrokken autoriteiten
zal een pleidooi worden gehouden, ten einde een zo uniform mogelijke regeling
van het te verrichten onderzoek te waarborgen, zodat b.v. niet bij de ene bestrijding
de te onderzoeken dieren minstens een jaar oud moeten zijn, terwijl bij een buurman,
die bij een andere bestrijding is aangesloten, de dieren van de leeftijd van zes weken
af reeds in het onderzoek moeten worden betrokken.

Door de afd. Friesland was de goedkeuring gevraagd op de door haar met algemene
stemmen aangenomen en eveneens met algemene stemmen bij referendum bekrach-
tigde bindende besluiten voor de tuberculosebestrijding. Deze besluiten luiden als
volgt:

I. De leden van de Afdeeling verplichten zich geen tuberculine af te geven aan
anderen dan :

b. onder hun direct töezicht werkzame controleurs, die werkzaam zijn bij een
door de Afdeeling erkende tuberculosebestrijdingsorganisatie.

II. De leden van de Afdeeling verplichten zich geen tuberculine te gebruiken
anders dan bij :

a. een georganiseerde tuberculosebestrijding, welke door het Afdeelingsbestuur
is erkend ;

b. particuliere veehouders of bedrijven, die voldoende garantie geven voor hun
handelingen met reactie-dieren en open vormen, een en ander ter beoordeeling
van het Afdeelingsbestuur :

c. tuberculinaties ten behoeve van zuiver diagnostische en therapeutische doel-
einden en

III. De leden van de Afdeeling verplichten zich alleen medewerking te verleenen
aan die tuberculosebestrijdingsorganisaties, waar de „Vrije Dierenartsenkeuze"
zonder eenig voorbehoud wordt aanvaard en

IV. De leden van de Afdeeling verplichten zich bij deelname aan eenige tuber-
culosebestrijding de „Vrije Dierenartsenkeuze" zonder eenig voorbehoud te aan-
vaarden.

V. De leden van de Afdeeling verplichten zich een niet lager tarief te berekenen
dan door de Afdeeling is vastgesteld.

Hieruit ervaart men dat in Friesland in den vervolge bij de tuberculosebestrijding
de controle der tuberculinaties uitsluitend door dierenartsen zal geschieden. Het
is verheugend dat zodanige bindende besluiten in Friesland konden worden bereikt.
Geen wonder dat het Hoofdbestuur gaarne de gevraagde goedkeuring verleende.

Van de commissie, bestaande uit Prof. Dr. Klarenbeek, Prof. Dr. Hartoc,
Prof. Dr. v. d. Plank, Dr. Folmer (Amsterdam) en Van Heusden (Nijmegen)
is een rapport ingekomen omtrent de operaties, welke bij honden al of niet toelaatbaar
zijn te achten. Dit rapport zal afzonderlijk in het Tijdschrift worden gepubliceerd.
Het Hoofdbestuur acht dit rapport een juiste leiddraad voor de leden, die zich ge-
plaatst zien voor de beantwoording van de vraag of zij hunne medewerking al dan
niet zullen verlenen tot het verrichten ener door een eigenaar voor zijn hond gewenste
operatie, die aanleiding zou kunnen geven tot bedrog. Met de conclusies aan het
einde van het rapport gaat het Hoofdbestuur geheel accoord.

Door de afdeling Groningen—Drenthe zijn bepalingen vastgesteld, waaraan
in die afdeling op te richten ziekenfondsen en af te sluiten abonnementen zullen
moeten voldoen. Het Hoofdbestuur heeft aan die bepalingen zijn goedkeuring
gehecht.

Bij de behandeling van het programma der Algemene Vergadering wordt aller-
eerst besloten collega Van Heusden opnieuw te benoemen tot lid der redactie van
het Tijdschrift.

Aan de vergadering zal worden voorgesteld Dr. Brands aan te wijzen tot lid der
notulen-commissie.

Bij de bespreking van het bindende besluit in zake het verlenen van medewerking
aan ziekenfondsen blijkt dat in de afdelingen Noord-Brabant en Limburg alleen
de afgevaardigde in het Hoofdbestuur voor het bindend besluit stemde en nagenoeg
alle overige aanwezigen er tegen waren. Jammer genoeg kon op deze afdelings-
vergaderingen geen vertegenwoordiger van het Dagelijks Bestuur aanwezig zijn,
omdat Prof. Krediet aanwezig was in vergaderingen van afdelingen, die op dezelfde
dag vergaderden en dc secretaris Van Heusden door ziekte verhinderd was. Wellicht
was op grond van inlichtingen, die alsdan verstrekt hadden kunnen worden, de
stemming anders uitgevallen. De afdelingen Groningen—Drenthe, Overijssel en
Noord-Holland zullen nog met amendementen komen. Menige opmerking is voorts
in de afdelingsvergaderingen gemaakt, waarmede het Hoofdbestuur zijn voordeel
kan doen en die zullen worden verwerkt in een leiddraad voor Hoofdbestuur en
Afdelingsbesturen bij het beoordelen van de vraag of de reglementen van een bepaald
ziekenfonds al dan niet kunnen worden goedgekeurd.

Aan het einde van de Hoofdbestuursvergadering spreekt de voorzitter woorden
van afscheid tot den afgevaardigde der afdeling Friesland, collega Santema, die met
i Januari 1936 zal aftreden en niet meer herkiesbaar is en wiens plaats zal worden
ingenomen door coll. Kingma te Menaldum. Santema dankt de voorzitter voor
diens waarderende woorden en zegt de prettigste herinneringen te bewaren aan de
tijd, gedurende welke hij van het Hoofdbestuur deel uitmaakte.

Aan collega\'s die zich van assistentie willen verzekeren bij de tuberculose-
bestrijding in de komende maanden, verzoek ik zulks tijdig aan mij te berichten.

Kort verslag der vergaderingen en bijeenkomsten van 10 en 11 October
te Utrecht.

Het Hoofdbestuur der Maatschappij voor Diergeneeskunde kwam Vrijdag 11
October reeds te half elf bijeen. Een overzicht van het daar behandelde zal op de
gebruikelijke wijze in het Tijdschrift worden opgenomen. Dan dient vermeld de

vergadering der Groep Kennis menschelijke voedingsmiddelen van dierlijken oorsprong op
Vrijdag ii October 1935 in het Pathologisch Instituut, Biltstraat 166, Utrecht.

De goedbezochte vergadering werd te ruim half twee door den voorzitter Dr.
C. de Graaf geopend. De na de erkenning door de Mij. voor Diergeneeskunde
noodig geworden bestuursverkiezing had tot resultaat, dat het voorloopig bestuur,
als vermeld in het jaarboekje, thans definitief bij acclamatie werd aangewezen.

Besloten werd dat de groep zich tot het hoofdbestuur zou wenden ter zake van
noodige aanvullingen der uitvoeringsvoorschriften omtrent het merken van dieren
na de keuring vóór het slachten en van enkele andere stempelingsvoorschriften.

Vervolgens kwamen aan de orde de rapporten ter zake van de uitvoering der vleesch-
keuringswet.

Met uitzondering van de kleinst mogelijke minderheid werd overeenstemming
bereikt over het advies, dat ter zake aan het hoofdbestuur zal worden aangeboden.
De tekst van dit advies zal door de commissie ad hoe worden opgemaakt en den
leden ter nadere goedkeuring worden voorgelegd.

Hiermede is de grondslag gelegd voor een deugdelijke behandeling van deze
dringende aangelegenheid door de Mij. voor Diergeneeskunde.

De Algemeene Vergadering der Maatschappij werd op Vrijdagavond, 11 October 1935,
des avonds om half acht geopend door den voorzitter, Prof. Dr. G. Krediet in de zaal
van de Industrieele Club in het Jaarbeursgebouw. Ongeveer vijftig leden waren
aanwezig en het programma kon vlot worden afgehandeld. De stemming voor een
nieuwen voorzitter wees als opvolger voor Prof. Dr. Krediet aan Prof. Dr. Schor-
nagel. Deze zal met goedvinden der vergadering tot ijan. 1936 in het Dagelijksch
Bestuur de functie van ondervoorzitter vervullen en op dien datum met Prof. Krediet
van functie verwisselen.

De agendapunten, waarbij uitvoerig werd gediscussieerd waren punt 9, n.1. de
bindende besluiten t.o.v. de ziekenfondsen en abonnementen en bij de begrooting
stond de vergadering langdurig stil bij het subsidie aan de Prof. Dr. D. A. de Jong-
Stichting. Het Hoofdbestuur had in zijn des middags gehouden vergadering de
tijdsduur, waarvoor het bindende besluit werd voorgesteld, reeds teruggebracht van
tien op één jaar, zulks met het oog op de in de afd. Zuid-Holland gebleken wenschelijk-
heid om de abonnementen afdeelingsgewijs te regelen. De afdeelingen krijgen nu
in het komende jaar dus gelegenheid om de abonnementen voor de eigen afdeling
te regelen. Het bindend besluit werd met een zeer groote meerderheid aangenomen
en moet nu door een referendum onder de leden worden bekrachtigd. Ook de be-
grooting werd aangenomen, terwijl aan den penningmeester decharge werd verleend
voor het gevoerde beheer.

Bij de rondvraag brachten verschillende leden nog punten van ondergeschikt
belang te berde, waarvoor verwezen wordt naar het uitgebreide vergaderingsverslag.

Algemeene vergadering op Z^a^^erdag 12 October, des voormiddags half elf in het Jaar-
beursgebouw te Utrecht.

De voorzitter opent de vergadering met een rede die elders in dit blad is afgedrukt.
Als gasten waren aanwezig de E.A. heer te Pf.lkwijk, Burgemeester van Utrecht,
het eere-lid der Mij. voor Diergeneeskunde, Dr. H. J. Lovink te Alphen aan den Rijn
en de heeren Dr. E. Leynen, voorzitter der Vlaamsche Dierenartsen Vereeniging
en Prof. Geurden, als vertegenwoordiger van den Raad van Professoren van het
Diergeneeskundig onderwijs der Vlaamsche Universiteit te Gent.

Het eerelid Dr. Vrijburg moest op het laatste oogenblik wegens een lichte onge-
steldheid van zijn bezoek aan deze vergadering afzien. Dr. Dhont was verhinderd

de vergadering te bezoeken. Na de voordracht van Prof. Schornagel over „Endo-
carditis" volgde een geanimeerde gedachtewisseling. Daarna werd voorlezing gedaan
van een door de Mij. aan haren secretaris gezonden telegram met de beste wenschen
voor zijn herstel en het daarop ingekomen hartelijke antwoord.

Er volgde een korte pauze om den inwendigen mensch te versterken, terwijl er
gelegenheid was vele collega\'s te ontmoeten. De voordrachten van Prof. Van der
Kaay over „Zwangerschapsreacties bij onze huisdieren" en van Dr. Frenkel over
„het kweeken van Mond- en Klauwzeervirus" werden met aandacht gevolgd. Beide
sprekers oogsten den dank der vergadering. De heer Dr. Lovink getuigde van den
leerrijken dag dien hij weder in den kring der Mij. had doorgebracht. Hij had ander-
maal waargenomen, dat de dierenartsen zich in den breede op wetenschappelijken
arbeid toelegden, sprak de hoop uit dat de jongere generaties dit voorbeeld zullen
volgen en uitte de beste wenschen voor de daarbij te bereiken resultaten.

Onmiddellijk in aansluiting aan deze vergadering namen alle aanwezigen deel
aan een buitengewone vergadering van den Diergeneeskundigen Studentenkring waarin de voor-
zitter de heer Beuvery, med. vet. cand. een rede uitsprak ter herdenking van het
2de lustrum der Veeartsenijkundige Faculteit. Wij hopen deze rede binnenkort
in het Tijdschrift op te nemen.

Wij moeten hier het relaas der feiten onderbreken om mededeeling te doen van
de wijze waarop de dames der leden dien middag samen doorbrachten.

Ten behoeve van de dames, die van buiten de stad meekwamen had een comité
van dames der Utrechtsche leden in overleg met voorzitter en wnd. secretaris der
Maatschappij plannen beraamd omgezamcnlijk denZaterdagmiddag door te brengen.
Aan de lunch in het Jaarbeursgebouw werd een gezelschap van ongeveer 25 dames
gevormd, die onder leiding van Mevrouw Krediet, Mevrouw Beyers, Mevrouw
Hartog, Mevrouw Klarenbeek cn Mevrouw Petten een wandeling door de stad
maakten naar de faculteit, waar verschillende instituten en laboratoria werden
bezichtigd. Tot slot werd in het Anatomisch Instituut thee gedronken. Deze excursie
is zeer in den smaak gevallen, naar ons van verschillende kanten werd verzekerd.
Gelukkig werd ze door mooi herfstweer begunstigd.

Het werd dan ook vol in de zalen van het Jaarbeursgebouw toen de middag ten
einde liep. Een groote kring van jongeren met hunne dames werd het middelpunt
waaromheen zich de andere deelnemers aan het diner verzamelden. Dit laatste mag
een volkomen succes worden genoemd. Meer dan 130 deelnemers zaten aan, waar-
onder een veertigtal dames. Eeregasten waren aan tafel de bovengenoemde Belgische
bezoekers der vergadering, van de sprekers Prof. Schornagel, voorzitter en
secretaris van D.S.K. en de heer Kroes. Deze laatste was met Mevrouw Kroes,
die helaas verhinderd bleek, genoodigd uit erkentelijkheid voor het vele dat zij aan
de redactie van het jaarboekje nu reeds een tiental jaren hebben verricht. Een heil-
dronk op H.M. de Koningin opende de rij der ofïïcieele en officieuze toespraken.

Men weet niet wie meer eer toekomt voor het gezellige beloop dezer maaltijd.
De gasten voor de opgewekte toon die rasch heerschte, den voorzitter Prof. Krediet
voor de wijze waarop hij leiding gaf of den waarnemend secretaris den Heer J. H.
ten Thije die alles, zelfs de tafelschikking, in de puntjes had geregeld. Even ging
een golf van ernst en deemoed over de aanwezigen toen Prof. Geurden melding
makende van de innige banden tusschen Zuid en Noord Nederland, wijlen H.M.
Koningin Astrid herdacht, die door het verblijf harer kinderen hier te lande op
zoo gelukkige wijze de samenhang van Nederlandsche en Vlaamsche bevolking had
doen uitkomen. Doch de verdere toespraken gaven spoedig aan de gedachten weer
een andere richting.

Na afloop van het diner begaf het gezelschap zich per particuliere gelegenheid
of met de daarvoor door de D.S.K. ter beschikking gestelde tram naar Zeist, naar
de tooneelzaal van Hótel Figi. Reeds om 9 uur hadden vele studenten met hunne

dames zich daar verzameld en hielden zich tot de komst der gasten onledig met het
luisteren naar de muziek en het zingen van liederen. Om 11 uur kon de door den
Diergeneeskundigen Studentenkring aangeboden feestavond beginnen. De voor-
zitter, de heer L. L. E. Beuvery heette de gasten welkom en gaf toen gelegenheid
aan het ensemble Jan van Riemsdijk zijne voordrachten te houden en zijne liedjes
te zingen, die zeer in den smaak zijn gevallen. Om i uur begon het dansen, dat tot
laat in den nacht heeft geduurd.

Weinigen zullen zich een genoeglijkeren prettiger feest van den laatste tijd kunnen
herinneren, dat zoo goed geslaagd is als dit. Het verzoek van den heer Beuvery
om zich alleen te willen herinneren, dat er hier slechts menschen, die wel en niet
afgestudeerd waren, aanwezig waren, vond een volkomen inwilliging. Wij ouderen
zijn de jongeren zeer dankbaar, niet alleen voor het genotene, maar ook voor de
overtuiging dat de veterinaire traditie van goed te kunnen feestvieren ook bij hen
in goede handen is.

Wij mogen dit verslag niet eindigen zonder samenvattend de beteekenis der
bijeenkomsten van 11 en 12 October te schetsen. Zij zijn het tastbare teeken van
het krachtig leven der Maatschappij voor Diergeneeskunde. Op maatschappelijk
en wetenschappelijk gebied werd ernstige opbouwende arbeid geleverd. De besturen
der afdeeling Utrecht en van D.S.K. zorgden met het hoofdbestuur op voortreffelijke
wijze voor gepaste ontspanning, hetgeen den band tusschen de dierenartsen ongetwij-
feld zal versterken.

Er zal nog veel en moeilijke arbeid verricht moeten worden doch de mogelijkheid
om deze in eendrachtige samenwerking te voltooien is ongetwijfeld gegeven. Met
deze gelukkige bekroning van zijn ambtstermijn nemen wij dankbaar afscheid van
Prof. Krediet als voorzitter.

Wij hopen hem naast den nieuwen voorzitter Prof. Schornagel nog lang als
ondervoorzitter te mogen ontmoeten. v. O.

Vergadering op 28 September 1935 in het Landbouwhuis te Arnhem. Aanwezig
40 collega\'s. Wegens ziekte van den heer van HeUsden opende de onder-
voorzitter de vergadering en herdacht in gevoelvolle woorden het overleden lid
collega D. Kok te Velp.

Den voorzitter werden telegraphisch de beste wenschen aangeboden voor een
spoedig en volledig herstel.

Verder memoreerde de wn.voorzitter dat op 19 Juli j.1. de leden P. Baerends te
Arnhem en S. Heimans te Zutphen hun 40-jarig jubileum als dierenarts herdachten ;
een deputatie uit het bestuur heeft hun dien dag de gelukwenschen der afdeeling
overgebracht.

De notulen werden voorgelezen en onveranderd goedgekeurd en diverse inge-
komen stukken behandeld.

Tot afgevaardigde en plv. afgevaardigde naar de algem. vergadering der Maat-
schappij werden resp. benoemd P. de Jong en Dr. K. Reitsma, waarna de
beschrijvingsbrief werd behandeld. Naar aanleiding van het prae-advies van het
H.B. werd het voorstel onzer afdeeling nog eens van alle zijden bekeken en tenslotte
bij meerderheid van stemmen ingetrokken.

De vaststelling van tarieven voor de ziekenfondsen werd na eenige bespreking
aangehouden tot de volgende vergadering.

In onze vergadering van December 1934 was een commissie benoemd bestaande
uit de Heeren H. v. d. Berg, Dr. J. Grashuis en H. J. Odé om na te gaan : „of
het mogelijk is een minimumtarief in verband met de verschillende methoden
voor tuberculose-bestrijding vast te stellen, waardoor de tarief-verschillen der
verschillende afdeelingen zouden kunnen worden verkleind." Het rapport dezer
commissie kwam thans in bespreking en zal — nadat daarin enkele kleine wijzigingen
zijn aangebracht — aan het H.B. worden aangeboden.

Hierna hield Prof. Dr. l. de Blieck een interessante voordracht over „Het
congres in Amerika", die met groote aandacht werd gevolgd.

In verband met het vergevorderde uur werden de vrije mededeelingen en de
rondvraag uitgesteld tot de December-vergadering, die gehouden zal worden op
een Zaterdagmiddag te Zutphen. De Secretaris,

De 28e September 1935 hield de afdeling Overijssel haar ledenvergadering
in Hotel Hofstee te Nijverdal. Bij de opening deed de voorzitter mededeling van het
overlijden van collega van der Burg en gedacht hij in zeer waarderende woorden
al het vele wat deze steeds in het belang der Mij. heeft gedaan, woorden die door
allen staande werden aangehoord.

Hierna werden de notulen voorgelezen en de ingekomen stukken behandeld,
waarna bij het volgende punt van de agenda mededeling werd gedaan van het
onderhoud dat het bestuur de vorige dag had gehad met voorzitter en secretaris
van de Centrale Raad.

Bij de verkiezing van een afgevaardigde en plaatsvervangend afgevaardigde
naar de algemene vergadering te Utrecht werden respectievelijk gekozen de heren
J. Eshuis en P. W. M. van Maanen. Vervolgens kwam de beschrijvingsbrief van
de algemene vergadering aan de orde. Door de vergadering werden 19 stemmen
vóór, i tegen en 1 blanco uitgebracht op collega Rutgers als voorzitter der Mij.,
terwijl op Prof. Krediet als vice-voorzitter 21 stemmen werden uitgebracht. Bij
het voorstel van het H.B. tot vaststellen van een nieuw bindend besluit voor zieken-
fondsen ontspon zich nog al enige discussie waarbij men ten slotte tot de conclusie
kwam, dat het wenselijk zou zijn aan het door het H.B. voorgestelde bindende
besluit nog een alinea c. toe te voegen.

Daarna werd punt 7 behandeld : bespreking tarieven en wijze van tuberculose-
bestrijding, een punt dat nog al wat tijd in beslag nam, door de zeer uiteenlopende
meningen der verschillende leden. Na de casuïstise mededelingen en dc rondvraag
sloot de voorzitter deze goedbezochte vergadering.

De 46e Kringavond, die 26 September j.1. werd gehouden, werd bezocht door
10 leden. De secretaris-penningmeester deed verslag van dc werkzaamheden van
den Kring over het afgeloopen jaar. Het aantal leden bedraagt 29. De contributie
over het volgende jaar werd vastgesteld op twee gulden.

Vervolgens hield collega Dr. C. Postma eene zeer interessante voordracht over
„primitieve geneeskunde", welke zoowel die bij den mensch, als bij de dieren
omvatte. In Nederland is over de primitieve diergeneeskunde zoo goed als niets
beschreven. Spreker spoorde de aanwezigen aan, hetgeen hun hieromtrent uit
hun praktijk bekend is, in het Tijdschrift te publiceeren.

Daar publicatie ook uit een cultuur-historisch en folkloristisch oogpunt van
zoo\'n belang is, moge ik deze aansporing uitbreiden als gericht zijnde tot alle collega\'s
in Nederland.

Rheden. Ondanks de stijging van het aantal inwoners van de gemeenten Rheden
en Rozendaal van 25.996 tot 26.302 is de hoeveelheid vleesch, per hoofd der be-
volking geconsumeerd in 1934, gedaald tot 37,4 K.G.

Het totaal aantal slachtingen liep iets terug, van 6229 tot 6140 ; dit dank zij
een kleine stijging van het aantal varkensslachtingen. Het aantal bacteriologische
vleeschonderzoekingen bedroeg 40; hiervan waren 4 (10%) positief.

In totaal werden bij 105 runderen (9,2%) en bij 1 vet kalf finnen aangetroffen.
In 4 der waargenomen gevallen kwamen naast afgestorven cysticerci ook levende
exemplaren voor. Bij 87 van de 106 dieren werd slechts 1 fin gevonden, bij 12 dieren
2 stuks, bij 5 dieren 3 stuks en bij 1 dier 4 stuks. De slokdarm werd mede in het
onderzoek betrokken ; dat dit onderzoek van beteekenis is, blijkt wel hieruit, dat
van de 13 in de slokdarm aangetroffen finnen 3 levend waren (25 %) en in 11 dezer
gevallen nergens anders finnen werden gevonden.

Het tuberculose-percentage is in Rheden zeer laag, n.1. runderen 4,8 % en varkens
3,2%. Het echinococcosis-percentage bedroeg bij runderen 0,1%, varkens 1,2%
en paarden 23,6%. Vooral bij de paarden ziet men nog geen afneming.

Het aantal slagerswinkels bedroeg 44, vleeschwarenwinkels 87 ; een 737 inspecties
werden verricht.

Heerlen. Ook hier een terugloopen van de slachtingen ; er werden 3343 dieren
minder geslacht, voornamelijk runderen en varkens. Het percentage der tuberculeuze
dieren bedroeg bij runderen ruim 21 %, bij varkens 3,7 %. Bij alle diersoorten werd
een stijging van het tuberculose-percentage waargenomen, ook bij de huisslachtingen,
die in den kring Heerlen niet vrij zijn van keuring en waaronder ruim 4,93 %
tuberculose voorkwam. Ook het echinococcosepercentage liep naar boven, evenals
het aantal gevallen van distomatosis. Bij de keuring der huisslachtingen werd een
geval van osteohaemochromatosis (ochronosis) opgemerkt. Het beenderenstelsel
van een aantal dieren vertoonde in zijn geheel een donkerzwarte kleur, terwijl bij
onderzoek bleek, dat er verwantschap bestond tusschen de dieren, welke aan deze
ziekte leden. De dieren werden voor de consumptie afgekeurd.

In totaal werd 35 maal een bacteriologisch vleeschonderzoek ingesteld, met,
behoudens een paar gevallen, waarbij in het vleesch van 2 runderen en 2 varkens
rottingsbacillen konden worden aangetoond, steeds een negatief resultaat. Cysticer-
cosis kwam 35 maal voor, met in 7 gevallen levende parasieten.

Ruim 2200 controle-bezoeken werden afgelegd in de slagerijen en vleeschwaren-
winkels ; tengevolge hiervan werden 22 processen-verbaal opgemaakt.

Zeist. Evenals elders, zag men ook in Z. een vermindering der slachtingen.
Slagerijen en werkplaatsen werden 2025 maal gecontroleerd ; het aantal slagers-
winkels bedroeg 43. In 1934 werden 8573 K.G. vleesch meer ingevoerd dan in het
jaar 1933, een gevolg van de meerdere varkensvleeschinvoer. Tuberculose kwam
voor bij 8 % der runderen en 11 % der varkens.

De benoeming van een tijdelijken hulpkeurmeester, als aanvulling van
het personeel van den vleeschkeuringsdienst te Dalfsen Heino, door de
Kroon niet goedgekeurd.

De raad der gemeente Dalfsen had in Januari 1935 onder meer besloten, wegens
de vestiging van een zoogenaamde vleeschpellerij in de gemeente Heino, het personeel
van den vleeschkeuringsdienst Dalfsen—Heino aan te vullen door benoeming van
een tijdelijken hulpkeurmeester.

Door B. en W. was voorgesteld een tijdelijken keuringsveearts aan te stellen. De
raad kon zich met dit voorstel niet vereenigen, uit de overweging, dat ook elders

met een hulpkeurmeester kon worden volstaan en dat de aanstelling van een hulp-
keurmeester in het financieel belang der gemeente moest worden geacht.

In „Slachthuis-Keuring-Markt" van Sept. 1935 worden de overwegingen van
het Koninkl. Besluit van 28 Aug. 1935, waarbij deze beslissing van den raad der
gemeente Dalfsen wordt vernietigd, medegedeeld. Deze overwegingen zijn o.m.
de volgende : Allereerst wordt toegegeven, dat, nu de vestiging van een slachterij
in de gemeente Heino, waar per week ongeveer een 1000 slachtingen zullen plaats
vinden, een feit is geworden, aanvulling van het personeel noodzakelijk is. Evenwel,
zoowel het aantal als de aard van de slachtingen in de bedoelde slachterij zijn,
volgens het K.B., van zoodanigen aard, dat het in het belang van een goede uitvoering
der vleeschkeuringswet, en derhalve in het algemeen belang, noodzakelijk is, dat
de keuring in bedoelde slachterij geschiedt door een keuringsveearts. De hulpkeur-
meester, die slechts een beperkte bevoegdheid bezit, heeft, aldus het K. B., niet de
bekwaamheid in de veelvuldig voorkomende moeilijke en dubieuze gevallen een
juiste beslissing te nemen, zoodat het noodzakelijk is, dat steeds een volledig bevoegd
keuringsveearts ter plaatse beschikbaar is.

De kosten voor den dienst bij een tijdelijke aanstelling van een kcuringsveearts zul-
len niet of weinig meer bedragen dan bij aanstelling van een hulpkeurmeester, omdat
het salaris van een keuringsveearts niet of slechts weinig meer zal bedragen dan dat
van een hulpkeurmeester, terwijl er verder nog op gewezen wordt, dat de eventueele
geringe vermeerdering van uitgaven door de meerdere opbrengst der keurloonen
ruimschoots zal worden gedekt. Uit deze overwegingen wordt het raadsbesluit van
de gemeente Dalfsen door de Kroon vernietigd, wegens het in strijd zijn met
het algemeen belang.

Het is verheugend, zegt de medewerker van „S.K.M.", dat er toch inderdaad
nog gevallen zijn, waarin het hygiënisch algemeen belang gesteld wordt boven het
financieel algemeen belang.

Een bericht in „The Veterinary Record" van 7 Sept. 1935, pg. 1103, vermeldt
de groote vlucht, welke het vervoer van gekoeld vleesch in gaskamers heeft genomen.
In het jaarverslag van de „Food Investigation Board" over 1934 wordt medegedeeld,
dat vleesch ongeveer 60—70 dagen in gekoelden toestand en in een gasomgeving
van kooldioxyde voor consumptie geschikt blijft. Hierdoor is het b.v. mogelijk
geworden, dat gekoeld vleesch van Australië en Nieuw-Zeeland naar Engeland
kan vervoerd worden. Zoo is in 1934 ongeveer 4400 ton gekoeld vleesch in gaskamers
van uit Australië aangevoerd.

Twaalf schepen worden ingericht of zijn reeds geheel gereed voor deze Australische
handel. Volgens het jaarverslag zou het vervoeren van gekoeld vleesch in een gas-
omgeving een uitvinding zijn van de wetenschappelijke werkers van het „Departe-
ment of Scientific and Industrial Research".

Burgemeester en Wethouders der gemeente Tiel stellen den raad voor afwijzend
te beschikken op een verzoek van de slagersvereeniging aldaar om tot verlaging
van slacht- en keurrechten over te gaan.

Zij beroepen zich hierbij op de slechte financieele resultaten van den Vleesch-
keuringsdienst, daar de opbrengst der verschillende rechten naar hun meening
over 1935/6000.— onder de begrooting zal blijven. (V. en VI.).

Wij vernemen dal binnenkort de benoeming te verwachten is van Dr. L. W. M.
Lobel, tot afdeelingshoofd (bacterioloog) aan het „Koningin Wilhelmina Instituut
voor Lepra-onderzoek" te Batavia. Dr. L. die ten vorigen jare promoveerde tot
doctor in de veeartsenijkunde op een dissertatie getiteld „Lepra bubalorum", zal
daarbij onderzoekingen op bacteriologische en vergelijkend pathologische basis
hebben te leiden.

Wij veroorloven ons collega Lobel van harte geluk te wenschen met deze eervolle
benoeming en de hoop uit te spreken, dat het hem gegeven moge zijn als vrucht
van de traditioneele samenwerking tusschen medische en diergeneeskundige
onderzoekers in Ned.-Indië, ook op dit gebied belangrijke resultaten te verwerven.

Dc Minister van Landbouw en Visscherij heeft goedgevonden: met ingang
van 16 October 1935 tot wederopzegging te benoemen tot plaatsvervanger van
den Inspecteur van den Veeartsenijkundigen Dienst in het district Zuidelijk-
Zuid-Holland : August Johan Feberwee (geb. 1 Sept. 1903) te Strijen.

Ondergeteekende verzoekt de Collega\'s die de kaart voor het adres in de naamlijst
nog niet hebben teruggezonden, dit alsnog ten spoedigste te doen, ook indien alles
gelijk is gebleven.

W. A. A. Roukens ; A. L. A. van Rees ; G. H. G. Hol ; B. J. Brommer ; Dr.
H. J. Smit ; Dr. H. W. Overbosch ; Prof. G. H. C. v. n. Pas, Dr. A. P. Lecoultre.

Een laatste cursus is georganiseerd in Zuid-Holland. De cursus wordt gehouden
te Rotterdam in de Rijks-Seruminrichting op 2, 9, 16 en 23 November, telkens ten
2 ure. Klarenbef.k.

vierde 1 October j.1. de herdenking van het 40-jarig bestaan en hield, in verband
hiermede, een zeer druk bezochte receptie op het stadhuis aldaar.

In een gedenkboek worden de lotgevallen van het Purmerender Slachtveefonds
uitvoerig beschreven en de verschillende bestuursleden, die in den loop der jaren
hunne beste krachten aan dit fonds gaven, verrijkten het gedenkboek ieder afzon-
iderlijk met een korte beschrijving, waardoor het geheel zeer lezenswaardig en
riteressant wordt voor ieder, die belang stelt in het verzekeringswezen van het
^slachtvee.

Voor de dierenartsen, werkzaam in de vee- en vleeschkeuring, zal het interessant
zijn in het gedenkboek te kunnen lezen, hoe reeds in het eerste jaar 6892 runderen
werden verzekerd tegen een verzekeringspremie van één gulden en dat het vleesch
van 32 dezer runderen, lijdende aan tuberculose en na zouting voorwaardelijk
goedgekeurd, des Dinsdags in het hotel de Doelen te Purmerend publiek en bij
afslag mocht worden verkocht en gretig koopers vond. In de volgende jaren breidde
de verkoop van dit gezouten vleesch, afkomstig van voorwaardelijk goedgekeurde
runderen, geslacht op het abattoir te Amsterdam, zich uit tot den verkoop in
Diligentia te Alkmaar en in de Roskam te Hoorn. Voor dit vleesch waren altijd
voldoende koopers te vinden. Dit gezouten vleesch afkomstig van 159 stuks rund-
vee bracht zelfs in het jaar 1903 een som van ƒ 12.563.58 op. Ook in dit jaar werd
aangevangen met het geven van vergoeding voor de afgekeurde distomateuse

levers, (een maatregel welke mijns inziens nooit had moeten worden genomen en tot
op dit oogenblik de bestaansmogelijkheid der slachtveefondsen ernstig bedreigt).

Volgens het verslag besloot de gemeenteraad van Hoorn in het jaar 1903, dat
aldaar niet meer dan 5 K.G. vleesch te gelijk mocht worden ingevoerd, zoodat van af
dat oogenblik den invoer van gezouten vleesch, afkomstig van tuberculeus slachtvee
aldaar moest worden stopgezet.

Gaat men achtereenvolgens na hoe in den loop der tijden de beoordeeling van
het vleesch der tuberculeuse slachtdieren zich heeft gewijzigd en zich mijns inziens
in de toekomst meermalen zal wijzigen, dan is het begrijpelijk, hoe destijds iedere
keuringsveearts, Hoofd van Dienst, die behalve voor vleeschhygiëne ook eenig
gevoel had voor oeconomie, naar middelen zocht om de geldelijke nadeelen, voort-
vloeiende uit de afkeuringen van genoemd vleesch, te verminderen.

Van daar dat de toenmalige Directeur van het Abattoir te Amsterdam zijn
toevlucht nam tot het zouten van dit vleesch. Later is dit zouten vervangen door
steriliseeren en thans gaan er nu en dan, vooral in Duitschland, stemmen op dit
steriliseeren te vervangen door verkoop op den vrij bank. Hoefnagel.

(De cijfers tussen haakjes duiden het aantal vroeger vastgestelde gevallen aan,
die i September niet waren genezen).

Mond- en klauwzeer: bij 11 (1) eigenaars, waarvan in Drenthe bij 2 ; Overijsel
bij 2 ; Gelderland bij 2 ; Utrecht bij 3 ; Noordholland bij 2 (1) eigenaars.

Scabiës (sarcoptes en dermatocoptes) bij paard en schaap : 52 gevallen bij 7 eig.
(463 bij 22 eig.) waarvan in Friesland (3 bij 1 eig.) ; Drenthe 10 bij 5 eig. (74 bij
4 eig.) ; Gelderland (71 bij 2 eig.) , Utrecht (15 bij 2 eig.) ; Noordholland (215,
waarbij 1 paard, bij 5 eig.); Zuidholland 42 bij 2 eig. (85, waarbij t paard, bij 8 eig.).

Rotkreupel hij schapen : 116 gevallen bij 10 eig. (859 bij 54 eig.), waarvan in Groningen
(14 bij i eig.) : Friesland 26 bij 5 eig. (107 bij 12 eig.) : Drenthe 1 (29 bij 9 eig.) ;
Overijsel (3 bij 1 eig.) ; Gelderland (4b bij 7 eig.) ; Utrecht (348 bij 12 eig.) ; Noord-
holland 35 bij 3 eig. (255 bij g eig.) ; Zuidholland 54 bij t eig. (57 bij 3 eig.).

Anthrax : 13 gevallen bij 13 eig., waarvan in Overijsel 2 ; Gelderland 5 ; Noord-
holland i ; Noordbrabant 4, waarbij 1 paard en 1 varken ; Limburg 1 geval.

Benoemd tot paardenarts 2e kl. P. van Schaik ; geplaatst bij het 8e rcg. veld-
artillerie te Ede.

Verhuisd : H. Lubberts, Kapt. Paardenarts, van Oud-Milligen naar Ede, Bree-
laan 13.

M ededelingen uit de kliniek voor kleine huisdieren der Rijksuniversiteit
te Utrecht. (Dir. Prof. Dr. A. Klarenbeek).

Zoutafzetting in de urinewegen bij de hond is bekend en vindt
vrijwel uitsluitend plaats in de blaas. De ziektesymptomen kunnen
daarbij verschillend zijn, al naar dat de stenen groot of klein, ruw
of glad zijn en al naar de plaats, waar zij zich bevinden. De plotse-
linge obstructie van de urethra door inklemming van in de blaas
gevormde steentjes, vormt een gevreesd ziekteproces, waarbij snel
ingrijpen nodig is en geïnfecteerde urine niet zelden phlegmoneuze
ontstekingen ter plaatse van de urethrotomie, met sepsis en exitus,
doet vrezen. Ook de chronische prikkel, veroorzaakt door de dikwijls
ruwwandige stenen doet vaak een chronische bacteriele cystitis ontstaan,
met lozing van troebele vaak stinkende en alcalische urine, waaraan
door chemisch en microscopisch onderzoek gemakkelijk in de meeste
gevallen de blaasaandoening kan worden onderkend.

Twee of meer grote stenen zijn minder ernstig dan één steen ; de
eersten slijpen elkander glad ; de laatste kan van nature zeer ruw zijn
en schuurt dus bij vulling en lediging tegen het blaasslijmvlies. Kleine
stenen zijn bij den reu ernstiger dan bij de teef; de lange en kromme
weg bij het mannelijke dier, waarin nog bovendien physiologische
vernauwingen voorkomen, zoals van de prostaat en van het os priapi,
kunnen het normaal passeren aanmerkelijk vertragen en onmogelijk
maken. De korte en rechte urethra bij de teef is een gemakkelijke
afvoerbuis voor nog kleine steentjes. Vermoedelijk schuilt daarin de
oorzaak, dat bij de teef zo weinig grote blaasstenen worden gevonden.

Door één onzer (Raabe), werd een statistiek gemaakt over het
voorkomen van concrementen in de urineweg bij de hond gedurende
de laatste 10 jaar. Geraadpleegd werden de ziektekaarten der patiënten
en de sectieberichten van in de kliniek gestorven dieren. Verschillende
gegevens werden daarbij verzameld. Het totaal aantal honden, waarbij
stenen werden gevonden bedroeg 58. Uiteraard heeft dit getal vrijwel
uitsluitend betrekking op die gevallen, waarbij het klinische beeld
deskundige hulp nodig maakte. Van 51 dieren was het geslacht bekend ;
42 waren reuen en slechts 9 teven. Van de overige 7 dieren was geen
geslacht bekend.

In 37 gevallen werd directe behandeling noodzakelijk geacht en
werd, steeds bij den reu, de urethrotomie als vitale therapie, toegepast.
In vrijwel alle gevallen bestond de obstructie op de overgang van het
vrije urethradecl op het gedeelte dat grotendeels omsloten wordt door
de ventrale gleuf in het penisbeentje of wel in het penisbeentje zelf.
Bij uitzondering was een obstructie vast te stellen meer centraalwaarts :
craniaal van het scrotum, dorsaal van het scrotum of in de prostaatklier.
LXI1 74

In vele gevallen konden de stenen in of bij het os priapi reeds door de huid
heen worden vastgesteld ; katheterisatie diende tot nadere bevestiging.

Van deze dieren stierven er 16, kort na de urethrotomie. Bij enige
dezer kon de reeds bestaande verzwakking van het dier (urinestuwing,
nierbeschadiging, uraemie, eventuele sepsis door geïnfecteerde urine
als oorzaak worden beschouwd ; bij andere patiënten ontstond door
het niet te voorkomen contact der direct na het verwijderen der stenen
meest met kracht uitstromende urine, met de o peratiewonde, een
snel voortschrijdende besmetting van het gebied : subcutane phleg-
monen meestal ook tot ver in het scrotum. Vooral in die gevallen,
waarin de positie der stenen tevens castratie nodig maakte, ontstond
deze complicatie gemakkelijk.

Cystotomie met verwijdering van meestal grotere stenen geschiedde
13 keer. Gedurende de laatste jaren werd groot voordeel bereikt door
de te voren gestelde roentgen-diagnose, omtrent aantal der stenen
en eventuele gruisvorming, waardoor eensdeels de snelheid der operatie
kon worden bespoedigd en dus infectiekans ook van peritoneum en
buikwand (urine meestal met colibacillen) werd verkleind en anderdeels
de prognose met meer zekerheid kon worden gesteld. Van deze dieren
stierven er 6 en genazen er 7.

Bij drie honden werden nierbekkenstenen gevonden. Daar bij deze
dieren klinisch geen verschijnselen werden opgemerkt, werden deze
gegevens door den patholoog-anatoom verkregen.

Opmerkelijk is het grote aantal stenen bij de pekingese ; terwijl dit
ras weinig verbreid is, bedroeg het aantal dezer dieren, dat vooral ook
voor grote blaasstenen werd behandeld 10 d.i. 17% van het totaal.
Voor alle herderrassen te zamen, die juist veel ter algemene behande-
ling komen, bedroeg het totaal 6 dieren d.i. to%. Voor de voornaamste
kleine rassen, zoals maltheser, pekingese, schipperke, dwergpinscher
enz. was het totaal 18, zodat de praedispositie van de pekingese
duidelijk naar voren springt.

Een onzer (Mej. Langner), analyseerde chemisch 28 stenen uit
de verzameling. Het onderzoek gaf de volgende uitkomsten :

18 tripelphosphaat en phosphorzure kalk : 64,3% ; 8 oxaalzure en
phosphorzure kalk : 28,6% ; i cystine : 3 >^ ° 0 i * urinezuur : 3 >^ °o •

Het blijkt daaruit, dat de uitkomsten geheel anders zijn dan die
welke bij de mens worden verkregen. Men zou eruit kunnen opmaken,
dat bij de vleeseter, de hond, van nature zeer weinig steenvorming
door vleesvoeding (urinezuur en uraten) voorkomen, doch door plant-
aardig voedsel nogal eens concrementvorming, bestaande uit phos-
phaat- en oxalaatkristallen ontstaat.

De cystinesteen moet wel als een grote zeldzaamheid worden beschouwd
evenals bij de mens ; de twee bij dezelfde hond gevonden stenen waren
groot : een ervan woog 13 gram, de andere 7 gram ; beide stenen waren
gladwandig en hard.

Schrijvers hebben gegevens verzameld over het voorkomen van
stenen in de urineweg bij de hond.

Het aantal en de chemische structuur worden vermeld. Van 51
bonden waarbij stenen werden gevonden waren 42 reuen en 9 teven.
Opvallend was het hooge percentage pekingese honden onder de lijders
aan deze ziekte.

Die Verfasser sammelten Daten über das Vorkommen von Steinen im Harnweg
beim Hunde.

Die Anzahl und die chemische Struktur werden erwähnt. Auf 51 Hunde, wobei
Steine vorgefunden wurden, waren 42 Rüden und 9 Hündinnen. Auffallend ist
der hohe Prozentsatz pekinesischer Hunde bei dieser Krankheit.

The authors collected data concerning the occurrence of stones in the urinary
organs in the dog.

Their number and chemical structure arc described. Of the 51 dogs in which
stones were encountered, 42 were male dogs and 9 bitches.

Remarkable was the high percentage of pekinese dogs, suffering from this affection.

Les auteurs ont recueilli des données concernant la présence de calculs dans les
voies urinaires du chien. Le nombre et la structure chimique de ces calculs sont
décrits. Sur 51 chiens qui hébergeaient des calculs, 42 étaient des chiens mâles et
9 des chiennes.

Le pourcentage élévé de chiens pékinois atteints de cette affection était remar-
quable.

646 Monsters faeces van zilvervossen werden microscopisch onder-
zocht ; een weinig der toegezonden faeces werd met verzadigde mag-
nesiumchloride-oplossing vermengd, daarna gecentrifugeerd en
onderzocht. Het bleek daarbij, dat 62 (9,6%) ascariden-eieren, 256
(39,6%) anchylostomum-eieren, 54 (8,3%) coccidien-oöcysten en 134
(20%) eieren van capillaria aerophila uit de longen, bevatten.
Daarenboven werden bij enkele vossen verschillende myten-soorten
resp myten-eieren aangetroffen ; de meeste waren voedselmyten ;
in twee gevallen waren het echter öfewot&x-parasieten, waardoor een
niet bekende infectie van de huid met deze zeer hardnekkige
schurftparasiet kon worden onderkend.

De ascariden en anchylostomum-infectie werd bestreden met
tetrachlooraethyleen, waarvan voor volwassen dieren capsules van

i gram inhoud voldoende zijn. Het voorkomen van coccidiën-oöcyten
bleek lang niet altijd op een infectie van het dier met deze parasiet
te wijzen ; evenals bij jachthonden kon worden geconstateerd, dat het
aantonen van deze parasiet vaak periodiek kan geschieden en in
verband kan staan met het voedsel (gehele konijnen of kippen, die
met coccidiose besmet zijn). Bestrijding van capillaria geschiedde niet.

Vergeleken met 1933 (zie verslag in het T. v. Geneesk. 78. 46 Nov.
1934) kan het volgende worden vermeld, waarbij de gegevens van
1933 tussen haakjes zijn geplaatst.

Minder kwam voor de Leptospira Canicola : Lept. Ictero-haemorrhagiae
4°% (34%) i Lept. Canic. 43% (56%). Als gevolg daarvan werd :

1) minder waargenomen de langzaam verlopende vorm, die zozeer
beheerst kan worden door de nieraandoeningen : acuut : 77% (65%) ;
chronisch : 17% (42%).

Lept. canicola in de gemeente Utrecht\'. Lept. Iet. : 23% (12%) ; Lept.
Canic. 8,5% (36%). Daaruit volgt dat men niet speciaal in deze
plaats moet zoeken naar een besmetting van ratten (eventueel) met
deze afwijkende stam.

Ook was de verhouding tussen mannelijk en vrouwelijk dier geheel anders
dan in het voorafgegane jaar : M. 51% (74%); Vr. 40% (10%).

Hieruit valt weer te concluderen, dat de voor de opvallend sterke
infectie van de reu in 1933 gegeven verklaring niet geheel juist kan
zijn geweest. Wat de leeftijd betreft dient te worden opgemerkt, dat in
dit jaar de Lept. Iet. ook bij volwassen honden meermalen werd
vastgesteld.

Over de maanden verdeeld kon wel een concentratie in de herfst-
maanden worden genoteerd, doch de ziekte kwam verder over het
gehele jaar voor. Enkele zeer goede resultaten konden worden geboekt
met toepassing van het serum in de kliniek vervaardigd en ten eigen
gebruike benut. Overigens moet worden opgemerkt, dat meestal het
serum zal moeten worden benut in gevallen, waar de diagnose niet
gemakkelijk kan worden gesteld, doch waarvan het acute ziektebeeld
een infectie zeer aannemelijk maakt.

Gedurende 1925—1932 werden in de kliniek verwijderd 684 gezwellen,
waarvan 612 bij honden. Hieronder waren 302 maligne gezwellen :
Sarcomen : 156 = 25,5% en Carcinomen : 146 = 23,8%.
De overige tumoren werden onderverdeeld in :

Adenomen : 176, Fibromen : 57, Lipomen : 23, Haemangiomen: 14.
Dermoidcysten: 22, Melanomen: 11, Papillomen: 7.
Localisatie. De tumoren waren practisch alle afkomstig van uitwendig
gemakkelijk bereikbare plaatsen : huid, slijmvliezen, melkklieren.

Hieruit blijkt, dat het grootste aantal tumoren voorkomt aan de
romp, hetgeen o.a. verband houdt met de melkklieren. Opvallend is,
dat dit geldt voor goedaardige tumoren en voor carcinomen ; daar-
entegen komen sarcomen meer verdeeld voor over het gehele lichaam ;
18% vindt men zelfs aan de slijmvliezen, d.w.z. aan het vaginaal
— en praeputiaal — slijmvlies.

Geslacht. Een aanmerkelijk groter aantal tumoren is waargenomen
bij vrouwelijke dieren dan bij mannelijke ; n.1. van 612 gezwellen
66,8% tegen 33,2%. Oorzaak daarvan zijn de melkklier en de vagina,
die veelvuldig door nieuwvormingen veranderd zijn.

Wanneer het geslacht in ogenschouw wordt genomen in verband
met de aard der tumoren, valt het volgende op :

Hieruit blijkt dat het verschil het grootst is voor de carcinomen.
Leeftijd. De curven van de verschillende tumoren tonen een stijgende
en een dalende lijn ; deze laatste staat in verband met het afnemen

¹) De in dit statistisch verslag vermelde gegevens werden door den heer H. Busse -
maker, toentertijd Drs. in de diergeneeskunde, verzameld en verwerkt, mede onder
gebruikmaking van de pathologisch-anatomische bevindingen van het Pathologisch-
Anatomische Instituut.

Uit de curve blijkt, dat met het stijgen van de leeftijd een toeneming
is waar te nemen ; deze toeneming is voor de gezwellen in het algemeen
een gelijkmatige en brengt de top der curve van alle tumoren te zamen
bij een leeftijd van 10 jaar op go, d.i. 15% van alle tumoren.

De curve der goedaardige gezwellen toont een soortgelijke loop. Geheel
anders is het verloop der curve der sarcomen ; hier vinden wij bij
jeugdige leeftijd juist tamelijk veel gevallen ; op 2-jarige leeftijd wordt
zelfs 10% waargenomen. De maximale stand bevindt zich op 10-jarige
leeftijd met 13% van het totaal der gevallen. De curve der huidsar-
comen verschilt slechts weinig van de algemene sarcoomcurve ; daaren-
tegen komen alle slijmvlies-sarcomen voor onder de leeftijd van 8
jaar, teiwijl het maximum voorkomt op 2 jaar met 20% van het totaal.

Carcinomen komen op jeugdige leeftijd niet voor ; enkele huidcar-
cinomen treft men aan op 2-jarige leeftijd ; slijmvliescarcinomen een
enkele op 3-jarige leeftijd. De frequentie neemt geleidelijk toe tot 10
jaar, waarop de top met 16% bereikt is. De curve der slijinvlies-
sarcoinen verloopt anders : na 3 jaar een gelijkmatige stijging tot 6
aar met een top van 40%, daarna snelle daling.

Schrijvers onderzochten 612 tumoren bij honden ; hiervan waren
156 sarcomen, 146 carcinomen, 176 adenomen, 57 fibromen, 23 lipomen
14 haemangiomen, 11 melanomen, 7 papillomen en 22 dermoidcysten.

Verfasser untersuchten 612 Tumoren bei Hunden: es waren davon 156 Sarcomen,
146 Carcinomen, 176 Adenomen, 57 Fibromen, 23 Lipomen, 14 Haemangiomen,
11 Melanomen, 7 Papillomen und 22 Dermoidcysten.

The authors examined 612 tumours in dogs : 156 sarcomata, 146 carcinomata,
176 adenomata, 57 fibromata, 23 lipomata, 14 haemangiomata, 11 mclanomata,
7 papillomata and 22 dermoidcysts.

Les auteurs ont examiné 612 tumeurs chez le chien : 156 sarcomes, 146 carcino-
mes, 176 adénomes, 57 fibromes, 23 lipomes, 14 hémangiomes, 11 mélanomes,
7 papillomes et 22 kystes dermoides.

Geregeld worden, speciaal in de laatste jaren, Engelsche pony\'s in
ons land ingevoerd, welke, hetzij bestemd voor het trekken van reclame-
wagens, hetzij voor liefhebberij of ter vervanging van het vroeger in
Holland veel gebruikte trekdier, den hond, gretig aftrek vinden.

Een belangrijke factor, die bij het aanschaffen van deze dieren door
de laatstgenoemde categorie van personen, een groote rol speelt, is
de omstandigheid, dat de koopprijs betrekkelijk laag is, de dieren
weinig eischend zijn wat het voedsel betreft en over een flinke dosis
uithoudingsvermogen beschikken.

Door één der Scheepvaartmaatschappijen is een gedeelte van een
vrachtboot geheel verbouwd, ten einde het vervoer van paarden zoo
goed mogelijk te doen plaats hebben. Vroeger werden de paarden
bij elkaar op het tusschendek geplaatst, waarvan dikwijls verwondingen
en beenbreuken het gevolg waren. Nu heeft men echter op het tusschen-
dek een aantal kleine ruimten, afgescheiden door houten schotten,
gemaakt. In iedere ruimte kan een groot paard gemakkelijk staan en
een pony, in verband met de kleinere afmetingen, zoo noodig ook gaan
liggen. Deze verandering is aan het vervoer van de dieren zeer ten goede
gekomen, zoodat het voorkomen van verwondingen of beenbreuken
uitzonderingen zijn geworden. Al deze voorzorgsmaatregelen kunnen
natuurlijk niet verhinderen, dat toch ziekten optreden, welke het gevolg
zijn van het transport, doch met de wijze van transport absoluut niets
te maken hebben. Dergelijke ziekten kunnen evengoed ontstaan,
wanneer het vervoer plaats heeft door middel van den trein of een
vrachtauto.

Een van deze ziekten, de zoogenaamde „transit tetany", door de
paardenfokkers in Wales „Lock-Jaw" genaamd, is in 1923 door Harvey
en in 1929 door Montgomerie, Savage en Dodds waargenomen bij
pony\'s, afkomstig uit Wales (Welsh mountain ponies), die per trein
vervoerd waren. De meest op den voorgrond tredende symptomen
waren : spiertrillingen, clonische krampen, sterk frequente ademhaling
zonder merkbare stijging van de lichaamstemperatuur. Het biochemisch
onderzoek van het bloed van twee dezer dieren wees uit, dat het calcium-
gehalte verlaagd was en er dus een hypocalcaemie bestond, terwijl het
phosphorgehalte aanmerkelijk verhoogd was. Aan het vorenstaande
dient toegevoegd te worden, dat zij de ziektegevallen geconstateerd
hebben zoowel bij vrouwelijke als bij mannelijke dieren. Aanvankelijk
dachten zij, naar aanleiding van sommige symptomen, dat het tetanus-

gevallen waren, doch in verband met de spiertrillingen, het niet te
voorschijn treden van de membrana nictitans en de beweeglijkheid
van den staart, kon deze diagnose niet gehandhaafd blijven en ging
men denken aan een overeenkomstige ziekte (reisziekte) bij het rund.
Dit was ook de aanleiding, dat zij als therapie het insuffleeren van den
uier of het inspuiten van lucht onder de huid gingen toepassen. Eenig
resultaat werd met deze behandeling wel bereikt, al maakte het sterk
den indruk, dat de meeste genezingen aan een spontaan herstel waren
toe te schrijven. Chemisch-biologisch onderzoek van het bloed heeft
maar bij twee gevallen plaats gehad (laag Ca- en hoog phosphorgehalte).
Wel wordt vermeld, dat volgens de paardenfokkers het aantal sterfge-
vallen hoog was (60 %), wanneer de ziekteverschijnselen bij den aanvang
van de ziekte direct hevig waren. Recidive is maar bij één van de 5
behandelde pony\'s opgetreden.

In Nederland is een overeenkomstige afwijking wel vastgesteld bij
runderen, doch tot nu toe is in ons land geen enkel, door een chemisch-
biologisch onderzoek van het bloed, bevestigd geval bij het paard
waargenomen, in elk geval niet beschreven.

Naar aanleiding van het vorenstaande is het niet van belang ontbloot
om het volgende te relevecren. Op 24 Juni 1935 werd de Rijksserum-
inrichting door den Directeur van het Openbaar Slachthuis te Rotterdam
in kennis gesteld van het feit, dat vermoedelijk gevallen van vergiftiging
voorkwamen onder een aantal pony\'s, die zich voor het onderzoek op
malleus in een der stallen van het slachthuis bevonden en die zoo juist
per schip uit Engeland waren aangevoerd. Het geval had zich als volgt
toegedragen. Zaterdagmorgen, 22 Juni, waren de pony\'s te Leith in
het schip geladen, nadat zij eenige uren van tevoren per trein in de
havenplaats waren aangevoerd. De zeereis had een zeer gunstig verloop,
dank zij het uiterst kalme weer, zoodat de boot reeds Zondagavond in
de Rotterdamsche haven arriveerde. Het lossen van de paarden mag
echter, in verband met bovengenoemd onderzoek op malleus, niet op
Zondagavond geschieden, weshalve de dieren tot Maandagmorgen op
de boot moesten blijven. Niettegenstaande het rustige weer waren
tijdens de zeereis toch enkele ziektegevallen bij de pony\'s opgemerkt.
Een der dieren was zelfs kort na het vertrek van de boot gestorven en,
zooals het met dergelijke gevallen op zee gebruikelijk is, overboord
geworpen. Bij aankomst te Rotterdam was nog een dier zeer ernstig,
een ander in mindere mate ziek en verkeerde men omtrent een derde
in twijfel. Toen de dieren Maandagmorgen naar het abattoir gebracht
zouden worden was No. 1 reeds gestorven, No. 2 zeer ernstig ziek
geworden en kon men aan No. 3 niets meer bespeuren. De reis per
vrachtauto, van de boot naar het abattoir, had aan den algemeenen
toestand van No. 3 geen goed gedaan, zoodat dit dier, hoewel niet
ernstig ziek zijnde, toch in elk geval minder goed was dan bij het
verlaten van de boot. De bovengeschetste toestand was de aanleiding
om een verder onderzoek, mede in verband met het vermoeden van een

Het onderzoek in het slachthuis heeft des namiddags om ongeveer
3 uur plaats gehad, waarbij de navolgende bevindingen werden gedaan.
Allereerst werd het meest zieke dier, een nog zoogende merrie, onder-
zocht. Dit dier lag als het ware geheel bewusteloos in den stal. Werd
het hoofd opgeheven en weer losgelaten, dan viel het oogenblikkelijk
in denzelfden stand terug. De pols was tamelijk regelmatig, in geen
geval versneld en tamelijk krachtig. Een gelijksoortig beeld gaf de
ademhaling te zien, hoewel deze hooger in aantal was dan voor een
paard normaal is. De lichaamstemperatuur was iets verhoogd (39.2).
Darmgeruischen waren, hoewel niet in sterke mate, toch hoorbaar.

Defaecatie en urineloozing hadden niet plaats gehad, zij waren althans
niet opgemerkt en tijdens het onderzoek werd hiervan niets bespeurd.
De kleur van de diverse slijmvliezen toonde geen belangrijke afwijking ;
misschien iets te geel.

Vervolgens werd het minder zieke dier onderzocht, hetwelk zich nog
in een afgesloten gedeelte van een stal tusschen de andere dieren bevond.
Het ziektebeeld van dit dier, eveneens een zoogende merrie, week in
sommige deelen aanmerkelijk af van hetgeen men bij het eerste dier
gevonden had. Met eenige moeite werd de pony uit den stal gehaald,
waarbij opgemerkt werd, dat de gang uitermate onzeker was. Bij de
geringste draaibeweging dreigde het dier te vallen ; het was niet bij
machte om de beenen voldoende op te tillen, zoodat het herhaaldelijk
in het strooisel verward raakte. De pols was tamelijk normaal, de
temperatuur iets verhoogd (39,4). Geheel anders was het gesteld met
de ademhaling. Deze toch was uitermate frequent, de neusgaten waren
wijd opengesperd, zoodat men den indruk kreeg, alsof het dier het erg
benauwd had. Defaecatie was en werd tijdens het onderzoek niet
opgemerkt, de urineloozing daarentegen had herhaaldelijk in kleine
hoeveelheden plaats (polyurie). De kleur van de diverse zichtbare
slijmvliezen was misschien iets geel, in elk geval zou men over deze
bevinding wel van opinie kunnen verschillen. Duidelijk had het dier
spiertrillingen aan de voorbeenen en bij betasten van de huid was
merkbaar, dat er transpiratie plaats had. In verband met de urineloozing
dient nog vermeld te worden, dat de kleur van de ontlaste urine, zoo
op het oog, in geringe mate troebel was.

Ten slotte werd het dier, hetwelk \'s morgens dood aangevoerd was
en waarvan de afslachting reeds gedeeltelijk had plaats gehad, onder-
zocht. Uitwendig waren aan het cadaver geen afwijkingen te bespeuren,
zoodat een gewelddadige dood was uit te sluiten. Aan hart, longen,
milt, lever, nieren, maag en darmen waren, behalve een plaatselijke
uiterst geringe roodheid van het darmslijmvlies, geen veranderingen
te vinden. Opmerkelijk was echter, dat de maag geen voedselresten
bevatte en dus, uitgezonderd een weinig waterige inhoud, geheel ledig
was. Verschillende gedeelten van organen en de vloeibare inhoud,

die nog in de maag aanwezig was, werden voor het chemisch en
bacteriologisch onderzoek medegenomen. Aan het vorenstaande moet
nog worden toegevoegd, dat het gestorven dier eveneens een zoogende
merrie was. Als gevolg van de boven omschreven bevindingen bij de
twee zieke en het gestorven dier stond men nu voor de moeilijkheid
om de oorzaak van de ziektegevallen op te sporen. Indien een schimmel-
vergiftiging in het spel was, moest de oorzaak vrij zeker op het bewuste
schip te vinden zijn. De verlammingsverschijnselen bij de twee pony\'s
en bovendien de polyurie bij één dezer pony\'s, zouden in deze richting
kunnen wijzen. Vanzelfsprekend werd dus het schip, het gebezigde
voedsel en het drinkwater aan een onderzoek onderworpen, evenwel
zonder eenige positieve bevinding.

De diagnose schimmelintoxicatie wordt in het algemeen dan pas
gesteld, wanneer beschimmeld voedsel aan de dieren verstrekt geworden
is en geen andere oorzaak gevonden kan worden. Als regel is een direct
bewijs hiervoor niet te leveren, omdat voederproeven met dergelijk
voedsel in de meeste gevallen zonder resultaat verloopen. Terecht
zeggen dan ook Stang en Wirth in het pas uitgegeven handboek
„Tierheilkunde und Tierzucht" : ,,Es werden zwar oftmals verschim-
,,mcltc Futterstoffe schadlos verzehrt und viele Fütterungsversuche sind
„ergebnislos verlaufen."

Betreffende het symptomencomplex bij een schimmelintoxicatie van
het paard, hetwelk in de handboeken wordt opgegeven, bestaat nogal
verschil van meening. Er wordt op gewezen, dat een verlamming van
den blinden en dikken darm zou optreden, waardoor de defaccatie
niet meer zou plaats hebben en tevens de darmgeruischen niet meer
waarneembaar zouden zijn. De dieren zouden snel vermageren. Andere
schrijvers vermelden het optreden van dunne faeces, soms zelfs met
bloed cn slijm vermengd, verder speekselvloed, polyurie, onregelmatigen
gang, verlammingen van ledematen, tong, oor of een totale verlamming,
sterke transpiratie en in enkele gevallen excitatieverschijnselen. Ook bij
de sectie op dergelijke dieren worden geheel verschillende afwijkingen
gevonden. Dikwijls vindt men een hyperaemisch maag-darmslijmvlies,
in enkele gevallen treft men bloedingen cn zweren op het vorengenoemde
slijmvlies aan. Naast deze afwijkingen kan tegelijkertijd een lever-
degeneratie en een nier- en blaasontsteking gevonden worden. Het
aantal gevallen van vermoedelijke schimmelintoxicatie, waarbij echter
de sectie een negatieve bevinding oplevert, is legio.

Wanneer men nu de hierboven weergegeven verschijnselen vergelijkt
met die, welke bij de drie onderzochte pony\'s werden waargenomen,
blijkt het, dat er inderdaad eenige overeenkomst bestond. Toch maakte
de polyurie bij een der pony\'s, een symptoom, hetwelk door verscheidene
dierenartsen als een specifiek kenteeken voor schimmelintoxicatie bij
het paard wordt aangemerkt, niet den indruk van te zijn een echte
polyurie. In dergelijke gevallen is de kleur van de urine meestal zeer
licht. Veel meer kreeg men den indruk, dat hier een verlamming van de

sphincter van de blaas in het spel was, waardoor de afsluiting van de
blaas onvoldoende was en telkens, wanneer een geringe hoeveelheid
urine zich in de blaas verzameld had, deze ontlast werd. Een overeen-
stemmende sphincterverlamming met als gevolg een voortdurende
loozing van de urine komt bij de merrie voor, wanneer door het uit-
oefenen van een te groote, eventueel foutieve trekkracht bij een abnor-
malen partus, bepaalde edele deelen beschadigd worden.

Behalve de niet specifieke polyurie waren er nog andere bevindingen,
die met het bestaan van een schimmelintoxicatie niet in overeenstemming
te brengen waren. In de eerste plaats was het verloop zeer acuut en
werkte de eventueel giftige stof snel doodend (binnen 24 uur na de
eerste verschijnselen trad de dood in). Nu was het moeilijk aan te nemen,
dat een dergelijke snel werkende stof alleen maar schadelijk zou zijn
voor de zoogende merries en niet voor de andere paarden. In de tweede
plaats was een zeer merkwaardig verschijnsel de omstandigheid, dat één
der pony\'s bij aankomst van de boot op Zondagavond niet geheel en al
in orde was, doch Maandagmorgen weer normaal zijn voedsel opnam.
Door het vervoer per auto naar het slachthuis kwamen de ziekte-
verschijnselen echter weer terug. Nu kan men zich wel indenken, dat
dit zich ook bij een schimmelintoxicatie, waarbij het darmkanaal in
minder goeden toestand is, kan voordoen, doch in het onderhavige geval
was het toch van groot belang om er de noodige aandacht aan te
besteden.

In de derde plaats was de totale afwezigheid van eenig voedsel in
de maag, welk feit bij de sectie werd vastgesteld, een zeer opvallend
verschijnsel, hetwelk niet wees in de richting van een voedselintoxicatie.

De drie hierboven weergegeven bevindingen en de geconstateerde
ziekteverschijnselen deden het vermoeden ontstaan, dat men te doen
had met „reisziekte" of om den Engelschen naam te bezigen „transit
tetany". Enkele symptomen, opgemerkt bij het onderzoek van de pony\'s,
wezen in deze richting. Montgomerie, Savage en Dodds vermelden
toch, dat door hen geconstateerd waren : ie spiertrillingen, 2e klonische
krampen, 3e een zeer snele ademhaling zonder verhooging van tempe-
ratuur en 4e transpiratie. Zekerheid omtrent de juistheid van deze
diagnose zou alleen te verkrijgen zijn door een bepaling van het Ca-,
Mg- en phosphorgehalte van het bloedserum. Genoemde bepalingen
zijn niet zoo eenvoudig in hun uitvoering, nemen nog al eenigen tijd
in beslag en dientengevolge zou het resultaat pas den volgenden dag
bekend kunnen zijn.

De ziekteverschijnselen bij de twee nog levende pony\'s namen lang-
zamerhand toe, zoodat, wanneer niet spoedig ingegrepen werd, de
dieren niet meer te redden waren. Bovendien zou een therapie, toegepast
in overeenstemming met het veronderstelde lijden, misschien eenig
inzicht in de juistheid van de diagnose kunnen geven. Aangaande een
toe te passen therapie was behalve insufflatie van den uier niets bekend,
doch de overeenstemmende afwijking bij het rund, die door een intra-

veneuse injectie van een oplossing van calcium- en magnesiumchloride
zoo spoedig tot genezing komt, was een aanwijzing om het ook bij de
zieke pony\'s te probeeren. De eigenaar verleende alle mogelijke mede-
werking door vrijwillig een der zieke pony\'s ter beschikking te stellen
voor een proefneming. Deze aanbieding werd aangenomen, evenwel
op voorwaarde, dat, mocht de intraveneuse injectie resultaat opleveren,
de andere pony dan door een der praktizeerende dierenartsen, voor
rekening van den eigenaar, behandeld zou worden.

Aangezien de te bezigen injectie-vloeistof niet ter beschikking was
en dus eerst nog klaargemaakt moest worden in het scheikundig labora-
torium van de Rijksserurninrichting, werd besloten de behandeling des
avonds om 8 uur te doen plaats hebben.

Op het aangegeven tijdstip kon de behandeling van de meest zieke
pony helaas niet meer plaats hebben, omdat het dier inmiddels gestorven
was en derhalve de andere zieke pony als proefobject gebruikt werd.
De domineerende ziekteverschijnselen bij dit dier, n.1. de sterk frequente
ademhaling, de spiertrillingen, de wijd opengesperde neusgaten en de
polyurie, waren zeker niet verminderd sedert het onderzoek, hetwelk
eenige uren tevoren had plaats gehad. Nadat het dier met moeite uil
den stal gehaald was, werd uit de rechter vena jugularis ongeveer 100
ccm bloed door middel van een canule in een steriel fleschje opgevangen,
hetwelk bestemd was voor het uitvoeren van enkele chemische reacties.
Vervolgens werd in de linker vena jugularis 100 ccm water, waarin
12,5 g^ram chloretum calcium en 3 gram chloretum magnesium waren
opgelost, door middel van een recordspuit voorzichtig ingespoten.
Tijdens het inspuiten van de genoemde vloeistof werd het hart voort-
durend gecontroleerd om, indien hieraan afwijkingen mochten optreden,
het inspuiten direct te doen eindigen. Zonder eenig bezwaar werd de
intraveneuse injectie door het dier verdragen ; zelfs was al heel spoedig
daarna (10 minuten) eenige beterschap te bespeuren. Dit herstel was
niet van tijdelijken aard, doch heeft zich gehandhaafd, zoodat ongeveer
45 minuten na de injectie het dier, hetwelk den geheelen dag niets
gegeten had, gretig begon te grazen, toen het hiervoor in de gelegenheid
kwam. Behalve het terugkeeren van den eetlust was de ademhaling
normaal geworden, waren de neusopeningen niet meer zoo wijd open-
gesperd, de spiertrillingen en de onzekere gang verdwenen, waardoor
het dier weer, zonder gevaar van te vallen, kon draven. Naast deze
symptomen van herstel werd ook opgemerkt, dat de frequente urine-
loozing niet meer voorkwam. Gedurende het herstel werd een groote
hoeveelheid faeces, een mengsel van dun vloeibare en vaste deelen, die
waarschijnlijk door een onvoldoende innervatie van het darmkanaal
niet op tijd verwijderd was, spontaan ontlast. Het bovenomschreven
herstel van het dier heeft zich in een tijdsverloop van één uur afgespeeld,
waarna de pony, met haar veulen, in een aparte box geplaatst kon
worden. Den volgenden morgen zijn beide naar een weide gebracht,
waar het dier nog eenige malen bezocht is om te controleeren, of de

genezing stand hield. Hieraan behoefde echter geen twijfel te bestaan,
want de voedingstoestand van het dier was na verloop van 14 dagen
aanmerkelijk verbeterd. Ook het chemisch onderzoek van het bloed,
waarover hieronder nog mededeelingen zullen worden gedaan, wees uit,
dat er weder een normale toestand bestond.

Het gunstig verloop van de toegepaste therapie was al een aanwijzing,
dat men inderdaad te doen had met reisziekte of althans een toestand,
waarbij hypocalcaemie voorkomt. Het chemisch onderzoek van het
bloed zou deze veronderstelling volkomen bevestigen, omdat n.1. een
Ca-gehalte gevonden werd van 4 mg per 100 ccm. De bepaling van
het Ga-gehalte heeft volgens de gebruikelijke methode, aangegeven in
het handboek van Gorter en de Graaf, plaats gehad. Alle bepalingen
zijn in duplo gedaan, met volkomen overeenstemmende uitkomsten.

Overigens zijn in den afgeloopen winter, mede in verband met
voedcrproeven, herhaaldelijk Ca-gehalten bepaald van het bloedserum
van paarden. Naast een voldoende routine in het uitvoeren van de
bepalingen, kreeg men tegelijkertijd een inzicht in de normale Ga-
gehalten van het bloedserum van paarden. De getallen, die toen
gevonden werden (10, 12, 13, 12,1, 11,6, 11,8 mg per 100 ccm enz.)
stemmen vrijwel overeen met hetgeen hieromtrent in de literatuur
bekend is.

Van belang is nu nog om in het kort te vermelden, hetgeen omtrent
de Ga-gehalten van het bloedserum bij reisziekte („transit tetany")
van pony\'s bekend is. Door Green, Allc.roft en Montgomerie zijn
bij een vijftal zieke pony\'s bepalingen omtrent het Ca- en Mg-gehalte
verricht. Een dezer pony\'s was klinisch duidelijk ziek, drie andere in
mindere mate en omtrent de vijfde verkeerden zij in twijfel. De Ca-
gehalten, die zij in het bloedserum vonden, waren achtereenvolgens
5,55; 6,55, 6,70, 7,90 en 9,90 mg per 100 ccm terwijl de Mg-gehalten
respectievelijk 1,49,0,96,0,87, 1,33011 1,51 mg per 100 ccm bedroegen.
Ter vergelijking van deze cijfers vonden zij voor normale pony\'s Ca-
gehalten die varieerden van 10,65 ^{tot; 1} 3j7° ^mg ^cn Mg-gehalten
vallende tusschen 1,82 en 2,21 mg per 100 ccm.

Uit de boven weergegeven getallen blijkt dus, dat er verschil bestaat
tusschen het paard en het rund wat de Ca- en Mg-gehalten van het
bloedserum betreft. De Ca-gehalten zijn bij het paard normaliter
hooger dan bij het rund en met de Mg-gehalten is dit juist het omge-
keerde. Zooals bekend is, heeft men bij grastetanie van het rund een
hypomagnesaemie naast een normaal of iets verlaagd Ca-gehalte ; bij
melkziekte daarentegen een hypocalcaemie met een normaal of iets
verhoogd Mg-gehalte (Hypermagnesaemie).

Vanzelfsprekend is van het geconstateerde geval te Rotterdam ook
het Mg-gehalte van het bloedserum bepaald en bovendien het phosphor-
gehalte. De beide laatstgenoemde gehalten weken echter aanmerkelijk
af van hetgeen men bij normale paarden vindt. Het Mg-gehalte was
n.1. 3,5 mg per 100 ccm (normaal p. m. 2 mg per 100 ccm) en het

phosphorgehalte 13 mg per 100 ccm, (normaal 3 tot 6 mg per
100 ccm). Runderen lijdende aan grastetanie hebben in den regel geen
aanmerkelijk verhoogd phosphorgehalte in het bloed ; in geen geval
bedraagt dit het dubbele van het normale. Uit het gevonden Mg-gehalte
blijkt, dat dit getal hooger is dan voor normale paarden het geval is
en niet overeenkomt met de cijfers, opgegeven door Green e. a. Zij
beschouwden de „transit tetany" als een atypischen vorm van gras-
tetanie, doch in het hier geconstateerde geval heeft het meer reden om
de ziekte te vergelijken met melkziekte (laag Ca- en normaal of hoog
Mg-gehalte). Evenwel geeft het abnormale hooge phosphorgehalte
aanleiding om te denken, dat de geheele kwestie niet zoo eenvoudig is
als zij op het eerste gezicht lijkt. Bij melkziekte toch vindt men in den
regel geen verhoogd phosphorgehalte in het bloedserum, doch meestal
een te laag gehalte. (Uit de door Prof. Sjollema gepubliceerde cijfers
blijkt, dat bij de 25 gevallen van melkziekte het phosphorgehalte van
het bloed maar in 2 gevallen zich om het normale cijfer bewoog).

Aangezien door Green en zijn medewerkers geen bepalingen van het
phosphorgehalte in het bloed van de zieke pony\'s waren gedaan, zijn
ter vergelijking een drietal monsters bloedserum onderzocht en wel één
van de zieke pony, één van dit dier nadat het hersteld was en één van
een normaal paard. De uitkomsten, die verkregen werden, waren
achtereenvolgens 13 mg (boven reeds weergegeven), 4,5 mg en
3 mg per 100 ccm bloedserum. Hieruit blijkt dus, dat wat het phos-
phorgehalte betreft, men de ziekte weer niet mag indeelen bij de groep
melkziekte. Men zou kunnen spreken van een atypischen vorm van
melkziekte. Aangaande de indeeling van het geconstateerde ziektegeval
bij de pony, in een der bij het rund bekende groepen, moet men echter
wel bedenken, dat tot nu toe maar één geval volledig onderzocht is en
men dus niet gerechtigd is, om daar reeds conclusies uit te trekken.

Een groote vraag is nu welke oorzaken een rol spelen bij het ontstaan
van de „transit tetany". Van Engelsche zijde wordt beweerd, dat het
opsluiten van dieren, welke steeds in vrijheid rondloopen, in een be-
perkte ruimte van zeer grooten invloed is op het ontstaan van de ziekte.
Er zou a. h. w. een soort angsttoestand optreden, waarvan de daling
van het Ca-gehalte van het bloed en daardoor weer de klinisch waar-
neembare symptomen, het gevolg zouden zijn. In hoeverre deze
opvatting juist is, is uiterst moeilijk na te gaan. Montgomerie, Savage
en Dodds hebben in deze richting wel proeven genomen. Zij sloten
n.1. drie pony\'s, resp. 9, 5 en 3 jaar oud, die steeds in vrijheid hadden
rondgeloopen, in een beperkte ruimte op. Tegelijkertijd met het
opsluiten werden de veulens van de dieren verwijderd, zoodat het
angstgevoel misschien nog extra beïnvloed werd. Tijdens het opsluiten
bestond het voedsel uit hooi en water, dus absoluut geen krachtvoedsel.
Bloedmonsters werden genomen bij het begin van de proef en resp. na
24, 30 en 48 uur. Gedurende de proef werden aan de pony\'s geen
bijzonderheden opgemerkt. Wel meenden zij, dat bij de 3e en 4e

bloedmonstername de dieren meer gevoelig waren, wanneer het touw
om den hals gedaan werd voor het doen oploopen van de Vena jugularis.
Ook zou de gang iets minder vlot geweest zijn, terwijl tegelijkertijd
spiertrillingen in de schouderstreek waarneembaar waren. Mag men
nu in verband met de ziekte aan de hierboven weergegeven symptomen
eenige waarde toekennen ? Gezien de gevoeligheid van het paard in het
algemeen en in dit geval van dieren, die maar zelden in nauw contact
met menschen komen, is het buitengewoon gevaarlijk om aan deze
symptomen eenige waarde toe te kennen. Het is alleszins begrijpelijk,
gezien de intelligentie van pony\'s, dat de dieren gaan reageeren, wan-
neer zij bemerken, dat weder voorbereidselen voor een voor hen minder
aangename behandeling plaats vinden.

Meer waarde mag men toekennen aan het chemisch onderzoek van
het bloed, waarbij werd vastgesteld, dat door het opsluiten in de be-
perkte ruimte een geringe daling van het Ca-gehalte van het bloed
plaats vond, doch bij lange na niet in die mate als bij „transit tetany"
het geval is. Het is hun dan ook niet mogen gelukken om de ziekte
proefondervindelijk bij pony\'s op te wekken.

Welke factor of factoren spelen dan wel een rol in het ontstaan van
de ziekte ? Wanneer men de diverse onderzoekingen, die in verband
met de melkziekte, grastetanie, reisziekte enz. bij het rund in de laatste
jaren door verschillende onderzoekers (Prof. Sjollema e. a.) gedaan
zijn, nagaat, blijkt dat men haast eenstemmig tot de conclusie gekomen
is, dat bij het rund tijdens de laatste periode van de drachtigheid een
labiel evenwicht in de calciumbalans bestaat. Een geringe verstoring
van dit labiele evenwicht kan melkziekte-symptomen ten gevolge
hebben. Waardoor dit evenwicht nu evenwel verstoord wordt, is nog
steeds een belangrijke vraag, welke voorloopig onoplosbaar gebleven
is. Sommige onderzoekers zijn de meening toegedaan, dat de digestie-
tractus hierbij een zeer belangrijke, misschien wel een primaire rol,
zou spelen. Voor deze opvatting is inderdaad veel te zeggen, omdat
door de gewijzigde voedermethode het aantal melkziekte-patiënten
aanzienlijk is toegenomen. Van nature is het rund een planteneter en
het geheele digestie-apparaat is derhalve ingericht op het verwerken
van ruw voedsel, zooals b.v. hooi, stroo enz. Nu heeft men wel ter
bevordering van de melkproductie de samenstelling van het voeder-
rantsoen gewijzigd, maar de mogelijkheid is niet uitgesloten, dat men
hierdoor het geheele verteringsproces in andere banen geleid heeft, ten
nadeele van de inwendige constitutie van het dier. Bestaat de mogelijk-
heid niet, dat de inwerking van het ruwe voedsel, b.v. door een prikkeling
van het digestie-apparaat, van grooten invloed is op de regulatie langs
sympathischen weg van het Ca-, Mg- en phosphorgehalte van het
bloedserum ? Deze opvatting is natuurlijk niet nieuw, doch kwam sterk
naar voren bij de bevindingen, opgedaan bij de sectie op de twee
gestorven pony\'s. In beide gevallen toch was een gedeelte van den
digestietractus, in dit geval de maag, geheel ledig. Mogelijk is natuurlijk,

dat de dieren tijdens het transport niets gegeten hebben en dienten-
gevolge de maag ledig was, maar niet vergeten mag worden, dat juist
door de ziekte de verplaatsing van het opgenomen voedsel niet meer
of althans zeer onvoldoende plaats heeft, omdat de peristaltiek geheel
of gedeeltelijk is opgeheven. (Zoodra de behandelde pony aan het ge-
nezen was, werd een groote hoeveelheid faeces spontaan ontlast). Hoe
deze kwestie nu ook wezen mag, een niet te loochenen feit is het, dat ruw
voedsel (speciaal hooi) een uitmuntend voedsel is voor plantenenters,
hetwelk zeer zeker in geen enkel voederrantsoen in ruim voldoende
hoeveelheid mag ontbreken, welke factor evenwel bij de samenstelling
van voederrantsoenen, die op zuiver wetenschappelijken grond zijn
opgebouwd, nog al eens te laag gewaardeerd wordt. Dat hierdoor
ziekteverschijnselen zijn opgetreden en nog zullen optreden is aan geen
twijfel onderhevig. Dit gevaar bestaat niet alleen bij het rund, doch
ook bij andere dieren zooals het varken en de kip. Bij het laatstgenoemde
dier gaat men langzamerhand van een graaneter een meelverwerker
maken, waarvoor de diverse gedeelten van den digestietractus niet
zijn ingericht. Men is nu eenmaal geneigd om met behulp van de weten-
schap de natuurlijke processen te bevorderen of zelfs te verbeteren,
doch er blijven altijd natuurwetten over, welke zich niet laten reguleeren.

In aansluiting aan het bovenstaande is dan ook geadviseerd om de
pony\'s voor het inladen in een schip of een trein eerst voldoende ruw
voedsel in den vorm van hooi (geen gras) te laten opnemen. Willen de
dieren dit voedsel in voldoende hoeveelheid eten, dan zou de ziekte,
wanneer althans eenige waarde aan het ruwe voedsel ter voorkoming
van de ziekte mag worden toegekend, niet meer voorkomen of het
aantal gevallen sterk verminderen. Ook is het mogelijk, dat het ziekte-
verloop dan veel gunstiger is en er geen sterfgevallen meer voorkomen.
Ook in Engeland is opgemerkt, dat de lichte gevallen spontaan genezen,
des te vlugger naarmate de dieren voortdurend iets aan het eten blijven.

In het belang van het onderzoek is door de betreffende scheepvaart-
maatschappij alle medewerking aangaande het bovengenoemde onder-
zoek toegezegd en is, om na te gaan of het voederen van prima hard
hooi een gunstig effect heeft op het verloop van de ziekte, de voeder-
methode eenigszins gewijzigd.

In het laatst van de maand Juni 1935 werd de hulp van de Rijks-
seruminrichting ingeroepen, wegens het voorkomen van verdachte
sterf- resp. ziektegevallen onder eenige pony\'s (Welsh Mountain ponies),
die per schip uit Engeland in de Rotterdamsche haven waren aange-
voerd. De ziekte kwam alleen voor bij de zoogende pony\'s. Gezien de
verschijnselen, o.a. een sterke polyurie, was men de meening toegedaan,
dat een voedselvergiftiging (schimmel) in het spel was. Bij het onderzoek
kwam evenwel vast te staan, dat er enkele andere symptomen waren,
welke meer wezen in de richting van een bestaande afwijking in de

samenstelling van het bloed (hypocalcaemie), zooals ook bij het rund
onder bepaalde omstandigheden kan optreden, wanneer dit dier per
trein of auto getransporteerd wordt. De navolgende verschijnselen :
paretische gang, zeer frequente ademhaling, wijd opengesperde
neusgaten, iets verhoogde lichaamstemperatuur (39,2), spiertrillingen aan
kaak- en schouderspieren, polyurie en transpiratie werden opgemerkt.
Het chemisch-biologisch onderzoek van het bloedserum wees uit, dat het
Ca-gehalte abnormaal laag (4 mg per 100 cc.m), het Mg-gehalte verhoogd
(3,5 mg per 100 ccm) en het phosphorgehalte aanmerkelijk verhoogd
was (13 mg per 100 ccm). Door het intraveneus inspuiten van 12,5
gram chloretum calcicum en 3 gram magnesiumchloride, opgelost in
100 ccm aqua destillata, werd een volkomen herstel, binnen een tijds-
verloop van een uur, verkregen, welk herstel zich nadien ook
volkomen gehandhaafd heeft.

LITERATUUR.
Harvey, F. T. The Veterinary Record, 1921, Vol. I, pag. 426.
Harvey, F. T. The Veterinary Record, 1923, Vol. III, pag. 428.
Montgomerie, R. F., Savage, W. H. and Dodds, E. C. The Veterinary Record,

1929, Vol. IX, pag. 319.
Sjollema, B. The Veterinary Record, tg30, Vol. X, pag. 425.
Stang, V. und Wirtii, I). Tierheilkunde und Tierzucht.

Bei Pony\'s (Welsh mountain Pony\'s) welche mit Schiff aus England in Rotterdam
ankamen wurden einige Krankheits- und Sterbcfällc beobachtet nur bei Mutter-
tieren. Die Symptome deuteten hin auf Reisekrankheit (transit tetany) wie sie
auch bei Rindern nach Schiffs- oder Autotransport beobachtet worden sind (hypo-
calcaemie) n.1. : paretischer Gang, sehr frequente Atmung, weit aufgesperrte
Nasenlöcher, etwas erhöhte Körpertemperatur (39.2), Muskelzuckungen an Kiefer-
und Schultermuskeln, Polyurie und Transpiration.

Die chemisch-biologische Untersuchung des Blutserums ergab einen abnormal
niedrigen Ca-Gehalt (4 mg pro 100 cc), einen erhöhten Mg-Gehalt (3.5 mg
pro 100 cc) und einen beträchtlich erhöhten Phosphorgehalt (13 mg pro 100 cc).
Eine intravenöse Einspritzung von 12.5 Gramm chloretum calcicum und 3 Gramm
Magnesiumchlorid, gelöst in 100 cc aqua destillata, bewirkte innerhalb einer
Stunde eine vollkommene Heilung welche sich auch nachher vollständig
behauptete.

In ponies (Welsh mountain ponies), shipped from England to Rotterdam, on
arrival, several cases of illness and death were observed. These cases only concerned
ponies in lactation.

The symptoms pointed to transit tetany as observed in bovines after transport
by rail or auto-car (hypo-calcaemia) : paretic gait, very rapid breathing, dilated
nostrils, a slight increase of body temperature (39,2), muscular tremblings of the
muscles of jaw and shoulder, polyuria and transpiration. Bio-chemical examination
of the bloodserum showed an abnormally low calcium content (4 mg per 100 cc),
an increased Mg. content (3,5 mg per 100 cc) and a considerably increased phos-
phorcontent (13 mg per 100 cc).

By intravenous injection of 12,5 gr. of chloretum calcium and 3 gr. of magne-
sium chloride, dissolved in 100 cc aqua destillata, a complete and lasting recovery
was obtained within an hour.

Onder deze titel treft men in de „Vee- en VleeschhandeP\' van
11 October een afschrift aan van een correspondentie tusschen het
bestuur eener slagersvereeniging te Amsterdam en den Minister van
Sociale Zaken, met een onderschrift der redactie van genoemd blad.
Bedoeld bestuur vestigde er in een request de aandacht van den
Minister op, dat de maatschappelijke gevolgen van de keuring voor
de slagers te Amsterdam anders schijnen te zijn dan elders, waardoor
een neiging ontstaat vooral varkens van elders in geslachte toestand
te betrekken. De aard van deze verschillende lasten wordt door het
bestuur aldus omschreven. De premie voor verzekering tegen afkeuring
is te Amsterdam het hoogst ƒ 1.25, in andere plaatsen slechts ƒ0.25
ƒ 0.50. Adressanten erkennen dat de streek van herkomst der varkens
van beteekenis is voor het bedrag dezer premie. Zij meenen echter
dat deze factor hier niet toereikend is om het verschil te verklaren.

Daarbij komt dat deze premie nog niet alle verliezen dekt, met
name niet het verlies ontstaan door de bewerkingen (insnijdingen),
die de varkens bij het onderzoek ondergaan en het verlies doordat de
slager gedurende langer tijd niet over het varken kan beschikken.
Ten slotte zijn de varkenshelften waarbij koppen, gewrichten, been-
deren zijn verwijderd, onoogelijk en ongeschikt om in de etalage aan
het publiek te worden getoond.

Het strekt deze vereeniging tot eer, dat zij zich onthoudt van een
oordeel over de noodzakelijkheid van de te Amsterdam genomen
maatregelen. Zij wil deze als het noodig is blijkbaar aanvaarden, cloch
vraagt een onderzoek in te stellen naar de wijze van keuring te Am-
sterdam en elders om na te gaan of de bestaande voorschriften „of niet
opgevolgd of op andere wijze uitgelegd worden."

Parmi des poneys (Welsh mountain ponies), transportés par bâteau d\'Angleterre
à Rotterdam, il s\'est produit plusieurs cas de maladie et de mort, mais seulement
chez des poneys en lactation. Les symptômes étaient analogues à ceux observés
chez des bovins après le transport par chemin de fer ou camion automobil (hypo-
calcémie) : marche parétique, une respiration bien accélérée, narines dilatées, une
température peu élevée (39°,2), tremblements musculaires des muscles de la mâchoire
et de l\'épaule, polyurie et transpiration.

L\'examen bio-chimique du sérum sanguin démontra que la teneur en calcium
était anormalement basse (4 mg per 100 cc), que la teneur en magnésium avait
augmenté (3,5 mg per 100 cc) et que la teneur en phosphor avait considérablement
augmenté (13 mg par 100 cc).

Par l\'injection intraveineuse d\'une solution de 12.5 grammes de chloretum cal-
cium et 3 grammes de chlorure de magnésium en 100 cc d\'eau distillée une guérison
complète et durable fut obtenue, en l\'espace d\'une heure.

Dit laatste nu is de kern van het betoog. Een verschil in opvatting
over de uitlegging der bestaande voorschriften is bij de tegenwoordige
redactie van het „Keuringsregulatief" zeer wel mogelijk. De Minister
antwoordt, dat hij slechts aanleiding vindt een onderzoek als hier
bedoeld in te stellen, indien concrete feiten van ongelijke keuring in
verschillende gemeenten worden medegedeeld of indien wordt aange-
toond, dat de keuring te Amsterdam afwijkt van de wettelijke basis.

In een tweede alinea wordt vermeld, dat de uitvoering der wet
gecontroleerd wordt door de inspectie, en slaakt de Minister de ver-
zuchting : uit den aard der zaak geschiedt de uitvoering der bepalingen
niet overal even streng. Zulks is echter niet te voorkomen."

Wij meenen dat de slagersvereeniging terecht het vraagstuk aan de
orde heeft gesteld en dat het rninisterieele antwoord in deze minder
gelukkig is. Wij sluiten ons in zooverre aan bij het onderschrift der
Redactie, dat het ongeoorloofd is aan deze slagersvereeniging of welke
organisatie van belanghebbenden ook, de bewijslast op te leggen
„concrete gevallen" te berichten. Daarvoor ontbreekt hun de kennis
en de bevoegdheid. Zij zouden zich dan als leeken met de technische
en wetenschappelijke vraagstukken die zich bij de keuring voordoen
moeten gaan bemoeien, en terecht van dat terrein worden terugge-
wezen.

De oplossing van het hier aan de orde gestelde vraagstuk ligt op een
geheel ander terrein. Wij moeten ons bij de beoordeeling daarvan
steeds voor oogen houden, dat het doel van cle keuring moet zijn,
alleen voor het gewone gebruik toe te laten vleesch van gezonde dieren,
waarin noch algemeene noch plaatselijke ziekelijke afwijkingen voor-
handen zijn.

Slechts wanneer deze stelregel onverkort word t gehandhaafd zal zoowel
door de consumenten als door de belanghebbenden (slagers) voldoende
vertrouwen in de doeltreffendheid der keuring kunnen worden gesteld.

De techniek om dit doel te bereiken, alsmede de beslissingen welke
bij de keuring in verschillende gevallen moeten worden genomen,
vormen een onderwerp van onderzoek en beraadslaging in alle weten-
schappelijke diergeneeskundige kringen. Wij mogen constateeren,
dat de Nederlandsche dierenartsen daarbij in de voorste rijen staan
en dat verscheidene der hier op dit gebied verschenen geschriften ook
internationaal zeer veel instemming en waardeering ondervonden.

Te recht zijn de verdiensten van het in 1920 verschenen „Keurings-
regulatief", waarin de hier bedoelde beslissingen zijn neergelegd, voor
dien tijd hoog aangeslagen. Er zijn verschillende punten die eerst
kortelings in andere landen werden geregeld zooals hier reeds anderhalf
decennium geleden werd voorgeschreven. Echter voor Nederland kan
de bestaande tekst niet meer geacht worden een spiegel te zijn van het
standpunt, dat de deskundigen na onderling overleg thans aanvaarden.
Er zullen dus uitvoerende ambtenaren zijn die zich aan de oude tekst

gebonden achten op deze wijze, anderen die, gedragen door onderzoek
en ervaring, daaraan op geene wijze uitvoering geven. Beide hebben
formeel gelijk, doch maatschappelijk ontstaan gevolgen als in den aanhef
geschetst.

De Nederlandsche dierenartsen hebben blijk gegeven zich van dit
gevaar bewust te zijn. Reeds in 1933 werd door de Vereeniging van
Directeuren van Gemeentelijke Slachthuizen aan den Minister een
ontwerp tot herziening van het „Keuringsregulatief" aangeboden.
De Maatschappij voor Diergeneeskunde heeft in 1934 van haar ziens-
wijze op gelijke wijze blijk gegeven. Beide ontwerpen kwamen in
grondslagen overeen, in details waren enkele verschillen vast te stellen.

Het antwoord, dat op de door de slagersvereeniging gestelde vraag
van overheidswege gegeven moet worden luidt m.i. dan ook : Door
het voortschrijden van techniek en wetenschap is het mogelijk geworden,
dat bij de toepassing van verschillende uitvoeringsbesluiten der vleesch-
keuringswet meer verschil in opvatting ontstaat dan wenschelijk is.
Hieraan zal van overheidswege worden tegemoet gekomen, door een
spoedige herziening dezer voorschriften te bevorderen en den Inspec-
teurs te verzoeken op zoo gelijkvormig mogelijke handhaving van die
nieuwe voorschriften, door voorlichting en samenspreking, eventueel
door het gemeenschappelijk uitvoeren van keuringen bij de hoofden
van dienst aan te dringen.

Daar het een algemeen en diergeneeskundig belang is dat deze
zaak grondig wordt geregeld, meenen wij daarop te dezer plaatse
andermaal de aandacht te mogen vestigen.

Volgens Prof. van Loghem *) bestaat er tusschen de gastheer en zijn commen-
sale microben een immunologische betrekking. De op huid en slijmvliezen aanwezige
kiemen stellen zich tevreden met zweet en slijm, maar trachten toch, zoo mogelijk,
in het organisme te dringen. Het gezonde lichaam weert in de meeste gevallen
die aanvallen gemakkelijk af; het heeft daartoe ter beschikking zijn aangeboren
fysiologische weerstand, en de, onder de druk van de commensaal, tegen het commen-
sale antigeen speciaal aangemaakte antimicrobiaire tegenstoffen.

Bij aangeboren mindere weerstand, verzwakking door ouderdom, gestoorde
warmteregeling, ondervoeding, letsel, of ziekte, kan echter die verdediging te kort
schieten, en kan het komen tot commensale infecties. Schrijver heeft hieromtrent
onderzoekingen gedaan en de natuurlijke tegenstoffen bestudeerd, die men bij de
mens en bij vele dieren tegen allerlei antigenen kan aantoonen.

Niet alleen bij het rund, doch ook bij schapen schijnt volgens Payard de
infectieuse scheede-ontsteking voor te komen. In Frankrijk heeft men tenminste
gedurende de laatste jaren gevallen van de ziekte geconstateerd. De eigenaar bemerkt
in den regel niet, dat zijn dieren met het lijden behept zijn, omdat er geen belangrijke
complicaties optreden, uitgezonderd de omstandigheid, dat de dieren moeilijker
drachtig worden. De ziekelijke afwijking heeft dus enkel een economische waarde.

Aangezien op de bedrijven zoowel de schapen als de runderen aangetast waren,
meende men, dat hetzelfde agens in het spel was. Infectie met den Bangschen bacil
heeft men buitengesloten, omdat dit lijden niet in de omgeving voorkwam. Beter
was het geweest wanneer men, alvorens tot deze conclusie te komen, een bacterio-
logisch-serologisch onderzoek had ingesteld. Men mag de bovengenoemde infectie
toch niet uitsluiten op grond van de omstandigheid, dat ze in de omgeving niet
voorkomt.

De naam „Geeldikkop", die in Zuid-Afrika aan een bepaalde schapeziekte
gegeven is, behoeft haast geen nadere verklaring, d.w.z. waarom de betreffende
naam gebezigd is. Dat het hoofd dik en geel van kleur wordt, spreekt voldoende
uit het bovenstaande. De ziekte komt in de laatste jaren veelvuldiger voor dan
vroeger, hetgeen in verband gebracht wordt met het feit, dat het oorspronkelijke
Zuid-Afrikaansche schaap minder gevoelig was dan het tegenwoordige veredelde
merinoschaap. De afwijking vindt men hoofdzakelijk bij schapen beneden het
jaar in de maanden December tot Maart. Oorzaak van de ziekte is het zoogenaamde
verwelkte „dubbeltjie" (Tribulus Sp) een grassoort, die op de Karrovlakte in
Zuid-Afrika veelvuldig voorkomt. Deze plant (woestijn) groeit snel wanneer vol-
doende regen valt, doch verwelkt eveneens vlug. De schapen eten de plant, zoowel
in verschen als verwelkten toestand, heel graag. Door de verwelkte planten ontstaat
een verstopping van de magen, waardoor tevens lever en galblaas in het proces
worden betrokken. Een gevolg hiervan is dat een groote hoeveelheid gal in het
bloed terecht komt, waardoor de zichtbare slijmvliezen en de huid geel gekleurd
geraken. Speciaal voor de weinig behaarde gedeelten van het lichaam, n.1. ooren
hoofd en ondervoeten, die bovendien aan het felle zonlicht zijn blootgesteld, heeft
dit nadeelige gevolgen. Er treden dezelfde huidveranderingen op, die in ons land
bij het rund in den zomer ook wel voorkomen.

Is het proces eenmaal zoover voortgeschreden, dan zijn de dieren ernstig ziek met
tegelijkertijd een flinke stijging van de lichaamstemperatuur. Het aantal sterfge-
vallen is betrekkelijk hoog, terwijl voor een volkomen herstel van de dieren soms een
tijdsverloop van een maand noodig is.

Therapeutisch kan men wel iets aan de ziekte doen, doch van meer belang is het
nemen van prophylactische maatregelen. In de eerste plaats moet de schapenstapel
voortdurend gecontroleerd worden in de gevaarlijke maanden en zorg gedragen
worden, dat de eventueele zieke of verdachte schapen zoo spoedig mogelijk aan den
invloed van het zonlicht onttrokken, dus opgestald worden. Verder kan men de
zieke dieren een laxans toedienen en de aangetaste gedeelten van de huid behandelen
met een mengsel van kalkwater en lijnolie.
Oestris ovis in Zuid-Afrika.

Het voorkomen van de larve van Oestris ovis bij schapen was in Zuid-Afrika
een zoo veelvuldig voorkomend verschijnsel, dat er haast geen aandacht meer

1 ) j- i- O.uin and C. Rimington : Geeldikkop. The Journal of the South African
Veterinary Medical Association. Vol. VI, No. i, Maart 1935, pag. 16.

aan besteed werd. In de laatste jaren is het aantal gevallen evenwel dusdanig toe-
genomen, dat het uit een eocnomisch oogpunt bezien, onverantwoordelijk zou
zijn, wanneer geen maatregelen genomen werden. De oude wijze van behandelen
als b.v. het inblazen van bepaalde stoffen in den neus is niet afdoende, omdat de
larven zich stevig vastgezogen hebben aan het slijmvlies van de voorhoofdboezems
en door de bewuste preparaten niet loslaten. Ook het trepaneeren van de diverse
boezems en het inspuiten van chemicaliën, waardoor de larven loslaten of met een
pincet door de trepaanopening verwijderd kunnen worden, is te omslachtig en te
kostbaar. Du Toit en Clark *) hebben daarom getracht een eenvoudiger methode
aan te wenden, waarbij bovendien het succes meer afdoende zou wezen. Alvorens
tot proefnemingen op de aangetaste dieren over te gaan, is eerst onderzocht, welke
stoffen in vitro den meesten invloed op de larve uitoefenden. Zwavelkoolstof en te-
trachloorkoolstof bleken beide uitstekend geschikt te zijn. Per schaap heeft men
2 ccm vloeistof noodig, bestaande uit i ccm zwavel- of tetrachloorkoolstof en i ccm.
parafinum liquidum. De bewuste vloeistof wordt direct in den voorhoofd boezem
gespoten. Om deze behandeling te kunnen toepassen is een instrument geconstrueerd,
ongeveer overeenkomend met een penstrocard, waarbij men er voor gezorgd heeft,
dat de pen niet te diep kan doordringen en daardoor edele deelen zou kunnen
treffen. Door middel van een recordspuit wordt de vloeistof dan via het gedeelte
van het instrument, hetwelk in de gemaakte opening is blijven zitten, in den voor-
hoofdboezem gespoten. Bij hoornlooze schapen wordt iets naast de mediaanlijn
ingespoten, ongeveer ter hoogte van de lijn, die de middenpunten van de oogen
verbindt; bij gehoornde schapen is de plaats van inspuiting eenige cm onder de
basis van den hoorn en ter hoogte van de denkbleedige lijn, die de oogbogen verbindt.
De injectie heeft zoowel links als rechts plaats. Nadeelige gevolgen ondervinden de
dieren niet van de behandeling. Meestal worden ze eenigen tijd bewusteloos, doch
deze toestand duurt niet lang ; na t & 2 uur gaan ze weer grazen. Tot nu toe is een
enkele injectie voldoende geweest, zoodat herhaling der behandeling niet behoefde
plaats te hebben.

In de literatuur zijn verschillende gevallen van vergiftiging beschreven, waarbij
dieren groote hoeveelheden eikels hadden gegeten. Alleen het varken schijnt een
zekeren weerstand te bezitten en kan dan ook zonder nadeelige gevolgen groote
hoeveelheden verorberen. Schapen daarentegen schijnen minder weerstand te
hebben. Bij een vergiftiging treden hoofdzakelijk symptomen van den kant van de
digestietractus op den voorgrond. Het begint met digestiestoornissen, vertraagde
defaecatie en later hacmorrhagische diarrhee. Het sectiebeeld geeft meestal een
hevige, soms zelfs hacmorrhagische entcritis te zien. Naast deze verschijnselen is
dikwijls de milt sterk gezwollen, hetgeen aan een miltvuur-infectie zou doen denken.
Dat dit evenwel niet het geval is, bewijst het negatieve bacteriologisch onderzoek
en de normale lichaamstemperatuur van de zieke dieren. In het geval door Wagner ¹)
beschreven stierven 8 schapen van een kudde van 200 stuks. Den vorigen dag hadden
deze dieren gegraasd op een weide, waar veel onrijpe eikels lagen. In den maag-
inhoud werden bij de sectie nog veel gedeeltelijk verteerde eikels aangetroffen.
De lebmaag en de darmen waren hevig (haemorrhagisch) ontstoken.

Lafenêtre, Monteil en Galtier ²) schrijven over de „ictère hémorragique
du mouton", een schapeziekte in Zuid Frankrijk, waarvan de oorzaak nog steeds
niet bekend is. (zie ref. blz. 501, afl. 9, 1 Mei 1935). De meeste eigenaars van kudden

1 ) H. Wagner : Tödliche Vergiflung von Scha/en infolge übermaszigen Genusses grüner
Eicheln. Berl. Tierarztl. Woch. 1935, No. 29, S. 452.

2 ) L\'ictère hémorragique du mouton résulle-t-il d\'une intoxication cuprique ? Revue vét.
et journal de méd. vét. Mai 1935, p. 263.

schapen waarbij de ziekte heerst, vermoeden dat de ziekte berust op een koper-
vergiftiging, die de dieren zouden krijgen in de wijngaarden, waarin zij na de
druivenoogst worden geweid. Schrijvers vermoeden dat in jaren waarin veel en
langdurig gebruik wordt gemaakt van de sulfas cupri-bouillie in de wijngaarden,
de schapen door het eten van de bladeren der wijnstokken een kopervergiftiging
kunnen krijgen, die de verschijnselen bij de ziekte in kwestie veroorzaakt.. Verdere
onderzoekingen zullen deze kwestie wel oplossen. Vrijburg.

Arseentrisulfide (AS₂S₃) in een dosis van £ gram afzonderlijk gegeven of gecom-
bineerd met kopersulfaat (2% solutie) geeft volgens Gordon \') zeer bevredigende
resultaten bij de bestrijding van lintwormen (Moniezia) bij schapen. Kopersulfaat
alleen werkt minder gunstig (slechts bij 2 schapen nagegaan).

Gasbehandeling van schapen met longwormziekte zou bij schapen, volgens
Gorskow ⁸) goede resultaten geven. Deze behandeling geschiedt in een gascel,
waarin chloorgas in een concentratie van 1 : 68.000 tot 1 : 20.000 wordt toegelaten.
De duur der behandeling was 1 uur en werd den volgenden dag herhaald. De
toxische werking van chloorgas ligt bij een verdunning van 1 : 4000.

Even goede resultaten werden bereikt met chloropicrin met lucht gemengd in
een concentratie van 0.24 mg per liter. Een behandelingstijd met dit mengsel
gedurende 15 minuten was voldoende. De toxische dosis van chloropicrin ligt bij
een concentratie van 0.32 mg per liter lucht. Het nuttig effect van beide behan-
delingsmethoden tegen longwormen bedroeg 75%.

Philip en Jellison ³) bestudeerden een explosief optredende enzoötie onder een
kudde van 1320 jonge schapen, waarvan ongeveer 40% ziek werd en 200 dieren
stierven. De verschijnselen der ziekte bestonden in het begin in sufheid, stijve gang,
slechte eetlust, laag gehouden hoofd, temperatuurverhooging en diarrhee ; in een
later stadium in versnelde ademhaling, knarsetanden, stijve gang met gespreide
achterbeenen en hooge lichaam-temperatuur (tot 107° F.) ; in ernstige gevallen
hevige diarrhee en totale uitputting. Het tijdig verwijderen der vele op de schapen
aangetroffen teken kon in niet te ernstige gevallen herstel brengen. Differentieel-
diagnostisch bestond er verschil met „tickparalysis", doordat de dieren zich bij
opjagen nog konden verheffen. Bij sectie vonden schrijvers longontsteking, neus-
uitvloeiing en anaemie, doch zij opperen de mogelijkheid, dat deze verschijnselen
aan andere oorzaken zijn te wijlen, o.m. aan de hevige bloedonttrekking door teken.

Op grond der overwegingen, dat ie de schapen zwaar met teken waren bezet
(dermacentor andersoni), 2e de ziekte zich voordeed in aansluiting aan het verhuizen
van de winter- naar de zomerweiden (incubatietijd 8—10 dagen), 3e gelijktijdige
sterfte voorkwam onder met teken besmette wilde konijnen, 4e de enzoötie afnam
met de reductie van de teken, 5e een typisch geval van door teken overgebrachte
tularemia bij een mensch werd gezien en 6e de bac. tularense kon worden geïsoleerd
uit organen van zieke schapen en konijnen, alsmede uit gevangen teken, waarnaast
het meerendeel der zieke schapen positieve tulareuse-agglutinatie te zien gaf, con-
cludeeren schrijvers dat tularemia in hoofdzaak als de oorzaak der sterfte moet
worden aangenomen. Bu.

Evenals in ons land treft men ook in Frankrijk streken aan, waar de paratuber-
culose onder het rundvee veelvuldig voorkomt. Aangezien op veel bedrijven naast
de runderen ook schapen gehouden worden, is het opmerkelijk, dat volgens Thiery
en Getas \') de genoemde ziekte onder deze dieren zoo weinig voorkomt. Het schaap
schijnt een zekere resistentie tegen de besmetting met paratuberkelbacillen te
bezitten. Toch zijn in de literatuur wel enkele gevallen beschreven, welke in Engeland
geconstateerd zijn. Thiery en Getas onderzochten 10 zieke schapen uit een kudde
van ioo stuks, die gehouden werden op een bedrijf, waar veel ziektegevallen onder
het rundvee voorkwamen. De symptomen bij de schapen kwamen vrijwel overeen
met die, welke men bij de runderen ziet. De paratuberkelbacillen waren volgens
de gebruikelijke wijze van onderzoek aan te toonen in de faeces en ook in het slijm-
vlies van den darmwand.

Tijdens de inspectie in Australië van diverse kudden schapen kwam Graiiam
Edgar ¹) tot de ontdekking, dat er verscheidene dieren bij waren, die een verdikking
aan het voorste gedeelte van de onderkaak hadden. Deze verdikking, ter grootte
van een kippenei, bleek veroorzaakt te zijn door een ontsteking van het kaakbeen.
Bij het pathologisch-anatomisch onderzoek van eenige ontstckingsprocessen vond
men constant in het centrum van de verdikking een graszaadje. Een dergelijk
voorwerp kan hier alleen komen, wanneer het door het tandvleesch en langs de
tanden naar de alveolen dringt. Is het bewuste zaadje eenmaal in een alveool
aangeland, dan kan het hier met behulp van bacteriën een ontstekingsproces doen
ontstaan, waarvan een verdikking van het been het gevolg is. Meestal was dan ook
de bekende pyogenesbacil a.h.w. in reincultuur aanwezig. Dat door de geleidelijk
ontstane verdikking de snijtanden abnormale standen hadden ingenomen, is heel
begrijpelijk. Vaak stonden ze schots en scheef door elkaar. In enkele gevallen hadden
dc blijvende tanden geen gelegenheid gekregen om door te breken, terwijl in andere
gevallen geen blijvende tanden te vinden waren. Niet onmogelijk is, dat ze tegelijk
met de melktanden uitgestooten zijn. Behandeling is niet ingesteld geworden, omdat
het te kostbaar zou zijn en volkomen genezing toch buitengesloten was.

Liégeois ²) wijst erop dat de urinewegen kunnen worden besmet via dc bloedbaan
met microörganismen, welke in de ingewanden voorkomen. Meestal zijn colibacillen
hier in het spel. Dergelijke aandoeningen worden vooral bij vrouwen waargenomen
o.a. bij constipatie en urinerctcntie.

Bij de hond werden constant digestie-stoornissen vastgesteld ; de infectie der
urinewegen was secundair. Het meest hardnekkig is de infectie met proteusbacillen.
Bij colibacillose werd gehandeling met bacteriophagen toegepast.

Koranyi en Kiralyfi ³) hebben in 1912 benzol voor het eerst tegen leucaemie
aanbevolen. Het middel wordt meestal per os toegediend. Soms treden daarbij
maag-darmstoornissen op ; het wordt daarom wel in geloduratcapsules toegediend
(£ gr. benzol 4- £ gr. ol. oliv.) en ook wel rectaal met ol.olivarum na een reinigings-
clysma en gebruik van enkele druppels tinct. Jodii.

3 ) Kalapos : Die Wirkung des Benzols bei der Leukaemie. Klin. Woch. 1935. S. 864.

De aanvangdosis bedraagt meestal 3 X daags 1 gram. Men moet er zoolang
mee doorgaan tot de leucocyten-verwoestende werking optreedt. Bij overdoseering
ontstaat uitputting van het leucopoetisch systeem. De benzolwerking treedt meestal
binnen 10—12 dagen op ; soms eerst na 3 weken. Opgemerkt is dat eerst wel Ieu-
cocyten-vermeerdering optreedt, evenals ook bij röntgentherapie wordt gezien.
Het aantal erythrocyten neemt in den regel toe ; de temperatuur daalt ; de klier-
^wellingen gaan terug.

Pappenheim, die bij het konijn experimenteerde zag lever- en nieraandoeningen
zich ontwikkelen. Hij gaf evenwel te groote hoeveelheden en vergiftigde dus de
dieren ermede.

Kalapos heeft bij den mensch nimmer nadeelen ervan gezien ; de toegediende
hoeveelheden waren dan ook veel kleiner.

Bij lage doses (b.v. 2 X daags £ gr.) is wel vermeerdering van het aantal roode
bloedlichaampjes opgemerkt en daarom is benzol weieens bij secundaire anaemien
gebruikt. (Reizdosen). Veenendaal.

Met zeer veel belangstelling nam ik kennis van het ingezonden artikel van den
heer Veenstra te Amsterdam in ons tijdschrift avn 15 October j.l.

Veel commentaar hierop zal ik niet geven, het is daartoe te veel op veronder-
stellingen gebouwd, die in strijd zijn met de waarheid. De leiten zijn namelijk de
volgende :

Het vleesch is door mij persoonlijk direct afgekeurd ; hierbij was aanwezig de
Inspecteur Dr. J. H. Picard. Daarna heb ik het door Dr. Clarf.nburg laten onder-
zoeken (steriliteit, pH. H₂S, NaCl, praecipitatie-reactie) ; diens schri.lelijk rapport
werd bij het proces verbaal gevoegd ; hierover heeft de ambtenaar O.M. met mij
getelefoneerd en hij vond het onnoodig om Dr. Clarenburg of mij te doen dag-
vaarden. Hij is dus terdege deskundig voorgelicht.

Mijn hulpkeurmeester is slechts, als zijnde verbalisant, als getuige gedagvaard.
Over het rapport werd hem alleen gevraagd of (let op dat woordje) hij soms ook
wist wat pH beteekendc.

Ten slotte : een laboratorium heb ik in mijn keuringskring nog nooit kunnen
ontdekken, dus hoe de heer Veenstra kan denken, dat het onderzoek door de
hulpkeurmeester verricht is, is voor mij een raadsel.

Mijn eenige conclusie is dus dat de heer Veenstra er geheel naast is en ik zou
hem willen adviseeren in de toekomst een zaak eerst serieus te onderzoeken, alvorens
er over te schrijven en een oordeel te vellen. Dus niet afgaan op een kranten-arti-
keltje en daarover gaan fantaseeren.

Verschenen is de eerste aflevering van de Pathologia Comparata della
Tubercolosi onder leiding van den bekenden immunoloog en tuberculose-specialist
Prof. Alberto Ascoli, directeur van het Instituut voor Vergelijkende Pathologie
van de Universiteit te Milaan.

Het tijdschrift opent met een bijdrage van het Instituut voor Vaccin-enting
tegen Tuberculose te Guinzano, getiteld : Esperimenti di raffronto vaccinale.
(Vergelijkingsproeven met vaccins tegen tuberculose).

Sinds 1932 neemt het Instituut op gewone boerderijen in de provincie Pavia
proeven. Een honderdtal kalveren zijn in de experimenten betrokken ; entingen
worden uitgevoerd met levende bacillen in gemitigeerden vorm en met door ver-
warming gedoode smetstof.

Van een kleine voorbereidende proefneming worden de resultaten reeds mee-
gedeeld. Een kalf bleek door een ondcrhuidsche enting met 500 m.G. B. C. G.
volkomen ongevoelig voor een 3 maanden later uitgevoerde intraveneuze injectie
met 3 m.G. virulente tuberkel-bacillen.

Een met 500 m.G. gedoode tuberkel-bacillen intraveneus ingespoten kalf had bij
sectie 4 maanden na de infectie met virulente smetstof een geringe verkazing der
bronchiale en leverlymphklieren ; de besmetting moet plaats gehad hebben vóór
de kunstmatige.

Twee contróledieren stierven 1 A maand 11a de intraveneuze inspuiting van 3 m.G.
virulente smetstof aan longtuberculose.

Panzera (Azione protettiva del B. C. G. contro la tubercolosi) heeft
onbehandelde en met 0,01 gram B. C. G. geënte cavia\'s aan spontane infectie
blootgesteld door samenbrengen met kunstmatig met rundersmetstof geïnfecteerde
diertjes. Deze natuurlijke infectie was zeer sterk (infectieuze excrcta en abscesinhoud).

Onder de kunstmatig geïnfecteerde cavia\'s trad na twee weken sterfte op. Van
de niet behandelde dieren hadden een paar 8 maanden na aanvang der proef klier-
zwelling ; bij hun sectie algemeene tuberculose der inwendige organen ; in totaal
bleken 5 van 12 cavia\'s meer of minder ernstige tuberculeuze reacties te hebben.
Bij alle geënte dieren (17 stuks) waren maand na aanvang der proef sectie- en
bacteriologische bevinding negatief.

Giuseppe Massironi (Effetti nelle cavie neonate dell\'ingestione di
B. C. G., actinomyces e B.C.G. -f actinomyces) constateerde na voedings-
infectie van cavia\'s met B. C. G. een geringe klier- en miltzwclling, die eenige
weken later bij de secties niet meer werd gevonden ; zuurvaste bacillen waren
steeds afwezig.

Ingestie van actinomyces bezorgde cavia\'s zwelling der mesenteriale klieren
{actinomyces aantoonbaar), welke eveneens na 2 weken niet meer voorkwam.

Infectie per os van B. C. G. actinomyces veroorzaakte aanzienlijke sterfte bij
cavia\'s, zonder dat de smetstofTen bij sectie konden worden aangetoond. Veronder-
steld werd, dat bacillaire- en schimmelinfectie samen een funeste intoxicatie vormden.

Voor de bestudeering der inwendige structuur van tuberkel-bacillen kleurt
Carpano (Su di un nuovo metodo di colorazione del bacillo tubercolare)
uitstrijkjes der smetstof na fixatie in de vlam 1 uur bij ongeveer 37⁰ C. met
carbolfuchsine. Daarna ontkleuring in 20 % zwavelzuur met microscopische
■controle.Contrastkleuring met vesuvine 2—5 min. ; nabehandeling met sol. Lugoli.

Als deel II van de Algemeene Veeteelt is in de Nederl. Land- en Tuinbouw-
bibliotheek (J. B. Wolters, Groningen) verschenen het werkje :

Collega Dommerhold heeft in een klein bestek een groot aantal onderwerpen
beknopt behandeld. De verschillende hoofdstukken zijn : Algemeene Gezondheids-
leer ; Verpleging van het fokvee ; De hoef; Besmettelijke ziekten; Koopvernieti-
gende gebreken.

Over het algemeen is de schrijver er wel in geslaagd de materie duidelijk te
behandelen. Bij het schrijven van soortgelijke populair-wetenschappelijke werkjes
is het altijd de groote kunst zich beperkingen op te leggen daar waar uitvoeriger
behandeling voor den lezer weinig of geen zin heeft.

Bij de beschrijving van de verschillende ziekten en het immuniseeren daartegen
is de schrijver m.i. wel eens uitgegleden. De bereiding van tetanusserum, beschreven
op pag. 121 en 122, is daarvan een voorbeeld.

Het onderwerp „kunstmatige bevruchting", dat tegenwoordig in het centrum
van de belangstelling staat, is wat stiefmoederlijk behandeld. Het verzamelen van
sperma met de sponsmethode is het minst geschikt om gunstige resultaten te ver-
krijgen.

De bouw van varkenshokken, met name de afscheiding door muren, met cement-
specie beraapt, is voor een goede ventilatie niet de meest geschikte. Hoewel aan-
bevolen wordt dan ventilatiekokers te laten doorloopen tot op den bodem van
het hok kan ik een dergelijke bouwtrant toch niet als de meest practische aannemen-

Vooral in verband met mijn eerste opmerking acht ik dit boekje meer geschikt
voor cursussen in gezondheidsleer dan voor eigen studie door den veehouder.

Voor bedoelde cursussen is het bijzonder aan te bevelen, om het groote aantal
onderwerpen dat behandeld is en de verschillende practische tabellen en gegevens
die er in voorkomen.

Collega\'s die een cursus geven zullen het ongetwijfeld als een aanwinst beschouwen.

Leitfaden für beamtete und praktische Tierärzte sowie für Studierende der
Veterinärmedizin, door Prof. H. Miesner en Dr. G. Schoop (1935. Verlag von
M. und H. Schaper, Hannover; Prijs M. 10, geb. 11.50.)

Dit boek (pl.m. 180 pag.) is ontstaan uit de behoefte aan een leiddraad voor
de studenten bij het hygiëne-practicum aan de Veeartsenijkundige Hoogeschool
in Hannover. Het is ingedeeld in ,,15 Uebungen" telkens van 2 uur.

In elk der 15 hoofdstukjes worden methoden behandeld voor het onderzoek
van b.v. lucht, bodem, water, voeder.

In het hoofdstuk stalbouw bestaat de oefening meer in het berekenen en ont-
werpen van stallen voor verschillende diersoorten. In het hoofdstuk „Weide"
worden verschillende methoden voor onderzoek op parasitologisch gebied behandeld.

Op deze wijze is een geheel verkregen, dat niet alleen voor den student een
buitengewoon nuttig practicum-boek is, doch ook den dierenarts die in zijn praktijk
op dit gebied zoo herhaalde malen te adviseeren heeft, zeer welkom zal zijn.

Als hulpmiddelen voor de verschillende proeven zijn speciaal de meest een-
voudige gekozen, (ik mis b.v. de Katathermometer voor meting van luchtstroomen)
hetgeen voor den practicus voordeelen biedt.

Doordat de beschrijvingen beknopt zijn gehouden heeft dit werkje naast de
handboeken zijn groote nut.

Verslagen en Mededeelingen van de Directie van den Landbouw 1935, No. 3. Het grond-
gebruik in Nederland in 1930, gevolgd door : een beschrijving der land-
bouwgebieden. (Algemeene Landsdrukkerij, den Haag. Prijs ƒ 1.—).

In dit verslag zijn een enorm aantal gegevens en tabellen te vinden over het
gebruik van het cultuurland in de verschillende provincies ; aantal bedrijven van
verschillende grootte ; beschrijving der verschillende gebieden naar grondsoort en
aard van de daarop voorkomende landbouw- en veeteeltbedrijven.

Een statistisch werk, dat niet alleen een beeld geeft van den aard der Nederl.
landbouw- en veeteeltbedrijven doch waarin men ook zelden te vergeefs zal zoeken
naar allerlei gegevens op dit gebied. v. d. Plank.

Het verslag (No. 4), over den Landbouw in Nederland over 1934, is thans op
den normalen tijd verschenen en komt, wat de indeeling betreft, in hoofdzaak met
dat van andere jaren overeen.

In dit verslag is door de Directie van den Landbouw een overzicht gegeven van
den toestand van den akkerbouw, van de verschillende onderdeelen van de vee-
houderij, van de zuivelproductie en van de verschillende takken van den tuinbouw.
Evenals het vorige jaarverslag is in dat over 1934 aandacht besteed aan de werking
der verschillende crisismaatregelen, waarbij tevens de positie van den handel in
en de mate van uitvoer van de voornaamste hiervoor in aanmerking komende
producten nader werden toegelicht. Voorts bevat deze publicatie gegevens omtrent
de werkzaamheden op het gebied van ontwatering, ontginning en ruilverkaveling,
alsmede omtrent het voornaamste, wat met betrekking tot den boschbouw kan
worden medegedeeld.

Een beknopt overzicht is gegeven van den stand van het vereenigingsleven in
land- en tuinbouw, terwijl een afzonderlijk hoofdstuk werd gewijd aan den econo-
mischen toestand van den landbouw. Dit laatste hoofdstuk is van kleineren omvang
dan in voorafgaande jaren, aangezien de bedrijfsuitkomsten in den landbouw over
het boekjaar 1933-1934 reeds in een afzonderlijk nummer van de Verslagen en
Mededeelingen zijn verschenen. Dit hoofdstuk bevat een overzicht over het verloop
der indexcijfers van den landbouw alsmede van de loonen in den landbouw en
tuinbouw.

Het tabellarisch gedeelte van het verslag is in hoofdzaak gelijk aan dat van
vorige jaren.

Het Landbouwverslag is voor den prijs van ƒ 1.— verkrijgbaar bij de Algemeene
Landsdrukkerij te den Haag en kan eveneens worden besteld bij de plaatselijke
postkantoren.

Wij slaan in de eerste plaats op de bladzijden, welke verslag geven van alles
wat op de huisdieren betrekking heeft. Bedroevend is dan te zien hoe de uitvoer
van melk- en fokvee in één jaar nog weer is teruggeloopen van ruim 13000 stuks
tot 2000 stuks ; hoe eveneens de uitvoer van versch rundvleesch terugging van
800.000 K.G. tot ruim 400.000 K.G. Dc uitvoer van stamboekvee was geringer
dan ooit te voren.

De paardenfokkerij toonde in het verslagjaar een opleving, hoewel de invoer
van exemplaren z.g. boven 1.45 M. nog veel te hoog was. Aan deze invoer is nu
een beperking gesteld. Het aantal gedekte merries was 1 £ maal zoo groot als het
voorgaande jaar.

De varkenshouderij laat weer veel te wenschen over ; de uitkomsten daarvan
zijn nog- weer minder dan in 1933.

Het pluimveebedrijf wordt eveneens beschreven als sterk achteruitgaande ; (de
toestand in dit jaar, volgende op het verslagjaar, is nog veel slechter!).

De prijs van dit jaarverslag maakt het iederen collega mogelijk zich in het bezit
te stellen van een verzameling gegevens waaruit hij vaak kan putten.

Buitengewone Vergadering van D.S.K. op 12 Oct. 1935,
ter herdenking van het 2de lustrum dezer faculteit.

Als wij spreken, Dames en Heeren, over wat in de afgeloopen io
jaar in de vet. studentenwereld is voorgevallen, dan valt het moeilijk
onze gedachten te onttrekken aan hetgeen zich voordien in die wereld
heeft afgespeeld. Hoewel men dan geneigd is vergelijkingen te treffen,
heeft men aan de andere kant het voordeel, de historie, die ons toch
wel het een en ander te zeggen heeft, nog eens extra te kunnen belich-
ten. Tot het verleden onze gedachten bepalende, kunnen wij het vet.
stud. leven in twee perioden scheiden.

De eerste periode is de tijd voorafgaande aan de oprichting van het
Vet. Stud. Corps „Absyrtus" ; de tweede periode is de tijd, gedurende
welke dit Corps heeft bestaan. Die beide perioden hadden iets gemeen
en wel dit, dat de studenten zich destijds één voelden. Wij zien die
eenheid in twee verschillende uitingen.

De eerste periode uitte zijn eenheid in hetzelfde tenue, dat de kwee -
kelingen destijds droegen.

En in die tweede periode zien wij de vet. studenten om hun vaandel
geschaard. Het vaandel, dat de argelooze bezoeker in het Centraal
Museum als een stukje geschiedenis van de Utrechtsche studenten
beschouwt. Is het voor U als ingewijde thans een herinnering, eens
was het toch een symbool van geest en stijl, dat zij die kwamen en
gingen, aan elkaar nalieten en toevertrouwden. Het was de kern waar-
omheen de vet. studenten van toen zich groepeerden en die in het mid-
den van komen en gaan bleef.

Ruim 40 jaar na de oprichting van de Veeartsenijschool kan men
van een vereenigingsleven beginnen te spreken, n.1. toen „Absyrtus"
werd opgericht. Dat dit niet eerder gebeurd is, vindt wellicht zijn oor-
zaak in het bestaan van een internaat, dat destijds aan de Veeartsenij-
school was verbonden.

Maar voordien wisten, wanneer dit noodig was, de vet. studenten
elkaar wel te vinden. Wij vinden dat o.a. beschreven in een publicatie
van Dr. Vermeulen in de Absyrtus-Almanak van 1922. Dr. Vermeulen
bschrijft daarin een adres van een aantal kweekelingen aan hun Direc-
teur omtrent hun tenue, hetwelk naar hun meening niet in overeen-
stemming was met de waardigheid van hun aanstaand beroep.

Het wil mij voorkomen, dat er in die tijd geen direct verband bestond
tusschen vereenigingsleven en vooruitgang in de studie. De waar-
deering echter die het beroep allengs kreeg in de maatschappij, maakte
een verzwaring van de eischen van toelating noodzakelijk. Velen
waren zich bij voorbaat daardoor reeds van uitsluiting bewust. De

verouderde begrippen omtrent tucht en discipline werden vervangen
door bepalingen die meer in overeenstemming met het peil der leer-
lingen waren. Er werd andermaal ook getracht door verzwaring der
toelatingseischen dit peil nog verder omhoog te brengen. Men ging
er zelfs toe over externe leerlingen aan te nemen.

Al deze inconveniënten van het internaat kweekten onder de leer-
lingen welbewust een saamhoorigheidsgevoel.

Maar ook de waardeering van hun aanstaand beroep in de maat-
schappij was hiervoor bevorderlijk. Immers, deze waardeering was
bijtijden zoo slecht, dat de veeartsen ternauwernood hun brood konden
verdienen.

Beide zijn factoren, die hun invloed op de mentaliteit der kwee-
kelingen zeker hebben doen gelden en die men niet moet onderschatten.

Andere tijden en andere begrippen. Een zeker gevoel van eigen-
waarde was reden dat op instigatie van een viertal kweekelingen in
1865 een societeit werd opgericht, die de naam „Absyrtus" kreeg.

In de aanvang klein, groeide zij naderhand uit tot een organisatie,
die een sieraad voor de Utrechtsche Studentenwereld geweest is. Zij
heeft zich kunnen handhaven, omdat haar leden niet verstard waren
in tradities en gewoonten. Maar ook omdat zij gebaseerd was op ge-
zonde en vooruitstrevende gedachten. Kortom zij wist met haar tijd
mede te gaan. Met recht mag men dan ook zeggen, dat zij een voorbeeld
geweest is van organisatie en verecnigingsleven in de Utrechtsche
Studentenwereld.

De societeit werd in 1905 herdoopt in Vet. Stud. Corps „Absyrtus",
ofschoon vele subvereenigingen voordien opgericht, reeds eerder deze
naamverandering wettigden. „Absyrtus" is een der noodzakelijke
phasen in de ontwikkeling van het Vet. Stud. leven geweest. In haar
bestaan is zij geworden tot een organisatie, die zoowel studie als amu-
sement in zich vereenigde. Daarvan legden de almanakken een leven-
dige getuigenis af. Belangrijke feiten en gebeurtenissen staan daarin
vermeld en herinneren aan mooie oogenblikken, alsmede aan het
vele, waaraan zij actief deelnam. De jaarlijksche uitvoering van haar
tooneelvereeniging N.I.A., zoomede de telkenjare terugkeerende
rijpartij toonden de Utrechtsche Burgerij hoe bloeiend deze vorm van
studentenleven was. Zij heeft de veranderingen in de organisatie van
het Veeartsenijkundig onderwijs op den voet gevolgd en toegejuicht.
Maar met de laatste verandering, het inboeten der zelfstandigheid,
om opgenomen te worden in de Utrechtsche Universiteit, kon zij be-
zwaarlijk ingenomen zijn.

Wij vervolgen de gebeurtenissen en komen aan de incorporatie
van de Veeartsenijkundige Hoogeschool bij de Utrechtsche Univer-
siteit, in 1925, de uiteindelijke vorm van veterinair onderwijs. Maar
deze verandering deed de bestaansmogelijkheid voor „Absyrtus" in
een geheel ander licht plaatsen. Immers, zich steeds afzijdig te houden
van wat er elders gebeurde, was een bezwaar, dat ook reeds vóór deze

verandering gevoeld werd. En wellicht zou zich dit bezwaar, nu zij
deel uitmaakten van de Utrechtsche Universiteit, nog veel sterker doen
gevoelen en tot uiting komen. Zou het tenslotte ook niet een moei-
lijkheid worden of zoo\'n organisatie, door een betrekkelijk gering aantal
studenten in stand gehouden, zich materieel kon blijven handhaven?

Men kan zich indenken dat er gewikt en gewogen is en dat de
beslissing moeilijk was een bloeiende vereeniging te liquideeren. Maar
ook het prijs geven van zoovele goede tradities, om de studenten nu de
gelegenheid te geven zich meer algemeen te oriënteeren.

Zoo kreeg dan cle opheffing van „Absyrtus" haar beslag, een op-
heffing die radicaal was. „Absyrtus" heeft zich zelf niet overleefd,
integendeel. Maar de uiteindelijke vorm van studentenorganisatie is
zij niet geweest, noch geworden. Met een variatie op een uitdrukking
van Ina Boudier Bakker zou men kunnen zeggen, „dat de waarde
van een organisatie pas opstaat uit het beeld dat zij achterlaat." Dat
die waarde groot is geweest, daarvan mocht ik mij menigmaal uit
gesprekken overtuigen.

Het wil mij voorkomen, dat de studenten de gelegenheid hun te
over geboden zich aan te sluiten bij vereenigingen van meer algemeenen
aard, wel aangrijpen. Het is ons gebleken, dat ongeveer 66% onzer
studenten lid zijn van een andere, niet vakvereeniging. Het is een cijfer
dat zeker niet ongunstig zal afsteken bij andere faculteiten. Wij willen
hopen, dat dit getal ook in deze veranderde tijden zich zal handhaven.
Behalve dat het hun persoonlijke vorming ten goede komt, heeft het
daarbij het voordeel, dat ook anderen kennis nemen van de vorm,
waarin de diergeneeskunde zich beweegt. Dat dit nog niet overbodig
is, bleek wel uit de rede van den afgetreden Rector-Magnifïcus in
September van dit jaar.

Het voordeel hiervan mogen wij niet miskennen. Er deed zich echter
het bezwaar gevoelen, dat de band onder de vet. studenten verloren
dreigde te gaan, een band door „Absyrtus" zoo welbewust aange-
kweekt en in stand gehouden.

De bestaande toestand in de Utr. Studentenwereld stelde partijen
tegenover elkaar. Het gevolg hiervan was, dat studiebelangen in een
animositeit verloren gingen. Het werd dan ook een onaangename
toestand, die evenmin aan het Hoofdbestuur der Mij. voor Dierge-
neeskunde ontging. Met leede oogen zag men, hoe in een tijdsverloop
van enkele jaren een betrekkelijk gering aantal studenten elkaar niet
meer kenden. Tenslotte werden zij de dupe van veeten, die hun niets
aangingen en waarvan zij evenmin de oorzaak waren.

Zou dit nu het resultaat zijn van het streven van hen de vet. stu-
denten in de bestaande organisaties te verdeelen ? Als dat zoo zou
zijn, dan zou de opheffing van „Absyrtus" nooit gewettigd zijn.

Neen, zij die de opheffing van „Absyrtus" voorstonden, hadden
niet te ontkennen maatschappelijke voordeelen op het oog. Hoewel
aan hen de ellende der tweedracht niet bekend was, begrepen zij dat

deze toestand niet bestendigd mocht blijven. Men zocht dan ook naar
een middel, om aan de onaangenaamheden, in zoo\'n luttel aantal
jaren ontwikkeld, een einde te maken. De Mij. voor Diergeneeskunde
benoemde in 1932 een commissie om in samenwerking met enkele
studenten te komen tot een concept, waarin de vet. studenten uit-
sluitend enkele belangen weer in eigen hand zouden nemen. Men
ging daarbij uit van de idee, dat een eigen studiekring wellicht be-
paalde voordeelen zou hebben. Na vele duscussies werd 22 November
1932 eenstemmig besloten een kring op te richten ; alle aanwezige
studenten traden als lid toe. Het programma van die kring werd scherp
omschreven, opdat niet het terrein van anderen betreden zou worden.

De behartiging van studiebelangen nemen de vet. studenten dan
weer in eigen hand. Door het houden van lezingen op veterinair en
aanverwant terrein tracht de kring zijn leden de blik te verruimen
en door vergaderingen en excursies de leden weer bijeen te brengen.
Maar zij bedoelt niet de plaats in te nemen van „Absyrtus." De con-
stellatie in de Utrechtsche studentenwereld was destijds niet bepaald
prettig te noemen. Hevige discussies liepen er over de oprichting van
de z.g. „neutrale faculteiten." De vet. studenten zijn op die toestand voor-
uitgeloopen en hebben zich door deze oprichting verder afzijdig kunnen
houden, zoodat thans een toestand is geschapen, die alleszins bevredigt.

Zoo zien wij naast de twee bestaande faculteiten van het U.S.C. en
U.S.R., thans een derde. Beide eerstgenoemde kwamen overeen hun
werkzaamheden voorloopig aan de D.S.K. over te dragen. Wij
beselfen volkomen, dat hun dit moeilijk valt. Het wil ons evenwel voor-
komen, dat elke poging, verloren terrein te winnen, hoe verklaarbaar
overigens ook, in het nadeel van ons zal zijn. Zij hebben ieder voor
zich zeer verdienstelijk werk verricht, maar streefden in hun drang
naar superioriteit en prioriteit hun doel voorbij. Immers, het kan niet
anders of het belang van een groote organisatie praevaleert boven een
betrekkelijk kleine groep studenten.

Zijn wij dus in ons optreden beperkt, van bepaalde resultaten mogen
wij toch wel spreken. Om van haar doelstellingen bepaalde resultaten
te zien en te omschrijven is moeilijk, daarvoor is zijn bestaan nog te
kortstondig. Wel zijn wij verheugd te mogen constateeren dat hij bij
onze Hoogleeraren welwillend is ontvangen, en dat verandering van
studieonderdeelen mogelijk is geworden.

Het zoo gewenschte contact op studiegebied tusschen Faculteit en
studenten wordt onderhouden door een bijeenkomst telken jare in de
maand Mei. Vele van onze Hoogleeraren vervulden een spreekbeurt
voor de D.S.K. Hun onmisbare steun kan de D.S.K. niet ontberen
en daarop hoopt hij dan ook in de toekomst.

Voor het eerst sinds het bestaan van den D.S.K. is het dit jaar
mogelijk geweest, een buitenlandsche excursie te organiseeren.
Het aantal deelnemers was klein en vanwege het belang moest dit
zeker grooter zijn. Gelukkig bleek dit geen bezwaar voor onzen leider,
LXII 76

Prof. Dr. v. d. Plank. Zoo\'n excursie verruimt niet alleen de blik,
geeft helaas weieens een wat oppervlakkige kijk elders, maar brengt
toch ook een gewenscht contact tusschen docenten en studenten.

Minder positief moet ik zijn aangaande een tweede hoofdpunt,
dat de oprichting van de D.S.K. wettigde. Het zoo gewenschte gevoel
van saamhoorigheid nam destijds bedenkelijke vormen aan. In hoeverre
de D.S.K. bij machte is, dit gevoel van één zijn in studie te ontwik-
kelen, valt moeilijk te zeggen. Eventueele resultaten zullen zich pas
in latere jaren openbaren.

Zoo staat dan de D.S.K. inde Utrechtsche Studentenwereld. Zijn positie
daarin is een passieve, door de studie van zijn leden ook min of meer
geïsoleerd. Hij bevestigt echter andermaal de waarheid, dat, wanneer de
weg die men gaat niet van alledag is, het lot is, die weg alleen te gaan.

Hij is echter opgericht in een tijd, die zooals men dat wel uitdrukt,
gekenmerkt wordt door een drang en een noodzaak naar reorganisatie,
de z.g. „Umwertung aller Werten". Haar commissie van advies, die
vooral een raadgevend lichaam bedoelt te zijn, zal steeds op de bres
staan voor de D.S.K. Mag ik hen van deze plaats danken voor hetgeen
zij voor ons, veterinaire studenten, heeft willen zijn en doen.

Ik heb mij bij deze kwestie iets langer willen ophouden, omdat het
ons bleek, dat de ware aard van de D.S.K. vaak gegist wordt. Ook
echter om uiting te geven aan onze vreugde over het bestaan van een
vereenigingsvorm, die in een behoefte blijkt te voorzien. Afdeelingen
der Mij., zoowel als vele harer leden, erkennen mede die behoefte. Zij
is tot uiting gekomen in de steun, die U op zoo verschillende wijze
de D.S.K. geeft en hebt gegeven. Ik mag hier de gelegenheid nemen
U daarvoor onze bijzondere dank te brengen. Maar die steun zal ook
een stimulans moeten zijn voor hen, die niet de oprichtingsmoeilijk-
heden hebben aanschouwd. Zij zouden het bestaan van de D.S.K.
als iets vanzelfsprekends kunnen beschouwen en daardoor geneigd zijn
haar beteekenis voor ons te onderschatten. Zoo zijn wij dan gekomen
tot een verandering na de liquidatie van „Absyrtus" die gewenscht bleek.

Een ander feit van meer recenten datum is de oprichting van een
Vet. Stud. Rijvereeniging ,,de Solleysel" in October 1934.

Meermalen was het in bepaalde kringen tot uiting gekomen dat
rijvereenigingen advies van dierenartsen inriepen. Velen zagen zich
daarbij voor moeilijkheden geplaatst, die zij niet verwachtten. De ver-
breiding der paardensport, vooral ten platte lande, deed de behoefte
naar dierenartsen, die ook op dat gebied georiënteerd zijn, sterker
gevoelen. De opgerichte vereeniging poogt in die bezwaren tegemoet
te komen. Beoefenen van het paardrijden, tuigenkennis, alsmede andere
onderwerpen, staan op haar programma. Zij heeft inmiddels een zeer
gewenscht contact gekregen met de Federatie van Landelijke Rijver-
eenigingen. Deze toch riep haar medewerking in om te komen tot het
vaststellen van normen aangaande de conditie van paarden na jacht-
ritten, afstandsritten enz. Wij mogen de wensch uitspreken, dat zij in

Met een enkel woord mag ik aan het bestaan herinneren van de
Vet. Stud. kegelclub D.I.G. Zij vereenigt in zich een klein aantal
veterinairen en zal het hare er toe blijven bijdragen de saamhoorigheid
te bevorderen.

Ik wil herinneren aan de prettige samenwerking en onmisbare
steun, die wij van de Maatschappij voor Diergeneeskunde zoowel
moreel als financieel mochten ontvangen. Niet in de eerste plaats op
de materieele zijde wensch ik de aandacht te vestigen. Veeleer zijn wij
overtuigd van de moreele beteekenis dier steun. Immers zij tracht daar-
mede in stand te houden een middel, de D.S.K., om ons te leiden in
die banen, die voeren naar ons belang. Een belang, te werken naast
elkaar en niet tegen elkaar.

Men treft wel eens uitingen aan, weliswaar niet inhaerent aan de
tijd waarin wij ons bewegen, maar die juist nu sterker naar voren
kunnen komen. Het zijn uitingen, die wel eens verder gaan dan de
normen die men aanlegt tusschen hen die eenzelfde beroep uitoefenen.
Zij laten voor een goede samenwerking niet veel ruimte over. Ik geloof
dat wij in de D.S.K. een mogelijkheid bezitten, die bezwaren zooveel
mogelijk te elimineeren, alleen al door een beter contact onder elkaar.

Verleden, heden en toekomst zijn begrippen die scherp gescheiden wor-
den. Het verleden bestaat niet meer, hoewel het zijn lessen geeft en heeft
gegeven. Het hield geen rekening met dat, wat men eens zoo stevig
gegrondvest dacht. Het brak radicaal met alles wat eens veterinairen
bond.

Wij denken het heden vaak als een ondeelbaar moment. Het bracht
ons iets gansch anders. Het vereenigde ons in een andere vorm, echter
met eenzelfde doel.

Men geeft van deze tijd wel eens de karakteristiek als zijnde een
tijd van een vernietigende en vermoeiende betrekkelijkheid. Wanneer
dat juist is, dan klinkt toekomst wel vreemd. En toch, er zou een schakel
in mijn overzicht ontbreken, als wij niet over toekomst spreken. Welnu,
het is mijn overtuiging, dat wij zoowel in de D.S.K. als in de rijver-
eeniging een bezit hebben, dat ons ten goede komt. Wij zullen echter
wat de eerste betreft, zijn positie moeten trachten te consolideeren.

Deze bijeenkomst bedoelde slechts een overzicht en een herinnering
te zijn aan wat zich in de afgeloopen 10 jaar heeft afgespeeld. Ziet hier
dan ons antwoord. In 1925 was er niets meer, niets hebt gij ons als
tastbaars nagelaten. Verantwoording kunnen wij dus ook niet afleggen.
Maar wel kunnen wij de getuigenis afleggen, dat wij bewust zijn van
dat wat ons samenbindt. Ook van onze taak, een taak die ver uitgaat
boven de trivialiteiten en het egoisme van den dag, een taak, die wij
zullen trachten te blijven vervullen in overeenstemming met de
grootschheid daarvan.

Notulen van de 83ste Algemene Vergadering der Maatschappij voor
Diergeneeskunde gehouden op Vrijdag 11 en Zaterdag 12 October 1935
in het Jaarbeursgebouw te Utrecht.

De Algemene Vergadering zou des avonds om half acht beginnen in de grote
zaal van de Industriele Club in het Jaarbeursgebouw. Des morgens was het Hoofd-
bestuur al met vergaderen begonnen en des middags had de sectie : „Menschelijke
Voedingsmiddelen van Dierlijken Oorsprong" een vergadering belegd in het
Pathologisch Instituut.

Het was al wat over half acht geworden toen de voorzitter, prof. dr. G. Krediet
met een kort woord de aanwezigen, ongeveer vijftig in getal, het welkom toeriep
en de vergadering de verheugende mededeling kon doen, dat de ziekte van de
secretaris van Heusden een gunstige wending had genomen, zodat we dus vol
vertrouwen zijn algeheel herstel tegemoet konden zien.

De waarnemende secretaris ten Thije las vervolgens een aantal ingekomen
stukken voor. Ingekomen waren allereerst de volmachten van de afgevaardigden
van alle afdelingen. Deze werden vertegenwoordigd door :

Voorts waren ingekomen verschillende antwoorden op uitnodigingen tot bij-
woning der Algemene Vergadering. De ere-voorzitter, dr. Dhont, berichtte tot
zijn spijt verhinderd te zijn, terwijl ons erelid dr. Vrijburg op het laatste ogenblik
telegrafisch mededeelde dat een lichte ongesteldheid hem belette de vergadering
te bezoeken. De Raad van professoren van het Vlaamsch Diergeneeskundig Onder-
wijs der Universiteit te Gent zou worden vertegenwoordigd door zijn secretaris,
prof. Geurden en de Vlaamsche Dierenartsen Vereniging door haar voorzitter,
dr. Leijnen te Brussel. Prof. Berger berichtte door bezoek uit het buitenland tot
zijn leedwezen verhinderd te zijn de vergadering te bezoeken, terwijl de burge-
meester van Utrecht, mr. dr. ter Pelkwijk, had toegezegd om de wetenschappelijke
vergadering althans gedeeltelijk bij te wonen.

Verder las de wnd. secretaris een schrijven van de Nedigepha voor, waarin
mededeling werd gedaan, dat van 1 Januari 1936 af sera en entstoffen
en veterinaire specialité\'s (behoudens de indertijd gemaakte uitzondering
voor desinfectiemiddelen, welke niet uitsluitend voor veterinaire doeleinden
gebruikt worden, zooal scaporit, mcthylen-blauw en natroletten) uitsluitend aan
dierenartsen zullen worden verkocht, alsmede aan bonafide handelaren, van
wie bekend is, dat zij genoemde producten uitsluitend aan dierenartsen zullen
wederverkopen. In aansluiting hieraan werd meegedeeld dat de veterinaire mede-
werker der I. G. (in ons land vertegenwoordigd door de N.V. Handelsvereniging
Nedigepha), collega Hol, zich weer heeft opgegeven voor het lidmaatschap
onzer Maatschappij. Het behoeft geen betoog dat deze mededelingen met
instemming werden ontvangen.

aan verschillende instituten der veterinaire faculteit door dc dames der leden op
Zaterdagmiddag en over enkele regelingen ten behoeve van de gemeenschappelijke
maaltijd en het bezoek aan het door de Diergeneeskundige Studenten Kring aan
te bieden cabaret te Zeist, werd overgegaan tot het volgende programmapunt,
de gebruikelijke mededelingen over in aantocht zijnde mutaties in Hoofdbestuur,
Redactie en Centrale Raad. Vermeld moet hierbij worden dat het Hoofdbestuur
in zijn vergadering des middags had herbenoemd tot lid der Redactie collega
van Heusden en dat de afdeling Friesland als afgevaardigde in het Hoofdbestuur
had aangewezen collega Kingma te Menaldum, zulks ter vervanging van collega
Santema, die i Januari 1936 moet aftreden en die niet meer herkiesbaar was.

Als lid der notulen-commissie had de afdeling Noord-Holland dr. Beijers ver-
kozen, die echter niet ter vergadering aanwezig was en de afdeling Groningen-
Drenthe de oud-secretaris ten Tin je aangewezen. Aangezien deze inmiddels weer
„actief-dienend" was geworden was hem de samenstelling dezer notulen ten deel
gevallen en ging de vergadering accoord met de aanwijzing van dr. Brands tot
lid der notulen-commissie, die door het Hoofdbestuur was voorgesteld.

Thans kwam aan de orde het gewichtige programmapunt : de verkiezing van
een nieuwe voorzitter der Maatschappij wegens tussentijds bedanken van de tegen-
woordige voorzitter, prof. dr. G. Krediet. Door de afdelingen Overijssel en Zuid-
Holland was candidaat gesteld coll. E. Rutgers te Friezenveen en door de afde-
lingen Groningen-Drenthe, Friesland en Gelderland-Overijssel prof. dr. H. Schor-
nagel te Utrecht. Al van te voren was het bekend dat het aantal in de afdelings-
vergaderingen door beide candidaten verworven stemmen ongeveer „gelijk op"
was gegaan, zodat niet was te voorspellen, wie door dc vergadering tot voorzitter
zou worden gekozen. De meeste afgevaardigden bleken er prijs op te stellen mee
te delen aan de vergadering welke motieven in hunne afdeling de doorslag hadden
gegeven bij het uitbrengen der stemmen. Zo kon men ervaren dat niet zozeer de
personen doch meer nog de ambten der beide candidaten tegen elkaar werden
afgewogen. Voor alles was men er van overtuigd dat het voorzitterschap onzer
Maatschappij in de huidige omstandigheden lang geen sinecure is en zeer veel vergt
van de persoon. De voorstanders van de candidatuur-RuTGERS brachten in het
midden dat de pracliserende dierenarts onder al de differentieringen van ons beroep
wel het meest te lijden heeft van de crisis. De practicus heeft als „vakvereniging"
slechts onze Maatschappij om zijn belangen te behartigen ; den ambtenaar staan
daartoe verschillende organisaties nog ten dienste. Is er dus een practicus, die men
overigens om zijn persoonlijke kwaliteiten het voorzitterschap durft toevertrouwen
en die een candidatuur heeft aanvaard, dan is deze de uitverkorene. Te meer omdat
de tegen-candidaat een hoogleraar was en het reeds practisch vaststond, dat het
ondervoorzitterschap bij enkele candidaatstelling (prof. Krediet) ook door een
hoogleraar zou worden vervuld.

Even vele geluiden deden zich echter horen voor de candidatuur-prof. Schor-
nagel, omdat men meende dat het voor een practicus naast het voldoen aan de
eisen der praktijk plus vleeskeuring onmogelijk is het vele werk, dat van de voor-
zitter gevergd wordt, te verrichten, zonder het brengen van te grote offers. De
historie is er om zulks te bewijzen en sedert dien zijn de bemoeienissen van de
voorzitter nog aanzienlijk toegenomen. Bovendien is het hoogleraarschap aan onze
faculteit een veterinair beroep met een grote mate van ambtelijke onafhankelijkheid
en als hoogleraar in de pathologische anatomie houdt prof. Schornagel zowel
voeling met de praktijk als met de vleeskeuring. Hetzelfde motief, dat voor twee jaar
gold bij de verkiezing van prof. Krediet tot voorzitter n.1. dat men thans gaarne
een hoogleraar had als voorzitter onzer Maatschappij, bestaat nog onveranderd.

Nadat niemand der aanwezigen over deze verkiezing nog het woord verlangde
werd overgegaan tot het uitreiken der stembriefjes. Als commissie voor de stem-
opneming fungeerden de H.H. Berch Gravenhorst, Hoefnagel en dr. van
Nederveen. Uitgebracht werden 257 stemmen, waarvan 129 op prof. Schornagel,
125 op coll. Rutgers, i op coll. van Kempen en 2 blanco. (Ter vergadering werd

abusievelijk als het aantal op coll. Rutgers uitgebrachte stemmen 116 genoemd)
Gekozen werd dus prof. Schornagel.

Zowel coll. Rutgers als prof. Schornagel hadden van te voren aan onzen voor-
zitter meegedeeld het voorzitterschap onzer Maatschappij allerminst te ambiëren,
doch een eventuele verkiezing te zullen beschouwen als een door hunne medeleden
opgedragen vertrouwenspost, waaraan zij zich verplicht gevoelden zich niet te
mogen onttrekken. Voor deze beschikbaarstelling wenste prof. Krediet hartelijk
dank te brengen aan de beide candidaten, van wie coll. Rutgers ter vergadering
aanwezig was. (Prof. Schornagel was door uitstedigheid verhinderd ter vergade-
ring te komen).

De hierna volgende verkiezing van een ondervoorzitter kreeg spoedig haar beslag ;
als enige candidaat, door verschillende afdelingen gesteld, werd prof. Krediet
bij acclamatie tot ondervoorzitter gekozen.

Onmiddellijk hierna vroeg prof. Krediet aan de vergadering goed te keuren
dat de nieuw gekozen voorzitter, prof. Schornagel, tot i Januari 1936 in het
Dagelijks Bestuur de functie van ondervoorzitter zou vervullen ten einde gelegenheid
te hebben zich in zijn nieuwe functie in te werken, terwijl dan op 1 Januari 1936
prof. Schornagel als voorzitter en prof. Krediet als ondervoorzitter zal optreden.
Zonder discussie ging men hiermee accoord ; in de meeste afdelingen was trouwens
de mogelijkheid van zodanig verzoek reeds onder ogen gezien.

De afdeling Gelderland-Overijssel had haar voorstel tot wijziging van het eerste
lid van art. 13 van het Huishoudelijk Reglement na het door het Hoofdbestuur
uitgebrachte prae-advies nog eens uitvoerig in hare afdelingsvergadering besproken,
waarna besloten was het voorstel in te trekken. Dit programmapunt hoefde dus
niet in behandeling te komen.

Anders was het met punt 8 en g der agenda : het respectievelijk door de afdeling
Zuid-Holland en het Hoofdbestuur ingediende bindend besluit voor ziekenfondsen
en abonnementen. De voorzitter bracht beide punten gezamenlijk in discussie,
omdat zij hetzelfde onderwerp betreffen. Bij de behandeling in de afdelingen is
reeds gebleken, dat de afd. Zuid-Holland niet star op haar stuk wilde blijven staan,
maar dat zij zich ter wille van de zozeer gewenste eenheid in de Maatschappij
te dezen opzichte achter het Hoofdbestuur schaarde. Het was echter ook gebleken
— aldus mr. Slager, de afgevaardigde van Zuid-Holland — dat in grote steden
als Rotterdam en den Haag talloze abonnementen van zeer verschillende aard
bestaan, die zich moeilijk nauwkeurig laten omschrijven. Naar de mening zijner
afdeling moet iedere afdeling voor zich uitmaken of zij bindende besluiten ten
opzichte der abonnementen wenst en zo ja, welke. Zij had daarom voorgesteld
het bindende besluit van het Hoofdbestuur aan te nemen onder voorwaarde dat
de geldigheidsduur van 10 jaar op 1 jaar zou worden teruggebracht, in welk jaar
alle afdelingen gelegenheid zouden hebben de kwestie der abonnementen onder
ogen te zien. Hiermee ging het Hoofdbestuur accoord.

In de meeste afdelingen ging men mee met het door het Hoofdbestuur in-
gediende voorstel. Verschillende afgevaardigden brachten echter opmerkingen
over, die in hunne afdelingsvergaderingen waren gemaakt en die vaak even zovele
wenken inhielden, waarmee het Hoofdbestuur resp. Afdelingsbestuur rekening
moet houden, alvorens een gevraagde goedkeuring op een ziekenfondsreglement
te verlenen. Zo bijv. omtrent de in het voorgestelde bindende besluit sub b. genoemde
schriftelijke verklaring der dierenartsen, niet-leden onzer Maatschappij, die mede-
werking verlenen aan door de Maatschappij goedgekeurde ziekenfondsen ; over
het al of niet op zegel gesteld zijn ener dergelijke verklaring, over het al of niet
bij een notaris deponeren van deze verklaring, ten overstaan van wien zodanige
verklaring moet worden afgelegd. Voorts omtrent een eventueel gewenste rechts-
persoonlijkheid der ziekenfondsen, of men zich onderwerpen moet niet alleen aan
vastgestelde, maar ook aan nog vast te stellen straffen, enz. Met juridische voor-
lichting zal een leiddraad worden vastgesteld, die men gebruiken kan bij een aan-
vraag tot goedkeuring van de reglementen van een bepaald fonds.

De afdeling Noord-Holland zou liever zien dat de voorwaarden voor een abon-
nement werden beoordeeld door het Dagelijks Bestuur der Maatschappij in plaats
van door het Afdelingsbestuur (amendement). Als motief hiertoe voerde de afge-
vaardigde, coll. Sieswerda, aan, dat er kans was dat een afdelingsbestuurslid in
die functie bekendheid kreeg met de abonnementsvoorwaarden van een collega-
concurrent. In deze omstandigheden zou menig bestuurslid ener afdeling zich ook
liever aan die taak onttrekken. Dit bezwaar zou te ondervangen zijn door de goed-
keuring van abonnementen te doen geschieden door het Dagelijks Bestuur, dat
zich kan laten voorlichten door het afdelingsbestuur, dat zodanig advies dan moet
samenstellen zonder medewerking van zijn eerder genoemd medebestuurslid.

De afgevaardigde van de afdeling Overijssel, coll. Eshuis, deelde als de mening
zijner afdeling mede, dat het wenselijk zou zijn aan de voorgestelde bindende be-
sluiten in een, sub 4, toe te voegen : „Komt bij de oprichting van een ziekenfonds
een minderheid van leden der Maatschappij voor Diergeneeskunde te staan tegenover
een meerderheid van niet-leden der Maatschappij, dan beslist het Hoofdbestuur
na ingewonnen advies van het betrokken Afdelingsbestuur." De heer Eshuis kreeg
van den voorzitter de toezegging, dat wanneer zich zodanige omstandigheden voor-
doen de betrokken leden kunnen rekenen op de maximale medewerking onzer
Maatschappij.

De afgevaardigden der afdelingen Noord-Brabant en Limburg, resp. de collega\'s
Bos en Bloemen moesten helaas meedelen, dat men in hunne afdelingen niet mee-
ging met het Hoofdbestuursvoorstel. Het had in iedere afdeling slechts een enkele
voor-stemmer, n.l. het betrokken lid van het Hoofdbestuur, kunnen vinden. In
Noord-Brabant vreesde men de concurrentie van niet-leden der Maatschappij,
welke vrees voor een met name genoemd geval ongegrond bleek, omdat de be-
trokken collega wèl lid was van onze Maatschappij, terwijl men in de afdelings-
vergadering meende van niet. Coll. Bloemen diende een amendement in der af-
deling Limburg om de bepaling op te nemen, dat het bindend besluit voor een
bijzondere afdeling buiten werking kon worden gesteld, zolang de meerderheid
dezer afdeling zulks wenst.

Tevens bleek dat bij de behandeling van deze zaak prof. Krediet noch in de
vergadering der afdeling Noord-Brabant, noch in die der afdeling Limburg had
kunnen komen, omdat hij op beide dagen in andere afdelingsvergadcringen aan-
wezig was, die op dezelfde dagen werden gehouden. De secretaris van Heusden
was door ziekte verhinderd. Zo beschikten de afgevaardigden niet over de mede-
delingen op welke wijze het ziekenfondswezen voor dieren zich reeds bezig is te
ontwikkelen en dat het met het oog op de toekomst gewenst is dat de dierenartsen
zich zelf een uniforme gedragslijn voorschrijven over het hele land geldig, omdat
het ziekenfonds wezen niet langer als tot dusver een plaatselijk karakter, maar van een
landelijke organisatie gaat aannemen. De afgevaardigden van Noord-Brabant en
Limburg deelden mede, dat de stemming in hunne resp. afdelingen wellicht anders
zou zijn uitgevallen als men ter vergadering beschikt had over nadere gegevens ;
zij waren echter thans door hun mandaat gebonden.

Het amendement van Noord-Holland (goedkeuring der abonnementsvoorwaarden
door het Dagelijks Bestuur in plaats van door het Afdelingsbestuur) werd door de
afgevaardigde Sieswerda ingetrokken.

De stemming over het voorstel leverde als resultaat op de aanneming met 171
stemmen voor, 39 stemmen tegen en ai blanco.

Een binnen twee maanden te houden referendum onder de leden zal nu over
dit bindend besluit moeten worden gehouden.

Na de aanneming van dit besluit vroeg het Dagelijks Bestuur volmacht eventuele
onderhandelingen met het Eerste Nederlandsche Ziekenfonds voor Dieren te mogen
voeren, welke volmacht werd verleend.

Alsnu kwam aan de orde het verslag van de toestand onzer Maatschappij, van
haar geldmiddelen en van die harer fondsen. Deze hebben uitgebreid in het Tijd-
schrift gestaan en gaven geen aanleiding tot enige opmerking, zodat den penning-

meester décharge verleend werd onder dankzegging voor zijn nauwgezet beheer
der gelden.

De daarop volgende behandeling der begroting leverde, zoals ieder jaar, meer
stof op voor discussie. De voorzitter bracht haar post na post in bespreking, zodat
telkens gelegenheid was om de opmerkingen der afdelingsvergaderingen door haar
afgevaardigde in het midden te doen brengen. Zo deelde de Jong (Culemborg)
mede naar aanleiding van de post voor het Tijdschrift voor Diergeneeskunde, dat
de afd. Gelderland-Overijssel bezwaar maakte het batig saldo van ƒ iooo.—, over-
gehouden van de jaargangen 1933 en 1934, aan de Redactie te laten voor eventuele
bijzondere omstandigheden. Zolang de Redactie een subsidie krijgt van onze Maat-
schappij om het Tijdschrift uit te geven, hoort een eventueel batig saldo terug te
gaan naar de kas der Maatschappij. In verband hiermee wees spr. nog eens op
de zo gewenste kapitaalvorming door onze Maatschappij, een denkbeeld, dat reeds
meerdere malen door zijn afdeling naar voren is gebracht.

In antwoord hierop deelde de voorzitter mede, dat de Redactie, die helaas niet
ter vergadering aanwezig was, voorziet dat de exploitatie van het Tijdschrift over
de jaren 1936 en 1937 met een tekort zal sluiten, zolang de subsidie ƒ 9000.— blijft
en het Tijdschrift in zijn tegenwoordige omvang wordt uitgegeven. De korting
van 20 % op het toch reeds karige honorarium der medewerkers voor de levering
van referaten (ƒ 1.50 per pagina) werkt ook niet gunstig zodat de Redactie aan
het Hoofdbestuur verzocht heeft deze korting niet toe te passen. Dit verzoek is door
het Hoofdbestuur ingewilligd. Spreker is er voorts van overtuigd dat de Redactie
met de uiterste zuinigheid te werk zal gaan en de bewuste ƒ 1000.— alleen zal ge-
bruiken om het te verwachten tekort gedurende het lopende contract te dekken.
Het is daarom, dat het Hoofdbestuur goedkeurde deze som aan de Redactie te
laten opdat deze niet tot inkrimping van het Tijdschrift zou behoeven over te gaan.

De Jong wilde allerminst een aanmerking maken op het doel, waartoe men deze
f 1000.— wilde reserveren, maar zijn afdeling achtte het toch principieel onjuist
om zo\'n fonds onder berusting der Redactie te laten, aangezien het in de kas der
Maatschappij behoort.

Namens de afdeling Zuid-Holland brengt inr. Slager enkele wensen naar voren.
Er is geen aanmerking gemaakt op een der posten van de begroting, maar ver-
schillende leden zijner afdeling zouden gaarne in de rekening en verantwoording
uiteengezet zien, hoe onze Maatschappij er finantieel voorstaat. Nadrukkelijk
stipuleert spr. dat deze opmerkingen niet bedoeld zijn als kritiek op het beleid
van den penningmeester, maar ontsproten zijn aan belangstelling in de toestand
onzer vakvereniging. Aangezien de penningmeester van Heusden niet ter ver-
gadering aanwezig is zullen hem deze verzoeken worden overgebracht.

Bij de post voor het Jaarboekje bracht P. J. de Jong het verzoek der afdeling
Gelderland-Overijssel over om telken jare die rubrieken, welke aan jaarlijkse ver-
andering onderhevig zijn, als inlage te verstrekken en de rest niet ieder jaar te
herdrukken. Een en ander om tot bezuiniging te geraken. De voorzitter antwoordde
hierop dat deze vraag reeds meerdere malen in het Hoofdbestuur is gesteld. De
Redactie van het Jaarboekje heeft deze vraag technisch uitgewerkt en een prijs-
berekening gemaakt. De te verkrijgen bezuiniging is echter zó gering, dat zij niet
opweegt tegen het ongerief van het bezit van een jaarboekje met een wisselende,
losse inlage. Wel kan de voorzitter aan de vergadering meedelen, dat aan de Redactie
verzocht is de vigerende bindende besluiten in het jaarboekje op te nemen.

De post Reis- en Verblijfkosten van het Hoofdbestuur werd door prof. de blreck
te hoog geacht. Hij zou het gewenst vinden het Hoofdbestuur weer in te krimpen
tot een bestuur bestaande uit vijf leden, juist zoals het vroeger geweest is. Aangezien
in de laatste jaren de loffelijke gewoonte is ontstaan dat een afdelingsvergadering van
enige betekenis door den voorzitter of den secretaris wordt bezocht is het Dagelijks
Bestuur veel beter dan tot dusver op de hoogte met wat er in de afdelingen leeft
en is het uitgebreide Hoofdbestuur met z\'n vele afgevaardigden onnodig. Wanneer
een kleiner Hoofdbestuur zonder afdelings-afgevaardigden op gezette tijden ver-

gadert, (van te voren mede te delen aan de afdelingen) kan desgewenst een afdeling
haar voorzitter of een harer andere bestuursleden afvaardigen naar deze Hoofd-
bestuursvergadering om bijzondere wensen naar voren te brengen.

Verschillende andere aanwezigen —- mr. Slager, Eshuis, P. J. de Jong — waren
het hiermee niet eens. Vroeger bestond het Hoofdbestuur uit 5 leden, zoals door
prof. de Blieck gewenst wordt en aangezien het contact toen onvoldoende was,
heeft men het Hoofdbestuur uitgebreid door er afdelingsafgevaardigden in op te
nemen. Intussen kreeg prof. de Blieck van den voorzitter de toezegging dat het
Hoofdbestuur de mogelijkheid om aan zijn wens gehoor te geven in het komende
jaar in onderzoek zal nemen. Bij zijn betoog had prof. de Blieck o.m. de hoge post
voor de reis- en verblijfkosten van het Hoofdbestuur (ƒ 1200.—) geplaatst naast
de povere ƒ 100.—, die voor post-universitair onderwijs zijn uitgetrokken. De voor-
zitter merkte naar aanleiding hiervan op dat deze vergelijking niet juist is. De
f 100.— zijn alleen bedoeld als administratiekosten en voor vergaderingen der
commissie ; iedere cursus heeft een zodanige finantiele opzet dat zij zichzelf dekt
door de bijdragen der deelnemers.

Een teer punt voor discussie bleek ook te zijn de jaarlijkse bijdrage onzer Maat-
schappij aan de Prof. Dr. I). A. de jong-Stichting. In opdracht der afdeling Gro-
ningen-Drenthe deelde van Bergen mee dat men het betreurde zo weinig van de
stichting te vernemen, die onder haar jaarlijkse inkomsten toch een aanzienlijke
bate als bijdrage van onze Maatschappij ontvangt.

Dr. van Nederveen, het door onze Maatschappij aangewezen bestuurslid in
de stichting, meroreerde hoe hij telken jare een finantieel verslag plaatst in het
Tijdschrift voor Geneeskunde, het Tijdschrift voor Diergeneeskunde en het Leeu-
wenhoek-Tijdschrift van de Vereniging voor Microboliogie. Van ieder onderzoek
wordt ook een korte mededeling geplaatst. Een uitgebreid verslag der onderzoe-
kingen kan men echter pas publiceren als deze afgesloten zijn. Zo\'n onderzoek
kan zich soms over meer dan een jaar uitstrekken en hangende het onderzoek is
het vaak zeer bezwaarlijk mededelingen te gaan doen, omdat men niet altijd kan
voorzien in welke richting zich het onderzoek zal bewegen ; een richting, die vaak
aan verandering onderhevig is als gevolg van verkregen resultaten. Op dit ogenblik
wordt in het pharmaceutisch laboratorium van prof. dr. df. Graaf te Utrecht een
onderzoek verricht over de filtreerbare vormen van de tuberkelbacil, een onderzoek,
waarvoor voorbereidende studiën te Parijs nodig waren en die door de onderzoeker,
de scheikundige dr. Schlemper, alleen uit ambitie en niet tegen enige geldelijke
beloning worden verricht. De aankondiging van dit onderzoek heeft ook in ons
Tijdschrift gestaan in een kort bericht. Toevallig is er dit jaar nog geen finantieel
verslag gepubliceerd, omdat het stichtingsbestuur dit jaar nog niet bijeengekomen is.

Prof. de Blieck meende ook dat de stichting wel iets meer van zich zou kunnen
doen horen. Men kan hangende een onderzoek wel geen wetenschappelijke publi-
caties geven, maar men zou toch wel van tijd tot tijd een mededeling kunnen doen
over de gang van het onderzoek.

Ook prof. Roos constateerde dat de stichting niet overal in onze Maatschappij
de vereiste sympathie geniet. Eensdeels zag spreker als oorzaak daarvan ook een
te kort aan publiciteit omtrent lopende onderzoekingen. Andersdeels meende prof.
Roos de oorzaak te moeten zoeken in het feit dat gedurende de 5 jaren van haar
bestaan de stichting alleen nog maar onderzoekingen gefinancierd heeft bij haar
eigen bestuursleden. Inderdaad is het waar dat de stichting jaarlijks een finantieel
verslag verstrekt en dat ook het lopende onderzoek in een berichtje in ons Tijdschrift
heeft gestaan. Toch zou het de sympathie voor de stichting ten goede komen wan-
neer een volgende maal b.v. een aankondiging verscheen, dat het bestuur der stich-
ting voornemens was een bepaald bedrag ter beschikking te stellen voor een onder-
zoek en dat zij daartoe gegadigden opriep. Na enige maanden zou dan een mede-
deling kunnen volgen omtrent het nieuwe te verrichten onderzoek, dat het
stichtingsbestuur laat verrichten, door een zich aangemeld hebbende gegadigde
dan wel door een onderzoeker, die door het stichtingsbestuur was aangezocht.

Op deze wijze zou de kans vergroot worden dat ook anderen dan alleen de bestuurs-
leden der stichting in hunne laboratoria een onderzoek verricht konden krijgen.
Prof. Roos wees er ten slotte op dat men de aanzienlijke contribuéring door onze
Maatschappij op den duur alleen kan handhaven door belangstelling te wekken
voor het werk der stichting. Het getal der jongeren onder ons, die prof. dr. D. A.
de Jong niet als leermeester gehad hebben, wordt telken jare groter. De sympathie,
waarmee deze hun jaarlijkse contributie zullen blijven offeren wordt bepaald door
het werk en de werkwijze der stichting en niet door haar naam.

Mr. Slager, een dezer jongeren, opperde reeds het idéé om de betreffende ƒ600.—
ter beschikking te stellen van het post-universitair onderwijs.

Kranenburg liet een conservatiever geluid horen. Hij ging de geschiedenis der
stichting na, die in de eerste plaats beoogde de nagedachtenis aan prof. dr. D. A.
de Jong tot in lengte van dagen te eren. Drie van de vijf bestuursleden der stichting
zijn veterinairen, onze wetenschappelijke belangen zijn dus gewaarborgd. Wij
hebben ons moreel gebonden door de vorm, waarin de Prof. Dr. D. A. de Jong-
Stichting is opgericht en kunnen er onze steun niet aan onthouden.

Dr. van Nederveen deelde mede dat er in het begin van December een ver-
gadering zou plaats vinden van het bestuur der stichting en dat hij daarin van
een en ander mededeling zou doen. Hierop sloot de voorzitter de discussie en werd
de begrotingspost, die deze discussie ontketend had, goedgekeurd.

Daarmee was ook de hele begroting met algemene stemmen goedgekeurd en
kon worden overgegaan tot de rondvraag.

Hierbij herinnerde coll. Berch Gravenhorst er aan dat hij op de vorige algemene
vergadering de vraag had gesteld of de plv. inspecteurs van de Veeartsenijkundige
Dienst ook als zodanig pensioengerechtigd waren. De heer \'t Hooft kon dit toen
bevestigend beantwoorden, maar ried aan om bij de Pensioenraad te informeren
of zulks ook gold voor de tijd, toen genoemde functionarissen nog plaatsvervangende
districtsveeartsen heetten. Berch Gravenhorst heeft dat gevraagd maar op zijn
schrijven is tot op de huidige dag, een jaar later, nog geen antwoord ontvangen.
Dc voorzitter gaf hem de toezegging dat het Hoofdbestuur eens op onderzoek zal
uitgaan ten einde deze vraag, voor vele onzer oudere leden van belang, beantwoord
te krijgen.

Sieswerda bracht in opdracht zijner afdeling in het midden, dat er onder de
practici langzamerhand een noodtoestand is ontstaan, vooral in de varkenspraktijk,
waar onze collega\'s ten zeerste gedupeerd zijn door het ontbreken ener serum-
en entstofwet, waardoor de kwakzalverij niet alleen zich uitbreidt, maar het terrein
grotendeels bestrijkt en de beunhazerij hoogtij viert tot schade van de dierenarts
en de kortzichtige veehouder.

Mr. Slager sloot zich namens de afdeling Zuid-Holland bij deze woorden aan.
Ook in deze afdeling wordt de komst ener serum- en entstofwet vurig gewenst.
Toch meende spreker, dat we moeten wachten op het gunstige moment dat ook
deze wet een succesvolle loop door de diverse instanties zal moeten verzekeren.
Daarnaast moet ons Hoofdbestuur echter diligent blijven om een tuchtwet voor
ons beroep te verkrijgen. Dit is een dwingende eis, welker vervulling door ons zoveel
doenlijk moet worden nagestreefd.

Namens de afdeling Overijssel vroeg Eshuis of de mogelijkheid ook bestaat aan
onze faculteit in de zomervacantie een „veterinaire week" te organiseren, gewijd
aan de practische diergeneeskunde. De voorzitter zegde toe deze vraag te zullen
voorleggen aan de commissie voor post-universitair onderwijs.

Aangezien thans niemand meer wat op te merken had sloot prof. Krediet deze
huishoudelijke vergadering om ongeveer half twaalf.

De volgende morgen, Zaterdag 12 October, om half elf werd de vergadering
voortgezet, thans in de grote congreszaal van het Jaarbeursgebouw. Aan de hoofd-
bestuurstafel zaten aan als gast mr. dr. ter Pelkwijk, burgemeester van Utrecht,
die de openingsrede van de voorzitter bijwoonde en even na de opening verscheen

ook ons erelid, dr. H. J. Lovink, oud-directeur-generaal van de landbouw hier
te lande en in Ned. Oost-Indië, die door prof. Krediet na zijn openingsrede met
een apart woord werd verwelkomd, waarin onze voorzitter vooral voor de jongeren
onder ons nog eens releveerde hoeveel dr. Lovink heeft gedaan voor de bevordering
van het diergeneeskundig onderwijs en onderzoek. Verder had als gast aan de
hoofdbestuurstafel plaatsgenomen de voorzitter der Vlaamsche Dierenartsen Ver-
eniging, dr. Leijnen uit Brussel, terwijl in de loop van de morgenvergadering ook
prof. Geurden, hoogleraar aan de Gentse Universiteit en afgevaardigde van de
Raad van Professoren van het Vlaamsch Diergeneeskundig Onderwijs ter verga-
dering verscheen.

Voorzitter en secretaris van de Faculteit voor Veeartsenijkunde, de professoren
Roos en van der Kaaij, hadden ook gevolg gegeven aan onze uitnodiging ter
vergadering te komen, terwijl van de verhindering van onze ere-voorzitter,
dr. Dhont, de vorige avond reeds kennis was gegeven evenals van de verhindering
van prof. Berger. In de loop der ochtendvergadering, die door het gebruikelijke
aantal van bijna 200 collega\'s bijgewoond werd, kwam een telegram binnen van
onze secretaris van Heusden, dat zijn plaatsvervanger voorlas en dat de beste wensen
inhield voor het welslagen van de vergadering en de feestavond van de Dierge-
neeskundige Studenten Kring. Dit telegram had het onze, door voorzitter en wnd.
secretaris ondertekend en aan het begin der vergadering verzonden telegram ge-
kruist, waarin wij namens de vergadering onzen secretaris een voorspoedig en vol-
ledig herstel toewensten. Juist tijdens onze ochtendvergadering mocht coll. van
Heusden als herstellende uit het ziekenhuis naar de eigen woning terugkeren,
zodat deze emotie hem althans belette al te veel met zijn gedachten in onze verga-
dering te verwijlen. — Ook van ons erelid, dr. Vrijburg, was telegrafisch bericht
binnengekomen dat hij door een lichte ongesteldheid verhinderd was de vergadering
te bezoeken.

De voordracht van prof. Schornagel over „endocarditis" genoot een aandachtige
belangstelling, zich uitende in verschillende vragen, die na afloop aan de spreker
werden gesteld. Van deze voordracht, evenals van de beide voordrachten in de
middagvergadering, verschijnen afzonderlijke publicaties. De vergadering uitte
haar erkentelijkheid voor het gesprokene door een hartelijk applaus.

Tijdens de lunch bleek al dat vele dames meegekomen waren om de middag
gezamenlijk door te brengen. Dat was een geruststellende gewaarwording voor
de voorzitter en de wnd. secretaris, die de voorbereidingen hadden getroffen met
een comité van dames van leden der afdeling Utrecht, mevr. Krediet, mevr. Har-
tog, mevr. Beijers, mevr. Ki.arenbeek en mevr. Petten, maar die aan dit comité
allerminst bij voorbaat al een schare van volgelingen hadden durven toezeggen.
Het leek het interessantst om als voornaamste punt op het programma te plaatsen
een bezoek aan diverse instituten onzer faculteit, wat juist gezien bleek. Na de
rondgang werd in het Anatomisch Instituut uitgerust en thee gedronken. Ongeveer
25 dames hebben aan deze excursie deelgenomen en ook op deze plaats brengen
wij een woord van welgemeende dank aan de Utrechtse dames, door wier goede
zorgen de Zaterdagmiddag voor vele dames van leden van buiten op aangename
en leerrijke wijze kon worden doorgebracht.

In de middagvergadering werden achtereenvolgens voordrachten gehouden door
prof. dr. van der Kaaij over „biologisch graviditeits-onderzoek bij onze huisdieren"
en door dr. Frenkel uit Rotterdam over „het kweken van mond- en klauwzeer-
smetstof op huidexplantaten van runder- en schapenembryo\'s ; infectie- en immuni-
satieproeven met het cultuurvirus". Beide voordrachten werden gehouden aan
de hand van lantaarnplaatjes en oogstten een dankbaar applaus.

Hiermee was het einde gekomen aan het wetenschappelijke gedeelte der ver-
gadering. Alvorens deze gesloten werd vroeg dr. Lovink het woord. Z. H. E. G. uitte
er zijn dankbaarheid over deze dag in ons midden te hebben mogen doorbrengen
en bij vernieuwing te hebben ervaren, hoe op verschillende gebieden onzer weten-
schap de onderzoekers nog steeds onvermoeid bezig zijn het kennen en kunnen

der dierenartsen een wetenschappelijke basis en voorbereiding te geven, die voert
tot een zeer gewaardeerde steun aan de voorname taak van volkswelvaart, die de
veehouderij steeds is geweest.

Hierna sloot prof. Krediet de vergadering en gaf zijn voorzittershamer over
in handen van de voorzitter van de Diergeneeskundige Studenten Kring, de heer
I.. L. E. Beuvery, die in zijn rede over ,,het tweede lustrum der 6de Faculteit van
de Rijksuniversiteit te Utrecht" de moeilijkheden schetste, die onze studenten in
hun verenigingsleven hebben ondervonden, toen met de opheffing der Veeartse-
nijkundige Hoogeschool ook „Absyrtus" werd opgeheven. Moeilijkheden, die ten
slotte hebben gevoerd tot de oprichting van de Diergeneeskundige Studenten Kring,
die een deel van het werk van Absyrtus overgenomen heeft. Veel stuurmanskunst
is voor het bestuur van D. S. K. noodzakelijk om de juiste koers te houden, zodat
de grote, algemene studentenorganisaties in D. S. K. geen concurrent zien maar
een vereniging, die o.m. beoogt de studenten het besef bij te brengen dat zij lid
horen te worden van een algemene studentenvereniging. Dat aan onze faculteit
het hoogste percentage der studenten in de algemene studentenverenigingen (het
U. S. C., Unitas, Veritas, S. S. R.) is georganiseerd is een reden om ons over te
verheugen. De voordracht van de heer Beuvery zal ook afzonderlijk in ons Tijd-
schrift worden opgenomen. Zij werd bijgewoond door een groot aantal studenten ;
het was eigenlijk een vergadering van D. S. K., waarbij onze Maatschappij de
gast was en dit was de eerste maal dat een groot getal studenten en leden onzer
Maatschappij in een gezamenlijke bijeenkomst vergaderd was. Er mag op deze
plaats wel even aan herinnerd worden, dat de samenwerking van onze Maatschappij,
die nagenoeg alle dierenartsen onder haar leden telt en D. S. K., waarvan practisch
alle studenten lid zijn, tot nu toe in alle instanties steeds een zeer harmonische
is geweest, die de beste beloften inhoudt voor de toekomst.

Hierna was er een uurtje gelegenheid voor gezellig samenzijn alvorens men zich
naar de grote dinerzaal van het Jaarbeursgebouw begaf, waar aan een hoofdtafcl
met vijf dwarstafels, fraai versierd met bloemen en kaarsen, een groot aantal col-
lega\'s, waarvan verreweg de meesten vergezeld waren door hunne dames, zich
aan een gemeenschappelijke maaltijd zetten. Aan de hoofdtafel hadden ook de
gasten plaats genomen n.1. dr. Leijnen, prof. Geurden, de voorzitter en secretaris
van D. S. K., de H.H. Beuvery en van Eck met hunne dames en coll. Kroes,
welke laatste als gast was geïnviteerd uit erkentelijkheid voor het vele, dat hij nu
reeds tien jaar lang heeft gedaan voor de bewerking van ons Jaarboekje. Wij moeten
in onze herinnering teruggaan tot 1921, toen bij de herdenking van het honderd-
jarig bestaan van het diergeneeskundig onderwijs voor de laatste maal een groot
aantal dierenartsen met hunne dames aan een gemeenschappelijk diner aanzaten.
Het heeft veertien jaar geduurd voordat een dergelijke bijeenkomst weer is gehouden
en we zijn wel overtuigd, dat het de wens van alle 133 aanzittenden aan onze maaltijd
was om een dergelijke bijeenkomst niet te beperken tot de zeer zeldzame aanlei-
dingen. Er heerste een opgewekte toon aan tafel, het Wilhelmus en de Vlaamse
Leeuw hebben geklonken naast het „Heft aan, heft aan uit volle borst" en de
speeches waren niet van de lucht. De organisatoren, die aanvankelijk ietwat be-
ducht waren of het plan tot het houden van een maaltijd met de dames in deze
tijden wel een succes zou worden, kunnen met voldoening op hun initiatief terugzien.
Het door hen geschatte aantal deelnemers is tot meer dan het dubbele gegroeid,
zoals laatst ondergetekende trouwens al dagen te voren ervaren had bij de schifting
van de inhoud van zijn brievenbus. De meeste collega\'s hebben nu eenmaal de
gewoonte met hun opgave te wachten tot het laatste moment, maar ook ditmaal
gold : „kommt \'s, dann kommt \'s mit Haufen". De maaltijd duurde van bij half
zeven tot ruim tien uur en daarna vond een algemene uittocht plaats naar Zeist,
waar in de zalen van hotel Figi een cabaretavond, gevolgd door een bal, plaats
vond, dat aangeboden werd door de Diergeneeskundige Studenten Kring en waaraan
het gezelschap van Jan van Riemsdijk zijn medewerking verleende. Het gemo-
derniseerde hotel Figi met zijn moderne toneelzaal leent zich uitermate voor een

dergelijk feest. Een goede „band" hield de stemming er in, toen de van Utrecht
komende gasten rijkelijk lang over het geschatte aanvangsuur verschenen.

De voorzitter van D. S. K., de heer Beuvery, begroette de aanwezigen met
een kort welkomstwoord, waarna de cabaretvoorstelling begon. D. S. K. had het
hele feest uit vrijwillige bijdragen der leden gefinancieerd met de steun van alle
bijzondere afdelingen onzer Maatschappij, uitgezonderd de afdeling Limburg.
Het bal — er werd in twee zalen gedanst — verliep zeer geanimeerd, zoals ons is
verzekerd door deelnemers, die het tot het einde toe hebben bijgewoond. D. S. K.
kan dan ook op een zeer welgeslaagd feest terugzien en onze gastheren zij ook op
deze plaats een woord van dank en hulde gebracht.

Resumerend kan onze Maatschappij op een zeer goed geslaagde algemene ver-
gadering terugzien. In de huishoudelijke vergadering werd door het aannemen
der bindende besluiten verder gewerkt op de weg tot vakvereniging, door de tijds-
omstandigheden zo zeer geboden. De wetenschappelijke vergadering op Zaterdag
had grote belangstelling en de sprekers hadden een aandachtig gehoor. De gemeen-
schappelijke maaltijd met de dames had een verrassend grote deelname en er heerste
een prettige geest en ongedwongen toon en de feestavond van D. S. K. vormde
een waardig slot van het geheel. We moeten niet weer veertien jaren wachten voor
we onze dames deel laten nemen aan onze jaarlijkse bijeenkomst. In de buiten-
landse veterinaire tijdschriften leest men ook geregeld verslagen van vergaderingen,
vervolgcursussen, enz. waarbij de collega\'s door hunne dames vergezeld zijn. Over
twee jaar bestaat onze Maatschappij vijf en zeventig jaar en D. S. K. viert dan
haar eerste lustrum. Laten wc dat vast eens in onze gedachten houden !

Uitslag van het gehouden referendum over het door de algemeene ver-
gadering van 1 1-12 Oetober 1935 aangenomen bindend besluit betreffende
ziekenfondsen en abonnementen.

Voor het houden van bovenstaand referendum zijn door den secretaris verzonden
aan de in Nederland wonende leden der Maatschappij 708 getcekende stembiljetten,
waarvan er slechts 255 zijn terug ontvangen. Daar hierbij 18 blanco-stemmen
waren, zijn er in het geheel uitgebracht 219 geldige stemmen.

Hiervan hebben zich 2t2 stemmen vóór, 7 stemmen tegen het goedkeuren
van het bindend besluit verklaard. Daar volgens art. 23 der Statuten voor aanneming
³/₄ deel der uitgebrachte geldige stemmen noodig zijn, is het bindend besluit aan-
genomen.

Het Hoofdbestuur der Maatschappij voor Diergeneeskunde brengt ter kennis
van de leden, dat zij, die tot het oprichten van een ziekenfonds of het afsluiten
van een abonnement wenschen over te gaan, of reeds daartoe zijn overgegaan,
zich te houden hebben aan de navolgende voorschriften en bepalingen.

a. medewerking te verleenen aan ziekenfondsen of abonnementen af te sluiten,
indien de reglementen van die fondsen of de voorwaarden dier abonnementen
niet zijn goedgekeurd ;

b. medewerking te verleenen aan ziekenfondsen, waaraan tevens werkzaam zijn
dierenartsen, niet-leden der Maatschappij voor Diergeneeskunde, tenzij deze schrif-
telijk verklaren zich aan alle door de Maatschappij of één harer afdeelingen vast-
gestelde bindende besluiten en bepalingen betreffende ziekenfondsen en de daarop
bij overtreding vastgestelde straffen, te zullen onderwerpen.

1. bij een slechts in één afdeeling werkend ziekenfonds door het bestuur der
bijzondere afdeeling, in wier werkgebied de zetel van het ziekenfonds gevestigd is ;

2. bij een over twee of meer afdeelingen werkend ziekenfonds door het Hoofd-
bestuur der Maatschappij ;

3. bij een abonnement door het bestuur der bijzondere afdeeling, in wier werk-
gebied de abonné woonachtig is.

Geen goedkeuring kan worden verleend, indien in de reglementen van het zieken-
fonds niet uitdrukkelijk de behandeling door den eigen gekozen dierenarts voor
iederen deelnemer is verzekerd.

Dit bindend besluit is, met inachtneming van het bepaalde in art. 64 van het
Huishoudelijk Reglement, geldig voor den tijd van één jaar."

Aangezien dit bindend besluit aangenomen is ter vervanging van dat, dat vervalt
op 15 November 1935 en de geldigheidsduur is vastgesteld op één jaar, is het van
kracht van 16 November 1935 tot en met 15 November 1936.

Hierin komen de volgende artikelen, betrekking hebbende op ziekenfondsen of
abonnementen voor.

Art. 22a. Door elke bijzondere afdeeling worden bepalingen vastgesteld, waaraan
eventueele in haar werkgebied op te richten ziekenfondsen of af te sluiten abon-
nementen zullen moeten voldoen.

Deze bepalingen behoeven, alvorens zij in werking kunnen treden, de goed-
keuring van het Hoofdbestuur ; bij niet goedkeuren door het Hoofdbestuur heeft
de afdeeling recht van beroep op dc algemeene vergadering.

De aanvrage om goedkeuring moet binnen een maand na het vaststellen der
bepalingen bij het Hoofdbestuur zijn ingekomen.

Ait. 22b. Het werkgebied der afdeeling, waarvoor de door haar vastgestelde-
bepalingen zullen gelden, wordt vastgesteld door het Hoofdbestuur, na ontvangen
advies van de betrokken afdeelingen.

Willen de door een afdeeling, overeenkomstig art. 22a, vast te stellen bepalingen
voor goedkeuring door het Hoofdbestuur in aanmerking komen, dan zullen zij
aan de volgende voorwaarden moeten voldoen :

Art. 1. In aansluiting aan art. 22a van het Huishoudelijk Reglement der Maat-
schappij worden door het Hoofdbestuur de navolgende bepalingen vastgesteld,
waarmede de door de afdeeling vast te stellen bepalingen niet in strijd mogen zijn.

Art. 2. Onder een ziekenfonds wordt verstaan : een verbintenis tusschen dieren-
artsen eenerzijds en vereenigingen of instellingen anderzijds, met het doel volgens
bij reglement vastgestelde voorwaarden diergeneeskundige hulp te verleenen respec-
tievelijk te verkrijgen.

Art. 3. Onder een abonnement wordt verstaan : een overeenkomst voor de
behandeling van dieren onder omschreven voorwaarden aangegaan tusschen een
dierenarts eenerzijds en een eigenaar van dieren anderzijds.

B. Voldoende medezeggingschap van den dierenarts, zoodat in het bestuur
van ieder ziekenfonds minstens één dierenarts moet zitting hebben.

C. Het verbod voor de leden van het fonds om andere hulp dan die van ge-
examineerde veeartsen in te roepen.

D. Vaststelling van een minimum bedrag per dier als vergoeding voor den
dierenarts.

A. Het verbod voor dengene, met wien een abonnement afgesloten wordt om
andere hulp dan die van geëxamineerde veeartsen in te roepen.

B. Vaststelling van een minimum bedrag per dier als vergoeding voor den
dierenarts.

C. De bepaling, dat een abonnement eerst dan van kracht wordt, indien het
ontwerp van dat abonnement is goedgekeurd door het afdeelingsbestuur.

Vergadering van 14 September. Deze vergadering werd bijgewoond door den
voorzitter van de Mij. voor Diergeneeskunde, professor Krediet. De voorzitter
bracht hulde aan de nagedachtenis van collega W. van der Burg. Collega Hui-
z.inga werd gefeliciteerd met zijn 40-jarig jubileum ; collega Veenbaas met de
behaalde doctorsgraad. De voorzitter deelde mede dat de afdeeling zich zal wenden
tot Minister en hoofdinspecteur, in verband met de willekeurige salarisverlagingen
in vele gemeenten, waarop Ged. Staten thans geen invloed meer kunnen uitoefenen.

Daarna volgde „mededeelingen uit de praktijk" van den heer Wigersma. Spreker
behandelde een zestal paarden bij één eigenaar, alle toonende een soortgelijk ziek-
tebeeld, (verhoogde pols, temp. en ademhaling, lichte koliekverschijnselen, slinge-
rende gang, slikbezwaren). Vijf van de zes paarden stierven. Na lang zoeken meende
spreker tenslotte de oorzaak gevonden te hebben, daar het drinkwater iets verhoogd
loodgehalte had. Later had hij reden om te twijfelen aan deze diagnose. Professor
Wester, in consult geroepen, vermoedde een virusziekte. Secties van de gestorven
paarden gaf geen oplossing. De diagnose staat voor spreker nog steeds niet vast.

Vervolgens werd overgegaan tot verkiezing van een afgevaardigde van de af-
deeling in het Hoofdbestuur, vacature Santema (niet herkiesbaar). Benoemd werd
collega S. Kingma.

Het bindend besluit inzake de tuberculose-bestrijding werd met algemeene
stemmen aangenomen en zal dus aan een referendum worden onderworpen. Het
tarief voor abortus-bestrijding werd vastgesteld op 40 cent per dier.

Tenslotte deed collega Zantinga nog een interessante mededeeling uit de
praktijk. Spreker constateerde abortus-Bang-infectie bij een tweetal paarden. De
verschijnselen waren : verhoogde temperatuur, stijve gang, kreupelheid, positieve
agglutinatie van het bloed.

Jaarverslag 1934 van de Militaire Veterinaire Vereeniging, Afdeeling
Militaire Paardenartsen der Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Bij het opmaken van dit eerste verslag is het mij een voldoening te mogen memo-
reeren, dat het in 1932 ingeleide contact tusschen de Militaire Veterinaire Ver-
eeniging en de Maatschappij voor Diergeneeskunde gevoerd heeft tot het stichten
van een bijzondere Afdeeling der Maatschappij, gevormd door actieve en oud-
paardenartsen, met een eigen afgevaardigde in het Hoofdbestuur. Hei nieuwe
Huishoudelijk Reglement van de Afdeeling Militaire Paardenartsen werd in haar
vergadering van 3 Februari 1934 vastgesteld en door het Hoofdbestuur den 2den
Juni 1934 goedgekeurd.

In verband met het oprichten van de Afdeeling had een bestuursverkiezing
plaats. Het nieuwe bestuur werd als volgt samengesteld : Dr. C. Brands voorzitter,
J. M. Hoogland vice-voorzitter en Dr. J. G. C. van Vloten secretaris-penning-
meester. Als afgevaardigde in het Hoofdbestuur werd aangewezen Dr. C. Brands.

Gedurende het afgeloopen jaar werden twee algemeene vergaderingen gehouden
te \'s Gravenhage en wel op 3 Februari en 6 October. Had op de eerste vergadering

in hoofdzaak een uitvoerige beschouwing plaats in verband met het toetreden als
Afdeeling tot de Maatschappij voor Diergeneeskunde, in de tweede vergadering
werden voornamelijk besprekingen gehouden in verband met de komende wijziging
der militaire pensioenwetten.

Daar de Officieren voor Gezondheid, Militaire Apothekers en Paardenartsen
reeds na een diensttijd van 30 jaren wegens langdurigen dienst op pensioen kunnen
worden gesteld — voor de andere officieren geschiedt zulks eerst na een diensttijd
van 40 jaren — verkeeren de paardenartsen dus in een zeer ongunstige positie
ten opzichte van de officieren niet tot het dienstvak van den geneeskundigen dienst
behoorende.

Een pensioen ten bedrage van 70 % van den grondslag, hetwelk wordt aangeduid
als „maximumpensioen" en niet meer mag bedragen dan ƒ 4000.—, kan door de
militaire paardenartsen bij hun ontslag ter zake van langdurigen dienst dus niet
worden bereikt en met het herziene bezoldigingsbesluit 1934 is die mogelijkheid
natuurlijk totaal uitgesloten.

1. aan de Maatschappij voor Diergeneeskunde onze belangen voor te dragen
en haar te verzoeken een adres aan den Minister te richten, waarin voor de paarden-
artsen de mogelijkheid van een billijk aantal voor pensioen geldende inkoopjaren
wordt gevraagd, welke niet dadelijk beginnen te tellen, doch b.v. eerst na een
diensttijd van 10 of 15 jaren.

2. contact te zoeken met kamerleden, hun onze wenschen kenbaar te maken
en hun te verzoeken onze belangen voor te staan.

3. zich in verbinding te stellen met de officieren van gezondheid en pharmaceuten
en hun te verzoeken in gelijken geest te handelen.

Genoemd adres werd den tgden November door het Hoofdbestuur van de
Maatschappij voor Diergeneeskunde aan den Minister verzonden. Op voorstel
van de officieren van gezondheid onderging het echter eenige wijziging en werd
in het adres niet van inkoopjaren gesproken. Aan den Minister werd verzocht het
reeds in 1932 geopperde denkbeeld te willen doen verwezenlijken, door de mogelijk-
heid te scheppen dat voor de paardenartsen hun voor pensioen geldende dienstjaren
door toevoeging van een billijk aantal dienstjaren wordt verlengd.

Ook door de officieren van gezondheid werd een verzoekschrift in gelijken geest
verzonden.

De finantieele toestand der Afdeeling is goed te noemen. Het kassaldo bedroeg
ƒ 136.21 j.

Op de algemeene vergadering der Maatschappij voor Diergeneeskunde werd
onze Afdeeling vertegenwoordigd door den heer Dr. van Vloten. Als plaats-
vervangend afgevaardigde werd gekozen de heer Dr. Stefels.

Er werd in het afgeloopen jaar slechts één wetenschappelijke voordracht ge-
houden, n.1. door den heer Dr. van der Pi.ank over : Gebruikswaardebepaling
van paarden.

Op 6 October vierde kolonel Ballangée zijn zestigjarig jubileum als paardenarts.
Op de vergadering, welke dien dag werd gehouden, werden zijn verdiensten door
den voorzitter herdacht, \'s Middags ging het bestuur kolonel Ballangée persoonlijk
gelukwenschen. \'s Morgens was van de militaire paardenartsen reeds een bloemen-
mand te zijnen huize bezorgd.

Ook aan collega van Heusden te Nijmegen, die op 25 Juli zijn veertigjarig
jubileum als dierenarts vierde, werden de gelukwenschen der Afdeeling aangeboden.

Dit jaarverslag zij ten slotte besloten met het uitspreken van de verwachting,
dat de Militaire Veterinaire Vereeniging Afdeeling Militaire Paardenartsen zich
\'ⁿ \'935 \'^{n een} stijgende belangstelling der leden zal mogen verheugen.

Moge het aantal leden der Afdeeling, hetwelk thans 15 bedraagt, in de naaste
toekomst grooter worden.

Leiden. Als onderdeel van het groote uitbreidingswerk werd in 1934 een aanvang
gemaakt met den bouw van de nieuwe varkensslaehthal met hangruimte, darm-
wasseherij en stal.

Aan het openbaar slachthuis werden in totaal geslacht 36000 dieren, tegen 40381
in 1933. Bij alle dieren ziet men een afneming van het aantal slachtingen. Het
aantal inspecties bedroeg in de stad 2905, waarvan 1949 bij slagers en vleesch-
warenverkoopers, 721 bij boden en schippers en 235 in de goederenloodsen der
Nederl. Spoorwegen. Het aantal slagerijen bedroeg 90, vleeschwarenwinkels 244
en vleeschwarenfabrieken 3. Bij deze inspecties werden afgekeurd 1562 K.G. versch
vleesch en 95 K.G. diverse vleeschwaren. Nadat eerst een kleine proeftijd was ver-
loopen, werd op 19 Maart met het destructiebedrijf te Overschie een contract
aangegaan tot 1 Jan. 1936.

Tuberculose kwam voor bij de op het slachthuis geslachte dieren ; koeien 56,78 %,
stieren 25,75%, graskalvercn 5,83%, vette kalveren 3,06% en varkens 11,67%.
Behalve de tuberculose komt ook dc cysticercosis in een hoog percentage voor.
Er werden n.1. gevonden levende exemplaren bij 98 runderen en 3 kalveren, afge-
storven parasieten bij 580 volwassen runderen en 12 kalveren.

Evenals elders is ook te Leiden de vleeschinvoer zeer toegenomen, n.1. van
925.158 K.G. in 1933 tot 1.432.846 K.G. in 1934.

Groningen. Het verslag vermeldt, dat de raad bij besluit van 5 Febr. het plan
tot uitbreiding goedkeurde en hiervoor ƒ 151.000 beschikbaar stelde. Deze uit-
breiding omvat o.m. den bouw van een nieuw voorkoelhuis, dc ombouw van het
oude voorkoelhuis tot koelhuis en een uitbreiding van de slachthal voor runderen
met een kleinveeafdeeling.

Het totaal aantal slachtingen bedroeg 51427, tegen 53595 in 1933. Het aantal
verrichte inspecties bedroeg 3450.

Tuberculose kwam voor bij 16,9% der runderen, en 4 % der varkens. Het
echinococcose-percentage bedroeg 1,8% bij runderen, 0,43% bij varkens, 0,15%
bij schapen en 10 % bij paarden.

Cysticerci werden gevonden in levenden toestand bij 12 runderen en 1 graskalf;
in afgestorven toestand bij 141 runderen en 5 graskalveren.

De invoer uit het binnenland bedroeg 488.040 K.G. vleesch en vet, tegen
438.235 K.G. in 1933. Het aantal slagerswinkels bedroeg in Gr. 186, in de buiten-
gemeenten 21.

In eerste beroepsinstantie heeft voor de rechtbank te Rotterdam, aldus de
„N. R. Ct.", een principieele zaak gediend, betrekking hebbende op de interpretatie-
mogelijkheden van de Vleeschkeuringswet.

Aan een koopman te Vlist was ten laste gelegd, dat hij 5 Febr. j.1. te Bergambacht
op den openbaren weg door een zekeren A., anders dan ter naleving van
eenig wettelijk voorschrift, heeft doen vervoeren 30 K.G. door zouten verduurzaamd
spek, althans anders dan door afkoeling verduurzaamde deelen van een geslacht
varken, terwijl het voor dat verduurzamen aangewende vleesch niet krachtens
de VI.wet was goedgekeurd. De kantonrechter te Gouda had verdachte van deze
overtreding vrijgesproken, tegen welke uitspraak de ambtenaar van het O. M.
appèl had aangeteekend.

Verdachte gaf de feiten toe. De bakker A. had in opdracht van hem het spek
gehaald om te rooken, wat alleen in een bakkerij geschieden kan. Het varken,
waarvan het spek afkomstig was, was 10 Dec. van het vorige jaar geslacht; 4 dagen

tevoren had verdachte aangifte gedaan van het voornemen van deze huisslachting.
In de gemeente Vlist is geen keuring voor huisslachting ingesteld.

Als getuige trad op collega Slager uit Schoonhoven, die op de moeilijkheid
van deze kwestie wees, en zich afvroeg, of dit vleesch, dat voldoende gezouten was
en dus tot vleeschwaren moest worden gerekend, onder de wet valt.

Voor vleeschwaren, zoo zei collega Slager ongeveer, mag alleen worden gebruikt
vleesch, dat voldoet aan het bepaalde bij Kon. Besl. vastgesteld op grond van art. 2
van de VI.wet. Deze bepaling gewaagt van „vleesch, goedgekeurd volgens de wet".
Beteekent dit nu „vleesch, dat volgens de wet is goedgekeurd ?" Of wordt er mee
bedoeld : gekeurd, in tegenstelling met voorwaardelijk goedgekeurd, afgekeurd,
enz.? In het eerste geval behoeft het niet meer te worden gekeurd (art. 6a). In
het tweede geval echter wel. Als dit spek er niet onder valt, en verdachte dus wordt
veroordeeld, dan is er een tegenstelling tusschen art. 35, lid 4, van de VI.wet en
veroordeeling op grond van dit artikel, mag derhalve verdachte vleesch van een
huisslachting vervoeren om vleeschwaar van te laten maken.

Zou artikel 40 niet slaan op dit vleesch, dan zou dus ieder vleeschwaren mogen
verkoopen — slagers ook — en komen vleeschwaren in den handel van niet-gekeurd
vleesch.

Op een vraag van den president, of wel is gebleken van misbruik, antwoordde
Slager, dat niet kan worden gecontroleerd, of het vleesch van niet-gekeurde huis-
slachtingen niet in den handel komt. In Friesland zijn alle slachtingen aan keuring
onderhevig, dus daar is het iets anders.

Het O. M. was van oordeel dat hier geen sprake was van overtreding en eischte
bevestiging van het vrijsprekend vonnis.

De verdediger hield daarna zijn pleidooi en zeide o.m. het volgende : verdachte
is blijkbaar vervolgd ter zake van het vervoeren van vleeschwaren, die niet zijn
samengesteld uit goedgekeurd vleesch. Art. 40 der VI.wet stelt o.m. strafbaar het
vervoeren van vleeschwaren, die zijn bereid in strijd met de voorschriften van den
algemeenen maatregel van bestuur van 13 Sept. 1924, Stbl. 448. Art. 7 van dit
K. B. schrijft nu voor, dat voor het verduurzamen van vleesch, dat verduurzaamd
wordt vervoerd, geen ander vleesch dan dat goedgekeurd is krachtens de wet, mag
worden aangewend. De kantonrechter heeft overeenkomstig het door verdachte
aangevoerde verweer aangenomen, dat onder de woorden „vleesch, goedgekeurd
krachtens de wet" moet worden verstaan, vleesch, waarvoor goedkeuring krachtens
de wet is vereischt en dat goedgekeurd is.

Deze uitleg is logisch en past in het systeem van de wet. Immers de VI.wet heeft
in art. 6a de huisslachtingen aan de keuring onttrokken. Genoemd K. B. strekt
tot uitvoering van de VI.wet, en het zou wel zeer vreemd zijn, indien dit K. B.
onder zijn werking zou gaan betrekken een categorie vleesch, die juist door de wet
is uitgesloten.

Gaat men mee met de opvatting van den ambtenaar van het O. M., dan krijgt
men de toestand, dat voor vleeschwaren een strengere maatstaf zou worden aan-
gelegd dan voor vleesch. Het vleesch van een huisslachting afkomstig zou wel als
vleesch mogen worden genuttigd en vervoerd, maar niet als grondstof voor vleesch-
waar mogen dienen.

Nu is vleeschwaar, blijkens art. 2, sub b, van de wet, elk verduurzaamd vleesch,
tenzij dit door afkoeling geschiedt. Gerookt of gezouten spek en ham en worst
vallen alle onder vleeschwaar. De huisslachtingen dienen, om de menschen ten
piattelande gedurende den winter te laten eten van hun eigen varken. Dit wordt
nu door de opvatting van het O. M. onmogelijk gemaakt, immers de arbeider,
die zijn eigen varken slacht, heeft geen koelcel — de eenige wijze van verduurzamen,
die ook volgens het O. M. geoorloofd is — en mag het niet vervoeren ten einde
het vleesch te doen rooken. Daar het rooken in een bakkerij dient te geschieden
en ten piattelande ook steeds geschiedt, moet het vervoerd worden tenzij de huis-
slachting door een bakker geschiedt. Practisch blijven dan als geoorloofde huis-

slachtingen alleen die over van zoodanige groote gezinnen, dat zij het varken in
een paar dagen in hun geheel kunnen opeten, en huisslachtingen van bakkers.

Ook de wet zeil, aldus ging pleiter voort, geeft duidelijk te kennen, dat het ver-
onderstelt, dat rooken bij bakkers van spek, dat door huisslachting verkregen is,
geoorloofd is. In art. 35, sub 4, wordt juist het algemeene vervoerverbod ten aanzien
van vleesch, dat verduurzaamd wordt, opgeheven, als het bij een bakker gebracht
moet worden om te laten rooken. Nu wordt in den regel het vleesch niet direct
gerookt, maar eerst gezouten. Door het zouten wordt het vleeschwaar (art. 2, sub b)
en zou dan, vraagt pleiter, voor die vleeschwaar iets anders gelden dan voor het
vleesch en dit getroffen worden door het vervoerverbod van art. 7 van het K. B. ?

Volgens het O. M. krijgt men dan dit, dat men versch spek, dat de huisslachter
wil rooken, wel mag vervoeren, maar gezouten spek, dat de huisslachter wil rooken,
niet mag vervoeren. De moeilijkheid is gelegen in de mogelijkheid tot het consta-
teeren van fraude. En daarom dienen, volgens pleiter, andere maatregelen te
worden genomen. Een gemeentelijke verordening b.v. of men verandere de wet
en voere een appart stempel in voor huisslachtingen. Anders krijgt men, dat men
vleesch wel naar den bakker zou mogen vervoeren, maar het niet mag terughalen
— omdat het dan gerookt en dus vleeschwaar is geworden.

De kantonrechter heeft hier de juiste oplossing gevonden door te beslissen, dat de
bedoeling van het K. B. is geweest, om alleen het vervoer van ongekeurd, aankeuring
onderworpen, vleesch te verbieden. Daarvoor heeft het vervoerverbod ook zin.

B. en W. van Hillegersberg hebben van Ged. Staten, aldus bericht de V. en
VI.handel, een schrijven ontvangen, waarin er op wordt aangedrongen met Rot-
terdam een regeling te treffen inzake het keuren van vleesch en vee.

Zooals bekend is, maakt Hillegersberg gebruik van de Rotterdamsche dienst
voor de keuring van vee en vleesch. De oude regeling die ongeveer Augustus afliep,
is niet vernieuwd, omdat men van Hillegersbergsche zijde een goedkooper contract
wenschte. Het gemeentebestuur stelde daarom kort geleden een nieuwe regeling
voor, doch deze stuitte op de onwil van de plaatselijke slagers.

Gedep. Staten van Zuid-Holland hebben nu het gemeentebestuur van Hillegers-
berg aangewezen om met de overige Rotterdamsche randgemeenten in overleg
te treden, om zoodoende gezamenlijk een regeling te brengen, waardoor het mogelijk
zal zijn, dat een gemeenschappelijk gebruik van het Rotterdamsche slachthuis
tot stand komt. B. en W. van Hillegersberg hebben bereids toezegging gedaan,
met de belangen der plaatselijke slagers rekening te zullen houden. de G.

Koninklijk Besluit van den 5den October 1935, tot wijziging van het
herhaaldelijk gewijzigd Koninklijk Besluit van den 25sten April 1922,
Staatsblad No. 219, ter uitvoering van artikel 2 der Veewet; Staatsblad
No. 594.

Art. i. In Ons besluit van den 25Sten April 1922 (Staatsblad No. 219), ter uit-
voering van artikel 2 der Veewet, zooals dit herhaaldelijk is gewijzigd, laatstelijk
bij Ons besluit van den 29sten December 1933 (Staatsblad No. 777), worden de
navolgende wijzigingen aangebracht :

IV. In het eerste lid van artikel 8 wordt ,,a, b en c" vervangen door : ,,a, b, c en j ".

V. In het tweede lid van artikel 8 wordt „onder ƒ" vervangen door : „onder g".

VI. Boven het bepaalde onder § 3 van Titel II wordt ingevoegd : „Artikel 14".

VIII. Boven het bepaalde onder § 5 van Titel II wordt ingevoegd : „artikel 18".

Art. 21. De adspirant-Rijkskeurmeesters zijn rechtstreeks onder de inspecteurs-
districtshoofden of onder een Rijkskeurmeester werkzaam.

De Directeur wijst hun een standplaats aan. Zij verrichten de werkzaamheden,
hun opgedragen door den directeur of door den ambtenaar, onder wien zij werk-
zaam zijn gesteld."

Art. 2. Dit besluit treedt in werking met ingang van den tweeden dag na dien
van zijn afkondiging.

Onze Minister van Landbouw en Visschcrij is belast met de uitvoering van dit
besluit, hetwelk in het Staatsblad zal worden geplaatst en in afschiift zal worden
gezonden aan den Raad van State en aan de Algemeene Rekenkamer.

Dit tijdschrift bestaat nu ruim vier jaar. Het wordt uitgegeven te Aberdeen
(Schotland), onder directie van ,,the imperial agricultural bureaux council, the
medical research council, en the Reid library, door John Boyd Orr (Imperial
Bureaux of Animal Nutrition, Aberdeen) en Harriette Chick (Lister Institute,
London). (De derde redacteur, John James Rickard Macleod, overleed in
Maart 1935).

In de „Editorial Note" bij de inhoudsopgave van Volume 4, wijst de Redactie
er op dat, door de zich steeds uitbreidende literatuur over „Voeding", de afleve-
ringen steeds grooter moeten worden. Desniettegenstaande is de abonnementsprijs
niet verhoogd; deze bedraagt per Volume £ i,i_s. Toch zal het waarschijnlijk op
den duur noodig zijn die prijs te verhoogen.

Het tijdschrift bevat in hoofdzaak referaten ; alleen aan het begin van elke (drie-
maandelijkse) aflevering vindt men een origineel artikel. Daar men alles wat
verschijnt op het gebied van voeding, vitamines, enz. er in aangegeven vindt, (be-
langrijke zaken uitgebreid, minder belangrijke korter gerefereerd, of alleen vermeld),
voldoet dit tijdschrift werkelijk aan een behoefte en is het ,,up to date".

Het is dan ook geen wonder dat het aantal abonné\'s, niet alleen in Engeland
maar ook in het buitenland, steeds toeneemt.

Het adres van het tijdschrift is : F. C. Kelly, Ph. D., Secretary ; Reid Library,
Rowett Institute, Aberdeen, Scotland. Vr.

De Nederl. Vereeniging voor Microbiologie zal hare wintervergadering houden
op Zaterdag 23 November a.s., v.m. half elf uur, in het Hygiënisch Laborato-
rium, Catharijnesingel 59, te Utrecht.

Dr. T. Folpmers : Vergelijkende resultaten, verkregen met oppervlaktewater in
verschillende reinigingsstadia door vervanging van pepton door glutaminezuur
enz, bij de Eijkmanproef.

Dr. W. A. Collier : Die Pneumokokkenimmunitat der weissen Maus bei
Pneumonie und Sepsis.

Dr. T. Y. Kinoma Boi.tjes : Een bij microörganismen tot nu toe onbekende
wijze van vermeerdering.

Het boek van Prof. Wester : Orgaanziekten bij de groote huisdieren, is ver-
schenen bij : Drukkerij J. v. Boekhoven, Utrecht.

S. Loman, aangesteld tot Militair Paardenarts der 2de klasse, bij het Koninklijk
Nederlandsch-Indisch Leger.

G. P. Frets, Erfelijkheid. Amsterdam, De Arbeiderspers, 1935. 8^. 238 blz. m.
afb. ƒ 2.90

H. van Laar, Zieke aquarium-visschen. Amsterdam, De Arbeiderspers, 1935.
8°. 102 blz. m. afb. ƒ 1.25

H. S. Frenkel en G. M. van Waveren, Over het kweeken van mond- en klauw-
zeersmetstof op huidexplantaten van runder- en schapenembryo\'s. Infectie- en
immunisatieproeven met het in vitro gekweekte mond- en klauwzeervirus. \'s Gra-
venhage, Alg. Landsdrukkerij, 1935. 8°. 18 blz. ƒ 0.50

Vakjaarboeken H. Thauvoye, Voedingsnijverheid. I. 2e uitg. Brussel, H. Thauvoye,
[1935]. 8°. 208 blz. " fr. 26.—

I. Pluimveeteelt, kleindierfokkerij, eieren, gevogelte, voedsel en materiaal voor
pluimveeteelt.

Verslag van de handelingen van het Kon. Ned. Landbouw-comité over het jaar
1934. \'s Gravenhage. 1935. 4°. 72 blz.

Hondsdolheid. Gepubl. deur die Sekretaris van Volksgesondheid en die Direkteur
van veeartsenijdiens. Pretoria, Die Staatsdrukker, 1935. 8°. 20 blz. met 4 afb.

Verslag omtrent den toestand en de exploitatie van het openbaar slachthuis en
omtrent den dienst der vee- en vleeschkeuring te Haarlem en omliggende gemeenten
over 1934. [Door F. P. Keyserj. Haarlem. 1935. 8". 23 blz.

Verslag van de slachtplaats te Utrecht over 1934. [Door J. P. van der Slooten].
Utrecht. 1935. 8°. 23 blz.

Verslag van de veemarkt en het abattoir en den keuringsdienst van slachtdieren,
vleesch en vleeschwaren te Amsterdam over 1934. [Door J. G. A. Iieeser]. Amster-
dam, Stadsdrukkerij, 1935. Gr. 8°. 39 blz.

Verslag over den landbouw in Nederland over 1934. \'s Gravenhage, Alg. Lands-
drukkerij, 1935. 8°. ƒ 1.—

Friesch rundvee-stamboek 1935. Afl. 86. Leeuwarden, N. Miedema en Co., 1935. 8°.

Chr. J. A. Kerstens, Microscopisch onderzoek van vleeschwaren. Proefschrift
aan de Veeartsenijkundige Faculteit. Utrecht, Schotanus en Jens, 1935, 8°. 192
blz. m. io fig. op 5 pl.

M. Tondi, Fratture, fessure, diastasi nei nostri animali domestici. Matino, tip.
D. Siena, 1935. 8°. 44 p.

G. Patella, La macellazione elettrica degli animali. Brevetto industriale in corso.
Frosinone, C. Stracca, 1934. 8°. 30 p.

G. A. d\'Agostino, Utilizzazione dei residui della fabbricazione dell\'essenza
d\'arancio nell\'alimentazione del bestiame. Laureana di Borrello, tip. B. Trimarchi,
\'935- 8°. 40 p.

Elevage et exploitation du porc par les conseillers de zootechnie de 1\'Etat. 2e éd.
Brasschaat, Impr. De Bièvre, [1935]. 126 p. av. fig. et plan. fr. 10.—

C. P. Leblond, Recherches histochimiques sur la localisation et le cycle dc la
vitamine C (facteur antiscorbutique) dans l\'organisme. Laval, Impr. Barneoud,
1934. 8°. 171 p. av. 37 fig. et 6 tab.

Annual report of the Massachusetts Agric. Exp. Station for the year ending No-
vember 30, 1934. Amherst, State College, 1935. 8°. 84 p.
Massachusetts Agr. Exp. Stat. Bull. no. 315.

H. van Roekel, A study of variation of Salmonella pullorum. Amherst, State
College, 1935. 8°. 60 p. w. 70 fig.

J. S. Huxley, Problems in experimental embryology. London, Oxford Univer-
sity Press, 1935. 8°. 17 p.

M. Cran, Making the dovecote pay. London, Jenkin, 1935. 8°. 92 p. w. ill. Sh. 2.6
j. Johnston, The Australian handbook of meat inspection. London, Bailliere,
Tindall and Cox, 1935. 8°. 248 p. Sh. 15.—

W. Shumway, Introduction to vertebrate embryology. A textbook. 3d ed. Wiley,
Chapman and Hall, 1935. Gr. 8°. 390 p. Sh. 20.—

Pig breeders\' annual and year book of the National Pig Breeders\' Association for
1935—>936. Vol. 15. London, Nat. Pig. Breeders\' Ass., 193^. Kl. 8°. 265 p. Sh. 2.6
Thompson\'s elementary veterinary science. 5th ed. Rev. by A. C. Duncan. London,
Bailliere, Tindall and Cox, 1935. Kl. 8°. XVI 466 p. w. 35 ill. and 49 pi. Sh. 10.6
E. Gunn, Farm buildings, new and adapted. London, H. C. Long, 1935. 8°.
84 p. Sh. 5.—

Ergebnisse der Biologie. Hrsg. von K. von Frisch, R. Goldschmidt u. a. Red. von W.
Ruhland. Bd. 12. Berlin, J. Springer, 1935. Gr. 8°. 573 S. m. 135 Abb. M. 6i.6o
Medicus [Pseud. von M. Schilling], Anleitung zur chemischen Untersuchung des
Harns. Gemeinverst. dargest. 2te Aufl. Leipzig, Schwabe, 1935. Kl. 8°. 30 S. m.
Abb. M. 0.70

G. Rau, Die Beurteilung des Warmblutpferdes. Berlin, P. Parey, 1935. Gr. 8°.
62 S. m. Abb. M. 3.—

R. Neunzig, Fasanen und anderes Ziergeflügel. Haltung, Pflege und Zucht.
Leipzig, Hachmeister und Thal, 1935. Kl. 8°. 56 S. m. 33 Abb. M. 0.35

Milchwirtschaft von A—Z- Handlexikon der Molkereipraxis. Tl. 1—4. Kempten,
Deutsche Molkerei-Zeitung, 1935. 8°. 458 S. M. 9.—

Tl. 1. M. Schulz, Chem.-bakt. Wörterbuch, Warenkunde und gesetzliche Bestim-
mungen.

Tl. 2. H. Mehlhose, Molkereitechn. Auskunftsbuch sowie Sammlung der wich-
tigsten techn. Tabellen und Normen.

Tl. 3. Luftschutz in Molkereien. Bearb. von M. Schulz und H. Mehlhose.
Tl. 4. Bezugsquellen-Nachweis, Schutzmarken. Bearb. von der Deutschen Mol-
kerei-Zeitung.

O. Röder und E. Berge, Chirurgische Operationstechnik für Tierärzte. 3te
Aufl. Berlin, P. Parey, 1935. 8°. VII 210 S. m. 124 zum groszen Tl. färb. Abb.

Nährwert, Entstehung, Frischhaltung, Kennzeichnung u. s. w. M. e. Anhang :
Die Eierverordnung vom 17. März 1932, 17. Mai 1933 und 8. Juni 1934. 2te Aufl.
Berlin, Pfenningstorff, [1935]. Gr. 8°. 160 S. m. 149 Abb. M. 2.50

unter Berücksichtigung der neuesten Fütterungs- und Haltungsbedingungen.
Ehemals hrsg. von B. Blancke und A. Croce. iote Aufl. Berlin, Pfenningstorff, [1935].
Gr. 8°. 96 S. m. 60 Abb. M. 1.50

W\'. Kupsch, Künstliche Brut und Aufzucht des Geflügels. Vollst. Ausg. (Tl. 1
und 2 zus.). Berlin, Pfenningstorff, [1935]. Gr. 8°. 96, g6 S. m. Abb. M. 3.—

K. Teichert, Chemisches Hilfsbuch für den Molkereipraktiker. 2te Aufl. Hildes-
heim, Molkerei-Zeitung, 1935. Gr. 8°. 164 S. M. 2.50
Gesetze und Verordnungen über die Milchwirtschaft. Eine Sammlung der zum Neu-
aufbau der dt. Milchwirtschaft erlassenen Gesetze und Verordnungen. M. 1 vier-
farb. Wandkarte mit Abgrenzung der Milchwirtschafts- und Milchversorgungs-
verbände. 4te Aufl. Hildesheim, Molkerei-Zeitung, 1935. 8°. 303 26 S. M. 4.—

F. Hager, Die Schlachtvieh- und Fleischbeschau. Reichs- und bayer. Landes-
vorschriften. Textausg. mit Anm. und Sachverz. München, W. König, 1935. 8°.
248 S. M. 3.60

H. Knöll, Bakteriologie für jedermann. Eine Einführung in bakteriol. Arbeiten
mit einfachsten Mitteln. 2te Aufl. Stuttgart, Franckh, 1935. 4⁰. 47 S. m. 75 Abb.
im Text. M. 3.20

St. Taussig, Die Milchleistungsprüfungen in den verschiedenen Ländern.
Berlin, P. Parey, 1935. 4°. 144 S. m. 1 Kte. M. 12.60

A. Fischer, Die Klauenpflege des Rindes. Eigene Untersuchungen und kritische
Betrachtungen. 2te Aufl. Hannover, M. und H. Schaper, 1935. Gr. 8°. 59 S. m.
26 Abb. M. 2.—

G. Flückiger und E. von Waldkirch, Eidgenössische Tierseuchengesetzgebung.
Kommentar zum Bundesgesetz betr. die Bekämpfung von Tierseuchen vom 13.
Juni 1917 u. s. w. [2te Aufl.]. Bern, Huber, 1935. 8°. 192 S., 14 Vordrücke. M. 4.80

M. Klopstock und A. Kowarski, Praktikum der klin., ehem., mikroskop. und
bakteriol. Untersuchungsmethoden, iite Aufl. Berlin u. s. w., Urban und Schwar-
zenberg, 1935. 8°. VIII -)- 568 S. m. 60 Abb. im Text und 25 färb. Taf. M. 11.50
V. Schilling, Anleitung zur Diagnose im dicken Bluttropfen. 4te Aufl. Jena,
G. Fischer, 1935. 8°. VIII 55 S. m. 13 Abb. im Text und 2 färb. Taf. M. 3.—
V. Franz, Der biologische Fortschritt. Die Theorie der organismengeschicht-
lichen Vervollkommnung. Jena, G. Fischer, 1935. 4⁰. V 82 S. m. 50 Abb. M. 3.80

H. Miessner und G. Schoop, Veterinärhygiene mit Anleitung für die hygienischen
Uebungen. Hannover, M. und H. Schaper, 1935. 8°. VIII 190 S. m. 87 Abb.
im Text. M. 11.50

K. Seidel, Die Krankheiten des Kaninchens. Berlin, R. Schoetz, 1935. 8°. 106
S. m. 52 Abb. M. 2.80

M. Gundel, Die ansteckenden Krankheiten, ihre Epidemiologie, Bekämpfung
und spezifische Therapie. Leipzig, G. Thieme, 1935. Gr. 8°. 641 S. m. 25 Abb.

B. Malkmus, Handbuch der gerichtlichen Tierheilkunde. 4te Aufl. Bearb. von
Th. Oppermann. M. path.-anat. Beiträgen von A. Olt. Hannover, M. und H. Schaper,
1935. 8°. XV 540 S. m. 9 Abb. M. 30.—

Deutscher Veterinär-Kalender für 1936 und 1937. Jg. 37. Hrsg. in 2 Tin. von R.
Schmaltz■ Berlin, R. Schoetz, 1935. Kl. 8°. XX 4- 368 S. m. Tagesnotizbuch,
188 S. M. 6.—

Atlas zum Anhang I der Heeresveterinärvorschrift. Berlin, Bergmann Kunst-
druck, 1935. 4⁰. M. Abb.

K. Hinsbf.rg, Medizinisch-chemische Bestimmungsmethoden. Tl. 1. Berlin,
J. Springer, 1935. 8°. 93 S. m. 29 Abb. M. 4.80

E. Woerman, Standort, Betriebsformen und Ausdehnungsmöglichkeiten der
deutschen Schafhaltung. Berlin, P. Parey, 1935. 4°. 90 S. m. 22 Abb. u. 1 färb. Kte.

A. Sciuchetti, Ein Beitrag zur genetischen Analyse der schweizerischen Braun-
viehrasse. Zürich, Art. Inst. Orell Füssli, 1935. Gr. 8°. 15 S. fr. 2.50
Aus : Archiv der J. Klaus-Stiftung f. Vererbungsforschung u. s. w.

E. Merck\'s Jahresbericht über Neuerungen auf den Gebieten der Pharmakotherapie
und Pharmazie. Jg. 48, 1934. Darmstadt. 1935. 8°.

A. Damen, Tierexperimentelle Untersuchungen über die Verträglichkeit des
intravenös anwendbaren Dijozol. Inaug.-Diss. Köln. 1934.

H. Düster, Ueber den Einfluss autolysierter Knochenmarkextrakte auf das
Blutbild bei Kaninchen. Inaug.-Diss. Köln. 1934.

R. Frank, Vergl. Untersuchungen über die Wirkung des Suprarenins und einiger
suprareninverwandter Präparate auf den experim. erzeugten Bronchialkrampf
von Meerschweinchen und Katze. Inaug.-Diss. Erlangen. 1934.

H. Kindler, Versuche über die Komplementbindung nach Witebsky, Klingen-
stein und Kuhn bei tuberkulös infizierten Tieren. Inaug.-Diss. Breslau. 1934.

J. Levensons, Die Ammoniakbestimmung im Kaninchenblut vor und nach der
Darreichung von verschiedenen Substanzen. Inaug.-Diss. Basel. 1935.

K. H. Osterhage, Experimentelle Hauttuberkulose beim Kaninchen. Inaug.-
Diss. Giessen. 1935.

E. A. Schütte, Ueber das Verhalten von Enzymen im Hühnerei während der
Bebrütung. Inaug.-Diss. Berlin. 1935.

K. Schwiering, Das Wickrather Gestüt, seine Zuchtrichtung und die Entwick-
lung der Rheinischen Kaltblutzucht. Inaug.-Diss. Jena. 1935.

K. Julius, Die Verwertung des Schweines im Fleischereigewerbe und bes. Be-
rücksichtigung des Frischfleischverkaufes und der Rohwurst-Fabrikation. Inaug.-
Diss. Leipzig. 1934.

H. Marif.nhagen, Physiologische Untersuchungen als Grundlagen zur Prüfung
der Fleischgüte. Inaug.-Diss. Berlin. 1935.

L. Nagel, Die Erbwertbestimmung und ihre praktische Anwendung in der
Rinderzucht untersucht an den Stammherden der Herrschaft Zellun. Inaug.-Diss.
Breslau. 1935.

K. Hartmann, Ein Beitrag zur Frage der Arbeitsleistungsprüfungen von Pferden.
Inaug.-Diss. Breslau. 1935.

R. Bachmann, Ueber die Sensibilisierung von Kaninchen mit menschlichem
Blutserum. Inaug.-Diss. Leipzig. 1935.

Rowntref. bemerkte dat patiënten met diabetes insipidus, na behandeling met
pituitrine, niet meer hun tevoren gebruikte, groote hoeveelheden water konden
verdragen, en na drinken van 8 a 10 liter last hadden van hoofdpijn, misselijkheid,
vermoeidheid en evenwichtsstoornis. Hij noemde dat watervergiftiging ; ook bij
dieren kon hij die opwekken.

In fabrieken waar arbeiders lang aan hooge temperaturen blootstaan en daar-
door veel water drinken, gebruiken zij zouttabletten om misselijkheid te voorkomen.

Helwig, Schutz en Curry *) vermelden een doodelijk geval : een patiënt wien
na cholecystectomie 9 liter water rectaal werd toegediend, stierf na 30 uur, onder
krampen. Bij de sectie werd acuut hersenoedeem als doodsoorzaak vastgesteld.
Bij jonge konijnen werden, na rectale watertoediening, dergelijke gevolgen gezien.

(Bij darmspoelingen met groote hoeveelheden water zal men met het boven-
staande rekening moeten houden; zie ref. in afl. 17, 1 Sept. 1932, blz. 1081.
Ref.). Vr.

¹) The Journal of the Amer. med. Ass. 1935, No. 18. Ref. N.T.v.G. 1935, III,
No. 30.

Op 25 October 1.1. bracht H. K. H. Prinses Juliana een bezoek
aan eenige instellingen der Universiteit te Utrecht, vergezeld van
Jkvr. de Brauw, hofdame en Baron Baud, kamerheer.

Na een bezoek aan het op de „groote weide" nieuwgebouwde labo-
ratorium voor Vergelijkende Phvsiologie (Prof. Jordan) begaven
H. K. H. en haar gevolg zich te voet, vergezeld van den heer s\' Jacob,
President Curator, Baron van Wijnbergen, Curator, Baron de Geer
van Jutphaas, Secretaris van het College van Curatoren, Prof. Voll-
graff, Rector Magnificus en Prof. Baart de la Faille, Secretaris
van den Senaat, te circa kwart over elf naar het Anatomisch Instituut
onzer Faculteit. Een groep studenten hier opgesteld juichte H. K. H.
toe bij hare aankomst op het terrein. In dit gebouw waren alle facul-
teitsleden bijeengekomen. H. K. H. werd ontvangen door Prof. Krediet,
waarna de faculteitsleden haar werden voorgesteld. Het gezelschap
maakte een rondgang langs de in de hal opgestelde anatomische ver-
zameling en vertoefde enkele oogenblikken in de zoo voortreffelijk
ingerichte zaal voor practische anatomische oefeningen. Begeleid door
Prof. Roos, Voorzitter der Faculteit, ondernam H. K. H. vervolgens
een wandeling over het verdere terrein. Bij de overgang der Poortstraat
stond een dichte menigte schoolkinderen en belangstellenden, die de
Prinses met luiden jubel begroetten.

Aan de hand van een H. K. H. aangeboden keurige situatie-teekening
der gebouwen kon de Faculteitsvoorzitter het doel van elk dezer aan-
geven. De stoet richtte zich eerst naar de Kliniek van Prof. Hartog,
onderweg door groepen studenten met een kernachtige heilwensch
begroet. Daar werden de verschillende operatiezalen onder voorlichting
van Prof. Hartog bezichtigd, de werking der travail-bascule gedemon-
streerd, terwijl een bezoek aan de keurig ingerichte geheel gevulde
stal ook blijkbaar zeer ten genoege der hooge bezoekster uitviel.

Men richtte zich vervolgens naar het Pathologisch Instituut, waar
Prof. Schornagel H. K. H. rondleidde. In de collegezaal teekende
H. K. H. in het z.g. „Vreemdelingenboek", aangelegd bij een bezoek
van wijlen Prins Hendrik in 1911 aan de toenmalige Veeartsenij-
school. Haar naam „Juliana" treft men daar nu te midden van de
LXII 77

namen en handteekeningen van de tallooze geleerden en buitenlanders
van beteekenis die de Faculteit bezochten. Een door den heer Witmans
keurig gecalligrafeerde bladzijde houdt de herinnering aan dit bezoek
bewaard. Geruimen tijd vertoefde Prinses Juliana in het museum
waarna op de groote practicumzaal nog een overzicht werd gegeven
van het vervaardigen van microscopische praeparaten, terwijl talrijke
vergrootingen van micro-photo\'s en andere afbeeldingen de aandacht
vroegen.

De voor het bezoek beschikbare tijd spoedde ten einde, men keerde
terug naar de auto\'s die op het voorterrein waren voorgereden. H. K. H.
nam afscheid na haar dank, die zij reeds elk der instituut-leiders had
betuigd, andermaal te hebben uitgesproken voor hetgeen zij mocht
bezichtigen.

Prinses Juliana bezocht vervolgens de Universiteitsbibliotheek en
na de lunch ten huize van den Commissaris der Koningin te hebben
gebruikt was zij dien middag tegenwoordig bij de in gebruikneming
van het laboratorium voor Phvsiologische Chemie (Prof. Ringer) aan
de Vondellaan.

Het bezoek werd besloten met een kort verblijf in het Stads- en
Academisch Ziekenhuis.

Het is gepast ook te dezer plaatse dank uit te spreken voor het zoo
gewaardeerde bewijs van belangstelling van Hare Koninklijke Hoogheid
in de instellingen ten dienste van het diergeneeskundig onderwijs.

Uit de Kliniek voor kleine Huisdieren der Rijksuniversiteit te Utrecht.
Dir. Prof. Dr. A. KLARENBEEK.

TOEPASSING VAN CITOPOGEEN IN DE DERMATOLOGIE
EN DE WONDBEHANDELING BIJ HET KLEINE
HUISDIER

Door de Blieck en Jansen *) werden bij een vergelijkend onderzoek
van verschillende ontsmettingsmiddelen, zeer goede uitkomsten ver-
kregen met Citopogeen. Dit zeephoudende desinfectans had tegenover
Colistammen een krachtiger werking dan andere zeephoudende pre-
paraten, zoals lysol, lysoform en therapogeen ; zelfs was de werking
beter dan die van Carbol (Carbolcoëfficiënt meestal ongeveer 1.5).
Citopogeen had daarbij het voordeel niet prikkelend te werken en niet
giftig te zijn. De verschillen tussen Citopogeen en de andere des •
infectantia t.o.v. Colistammen waren zo groot, dat er alle reden
bestond dit preparaat ook in de kliniek toe te passen. Daardoor konden
dan ook de andere eigenschappen, die naast de desinfecterende,! de
waarde van het middel ten slotte bepalen, worden beoordeeld. De
gegevens hier neergelegd werden gedurende het laatste half jaar ver-
zameld, deels bij proefdieren en deels bij patiënten.

De werking van Citopogeen werd daarbij in hoofdzaak nagegaan in
verband met huidtherapie en wondbehandeling.

i. Op de normale huid van hond en kat werd de huidprikkeling door
Citopogeen onderzocht. Daartoe werden proefdieren geheel inge-
wreven met oplossingen al of niet in verbinding met andere middelen.
Achtereenvolgens werden toegepast : 1—10% waterige oplossingen,
5—10% oplossingen in een neutrale olie (Oleum Sesami) en een
liniment bestaande uit 1 Citopogeen, 1 Sapo kalinus en 2 Spiritus
methylatus. Het olie-mengsel werd samengesteld, aangezien dergelijke
huidsmeersels, waarbij een neutraal vloeibaar vetconstituens wordt
gebruikt en waardoor een langdurige werking en een geringe resorptie
* wordt gewaarborgd, zeer veel worden toegepast. Het derde smeersel
is een wijziging van eenz.g. lysol-zeep-spiritus liniment, inde kleine huis-
dier-dermatologie huidliniment, dat vooral als voorkuur waarde heeft.

Het bleek, dat bij herhaald inwrijven van deze middelen de normale
huidfunctie bij hond en kat niet werd gestoord ; in het laatste geval
werd alleen de waterige oplossing toegepast, aangezien bij de kat nooit
een oliesmeersel voor algehele huidbehandeling wordt toegepast.
Een verandering der huidsensibiliteit scheen niet op te treden ; huid-
afschilfering („roos") werd een enkele keer opgemerkt bij gebruik
van het zeep-spiritusliniment. Dit laatste laat zich echter door de
samenstelling zeer goed verklaren en wordt niet door de Citopogeen
veroorzaakt.

2. Vervolgens werden bovenvermelde middelen toegepast bij dirma-
toses van verschillende oorsprong ; bij ectogeen parasitaire dermatoses,
veroorzaakt door luizen en vlooien ; bij endocutaan parasitaire derma-
toses, zoals sarcoptes, schurft en demodicosis ; bij endogeen toxische
dermatoses, dus stofwisselingsstoornissen van verschillende aard, meest
gepaard gaande met pruritus. De huidafwijkingen, welke bij deze ver-
schillende rubrieken voorkwamen, waren uiterlijk vaak overeenkomend ;
eczemen in allerlei variëteiten ; diffuse locale alopecia ; pachydermie.
Bij de behandeling der dermatoses, veroorzaakt door ecto-parasieten
kon in vele gevallen een duidelijke parasitotoxische werking worden
waargenomen ; luizen en vlooien konden door een meestal eens of
twee keer herhaalde behandeling van het gehele dier met een 3—5%
waterige Citopogeen-oplossing worden gedood. De oplossing werd daarbij
op de huid aangebracht en niet verwijderd, zodat ze op de huiden in de
haren kon indrogen. Hoewel eerst uitgebreider toepassing dan tot op
heden geschiedde, het zal moeten bevestigen, geven de waarnemingen
tot heden reden tot de mening, dat Scabies-parasieten gedood worden
door behandeling met Citopogeenolie (10%) bij 3- 4 keer herhaalde
behandeling van het gehele dier. Demodexmijten trotseerden de
behandeling met de drie genoemde Citopogeen-oplossingen.

In de meeste gevaller van eczeembehandeling werden goede resul-
taten verkregen ; het feit van het doen verdwijnen van de oorzaak
der aandoening (doden der parasieten) heeft hierop eveneens invloed.
Ook het doelmatig gebruik van de bijgevoegde stoffen als de zeer
keratolytisch werkende zeep, verder de alcohol, die de indringing
bevordert en de olie, die langdurige inwerking waarborgt, vormt
daarbij een belangrijke factor. Uit de verkregen resultaten blijkt, dat de
Citopogeen ook in die gevallen van pathologische huidfunctie, waar
een parasitaire of bacterieële oorzaak niet kon worden aangetoond,
een huidprikkeling veroorzaakt, welke voor regeneratie gunstig kan
worden geacht.

In enige gevallen werden minder goede resultaten geboekt. Vooral
bij die dermatoses, welke met sterke uitzweting gepaard gaan, zoals
bij eczema madidans het geval is en ook bij secundaire infectie van de
huid bij demodicosis, is het resultaat niet zeer gunstig en stond achter
bij de tot heden bij voorkeur gebruikte middelen. Wat het laatste geval
betreft, de zeer grote gevoeligheid van de huid is daarbij bekend.

3. Citopogeen werd verder veelvuldig toegepast in de wondtherapie.
Naast de krachtig desinfecterende eigenschappen bleek van belang
te zijn bij de wondbehandeling het zeepgehalte van de Citopogeen.
Zeephoudende desinfectantia kunnen toch veel beter en sneller een
geïnfecteerde of sterk secernerende wondvlakte mechanisch reinigen,
dan uitsluitend waterige ; waterstof-superoxyde-oplossingen maken
daarop een uitzondering. Het is dan ook gebleken, dat Citopogeen
zich voor practische wondreiniging goed leent en daarbij desodoriseert.

Vochtige i—2% Citopogeenverbanden kunnen in gevallen, waar
zulke nodig is zonder bezwaar worden aangelegd.

Een eigenaardige uitwerking op de granulerende wondvlakte heeft
soms de 5—10% Citopogeenzalf. Onder verband aangebracht, blijkt
de continue werking van de zalf de granulatievlakte sterk te hyperae-
miseren, waarbij een kersrode kleur ontstaat, terwijl de wondaf-
scheiding in het geheel niet behoeft te vermeerderen, zelfs geheel kan
ontbreken. Daar de granulatie echter niet opvallend versneld wordt,
is een dusdanige behandeling voor lange duur niet aangewezen ;
wel echter voor snelle hyperaemisering van torpide wonden.

4. Naast de therapeutische toepassing werd ook aandacht gewijd
aan de toxiciteit van de citopogeen voor hond en kat. Het is bekend,
dat vooral het laatste dier in vele gevallen moeilijk te behandelen is
met verschillende huidmiddelen, aangezien door het vele likken van
dit dier van de behandelde huid, een intoxicatie niet denkbeeldig is.
De toxiciteit werd nagegaan door de kat in te geven met een gummi
slokdarmsonde : 3 en 6% Citopogeen in waterige oplossing. Het bleek,
dat zelfs bij herhaalde toediening geen verschijnselen werden opge-
merkt. Ook bij honden kon hetzelfde worden vastgesteld. Ten over-
vloede werd bij katten enige keren de huid ingewreven met 100 gram
3%-waterige Citopogeen-oplossing, zonder de dieren te voorzien van
een kraag, welke het likken kon tegen gaan. Eveneens was bij de aldus
behandelde dieren van vergiftiging niets te bespeuren.

De conclusie, die uit de ervaring gedurende het laatste halfjaar opge-
daan, mag worden getrokken, is, dat toepassing van Citopogeen bij
verschillende indicaties aanbeveling verdient. Onderschreven mag
worden de door df. Blieck en Jansen getrokken conclusie dat Cito-
pogeen niet prikkelt en niet toxisch werkt, althans werden geen intoxi-
catie-verschijnselen waargenomen tijdens de proeven en waarnemingen.
Voor de kleine huisdieren, met name hond en kat, kan zowel bij de
behandeling van huidziekten als van wonden zonder bezwaar en vaak
met goed resultaat van dit desinfectans gebruik gemaakt worden.

Bruikbaarheid en toxiciteit van Citopogeen werden nagegaan. Bij
verschillende dermatoses en in de wondtherapie werden goede resultaten
verkregen. De toxiciteit der gebruikte preparaten was gering.

Sie erzielten gute Resultate bei verschiedenen Dermatosen und bei Wundbe-
handlung. Die Toxizität des Mittels ist gering.

The authors examined the usefulness and toxicity of citopogen. Satisfactory
results were obtained in several dermatosis and in the treatment of wounds. The
medicament is but little toxic.

Les auteurs ont examiné 1\'utilité et la toxicité du citopogen. Iis ont obtenu de
bons résultats dans le traitement de plusieurs dermatoses et dans le traitement
de plaies. Le médicament s\'est montré fort peu toxique.

Uit het Rijks Instituut voor de Volksgezondheid.
Directeur: Dr. W. Aeg. TIMMERMAN.

Op 11 Juni 1934 deden zich in de gemeente S. bij 9 personen,
behoorende tot 4 gezinnen, verschijnselen voor van een acute maag-
darmontsteking, v.n. bestaande uit braken, diarrhee en koorts. In
verband met het vrijwel gelijktijdig optreden dezer ziektegevallen
lag het vermoeden eener voedselvergiftiging voor de hand. Het bleek
nu, dat alle patiënten daags tevoren roomsoezen hadden gegeten,
welke door eenzelfden bakker waren bereid. Met uitzondering van
één persoon waren allen, die van de bewuste gebakjes hadden genoten,
ziek geworden. Over het algemeen waren de ziektegevallen niet van
ernstigen aard. Bij één jongetje van 5 jaar echter was de lichaams-
temperatuur 2 dagen na het begin der ziekte tot 40° C. gestegen.
Overigens waren de patiënten na 8 dagen goeddeels genezen ; na dezen
tijd hadden alleen een moeder en haar dochtertje van 2 jaar nog lichte
ziekteverschijnselen.

Op 15 Juni werd een van de overgebleven roomsoezen uit een gezin,
waarin ziektegevallen waren voorgekomen, ter onderzoek ontvangen.
In dit gebakje werd een groot aantal paratyphusbacillen van het Aertrycke-type
aangetoond.

Het onderzoek op de aanwezigheid van paratyphusbacillen geschiedde
op de, in het Rijks Instituut voor de Volksgezondheid gebruikelijke
wijze, n.1. direct uitstrijken op Endopiaten en enten in de vloeistof
van Müller (ophoopingsmethode). Van verdachte koloniën werden de
biochemische eigenschappen nagegaan (indolvorming in peptonwater,
gedrag in lakmoeswei-Seitz, neutraalroodglucoseagar, glucose- lactose-,
maltose-, saccharose- en mannietagar met lakmoestinctuur als indi-
cator). Verder werden agglutinatie-reacties ingesteld met Aertrycke-,
Schottmüller-, suipestifer- en Gaertnersera.

De stam, uit het gebakje gekweekt, werd in Aertrycke-serum tol
de titergrens (1 : 12.800) geagglutineerd, daarentegen in Schottmüller-
serum van ongeveer gelijke sterkte tot 1 : 1600. Met de overige sera
was de reactie in een verdunning 1 : 200 negatief. In specifiek Schott-
müller-serum trad geen agglutinatie op, terwijl in specifiek Aertrycke -
serum tot de titergrens een positieve reactie werd verkregen. De
specifieke sera waren bereid door verzadiging van gewone aggluti-

1) Reeds opgenomen in Verslagen en Mededeelingen betreffende de Volks-
gezondheid, Juni—Juli 1935, Nos. 6 en 7.

Voedering van een kleine hoeveelheid van het gebakje aan twee
muizen had na 11 dagen den dood van deze dieren tengevolge, terwijl
2 muizen, die subcutaan met 0,3 cM³ van een waterig extract waren
geënt, resp. na 4 en 6 dagen stierven. Bij de sectie werden karakteris-
tieke veranderingen gevonden (zwelling van milt, lever en nieren ;
grijze ontstekingshaardjes in de lever), terwijl uit hartebloed en
organen paratyphusbacillen van het Aertrycke-type werden gekweekt.

Door den behandelenden geneesheer werd van een der patiënten
(het hierboven bedoelde jongetje van 5 jaar) op 14 Juni faeces en
urine verzameld en naar ons instituut opgezonden. Het gelukte in
beide monsters paratyphusbacillen van het Aertrycke-type aan te
toonen. Naderhand werden van op één na alle patiënten, als regel bij
herhaling, faeces- en urinemonsters onderzocht. Het resultaat van
deze onderzoekingen is in onderstaande tabel weergegeven.

Blijkens deze tabel werden bij 3 patienten paratyphusbacillen in de excreta
gevonden.

Op grond van epidemiologische gegevens was een oorzakelijk ver-
band tusschen het nuttigen der gebakjes en het optreden der ziekte-
verschijnselen zeer waarschijnlijk te achten. Het bovenvermelde onder-
zoek leverde voor dezen samenhang het bewijs. Dat het aantal positieve
resultaten bij het onderzoek van het patiëntenmateriaal niet grooter
was geweest, vond zijn oorzaak in het feit, dat de excreta betrekkelijk
langen tijd na het optreden der ziekteverschijnselen werden verzameld.

Bijzondere vermelding verdient, dat, zooals uit de tabel blijkt,
door 2 patiënten, n.1. moeder en kind H., nog ruim 5 weken na het

begin der ziekteverschijnselen paratyphusbacteriën met faeces of (en)
urine werden uitgescheiden. Zulks is van belang in verband met de
heerschende meening dat bij de gastro-intestinale paratyphus in
tegenstelling met den typheuzen vorm, de oorzakelijke micro-organis-
men na korten tijd uit het lichaam zijn verdwenen.

De vraag deed zich nu voor, op welke wijze de bewuste gebakjes
met paratyphusbacteriën waren besmet. Hiervoor bestonden 2 moge-
lijkheden n.1. 1. een besmetting door bacillendragers tijdens of na de
bereiding. 2. Het gebruik van besmette grondstoffen.

In verband met het type der gevonden paratyphusbacteriën was
de laatste mogelijkheid wel de meest waarschijnlijke. Nochtans werden
de excreta van den bakker en zijn beide knechts onderzocht. Het re-
sultaat van dit onderzoek is in onderstaande tabel samengevat, waarbij
dezelfde teekens zijn gebruikt als bij de voorgaande.

Wij zien uit deze tabel dat het faecesmonster van een der bakkers-
knechts op 22 Juni Aertryckebacillen bevatte. Volgens ons verstrekte
inlichtingen was deze persoon niet bij de bereiding der bewuste room-
soezen aanwezig geweest. Hij zou geen of slechts lichte ziektever-
schijnselen hebben gehad en niet van de taartjes hebben gegeten.
Het feit, dat deze knecht niet aan de bereiding had deelgenomen,
mocht voldoende worden geacht, hem als besmettingsbron uit te
schakelen.

Het onderzoek naar de besmettingsmogelijkheid der gebakjes door
bacillendragers had derhalve een negatief verloop. De vraag was nu
of de besmettingsbron in de verwerkte grondstoffen was gelegen. Voor
de beoordeeling hiervan was niet alleen de aard dezer stoffen doch
vooral ook de bereidingswijze der roomsoezen van belang. Volgens
ons verstrekte inlichtingen geschiedde deze als volgt : „Een halve liter
water werd met een half pond boter gekookt en daarna door een half
pond meel geroerd. Dit mengsel liet men even doorkoken, waarna het
van het vuur werd gezet. Vervolgens werden er zoo vlug mogelijk
4 eendeneieren (dooier wit) doorgeroerd. Van de aldus verkregen
massa werden de omhulsels gemaakt, door ze na vorming in den oven
te bakken. Het vulsel der soezen bestond uit melk, suiker en room-
poeder." Voor het verkrijgen van een goed vla-achtig vulsel is het
koken van de samenstellende bestanddeelen noodig.

Als besmettingsbronnen kwamen in aanmerking : boter, eenden-
eieren, melk en roompoeder. Van deze bestanddeelen ontvingen wij
op 20 Juni een monster van het resteerende roompoeder, hetwelk

met negatief resultaat op de aanwezigheid van paratyphusbacillen
werd onderzocht. Aangezien infecties met Aertrycke-bacillen bij het
rund in ons land zelden voorkomen, was de kans zeer gering, dat de
besmetting der taartjes door boter of melk was veroorzaakt. Hoewel
een besmetting der melk door bacillendragers zeer onwaarschijnlijk
was, werden toch op 20 Juni de excreta van den boer, die de melk
voor de bereiding der besmette gebakjes had geleverd, alsmede van
diens huisgenooten onderzocht. Zooals te verwachten was, verliep
dit onderzoek negatief.

Op grond van onderzoek en redeneering bleven derhalve als ver-
moedelijke besmettingsbron alleen de eendeneieren over, temeer
daar blijkens de buitenlandsche literatuur het voorkomen van Aert-
rycke-bacillen — trouwens ook van Gaertner-bacillen — in deze
eieren herhaaldelijk is vastgesteld. Hoewel men a priori zou meenen,
dat door de toegepaste verwarming bij het bakken alle eventueel aan-
wezige paratyphusbacillen zouden worden gedood, was het toch zeer
goed mogelijk, dat de bereikte warmtegraad binnen in het luchtige
deeg aanmerkelijk lager was d.an aan den buitenkant, waardoor hierin
aanwezige kiemen niet werden vernietigd. Bij navraag bleek, dat de eieren
welke in de roomsoezen waren verwerkt, afkomstig waren van eenden die door
den bakker zelf werden gehouden. Op 28 Juni werden 8 eieren van deze
eenden ontvangen. Het gelukte echter niet hierin paratyphusbacillen
aan te toonen, hoewel de geheele inhoud, alsmede de schaal, bacterio-
logisch werden onderzocht. Deze negatieve uitkomst behoefde echter
een besmetting door de gebruikte eendeneieren niet uit te sluiten,
aangezien de eieren van aan paratyphus lijdende eenden niet geregeld
paratyphusbacillen bevatten. Ons vermoeden, dat de eendeneieren
de schuldigen waren, werd ten zeerste versterkt door de volgende
bevinding. 21 Juli werden van denzelfden bakker eenige roomsoezen
ontvangen. Deze soezen waren op dezelfde wijze en met dezelfde
grondstoffen bereid als die, welke aanleiding tot het optreden der
vermelde ziektegevallen hadden gegeven. In deze soezen werd weer een
groot aantal Aertrycke-bacillen aangetoond.

Teneinde na te gaan of de eenden van den bakker aan een para-
typhus-infectie lijdende waren, werden van deze dieren bloed- en
faecesmonsters onderzocht. Door een toevallige samenloop van om-
standigheden kon dit onderzoek eerst op 14 September plaats vinden.
In het geheel hield de bakker 12 eenden, n.1. 8 leggende eenden, 2
jonge dieren en 2 woerden.

Van de bloedsera der 8 leggende eenden gaven er 6 een positieve agglutinatie-
reactie met Aertrycke-bacillen, die in sterkte varieerde van 1 : 100 tot / : 400.
Bovendien werden uit 1 van de 6 ingezonden faecesmonsters Aertrycke-bacillen
gekweekt. Door deze bevinding stond vast dat onder de eenden van den
bakker paratyphose voorkwam. Hoewel het vermoeden van een samen-
hang der ziektegevallen bij de patiënten met het gebruik van besmette
eieren bij de gebakjesbereiding hierdoor wezenlijk werd versterkt,

kon deze toch niet met zekerheid hieruit worden afgeleid, aangezien
een paratyphus-infectie bij eenden niet met het leggen van besmette
eieren gepaard behoeft te gaan.

Wij waren in de gelegenheid de beschikking over alle 12 eenden
te krijgen, welke ons op 20 September werden toegezonden. Gedurende
omstreeks 2 maanden werden deze dieren nauwkeurig nagegaan,
waarbij geen ziekteverschijnselen werden waargenomen. In deze periode
werd door geen der eenden een ei gelegd, hetgeen zijn oorzaak vond
in de verplaatsing der eenden, alsmede in het afnemen van bloed-
monsters. Het is bekend dat deze factoren nadeelig op den leg inwerken.
Bij herhaling werden faecesmonsters onderzocht, van 10 eenden zelfs
13 maal, zonder dat het mocht gelukken paratyphus-bacillen hierin
aan te toonen. Agglutinatie-reacties, die verschillende malen met de
bloedsera zoowel ten opzichte van Aertrycke-bacillen als van andere
typen paratyphus-bacillen werden ingesteld, gaven nu negatieve of
zwak positieve uitkomsten. Tusschcn 19 October en 23 November
werden de eenden door verbloeding gedood, waarna sectie werd
verricht en een uitgebreid bacteriologisch onderzoek werd ingesteld,
waarbij hartebloed, milt, lever, gal, ovarium en eileider, resp. testikels
en inhoud uit dunnen en dikken darm afzonderlijk werden onderzocht.
Alle dieren verkeerden bij de sectie in goeden voedingstoestand. Wat
de pathologisch-anatomische veranderingen betreft, vermelden wij
hier, dat bij 3 eenden 2—3 eiconcrementen werden waargenomen,
die door middel van een bindweefselsteel aan het ovarium waren
verbonden. Deze erwt- tot walnootgroote concrementen waren door
een bindweefselkapsel omgeven en gevuld met een droge, kaasachtige,
geelbruin gekleurde dooiermassa. Bij 2 van deze eenden werden paratyphus-
bacillen van het Aertrycketype in de aldus veranderde eidooiers aangetoond.

Bovendien werden bij deze dieren Aertrycke-bacillen in den inhoud
van den dunnen darm gevonden, terwijl bij één van hen deze bacillen
bovendien in den eileider werden aangetroffen. Uit de overige organen,
zoomede uit den inhoud van den dikken darm konden geen paratyphus-
bacillen worden gekweekt. Bij de overige 10 eenden verliep het onder-
zoek op de aanwezigheid van paratyphus-bacillen geheel negatief.

Uit deze onderzoekingen blijkt derhalve dat 2 van de eenden, die
door den bakker werden gehouden, aan een infectie met paratyphus-
bacillen van het Aertrycketype lijdende waren, waarbij deze infectie
een localisatie in de ovariën had gevonden.

Op grond van dit onderzoek meenen wij aannemelijk te hebben
gemaakt dat de paratyphus-bacillen die in de bewuste roomsoezen
werden aangetroffen, afkomstig waren van besmette eendeneieren.
Hiermede is dan tevens een samenhang aangetoond tusschen een
voedselvergiftiging bij den mensch en paratyphose bij eenden. Een
dergelijke samenhang werd tot dusver in ons land niet vastgesteld.

\') Bij latere onderzoekingen van gestorven eenden werden paratyphusbacillen
gekweekt zoowel uit eiconcrementen als uit normale eidooiers van hetzelfde ovarium.

Uit de literatuur is bekend, dat in verschillende landen paratyphose
bij eenden voorkomt, hoewel omtrent de frequentie geen nauwkeurige
gegevens beschikbaar zijn.

Ook in ons land is deze aandoening vastgesteld, zooals o.a. blijkt
uit de jaarverslagen van de Rijksseruminrichting en uit een onlangs
gedane mededeeling van Jansen ¹). Door onderscheidene onder-
zoekers werd reeds de aandacht gevestigd op de localisatie der infectie
in de ovariën, waardoor de eieren langs germinatieven weg zouden
kunnen worden besmet.

Herhaalde malen werden reeds paratyphusbacillen, behoorende
tot het Aertrycke- of Gaertnertype, in eendeneieren aangetoond,
waarbij de vraag nog niet is opgelost of deze bacillen uit ovarium resp.
eileider afkomstig zijn, dan wel door bezoedeling met faeces van bui-
tenaf door de eischaal zijn binnengedrongen.

Vooral gedurende de laatste paar jaren is de aandacht gevestigd op
het voorkomen van voedselvergiftigingen bij den mensch in verband
met het gebruik van met paratyphusbacteriën besmette eendeneieren.
Voordien was reeds herhaaldelijk op dit verband gewezen zonder dat
hiervoor echter het bacteriologisch bewijs kon worden geleverd, aan-
gezien de herkomst der verdachte eieren verborgen bleef. Dit gold
o.m. voor een i o-tal gevallen van gastro-enteritis bij den mensch,
welke gedurende 1926—1931 vanwege het Engelsche Ministerie van
Volksgezondheid werden onderzocht. Daarentegen gelukte het aan
Scott ²) (Engeland) in 3 gevallen waarbij menschen ziek waren
geworden na gebruik van gebakken of rauwe eendeneieren en waarbij
één patiënt stierf, aan te toonen dat de bewuste eieren afkomstig
waren van aan paratyphus (Aertrycke) lijdende eenden. Tevens kon
hij uit eieren van deze dieren Aertrycke-bacillen cultiveeren. Een
analoog geval werd korten tijd geleden door Mieszner en Köser ³)
meegedeeld, waarbij 50 gasten van een boerenbruiloft ziek waren
geworden door het eten van een pudding, waarin eendeneieren waren
verwerkt. De eenden van den gastheer bleken aan paratyphus
(Breslau) lijdende te zijn (bij 2 eenden werden uit veranderde follikels
van het ovarium Breslau-bacillen gekweekt), terwijl in één ei van
deze dieren paratyphusbacillen werden aangetoond van hetzelfde
type, als in de faeces der patiënten waren gevonden.

Van de overige literatuur vermelden wij hier alleen de publicatie
van Willführ, Fromme en Bruns ⁴) en die van Bruns en Fromme ⁵),
waarin wel het omvangrijkste materiaal is bewerkt. Uit laatstgenoemde
mededeeling nemen wij over, dat van October 1931 tot begin Juli
1934 in het Westen van Duitschland een 50-tal voedselvergiftigingen

zijn voorgekomen, waarvan de oorzaak op besmette eendeneieren
wordt teruggebracht. In het geheel werden hierbij 253 personen ziek,
waarvan 6 stierven. In de meeste gevallen werden de ziekteverwekkers
overgebracht door mayonnaise, die met eendeneieren was bereid. In
verband met het groote aantal ziektegevallen in een betrekkelijk klein
district werd de plaatselijke bevolking voor het gebruik van rauwe
eendeneieren gewaarschuwd.

Beschrijving van enkele gevallen van gastro-enteritis bij den mensch,
waarvan de oorzaak kon worden teruggebracht op het eten van ge-
bakjes, waarin met paratyphusbacillen (Aertryckc-tvpe) besmette
eendeneieren waren verwerkt.

Aan het einde van deze mededeeling brengen wij gaarne onzen dank
aan Dr. G. D. Hemmes, Geneeskundig Inspecteur v. d. Volksgezondheid
te Utrecht, voor de belangrijke inlichtingen, welke hij ons zoo wel-
willend heeft verstrekt.

Verfasser erwähnt einige Gastro-enteritis Fälle beim Menschen dessen Ursache
zurückgeführt werden konnte auf die Kcnsumation von Tortchen, worin mit Para-
typhusbazillen (Aer¹trycke-Typus) infizierten Enteneier verarbeitet worden waren.

The author records a few cases of gastro-enteritis in human beings, following
the ingestion of tarts prepared with duek\'s eggs which appeared to be infected
with paratyphoid bacteria (type Aertrycke).

L\'auteur rapporte des cas de gastro-entcrite chez 1\'homme, ä la suite de i\'ingestion
de pätisseries, prcparéès d\'oeufs de cane contenant des bacilles paratyphiques (type
Aertrycke).

Britzingf.r \') raadt aan : eenige liters verzadigde keukenzout-oplossing in de
leiding gieten, met een trechter en slang, die bevestigd wordt aan een kraan van
de leiding die zich boven het bevroren gedeelte bevindt. Door het openen van een
andere kraan laat men de lucht ontsnappen. Na eenige uren is het ijs gesmolten
en laat men de zoutoplossing afloopen.

Is er geen hooger gelegen kraan, dan kan men in de buurt van het bevroren ge-
deelte (uit een stalen fles) ammoniakgas in de leiding brengen ; dit lost op in het
water en het ijs en bewerkt een snelle ontdooiing. De persoon die dit uitvoert moet
een gasmasker dragen. Vr.

Vit de afdeeling Infectieziekten van het Instituut voor Parasitaire- en
Infectieziekten der Rijks-Universiteit te Utrecht.
Directeur : Prof. Dr. L. DE BLIECK

In dit tijdschrift (Dl. 62, blz. 457, 1935) werd door ons de paratyphus
bij zilvervossen beschreven. Medegedeeld werd, dat alle in ons land
gekweekte stammen S. enteritidis var. dublin bleken te zijn. De resul-
taten, verkregen met een door ons bereid vaccin, werden vermeld.
Behalve de vaccin-enting werd de prophylaxis genoemd, nl. het van
de teelt uitsluiten van fokdieren, waarbij agglutininen in het bloed
aantoonbaar zijn.

Gedurende dit seizoen is het ons opgevallen, dat van de zijde der
dierenartsen en fokkers wel aandacht geschonken is aan de enting
en nagenoeg niet aan de prophylaxis. Een aantal farms werd opge-
schrikt door het onverwachts sterven van een of meer pups ; na
onderzoek werd Salmonella-infectie gevonden en dan werd tot enting
overgegaan. Evenwel geldt ook hier, dat voorkomen beter is dan
genezen. Op dergelijke farms sterven er bij de ziekteuitbraak altijd
een of meer pups. De reeds geïnfecteerde dieren worden door de enting
niet meer gered. Tenslotte is, alhoewel onze resultaten het vorig jaar
gunstig schenen, een Salmonella-vaccin nimmer absoluut afdoende
om de ziekte uit te roeien. Daarom achten wij het gewenscht, nogmaals
de nadruk te leggen op de prophylaxis.

Op een bedrijf, waar de ziekte gehcerscht heeft of uitbreekt, dienen
de fokdieren allen bloed getapt te worden. Dit is bij de vos het beste
te doen als men de vena saphena aan de mediale zijde van het achter-
been samendrukt ; men ziet dan de vena aan de laterale zijde van het
been even boven het tarsaalgewricht, na wegknippen der haren, dui-
delijk gestuwd liggen. Door met een scherp uitgetrokken pipetje eerst
de huid en daarna de venawand te perforeeren, vloeit het bloed in den
regel uit zich zelf in het pipetje, daarna blaast men het bloed uit in
een klein buisje, dat men plat weg legt. Na stolling is het voor opzen-
ding gereed. Ook is het bloed met een canule te verzamelen.

De tot nu toe in het Instituut verkregen resultaten betreffende de
agglutinaties met zilvervossenbloed (zie artikel : Snelagglutinaties
met Salmonellaantigenen bij onderzoek op Salmonella-infecties bij
kippen, eenden, konijnen en zilvevrossen door Dr. J. Jansen), wijzen
zeer sterk in de richting, dat het aantoonen der besmette dieren zeer
wel mogelijk is. Besmette farms dienen dus van alle vossen bloedmonsters
te laten onderzoeken ; alle dieren met positieve agglutinatie dienen
opgeruimd te worden (tenzij zij geënt geweest zijn, immers vaccin-

Eenige weken geleden werd mijn hulp ingeroepen voor een hondje
dat braakte en „zoo\'n raar klokkend geluid" maakte. Het was een
Gordon Settertje van bijna drie maanden oud, dat vier weken geleden
gekocht was. Uit de anamnese bleek dat het diertje bij den nieuwen
eigenaar geregeld een paar maal per week gebraakt had, en dat dit
braken hoe langer hoe vaker voorkwam. Het eigenaardige geluid was
reeds vanaf den eersten dag waargenomen en was bijna steeds te hooren.
Verder was de hond gauw moe en hijgde reeds na een tamelijk korte
wandeling.

Bij mijn onderzoek bleek dat de patiënt mager was, een snelle pols
en ademhaling had, doch normale temperatuur. Hoewel het pas tien
minuten geleden was dat hij erg gebraakt had, maakte hij eenopgewektcn
indruk. Bij de expiraties werd de huid aan de halsvlakte, vooral links,
als het ware opgeblazen. Bij inspiratie verdween deze slappe zwelling
weer. Het maakte den indruk alsof een holte onder de huid door den
wisselenden thoraxdruk volgeperst en weer leeggezogen werd. Doordat
er behalve lucht ook vocht heen en weer ging, ontstond er een eigenaardig
klotsend geluid. Wanneer de hond rustig was verdween het verschijnsel.
Daar de temperatuur normaal was en er nergens een lidteeken te zien
was, zette ik de gedachte aan een longperforatie opzij. Bij verder
onderzoek bleek dat de zwelling geheel verdween wanneer ik den hond
op zijn achterbeenen omhoog zette, en dat zij onafhankelijk van de
ademhaling bleef bestaan wanneer ik den hond voorover hield. Ik kwam
tot de conclusie dat ik door deze beweging de oesophagus, die dus
verwijd en verslapt moest zijn, respectievelijk leeg en vol liet loopen.

Vervolg bladz. 1247.
injectie doet ook agglutininer ontstaan). Ook is faeces-onderzoek
belangrijk.

Het insluipen van Salmonella-infecties op een farm voorkome men
door alleen nieuwe dieren aan te koopen van Salmonella-vrije bedrijven ;
de nieuw aan te koopen dieren moeten een negatieve bloedreactie
hebben. Voorts is het van belang alle dierlijk voedsel gekookt te geven.

Wij achten het mogelijk, bij toepassing van bloedonderzoek, controle
op nieuwe aan te koopen dieren, door gekookt dierlijk voedsel te geven
en door een goede hygiene van het bedrijf (ratten en muizen bestrijden,
vlooien en ander ongedierte verdelgen, zindelijk houden der verblijf-
plaatsen der dieren enz.) de Salmonella-infectie met succes te bestrijden ;
te meer indien deze bestrijdingswijze wordt ondersteund door enting
met vaccins.

het meeste voedsel weer uit. Er bleef geen voedsel in het verwijde
halsgedeelte van de oesophagus staan. Teneinde het braken iets te doen
verminderen liet ik het eten in kleine porties, flink geweekt, om de
2 tot 3 uur toedienen.

Een in de Kliniek voor kleine huisdieren te Utrecht gemaakte
röntgenfoto bevestigde mijn diagnose. Zoowel het hals- als het borst-
gedeelte van de oesophagus waren verwijd, terwijl zich bij de borst-
ingang een nauwer deel bevond.

De hond werd door den verkooper terug genomen en vertrok daardoor
uit de plaats.

Uit ingewonnen informaties bleek dat het dier nog een week geleefd
heeft en op een morgen dood in zijn hok werd gevonden. Hij had nog
eenige malen gebraakt, maar maakte geen zieken of verzwakten indruk,
hoewel hij erg mager was . Waarschijnlijk zal dus een hartverlamming
de doodsoorzaak zijn geweest.

Merkwaardigerwijs constateerde ik eenige dagen geleden een tweede
geval van oesophagus dilatatie. In een nest van 6 Airdale terriers bleef
er écn in groei achter. Op een leeftijd van 5 weken ging het dier braken,
wat spoedig iedere dag eenige malen gebeurde. Het dier at schrokkig,
braakte bijna alle voedsel weer uit en werd zeer mager. Er was, hoewel
in zeer geringe mate, aan de linker halsvlakte weer een slappe zwelling
waar te nemen. De pols was, ook in rust zeer versneld, ademhaling
vrijwel normaal. Het diertje stierf toen het 7 weken oud was. Bij de
sectie bleek dat de oesophagus vanaf de pharvnx geleidelijk wijder
werd, tot ongeveer een halve centimeter voor het diaphragma. Dit
laatste deel was plotseling veel nauwer. Bij de borstingang was geen
vernauwing. Het geheel gaf de indruk dat zich bij de cardia een wer-
kelijke vernauwing bevond, waardoor het voedsel werd opgehoopt, wat
de verwijding ten gevolge had. Hoe dichter bij de vernauwing hoe
grooter de druk op de wand moest zijn. Vandaar ook het geleidelijk
wijder worden van de oesophagus vanaf de pharvnx.

Verfasser erwahnt einen Fall von Erweiterung des Schlundes bei einem jungen
Hunde.

Bij een Grey-hound werd de hulp van den dierenarts ingeroepen
omdat zich in de laatste maanden naast de anusopening en de staart
van lieverlede een gezwel (knobbel) had ontwikkeld. De eigenaar,
die zeer beangst was voor „kanker", wenschte bij positieve bevinding
afmaking van het dier.

De behandelende dierenarts, die met mij het geval besprak, noodigde
mij uit om met hem samen de hond eens te onderzoeken en hem mijn
meening kenbaar te maken, nadat ik eventueel van het gezwel een
microscopische coupe had vervaardigd.

Bij onderzoek bleek dat zich lateraal en latero-dorsaal van de anus-
opening een gezwel had ontwikkeld ter grootte van een flink kippenei.
De oppervlakte was eenigszins onregelmatig-knobbelig. Bij rectaal
vingeronderzoek bleek, dat de tumor zich niet voortzette in het peri-
rectale weefsel. Bij druk tusschen duim en wijsvinger was geen fluctuatie
te voelen, wel een soort knisterend gevoel. Er kwam bij flink door-
drukken inhoud te voorschijn uit de z.g. anaalklieren. De huid over
de tumor, die zwart gepigmenteerd was, bleek vergroeid te zijn met
het gezwel en was niet verschuifbaar. Bij proefpunctie kwam geen
etter of secretum te voorschijn. Ik was aanvankelijk van meening dat
wij hier te doen hadden met een abscedeerende ontsteking van de
anaalklieren en stelde mijn collega voor om operatief de tumor te
behandelen. Na insnijden werd een geelbruin gekleurde massa door
uitpeilen met de vingers verwijderd. Deze massa, die een intens sterk
riekende lucht verspreidde, scheen op het oog ook weefsel en wel klier-
weefsel te bevatten. Na het uitpeilen werd de holte getamponeerd met
in jodiumtinctuur gedrenkte watten en de huidwond gedeeltelijk ge-
hecht. Na verloop van een paar weken was de wond geheel genezen
en was van een tumor niets meer waar te nemen. Echter na verloop
van circa drie maanden kregen wij tijding, dat op dezelfde plaats het
gezwel zich opnieuw vertoonde, en inderdaad bleek ons dat de tumor
nu zelfs nog wat grooter in omvang was dan bij ons eerste onderzoek.
Door deze bevinding kwam nu wel vast te staan, dat het karakter
van de gezwelvorming niet zoo goedaardig was. Toch besloten wij om
nogmaals operatief in te grijpen en het weefsel nu met het mes zoo
radicaal mogelijk weg te snijden. Hiertoe was het noodig dat de huid
over een lengte van ongeveer 8 c.M. gespleten werd. Na verwijdering
bleek dat de tumor de grootte had van een vuist, onregelmatig knobbelig
glad was van oppervlakte en gedeeltelijk bekleed was met een dunne,
gespannen en glanzende, atrophische huid, die met de tumor vast-

gegroeid bleek te zijn. De holte werd, evenals de eerste maal, met
Lugol-solutie houdende watten getamponeerd en de huidwond gehecht.
Wij besloten vooralsnog een afwachtende houding aan te nemen en
deelden den eigenaar mede dat het weefsel microscopisch onderzocht
zou worden.

Joest deelt in zijn leerboek „Spez. Pathol. Anatomie der Haustiere"
over dit geval het volgende mede :

„Het adenoom in de anaalstreek van den hond komt bij deze dieren
veelvuldig voor en ontstaat in den regel uit de circumanaalklieren,
minder vaak uit de anaalklieren en de anaalbuidelklieren. Uitwendig
en vaak ook macroscopisch-anatomisch is het uitgangspunt van de
tumor niet nauwkeurig te bepalen. Daarom is het gewenscht om te
spreken van „adenoom van de anaalstreek". De consistentie van de
gezwellen is meestal matig week ; fluctuatie ontbreekt (in tegenstelling
met abscessen van de anaalstreek). Het adenoom groeit langzaam.
Het gezwel is meestal goedaardig, d. w. z. er ontstaan zelden metastasen
in de inwendige organen, zoodat operatieve verwijdering in den regel
met succes gelukt en waarbij recidieven tamelijk zelden optreden.
Slechts dan komen metastasen en recidieve voor, wanneer het gezwel
het karakter heeft van een adeno-carcinoom."

Uit het histologisch onderzoek dat wij instelden, werd het ons dui-
delijk dat wij inderdaad met een adeno-carcinoom te doen hadden,
zoodat wij van onzen ingreep dan ook weinig succes verwachtten ;
inderdaad bleek ons dat zich na ongeveer 10 dagen, vermoedelijk uit
kleine epitheelresten van het klierweefsel, wederom tumorweefsel begon
te ontwikkelen. Wij besloten den eigenaar het advies te geven om het
dier te laten afmaken, waarvoor toestemming werd gegeven. Zoodoende
waren wij tevens in de gelegenheid om sectie te verrichten en na te
gaan of er mctastase in de inwendige organen had plaats gehad.

Histologisch beeld van de tumor : Bij 50 X vergrooting is duidelijk
het klierachtige karakter van de tumor waar te nemen. Vooral het
gedeelte gelegen onmiddellijk onder de geatrophieerde huid is nog niet
sterk gewoekerd en het acineuse karakter is hier nog goed bewaard
gebleven. Maar ook meer naar het inwendige toe ziet men nog afvoer-
gangen van het secretieproduct. Deze zijn met een bruingeel gekleurd
secretum gevuld. Verder zijn de epitheelcellen van de acini sterk ge-
woekerd en vormen groote schollen van epitheelstrengen, welke a. h. w.
solide follikels uitbeelden. De cellen hiervan zijn groot, polygonaal van
vorm en bezitten een groote opgeblazen m. o. m. centraal gelegen
bleekc opgeblazen kern. Bij sudankleuring blijken de cellen zeer kleine
vetdruppeltjes te bevatten. De cellen welke tegen het bindweefselstroma
zijn aangelegen zijn meer cylindrisch van bouw en ook de kern van
deze cellen is iets donkerder gekleurd. Duidelijke beelden van kern-
deeling hebben wij niet gevonden. Door de aanwezigheid van kern-
granulae was dit ook niet gemakkelijk uit te maken. De zeer sterke
woekering van de cellen, wat tot enorme follikel-vorming aanleiding
LXII 78

gaf, vestigde duidelijk den indruk dat wij hier met een kwaadaardig
karakter van het gezwel te doen hadden.

Geheel in het inwendige van het gezwel waren de randen van de
follikels nog duidelijk opgebouwd uit deze polygonale cellen, terwijl
het inwendige ervan bestond uit afgestorven cellen. Deze vormden
dan in het centrum van deze follikels een detritusmassa. Het bind-
weefselstroma was slechts in zeer geringe mate aanwezig.

Bij sectie bleek dat het z.g. granulatieweefsel van de wondholte bijna
uitsluitend bestond uit het opnieuw gewoekerde follikelepitheel. Dit
klierachtige weefsel zette zich ononderbroken langs de broekspieren,
ongeveer drie vingerbreedte onder de anusopening, voort in een circa
i c.M. dikke laag.

Hébrant en Antoine (Ann. de med. vét. 1909) beschrijven een
geval van lokale verspreiding, die zij toeschrijven aan een implantatie
van kankercellen in de huid door middel van de staart, die deze cellen
van de ulcereerende primair-tumor zou afschuren. Het continue-
karakter in dit geval wijst echter meer op een locale voortplanting
van het gezwel.

Duidelijke tumoren waren er niet aanwezig. De oppervlakte van de
overigens normaal groote milt leek a. h. w. bezaaid met grijsachtige,
grillig onregelmatig gevormde weefselstukjes ter grootte van een speldc-
knop tot kleine erwt, die iets boven de miltoppervlakte uitstaken. Het
best kan men het vergelijken met een bestuiving van natgeworden
cmentpoeder ; ook macroscopisch waren kleine oranjekleurige vlekjes
te zien. Wij hebben van de milt nog coupes gemaakt om eventueel
metastaseering na te gaan.

Histologisch beeld van de milt : De kapsel van de milt blijkt over
het geheel, maar voornamelijk op de verheven plaatsen, breeder dan
normaal. Men ziet het beeld van een pcrisplenitis. Verder blijken de
grillig gevormde onregelmatigheden resten te zijn of beter gezegd
ontstaan te zijn uit oude infarcten. Tusschen het reticulumweefsel ziet
men veel bloedpigment en ook gecl-oranje gekleurde schollen (haemo-
siderin). Deze zijn ook gelegen in het centrum van de infarcten. In de
periferie van de infarcten is, bij haemaluin-eosinekleuring, een donkere
blauwkleuring waar te nemen, welke vermoedelijk aan kalkincrustatie
moet worden toegeschreven. Deze multipele infarctvorming is ver-
moedelijk ontstaan na de eerste operatie. Metastasen van de tumor
hebben wij in de milt niet gevonden.

The author gives a deseription of an adeno-carcinoma in the anal region in a dog.

Uit de afdeeling Infectieziekten van het Instituut voor Parasitaire- en
Infectieziekten der Rijks-Universiteit te Utrecht.
Directeur: Prof. Dr. L. DE BLIECK.

SNEL-AGGLUTINATIES MET SALMONELLA-ANTIGENEN
BIJ ONDERZOEK OP SALMONELLA-INFECTIE (BIJ KIP-
PEN, EENDEN. KONIJNEN EN ZILVERVOSSEN)

In dit tijdschrift werden in Deel 62, blz. 517 (1935) door mij
beschreven de agglutinatiemethoden bij eenden-salmonellose, n.1. de
buisjesmethode (serum), de snelmethode (serum) en de bloeddruppel-
methode. Als antigeen werd gebruikt S. typhi murium antigeen ( =
Breslau) en S. enteritidis (eend) antigeen.

Behalve een enkele maal S. enteritidis var. dublin (Beller und
Reinhard, Berl. t. W.schr. 1934, p. 226) zijn tot heden in Europa geen
andere Salmonella-typen bij de eend beschreven. In Nederland werden
zoowel S. typhi murium als S. enteritidis (eend) door mij aangetoond.
De antigeenstructuur van S. typhi murium is IV, V, i, 1, 2, 3 en naar
mij gebleken is, is de antigeenstructuur van S. enteritidis (eend) IX,
g, o, m (een zeer uitvoerige publicatie hierover verschijnt binnenkort
in het Zentralblatt f. Bakt. u. Inf. Kr.). (Zie voor de beteekenis der
antigeenformules het artikel van C. A. v. Dorssen, Tijdschr. v. Dierg.
^r935\' ^6z» bladz. 570).

Door mij werd de voorkeur gegeven aan de snelserummethode boven
de buisjesmethode omdat de snelserummethode even zeker is als de
buisjesmethode, terwijl de handeling zelf veel eenvoudiger is, immers
men behoeft slechts 1/20 cc. antigeen te mengen met 1/25 cc. serum
en na menging is in 1 a 2 minuten de reactie af te lezen.

Gebruikt men een schommelkastje met gering verwarmde glasplaat
zooals dit ook bij pullorumonderzoek gebruikelijk is, dan kan men vele
serum-monsters tegelijk onderzoeken. Deze methode werd in de praktijk
ondertusschen reeds met succes bij eenige duizenden dieren toegepast.

In 1934 (Tijdschr. v. Diergeneesk. Dl. 61, blz. 1247) werd door mij
de aandacht gevestigd op de agglutinatorische verwantschap van S.
pullorum en S. enteritidis (eend). Kleinsche ziekte-serum bleek S.
enteritidis (eend) te agglutineeren ; serum van een kip, lijdende aan
chronische morbus pullorum, agglutineerde eveneens S. enteritidis
(eend). Omgekeerd agglutineerde S. enteritidis-serum van een eend
S. pullorum. Ook bij de bloeddruppelmethode bleek dit zoo te zijn ;
van een kip, lijdende aan chronische morbus pullorum, werd 1 öse
bloed gemengd met 1 druppel S. enteritidis (eend)-antigeen ; de positieve
reactie was bijna even sterk als die met S. pullorum-antigeen. Van 13
kippen (10 lijdende aan chronische pullorum ea 3 gezonde) werden

met S. enteritidis (eend)-antigeen duidelijk de 10 zieke kippen onder-
kend. Vandaar dat ik toen schreef dat „bijna zeker" een troep eenden-
besmet met S. enteritidis (eend) te onderzoeken moest zijn met S,
pullorum-antigeen. Dit vermoeden berustte bovendien nog op het feit,
dat een kunstmatig besmette eend inderdaad een fraaie positieve
bloeddruppel-agglutinatie had gegeven met S. pullorum-antigeen.
Zelfs was de reactie met S. pullorum-antigeen nog duidelijker dan die
met antigeen van de voor besmetting gebruikte S. enteritidis (eend)-
stam. Dit laatste meende ik te moeten verklaren door het sterk aggluti-
nabel zijn van de reeds jaren daarom opzettelijk gebruikte S. pullorum-
stam. Mijn eindconclusie was toen: „vindt men dus opeeneendenbedrijf
een S. enteritidis-infectie, dan zal men S. pullorum-antigeen of S.
enteritidis (eend)-antigeen moeten nemen."

Dat dit alles 7.00 is, behoeft geen verwondering te verwekken, als men
bedenkt, dat vooral bij chronisch zieke individuen, besmet met Salmo-
nella, de 0-(lichaams)-agglutininen overheerschen. De lichaams-
agglutininen bij S. pullorum en S. enteritidis (eend) zijn gelijk, zij
hebben n.1. beide factor IX.

Experimenteel is, zooals uit het volgende zal blijken, aangetoond,
dat het S. pullorum-antigeen een duidelijke reactie geeft bij de snel-
methode en de bloeddruppelmethode bij met S. enteritidis (eend)
geïnfecteerde dieren. Meermalen treedt de reactie met S. pullorum-
antigeen zelfs sneller en duidelijker op dan die met S. enteritidis
(eend)-antigeen.

1. 100 kippen van een bedrijf, vrij van morbus pullorum, werden
volgens de snelmethode onderzocht, zoowel met S. pullorum- als met
S. enteritidis (eend)-antigeen. Geen der reacties verliep positief.

2. 16 kippen, lijdende aan chronische pullorum en 2 gezonde dieren
werden volgens de snelmethode onderzocht met S. enteritidis (eend)-
en S. pullorum-antigeen in 3 verdunningen (1 : 25, 1 : 50 en 1 : 100).
De resultaten die nu volgen zijn aangeduid met * * * (sterk positief) ;
** (duidelijk positief) ; * (zwak positief) ; ? (dubieus) ; — (negatief).

Het S. pullorum-antigeen gaf hier dus gelijke of iets betere resultaten.
3. Dezelfde kippen als van proef b. gaven de volgende bloeddruppel-
reacties :

Ook nu stemde het resultaat van S. pullorum-antigeen overeen
met dat van het S. enteritidis (eend)-antigeen ; de vlokken met het
S. pullorum-antigeen waren nu en dan grooter en meer compact.
De druppels met S. enteritidis (eend)-antigeen gaven soms iets uit-
vlokking van de roode bloedlichaampjes.

4. Bij een door mij verricht onderzoek van 66 eendenbloedmonsters
werd reeds de indruk verkregen, dat de S. enteritidis-infectie met S.
pullorumantigeen aan te toonen is. Dit kon nader nagegaan worden
bij 96 monsters eendenserum, welke van een Collega ontvangen werden,

die een partij eenden had onderzocht volgens de snelserummethode ;
een groot aantal positieve met opzettelijk een aantal negatieve sera
werden aan mij afgestaan. Hierbij bleek, dat zoowel het S. pullorum-
als het S. enteritidis (eend)-antigeen dezelfde dieren als positief of als
negatief aanmerkten, slechts nu en dan was er een zeer dubieuze
reactie óf alleen met S. pullorum- óf alleen met S. enteritidis-antigeen.
Dikwijls was de reactie met S. pullorum-antigeen duidelijker. Een
onderzoek van een 2e partij (36 monsters eendenserum) verliep even-
zoo. In totaal werden dus 198 serummonsters van eenden onderzocht.
(Om vergissingen door eventueele normaal agglutininen uit te schakelen
werden deze sera een half uur op 56° C. verhit; de resultaten bleven gelijk,
alleen was de reactie over de geheele linie iets zwakker, hetgeen over-
eenstemt met wat Gartner in 1928 reeds mededeelde nl. dat de titers
dcor de verhitting op 55° C. iets dalen) (The Jl. of Hygiei e, Vol. 28,
1928—9, p. 376)-

Op grond hiervan cn mede naar aanleiding van d.c andere genoemde
en nog te roemen proeven werd bovenbedoelde collega geadviseerd
met S. pullorum-antigeen te werken ; thans zijn reeds eenige duizenden
eenden met S. pullorum-antigeen onderzocht, het percentage posi-
tieven komt overeen met het percentage der eerste duizendtallen, die
met S. enteritidis (eend)-antigeen onderzocht werden.

Het bleek dat de bloeddruppclmethode met S. pullorum-antigeen
bij eenden, besmet met S. enteritidis, even goed gaat als met S. enteri-
tidis-antigeen. Bovendien was gebleken, dat met het door formol ge-
doode S. enteritidis-antigeen, vooral als het versc.h is, bij de bloeddrup-
pel-methode bijna steeds een hinderlijke uitvlokking van roode bloed-
lichaampjes ontstaat, die het aflezen der reactie bemoeilijkt. Bij S.
pullorum-antigeen, eveneens bereid door het te dooden met formol,
ontstaat deze roode blocdlichaampjcs-uitvlokking niet. Als men met
S. pullorum-antigeen kan werken ontloopt men dus de genoemde
storing. Een verschil tusschcn het S. pullorum-antigeen cn het S.
enteritidis-antigeen is, dat alleen het laatste geesels bevat. Deze geesels
zijn te vernietigen door het antigeen te verhitten. Of nu die geesels de
oorzaak van de uitvlokking der roode bloedlichaampjes zijn, is niet
bewezen, doch het bleek inderdaad zoo te zijn dat bij verhit antigeen
de roode blcedlichaampjes-uitvlokking uitbleef.

5. Een goed inzicht hiervan geeft de volgende proef. Genomen
werden 17 eenden, waarvoor de volgende antigenen bereid werden :
(achter de naam volgt de antigeen-formule, daarna de bereiding).

a. dat bij de agglutinaties met verhitte antigenen geen storende roode
bloedlichaampjes-agglutinatie ontstaat.

b. dat van de formol-antigenen alleen het S. pullorum-antigeen
geen storende roode bloedlichaampjes-agglutinatie geeft.

c. dat de agglutinaties met S. pullorum-antigeen geenszins ten
achter staan bij de S. cnteritidis-agglutinaties.

7. Voorts werden 23 gezonde duiven onderzocht; bij geen der 23
werd de roode bloedlichaampjes-uitvlokking gezien met S. pullorum-
antigeen-formol, evenmin met S. enteritidis Eend V-antigeen verhit;
daarentegen wel bij alle 23 met S. enteritidis Eend IV-antigeen-formol.

8. Vermeld moge nog worden het resultaat van een nauwkeurig
onderzoek van de laatste 13 dieren van proef 5. Dit onderzoek dat
eenige weken na de proef verricht werd, bewijst nog eens de agglu-
tinatorische verwantschap van S. enteritidis (eend) en S. pullorum.
Bovendien werd dit onderzoek gedaan om uit te maken of geringe
reacties als positief te beschouwen zijn. Eenden uit onbesmette om-
geving geven een negatieve reactie ; dienen nu dieren als eend 227,
eend 116, eend 136, woerd 9, eend 111 en eend 6615, die soms dubieus
reageerden (serummethode) dan weer eens nagenoeg negatief waren
om daarna weer iets reactie te geven, uit de toom verwijderd te worden ?

(D = S. enteritidis eend antigeen ; P pullorumantigeen, B S. typhi murium
antigeen).

Sectie : ovarium in volle productie. Enkele afwijkende follikels. S. enteritidis
(eend) werd gekweekt uit milt, ovarium en abnormale follikel (bij het laatste brenge
men vooral de follikelieanrf in de voedingsbodem).

(Deze eend werd van een bedrijf betrokken op grond van zijn zeer geringe, dubieus
positieve serumreactie; de bloeddruppel zie proef 5, was aanvankelijk negatief).

Sectie : geheel normaal. Uit het oogenschijnlijk normale ovarium werd een S.
enteritidis (eend) gekweekt.

Woerd 9. Behalve een dubieuze serumreactie P : 1 : 25 en een zeer dubieuze
serumreactie D : 1 : 25 alles negatief.

Sectie : oüphoritis. S. enteritidis (eend) werd geïsoleerd uit het ovarium en alle
abnormale follikels.

S. enteritidis (eend) werd geïsoleerd uit het ovarium en uit 2 abnormale follikels.

Sectie : een kleine te roode eifollikel. S. enteritidis (eend) werd geïsoleerd uit het
ovarium en uit het abnormale follikeltje. Ook werd de bacil gekweekt uit een tijdens
het leven gelegd ei.

Sectie : oöphoritis. S. enteritidis (eend) werd geisoleerd uit abnormale eifollikels.

Eend 945. S. enteritidis geisoleerd uit ovarium, uit 2 abnormale follikels, uit
ovariumconcrernent en uit dè milt.

Sectie : ovarium in volle productie; 1 klein droog rood abnormaal follikeltje.
S. enteritidis (eend) geïsoleerd uit nier, ovarium en uit het abnormale follikeltje.
(Deze eend werd destijds van een bedrijf opgevraagd op grond van zijn zeer geringe,
dubieuze serumreactie ; de bloeddruppelreactie, zie proef 5, was toen negatief).
I it een tijdens het leven gelegd ei werd de bacil gekweekt.

Sectie : peritonitis-oöphoritis. S. enteritidis werd gekweekt uit alle abnormale
follikels en uit het ovarium.

Uit het bovenstaande volgt (zie de eenden 136 en 111) dat ook reeds
zeer gering reageerende dieren als besmet dienen te worden beschouwd.

Uit de reeds genoemde proeven is komen vast te staan, dat met S.
pullorum-antigeen de S. enteritidis-infectie bij de eend is op te sporen,
hetwelk berust op het feit, dat beide bacillen de lichaamsfactor IX
bezitten. Dit nu moet ook van belang zijn bij alle Salmonella-infecties,

waarbij de IX-factor voorkomt. Een dergelijke infectie is in ons land
bekend bij de zilvervos (zie artikel van Prof. Dr. L. de Blieck en Dr.
Jac. Jansen, Tijdschr. v. Diergeneesk. 62, 1935).

Alle tot nu toe in ons land geïsoleerde stammen uit zilvervossen
bleken volgens uitvoerig verrichte agglutinaties en biochemisch onder-
zoek S. enteritidis var. dublin te zijn (antigeen-structuur IX gp). De
diagnose moest dus zeer waarschijnlijk te stellen zijn met S. pullorum-
antigeen (IX).

g. Het eerste experiment hierover werd verricht met een buisje
bloed, ingezonden door Prof. Dr. A. Klarenbeek, die een onderzoek
naar Salmonella op grond van de symptomen van een zieke zilvervos
in zijn kliniek van belang achtte.

De snelserum-agglutinatie verliep snel en sterk positief. Prof.
Klarenbeek was zoo bereidwillig hierna de bloeddruppel-methode
zoowel bij de zieke vos als bij een gezonde vos te laten toepassen. De
reactie bij de gezonde vos verliep negatief, bij de zieke sterk positief.
Hierna werd besloten bij ingekomen gestorven vossen steeds het bloed
te onderzoeken met S. pullorumantigeen. Tot heden werden 3 bloed-
monsters, 3 levende vossen en 27 cadavers onderzocht. Bij 1 bloed-
monster en bij 1 levende vos en bij 7 cadavers was de reactie positief;
na voortgezet onderzoek bleek steeds S. enteritidis-infectie in het spel
te zijn. In de andere gevallen was de reactie negatief, hier kon ook
nimmer S. enteritidis-infectie aangetoond worden.

Bij twee levende gezonde vossen kon aangetoond worden dat alleen
S. pullorum formol-antigeen geen storende roode bloedlichaampjes-
agglutinatie geeft, de andere formol-antigenen wel.

10. Bij konijnen kon ook een onderzoek ingesteld worden dank zij
de medewerking van den Heer C. A. van Dorssen, die zijn door hem
voor serumbereiding behandelde proefkonijnen hiervoor beschikbaar
stelde. Het onderzoek werd verricht m*-t S. pullorum-formol-antigeen,
S. enteritidis eend IV formol-antigeen, S. typhi murium formol-
antigeen. Het resultaat was :

Bij deze proef werd nu en dan een meestal geringe agglutinatie van
de 100de bloedlichaampjes waargenomen bij het S. enteritidis eend
IV formol-antigeen (Bij het S. typhi murium formol-antigeen werd
deze agglutinatie meestal in veel mindere mate of niet gezien). Afgezien
van de geringe agglutinaties bij de konijnen 739 en 776, waar hier niet
verder op in zal worden gegaan, beantwoordt de uitslag aan de ver-
wachtingen, immers steeds werd de IX factor snel en duidelijk aange-
wezen.

Uit het voorgaande is gebleken, dat het S. pullorum formol-antigeen
zeer geschikt is om agglutinaties te verrichten zoowel bij vogels als
zoogdieren voor het opsporen van al die Salmonella-infecties, waarbij
de IX factor voorkomt. De reactie is uit te voeren volgens de snel-
serummethode en bij niet te lage agglutinatietiter ook volgens de
bloeddruppelmethode. Behalve bij levende dieren is de reactie ook te
verrichten bij doode dieren. In het laatste geval moet men evenwel
rekening houden met het feit dat de agglutininen postmortaal kunnen
tegronde gaan, zoodat hier een negatieve reactie geen diagnostische
waarde heeft.

De voordeelen van het gebruik van S. pullorum-antigeen zijn :
a gemakkelijke, voor de mensch ongevaarlijke, bereiding.
b duidelijke agglutinatie-uitvlokking.
c) geen storing door roode bloedlichaampjes.

De agglutinatie met S. pullorum-antigeen dient toegepast te worden
behalve bij de bestrijding bij morbus pullorum van de kip ook bij de
S. enteritidis-infectie van de eenden en de S. enteritidis var. dublin-
infectie van de vos ; bij de eend is de geringste reactie reeds een indi-
catie voor geïnfecteerd zijn. Thans is het van belang na te gaan in hoe-
verre deze agglutinatiemethoden met Salmonella-antigeen bij de
andere diersoorten zijn toe te passen.

Sinds het schrijven van dit artikel (ingezonden 12.9.\'35) kan het volgende nog
vermeld worden. De S. enteritidis\' van de eend heet thans S. enteritidis var. essen
(Hohn und Herrmann, Zentrâlbl. f. Bakt. I, Orig. 134, 277, 1935). S. typhi murium
bevat volgens Kauffmann (Z. f. Hyg. 116, 616, 1935) nog een factor die hij XII
noemt. De factor had m.i. XIII genoemd moeten worden (Zie Brill, Jahresber.
Vet. Med. 56, 253, 1935. die reeds een XII bij S. abortus equi beschrijft).

Mij bleek, dat ook S. enteritidis var. essen en S. pullorum factor XIII hebben,
vandaar de positieve reacties van S. enteritidis var. essen serum met S. typhi-murium.

Verf. untersuchte die Brauchbarkeit der Agglutination mit einigen Salmonella-
Antigenen für die Feststellung der Salmonellainfektionen bei Hühnern, Enten,
Kaninchen und Silberfüchsen. Hauptzweck der Versuche war, nachzuweisen,
dass das S.-Pullorumformolantigen zur Ermittlung derjenigen Salmonellainfektionen,
wobei der IX Faktor vorkommt, brauchbar ist. Tatsächlich ergab das S.-Pullorum-
formolantigen nicht nur bei Hühnern mit Morbus pullorum, sondern auch bei
Enten, die an S.-Enteritidisinfektion erkrankt waren, sehr gute Reaktionen. Auch
kann es bei Silberfüchsen, infiziert mit S. enteritidis var. dublin und bei mit S.
typhi, S. enteritidis var. moscow und S. enteritidis infizierten Kaninchen angewendet
werden. Weil das S. Pullorumantigen bei der Schnellserummethode sehr schöne
Reaktionen zeigt und auch noch andere Vorteile hat (bei der Bluttropfenmethode
keine störende Agglutination der roten Blutkörperchen) wird es schon in der Praxis
zur Bekämpfung der Enten- und Silberfüchsesalmonellose angewendet.

The author proved the value of agglutination with some Salmonella-antigens, to
the research into the Salmonellainfections in fowls, ducks, rabbits and silverfoxes.

The mainobject of the tests was, to show that the S. pullorum-formol-antigen
may be used to trace al those Salmonella-infections, in which the IX factor is present.
It appeared indeed, that the S. pullorum-formol-antigen gives very good reactions
and not only in fowls, suffering from morbus pullorum, but also in ducks suffering
from S. enteritidis-infection ; it can also be applied in silverfoxes, infected with
S. enteritidis var. dublin and in rabbits, infected with S. typhi, S. enteritidis var.
moscow and S. enteritidis.

As the S. pullorum-antigen shows very clear reactions in the quick-serum method
and has also other advantages (in the blooddropmethod no disturbing agglutination
of the red bloodcorpuscles) it is already practically used in the fight against the
Salmonellosis in ducks and in Silverfoxes.

L\'auteur a examiné le pouvoir agglutinante de quelques antigènes-salmonella à
l\'égard d\'infections dues aux salmonelloses chez les poules, les canards, les lapins,
et les renards argentés. Le but principal de ces expériences fut de démontrer que
l\'antigène S. pullorum formolé peut être usité pour dépister toutes ces infections à
Salmonella où se rencontre le facteur IX. En réalté il fut prouvé que l\'antigène

Uit de afdeeling Infectieziekten van het Instituut voor Parasitaire- en
Infectieziekten der Rijks-Universiteit te Utrecht.
Directeur: Prof. Dr. L. DE BLIECK.

In December 1933 werd door mij sectie verricht op het cadaver van
een volwassen exemplaar van de Kleine Zeemeeuw (Larus canus),
dat op het ijs binnen de stad Utrecht was gevonden. Bij het zeer magere
cadaver werd als eenige afwijking gevonden een kazig-brokkelige
necrotische haard van erwtgrootte in een der nieren. Uitstrijkprae-
paraten uit deze haard gekleurd met methyleenblauw en volgens de
kleuringen van Gram en van Ziehl Neelsen waren negatief. Na aan-
leggen van cultures werd alleen uit de haard in de nier groei verkregen.
Hieruit werd een reincultuur geïsoleerd van een gram negatief bewege-
lijk staafje, dat geen sporen vormt, dat lactose en saccharose niet omzet,
gas en zuur vormt uit glucose, lakmoesmelk niet stolt doch deze eerst
rood en later blauw kleurt, gelatine niet vervloeit, in de voedingsbodem
volgens Gersbagh na 4 dagen observatie geen indol vormt, neutraal-
roodagar verkleurt en de glycerine fuchsine bouillon volgens Stern
na 2 dagen violet kleurt. Deze bacil was bij voedering op brood patho-
geen voor muizen.

Serologisch onderzoek : Agglutinatie vanaf 1 : 100 negatief met
S-enteritidis var. dublin serum (titer 1 : 12800), levend antigeen. Agglu-
tinatie tot i : 800 grofvlokkig met S. typhi-murium serum (H-titer
i : 2000), carbolantigeen. Agglutinatie 1 : 800 korrelig met S. typhi-
murium serum (O-titer 1 : 1600), alcohol antigeen volgens Bien-Garo-
ner. Agglutinatie 1 : 400 grofvlokkig met S. typhi-murium serum,
verzadigd met S. paralyphi-B en met S. cholerae-suis var. kunzendorj
(titer voor S. typhi-murium 1 : 400), carbolantigeen. Zelfde reactie
herhaald met op zelfde wijze verzadigd serum van ander monster
(i titer 1 : 6400) agglutinatie 1 : 3200 grofvlokkig. S. typhi-murium serum

S. pullorum-formolé ne donna non seulement de fortes réactions chez des poules
atteintes de morbus pullorum, mais aussi chez des canards infectés de S. enteritidis :
la même réaction peut être appliquée chez des renards argentés infectés S. enteritidis
var. dublin : ainsi que chez des lapins infectés de S. typhi. S. enteritidis var. moscow,
et de S. entéritidis.

Comme l\'antigène S. pullorum provoque de tiès belles réactions en méthode
sérologique rapide et nous offre en même temps d\'autres avantages (pas d\'agglutina-
tion des globules rouges avec la méthode de la goutte de sang), son emploi est-il
aussi devenu courant dans la lutte contre les salmonelloses des canards et des renards
argentés.

H-titer 1 : 100000, O-titer 1 : 1600, werd met levende cultuur van de
onbekende stam in een verdunning van 1 : 100 volledig verzadigd.

Het is mij niet gelukt in de literatuur een mededeeling over S. Iyphi-
murium infectie bij meeuwen te vinden. De eenige mij bekende Salmo-
nella vondst bij deze dieren is S. typhi, geïsoleerd uit meeuwenfaeces
door Adams (1928) ^J).

De bevinding S. Iyphi-murium infectie kan van toevalligen aard zijn
geweest. Echter is ook mogelijk, dat bij zeemeeuwen evenals bij duiven
en kanarievogels een primaire Salmonellose veroorzaakt door deze
bacil voorkomt. Zij, die in de gelegenheid zijn in meeuwenkolonies
eventueel gestorven jonge meeuwen te verzamelen, zouden wellicht
hieromtrent een nader onderzoek I:unnen instellen.

Uit een nier van een kleine Zeemeeuw (Larus canus) werd S. typhi-
murium geïsoleerd.

Onder de curve behoorende bij dit artikel, (in afl. 22) zijn bij
verggissing (op blz. 1184) de teekens der lijnen weggelaten. (Zie
inlegblaadje).

Op blz. 1202 (afl. 22) onder regel 22 (van boven) is weggevallen onderteekening
Baudet.

¹) The Medical Officer 39, 185; geciteerd vlg. Wilson en Blair J. Hyg. 31,
^]3⁸. (¹93¹ ) •

Een kalf van i £ maand, dat goed gegroeid was, stierf plotseling. Men dacht aan
vergiftiging. Bij de autopsie bleek, dat, bij de navel te beginnen en verder door het
heele lichaam, abcessen zaten. In de hersenen bevonden zich er twee, die drukten
op de occipitale kwab van de linker hemispheer, waardoor de plotselinge dood ver-
oorzaakt was. Daar de navel na de geboorte goed schoon gemaakt was, werd aan
een infectie door stalvuil gedacht en werd een besmetting van uit de moeder uitge-
sloten geacht. Lubberts.

Bij een veehouder waren in een tijdvak van 5 jaar een negental gevallen van ver-
grooting van de schildklier (struma) bij kalveren waargenomen, waarvoor men
geen oorzaak kon vinden. Therapeutisch werd een jodiumhoudend zout door het
voedsel verstrekt, doch zonder resultaat. De voedingstoestand en lichaamsbouw
van de aangetaste dieren week niet veel af van de gezonde op het betreffende bedrijf.
Een der dieren, waarbij de schildklier de afmeting van een kleinen voetbal had,
ondervond evenwel bezwaren van de tumor, doordat er druk uitgeoefend werd op
de trachea. Gezien het ongeneeslijke van de kwaal en de belemmering van de nor-
male ademhaling, werd, mede ten behoeve van een histologisch onderzoek, besloten
het dier te doen slachten. Het histologisch onderzoek van de tumor toonde hetzelfde
beeld, hetwelk men vindt bij de ziekte van Basedow (struma diffusa parenchy-
matosa). C. J. de Gier.

Bij slacht- en melkvee namen Ai.biston en Gorrie ¹) polypoide vormsels in het
proximale gedeelte van de neusgangen waar, die clinisch aanleiding gaven tot
neusuitvloeiing en bemoeilijkte ademhaling. Histologisch bleek sterke infiltratie
van de submucosa te bestaan met intense eosinophilie en soms met reuzencellen
waarin gistachtige lichaampjes. Op geschikte voedingsbodems kon een fungus
worden gekweekt uit de typische laesies. Ter onderscheiding van de diverse soorten
neus-granulomata, die uit Britsch-Indië bekend zijn (schistosomiasis, streptothri-
cosis en rhinosporidiosis), willen schrijvers de Australische aandoening zien benaamd
als ,,neus-blastomycosisBu.

In tegenstelling met den mensch, komt thrombose na operatie bij onze huis-
dieren zeldzaam voor. Voor zoover betreft thrombose na verlossingen bij het rund,
zijn aan Svf.n Hoflund ²) in de literatuur slechts twee gevallen bekend. Zelf nam
hij gedurende de laatste 2 jaar 5 gevallen hiervan waar, waarvan in het artikel een
beschrijving wordt gegeven.

Geval 1. Koe sterft plotseling 3 uur na inbrengen van uitgezakte baarmoeder.
Sterke thrombi-vorming in de uterusvenae, groote embolus in den hoofdstam van
de a. pulmonalis.

Geval 2. Plotselinge dood op den dag na normalen partus, te voren ingespoten
wegens vermoedelijke verschijnselen van kalfziekte. Sectie a/h Pathol. Instituut :
Acute haardvormige myocarditis, enkele haemorrh. infarcten in de longen, emboliën
in de vertakkingen van de a. pulmonalis.

1 ) H. E. Albiston and C. J. R. Gorrie : A Preliminary note on bovine nasal granu-
loma, in Victoria. The Australian Vet. Journal, Vol. II. No. 2, 1935.

Geval 3. Koe kalft dag na vervoer per spoor en per vrachtauto, waarbij zij door
mistrappen op de loopplank bij het uitladen is gevallen. Bij waarneming na partus
hevig ziek. sterft ruim 24 uur later. Sectie a/h Pathol. Instituut : Subluxatie 1. ilio-
sacraalgewricht met bloedingen in de omgeving: 1. v. lumbalis en v. cava caud.
thrombusvorming: haem. infarcten in 3 verschillende gedeelten linkerlong; cm-
boliën in vertakkingen a. pulmonalis, die bedoelde longgedeelten voorzien. De
thrombose was duidelijk gevolg van het trauma.

Geval 4. Koe kalft na enkele dagen met minder eetlust ; langzaam verloopende
partus zonder bijzondere moeilijkheden. Melkopbrengst de eerste dag na het kalven
slechts één liter. Sterft dienzelfden dag na (een paar uur tevoren) verschijnselen
van onrust en kruiszwakte. Nageboorte niet afgegaan. Sectie : Thrombi in de groote
baarmoedervenae: talrijke emboliën in de groote vertakkingen v/d art. pulmonalis.
Voor ontwikkeling van infarcten in de longen heeft de tijd ontbroken.

Geval 5. Koe krijgt 3 uur na partus kalfziekte: behandeling hiertegen 2 maal
in het tijdsverloop van 24 uur ; na elke behandeling kortdurende verbetering.
Enkele uren na de laatste inspuiting plotselinge dood na enkele voorafgaande aan-
vallen van shock. Sectie a/h Path. Instituut : Baarmoederwand oedemateus ge-
zwollen; in de groote uterusvenae thrombi; talrijke emboliën in de groote vertak-
kingen v/d pulmonalis. Geen infarcten door het spoedig verloop.

In dit interessante artikel geven Turner, Campbell en Tick \') de voorloopige
resultaten van hun onderzoekingen in het Townsville-laboratorium over het virus
der besmettelijke longziekte van het rund. Erop wijzende, dat de ziekte in vele
handboeken nog altijd zonder meer aan een filtreerbaar virus wordt toegeschreven,
deelen zij mede, dat de smetstof daarentegen een betrekkelijk lang vertakt mycelium
is (vertakkingen tot 240 14), weliswaar in een van haar ontwikkelingsvormen uit
filtreerbare spore-achtige lichaampjes (Conidoids) kan bestaan, maar zich overigens
kan reproduceeren in 5 disiincte vormen. Zij stellen voor, het longziektevirus, met
dat der verwante agalactia van de geit, onder te brengen in een nieuw geslacht der
Schizomyceten : de Borrelomyceten en het longziekte-agens dan te benamen als
,,borretomyces peri/meumoniae\'\'.

Bij juiste fixatie met Zenkkr, Bocin enz. (formaline is absoluut tegenaangewezen)
kan het organisme duidelijk in coupes van lone en lymphklieren worden aange-
toond. Schrijvers maakten een geschikte voedingsbodem B.V.F.O.S. (buffered-
viande-foie-ox-serum), waarin het virus zich gemakkelijk laat kweeken : zulke
culturen zijn geschikt voor immunisatie. In acute gevallen kon de smetstof uit bloed
en alle organen worden gekweekt. Bij jong vee onder 15 maanden oud werd een
bijzondere vorm van longziekte waargenomen, bij welke zich een gelatineus infil-
traat vormt in de epidurafe ruimte in de sacraalstreek en die zich clinisch openbaart
door gedeeltelijke paraplegie en hypoaesthesie. De complementbindingsieactie
met gekookt antigeen van pleura-exsudaat bleek een diagnostisch hulpmiddel van
groote en specifieke waarde, ook bij chronische en lichte gevallen. Bijzondere at-
tentie verdient de observatie, dat voorafgaande immunisatie de dieren niet alleen
soms onvolledig beschermt tegen een later langdurig en sterk contact met de smetstof
(zij het, dat de ziekte in zulke gevallen een mild verloop schijnt te nemen), maar
dat dergelijke dieren chronische virusdragers kunnen tlijven.

Tot nu toe was het niet gelukt om het typische pathologisch-anatomische beeld
der besmettelijke longziekte van het rund kunstmatig bij proefrunderen op te wekken.

Daubney ¹) (Kenyacolony) slaagde daarin door intratracheale toediening van
lymphe of cultuur, alsmede door intrajugulaire inspuiting van geïnfecteerde agar-
emboli volgens de techniek van Tuttle.

Met uitzondering alleen van het aantoonen der besmettelijkheid door contact
van zulke kunstmatig besmette dieren is dus nu ook voor de longziekte voldaan aan
de bekende Kcchsche postulaten. Schrijver kon bij proefdieren vaststellen, dat
de incubatie-periode der ziekte na het ophouden van het contact met zieke dieren,
27 a 30 dagen bedraagt. Hij wijst verder op de practische moeilijkheden, zoowel
ten aanzien van positieve als negatieve miswijzingen, van het uitschiften der ge-
infecteerde dieren bij een uitbraak, door middel van het serologisch onderzoek
(alleen agglutinatie werd toegepast). Tot slot beveelt schrijver de methode van
Tuttle aan voor de laboratorium-controle van de immuniteit, ook voor andere
infectieziekten. Bu.

Begin Maart werd de hulp van Baillou ²) ingeroepen voor een hoogdrachtig
rund, dat leed aan een chronische indigestie, waarschijnlijk veroorzaakt door een
scherp voorwerp, gezien de gevoeligheid bij druk in de omgeving van het sternum.
Eenigen tijd later traden verschijnselen van de longen, speciaal van de linkerlong,
op den voorgrond. Door percussie en auscultatie kon een duidelijke haard in het
onderste gedeelte van de linkerlong worden vastgesteld. Na het kalven, op 12 April,
werd nogmaals een onderzoek ingesteld, omdat de eigenaar opgemerkt had, dat,
wanneer het dier hoestte, er telkens voedsel door de neusgaten naar buiten kwam.
Aan het strottenhoofd kon zoowel bij uitwendig als bij inwendig onderzoek geen
afwijking worden gevonden. In verband met het feit, dat het dier langzamerhand
mager werd, werd tot slachting geadviseerd. Bij het ingestelde onderzoek na het
slachten bleek, dat er een verbinding bestond tusschen de pens en de trachea via
een bronchus van de linkerlong. De verbinding is waarschijnlijk als volgt tot stand
gekomen : een scherp voorwerp heeft den maagwand en het middenrif doorboord
en is terecht gekomen in de linkerlong. Door de diverse bacteriën is in de long een
absces ontstaan, hetwelk doorgebroken is naar een grootere bronchus. Via het fistel-
kanaal, door het vreemde voorwerp veroorzaakt, kwam nu geregeld maaginhoud
in de abscesholte van de long. Door het hoesten werd dit in kleine hoeveelheden
via bronchus, trachea en neus naar buiten gebracht.
Traumatische gastritis.

De traumatische gastritis is een veelvuldig voorkomende ziekte bij het rund,
speciaal in de omgeving van de groote steden, waar door vele veehouders keuken-
en ander afval wordt gevoederd, hetwelk dikwijls scherpe voorwerpen bevat. Doch
ook op het platteland is de ziekte lang niet zeldzaam. Volgens Tschumi ³) bleek uit
de statistieken dat in Zwitserland 14,2% van de schadegevallen, die door de ver-
zekeringen werden uitbetaald, veroorzaakt werden door een traumatische gastritis.
Door de tot nu toe gebezigde behandeling is het niet mogelijk een volkomen herstel
te verkrijgen en eindigt de behandeling meestal in het doen slachten van de betref-
fende patiënt. Het behoeft dus niet te verwonderen, dat men al meermalen gepro-
beerd heeft om een betere therapie toe te passen. De eenige mogelijkheid om een
totale genezing te verkrijgen zou bestaan in een verwijdering uit de maag van het
scherpe voorwerp. Door Goetze in Hannover is nu een therapie uitgewerkt, waar-
door het mogelijk is om de operatie zonder nadeelige gevolgen te doen verloopen.
Het is te begrijpen dat niet iedere patiënt nog geschikt is om geopereerd te worden.

2 M. Baillou : Communication du rumen avec l\'exterieur par la voie pulmo-broncho-
trachéale. Bulletin de 1\'Acad. Vét. de France, No. 4, 1935, p. 239.

3 ) H. Tschumi : Z^ur Diagnose und operativen Behandlung der Fremdkörperindigestion.
Schweizer Archiv fiir Tierheilk. 1934, 5e Heft. p. 223).

Alleen die dieren, waarbij zeer vroegtijdig de diagnose gesteld is, komen voor de
behandeling in aanmerking. Bestaat reeds een versnelde pols of zwelling van het
kossum dan is elke behandeling nutteloos. Zooals reeds boven vermeld is, berust
de behandeling voor een groot deel op het tijdig onderkennen van de ziekte. Op
de symptomen in de diverse stadia van het lijden behoeft hier niet verder te worden
ingegaan. Goetze en Tschumi kennen uit een diagnostisch oogpunt (en volkomen
terecht) aan de pijnuitingen, welke bij een acute indigestie, wanneer deze door
perforatie van den maagwand door een scherp voorwerp worden veroorzaakt, een
groote waarde toe. Constateeren zij bij een acute indigestie pijnlijkheid bij druk op
het sternum, evenzoo bij het knijpen in den rug (d.w.z. de iets opgebogen rug wordt
ongaarne gestrekt) en bovendien een pijnlijkheid bij percussie (met een zware per-
cussiehamer) in de omgeving van het sternum, dan meenen zij de diagnose trauma-
tische gastritis zonder bezwaar te kunnen stellen. Is de waarschijnlijkheidsdiagnose
eenmaal gemaakt en is het dier nog geschikt om behandeld te worden, dan heeft
de operatie als volgt plaats. In de linker flankstreek wordt een flink gedeelte van
de huid geschoren en ontsmet en vervolgens eenige c.M. achter de laatste rib de
buikwand ingesneden tot op het peritoneum. De snede mag niet te klein gemaakt
worden, omdat men er flink met den arm door moet kunnen passeeren. Het peri-
toneum wordt met den vinger geperforeerd. Nu is de pens in de gemaakte opening
zichtbaar. Alvorens tot opening van dit orgaan over te gaan, wordt de wand van de
pens zeer zorgvuldig gehecht aan de buikspieren en wel zoodanig\' dat de buikholte
a.h.w. weer een volkomen afgesloten ruimte is. Deze manier van werken heeft het
groote voordeel, dat maar zelden een peritonitis na het uitvoeren van de operatie
optreedt. Is de pens afdoende vastgehecht, dan wordt tot opening overgegaan,
waarbij men moet zorgen, dat zoo min mogelijk bloeding plaats heeft. Worden
grootere arteriën aangesneden, dan moet men deze direct onderbinden. Wanneer
de vorengenoemde handelingen "hebben plaats gehad, gaat men met den arm in
de pens en tracht den ondervoorwand van de magen te bereiken tot het opsporen
van het vreemde voorwerp, eventueel vreemde voorwerpen. Om het onnoodig
in- en uitgaan met den arm te voorkomen, neemt men een flinke aardappel mee naar
binnen, waarin de vreemde voorwerpen geprikt worden. Heeft men den wand van
de magen voldoende en nauwkeurig afgetast, dan wordt de aardappel met de al
of niet gevonden vreemde voorwerpen verwijderd. Nog dient vermeld te worden,
dat de gemaakte opening in den wand van de pens, alvorens men met den arm
naar binnen gaat, belegd wordt met een soort manchet. Hierdoor voorkomt men
dat de gemaakte wond onnoodig met den arm of inhoud van de pens in aanraking
komt, hetgeen aan de genezing afbreuk zou kunnen doen. De gemaakte wond
in de pens wordt vervolgens ontsmet en gehecht. De hechtingen mogen niet zoo
diep aangebracht worden dat er een perforatie door de hechtnaald plaats heeft.
Vervolgens worden buikspieren en huid gehecht en het geheel ingepenseeld met
jodiumtinctuur. Veiligheidshalve kan men het onderste gedeelte van de huidwond
niet hechten om aan eventueel gevormd wondsecretum gelegenheid te geven naar
buiten te kunnen afvloeien. In de meeste gevallen heeft de genezing van de wond
in een tijdsverloop van 14 dagen plaats. De hechtingen, waarmede de pens aan de
buikspieren is bevestigd, worden niet verwijderd. Er ontstaat wel een vergroeiing
tusschen pens en buikwand, doch hiervan hebben de schrijvers nimmer nadeelige
gevolgen gezien. Na de operatie worden de dieren minstens een week op diëet
gehouden ter bevordering van de genezing van de wond van den maagwand. Ver-
meld dient nog te worden, dat de operatie verricht wordt bij het staande dier onder
locale anaesthesie. Moet men groot gebouwde dieren opereeren of wanneer de
arm van den operateur kort is, dan moet de operatiewond meer naar voren gemaakt
worden en is men genoodzaakt om een gedeelte van een rib weg te nemen. Door
deze omstandigheid verloopt het genezingsproces niet zoo vlug en duurt het minstens
4 weken voor alles hersteld is.

Een besmetting van den uier met colibacillen gaat in den regel gepaard met een
paraplegie van de achterhand van het betreffende dier. Men krijgt, wanneer de
infectie kort na het kalven en het onderzoek niet op de juiste manier plaats heeft,
wel eens den indruk, dat het dier lijdende is aan melkziekte. Een therapie, toegepast
naar aanleiding van deze diagnose, geeft evenwel geen herstel. Naast de verlamming
van den achterhand hebben de dieren er altijd een aandoening van het darmkanaal
bij. De faeces zijn meestal dun en met een zeer onaangename geur. De laatstge-
noemde bevinding is voor Lesbouyries ¹) de aanleiding om het primaire lijden te
zoeken in de digestietractus. De infectie van den uier zou dus niet plaats hebben
via de tepel, doch via het bloed. Het is heel goed mogelijk, dat het darmkanaal het
eerst aangetast wordt, maar dan kan de infectie van den uier toch nog wel via de
tepel plaats hebben. In de meeste gevallen zijn bij dergelijke patiënten de achter-
kwartieren het eerst aangetast. Bij een enteritis, veroorzaakt door colibacillen,
waarbij dus groote hoeveelheden virulente bacillen ontlast worden, is het alleszins
begrijpelijk, dat de achterkwartieren, vooral als de dieren niet meec kunnen opstaan,
aan een infectie via de tepel blootstaan. Voor de behandeling van de patiënten
maakt de schrijver gebruik van een vaccin (20 ccm. van <;en 48 uur oude bouillon-
cultuur, gedurende 40 minuten verhit op 70—72⁰ C.), waarmede gunstige resultaten
bereikt werden, indien de dieren althans nog niet te ernstig ziek waren.

Dat kneuzingen bij het rund heel gemakkelijk de aanleiding kunnen zijn voor
het ontstaan van abcessen, is algemeen bekend en dientengevolge behoeft het dus
geen verwondering te wekken, dat men dit verschijnsel ook in Zuid-Afrika opge-
merkt heeft. Toch komen ook abcessen voor op plaatsen, waar moeilijk een kneuzing
kan plaats gevonden hebben. Martinaglia ²) zag in Zuid-Afrika bij melkkoeien,
die hoogdrachtig waren of pas gekalfd hadden, .een pijnlijke, warme zwelling aan
een der achterkwartieren ongeveer 10 c.M. onder de supramammaire klier. Het
betreffende abces stond niet in verbinding met het uierweefsel. N^a opening van het
abces en verwijdering van de pus volgde spoedig volkomen genezing. In enkele ge-
vallen werden naast een reincultuur van pyogenesbacillen enkele staphylococcen
gevonden. Zooals boven reeds geschreven, is het moeilijk aan te nemen dat bij al
deze runderen trauma de oorzaak van het ontstaan geweest is. Veel meer voor de
hand liggend is, dat wij te doen gehad hebben met een infectie door de genoemde
bacteriën, van een der bijtepels, die zoo dikwijls bij runderen aanwezig zijn. Meestal
worden deze bij tepels reeds bij het kalf of het jonge rund verwijderd, doch dan blijft
toch steeds de mogelijkheid bestaan, dat er een infectie van de gemaakte wond en het
rudimentaire uierwcefsel, waarmede de bijtepel in verbinding staat, plaats heeft. (Dat
iedere bijtepel met de directe omgeving beschouwd moet worden als een rudimentair
melkproduceerend orgaan, is niet aan twijfel onderhevig. Bij jonge hoogdrachtige
vaarzen kan men dikwijls zonder veel moeite een op melk gelijkende vloeistof uit
de bijtepels trekken, zelfs komt het voor, dat een dergelijke vloeistof automatisch
door den bijtepcl naar buiten komt Ref.). Deze latente infectie kan door de ver-
anderingen, die in uierweefsel optreden, wanneer de dieren drachtig zijn of pas
gekalfd hebben, overgaan in een actieve, met het gevolg dat er een abces ontstaat.
Trauma behoeft dus voor het ontstaan van dergelijke abcessen absoluut niet in het
spel te zijn. C. J. df. Gier.

Onderzoekingen betreffende besmetting van den uier bij het rund met
abortussmetstof.

1 \') Lesbouyries et Renauldon : Traitement de la mammite paraplégique colibacillaire
de la vache. Bulletin de 1\'Acad. Vét. de France, No. 4, 1935, p. 246).

2 ) G. Martinaglia : A Peculiar Selective Site of Bacillus pyogenes in Dairy Cows.
The Journal of the South African Vet. Med. Association, Maart 1935, No. 1, p. 39)/

chronische ontsteking met infiltratie ; dikwijls zijn de hierdoor ontstane veran-
deringen macroscopisch aan te toonen, in den regel echter zijn zij slechts bij histo-
logisch onderzoek waarneembaar.

Hoewel de ontsteking slechts bij uitzondering een dusdanig exudatief karakter
draagt, dat het afschcidingsproduct duidelijk is veranderd, leidt zij toch veelvuldig
tot een verminderde melksecretie van de aangetaste kwartieren.

Dr. F. Krogoe-Petersen *), beschrijft een ziekte bij pasgekalfde koeien, waarbij
de urine donker bloedkleurig is. Het sterftecijfer is hoog, de aetiologie onbekend.
Verschillende theoriën zijn gepubliceerd, maar geen enkele hiervan kan volledig
instemming vinden. Meermalen wordt gedacht aan de een of andere avitaminose.
De schrijver meent, dat de symptomen op zoutgebrek wijzen ; de bloedlichaampjes
lossen op, het bloedzoutgehalte is veel geringer dan normaal. Dr. Krogoe meent :
wanneer er een analoge ziekte bestaat, waar zouttoevoer genezend werkt, kan zijn
verklaring juist schijnen. Deze analoge ziekte meent hij te hebben gevonden uit
de werken van den bekenden tropenarts Prof. Albert Schweitzer, die een ziekte
beschrijft, welke in het bijzonder de blanken aantast en die door hem „Melanurie"
Schwarzwasserkrankheit" genoemd wordt.

Op onverklaarbare wijze worden op groote schaal de roode bloedlichaampjes
opgelost, de resten verstoppen de nieren en brengen den patiënt in levensgevaar,
de opgeloste kleurstof maakt de urine zwartrood.

De behandeling, die Schweitzer instelt, bedoelt, om het verval van de rcode
bloedlichaampjes tegen te gaan. Hij verkrijgt dit door de patiënten eenige malen
met acht uren tusschentijd £ liter 3% NaCl.-oplossing subcutaan in te spuiten.
De behandeling is zeer pijnlijk, maar bijna steeds wordt de patiënt gered. Tegelijk
hiermede spuit Schweitzer 20 gram serum subcutaan in. Hij neemt hiervoor
slangenbeetserum, omdat hij dit altijd in voorraad heeft te Labarcne.

Dr. Krogoe meent, dat het aanbeveling verdient, bij voorkomende gelegenheden
een proef te nemen met NaCl-oplossing met een of ander serum, beide in voor
runderen passende doses. Huizinc.a.

De zwartwater-koorts (Schwarzwasserfieber, Blackwater) waarvan hier sprake
is, is zooals bekend, een gevaarlijke complicatie bij de malaria (vooral de malaria
tropica), die in sommige streken voorkomt, en waarvan de oorzaak nog onvoldoende
bekend is. Dispositie schijnt een rol te spelen. Zwartwaterkoorts ontstaat zelden
gedurende een eerste infectie. Malaria met te gronde gaan van roode bloedcellen,
is op zichzelf niet voldoende om zwartwaterkoorts te veroorzaken, er moet nog een
factor aanwezig zijn. Naumann ¹) is van meening dat die factor in de lever is te
zoeken, en dat malaria-patiënten met beschadigde lever (door alcohol-misbruik
b.v.) kans hebben op de complicatie, en speciaal die met zwakke constitutie. Hij vond
atebrin het beste geneesmiddel, daar het volgens hem van alle malariamiddelen
het minst de roode bloedcellen schaadt ; verder gebruikt hij campolon.

De ziekte is wel toegeschreven aan chinine-vergiftiging, daar in vele gevallen het
verschijnsel optrad na chinine-toediening. Echter ook bij patiënten die niet met
chinine waren behandeld, komen gevallen voor. Amy zag bij malaria haemoglo-
binurie ontstaan na behandeling met plasmochin ; echter ook na behandeling met
chinine en atebrin zag hij gevaller.

De intensiteit en de moitaliteit van de zwartwater-gevallen is zeer verschillend.
Volgens Paterson is de prognose betrekkelijk gunstig als in het begin van de
aanval de reactie der urine alkalisch is. Hij raadt aan in vroeg stadium intraveneus
bicarbonas natricus-oplossing in te spuiten om de nierfunctie in stand te houden,
daar volgens hem de meeste sterfgevallen ontstaan door urine-retentie.

Sinds het bekend is, dat een intraveneuse injectie van een oplossing van calcium-
chloride melkziekte-patiënten snel doet herstellen, heeft men getracht de behan-
deling nog eenvoudiger te maken. De intraveneuse injectie toch, heeft, wanneer
zij niet nauwkeurig geschiedt, dikwijls onaangename gevolgen in den vorm van
abscessen enz. op de plaats van inspuiting. Een kleine hoeveelheid chloorcalcium,
gespoten buiten de bloedbaan, doet necrose ter plaatse ontstaan. Ter voorkoming
van dit euvel werd het gebruik van calcium Sandoz aanbevolen, hetwelk men
subcutaan zou kunnen inspuiten. Al spoedig bleek, dat dit ook niet geheel en al
het geval was. Gebruikte men een concentratie hooger dan 5 procent, dan traden
op de plaats van injectie toch abscessen op. Een nadeel van de lage concentratie
was, dat de in te spuiten hoeveelheid vloeistof ongeveer 1 £ Liter moest bedragen.
Een dergelijke hoeveelheid is voor het gebruik in de praktijk niet aan te bevelen.
Dryerre, Russell en Greig \') hebben nu geconstateerd, dat men de hoeveelheid
vloeistof aanmerkelijk kan verlagen, zonder nadeelige gevolgen, wanneer aan de
oplossing acidum boricum wordt toegevoegd. Het onderstaande recept wordt door
de schrijvers als een uitmuntend therapeuticum aanbevolen :

Misschien is binnen afzienbaren tijd een nieuw zout (calcium-boro-gluconaat)
in den handel verkrijgbaar, waardoor de behandeling nog eenvoudiger zou worden.

Minett ¹) onderzocht 59 runderen, voor het overgroote deel uit bestanden,
die bekend stonden als besmet met paratuberculosis, door middel van Johnin (be-
reid op den synthetischen Santin-bodem) en controleerde de reacties bij 52 der
onderzochte dieren door sectie. Het diagnosticum werd intradermaal aan de hals-
vlakte toegediend (0.2 c.c. cn 48 uur later dezelfde dosis op dezelfde plaats), terwijl
de reacties (huiddikte en aard der zwelling) werden genoteerd 48 en 72 uur na
de eerste inspuiting. Als positief Wfrden beschouwd reacties waarbij de huid na
72 uur minstens tweemaal de oorspronkelijke dikte had verkregen en een diffuus,
tamelijk week oedeem, soms met lichte pijnlijkheid was opgetreden.

53 dieren reageerden een of meermalen positief, van welke er 39 met zekerheid
aan paratuberculosis bleken te lijden, terwijl zulks van 1 1 andere waarschijnlijk
was. Van de 6 niet-reageerende runderen waren er 3 maar eenmaal onderzocht
en verkeerden 4 in het laatste ziektestadium. Schrijvcr wijst op de variatie in inten-
siteit der locale reactie bij herhaalde inspuiting, hetgeen hij wijt aan wisselingen
in den allergischen toestand der dieren. Bu.

Vergiftiging van geiten door het eten van rhododendronplanten wordt vaak
geconstateerd, doch een dergelijke intoxicatie bij het rund behoort zeer zeker tot
de zeldzaamheden. Hobson ²)) meent een tweetal gevallen geconstateerd te hebben,
doch er moet bij worden opgemerkt, dat zijn beide diagnosen wel voor bestrijding
vatbaar zijn. Wanneer een kce braakbewegingen heeft en men vindt toevallig een
stukje van een rhodcdendronplant in het braaksel, dan behoeft er nog geen in-
toxicatie door de genoemde plant te bestaan. Zou het gedeelte van de plant in zoo\'n

1 ) I". C. Minett : The diagnosis of J ohne\'s disease by the use of Johnin. The Journal
of comparative pathology and therapeutics. 1935. Vol. 48. No. 2.

2 ) G. Hobson : Notes on Rhododendron Poisoning. The Vet. Record, Vol. 15, 1935,
P- 9\'9-

geval niet denzelfden invloed kunnen hebben als een te groot stuk mangelwortel
of koolraap ? Bij de tweede patiënt meende hij blaadjes van een rhododendronplant
in de faeces gevonden te hebben. De bladeren zouden dus in dit geval zonder merkbare
veranderingen door het digestie-apparaat gepasseerd zijn, hetgeen moeilijk aan
te nemen is. C. J. df. Gier.

Zaffagnini ¹) beschrijft een geval van tetanus bij het rund in aansluiting aan
de partus. Het dier had zonder hulp twee kalveren ter wereld gebracht, waarna
de secundinae voor een deel waren achtergebleven. Tien dagen na de partus toonde
het de eerste typische verschijnselen van tetanus, terwijl het 6 dagen later stierf.
Een behandeling werd niet ingesteld.

Onderzoekingen over de chemo-therapie van piroplasmose met het
nieuwe Bayerproduct „Acaprin".

Ceruti en Fantoni ²) hebben de werking onderzocht van acaprin ten opzichte
van Theileria annulata, Babesia bovis, Piroplasma bigeminum, Nuttallia equi,
Piroplasma suis en Piroplasma ovis.

Acaprin, een geel, in water goed oplosbaar poeder, wordt subcutaan toegediend,
bij rund en paard 600—750 m.G., bij schaap en varken 100—150 m.G. In alle
gevallen bleek het middel uitstekend te werken. Indien de temp. niet binnen 24 uur
daalt, moet de behandeling nog eens herhaald worden. Alleen in zeer ernstige
gevallen geen resultaat. Acaprin werkt alleen vernietigend op de schizonten, is
van geen invloed op de gametocyten.

Schrijvers noemen acaprin het beste middel tegen piroplasmose wat tot nu toe
gebruikt werd. De toediening is eenvoudig, de toxiciteit gering en de genezende
werking zeker. Hofstra.

Lührs ³) heeft kalveren, die een weidetijd hadden doorgemaakt, gedurende
den staltijd met ultraviolet licht bestraald (kwartslamp) om na te gaan of dit in-
vloed zou hebben op de ontwikkeling van de runderhorzellarven. Gelijktijdig werd
calciumbilactaat toegediend omdat van calciumzouten bekend is, dat zij de door-
laatbaarheid van het vaat-endothelium verminderen en daardoor het ontstaan
van transudaten en oedemen belemmeren. Lührs nam waar, dat de migratie van
de larven door deze bestraling in den aanvang verlangzaamd werd, maar dat na
verloop van enkele weken daarin geen verschil meer bestond tusschen de bestraalde
en niet bestraalde dieren. Opgemerkt werd, dat deze bestraling gecombineerd met
calciumtocdiening een zeer gunstigen invloed uitoefende op den voedingstoestand
en dat de gewichtstoeneming der bestraalde dieren aanmerkelijk hooger was dan
van de contróledieren. Baudet.

In een rondschrijven van het Pruisische Ministerie van Landbouw *) worden eenige
nadere voorschriften gegeven omtrent de wijze, waarop de runderhorzelbestrijding
in het vervolg geschieden moet. Gebruik is hierbij gemaakt van de ervaringen
die in 1935 zijn opgedaan. Eerst wordt er op gewezen, dat in elke gemeente een
commissie moet worden samengesteld, bestaande uit de burgemeester, een dieren-
arts en de plaatselijke leider van de boeren.

\') Dott. Battista Zaffagnini : Tetano puerperale nella vacca. La Clinica Veterinaria,
i935> 5. P- 419-

²) Dott. Prof. Carlo Cerruti en Dott. Ferdinando Fantoni : Ricerche sulla
chemioterapia della piroplasmosi con il nuovo prodotto Bayer „Acaprin.,," La Clinica Vete-
rinaria, 1935, N. 7, p. 542.

³) Lührs, E. : Ueber den Einfluss des Lichtes auf die Wanderung der Dassellarven im
Tierkorper. Berlin, Tier. Woch. 1935. S. 394.

Er moet een lijst opgemaakt worden van de bedrijven, waar de onthorzeling
zal geschieden. De dierenarts wordt belast met het toezicht op de uitvoering hiervan
en met de aanwijzing van de middelen, die hiervoor gebruikt moeten worden.
Daarvoor zullen alleen beproefde middelen gebruikt worden ; speciaal derris-
preparaten komen hiervoor in aanmerking, omdat gebleken is dat deze zeer goede
resultaten geven. De kosten van de behandeling komen voor rekening van de vee-
houders en worden berekend naar het aantal dieren dat de veehouder bezit. In
het algemeen zal het voldoende zijn voor elke gemeente twee onthorzelaars aan
te stellen. Deze worden uit vertrouwde personen gekozen, die met vee weten om
te gaan. Een onthorzelaar moet in den regel niet meer dan 600 dieren voor zijn
rekening krijgen. De onthorzelaars worden van te voren door een ,,Kreistierarzt"
opgeleid. Deze opleiding is kosteloos. Al naar gelang van de uitgestrektheid van het
district ontvangt de onthorzelaar een vergoeding van 2—3 R.M. per dag en een
toelage van 0.05 R.M. voor elk dier dat hij onthorzeld heeft. Het totale bedrag
mag in het algemeen 5 R.M. per dag niet overschrijden. Wanneer een dier slechts
zeer weinig larven heeft, wordt de mechanische verwijdering hiervan met pincet
en haakpen aanbevolen.

Om anaphylactische verschijnselen te vooikomen zal men moeten zorgen, dat
gedurende acht dagen na de behandeling geen larven mogen worden stukgedrukt.
Hierop moet o.a. gelet worden bij het poetsen der runderen. Een larve, die op
deze wijze per ongeluk onder de huid stukgedrukt wordt, kan tot deze onaangename
verschijnselen, soms gevolgd door den dood, aanleiding geven.

Behalve een behandeling vóór den weidetijd, zal een controle met zoo noodige
nabehandeling 4—6 weken later moeten geschieden. Bij deze controle zullen zoo
mogelijk een of meer leden van de commissie aanwezig moeten zijn. Runderen
die van buiten af komen mogen niet op een weide toegelaten worden zonder over-
legging van een bewijs, dat zij onthorzeld zijn. De in de commissie werkzame
dierenarts is aangewezen om voordrachten te houden over de ervaringen, die in
het afgeloopen jaar bij de onthorzeling zijn opgedaan en over de te nemen maat-
regelen in het volgende bestrijdingsjaar.

De vergoeding, die toegekend wordt in geval zich anaphylaxie tengevolge van
de onthorzeling bij runderen heeft voorgedaan, geschiedt alleen wanneer uit het
sectiebericht van den dierenarts gebleken is, dat anaphylaxie de oorzaak van den
dood geweest is. De verschijnselen van deze vorm van anaphylaxie zijn : zwelling
der oogleden, tranenvloed, roodheid en zwelling van conjunctiva, neusslijmvlies,
schaamlippen, uier en tepels. In de huid vindt men zwellingen van de grootte van
een erwt tot een markstuk, waarop de haren rechtop staan (Urticaria). Als alge-
meene ziekteverschijnsel neemt men waar : onrust, s/arre blik, jeukprikkel, belikken
der beenen en flanken: bemoeilijkte, veelal versnelde ademhaling en ook wel rillingen
en stootenden versnelden hartslag. Deze verschijnselen kunnen soms binnen enkele
uren verdwijnen. Maar ook kunnen de huid- en slijmvlieszwellingen oorzaak zijn
van het ontstaan van glottis-oedeem, waardoor het ademen zoodanig bemoeilijkt
wordt, dat ademnood en tympanie ontstaan, zoodat noodslachting noodzakelijk
wordt. Bij de sectie vindt men meestal glottis-oedeem, petechiën op het tracheaal-
slijmvlies, soms ook op andere plaatsen zooals op sereuze vliezen, peritoneum,
pleura, vooral op het epicardium en op de nieren. Het darmslijmvlies is rood ge-
kleurd ; verder geringe leverzweliing, verweeking van de miltpulpa en bij drachtige
dieren oedeem van de placenta.

Ook ziet men wel bloedig-oedemateuze plekken onder de huid, vooral aan de
rugzijde en in de daaronder gelegen musculatuur en ook wel een lakroode ver-
kleuring van het uierweefsel. Als behandeling wordt aanbevolen aderlating, laxantia
en calciumpreparaten.

De schade tengevolge van anaphylaxie wordt door een commissie bepaald. De
verzoeken betreffende schadevergoeding voor verwerpen na onthorzeling worden
alleen behandeld wanneer er een verklaring bij is van den dierenarts, dat het
verwerpen niet het gevolg is van een infectie met abortus Bang. Baudet.

Bij de invoerkeuring op het abattoir te Nancy werd bij een runderachtervoet
een geur van aceton (van geneesmiddelen, zooals de slagers het uitdrukken) waar-
genomen. Nadat na 24 uur deze geur niet was verminderd en ook bij koken van
het vleesch deze acetonlucht niet verdween, werd deze achtervoet voor de consumptie
afgekeurd. In aansluiting aan dit geval deed Houdinière \') vergelijkende onder-
zoekingen met het vleesch van deze achtervoet en met normaal rundvleesch. Behalve
een zintuigelijk onderzoek kan men deze aceton ook op het laboratorium aantoonen
door middel van de reactie met 2 c.c. Legalsche vloeistof op 10 c.c. spierextract.
Uit zijn onderzoekingen bleek het H., dat, terwijl vleesch van normale runderen
ongeveer 12J mgr. ac:ton op 100 gram spierweefsel bevat, in de bewuste achter-
voet 23 £ mgr. op 100 gram weefsel voorkwam.

De Legalsche reactie wordt als volgt uitgevoerd : bij 10 c.c. vleeschextract (ver-
kregen door ongeveer 150 gr. vleeschpulpa uit te persen, na het eerst te hebben
uitgewreven in een mortier met een weinig acjua destillata) wordt gevoegd 2 c.c.
reactievloeistof van Legal (deze vloeistof bestaat uit 1 deel 10% oplossing van
natriumnitroprussiaat en 1 deel geconcentreerd azijnzuur). Het neerslag wordt
afgefiltreerd en op de vloeistof laat men nu druppelen 20 druppels ammoniak.
Er vormt zich dan een duidelijk violette ring op de scheiding van de 2 vloeistoffen.

Volgens Houdinière zou alleen door een langdurig koken in water en dan nog
slechts in sommige gevallen, de acetongeur kunnen verdwijnen, zoodat men beter
doet dergelijk vleesch voor de consumptie af te keuren.

Van dit Poolsch artikel, van de hand van Gorniewicz ¹) verscheen het volgende
in het Fransch gestelde résumé : De stikgassen oefenen geen schadelijke invloed
uit op vleesch en vleeschproducten, zoodat deze geheel en al geschikt blijven voor
consumptie. Alleen de smaak verandert eenigszins bij een zeer sterke concentratie
van het gas. Overigens blijft het vleesch, onder de inwerking van deze stikgassen,
veel langer in een steriele toestand (doordat de bacteriegroei wordt tegengegaan),
zoodat deze een eenigszins conserveerende werking uitoefenen.

Bij de invoer van voeten paardevlcesch uit Engeland in de haven van Antwerpen
werd door de Saint Moulin ^s), speciaal in het warme jaargetijde, een eigenaardige
afwijking waargenomen. Deze afwijking zag men alleen bij zeer vette paarden,
dikwijls aan slechts één voet van een bepaald dier. De afwijkende voeten vleesch
hadden een normale kleur, waren echter sterk opgeblazen. Bij bekloppen hoort
men een eenigszins tympanitische toon : bij insnijden ontwijkt een walgelijk, stinkend
gas, terwijl het vleesch doordrenkt is met een haemorrhagische vloeistof.

Alhoewel men geneigd is te gelooven aan een ante-mortem infectie van het
vleesch, is zulks niet het geval, en wel, volgens de Saint Mpulin, om de volgende
redenen: De organen, milt, lever, longen, van de afwijkende voeten zijn normaal en
blijken bij cultiveering steriel te zijn. Ook de lymphklieren van de voeten zijn normaal.
Bij anaerobe kweeking uit de spieren groeien typische bacillen. De afwijking wordt
alleen in dagen van groote warmte aangetroffen, en uitsluitend bij vette paarden.
Dikwijls zijn alleen de achtervoeten afwijkend, soms zelfs slechts één voet.

In een geval, waarin het proces blijkbaar pas in den aanvang was, bleek de
afwijkende plek niet groot te zijn, en het overige vleesch zelfs nog geheel normaal.

1 ) Gorniewicz. Recherches sur l\'action des gaz asphyxiants sur la viande. Wiadomosci
Weterynaryjne. Bd. 17, 1935, pg. 239.

Op de afwijkende plek zag men een indeuking van het vleesch, blijkbaar veroorzaakt
door een balk van het ruim van het schip.

Bij anaerobe kweeking werd verkregen een cultuur van de maligne oedeem bacil,
de vibrion septique, welke zeer doodelijk bleek voor muis en cavia.

Volgens de Saint Moulin zou de infectie van de voeten vleesch plaats vinden
tijdens het transport, door contactinfectie met de vingers van de vleeschsjouwers,
en zouden de aldus op het vleesch gekomen bacillen of sporen zich gedurende de
reis in het ruim van het schip, bij overigens gunstige omstandigheden, als voldoend
hooge temperatuur en vochtigheid, gaan ontwikkelen en daarbij gas vormen.

Inplaats van de door Zunker aangegeven insteekthermometer voor het meten
van de temperatuur in het binnenste van finnige voeten vleesch gedurende de
invriesmethode heeft Keller ¹) een nieuwe thermometerhuls uitgevonden, welke
het voordeel heeft, dat na het einde van de invriestijd de thermometer en de huls
afzonderlijk van elkaar kunnen worden verwijderd. Op deze wijze zal het breken
van de thermometer veel minder voorkomen. In het artikel komen eenige afbeeldin-
gen voor, waaruit duidelijk blijkt, hoe de constructie van deze thermometerhuls is.

Behalve in de bekende spiergroepen, welke men wel als de z.g. „praedilectie-
plaatsen van de finnen" aanduidt, vond Funck ²), daartoe op het idee gebracht
door onderzoekingen van Siedamgrotzky, Zürn, Perroncito, e. a. ook in de
overige kopspieren wel eens finnen. Zoo vermeldt hij, dat van een 122-tal met
levende finnen besmette runderen er een 5-tal was, waarbij alleen uitsluitend in
de spieren van de wangen een fin werd aangetroffen, op de bevoorrechte plaatsen
juist niet. In 4 gevallen lag de fin zeer oppervlakkig, terwijl ze in het 5de geval
nog juist iets doorschemerde.

Gezien de betrekkelijk kleine uitwendig zichtbare oppervlakte van deze wang-
spieren, daar dikwijls nog stukken daarvan aan de huid blijven zitten, meent Funck
tot de conclusie te mogen komen, dat deze wangspicren tot die spieren moeten
worden gerekend, welke veel meer dan andere bij het afslachten zichtbaar wordende
spieren met finnen kunnen zijn besmet, zoodat men goed zou doen bij de keuring
oak zijn aandacht aan deze wangspieren te schenken.

Verder meent Funck de onderzoekingstechniek in zooverre te moeten wijzigen,
dat het insnijden der kauwspieren steeds moet geschieden bij een op een tafel liggende kop.
Niet alleen zijn dan de insnijdingen beter te verrichten, echter zou men dan ook
het licht op de meest voordeelige wijze op de sneevlakten kunnen laten vallen.

In de laatste jaren, zoo schrijft Schwerdt ³), is al meermalen het plan opgeworpen,
het vrijbankvleesch te verwerken tot vleeschwaar, om aldus de tijdelijke, soms groote
voorraad van vrijbankvleesch te kunnen opruimen. Hiertegen maakt Schwerdt
ernstige bezwaren. Niet alleen zou z.i. door deze maatregel de goede naam van de
Duitsche vleeschwarenindustrie ernstig schade lijden in binnen en buitenland, maar
verder is het hygiënisch hoogst bedenkelijk vleesch, afkomstig van noodslachtingen,
lange tijd te willen bewaren of te willen conserveeren.

Bovendien zou reeds uit praktische proefnemingen op het abattoir te Lübeck zijn
gebleken, dat bij deze werkingswijze geen voordeelen van volkshuishoudkundige
aard zouden optreden. de Graaf.

1 \') Keller. Ueber die Messung der Innentemperatur finniger Fleischviertel bei dem neuen
Gefrierverfahren. Z. f. Fl. u. Milchhyg. Jg. 45, 1935, pg. 321.

2 ) Funck. %um Vorkommen der Rinderfinne in den Muskeln der Lippen, Backe und Nase.
Z. f. Fl. u. Milchhyg. Jg. 45, 1935, pg. 261.

3 ) Schwerdt. ^ur Verwertung des Fleisches aus Notschlachtungen. Verarbeitung zu Fleisch-
konserven in Dosen unwirtschaftlich und höchst bedenkli:h. D. S. Z. Jg. 35, 1935, pg. 21.

Na een arbeidzaam leven is dan uit ons midden heengegaan één dei-
meest bekende mannen van den Gelderschen Achterhoek en Lijmers.
Een slepende ziekte van verscheidene weken maakte een einde aan het
leven van iemand, bekend zoowel op veeartsenijkundig terrein als in
fokkerskringen.

Jacob Hoogland werd 1 Juli 1852 te Utrecht geboren, waar zijn vader
eveneens de veeartsenijkundige praktijk uitoefende.

Reeds als kind had hij groote liefde voor dieren en reeds betrekkelijk
vroeg was zijn beroepskeuze gedaan.

Zijn vooropleiding genoot hij aan een kostschool, om in 1869 tot de
veeartsenijschool te worden toegelaten. Na een 4-jarige studie verwierf
hij 23 Juni 1873 het diploma als veearts.

Hij vestigde zich te de Bilt, hetgeen echter van korten duur was,
want reeds op 1 Sept. 1873 vertrok hij naar Zcddam.

Hier kon hij zijn krachten ontplooien, hier vond hij een veld waar
veel nog op veeartsenijkundig terrein braak lag.

Door zijn enorme wilskracht, zijn groot aanpassingsvermogen, zijn
alom bekende eenvoudigheid, doch vooral door zijn kennis wat het
vak betrof verwierf hij spoedig vele vereerders en vrienden.

Den 18 Nov. 1875 trad hij in het huwelijk met Mej. M. A. E. Kok
die hem echter in 1881 door den dood ontviel, hem 3 kinderen nalatende.

In 1883 huwde hij de zuster van zijn eerste vrouw Mej. E. E. V. Kok,
die hem 9 kinderen schonk, waarvan een thans zijn plaats in Zeddam
inneemt.

Deze vrouw, die wij goed kenden, was de vriendelijkheid zelf, een
groote steun voor den steeds werkenden Hoogland.

Dit huwelijk werd zwaar getroffen in Juni 1931, toen een der zoons die
in Indië verblijf hield, door een noodlottig toeval om het leven kwam.

Juist een maand voor het sterven van Hoogland, werd zijn vrouw
grafwaarts gedragen. Het was bij die gelegenheid dat wij hem het
laatst spraken en toen voor het eerst van zijn lippen hoorden ,,ik ben
een gebroken man."

Wanneer wij de toestanden uit zijn begintijd nagaan daarbij de
meer dan slechte wegen, dan moet het onze groote bewondering
afdwingen wat hij heeft gedaan in het belang der landbouwende be-
volking, doch tevens hoeveel hij de diergeneeskunde ver buiten zijn
woonplaats in aanzien deed stijgen. Wanneer wij daarbij weten het loon
dat hij voor al dat zwoegen ontving dan is het begrijpelijk dat hij ons
jongeren de les las indien geklaagd werd over slechte of minder goede
tijden.

Merkwaardig was het, hoe hij zich tot op bijna het laatst van zijn
werken steeds op de hoogte hield van de nieuwere zaken. Elk onderdeel
van de wetenschap had zijn belangstelling. Was hij uit een geneeskundig-
oogpunt iemand die groot vertrouwen genoot, niet minder was hij
een in den lande goede bekende op het terrein der fokkerij. Vooral
de trekpaardenfokkerij genoot zijn groote belangstelling, ofschoon ook de
warmbloed fokkerij aandachtig door hem gevolgd werd.

Talrijk waren dan ook de functies die hij bekleedde; o.a. was hij
een tijdland lid van de regelingscommissie, jurylid zoowel voor hengsten
als merries in verschillende provincies, plaatsvervangend afgevaardigde
voor Gelderland naar den Haag inzake trekpaardenstamboek enz. enz.

Dat hij als voorzitter en later als eerevoorzitter der door hem in het
leven geroepen hengstenassociatie te Zeddam fungeerde spreekt van
zelf.

Zoo ook heeft hij veel bijgedragen tot verbetering van den zwart
bonten rundveestapel in zijn omgeving en daarbuiten; Hoogland was
veelzijdig.

De regeering heeft dit alles gewaardeerd en benoemde hem i Sep-
tember 1923 tot Ridder in de Oranje Nassau Orde.

27 October 1935 maakte aan alles een einde. De stoere werker,
die zooveel weer en wind had getrotseerd werd voor altijd weggenomen.

De begrafenis die plaats vond op 30 October gaf een stoet te zien
als bij weinigen. Een volgauto met vele kransen en bloemen, zijn levens-
symbool, reed in die stoet mede. Velen hadden zich langs den weg ge-
schaard om hun geliefde „Dokter Hoogland" een laatstegroet te bren-
gen. Verscheidene autoriteiten waren aanwezig en legden daardoor
getuigenis af van hun achting voor hem die grafwaarts werd gedragen.

De collega\'s H. J. Odé, inspecteur, Dr. F. W. Tervoert en J. Bruyel
herdachten hem aan de geopende groeve als collega, leermeester en
vriend. Dr. Butsman schetste in warme gevoelige woorden de ont-
slapene als iemand, die wist wat medemensch beteekende, die zijn
plicht als man en vader ten volle had begrepen.

Het slotwoord werd gesproken door zijn schoonzoon Dr. Taconis,
die hem herdacht als het middelpunt van het familieleven. Hierna
bedankte hij allen namens de familie voor de groote belangstelling
betoond bij zijn ziekte, bij zijn ten grave daling.

Hooggeachte ontslapene gij waart ons allen tot voorbeeld, dag of
nacht maakte bij U geen onderscheid wanneer de plicht U riep. Rust
hebt ge hier niet gezocht. Rust elders.

door : Dr. H. H. Nijssen. Directeur van het Slachthuis te Eindhoven. Uitgave van
de N.V. Uitgevers Mij. JE- E. Kluwer, Deventer. Prijs ƒ 5.—, geb. ƒ 5.75.

. De schrijver, die dierenarts en tevens jager is, vertelt in zijn voorwoord dat zijn
jachtvrienden er bij hem op aangedrongen hebben een boek te schrijven over wild-
ziekten ; in de eerste plaats is het werk dus voor jagers geschreven. Over het onderwerp
„Wild en Wildziekten" bestond tot dusverre nog geen Nederlandsch werk; dank zij
deze studie van Dr. Nijssen is dus dit hiaat thans aangevuld geworden.

Het voorwoord besluit met het uitspreken van de verwachting dat het boek er
toe moge bijdragen „de jacht in Nederland op hoogcr peil te brengen, de wildziekten
te bestrijden en de keuring van wild te bevorderen"; het werk is dus blijkbaar niet
uitsluitend voor den jager, doch tevens voor den dierenarts bedoeld. Nu brengt
het schrijven van een populair werk voor leeken altijd bijzondere moeilijkheden
met zich mede, immers men heeft niet alleen te maken met het onderwerp zelf, doch
tevens moet men rekening houden met de op bepaalde punten zeer geringe kennis
van den leek. Voor Dr. Nijssen gold deze moeilijkheid in dubbele mate, daar hij
eensdeels over het wild als jachtobject schrijft met als lezer de dierenarts-leek, en
anderdeels over veterinaire problemen voor den jager-leek. Vooral bij dit laatste
hebben deze moeilijkheden zich laten gelden. De jager die de „Wildziekten" leest
zal zeer zeker een behoorlijken indruk krijgen van de vele en velerlei oorzaken die een
dier ziek kunnen maken, doch veel had eenvoudiger verteld moeten worden, want
vermoedelijk zal hij niet weten wat een verdikte „mucosa en submucosa is, of „cirr-
hose" van de lever, met als gevolg „hydraemie ; hij zal zich te vergeefsch afvragen
wat „serofibrineus exsudaat" in een „pericardiaalholte" is, ook zal „Gram negatief"
wel een puzzle voor iederen jager zijn; evenzoo hoort het groot aantal namen van wor-
men op de bladzijden 99 en 100 hier niet thuis. Dit alles neemt niet weg dat voor
jagers het hoefdstuk wildziekten. dat zestig pagina\'s omvat, zeer veel nuttigs inhoudt.
Vcor ons als dierenartsen kan ik over de hoofdstukken „Wildziekten" en „keuring
van wild" kort zijn ; deze kunnen niet voor ons bedoeld zijn, immers wij hebben
hiervoor onze studieboeken en wetenschappelijke tijdschriften. De kritische dieren-
arts-lezcr zal bovendien in deze hoofdstukken nog al eens iets tegenkomen, dat
hem min of meer onjuist voorkomt. Toch lijkt mij het boek van Dr. Nijssen voor dieren-
artsen en natuurlijk vooral voor hen, die jachtgebieden in hun praktijk hebben,
zeer nuttig. Het wild wordt zeer duidelijk en uitvoerig beschreven (82 bladzijden),
wij leeren allerlei bijzonderheden over het exterieur der dieren en over hun levens-
gewoonten, allerlei typische jagerstermen hooren wij noemen. Het is eenigszins
jammer dat de stijl van schrijven, juist vooral in dit deel, stug is ; zoo beginnen b.v.
op blz. 24 van de 30 zinnen er 21 met het onderwerp: „De kaken zijn . . . .", „De
baard is . . . ." enz. Zoodra echter de jagersherinncringen van den schrijver boven
komen wordt de schrijftrant direct beter, bv. in de aardige waarneming over de hout-
snip, die één voor één haar jongen redt. Alles bijeen genomen bevat dit boek zeer veel
wetenswaardigs voor dierenartsen, die het wild willen leeren kennen. Tenslotte
een woord van lof voor de wijze, waarop het boek is uitgegeven. Papier en druk zijn
uitstekend, bovendien zijn tusschen de tekst meer dan vijftig goede en zeer goede
afbeeldingen geplaatst. De band is prachtig, op fraai donkergroen is in voorname
soberheid met een verguldlijn de beeltenis van St. Hubertus geteekend op den voor-
kant en bij een hert neergeknield Absyrtus op den achterkant ; ook het gekleurde om-
slagblad (geteekend door Doeve) is een lust voor de oogen.

In de laatste tien bladzijden houdt Dr. Nijssen zich ook bezig met de „Keuring
van wild". In het algemeen gedeelte herinnert de schrijver er aan dat hier geen keuring
vóór de slachting kan plaats hebben, daarna worden omtrent vederwild en haarwild
opmerkingen van algemeenen aard gemaakt.

Het „bijzondere" gedeelte leert ons waarom hier geen „voorwaardelijke goed-
keuring" kan worden toegepast. Daarna vermeldt schrijver groepsgewijze de bij
verschillende ziekten te treffen beslissingen. Dit gedeelte is zeker weinig geschikt
om door de cene greep van lezers waartoe Dr. N. zich richt, t.w. de jagers, beoordeeld,
laat staan toegepast te worden. Enkele opmerkingen b.v. bij Echinococcose maken,
dat zij er de beteekenis toch wel van zullen inzien.

De schrijver onthoudt zich van beschouwingen over de vraag, op welke wijze
deze keuring systematisch geregeld zou moeten worden. Wij willen deze samenvatting
dan ook gaarne beschouwen als een eerste verdienstelijke poging om de aandacht
der dierenartsen op dit terrein te vestigen en spreken met hem den wensch uit,
dat hierover spoedig een nadere studie moge verschijnen. Dan zal erkend moeten wor-
den dat Dr. N. voortreffelijke voorbereidenden arbeid heeft verricht.

Twee amerikaanse artsen, Haggard en Greenberg \'), hebben een wetenschap-
pelijk onderzoek ingesteld naar de herkomst van de bekende lucht die men aan
de uitademingslucht van vele personen waarneemt na het eten van uien en knof-
look.

(De lucht iï afkomstig van een aromatische olie, in hoofdzaak allypropyl-disul-
fide, in de uien).

Verschillende theoricn bestonden hieromtrent : sommigen meenden dat de olie
in het bloed kwam en dan via de longen in de uitademingslucht ; anderen dachten
dat de lucht via het bloed in het speeksel kwam ; ook werd verondersteld dat de
lucht direct uit de maag door de slokdarm naar boven kwam ; nog anderen zochten
het minder ver en meenden dat kleine restjes van uien en knoflook in de mond,
tussen tanden b.v., bleven steken.

Reeds Lehman had groote doses van de betreffende olie bij proefdieren subcu-
taan, intraveneus, en in het digestiekanaal (met maagsonde) toegediend, en kon
daarna niet of nauwelijks de uienlucht aan de adem ruiken.

Schrijvers stelden nu vast dat de uienlucht niet was waar te nemen als de stof
in capsules werd ingegeven, terwijl eenzelfde hoeveelheid gewoon werd gegeten,
de lucht heel sterk was. Zoo kwamen zij tot de conclusie dat werkelijk de lucht
veroorzaakt wordt door resten die tussen de tanden achterblijven. Zeer kleine hoe-
veelheden zijn daartoe voldoende.

Proeven om mechanisch die resten te verwijderen, tanden borstelen en mond-
spoelen, hadden onvoldoende resultaten. Alleen in Chloor-amine-oplossing vonden
zij een afdoend middel : een tablet op 30 gram water ; als daarmee de mond ge-
spoeld werd en de tanden geborsteld. De olie wordt door de chloor-amine ontleed
in niet meer onaangenaam riekende stoffen.

De commissie, ingesteld door Uw Hoofdbestuur, in zake een onder-
zoek over het al of niet toelaatbare van operaties bij honden, heeft
de eer U het volgende rapport uit te brengen.

Door Prof. Dr. A. Klarenbeek te Utrecht was aan het Hoofdbestuur
een schrijven gericht, in welk schrijven o.m. het volgende voorkomt :

,,Het zal U bekend zijn, dat bij den hond een aantal operaties kunnen
worden verricht, welke deels als urgent kunnen worden beschouwd, deels
als cosmetische operatie moeten worden opgevat. Deze operaties
worden door den Raad van Beheer op Kvnologisch gebied niet toelaat-
baar geacht, daar het oorspronkelijk aanzien van het behandelde dier
dusdanig erdoor wordt gewijzigd, dat de keurmeester geen juiste
waardebepaling kan doen en daardoor de hond zal plaatsen op een
hooger niveau dan het dier toekomt. De Raad van Beheer is van oordeel,
dat erfelijkheidsoverwegingen zich tegen dergelijke, tot heden oncontro-
leerbare, operaties verzetten.

Het is mij gebleken, dat meermalen voorkomt, dat de dierenarts
zich geen rekenschap geeft, welke houding hij in zulke gevallen dient
aan te nemen en te goeder trouw soms handelingen verricht, die door
den Raad van Beheer op bovenvermelde gronden worden veroordeeld.
Afgezien van de vraag of deze zienswijze steeds de juiste is, ben ik
van meening dat het aanbeveling zou verdienen, indien door een
Commissie uit de Maatschappij voor Diergeneeskunde dit vraagstuk
werd onderzocht."

Ingaande op dat verzoek heeft het Hoofdbestuur aan de hierna
genoemde heeren verzocht deel van die commissie te willen uitmaken,
n.1. Prof. Dr. A. Klarenbeek, Prof. Dr. J. H. Hartog en Prof. Dr.
G. M. van der Plank, allen te Utrecht, Dr. C. J. Folmer te Am-
sterdam, terwijl de secretaris der Maatschappij als zoodanig aan de
commissie is toegevoegd.

Bij de door de commissie gehouden besprekingen is, ook in aan-
sluiting met de hiervoor door den Raad van Beheer aangewezen ge-
vallen, de volgende lijst van operaties vastgesteld, waarvan de com-

2. operatie aan den neusspiegel, waardoor de vleeschkleur van den
neusspiegel in de gewenschte zwarte kleur wordt veranderd ;

3. operatie aan de huid, als het wegnemen van witte vlekken, b.v.
witte borstvlek ;

De onder 1 tot en met 6 genoemde operaties bedoelen alleen het
wegnemen of het onzichtbaar maken van afwijkingen, waarvan het
dier zelf niet de minste hinder ondervindt, maar die het alleen als
tentoonstellingshond of als fokhond minderwaardig maken. Bij het
toepassen van deze operaties brengt men het dier dus in een beteren
toestand, dan waarin het in werkelijkheid voorkomt of men neemt
afwijkingen weg, die bij de beoordeeling tot een fout gerekend worden.
Degene die aangewezen is een oordeel over het dier te vellen, brengt
men hiermede op een dwaalspoor en het dier zelf wordt bij de beoor-
deeling te hoog geplaatst.

Iets anders is dat met de operaties genoemd onder 7 tot en met 11 ;
de hier bedoelde afwijkingen kunnen van dien aard zijn, dat het dier
er zelf hinder en nadeel van ondervindt, zoodat er alle aanleiding
bestaan kan om tot toepassing ervan over te gaan.

Ook voor de onder 12 genoemde operatie kan aanleiding bestaan
of bestaan hebben, b.v. een baarmoederlijden ; het betrokken dier
wordt echter als fokdier totaal waardeloos en kan toch nog, omdat
dit bij onderzoek veelal niet te onderkennen is, als volwaardig op een
tentoonstelling komen.

Van de onder 1 tot en met 11 bedoelde afwijkingen mag men vrij
zeker aannemen, dat zij overerfelijk kunnen zijn; van een enkele,
b.v. Hubertusklauwen, is dat definitief bekend. Het toepassen van die
operaties bij een fokdier stelt dus niet alleen het fokdier te hoog, maar
levert den fokker ook een nakomelingschap, die minderwaardiger is
dan die, waarop men meende te mogen rekenen.

Welk standpunt dient de dierenarts nu ten opzichte van die operaties
in te nemen ?

Het lijkt de commissie aangewezen, dat, wanneer een dier tot toe-
passing van een der hierboven genoemde operaties wordt aangeboden

of hiertoe besloten wordt, de dierenarts verplicht is te beginnen met
den eigenaar te wijzen :

1. op de beteekenis van de operatie in verband met de juiste be-
oordeeling van den hond als fokhond en als tentoonstellingshond ;

2. op de verplichting van den eigenaar, om, zoo de hond ingeschreven
is bij den Raad van Beheer, hiervan aan dien Raad kennis te geven.

Is het den dierenarts bekend, dat die hond ingeschreven is, dan
zou de commissie gaarne zien, dat ook door den dierenarts daarvan
aan den Raad. werd kennis gegeven. In sommige gevallen zal echter
door den eigenaar of begeleider niet medegedeeld of ontkend worden
dat de hond ingeschreven is, zoodat dan mededecling door d.en dieren-
arts niet mogelijk is.

Ten einde de honden steeds als ingeschreven te kunnen herkennen,
zal het noodig zijn, de dieren van een bepaald merkteeken te voorzien.
Hoewel hiertoe nog niet besloten is en ook de behandeling van dit
onderwerp op het in dit voorjaar gehouden erfelijkheidscongres te
Frankfort nog geen definitieve oplossing heeft gebracht, is de kans
toch groot, dat binnen enkele jaren daartoe zal worden overgegaan.
In dat geval zal door den dierenarts steeds van ingeschreven honden
kunnen worden kennisgegeven.

Een andere mogelijkheid zou kunnen zijn dat de dierenarts zich
op het standpunt plaatst, dat hij geen operatie wil loepassen waardoor
het aanzien van het dier eenige verandering ondergaat en waardoor
geen juiste waardebepaling mogelijk is. Dit zou dan echter alleen
kunnen gelden voor de operaties vermeld onder 1 tot en met 6 ; de
afwijkingen vermeld onder 7 tot en met 11 zijn veelal van dien aard,
dat ook het dier daarvan nadeel ondervindt, zoodat weigeren van het
toepassen van die operatie niet in het belang van het dier is en in
strijd met de taak van den practiseerendcn dierenarts.

Daar de commissie meent dat zij alleen aan de dierenartsen het
verzoek zal kunnen doen in de door haar genoemde richting bij toe-
passing van de aangegeven operaties welwillende medewerking te
verleenen, verzoekt zij aan het Hoofdbestuur :

1. het bovenstaande door plaatsing in het Tijdschrift wel ter
kennis der leden te willen brengen en hun het verleenen van die
medewerking te verzoeken ;

2. afdrukken van dit rapport te laten maken en deze, evenals dat
geschied is met het rapport van de commissie in zake poliklinieken,
ter hand te stellen aan de pas afgestudeerde dierenartsen ;

3. de Raad van Beheer op Kvnologisch Gebied met de genomen
besluiten in kennis te brengen.

Namens het Hoofdbestuur wordt hierbij ter kennis der leden gebracht het door
de, door het Hoofdbestuur benoemde, commissie ter onderzoek over het al of niet
toelaatbare van operaties bij honden, uitgebracht rapport.

Het Hoofdbestuur verzoekt den leden dringend, om bij voorkomende gevallen
de door de commissie gevraagde medewerking wel te willen verleenen en zich ge-
heel te richten naar de in het rapport aangegeven lijnen.

Ondcrgeteekende verzoekt den secretarissen van de afdeelingen, eventueel nog
op het einde van het jaar ontstane veranderingen in het bestuur der afdeeling,
omgaand aan hem op te geven, opdat deze nog in het jaarboekje 1936 kunnen
worden aangebracht.

De penningmeester der Maatschappij verzoekt den leden van het Hoofdbestuur,
den leden en plaatsverv. leden van den Centralen Raad, den leden, van commis-
sies, ingesteld door het Hoofdbestuur en eventueel verdere leden hun declaraties
over 1935 wel te willen inzenden vóór 15 December a.s., opdat deze voor het af-
sluiten der boeken kunnen worden voldaan.

De leden en plaatsverv. leden van den Centralen Raad alsmede de leden die
eventueel door den Centralen Raad opgeroepen zijn, dienen hun declaratie in bij
den secretaris van dien Raad, de overige leden rechtstreeks bij mij.

Onder de ingekomen stukken was een schrijven van het Utrechtsch Landbouw
genootschap met het verzoek, evenals zulks het vorig jaar geschiedde, een daarin
genoemd tarief voor het enten van pluimvee tegen diphteiie en pokken aan het
oordeel van de afdeeling te onderwerpen, om zoodoende in overleg met de afdeeling
tot een overeenkomst te komen. Over deze kwestie was het advies ingewonnen van
een 6-tal pratici, die vooral pluimveeëntingen verrichten. Zij bleken geen bezwaren
tegen het voorgestelde tarief te hebben, zoodat aan het U.L.G. werd medegedeeld,
dat de afdeeling met het tarief kan meegaan.

Na ballotage van den Heer v. Ginkel te Wageningen en verkiezing van Afge-
vaardigde en Plaatsvervangend afgevaardigde voor de Algemeene Vergadering
werd het programma van deze vergadering afgehandeld. Slechts bij punt 8 van
deze agenda, het vaststellen van een Bindend Besluit inzake het afsluiten van zieken-
fondsen en het aangaan van abonnementen, werden tegen de voorgestelde redactie
eenige bezwaren geopperd. Overigens gaf het algemeen programma niet tot eenige
opmerkingen aanleiding.

Bij de rondvraag werd o.a. door eenige practici uit de omgeving van Utrecht
het werkgebied en de wijze van werken van de buitenpraktijk en de afdeeling ver-
loskunde ter sprake gebracht. Hierover ontspon zich nogal eenige discussie.

Wegens tijdgebrek moest de door Dr. Bevers te houden voordracht wederom
worden uitgesteld.

Door de reorganisatie van de telefoondienst van Utrecht en Omstreken is het
telefoonnummer van ondergetekende veranderd van 13749 \'ⁿ \'3740. Opbellen
bij voorkeur om 8 uur, 1 uur of 6 y₂ uur. Het telefoonnummer van het Patho-
logisch Instituut. Biltstraat 166 is veranderd van 13949 \'ⁿ 14491.

Telkens blijkt mij dat leden der Maatschappij, die door tussenkomst van
het bureau voor plaatsvervanging een waarnemer of assistent krijgen, menen
hiervoor een bedrag schuldig te zijn aan de Maatschappij. Dit is onjuist; inge-
volge art. 81 van het Huishoudelijk Reglement stelde de Hoofdbestuursvergade-
ring van 12 Oct. 1933 een reglement op het „bureau voor plaatsvervanging
en inlichtingen" vast, waarvan art. 4 als volgt luidt:

„De waarnemers, die door tussenkomst van het bureau een waarneming
of assistentie verkrijgen voor langer duur dan 3 dagen, zijn daarvoor een be-
drag van ƒ2.50 schuldig ter bestrijding der door het bureau van plaatsver-
vanging te maken kosten.

Toezicht op het vervoer van afgekeurd vleesch naar den destructor
volstrekt noodzakelijk.

In verband met een verslag van een zitting van het kantongerecht te Oud-
Beierland, voorkomende in het maandblad „de Keurmeester" van Oct. 1935,
betreffende een strafzaak tegen een slager, die een hoeveelheid afgekeurd vleesch
in voorraad had gehouden en in plaats daarvan aan den ophaaldienst van den
particulieren destructor een hoeveelheid slechter vleesch had meegegeven, wijst
de „Vee- en Vleeschhandel" van t November nog eens op het ontbreken van een
schakel in de overheidsbemoeiingen inzake de vleeschkeuring, n.1. het toezicht op
het vervoer van het afgekeurd vleesch.

Het blad schrijft, dat het vreemd aandoet dat er wel nauwkeurige voorschriften
bestaan omtrent de keuring en de behandeling van voorwaardelijk goedgekeurd
vleesch, terwijl ten aanzien van het vervoer van voorwaardelijk goedgekeurd en
afgekeurd vleesch de voorschriften veel minder scherp zijn.

In art. 63, lid 1, van het K.B. van 5 Juni, 1920, Stbl. 285, staat vermeld, dat het
vervoer van afgekeurd vleesch naar de plaats, waar de destructie plaats vindt, onder
verantwoordelijkheid van het betrokken gemeentebestuur geschiedt. Vervoer van
dit vleesch onder ambtelijk toezicht is evenwel niet imperatief voorgeschreven.
Het ontbreken van dit voorschrift valt nu des te meer op, omdat de destructie van
afgekeurd vleesch, het ophalen van dit materiaal daaronder begrepen, veelal ge-
schiedt door particuliere ondernemingen.

De directeur van de bovenbedoelde destructie-inrichting, zoo luidt het bericht,
als getuige in de strafzitting gehoord, verklaarde, dat hem wel eens door een be-
langhebbende gevraagd was een bon af te geven voor af te halen vleesch, zonder
dit afgekeurde vleesch evenwel mede te nemen. Zoolang men met voor ioo_/0zekerheid heeft, dat afgekeurd vleesch inderdaad wordt vernietigd, bestaat er een
leemte ten opzichte van het uiteindelijke en zeer belangrijke doel der vleesch-
keuringswet, n.1. het onttrekken aan de consumptie van daarvoor ongeschikt
vleesch, zegt het blad. Aanvulling van de wettelijke bepalingen ook met voorschriften
over het vervoer van afgekeurd vleesch, is dan ook volstrekt noodzakelijk.

Mag een slachtveefonds herkeuring aanvragen inplaats van den eigenaar
van het slachtdier ?

Van de hand van collega Slager verscheen in de „V. en VI." van 8 Nov. j.1.
een beschouwing over bovengenoemd onderwerp. Hij schrijft, dat hem meermalen
de vraag is gesteld, of een slachtveeverzekering het recht heeft herkeuring aan te

vragen als een bij die verzekering verzekerd dier afgekeurd of voorwaardelijk goed-
gekeurd wordt.

lir werd wel eens gemeend, dat zulks niet het geval was, welke meening dan
gebaseerd werd op art. 13 van de Vleeschkeuringswet. Dit artikel luidt, sub 1 : De
eigenaar, houder of hoeder van een slachtdier kan in geval van voorwaardelijke
vergunning tot slachten en de eigenaar van hel geslachte dier kan in geval van voor-
waardelijke goedkeuring of van afkeuring van het vleesch herkeuring vorderen
op kosten van ongelijk.

In een bepaald geval was een slachtdier door den vleeschkeuringsdienst afgekeurd
en werd de herkeuring niet aangevraagd door den slager, maar door het veefonds,
waarbij het slachtdier verzekerd was. De keuringsdienst stelde zich nu op het stand-
punt, dat volgens art. 13 der VI.wet alleen de eigenaar van het geslachte dier en niet
het veefonds herkeuring kon aanvragen, met welke opvatting het fonds geen ge-
noegen nam.

Om in deze kwestie een uitspraak te kunnen doen, moet men, aldus Mr. Slager,
niet alleen rekening houden met de bepaling van de VI.wet, maar ook met die van
het Wetboek van Koophandel, betreffende verzekering. Volgens art. 284 van het
Wetboek van Koophandel treedt de verzekeraar, die de schade aan een verzekerd
voorwerp betaald heeft, in alle rechten, welke de verzekerde, terzake van die schade,
tegen derden mocht hebben ; en de verzekerde is verantwoordelijk voor elke
daad, die het recht van den verzekeraar tegen die derden mocht benadeelen.
Als dus de verzekeraar, in het geval van een slachtveeverzekering dus het veefonds,
de schade, ontstaan door het onzekere voorval (de afkeuring) aan den verzekerde
betaalt, treedt het fonds automatisch in de rechten van den eigenaar ter zake van
die schade. Hiertoe behoort nu ook het recht om herkeuring te vragen. De
schade ontstaat immers door de afkeuring en den eigenaar is het recht gegeven,
om herkeuring aan te vragen, teneinde te trachten de schade ongedaan te maken
of te verminderen.

Volgens art. 284 W. v. K., is de verzekerde verantwoordelijk voor elke daad,
welke het recht van den verzekeraar tegen die derden mocht benadeelen. De eigenaar
van een verzekerd en afgekeurd slachtdier heeft dus niet het recht afstand te doen
van zijn recht om herkeuring aan te vragen, zonder dat de verzekeraar daarvoor
zijn toestemming heeft gegeven. Doet hij dil toch, dan is hij voor de schade, die
daaruit voor den verzekeraar kan voortvloeien, aansprakelijk. In verband met het
bovenstaande wordt de bepaling van arl. 12 der algemeene bepalingen, zooals de
Commissie van Overleg deze heeft gepubliceerd, als geldende voor de verzekeringen,
ook volkomen duidelijk. Dit voorschrift luidt, dat bij afkeuring of voorwaardelijke
goedkeuring van een geheel dier de eigenaar verplicht is de betreffende slachtvee-
verzekering hiervan ten spoedigste telegrafisch of telefonisch kennis te geven, met
opgaaf van nummer oormerk, enz. Dit voorschrift houdt verband met het eventueele
aanvragen van herkeuring, welke aanvragen binnen 12 uur na de eerste keuring
moeten geschieden. de Graaf.

De Nederlandschc Veehouderijcentrale maakt bekend, dat zij rundertuberculose-
bcstrijdingsorganisaties, welke als zoodanig nog niet door deze Centrale werden
erkend, alsnog in de gelegenheid stelt voor de periode 1 Januari 1936—1 Januari
1937 de bedoelde erkenning te verwerven. I)e betreffende aanvragen, die uiterlijk
14 December 1935 moeten zijn ingediend, kunnen slechts in behandeling genomen
worden, indien zij vergezeld gaan van :

a. de statuten en reglementen der betrokken vereeniging, welke o.m. ook be-
palingen ten aanzien van het naleven der voorschriften dienen te bevatten ;

b. de instructie voor de(n) dicrenarts(en), belast met het veeartsenijkundige
onderzoek ;

c. een opgave van het aantal aangesloten veehouders en het aantal te behandelen
stuks vee.

Voorts dient de volgende, door voorzitter en secretaris van de organisatie onder-
teekende, verklaring, aan de aanvrage te worden toegevoegd :

„De rundertuberculosebestrijdingsorganisatie......, gevestigd te......., ver-
bindt zich te waarborgen, dat in het tijdsbestek i Januari 1936—1 Januari 1937
haar leden-deelnemers aan de bestrijding, nauwkeurig en overeenkomstig de daar-
voor door den Directeur van den Veeartsenijkundigen Dienst aan te geven voor-
schriften, de volgende regelen naleven :

a. ten minste éénmaal per jaar wordt al het aan de leden-deelnemers behoorende
rundvee, ouder dan 6 weken, onderworpen aan een veeartsenijkundig onderzoek,
dat zoowel tuberculinatie als clinisch onderzoek omvat;

b. de runderen, die blijkens het veeartsenijkundig onderzoek, bedoeld onder a,
lijdende zijn aan of ernstig verdacht zijn van open tuberculose, worden ten spoedigste
door de zorgen van de vereeniging in overleg met den betrokken inspecteur van
den Veeartsenijkundigen Dienst onschadelijk gemaakt;

c. de leden-deelnemers zijn gehouden den tuberculosevrijen opfok van hun
jongvee overeenkomstig den aard van hun bedrijf zooveel mogelijk te bevorderen ;

d. de leden-deelnemers zijn gehouden door hen aangekochte runderen binnen
acht dagen, gerekend van het tijdstip dat deze dieren het bedrijf hebben betreden,
op de onder a aangegeven wijze op tuberculose te doen onderzoeken."

Hieraan zij toegevoegd, dat het met het oog op de noodzakelijk uit te voeren
controle door de Nederlandsche Veehouderij-Centrale ten zeerste op prijs gesteld
wordt, indien de betrokken vereenigingen in eenig door haar erkend landelijk of
provinciaal verband vereenigd zijn. Indien een vereeniging door de Nederlandsche
Veehouderijcentralc erkend wenscht te worden en bereid is in één der bedoelde
landelijke of provinciale organisaties te worden opgenomen, kan zij volstaan met
dezen wensch aan de organisatie in kwestie kenbaar te maken. Ingeval de aansluiting
tot stand komt, is immers uit den aard der zaak ook de erkenning door de Neder-
landsche Veehouderijcentrale een feit geworden. Heeft de aansluiting onverhoopt
niet plaats, dan kan de vereeniging in kwestie haar aanvrage tot erkenning alsnog
bij de Nederlandsche Veehouderijcentralc indienen.

Uit bovenstaande mededeeling, door de Nederlandsche Veehouderijcentrale
als persbericht verspreid, blijkt dat door haar, zij het dan onder zeer beperkte voor-
waarden, nog nieuwe tuberculosebestrijdingsorganisaties kunnen worden erkend.

Dit in tegenstelling met de bestrijding welke geschiedt met Rijkssteun en waarbij,
wegens financieele redenen, noch bij bestaande organisaties nieuwe leden kunnen
worden aangenomen noch nieuwe vereenigingen kunnen worden erkend.

Met ingang van 23 November zijn in Utrecht en omstreken ingevolge reorganisatie
van het net tal van telefoonnummers gewijzigd. Voor de Veeartsenijkundige Facul-
teit worden hier de aangebrachte veranderingen medegedeeld.

Prof. de Bi.ieck, Villa de Zwerfsteen. Soestdijksche Straatweg \'Iel. Bilthoven 2084
(voor aangeslotenen in het district Utrecht automatisch op te roepen door eerst
het kengetal K. 702 te kiezen en daarna 2084.)

Prof. van Oijen, Veldlaan 2, Groenekan. Tel. Maartensdijk 251 (aangeslotenen
in het district Utrecht kiezen eerst het kengetal K. 701, daarna 251). v. O.

Met ingang van 23 November e.k. vanaf 16 uur, wordt het telefoonnummer
van het Rijks Instituut voor de Volksgezondheid veranderd in 11831 Utrecht.

De ondergeteekende maakt bekend, dat dit bock is te verkrijgen, niet bij den
boekhandelaar en ook niet bij den drukker, maar uitsluitend bij den onder-
geteekende aan zijn adres: Utrecht Frederik Hendrikstraat 86. Westf.r.

(de cijfers tussen haakjes duiden het aantal vroeger vastgestelde gevallen aan die
i October niet waren genezen).

Mond- en klauwzeer: bij 3 (5) eigenaars, waarvan in Drenthe bij 1 ; Overijsel bij 1 ;
Gelderland bij (2) ; Utrecht bij 1 (2) ; Noordholland bij (1) eigenaar.

Scabiës (sarcoptes en dermatocoptes) bij paard en schaap: 336 gevallen bij 35 eig.
(399 bij 18 eig.), waarvan in Groningen 16 bij 3 eig.; Friesland (3 bij 1 eig.) ; Drenthe
18 bij 6 eig. (82 bij 8 eig.) ; Gelderland 223 bij 16 eig. (59 bij 1 eig.) ; Utrecht 37 bij 2
eig.: Noordholland 1 paard, (215 waarbij 1 paard bij 5 eig.) ; Zuidholland 41 bij
7 eig. (40, waarbij 1 paard, bij 3 eig.).

Rotkreupel bij schapen: 143 gevallen bij 4 eig. (858 bij 56 eig.), waarvan in Groningen
(14 bij i eig.); Friesland (126 bij 14 eig.) ; Drenthe (30 bij 10 eig.) ; Overijsel 10
bij i eig.; Gelderland g bij 1 eig. (45 bij 5 eig.) ; Utrecht 106 bij 1 eig. (267 bij 12 eig.) ;
Noordholland (265 bij 10 eig.) ; Zuidholland 18 bij 1 eig. (111 bij 4 eig.).

Anthrax: 14 gevallen bij 11 eig. (2 bij 2 eig., waarvan in Friesland 1; Gelderland
4 bij 4 eig. (1) ; Noordholland 2 bij 2 eig. (1) ; Zuidholland 1 ; Noordbrabant 6 bij
3 eig. Vr.

alphab. reg. 4e dr. Door E. van Bolhuis. Zwolle, W. E. ]. Tjeenk Willink, 1935.
Sm. 8°. 76 blz. ƒ 0.40

veeartsen. 12de druk. Door L. van Itallie en T. Poljewyd. Amsterdam, D. B. Centen\'s
Uitg. Mij., 1935. 8°. VIII -)- 338 blz. m. 62 fig. in den tekst. ƒ6,—

Verslag omtrent het openbaar slachthuis en den keuringsdienst van vee en vleesch
te Leiden over het jaar 1934. [Door W. Stuurman]. Leiden, N.V. „De Leidsche Cou-
rant", 1935- 8°. 13 blz. m. 2 uitsl. tab.

J. van Royen, Paardenkweek. Handboek voor de landbouwscholen. Oostakker,
Boekhandel O. L. V. v. Lourdes, 1935. 8°. 234 p. m. fig.
Buitenleven. Dl. 4. fr. 10.—

N. Ceccarelli, II latte. Confercnza. S. Gimignano, tip. Nencini, 1935. 8°. 21 p.
G. Gerosa c G. Borrelli, Compendio di semeiotica dei bovini. Milano, Istituto
di seroterapia, 1935. 8°. 350 p. c. 92 fig. L. 25.—

W. Collier, Monographies illustrées des races de poules naines. Bruxelles. 1935.
8°. 104 p. av. fig. et pl. fr. 50.—

Le contrôle des vaches laitières dans le monde. Rome, Impr. de la Chambre des
Députés Ch. Colombo, 1935. 8°. VIII 199 p. L. 20.—

10e Conférence lainière internationale. Rome, 18—20 juin 1934. Roma, Assoc. fasc.
dell\' industria laniera italiana, 1935. 4⁰. 125 p. c. fig.

R. Courteau, Pathologie comparée des tumeurs chez les mammifères domestiques.
Paris, Le François, 1935. 8°. 264 p. av. 77 fig. fr. 45.—

A. Mandon, Les tumeurs chez le mouton, rôle des parasites et des cancers du
poumon. Etude critique. Paris, Le François, 1935. 8 . 95 pag. av. 17 fig. fr. 20.—

G. Versel, L\'oeuf de poule au point de vue alimentaire. Paris, J. B. Baillière et
^fils> \'935- 8°. 170 p. fr. 18.—

Experiments in table poultry productions. London, H. M. Stationary Office, 1935. 8°.
Ministry of Agriculture and Fisheries.

S. Taussig, Dairy cow testing throughout the world. Rome, Int. Institute of
Agriculture, 1935. 8°. 168 p. w. 1 map.

A. Thomson, Brucella infection in swine. Studies from an epizootic in Denmark
1929—1932. Copenhague, Levin and Munksgaard, 1934, 8°. 250 p. w. pi.
Acta pathol. et microbiol. scand. Supp. \'81*.

C. H. Chalmers, Bacteria in relation to milk supply. London, E. Arnold, 1935.
8°. XII 192 p. w. 31 ill. Sh. 6.—

Our friend the Terrier (Irish and Kerry Blue). Ed. by R. Johns. London, Methuen,
1935. 8°. VIII 87 p. Sh. 2.6

E. C. Ash, The greyhound. London, Cassell, 1935. Kl. 8°. 160 p. Sh. 3.6
P.J. Lambers, Ornamental pheasants. London, Cassell, 1935. 8 . 128 p. Sh. 1.6
E. P. Prentice, Breeding profitable dairy cattle. London, Rich and Co., 1935.
8°. XII -I 260 p. w. ill. Sh. 12.6

A. A. MacMillan, Canadian wool, grading and marketing. Ottawa, [J. O.
Patenaude], 1935. 8°. 20 p. w. 10 ill.

H. H. Dukes, The physiology of domestic animals. Ithaca, C.omstock Publ. Co.,
1935. 8°. 643 p. w. 169 ill. $ 6.—

Report of proceedings under the diseases of animals acts for the year 1934. London,
H. M. Stationary Office, 1935. 8³. 90 p. Sh. 1.6

Avian tuberculosis. Collected studies by A. F. Schalk, L. M. Roderick, H. L. Foust and
G. S. Harshfield. Fargo, Agr. Exp. Stat., 1935. 8°. 46 p. w. 1 fig.
North Dakota Agr. Coll. Agr. Exp. Stat. Bull. No. 279.

Livestock feeding under drouth conditions. By F. W. Christensen a. o. Fargo, Agr.
Coll., 1935. 8°. 16 p.

J. G. Archibald, Tankage as a source of protein for dairy cows. Amherst, Agr.
Exp. Stat., 1935. 8°. 8 p.

E. H. Barger and L. E. Card, Diseases and parasites of poultry. Philadelphia,
Lea and Febiger, 1935. 8°. 354 p. w. 74 ill. $ 3.75

Report of the director of veterinary research, Southern Rhodesia, for the year 1934.
[By D. A. Lawrence]. Salisbury. 1935. 8°. 10 p.

L. M. Heath, Tuberculin studies relative to potency determinations. Ottawa.
\'935- 8°- 65 p.
Canadian Dept. of Agr. Bull. No. 174.

Report of the Ontario Veterinary College for 1933- 34. Toronto. 1935. 8°. 69 p. w.
ill.

Ox warble flies. London, H. M. Stationary Office, 1935. 8°.
Dept. of Agriculture for Scotland. Miscell. publ. Nr. 13.

Acreage and production of crops and number of livestock in England and Wales
or the year 1934. London, H. M. Stationary Office, 1935. 8°.
Agricultural statistics, 1934. Vol. 69. Prt. 1.
Ministry of Agriculture and Fisheries.

The pathogenic aerobic organism of the actinomyces group. London, H. M. Stationary
Office, 1935. 8°.

Acreage and production of crops and number of livestock in Scotland ; with summaries
for Great Britain and Ireland. London, H. M. Stationary Office, 1935. 8°.
Agricultural statistics. Vol. 23, Pit. 1.
Dept. of Agriculture for Scotland.

Annual report of the civil veterinary department, Punjab, for the year 1933—34.
[By T. F. Quirke], Lahore, Government Printig Office, 1935. 8°. 35 p. w. 4
photogr. and 12 tab. Sh. 2.2

Report of the Cyprus veterinary service for the year 1934. [By R. J. Roe].
Nicosia, Government Printing Office, 1935, 8°.

O. Howald und J. Baumann. Die Reglung der Schweineproduktion in Holland
und in Dänemark. Bern, Verbandsdruckerei, 1935. 8°. 30 S. fr. 0.75

C. Ehrlich, Die wichtigsten Krankheiten des Schafes. Berlin, P. Parey, 1935.
Gr. 8°. 23 S. m. Abb. M. 1.—

Eidgenössische Viehzählung vom 20. April 1935. Ergebnisse nach Kantonen und
Bezirken. Hrsg. vom Eidgenöss. Statist. Amt. Bern, Francke, 1935. 4⁰. 15 S. fr. 0.50
W. B. Sachs, Aquarienpflege leicht gemacht. Eine Anleitung zur Einrichtung
von Aquarien aller Art nebst Angaben über bes. geeignete Fischarten, ihre Aufzucht
und Behandlung. 6te Aufl. Stuttgart, Francke, 1935. Gr. 8°. 63 S. m. Abb. M. 1.80
R. G. Binding, Das Heiligtum der Pferde. Königsberg, Gräfe und Unger, 1935. 8°.
107 S. m. 6g Orig, Aufn. M. 6.—-

F. Rost, Die Milchwirtschaft im Wirtschaftsgebiet des Milchversorgungsverbandes
Leipzig vor und nach der Durchführung der Milchmarktordnung in Verbindung
mit § 38 des Reichsmilchgesetzes in der alten und neuen Fassung vom 20. Juli 1933.
Dresden, Dittert, 1935. 8°. 124 S. m. Fig. M. 3.—•

R. von Ostertag, Leitfaden für Fleischbeschauer. Eine Anweisung für die Aus-
bildung .... 2oste Aufl. Berlin, R. Schoetz, 1935. 8°. XV 365 S. m. 199 Abb.

H. Triepel, Die anatomischen Namen, ihre Ableitung und Aussprache. Anh.:
Biografische Notizen, r 7te Aufl. München. J. F. Bergmann, 1935. 8°. VII 100 S.

A. Reher\'s Deutsches Hengst-Buch. Die in Deutschland aufgestellten Vollblut-Be-
schäler. Ausg. 7. 1936. Berlin, Reher Verlag, 1935. Gr. 8°. 85 S. M. 4.—
Fuhrmann, 200 Jahre Wollhandel 1735—1935. Ein Jubiläumsbuch. Amsterdam
u. s. w. 1935. Gr. 8°. 73 S. m. Abb.

H. Döhnf.r, Die Feinheit und Festigkeit der deutschen Schafwollen. Nach Unter-
suchungen des monatlichen und jährlichen Wollwachstums und nach Prüfungen
der Wolleigenschaften von Tieren der bedeutendsten Wollschafrassen. Berlin, P.
Parey, 1935. 8°. M. 19 Abb. und Kurventaf. M. 6.—

L. Lund, Pathologisch-anatomische Diagnostik an Tierleichen mit Anleitung
zum Sezieren. 2te Aufl. Hannover, M. und H. Schaper. 1935. 4⁰. IX 327 S. m.
131 Abb. M. 22.—

E. Fröhner, Lehrbuch der gerichtlichen Tierheilkunde. 7te Aufl. Berlin, R. Schoetz
1935. Gr. 8°. XII 369 S. M. 15.60

H. A. Gins, Beiträge zur Pathogenese und Epidemiologie der Infektionskrank-
heiten. Leipzig, G. Thieme, 1935. 4⁰. 127 S. m. 6 Abb. M. 5.50
j. Richter, Das Studium der Veterinärmedizin an der Universität Leipzig.
2te Aufl. Leipzig, A. Lorentz, 1935. 8°. 25 S. M. 0.45
Leipziger Hochschulhefte. H. 8.

Die Verbreitung von Tierseuchen und die Ergebnisse der Schlachtvieh- und Fleisch-
beschau im Jahre 1933. Bearb. im Statist. Reichsamt unter Mitw. des Reichsgesund-
heitsamts. Berlin, Verlag f. Sozialpolitik u.s.w., 1935. 4 . 115 S. M. 6.50
Statistik des Deutschen Reichs. Bd. 474.

F. Forstmann, Die bäuerliche Schafhaltung. Berlin, Deutsche Verlagsges., 1935.
8°. 64 S. m. 8 Zeichn. und Tab. M. 2.—

C. Th. Klugkist, Grundlagen und Entwicklungsrichtung der landwirtschaftlichen
Erzeugung in der Südafrikanischen Union. Berlin, P. Parey, 1935. 8 . M. 14 Abb.
und 6 Ktn. M. 5.60

R. Otto und H. Hetsch, Die Prüfung und Wertbemessung der Sera und Impf-
stoffe. Jena, G. Fischer, 1935. Gr. 8°. VIII 200 S. m. 6 Abb. im Text. M. 10.—
Neuaufl. der Hefte 2, 13 und 19.

Arbeiten aus dem Staatsinstitut f. experim. Therapie u.s.w. H. 31.
M. Attz und H. O. Hf.ttche, Nährböden und Farben in der Bakteriologie. Ein
Grundriss der klinisch-bakter. Technik. Berlin, J. Springer, 1935. 8°. IV 4- 187 S.
m. 24 Abb. M. 6.60

P. Hohmann, Einheimische Stubenvögel. Neudr. Leipzig, Hachmeister und Thal,
[1935]. Kl. 8°. 48 S. m. 27 Vogelbild.
Lehrmeister-Bücherei. Nr. Gl.

Nachtsheim, Vom Wildtier zum Haustier. Berlin, A. Metzner, 1935. 8°. M. 4.50
W. Aretz, Neuzeitliche Geflügelställe. Anleitung zur Selbstherstellung. Neudr.
Leipzig, Hachmeister und Thal, [ 19351 ■ Kl. 8°. 107 S. m. 84 Abb. M. 1.05

W. Friedf.nauf.r, Der brauchbare Jagdhund. Richtlinien f. Erziehung, Abrichtung
und Führung des vielseitigen Jagdhundes. Karlsruhe, Boitze, 1935. Kl. 8°. 31 S.

F. König, Der EinHuss der Kalisalzdüngung auf Wert und Wirkung des Wirt-
schaftsfutters. Die Auswertung von Fütlerungsversuchen aus den Jahren 1931—1934.
Berlin, P. Parey, 1935. 4°. 61 S. m. 7 Textabb.

G. Douse, La pulpe dentaire chez les mammifères. Thèse de Lausanne. 1934.
B. Semadeni, Ueber fraktionierte Irisbestrahlung am Kaninchenauge. Mit Be-
merkungen zu den Goldmannschen Irisverbrennungen und seinem angeblichen
Wärmestar. Inaug.-Diss. Zürich. 1934.

H. Franke, Untersuchungen über den Einfluss des Körperbaus auf die Schritt-
länge des Pferdes. Inaug.-Diss. Berlin. 1935.

H. E. Henninges, Untersuchungen über den Einfluss der Körpermasse und Glied-
massenwinkel auf die Leistungsschrittlänge bei ponmerschen Warmblutstuten.
Inaug.-Diss. Berlin. 1935.

E. Kämpfe, Der Einfluss von Silofutter, angesäuert mit Salzsäure und Schwefel-
säure auf den Stickstoff-, Calcium- und Phosphorstoffwechsel von Schafen und
Schweinen mit bes. Berücksichtigung wachsender Tiere in langfristigen Versuchen.
Inaug.-Diss. Königsberg. 1935.

K. Schall-Riaucour, Die Entwicklung der Rinderzucht in der sächsischen
Oberlausitz. Inaug.-Diss. Leipzig. 1935.

W. Schlegel. Rindviehzucht und Milchleistung in der Kreishauptmannschaft
Chemnitz einschl. der sonstigen zu den Herdbuchvereincn und Milchkontroll-
verbänden Chemnitz und Erzgebirge gehörenden Bezirke. Inaug.-Diss. Leipzig.
1935-

H. Schmidt-Schleusener, Studien in der Stammschäferei Warsin (Pommern).
Inaug.-Diss. Leipzig. 1935. du Buy.

Het Reichs-Gesundheitsblatt, orgaan van het Reichs-Gesundheits-
amt, geeft in zijn nummer van 6 Maart j.1. (iode Jahrgang, no. 10)
een verslag van onderzoekingen, verricht om het vraagstuk der
electrische bedwelming van slachtdieren op te helderen. Het bestaat
uit een pathologisch-anatomisch en een physiologisch gedeelte, ter-
wijl een derde deel statistische gegevens, opgedaan bij den mensch,
behandelt. Beide laatstgenoemde mogen hier een korte bespreking
vinden vanwege de belangstelling, die het onderwerp verdient, en
daarnevens vanwege het feit, dat onderzoekingen als hier bedoeld
schaarsch zijn. In het bijzonder geldt dit voor de Duitsche literatuur,
waar vrijwel niets omtrent deze vraag te vinden is, in merkwaardige
tegenstelling met het zeer groote getal publicaties over toepassingen
in het slachthuisbedrijf.

De onderstelling, dat deze onderzoekingen, door Prof. Gildemeister
verricht, elders in haar geheel gepubliceerd zouden worden, weerhield
ons tot nu toe van een bespreking. Nu na i jaar dit niet is geschied
/al genoemde verhandeling in het Reichs-Gesundheitsblatt tot uit-
gangspunt van deze beschouwing dienen.

Het onderzoek, verricht bij 23 dieren, runderen en kalveren, hield zich
bezig met den toestand van de musculatuur, hetgedrag van het dier na
de doorstrooming, de adembewegingen en enkele reflexen, (corneareflex,
dreigreflex, anaalreflex en aanblaasreflex). Als aanblaasreflex wordt
bedoeld de beweging die een normaal dier maakt, wanneer lucht in
een oor, een oog of in den neus wordt geblazen. Met anaalreflex wordt,
zooals bekend is, de contractie van den anaalsluiter aangeduid, die op-
treedt b. v. na het steken van een vinger door den gesloten anus. Een onder-
zoek naar den bloedsomloop stond ook op het programma, maar omdat
in de onderzoekruimte niet de noodige hulpmiddelen aanwezig waren
moest hiervan worden afgezien. Het verslag vermeldt, dat aan deze
vraag groote opmerkzaamheid werd geschonken bij andere proefdieren.
De gevolgen hiervan worden niet medegedeeld.

De gebruikte apparatuur onderscheidt zich in verschillende opzichten
van de tot nu toe bij varkens en kleinvee gebezigde. Terwijl de door
Lotterschmidt en Weinberger vervaardigde toestellen twee elec-
troden hebben, waartusschen het hoofd van het dier wordt gebracht,
en Peretzschner een apparaat in den handel brengt met drie elec-
troden, bestemd voor varkens, schapen en kalveren, waarvan twee
zijdelings en een aan voorhoofd of onderkaak geplaatst worden, werd
door Prof. Gildemeistf.r de werking van een apparaat met 4 electroden
onderzocht. Een dergelijk toestel wordt door Pfretzschner in den
T.XII 81

handel gebracht voor runderen. Het door Prof. Gildemeister onder-
zochte toestel bevatte een hoofdstel met 4 draadborstels, welke kwamen te
liggen resp. op het voorhoofd, den nek en aan weerszijden in de onderste
oorstreek. Sommige proeven werden genomen met het toestel met 3
electroden. De vierde werd echter blijkbaar ook voor de kalveren
gewenscht geacht, omdat zonder deze de verdooving niet diep genoeg
was. ^x)

De gebruikte stroom was een draaistroom, geleverd door een draai-
stroomtransformator, met welks drie polen de electroden aldus werden
verbonden, dat de nekelectrode tezamen met een der zij-electroden
aan één, en elk van de twee resteerende electroden met een der
overige polen verbonden werd. De aldus tusschen twee borstels aange-
legde spanning bedroeg 85 Volt. Gedurende 10 tot 25 seconden, al
naar de grootte van het dier, ging de stroom dooi. De stroomsterkte
in de verschillende ketens varieerde van 400 tot 1800 m.A., welke
stroomen volgens den rapporteur voor het grootste deel door den schedel
gingen.

Naar aanleiding van den gebruikten stroom en de spanning zij in
herinnering gebracht, dat bij het door Lotterschmid en Weinberger
in den handel gebrachte apparaat, welker werking wij vroeger onder-
zochten en mededeelden ²) gebruik wordt gemaakt van wisselstroom,
en tusschen de electroden een spanning bestaat, die 50, 60 of 70 Volt
bedraagt.

In de proeven door Prof. Gildemeister werd de huid onder de
borstels met zoutwater vochtig gemaakt, terwijl voor de Pfretzschner-
toestellen die in den handel zijn blijkens den prospectus droge con-
tacten werden aanbevolen.

Nadat de electroden waren aangelegd en genoemde reflexen onder-
zocht waren, werd de stroom ingeschakeld ; gedurende 2 sec. werd
eerst 45 Volt, daarna de volle 85 Volt spanning gegeven.

De resultaten waren de volgende : Bij de doorstrooming stortten
de dieren terstond neer³) en tijdens het doorgaan van den stroom
waren de spieren krampachtig verstijfd ⁴). De adembewegingen Waren
oppervlakkig, de oogen halfopen, de oogappels naar boven gedraaid,
de pupillen, voor zoover men zien kon, wijd en onbeweeglijk, uit den
mond vloeide speeksel. De reflexen aan het hoofd ontbraken, de anaal-
reflex was dikwijls aanwezig. ⁵)

\') Die Nackenelectrode ist sehr nützlich, weil ohne diese die Betäubung nicht
tief genug war.

⁶) Während des Stromdurchganges waren anscheinend alle Muskeln krampfig
versteift, die Atmung war oberflächlich, die Augen halb offen, die Augäpfel nach
oben verdreht, die Pupillen, soweit man sie sehen konnte, weit und starr, aus dem
Maule flosz Speichel, Kopfreflexe waren nicht vorhanden, der Afterreflex war
mehrfach vorhanden.

Na het uitschakelen van den stroom werden de spieren weliswaar
slapper dan gedurende de doorstrooming, maar bleven steeds nog
gespannen. Daarbij kwamen tonisch-clonische krampen, die tot eenige
minuten duurden. De kopreflexen ontbraken gedurende minuten.
Nog eenige minuten na de doorstrooming waren de oogappels ver-
draaid, de pupillen wijd, en blijkbaar onbeweeglijk. Daarna keerde
geleidelijk de normale toestand terug. Eenige dieren waren na het op
de been komen nog beneveld ¹). De dieren toonden geen onaangename
herinnering aan de behandeling.

Overziet men deze bevindingen dan blijkt ook bij de hier toegepaste
doorstroomingswijze één verschijnselcomplex te overheerschen :
krampachtige spiercontracties over het heele lichaam, gedurende de
doorstrooming en eenige minuten erna. Voor de spieren in de nabijheid
van de electroden gelegen, met name de oogspieren, geldt dit in optima
forma: Während Stromschluss und einige Minuten nach der Durch-
strömung (de tijd wordt niet nader aangegeven) waren die Augäpfel
verdreht, die Pupillen weit und anscheinend starr ....

Het is niet een verrassing, dat onder deze omstandigheden van con-
tinue spierkrampen de „Kopfreflexe" d. z. reflexen, die bestaan uit
een samentrekking van spieren nabij het oog (corneareflex), van oor
en neus (inblaasreflex), hoofd en nek (dreigreflex) ontbreken gedurende
de doorstrooming, en eenige minuten erna. In een vroegere mede-
deeling ²) werd reeds hierop de aandacht gevestigd, en op de gevolgen
gewezen.

Echter worden uit het ontbreken van deze reflexen, hoewel het feit
genoemd wordt, geen conclusies getrokken aangaande den toestand
van het centrale zenuwstelsel, ook al wordt in den aanvang gezegd,
dat deze reflexen „unmittelbar unter der Herrschaft des Gehirns
stehen." Geheel duidelijk is de gedachtengang en de bedoeling van
den rapporteur hier dus niet.

De conclusie van het rapport trekt de aandacht, en bovenal door haar
constructie.

Nadat de verschijnselen tijdens en na de doorstrooming be-
schreven zijn, die wij zooeven citeerden en die in het rapport zelf
23 regels beslaan, wordt gezegd : Das ganze Bild war das eines epilep-

1 ). Während Stromschlusz und einige Minuten nach der Durchströmung
waren die Augäpfel verdreht, die Pupillen weit und anscheinend starr, die Kopf-
reflexe fehlten. Dann kamen sie allmählich wieder. Einige Tiere waren auch nach
dem Aufrichten noch benommen.

Nach dem Ausschalten des Stromes fehlten die Kopfreflexe noch minutenlang.
Die Muskeln waren zwar schlaffer als während des Stromdurchganges, aber immer
noch gespannt. Die Beine, manchmal auch der übrige Körper, machten zuckende
Bewegungen : mehrfach waren die Vorderbeine steif gestreckt, während die Hinter-
beine Zuckungen machten, die an Laufbewegungen erinnerten. (Spatieering v.J. R.).

Stadium hat der Unterzeichnete Studien im ausländischen Schrifttum
vorgenommen und hat feststellen müssen, dass die Ansicht, es handelt
sich bei der Durchströmung des Kopfes von Warmblütern mit starken
Wechselströmen, wie sie in Schlachthöfen vorgenommen werden,
um künstlich hervorgerufene epileptische Anfälle, schon mehrfach
geäuszert ist. En daarmee schijnt het vraagstuk opgelost : Wenn diese
Ansicht richtig ist, braucht die Bewusztlosigkeit während und kurz
nach dem Anfall nicht noch besonders bewiesen werden.

Best mogelijk ! Maar deze mogelijkheid is nog niet in bespreking,
aangezien de eerste vraag is : of „diese Ansicht richtig ist." Om dit
aan te toonen of tegen te spreken wordt in het rapport zelfs geen poging
gedaan en als d.e lezer verder leest in de hoop, nu de argumenten te
zullen vernemen, voor of tegen de juistheid of de waarschijnlijkheid
van genoemde zienswijze, staat hij plots voor de slotconclusie, positief,
zonder de minste reserve, alsof de te bewijzen vergelijking het bewijs
zelf was. Men leest dan : de stroom veroorzaakt een traumatische
epilepsie en daarmee vervalt elke behoefte aan een bewijs, dat de
dieren werkelijk bewusteloos zijn.

Is hier de gedachtengang deze : de dieren toonen tonisch-clonische
krampen; ook bij den epileptischen aanval van den mensch komen
tonisch-clonische krampen voor, dus.....? Wij kunnen deze rede-
neering bij Prof. Gildemeister niet onderstellen.

Dit betoog doet wel zeer vreemd aan als sluitsteen in een onderzoek,
dat experimentecl-physiologisch is bedoeld. Men behoeft maar weinig
verhandelingen over epilepsie en den epileptischen aanval te bestu-
deeren om in te zien dat bij den mensch, waar de epilepsie een zeer
belangrijk hoofdstuk vormt in de pathologie, de neuro-patholoog-
specialist met dien naam niets anders dan een verschijnselcomplex,
een syndroom, aanduidt, omtrent welks wezen en ontstaanswijze hij
in het donker verkeert. En betreffende een dergelijke aandoening bij
de dieren worden de moeilijkheden nog grooter. De hier gegeven ver-
gelijking zonder oplossing is een slag in de lucht.

Zooals gezegd : het rapport vermeldt geenerlei physiologische of
andere motiveering. Wel vermeldt het eenige ervaringen uit de physi-
ologische literatuur, den lezers van dit tijdschrift bekend, al
ware het reeds alleen uit de electrische doorstrooming, waaruit blijkt,
dat prikkeling van de hersenschors, alleen, of tezamen met prikkeling
van subcorticale centra, of prikkeling van de laatste alleen in staat
is bij een dier tonisch-clonische krampen op te wekken. Wanneer
men bereid is, bij zulk een prikkeling van een „künstlich hervorge-
rufenen epileptischen Anfall" te spreken, met als motiveering, dat dit
„schon mehrfach geäussert ist," dan heeft men weliswaar een dubbele
salto mortale gemaakt, maar is daarna weer op zijn oude plaats
terecht gekomen. Hetzelfde ware bereikt zonder halsbrekenden toer;
alleen ware het dan aan een ieder duidelijker geweest, dat hij niets

verder was gekomen. En dat de oplossing van het vraagstuk even
ver weg was gebleven.

De betoogtrant van dit rapport is averechtsch. Een experimenteel
physiologisch onderzoek werd aangevangen om een technische
toepassing in de practijk, zeer gecompliceerd in haar werking op het
organisme, te onderzoeken, ten einde tot een gefundeerd oordeel te
geraken. Als eenig overtuigingsstuk wordt nu overgelegd een clinisch
syndroom, van welks wezen men bij den mensch zooveel weet, dat
voor elk onderdeel, ook het meest fundamenteele, de clinicus de hulp
van de grondwetenschappen, physiologie en andere behoeft, die echter
tot nog toe niet bij machte gebleken zijn den gevraagden steun te ver-
leenen.

Zoo bestaat dit rapport uit 2 gedeelten : een verslag van onder-
zoekingen, die resultaten opleverden, goeddeels overeenstemmend met
die, welke wij vroeger verkregen, en die dan ook geen nieuwe ge-
zichtspunten opleverden, al verschilt de apparatuur, de stroombron
en de toepassing van de vroeger door ons onderzochte. En daarnaast
een conclusie, door een hiaat van het voorgaande gescheiden. De hiaat
is zoo volledig, dat het den lezer moeite kost overtuigd te zijn, dat
beide deelen door den onderzoeker geschreven werden.

Enkele uitspraken, in het rapport neergelegd, en ontleend aan
literatuurstudie en waarneming der genoemde verschijnselen, ver-
dienen de aandacht. Zij stemmen geheel overeen met de door ons vroeger
meegedeelde, (a) Den kramptoestand tijdens en na de doorstrooming
noemden wij reeds. (b) Volgens Gildemeister is ook bij de door hem
doorstroomde dieren niet van Leduc\'sche electronarcose sprake. „Es
handelt sich bei diesen Zustanden nicht um Leducsche Elektronar-
kose." (c) Verder vond Gildemeister noch in zijn eigen proeven,
noch in die door andere onderzoekers verricht, grond voor de onder-
stelling, dat de krampen door vernauwing van de hersenvaten opge-
wekt zouden zijn. „Die experimentellen Befunde sprechen viel mehr
dagegen." (d) Ook volgens Gildemeister werkt de stroom als een prikkel
op de zenuwelementen van het centrale zenuwstelsel.

Na het rapport van Prof. Gildemeister volgt het derde, dat
in tegenstelling met de beide vorige geen naam van den rappor-
teur vermeldt. Het beoogt de conclusie van het tweede, hoe positief
en onwankelbaar ook geformuleerd, steun te verleenen langs statis-
tischen weg. Deze statistiek omvat 13 gevallen van electrische onge-
lukken bij den mensch. Het betrof hier stroomspanningen van 380—
10.000 Volt, waardoor de personen via het hoofd getroffen waren,
spanningen dus, tot meer dan 100 maal zoo sterk als in het slachthuis
worden gebruikt. Over soort en sterkte van den stroom wordt niets
meegedeeld. De conclusie uit deze enquête, die bij sommige der per-
sonen (getallen worden niet gegeven) mondeling, bij de overige

door het doen invullen van een vragenlijst ingesteld werd, is verrassend.
„Ubereinstimmend erklären die meisten Verunglückten, dass
sie keinerlei Empfindungen oder Schmerzen bei Eintritt des Stromes
in ihren Körper und während der Durchströmung gehabt haben."
Wat de anderen, die niet tot „die meisten" behoorden „übereinstim-
mend" mededeelden vermeldt het rapport niet, maar is zeker van be-
teekenis voor de vraag, waarvoor de enquête werd ingesteld. Bij deze
13 electrische ongevallen waren dus eenige, waarbij de getroffenen
niet bewusteloos en gevoelloos waren geworden door stroomen van
380—10.000 Volt spanning, die door den schedel resp. de hersenen
van het slachtoffer hun weg hadden genomen. Dit belet echter niet,
dat een ferme conclusie ook op dit punt het betoog sluit : „Es ist somit
durch diese Feststellungen ebenfalls bewiesen, dass die Einwirkung
des elektrischen Stromes auf das Gehirn des Menschen für den Be-
troffenen schmerzlos ist und zu einer mehr oder weniger lange anhalten-
den völligen Bewusst- und Empfindungslosigkeit führt. Damit ist die
Behauptung, die von gewisser tierschützerischer Seite aufgestellt wurde,
nämlich, dass es sich bei der elektrischen Betäubung nicht um eine
Betäubung, sondern nur um einen krampfartigen Zustand handle,
bei dem das Bewusstsein nicht erloschcn ist, widerlegt."

Het zij herhaald, dat dit rapport niet van de hand van Prof. Gii.de-
meister is.

Twee rapporten, meegedeeld door het Reichs-Gesunclheitsblatt van
6 Maart 1935 werden behandeld ; het eerste over physiologische onder-
zoekingen van Prof. Gildemeister, het tweede over statistische
gegevens, bewerkt door het Reichsgesundheitsamt.

Aangetoond werd, dat het tweede rapport tot een conclusie komt,
die aan de slotconclusie van het rapport geen steun verleent, zelfs
ermede in strijd is.

Besprochen wurden zwei Rapporte aus dem Reichs-Gesundheitsblatt von 6 März
1935 : „Die physiologischen Untersuchungen von Prof. Gildemeister zur Klärung
der Frage der elektrischen Betäubung von Schlachttieren," und „statistische
Erhebungen bei elektrischen Unfällen der Menschen" unter Verantwortung der
Schriftleitung.

Die Relation zwischen den im erstgenannten Rapport mitgeteilten Befunden
und dem Schlussergebnis wird erörtert.

Gezeigt wurde, dass der zweite Rapport zu einem Schlüsse führt, der dem Schluss-
ergebnis des Rapportes nicht beipflichtet, mit diesem sogar im Widerspruch ist.

Two reports, published in the Reichs-Gesundheitsblatt of 6th March 1935 :
„Die physiologischen Untersuchungen zur Klärung der Frage der elektrischen Be-
täubung von Schlachttieren" (Phvsiological investigations in order to elucidate the

Eenige maanden geleden nam ik een eigenaardig geval in de prak-
tijk waar, wat mij de moeite waard lijkt hier even te vermelden.

Het betrof hier een p.m. 2 jarige Belgische herder, die reeds eenige
dàgen ziek was met verschijnselen : vomeeren, diarrhee, slecht eten
„vuile oogen", waarvoor de eigenaar mijn hulp inriep.

Zeer slechte voedingstoestand, op de buikhuid pustulae, lymph-
klieren normaal, slijmvliezen normaal met uitzondering van de con-
junctivae die sterk hyperaemisch en geïnjicecrd waren. Digestie-ap-
paraat : foetor ex ore, faeces dun en slijmig, buikpalpatie geen afwij-
kingen. Respiratie-apparaat : geringe rhinitis, longausculcatie-per-
cussie en frequentie normaal. Aan het hart geen afwijkingen te vinden.

In verband met het subacute proces ging ik tot een symptomatische
therapie over bestaande uit : advocaat, liquor arsenicalis fowleri,
lactis calcicus per os en liet ik de oogen schoonhouden met solutio
acidi borici.

Het dier reageerde hierop goed en ging snel in algcmeene voedings-
tocstand vooruit. Na p.m. 10 dagen begon het echter te snurken en bij

question of the electrical stunning of slaughter-animals) by Prof. Dr. Gildemeister,
and : „statistische Erhebungen bei elektrischen Unfällen der Menschen", (statistical
researches in electrical accidents in men) by the editorship are reviewed.

The relation between the observations communicated in the former report and
its conclusions is discussed.

It was shown, that from the second report a conclusion must be drawn which
does not support the conclusion of the report, even is in contradiction with it.

L\'auteur traita deux rapports, publiés dans le Reichs-Gesundheitsblatt du 6 Mars
\'930 ^sous \'^es titres : „Die physiologischen Untersuchungen zur Klärung der Frage
der elektrischen Betäubung von .Schlachttieren" (Recherches physiologiques sur
la question d\'engourdissement électrique d\'animaux de boucherie) par le Profes-
seur Dr. Gildemeister et ..Statistische Erhebungen bei elektrischen Unfällen der
Menschen" (Recherches statistiques d\'accidents électriques de l\'homme) par la
Rédaction.

La relation entre les observations données dans le premier rapport, et la con-
clusion est discutée. Du deuxième rapport il résulte une conclusion, qui ne
supporte pas celle du rapport, mais qui est en contradiction avec elle.

keelpalpatie bleken beide lgl. retropharyngeales sterk vergroot. Na een
week Priesnitzsche omslagen toegepast te hebben, was er een duidelijke
fluctuatie en na eenige dagen volgde er een spontane doorbraak naar
buiten. Deze abscedeering der lymphklieren in het verloop der honden-
ziekte is reeds een ongewone complicatie.

Ondanks zorgvuldige behandeling bleef er echter een fistel achter
waaruit zoo nu en dan een kleine hoeveelheid pus kwam. Bij palpatie
bleef ook de linker retropharyngeale lymphklier te hard, te knobbelig
en te groot, de rechter lymphklier voelde weer normaal aan. Hier
moest dus nog iets anders in het spel zijn. Een Ziehl-Neelsen preparaat
der pus leverde bij onderzoek een twijfelachtig resultaat op, wel zuur-
vaste bacillen maar geen typische vorm. Ook de R.S.I. durfde de
diagnose „tuberculose" op grond van bacteriologisch onderzoek dei-
pus niet aan en spoot daarom een cavia in. Deze dierproef leverde een
positief resultaat op.

Een verder klinisch onderzoek naar een eventueel ergens anders
in het lichaam aanwezige tuberculeuze haard was negatief. Tot mijn
groote spijt was ik niet in de gelegenheid sectie te doen na afmaking.

Hier hadden wij dus het eigenaardige feit van tuberculose in het
verloop van hondenziekte waarvoor m. i. 3 mogelijkheden zijn :

2. acute metastaseering vanuit een ergens anders in het organisme
klinisch niet aantoonbare primaire tuberculeuze haard.

3. acute virulentie van enkele in de retropharyngeale lymphklieren
aanwezige tuberkelbacillen.

De acute virulentie is dan te verklaren door de verzwakking van
het individu tengevolge van de hondenziekte, hiermede is eveneens
de 2e mogelijkheid te verklaren.

De oplossing van het vraagstuk, welke der chic factoren hier in het
spel was, kan ik niet geven, maar mij lijkt de derde mogelijkheid het
meest waarschijnlijk.

Ein an Hundestaupe leidender Hund bekam einc Schwellung der Lymphogl.
retropharyngeales. Eine vereiterte. Im Eiter wurden Tuberkelbazillen konstatiert.
Weitere Tuberkulose-symptome waren nicht vorhanden.

A dog suffcring from distemper showed swelling of the lymphogl. retropharyn-
geales, one of which suppurated. In the pus tubercle bacilli were found. Other
symptoms of tuberculosis were not seen.

Chez un chien atteint de la maladie des chiens il s\'est présenté une tuméfaction
des lymphogl. retropharyngeales dont une s\'abcédait. Dans le pus, des bacilles
tuberculeux furent rencontrés.

Aangezien er weinig bekend schijnt te zijn omtrent het voorkomen
en de therapie van pokken en diphterie bij kanaries, is onderstaande
mededeeling wellicht van belang.

Een fokker riep mijn hulp in voor zijn kanaries, die, zooals bleek,
lijdende waren aan pokken, terwijl enkele dieren kortademig waren
en gaapten. De pokken toonden het gewone beeld, zooals bij kippen,
met dit onderscheid, dat zij dieper in het weefsel invreten, zoodat in
een geval het geheele pootje onder de pok afgestorven was. Bij twee
gevallen waren membranen in bek, larynx en luchtpijp waar te nemen,
terwijl waarschijnlijk ook pneumonie bestond.

De eigenaar had al eenigen tijd behandeld met Jodiumtinctuur,
zonder veel resultaat.

Ik entte als proef een vogel met diphterie-entstof voor kippen van
de R.S.I., welke enting geheel analoog verliep als bij kippen. Natuur-
lijk moet de entstof zeer voorzichtig worden ingewreven, ik gebruikte
hiervoor een geknopte sonde.

Daar deze proef gunstig uitviel, werden de overige vogels (ongeveer
50) evenzoo geënt, zieke dieren werden geïsoleerd. Het resultaat was
gunstig, na veertien dagen werden geen afwijkingen meer waarge-
nomen.

Door de prikkel van het koude water trekken zich de huid-bloedvaten (die bij
hooge buitentemperatuur sterk verwijd zijn) samen ; daardoor wordt veel bloed
verplaatst naar de inwendige organen, vooral naar de buikvaten. Vlak na de maaltijd
is dit splanchnicus-gebicd toch reeds in digestie-hvperemie ; bij het te waterlaten
van het lichaam kan het nu komen tot overvulling met bloed in dat gebied, met
vermindering van de circuleerende hoeveelheid bloed en daling van de bloeddruk
(acute insufficientie van de peripherie-circulatie).

Bij daarvoor gedisponeerde personen (de dispositie kan aangeboren of verworven-
zijn) ontstaat ook nog, bij langzaam afdalen in het koude water, bij de contractie
der huidvaten van de onderste ledematen, een samentrekking van de vaten van het
kleine bekken, en daardoor bloedverplaatsing naar het splanchnicus-gebied, hetgeen
dan, met het bloed uit de huidvaten van romp en armen, overvulling van dat gebied
tengevolge heeft en daling der bloeddruk. Verbloeding in de buikvaten met plot-
selinge dood kan dan het gevolg zijn.

Angeraden wordt : niet baden vlak na de maaltijd ; het bovenlichaam goed nat
maken, dan snel te water gaan. zoo mogelijk met het bovenlichaam het eerst (duiken).

\') R. Ki.otz : Flalzlicher Tod beim Schwimmen. D.M.M. 1934; ref. (Jeneesk.
Tijdschr. v. N.I. 1935, No. 9.

In aflevering 12 van dit tijdschrift geeft Dr. Overbeek, 1935, een
uitstekend overzicht van de verschillende pogingen hier te lande gedaan
0111 tot doelmatige bestrijding van tuberculose onder het rundvee te
komen. De indruk wordt gevestigd dat een doelmatige bestrijding
slechts door de aan Bang ontleende systemen mogelijk zou zijn. Het
lijkt mij niet overbodig de in mijn praktijk toegepaste tuberculose-
bestrijding nader te beschrijven, temeer omdat ik er van overtuigd ben
clat deze methode onder soortgelijke omstandigheden de voorkeur
verdient.

Gedurende 5 jaar heb ik jaarlijks het z.g.n. klinisch onderzoek op
tuberculose gedaan bij melkvee van de leden, aangesloten bij de coöpe-
ratieve zuivelfabriek te Leuth (Gemeente Ubbergen). Bij dit onderzoek
werd van alle verdachte dieren het longslijm of de melk op de aanwezig-
heid van tuberkelbacillen onderzocht. Voordien zijn op sommige
boerderijen enkele dieren per jaar aan tuberculose gestorven of tenge-
volge daarvan als wrak vee opgeruimd. Deze directe schadeposten
alsmede klachten omtrent tuberculose bij slachtdieren en tenslotte de
bepalingen van het Melkbesluit ten opzichte van melk afkomstig van
tuberculeuze koeien, al deze factoren hebben de veehouders uit deze
streek cloen besluiten aan tuberculosc-bestrijding mede te werken.
De melkkoeien die tuberkelbacillen uitscheiden worden onmiddellijk
geslacht. De eigenaar krijgt een zekere vergoeding van de getaxeerde
waarde door de coöperatie uitgekeerd.

Volgens de tuberculinaties op enkele stallen moet in deze streek met
een zeer hoog percentage (80 %) reactie-dicren onder het melkvee
rekening gehouden worden. Deze controle omvat ruim 400 melkkoeien,
verdeeld over 35 veehouders. Tot heden is voor opruiming van 6 koeien
met open tuberculose een bijdrage verleend. Bovendien werden 2 tuber-
culeuze runderen op eigen initiatief van de eigenaars geslacht. Ook
zijn verscheidene verdachte dieren, waarbij geen rechtstreeksche
diagnose op tuberculose mogelijk was, voortijdig afgeschaft.

Van de mogelijkheid om bedoelde koeien aan de Regeering te
kunnen leveren, werden de leden van genoemde coöperatie echter
uitgesloten, omdat de Rundveecentrale hardnekkig bleef weigeren haar
als zoodanig te erkennen. Wel werd in overweging gegeven zich aan te
sluiten bij de officieele tuberculose-bestrijding met Rijkssteun. Van dezen
worden geprofiteerd, omdat het zichtbaar merken van de reactie-dieren
Rijkssteun kon niet door de meeste leden een onoverkomelijk bezwaar
werd geacht.

oogreactie het onderzoek van een groot aantal dieren mogelijk werd,
acht ik het beter, althans in den beginne van een tuberculose-bestrijding
op kleiner schaal niet te tuberculineeren, doch volgens het systeem
Von Ostertag te werken. Afgezien van de miswijzigingen bij oogreactie
(waarvan het percentage niet zoo klein is, als vóórstanders van het
druppelen graag beweren) is het voor den veehouder vaak een groote
ontmoediging het juiste getal van zijn reactiedieren te kennen. Bovendien
geeft ons de positieve oogreactie geen enkel nadere aanwijzing omtrent
den aard van het proces, behalve dat kleine, onbelangrijke tuberculeuze
haardjes in een of andere lichaamsklier meestal een hevige reactie
veroorzaken. Ook is hierbij fraude van den kant van den veehouder —
door twijfelachtige oogreacties te kunnen uitwisschen - niet uitgesloten.

Daarentegen bestaat bij toepassing van tuberculinaties de mogelijkheid
de reactiedieren hij elkaar op te stallen en zal de veehouder bij voorkeur
de reageerders verkoopen. Hierbij is op te merken, dat een reactiedier
geen gevaar voor de omgeving oplevert, zoolang daarnaast geen andere
verschijnselen, zooals hoesten, scheedeuitvloeiing, diarrhee of vermage-
ring, bestaan. Het is m. i. economisch niet verantwoord te achten,
koeien van uitmuntende productie en van goede afstamming, uitsluitend
vanwege een positieve oogreactie voortijdig af te zetten, temeer omdat
de veehouder vaak om andere redenen, o.a. uierziekten, besmettelijk
verwerpen, onvruchtbaarheid, laag vetgehalte, en tal van andere
oorzaken, moeite genoeg heeft om zijn veestapel op peil te kunnen
houden.

Volgens medcdeeling van Prof. de Blieck in een lezing, onlangs
gehouden op de vergadering der afdeeling Gelderland, over de belang-
rijkste rapporten van het Internationaal Veeartsenijkundig Congres
te New-York, beschouwt men in Amerika de oogreactie als overwonnen.
Men geeft de voorkeur aan de intradermale injectie met een bijzonder
krachtig werkend tuberculine in de staartplooi toegepast. Bij deze
methode wordt met één enkele inspuiting volstaan. Ook zijn hierbij
frauduleuze handelingen uitgesloten.

Bij jonge dieren zien wij bovendien niet zeer zelden na één positieve
tubereulinereactie, geen reactie meer optreden in de volgende jaren,
hetgeen m. i. op genezing wijst.

Dat ik, in tegenstelling met mijn bevindingen in Friesland, in mijn
tegenwoordige praktijk veel minder vaak tuberkelbacillen in se- en
excreta kan aantoonen is mij ook reeds opgevallen. Mogelijkerwijze
berust dit op rasverschillen. Het robuste Geldersche rund heeft waar-
schijnlijk meer weerstandsvermogen tegen tuberculose. In dit verband
zou een vergelijkend pathologisch-anatomisch onderzoek omtrent het
verloop van tuberculose bij de verschillende runderrassen opheldering
moeten brengen.

Aangaande de waarde van het klinisch onderzoek vermeld Overbeek
de volgende feiten : Van 419 reactie-dieren, waarbij de dierenarts geen
open-tuberculose had vastgesteld, bleken na de slachting 151 te lijden

aan open-tuberculose. Hieruit blijkt, dat ons tegenwoordig klinisch
onderzoek of in het geheel geen bruikbaar hulpmiddel is, of dat het
maar al te lichtvaardig wordt toegepast.

In het BANGsche systeem speelt de inrichting der stallen, met het
oog op de mogelijkheid van afscheiding tusschen het al dan niet
reageerende en het jonge vee een groote rol. Gezien de verouderde,
onhygiënische stallen in deze streek is dienaangaande al zeer weinig te
doen. Meestal staan de jonge runderen met de koppen tegenover de
melkkoeien, slechts gescheiden door een meer of minder breede gang.
Bij bouw van nieuwe stallen wordt voor het verkrijgen van meer ruimte
achter de koeien deze afstand vaak nog nauwer genomen, zoodat de
dieren tegen elkaar staan te hoesten. Meestal is er tevens een aanzienlijk
tekort aan versche lucht en licht in de stallen. Indien het Veeartsenij-
kundig Staatstoezicht zich met de hygiëne op de boerderij bemoeide,
zou dit m. i. practische tuberculose-bestrijding zijn !

Wil men de zeer mooie resultaten, met de tuberculosebestrijding in
Friesland verkregen, naar hun juiste waarde schatten, dan dient er in
de eerste plaats op gewezen, dat hiervan de grondslag niet berust op
de massale bestrijding sinds 1921, maar reeds vroeger is gelegd door het
particuliere initiatief van de stamboekboeren afzonderlijk, door hun
tuberculeus vee door middel van onderhuidsche tuberculine-inspuitingen
door hun dierenarts te laten opsporen. Men was hiertoe gedwongen in
het belang van den veehandel op het buitenland, want in sommige
ianden werden de uit Holland ingevoerde reactie-dieren zonder meer
afgemaakt. Helaas heeft in deze »treken een dergelijke prikkel nimmer
bestaan.

De eenige juiste tuberculose-bestrijding zou tenslotte moeten bestaan
in afslachting van alle reactie dieren. Gezien de economische onmoge-
lijkheid van dezen radicalen maatregel moest men zich tot dusver met
verschillende tusschenoplossingen tevreden stellen. Uit den aard der
zaak kan dus geen van de gebezigde bestrijdingsmethoden volledig
succes waarborgen. Daarom verdient ook de studie omtrent de immu-
nisatie tegen tuberculose onze volle belangstelling.

Zooals wellicht reeds bekend is, zal in 1936 in ons land het 7de
Internationaal Koude-Congres worden gehouden. Dezer dagen
verscheen het „Voorloopig programma" wat de aanleiding is ook hier
de aandacht op dit voor ons land bijzonder en gewichtig gebeuren te
vestigen.

Deze internationale koude-congressen vinden plaats onder de auspi-
ciën van het „Institut International du Froid" (I. I. d. F.) te Parijs,
het centrale lichaam op dit gebied, dat in 1918 in de plaats is gekomen
van de Internationale Vereeniging der Koude en dat gesticht werd en
verder in stand gehouden door de voornaamste mogendheden der
wereld, welgeteld 53 staten. Dit Instituut wordt bestuurd door een hoofd-
bestuur (Conférence générale), waarin Nederland en Nederlandsch-
Indië vertegenwoordigd zijn en waarvan voorzitter is onze wereld-
beroemde landgenoot Prof. Dr. W. H. Keesom te Leiden.

Het eerste internationale koude-congres had in 1908 te Parijs plaats,
het Qde in 1910 te Weenen, het 3de in 1912 te Washington en Chicago,
het 4de, als gevolg van den wereldoorlog pas in 1924, te Londen. Het
vijfde in 1928 te Rome, en het laatste, het zesde, in 1932 te Buenos-Aires.

Van elk congres vormen de verslagen en mededeelingen een waarde-
volle bron van studie voor ieder, die met de koeltechniek practisch te
maken heeft, of er zich voor interesseert ; zoo vormen de verslagen van
het congres te Rome niet minder dan vier lijvige deelen met totaal 2562
bladzijden.

Voor het laatste congres te Buenos-Aires waren circa 160 rapporten
over de meest uiteenloopcndc onderwerpen, de koeltechniek betreffende,
binnengekomen en het meerendeel daarvan is in de secties behandeld.

De beteekenis die het wetenschappelijk koeltechnisch onderzoek in
ons land heeft, wordt duidelijk gedemonstreerd door het feit, dat alléén
door het laboratorium Kamerlingh Onnes, waarvan Prof. Keesom
directeur is, een welverzorgd boekdeel werd ingediend van 459 blad-
zijden, bevattende 36 rapporten en mededeelingen.

Ook andere mededeelingen, gewijd aan de conserveering van levens-
middelen door koude, en vooral door snelbevriezing, benevens de
toepassing van droogijs (vast koolzuur) ondervonden groote belang-
stelling. Ook kwam te Buenos-Aires ter sprake de juist voor Argentinië
van zooveel belang zijnde export van gekoeld en bevroren vleesch,
waarbij de wensch werd geformuleerd dat het vraagstuk om op dit
punt tot uniforme internationale regelingen te geraken, spoedig aan
de orde zou komen.

Voorts werden op dit laatste congres een groot aantal moties en
wenschen geuit en aangenomen. Deze betroffen o.a. de conditioneering
van de lucht in bewoonde ruimten, een zeer actueel vraagstuk ; de
vaststelling van regels voor het beproeven van koelmachines ; een

veiligheidscode voor zulke werktuigen, en de verwerking van gekoeld
en bevroren vleesch.

Ook ging één der wenschen uit naar voortzetting der onderzoekingen
in het Kryogeen Laboratorium te Leiden bij de laagst mogelijke tempe-
raturen.

Dit zeer korte exposé moge slechts een vage indruk geven van het
belang van deze internationale congressen, toch meenen wij dat hei
voldoende duidelijk maakt, waarom de Nederlandsche Regeering het
I. I. F. uitnoodigde het 7de internationale koude-congres in 1936 in
Nederland te houden. Door de „Conférence Générale van het I. I. F.
werd in hare zitting van 23 November 1934 dan ook gaarne goedge-
keurd het besluit van het „Comtié Exécutif" van 15 Juni t.v. om
aan deze uitnoodiging gevolg te geven, terwijl, ingevolge een verzoek
van de Nederlandsche Regeering, voor de organisatie van dit congres
de medewerking vande Nederlandsche Vereeniging voor Koeltechniek
(K. V. K.) werd ingeroepen.

De werkzaamheden tot voorbereiding van het congres werden
3 April 1935 aangevangen. Een Nederlandsch uitvoerend comité en
daarnaast subcomité\'s voor propaganda, financieele zaken, en voor
de verschillende te vormen secties werden samengesteld.

Ondertusschen werd het bestuur van het congres, bestaande uit Prof.
l)r. M. de Haas, Delft, voorzitter ; Prof. C. F. van Oijen, Utrecht,
ondervoorzitter en Ir. J. F. H. Koopman, den Haag, algemeen secretaris,
verblijd met het zeer heuglijk bericht, dat Hare Majesteit de Koningin
zich bereid heeft verklaard als beschermvrouwe van het congres op te
treden; een buitengewone eer, waarvan de beteekenis voor het congres
niet hoog genoeg aangeslagen kan worden, en die bestuur en commissie-
leden tot groote dankbaarheid heeft gestemd.

Thans is, zooals gezegd, het „Voorloopige Programma" verschenen,
een keurig uitgevoerd werkje groot 32 bladzijden, voorzien van een
frisch omslag waarop in sprekende wijze het doel van het congres
symbolisch is afgebeeld. Voor deze voorstelling, ja voor het geheele
boekje, dat in vier talen is verschenen en voorzien is van vele duidelijke
foto\'s en dat getuigt van ernstige en degelijke voorbereiding, komt den
samensteller zeker een woord van lof toe. Het boekje bevat o.a. de
samenstelling van het Nederlandsche eere-comité, van de commissie
van organisatie, van het internationaal uitvoerend comité, en van het
Nederlandsch uitvoerend comité.

Het ligt in de bedoeling de werkzaamheden van het congres te ver-
deelen in vier secties, namelijk

i. Natuurkunde, scheikunde en thermo-dynamica (commissie
Kamerlingh Onnes). 2. Eenheden. 3. Biologie, geneeskunde en hygiëne.

koeltoestellen, 5. Isolatiestoffen, 6. Koelinstallaties en onderzoekings-
methoden.

7. Bederfelijke levensmiddelen, 8. Landbouwbedrijven, 9. IJsvervaar-
diging, 10. Chemische industrieën, 11. Bedrijven, werkende met zeer
lage temperaturen en zeldzame gassen.

12. Vervoer te land, 13. Vervoer te water, 14. Wetgeving, 15. Onder-
wijs en propaganda, 16. Economie en statistiek.

De officieele opening en de zittingen van het Congres zullen te den
Haag worden gehouden, de officieele sluiting te Amsterdam.

De congresdagen zijn 16, 17, 18, 19 en 20 Juni 1936. Voor deze
dagen is tevens een programma voor de dames opgesteld, terwijl na
de zittingen van het congres van 22—27 Juni d.a.v. een aantal excursies
per autocar door Nederland zijn georganiseerd. De bedoeling hiervan
is : belangrijke koelinstallaties hier te lande te bezichtigen, en daarnaast,
vooral de buitenlanders, de gelegenheid te geven ook met het vele
schoons en interessants dat ons land biedt, kennis te maken.

Bovendien zullen de Prof. Keesom en Prof. de Haas, beide Directeur
van het wereldberoemde Kameri inch-onnes-laboratorium te Leiden,
het centrum van onderzoek bij zeer lage temperaturen, aldaar voor-
drachten en demonstraties van groot wetenschappelijk belang houden.

Tengevolge van de huidige economische toestanden, zegt het comité,
zal het Congres met de noodige soberheid worden gehouden. Ook is
daarom de contributie om dit congre» te kunnen bijwonen zoo laag
mogelijk gesteld n.1. voor persoonlijke leden op ƒ15.—. Daarvoor
hebben deze niet alleen het recht alle vergaderingen, bezoeken en
excursies van het congres mee te maken, doch ontvangen zij bovendien
alle publicaties, uittreksels, rapporten en worden zij vervoerd bij de
bezoeken en excursies, voor zoover daaromtrent in het programma
niet anders is bepaald.

In de inleiding zegt het Uitvoerend Comité : „Wij ontveinzen ons
niet, dat onder de tegenwoordige zeer ongunstige economische en
financieele omstandigheden, waaronder vrijwel de geheele wereld te
lijden heeft, onze taak om zulk een congres voor te bereiden, buiten-
gewoon moeilijk is, vooral daar wij ons ten doel stellen deze voor ons
land zeer bijzondere gebeurtenis tot een goeden uitslag te brengen.

Wij vertrouwen er op hiertoe te geraken met de medewerking van
allen in de wereld, die in de koeltechniek belang stellen. Wij mogen
die temeer verwachten, nu Onze Koningin zich aan het hoofd van dit
Congres heeft gesteld. Wij hopen, dat in het midden van het aanstaande
jaar waarop wij ons voorstellen deze bijeenkomst te doen plaats hebben,
de financieele en economische toestanden veel verbeterd zijn. Verder
lijkt het ons, dat het tezamen brengen van menschen van allerlei land-
aard in een vreedzame omgeving, niet anders dan bevorderlrijk voor
internationale waardeering en toenadering kan zijn. Wij willen trachten

te bereiken, dat bij die gelegenheid een groot aantal buitenlandsche
collega\'s op dit gebied elkaar in ons land ontmoeten en met vele van
ons samenkomen, hetgeen een uitstekende gelegenheid zal opleveren
voor uitwisseling van denkbeelden, uitbreiding van connecties en het
aanknoopen van nieuwe relaties".

Ook op de medewerking van de Nederlandsche dierenartsen, die
hetzij als Directeur van een openbaar slachthuis, hetzij op andere wijze
met de koeltechniek te maken hebben, wordt gerekend.

Wij wekken daarom onze college\'s krachtig op in groot aantal zich
voor het lidmaatschap van dit zeer belangrijke congres te doen inschrij-
ven bij het Algemeen Secretariaat, Juliana van Stolberg-laan 107,
te den Haag, •— dat eveneens gaarne bereid is eventueel gevraagde
inlichtingen te verstrekken —, en daarenboven hun medewerking te
verleenen, dat vele gemeentebesturen, vereenigingen e.d. welke zij
veelal in dergelijkezaken van advies mogen dienen, tot actieve deel-
neming aan het congres besluiten.

Dr. Thiel ¹) schrijft over de, bij baders in zee welbekende, kwallen en het kwal-
lengif; het laatste veroorzaakt rood worden der huid, papel, zelfs blaasjesvorming
en jeukte (als van brandnetels). Het gif dient de kwal om haar prooi (kleine kreeften,
wormen, visjes) te verlammen; zij doorboort met haar stekels de huid en spuit
het gif subcutaan in. De chemische samenstelling is nog niet geheel bekend: een stof
tetramethylammoniumhydroxyd is er uit geïsoleerd, dat een werking heeft als het
curare (pijlgif).

Enkele soorten, in \'t geheel een 7-tal, waarvan er ook aan onze kust voorkomen,
kunnen zelfs bij de mens vergiftigingsverschijnselen veroorzaken. Direct na de steek
ontstaat dan hevige pijn op de betreffende plaatsen en papels die tot groote blaren
worden (als bij verbranding) en dagen kunnen blijven bestaan ; ook kan, kort na
de steek, matheid, soms koorts, spierkramp, en ademnood optreden ; ook angst-
gevoel, braken, diarrhee, bewusteloosheid. De meeste verschijnselen verdwijnen
na 3 tot 4 uren.

In de tropen zijn enkele gevallen met doodelijke afloop beschreven, deze berusten
waarschijnlijk op een overgevoeligheid voor het gif (anaphvlaxie). Als geneesmid-
delen worden aanbevolen : inwrijven van de steekplaatsen met alkalische oplossing
(ammonia of bicarbonas soda), later met olie ; inwendig : alkohol (cognac met
suikerwater) ; in zware gevallen morphine-inspuiting.

1 Dr. M. E. Thiel : Die Nesselwirkung der Quallen auf den Menschen. Forschungen
und Fortschritte, 1935, No. 23, S. 310.

Orgaanziekten bij de groote huisdieren, door Prof. Dr. J. VVester. Drukkerij
|. v. Boekhoven, Utrecht—Amsterdam. Prijs f 15,—.

In het voorbericht zegt Wester, dat hij na meer dan 40 jaar de veeartsenijkunde
wetenschappelijk en praktisch te hebben beoefend, gemeend heeft zijn ervaringen,
inzichten en onderzoekingen betreffende de orgaanziekten bij groote huisdieren,
in een boek te moeten vastleggen.

Onder groote dieren worden dan verstaan paarden, runderen, schapen, geiten
en varkens. Het boek is ingedeeld in vijftien hoofdstukken, waarin achtereenvolgens
behandeld worden de aandoeningen der respiratieorganen, het circulatie-apparaat,
het digestie-apparaat, lever, pancreasklier, milt, buikvlies, nieren en urinewegen,
zenuwstelsel, stofwisselingsziekten, melkklier, mannelijke geslachtsorganen, lymph-
klieren, huid en bloed.

Van alle behandelde aandoeningen worden gegeven de aetiologie, pathologische
anatomie, symptomatologie, prognose en therapie, zoo noodig aangevuld met
anatomische en physiologische aanwijzingen.

In sommige gevallen vindt men eveneens de meest geschikte onderzoekings-
methoden vermeld. Bij verschillende aandoeningen, ci.a. van de circulatie-organen
en het zenuwstelsel, die zeer uitvoerig behandeld worden, alsook afwijkingen in de
werking der endocrine klieren, worden de daarbij waargenomen \\ eranderingen
vergeleken met die, welke bij soortgelijke aandoeningen van den mensch voor-
komen.

Van groot belang zijn de korte, duidelijke ziektegeschiedenissen, die bij
verscheidene ziekten beschreven zijn, zoowel van typische als atypische gevallen.
Deze geven een goed beeld van de ziekte, hetgeen zonder twijfel de onderkenning
van soortgelijke gevallen vergemakkelijkt. Hiertoe dragen eveneens in niet geringe
mate bij de in hoofdzaak origineele foto\'s, die bijna zonder uitzondering een goed
beeld geven van dc meest opvallende verschijnselen.

Zonder twijfel heeft Wester aan de Nederlandsche dierenartsen en aan de dieren-
artsen in het buitenland, die Nederlandsch lezen, een groenen tlienst bewezen, door
dit boek uit te geven ; zij zullen hierin veel vinden wat hun bij de uitoefening der
praktijk van groot nut zal kunnen zijn.

Bij het bestudeeren zal het menig practicus wel gaan als mij ; zoo zal hij bij de
aetiologie van sommige ziekten wel eens zeggen : „Hiervan had ik mij een andere
voorstelling gevormd" of bij de therapie : „Hier meen ik, dat eenc andere behande-
lingswijze meer aangewezen is." Bij de beoordeeling van dit boek moet men zich
echter rekenschap geven dat het in hoofdzaak de zienswijze weergeeft, welke de
schrijver zich heeft gevormd op grond van studie en praktische ervaring. Hierdoor
onderscheidt het zich van een handboek, waarin de samensteller naast eigen meening
ook die van anderen bespreekt en voor hen, die over de verschillende zienswijzen
meer wenschen te vernemen, aangeeft, waar en wanneer anderen hun publicatie
hebben gedaan. Bij Wester ontbreekt een literatuur-opgave bijna geheel; slechts
spejradisch wordt naar een publicatie verwezen.

De bekende handboeken van Hutyra en Marek en van Kröhner en Zwick
dateeren resp. van 1922 en 1925, zoodat men hierin de nieuwere gegevens, wat
betreft de aetiologie en de behandeling van verschillende ziekten, niet kan vinden.
Dit geldt onder meer voor bijna het geheele hoofdstuk over stofwisselingsziekten.
Het boek van Wester is ook om deze reden een zeer belangrijke aanvulling. Zonder
twijfel heeft de schrijver juist gehandeld om zijn ervaringen in een boek vast te
leggen en m.i. heeft hij het doel. dat hij bij de samenstelling voor oogen had, vol-
komen bereikt. De aanschaffing ervan kan aan eiken praktizeerenden dierenarts
worden aanbevolen. De technische uitvoering van het boek is zeer goed verzorgd.

Gaarne kom ik nog even terug op het antwoord van „Luctor et Emergo" in het
nummer van t November 1935 van dit Tijdschrift, en dat van collega Terlouw
in het no. van 15 November, op mijn onder bovenstaand hoofd in het nummer van
15 October ingebrachte bezwaren.

Met genoegen neem ik nota van beider verklaring, dat de onderzoekingen niet
zelfstandig door den hulpkeurmeester zijn verricht en beoordeeld. Mijn twijfel te
dien opzichte was dus gelukkig in dit geval ongegrond. Maar ik moet direct op-
merken, dat ik betreffende een onjuiste gedragslijn te dezen opzichte ook slechts de
mogelijkheid heb verondersteld. En men zal toch niet kunnen ontkennen, dat er,
gezien den samenhang en den totaal-indruk van het verslag van den hulpkeur-
meester, geen aanleiding was om aan die mogelijkheid te denken. Laten we hopen,
dat daarvoor in geen enkelen dienst aanleiding bestaat. Tusschen op aanwijzingen een
mogelijkheid veronderstellen en fantaseeren bestaat nogal eenig verschil, collega !

Mijn voornaamste en onvoorwaardelijk bezwaar gold hetgeen vaststond, n.1. de be-
antwoording der vragen, op de medegedeelde wijze, door den hulpkeurmeester
ter terechtzitting. En dat bezwaar is door L. et E. noch door den heef Terlouw
weergelgd.

Natuurlijk staat het in eerste instantie aan de rechterlijke macht zelf te beoordeelen
wien zij al dan niet als deskundige wenscht te hooren. Maar dat doet niets af aan
den plicht van den ambtenaar om het beantwoorden van hem gestelde vragen af
te wijzen in gevallen, waarin hij als ambtenaar moet weten, dat hij daarmee zijn
bevoegdheid te buiten gaat.

Het verstrekken van inlichtingen omtrent de wijze en de beteekenis van onder-
zoekingen, tot welker beoordeeling men, ook volgens L. en E.\'s erkentenis, niet
bevoegd is, moet ook als overschrijding in dien zin opgeval worden. Hierover is
m.i. meeningsverschil nauwelijks denkbaar. Mijn meening, dat in deze van be-
voegdheidovertreding sprake is, moet ik dan ook ten volle handhaven.

Over den ernst en de beteekenis daarvan kan men van meening verschillen.
Ik, en velen met mij, die de uitvoering der Vleeschkeuringswct in de praktijk dage-
lijks meemaken, achten die als verschijnsel zeker van voldoende belang om op het
ongewenschte daarvan het volle licht te doen vallen.

Intusschen breng ik L. en E. gaarne dank voor de correcte en zakelijke wijze,
waarop hij zijn antwoord heeft gesteld.

En wat de zienswijze van den heer Terlouw betreft, in de eerste plaats liggen
de gegeven antwoorden niet op het terrein van den getuige, doch op dat van den
deskundige ; hoe hij gedagvaard was doet daartoe in wezen niet af. En in de tweede
plaats zijn de door den hulpkeurmeester gegeven antwoorden op verschillende
vragen, welker beantwoording buiten zijn bevoegdheid ligt, niet zoo onschuldig
en onbeteekenend als de heer Terlouw dat voorstelt. Men herleze daartoe slechts
de door den hulpkeurmeester zelf meegedeelde feiten, in mijn beschouwing woor-
delijk opgenomen.

Zou de heer Terlouw dat verslag onjuist achten — als men op dat eigenhandig
„krantenartikeltje" van den hulpkeurmeester zelf niet mag afgaan, waarop dan
wel ? — dat hij dit dan corrigeere, of den hulpkeurmeester opdrage zulks te doen.
Tot zoolang moet dit als juist worden aangenomen en staat het door mij daarover
gevelde oordeel vast.

Het ware voor de hoogstbelangrijke zaak van de juiste taakverdeeling tusschen
den dierenarts en den hulpkeurmeester wenschelijk, dat men zich boven persoonlijke
gevoelens en op zakelijk standpunt kon stellen en de bevoegdheid-overschrijding
op de rechtzitting ruiterlijk wilde erkennen. Meer was het doel van mijn aan-
merking niet, doch ook niet minder.

In betreurenswaardige tegenstelling met de correcte wijze van antwoorden door
den hulpkeurmeester L. et E. is het antwoord van den lieer J. M. Hoffmann, dieren-
arts-rijkskeurmeester.

Volgens dezen heer is mijn verslag ,,een complex van onjuistheden, onwaarheden en
verdichtselen." Ik wensch daarop niet in details in te gaan. Daartegenover verklaar
ik hier uitdrukkelijk, dat het een na rustige overweging zoo objectief mogelijk ge-
houden verslag is van hetgeen omtrent deze zaak ter terechtzitting in mijn tegen-
woordigheid is behandeld. Overbrugging tusschen mijn verslag en de lezing van
den heer Hoffmann is m.i. niet mogelijk, gezien diens vernietigend oordeel daar-
over. De buitenstaande lezers zullen slechts kunnen kiezen tusschen de geloof-
waardigheid en het streven naar objectiviteit van den heer Hoffmann en die van
ondergeteekende. Ik wacht met een gerust hart die keuze af.

Ik wil slechts op de onder 3 aan mij gerichte insinuatie opmerken, naar ik hoop
ten overvloede, dat mijn opvattingen omtrent een juridisch vraagpunt goddank
niet afhankelijk zijn van mijn oordeel over een daarbij betrokken persoon of
keuringsdienst. Dat de heer H. zich blijkbaar niet tot dit peil kan opwerken is m.i.
te betreuren. Met de Redactie zeg ik : „slechts zij, die niet op juiste wijze personen
van zaken weten te onderscheiden, zullen daarin persoonlijke aanvallen zien."

Ook wil ik nog wel mededeelen, dat het onderzoek van den Inspecteur der Die-
renbescherming mij geheel onbekend was tol het moment, dat deze zich bij mij
vervoegde om mijn meening te vernemen. Toen was het geheele onderzoek reeds
geschied en het proces-verbaal tot zoover opgemaakt. Hem werden de gevraagde
inlichtingen door mij verstrekt en ik heb hem vervolgens naar den Inspecteur der
Volksgezondheid verwezen. Eerstgenoemde Inspecteur was tot zijn optreden ge-
komen, doordat klachten uit de omgeving van het betreffende slachthuis bij hem
waren ingekomen omtrent de weerzinwekkende wijze van slachten.

Overigens doet dit echter niets aan de door mij gestelde feiten af, en ik wil boven-
dien nog wel verklaren dat ik niet zou aarzelen om een dergelijken functionnaris
op een mij gebleken misstand te wijzen, als ik van den Inspecteur der Volksge-
zondheid onverhoopt geen medewerking tot correctie zou ondervinden. Collegia-
liteit gaat bij mij hoog, maar hooger nog het rechtvaardigheidsgevoel en het alge-
meen belang.

Zonder van mijn standpunt, wat het niet ingaan op alle door den heer H. aange-
voerde details betreft, af te wijken meen ik over één, zakelijk, punt iets te moeten
zeggen, ter voorkoming van onjuiste opvattingen. En dat betreft de unfaire con-
currentie, die de goed geoutilleerde en- functionneerende gemeentelijke keurings-
diensten annex slachthuizen, doch meer nog de daar gevestigde vleeschhandelaren,
ondervinden van de tot binnenlandsche grossierderijen vervormde exportslachterijen.

Hier moet scherp worden onderscheiden, dat tegen die concurrentie op zich zelve
niets valt in te brengen ; natuurlijk niet ! Maar deze wordt unfair wanneer ver-
schillende wettelijke maatregelen ten opzichte van deze exportslagers niet of
onvoldoende worden nageleefd, of voor werkelijke exportslachting bestemde, in
vergelijking met die ex de Vleeschkeuringswet zeer in hun voordeel zijnde wets-
voorschriften. worden toegepast op door hen thans voor het binnenland geslachte
dieren. Dit mag niet verward worden.

Het staat onomstootelijk vast, dat jaar en dag te Uithoorn (en waarschijnlijk
ook in andere exportslachterijen) de wettelijke voorschriften nopens de bedwelming
onder het oog van den Directeur van het Slachthuis, van diens plaatsvervangers
en van de Inspectie niet zijn nageleefd. En daarom gaat het slechts! De heer Hoff-
mann moge zich nu op zijwegen begeven en daarbij zelfs zóóver gaan, dat diens re-
pliek in haar geheel m.i. niet meer aan elementaire eischen der objectiviteit voldoet,
bovenstaand feit is in ieder geval niet voor tegenspraak vatbaar gebleken.

Alvorens tot de feiten over te gaan, vermeen ik te moeten mededeelen, dat ik de
„Geschiedenis van dit Proces" volledig heb medegemaakt. Voorts acht ik het in het
belang van alle collega\'s in den lande, die met de Vleeschkeuring te maken hebben,
op de Dierenbescherming iets nader in te gaan en bijzonder op enkele gesties der
Sophia Vereeniging te Amsterdam, welke in deze zulk een bijzondere rol speelde,
alsook in het belang onzer Mij. v. D. en haar leden.

Op 5 Dec. 1934 verv oegde zich aan het Abattoir te Uithoorn een heer (vergezeld
van een Rijksveldwachter) en zich noemende „Smit, Inspecteur van de Dieren-
bescherming", zonder meer. Hij vroeg mij of hij een paar inlichtingen mocht hebben,
omtrent het bedwelmen der dieren. Daar hij, zooals gezegd, vergezeld was van een
rijksveldwachter, die bijna dagelijks aan het abattoir kwam, alsmede, dat ik dacht,
dat bedoelde belangstelling voortvloeide om een rapport o. d. op te maken van
verschillende bedwclmings-apparaten, heb ik hem persoonlijk het bedwelmings-
apparaat laten zien en daar er op dal oogenblik niet geslacht werd liet ik het toestel
demonstreeren op 2 varkens.

Daarna stonden de Directeur van het abattoir en ik hem, in tegenwoordigheid
van meergenoemden rijksveldwachter, alsnog verder te woord, in de Directiekamer
van het abattoir. Na hem nog verschillende inlichtingen op zijn vragen te hebben
verstrekt, begon die persoon op aanmatigende wijze onze namen, beroep enz. op te
schrijven, zoodat zelfs de aanwezige Rijksveldwachter (iemand van het vak dus)
daarover zijn verwondering te kennen gaf en hem v roeg, nu eerst eens te zeggen
of die gegevens moesten dienen voor een rapport dan wel voor een proces verbaal. Dat
kon mijnheer Smit nog niet -eggen.

Summa summarum : er kwam iemand om inlichtingen, dit kreeg het karakter van
verhoor, om proces-verbaal op te maken, hij omzeilde daarmede de wettelijk voor-
geschreven clausule, dat men niet tot antwoorden verplicht is, als men schuldige is althans
(en dat wist hij zelf nog niet), doch als men geantwoord heeft, wordt een reeks van
verdachten opgemaakt, waaruit de A. v. O. M. dan de ware kan uitzoeken. Vreemd
gedoe ! Is het dan te v erwonderen dat wij daarmede het v erder verstrekken van
in\'ichtingen afbraken ?

Daarna ben ik persoonlijk nog met den inlichtingen-vrager bij den bedrijfsleider
der N.V. Uith. Baconfabrieken geweest, die hem eveneens weer volledig te woord
stond en woordelijk zeide : Z^eS U hoe U het wenscht, dan hebt L onze volle medewerking.

Zonder op dit prachtig aanbod in het belang der Dierenbescherming in te gaan, is hij
vertrokken, allerwaarschijnlijkst om thuis (of bij een ander) eens na te snuffelen
waarop en tegen wien proces-verbaal zou kunnen worden opgemaakt, want den
volgenden dag kwam hij terug en heeft met ruime hand verhaaltjes uitgedeeld, naar
ik vernam, tegen den Directeur van het abattoir, tegen den Directeur der N.V. Uith.
Baconfabr. en tegen 2 knechts in het zgn. steekhok. Dus keuze genoeg.

Het verbaal maken bleek primair ; de waarachtige Dierenbescherming kwam
niet in aanmerking, want nogmaals, ware dit laatste preferent geweest, dan had die
Inspecteur op het prachtaanbod van genoemden Bedrijfsleider moeten ingaan en
zoo waarlijk, reeds na enkele dagen waren de vereischte middelen of door hem aan
te geven verbeteringen, toegepast.

In verband met bovenstaande en in tegenstelling met de lezing van Veenstra,
omtrent de inlichtingen verstrekken zoude ik alle collega\'s in den lande willen advi-
seeren, ,,laat u niet uithooien zooals te Uithoorn."

Dat tot op den dag der zitting op den ouden voet was doorgegaan met het plegen
v an deze overtreding (zooals V. schreef) is in de allereerste plaats te wijten aan het
ondeskundig en ontactisch optreden van dien Inspecteur der Sophia Vereen. Iedereen
wachtte nu rustig af wie de verdachte zou worden, en de Rechterlijke uitspraak.

Ofschoon niet tot de verbaliseerden behoorende, wilde ik toch, als hier sprake was
van onnoodig dierenleed, mijn medewerking verleenen tot spoedige wijziging van den
toestand, althans voor zoover mijn aandeel betreffende, zeker. Ik achtte overleg

met een of meer Bestuursleden eener Vereen, tot Bescherming van Dieren practisch,
om door gemeenschappelijke bespreking tot het beste en meest bereikbare resultaat
te komen en daar genoemde „Inspecteur" uit Amsterdam kwam, bestond er een
vaag vermoeden dat hij van de Sophia Vereen, kwam, weshalve ik op 11 Dec.
onderstaand schrijven aan deze Vereen. (Secret. K. L. Piccardt) te Amsterdam
richtte :

„Bij deze verzoek ik U beleefd, mij mede te deelen of de Heer Smit, zich uit-
gevende voor „Inspecteur der Dierenbescherming", in dienst staat van Uwe
„Vereeniging, en zoo ja, of alsdan een Uwer Bestuursleden bereid is, in het belang
„Uwer Vereeniging, zoo spoedig mogelijk een bespreking met mij te komen houden
„aan het slachthuis te Uithoorn. Gaarne zal ik vernemen, welke datum en uur ik
„U mag verwachten, bij voorkeur op een der onderstaande tijden Mnd. Dnsd.—
„Wnsd.—Dond. tusschen 10—5 uur. Vrijdag tusschen 2—5 uur.

In de Telegraaf (en in enkele andere bladen) verscheen op 6 Jan. 1935 een stuk
uit het rapport van de Sophia Vereen, over Dec. 1934, waarin o.m. stond :

„Bij een bezoek aan een slachthuis werd door een onzer Inspecteurs geconstateerd,
„dat levende varkens door een om een der pooten geslagen ketting van den grond
„werden gesleurd en zoo opgehangen, om daarna te worden geslacht ; aan deze
„wreede en pijnlijke handeling ging geen bedwelming vooraf.
„Hiervan werd proces-verbaal opgemaakt."

Ik zond daarop aan de Telegraaf een Ingezonden stuk dat aanvankelijk werd
geweigerd, doch na overleg (en een kleine wijziging) werd opgenomen, in haar blad
van 26 Jan. jl. en waarin ik wees op de tendenz als sleuren, enz. en opdescheevc voor-
stelling, welke dit stuk moest wekken alsof er geen bedwelming plaats vond. Verder wees
ik op het feit, dat mijn poging tot event. mogelijke verbetering, onbeantwoord
bleef, etc.

Even onverkwikkelijk als het rapport was, bleek ook het commentaar van den
Secret. der Sophia Vereen, onder dat stuk, waarin o.m. stond :

„dat de Heer H.(offmann) er niet over gestemd is, is begrijpelijk. De Heer H. nl.
„is als Rijkskeurmeester op gemeld Abattoir werkzaam en heeft als zoodanig te
„waken voor naleving van de Vleeschkeuringswet in plaats van zooals in het
„onderhavige geval, de overtreding te sanctionneeren."

en voorts, dat mijn schrijven onbeantwoord bleef, te wijten was aan den „on-
hoffelijke" toon waarin het was gesteld. (Dc lezer beoordeele zelve, de insiunatie \'■),
Daarop zond ik nogmaals antwoord aan de Telegraaf en wees daarin erop:
dat ik buiten het proces-verbaal stond.

dat ik als Rijkskeurmeester niets te maken heb met de Vleeschkeuringswet,
dat ik dus geen overtredingen had te sanctionneeren,

dat ik had geschreven als Dierenarts en niet als Rijkskeurmeester en dus sproot
verschil bestaat tusschen iemands privé en ambtelijk leven.

dat de insinuatie van onhoffelijken toon méér dan onhoffelijk was etc.
Dit antwoord van mij werd door de Telegraaf niet meer geplaatst, omdat zij
de discussies gesloten achtte.

Genoemde Secretaris (en de Telegraaf) kan gerust zijn, dat hij de meerderheid
van het onvolledig voorgelichte publiek op zijn hand heeft ; het is daarom van
groot belang, dat de collega\'s in den lande weten wat hun te wachten staat, en welke
middelen daarbij niet worden ontzien, als dergelijke propagandisten hun neus in
de taak van den Dierenarts gaan steken.

Eétj Dierenbeschermster geraakte zelfs zoozeer onder den invloed der scheve voor-
stelling. dat zij zich zoowaar niet ontzag een ernstige poging tot broodroof te wagen,
ook onder het motief „Dierenbescherming", \'t Is daarom niet gemakkelijk een
gren- te trekken tusschen de twee grondstellingen, volgens welke ieder zich behoort
toe te leggen op het algemeen ,,mensch-blijven" en tevens zich te onthouden van be-
oordeeling van zaken, die buiten zijn (haar) begrip liggen.

Van de 4 vermelde processen-verbaal, bleef nog alleen dat tegen den Directeur
der N.V. Uit. Baconfabrn. en er. Deze werd gedagvaard wegens „dierenmishandeling
door menschen, welke in zijn dienst zijn" (Wetb. v. Strafrecht) terwijl intusschen
getracht was, de vervolging ook, of eventueel, of althans, te doen instellen op grond
van Art. 18 der Vleeschkeuringswet, nader bepaald in het K.B. van 5 Juni 1920,
Stbl. 285 § 3. Art. 12.

Toch werd hij later veroordeeld wegens overtreding van dit laatste. Dit is natuur-
lijk een justitieele kwestie. Het eerste is misdrijf en zoude dus voor de rechtbank
moeten worden beslecht, het andere is overtreding en kon dus voor den K. R.
worden behandeld. Verder zal ik hierop niet ingaan.

De zaak diende in 3 zittingen, doordat telkens nieuwe getuigen moesten worden
gehoord. De pers gaf hiervan o.m. uitvoerige en zuiver zakelijke verslagen.

Merkwaardig is, dat de twee gedemonstreerde varkens niet meer ter sprake kwamen
en dat alleen over niet geconstateerde handelingen het proces gevoerd werd. Uit-
sluitend getuigenverklaringen en vooral deskundige verklaringen moesten hier
het gewicht in de schaal leggen. Hieruit blijkt duidelijk dat het „inlichtingen vragen
van den Inspecteur der S.V." het aanknoopingspunt moest vormen, om dit balletje
aan het rollen te krijgen.

En even merkwaardig is. dat juist Uithoorn, daarvoor moest worden uitgekozen,
terwijl (zooals bekend was en uit het proces bleek) op meer plaatsen in ons land,
dezelfde handelwijze werd gevolgd. Dit werpt wel een zeer bijzonder licht en bij-
zondere beteekenis op deze zaak.

Om kort te gaan, verdachte werd veroordeeld tot een kleine geldboete (ik meen
5 gld.) wegens overtreding der vleeschkeuringswet.

Wat ik als deskundige heb verklaard, kan ik hier nu stilzwijgend voorbijgaan
daar ik hierover in mijn vorig stuk reeds schreef, hetgeen ik voldoende acht.
Overschie. J. M. Hoffmann.

Door het Hoofdbestuur zijn alsnog goedgekeurd de hieronder vermelde bindende
besluiten, welke goedkeuring is verleend tot 1 Juli 1936.

De leden der Afd. Limburg der Maatschappij voor Diergeneeskunde verplichten
zich :

I. Geen tuberculine af te geven of te doen afgeven aan anderen dan aan dieren-
artsen.

II. Bij deelname aan eenige tuberculosebestrijding de vrije dierenartsenkeuze
zonder eenig voorbehoud te aanvaarden.

III. Steeds een tarief te berekenen, dat in overleg met de betreffende organisatie
is vastgesteld, met inachtneming van een minimum tarief van ƒ0.80 per onderzoek.

Onder onderzoek wordt hierbij verstaan tuberculinatie met bijbehoorend onderzoek.

Van dit minimumtarief kan door het Afdeelingsbestuur schriftelijk ontheffing
worden verleend, op verzoek van, en aan een lid der afdeeling, dat bij de tuber-
culosebestrijding mededinging ondervindt van een collega, die niet lid is. Het tario

wordt dan door het afdeelingsbestuur in overleg met het betrokken lid vastgesteld
en in de ontheffing vermeld. Van elke ontheffing, welke telkens voor één jaar wordt
verleend, doet het bestuur mededeeling in de najaarsvergadering.

Art. i. De leden der afdeeling Groningen-Drenthe der Maatschappij voor
Diergeneeskunde verbinden zich alleen aan dierenartsen tuberculine af te geven.

Art. 2. De leden der afdeeling Groningen-Drenthe der Maatschappij voor
Diergeneeskunde, geen volambtenaar zijnde, verplichten zich bij deelname aan eene
tuberculosebestrijding, de vrije dierenartsenkeuze zonder eenig voorbehoud te aan-
vaarden.

Art. 3. De leden der afdeeling Groningen-Drenthe der Maatschappij voor
Diergeneeskunde verplichten zich. bij deelname aan eene tuberculosebestrijding,
steeds een tarief te berekenen, dat

a. bij een georganiseerde bestrijding is vastgesteld door het afdeelingsbestuur
in overleg met de betreffende organisatie en gehoord het lid of de vereeniging van
leden met de bestrijding belast,

b. bij een niet georganiseerde bestrijding is vastgesteld door het afdeelingsbestuur,
gehoord de afdeelingsvergadering.

Het door de Maatschappij vastgestelde auto-embleem is aan de leden, geen lid
zijnde van de V. v. A. A., en die daarvoor de wensch te kennen gegeven hebben,
verzonden, met verzoek de daaraan verbonden kosten, J 0.50 aan mij te doen over-
maken. Aan de leden, die lid zijn van de V. v. A. A§ wordt het door die vereeniging
kosteloos gezonden.

Aan de leden der Maatschappij, die alsnog het embleem wenschen te ontvangen,
verzoek ik de hieraan verbonden kosten van ƒ 0.50 aan mij te doen overmaken,
hetzij per postwissel hetzij door storting op mijn giro No. 1 73327, en onder ver-
melding van het doel van storting, waarna zending volgen zal.

Door de Nederlandsche Zuiveleentrale, afdeeling Zuivelsteun, is d.d. 3 December
1935 een circulaire verspreid, waarin zij ter kennis brengt, dat ook wederom dezen
winter door haar premies beschikbaar worden gesteld voor veehouders, die in het
bezit zijn van een Regeeringscontract en deelnemen aan de tuberculose-bestrijding
onder hun rundvee.

Hiervoor komen in de eerste plaats in aanmerking zij, die reeds vóór 12 November
1934 lid waren eener tuberculose-bestrijdingscrganisatie en tevens in het bezit
zijn van een taxe-contract. Naast deze leden kunnen ook opgenomen worden
diegenen, die zich thans bij de tuberculose-bestrijdings-organisaties als lid opgeven
(de z.g. B-leden) ; deze opgave moet geschied zijn vóór 15 December a.s.

De door de N.Z.C. beschikbaar gestelde premies zijn dezelfde als die van het
vorig jaar, n.1.

B. wanneer op het bedrijf o t/m 10 procent reactie-dieren voorkomen ƒ 1.50 per koe;

C. indien er meer dan 10 t/m 25 procen, reactie-dieren aanwezig zijn, ƒ 1.— per
koe;

D. voor veestapels met meer dan 25 procent reactie-dieren, zal, indien dit per-
centage in vergelijking met het vorig jaar een daling te zien geeft, een premie worden
verstrekt van ƒ 0.05 per koe voor elk procent, dat het reactie-percentage is gedaald.
Is voor een bepaald bedrijf het reactie-percentage dus b.v. met 10% gedaald, aan
ontvangt de veehouder 10 maal 5 cent is ƒ 0.50 per koe.

Door het verkoopen van één of twee reactie-dieren kan de veehouder bereiken
dat hij per koe recht krijgt op een hoogere premie of op een premie, die hij anders
niet zou hebben ontvangen.

Deze één of twee reactie-dieren moeten binnen acht dagen na de tuberculinatie
uit het bedrijf verwijderd zijn, terwijl bij den betrokken Inspecteur van den Vee-
artsenijkundigen Dienst verklaringen van den dierenarts, die den veestapel heeft
onderzocht, aanwezig moeten zijn, waaruit zal moeten blijken, dat :

1! vorenbedoelde reactie-dieren (met signalementen te omschrijven) binnen
den boven aangegeven tijd uit het bedrijf zijn verwijderd ;

2. dat in de plaats van de verwijderde dieren een even groot aantal andere zijn
aangekocht, welke niet op tuberculine hebben gereageerd.

In bijzondere gevallen kan zelfs ontheffing van aankoop van nieuwe dieren
worden verleend.

Het aantal dieren dat op bovengenoemde wijze bij de berekening van de premie
buiten beschouwing kan blijven bedraagt ééü voor bedrijven van 1 t/m 10 dieren
en 2 voor bedrijven van 11 en meer dieren. A. v.. H.

Op de laatst gehouden vergadering van het Hoofdbestuur werd door een der leden
de vraag gesteld of niet aan de betreffende autoriteiten verzocht kon worden om ook
aan dierenartsen, die daartoe den wensch te kennen geven, de verslagen van de
landbouwproefstations toe te zenden.

Na informatie hierover heeft het H.B. zich gericht tot het Departement van
Landbouw en Visscherij met het verzoek om aan dierenartsen, die daartoe het
verlangen kenbaar maken, de Verslagen van Landbouwkundige onderzoekingen
vanwege het Departement te doen toekomen.

In het daarop van den Heer Directeur-Generaal van den Landbouw ontvangen
antwoord deelt deze mede, dat hij één exemplaar van dc publicaties der Verslagen
over landbouwkundige onderzoekingen ter beschikking zal stellen van het bestuur
der Mij., terwijl dan door het bestuur de uitgave ter kennis der leden kan worden
gebracht. Dc dierenartsen, die in een bepaalde publicatie belangstellen, kunnen
deze dan tej;en betaling van een klein bedrag bij de Landsdrukkerij, Fluweelen
Burgwal 18, den Haag, bestellen.

Zoodra een dergelijke publicatie door het secretariaat ontvangen is, zal hiervan
door middel van het Tijdschrift aan de leden worden kennis gegeven.

De Secretaris,
A. van Heusdf.n.
Afdeeling Groningen-Drenthe. Vergadering op 23 Nov. j.1.

Aanwezig 32 leden en als gast de heer J. H. ten Thye. Onder de inwonien «i
te behandelen stukken waren van belang die welke betrekking hadden op de ta-
rieven der tuberculinaties in de grensgebieden b.v. van Friesland en Drenthe. Er
zal getracht worden een en ander tot een bevredigende oplossing te brengen. Ook
een klacht betreffende het verwaarloozen der vrije dierenartsenkeuze zal zeker
bevredigend worden beeindigd.

Als leden der afdeeling werden aangenomen S. W. Snijders te Norg en \\V. van
Veen te Ruinen.

Dr. ). Staal, periodiek aftredend en niet direct herkiesbaar als voorzitter, werd
vervangen door den vice-voorzitter H. Venema en in diens plaats als bestuurslid
gekozen C. Eenhoorn.

Hierna hield de heer ten Thye een belangrijke voordracht over kolieken bij paar-
den, waarbij hij op twee duidelijke tabellen aangaf welke path. anatomische

veranderingen werden geconstateerd bij een 105 tal secties van aan koliek gestorven
paarden en ook welke afwijking, volgens spreker, bij elk der paarden als doodsoorzaak
moest worden aangenomen.

De voordracht werd met groote belangstelling aangehoord waarna een belang-
stellende discussie volgde.

Na de vergadering vereenigden zich een groot aantal der aanwezigen met hunnen
gast aan den gemeenschappelijken maaltijd.

Aanwezig waren 18 leden en het eerelid kolonel Knipscheer, terwijl het Hoofd-
bestuur werd vertegenwoordigd door collega J. H. ten Thye. De voorzitter opende
de vergadering en richtte een speciaal woord van welkom (ot den kol. Knipscheer.
den luit.-kol. Dr. Gallandat Huf.t en den heer ten Thye. Hij wenschte collega
sigling namens de vereeniging geluk met de hem verleende Koninklijke onder-
scheiding, alsmede de collega\'s Dr. VVeekenstroo en van den Bosch met hun be-
noeming tot majoor. Voorts memoreerde hij het afscheid van majoor Verberne,
aan wien met ingang van 1 November een eervol ontslag uit den militairen dienst
is verleend en deelde ten slotte mede. dat collega van Heusden te Nijmegen ernsiig
ziek is geweest, doch thans gelukkig herstellende is. Aan den secretaris werd op-
gedragen hem de beste wenschen voor een volledig herstel toe te zenden.

De notulen van de vorige vergadering werden door den secretaris voorgelezen
en zonder bemerking onder dankzegging gearresteerd.

1. een dankbetuiging van de Ver. O ff. Kon. Landmacht voor de ontvangen be-
langstelling bij het 25 jarig bestaan der vereeniging ; 2. dankbetuigingen van Dr.
J. ,J. F. Dhont en luit. kol. J. L. G. Cayaux voor de ontvangen gelukwenschen bij
hun 60 jarig jubileum als dierenarts ; 3. een dankbetuiging van Dr. H. A. \\ kr-
meijlen voor de ontvangen gelukwenschen bij zijn 40 jarig jubilem als dierenarts :
4. een schrijven van de afdeeling Utrecht betreffende steunvcrleening aan het reu-
nieplan van D.S.K. in verband met de voorgenomen viering van het tienjarig
bestaan der Faculteit. Besloten werd het voorbeeld van deze afdeeling te volgen
en ƒ 25.— toe te zeggen.

Het jaarverslag van den secretaris en de rekening en verantwoording van den
penningmeester over 1934 werden zonder opmerking goedgekeurd. Besloten werd
in verband met den gunstigen financieelen toestand der afdeeling over 1936 geen
contributie te heffen.

Als afgevaardigde naar de Algemeene Vergadering der Maatschappij voor
Diergeneeskunde te Utrecht werd benoemd Dr. Stefels. Als plaatsvervangend
afgevaardigde werd gekozen collega Sigling.

Bij de behandeling van den beschrijvingsbrief der Maatschappij werd Prof. Dr.
H. Schornagel met algemeene stemmen candidaat gesteld als voorzitter der M. v. D.
Als onder-voorzitter werd met algemeene stemmen candidaat gesteld Prof. Dr.
G. Krediet.

In verband met de wijziging der militaire pensioenwetten, hield de voorzitter
Dr. Brands wederom een uitvoerige beschouwing. Hij deelde mede wat tot op heden
in dezen is verricht en las het adres voor, hetwelk door het Hoofdbestuur in No-
vember 1934 aan den Minister is verzonden. Ook het schrijven van de Officieren
van Gezondheid, hetwelk in gelijken geest was gesteld en dezelfde dateering droeg,
werd door den voorzitter voorgelezen.

„Het wil mij voorkomen, dat er bij U omtrent het in de onderscheiden pensioen-
wetten als maximum-pensioen aangeduide bedrag van ƒ4000.— eenig misverstand
bestaat. Wel verre er van dat dit bedrag is bedoeld als te bereiken door bepaalde
groepen van militaire en burgerlijke ambtenaren, heeft men dit bedrag te zien als

de grens, waarboven het pensioen van de hoogere en hoogste landsdienaren niet
mag stijgen, niettegenstaande hun salaris en hun diensttijd hun bij ontslag aan-
spraak zouden geven op een bedrag aan pensioen, dat ver boven de ƒ 4000.— uitgaat.

In dit licht het geval in questie beschouwende, zal het U niet verwonderen, dat
mijnerzijds geen stappen zullen worden gedaan om te bevorderen, dat de militaire
paardenartsen, indien zij ter zake van langdurigen dienst ontslagen worden, in
elk geval aanspraak hebben op een pensioen van ƒ 4000.—■-, nog gezwegen van het
feit dat de door U aanbevolen maatregel een novum zou vormen in de pensioen-
wetgeving voor burgerlijke en militaire ambtenaren, waarvan de consequentiën
zich in geen enkel opzicht zouden laten schatten."

De Minister wees er verder op, dat ook voor de militaire paardenartsen de gele-
genheid bestaat, om het hun uit hoofde van langdurigen dienst toekomende pen-
sioen te verhoogen door middel van het sluiten van een verzekering.

Na eenige discussie werd besloten wederom op deze aangelegenheid terug te
komen, wanneer de omstandigheden daartoe gunstig zijn. Wij moeten, aldus, de
voorzitter, het goede moment afwachten.

Bij de rondvraag deelde collega Sigling mede, dat het tegenwoordig meermalen
voorkomt, dat reserve-paardenartsen die tijdens hun opkomst in werkelijken dienst
aangewezen zijn om deel te nemen aan oefeningen, geen paard kunnen krijgen en
dus genoodzaakt zijn de oefeningen per rijwiel te volgen. Hij achtte dezen toestand
hoogst ongewenscht. Het Bestuur zegde toe deze aangelegenheid nader onder de
oogen te zullen zien. Het zal overwegen wat in dezen kan worden gedaan.

Dr. van Vuuren bracht daarna een oude kwestie naar voren. Bij militaire hip-
pische wedstrijden behoorde z.i. de paardenarts volwaardig in de jury zitting te
hebben. Het is niet juist, dat de paardenarts de jury welwillend bijstaat in de
conditiebeoordeeling der paarden, hij moet ook lid van de jury zijn en dus de plaats
innemen, die hem toekomt. De voorzitter onderschreef deze woorden volkomen.
Alleen door veel rijden zou het mogelijk zijn onze positie in dezen te verbeteren.

Aan het slot van de vergadering bracht collega Sigling weemoedige hulde aan
de nagedachtenis van den kolonel W. v. d. Burg, Hij herdacht in zeer waardeerende
woorden het vele, wat deze steeds in het belang van de diergeneeskunde in Neder-
land en Nederlandsch-Indië heeft gedaan. Kolonel v. d. Burg was een persoonlijk-
heid, waarvan rustige kracht uitging, een man van vaste richtlijnen en hooge plichts-
betrachting. Uit Indië teruggekomen heeft hij zich direct in dienst gesteld van
onze Maatschappij. Eerst was hij haar penningmeester, later haar onder-voorzitter.
In onze Maatschappij zal de naam van van der Burg steeds een bijzonderen klank
blijven houden.

Na de lunch verkreeg collega ten Thye het woord voor het houden van zijn
interessante voordracht over „Ervaring van secties op koliekpaarden," toegelicht
met een aantal preparaten. Op zeer onderhoudende wijze wist hij de algemeene
aandacht te boeien. Hoezeer het onderwerp werd geapprecieerd bleek uit het aantal
vragen, dat hem aan het einde van zijn voordracht werd gesteld en de dank, die
de voorzitter hem ten slotte namens allen bracht, was dan ook welverdiend.

L. L. E. Beuvery, eerste voorzitter ; R. Gol, eerste secretaris ; A. A. Oskam,
penningmeester; J. Docters van Leeuwen, tweede voorzitter; F. j. ter Beek.
tweede secretaris.

Het gironummer, staande op naam van den penningmeester van den Diergenees-
kundigen Studenten Kring te Utrecht, is : 271994.

Ten derden male schijnen er voornemens te bestaan de Nederlandsche rundvee-
stapel door massale afslachting tot geringer aantal terug te brengen. Het is hier niet
de plaats om de oeconomische en practische argumenten te onderzoeken die tot deze
beslissing zullen leiden, resp. hebben geleid. Doch wanneer wij deze afslachting
als een feit hebben te aanvaarden, dan dient hier met nadruk gewezen te worden
op de gelegenheid die zich daarbij voordoet om haar nog beter dan vroeger dienst-
baar te maken aan de bestrijding der tuberculose onder het rundvee.

Dat het bezit van een tuberculose-vrije veestapel de rendabiliteit van het bedrijf
verhoogt, mag thans als vaststaand worden beschouwd.

Dat de tuberculose onder het rundvee een ernstiger gevaar voor de menschelijke
gezondheid oplevert, in het bijzonder voor de gezinnen der veehouders zelve, dan
men vroeger placht aan te nemen, volgt uit recente onderzoekingen in Engeland.
Duitschland en ook Nederland. Men kan deze waarnemingen als volgt samen-
vatten. Indien het zoude gelukken de mensch geheel te bevrijden van infectiekansen
door medemenschen, dan zou de tuberculose onder het rundvee een niet te ver-
waarloozen bron van gevaar blijven opleveren.

Ingevolge de vroeger genomen maatregelen is het gelukt het aantal bedrijven,
waar geen enkel dier positief op de tuberculine-reaetie reageert, tot vele honderd-
tallen op te voeren. Met name in Friesland, doch ook in andere streken van ons
land is een verbazingwekkende vooruitgang op dit gebied bereikt. Thans is daar
het oogenblik gekomen de strijd op hooger plan voort te zetten.

Op het voetspoor van het succesrijke voorbeeld van Terschelling, zal men in
bedoelde deelen van het land nu de begrenzing ter hand moeten nemen van buurt-
schappen, gemeenten of andere, „veegemeenschappen", waarbinnen alle bedrijven,
blijkens het negatieve resultaat der tuberculinereactie, „vrij van tuberculose"
verklaard kunnen worden.

Alleen langs dezen weg zal men hier het in Denemarken reeds bij de wet in uit-
zicht gestelde doel kunnen benaderen, t.w. dat de melkvoorziening uitsluitend door
zulke bedrijven zal worden volbracht.

Wij vragen derhalve de uitvoeringsbepalingen zoo te redigeeren, dat een relatief
grooter bedrag der voor de afslachting beschikbare middelen wordt toegewezen
aan zulke organisaties, die het tot stand komen van tuberculose-vrije gouwen onder
nader te stellen waarborgen nastreven. Ook wanneer slechts afslachting op be-
perkte schaal in het voornemen ligt is aan deze werkwijze de voorkeur te geven.
Het kan aan de daartoe volkomen berekende leiders der gezondheidsdiensten worden
overgelaten te bevoegder plaatse de details van dit nuttige werk uiteen te zetten.

Het Tijdschrift voor Diergeneeskunde zou in zijn taak te kort schieten indien
het beginsel juist op dit oogenblik niet andermaal ter tafel werd gebracht.

De 72e Salon International d\'Aviculture de France zal plaats hebben te Parijs
van 30 Januari tot 4 Februari 1936.

Op deze groote tentoonstelling van hoenders, eenden, ganzen, kalkoenen, duiven,
kooi- en volière-vogels, konijnen, vissen, jacht- en visvangst-bcnoodigdheden,
zullen eereprijzen worden uitgereikt, en voor een bedrag van 60.000 francs aan
gewone prijzen. De Société zorgt voor voeding, onderhoud, en terugzending van de
dieren.

Sluiting der inzendingen 21 December 1935. Programma en bizonderheden aan
te vragen : Société Centrale d\'Aviculture de France, 34 rue de Lille, Paris (7e)

Rotterdam. Bij besluit van den gemeenteraad van 6 Sept. 1934 werd de destructie
opgedragen aan de X.V. „Gekro" te Overschie. Met het aanbrengen van verschil-
lende verbeteringen, zoowel aan gebouwen als aan het terrein, werd in het verslag-
jaar voortgegaan.

Uitvoerig wordt stilgestaan bij de levende keuring. Sinds Jan. 1934 is een dieren-
arts-klinicus speciaal belast met de levende keuring en is ook een geheel aparte
regeling en administratie daarvoor ingericht. Zeer interessante cijfers worden ver-
meld. Van de in 1934 te R. geslachte 36.534 runderen kregen 2829 bij de levende
keuring een voorwaardelijke goedkeuring tot slachten, van de 7438 graskalveren
162, van de 7307 vette kalveren 32, van de 34.166 nuchtere kalveren 8, van de
23.797 schapen 9, van de 2191 geiten 1, van de 2734 paarden 68 en van de 68.250
varkens (vanaf 7 Mei gerekend) 838 varkens.

Van de 2829 runderen verkregen 1277 dieren een voorwaardelijke vergunning
tot slachten wegens vermagering, de overige 1552 hadden ziekelijke veranderingen,
die duidelijk omschreven konden worden.

In totaal moest bij 417 van de aangehouden dieren een bacteriologisch vleesch-
onderzoek worden verricht.

Ook de stadscontróledienst werd opnieuw georganiseerd : met ingang van 7
Juni werden zelfs een 4 tal assistent-keurmeesters aangesteld en één der dieren-
artsen speciaal met dezen dienst belast. In het tweede halfjaar van 1934 werden in
totaal 4662 bezoeken gebracht, en kreeg elke vleeschwinkel of inrichting gemiddeld
5 maal een bezoek. Bij 146 bezoeken was er aanleiding een meer of minder ernstige
waarschuwing te geven ; 1635 KG. materiaal werd daarbij in beslag genomen.

Het aantal bacteriologische vieeschonderzoekingen bedroeg 1769, daarenboven
werden nog 119 monsters diermeel en 18 monsters vlecsch cn vleeschwaren onder-
zocht. Tuberculose kwam voor bij 19,02°,, runderen, 1,23% der kalveren en
5,12% der varkens.

Arnhem. Wat gebouwen betreft, wordt vermeld, dat kort na het openstellen van
het koelhuis na de jaarlijksche revisie (en reparatie van de cascadcnluchtkoeler)
er klachten kwamen van de gebruikers van het koelhuis wegens hel optreden van
afwijkende lucht aan het vleesch. In enkele gevallen moest zelfs schadevergoeding
worden gegeven. Tenslotte werd besloten tot algeheele vernieuwing en werd de z.g.
Raschig-ringen-koeler gekozen.

Evenals overal was ook in Arnhem een vermindering van het totaal aantal slach-
tingen; bij de nuchtere kalveren een toeneming van 958 in 1933 op 2482 in 1934,
waarschijnlijk het gevolg van de den landbouwers opgelegde beperking van den
aanfok van rundvee. De invoer van vleesch uit andere gemeenten nam toe met
45.803 K.G.

Door de keurmeesters werden 1299 bezoeken aan slagerijen en 2089 aan winkels
gebracht; het aantal slagerijen bedroeg 162 en vleeschwarenwinkels 317.

Bacteriologisch onderzoek werd verricht bij 147 slachtdieren ; met in 10 gevallen
een positief resultaat. Hieronder waren 8 kalveren. 1 varken en 1 schaap. Vermeld
wordt dat in onderzoek werd genomen een stuk vleesch dat bij het bewaren in een
kelder rood was geworden. De oorzaak hiervan bleek gelegen in een besmetting
met bac. prodigiosus.

Het cysticercosis-onderzoek viel positief uit bij 254 runderen. 6 graskalveren en
i vet kalf, d.i. resp. bij 4.45% der runderen, 2,3% der graskalveren en 0,05°,, der
vette kalveren. Steeds werd de slokdarm in het onderzoek betrokken, en met ver-
rassend resultaat, n.1. 25 maal in de slokdarm bij het rund. Bij de graskalveren
werden de finnen uitsluitend aangetroffen in de hartspier en bij het vette kalf in de
inwendige kauwspier. Opmerkelijk is de stijging in het percentage bij de runderen,
n.1. van 1,76% in 1928 tot 4,45% in 1934. Ook het % der echinococcosis bij paarden
is gestegen van 2,07% in 1930 tot i8,6°₀ in 1934. Tuberculose kwam voor bij 9,27%

runderen, 2,25% varkens, 0,33% vette kalveren, 0,8% graskalveren en 0,28%
paarden.

De kantonrechter te Rotterdam heeft den 23-jarigen kruidenier en filiaalhouder
van de firma de Wit, S. van der V., veroordeeld tot betaling van 50 cent boete,
subs. i dag hechtenis, wegens overtreding van de verordening op den verkoop van
paardevleesch te Rtd. Deze verordening schrijft de aankondiging Paardevleesch
voor boven toegangsdeuren van winkels en dergelijke, waar van paarden afkomstig
vleesch wordt verkocht. In verdachte\'s winkel was zoodanige aankondiging niet
aangebracht, ofschoon daarin paardenrookvleesch ten verkoop aanwezig was.

Naar de N. R. Ct. mededeelt, kwam deze zaak in hooger beroep voor en gaf de
gemachtigde van beklaagde de feiten toe, daarbij tevens betoogende, dat liet ten
laste gelegde nergens strafbaar was gesteld.

Opgemerkt werd o.a. dat de verordening alleen ziet op paardevleesch, terwijl
paardenrookvleesch valt onder wat de vleeschkeuringswet verstaat onder vleesch-
waren. Vleesch heeft dus een dubbele beteekenis en uit de Rotterdamsche ver-
ordening blijkt niet welke beteekenis wordt aangenomen. De kantonrechter huldig
de ruime opvatting, maar dit gaat pleiter te v er. Mutatis mutandis zou de handelaar
in comestibles, die corned beef verkoopt, Buitenlandsch Vleesch op zijn winkelraam
moeten plaatsen. Niemand zal dat echter verwachten. Bovendien werd nog gewezen
op een in 1931 door een anderen kantonrechter te Rtd. uitgesproken vonnis, waarbij
den verdachte ontslag van rechtsvervolging is verleend. Pleiter concludeerde mits-
dien tot vernietiging van het vonnis en ontslag van rechtsvervolging.

Het O.M. was van oordeel, dat het verweer van den gemachtigde steunt op be-
palingen van de vleeschkeuringswet over het onderscheid tusschen vleesch en vleesch -
waren, welk onderscheid de gemeentelijke verordening niet heeft overgenomen. Met
den kantonrechter was het O.M. van meening, dat gerookt paardevleesch ook
paardevleesch is en eischtc bevestiging van het vonnis.
Het destructievraagstuk.

De minister van sociale zaken heeft aan de colleges van Ged. Staten in de ver-
schillende provincies medegedeeld, dat de termijn, gedurende welke de ontheffing
van het bepaalde in art. 61 van het K. B. van 5 Juli, 1920, zooals dit gewijzigd is
(onbruikbaarmaking van vleesch en vleeschwaren door behandeling in een
destructor), kan worden verleend, op 1 Juli 1936 eindigt, en dat het niet in zijn
voornemen ligt te bevorderen, dat bedoelde termijn wordt verlengd, behoudens
voor gemeenten, die door haar ligging of door andere bijzondere omstandigheden
niet in de gelegenheid zijn zich bij een destructor aan te sluiten.

Het bovenstaande beteekent, dat ten aanzien van de gemeenten in de provincie
Zeeland ontheffing zal worden verleend tot na 1 Juli 1936. De regeling van de des-
tructie is n.1. in Zeeland nog steeds in voorbereiding. Vooral van de zijde van de
afdeeling Zeeland van de Ver. v. Nederl. Gemeenten is men op dit terrein actief
werkzaam. Het vraagstuk werd ook reeds besproken met de rijkscommissie van
advies, in tegenwoordigheid van vertegenwoordigers van Gcd. Staten van Zeeland.
Pogingen worden in het werk gesteld, om de financieele bezwaren, mede in verband
met de geografische ligging der provincie aan de uitvoering der plannen verbonden,
op te heffen.

Ook in Limburg is men bezig het vraagstuk tot een oplossing te brengen. Ten
gemeentehuize te Maastricht heeft een conferentie plaats gehad tusschen den rijks-
commissaris voor destructoren en de afd. Limburg van de Ver. v. Nederl. Gemeenten
en het bestuur van de N. Br. Chr. Boerenbond over de aansluiting van Zuid-Lim-
burg bij de destructor te Son. Men kwam tot overeenstemming, zoodat geheel
Limburg eerlang weldra bij Son zal zijn aangesloten.

De gemeente de Werken en Sleeuwijk besloot met 1 Jan. 1936 tot aansluiting bij de
destructor te Son.

Volgens een bericht in de „Telegraaf" zal binnenkort een voordracht van B.
en W. van Amsterdam verschijnen tot verbouwing van het abattoir, waarvoor
een crediet van ƒ 136.000 zal worden aangevraagd. Tevens zal het slachtgeld
worden verhoogd.

Evenals in zooveel andere gemeenten stellen B. en W. voor, ook te Asd. over
te gaan de kosten van de koeling van het vleesch in de slachtrechten te verdiscon-
teeren. Eveneens zal dan deze vergoeding in het keurloon voor ingevoerd vleesch
worden opgenomen. Wordt dit voorstel aangenomen, dan zal het voorkoelhuis
aanmerkelijk moeten worden uitgebreid.

Voorts zijn 11. en W. voornemens, een begin te maken met de vergrooting van
het abattoir, o.a. de bouw van een stallencomplex, met darmenwasscherij. Teneinde
de tariefverhooging plausibel te maken, merken B. en W. op, dat men in aanmerking
moet nemen, dat in het nieuwe keurloon ook dus is begrepen de vergoeding voor het
gebruik van het koelhuis, zoodat dan voortaan door de belanghebbende geen
koelcelhuur zal behoeven te worden betaald.

Door een vijftal slagerspatroonsvereenigingen, de vlèeschgrossiersvereeniging en de
dorpsslagersvereeniging voor den Kring Utrecht is tot den raad der gemeente Utrecht
een adres gericht om over te gaan tot verlaging der keurloonen en slachtrechten.

In dit request wordt er op gewezen, dat het slagers- en vleeschgrossiersbedrijf
zeer ernstig gebukt gaat onder de zware lasten van accijns, crisisheffingen, distri-
butie van vleesch en gehakt in blik, omzetbelasting, enz. waardoor de omzet in
slagerijen in sterke mate verminderd is. Blijkens de officieele gegevens van het
Economisch Instituut voor den Middenstand, dat het eerst te Utrecht een onderzoek
naar de uitkomsten van het slagersbedrijf instelde, daalde in 1933 de omzet,
vergeleken bij 1928, zelfs met 34% en liep de winst in ongeveer gelijke mate terug.

In dit licht bezien vormen de tarieven aan het abattoir, dat als instelling ten
behoeve van de volksgezondheid ten onrechte aanzienlijke winsten ten bate der
gemeentekas maakt, een onredelijke last. Het request wijst er op, dat de winst van
slachthuis en keuringsdienst van 1930 tot 1935 varieerde van ruim ƒ 132.000 tot
ruim ƒ 153.000, of gemiddeld ruim 26% van het in de inrichting gestoken kapitaal.
Op grond van deze en andere argumenten wordt den Raad verzocht, tot aanzienlijke
verlaging der keurloonen en slachtrechten te willen besluiten. df. G.

Dit congres zal gehouden worden, van 24 Juli—2 Aug. 1936, te Leipzig, (in plaats
van Berlijn zooals oorspronkelijk het plan was, en waar terzelfder tijd de Olympiade
(Olympische Spelen) plaats hebben.

Het lidmaatschap kost R.M. 16 (voor dames van leden R.M. 8) bij aanmelding
niet later dan 30 Juni 1936, daarna resp. R.M. 20 en 10. Bezoekerskaart, ad R.M. 5,
geeft alleen recht op bezoek van tentoonstelling en voornaamste voordrachten.

Voor bizonderheden kan men zich wenden tot het General Sekretariat. Berlin
S.W. 68, Kochstr. 6—7.

Bericht 6e Wereld-pluimveecongres. Statuten (gewijzigd) van the World\'s
Poultry Science-Association.

Verder 85 bladzijden referaten over Voeding (vitaminen, deficiëntie), Vogel-
ziekten, Vergiftigingen, Eieren. Vr.

Leesgeld verlaagd tot ƒ 7.50 per jaar. Toegevoegd o.a. Tijdschrift voor Genees-
kunde; opgave tot lezer : Eichholz, Weteringschans 145, Amsterdam.

	Geiten			Paarden		Varkens
Lever	Longen	Lever	Longen 4- Lever	Longen	Lever	Longen T" Lever	Longen	Lever	OPMERKINGEN.
							0,26	3,8\'	% bij landvarkens.
							\'4,79	\'2,93	% bij Hongaarsche varkens.
							i	8	verhoudingscijfers.
									= meer. — = minder.
				5,5	94,5		16—21	72—74	%
									0/ /o — meer. = minder.
							—	4-	idem.
				50 5	50 95	3°,4	0,2 16 22,3	27 74 47,3	% en idem. /o = meer. — = minder. % -f = meer. — = minder. % bij runderen.
									% bij buffels.
							—		= meer. — = minder, idem.
3_	34,9	13,8	27,5	5,3	67,2	\'3,4	\'9,⁶	68	0/ / 0

	Longen.
Runderen.		Longen.	Lever.
	Lever.
Lichtenheld ...........	3\'	63	5
Längrich...............	66—75	16—20	16—20
Tsghernaeff ...........	74	22	2,5
Gerassimoff...........	64,6	27,2	8,2
	Longen.
Varkens.		Longen.	Lever.
	Lever.
Mejer.................		0,26	3,8\'
Mejer.................	—	\'4,79	\'2,93
Lichtenheld...........	—	16—21	72—74
Poppe .................	—	0,2	27
DÉVÉ..................	—	16	74
Tschernaeff ...........	30,4	22,3	47,3

Cavia .No.	Gewicht	Datum en immunisatie.	Datum en immuniteits- proef.	Bijzonderheden.
757	770 gr.	26.5.\'34 subcutaan	15.6.\'34 in de	gezond gebleven.
		r. dij ; 1. c.c. { %	1. dijspier 24 u.
		formolvacicin	oude cult. 0.05c.c.
75⁸	75" ..	idem	0.075 »	gezond gebleven.
759	790 „	idem	O.I	gezond gebleven.
760	825	idem	0.2 ,,	gezond gebleven.
761	825 „	idem	0.25 „	gezond gebleven.
763	735 ..	controle 0.0 c.c.	0.05 c.c.	f 17.6.\'34 boutvuur
764	79° »»	idem	0.075 ..	t i 7.6.\'34 boutvuur
765	810 „	idem	O.I ,,	t i 7.6.\'34 boutvuur
766	820 „	idem	0.2 ,,	t i 7.6.\'34 boutvuur
767	800 „	idem	0-25 „	t 17.6.\'34 boutvuur
768	79° ..	idem	0.25 „	■f 17.6.\'34 boutvuur

Pullorumstammen.	No. kip.	i : 20	SER i : 50	UMVE i : 100	RDUNNINGE i : 20o\| i : 500	N. i:1000	i: 1500
No. 3568.......... Groep A.	i 2 3	pos. pos.	pos. pos.	pos. pos.	pos. pos.	pos. pos.	pos. pos.
de Jong ........... Groep 15.	i 2 3	pos. pos.	pos. pos.	pos. pos.	pos.
No. 5166.......... Groep C.	i 2 3	pos. pos.	pos. pos.	pos. pos.	pos. pos.	pos. pos.	pos.
Poot............. Gekweekt uit Bum- ble foot van een kip. Groep A.	i 2 3	pos. pos.	pos. pos.	pos. pos.	pos. pos.	pos. pos.
Kleinsche stammen
No. 1986..........	i 2 3	pos. pos.	pos. pos.	pos.	pos.	pos.	—	—
No. 1899.......... Maltose neg.	i 2 3	pos. pos.	pos. pos.	pos.	pos.	pos.	—

Pullorum stammen.	Verdun- ning v.h. serum. ■	682	69	NUM 409	MER 375	S VA 459	N Dl 94\'	: Kii 276	\'PEN. 977	928	962
No. 3568 Groep A.	i : 500 1 : 1000 i : 1500 i : 2000	pos.			pos. pos. pos.	—	pos.	—	pos. pos. pos.	—
de Jong. Groep B.	i : 500 i : i;ooo 1 : 1500 1 : 2000				pos. pos.		—	—	pos. pos. pos.	—	—
No. 5166 Groep C.	1 : 500 1 : 1000 1 : 1500 i : 2000	pos. pos. pos.			pos. pos. pos.		pos. pos. pos.	—	pos. pos. pos.	—	pos.
Poot. Groep A.	1 : 500 1 : 1000 1 : 1500 i : 2000	pos. pos. pos.	—		pos. pos. pos.	—	pos. pos. pos.	—	pos. pos. pos.	1181	pos. pos.
Kleinsche stammen. No. 1986.	1 : 500 1 : 1000 i : 1500 1 : 2000	pos.			pos. pos.		pos.	—	pos. pos. pos.	—
No. 1899. Maltose neg.	1 : 500 i : iooo i : 1500 1 : 2000	—			pos.	—	pos.	—	pos. pos. pos.	—

			Runderen		Schapen
LAND	Mededeeling van	Jaar	Longen Lever	Longen	Lever	Longen	1 Lever	Longen	Lever
Duitschland	Mejer i)	1885						12,71	3,7
Duitschland	Mejer	1885
Duitschland	Peiper 2)	—		8	7			3	2
Duitschland	v. Ostertag i)	—			—			1	—
Duitschland	Lichtenhf.ld i)	—		69,3	27			52,2	44,
Duitschland	Lichtenheld 9)	—	3\'	ii	5
Duitschland	joest 3)	—							H
Duitschland	Drager 4)	1922							-j
Mecklenburg (Rostock)	Läncrich i)	1895/96	66-75	16—20	16—20
Mecklenburg (Rostock)	Poppe 5)	1933						1,8	2C
Pomincren	Dräc.er 4)	1926			—
Frankrijk	DÉvÉ 6)	—		1	27			52	4]
W. Australië	Cleland, Burton en
	climpston 1)	—		—	—			—	-1
Bulgarije	Tschernaeff, P. 10)	\'93°	76	22	2,5
Bulgarije (Sofia)	Gerassimoff 10)	1931	64,6	27,2	8,2
Nederland (Utrecht)	C. de Graaf 7)	¹9¹9			—				-
Friesland (Leeuwarden)	j. vlerzen 8)	1924/28			—			4	-
Friesland	Teniiaeff en
	Ferwerda	¹93¹ /33	46,6	42,2	11,2	49.	i	40.6	10

Diersoort	Longen	Longen.	Lever.
en	Le\\	er.					Totaal.
ouderdom.	Aantal	%	Aantal	0/ /o	Aantal	0/ /o
Runderen.
i t/m 3 jaar	59	3⁶>2	83	50,9	21	12,9	163
3 ^tl^m 5 J^aar	278	39,7	346	49,4	76	10,9	700
5 t/m 8 jaar	620	49,5	96	39-6	137	10,9	>253
8 t/m 10 jaar	>7i	57,2	93	3>>\'	35	",7	299
boven 10 jaar	35	45,5	33	42,8	9		77
Totaal	1163	46,6	1051	42,2	278	i 1,2	2492
Schapen.
jong (tot 2 jaar)	45	4\',7	47	43,5	16	14,8	108
boven 2 jaar	170	5\',5	\'3\'	39,7	²9	8,8	330
Totaal	215	49,\'	178	40,6	45	10,3	438
Geiten.
jong (tot 2 jaar)	6	3\',\'⁶	8	42,1	5	26,3	>9
boven 2 jaar	94	53,4	60	34,\'	22	>2,5	.76
Totaal	100	5\',3	68	34,9	27	>3,8	>95
Varkens.
jong (tot 1 jaar)	\'7	14,8	26	23	7\'	62,2	114
boven 1 jaar	7	7,5	12	■5	61	76,5	80
Totaal	24	12,4	38	19,6	132	68	>94
Paarden.
i tot 5 jaar	0	0	0	0	6	100	6
boven 5 jaar	68	28,2	\'3	5,4	160	66,4	241
Totaal	68	27,5	\'3	5,3	166	67,2	247

	Nieren.	Milten.	Harten.	Diversen.
Diersoort.	Aan-		Aan-		Aan-		Aan-		Opmerkingen
	tal.	0. /o	tal.	0/ <0	tal.	0/ / 0	tal.	0/ /o
Runderen.........	26	>,>	62	2,7	11	o,5		—	_
Schapen ..........	i	o,3	2	0,6	—		i	o,3	In alle organen
Geiten............	—	—	—	■—	—	—	—	—	—
Varkens...........	5	3,4	6	4	—	—	i	o,7	In de spieren
Paarden ..........	—	—	i	o,5	—	—	—	—	—

Diersoort
en	Longen.	L	ever.		Longen	4- lever.
leeftijd.
Runderen.
i jaar	—	—	—	—	—	—	—	—
2 jaar	2a	2b	ia	ib	—		—	—
3 j^aar	2a		2a	—	3^aa	ibb	—	—
4 jaar	17a	2b	2a		3^aa	₃bb	2ab	—
5 i^aar	27a	2b	9^a	3b	I4aa	5bb	6ab	3ba
6 jaar	34^a	6b	4^a	5b	\' 3^aa	₉bb	3ab	2ba
7 jaar	20a	2b	6a	ib	!4aa	i8bb	4ab	6ba
8 jaar	22a	3b	9^a	6b	i6aa	6bb	5^ab	iba
9 J^aar	8a	2b	4^a	2b	4aa	6bb	—	iba
10 jaar	7a	-	2a	tb	ioaa	7bb	2ab	2 ba
1 i jaar	—	—	—	—	iaa	ibb	—	—
12 jaar	2a	2b	—	—	3^aa	₃bb	—	—
13 jaar	—	—	—	—-	iaa	—	—	—
14 jaar	ia	—	—	—	iaa	—	—	—
Totaal	142a	21b	39^a	19b	833a	59bb	22ab	\'5^ba
Schapen.
i jaar	2a	—	ia	—	—	—	—	—
2 jaar	6a	ib	5^a	—	—	ibb	—	—
3 jaar	6a	ib	12a	—	iaa	ibb	33b	2 ba
4 J^aar	8a	3b	2a	tb	4aa	3bb	2ab	2 ba
5 J^aar	8a	—	6a	ib	5^aa	ibb	iab	—
6 jaar	2a	—	ia	ib	2aa	2bb	iab	2 ba
7 jaar	2a	—	—	—	—	—	—	iba
ouder	ia	—	—	—	2aa	₃bb	—	iba
Totaal	35^a	5b	27a	3b	I4aa	i ibb	7ab	8 ba

Cavia No.	Gewicht	Datum en immunisatie.	Datum en immuniteits- proef.	Bijzonderheden.
804	720	8.8.34 l^cc- filtraat i X Berkefeld subc. linker dij.	²7-8-\'34i 48 u. oude cultuur i. d. r. dijspier 0.025 ^{c c}-	gezond gebleven.
809	75"	idem	0.05 „	gezond gebleven.
793 812	750 760	idem idem	0-075 .. 0. i ,,	gezond gebleven, gezond gebleven.
803	800	idem \| . 1.8 houtvuur
8.3	850	idem	0.2 ,,	f 28.8 34 geen boutv.
807	900	idem	0.25	gezond gebleven.
807	730	8.8\'34 lcc. filtraat subc. linker dij	0.025 ..	t 31.8.\'34 houtvuur.
808	730	idem	005	f 29.8/34 houtvuur.
795 805	750 760	idem idem	0.075 » 0.1 ,,	gezond gebleven, gezond gebleven.
812	810	idem	0-15	t 29.8.\'34 houtvuur.
797	870	idem	0.2 ,,	gezond gebleven.
801	920	idem	025 „	f 29.8.\'24 houtvuur.
800	720	8.8.\'34 lcc. vaccin subc. 1. dij £ % for-
		mol gemaakt 6.8.\'34	0.025 ,»	gezond gebleven.
816	75°	idem	0-05	gezond gebleven.
814	760	idem	0.075 »	gezond gebleven.
810	780	idem	0. i ,,	gezond gebleven.
799	820	idem	015	gezond gebleven.
8.5	900	idem	0.2 ,,	gezond gebleven.
794	970	idem	0-25	gezond gebleven.
819 820	710 750	Controle idem	0.025 005 „	gezond gebleven, gezond gebleven.
79Ö	750	idem	0-075 ..	f 29.8.\'34 houtvuur.
818	780	idem	0. i ,,	f 31.8.\'34 houtvuur.
798	820	idem	015	t 29.8/34 houtvuur.
811	900	idem	0.2 ,,	f 30.8/34 houtvuur.
806	950	idem	0.25	\| 29.8/34 houtvuur.

Cavia No.	Gew.	Datum voorbehandeling	Bijzonderheden	Datum cultuurdosis
834	420	17.9.\'34 filtraat (alleen Berkefeld)	I c.c.	subc. r.dij.	18.10.\'34 i.d. 1.	dijspier 0.025 ^cc-
835	480	idem	idem		idem	0.05 c.c. gezond gebleven
836	450	idem	idem		idem	0.075 ^cx- gezond gebleven
837	410	idem	idem		idem	0.1 c.c. gezond gebleven
838	49°	idem	idem		idem	0.15 c.c. gezond gebleven
839	410	idem	idem		idem	0.2 c.c. gezond gebleven
841	420	17.9.\'34 filtraat (Berkef. en Chamberl.)	I c.c.	subc. r.dij.	18.10.\'34 i.d. 1.	dijspier 0.025 ^CéC\'
842	470	idem	idem		idem	0.05 c.c. gezond gebleven
843	430	idem	idem		idem	0.075 ^cc- gezond gebleven
844	440	idem	idem		idem	0.1 c.c. gezond gebleven
845	420	idem	idem		idem	0.15 c.c. t boutvuur 19.10.\'34
846	480	idem	idem		idem	0.2 c.c. gezond gebleven
848	440	\'7-9-\'34filtraat (Berkef. en Chamb. u.d.
		handel)	I c.c.	subc. r.dij.	18.10.\'34 i.d. I. dijspier 0.025 ^{c c}- t houtvuur 20.10.\'34
849	420	idem	idem		idem	0.05 c.c. f boutvuur 21.10.\'34
850	43°	idem	idem		idem	0.075 c.c. t boutvuur 20.10.\'34
	43»	idem	idem		idem	0.1 c.c. t boutvuur 20.10.\'34
852	490	idem	idem		idem	0.15 c.c. t boutvuur 21.10.\'34
853	460	idem	idem		idem	0.2 c.c. t boutvuur iq.io.\'34

"55	\' 470	17.g. 34 vaccin o.2"\'₀	TormoT	i c.c. subc. r.dïj.	18.10.\'34 i.d. I.	dijspier 0.075 c.c. gezond gebleven
8₅6	460	idem		idem f 20.g entboutvuur
857	45°	idem		idem	idem	0. i c.c. gezond gebleven
858	45°	idem		idem	idem	0.15 c.c. gezond gebleven
859	495	idem		idem	idem	0.2 c.c. gezond gebleven
860	460	idem		idem f 20.9 entboutvuur
878	45"	22.g.\'34 vaccin 0.5%	formol	t c.c. subc. r.dij.	18.10.\'34 i.d. 1.	zijspier 0.025 ^{c c}- gezond gebleven
879	460	idem		idem	idem	0.05 c.c. gezond gebleven
880	480	idem		idem	idem	0.075 ^{c c}- gezond gebleven
881	420	idem		idem	idem	0.1 c.c. gezond gebleven
882	450	idem		idem	idem	0.15 c.c. gezond gebleven
883	470	idem		idem	idem	0.2 c.c. gezond gebleven
884	410	²7-9-\'34 vaccin 1.0%	formol	I c.c. subc. r.dij.	18.10.\'34 i.d. 1.	dijspier 0.025 c.c. gezond gebleven
885	420	idem		idem	idem	0.05 c.c. gezond gebleven
886	415	idem		idem	idem	0.075 ^{c c}- gezond gebleven
887	445	idem		idem	idem	0.1 c.c. gezond gebleven
888	440	idem		idem	idem	0.15 c.c. gezond gebleven
88g	480	idem		idem	idem	0.2 c.c. gezond gebleven
865	440	Controle			18.10.\'34 i.d. 1. dijspier 0.025 ^cx- hersteld
866	450	idem			idem	0.05 c.c. f houtvuur 20.10.\'34
867	450	idem			idem	0.075 ^cc- t houtvuur 20.10/34
868	480	idem			idem	0.1 c.c. f houtvuur 20.10.\'34
369	440	idem			idem	0.15 c.c. f houtvuur 20.10.\'34
870	480	idem			idem	0.2 c.c. t houtvuur 24.10.\'34

	Indol.	Glu- cose.	Lac- tose.	Sac- cha- rose.	Mal- tose.	Levu- lose.	Man- niet.	Dul- cit.
Groep A..........		pos.				pos.	pos.	pos.
Ii...........	—	pos.	—	—	pos.	pos.	pos.	pos.
C..........		pos.				pos.	pos.

		Ca	P	Mg	Cho- leste- rine	Ca Mg	Sui- ker (vol bloed)	Ace- ton (vol bloed)
Bloedserum van
tetanie	\'93\'	a¹)	8,4	>6,5²)	3.7	—	2.3	—	—
}}	\'93\'	b	\'5.4	II,2³)	2,1	—	7,5	126	77,4⁴)
	1932		\'2,7	10,4	i ,22	—	10,4	—	—
jj	\'933		10,85	5.63	0,6	—	18,1	—	—
Van normale vet-
te kalveren	\'93⁵	a	11,1	8,7	.,65	524	6,7	80	45
jj	\'93²	b	10,6	9.7	\'.75	5⁶\'	6,0	7\'	42
j>	\'935		12. i	8,2	2,—	—	6.—	—	—
Van normale ma-
gere kalveren	1932	a	10,6	7,4	2,2»)	362	4,8	86	45
3>	\'932	b	10,6	7.9	1.9	302	5,6	86	3\'

			AANTAL	GEVALLEN MOND- EN
JAAR	INVOERVERBOD		KLAUWZEER
				Terschel-
	Uitgevaardigd	Ingetrokken.	Friesland		ling	N. Holland
1924			16.046		45	8.196
\'925			11.582		3	6.181
1926			691		1	>•774
1927	---	-	43			29
1928	28 Maart	i Febr. 1929	6.201		—	6193
\'929		-	3°5			86
1930	3\' Juü	6 Jan. 1931	4-\'75			6-757
¹93¹	14 Mei	4 Dec.	4-553		—	544
1932	---		186		—	216
\'933	7 Oct.	10 Jan. 1934	1.202		2	7.689
\'934	3 Juli	¹ Jan. 1935	7.283			180

	Urine	Duodenum-inhoud (1.50 M. achter pylorus)	Vrij pancreasvocht
amylase	trypsine	amylase	trypsine	amylase	trypsine
) ₃8B. Beng. slier, 6 jaren, voed.- toestand : vrij goed...... aantal paras. .. .. verand. paras. .... bloedsuiker 102	± i	4- 1/ / 8	neg.	4-4- V. 4- V,. ± V128	4-4- V 64 4- VIM i ^1/2048	4-4- Vie 4-- 4_ IJ
GEDEELTE 2. 8 B. Beng. stier, 7 jaren, voed.- toestand : zeer goed..... aantal paras. ........ verand. par. ........	neg.	TABEL ± Vi.	I. 4-4- \'/i., 4- V 512 i */2048	4- .VHS 1 1/ m /2048	V₂₅6 4- V512 J 1 ¹ , 2048	4-4- V128 ± V512
10 B. Beng. stier, 12 jaren, voed.- toestand : mager........ aantal paras. ........ verand. par. ........	i ± 7«	± V16	4-4- VM. 1 1 1 i 2048 b ¹ 8192	4-4- VM2 4- — i ¹ \'2048	4-4- V 64 4- V128 -1- 1 / 512	_\|__L 1 / , 64 4- — b ¹/256
16 B. Beng. stier, 8 jaren, voed.- toestand : vrij goed...... aantal paras. 4-.......... verand. par. -f.......... bloedsuiker 60	± V 4	± \'U	4-4- V.4 4- V.28 i ¹ 1024	4-4- v,28 4- — ¹ 1024	4-4- V«. 4- V512 1 1 / ± /2048	4- V 82 4- — ± Vl28
24 B. Beng. stier, 9 jaren, voed.- toestand : goed.......... aantal paras. ...... verand. par. 4\' ...... bloedsuiker 64	neg.	± VlG	4- V«4 \'/«6 i 2048	4-4- Vsu ¹/l024 i ¹ 4096	4-4- \'/ie 4- V 2048 =t V16384	t-4- Vus 4- — it .2048
25 B. Beng. stier, 9 jaren, voed - toestand : matig ........ aantal paras. 4- -f........ verand. par. 4- ........ bloedsuiker 53	neg.	± \'/.	\'/. 8 "f" ¹l 256 4 / 2048	7256 — =t V 2048
17 B. Beng. stier, 5 jaren, voed.- toestand : vrij goed...... aantal paras. .......... verand. par. .......... bloedsuiker 72	_L i	± Vie	I__I 1 / i" 1 64 1- 1 1 1 128 ± ¹ 1024	4" ¹/256 4- — ± ¹.\' 4096
21 B. Beng. stier, 8 jaren, voed.- toestand : goed.......... aantal paras. ........ verand. par. 4- ........ bloedsuiker 70	± i	± Vi	4-4- V.4 4" ¹/l28 ± \'/\' 2048	4-4- V25« 4- V.i. i ¹ 2048

	Urine	Duodenum-inhoud (1.50 M. v. d. pylorus)	Vrij pancreasvocht
amylase	trypsine	amylase \| trypsine \| amylase \| trypsine
29 B. Beng. stier, 7 jaren, voed.- toestand : goed.......... aantal paras. .......... verand. par. .......... bloedsuiker 64	neg.	± V.	V». V 512 i V 2048	Vl28 V.M i ¹/2048
32 B. Beng. stier, 12 jaren, voed.- toestand : mager......... aantal paras. ........ verand. par. ........ bloedsuiker 64	I ± V,	± Vl6	V. 28 V,« i ¹ 1024	V.l. — 1 \' Hl 1096	V. — 4- 1 / =t /128	V32 4 — d= Va..
35 B. Beng. stier, 7 jaren, voed.- toestand : matig ........ aantal paras. .......... verand. par. 4-.......... bloedsuiker 55	1 1 / III 1 2	± ¹1*	V.4 V256 i Va 048	V 64 — ± V.l.
36 B. Beng. stier, 10 jaren, voed.- toestand : matig ........ aantal paras. 4........ verand. par. ........ bloedsuiker 66	neg.	± V»	V.2 ¹/64 i /256	V512 H-- i ¹l2048	4- V« V 64 i ¹ 2048	¹/8192 - i ¹ 16384
37 B. Beng. stier, 7 jaren, voed.- toestand : goed.......... aantal paras. 4.......... verand. par. .......... bloedsuiker 73 CONTROLE III. \'3 B. Beng. stier, 8 jaren, voed.- toestand : goed.......... aantal paras. — ........ vorand. par. — ........	: 132 i ± V.	V» V» ifc / 32 ± V.	V16 _l_ 1 / l /128 i ^/512 " " V256 V 512 4- ¹¹ It 4096	V.4 -)- - ifc \' 512 V512 4- — 4096
18 B. Beng. stier, 6 jaren, voed.- toestand : zeer goed..... aantal paras. — ........ verand. par. — ........ bloedsuiker 65	neg.	± V.	V128 4- ¹¹ 1 256 i V1024	/128 V 256 4- 1 / =t 2048
39 B. Beng. stier, 9 jaren, voed.- toestand : goed.......... aantal paras. — ........ verand. par. ........ bloedsuiker 76	V. ± V.	± V.	H V 16384 ~f~ -- ± —	V1024 i /8192

Groep j	Species	O-anti- geen	H-ant specifiek	igeen onspecifiek
A	i	S.	paratyphi-A.	I, II	a.	—
	2	S.	senftenberg	I, III	g.s.	—
	3	S.	senftenberg var. newcastle	I, III	g.s.	—
B	4	S.	paratyphi-B. j		b.	1.2.
	5	S.	typhi-murium		i.	i.2.3.
	6	S.	typhi-murium var. binns i	IV, V	—	1.2.3.
	7	S.	Stanley \\		d.	i .2.
	8	S.	heidelberg		r.	i.2.3.
	9	S.	reading		e.h.	¹ -4-5-
	10	S.	derby j		f-g■	—
	11	S.	abortus-equi	IV	e.n.x.	—
	12	S.	abortus-ovis \\		c.	i .4.6.
	13	S.	brandenburg		e.n.l.v.	—
C	14	s.	paratyphi-C.		c.	1.4.5.
	¹5	s.	cholerae-suis		c.	¹-3-4-5-
	16	s.	cholerae-suis var. kunzendorf		—	¹ -3-4-5-
	17	s.	typhi-suis		c.	¹ -3-4-5-
	18	s.	typhi-suis var. voldagsen 1		—	\'•3-4-5-
	\'9	s.	thompson	VI, VII	k.	\'■3-4-5-
	20	s.	thompson var. berlin 1			¹-3-4-5-
	21	s.	virchow I		r.	1.2.3.
	22	s.	oranienburg		m.t.	—
	23	s.	potsdam		e.n.l.i .	—
	24	s.	bareilly		y.	¹-3-4-5-
	25	s.	newport		e.h.	1.2.3.
	26	s.	newport var. puerto-rico 1		—	1.2.3.
	27	s.	newport var. kottbus	VI, VIII	e.h.	¹-3-4-5-
	28	s.	bovis-morbificans k		r.	1.3.4.5.
	29	s.	muenchen		d.	1.2.
D	30	s.	typhi		d.	—
	3\'	s.	enteritidis		g.o.m.	—
	32	s.	enteritidis var. danysz		g.o.m.	—
	33	s.	enteritidis var. dublin		g-P-	—
	34	s.	enteritidis var. rostock		g./r.u.	—
	35	s.	enteritidis var. moscow (	1 v	g.o.q.	—
	36	s.	sendai /	1	a.	1.4.5.
	37	s.	dar-es-salaam 1		e.n.l.w.	—
	38	s.	eastbourne		e.h.	1-3-4-5-
	39	s.	panama		I.V.	1.3.4.5.

	Invoer 1000 kg	Uitvoer	1000 kg
	iga6	1934	1926	\'934
Versehe haring ...................	2.711	2.801	7.687	2I-5I3
Versehe paling....................	54\'	1.077	808	196
Karper ..........................	—	—	106	67
Zeelt ............................	—	—	\'79	64
Snoek............................	—	—	544	342
Zeevisch .........................	1.224	1.118	24.446	7.056
Zoetwatervisch....................	201	67	976	710

Onderzocht van 1/1 1929 tot i,t 1935.	Reactie bij aankomst	Reactie bij later onder- zoek	Totaal	Procent.
12 Runderen..............	1	- -	i	8.3.
190 Pinken en Graskalv.....	10	3	\'3	6.8.
856 Jonge kalveren..........	4	10	■4	1.6.

	\'933	1934
farm I farm VII farm IX	55 pups, 40 dood 55 PUP^S> 30 dood 48 pups, 6 dood	60 pups, 2 dood, na vaccinatie 0 dood. 60 pups, 2 dood, na vaccinatie alleen de 2 ziek, 2 zieken dood. 109 pups, j dood, na vaccinatie 0 dood.
	158 pups, 76 dood	229 pups, 7 dood, na vaccinatie alleen de 2 2 ziek, zieken dood.

Gem. waarden van	Urine	Duodenum-inhoud (1.50 M. achter pylorus)	Vrij pancreasvocht
amylase	trypsine	amylase	trypsine	amylase	trypsine
Gedeelte 1...............	1/ la	1/ / 6	59	63	142	53
Gedeelte 2...............	^l/e	i^l/₃	389	384	545	1429
Gedeelte 3...............	I	0	57\' 7	597	—	—

7 uur v.m.	9 uur v.m.	10V2 uur	12 uur	2¹/_i uur
		v.m.		n.m.
37	30	46	57	68

	7 uur v.m.	9 uur v.m.	11¹/_J uur v.m.	4 uur n.m.	7 uur v.m.
i. aant. par. —. . verand. kl. par. —..	60	68	7i	66	_
2. aant. par. . . verand. kl. par. 4: ..	65	54	52	58	58
3. aant. par. 4- .. verand. kl. par. 4- . .	28	57	35	42	42
4. aant. par. -f .. verand. kl. par. -f ..	45	42	34	52	3¹
5. aant. par. verand. kl. par.4- 4	57	50	57	62	44

Nr.	6,		,	titer	>»	> 64O.
Nr.	13.		,	titer	m	>320.
Nr.	20, ,,		4-,	titer		> 320.
Nr.	23.			titer	>1	>320.
Nr.	29,		,	titer	))	> 320.
Nr.	16,	zwak	,	titer	)j	> l60.
Nr.	25>	zwak	.	titer	,,	>80.
Nr.	i.		>	titer	>>	>80.
Nr.	17.		j	titer	))	± ioo.

Rat No.	Gewicht in Grammen	Infectie met trichineus vleesch.	Dosis Cau- syth in milli- grammen, datum begin be- handeling.	Aantal doses Causyth	RESULTAAT.
353	200	—	100	i	geen nadeelige gevolgen.
356	240	—	200	i	geen nadeelige gevolgen.
354	240	—	500	i	geen nadeelige gevolgen.
357	140	i è G. op 7/5	250 op 8/5	2 in 2 dg.	8/6 veel spiertrichinen.
358	>50	idem	250 op 8/5	2 in 2 dg.	19/6 veel spiertrichinen.
359	180	idem	250 op 8/5	3 ⁱⁿ 3 dg.	26/6 veel spiertrichinen.
360	140	idem	250 op 8/5	6 in 6 dg.	f 14/5, in 5 preparaten 57 darmtrichinen.
362	160	i £G. op 14/5	500 op 15/5	4 in 4 dg.	f 18/5, in 10 preparaten 27 darmtrichinen.
3⁶3	160	idem	500 op 15/5	4 in 4 dg.	f 18/5, in 10 preparaten 28 darmtrichinen.
364	190	idem	500 op 15/5	3 ⁱⁿ 3 dg.	f 18/5, in elk preparaat een of meer darm-
					trichinen.
365	240	idem	500 op 15/5	5 in 5 dg.	t 21/5, geen darmtrichinen.
366	200	idem	—	—	19/6 gedood, veel ingekapselde spiertri-
					chinen.Controle van Nos. 362—365.
371	200	i£G. 0P23/5	400 op 24/5	5 in 5 dg.	²9/5 gedood, in 12 preparaten, 10 darm-
					trichinen.
372	200	idem	400 op 24/5	10 in 10 gd.	t 3/6, in 12 preparaten, 2 darmtrichinen.
370	190	idem	—	—	t 3/6, in 12 preparetn geen darmtrichi-
					nen. Controle op rat 372.
		Infectie met
		vrije spier-
		trichinen.
379	170	500 spiertr.	300 op I 1/6	3 in 3 dg.	15/6, in 10 preparaten, 1 darmtrichine.
		op 9/6
376	110	idem	—	—	16/6, gedood, in 10 preparaten, 24 darm-
					trichinen. Controle op rat 379.
380	\'5°	idem	300 op 11/6	6 in 6 dg.	t 17/6, in 10 preparaten, 11 darmtrichi-
377	110	idem	—	—	17/6 gedood, in 10 preparaten, 43 darm-
					trichinen.
386	270	500 spiertr.	300 op 28/6	25 in 30 dg.	30/7 gedood, zeer veel spiertrichinen : ge-
		op 27/6			middeld 110 per stukje middenrif.
387	140	idem	—	—	31/7 gedood, zeer veel spiertrichinen : ge-
					middeld 130 per stukje middenrif.

	Paard.	Rund.
T.A. (totaal aantal leucocyten per mm³)...	6000—10.000	6000—10.000
N.L. (percentage neutrophyle leucocyten) .	50—70%	\'3—45%
Ly. ( .. lymphocyten) ..........	25—43%	50—70%
Eos. ( ,, eosinophyle leucocyten) .	2-4%	0—28%
Bas. (percentage basophyle leucocyten) .. .	0-1%	0—1%
Mono.( ,, monocyten)............	o-3%	0-6%

Hengst stekelh.	Nakomelingen
schimmel	éénkl.	stekelh.	totaal
A	8	55	37	100
B	2	■7	■5	34
C	9	44	59	112
D	16	76	7°	162
E	13	39	77	129
Totaal .	48	231	258	537

Tijd	6o°	65	0	70°	75°	8o°	8.5°
	pr	ar	pr	ar	P^r	ar	Pr	ar	\| Pr	ar	pr	ar
5 min. .. .	4.	4	4.	4	4	4	0	4	0	-L	0	_L
10 „	4			4	4	4	0	4	0	-j-	0	0
15 » ■••				4	4	4	0		0	0	0	0
3° .» •••		4	4	4		4	0	±	0	0	0	0
60 „ ...	4	4	4	4		4	0	0	0	0	0	0
90 „ ...	4		4	4	±		0	0	0	0	0	0
120 „ ...		4	4	4	0		0	0	0	0	0	0

Volgnummer van het geval	Aantal Path. anat. positieve gewrichten	Aantal Path. Anat. dubieuze gewrichten	Aantal negatieve gewrichten	Totaal aantal onderzochte gewrichten
8	13	i	—	\'4
26 en 9	12	2	—	14
i	11	3	—	\'4
4	10	3	I	\'4
18	10	2	2	\'4
\'4	8	3	3	\'4
10	7	5	2	14
29	6	5	3	\'4
5	6	4	2	12
32	5	7	2	H
20	4	6	2	12
30	4	4	6	\'4
25	3	6	5	14
21 en 19	3	5	4	12
28	3	4	7	\'4
²7	3	2	9	14
6	3	i	8	12
\'5	2	12	—	\'4
16	2	8	2	12
17	2	8	2	12
22—31—33	2	6	4—6—6	12—14—14
7	2	5	5	12
3—24	2	3	7—9	14—12
2	2	—	10	12
23	i	5	6	12

	Volg- num- mer	Totaal aantal Pos. Path. anat. ge- wrichten	Cultuur lgl. ing. prof.	Path. anat. gesteldheid der lende- gewrichten	Bacteriolo- gisch onder- zoek der lendege- wrichten	Behandelings- wijze van het geslachte varken
A.	8 9 26 18 29	\'3 12 12 10 6	1. — r. l.r. 1. — r. 1. — r. l.r.	l.r. positief l.r. positief l.r. positief l.r. positief 1. dub. r. pos.	l.r. positief l.r. positief l.r. positief l.r. positief 1. neg. r. pos.	Geheel uitgebeend
B.	i 4 \'4 IO 32	11 10 8 7 5	?	l.r. positief 1. dub. r. pos. l.r. positief 1. neg. r. pos. 1. dub. r. pos.	l.r. positief 1. neg. r. pos. l.r. positief 1. neg. r. pos. 1. neg. r. pos.	Geheel uitgebeend
C.	30 25 27 28 15 3\' 33	4 3 3 3 2 2 2	l.r. — l.r. — l.r. — l.r. — r. — uit 1.) niet geënt \\ l.r. — l.r. —	l.r. negatief l.r. negatief l.r. negatief 1. dub. r. neg. l.r. dubieus l.r. negatief l.r. negatief	l.r. negatief l.r. negatief l.r. negatief l.r. negatief l.r. negatief l.r. negatief l.r. negatief	Geheel uitgebeend
D.	3	2	?	l.r. negatief	l.r. negatief	Geheel uitgeb.
E.	5 19 21 21 24 \'7 23	6 3 3 2 2 2 i	r. — uit 1.) niet geënt 5 l.r. — l.r. — l.r. — l.r. — r. uit I.) niet geënt ^ l.r. —	?	?	Alleen ledematen uitgebeend
F.	20 6 2 7 16	4 3 2 2 2	?	?	■?	Alleen ledematen uitgebeend

Volg- nummer	Lende- gewricht	Heup- gewricht	Knie- gewricht	Tarsaal- gewricht	Schouder- gewricht	Elboog- gewricht	Carpaal- gewricht
i	2	2	2	2	_	— i	2
2 3 4	?•)	—	2	—	—	—	—
— I	— i	2 2	2	— i	—- i	2
5	p	—	2	2	—	—	2
6 7 8	? p	—	2	—	—	—	i —
2	2	2 2	2	i —	2	2
9	2	2	2	2	—	2	2
10	— I	- I	2	—	—	— i	2
14 >5 16	2	-	I —	i —	—	2	2
p	-	—	2	—	_	_
17	p	—	0	—	—	—	—
18	2	—	2	2\'	—	2	2
\'9	?	—	2	-	—	— i	—
20	p	—	— I	2	—	—	i —
21	p	—	2	-	— i	—	—
22	p	—	2	-	—	—	—
23	p	-	I —	—	—	—	—
24	p	—	2	—	—	—	—
25	-	-	2	-	—	—	i —
26 27	2	I —	2 2	— I - I	2	2	2
28 29 3° 3\'	— I	—	2 2	- I	—	—	i — 2
—	—	2	—	—	—	—
32	—• I	—	2	-	—	—	2
33	—	-	— I	I -	—	—	—

Percentagegewijs :
de kniegewrichten bij	93,3	0/ /O
de carpaalgewrichten bij	53,3	/O
de tarsaalgewrichten bij	50 —	O/ /O
de lendegewrichten bij	33,3	0/ /O
de ellebooggewrichten bij	3° ~	0/ 0
de heupgewrichten bij	20,—	0/ /O
de schoudergewrichten bij	\'3,3	.0/ /O

liebooggewr.	Carpi	Cultuur organen (milt nieren)	Cultuur vleeseh	Cultuur lymphklieren
	bei- de	r.	1.	bei- de	r.	lgl. ing. prof.	lgl. popi. sup.
		P.		P.		negatief	schond. 1. en r. ach- ter 1. en r. negatief		negatief
						negatief			negatief
	±					negatief	schoud. 1. en r. ach- ter 1. en r. negatief		negatief
		P.				negatief	schoud. 1. en r. ach- ter 1. en r. negatief		positief 1. en r.
	±					negatief		r. neg.	negatief
					±	negatief			negatief
	±					negatief			negatief
	P.		P.			negatief		r. pos. 1. neg.	negatief
			P.			negatief		positief 1. en r.	positief 1. en r.
• •		P.				negatief			negatief
	P.	Pos.	P.			negatief			negatief
	±	—		±		negatief		r. neg.	positief 1. en r.
	±	—		±
	±			±		negatief		r. pos. 1. neg.	negatief
	P.	Pos.			Pos.	negatief		r. pos. 1. neg.	negatief

— 775 —
booggewr.	Carpi	Cultuur organen (milt nieren)	Cultuur vleesch	Cultuur Ivmphklieren
bei- de	r.	1.	bei- de	r.	lgl. ing. prof.	lgl. popi. sup.
—			—		negatief			negatief
±		Pos.		dr	negatief			1. pos. r- neg.
±			—		negatief		negatief	negatief
±			±		negatief		negatief	negatief
db			—		negatief		negatief	negatief
1 —	±		—		negatief		negatief	negatief
±		Pos.		±	negatief		negatief	negatief
Pos. P.		P.	Pos.		negatief		r. pos. 1. neg.	negatief
—			—		negatief		negatief	negatief
—		Pos.		—	negatief		negatief	negatief
—			Pos.	P.	negatief		positief 1. en r.	negatief
±		—		Pos.	negatief		negatief	negatief
±			—		negatief		negatief	negatief
±			Pos.		negatief			negatief
±			—		negatief		negatief	negatief

h. anat. afwijkingen der zgn. positieve gewrichten	Path. anat. af- wijkingen der lymphklieren	Resultaat lvmphklier- enting	Orgaan- afwijkingen.
niegewr. : Veel serohaemorrhag. syno- Veel fibrine. Synovialis fem. tib. ge- rilt : sterk hyperaem. met kleine bloe- sjes. Synovialis fem. pat. gewricht: ;sgewijs klein vlokkig, hyperaemisch, irnaast meer gladde, verdikte, fletrose neer vuilbruin gekleurde gedeelten. :niegewr. als linker, doch geen fibrine wat minder synovia.	lgl. ing. prof. s. c. d. benevens lgl. popi. sup. s. c. d. sterk ge- zwollen en voch- tig glanzend, rood gemarmerd	lgl. ing. prof. en lgl. popi. sup. negatief	geene
>eide kniegewr. : vrij veel licht serohae- rhag. synovia. Enkele vrij groote door- tige fibrinestolsels. Synovialis grof vlok- hyperaemisch	lgl. ing. prof. : s. c. d. gezwol- len	lgl. popi. sup. negatief	veel nier- petechiën
niegewr. : veel serohaemorrhag. syno- waarin grijswitte doorzichtige fibrine- iels. Synovialis hyperaemisch met lange nenteuze, eenigszins hyalin uitziende ken. niegewr. als linker, doch bovendien aan laterale femur condyl één vrij groote : kraakbeenusuur.	lgl. ing. prof. : s. c. d. flink ge- zwollen met hy- peraem. folli- cul. randzone	lgl. popi. sup. negatief	milt gering hyperplas- tisch
• niegewr. : Vrij veel iets slijmerige sterk tnorrhag. synovia. Veel fibrine gedeel- jk adhaesief. Synovialis niet duidelijk fcraemisch. Bindweefseladhaesies. hiegewr. : als rechter, doch geen fibrine	lgl. ing. prof. gezwollen (r. > 1.), rechter met pleksgewijs hy- peraemische fal- licul. : randzo- nes. linker : iets diffuus rose	lgl. ing. prof. en lgl. popi. sup. negatief	geene
beide kniegewr. : licht periariculair :em. Veel serohaemorrhag. synovia met ele kleine fibrinevlokken. Synovialis duidelijk afwijkend. Verdikt met witte okjes bindweefsel. Aan de rand van de )atel nog enkele kleine sterk hyperaemi- i vlokjes. Veel fijne bindweefselbrides, ral aan de voorvlakte der condylen.	lgl. ing. prof. s. c. d. gezwol- len licht hype- raemisch	lgl. ing. prof. en lgl. popi. sup. negatief	geene.

Volg- num- mer	Aantal pos. en dub. ge- wrichten	Ent- methode	Tijdstip van enten	Positief P.A. gewrichten waaruit ge- ënt werd	Combinatie der gegevens uit kolom 3 en 4	Aantal op agar gegrc kolonies voor ieder g gewricht afzonderli
33	2 P 6 D	af	na 48 uur	r. knie- gewricht 1. tarsus	48 uur af	fem. pat. gewr. 3 r. kniegewr. fem. tib, wr. : 5 fem. tib. gewr. : 8 1. tarsus negatief
27	3 P 2 D	af	na 48 uur	2 kniegewr. r. tarsus	48 uur af	negatief
\'9	3 P 5 D	af	na ± 4 dagen	2 kniegewr. r. elleboog- gewricht	± 4 dagen af	negatief
5	6 P	af	direct	r. kniegewr.	2 X K T	negatief
	4 D	op		1. kniegewr.	i X op I X af

th. anat. afwijkingen der zgn. positieve gewrichten	Path. anat. af- wijkingen der lymphklieren	Resultaat lymphklier- enting	Orgaan- afwijkingen
kniegewr. : licht periarticulair oedeem, n weinig licht serochaemorrhag. Synovia. ;rke vlokvorming van de synovialis, okken aan de top sterk hyperaemisch. /ijfelachtige usuur (groefteekening distale ide rechter buiten condyl van de femur. arsus : sterk verdikt. Periarticulaire bind- efselnieuwvorming. Synovialis vuil geel- e. In synovialis veel witte bindweefsel- ookjes. Enkele kleine kraakbeenusuren.	lgl. ing. prof. sin. dubieus ge- zwollen, grijs- bruin; lgl. ing. prof. dextra zeer sterk gezwollen, glanzende door- snede, duidelijk hyperaemisch folliculaire rand- zone	lgl. ing. prof. en lgl. popi. sup. negatief	geene
kniegewr. : eenig periarticulair oedeem, ït serohaemorrhag. Synovia met hyaline rinevlokken. Synovialis femoro-tibiaal- vr. : nog enkele hyperaem. vlokken en ledinkjes. Overigens glad verdikte syno- lis met dikkere bindweefselstrookjes daar- Tusschen beide condylen veel bindweef- adhaesies. kniegewr. : vrij zuivere haem.arthros. kele groote synovialisvlokken. Bindweef- brides. liter tarsus med. onder verdikt Ankylosis	lgl. ing. prof. gezwollen (1. > r.), grijs- geel, iets rose en vrij hard	lgl. ing. prof. en lgl. popi. sup. negatief	nieren enkele Petechien
miegewr. : Wat sero-zeer licht haemorr- y. Synovia. Verdikte synovialis met grove, :en aan de top vrij duidelijk hyperaem. ikken. Algemeene kleur : licht geelrose. tniegewr. : als linker, alleen de hyperae- e der vlokken nog lichter dan links. Bind- efselbrides. ellebooggewr. : Iets slijmerige Synovia, novialis verdikt, geelrose van kleur, aakbeenusuur aan de med. condyl van humerus. Een weinig adhaesieve fibrine bindweefselbrides.	lgl. ing. prof. S. c. d. wat ge- zwollen (1. > r.) Niet hyperae- misch	lgl. popi. sup. negatief	geene geene
de kniegewr. matige hoeveelheid sero- ;morrhag. Synovia Synovialis duidelijk stoken. tarsi 1 alle duidelijk verdikt. Weinig arpi \\ Synovia. Synovialis duidelijk ont- ken.	lgl. ing. prof. S. c. d. gezwol- len met hype- raem. randzone. lgl. popi. sup. sin vrij sterk gezwollen. De rechter heel weinig.	lgl. ing. prof. dextra negatief lgl. popi. sup. negatief	geene

- 783 -
^h. anat. afwijkingen der zgn. positieve gewrichten	Path. anat. af- wijkingen der lymphklieren	Resultaat lymphklier- enting	Orgaan- afwijkingen
lendegewr. : Bij enkele synovialis klein kkig hyperaemisch met kleine bloedink- leupgewr. : een weinig licht serohaemor- ig. Synovia. Synovialis grof. vlokkig, hy- aemisch. kniegewr. : Wat serohaemorrhag. syno- . Synovialis sterk hyperaem, grof vlok- . Oppervlakkig kraakbeen usuur aan één * condylen. ellebooggewr. : vrij veel dun slijmerige it serohaemorrhag. Synovia. Vlokkige 3eraemische synovialis. Licht kraakbeen- lur. arpi. Een weinig Synovia. Klein vlokkige 3eraem. synovialis.	lgl. ing. prof. S.c.d. duidelijk gezwollen en hyperaemisch	lgl. popi. sup. negatief	geene
degewr. : 1. meerendeels sterk verdikt. ?in vlokkige hyperaem. : synovialis. Usuur ankylose. lendegewr. 2 gewr. : sterk verdikt, klein kkige hyperaem. synovialis. Licht usuur. niegewr. : Vrij veel dun slijmerige, sterk ederige Synovia. Vlokkige synovialis. :ht oppervlakkig usuur. kniegewr. : vrij veel sero-licht haem. : lovia, veel witte fibrinevlokken. Licht rose menteus vlokkige synovialis. Kraakbeen- iur. arsus : binnenzijde verdikt, sterk hype- m. : vlokkige synovialis. Wat sterk hac- irrhag. Synovia. Kraakbeenerosies, tarsus. Wat slijmerige sterk bloederige lovia. Sterk hyperaem. vlokkige synovia- Periarticulaire bind weefselnieuw vor- ng. Beide tarsi duidelijk verdikt, ellebooggewr. : Veel sero-licht haemor- igische Synovia met fibrinevlokken. Licht e filamenteus vlokkige synovialis. Usuur .akbeen. arpus : ongeveer als ellebooggewrichten, k vrij veel adhaesieve fibrine, carpus duidelijk hyperaemisch vlokkige ovialis. Vooral onder.	lgl. ing. prof. S. c. d. sterk ge- zwollen, sterk hyperaemisch lgl. popi. sup. S. c. d. licht ge- zwollen en licht hyperaemisch	lgl. ing. prof. dextra positief lgl. ing. prof. sin. en lgl. popi. sup. negatief	Nieren enkele petcchén